1

MY TIN CHO VIC GING DY VN HC

DI NH SNG CA L THUYT NGN NG- TN HIU THM M
TM TT
Vn ngn ng cc s kin vn hc - mt hng tip cn mang li nhiu gi m b
ch v l th trong vic phn tch, bnh ging vn chng - c nghin cu mt cch ton
din hn trong nhng nm gn y, ng ch nht l cch tip nhn ngh thut vn
chng di nh sng ca l thuyt tn hiu thm m. c bit l i vi th v ca dao.
Trong bi vit ny, chng ti th nu ln my tin c tnh cht phng php lun cho
vic vn dng nhng tri thc ca ngn ng hc vo vic nghin cu v ging dy vn
chng trong nh trng hin nay: 1) khi nim tn hiu thm m; 2) Mi quan h gia tn
hiu thm m vi tn hiu ngn ng trong tc phm vn chng v 3) Cc bnh din nghin
cu tn hiu thm m.
T kha: tn hiu thm m, tn hiu ngn ng, bnh ging vn chng
Abstract
Problems of literary events language - a new approach to bring more useful
suggestion and fun in the analysis, literary commentary - is a more comprehensive research
in recent years. The most notable thing is the way to receive literary art in light of the
aesthetic signal theory, especially for poetry and folk. In this article, we try to raise some
methodological premises for the application of linguistic knowledge in the research and
teaching of literature in schools today: 1) Concept of aesthetic signal; 2) The relationship
between the aesthetic signal with the language signal in literary works; 3) The dimensions
of aesthetic signal research.
key word: aesthetic signal, language signal, literary commentary
I. T VN
Vn hc l ngh thut ca ngn t. Ci gi l ngh thut ngn t phi c
nhn nhn mt cch bin chng trong mi quan h qua li gia hnh thc biu t v ni
dung biu t di tinh thn tip cn theo hng lin ngnh ngn ng cc s kin vn

hc [ Hu Chu 2005, tr.777]. Cho n nay, vn ny khng c gii quyt mt

cch tho ng t c hai pha: ngn ng hc v vn hc.
Trong nhng nm gn y, cng vi s m rng i tng v phm vi nghin cu
ca ngn ng hc theo hng m, khng ch cp trong mt h thng khp kn, cho n
v v n m cn to ra hng tip cn lin ngnh ngn ng hc v k hiu hc, ng dng
hc vn chng, ng ngha hc tri nhn... V th, vn ngn ng cc s kin vn hc- mt

hng tip cn mang li nhiu gi m b ch v l th trong vic phn tch, bnh ging vn
chng - c nghin cu mt cch ton din hn. Vit Nam, nhng vn v k hiu
hc, l thuyt thng tin, dng hc v cc nguyn l ng ngha hc hin i cng c p
dng t nhng nm 70 ca th k XX qua cc cng trnh nghin cu ca cc tc gi:
Hu Chu [1], Nguyn Lai [4], Hong Trinh [18], Phan Ngc [6], ... bc u nghin cu
vn chng di gc nhn ngn ng, trong khuynh hng ng ch nht l di nh
sng ca l thuyt tn hiu thm m. c bit l i vi th v ca dao.
Trong bi vit ny, chng ti th nu ln my tin c tnh cht phng php lun
cho vic vn dng nhng tri thc ca ngn ng hc vo vic nghin cu v ging dy vn
chng trong nh trng hin nay.
II. NI DUNG
1. V khi nim tn hiu thm m
Tn hiu thm m (THTM) l khi nim c a vo m hc do c lin quan n
vic l gii cc qu trnh ngh thut t lp trng k hiu hc. THTM ra i gn lin vi ch
ngha cu trc trong ngh thut v m hc trong nhng nm 60 ca th k XX. Nhng
nghin cu v nguyn l tn hiu hc ca F.de Saussure, chc nng thi php ca
R.Jakobson, cu trc k hiu hc ca R.Barthes... c bit l l thuyt k hiu hc ca
Ch.Morris v Ch.Pierce, u gp phn miu t THTM trong nhiu lnh vc v trn nhiu
phng din khc nhau.
1.1. L thuyt v THTM c miu t gn lin vi nhiu quan nim khc nhau ca
nhiu trng phi nghin cu trn th gii. Trong quan nim ca trng phi k hiu hc
M, Ch.Morris xut l thuyt v THTM trn c s s phn loi cc tn hiu ca nh logic
Ch.Pierce. Theo , Ch. Morris xc nh tn hiu trong ngh thut l tn hiu miu t hoc
to hnh; n ging vi khch th m n miu t v v ngoi hoc cu trc. Nhng ngi
ch trng quan nim ny xem ngh thut nh mt ngn ng c bit, khc vi mi
phng tin truyn thng khc. Tc phm ngh thut a ra nhng THTM phc tp, nhng
tn hiu ny s tham d vo giao tip. Tnh cu trc, tnh ph qut v s tng ng vi cc
quan h gi tr c Ch.Morris nu nh nhng c tnh c bn ca THTM.
Gii nghin cu X Vit nhng nm 60- 70 (tk.20) kho st THTM trong tng quan
vi hnh tng ngh thut. Theo h, THTM c xem nh mt cu trc ca hnh tng
ngh thut. Ngoi chc nng thay th thc ti v chc nng lm phng tin thng tin, cc
tn hiu trong ngh thut cn c c tnh bt bin, lp li, khc vi c tnh c o duy
nht ca hnh tng ngh thut.
nc ta, khi nim THTM c bit n qua cc cng trnh, bi vit ca mt s tc
gi nh Nguyn Lai, Hong Trinh, Hu Chu,
THTM c th l nhng n d, nhng hon d c nh, cc phng d, tng trng,
nhng hnh tng c mi mn, c nh ha v mt ngha trong quan nim ca

