Professional Documents
Culture Documents
[BN DCH]
Thng 8, 2015
Trch dn ngun: Andrew Wells-Dang, L Kim Thi v Nguyn Trn Lm (2015). Uy tn v C cu:
S tham gia ca ngi dn v bu c a phng Vit Nam. Bo co nghin cu chnh sch v
Qun tr v Tham gia do Oxfam Vit Nam v Chng trnh Pht trin Lin hip quc phi hp thc
hin. H Ni, Vit Nam: thng 8, 2015
Bo h bn quyn. Khng c sao in, ti bn, lu tr trong mt h thng m hoc chuyn ti bt
k phn no hoc ton b ni dung ca bo co ny di mi hnh thc nh in t, sao in, ghi
m hoc cc hnh thc khc khi cha c s ng cc t chc thc hin nghin cu.
Quan im trong nghin cu chnh sch ny l ca tc gi v khng nht thit phn nh quan im
ca Chng trnh Pht trin Lin Hip quc (UNDP).
Mc lc
Tm tt tng quan ................................................................................................................................ iii
Li cm n............................................................................................................................................ vi
Danh mc bng v hp....................................................................................................................... vii
T vit tt ............................................................................................................................................ viii
1. Gii thiu: Nghin cu v tham chnh ca ngi dn Vit Nam ............................................. 1
1.1.
1.2.
2.2.
2.3.
2.4.
3.3.
4.2.
4.3.
Tm tt tng quan
Sau ba thp nin i mi, Vit Nam v
ang ghi nhn nhng tin b ng k v s
pht trin con ngi v pht trin kinh t.
Nhng tin b i i vi k vng ngy cng
cao ca ngi dn i vi nn qun tr cng
ca t nc. Hin php v c cu h thng
chnh tr ca Vit Nam cng ang m ra nhiu
c hi cho ngi dn tham gia vo qun tr
cng theo hnh thc trc tip (thng qua vic
tham gia trc tip vo vic iu hnh, qun l
nh nc v cung ng dch v cng ti a
phng) v hnh thc gin tip (thng qua vic
bu c i biu Quc hi v Hi ng Nhn
dn). Cc hnh thc tham gia ny c th c
tm tt trong hai khu hiu quen thuc Dn
bit, dn bn, dn lm, dn kim tra, v Nh
nc ca dn, do dn, v dn. Song, khong
cch gia vic thc hin quyn tham gia hp
php vi quy nh php lut trn thc t rt
ln. Vy lm th no ngi dn tham gia
tch cc hn vo vic ra quyt nh ca cc
cp chnh quyn?
Bo co nghin cu ny l kt qu ca hot
ng hp tc nghin cu gia Oxfam (t
chc phi chnh ph quc t) v Chng trnh
Pht trin Lin Hp quc (UNDP). Nghin
cu ny xem xt v phn tch s tham gia
ca ngi dn vo cc qu trnh hoch nh
chnh sch v i sng chnh tr. y cng l
mt phn ca lot bi nghin cu ca UNDP
v hiu qu qun tr v hnh chnh cng ca
Vit Nam c hnh thnh da trn nhng
thng tin v d liu t Ch s hiu qu qun
tr v hnh chnh cng cp tnh Vit Nam
(PAPI). Bo co s dng phng php kt
hp gia phn tch nh lng v nh tnh
so snh s tham gia ca ngi dn cp
quc gia vi tnh hnh tham gia c th ti cng
ng a phng.
iii
Mt trn T quc Vit Nam, t chc chnh trx hi ln nht Vit Nam, chu trch nhim
t chc cc cuc bu c, bao gm la chn
v ph chun nhng ngi s c tn trong
danh sch ng c vin. Mc d s ng c
vin nhiu hn s v tr trng c, cc cuc
bu c thng c c cu sao cho s ng
c vin thc t khng trng c l rt t. Danh
sch ng c vin l kt qu ca quyt nh t
cp trn v ngh t n v bu c cp
di. iu ny dn ti vic dn xp c c
i din ca cc nhm x hi khc nhau v
c hi cho cc cn b chuyn trch (nhiu
ngi trong s ang kim nhim c chc
v trong t chc ng v chnh quyn). Bng
cch ny, cc buc bu c ca a phng
ti Vit Nam duy tr c c tnh chnh danh
ca ng Cng sn v hiu qu ca h thng
qun tr cng.
iv
Yu cu i biu Hi ng nhn dn
(v Quc hi) phi l cc i biu
chuyn trch, khng kim nhim thm
chc danh trong b my chnh quyn.
Cn i phn b ngn sch nng
cao cht lng qun tr a phng,
gim xy dng c s h tng, v t chc
c hiu qu hn mt s chc nng ca
cc c quan ng v chnh quyn.
Phi hp vi cc on th v t chc x
hi khc trong gim st bu c a
phng nhm xc minh cht lng bu
c tng ln.
Li cm n
Nghin cu ny c thc hin bi nhm chuyn gia ca Oxfam gm ng Andrew WellsDang (C vn k thut cao cp), ng Nguyn Trn Lm (Chuyn gia nghin cu), v B L
Kim Thi (Cn b chng trnh qun tr). ng Nguyn Vit Cng (i hc kinh t quc
dn) thc hin phn tch chuyn su d liu PAPI c gi tr. C ba thnh vin nhm
nghin cu ca Oxfam thc hin nghin cu thc a ti tnh Qung Tr; sau ng
Nguyn Trn Lm v B L Kim Thi tip tc n nghin cu ti hai tnh Ninh Thun v
Ha Bnh. Bo co nghin cu do ng Andrew Wells-Dang ch bin vi s ng gp v
mt chuyn mn ca hai cng s. B Sarah Dix (UNDP), B Thanh Huyn (UNDP) v
B Valerie Kozel (i hc Wisconsin, M) c phn bin v ng gp kin nhm hon
thin d tho bo co ting Anh.
Cc thnh vin nhm nghin cu xin chn thnh cm n nhng ngi ng gp cho qu
trnh nghin cu, c bit l nhng cng dn Vit Nam gm cc cn b, cng chc cp tnh
v c s, nhng ngi tip n, h tr v tr li cc cu hi ca nhm nghin cu. c
bit cm n nhng ngi dn v cn b dnh thi gian gip nhm nghin cu tm hiu
v nhng ng lc v s khc bit ca a phng trong cc quy trnh qun tr a phng.
Hi Nng dn tnh Ho Bnh, Mt trn T quc tnh Qung Tr, v Hi ng nhn dn tnh
Ninh Thun ng vai tr then cht trong vic tip n nhm nghin cu, b tr cc cuc
phng vn ti cc c quan, n v khc nhau ti a phng. Tuy nhin, ni dung v phn
tch trong bo co, cng vi bt k sai st v dch thut no, hon ton thuc trch nhim
ca nhm tc gi.
Nhm tc gi chn thnh cm n cc ng nghip ti UNDP v Oxfam h tr v ti
chnh, tinh thn v hu cn cho nghin cu ny trong sut su thng u nm 2015.
vi
Danh mc bng v hp
Bng 1.1
Ni dung v ch s PAPI..........
Bng 1.2
Bng 1.3
Bng 2.1
Bng 2.2
Bng 2.3
11
Bng 2.4
11
Bng 2.5
14
Bng 2.6
19
Bng 3.1
23
Bng 3.2
Hp 2.1
Hp 3.1
33
13
24
Hp 3.2
26
Hp 3.3
nh ngha ca ngi dn v uy tn
28
Hp 3.4
31
vii
T vit tt
CECODES
CISB
HND
Hi ng Nhn dn
THDCCS
Thc hin dn ch c s
GSTC
Gim st u t cng ng
PAPI
TTND
UBND
y ban Nhn dn
UNDP
VAVA
MTTQ
viii
Ngi dn tri nghim s tham gia qun tr nh th no thng qua hnh thc dn ch
trc tip v dn ch gin tip/i din? Ngi dn k vng g t chnh quyn? H nhn
nhn nh th no v mc ch ca Nh nc?
Cng dn Vit Nam thuc nhng thnh phn khc nhau c th ln ting v gy nh
hng mc no i vi cc quyt nh ca nh nc, bao gm c qu trnh lp
php v ra quyt sch? S tham gia ca ngi dn vo i sng chnh tr c th c
ci thin nh th no?
ci thin qun tr cng v ci cch hnh chnh cng ni chung, cng nh ci thin s
tham gia trc tip v gin tip ca ngi dn vo cng tc hoch nh chnh sch ni ring.
1.1.
qu qun tr tng hp v thnh phn cng vi nhng bin c lp khc c th gii thch r
hn v nhng kt qu khc nhau thay v da vo yu t v tr a l.
B phiu hi PAPI c chia thnh su lnh vc ni dung bao gm cc kha cnh v qun
tr v cung ng dch v cng (Bng 1.1). Mc d v tng th, im s PAPI v hu ht cc
ni dung khng thay i ng k trong 4 nm thc hin PAPI trn ton quc, im ca ni
dung Tham gia ca ngi dn cp c s gim, vi ni dung thnh phn gm tri thc
cng dn v c hi tham gia c mc gim im ln nht (PAPI 2014, trang xv). ng thi,
im s ca cc tnh qua cc nm cng c nhng dao ng ng k (PAPI 2014, trang 39).
Cng c s khc bit ln v im s PAPI trong ni tnh, c ngha l ngi dn c tri
nghim khc nhau v hiu qu qun tr trong cng mt a bn dn c (trang 18). Ni dung
Tham gia ca ngi dn cp c s c mc bt bnh ng cao th hai trong nh gi
gia cc nhm x hi khc nhau sau ni dung Kim sot tham nhng trong khu vc cng
(PAPI 2013, trang 23).
Bng 1.1 Ni dung v ch s PAPI
1.2.
Huyn/Thnh
ph
X/Phng/
Th trn
Dn tc
Thnh ph Ha
Bnh
Phng Hu
Ngh
Kinh,
Mng
Lc Thy
ng Tm
Kinh,
Mng
Dakrong
Th trn Krng
Klang
Vn Kiu,
Paco,
Kinh
Triu Phong
Triu Ha
Kinh
Bc i
Phc Tn
Raglai
Thnh ph
Phan Rang
Phng Kinh
Dinh
Kinh
Ha Bnh
Qung Tr
Ninh
Thun
c im
Ho Bnh l mt thnh ph nh
ca tnh ang bt u cng
nghip ho, thu ht lao ng t
trong v ngoi tnh.
