Professional Documents
Culture Documents
Bin tp bi:
Nguyn Hi
MC LC
1. S hnh thnh tri t v kh quyn
2. Ngun gc ca s sng
3. S tin ha ca t bo
4. Hc thuyt t bo v cc phng php nghin cu t bo hc
5. Thnh phn ha hc ca t bo
6. T bo Eukaryote
7. Cu to ca t bo Prokaryote
8. Cc qu trnh sinh hc trong t bo
9. S a dng ca t bo
10. Khi nim v cu trc Enzyme
11. C ch hot ng,phn loi v cc yu t nh hng n hot tnh Enzyme
12. H hp t bo
13. Quang hp
14. Lch s pht trin ca di truyn hc
15. i tng v phng php nghin cu di truyn hc
16. Quan h gia di truyn hc vi cc khoa hc khc v vi thc tin
17. Acid Nucleic l vt cht di truyn cp phn t
18. Ti bn DNA
19. Nhim sc th
20. S phn bo
21. Gene v m di truyn
Tham gia ng gp
1/132
3/132
4/132
Ngun gc ca s sng
Theo nhiu gi thuyt, sinh vt u tin c to ra t mt qu trnh tin ho ha hc
trong 4 giai on: Tng hp v tch lu cc cht hu c c phn t lng nh t cc
cht v c c sn; Polymer ho cc cht hu c phn t lng thp thnh cht hu c
c phn t lng cao; S kt hp cc cht hu c tng hp bng con ng v c thnh
cc t bo (protobions) c nhng tnh cht ho hc khc vi nhng cht quanh chng;
ngun gc di truyn.
5/132
6/132
7/132
Hin nay cha c m hnh c th no cho thy qu trnh xut hin s sng l t nucleic
acid chng minh bng thc nghim. Nhng theo thuyt ny cc vt sng u tin l cc
i phn t c kh nng sau chp. Cc t bo u tin ny tch ly mt cch chm , v
bao bn ngoi bi cc cht khc. Mt bng chng minh ha r cho c ch ny l cc
virus cha ANR or RNA c cu to n gin.
Nhiu gi thuyt cho rng RNA xut hin trc DNA bi v:
RNA bn hn, ti bn.
RNA c kh nng nhn i t mch khun mu nhanh hn v t li hn cc
trnh t khc.
Vd: Mt trnh t RNA c 40 ribonucleotide c th t nhn i trong mi trng c km
lm xc tc vi sai st thp hn1%
RNA (ribozyme) c kh nng xc tc (Thomas Cech, 1980s): T bo hin i
s dng ribozyme xc tc tng hp cc RNA mi (rRNA, tRNA v mRNA.
Nh vy, RNA l cht t xc tc v trong th gii tin sinh hc trc khi c
protein v DNA, RNA c kh nng t ti bn.
RNA d tng hp hn DNA
S sai st trong qu ti bn cng vi tc ng ca chn lc t nhin to ra s
a dng ca RNA
Nh vy, trong mt thi gian di, vt liu di truyn ca cc tin sinh vt l RNA v s
tin ha dn n ch DNA mch kp n nh hn mang thng tin di truyn. v kh nng
xc tc c chuyn cho protein lm chc nng chuyn ha hu hiu hn.
Theo gi thuyt hin nay, s sng c hnh thnh qua cc bc:
S hnh thnh cc phn t RNA
C ch sao chp RNA
Hon thin h thng nh mng bao
Cc t bo tin ha theo 3 bc:
9/132
Hnh1.5 : S ti ha ca t bo
C th tham kho thm ngun g ca s sng ti: http://en.wikipedia.org/wiki/
Origin_of_life
10/132
-Tng hp cht hu c cn nng lng, UV (mt tri true to nhiu UV). iu kin hin
ti khng p ng c bi v tng Ozon kh quyn ngn cn cc tia UV.
-Sinh vt tn ti tiu th cc cht hu c to ra.
11/132
S tin ha ca t bo
Cc dn liu ho thch v ng thc vt
Tui nin i a cht c th xc nh thng qua thng qua tui ca lp t trm tch
c hnh thnh t ct, bn ca y h v i dng. Trong lp trm tch rt giu cc
ho thch sinh vt. C th dng phng php ng vi phng x xc nh tui ca
v ha thch. Cac ng vi phng x phn hy rt chm. Bng nhng k thut thch hp,
ngi ta tnh c tng lng cht phn r c th nh gi tui ca v cc ho
thch.
Vd: U238 chu k bn r 4.5 t nm, C14 chu k bn r 5600 nm
13/132
T n bo n a bo
S pht trin theo hng phc tp ha t chc dn ti s hnh thnh v pht trin cc
sinh vt a bo
-Cu trc phc tp
-B my sinh sn phc tp
-S bit ha t bo
-Mt s h thng chuyn bt
14/132
15/132
16/132
17/132
(8) C hai loi t bo: prokaryote v eukaryote. Chng khc nhau trong t chc cu trc
t bo, hnh dng v kch thc nhng cng c mt s c im ging nhau, chng hn
nh tt c u l nhng cu trc mc cao, thc hin cc qu trnh phc tp cn thit
duy tr s sng.
Classical interpretation
1.
2.
3.
4.
5.
Modern interpretation
The generally accepted parts of modern cell theory include:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
The cell is the fundamental unit of structure and function in living things.
All cells come from pre-existing cells by division.
Energy flow (metabolism and biochemistry) occurs within cells.
Cells contain hereditary information (DNA) which is passed from cell to cell
during cell division
All cells are basically the same in chemical composition.
All known living things are made up of cells.
Some organisms are unicellular, i.e., made up of only one cell.
Others are multicellular, composed of a number of cells.
The activity of an organism depends on the total activity of independent cells.
Exceptions
See also: Origin of life
1. Viruses are considered by some to be alive, yet they are not made up of cells.
Viruses have many of the features of life, but by definition of life, they are not
alive.
2. The first cell did not originate from a pre-existing cell. There was no exact first
cell since the definition of cell is not that precise. This is an intellectual game
that comes from making strict logical symbols out of the biological definitions.
3. Mitochondria and chloroplasts have their own genetic material, and reproduce
independently from the rest of the cell.
Types of cells
18/132
19/132
Ngoi ra, trong nghin cu t bo hc cn s dng nhiu phng php hin i khc
nh: in di, nh du bng ng vi phng x v khng th
20/132
Thnh phn ha hc ca t bo
Thnh phn nguyn t:
Trong t bo c th c mt hu ht cc nguyn t trong t nhin (92 nguyn t). Trong
, 25 nguyn t c nghin cu k l C, H, O, N, S, P, K, Ca, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn,
Mo, B, Cl, Na, Si, Co l cn thit cho s sng. Trong , C, H, O v N chim 96%
trng lng cht kh ca t bo, cc nguyn t cn li chim 5%.
Cc nguyn t trong t bo c th c chia thnh 3 nhm: cu to cht hu c, cc ion
v nguyn t vi lng (i lng, vi lng v siu vi lng)
T l v vai tr ca tng nguyn t trong t bo cng khc nhau.
To sc cng b mt t bo.
n nh cu trc t bo.
iu ha nhit t bo.
Cc cht v c
Trong t bo ngoi nc cn c nhiu cht v c khc: acid, base, cc ion c vai tr
quan trng trong cu trc v hot ng sinh l ca t bo.
V d: Fe. Cu, Mn l thnh phn ca cc enzyme; Cc mui ha tan l y t quan trng
trong s hp thu nc ca t bo.
Cc kh ha tan
Trong nguyn sinh ct ca t bo c cha cc kh hoa tan: CO2, O2,
Cc hp cht hu c
Carbohydrate
Bao gm c cc ng v polymer ca chng: monosaccharide, disaccharide v
polysaccharide.
Cng thc chung: CnH2nOn
Carbohydrate l nguyn liu cu trc v nhin liu ca t bo.
Monosaccharide
Monosaccharide l nhng ng c 3 n 7
Tiu ch phn loi: Phn loi da vo:
V tr gc carbonyl (C=O): ng c th l aldose (aldehyde) hay ketose (ketone).
S lng nguyn t carbon (hnh 2.1 a).
V tr ca nhm OH gn vo C1 trong cu trc vng: -glucose hay -glucose (hnh 2.1
b).