Kharapchenk; mt bc ho, mt v ma, mt hnh nh n d, mt hnh th t ng trong

vn hc mang c tnh biu trng (Symbole) trong phn tch ca Hong Trinh; nhng du
hiu mang tnh tng trng, c l, n d, hon d m t ng, THTM ch l phng tin
ca qu trnh gi dn theo nhn xt ca Nguyn Lai; nhng thn c, nhng s kt hp
ngn ng mt cch lch chun, nhng tn hiu mang phm cht thm m, nhng chui
kt hp bt thng v ngha trong s phn tch ca cc tc gi Phan Ngc, Hu t,
inh Trng Lc; nhng m tp, nhng cng thc truyn thng; nhng kt cu ngh
thut trong quan nim ca Nguyn Xun Knh; nhng tn hiu c tnh biu trng cao
trong th v ca dao trong s nghin cu ca Trn Vn Sng c cp trong cc cng
trnh nghin cu cng b gn y1.
1.2. T nhng cht liu ci biu t (CB), chng ta c th xt n ngun gc cc
THTM hai kha cnh sau: a) THTM l cc yu t ca hin thc (cm gic, cm quan), ca
ni tm, s kin c ngun gc ngoi ngn ng: cy a, bn nc, sn nh, con thuyn,
dng sng, t o, bng hoa, mm ng, chiu hoa... l cc THTM d nhn thy. THTM
phi tng ng vi mt vt quy chiu no y trong th gii hin thc (...), l ci c tc
gi la chn t th gii hin thc v xy dng nn, sng to ra [ Hu Chu, 2005,
tr.780]; b)THTM bt ngun ngay trong cc s kin ca ngn ng t nhin. Ngn ng t
nhin c th c dng vi t cch l mt tn hiu ni ln mt ci g ngoi n ra.
Ngn ng sinh ra vn ni v i tng gi y li l cng c nhn thc i tng.
chnh l qu trnh biu trng ho cc tn hiu ngn ng. Khi i vo vn hc, cc t ng, cc
kiu cu t n mang nhng tn hiu nht nh; cc hnh vi ngn ng (hi, ha hn, cam
oan, cm thn...) c dng nh nhng THTM. Nhn xt sau y ca P.Guiraud ng phi
lu ngn ng trong vn hc l ngn ng ring, ngn ng t nhin sng to li,
c mt ngn ng khc chng ln. Ngn ng t nhin l phng tin chuyn ch cc
THTM[dn theo ca Hu Chu, 2005, tr.779].
1.3. H thng THTM tn ti v hot ng theo nhng quy lut ca tn hiu v quy
lut ca tn hiu ngn ng. Do vy, THTM c nhng c tnh sau 2: a) Tnh ng cu xt
trong tng quan h thng cht liu khc nhau hoc trong tng quan gia cc h thng ca
THTM; b) Tnh tc ng ca THTM trong bn cht ca mt kch thch vt cht v trong
s thc hin chc nng giao tip ngh thut; c) Tnh biu hin ca THTM qua s thc hin
chc nng phn nh hin thc- chc nng chung ca ngh thut; d) THTM khng dng li
ni dung mang tnh ti hin hin thc m cn mang thng tin thm m. l tnh biu cm
ca THTM; e) THTM c tnh biu trng trong tng quan ci biu t (CB) v ci c
1 Trong cc bi vit ca mnh, chng ti xem qu trnh biu trng trng ca cc THTM l mt
thuc tnh quan trng hnh thnh nn ngha biu trng. Xem thm cc bi vit [7], [8], [11], [12].
2 Do khun kh ca bi vit, chng ti ch lit k cc c tnh ca THTM, ch khng i vo phn
tch chi tit tng c tnh mt ca THTM.