Nm khu vc pha Nam ca
tnh Ho Bnh, Lc Thu c mc
pht trin kinh t trung bnh,
ch yu trong lnh vc nng
ngip. 35% dn s l dn tc
Mng, v mt t l tng
ng cn b a phng cng
l ngi dn tc Mng.
Dakrong c coi l mt trong 62
huyn ngho nht c nc.
Oxfam c mt d n minh bch
ngn sch ti Dakrong nhng
khng bao gm th trn Krng
Klang.
Triu Ha l mt x nng nghip
ti mt huyn ven bin, khng
nm trn cc trc ng chnh.
Bc i cng l mt trong 62
huyn ngho nht, l mt a
im trong d n qun tr ca
Oxfam t nm 2009 n 2014.
Phc Tn c t l h ngho l
38%, trong 96% l ngi dn
tc Raglai.
Kinh Dinh c coi l mt
phng im, c cng nhn
l hiu qu v qun tr.
Cc thnh vin nhm nghin cu thc hin tng s 21 cuc tho lun nhm, mi nhm 3
n 11 ngi v 12 cuc phng vn c nhn, bao gm cc cuc phng vn li k hn vi
mt s ngi nht nh t tho lun nhm, cng nh mt s cn b, cng chc ti cp x,
huyn v tnh. Kt qu l tng s 106 ngi c hi kin ti 3 tnh. Nhm nghin cu
n lc phng vn mt dn mu cn bng gia: nam gii v n gii, dn tc Kinh v dn
tc thiu s, ngi ngho v ngi khng ngho, ngi tr v ngi gi (Bng 1.3).4 Cc
cuc phng vn nhm c thc hin vi cc nhm dn thng ring v nhm cn b a
phng ring. Nhm nghin cu cng c gng thc hin phng vn ring nhm ngi
Hi nng dn tnh Ho Bnh v HND tnh Ninh Thun hin l cc i tc d n ca Oxfam. Oxfam
cng hp tc vi HND tnh Qung Tr, nhng v l do hu cn, nghin cu ny c kt hp vi
MTTQ, t chc thc hin PAPI v c UNDP gii thiu.
4
Tng hp chi tit phng vn trong Ph lc A
Cp huyn
Cp tnh
Phng vn
i din on th
Ngi dn (nam v
n)
--
--
Phng vn c
nhn
Phng vn li 2 n 3
ngi t mi nhm
Ch tch hoc Ph Ch
tch MTTQ, nu khng
bao gm trong cc
cuc phng vn nhm
l on th
Ch tch hoc Ph Ch
tch MTTQ
i biu HND (nu
c)
Ch tch hoc Ph Ch
tch MTTQ
i biu HND
Hi nng dn tnh (vi
ring tnh Ho Bnh)
Cc cuc phng vn c nhn v phng vn nhm c thc hin ng lch trnh theo k
hoch nghin cu. Tt c cc x c chn v ngi cung cp thng tin quan trng ng
gp nhm nghin cu, vi nhng cu tr li (ca c ngi dn v cn b) mc t trc
tip v ti thiu n m rng v chi tit. Xt n bn cht chnh tr v c th nhy cm ca
ch ny, mc tr li ny p ng c k vng ca nhm nghin cu. V tng th,
cc cuc phng vn c nhn l ngun thng tin hu ch nht. Mt hn ch ln khng th
trnh khi do yu t thi gian v th tc hnh chnh, l tt c nhng ngi c phng vn
ti a phng c mi tham gia bi cc cn b lnh o x v/hoc on th, do c
mi quan h nht nh t trc vi chnh quyn a phng. iu ny khng cn tr nhiu
ngi c hi ni ln quan im v kin ca h nh s c gii thch sau y, nhng
vic gii thiu ca cn b a phng quyt nh ai l ngi c phng vn. Ti mt a
im, chnh quyn a phng mi cc nhm dn lng ch ton nam, mc d nhm nghin
cu ngh phng vn c nam v n. Trong trng hp khc, nhm nghin cu ngh
gp nhng ngi dn ngho nhng li c gii thiu vi trng thn v thnh vin ca
MTTQ. Vo nhng dp chng ti c gp trc tip ngi dn, h tr li rt hng hi v cc
vn tham gia trc tip (c th l vn t ai, nh trnh by di y), nhng c v
khng chc chn v cu tr li ca mnh v tham gia i din v bu c.
Cc cuc phng vn din ra ti hoc gn U ban Nhn dn (UBND) x/phng. Hu ht
cc cuc phng vn khng c s theo di ca ngi ngoi, tuy nhin cc cuc phng vn
nhm i khi c s tham gia ca mt hoc mt s thnh vin c chc v cao hn nhng
ngi khc (nh Ch tch hoc Ph Ch tch UBND trong mt cuc phng vn nhm cn b
a phng, hay mt lnh o MTTQ thn trong mt cuc phng vn nhm ngi dn trong
thn). Trong trng hp , nhng ngi tham gia c a v cao hn, thng l nam gii,
c xu hng chi phi cuc phng vn. Nhm nghin cu x l tnh hung ny bng cch
chia cc cuc phng vn nhm thnh hai nhm, hoc chuyn nhanh hn sang cc cuc
phng vn c nhn khi c th. Trong cc trng hp khc, cu tr li ca ngi c hi
c v nh c luyn tp v chun b trc mt phn, hoc m t mt tnh hung l
thuyt hn l tnh hnh thc t. Nhng ngi ny lc u c khuynh hng ni theo ngn
ng ca php lut , nhng sau mt s cu hi u tin v khai thc su th h a ra
nhng cu tr li thoi mi v c th hn.
Hu ht ngi dn Vit Nam bit v cc c cu qun tr cng c bn, nhng nhn thc ca
h gim nhanh chng khi c hi v nhng ch chi tit hoc phc tp hn. Cn b a
phng gii ngha mc hiu bit thp ca ngi dn l do s th hoc trnh km.
iu ny c th ng trong mt s trng hp, nhng nhng ngi dn c phng vn
trong nghin cu ny ni rng h quan tm n nhng tc ng thc t ca qun tr nhiu
hn l nhng khu hiu v l thuyt c cn b, cng chc s dng.
Kt qu PAPI
D liu PAPI cho thy nhng mc hiu bit v nhn thc khc nhau ca ngi dn v
qun tr cng a phng. Ni dung phn Tri thc cng dn trong lnh vc ni dung
Tham gia ca ngi dn cp c s bao gm nhiu cu hi v hiu bit ca ngi dn v
cc quy trnh qun tr a phng. Kt qu ca nhng cu hi ny y khng c
phn loi theo tnh nh trong bo co PAPI, m theo c im c nhn ca nhng ngi
c phng vn: gii tnh, dn tc, a bn th/nng thn, tnh hnh kinh t, v mi quan
h vi chnh quyn. Nh bo co PAPI lm r, nhng ch tiu nh gi ny c ngha
hn nhiu so vi vic so snh cc tnh/thnh ph vi nhau. i vi bin iu kin kinh t h
gia nh, nhng ngi tr li tnh hnh kinh t nm 2013 ca h tt hoc rt tt (3 hoc 4
im trn thang im 4, cu hi PAPI s A011) c nhm li vi nhau l c tnh hnh kinh
t h gia nh tt, trong khi nhng ngi cn li c nhm l c tnh hnh kinh t h khng
tt. o lng mc quan h vi chnh quyn, nhng ngi tr li h l hoc tng
l cn b, cng chc, vin chc bt k cp no, ng vin, hoc trong ban lnh o on
th a phng (cu hi PAPI s A107a/b/c) c a vo nhm c quan h vi b my
chnh quyn (hay quan h chnh tr), trong khi tt c nhng ngi khc c a vo
nhm khng c quan h chnh tr .5
Nn a nhng i tng c ngi nh thuc nhm quan h chnh tr vo nhm ny, tuy nhin,
PAPI khng hi v ni dung ny.
Bng 2.1. Kt qu PAPI quc gia chn lc (2013): hiu bit v nhn thc v cc quy
trnh qun tr a phng
Cu
hi
PAPI
s
M t
101
102a
102b
108
Gii tnh
Dn tc
Nng
thn
Trung
bnh
ton
quc
Nam
Kinh
Dn
tc
thiu
s
C th xc nh chnh
xc chc v no do dn
bu trong 3 chc v
chnh trong chnh quyn
a phng
73%
80%
67%
73%
76%
71%
27%
34%
21%
29%
19%
66%
74%
58%
68%
10%
13%
7%
10%
th
C quan h vi
chnh quyn
Tt
Khng
tt
Khng
79%
73%
73%
82%
72%
26%
32%
37%
26%
61%
25%
49%
64%
72%
78%
64%
92%
63%
6%
10%
9%
19%
8%
32%
8%
Kt qu trong Bng 2.1 chng minh rng trong khi a s nhng ngi c hi tng
nghe n khu hiu Dn bit, dn bn, dn lm, dn kim tra, nhng ngi trong nhm c
quan h bit nhiu nht v Php lnh THDCCS. Nhn thc v Php lnh THDCCS thc t
gim i t nm 2011, khi t l chung l 34%. Kt qu ny t ra nhng cu hi quan
trng v s hu ch ca cc c ch ny. Lin quan n trng thn l ngi lnh o gn
nht vi hu ht ngi dn, rt t ngi c hi bit v thi hn nhim k chnh xc ca
trng thn. ng nh d kin, nam gii, ngi dn tc Kinh, ngi c tnh hnh kinh t tt
v ngi c quan h vi chnh quyn c mc hiu bit v nhn thc cao hn, c bit
v nhng cu hi chi tit hn. Ngi dn th cng c t l cu tr li tch cc cao hn
mt cht, nhng s chnh lch ny khng ng k.