S sp xp trong khng gian ca 4 loi nhm th quanh carbon bt i xng (chiral
carbon): ng dng D hay L (ng phn quang hc).
22/132
Trong dung dch, glucose v hu ht cc monosacchride khc hnh thnh dng vng.
thun tin ngi ta nh s carbon trong vng bt u t carbon (C1) lin kt vi
oxygen gn vi carbon. (hnh 2.2)
Tt c ng n l ng kh (C5).
Disaccharide
Mt disaccharide c cu thnh t hai monosaccharide nh lin kt glycoside - mt
lin kt cng ha tr bi phn ng dehydrate ha gia hai monosaccharide (hnh 2.3).
Cc n phn ca sucrose v maltose c xp nh nhng ng tin nga.
Cc n phn ca lactose (-1,4 glycoside) c xp nh nhng ng tin nga-sp.
Polysaccharide
Polysaccharide l nhng polymer ca monosaccharide.
Cu trc v chc nng ca polysaccharide ph thuc vo cc monomer ca n v v tr
ca lin kt glycoside.
Tinh bt (starch)
Tinh bt l cht d tr thc vt, c tm thy trong lc lp (chloroplast), c (khoai
ty), mm.
n phn cu trc ca tinh bt l alpha-glucose lin kt vi nhau bi lin kt alpha-1,4
hay 1,6 glycoside.
Mt phn t tinh bt c khong 280-300 phn t glucose.
Tinh bt c hai dng: amylose v amylopectin.
Amylose
Mch thng.
Trong amylose cc phn t glucose lin kit vi nhau bng kin kt alpha-1,4 glycoside.
Amylopectin
Mch phn nhnh.
23/132
Lipid gi vai tr quan trng trong t bo: phospholid l thnh phn quan trng ca t
bo; l cht d tr nng lng , l cht cch nhit; l dung mi ha tan cc cht nh
vitamin (A,D, E,K)
Du m v sp
Du m c cu thnh t glycerol v cc acid bo (fatty acid).
Acid bo c mt u COOH v mt ui hydrocarbon no (saturated) hay khng no
(unsaturated). S nguyn t carbon ca acid bo vo khong 16-18.
M ng vt, triacylglycerol cha acid bo no d ng nhit phng. Ngc li, du
c v du thc vt thng cha cc acid bo khng no nn ng c nhit thp hn.
Du v m c th l tri, di hay mono-acylglycerol.
Cc acid bo trong du v m c th ging hay khc nhau.
Sp: mt lng nh acid bo lin kt vi ru mch di thay v glycerol.
Du m cha nhiu nng lng.
V d: Mt gram du m cha nng lng gp i mt gram carbohydrate.
Phosphol ipid
Hai gc -OH trn glycerol lin kt vi acid bo v gc -OH th ba lin kt vi acid
phosphoric.
Gc phosphate c th lin kt vi nhng gc phn cc khc to nn s da dng ca
phospholipid.
Phospholipid c mt u phn cc (-) a nc (hydropholic) v mt ui khng phn
cc k nc (hydrophobic).
Trong mi trng nc, phospholipid hnh thnh cu trc ht micelle vi u a nc
quay ra ngoi v u k nc quay vo trong. b mt mng t bo, phospholipid hnh
thnh lp i vi u a nc quay ra ngoi v u k nc quay vo nhau.
Phospholypid l thnh phn chnh ca mng t bo.
Steroid
25/132
28/132
29/132
ng
knhvng
xon
11
2,56
23
10
3,38
19
9 v1/3
3,32
19
12
3,71
18
T cc d kin v cu trc chui xon kp ca ADN cho ta hai khi nim c bn:
30/132
31/132
T bo Eukaryote
Nhn
Phn ln t bo c mt nhn. Mt s trng hp, t bo c nhiu nhn nh Paramecium
(2 nhn), mt s t bo gan v t bo nc bt ca ng vt c v (2-3 nhn), mt s t
bo a nhn c n hng chc nhn (megacaryocyte trong ty xng). Tuy nhin, cng
c t bo khng nhn chng hn nh t bo hng cu.
Hnh dng ca nhn ty thuc vo hnh dng t bo: t bo hnh cu (lymphocyte, t
bo nhu m, neuron), nhn thng c hnh cu; trong cc t bo hnh tr, hoc hnh ko
di theo mt trc (t bo c, t bo biu b), nhn c hnh bu dc; mt s nhn c hnh
phc tp (nhn phn thy ca t bo bch cu).
Kch thc ca nhn ph thuc loi v trng thi chc nng ca t bo, trung bnh
khong 5m.
Cu trc nhn kh phc tp:
Mng nhn l mng kp (double membrane) tch bit nhau khong 20-40nm. Mi mng
dy khong 10nm v c cu trc bi lp phospholipid kp tng tc vi cc protein.
Mng ngoi ni vi h thng mng li ni cht (endoplasmic recticulum-ER) bi cc
khe b cha v hnh thnh h thng khe. Trong mt s trng hp, h thng khe ny m
ra khong gian bo lin h trc tip vi mi trng ngoi.
Mng nhn c cu trc khng lin tc. Trn mng nhn c cc l nhn (nuclear pore),
c ng knh khong 100nm. Ti mp ca l ny, mng ngoi v mng trong ni vi
nhau.
L nhn c cu to t mt phc hp protein gi l phc hp l. Phc hp ny ni cc
l vi nhau c vai tr iu ha kch thc l v vn chuyn cc cht c kch thc ln
(large macromolecules and particles) qua l.
Ngoi l mng nhn, trn mt ca mng nhn c cc phin mng (lamina) lt mt trong
ca mng, m bo n nh hnh dng ca nhn.
Ngoi vic tch bit nhn v t bo cht, mng nhn c chc nng trong trao i cht,
tng hp protein v n nh hnh dng nhn.
Nhn cha hu ht gene ca t bo. Cc DNA t chc vi protein lm thnh cht nhim
sc. Cht nhim sc (chromatin) bt mu c th nhn thy di knh hin vi nh mt
32/132
Ribosome
Ribosome l trung tm tng hp protein. Nhng t bo c t l tng hp protein cao
thng c s lng ribosome ln chng hn nh t bo gan ca ngi (vi triu
ribosome), nhng t bo c t l tng hp protein thp c t ribosome.
Ribosome c hnh cu kch thc nh (20-35nm).
Trong t bo, ribosome bm trn h thng mng mt ngoi ca li ni cht, mng nhn
(bound ribosome) v nm t do trong cytosol.
Ribosome t do tng hp protein c chc nng trong t bo cht, chng hn nh cc
enzyme tham gia vo qu trnh chuyn ha cc cht (metabolitic process).
Ribosome bm tng hp cc protein c xut ra khi t bo. Nhng t bo chuyn ha
tit protein nh t bo cc tuyn chng hn nh tuyn ty (pancreas) c t l ribosome
bm cao.
Ribosome c cu to ch yu t RNA v protein. Ribosome ca prokaryote c hng
s lng l 70S gm hai hai tiu phn 30S v 50S. t bo eukaryote, ribosome c hng
s lng l 80S gm 2 tiu phn 40S v 60S.
33/132
C hai loi mng li ni cht khc nhau. Mng li ni cht nhm (rough ER) v mng
li ni cht trn (smooth ER)
Mng li ni cht trn (smooth endoplasmic recticulum)
Mng li ni cht trn c chc nng trong chuyn ha cht nh tng hp lipid, chuyn
ha carbohydrate, phn gii ha cht (drug) v c t v co c.
Vd: Mng li ni cht trn ca t bo c (muscle cell) bm Ca2+ t cytosol vo trong
ti. Khi t bo c b kch thch bi cc xung thn kinh, Ca2+ c a ngc li vo
cytosol gy co c.
Mng li ni cht nhm (rough endoplasmic recticulum)
Mng li ni cht nhm mt ngoi c cc ribosome. nhiu loi t bo, protein tit c
tnh chuyn ha c tng hp ribosome ca mng li ni cht nhm chng hn nh
insulin ca tuyn ty. Mt polypeptide c tng hp c ng gi vo ti hay bng
mng (vesticle) thng qua l, c hnh thnh bi protein trn mng ca mng li ni
cht. Khi i vo ti, polypeptide xon thnh cu hnh khng gian c trng. Hu ht cc
protein tit l glycoprotein. Cc ti protein tit (transfort vesicle) sau tch khi mng
li ni cht v c vn chuyn n ni cn thit.