biu t (CB, mt mi quan h khng hon ton v on; f) Tnh tru tng v c
th qua mi ln xut hin cc bin th ca THTM; g) Tnh truyn thng v cch tn qua s
k tha v sng to, i mi trong vic s dng THTM ca mi tc gi, tc phm; h) Tnh
h thng: THTM phi t trong mt h thng thm m c nh. Gi tr cc THTM l kt qa
tng ha ca cc mi quan h trong n v cu trc - chc nng c th; v cui cng l tnh
cp ca THTM. THTM va l cp c s, va c cp xy dng. THTM l mt n
v c th dng xy dng nn nhng THTM mi.
Vi cch nhn trn, THTM c xc nh l tn hiu nhn to; tn hiu thnh gic; tn
hiu s cp, cha chuyn m; tn hiu giao tip c chc nng thm m, chc nng bc l,
biu cm, chc nng h thng; v l tn hiu - biu trng ngh thut.
2. Mi quan h gia tn hiu thm m vi ngn ng vn chng
Ngn ng vn chng l ngn ng-THTM, mang nhng c tnh ca THTM, nhng
ni dung ca THTM. Tuy nhin, vn hc khng ng nht vi ngn ng, v th ngn ng
cht liu trong vn hc cng khng ng nht vi THTM. Theo tc gi Hu Chu,
phng tin s cp (Primaire) ca vn hc l cc THTM [1, tr.779]. Ngn ng (cht liu)
trong vn hc ch l hnh thc - CB ca THTM, l phng tin th cp, l k hiu so
vi THTM. Do vy, n v ca phng tin vn hc l cc THTM, c php ca ci ngn
ng - THTM l c php THTM [ Hu Chu, 2005, tr.779]. i tm THTM khng ch
cn c trn cc hnh thc ngn ng thun tu, vi ci ng ngha, ng php nh cc hnh
thc ca ngn ng thun tu.
V mi quan h gia THTM vi ngn ng vn hc v ngn ng t nhin, c th xt
n nhng mi tng quan sau:
2.1. Khc vi THTM trong cc ngnh ngh thut iu khc, hi ha.., THTM trong
tc phm vn chng mun tr thnh phng tin ca hnh tng ngh thut phi c
biu t bng ngn ng. Cng mt THTM thuyn nhng n c th biu t bng xi mng,
thch cao trong iu khc, bng sn mi, sn du trong hi ha, v bng tn hiu ngn ng
thuyn trong vn hc. Ngn ng t nhin l cht liu, l CB ca THTM trong vn hc.
Vai tr ca ngn ng - CB va mang gi tr ngn ng, va mang gi tr THTM; cn
THTM c hnh dung nh l tn hiu ngn ng mang ngha thm m. C th ni, ngn
ng c s dng trong tc phm vn hc va l chnh n, va l ci biu t cho THTM,
mang nhng ni dung thuc THTM.
Ni n ngn ng vn chng, ngi ta thng ni n tnh hnh tng, tnh hm
sc, a ngha. y l hiu qu ca vic s dng ngn ng trong cc tc phm vn chng
mt cch lch chun. Ni n ngn ng vn chng l ni n ngn ng trong nhng
phm cht thm m ca n, ni n s vt chun mc ca n so vi ngn ng thng
thng. Mi bin php tu t nh n d, hon d, tng trng, nhng cch s dng cu hay
t t, cc hnh vi ngn ng... u hng n vic s dng ngn ng - CB ca THTM