Bng 2.2. ng gp ca tng bin ring l cho s khc bit trong kt qu PAPI (Ni
dung 1 Tham gia ca ngi dn cp c s)
Ngun
M hnh
Kinh
Nam
th
C quan h vi chnh quyn
Trnh gio dc
Mc kinh t
S d
Tng
Partial SS
218.122234
6.46353366
19.0133419
7.62102166
101.24654078
63.0223585
20.7554325
851.545271
1069.6675
df
12
1
1
1
1
4
4
570
582
MS
18.1768529
6.46353366
19.0133419
7.62102166
350483888
15.7555896
5.18885813
1.49393907
1.83791668
F
12.7
4.33
12.73
5.10
23.46
10.55
3.47
Phn tch Anova thng k v d liu PAPI cung cp bng chng b sung cho pht hin ny
(Bng 2.2). Phn tch d liu ni dung 1 (v Tham gia ca ngi dn cp c s, bao gm
nhn thc, bu c v ng gp t nguyn) cho thy khong 21% s khc bit trong im
s PAPI c th c gii thch bi cc bin ring l.6 Quan h chnh tr l bin quan trng
nht, gii thch cho gn mt na s khc bit do bin ny, sau l gii tnh v trnh
(mt yu t khng c xem xt trong nghin cu nh tnh). Bin dn tc v th/nng
thn gii thch t nht trong tng khc bit.
Kt qu nghin cu nh tnh
Cc cuc phng vn thc a cho bit nhng thng tin v hiu bit v nhn thc ca ngi
dn vt ngoi kt qu PAPI. Nhng ngi dn c phng vn nu ra quan im thc t
v nh hng ca c cu qun tr cng i vi cuc sng hng ngy ca h. Ti Qung Tr,
tnh c im s cao nht trong PAPI 2014 (v c ni dung 1 v tng th), nhng ngi c
hi c th ni cc cuc bu c gn nht din ra khi no, thi hn nhim k chnh xc ca
trng thn l bao lu, v cc i biu Hi ng nhn dn x l ai. Ti cc tnh khc n
nghin cu, nhiu ngi c hi khng tr li c cc cu hi ny. V d, mt nhm
ngi dn c th nu khu hiu Dn bit, nhng khi hi n dn kim tra, h ni h
khng bit r l h c mong mun c th kim tra ci g. Nhiu ngi c hi khng
nh r HND x c bu nh th no hay i biu HND hin ti l nhng ai, v iu ny
khin h kh a ra quyt nh b phiu mt cch hiu bit. Mt s ngi c hi ln ln
gia HND v UBND, m h gi chung l chnh quyn. Tm li, bit v khu hiu Dn
bit hay Php lnh THDCCS khng hn l hiu v ni dung ca chng.
Nhng c nhn c phng vn t MTTQ, cc t chc, hi, nhm v c quan nh nc
khc thng l gii mc hiu bit ca ngi dn thp l do s th . Mt cn b ni v
ngi dn trong khu vc: H t quan tm n chnh tr. H thm ch khng bit ch tch x
l ai. Ti th hoc nhng khu vc pht trin hn, s th ca ngi dn c gii thch
l do chnh tr khng quan trng vi hu ht ngi dn, cn ti cc vng nng thn v min
ni th do ngi dn qu bn rn kim sng c thi gian quan tm n cc vn chnh
tr. Nu nhng cm nhn l chnh xcth cn phi suy ngh li v vic thit k bt k
chng trnh no nhm mc ch tng cng hiu bit ca ngi dn to c s ci
thin hiu qu qun tr. Cn b a phng hiu r v cc chnh sch lin quan n tham
gia, thng c th gii thch v mt php lut hoc l thuyt; ngc li, ngi dn thng
hiu cc chnh sch v mt nh hng thc t mc m h bit v cc chnh sch .
2.2.
Ngi dn tham gia vo i sng chnh tr ch yu thng qua cc nhm thuc mi hnh
thc: hip hi chnh thc, nhm x hi khng chnh thc, v nhiu hnh thc trung gian.
Bng chng cho thy t l thnh vin, v trong mt s trng hp l cht lng tham gia
ang tng ln trong nhng nm gn y, khi ngi dn c c c li ch x hi v li ch
kinh t thng qua vic tham gia vo cc nhm c t chc.
Thnh vin t chc, hi, nhm thng c coi l ch s gn kt x hi (OECD 2014, trang
84). Mt s cuc kho st v thnh vin t chc, hi, nhm xp hng Vit Nam cao, c bit
nu bao gm thnh vin trong cc on th, trong khi cc cuc kho st khc cho thy mc
tham gia t thp n trung bnh (Nrlund 2006, trang 36; Wells-Dang 2014, trang 165).
Cc t chc, hi, nhm chnh thc ca Vit Nam bao gm bt u t cc on th, hoc
chnh xc hn l cc t chc chnh tr - x hi: Mt trn T quc Vit Nam, Hi Lin hip
ph n Vit Nam, on Thanh nin cng sn H Ch Minh, Hi Nng dn Vit Nam v Hi
Cu chin binh. T chc ln nht trong s ny l Hi Lin hip ph n Vit Nam vi hn 13
triu hi vin. Nhiu ngi Vit Nam cng tham gia vo cc t chc x hi nh hn hoc
cc hi ngh nghip.
10
Kt qu PAPI
Nm 2013, 49% ngi tr li kho st PAPI trn ton quc l thnh vin ca t nht mt t
chc, hi, nhm chnh thc. Ti mt s tnh trng tm ca nghin cu ny, t l tham gia
cao hn nhiu (Bng 2.3).
Bng 2.3 T l tham gia hi, nhm v cc t chc x hi
(Cu hi PAPI s A106 2013)
a im
Tng
Gii tnh
Nam
Dn tc
Kinh
Nng
thn
th
Dn
tc
thiu
s
Quan h chnh
tr
Khng
49%
43
%
53%
49%
47%
49%
47%
57%
47%
85%
46%
Ha Bnh
84%
78
%
89%
64%
89%
89%
68%
82%
84%
100
%
83%
Qung Tr
96%
96
%
95%
96%
n/a
100%
81%
100%
95%
100
%
95%
Ninh Thun
47%
47
%
47%
65%
39%
47%
44%
33%
48%
100
%
45%
D liu PAPI cho thy s khc bit v mc tham gia gia cc tnh ca nghin cu ny
v theo cc bin khc. Trn ton quc, n gii tham gia nhiu hn nam gii, cho thy tm
quan trng ca Hi Lin hip ph n. ng bo dn tc thiu s tham gia gn nh ngang
bng vi ngi dn tc Kinh trn c nc, nhng t hn nhiu tnh Ninh Thun v nhiu
hn tnh Ho Bnh (ni ngi dn tc Mng chim 63% dn s).7 Ngi ngho c phn
no t c hi tham gia hn, nhng ngi ngho ca tnh Ninh Thun (bao gm c ng bo
dn tc thiu s) thc t c t l thnh vin t chc, hi, nhm cao hn mt cht so vi mc
trung bnh cp tnh. Nhng ngi kh gi hoc c quan h vi chnh quyn c nhiu kh
nng l thnh vin t chc, hi, nhm hn nhiu.
Qua 4 nm d liu PAPI y (2011-14), t l thnh vin t chc, hi, nhm trn ton
quc tng ln ng k (Bng 2.4). 20% ngi tr li PAPI l thnh vin ca Hi ph n
trong nm 2013 v 2014, tng t 17% nm 2011; ch ring Hi ph n chim gn na
tng s thnh vin ca cc on th. V t l phn trm, thnh vin ca Hi nng dn tng
nhanh nht, t 6% ln 10%.8 Xu hng tng t cng c ghi nhn trong cc loi t chc
x hi khc, nh hi ph huynh, cu lc b th thao, hi on tn gio, v t chc t thin:
theo bo co t l tham gia vo cc loi t chc, hi, nhm ny nm 2014 tng gp i so
vi nm 2011.
Khng c d liu v dn tc thiu s ca tnh Qung Tr. So snh ton quc, Qung Tr c 96% l
thnh vin t chc, hi, nhm, t l cao nht trong s 63 tnh; thp nht l Lai Chu 17%. Hu ht cc
tnh thuc khu vc ng bng sng Mkng v ng Nam B c t l thnh vin t chc, hi, nhm
thp hn 50%, trong khi cc tnh min Bc v min Trung c t l cao hn (xem Ph lc B).
8
ng ch l ngn sch nh nc cp cho Hi nng dn nm 2014 gp i nm 2011, trong khi
tr cp cho cc on th khc vn gn nh gi nguyn (trao i c nhn, Vin nghin cu kinh t v
chnh sch Vit Nam, thng 4/2015). y c th l nguyn nhn, hoc h qu ca s tng ln trong
s lng thnh vin c bo co.
11
Bng 2.4. Thay i trong t l thnh vin t chc, hi, nhm 2011-2014
(Cu hi PAPI s A016)
Loi t chc
2011
2012
2013
2014
ng Cng sn
9
on th
Hi ph n
Hi nng dn
on thanh nin
Cng on
Hi cu chin binh
10
Hi khc
Hi ph huynh
Cu lc b th thao
T chc cng ng
Hi on tn gio
T chc t thin
9%
34%
17%
6%
4%
4%
4%
8%
1%
1%
3%
1%
1%
8%
38%
19%
8%
4%
4%
4%
8%
1%
1%
3%
1%
1%
8%
40%
20%
9%
3%
4%
4%
10%
2%
2%
2%
2%
1%
9%
42%
20%
10%
4%
4%
4%
13%
3%
3%
3%
2%
2%
Kt qu nghin cu nh tnh
Nhng ngi c phng vn nhc n mt lot cc nhm x hi m h tham gia. Ngoi
cc on th, cc t chc x hi chnh thc khc bao gm Hi Ngi cao tui, Hi Ch
thp , Hi Khuyn hc, v Hi Nn nhn cht c da cam (VAVA). Cc nhm kinh t v
sn xut, nh hp tc x v t hp tc, to nn mt loi nhm x hi quan trng th hai.
Cc nhm tn dng v tit kim ph bin trn khp t nc, mt s c t chc bi cc
ton th, s khc c thnh lp bi t dn ph, dng h, hoc hi on tn gio. n
cha, nh th, dng h v hi ng hng c vai tr quan trng trong nhiu cng ng.
