Professional Documents
Culture Documents
Vn I: sn xut v ti sn xut x hi
chnh c cu v th ch kinh t
- Ni dung ca tng trng kinh t: S tng trng n nh: Pht trin
kinh t c ni dung rng hn tng trng kinh t, bao gm c vic chuyn
dch c cu v hon thin th ch kinh t, vic bo v mi trng, s dng
hiu qu cc ngun ti nguyn, m bo pht trin bn vng.
- Nhng nhn t pht trin kinh t:
+ S pht trin ca lc lng sn xut
+ Mc hon thin quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin
ca lc lng sn xut.
+ S tc ng ca kin trc thng tn: Th ch chnh tr, ng li
chnh sch h thng php lut.
Vn II: sn xut hng ho
v cc quy lut ca sn xut hng ho
I. iu kin ra i, c trng v u th ca kinh t hng ho:
(sn xut hng ho v kinh t hng ho l mt, kinh t -> xem v
hnh thi, sn xut xem v qu trnh sn xut ra sn phm)
1. Khi nim sn xut hng ho:
Sn xut hng ho l mt kiu t chc kinh t x hi, trong sn
phm sn xut ra dng bn, trao i trn th trng.
Sn xut hng ho tn ti trong nhiu phng thc sn xut: chim hu
n l, phong kinch ngha x hi, nhng ngc li th mt phng thc sn
xut trong c nhiu hnh thc t chc kinh t khc nhau: kinh t hng
ho, kinh t t nhin,Sn xut hng ho khng ng nht vi phng thc
sn xut.
- Kinh t t nhin (sn xut t cung, t cp) l mt kiu t chc kinh
t x hi, trong sn phm sn xut ra dng tiu dng cho ngi sn
xut ra n.
c trng ca kinh t t nhin:
+ Mc ch sn xut ra sn phm l tho mn nhu cu tiu dng
ca chnh ngi sn xut ra n.
+ Cc quan h kinh t th hin di hnh thi hin vt
+ Kiu t chc kinh t khp kn, bo th, mang tnh truyn thng.
Kinh t t nhin pht trin to ra nhng iu kin tin
pht trin kinh t hng ho. Kinh t hng ho ra i ph v kinh t t
nhin, kinh t hng ho ngy cng pht trin, kinh t t nhin ngy cng b
thu hp.
2. iu kin ra i v pht trin ca kinh t hng ho:
+ Phn cng lao ng x hi (y l iu kin cn)
+ Tn ti s tch bit v kinh t gia nhng ngi sn xut (iu kin
)
6
Sn xut hng ho t bn ch
ngha
PQ
M = -------V
M: Khi lng tin
P: Ga c
Q: S lng hng ho
V: Tc chu chuyn ca tin
Lm pht l do pht hnh tin vo lu thng vt khi s lng tin cn
thit trong lu thng, lm cho mt cn i hng ho - tin t.
Mc lm pht: Biu hin ch s gi c hng tiu dng tng.
- Chc nng phng tin thanh ton:
Tin dng lm phng tin thanh ton, chi tr.
- Chc nng phng tin tch lu hoc ct tr:
Thc hin chc nng ny phi l tin c y gi tr, tin vng,
tin i vo ct tr hay ra lu thng l do s bin ng ca gi c th trng.
- Chc nng tin t quc t:
Thc hin chc nng ny phi l tin vng thc hin cc quan h
kinh t quc t.
Vn V: Quy lut gi tr
1) Quy lut kinh t:
Quy lut kinh t l s phn nh mi quan h nhn qu, tt yu,
khch quan, bn vng, lp i lp li ca cc hin tng v qu trnh kinh
t.
Phn loi qui lut kinh t:
Cn c vo phm vi hot ng th phn thnh:
+ Qui lut kinh t chung, tc l hot ng trong tt c cc phng thc
sn xut: qui lut tng nng sut lao ng, qui lut quan h sn xut phi
ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut.
+ Qui lut kinh t c th l qui lut ch hot ng trong mt s phng thc sn xut: qui lut gi tr ch hot ng trong phng thc sn xut
cn tn ti sn xut hng ho.
Qui lut kinh ca quy lut kinh t: c hai c im sau:
+ Qui lut kinh t hot ng khch quan, tc l n pht sinh, pht huy
tc dng c lp vi mun ch quan ca con ngi.
+ Qui lut kinh t hot ng thng qua hot ng ca con ngi v con
ngi c kh nng nhn thc, vn dng Qui lut kinh t mt cch t gic.
+ Qui lut kinh t pht sinh, pht huy tc dng mang tnh lch s, gn
lin vi nhng iu kin kinh t nht nh.
Phn bit gia Qui lut kinh t v Chnh sch kinh t:
16
+ Qui lut kinh t hot ng khch quan, con ngi nhn thc, vn
dng a ra cc chnh sch kinh t
+ Chnh sch kinh t l tng hp tc ng ca Nh nc trong mt
ngnh, mt lnh vc nhm mc tiu kinh t nht nh.
Chnh sch kinh t l sn phm ch quan cho nn c th ng, gn
ng v cha chc ng (xt trong iu kin c th)
2) Qui lut kinh t ca kinh t hng ho:
Kinh t hng ho l mt kiu t chc kinh t x hi, trong sn
phm sn xut ra dng bn, trao i trn th trng, n vn ng
chu s tc ng cc qui lut kinh t ring c ca n:
+ Qui lut lu thng tin t
+ Qui lut cung cu
+ Qui lut gi tr
Trong Qui lut gi tr l qui lut c bn ca sn xut v trao i
hng ho.
3) Qui lut gi tr:
Qui lut gi tr l qui lut vn ng ca hao ph lao ng x
hi cn thit.
- Quy lut gi tr yu cu: Vic sn xut v trao i hng ho phi
da trn hao ph lao ng x hi cn thit. Trong lnh vc sn xut th hao
ph lao ng c bit phi ph hp vi hao ph lao ng x hi cn thit, tc
l phi nh hn hoc bng lao ng x hi cn thit, cho nn tng ngi sn
xut bng mi cch h thp chi ph c bit nhm thu nhiu li nhun. Trong
trao i th quy lut gi tr yu cu phi tun th theo quy lut ngang gi
(mua bn ng gi tr)
- Tc dng ca qui lut gi tr:
+ iu tit sn xut v lu thng hng ho:
. iu tit sn xut l phn phi t liu sn xut v sc lao ng vo
cc ngnh thng qua s bin ng ca gi c v quan h cung cu trn th
trng, mt ngnh no c cung tng vt cu lm cho gi c hng ho gim
xung (n chi ph), ngi sn xut b ngnh ny, di chuyn t liu sn xut
v sc lao ng sang ngnh cung cha p ng cu, c nh vy c s
iu tit qua li gia cc ngnh to ra mt s cn bng.
. iu tit lu thng tc l iu tit ngun hng t ni c gi thp n
ni c gi cao.
+ Knh thch sn xut pht trin:
Trong nn sn xut hng ho, li nhun va l mc ch, va l ng
lc thc y hot ng kinh t, t c mc thu nhiu li nhun,
ngi sn xut khng ngng ci tin k thut, vn dng cng ngh mi tng
nng sut lao ng, gim chi ph (n mc ti thiu), ti a li nhun,
kch thch sn xut pht trin.
+ Phn ho v thc hin s la chn t nhin gia ngi sn xut:
17
Tham kho:
1- Nu trn th trng nh t bn bn hng ho cho ngi tiu dng
theo ng gi tr ca n nh t bn c thu c li nhun hay khng?
v sao?)
Thu c li nhun v:
Gi tr thng d m trong c cu gi tr l phn di ra bn ngoi chi ph
sn xut m nh t bn ng ra. B phn gi tr thng d ny s c em
phn phi hoc phn chia cho tt c nhng nh t bn tham gia vo qu
trnh sn xut nh t bn cng nghip c li nhun cng nghip, t bn
ngn hng c li nhun ngn hng, t bn cho vay c li tc cho vay, t bn
thng nghip c li nhun thng nghip (k c a ch) bi v tt c
nhng b phn thu nhp u l sn phm ca qu trnh bc lt sn
phm lm nn. Trong l lun ca ch ngha Mc L Nin Cc Mc ch r
trong nn kinh t t bn nh t bn ch cn bn hng ho ca mnh cho ngi
tiu dng ln hn chi ph sn xut v nh hn gi tr ca n l thu c li
nhun v vy vic bn ng gi tr ca hng ho th nh t bn vn thu c li nhun.
2- Trnh by cc hnh thc biu hin ca quy lut gi tr trong
19
gi tr thng d.