mt cch hiu qu. Chng ch l cht liu, l k dn cho ngn ng THTM. T ngn ng
t nhin n ngn ng -THTM l mt vc thm xa cch khng phi l gii n mt cch
d dng m phi ln su xung tn tng ng ngha mi nhn thy c ngha n, ngha
biu trng mang tnh thm m ng sau tng bng tri ca tc phm. Mi tc phm l
nhng k hiu, nhng h thng k hiu, k hiu vn chng khng phi l nhng vt liu
cht m n mang trong mnh s sng, mi ting l mt con k nhng bin dng lin tc
[ c Hiu, 2001, tr.12]. Tham gia vo vai tr phng tin ca ngh thut, ngn ng
THTM phi tri qua con ng biu trng ho cc tn hiu ngn ng, ngha l tham gia vo
qu trnh to ngha lin tc, ng nh quy lut m nh ngn ng hc L.Hjelmslev ch ra
khi ni n c im ca ngn ng lin hi: ngn ng vi CB v CB ca mnh n
lc n li tr thnh CB cho mt CB khc. V im ny, nhng kin ca
L.Hjelmslev lm tin cho s phn tch k hiu hc ca R.Barthes. Vn hc thuc trng
hp ny v ngn ng - CB l mt h thng k hiu. y, R.Barthes phn bit mt bn l
k hiu hc biu th; mt bn l siu ngn ng. Siu ngn ng l h thng m bnh din ni
dung ca n cng l mt h thng k hiu; l k hiu hc m i tng ca n cng l k
hiu hc [R.Barthes, 2002, tr.352].
Nh vy, khi cp ti THTM cng nh ngn ng vn chng trong mi tng
quan vi ngn ng t nhin, cn ch ti cc phng din: hnh thc ca hnh thc, ni
dung ca hnh thc; hnh thc ca ni dung v ni dung ca ni dung.
2.2. Khi ni n THTM chng ta khng th khng cp n vai tr CB ca ngn
ng t nhin. Ngn ng t nhin t bn thn cng l mt tn hiu. THTM l nguyn cp, l
CB ca tn hiu ngn ng nhng khng phi khng l thuc vo ngn ng - CB. Vic
la chn mt hnh thc CB cho THTM khng phi din ra mt cch tu tin m tun theo
nhng quy lut ca c tn hiu ngn ng ln THTM. Trong nhiu trng hp, s la chn
hnh thc ngn ng - CB tu tin, th vng lm hng mt gi tr thm m ca cc
THTM. Tc gi Hu Chu [1, tr.781] c dp phn tch v vic s dng ngn ng CB thiu hiu qu thm m trong cu th:
Con dch t sang ngang
Bn kia c mt ci lng th ra.
Cc hnh thc dch t, th ra, ci lng v tnh git cht v p th mng
ca bc tranh lng qu.
Trong thc t vn hc, nhng trng hp nh th khng him thy. Kiu th bng
ch nh: mi ni mng lng - ci qun chi th - con g quay..., em ngoan o v bit
dng chn ra..., em thiu cht nhn v ung thuc nga thai... lm ngi c sng
s trc nhng lin tng y tnh xc tht v th vng ca ci biu t.
C th ni theo cch ca GS Hong Trinh, coi trng CB tc hnh thc hn CB
hoc ngc li, t tt c vo CB tc ni dung, u a li nhng sng tc khp khing,

qu qut, v tc dng [18, tr.467]. Vic s dng ng mt t, mt ng, mt hnh vi ngn

ng no cng em li hiu qu nht nh. Nhng n d, hon d, nhng kiu chi ch...
u nhm vo vic s dng mt cch hiu qu ngn ng - CB. Vn l ch s dng
sao cho ng lc, ng ch em li hiu qu v mt thm m. Khng phi ngu nhin khi
vit v cc b m, T Hu li dng ting a phng khc ha hnh nh b m nhng
vng t khc nhau. B m ca vng Trung du th Bm i c rt khng bm? - Heo heo
gi ni lm thm ma phn. Nhng khi vit v b m Ty Bc tc gi li s dng t b
rt t: B b nm chui kh - B b khng ng b lo bi bi... Hay khi vit v b m
min Trung nng chy da ngi th Lng nghe m k ngy xa - Chang chang cn ct
nng tra Qung Bnh - M rng qu m Bo Ninh; trong khi hnh nh b m Hu Giang min sng nc th M tht ln ln ti by ch- Cp nc tao ct c con tao... Qua
cc t a phng: bm, m, b, m ...ngi ta cm nhn c xut x ca nhn vt c
miu t. Nhng nh th ti nng nh Nguyn Du, H Xun Hng ... t a phng tr nn
phng tin c lc khi n c t ng ch trong mi cu th, mi dng th.
Mt hnh vi ngn ng cng c th tr nn phng tin hiu qu nht cho vic biu
t gi tr thm m.
Hnh vi trch mc c s dng hiu qu trong mt s li ca dao Bnh Tr Thin
sau y s lm r hn vn ni trn. Trch anh, trch nng, trch hai chng ta v sao i
la khng thnh duyn; bao li c nguyn khng thnh hin thc:
-Duyn sao cha thm phai
Cha ro nh trch ai bc tnh.
Li trch t nh v cm ng, thng thit lm sao. Bit trch ai by gi thi nh
trch ng t b nguyt xe duyn, chp ni m khng xng i va la:
-Trch ng t chi xe duyn v li
Trch b nguyt lo chp ni chi v duyn....
Li ca dao vn dng thnh cng hnh vi trch mc mang gi tr thm m cao.
Khi Nguyn Cng Tr vit Ci tnh l ci chi chi - D chi chi cng chi chi vi
tnh, ngi c chng th on c ci chi chi l ci g c, th m vn yu, vn cm,
vn nao nao nhng li mch bo. Tt c cng ti ci ch chi b bng nhng y biu cm.
Tc gi dng hnh vi cm thn v mc ch thm m.
C th nhn thy rng, t a phng v cc hnh vi ngn ng vn l nhng tn hiu
gi y li c tn hiu ha thm mt ln na, tr thnh ni dung ca yu t thm m. Tuy
nhin, khng phi bao gi mt t a phng, mt hnh vi ngn ng cng c gi tr gi cm
xc. Vic s dng t, thch hp cc t ng, cc hnh vi ngn ng s em li cho cc yu t
ngn ng mt ngha thm m, mt ngha hnh tng vt ra ngoi bn thn ca ngn ng.
y chnh l con ng biu trng ho cc tn hiu ngn ng, lm hnh thnh nn nhng
yu t ngn ng - THTM trong vn hc.