Lysosome
Lysosome l cc ti enzyme thy phn c bao bc bi mng. Cc enzyme ny c th
hot ng tt pH khong 5 v c th thy phn hu ht cc i phn t nh protein,
polysaccharide, nucleic acid v lipid. Mng ca lysosome m bo pH thp bng cch
34/132
Khng bo (vacuole)
Khng bo (vacuole) v bng mng (vesicle) u c bao bc mi mng nhng khng
bo ln hn. Khng bo c nhiu chc nng. Khng bo tiu ha (hnh thnh do thc
bo phagocyte), khng bo co bp (contractile vacuole), khng bo trung tm (central
vacuole t bo thc vt trng thnh) c bao bc bi mng (tonoplast). Khng bo
t bo thc vt cha protein, cc cht v c (kali, chloride), sn phm trung gian ca
ha trnh chuyn ha cc cht, sc t, c t.
Khng bo c vai tr trong s ln ln ca t bo thc vt: do khng bo ko di khi ht
nc.
Khng bo ln c hnh thnh t vic kt hp nhiu khng bo nh hn.
Ti th (mitochondria)
Trong t bo ca eukaryote thng c nhiu ti th, mt s trng hp c mt ti th ln.
nhng t bo hot ng trao i i cht mnh, s lng ti th nhiu hn t bo hot
ng t.
35/132
Lp th (chloplast)
thc vt khng b nh sng t trc tip, lc lp c hnh cc hnh sao, hnh bn, hnh
chung
thc vt trn cn, lc lp c hnh bu dc. Vi hnh bu dc, lc lp c xoay b mt
iu chnh mc tip xc vi nh sng v s dng nh sng hiu qu nht. y cng
l mt c im tin ha ca gii thc vt.
S lng lc lp khc nhau cc loi thc vt. Mi t bo to c mt lc lp. Thc vt
bc cao trung bnh c 20-100 lc lp.
ng knh lc lp khong 4-6 micrometer, dy 2-3 micrometer.
Nhng cy a bng c s lng, kch thc lc lp v hm lng sc t trong lc lp
nhiu hn cy a sng.
Lc lp c bao bc bi mng kp, chia lc lp thnh hai bung: khong gia hai mng
v cht nn (stroma).
Stroma l ni xy ra cc phn ng ca pha ti trong quang hp. Thnh phn ha hc ca
stroma bao gm: Cc enzyme, protein, acid nucleic, ribosome, lipid v cc git du...
Grana l tp hp cc thylakoid xp chng cht ln nhau l ni xy ra cc phn ng
pha sng trong quang hp. Mng thylakoid c phc h enzyme tng hp ATP (ATPsynthetase). Trong mng cha h thng sc t v h thng chuyn in t. Mt grana
36/132
Peroxisome
Peroxisome l cc bng mng, c mng n. Bn trong l cht nn cha cc enzyme
oxy ha c trng: catalase phn gii hydrogen peroxide, enzyme chuyn ha acid bo.
Peroxisome gan c vai tr trong gii c bng cch chuyn H t cht c cho oxygen.
Mt bo quan chuyn bit ca peroxisome l glyoxisome khng c ng vt c xng
sng bc cao. Bo quan ny cha enzyme chuyn ha lipid thnh carbonhydrate.
B xng t bo (cytoskeleton)
B xng t bo l mng li vi si, vi ng m rng khp nguyn sinh cht (cytoplasm)
v c vai tr chnh trong t chc cu trc v hot ng ca t bo.
Chc nng:
B xng t bo c chc nng nng v duy tr hnh dng ca t bo. Kin trc ca
b xng chc chn v n hi cao; b xng cung cp im t cho cc bo quan v rt
linh ng do c th b phn hy v ti thit lp.
B xng t bo lin quan n cc dng vn ng ca t bo. S chuyn ng i hi
s tng tc gia b xng v cc protein vn ng (motor) chng hn nh cc bng
vn chuyn trn cc ng ray (monorail) t b xng; co c
B xng cng tham gia vo iu ha hot ng sinh ha ca t bo. B xng c th
chuyn lc c hc t b mt t bo vo bn trong v n nhn. Trong th nghim, ngi
ta ko protein ca mng sinh cht lin kt vi b xng. Mt video hin vi cho thy c
s sp xp li nhn v cc t chc khc ca hch nhn (nucleoli).
B xng t bo c cu trc bi: vi ng (microtubule), vi si (microfilament) v vi
si trung gian (intermediate filament).
Vi ng
Vi ng c tm thy tt c eukaryote, l nhng ng thng rng gia di khong
200nm -25m, ng knh khong 25nn.
37/132
Trung th (centriosome)
Trung th c cc t bo ng vt a bo cng nh n bo v nm cnh nhn.
Trung th t bo ng vt c mt cp trung t (centriole) v cht quanh trung t
(pericentriole). Ngy nay, ngi ta gi trung th l MTOC (microtubule organizing
centre). T bo thc vt khng c trung t.
38/132
Lng v roi
Lng v roi l nhng phn li ca t bo cht c bao bi mng c ng knh khong
0.2m. Ngi ta phn bit lng v roi da vo chiu di, s lng v cch thc hot
ng (beating patern). Roi thng di hn lng (10-200m so vi 2-20 m). T bo c
khong vi roi trong khi c ti khong 300 lng. Roi chuyn ng un sng to lc cng
hng vi trc ca roi. Lng chuyn ng nh mi cho (oar) to lc vung gc vi
trc ca lng.
Mc d c chiu di, s lng v chuyn ng khc nhau nhng lng v roi c chung
cu trc siu hin vi (ultrastructure). Lng v roi c bao bc bi mng sinh cht v
gm 9 i microtubule xp song quanh 2 microtubule gia (9+2). i vi ng gm
alpha v beta microtubule lin kt vi nhau bi protein nexin. Alpha microtubule c hai
tay l protein dynein hng ti beta microtubule ca cp k. Alpha microtubule ni vi
mng bao hai microtubule trung tm bi ni phng x. Cu trc lng v roi c neo
vo t bo nh th nn (basal bodies) tng t nh trung t c vai tr trong ti sinh lng
v roi. Dynein c vai tr trong chuyn ng ca lng v roi. C ch chuyn ng ca
DYNEIN ging nh mo leo cy v cn nng lng (ATP).
Lng v roi gip t bo chuyn ng v dn cc cht lng trn b mt m. Lng t bo
m (lining: nim mc) ca kh qun qut nhng mnh vn ra khi phi.
39/132
40/132
41/132
Cu to ca t bo Prokaryote
Hu ht Prokaryotes l sinh vt n bo. Mt s loi sng thnh nhm, tp on gm
nhiu t bo ging nhau. Mt s khc hnh thnh nhng t chc a bo c s phn cng
chc nng.
Prokaryotes c nhiu hnh dng khc nhau: hnh cu (cocci), hnh que (bacilli), hnh
phy v hnh xon (helice) bao gm xon khun (Spirilla) v Spirochettes
Kch thc t bo t 1-5 ?m. Tuy nhin Prokaryotes ln nht c hnh roi di 0.5 mm (t
bo Eukaryote 10-100 ?m).
Vch t bo
Hu ht prokaryotes c vch t bo bn ngoi mng sinh cht (plasma membrane) v
duy tr hnh dng ca t bo bo v t bo khng bi v khi t trong mi trng nhc
trng v c lysozyme. Tuy nhin mi trng c p sut thm thu qu cao, Prokaryote
s cht.
Khng ging nh vch t bo thc vt c cu to t cellulose, vch t bo vi khun
c cu to t peptidoglycan gm cc phn t polysaccharides lin kt ngang vi cc
phn t petides ngn. Thnh phn cu to ca vch l khc nhau gia cc loi. mt
s loi, vch t cn c thm lipopolysaccharides (carbonhydrate lin kt vi lipids)
y l c im gip phn bit vi khun khi nhum Gram (Gram stain) vi thuc
nhum tm tinh th (crystal violet). Vi khun Gram dng (Gram-positive bacteria) bt
mu s c mu ta, vch t bo ca loi ny phn ln l peptidoglycan khng c
lipopolysaccharides. Vi khun Gram m (Gram-negative bacteria) khng bt mu, vch
t bo c t peptydoglycan v c thm lipopolysaccharides.