Nh t bn thu cng nhn mt ngy lao ng, gi s l 12 gi th ngi cng nhn philm vic ht thi gian v sn xut ra 20kg si.
+ sn xut ra 20 kg si nh t bn phi b ra:
+ 20 kg bng:
20 USD
+ Khu hao my:
4 USD
+ Thu cng nhn mt ngy
3 USD
--------27 USD
Gi tr ca 20kg si l:
+ Gi tr c:
24 USD
+ Gi tr mi do lao ng ca cng nhn to ra trong 12 gi (mi gi
0,5 USD): 6 USD
Tng gi tr 10kg si l 30 USD.
Nh t bn bn 20kg si ng gi tr thu c 30USD, so vi t bn b
ra 30-27=3 USD, nh t bn thu di ra 3 USD gi l gi tr thng d
c) Nhn xt:
- Phn tch gi tr 20kg si do cng nhn to ra, lao ng ca cng
nhn c tnh hai mt:
+ Lao ng c th bo tn v di chuyn gi tr ca bng, my mc
vo gi tr ca si C=24USD. B phn ny sau khi tiu th hng ho th c
quay tr li b p t liu sn xut ti sn xut.
+ Lao ng tru tng to ra gi tr mi V+m = 6 USD, trong c mt
b phn ngang bng sc lao ng V=3USD dng tr cng cho cng
nhn ti sn xut sc lao ng, cn b phn di ra ngoi gi tr sc lao
ng m = 3 USD, l gi tr thng d th nh t bn chim ly.
Vy: Gi tr thng d l mt phn ca gi tr mi di ra ngoi gi tr sc
lao ng do cng nhn lm thu to ra b nh t bn chim khng (k hiu:
m)
n ch ngha t bn da trn sn xut cng nghip, nng sut lao
ng cao th ngy lao ng (12 gi) c chia thnh hai phn:
- Thi gian lao ng cn thit (6gi) to ra gi tr bng gi tr sc lao
ng V=3 ti sn xut sc lao ng.
- Thi gian lao ng thng d (6gi) to ra gi tr thng d cho nh t
bn m=3
_______________._______________
Vy: Sn xut gi tr thng d l qu trnh sn xut gi tr ko di vt
khi gii hn ti mt im m gi tr sc lao ng c tr ngang gi.
2) Bn cht ca t bn, t bn bt bin v t bn kh bin:
a) T bn l g? T bn l gi tr mang li gi tr thng d bng
cch bc lt lao ng cng nhn lm thu ca cng nhn.
T bn khng phi l my mc thit b, khng phi l vt m t bn l
gi tr, gi tr phn nh mi quan h sn xut x hi, l quan h t bn v
lao ng.
26
b) T bn bt bin v t bn kh bin:
Cc b phn t bn c vai tr khc nhau trong qu trnh sn xut gi tr
thng d.
Nu cn c vo hai mt ca lao ng sn xut hng ho th t bn
sn xut c phn thnh t bn bt bin v t bn kh bin.
- T bn bt bin l b phn t bn dng mua t liu sn xut, trong
qu trnh sn xut khng h thay i v lng (C)
- T bn kh bin l b phn t bn thu cng nhn, t mt lng bt
bin, trong qu trnh sn xut tng thm v lng (V)
Mc ch phn chia thnh T bn bt bin v t bn kh bin l nhm
vch r ngun gc tht s ca m l do V sinh ra cn C l iu kin cn thit
sn xut ra m
d:
- T sut gi tr thng d:
T sut gi tr thng d l t l tnh theo % gia gi tr thng d v t
bn kh bin
m'=(m/V).100%
+ m - T sut gi tr thng d
+ m - Gi tr thng d
+ V - T bn kh bin
m phn nh trnh bc lt ca t bn tc l trong mt ngy lao
ng ca ngi cng nhn th my phn ngy lao ng cho mnh, my
phn ngy lao ng cho nh t bn
V d: m= (3/3)*100% phn nh mt na ngy lao ng cho mnh,
mt na ngy lao ng cho nh t bn.
+ Khi lng gi tr thng d:
Khi lng gi tr thng d l tch s gia t sut gi tr thng d v
tng t bn kh bin ng trc
M = m.V
+ m - T sut gi tr thng d
+ M - Khi lng gi tr thng d
+ V - T bn kh bin
M phn nh qui m bc lt ca nh t bn.
4. Trnh by cc phng php bc lt m di CNTB: Hai phng
php
ko di tuyt i thi gian lao ng trong ngy ca ngi cng nhn trong
iu kin thi gian lao ng cn thit l khng i.
V d ngy lao ng 8 gi chia thnh:
+ Thi gian lao ng cn thit: 4 gi
+ Thi gian lao ng thng d: 4 gi
m = (4/4)*100% = 100%
Sn xut gi tr thng d tuyt i bng cch ko di ngy lao ng
thnh 10 gi, trong thi gian lao ng cn thit khng i
+ Thi gian lao ng cn thit: 4 gi
+ Thi gian lao ng thng d: 6 gi
m = (6/4)*100% = 150%
Nhng bng phng php ny th vp phi gii hn:
+ Sc lc th cht ca ngi lao ng, cn phi c thi gian n ung,
ngh ngi ti sn xut sc lao ng.
+ Gii hn di ngy t nhin (24 gi) (Thi gian lao ng cn thit
< di ngy lao ng <24 gi)
+ Vp phi u tranh ca ngi lao ng
Phng php ny c p dng trong giai on u ca ch ngha t bn
khi sn xut cn da trn lao ng th cng. Bng cch tng cng lao
ng cng l bin php sn xut m tuyt i, bi v tng cng lao
ng cng nh ko di thi gian lao ng.
b) Sn xut m tng i
Sn xut m tng i l gi tr thng d thu c do rt ngn thi gian
lao ng cn thit ko di tng ng thi gian lao ng thng d trong
iu kin di ca ngy lao ng l khng i.
V d ngy lao ng 8 gi chia thnh:
+ Thi gian lao ng cn thit: 4 gi
+ Thi gian lao ng thng d: 4 gi
m = (4/4)*100% = 100%
Sn xut m tng i bng cch rt ngn thi gian lao ng cn thit
cn 2 gi trong iu kin di ngy lao ng khng i th thi gin
lao ng thng d tng ln 6 gi.
m = (6/2)*100% = 300%
Vy bng cch no rt ngn thi gian lao ng cn thit?
Ta bit rng thi gian lao ng cn thit to ra gi tr bng gi tr sc
lao ng, gi tr sc lao ng bng gi tr cc t liu sinh hot cn thit, v
vy mun rt ngn thi gian lao ng cn thit th phi h thp gi tr t
liu sinh hot cn thit. Da trn c s tng nng sut lao ng trong
ngnh sn xut ra t liu sinh hot. Phng php ny c p dng khi ch
ngha t bn c mt nn sn xut cng nghip , nng sut lao ng
cao.
Lu : ngha ca vic nghin cu vn trn:
- ngha l lun: Vch r thc cht bc lt
- ngha thc tin: Trong iu kin nc ta tch lu vn cho cng
nghip ho, hin i ho, tng vn tch lu bng c cc bin php
tng cng lao ng, ko di ngy lao ng, tng nng sut lao
28
* Khc nhau:
+ Trong cnh tranh thu c Gi tr thng d siu ngch th phi ci
tin k thut, nng cao nng sut lao ng c bit, h thp chi ph c bit
bng bin php kinh t.
+ Trong c quyn do iu kin c quyn m qui nh c gi c
c quyn thu c Gi tr thng d siu ngch bng bin php phi kinh t.
5) Sn xut gi tr thng d l qui lut kinh t c bn (quy lut
tuyt i) ca Ch ngha t bn:
a) Ni dung ca qui lut sn xut m l sn xut ra ngy cng nhiu m
cho nh t bn da trn c s khng ngng hon thin v pht trin sn xut
t bn ch ngha.
Nh vy ni dung ca qui lut phn nh hai mt:
- Mc ch ca nn sn xut hng ho l gi tr thng d.
- Phng tin t mc ch trn l khng ngng tch lu, m rng
sn xut, nng cao nng sut lao ng, nng cao trnh bc lt.
b) Biu hin s hot ng ca qui lut sn xut m trong hai giai on
pht trin ca ch ngha t bn:
- Giai on t do cnh tranh (gia th k 18 n th k 19) biu hin
thnh qui lut t sut li nhun bnh qun v li nhun bnh qun.
- Trong giai on c quyn biu hin thnh qui lut li nhun c
quyn cao.