2.3. Trong mi quan h vi THTM, ngn ng - CB ca THTM cng chnh l cc

bin th ca THTM; cn cc bin th chnh l cc gi tr ngn ng - CB ca THTM. Trong
trng hp ny, cc bin th c xem l ng cu vi ci tru tng - nhng THTM hng
th, xut hin bt bin, c nh. Tn hiu trng c th tng ng vi cc hnh thc miu t
- c th ha nh: trng trn, trng khuyt, trng lnh, trng t, trng nghing; tn hiu
gi trong tng trng hp c th l gi r r, gi xo xc, gi lt lay. Mt tn hiu sng
c th ng vi nhiu t: sng, dng, b, lch, hi.., ngc li nh: thuyn, , ghe, mi
cho, cnh bun... trong tng trng hp c th c th ng vi duy nht mt tn hiu
thuyn trong vn hc. Chng l nhng t ng ngha c thay th cho chnh tn hiu
hng th.
T vic ch ra mi quan h gia tn hiu ngn ng, THTM vi ngn ng -CB, c
th hnh dung mi quan h hai mt gia CB v CB ca THTM trong tc phm vn
chng trong tng quan vi ngn ng t nhin nh sau:
CB: m thanh
CB: ngn ng -------------------------------CB: ngha ngn ng
THTM = --------------------------------------------------------CB:
ngha thm m
Mi quan h trn cho thy cng mt du hiu hnh thc th cht cho ta hai gi tr
khc nhau: gi tr tn hiu ngn ng (thuc h thng tn hiu ngn ng) v gi tr THTM
(thuc h thng tc phm ngh thut ngn t). iu ny cho thy c ch to ngha ca
THTM. Bn thn tn hiu ngn ng t nhin l cht liu, l CB cn ngn ng THTM l
siu tn hiu so vi tn hiu ngn ng. Trong trng hp ny qu l ngha sinh ra
ngha, ngha en nhng ch cho ngha bng, ngha ni hm theo cch ni ca GS Hong
Trinh [18]. y cng chnh l nguyn nhn ca tnh biu cm, tnh biu trng, a ngha v
hm sc ca tn hiu ngn ng trong tc phm vn chng.
3. Cc bnh din nghin cu tn hiu thm m trong ngn ng vn chng
Nghin cu gi tr biu trng ca cc tn hiu thm m trong vn hc chnh l nghin
cu cc phng din tn hiu hc ca ngn ng -THTM, tp trung mt s vn sau:
3.1. Bnh din hnh thc: ci biu t ca tn hiu thm m
Hnh thc biu t ca THTM trong vn hc chnh l h thng cc t ng, cc cch
kt hp cu, s lin kt cc pht ngn, cc hnh vi ngn ng ... trong h thng tn hiu ngn
ng. Ngn ng t nhin l cht liu, l ci biu t ca THTM. Vai tr ca ngn ng ci
biu t va mang gi tr ngn ng, va mang gi tr biu trng. Chng hn, tn hiu
thuyn v tn hiu bn trong cu ca dao Thuyn v c nh bn chng / Bn th mt d
khng khng i thuyn c hnh thc ci biu t l hai danh t thuyn v bn trong
h thng tn hiu ngn ng. Cng l gii nh vy i vi tn hiu tru v cau trong li

