®¹i häc

SỨC
SỨC BỀN
BỀN VẬT
VẬT LIỆU
LIỆU 22
Trần Minh Tú
Đại học Xây dựng – Hà nội

Bộ môn Sức bền Vật liệu

Khoa Xây dựng Dân dụng & Công nghiệp
Chapter 8
®¹i häc

Chương 8

Ổn định của thanh thẳng chịu nén đúng tâm

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 2(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
 Ổn định của thanh thẳng chịu nén đúng tâm
®¹i häc

8.1. Khái niệm về ổn định của hệ đàn hồi

8.2. Xác định lực tới hạn của thanh thẳng chịu
nén đúng tâm
8.3. Giới hạn áp dụng của công thức Euler - Ổn
định của thanh làm việc ngoài giới hạn đàn hồi
8.4. Phương pháp thực hành để tính ổn định
thanh chịu nén

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 3(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
 8.1. Khái niệm chung
®¹i häc

• Sức bền vật liệu: nghiên cứu sự chịu lực của vật liệu
=> phương pháp tính toán, thiết kế các bộ phận công
trình nhằm thoả mãn: điều kiện bền, điều kiện cứng và
điều kiện ổn định
• SB1: điều kiện bền và điều kiện cứng
• Điều kiện ổn định ???
• Khái niệm về ổn định
– Ổn định tâm lý
– Phong độ ổn định
– Ổn định kinh tế, chính trị, xã hội,…
• Ổn định là khả năng bảo toàn trạng thái cân bằng ban
đầu của kết cấu

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 4(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
 8.1. Khái niệm chung (2)
®¹i häc

• Ồn định vị trí của vật thể hình cầu

Trạng thái cân bằng ổn định Trạng thái cân bằng không ổn định
P
• Ổn định hệ đàn hồi
R
- Thanh thẳng, dài, mảnh, một đầu ngàm,
một đầu chịu nén đúng tâm bởi lực P
- Nhiễu động: tải trọng ngang bất kỳ (gió),
khuyết tật vật liệu, sự lệch tâm của lực P,
độ cong trục thanh, …=> Mô hình hoá bởi
lực ngang R

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 5(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
 8.1. Khái niệm chung (3)
®¹i häc

- Tác dụng lên thanh lực P nhỏ: P

P P Pth
thanh thẳng, chịu nén đúng tâm.
Xuất hiện nhiễu động R => thanh R R
cong. R triệt tiêu => thanh trở lại
trạng thái thẳng ban đầu: Thanh
ở trạng thái cân bằng ổn định
- Tăng dần lực P: thanh thẳng,
chịu nén đúng tâm. Xuất hiện
nhiễu động R => thanh cong. R
triệt tiêu => thanh vẫn cong,
không trở lại trạng thái thẳng ban Trạng thái Trạng thái
đầu: Thanh ở trạng thái cân bằng cân bằng c.b không
không ổn định ổn định ổn định
- Tồn tại trạng thái trung gian (chuyển tiếp)
giữa hai trạng thái ổn định và mất ổn định: Trạng thái
trạng thái tới hạn. Tải trọng tương ứng gọi tới hạn
là tải trọng tới hạn Pth

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 6(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
 8.1. Khái niệm chung (4)
®¹i häc

P
- Khi P>Pth: hệ mất ổn định, xuất hiện mô
men uốn do lực dọc gây nên => biến R
dạng hệ tăng nhanh => Hệ bị sụp đổ
- Thiết kế theo điều kiện ổn định:
Pth
P≤
kod
Trạng thái
kôđ - hệ số an toàn về ổn định mất ổn định

- Xác định Pth ???

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 7(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
 8.1. Khái niệm chung (5)
®¹i häc

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 8(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 9(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 10(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc
8.2. Xác định lực tới hạn của thanh thẳng chịu nén đúng
tâm (Bài toán Euler)

- Thanh thẳng, hai đầu liên kết khớp chịu nén đúng tâm
=> Xác định lực tới hạn
- Bài toán do Leonard Euler giải năm 1774 y

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 11(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc
8.2. Xác định lực tới hạn của thanh thẳng chịu nén đúng
tâm (Bài toán Euler)