6) Tin cng di ch ngha t bn:
L lun v tin cng l s pht trin tip tc l lun gi tr thng d
ca Mc
a) Bn cht ca tin cng di ch ngha t bn:
Ngi cng nhn sau qu trnh lao ng nhn c tin cng, hnh
thc tin cng xuyn tc bn cht ca n, tin cng b lm tng l gi c
ca lao ng v nu l gi c ca lao ng m nh t bn tr tin cng
ng gi tr th ngi cng nhn khng b bc lt g.
Vy tin cng c phi l gi c ca sc lao ng? Trc ht cn phi
lm r lao ng c phi l hng ho khng?
+ Nu lao ng l hng ho th lao ng phi tn ti trc khi din ra
giao dch gia cng nhn v nh t bn, nhng thc t lao ng ch c
tin hnh sau khi kt thc giao dch t c tho thun v n c tin
hnh trong cc x nghip, nh vy ngi cng nhn khng th bn ci m
mnh khng c.
+ Nu lao ng l hng ho m nh t bn tr cng ng gi tr th
nh t bn chng thu c g, iu ny ph nh qui lut m, v nu nh t
bn cn thu c m th iu ny ph nhn qui lut ngang gi.
+ Nu lao ng l hng ho th lao ng cng c hai thuc tnh l
gi tr v gi tr s dng m thc o gi tr l thi gian lao ng, tc l
khng th ly lao ng o lao ng.
Qua phn tch trn khng nh lao ng khng phi l hng ho,
tin cng khng phi l gi c ca lao ng, sc lao ng mi l hng ho.
30
+ Cn c phn chia:
Ca (1) l tnh hai mt ca lao ng sn xut hng ho.
Ca (2) l phng thc chu chuyn ca t bn.
+ Mc ch ngha phn chia:
Ca (1) l nhm vch r ngun gc ca gi tr thng d l do V.
Ca (2) l l phc v qu trnh qun l nng cao hiu qu
s dng t bn.
+ Cu thnh:
T bn c nh l mt b phn ca t bn bt bin (B phn C1 T liu lao ng).
T bn lu ng li bao gm mt b phn ca t bn bt bin (B
phn C2 - i tng lao ng) v t bn kh bin.
c) Chu chuyn chung v chu chuyn thc t.
c1) Chu chuyn chung l con s chu chuyn trung bnh ca cc b
phn ca t bn.
Cng thc:
T bn c nh/s nm s dng + T bn lu ng x n
---------------------------------------------------------------T bn s nh + t bn lu ng.
c2) Chu chuyn thc t l khong thi gian chu chuyn t bn tt c
cc b phn ca t bn c khi phc li c v hin vt ln gi tr. Nh vy
chu chuyn thc t l do thi gian chu chuyn t bn c nh quyt nh.
d) T sut gi tr thng d hng nm, tc dng nng cao tc chu
chuyn t bn, bin php v ngha.
d1) T sut gi tr thng d hng nm l t l tnh theo phn trm gia
khi lng gi tr thng d hng nm v tng t bn kh bin: M' = (M/V) x
100%
M' - T sut gi tr thng d hng nm,
M - Khi lng gi tr thng d hng nm,
V - Tng t bn kh bin.
* Cc nhn t nh hng n M':
M' ph thuc M m M = m x n. Nh vy, M' = (m x n)/V x 100% = m x n.
Nu m' khng i th khi n tng M' tng.
d2) Tc dng ca tng n.
- Tng tc chu chuyn ca t bn c nh n lm gim cc chi ph
bo dng duy tu... v gim hao mn v hnh.
- Tng tc chu chuyn ca t bn lu ng lm tng khi lng t bn,
m rng quy m sn xut.
- Tng tc chu chuyn ca t bn kh bin lm tng khi lng gi tr
thng d (M = m' x V x n).
d3) Cc bin php tng tc chu chuyn t bn.
- Rt ngn thi gian chu chuyn ca t bn.
37
. Nu bn thp hn gi tr (gi s bn c 9) th p = 1
bin
m
m=------ x100%
V
m phn nh trnh bc lt ca t bn
- T sut li nhun l t l tnh theo % gia gi tr thng d v t bn
ng trc:
m
p=------ x100%
C+V
p : T sut li nhun
m: gi tr thng d
C+V: T bn ng trc.
p phn nh mc sinh li hiu qu s dng ca t bn.
* Phn bit t sut li nhun (p) v t sut gi tr thng d
(m).
-
* Cc nhn t nh hng n s vn ng ca p:
-
h SX
SX
C
90
10
10
110
10%
20%
20
120
+ 10
kh
Dt
80
20
20
120
20%
20%
20
120
0
Da
70
30
30
130
30%
20%
20
120
- 10
60
360
60
360
- Do p' cc ngnh khc nhau m cnh tranh cc ngnh din ra nh t bn
no cng mun u t vo ngnh c p' cao, cho nn:
41
43
b1) Li tc:
- Trong tay nh t bn hot ng th t bn i vay mang li li nhun v
li nhun cng bng li nhun bnh qun, v vy li nhun bnh qun
c chia thnh 2 phn:
+ Tr li tc.
+ Thu nhp ca ch x nghip
* Vy: Li tc l mt phn ca li nhun bnh qun m nh t bn
hot ng phi tr cho nh T bn cho vay v vic s dng t bn i
vay (k hiu l Z)
- Xt v ngun gc v bn cht ca Z: l mt phn ca gi tr
thng d nhng khi li nhun bnh qun chuyn ho thnh li tc th thm
mt ln na xuyn tc ngun gc ca n.
- S vn ng ca Z th 0<Z<p (c trng hp li tc bng li nhun
bnh qun khi khng hong kinh t n ra, thot ra khng hong kinh t
th phi chp nhn vay vi li sut cao). Z vn ng cn ph thuc vo quy
lut t sut li tc, t bn cn ph thuc vo lng T bn cho vay.
b2) T sut li tc:
- T sut li tc l t l tnh theo % gia li tc v T bn cho vay:
Z
Z'= -------x100%
TBCV
Z': T sut li tc
Z: Li tc
- S vn ng ca Z' : 0<Z'<p'
+ Z' vn ng ph thuc vo quan h cung cu t bn cho vay.
+ Z' cn ph thuc vo s phn chia gia li tc v thu nhp.
S vn ng ca Z' c xu hng gim v p' l tim cn trn c xu hng
gim.
c) Tn dng t bn ch ngha, t bn ngn hng v li nhun ngn
hng:
c1) Tn dng l hnh thc vn ng ca t bn cho vay da trn
nguyn tc hon tr c k hn c gc v li.
- Tn dng t bn n phn nh quan h sn xut t bn ch ngha.
- Hnh thc ca tn dng t bn: hai hnh thc:
+ Tn dng thng nghip, trong i tng ca tn dng l hng
ho, hnh thc l bn chu tr gp.
+ Tn dng ngn hng: Ngn hng l trung gian gia ngi cho vay v
ngi i vay.
c2) T bn ngn hng v li nhun ngn hng:
- Ngn hng l mt t chc kinh t hot ng kinh doanh tin t.
- T bn ngn hng l t bn hot ng ng ra xy dng nh bng, thu
nhn vin, thc hin cc nghip v.
46
47
qun
Tt
100
20
6 t
120
20
30
180
+ 60
Trung
100
20
5 t
120
24
30
150
+30
48
bnh
Xu
100
20
4 t
120
30
30
120
0
- Hai loi a t chnh lch:
+ a t chnh lch I: l a t thu c do iu kin t nhin mang li
nh rung t mu m gn ni tiu th.
+ a t chnh lch II: L do u t thm canh tng nng sut c li
nhun siu ngch. Trong thi hn hp ng th li nhun siu ngch thuc v
nh t bn kinh doanh, ht hn hp ng th thuc v ch rung.
b2) a t tuyt i:
- Khi nghin cu a t chnh lch s dng phng php tru tng ho
gi nh rng rung t xu khng thu c a t. Nhng thc t d l t
xu hay tt nh t bn kinh doanh u phi tuyt i np t cho ch rung,
l a t tuyt i.
*Vy: a t tuyt i l li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh
qun m nh t bn kinh doanh np cho ch rung. l hiu s
gia gi tr ca hng ho vi gi c sn xut chung, do cu to hu
c trong nng nghip lun thp hn cu to hu c trong cng
nghip.
- C/V trong nng nghip thp hn C/V trong cng nghip (nng nghip
lc hu hn cng nghip) v do c im ca sn xut nng nghip
rung t c hn, do c quyn t hu v c quyn kinh doanh ngn
cn t bn di chuyn vo nng nghip.