Trong s cc nhm khng chnh thc m nhng ngi c phng vn nhc n l cc
ban t chc l hi, nhm trao i cng vic, Hi Nng dn sn xut gii, Qu tnh thng,
v cc nhm bc pht c thnh lp cho cc s kin v ngy l nht nh nh Ngy quc
t ph n hay dp Tt . Dn tc thiu s c cc nhm c th vn ho t chc th cng
v l hi, v cc mc ch khc. Cui cng, cc nhm vn ho v gii tr tn ti rng khp,
t chc cc s kin vn ngh, khiu v, v th thao.
Mt s x m nhm nghin cu n thm c lut tc a phng hoc hng c
hng dn v c cu s tham gia vo cc nhm. V d, ti mt thn ca tnh Ha Bnh,
Hng c cng quan trng nh php lut. Ngi dn tham gia xy dng v thc
hin hng c, trong hng dn v m tang, m ci v bo v mi trng.
Mi ngi tun theo hng c, i khi cn nhiu hn quyt nh ca lnh o x.
Ngi dn ng gp cho hng c; trng thn son tho, x thng qua, v sau
n c dn ti nh vn ho thn.
Mc tham gia cao nht l tnh Qung Tr, c bit ti x ng bng Triu Ho ni tt
c ngi dn a phng cho bit h tham gia vo t nht mt t chc hoc nhm. Cn b
lnh o a phng thng l thnh vin ca t nht 2 hoc 3 t chc, hi, nhm chnh
thc cng nh cc nhm khng chnh thc hng u ti a bn, ngoi trch nhim chnh
thc ca h. S tham gia vo cc on th din ra trong c cu nghip on: thanh nin ti
Tng s khng cng chnh xc t cc loi thnh phn do lm trn. Mt s c nhn c th l thnh
vin ca nhiu hn mt t chc, hi, nhm.
10
Tng s bao gm 5 loi thnh phn c lit k trong bng cng vi cc loi khc (t chc ngh
nghip, nhm c quan tm x hi, hi ngi tiu dng, v hi doanh nghip) c tng s thnh vin
theo bo co t hn 1%.
12
Triu Ha tham gia on Thanh nin, nam gii tham gia Hi nng dn, v 80% ngi gi l
thnh vin Hi Ngi cao tui. Cu chin binh v ngi chu nh hng ca chin tranh
tham gia tch cc nht vo cc hot ng qun chng v cng ng.
Khi c hi v l do tham gia, ngi tr li nhn mnh cc hot ng c li cho thnh
vin, bao gm cung cp thng tin v kin thc, tip cn vi cc qu tn dng, h tr y t, v
t vn pht trin kinh doanh S tham gia ngy cng tng trong nhng nm gn y c
th c hiu nh mt du hiu cho thy cht lng v gi tr cm nhn t cc hot ng
ny ang tng ln. Cc on th l knh ch yu cho cc thnh vin tm hiu v cc vn ,
k hoch v chnh sch ca a phng, v ng gp kin ca h, to nn mt van an
ton quan trng xc nh cc vn m ngi dn quan tm. Vic tham gia nh vy
cng mang tnh x hi r rt, v hu ht hng xm lng ging v ngi lng cng tham gia.
Uy tn l nhn t quan trng thc y s tham gia tch cc : v d, 3 on vin on thanh
nin ti Triu Ho t chc mt hot ng gy qu bng cch: h mang giy chng nhn
quyn s dng t ca mnh i th chp vay mt khon tin nh mua thit b in t, sau
t chc biu din m nhc ngi dn a phng tham gia v gp qu.
Nhng nhn t tham gia nh vy cng xut hin ti cc x khc, nhng mc thp
hn. Ti x ng Tm, tnh Ho Bnh, t l tham gia vo Hi nng dn v Hi cu chin
binh cao, nhng on thanh nin kh thu ht on vin v hu ht thanh nin i cc tnh
khc hc tp v cng tc. Cc hot ng ca on th ch yu tp trung vo cc vn
v nhim v ring ca h: Hi nng dn h tr nng dn mt t chuyn sang cng vic phi
nng nghip, v Hi cu chin binh thc hin cc chnh sch nh nc mang li li ch
cho cu chin binh.
Mt trn T quc, t chc lin minh ca cc on th v t chc x hi khc, c bit gn
vi c cu nh nc: v d, ti phng Kinh Dinh, thnh ph Phan Rang (Ninh Thun),
ngi ng u MTTQ ti mi t dn ph cng l B th chi b. Tuy nhin, hot ng ca
MTTQ ch yu l t thin cho ngi ngho v t chc l hi. T l tham gia ca ngi dn
ti Phan Rang cao i vi nhng ngi dn ln tui nhng thp i vi thanh nin, i
tng c phn nh l t quan tm n cc hot ng x hi c t chc. Ti cc x ngho
hn, ph hi vin c cho l mt yu t hn ch mt s ngi dn tham gia, nhng ni
chung s thiu quan tm l l do ch yu.
Hp 2.1
Mc tham gia ngy cng tng ca ph n v ng bo dn tc thiu
s ti ho Bnh
Mt pht hin ng ch l mc tham gia mnh v ngy cng tng vo cc hi, nhm v t chc
x hi ca ngi dn tc Mng ti tnh Ho Bnh. Ti phng Hu Ngh, ngi dn tc Mng
c phng vn ng rng s tham gia hin nay tt hn Chng ti c gng pht biu nhiu
hn ti cc cuc hp ca x v nu ln nhng li ch ca vic tham gia nh s on kt, gn kt
cng ng, hc hi v ci thin i sng. Ti x ng Tm, ngi dn hng hi ni v s tham gia
ca h vo vic xy dng, thc hin v gim st hng c. Ngi dn Mng tng mc i
din ca h ti chnh quyn x v huyn, chim 22% s cn b x v 34% s cn b huyn (mc d
t hn ti cp tnh). Theo mt lnh o on th, ng bo dn tc thiu s s tham gia nhiu hn
nu chng ta to mi trng tt cho h. S tham gia vo cc t chc, hi, nhm c th va l
nguyn nhn va l h qu ca s hin din mnh ca ng bo dn tc trong c cu lnh o a
phng. Mc tham gia ngy cng tng ca ng bo dn tc c th l yu t ng gp cho s
tng ln ni chung ca vic tham gia t chc, hi, nhm theo bo co PAPI.
Theo hu ht nhng ngi c hi, mc tham gia ca ph n cng tng ln trong nhng nm
gn y. Ph n chim 30% s cn b ti cc on th thnh ph v 15% s cn b ti cc c quan
chnh quyn thnh ph. S ch tch x l ph n cao hn trc kia, mc d theo nh mt cn b
lnh o huyn Lc Thu cho bit th ph n vn chu s ganh ght v phn i ca mt s ng
nghip nam bt chp hiu qu cng vic tt.
13
Khc vi s tham gia vo cc t chc, hi, nhm bao gm hot ng t thin, s kin cng
ng, v hot ng x hi, ni dung tham gia vo cc vn kinh t-x hi bao gm t
ai, gim st thu chi ngn sch, v ng gp t nguyn cho s pht trin ca a phng
(thng c hiu l xy dng c s h tng). Ni chung, mc tham gia vo cc vn
kinh t-x hi thp hn tham gia vo cc t chc, hi, nhm, c th do ngi dn thy c
t li ch trc tip hn t s tham gia ca h. Mc tham gia cao hn kh nhiu i vi
cc vn nh hng trc tip nht n i sng ngi dn. Nhng ngi dn c quan h
cht ch vi cc on th hoc chnh quyn a phng tham gia tch cc hn vo cc vn
kinh t-x hi.
S tham gia ca ngi dn vo cc vn kinh t - x hi khng thay i r rng qua cc
nm. Nghin cu v vn x hi ca Vit Nam cho thy mc tham gia gim theo thi gian
(OECD 2014, trang 85). Nghin cu y mnh chiu su dn ch 2006 ch ra rng vic
tham gia cng ng trong mt d n ca t chc phi chnh ph hoc d n ti tr khng
nht thit dn n s tham gia vi t cch v bn phn cng dn (McElwee v H 2006,
trang 2).
Hnh thc tham gia ch yu ca ngi dn vo pht trin kinh t-x hi l hp dn hay hp
thn. Php lnh THDCCS v cc lut khc quy nh phi c cc cuc hp dn, nhng
khng quy nh c th cch thc t chc, mc thng xuyn v ni dung c th ca cc
cuc hp . Vic tham gia vo cc cuc hp nhiu khi c coi l hnh thc. Vic c nhiu
c hi ngi dn tham giacng khnggy nh hng thc s i vi hiu qu qun tr
cng (OECD 2014, trang 24).
Kt qu PAPI
Trong bo co PAPI, s tham gia vo cc vn quy hoch t ai v gim st thu chi
ngn sch c bao gm trong ni dung 2 (Cng khai, minh bch), v ng gp t nguyn
l mt ni dung thnh phn ca Tham gia ca ngi dn cp c s. V mc ch ca
phn tch ny, tt c c coi l cc kha cnh c lin quan ca s tham gia trc tip. Tuy
nhin, kt qu ch s PAPI tng hp cp quc gia v cc ni dung thnh phn ny khng
thay i t nm 2011.
D liu PAPI trong Bng 2.5 cho thy mc tham gia kinh t-x hi ni chung kh thp,
vi t l ngi dn c bit v thng tin thu chi ngn sch ca x/phng c phn cao
hn ng gp t nguyn hay hiu bit v quy hoch, k hoch s dng t. Kt qu Ch s
PAPI nm 2014 cho thy, ni dung Cng khai, minh bch c im s cao hn trong nhng
nm trc, tr ch tiu v t l ngi dn c bit thng tin v quy hoch, k hoch s
dng t gim xung cn 16% trn phm vi ton quc (PAPI 2014, trang 17). Hiu bit ca
ngi dn v cc khon thu chi ngn sch ang tng ln, nhng t l nhng ngi thc s
c bng k thu chi ngn sch gim t 37% nm 2011 xung 33% nm 2014 (trang 50).