ca dao Con dao vng rc l tru vng / Mt anh anh lic, mt nng nng a. S biu
t bng ngn ng cc tn hiu biu trng tru v cau c da trn s nh danh ca
cc danh t tru v cau trong h thng tn hiu ngn ng.
Trong thc t, cc t ng, cc kiu kt hp cu t n mang nhng tn hiu nht nh.
Cc hnh vi ngn ng (hi, ha hn, cam oan, than trch...) c dng nh nhng tn hiu
thm m mang gi tr biu trng.
Nh vy, khi nghin cu hnh thc biu t cc THM trong vn hc, chng ta phi
tp trung vo my vn c bn sau:
a) Vn dng quan im v hng th, bin th, trng ngha trong ngn ng hc vo
vic tm hiu hnh thc biu t bng ngn ng ca cc tn hiu thm m
Theo quan im hng th - bin th, THTM cn c coi l ci c tnh cht tru
tng, c th chung cho nhiu bin th, nhiu ln xut hin ca n trong h thng. Ngn
ng - ci biu t ca THTM cng chnh l cc bin th. Cc bin th c xem l ng cu
nhng tn hiu hng th vn tru tng, xut hin bt bin, c nh. Vn t ra, nghin
cu hnh thc biu t ca cc THTM qua cc bin th ca n s gp phn b sung v ch ra
ci chung v ci ring ca cc THTM, pht hin ra nhng gi tr biu trng m n mang li
cho ngi c qua cc ln xut hin. Chng hn, s c th ho v mt hnh thc ngn ng
(CB) i lin vi c th ha v mt ni dung thm m (CB). ngha thm m ca con
thuyn chng chnh i mn, con thuyn ngc thuyn rng ... s khng ging vi con
thuyn bnh thng. Cng vi s biu trng ca ni- sng l s biu trng ca cc hnh
thc miu t, cc bin th ni thm - sng cng, ni cao - sng rng, ln thc- xung
ghnh, tro o - li sui, vt ni - vt sng...; gi tr biu trng ca tru -cau
cng l gi tr ca cc hnh thc miu t - c th ha cc tn hiu thm m nh tru vng cau xanh, cau tin ngang - tru vng ngt ngn, cau su - tru vng... Vn t ra
l nghin cu cc yu t ngn ng - CB cng chnh l nghin cu cc bin th, cc hnh
thc miu t - c th ha cc THTM trong tnh bin th qua cc ln xut hin.
b) Nghin cu hnh thc biu t cc tn hiu thm m trong vn hc phi xut pht
t cu trc ngha c bn, ngha gc ca t trong h thng tn hiu ngn ng
Kho st gi tr biu trng ca cc THTM trong vn hc, vn c tnh nguyn tc l
phi lun lun bm st vo ngha c s (ngha t nhin) ca tn hiu ngn ng. Xt theo
tnh h thng, thnh phn ngha ny mang c tnh khi qut, tru tng v bt bin.
ngha biu trng d c gin n n u cng khng th hon ton thot ly, ct t khi mi
lin h vi ngha c s ny. Chng hn, khi phn tch ngn ng ca dao, i vi ni, phi
i t c im ca s to ln, vng chc ca n, v tnh cht gy tr ngi ca n i vi con
ngi trn ng i v trong sinh hot hng ngy, v c v nim tn knh thing ling m n
gi ra trc tm thc con ngi... Cn i vi sng, l nhng khc khuu gp ghnh,
nhng sng gi vi vc, nhng bn b ghnh thc, l ci su, rng, y vi, xa cch phc

tp i vi con ngi... ngha biu trng cho ci cao sang, qu phi ca chim phng
hong phi gn lin vi c tnh cha ca loi chim, vi v p sc s khoe sc... Ngay
trong th, cc nt ngha c coi l c o, sng to t xut, cng khng phi thot ly
hon ton vi ngha gc. Khi Xun Diu vit Rng liu u hiu ng chu tang - tc bun
bung l xung ngn hng th cng khai thc nt ngha c s: s yu mm, l lt ca
liu.
Nhng nt thuc tnh trn cng chnh l nhng ni dung ng ngha ca nhng t ng
lm thnh ci biu t ca THTM trong vn hc.
3.2. Bnh din ci c biu t ca tn hiu thm m
Ci c biu t ca cc THTM thuyn, bn, tru, cau... nhng cu ca dao trn
khng phi l ngha biu vt, biu nim da trn nng lc nh danh, gi tn ca cc danh
t trong h thng tn hiu ngn ng, m l ngha biu trng thuc h thng THTM.
Ni dung CB ca THTM phi c xt n tng ngha th hai ca qu trnh
biu trng ho cc tn hiu ngn ng. Qu trnh biu trng ha c th hin qua hai
phng thc sau: phng thc ly ci c th biu th ci c th v phng thc ly ci c
th biu th cho ci tru tng. Phng thc ly i tng c th ny biu trng cho
i tng c th kia khi gia chng c nt tng ng v mu sc, hnh dng, chc nng v
thuc tnh, phm cht; cn phng thc ly i tng c th biu th i tng tru
tng chnh l cch ly s vt hin tng c th biu hin tm trng, t tng hoc mt
trit l, mt vn tru tng no ca con ngi.
Khi tm hiu v ngn ng ngh thut ca dao, chng ti bt gp hng lot cc THTMn nh: tru, cau, mn , o, trc, mai, ni, sng, trng, hoa, con c, con bng, hoa nhi,
hoa l, hoa go...; v h thng cc THTM-sng i nh: thuyn - bn, mn - o, trc mai, hoa nhi - bi ct tru, o - liu, tru - cau, cy a - con , con dao - l tru ... xut
hin nhiu ln lp i lp li to nn nhng m tp quen thuc, nhng cng thc truyn thng
trong ca dao c truyn Vit Nam. Nhng tn hiu ni trn ch l CB ca THTM. Gi tr
biu trng ca chng l nhng ni dung thm m vt ra ngoi ngha biu vt, biu nim.
V vy, c th xc nh ngha biu trng v ci ln lao, ci vnh hng bt tn ca cc tn
hiu: ni-sng, non-sng, tri-my...; ci gian nan th thch ca cc tn hiu thm m: khengn, o-sui, thc-ghnh...trong cc li ca dao sau:
-Nhn sng ch thy sng di
Nhn non non ngt trng ngi m tm.
-i ta ln thc xung ghnh
Anh ra ng mi cho em chu so.
Hay ngha biu trng v s xng i va la, s thu chung trong tnh yu la
i ca cc tn hiu sng i: thuyn - bn, tru - cau, mn - o, loan - phng, a ngc
-mm vng, con dao vng - l tru vng...