- Nu t sut li nhun ngang nhau m C/V nng nghip thp hn cng
nghip th trong nng nghip thu c mt khi lng gi tr thng d ln hn
trong cng nghip, v vy ngoi phn li nhun bnh qun th lun c li
nhun siu ngch np cho ch rung, thnh a t tuyt i.
V d: T bn cng nghip, t bn nng nghip u t ngang nhau 100
(C+V), m' = 100%, t sut li nhun bnh qun bng 20% nhng do C/V
trong nng nghip l 6/4 thp hn C/V trong cng nghip l 8/2 v vy
trong nng nghip lun c li nhun siu ngch v n nh lu di, c th:
+ Cng nghip (C/V = 8/2)
Gi tr = 80C + 20V + 20m = 120
+ Nng nghip (C/V = 6/4)
Gi tr = 60C + 40V + 40m = 140
+ Gi c sn xut = K + Li nhun bnh qun = 120
+ Li nhun siu ngch = 140 - 120 = 20, khi np cho ch rung n l
a t tuyt i.
c) Phn bit a t chnh lch v a t tuyt i.
- Ging nhau:
+ u l li nhun siu ngch phi np cho ch rung
+ u c ngun gc l lao ng lm thu.
- Khc nhau :
+ Nguyn nhn hnh thnh:
. a t chnh lch do c quyn kinh doanh rung t.
. a t tuyt i do c quyn t hu rung t
49
50
hng lot ngn hng nh b cc ngn hng ln thn tnh, mt s ngn hng nh t nguyn sp
nhp li thnh ngn hng ln, mt s ngn hng ln th c xu hng lin minh, tha thun vi
nhau hnh thnh c quyn trong ngn hng.
Khi c quyn trong ngn hng ra i th ngn hng c mt vai tr mi, th hin: Gia t
bn ngn hng v t bn cng nghip thm nhp vo nhau thng qua ch tham d bng vic
mua c phiu cc cng ty c ngi vo HQT ca ngn hng, gim st hot ng ca ngn
hng v ngc li th ngn hng c ngi vo HQT ca cc cng ty.
S dung nhp gia t bn ngn hng vt bn cng nghip bng cch trn lm xut hin
mt loi t bn mi gi l t bn ti chnh.
- T bn ti chnh v i din cho n l bn u s ti chnh, chng lng on c v kinh
t v chnh tr:
+ V kinh t: Bng c phiu khng ch nm cng ty m, chi phi cc cng ty con, cc
chi nhnh.
+ V x hi: Bng sc p tp on nm gi cc v tr quan trng trong b my nh
nc.
a3) Xut khu t bn:
Xut khu t bn l a t bn ra nc ngoi kinh doanh nhm thu li nhun cao:
- Trong giai on cnh tranh t do, xut khu t bn ch yu l t bn hng ha, tc l
a hng ra nc ngoi thc hin gi tr.
- Trong giai on c quyn, xut khu t bn ch yu l t bn hot ng t nhng nc
pht trin n nhng nc ang pht trin hoc km pht trin nhng quc gia nhn cng,
nguyn liu r, hu qu xut khu t bn l dn n nn kinh t ph thuc, cn kit ti nguyn.
a4) S hnh thnh cc t chc c quyn quc t v phn chia nh hng kinh t:
Xu hng tan cu ha din ra cnh tranh quyt lit, cnh tranh gia cc quc gia, cc tp
on, dn n hnh thnh cc lin minh kinh t quc t rt a dng (lin minh v thng mi,
thu quan, sn xut,)
Cc lin minh ny phn chia nhau khu vc nh hng kinh t.
a5) Cc cng quc phn chia lnh th th gii:
- Do s hot ng ca quy lut pht trin khng u trong giai on c quyn th mt
nc ang pht trin c th ui kp, vt mt nc pht trin.
- S pht trin khng u v kinh t dn n khng u v qun s, chnh tr lm thay i
tng quan lc lng v i phn chia li lnh th th gii dn n xung t qun s chia li
lnh th th gii, l nguyn nhn dn n 2 cuc chin tranh th gii (14-18 v 39-45)
b) Biu hin s hot ng ca qui lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong hai giai on
pht trin t bn ch ngha:
b1) Quy lut gi tr l quy lut kinh t c bn ca sn xut v trao i hng ha:
- Ni dung, yu cu ca quy lut gi tr
- Biu hin s hot ng quy lut gi tr qua 2 giai on:
+ Giai on t do cnh tranh biu hin thnh quy lut gi c sn xut
+ Trong giai on c quyn biu hin thnh gi c c quyn
Gi c c quyn = K + Li nhun c quyn
Li nhun c quyn = Li nhun bnh qun + Li nhun siu ngch
Li nhun siu ngch thu c l do a v c quyn mang li
Do iu kin c quyn c th quyt nh gi c c quyn, c gi c c quyn cao khi
bn hng, gi c c quyn thp khi mua hng.
b2) Quy lut kinh t c bn ca CNTB l quy lut gi tr thng d
52
53
minh).
- Bn cht t bn thng nghip:
Trong lch s t bn thng nghip xut hin t rt sm, n c trc c t
bn cng nghip nhng l t bn mua r bn t theo kim c xa.
Cn t bn thng nghip di CNTB li l mt b phn ca TBCN tch ri
ra lm chc nng thc hin gi tr hay tiu th khi lng sn phm m TBCN
sn xut ra nhm mc ch thu c mt khon tin li di hnh thc li
nhun thng nghip.
TCN -------- HTLSXSL sn xut . H -----T
01.01.02 (1) (3)
(2) 31.12.02
CNTB
tch ri ra
* Bn cht ca t bn gi
T bn gi l nhng chng ch c gi tr nh c phiu cng ty, tri
phiu chnh ph, tri khon chnh ph. S d gi l t bn gi bi v nhng
chng ch ny ghi nhn mt s tin nht nh c ghi trn c phiu thng
gi l mnh gi c phiu, mnh gi tri phiu. ng thi nhng chng ch
ny c mua bn mt cch t do trn th trng di s tc ng ca cc quy
lut th trng. Tt c nhng c phiu, tri phiu c mua bn trn th trng cn c vo th gi ca c phiu: th gi c phiu khng phi l s tin
ghi trn c phiu m th gi c phiu ph thuc vo 2 yu t: c tc ca
c phiu, mc li sut Ngn hng m nu ngi c c phiu khng mua c
phiu dng tin gi vo ngn hng cng s thu c mt mc li tc
ngang vi c tc ca c phiu.
* Th trng chng khon:
Th trng chng khon l mt th trng trong c cu th trng a
dng ca nn kinh t. Trn th trng chng khon ngi ra mua bn trao i
nhng chng ch c gi tr nh c phiu ca cc cng ty, tri phiu, tri
khon chnh ph. Th trng chng khon c th trng s cp v th trng
th cp, ch yu hot ng ca th trng s cp l thng qua cc s giao
dch v c quan mi gii giao dch. th trng chng khon l mt th trng
ht sc quan trng c dung lng giao dch trao i ln. V vy tc dng ca
n l ht sc to ln nhng s b ca th trng chng khon th cng
gy nn nhng tn ph khn lng cho nn kinh t.
IV t bn kinh doanh nng nghip v a t t bn ch ngha
1. Th no l a t t bn ch ngha? Phn bit i t t bn ch
ngha vi a t phong kin?
* Bn cht i t t bn:
Quan h sn xut t bn ch ngha khng hnh thnh trong lnh vc
cng nghip m ngy cng pht trin v hnh thnh rng khp trong lnh
vc nng nghip. Khi quan h sn xut t bn ch ngha xut hin trong
lnh vc nng nghip th ngoi mt s nhng ngi tiu th nng kinh
doanh trn rung t ca mnh th trong nng nghip xut hin mi quan
h gia 3 giai cp l a ch (l nhng ngi s hu i vi t ai), t
bn kinh doanh nng nghip (l nh t bn hot ng) nhng b vn u t
kinh doanh trong lnh vc nng nghip nhm mc ch thu c mt khon
li nhun ngang bng li nhun cc nh t bn hot ng khc), cng nhn
nng nghip (l nhng ngi lao ng lm thu khng c t liu sn xut).