Ch 8% s ngi tr li trn ton quc cho bit h c v tin vo tnh chnh xc ca
thng tin v thu chi ngn sch ca x/phng (trang 52).
14
Bng 2.5. ng gp t nguyn, tham gia gim st thu chi ngn sch v quy hoch s
dng t (d liu PAPI 2013)
Cu
hi
PAPI
s
M t
109ba
203
203b
204
Trung
bnh
ton
quc
Gii tnh
Dn tc
Nng
thn
Nam
Kinh
Dn tc
thiu s
ng gp t nguyn
cho cng trnh cng
cng (nm trc)
19%
20%
17%
17%
30%
17%
37%
38%
37%
39%
29%
74%
77%
72%
75%
21%
24%
18%
22%
th
Quan h chnh
tr
Tt
Khng
tt
Khng
26%
14%
19%
17%
19%
37%
40%
46%
36%
70%
35%
71%
72%
81%
81%
73%
84%
73%
14%
20%
24%
26%
20%
42%
19%
C nhng s khc bit theo gii tnh, dn tc, a l v tnh hnh kinh t h nhng khng
ng k, tr pht hin l ng bo dn tc thiu s cho bit c nhiu ng gp t nguyn
hn. (Ti Ho Bnh, t l ny l gn 50%). Ngi ngho v ng bo dn tc thiu s c t
l tham gia gn nh tng ng vi nhng ngi kh gi hn v l do cho vic ny vn
khng r rng. Nhm duy nht c t l tham gia cao hn ng k so vi mc trung bnh l
nhng ngi c quan h vi chnh quyn v h c bit bit nhiu thng tin hn v cc
khon thu chi ngn sch v quy hoch, k hoch s dng t.
Kt qu nghin cu nh tnh
Cc cuc phng vn ngi dn cho thy mc quan tm v lo ngi kh cao i vi cc
vn t ai, so vi mc quan tm n ngn sch v quy hoch pht trin kinh t-x
hi. Mc tham gia v thi i vi vic tham gia khc nhau theo gii tnh, dn tc,
tui, trong nhng ngi cng nhn di c tham gia t nht. C ch ch yu thu thp
kin phn hi ca ngi dn l thng qua cc cuc hp thn. Ti cc a im nghin cu,
ngi dn ni rng cc cuc hp thn din ra mi qu hoc na nm mt ln (trng hp
na nm th trng vi cc cuc hp gia nm ca HND x11). Mt s ni cho bit cc cuc
hp din ra thng xuyn hn hoc khi cn thit, do trng thn t chc phi hp vi lnh
o on th.
Theo mt ngi tham gia tho lun nhm ti Ho Bnh, mc tham gia c nhn tng
dn ln: Mc tham gia gi kh hn, khi ti n tham d cc cuc hp, ti pht biu
nhiu hn v c gng nhiu hn mt cht (xem Hp 2.1). V d x Phc Tn, Ninh
Thun c 38% h ngho (v 96% ngi dn tc Raglai), nhng mc tham gia vo cc
hot ng kinh t-x hi khng thp hn cc khu vc th. S lng ngi tham gia vo
cc cuc hp thn c phn nh l cao, v cc cuc hp kt hp gia vic tho lun v
vn s dng t, trng trt v vn x hi vi vic bo co v cc k hoch ca x v
huyn. Ti mt a im tnh Qung Tr, ngn sch a phng c tho lun 6 thng
mt ln v k hoch pht trin kinh t-x hi ca x c tho lun mt nm mt ln.
Nhng ngi c hi nhn mnh rng cc cuc hp thn l knh hiu qu nht cho ngi
dn a phng tho lun v cc vn kinh t-x hi v nu ln mi quan tm ca mnh
tho lun vi chnh quyn a phng. c tnh khong 70-80% h gia nh c i din
tham d cc cuc hp thn.
11
15
Ti Ninh Thun, mc quan tm cng cao, nhng cht lng tham gia li khc: Trc
ht, nh nc xy dng k hoch, sau c cc cuc hp vi dn thng bo v k
hoch . Trc cc cuc hp ny, ngi dn khng h bit g v k hoch. Sau [lnh
o] a bn ra. Trong trng hp ny, lnh o bo co vi dn dn bit, nhng
dn khng bn, lm hay kim tra mt cch thng nht.
Theo Php lnh THDCCS (iu 8), k hoch s dng t phi c nim yt ti tr s
UBND v HND cp x; k hoch pht trin kinh t-x hi v cc thng tin khc phi c
cng khai thng qua cc cuc hp ca a phng hoc trn h thng loa truyn thanh.
Nhm nghin cu thy rng cc c ch ny c nhng cha . Ti mt a im, bn s
dng t c nim yt ti tr s UBND x nhng khng c c v khng r nt; i
din ca on th a phng cho bit chnh h cng khng th hiu c bn . H
thng loa truyn thanh cha hiu qu trong vic truyn t thng tin, thm ch cn gi nh
l ngi dn a phng nghe pht thanh v c th hiu c ni dung thng bo (nu
16
17
Nhng cu tr li v ng gp t nguyn cho thy s pha trn gia tham gia tch cc v
khng quan tm th ng. Nhng ngi c phng vn theo nhm ti Ho Bnh, ni c t
l ng gp cao, cho rng h tham gia gim st vic xy dng cng trnh cng cng ti thn
ca h v ngi dn a phng ng gp mt phn ln khon u t vo cng trnh. iu
ny tri ngc vi s thiu quan tm n ngn sch x v k hoch pht trin kinh t-x
hi. Tng t, ti thnh ph Phan Rang, ngi dn tham gia vo nhiu cuc hp trc,
trong v sau cc d n xy dng c chi tr 40-60% t ngun ng gp ca a phng.
Ti huyn vng cao akrong, Qung Tr, nhng ngi c hi cho bit i ngho l l do
cho mc ng gp thp.
Nhng ngi c hi ti Bc i, Ninh Thun khen ngi mt d n ca Oxfam mi y
nng cao cht lng gim st vic xy dng cc cng trnh cng cng ti a phng, v
ngi dn c quyn lm ch nhiu hn i vi cc d n ny ch khng ch coi l trch
nhim ca chnh quyn. Ngi dn tn dng cc Ban TTND v Ban GSTC ti mi x,
vn khng hot ng tch cc lm (xem mc 2.4). Ti Phan Rang, Ban GSTC ca
phng do MTTQ t chc v iu hnh trong nhng ngi khng phi l thnh vin ca
MTTQ t tham gia. Ngn sch t i cho hot ng ca cc ban ny nh hng nghim trng
nhiu qu gim st .
Ngi dn ng gp tin hng nm cho 9 hoc nhiu hn cc loi qu khc ca a
phng, v d nh Qu An ninh quc phng (20.000 ng mt nm), Qu Xa i gim
ngho, Qu n n p ngha (30.000 ng mt nm). Nhng khon ng gp ny v l
thuyt l t nguyn nhng trong thc t thng c coi l bt buc, tr mt s gia nh
nht nh c min. Cc gia nh ngho khng ng Qu Xa i gim ngho nhng c
th ng gp cho cc qu khc tu vo kh nng ca h. Tuy nhin, quy nh khng r
rng: mt s ngi c phng vn phn nn rng theo chnh sch, ngi ngho v cn
ngho c min mt s loi ph nht nh, nhng trong thc t h vn phi ng. Thng
tin v mc ng v s tin chnh xc c thu c phn khc nhau theo a im, trong
s tin ng gp thng thp hn ti cc huyn ngho. Cc khon ng gp thng c
coi l minh bch, c s sch cng khai ghi ai ng bao nhiu. Tuy nhin, ngi dn khng
c nhiu thng tin v vic cc qu c s dng nh th no, iu ny ni chung lin
quan n mc quan tm thp i vi vic gim st thu chi ngn sch. Theo mt ngi
c phng vn trong nhm: Ngn sch ca phng l vn rt xa vi.
Mt pht hin chung ti tt c cc a im phng vn l thanh nin tham gia vi mc
thp hn ngi ln tui. Nhiu ngi tr ri nh hc tp v lm vic ti cc tnh, thnh
ph khc, mt s chuyn i hn. S di c ca thanh nin l mt nhn t quan trng ti tt
c cc a im nghin cu tr thnh ph Phan Rang. Ti a bn nng thn, khong mt
na s gia nh c mt hoc nhiu thnh vin ri tnh i lm ti ni khc (khong 700 thanh
nin t mt x ti Qung Tr, v 40% dn s ti mt x ca tnh Ho Bnh), trong c mt
s t i xut khu lao ng ti cc quc gia Chu v Trung ng. V ch cn t ngi tr
hot ng ti a phng, on Thanh nin c vai tr hn ch, tp trung ch yu vo cc
s kin t thin v cc d n v v sinh v an ton giao thng ti a phng.
Nhng ngi dn di c r rng khng th tham gia vo cc vn kinh t-x hi ti ni h
chuyn i, v c th cng khng th tham gia tch cc ti ni h chuyn n. Cc a im
trong nghin cu nh tnh ny khng nhn nhiu ngi chuyn n t nhng ni khc,
nhng nhng ngi n (nh 50 h dn tc thiu s chuyn n t mt a im c p
thu in sang mt khu vc ti nh c ti Ho Bnh) c v khng ho nhp tt vo i sng
x hi v chnh tr ti ni mi, v c mt s cn b coi l mt gnh nng hnh chnh
hn l mt ti sn.
Nh ni trn, ng bo dn tc thiu s nhn chung t c c hi tham gia vo cc
vn kinh t-x hi hn ngi dn tc Kinh, nhng t nht c th ng gp t nguyn cho
cc cng trnh cng cng. Theo kt qu nghin cu nh tnh vi dn tc Raglai ti Ninh
Thun, dn tc Vn Kiu v Paco ti Qung Tr, v dn tc Mng v Thi ti Ho Bnh,
mc tham gia ca cc nhm dn tc c th ti cc a im nht nh c th khc nhau
18
ng k. Cht lng qun tr cng ti huyn vng cao akrong, Qung Tr, thp hn so vi
cc vng ng bng ni ngi Kinh sinh sng,12 nhng hiu ng ny khng ng k ti cc
tnh khc. Mt yu t ph bin ti tt c cc vng dn tc thiu s l: thng tin c in ra,
nh ngn sch v s s dng t, ch c bng ting Vit v khng c ting dn tc.