Phn ln vi khun gy bnh l vi khun Gram m bi v lypolysaccharides gip vi khun
chng li lysozyme c trong tuyn nc bt v tuyn mi ca ngi v c kh nng
khng khng sinh bng cch ngn cn ng vo ca khng sinh. Lysozyme tc ng
trc tip ln vch t bo. Khng sinh chng hn penicillin ngn cn s hnh thnh lin
kt cho gia polysaccharides v polypetides. Nhiu vi khun gy bnh cn c lp v
nhy bn ngoi vch t bo gi l capsule tng cng kh nng chng khng ca t
bo vt ch v dnh c cht ca chng. Mc khc, capsule gip kt dnh cc t bo ca
vi khun hnh thnh khun lc.
Mt s loi c khun mao gip kt dnh t bo vo gi th, gi cc t bo dnh lu
truyn DNA trong sut qu trnh tip hp (conjugation).
42/132
Lng v roi
Hn phn na prokaryotes c kh nng chuyn ng nh hng do c roi. Cc roi tp
trung trn ton b c th hoc ch mt hoc hai u ca t bo. C ba c ch trong
chuyn ng ca vi khun. Th nht l nh roi. Th hai l nh hai hay nhiu khun
mao bn di vch t bo c cu trc tng t nh roi. Mi si c motor gn vo t
bo. Khi motor quay t bo chuyn ng theo c ch xon nt chai. C ch ny l c
bit hiu qu trong mi trng c nht cao. C ch th ba l mt s vi khun c th
tit ra cht nhy gy ra chuyn ng trt nh khi thiu khun mao. Trong mi trng
ng nht Prokaryote chuyn ng theo hng ngu nhin. Trong mi trng khng
ng nht, Prokaryote chuyn ng hng kch thch chng hn nh hng sng, hng
ngun thc n, trnh cht c. Mt s loi vi khun c cha mt s phn t nh nh
hp cht st cho php chng phn bit trn, di nh hng bt mi.
6.3 Mng sinh cht
Mng ca prokaryotes c cu trc khm lng ging nh mng ca Eukaryotes. S gp
np ca mng to nn nhng mng c chc nng ring bit chng hn nh thylakoids,
mesosome v mng h hp (respiration membranes)
Vt cht di truyn
Vt cht di truyn ca prokaryote l DNA mch n vng. Nhng vng DNA ln tng
tc vi proteins hnh thnh nhim sc th ca Prokaryotes hay gi genes tp trung mt
s khu vc nh trong t bo gi l vng nhn (khng c mng nhn). So vi Eukaryotes,
b gene ca Prokaryotes nh hn v n gin hn.
Trong b gene ca Eukaryotes, DNA mch thng tng tc vi cc proteins hnh thnh
b nhim sc th c trng cho loi. Trung bnh b gene ca mt prokaryote ch bng 1/
1000 DNA trong mt t bo Eukaryote.
Ngoi DNA ca nhim sc th, Prokaryotes cn c nhng vng DNA nh hn gi
l plasmids cha vi genes. Trong hu ht mi trng, Prokaryotes tn ti khng cn
plasmids bi v cc chc nng quan trng u m ho trong DNA nhim sc th. Tuy
nhin, cc genes ca plasmids c th gip prokaryotes sng trong mi trng c khng
sinh, cc cht dinh dng l. Plasmid nhn i c lp vi nhim sc th v chuyn cho
t bo khc gii khi tip hp (conjugation).
43/132
44/132
(hypotonic). Nu hai dung dch c nng bng nhau l cc dung dch ng trng
(isotonic).
Qu trnh thm thu ca nc qua mng t bo c th c minh ha qua s co nguyn
sinh (plasmolysis) ca t bo khi c trong nhng mi trng c nng khc nhau
(hnh 2.46)
Khuch tn c lm d
Mt s phn t phn cc hoc ion khng thm qua lp lipid kp c th c vn chuyn
qua mng nh cc protein vn chuyn. Hin tng ny gi l khuch tn c lm d.
Trong nhiu trng hp, protein thay di hnh dng vn chuyn v tr gn c cht t
bn ngoi mng sang bn trong mng.
S vn chuyn ch ng
S hp th ch ng cc cht ha tan vo t bo i hi phi tiu tn nng lng. S
vn chuyn ch ng l s vn chuyn vt cht ngc chiu gradient nng , phi tn
nng lng (ATP).
Nhp bo (endocytosis)
T bo ly cc cht c phn t lng ln vo t bo bng cch hnh thnh bng mng
t mng sinh cht. C ba hnh thc nhp bo: thc bo-phagocytosis (c cht l cht
rn); m bo-pinocytosis (c cht l cht lng) v nhp bo c lm d nh receptor
(receptor-mediated endocytosis).
Xut bo (exocytosis)
T bo tit cc cht c phn t lng ln qua mng t bo bng cch ha cc bng mng
vi mng.
Trao i thng tin qua mng.
Qua mng t bo c th pht i v thu nhn thng tin iu ha cc hot ng sng.
Thng tin dng nhng tn hiu ha hc c kh nng lin kt vi cc th quan trn
mng. S truyn tn hiu c th l:
Ni tit tc ng xa (endocrine transmission): cht ni tit v trong mu tc ng n
cc t bo khc nhau trong c th.
Cn tit (paracrine transmission): tc ng ln t bo k tip (khong cch xung quanh
khong 1mm) bng cc cht ha hc trung gian cc b (local chemical messenger)
45/132
Bit ha t bo (differentiation)
Bit ha t bo l mt qu trnh m mt t bo cha chuyn ha (undifferentiated cell)
tr nn chuyn ha thnh mt hay nhiu t bo cu trc nn c th. Trong sut qu trnh
bit ha, mt s gene c hot ha mt s gene khc b bt hot. Kt qu l t bo bit
ha c cu trc v chc nng c trng .
46/132
S a dng ca t bo
S a dng hnh thi ca t bo
Hnh dng t bo
Mt s t bo c hnh dng nht nh: t bo tinh trng, Paramescium, t bo thc vt,
t bo hng cu.
Mt s t bo lun thay i hnh dng: amip, bch cu.
Hnh dng t bo ph thuc vo chc nng, sc cng b mt, tc ng ca t bo bn
cnh cng nh tnh cht ca nguyn sinh cht.
Trong mi trng lng t bo c hnh cu: t bo bch cu trong mu c hnh cu.
Nhng khi ra khi mch mu, bch cu th chn gi v bin i hnh dng.
T bo ng thc vt c hnh khi do tng tc vi cc t bo trong m.
T bo thn kinh c hnh sao v phn nhnh ph hp vi chc nng dn truyn thng
tin. T bo c trn c hnh thoi ph hp vi chc nng co rt.
Kch thc ca t bo
Kch thc t bo rt a dng thng t 3-30m.
C nhng t bo rt to nh t bo trng chng hn nh trng iu c ng knh
khong 17 cm.
C nhng t bo rt nh nh Mycoplasma laidlawii ch khong 0.1m bng 10 ln b
hn t bo vi khun, 100 ln b hn t bo ng vt v 1000 ln b hn t bo amip.
Chc nng
T bo ng vt a dng v chc nng v c th c chia thnh 3 nhm: t bo sinh
sn (germ cell), t bo soma (somatic cell)-cu trc c th, t bo gc cha bit ha
(stem cell)
prokaryote
Eukaryote
47/132
T chc vt cht di
truynMng
nhnHistonS lng
nhim sc thInstronTh
nhnPhn bo nguyn
nhim Ti t hp vt cht
di truynTi thLp
thMng c
sterolRoiMng li ni
chtGolgiVch t boS
khc bit trong cc bo
quan n
ginRibosomeLysosome
v
peroxisomeMicrotubuleB
xngBit ha
Khng KhngMt +
plasmidHimKhngKhngChuyn
mt phn theo mt
hngKhngKhngCh c
Mycoplasma v methanotrophNh
hn, mt si (one
fiber)KhngKhngPeptidoglycan
(tr Mycoplasma v
Archeaobacteria)70SKhngKhng
hoc rt himKhngKhng
ccnhiu hn mtph
binccPhn bo gim
nhim v th
tinhCCCLn hn, c
mng bao, 20 microtubule.