Kinh doanh trong lnh vc nng nghip th nh t bn kinh doanh nng
nghip bt buc phI thu c mt khon li nhun bnh qun nh cc nh t
bn khc. Nhng kinh doanh nng nghip li l kinh doanh trn t ai v
vy nh t bn kinh doanh nng nghip phI thu rung t ca a ch
(v t ai l t liu sn xut ch yu ca nng nghip) c th s dng
t ai thuc quyn s hu ca i ch. Th nh t bn kinh doanh nng
nghip phi tr cho a ch mt khon thu nhp v vy nh t bn kinh
doanh nng nghip phi tm cch bc lt cng nhn nng nghip nhiu
hn thu c mt khon gi tr thng d, di ra ngoi li nhun bnh
61
64
Thiu ngh tt
Phn sau
u t vo sn xut theo cu to hu c
20.000$ mua my mc + 5.000$ thu cng nhn
Sau qu trnh sn xut thu c m =5.000$
V tng gi tr khu vc 2 l 30.000$
khu vc 1 tn ti di hnh thc l t liu sn xut, cn sn phm c
sn xut ra khu vc 2 tn ti di hnh thc t liu tiu dng.
Trong m hnh ti sn xut gin n c ngha l khu vc q ton b
10.000$ m bc lt c s c em tiu dng ht cho nhu cu c nhn ca
nh t bn v vy khu vc 1 nh t bn phi em 10.000$ m tn ti di
hnh thc t liu i ly vt phm tiu dng khu vc 2. ng thi
10.000$ tin lng ca cng nhn khu vc 1 cng ang tn ti di hnh
thc t liu sn xut, ti sn xut chu k sau th ngi cng nhn cng
phi em tin lng ca mnh i ly vt phm tiu dng khu vc 2.
Cn 70.000C tn to khu vc 1 di hnh thc l t liu sn xut, nhng
ti sn xut gin n nm sau th khu vc 1 cng cn ng 1 khi lng t liu sn xut ng nh nm trc v vt 70.000C c tiu dng ngay trong
ni b khu vc 1.
Xem xt khu vc 2 Mc i n kt lun: ton b sn phm khu vc
2 l 30.000$ c biu hin gi tr ca nhng vt phm tiu dng nh lng
thc, dng thit yu cho cuc sng Xem xt khu vc 2 ta nhn thy
nu qui m sn xut ca nm sau lp li ng qui m sn xut ca nm trc
th c ngha l 5000 m bc lt c hin ang tn ti di hnh thc vt
phm tiu dng s c tiu dng trong ni b khu vc 2, p ng nhu cu
ca nh t bn. Cn 5.000 v tn ti di hnh thc tin lng ca cng nhn v
n cng ang tn ti di hnh thc vt phm tiu dng v vy n s c s
dng p ng nhu cu tiu dng ca ngi cng nhn nhm p ng
vic ti sn xut ra sc lao ng.
khu vc 2 cn li 20.000c tn ti di hnh thc vt phm tiu dng nhng c th ti sn xut nm sau th n phi em trao i vi khu vc
1 ly my mc thit b.
T nhng phn tch trn Mc rt ra iu kin thc hin trao i
gia 2 khu vc trong m hnh kinh t gin n nh sau:
I(v+m) = II C
T iu kin c bn Mc din gii v a ra 2 cng thc phi sinh :
I(c+v+m) = II c+ Ic
ngha ca cng thc ny v mt kinh t l: ton b gi tr sn
phm c to ra khu vc 1 tn to di hnh thc l t liu sn xut phi
p ng nhu cu b p nhng t liu sn xut hao ph c 2 khu
vc trong nm
I(v+m) + II (v+m) = II (C+v+m)
ngha kinh t ca cng thc ny: ton b gi tr sn phm c to
ra khu vc 2 di hnh thc l t liu tiu dng phi tho mn nhu cu
ca nh t bn v cng nhn v t liu tiu dng c 2 khu vc trong nm.
b) Ti sn xut m rng t bn x hi.
Khi nim:
Ti sn xut t bn x hi l qu trnh sn xut m qui m c nm sau
66
lu/ tiu dng l 50/50 th 1.000m 500m1 tch lu + 500m2 tiu dng.
Gi s cu to hu c ca khu vc 2 l khng thay i do 500m 1
c s dng 400 mua thm c 1v 100 thu thm cng nhn mi
s dng t liu sn xut mi
T cu sn xut ca khu vc I s thay i l:
(4.000c + 400c1) + (1.000v+ 100v1) + 500 m2 = 6.000 t liu sn xut
ti sn xut m rng nm sau th nhu cu ca nh t bn v cng
nhn khu vc 1 l vt phm tiu dng sn xut ra sc lao ng nhng
khu vc I sn phm l ton b t liu sn xut ly vt phm tiu dng
khu vc II bao gm v+v1+m2 = 1.600.
n y Mc xt khu vc II
khu vc II sn phm to ra 3000 di hnh thc t liu tiu dng ti
sn xut cho nm sau khu vc II cn phi c my mc v vy 1.500 c khu
vc II tn ti di hnh thc t liu tiu dng l c nhu cu trao i vi khu vc
I ly t liu sn xut. Nhng nhu cu ca khu vc I l 1.600 v vy nh t bn
khu vc II s khng tiu dng ht 750 m bc lt c m s trch ra mt phn
(100) p ng nhu cn trao i ca khu vc I v mua my mc . Mua
thm my mc mi i hi phi c cng nhn s dng my mc v
vy nh t bn khu vc II li phi trch ra 50 m thu thm cng nhn tng ng vi cu to hu c ca khu vc II nh vy nhu cu tch lu ca khu
vc I s dn n i hi khu vc II cng phi tch lu v cui cng nh t bn
khu vc I ch cng 600m em tiu dng cho bn thn.
T dn n c cu sn xut khu vc II s l:
(1.500c+100c1) + 750v + 50 v1+ 600 m2 = 3.000
Mc i n kt lun v trao i sn phm gia 2 khu vc ca nn
kinh t trong iu kin ti sn xut m rng s l
(v+v1 + m2)I = (c+c1)II
Cu hi: Th no l tng sn phm x hi v thu nhp quc dn?
Trnh by nguyn tc phn phi thu nhp quc dn di ch ngha t bn?
* Bn cht ca tng sn phm x hi
L lun ca ch ngha Mc L Nin khng nh tng sn phm x hi
l ton b nhng sn phm vt cht m nn sn xut x hi sn xut ra
trong thi gian nht nh thng thng l 1 nm.
Tng sn phm x hi bao gm ton b sn phm ca cc ngnh sn
xut vt cht to ra v tng sn phm x hi bao gm c sn phm l t liu
sn xut v c sn phm l vt phm tiu dng.
Tng sn phm x hi nu xt v mt hin vt th n bao gm ton
b cc sn phm vt cht c to ra cc ngnh sn xut ca nn kinh t.
Cn nu xt v mt gi tr th tng sn phm x hi l tng gi tr tnh
bng tin ca tt c cc gi tr nhng sn phm m nn kinh t to ra
trong thi k nht nh thng tnh 1 nm)
* Bn cht ca thu nhp quc dn
Ton b tng sn phm x hi m nn kinh t to ra trong mt nm
68
ca nhau, tm cch a ngi ca mnh vo hi ng qun tr ca i phng nhm tm ra cc bin php khng ch ln nhau trong qu trnh hot
ng.
Vi cc hnh thc cnh tranh nh phn tch s dn n s xm
nhp ln nhau gia t bn cng nghip v t bn ngn hng to ra nhng
kh khn bt li trong kinh doanh. T thc tin tt yu s dn n cc t
chc c quyn trong cng nghip v ngn hng phi i n mt tho
hip l cng nhau hnh thnh ra mt loi t bn mi v L Nin gi l t bn
ti chnh.
T bn ti chnh c th c hnh thnh theo chiu dc thng qua cc
ngnh kinh t hoc theo chiu ngang trn a bn vng lnh th. S ra i
ca t bn ti chnh s to ra mt quyn lc ht sc to ln i vi tt c cc
t chc c quyn ca cc ngnh hoc cc vng lnh th. Khi cc t chc
c quyn pht trin n mt trnh cao th tnh cht cnh tranh
gia cc t chc c quyn trong lnh vc ti chnh cng xut hin. T
tt yu li dn n s tho hip gia nhiu t bn ti chnh dn n
s tp trung t bn ti chnh hnh thnh bn u c ti chnh.
Bn u s ti chnh c th hnh thnh cc quc gia cc khu vc v
cao hn l ton th gii.
Khi xut hin bn u s ti chnh hay t bn ti phit th cc t
chc ti chnh ny c mt th lc ht sc to ln, n khng ch chi phi cc
hot ng ca nn kinh t m cn chi phi c chnh tr, qun s, quyt
nh chin tranh hay ho bnh gia cc quc gia.