Thm ch khi c gii thch bng ting a phng trong cc cuc hp dn (ti nhng vng
ng bo dn tc thiu s chim a s)th vic s dng nhiu t ng tru trng nh quy
hoch pht trin kinh t-x hi trong tho lun c th khin ngi dn thy kh c th tham
gia tch cc.
Mc khc bit v gii trong tham gia vo cc vn kinh t-x hi khng ng u ti
cc a phng. Ti mt a im tnh Ho Bnh, phng vn cho thy ph n tham gia
vo cc hot ng cng cng bng hoc nhiu hn so vi nam gii, mt xu hng c th
do c cc c hi o to, s cp tin ca lnh o a phng, v cc yu t c nhn. Ti
cc a im khc, s tham gia ca ph n c cho l hn ch hn do trch nhim gia
nh, yu t thi gian v khong cch i li. V d, ph n ti mt a im tham gia chng
trnh tit kim v vay vn nhng khng tham gia vo cc cuc hp ca lng, x. Khc bit
trong trnh c coi l mt nhn t b sung khc. Mc d vy, nhm nghin cu thy c
mt s v d tt v s tham gia tch cc ca ph n ti c 3 tnh n nghin cu (xem Hp
2.1 phn trc).
Theo mt ngi tham gia phng vn nhm ti Ninh Thun, tham gia c ngha l gip nhau.
Cu ni ny tng hp c kh nng v hn ch ca s tham gia kinh t-x hi: ngi dn c
ng lc tham gia v li ch chung v mong mun ng h cho cc thnh vin khc trong cng
ng, nhng cht lng tham gia thng vn mc gip nhau, ch cha tham gia v
ng gp cho cc quy trnh qun tr cc mc cao hn. Tu vo quan im ca tng
ngi, mc t quan tm ca ngi dn vo cc quy trnh ngn sch v quy hoch c th
c hiu l kt hp gia s th v hu qu ca vic ra quyt nh t trn xung. Khi
ngi dn c nhiu c hi tham gia hn, nh trong cc d n qun tr ca Oxfam ti Ninh
Thun, th s quan tm cng tng ln, mc d kh nng tip nhn thng tin ca ngi dn v
cn b vn cn l vn .
2.4.
12
Tnh c l khng c huyn vng cao no c bao gm trong mu PAPI xc sut quy m dn s PPS cho tnh Qung Tr, khng ging nh cc tnh khc n thm (v hu ht cc tnh khc c ngi
dn tc thiu s). Nu huyn akrong c chn, kt qu tng th cho tnh Qung Tr c th s
khc, t ra cu hi cho s khng nh trong bo co PAPI 2014 l phng php PPS l phng
php ti u nht c th gim thiu thin kin v m bo tnh i din (trang 21).
19
Kt qa PAPI
Trn phm vi ton quc, mt t l kh nh ngi dn c kho st trong PAPI 2013
tng khiu ni hoc phn nh khc mc vi lnh o thn v/hoc x. (Mt s ngi c
hi c th tr li c cho c 2 phn ca cu hi). Nam gii, ngi Kinh, ngi thnh th,
ngi kh gi v ngi c quan h vi chnh quyn c kh nng tham gia nhiu hn vi
chnh quyn a phng, nhng khng chnh lch ln. Ngi dn thng lin h vi
trng thn trc khi lin h vi lnh o x. Trong s cc a im nghin cu, kt qu
ca tnh Qung Tr cao gn bng mc trung bnh ton quc, Ho Bnh cao hn mc trung
bnh mt cht, v Ninh Thun gn nh bng 0 (0,2% ngi dn c hi cho bit h lin
h vi trng thn v 0,7% lin h vi lnh o x).
Cc cu hi PAPI v trch nhim gii trnh vi ngi dn tp trung vo Ban Gim st u
t Cng ng (Ban GSTC) v Ban Thanh tra Nhn dn (Ban TTND). Php lnh
THDCCS (iu 24) quy nh phi thnh lp Ban TTND ti tt c cc a phng, nhng ch
c 37% ngi tr li kho st PAPI nm 2013 trn ton quc bit c x hoc phng
ca h c Ban TTND (Bng 2.6). Theo kt qu kho st PAPI nm 2014, t l ny vn thp,
ch l 36%. (Mt cu hi tng t khng c bao gm trong Bng 2.6 hi v hiu bit v
Ban GSTC, vi kt qu thm ch cn thp hn: ch 17% ngi tr li nm 2013 bit
c l x ca h c Ban GSTC). Ch khong mt na s ngi bit v Ban TTND cho
rng cc Ban ny ang hot ng hiu qu: khi kt hp cu hi chnh (303) v cu hi
thnh phn (303b), cha n 20% ngi dn cho rng Ban TTND hot ng hiu qu. Ti
Ninh Thun, con s ny l 4%. Nhng kt qu ny cho thy ti phn ln cc a im, cc
c cu tham gia ny ch tn ti trn giy t v b n i i vi nhiu hoc phn ln ngi
dn.
Bng 2.6
Cu
hi
PAPI
s
M t
301
Gii tnh
Dn tc
Nam
Kinh
Dn
tc
thiu
s
Lin h vi trng
thn/t trng t dn
ph gii quyt khc
mc
14%
15%
13%
15%
10%
13%
Lin h vi cn b
x/phng gii quyt
khc mc
9%
10%
8%
9%
6%
303
Bit c x/phng c
Ban thanh tra nhn dn
37%
41%
33%
38%
303b
50%
52%
45%
51%
301
Nng
thn
th
Quan h vi
chnh quyn
Tt
Khng
tt
Khng
16%
18%
13%
24%
13%
9%
9%
11%
8%
14%
8%
26%
36%
38%
44%
36%
67%
34%
42%
49%
51%
60%
48%
73%
45%
Kt qu nghin cu nh tnh
Cc cuc phng vn trc tip pht hin c nhng l hng ln trong vic ngi dn gim
st, ng thi ch ra mt s i mi ca c quan chnh quyn a phng. Cc khc mc x
hi trong phm vi thn thng c gii quyt thng qua cc cuc hp do trng thn ch
tr. Ti cc a im c mc mu thun kh thp, nh x Triu Ho, Qung Tr, nhiu
vn c th c gii quyt ti cp ny v lnh o thn c tin tng v tn trng,
ngi dn quen vi hnh thc hp hnh, v mc gn kt x hi v ng nht cao m
khng c ngun mu thun ln no t bn ngoi. Trng hp khng th gii quyt ti cp
thn, ngi dn c th tm ti MTTQ hoc UBND x, ni c phng tip dn. V d, ti mt
a im ca tnh Ho Bnh, cn b a chnh ca x ng vai tr tch cc trong vic gii
quyt cc tranh chp v t thn. Cc thn v mt s x c hm th gp giu tn (theo
20
quy nh trong Php lnh THDCCS iu 20), nhng nhm nghin cu khng thy bng
chng no chng minh nhng hm th ny c s dng thng xuyn. HND cng
khng phi l mt knh thng xuyn nhn khiu ni v gii quyt tranh chp.
Hiu qu ca cc c ch trch nhim gii trnh suy gim nghim trng trong nhng lnh vc
c mu thun a phng ln, nh cc tranh chp t ai lin quan n cc nng/lm
trng quc doanh v doanh nghip trng rng. Trong trng hp ny, ngi dn c xu
hng vt cp, a vn ca thn trc tip ln x hoc huyn, thm ch cc cp cao
hn. Tranh chp t ai l mt vn quan trng ti 3 trong s 6 x/phng m nhm
nghin cu n thm. V d, ti mt x ca tnh Ho Bnh, nhng ngi c hi nhc n
mt mu thun t ai phc tp trc nm 2013, nhng ni rng tranh chp ny phc tp
nhng khng c kin tng vt cp, c phn hi c trch nhim. Trong mt trng hp
c phn nh khc, chnh quyn x khng th (hoc khng sn sng) gii quyt vn
trong phm vi x, v ngi dn thn khiu ni ln cp huyn. Mc d ngi dn trong
thn c mi quan h cht ch nht vi trng thn ch khng phi lnh o x, nhng mt
ngi c phng vn ti a im ny ni rng ngi dn a phng khng nh cy
c nhiu vo trng thn gii quyt khc mc ca h. Trong nhiu trng hp, h i
thng ln vn phng x, huyn v tnh v h cho rng khc mc ca h c th c gii
quyt nhanh hn .
C quan chnh quyn a phng tt c cc cp khng gii quyt c mt s vn
nghim trng. Ti mt a im nghin cu, mt nh my ng v mt nh my giy gy
nhim nc, ting n v khng kh nghim trng cho cng ng xung quanh trong hn 10
nm. Thm ch sau khi chnh quyn phng v ngi dn tin hnh nhiu cuc hp v tho
lun vi chnh quyn thnh ph, cc nh my vn khng c di di v cc bin php x l
cht thi ph hp vn cha c trin khai. Ti mt tnh khc, vic m rng ca mt nh
my do nc ngoi u t gy nhim, dn n vic ngi dn biu tnh sau nhiu ln
khiu ni khng thnh cng vi chnh quyn a phng. S bt mn c th nung nu ti
cp a phng trong nhiu nm, nhng nu khng c gii quyt, n c th dn n biu
tnh c t chc nh cuc biu tnh chn Quc l 1 ti tnh Bnh Thun vo thng 4/2015
(Thng tn x Vit Nam 2015). Trong cc cuc phng vn nh tnh, nhng ngi ti thnh
ph Phan Rang, Ninh Thun cho bit thc t h c phn nh vi chnh quyn v cc vn
mi trng ti a phng, trong khi nhng ngi ti huyn vng cao Bc i cho bit h
khng lm nh vy.