9+2C
CCellulose80SCCCM,
c quan
T bo thc vt
T bo ng vt
Vch t boLc
lpCht d
trPhn
boKhng
boCentriole
KhngKhngGlycogenPhn bo
c xut hin sao, phn t bo cht
bng eo tht trung tmKhng
pht trinc
48/132
Cu trc ca Enzyme
Bn cht ha hc ca enzyme l protein hnh cu c th chia enzyme thnh hai nhm
ln sau:
Enzyme n gin-enzyme mt thnh phn ngha l khi thy phn ch cho mt thnh
phn duy nht l amino acid. Hot tnh ca enzyme ny ch ph thuc vo cu trc ca
protein.
Enzyme phc tp: Ngoi thnh phn protein gi l apoezyme, enzyme cn cha thm
nhm khng phi l protein gi l cofactors. Nhm ngoi ny rt a dng. C th phn
bit ba nhm ngoi c bn:
49/132
50/132
52/132
54/132
H hp t bo
Khi nim h hp t bo
Cc hp cht hu c cha nng lng trong s sp xp cc nguyn t ca n. Vi s
xc tc ca cc enzyme, t bo phn gii cc hp cht hu c phc tp giu nng lng
thnh nhng cht n gin. Mt phn nng lng gii phng ra c s dng vo hot
ng ca t bo, phn cn li c gii phng di dng nhit. Qu trnh ny gi l
d ha. Mt qu trnh d ha phn gii mt phn nguyn nhin liu trong s vng mt
ca oxygen gi l ln men (fermentation) hay h hp ym kh (anarobic repiration). Con
ng d ha hiu qu v ph bin nht l h hp trong qu trnh ny c s tham gia ca
oxygen hay hiu kh (arobic repiration).
H hp l qu trnh phn gii cc hp cht hu c thnh cc sn phm v c cui cng
ngho nng lng nh CO2 v nc ng thi gii phng ra mt ngun nng lng ln.
C6H12O6 + O2 = 6CO2+ 6H2O + 674 kcal/mol glucose
Thc cht, h hp l mt h thng oxy ha kh phc tp trong xy ra cc phn ng
oxy ha kh: tch in t v H t nguyn liu h hp, chuyn ti oxy khng kh di
tc dng ca h enzyme. Nng lng gii phng t h hp c c nh trong cc cht
giu nng lng chng hn nh ATP.
55/132
H hp ym kh (anaerobic respiration-fermentation):
Trong iu kin ym kh, chu trnh Krebs v phosphoryl ha khng th thc hin.
Glycolysis khng th xy ra bi v ngun NAD+. khc phc iu ny, pyruvate to
ra trong glycolysis c oxy ha bi NADH ti to NAD+. Qu trnh ny gi l qu
trnh ln men. C hai hnh thc ln men quan trng: ln men ru v ln men lactic.
56/132
Hiu qu nng lng trong ln men thp bi v hu ht nng lng trong glucose vn
cn lu tr trong cc sn phm ca qu trnh ln men chng hn nh ethnol, lactic acid.
Trong ln men ru, pyruvate bit i thnh ethanol theo hai bc: pyruvate gii phng
CO2 v hnh thnh acetaldehyde, sau b kh bi NADH thnh ethanol. Qu trnh ny
ti to NAD+. Hnh thc ln men ny xy ra nm men, vi khun
Trong ln men lactic acid, pyruvate b kh bi NADH thnh lactate. ngi, qu trnh
ln men ny xy ra t bo c lc chi th thao cng thng bi v thiu ngun oxy.
Lactate tch ly gy mi v au c. Sau , lactate theo mu n gan v bit i thnh
pyruvate.
Phosphoryl oxy ha
Con ng vn chuyn in t.
57/132
58/132
3810
674
100 =56
59/132
Quang hp
Khi nim v quang hp:
AS, dip lc
6CO2 + 6H2O ------------------- > C6H12O6 + 6O2
Quang hp l qu trnh bin i nng lng nh sng mt tri thnh nng lng ha hc
trong di dng cc hp cht hu c.
Quang hp l qu trnh bin i cc cht v c n gin thnh cc cht hu c phc tp
c hot tnh cao trong c th thc vt, ng thi gii phng O2 nh nng lng nh sng
mt tri v h sc t.
60/132
61/132
*Stroma:
L ni xy ra cc phn ng ca pha ti trong quang hp. Thnh phn ha hc ca stroma
bao gm: Cc enzyme, protein, acid nucleic, ribosome, lipid v cc git du...
Lc lp c kh nng tng hp DNA v protein cho chng. Mt s protein khc c
tng hp cytoplast v c vn chuyn ti lc lp.
*Grana:
Grana l tp hp cc thylakoid xp chng cht ln nhau v l ni xy ra cc phn ng
pha sng trong quang hp. Mt grana c 5-30 thylakoid c gi l thylakoid grana.
Mi lc lp c khong 40-50 grana c lin kt vi nhau bi thylakoid stroma.
*Cu trc ca thylakoid:
Thylakoid gm mng c bn, gia cc lp ca mng l h sc t v enzyme thc hin
cc phn ng ca pha ti v sng. S sp xp cc thnh phn trong thylakoid m bo
thc hin cc phn ng khc nhau trong quang hp.
H sc t
Chlorophyll, carrotenoid, phycobilin v anthocyan.
Chlorophyll
Bao gm chlorophyll a, b (c,d,e c trong vi sinh, rong v to)
Cng thc phn t ca chlorophyll a: C55H72O5N4Mg v b: C55H70O6N4Mg.
Cng thc cu to: Gm 4 vng pyrol ni vi nhau bi cu ni methyl (-CH=) to nn
cu trc porphyrin vi Mg gia. Vng pyrol s 4 gn nhm phytol v vng pyrol th
3 c vng cyclopental.
H thng ni i, n cch u trong cu trc l cho dip lc c hot tnh quang ha
mnh. Nng lng lin kt ni i nh, in t hnh thnh ni i d bc ra khi nhn
nng lng nh sng. ui phytol gm gc ru phytol c 20 carbon, a lipid c vai tr
nh v phn t dip lc trn thylakoid.
*Tnh cht vt l:
Chlorophyll khng tan trong nc nhng tan trong dung mi hu c. Chlorophyll hp
th quang ph nh sng trong khong 400-700 nm vi cc i hp thu 430 nm v 662
62/132
63/132
C ch ca quang hp
Quang hp c hai pha: pha sng v pha ti. Pha sng xy ra thylakoid v pha ti xy
ra stroma.
Bn cht ca pha sng:
Bn cht ca nh sng:
Anh sng ca mt tri c tnh ht (photon) v sng.
E=h? =hc/
H: hng s planck =6,625 10-34js
: di sng nh sng
?: Tn s pht x
C: Vn tc nh sng
64/132
65/132
66/132
67/132
68/132
69/132
Vo th k XIX, sinh vt hc pht trin mnh m, cc php lai ging c s dng rng
ri ng thc vt. Qua , cc nh sinh vt hc hiu c rng c cha v m u gp
phn vo cc tnh trng ca hu th. Tuy nhin quan nim ph bin thi ny l s di
truyn ha hp, tc l tnh trng ca cha m trn ln nhau to nn tnh trng trung
gian ca con ci.
70/132
Darwin chu nh hng ca thuyt di truyn gin tip. Trong tc phm S bin i
ca cc ng vt v thc vt trong nui trng (1868), ng pht trin thnh thuyt
pangen (Pangenesis). Theo , mi phn trong c th sn sinh ra nhng phn t nh gi
l gemmule (mm) theo mu tp trung v c quan sinh dc. Mi c th sinh ra do s ha
hp tnh di truyn ca c cha v m, v hn th cn bao gm c cc tnh tp nhim.
Nm 1871, F. Galton tin hnh thc nghim kim tra thuyt pangen. ng truyn
mu th en cho th trng, sau lai nhng con c truyn mu vi nhau. Lp li th
nghim qua 3 th h vn khng tm thy nh hng g n th trng. Nh vy, trong
mu th khng cha gemmule.
n cui th k XIX, gii khoa hc vn cha c c quan nim ng n v tnh di
truyn. Darwin nhiu ln nhn mnh: v cc quy lut di truyn v bin d, chng ta hy
cn bit qu t. ng tic l, nm 1866 Mendel cng b tc phm Cc th nghim
lai thc vt nhng Darwin khng c bit n.