- Xut khu t bn:
Xut khu t bn l vic em t bn t nc ny sang mt nc khc s
dng nhm mc ch thu li nhun nhiu hn.
Xut khu t bn c tin hnh thng qua 2 con ng l xut khu t
bn hng ho v xut khu t bn tin t.
Xut khu t bn hng ho l em hng ho c sn xut mt nc
sang tiu th hay thc hin gi tr mt nc khc nhm mc ch thu hi
chi ph sn xut v gi tr tng d bc lt c ca cng nhn nc xut
khu.
Xut khu t bn hng ho c thc hin di hnh thc vin tr cho vay
hoc thng mi quc t.
Cng xut khu t bn tin t l vic em t bn tin t t mt nc ny
sang mt nc khc u t pht trin sn xut nhm mc ch bc lt gi tr
thng d v v vt ti nguyn cc nc nhp khu.
Xut khu t bn tin t cng c thc hin thng qua cc hnh thc
nh vin tr, cho vay hay u t quc t.
Tm li vic xut khu t bn d di hnh thc l hng ho hay tin t
th u em li mt kt qu 2 mt xut khu v nhp khu.
Cc cng quc quc gy chnh tranh phn chia lnh th th
gii hnh thnh mt h thng thuc a v na thuc a.
Cc cng quc quc sau khi phn chia lnh th th gii th tip
tc phn chia nhau nh hng kinh t.
C thiu khng?
71
t sn.
Vi sc mnh kinh t ca cc t chc c quyn th thng qua cong
ng vn ng, bu c v tranh c th cc t chc c quyn tm mi
cch a ngi ca mnh vo b my ca nh nc t sn t h vin n thng
vin nhm bin nh nc t sn tr thnh b my hnh chnh kinh t phc v
cho cc t chc c quyn.
ng thi nhng nhn vin ca nh nc t sn vi bn cht l cc nh t
bn c quyn nn h cng c tim lc v kinh t, v vy h cng tm
cch tham gia vo hi ng qun tr ca cc t chc c quyn chia
nhau li nhun c quyn.
+ S hnh thnh v pht trin hnh thc s hu nh nc cc nc t
bn c quyn
tt c cc nc t bn c quyn th hnh thc s hu nh nc c
hnh thnh theo 2 con ng:
. Quc hu ho hu hnh cc t chc c quyn t nhn chuyn
thnh s hu nh nc.
. Dng ngn sch nh nc xy dng cc ngnh, lnh vc kinh t
then cht, to ra sc mnh nh nc t sn iu tit nn kinh t.
+ S hnh thnh th trng nh nc cc nc t bn c quyn nh nc
thng qua cc con ng
. Nh nc t sn a ra cc n t hng vi s lng ln gi c u i cho
cc t chc c quyn nhm em li li nhun c quyn cao cho cc t
chc c quyn.
. Nh nc t sn m rng quy m b my tng mc cu tiu dng.
. Kch thch tiu dng cho chin tranh v tiu dng n bm kch cu
(thuyt trng cu ca Jonh Mc Cain 1970).
Phn II Nhng vn kinh t chnh tr trong thi k qu ln
ch ngha x hi vit nam
Chng 10 : Lu lm khng hi (l lun v thc tin khng)
Chng XI qu i ln ch ngha x hi vit nam
1. Th no l thi k qu ? V sao nc ta i ln ch ngha x hi
cn phi tri qua thi k qu ?
* Bn cht ca thi k qu
Theo l lun ca ch ngha Mc Ln Nin th t mt phng thc sn
xut thp tin ln mt phng thc sn xut cao hn dt khot cn phi c
mt bc qu trung gian m trong bc qu phng thc sn xut c
bc l nhng mt hn ch v khuyt tt nhng n cha b tiu dit hon
ton, ng thi phng thc sn xut mi xut hin nhng mm mng
tin b tch cc, nhng no va mi ra i v cn ht sc non yu.
Thi k qu theo l lun ca ch ngha Mac l c mt thi k
ci bin cch mng khng ngng v trit m trong giai on bao
gm c nhng mng, nhng nhn t ca phng thc sn xut c, ng
74
thi c nhng mng nhng nhn tc ca phng thc sn xut mi. Thi k
qu i ln ch Ch ngha x hi theo quan im ca ch ngha Mc l
c mt thi k Cch mng lu di c chia ra lm nhiu bc qu nh,
trong mi bc qu c nhng nhim v kinh t chnh tr v x hi khc
nhau. L nin ch r thi k qu i ln Ch ngha x hi cc quc gia l
thi k xy dng c s vt cht k thut cho mt nn sn xut ln xh ch
ngha, m c s vt cht k thut phi l mt nn i cng nghip c
kh ho.
Con ng qu i ln ch ngha x hi mi mt quc gia khng
ging nhau, n ph thuc vo iu kin kinh t chnh tr x hi ca mi
quc gia. V vy l lun ca Ch ngha Mc L Nin khng nh c hai
loi hnh qu (cong ng qu ) i ln Ch ngha x hi l
+ Qu tun t:
y l con ng qu m cc quc gia mun i ln Ch ngha x
hi (giai on u ca phng thc cng sn ch ngha) i hi phi ln lt
tri qua tt c cc phng thc sn xut trung gian t thp n cao m
trong phng thc sn xut thp l iu kin tin , l c s vt cht
k thut tin ti mt phng thc sn xut cao hn. Con ng qu
ny din ra chm chp nhng vng chc.
+ Qu pht trin nhy vt hoc b qua:
y l con ng qu m cc quc gia c th b qua mt thm ch
n mt vi phng thc sn xut trung gian tin ln Ch ngha x hi.
y l con ng qu rt ngn nhng mun thc hin c n th i hi
phi to lp c nhng iu kin tin c bn trong v bn ngoi. iu
kin bn trong l lun ca Ch ngha Mc khng nh l phi c s lnh
o ca ng tin phong m ng lin minh c vi tng lp lao ng
ng o v mc tiu ca Ch ngha x hi. Cn iu kin th l lun
ca NC Mc cng ch r l phi c t nht mt nc lm Cch mng x hi Ch
ngha thnh cng gip .
* Tnh tt yu khch quan ca thi k qu pht trin Ch ngha x
hi nc ta.
Nc ta sau cuc cch mng dn tc dn ch th tin ln lm cuc cch
mng x hi ch ngha. Thi k qu nc ta c tin hnh theo con ng qu tin thng hoc b qua Ch ngha t bn. S la chn con ng qu v nhng kh nng thc hin con ng qu nc ta
l xut pht t nhng iu kin thc tin khch quan ca t nc, l
- c im ca thi i sau khi nc ta kt thc cuc cch mng dn
tc dn ch (1954) l thi i m tt c cc dn tc trn th gii ang i
theo cong ng qu tin ln ch ngha x hi. nc ta vic la chn con
ng qu pht trin nhy vt hoc b qua ch ngha t bn khng phi
l mt vic lm duy ch , nng vi ch quan m l mt s la chn c
xc nh ngay t khi nc ta c ng cng sn lnh o. Trong lun cng
u tin ca ng do tng b th u tin Trn ph son tho nm 1930) ghi
r:
+ Nc ta sau khi hon thnh cuc cch mng dn tc dn ch, th
tin thng ln lm cuc cch mng X Hi ch ngha m khng kinh qua ch
t bn.
75
T khi nc ta bc vo thi k i mi nn kinh t (1986) bn cnh chng trnh v chin lc i mi nn kinh t th gn lin vi n l qu trnh
i mi t duy l lun trong c vic nhn thc li con ng qu i ln
ch ngha x hi khng qua ch ngha t bn nc ta.
Ngh quyt i hi ln 9 ca ng cng sn Vit nam (thng 4/2001)
xc nh: con ng qu i ln ch ngha x hi Vit Nam l con ng qu rt ngn b qua ch t bn ch ngha. Ngh quyt ch r
vic b qua ch ngha t bn ch vi ngha chng ta b qua phng thc
sn xut t bn ch ngha vi ngha l mt phng thc ra cc quan
h bc lt v s bt bnh ng trong x hi.
Ch b qua ch ngha t bn vi ngha l b qua quan h sn xut t
bn ch ngha vi t cch n l quan h thng tr nn kinh t. ngh quyt
cng ch r chng ta khng b qua nn kinh t hng ho v cc quan h
kinh t ca nn kinh t (quan h th trng, hng ho, tin t).
+ Chng ta khng b qua nhng thnh tu khoa hc cng ngh m
ch ngha t bn b ra nhiu th k to lp cho nhn loi.