10

-Con dao vng rc l tru vng

Mt anh anh lic mt nng nng a.
-i ta l bn thong dong
Nh i a ngc nm trong mm vng
Nh vy, ngha biu trng thc cht ch l ci ngha tim nng nm su trong cu
trc ngha ca t v khng c a vo nh ngha ca t in. N ch xut hin bng
con ng biu trng ha cc tn hiu ngn ng, bng cc bin php thay th lm thi v
ngha lm cho cch din t thm bng by, mang hm biu trng. y l kt qu ca
qu trnh chuyn ha qua li ca hai xu hng: xu hng c th ha ci tru tng, phc
tp thuc i sng tm t tnh cm ca con ngi v xu hng tinh thn ha, nhn sinh ha
cc hin tng thuc th gii t nhin
3.3. Cui cng, gi tr biu trng ca THTM trong tc phm vn chng c
lin tng ph thuc vo s lnh hi ca ch th tip nhn, gn lin vi nhng iu kin
v vn ha, lch s, phong tc tp qun ca mi dn tc. Mt yu t hin thc tr nn
mang tnh thm m, l do vai tr ca s lin tng trong t duy ca ch th tip nhn,
chu s chi phi v iu kin lch s, vn ha, tm l ca c nhn lin quan n s lin
tng ca ch th tip nhn.
Khi nghin cu v cc THTM-sng i trong ca dao, chng ti thy r tnh dn tc,
tnh a phng, tnh truyn thng c th hin qua cc phng tin ngn ng CB. Ngn
ng trong ca dao th hin s nh gi, cch cm, cch ngh ca dn tc mi vng min
khc nhau. Ca dao truyn thng s dng c nhng vt th mang tnh c l v y mng
tng nh: rng - my, chn loan - gi phng, a ngc - mm vng, gc ta - lu hoa,
con dao vng - l tru vng...nhng nhng cht liu bnh thng sn gp trong i sng dn
d hng ngy nh: hoa nhi - bi ct tru, mng non - c ngnh ngun, con cho bo - cy
mng vi, thuyn - bn, cy a - bn nc...vn l phn ch yu, to nn phong v ca dao
c truyn Vit Nam.
-Tic con gi khn ly thng chng di
Tic bng hoa nhi cm bi ct tru.
iu ny c th c gii thch t c trng vn ho c truyn ngi Vit l nn vn
ho thc vt, vi nn vn minh nng nghip la nc lu i. Khng phi ngu nhin m
trong ca dao Vit Nam xut hin nhiu vt th lin quan n sng nc, ni i v cc cng
c sn xut nng nghip. Nhng cht liu bnh d, rt quen thuc y li i qua tm hn th
dn gian rt nhy cm to nn nhng gi tr thm m c o. V chc chn rng, ca dao
min Trung vi kh hu khc nghit s lm: sng su, ni thm, sng cng, ni cao, sng
rng, non ngt sng di, rng xanh xanh, o, khe, ln thc xung ghnh...; v ca dao Nam
B - x s ca vng mit vn sng nc s lm: thuyn, ghe, nc, lch, hi, vi, vc...;