71/132
72/132
73/132
74/132
75/132
76/132
77/132
K thut di truyn
K thut ti t hp DNA va l thnh tu ca Di truyn hc, va l cng c quan trong
gip i su vo cc c ch di truyn v c cc qu trnh Sinh hc rt kh nghin cu
trc y.
Ngy nay, theo s pht trin chung ca Khoa hc, ngy cng c nhiu phng php v
k thut mi c ng dng trong nghin cu Di truyn hc.
78/132
Di truyn hc v Y hc
Di truyn y hc gip pht hin c nguyn nhn nhiu bnh tt di truyn v ra
phng hng ngn nga, iu tr mt s bnh ny. Phng php iu tr cc bnh di
truyn bng liu php gen (genotherapy) - a gen bnh thng vo thay th gen bnh m ra mt hy vng mi. Y hc tng lai vn nng v d phng, a b sp sinh c
chn on phn t, on bit c cc bnh c kh nng mc phi c bin php d
phng hoc iu tr sm.
Cui nm 1989, Hoa K bt u u t 3 t USD cho vic gii trnh t b gen ngi v
vo thng 10/2004, kt qu D n b gen ngi c cng b. Hng chc ngn gen
hot ng b no ngi c bit n to nn bc ngot ln cho vic nghin cu
cc cht iu khin tr thng minh. Gi y, ngi ta bt u ni n nhng a tr
theo n t hng ng vic ci bin di truyn ngi theo mun. Vn ny lin
quan n o l con ngi nn cn nhiu tranh ci.
Di truyn hc v tin hc
Nhng nm cui th k XX xy ra cuc rp ni ca th k gia hai lnh vc ang
pht trin nh cao l Sinh hc v Tin hc. ng dng Sinh hc vo Tin hc th hin
trong tng ch to cc my in ton sinh hc (biocomputer). Ngc li, vi kh
nng lu tr v x l mt khi lng thng tin s ca mnh, Tin hc tr thnh
79/132
80/132
C ba xu hng vt gii hn tin ha t nhin ang din ra: (1) a gen ngi vo cc
sinh vt; (2) Nhn gen hoc c quan t cc sinh vt; (3) Nng cao tui th con ngi,
tin n con ngi bt t. Cc th nghim to dng phi ngi (human embryon cloning)
v sinh sn v tnh ng vt thnh cng c cng b. Tng lai, s c s can thip
trc tip vo b my di truyn ci thin con ngi sinh hc, thm ch to ra chng
ngi mi u vit hn con ngi t nhin.
Vy u l gii hn? V mt o l, nhng th nghim tng t nh trn khng c
php tin hnh trn ngi. l o l sinh hc (Bioethics). Nhng nm u ca thp
nin 1990, Ngh vin Chu u thng qua 3 lut cm cc th nghim lin quan n
o l. y ban Quc t v o l sinh hc IBC (International Commitee of Bioethics)
ca UNESCO cng c thnh lp. Cu tr li ty thuc vo quan im ca cc Nh
cm quyn v c Nh khoa hc.
81/132
83/132
Trong th nghim, Griffith s dng hai chng vi khun khc bit nhau bi hnh dng
khun lc v c tnh. Chng c gy cht chut, k hiu l S (smooth) cho khun lc
nhn, lng v t bo c bc bi mt v nhy bng polysaccharide. Chng khng c
c k hiu l R (rough), khng c v nhy, cho khun lc sn.
Nu dng chng R sng hoc chng S b un si, tim mt cch ring r cho chut
th chut u khng cht. Nhng nu b tim ng thi chng R sng v chng S un
si th chut s cht v vim phi. Hn th na, t xc chut cht c th phn lp c
nhng vi khun sng. Nhng vi khun ny s hnh thnh khun lc trn lng v biu
hin c tnh nu cho ly nhim ln sau. Nh vy, bng mt cch no , nhng mnh
v t bo t chng S b un si bin i cc vi khun R sng tr thnh cc vi khun
S sng. Hin tng ny c gi l Bin np.
Tip ni nghin cu trn, nm 1944, Oswald Avery, C. M. MacLeod v M. McCarty
xc nh c bn cht ca hin tng bin np. Cc tc gi phn tch cc phn t
thu c t cc mnh v t bo S thnh tng nhm cht v kim tra kh nng bin np
ca chng.
84/132
Phosphor khng tm thy trong protein nhng li c trong cu trc DNA; ngc li, lu
hunh ch hin din trong protein m khng c mt trong DNA. Hershey v Chase
dng 32P nh du DNA ca mt nhm phage T2 v dng 35S nh du protein
ca mt nhm phage T2 khc. K , dng hai nhm phage ny cho nhim ring r vo
E.coli vi s lng ln virus. Sau thi gian gy nhim thch hp, h dng lc khuy
85/132
86/132
mu trn nn l xanh. Tuy nhin, chng khc bit nhau bi cch gy bnh, mu sc v
kch thc cc m khm.
Ngi ta c th phn lp ring r protein v v RNA di dng tinh, sau tng hp tr
li thnh ht virus. Cng c th dng protein v RNA ca hai loi hoc hai chng virus
khc nhau tng hp nn mt dng virus ghp.
Nm 1957, Fraenkel Conrat v cng s tng hp nn mt loi virus ghp t RNA
ca HRV v protein v ca TMV. Cho nhim loi virus ghp ny vo cy thuc l lnh
th thy cy b nhim bnh vi triu chng bnh ca HRV. Ngi ta cng phn lp c
HRV t l cy b bnh. Nh vy trong trng hp ny, RNA chnh l c s vt cht ca
s di truyn cn protein ch ng vai tr v bc h tr.
87/132
Ti bn DNA
Cc nguyn tc v c im chung ca ti bn DNA
S ti bn DNA theo c ch bn bo tn (semi-conservative mechanism)
tng hp DNA cho n khi tt c DNA ca vi khun u mang ng v nng N15. Sau
cc t bo c chuyn sang mi trng c cha N14. Cch khong thi gian u
n tng ng vi mi t phn bo, ngi ta ly cc t bo em chit tch DNA. Bng
phng php ly tm trong gradient t trng CsCl, cc loi DNA nng, nh v lai c
tch ra, kt qu phn tch ph hp vi kiu ti bn bn bo tn.
89/132
90/132
91/132
Mi RNA
Mch ti v tt c nhng on Okazaki ca mch chm ch c th c tng hp bng
cch ko di mt mi bt cp sn trn mch khun. Mi l mt on RNA ngn, c
tng hp bi mt phc hp protein gi l primosome bao gm nhiu protein v mt
enzyme c tn l primase. V d, E. coli, phc hp primosome bao gm cc Dna B
helicase (tch ri hai mch n) v DNA primase (tng hp mi RNA t khun DNA).
Cc mi RNA ny sau s b phn hy bi RNase v c thay bng trnh t DNA
nh vo hot ng ca DNA polymerase. Enzyme ligase s ni lin cc on DNA li
vi nhau.
C ch dng mi l RNA thay v DNA dng nh lin quan n tnh chnh xc cao
trong ti bn DNA v hot tnh sa sai ca cc DNA polymerase.
Ti bn DNA prokaryote
Cc nghin cu v ti bn DNA c tin hnh da trn cc h thng th nghim in
vitro. theo di ti bn DNA, ngi ta dng thymidine H3 phng x. Qu trnh ti bn
xut pht t im khi u v lan ra hai pha. Khi quan st DNA vng trn ang ti bn,
ta thy dng DNA hnh con mt (eye replication). Hai chc ba ti bn lan dn, cui
cng to thnh hai phn t DNA lai, trong c mt mch mang du phng x T-H3.
C trng hp, s ti bn ch xy ra v mt pha.
92/132
Giai on khi u
Tho xon phn t DNA
M hnh phn t ca DNA vng vi khun hay virus cho ta mt khi nim
chung v cc cu hnh c th c ca mt phn t DNA. Dng th nht l siu
xon. Dng th hai c cu trc li hn, thng l do b t mt ch trn mt
trong hai mch ca phn t DNA. Dng th ba tng ng vi cu trc thng
do s ct t trn c hai mch trong phn t DNA. Trong , dng siu xon
l dng c bn v cu trc v chc nng.