+ Chng ta khng b qua nhng quy lut kinh t, cc phm tr kinh t
gn lin vi kinh t hng ho, kinh t th trng.
+ Chng ta khng b qua nhng kinh nghim t chc qun l mt
nn sn xut ln ca t bn ch ngha.
2) Phn tch c im kinh t trong thi k qu i ln
ch ngha x hi Vit Nam (Lu cu hi ny khc cu hi phn
tch c im kinh t hng ho trong thi k qu ln ch
ngha x hi vit nam) (ngh quyt i hi 7c ngha quan
trng trong tng kt a ra chin lc cho nn kinh t)
Ngh quyt H ng ln & nhn mnh:
c im bao trm v xuyn sut nht trong sut thi k qu i
ln ch ngha x hi vit nam l tn ti mt nn kinh t nhiu thnh
phn.
S d nn kinh t nc ta trong thi k qu tn ti nn kinh t nhiu
thnh phn l bt ngun t cc tt yu sau y:
* Sau cch mng dn tc dan ch nc ta ng v nh nc ta ng trc 2 hnh thc s hu t nhn v t liu sn xut, l hu t nhn ca
ca nhng ngi sn xut nh v s hu t nhn ca giai cp t sn dn tc
Vit nam. S khc nhau ny i hi ng v nh nc cn phi c quan
im v cch i x khc nhau trong qu trnh ci to x hi ch ngha:
+ i vi s hu t nhn ca nhng ngi sn xut nh nh nng dn c
th, th th cng c th, tiu thng bun bn nh th nh nc ci to thng
qua vic vn ng, gio dc, thuyt phc a h vo lm n tp th t
hnh thnh ra thnh phn kinh t hp tc nh hp tc x nng nghip, hp
tc x th cng nghip, hp tc x thng nghip- dch v.
+ Cn i vi s hu t nhn ca giai cp t sn dn tc th nh nc li
phn ra lm 2 loi:
. Nhng nh t sn c cng vi cch mng v khng chin th nh nc
ci to ho bnh bng cch trng mua hoc chuc li ti sn ca h ri vn
77
thp n cao.
- Kinh t tp th nc ta ra i u tin trong qu trnh ci to x hi
ch ngha min bc thng qua phong tro hp tc ho v n tr thnh
ph bin thng qua phong tro hp tc ho v n tr thnh ph bin trong
ton b nn kinh t quc dn sau khi t nc thng nht v c nc tin
hnh cuc cch mng x hi ch ngha.
- Kinh t tp th nc ta c mt vai tr ht sc quan trng trong nn
kinh t quc dn c bit trong thi k cnh tranh chng M cu nc kinh
t tp th tr thnh hu phng ln ca tin tuyn ln. Nhng sau khi t
nc ho bnh thng nht c nc pht trin nn kinh t theo m hnh kinh
t tp th c bit nng thn nhng da trn quan im qun l tp
trung duy ch khng ci tin hoc thay i phng thc hot ng nn
thnh phn kinh t tp th ngy cng bc l nhng mt hn ch khuyt
tt v i n tan r.
T khi nc ta bc vo thi k i mi, ng v nh nc ta cng c bit
quan tm n vic kin ton i mi hot ng kinh t tp th hoc
kinh t hp tc bng vic a ra ch th khon 10 v khon 100 trong nng
nghip. c bit t ngh quyt i hi ng 7 ng v nh nc ta nhn
thc mt cch ng n v thc tin hn i vi qu trnh pht trin kinh
t nng nghip nng thn. V vy tin hnh ch trng giao khon t
rng i cho cc h nng dn xy dng quyn t ch trong hot ng
sn xut kinh doanh.
T 1/1997 nh nc ta ban hnh lut hp tc x kiu mi v pht trin
mnh m hnh thc kinh t trang tri th thnh phn kinh t tp th ni
chung v kinh t hp tc trong mi lnh vc c mt bc pht trin ht sc
mi. Hin nay kinh t h gia nh nng thn l mt b phn quan trng
ca kinh t tp th, n gi vai tr c bit quan trng trong vic sn xut
ra nng phm p ng nhu cu trong nc v a nc ta tr thnh nc th 2
xut khu lng thc trn th gii?
Vi nhng c im v vai tr ca kinh t tp th nh phn tch
ngh quyt i hi ng 9 ca ng cng sn vit nam nhn mnh kinh t
tp th phi cng vi kinh t nh nc tr thnh nn tng ca nn kinh t
quc dn trong thi k qu i ln ch ngha x hi nc ta hin nay.
* Thnh phn kinh t c th tiu ch
Thnh phn kinh t ny da trn s hu t nhn nh v t liu sn xut
v sc lao ng ca bn thn nhng ngi sn xut nh nh nng dn c
th nng thn, th th cng c th v tiu thng bun bn nh. Thnh
phn kinh t ny c quy m nh b hot ng phn tn k thut th cng,
tuy vy n li c kh nng tham gia vo nhng hot ng kinh t dch v
mi vng lnh th to ra cng n vic lm ti ch, s dng c hiu qu cc
ngun lc v ng gp mt phn khng nh trong thu nhp quc dn ca
nn kinh t. Thnh phn kinh t c th tiu ch d b phn ho trong qu
trnh hot ng v mc ch ca h l li ch c nhn do i hi nh
nc v thnh phn kinh t nh nc cn phi gip dn dt trong qu
trnh hot ng theo nh hng x hi ch ngha.
81
ngy cng nhn thc r s cn thit khch quan phi m rng v thc y
thnh phn kinh t ny cng ng thi rt ra c nhng mt hn ch
trong c ch chnh sch ca nc ta khng ngng i mi b sung cho
ph hp vi thng l ca khu vc v quc t.
* Thnh phn kinh t c vn u t nc ngoi:
T ngh quyt i hi ln th 9 th trong nn kinh t nc ta xut hin
mt thnh phn kinh t mi gi l thnh phn kinh t c vn u t nc
ngoi Vit nam. Thnh phn kinh t ny da trn s hu 100% vn ca
cc i tc nc ngoi, tn ti di cc hnh thc doanh nghip u t trc tip
trong cc khu cng nghip xut khu, khu ch xut, khu kinh t t do (m).
Thnh phn kinh t ny c c im
+ Vn ln, k thut hin i, trnh t chc qun l mang tnh
quc t, hot ng hon ton v mc tiu li nhun v bc lt lao ng lm
thu. nc ta trong giai on qu hin nay vic hnh thnh v pht
trin thnh phn kinh t ny c ngha rt quan trng c v mt l lun
v thc tin. V mt l lun n khng nh tnh cht a s hu a loi
hnh hot ng trong nn kinh t qu nc ta n gip Vit nam ngy
cng khng nh c mnh c th tham gia vo hi nhp khu vc v
quc t. Cn v mt thc tin vic pht trin ny gip cho Vit nam khc
phc tnh trng thiu ht rt quan trng v ngun lc qua thu ht
ngun u t ngy cng ln (nht l dng vn FDI) thc hin mc tiu
tng trng pht trin kinh t, cng nghip ho, hin i ho nn kinh t
t nc ta.
Chng XIII
cng Nghip ho v hin i ho nn kinh t quc dn trong
thi k qu ln ch ngha x hi
1. V sao ni cng nghip ho, hin i ho l nhim v trung tm
trong sut thi k qu ln ch ngha x hi nc ta?
84
mng khoa hc k thut v cng ngh th trn th gii li xut hin nhng
quan im mi v cng nghip ho, hin i ho.
Theo quan im ca lin hip quc th cng nghip ho l mt
qu trnh pht trin kinh t m trong mt b phn ngun lc ca quc
gia ngy cng ln c huy ng vo vic pht trin cc ngnh kinh t mi
nhn v hin i nhm sn xut ra nhng t liu sn xut, vt phm tiu
dng c kh nng m bo cho nn kinh t quc dn pht trin vi mt
nhp tng trng ngy cng cao v to ra c s cng bng tin b trong
nn kinh t x hi.
- Nc ta t khi bc vo thi k i mi cho n nay (1986) kt hp c
nhng quan im, quan nim truyn thng trc y ca Vit Nam v th
gii cng vi vic vn dng nhng quan im hin i ca th gii vo
iu kin c th ca Vit Nam thi ngay t i hi ng 7 ng ta a
ra mt quan im:
+ Cng nghip ho, hin i ho Vit Nam l mt qu trnh
chuyn i cn bn, ton din cc hot ng sn xut kinh doanh dch v
v qun l kinh t x hi t vic s dng lao ng th cng l chnh sang
s dng mt chch ph bin lao ng cng vi nhng cng ngh, phng
tin v phng php tin tin, hin i da trn s pht trin ca cng
nghip v tin b khoa hc cng ngh to ra nng xut lao ng x hi
ngy cng cao.