Nhng ngi c phng vn cp x gii thch s yu km ca Ban TTND v Ban
GSTC phn ln l do thiu nng lc, thiu ngn sch v thiu thng tin. Ti Ninh Thun,
ngn sch hng nm cho mi ban ch khong 1 triu ng; ti mt s x ca huyn Bc i,
ngay c s tin nh ny cng khng c chi tiu v cc ban ny khng c hot ng no,
mc d ngi dn ti cc a im cho bit ng gp cho cng tc gim st cng
ng nhiu hn trc y. Ni cch khc, vic gim st din ra bn ngoi c ch Ban
TTND v Ban GSTC.
Ti Qung Tr, ngn sch hng nm cho Ban GSTC vo khong 4 triu ng, nhng vn
qu thp c nhiu nh hng. Nhng ngi c hi cho rng s gim st ca ngi
dn i vi cng trnh cng cng vn khng hiu qu v ngi dn a phng c hiu bit
hn ch, trong khi tnh khng c ngn sch o to h. Nhng hng dn khng r rng
v khng thng nht t lnh o tnh cng gy kh khn cho vic thc hin. Mi Ban
GSTC bao gm 7 n 9 thnh vin l cn b x, i din on th, v trng thn, tt c
u c nhim k t 2 n 3 nm vi nhn s thng xuyn thay i. Ti mt a im
nghin cu, ph ch tch MTTQ x l ch tch ca Ban TTND. V tt c thnh vin cc ban
ny l cn b thn, x kim nhim, cc ban kh c th hot ng nh nhng n v gim
st c lp.
Nhng ngi c hi cp huyn v cp tnh ti Ha Bnh v Qung Tr cho bit mt s
x kt hp hai ban thnh mt v thc t ny cng c cp trong bo co PAPI 2014
(trang 60, xem thm Bi v cng s 2013). Ti Ha Bnh, thnh vin ca cc ban kt hp
21
22
13
23
M t
Trung
bnh
ton
quc
Gii tnh
Dn tc
Nam
Kinh
Dn
tc
thiu
s
105
Ln bu c trng thn gn
y nht c t 2 ng c vin
tr ln
54%
63%
46%
55%
107
71%
81%
60%
106a
28%
19%
107a
90%
107b
107d
Nng
thn
th
45%
55%
71%
73%
40%
29%
92%
86%
91%
91%
66%
64%
Quen thn
Tt
Khng
tt
Khng
49%
54%
54%
75%
52%
71%
73%
70%
72%
84%
70%
27%
29%
27%
29%
28%
16%
30%
90%
88%
92%
80%
93%
89%
87%
90%
90%
92%
84%
91%
89%
89%
91%
91%
91%
70%
65%
72%
67%
65%
69%
66%
78%
65%
24
14
Ho Bnh c t l i bu thay cao th hai ton quc, sau C Mau (47,3%). Cc tnh khc c hn
40% s ngi c kho st cho bit c tnh trng i bu thay l Cao Bng, Nng, H Tnh, Ninh
Bnh v Qung Ninh. T l thp nht ton quc l ca tnh Vnh Long (7,7%). T l ca tnh Qung Tr
l 27% v Ninh Thun l 24%, thp hn mt cht so vi mc trung bnh ton quc. Khng nhn thy
c yu t a l trong cc pht hin ny.
25
Hp 3.1
27
Hp 3.2
Cng ging nh tt c cc s kin cng ng chnh thc ti Vit Nam, cc cuc bu c c tin
hnh bng ngn ng ca dn tc Kinh. Ti x Phc Tn, Ninh Thun, nhiu ngi gi dn tc
Raglai khng hiu r ting Kinh. iu ny gy kh khn cho ng bo dn tc thiu s trong qu trnh
bu c. Mc d x Phc Tn c 96% ngi dn tc Raglai, nhiu ng c vin l ngi Kinh. Mt
s cn b phn nn rng ngi dn khng c thng tin v cc ng c vin, do lm gim cht
lng bu c. Ngi dn tc Raglai cho bit rng h c quan tm, nhng ch nghe qua li ni, nh
mt ngi cho bit hu ht chng ti tm hiu thng tin v cc ng c vin thng qua bn b v
hng xm.
Cn b a phng v ngi dn cn nu ra yu t dng h. Dn tc Raglai theo mu h vi 3 dng
h chnh (Ka towrr, Chamalea, Pinang). Cng ng ngi Raglai mun trng lng ca h phi l
ngi Raglai. Tuy nhin, y l mt mi bn tm vi mt cn b ngi Kinh: ni chung th cn phi
c dn tc thiu s trong c cu. Tuy nhin, vng ny ngi Raglai qu ng, do nu h bu
t do, cht lng bu c s b nh hng bi tnh dng h, cc b.
Vn v tnh cc b cng xut hin ti nhng vng c phn ng ngi Kinh. Cc cn b gii
thch rng trong tng lai, b th ng y huyn v Ch tch UBND huyn s khng phi l cn b
a phng trnh cc b. Trong trng hp ny, cc b l cc mng li v mi quan h gia
chnh cc cn b lnh o: ti mt s vng, tnh trng cc b rt nghim trng! Mt ngi [lnh o
huyn] c thng cp ln tnh, v mt ngi khc [trong cng kp] n thay th.
3.2.
Phn ln cng vic chun b cho bu c nhiu quc gia tp trung vo vic xc nh v
c ng vin. Trc khi c tri a ra la chn ca mnh ti hm phiu, cc ng chnh tr
v ban bu c la chn v xem xt nhng ngi ng ra ng c. Trong h thng chnh tr
Vit Nam, vai tr t chc bu c c giao cho MTTQ, vi nhim v i din v bo v
quyn ca Nhn dn; tp hp v pht huy sc mnh i on kt dn tc, thc hin dn
ch, tng cng ng thun x hi (Hin php nm 2013, iu 9). MTTQ la chn mt s
ng c vin ph hp thay mt cho nhn dn v ng vai tr l ban bu c kim tra cc
ng vin p ng cc tiu chun mong mun, bao gm c nhng phm cht c php
lut quy nh cng nh nhng tiu ch ph hp cho v tr lnh o a phng. ng b
a phng, bao gm b th ng y v ch tch UBND x ng ng sau qu trnh ny
m bo p ng cc yu cu ca ng. Nh mt ngi c phng vn m t kt qu l
dn ch trong khun kh c quyt nh.
PAPI cho thy rng hu ht nhng ngi dn tham gia ln bu c trng thn trc cho
bit h bu cho ngi trng c - con s ny t 93% vo nm 2014. iu ny c din
gii trong bo co PAPI l bng chng cho thy cc cuc bu c ca Vit Nam khng c
tnh cnh tranh (trang 42). Thc t, con s thng k ny cho bit mt iu khc: cc cuc
bu c a phng c c cu sao cho t c ngi no khng trng c. S liu chnh
xc khc nhau gia cc tnh c iu tra trong nghin cu ny, nhng thng c tn 6
hoc 7 ng c vin trn l phiu trong bu c i biu HND x, trong 5 ngi c s
phiu cao nht s trng c. i vi bu c trng thn, 4 hoc 5 ng vin c c.
Ngi c s phiu cao nht s tr thnh trng thn, ngi c s phiu cao th hai tr
thnh ph trng thn, v th ba tr thnh th k thn. Trong trng hp ny, hu ht
nhng ngi c tn trn phiu s c bu vo v tr no . i khi c trng hp mt
ng c vin c ng h s khng trng c, nhng h thng c c cu gim thiu
kh nng ny. Quan trng nht l c c tn trn phiu bu.
Ti Qung Tr, ni chnh quyn a phng c nh gi l tun th cc quy trnh, th tc
qun l nh nc, MTTQ x gii thiu ng vin bu vo v tr trng thn v i biu
HND x thng qua tho lun ti cc cuc hp thn. Chnh quyn a phng tham gia st
sao vo vic ch o v hng dn bu c, bao gm vn ng cho ng c vin mong mun
ca mnh. Nu ngi dn a phng c thm cc ng vin khc, MTTQ s m phn
28
nh ngha ca ngi dn v uy tn
15
29
a s trng thn l nam gii. Ti x Phc Tn, Ninh Thun, hai thn c trng thn l
n, c th do kt qu ca vn ho mu h ca dn tc Raglai. Ngc li ti Qung Tr, ch
c hai trng thn l n trong ton huyn Triu Phong. Ti x Triu Ho cha bao gi c
trng thn l n (mc d mt s cn b x l n). L do c a ra (bi mt nhm c
phng vn ton nam) l lnh o c coi l trch nhim ca nam gii, trong khi ph n
c th gi chc v ti cc on th c tnh cht x hi hn. Hn na, trng thn c k
vng cng s thc hin cng lng, v v tr c gii hn cho nam gii do truyn thng
gia trng. Ti huyn Bc i, Ninh Thun, ging nh nhiu vng dn tc thiu s khc, cc
v tr lnh o truyn thng v hnh chnh c tch ring, dn n tc dng ph l to c
hi cho ph n v ngi tr. Tuy nhin, trong trng hp lnh o truyn thng c th
c nhiu quyn lc thc s hn trng thn.
V tr trng thn khng phi lc no cng c cnh tranh gt gao. Ti mt s a im,
c bit l Ho Bnh, nhiu ngi khng mun lm trng thn. Vi khon tin lng 1
triu ng mt nm, chc v ny c th c coi nh mt gnh nng nhiu hn l mt vinh
d. Trng thn phi thc hin nhiu nhim v thay mt cho nh nc, nhng h khng
c coi l cn b nh nc v c t c hi c hng li ch hay bng lc nh cc cn
b cp cao hn. p lc x hi v uy tn l cc yu t chnh nh hng n mt s trng
thn c phng vn trong nghin cu ny: nh mt ngi ni C thch hay khng ? Ti
khng thc s thch, nhng ngi dn bu cho ti th ti phi nhn trch nhim.
Trong trng hp trng thn khng hot ng hiu qu nh k vng th h c kh nng (t
nht v mt l thuyt) b cch chc thng qua ly phiu tn nhim ti cp x. Ti Qung Tr,
vic ly phiu tn nhim c thc hin hng nm ti tt c cc cp chnh quyn, theo quy
nh ca Php lnh THDCCS (iu 26); nhng ngi ang ng chc cn nhn c t
nht 50% s ng h tip tc c gi chc v. Trong thc t ti cc a im nghin
cu, khng c trng hp no ngi ang ng chc b cch chc bng hnh thc ny.