93/132
94/132
96/132
97/132
98/132
Ti bn DNA eukaryote
S ti bn eukaryote vn cn nhng iu cha tng tn nhng cc d liu thu c
cho thy h thng ny kh gn vi h thng ti bn prokaryote. Khc bit ch yu l
cc loi DNA polymerase tham gia vo qu trnh.
im khi u ti bn v giai on khi u:
V s phc tp trong cu trc ca cht nhim sc, tc di chuyn ca cc chc ba ti
bn eukaryote ch t khong 50 bp/giy. Vi tc ny, nu ch s dng hai chc ba
ti bn, phi mt 30 ngy mi ti bn xong mt phn t DNA nhim sc th in hnh
ca ng vt hu nh vi kch thc 105 kb. Do cn phi c nhiu n v ti bn
trong mt t bo, in hnh nh ng vt hu nh l 50.000 100.000 n v ti bn.
eukaryote, c khong 20 50 n v ti bn khi u cng lc ti mi thi im,
xuyn sut phase S. Phn ti bn sm nht ch yu bao gm nguyn nhim sc cht
(euchromatin), tc l phn DNA c hot ng phin m. Trong khi , d nhim sc cht
(heterochromatin) c hot ha mun hn v phn DNA ca tm ng (centromere)
v on cui nhim sc th (telomere) c ti bn sau cng. iu ny phn nh kh
nng p ng khc nhau ca nhng cu trc nhim sc cht vi nhn t khi u.
Cc trnh t khi u ng vt hu nh cha c phn lp nhng ngi ta tin rng
s khi u ca mi n v ti bn c l din ra ty bn trong mt vng khi u c
th di n vi kb v l mt phn ca trnh t DNA lp li trung bnh.
Khc vi prokaryote, cc n v ti bn ca eukaryote ch khi u mt ln trong mi
chu trnh t bo. Mt protein gi l nhn t cho php (licensing factor) cn thit cho s
khi u v ti hot ha ch c kh nng tip cn vo nhn khi mng nhn tan i, v th
ngn chn c vic ti khi u trc hn nh.
99/132
100/132
102/132
103/132
Nhim sc th
Nhim sc th prokaryote
Nhim sc th prokaryote gm chui xon kp DNA dng vng, cun li mt cch
tinh vi hay siu xon, tng tc vi cc phn t protein. Cc protein ny c chc nng
n nh cu trc ca nhim sc th
VD: E.coli, cc protein HU (positive charged & dimeric protein), H-MS ging nh
histon Eukaryote c vai tr trong nn DNA. Cc protein khc nh IHF (integration
host factor, RNA polymerase v RNA c vai tr trong t chc DNA
prokaryote, nhim sc th nn cht hnh thnh vng nhn v nh trn mng nguyn
sinh.
104/132
DNA ca vi khun th xon (a), vng trn (b) v siu xon (c)
Nhim sc th Eukaryote
Nhim sc th ca Eukaryote c cu to t si nhim sc (chromatin) l phc hp
gia DNA v protein. Protein ca nhim sc th: Histon v nonhiston chim khong
80% trong lng nhim sc th.
Histon protein c thnh phn amino acid tch in dng (base) chng hn nh
Arginine, Lysine v Histidine cao. Histon tham gia vo cu trc chui nucleosome v
solenoid. C nm loi protein histon: H2A, H2B H3, H4 v H1.
Nonhiston protein c thnh phn amino acid tch im m (acid) cao. Protein ny tham
gia vo ng xon DNA hnh thnh cc bc cu trc cao hn, sao chp DNA (DNA
polymerase), phn ly nhim sc th (protein ng c trong trung tm 0 ca tm ng)
v tham gia vo qu trnh sao m, iu ho biu hin gene.
n v cu trc c bn ca nhim sc th l cc nucleosme c ng knh 100
Anstrong. Nucleosome c hnh thnh do mt chui DNA khong 146 bp qun quanh
mt li protein gm 8 phn t histon (2H2A, 2H2B, 2H3 v 2H4). Hai nucleosome c
ni vi nhau bi mt on DNA khong 55 bp.
Chui nucleosome tip tc xon hnh thnh cu trc phc tp hn l solenoid c
ng knh 300 Anstrong. Mi solenoid c khong 60 nucleosome c n nh bi
Histon H1. Khi H1 c gii phng solenoid tr v dng nucleosome.
Solenoid tip tc xon hnh thnh cc si c ng knh 300nm, 700nm (chromatin) v
1400nm (chromosome) di s h tr ca cc protein nonhiston.
105/132
Cc mc ng xon ca chromatin
Cht nguyn nhim sc: l cht nhim sc trng thi xon, trng thi hot ng.
Cht d nhim sc: l cht nhim sc cun xon cao nht, trng thi khng hot ng.
107/132
Nhim sc th vi vng tm ng
Mi nhim sc th c mt tm ng, l im tht eo chia nhim sc th thnh
2 vai vi chiu di khc nhau, vai ngn hn gi l vai p v vai di hn gi l vai q. Da
vo v tr ca tm ng c th phn bit hnh thi cc nhim sc th:
- Tm gia (metacentric): 2 vai bng nhau.
- Tm u (acrocentric): 2 vai khng bng nhau.
- Tm mt (telocentric): tm ng nm gn cui.
108/132
109/132
Nhim sc th chi en
110/132
111/132
S phn bo
Phn bo prokaryote
Phn bo prokaryote l trc phn (binary fission). Mt t bo prokaryote sau mt ln
phn bo trc phn to hai t bo con ging nhau.
Trong phn bo trc phn, nhim sc th ca prokaryote nhn i v nh trn mng t
bo ti mt cu trc gi l mesosome (cc np gp ca mng t bo). Thnh t bo xut
hin hnh thnh vch ngn, tch i hai nhim sc th v chia t bo m thnh hai t bo
con (daughter cell). Mi t bo con mang mt b gene hon chnh.
Phn bo ca t bo vi khun
112/132
Chu trnh t bo
Mt chu trnh t bo ca eukaryote gm 4 phase:
113/132
Nhng phn t tham gia iu ha chu trnh t bo l cc protein hay enzyme hot ha
hay c ch cc protein khc bi s phosphoryl ha. hiu r c ch iu ha ny ta
xem xt c ch iu ha checkpoint G2 ca Cdk (cyclin-dependent kinase) mt kinase
ph thuc vo cyclin. Hot ng ca Cdk lm thay i nng ca cyclin trong t bo.
Cdk tn ti trong t bo trng thi bt hot. Khi cyclin tch ly trong t bo trong
pha G2, n s kt hp vi v hot ha Cdk hnh thnh phc hp Cyclin-Cdk. CyclinCdk c pht hin u tin l MPF (maturation promation factor). MPF phosphoryl
114/132
nhiu protein khc, chng hn nh phosphoryl ha mng nhn, kch thch cc kinase
khc phosphoryl ha cc protein khc ca mng nhn t gip t bo vt qua
checkpoint G2 v tin vo pha phn bo (M phase).
Cui pha M, enzym phn gii cyclin, nh vy lm bt hot Cdk. Cdk tn ti trong t bo
cho n khi kt hp vi cyclin mi. Nhng enzyme ny cng lin quan n vic gip
chu trnh t bo vt qua im checkpoint M. C t nht ba protein Cdk v nhiu cyclin
lin quan n vic gip t bo vt qua im checkpoint G1. Nh vy, hot ng tng
gim ca cc phc hp cyclin v Cdk c th kim sot tt c cc giai on ca chu trnh
t bo.
Phn bo nguyn nhim (Nguyn phn - Mitosis)
K trung gian
Chim 90% thi gian ca chu trnh t bo. Trong sut k trung gian t bo sinh trng,
nhn i nhim sc th chun b cho s phn chia t bo. K trung gian gm 3 giai on
(phase): G1 (first gap), S (synthesis), G2 (second gap).
Trong sut k trung gian, trung th (centrosome) nhn i. Mi trung th mang hai trung
t (centriols). Sao thoi v sc hnh thnh. Nhim sc th tho xon, nhn i thnh
nhim sc th kp gm hai nhim sc t ch em (sister chromatid) dnh nhau tm ng.
Phn bo nguyn nhim
Gm giai on phn chia nhim sc th v phn chia t bo cht (cytokinesis).
Phn chia nhim sc th:
K trc (prophase)
Nhim sc th bt u xon li, c th quan st bng knh hin vi quang hc. Nhim sc
th vn dng kp.