- Khi tải trọng P đạt tới Pth => thanh cong (mất
ổn định), giả sử cong trong mặt phẳng yOz y y
- Xét mặt cắt ngang toạ độ z, các thành phần
ứng lực trên mặt cắt ngang: Nz và Mx
M x = Pth . y
- Giả thiết: mất ổn định, vật liệu thanh vẫn làm
việc trong giai đoạn đàn hồi: Phương trình vi
Mx
phân gần đúng đường đàn hồi: N
Mx
y =−
'' y
EI x
Pth y '' + α 2 y = 0 z
y +
''
y=0
EI x
Nghiệm tổng quát: y = C1 sin α z + C2 cos α z
Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 12(23)
Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc
8.2. Xác định lực tới hạn của thanh thẳng chịu nén đúng
tâm (Bài toán Euler)
- Các hằng số tích phân C1, C2 xác định từ điều kiện biên
- z=0 => y=0 => C1.0 + C2 .1 = 0
det A = sin α L = 0
- z=L => y=0 => C1.sin α L + C2 .cosα L = 0

n 2π 2 EI x Lực tới hạn là lực nhỏ nhất

Pth =
L2
P1 P1
n=1 First mode of buckling P1 =
π 2 EI
L2

P2 P2
n=2
π 2 EI min
Pth = Second mode of buckling P2 =
4π 2 EI
L2 L2
n=3 P3 P3
9π 2 EI
Third mode of buckling P3 =
L2

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 13(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc
8.2. Xác định lực tới hạn của thanh thẳng chịu nén đúng
tâm (Bài toán Euler)

Liên kết hai đầu khác nhau =>

hệ số ảnh hưởng liên kết μ

π 2 EI min
Pth =
( μL)
2

Công thức Euler

khớp - khớp ngàm – tự do

ngàm – ngàm trượt ngàm – khớp

μ=1 μ=2
μ = 0,5 μ = 0,7

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 14(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc
8.2. Xác định lực tới hạn của thanh thẳng chịu nén đúng
tâm (Bài toán Euler)
Ứng suất tới hạn

Pth π EI min π E π 2E
σ th = 2
2 2
σ th = = = 2
A ( μL) A λ
2
λ
trong đó:
μL I min
λ= độ mảnh rmin =
rmin A
- Hình chữ nhật: r = Ix h Iy b
x = ry = = => Imin
A 12 A 12

D
- Hình tròn: rmin = rx = ry =
2
D d
- Hình vành khăn: rmin = rx = ry = 1+η2 η=
2 D

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 15(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc
8.3. Giới hạn áp dụng công thức Euler - Ổn định của thanh
làm việc ngoài giới hạn đàn hồi
• Khi thành lập công thức Euler - giả thiết: mất ổn định, vật liệu thanh
làm việc trong miền đàn hồi. Nghĩa là:

π 2E π 2E
σ th = 2 ≤ σ tl λ≥ = λ0 - độ mảnh tới hạn
λ σ tl
Gang: λ0=80
=> Độ mảnh tới hạn phụ thuộc E, σtl Thép CT5: λ0=90
Thép CT3: λ0=100
• Giới hạn áp dụng công thức Euler: λ≥ λ0 − thanh có độ mảnh lớn
• Khi λ≥λ0 – thanh mất ổn định ngoài miền đàn hồi
- Thanh độ mảnh vừa: λ1≤λ ≤λ0 => Ct thực nghiệm Iasinxki
σ th = a − bλ a, b - hằng số vật liệu
- Thanh độ mảnh bé: 0≤λ ≤λ1
σ th = σ 0 = σb – vật liệu giòn, σch – vật liệu dẻo

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 16(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc
8.3. Giới hạn áp dụng công thức Euler - Ổn định của thanh
làm việc ngoài giới hạn đàn hồi

• Đồ thi σth - λ σth

σ0 Đường thẳng
Iasinxki
σtl

Hyperbol
Euler

0
λ1 λ0 λ

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 17(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc
8.3. Giới hạn áp dụng công thức Euler - Ổn định của thanh
làm việc ngoài giới hạn đàn hồi

• Nếu liên kết trong 2 mặt phẳng quán tính chính trung
tâm khác nhau: λ=λmax (tính từ λx, λy)

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 18(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc
8.4. Tính thanh chịu nén đúng tâm theo
phương pháp thực hành
• Điều kiện bền
P
σ=
P σ0
≤ = [σ ] n
σ = ≤ ϕ [σ ] n
A n A
• Điều kiện ổn định Điều kiện ổn định theo phương pháp thực hành

P σ th ϕ - hệ số giảm ứng suất cho phép –

σ= ≤ = [σ ] od tra bảng theo độ mảnh và vật liệu
A kod

ϕ=
[σ ]od
=
σ th n
⋅ <1
[σ ]n
• Ba bài toán cơ bản
σ 0 k0 d
- Kiểm tra điều kiện ổn định
P
≤ ϕ [σ ] n
A
ϕ∈A
P
- Xác định kích thước mặt cắt ngang A≥ => thử dần
ϕ [σ ] n
- Xác định tải trọng cho phép P ≤ ϕ A[σ ] n

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 19(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
 Bảng tra hệ số giảm ứng suất cho phép
®¹i häc

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 20(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 21(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
®¹i häc

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 22(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com
 Câu hỏi ???
®¹i häc

Tran Minh Tu – University of Civil Engineering 23(23)

Chapter 8
E-mail: tpnt2002@yahoo.com