+ Quan im mi v cng nghip ho, hin i ho Vit nam c
nhng nt khc vi quan im trc y v cng nghip ho, hin i ho
l
. Trc y cng nghip ho, hin i ho c tin hnh theo c ch
k hoch ho tp trung quan liu, bao cp. Cn ngy nay cng nghip ho,
hin i ho c thc hin theo c ch mi l c ch th trng c s
qun l v m ca nh nc.
. Trc y cng nghip ho c hiu l nhim v ch yu ca nh nc
v c thc hin thng qua 2 khu vc quc doanh v tp th l ch yu nhng ngy nay cng nghip ho c xc nh l nhim v ca ton ng
ton dn v tt c cc thnh phn kinh t.
. Chin lc cng nghip ho trc y l hng ni hay ni cch khc cng
nghip ho thay th nhp khu. Nhng ngy nay chin lc cng nghip ho
nc ta ch yu l hng ngoi hay ni cch khc tin hnh cng nghip ho hng v xut khu. Trong iu kin nn kinh t Vit nam m ca vi khu vc
v th gii nhm pht huy li th so snh ca Vit Nam, khai thc cc ngun
ngoi lc t bn ngoi thc hin cc mc tiu cng nghip ho, hin i
ho.
* Mc tiu ca cng nghip ho, hin i ho nc ta trong thi k qu
hin nay.
C th quan nim mc tiu quan trng nht v trng tm nht ca
cng nghip ho, hin i ho Vit Nam l tng bc to lp ra c s vt
cht k thut cho nn sn xut ln x hi ch ngha Vit nam.
Nhng mc tiu c th v nhng nh hc trc mt ca cng nghip
ho, hin i ho m ngh quyt i hi ng 9 a ra l:
+ Tng bc phn u thc hin qu trnh chuyn dch c cu kinh t
86
92
16-03-2003
Chng XIV: Kinh t hng ho nhiu thnh phn trong thi k qu ln ch
ngha x hi vit nam
Cu 1: V sao trong thi k qu ln ch ngha x hi nc ta cn pht
trin kinh t hng ho. u th ca kinh t hng ho so vi kinh t t nhin v
kinh t k hoch ho tp trung l g?
* S tt yu khch quan cn pht trin kinh t hng ho Vit nam
trong thi k qu :
Kinh t hng ho l mt kiu t chc kinh t x hi m tt c nhng
vt phm do n sn xut ra l nhm mc ch trao i mua bn trn th
trng.
Kinh t hng ho hon ton i lp vi nn kinh t t nhin v nn
kinh t ch huy k hoch ho tp trung trc y. Cho n nay tt c mi
quc gia u tha nhn kinh t hng ho l mt kiu t chc kinh t tin
b, n hon ton ph hp vi xu th pht trin ca lch s. nc ta trong mt
thi gian rt di nn kinh t vn hnh theo c ch k hoch ho tp trung
v vy i lp hon ton vi nn kinh t hng ho v i ti xo b kinh
t hng ho.
T ngh quyt i hi ln 7 ng cho n nay ng ta khng
nh rng kinh t hng ho hon ton khng i lp vi ch ngha x hi
m n l mt hnh kinh t tin b ph hp vi iu kin v kh nng pht
trin ca vit nam do ng ta a ra quan im gn qu trnh
i mi c ch qun l kinh t vi qu trnh chuyn dch nn kinh t t
mt nn kinh t mang nng tnh t cp t tc vn hnh theo c ch k
hoch ho tp trung, sang nn kinh t hng ho vn hnh theo c ch th
trng c s qun l v m ca nh nc.
Pht trin kinh t hng ha Vit nam l mt tt yu khng nhng
ph hp vi xu th pht trin ca lch s m n cn l mt tt yu a nc
ta vt ra khi tnh trng suy thoi khng hong kinh t.
Nc ta trong thi k qu hi nhp 2 iu kin tin cho
nn kinh t hng ha ra i v pht trin l:
+ nc ta trnh phn cng lao ng x hi ngy cng pht trin
v vy to ra rt nhiu ngnh sn xut, nhiu knh vc kinh doanh khc
nhau v th to ra s chuyn mn ha ngy cng su trong phn cng lao
ng x hi
+ ng thi nc ta trong thi k qu hin nay ang tn ti mt
nn kinh t nhiu thnh phn da trn s a dng ha v quan h s hu
do tt yu s dn n s tch bit v kinh t gia cc thnh phn kinh
t, gia cc ch th kinh t.
S tt yu cn bt ngun t nhng kh nng v ngun lc cho
php vit nam pht trin ngy cng mnh v kinh t hng ha, l:
chng ta c mt lc lng lao ng ng o d o to, nc ta c mt
ngun ti nguyn v nhng iu kin t nhin phong ph cho php pht
trin kinh t hng ha. Nc ta li c v tr a l hon ton thun li cho
php nc ta pht trin kinh t hng ha v m rng quan h giao lu vi cc
nc trong khu vc v th gii.
93
T tt c nhng tt yu nh phn
vic pht trin kinh t hng ha nc ta l
hp vi iu kin thc tin ca nn kinh t
mt gii php ti u nht gip nc ta vt
ngho v km pht trin.
nam.
31-03-03
Chng XVI: phn phi trong thi k qu ln ch ngha x hi vit
tiu th sn phm.
- B my ca nh nc v cc c quan qun l kinh t rt cng knh, c
nhiu cp trung gian, hot ng km nng ng t ra mt i ng
cn b cng chc va km nng lc chuyn mn v nng lc qun l nhng
phong cch th quan liu v ca quyn. T nhng c trng nh phn
tch ca c ch k hoch ho tp trung ra t nn quan liu v tnh
trng bao cp trn lan trong nn kinh t dn n nn kinh t hot ng
khng c hiu qu v c ch ny tch gp nhng mt tiu cc tr thnh
lc cn i vi qu trnh pht trin nn kinh t.
T khi nc ta bc sang thi k i mi (1986) ngay trong ngh quyt
i hi ng 6 v 7 ng ta khng nh: tip tc xo b c ch tp
trung quan liu bao cp, hnh thnh ng b v vn hnh c hiu qu c
ch th trng c s qun l ca nh nc.
THc tin ca 17 nm i mi nc ta ngy cng khng nh tnh
ng n ca nhng quyt nh mang tnh chin lc ca ng v nh
nc trong thi k i mi.
Ngh quyt i hi ng 8 v ng 9 nht qun quan im i mi
kinh t v nhn mnh: tip tc i mi c ch qun l kinh t vi mc tiu
xo b c ch tp trung quan liu bao cp, hnh thnh ng b c ch th
trng c s qun l ca nh nc theo nh hng x hi ch ngha.
2. C ch th trng l g? phn tch nhng u v khuyt tt ca c
ch th trng.
* Bn cht c ch th trng:
C ch th trng xt v mt bn cht l c ch t iu tit nn
kinh t thng qua s tc ng ca cc quy lut, cc phm tr kinh t khch
quan
Cho n ngy nay tt c mi quc gia, mi trng phi kinh t u
tha nhn rng c ch th trng l c ch thch hp nht i vi nn kinh
t hng ho v nn kinh t th trng.
Nc ta trong qu trnh chuyn dch c cu kinh t t nn kinh t t
nhin, t cp t tc v nn kinh t k hoch ho tp trung sang nn kinh t
hng ho. V vy vic chuyn nn kinh t nc ta sang vn hnh theo c
ch th trng va hp tnh quy lut ng thi ph hp vi iu kin kinh tx hi nc ta.
C ch th trng hot dng thng qua s tc ng ca cung v cu
cng nh s tc ng thuc cc quy lut kinh t vn c thuc th trng nh
quy lut nh quy lut gi tr, quy lut lu thng tin t, quy lut lut cung cu
v mi trng cnh tranh t do. V vy c ch th trng c nhng u v
khuyt tt sau y:
- u th:
+ C ch th trng l c ch ly li nhun lm mc ch cnh tranh
l mi trng hot ng v vy n thc y (kch thch) tnh nng ng
sng to ca cc ch th kinh t trong vic s dng mt cch ti u cc ngun
lc vn l khan him sn xut ra ti a khi lng sn phm cho php
p ng mt cch nhanh nht nhiu nht v a dng nht mi nhu cu ca
c sn xut v ca c tiu dng x hi.
104
108