Hai trung th ( t bo ng vt) di chuyn v hai cc t bo. Thoi v sc (mitotic
spindle) hnh thnh. Hch nhn bin mt.
K gia (metaphase)
u k gia mng nhn tan bin. Si v sc di ra, xuyn qua nhn tng tc vi nhim
sc th. Mt vi si v sc gn vi tm ng ca nhim sc th ti kinetochore. Hai
kinetochore ca cp chromatid ch em gn vi hai si v sc n t hai cc i din.
Cc si v sc khng gn vi kinetochore tng tc vi nhau.
115/132
116/132
Phn bo (cytokinesis):
Cui k cui xy ra s phn chia t bo cht.
t bo ng vt, mt rnh phn chia xut hin trn b mt t bo gn mt phng xch
o, sau n su vo do tc ng co rt ca vng vi si actin bn trong t bo cht, ct
t bo m thnh hai t bo con (daughter cells) ging nhau. Trong khi t bo thc
vt khng xut hin rnh phn ct. Nhng ti (vesicle) cha nguyn liu xy dng vch
t bo t Golgi di chuyn ti gia t bo v t chc thnh a t bo (cell plate) chia t
bo m thnh hai t bo con.
117/132
118/132
119/132
120/132
Gim phn II
Tip theo k cui ca gim phn I l giai on chuyn tip, tng t nh k trung gian
nhng khng c s nhn i nhim sc th.
K trc II
B nhim sc th kp (n bi) tin ti mt phng xch o ca t bo.
K gia II
Nhim sc th kp ng xon cc i tp trung mt phng xch o ca thoi v sc.
Hai kinetochore ca cp chromatid ch em gn vi hai si v sc n t hai cc i din.
K sau II
Hai chromatid ca nhim sc th kp tch nhau ra tm ng, mi chromatid phn ly
v mt cc ca t bo.
K cui II v phn chia t bo
Mi nhim sc th v n cc t bo, mng nhn hnh thnh. Phn chia t bo cht xy
ra.
Kt thc gim phn, mt t bo sinh dc (2n) hnh thnh 4 t bo con. Mi t bo con
c b nhim sc th gim i mt na (n).
ngha ca gim phn
Gim phn l c s ca s sinh sn hu tnh v lm tng s a dng di truyn.
Thng qua gim phn, mt t bo sinh dc chn vi 2n nhim sc th c th to 2n loi
giao t. VD: ngi t bo sinh dc c 2n = 46 nhim sc th, qua gim phn c th
hnh thnh 223 loi giao t.
S trao i cho dn n hon v gene k trc gim phn I cng lm tng s loi giao
t.
S kt hp ngu nhin ca cc loi giao t trong th tinh lm tng s loi hp t. VD:
S lng loi hp t c th hnh thnh ngi l 223 x 223 .
121/132
Phn li c lp ca nhim sc th
122/132
123/132
Gene v m di truyn
Khi nim v gene
Mendel (Mitchell, 1999) nhn t di truyn l mt n v di truyn tch bit nh hng
mt tnh trng.
Khi nim gene c Wilhelm Johannsen ra ln u tin vo nm 1909 nhng ng
ch mi quan nim mt cch s lc rng y l nhng mm mng c bit, di truyn
tch bit nhiu tnh trng ca c th.
Morgan (Mitchell, 1999): gene (locus) l n v di truyn khng th chia nh nm
trn nhim sc th. Khi nim ny bao hm:
Gene l n v chc nng: Cc phn ca gene nu nh tn ti th khng th hot ng
chc nng. t bin ca mt gen s nh hng n mt chc nng di truyn.
Gene l n v ti t hp: S trao i cho ch c th din ra gia cc gene, khng th
xy ra trong gene.
Gene l n v t bin: Gene s b bin i nh mt tng th hon chnh trc cc tc
nhn t bin liu lng.
Benzer (Hong, 1995) nghin cu phage T4 k sinh trn E.coli thy rng trao i cho
v t bin c th xy ra ngay trong mt gen v trn gen c th c hn mt v tr trao
i cho v t bin xy ra. Nh vy mi gen c nhiu n v ti t hp (recon-t
recombination) v t bin (muton- c gc t mutant). Mt on phn t DNA xc nh
cu trc ca mt chui polypeptide c gi l gen cu trc hay citron (gc t cistrans), trung bnh c t 500-1000 cp nucleotide, trong cha cc muton v recon.
Thp nin 1940, thuyt mt gen - mt enzyme ca George Beadle v Edward Tatum
chng minh: gen kim tra cc phn ng sinh ha. Hc thuyt trn chng t rng gen
chi phi cu trc protein. Sau , ngi ta bit rng c nhng protein gm nhiu chui
polypeptide do nhiu gen quy nh (v d nh hemoglobin) nn thuyt ny c chnh
li l 1 gen 1 polypeptide.
Thp nin 1950, m hnh cu trc ADN do James Watson v Francis Crick xut v
Hc thuyt trung tm ra i. Gen c hiu l mt on ADN trn nhim sc th m
ha cho mt polypeptide hay mt ARN.
Cui nhng nm 1970, ngi ta pht hin thy eukaryote c nhng on ADN khng
m ha cho cc acid amin trn phn t protein. Trong khi ton b DNA prokaryote u
124/132
mang thng tin m ha cho cc protein, th eukaryote, phn t DNA bao gm cc trnh
t m ha gi l cc exon xen k vi cc trnh t khng m ha gi l intron. Mt phn
t mRNA va mi c phin m t mt gen cu trc th cha c hot tnh; phn t
ny phi tri qua mt qu trnh ghp ni, loi b cc intron tr thnh phn t mRNA
trng thnh c kh nng tham gia dch m. Khi nim gen c chnh l nh sau: Gen
l mt on ADN m bo cho vic to ra mt polypeptide, n bao gm c vng trc,
vng sau v vng m ha cho protein, c nhng on m ha (exon) ln nhng on
khng m ha (intron) ca eukaryote.
(a)
(b)
Cu trc ca mt gene m ha cho mt polypeptide
Nh vy hin nay, c th nh ngha tng qut v gen nh sau:
125/132
M di truyn
Nh bit, c mi lin h gia DNA, RNA v protein. DNA v RNA cu to t 4 loi
nucleotide trong khi protein c hnh thnh t 20 loi amino acid. Nh vy, s t hp
ca 4 loi nucleotide s m ha cho 20 loi amino acid. Nu t bo s dng 2 nucleotide
m ha cho 1 amino acid th 4 loi nucleotide ch to c 42 = 16 amino acid khng
cho nhu cu thc t. Nh vy, n v m ha cho mt amino acid hay cn gi l codon
phi t 3 nucleotide tr ln.
Nhng nghin cu trong thp 60 chng minh c rng t hp 3 nucleotide c th
m ha cho mt amino acid v xc nh cc codon m ha cho tng loi amino acid.
Nh vy 4 loi nucleotide hnh thnh 43 = 64 codon trong c 3 codon khng m ha
cho bt k amino acid no, l cc codon kt thc UAA, UGA, UAG v mt codon
m u AUG m ha cho methionin.
126/132
127/132
Tham gia ng gp
Ti liu: Gio trnh sinh hc i cng
Bin tp bi: Nguyn Hi
URL: http://voer.edu.vn/c/3207fce7
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: S hnh thnh tri t v kh quyn
Cc tc gi: Nguyn Hi
URL: http://www.voer.edu.vn/m/29045681
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Ngun gc ca s sng
Cc tc gi: Nguyn Hi
URL: http://www.voer.edu.vn/m/726733d6
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: S tin ha ca t bo
Cc tc gi: Nguyn Hi
URL: http://www.voer.edu.vn/m/fd8e75a4
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Hc thuyt t bo v cc phng php nghin cu t bo hc
Cc tc gi: Nguyn Hi
URL: http://www.voer.edu.vn/m/0446df5e
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Thnh phn ha hc ca t bo
Cc tc gi: Nguyn Hi
URL: http://www.voer.edu.vn/m/9f76953b
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: T bo Eukaryote
Cc tc gi: Nguyn Hi
URL: http://www.voer.edu.vn/m/0dfad704
128/132
129/132
130/132
Cc tc gi: Nguyn Hi
URL: http://www.voer.edu.vn/m/1657d6c5
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
131/132
132/132