11

cn trong ca dao Bc B chc chn s nhiu hnh nh ca mn, o, trc, mai, cy a, bn

nc, con ...
S chi phi v iu kin lch s vn ho nh hng trc tip n qu trnh biu trng
ho ca cc THTM, n vic la chn hnh thc ngn ng- CB. Chng hn, biu trng
cho lng qu Vit Nam phi tnh n cy a, bn nc, con , mi nh...; biu trng
cho ci ln lao, ci vnh hng phi lin tng ti tri xanh, bin rng, sng di, ni thm,
non ngt, sng cng...; biu trng cho th gii ca tnh yu phi k n vn xun, vn
o, thuyn-bn, mn- o, loan- phng, tru- cau...
III. Kt lun
Bi vit cp n vn c tnh phng php lun trong nghin cu v ging dy
hin nay: vn dng l thuyt THTM vo vic phn tch, bnh ging cc gi tr thm m ca
ngn ng trong tc phm vn chng, c bit l th v ca dao. Kt qu nghin cu bc
u ch ra my vn c th sau:
1) THTM l mt loi tn hiu vn chng c bit, c tnh cu trc, tnh hm sc a
ngha v tnh biu trng ha cao.
2) L mt loi k hiu, do vy, ccTHTM phi c nghin cu trn cc bnh din to
nn k hiu theo c ch ca k hiu hc. l bnh din CB v CBD. Trong vn hc,
bnh din CB chnh l ngn ng t nhin, cn bnh din CB chnh l cc ngha thm
m c to nn bi qu trnh biu trng ha cc tn hiu ngn ng t nhin. Mi quan h
gia CB v CB trong h thng THTM l mi quan h t chiu su, c tnh hai chiu,
khng th xem trng bnh din ny m h thp bnh din kia, v ngc li. cng chnh l
mi quan h gia THTM vi tn hiu ngn ng t nhin trong tc phm vn chng.
3) Hm biu trng ca THTM trong vn hc hnh thnh theo phng thc chuyn
ngha. Qu trnh chuyn i ny theo hng cng hm sc cng a ngha. Vic tm hiu gi
tr biu trng ca THTM trong vn hc khng ch i t v nm bt c n v khc
khng nm bt c m cn gp phn ch ra nhng c trng v phong tc, tp qun vn
ho v t duy ca ngi bn ng. S khng qa khi ni rng, vic tm hiu gi tr biu trng
ca THTM trong vn hc xt cho cng chnh l qu trnh tip cn, l gii nhng ngha
cuc sng i vo ngn ng, vo ngn t ngh thut ri li tr v cuc sng vi mt cht
lng mi hn, u vit hn.
Nhng tin cho vic phn tch v ging vn di nh sng ca l thuyt THTM ni
trn, theo chng ti, nn c nhn rng v ng dng vo vic dy-hc vn trong nh
trng giai on hin nay.

Hu, 20/06/2015
T.V.S

12

TI LIU THAM KHO V TRCH DN.

[1] Hu Chu (2005), Nhng lun im v cch tip cn ngn ng hc cc s
kin vn hc, Hu Chu ton tp, tp 2: i cng-Ng dng hoc-Ng php vn bn,
Nxb Gio dc, tr.777-786.
[2] R.Barthes (2002), "C s ca k hiu hc", in trong Ch ngha cu trc v Vn
hc, Nxb Vn hc, tr.302-360.
[3] c Hiu (2001), Thi php hin i, Nxb Hi Nh vn, H Ni.
[4] Nguyn Lai (1998), Ngn ng vi sng to v tip nhn vn hc, Nxb Gia Dc,
H Ni.
[5] Phan Ngc (2001), Tm hiu phong cch Nguyn Du trong Truyn Kiu, Nxb
Thanh nin, H Ni.
[6] Phan Ngc (1995), Cch gii thch vn hc bng ngn ng hc, Nxb Tr, Thnh
ph H Ch Minh.
[7] Trn Vn Sng (2009), Th gii mu sc trong ca dao: qua s kho st h thng
t ch mu sc, Tp ch Ngn ng, s 2.
[8] Trn Vn Sng (2004), Tm hiu mi quan h gia ngn ng vi tn hiu thm
m trong tc phm vn hc, Tp ch Ngn ng v i sng, s 12 (110).
[9] Trn Vn Sng (2004), V vic nghin cu ngh thut ngn ng ca dao hin
nay, Tp ch Ngn ng v i sng, s 3 (101).
[10] Trn Vn Sng (2007), Biu trng ca ma xun trong th ca, Tp ch Ngn
ng v i sng, s 6 (140).
[11] Trn Vn Sng (2005), Mt s vn v biu trng v ngha biu trng ca
tn hiu thm m trong vn hc, Tp ch Nht L, s 122.
[12] Trn Vn Sng (2005), c im v cu trc v ngun gc ca tn hiu thm
m trong vn hc, Tp ch Nht L, s 126.
[13] Trn Vn Sng (2008), Hoa Mai, n ng v biu trng, Tp ch Hu xa v
nay, s 1-2/2008.
[14] Trn Vn Sng (2009), Hoa o, t biu tng vn ha n biu trng vn
hc, Tp ch Ngn ng v i sng, s 1-2.
[15] Trn Vn Sng (2009), V cc yu t ngn ng c chc nng miu t trong ca
dao c truyn Vit Nam, Tp ch Gio dc, s chuyn , S GD&DDT T.T.Hu.
[16] Trn nh S (2001), Thi php th T Hu, Nxb VHTT, H Ni.
[17] Trn nh S (2002), Thi php Truyn Kiu, Nxb Gia dc, H Ni.
[18] Hong Trinh (1992), T k hiu hc n thi php hc, Nxb KHXH, H Ni.