Xt t mt gc khc, ton b quy trnh bu c a phng cng khng khc nhiu so
vi mt cuc ly phiu tn nhim xem mi ngi c ng vi nhng s la chn ng
c vin ca MTTQ v ng hay khng.
Cc cuc bu c i biu HND c tin hnh theo cch thc tng t, vi mt vi s
khc bit v th tc. Ngoi cc c im c nhn c xc nh trn cho trng thn, i
biu HND c k vng l c hiu bit v php lut v iu kin kinh t-x hi ca a
phng v p ng cc yu cu ca ng v chnh ph. i biu HND c k vng s
tip xc vi dn, phn nh cc khc mc v kin ca ngi dn vi cc c quan chnh
quyn c lin quan, v theo di vic gii quyt. Th nhng so vi bu trng thn, cc cuc
bu c i biu HND thu ht c t s ch hn t hu ht ngi dn. V d mt nhm
c phng vn ti Ninh Thun cho bit h him khi gp cc i biu ca HND; h nh r
ln bu c trng thn gn y nht l khi no v cch thc bu c nh th no, nhng
khng th nh bt k iu g v bu c i biu HND.
i biu HND cc cp, ging nh i biu Quc hi, gp g c tri ca mnh ti cc cuc
tip xc c tri thng xuyn, theo kch bn c sn. Ti cp x, cc cuc tip xc c tri
thng c t chc hng qu. Mc d c tn gi nh vy nhng nhng s kin ny
khng c s tham gia rng ri ca ngi dn m ch c nhng i din c tri c mi
lp y ch trng ti ni din ra s kin. Mt s ngi c hi cho bit cc h dn c
khc mc c th cn kin ngh i khi khng c cho tham gia, v ch ngi hn ch v u
tin ch dnh cho cc i din c mi. Do , nhng ngi c hi ni rng cht lng
tho lun thng thp, v cc vn quan trng ca a phng (nh tranh chp t ai)
khng c trong chng trnh.
Rt him c chin dch vn ng tranh c hoc ti tranh c cng khai, v quy nh ca ng
l hn ch t vn ng tranh c. Mt ngi dn tc Raglai (nam) ti Ninh Thun ni, Mt
s ngi dm t c vo chc trng thn, nhng khng ai dm t c i biu
HND Chng ti khng bao gi ngh v iu . Mc d Lut bu c i biu QH v
HND (iu 46) cho php vn ng bu c, nhm nghin cu khng nghe thy bt k
30
16
Pht hin ny cng lin quan n c im cc c quan lp php trong h thng phi dn ch ng
vai tr l mt din n trao i kn gia lnh o v phe i lp (Malesky v cng s 2012, trang
1)rt khc vi quan im v chnh tr hc so snh th ch hin i. hiu hn v th no l ch
ngha c cu ti Vit Nam, xem Jeong (1997).
31
t chc theo ng php lut v c ng o ngi dn tham gia. Thay i cht lng
ca c tri l vic khng th xy ra trong mt sm mt chiu v vic ny yu cu nng cao
hiu bit v ci thin cc tp qun x hi, nhng iukhng th t c ch thng qua
chnh sch hoc cc chng trnh ca chnh ph.
y khng phi l mt lp trng chnh thc, ch l mt kin c by t ring ca mt s
cn b, cng chc tm huyt mong mun ci thin cht lng bu c (Hp 3.4). Mu chn
trong nghin cu ny khng ln khng nh quan im l ph bin hay him gp.
Tuy nhin, cho d nh l g th thi coi thng v li cho ngi dn cho thy mt
cm gic chn nn v nhng hn ch ca h thng bu c. Ging nh v d c nu
trong phn trc v tnh trng i bu thay, n cho thy s thiu nim tin cn bn vo ngi
dn, nhng ngi c cho l khng th c tin tng t thc hin quyn hin nh
ca h m khng c s hng dn ca nh nc.
Hp 3.4
Mt hin tng quan trng cui cng trong h thng c l khi nim kim nhim. y l
mt thc hnh ph bin v vic mt ngi nm nhiu chc v trong b my nh nc. V
d, mt ph ch tch x c th ng thi l i biu HND, ch tch ca Hi Khuyn hc, v
gim c Trung tm gio dc thng xuyn, nh mt v d gp trong qu trnh nghin
cu ti cc tnh. Vi mi chc v, h c nhn mt khon lng hoc ph cp nh, nhng
ch c mt chc v chnh (ph ch tch UBND) c hng y li ch. Ti Qung Tr,
cc i biu HND x nhn c mc lng ng bun l 400.000 ng/nm, khng
chi tin xng xe i d hp. Trong khi , s v tr ti a phng cn c lp y tip
tc tng. UBND phng Kinh Dinh, thnh ph Phan Rang, Ninh Thun c 15 ban ch o
phi c cp kinh ph t ngn sch a phng. Ngay khi mt u ban b gii th th mt u
ban khc li c thnh lp. Tuy nhin, cc cp cao hn quyt nh s lng c nh cc
cn b x. Trong bi cnh , lnh o a phng khng c cch no khc l phi ri cng
vic ra cho nhng cn b hin c. Theo nhng ngi c hi ti mt s tnh, thun li ca
s sp xp ny l cc i biu HND hin ang kim nhim cc chc v khc c th mang
kin thc v kinh nghim rng hn ng gp cho HND, gip tng cng hiu qu.
Do , hu ht cc i biu HND ng thm hai hoc ba vai tr khc: trong cc on th,
l cn b x, v trong ban ch o cc chng trnh ca chnh ph nh xo i gim ngho,
32
33
3.3.
Ngoi vic phn tch thc trng tham gia gin tip/i din vo i sng chnh tr, nhm
nghin cu hi c c nhn v nhm v quan im ca h v mt s ci cch bu c c th
thc hin (Bng 3.2). Danh mc ny c nhm nghin cu lp da trn cc tng
c xut cng khai ti Vit Nam, c th im thc t ti mt s a im, v/hoc
l thng l chung trong cc h thng chnh tr tng t ca cc nc lng ging (nh Trung
Quc hoc Cng ho dn ch nhn dn Lo). Nhng ngi c phng vn trao i ci
m v nhng kh nng i mi ny. Tt c cc tng c ng h bi t nht mt ngi
tr li, mc d mc chp nhn khc nhau ng k gia c ngi dn v cn b, cng
chc a phng (bao gm lnh o MTTQ v on th). nh gi c quy c theo mu
trong Bng 3.2 c coi l minh ho, khng phi l nhn nh cui cng hay mang tnh i
din, v chng da trn quan im ca mt s lng khim tn nhng ngi c phng
vn ti 3 tnh trng tm ca nghin cu ny.
Bng 3.2. Phn hi ca ngi dn v cn b a phng c kho st v nhng i
mi trong bu c c th thc hin Vit Nam
i mi
kin ca ngi
dn
kin ca cn b
a phng
Gii thch
Khuyn khch t ng
c i vi cc chc v
cp a phng
(khng cn c s ph
chun trc ca
MTTQ)
a s ngi c
hi ng h tng
ny, c bit ti
cp thn/lng
Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny
Yu cu 50% ng c
vin l ph n
Mt s t ngi
c hi ng h
tng ny
Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny
Nhng ngi c hi ng
h ph n tham gia nhiu
hn vo chnh tr nhng cm
thy ch tiu 50% l khng
thc t.
Yu cu i biu Quc
hi l ngi ca tnh
m h i din
Mt s t ngi
c hi ng h
tng ny
Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny
Hu ht nhng ngi c
hi ng h cch thc hin
nay, l c s kt hp v
c cu gia a phng v
quc gia, v i biu Quc hi
cn c tm nhn quc gia,
thay v nhng vn u tin
ca a phng.
a s ngi c
hi ng h tng
ny
Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny
Ngi dn thng c xu
hng ng h tng ny,
trong khi cn b lo lng v
kh nng v tr ny chu tc
ng bi li ch ct c.
Mt s t ngi
c hi ng h
tng ny
Hu nh khng ai
ng h tng ny
Hu ht nhng ngi c
hi cm thy ngi dn thiu
thng tin v cc ng c vin
ti cp huyn v cc cp cao
hn.
Hn ch s lng i
biu Quc hi v
HND kim nhim
Hu ht ngi
c hi ng h
Hu ht ngi c
hi ng h
Hu ht ngi c hi cho
rng cng nhiu i biu dn
c chuyn trch s cng tng
hiu qu ca cc c quan
dn c.
34
i mi
kin ca ngi
dn
kin ca cn b
a phng
Gii thch
Yu cu nguyn tc
mi ngi mt phiu
cho tt c cc cuc
bu c
Hu ht ngi
c hi ng h
Hu ht ngi c
hi ng h
Nguyn tc ny c
php lut quy nh; ch cn
c thc hin tt hn.
Hu nh khng ai
ng h tng
ny
Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny
a s ngi c hi ti tt
c ba tnh ng h gi li
HND tt c cc cp.
B th ng u kim
Ch tch UBND x
kin ln ln
a s ngi c
hi ng h tng
ny
Cu hi ny khng c nu
i vi tt c mi ngi nhm
nghin cu trao i. Song,
nhng ai c hi sn sng
cn nhc tng ny.
tng i mi ny hin ang
c thc hin th im ti
mt s x.
Trn nhiu phng din, l do nhng ngi c phng vn a ra khi ng h hoc phn
i mt hng ci cch nht nh ng ch hn so vi tnh ph bin ca cc kin .
Di y l phn tng hp kin cho nhng cu hi nu:
35
17
Mt hng ci cch khc l tng vai tr (v tin lng) ca trng thn bng cch a h tr
thnh cn b nh nc (mt a v m hin nay cha tn ti). Cu hi ny khng c t ra hay
tho lun trong bt k cuc phng vn no trong nghin cu ny. Vi hn 100,000 thn/lng trn c
nc, vic thay i a v ca trng thn s c nh hng to ln v ti chnh v b my.
36
Cc tnh c nhng kin tri chiu v vic gi li HND huyn. Ti Ho Bnh, nhng
ngi c hi cho rng HND huyn rt khng hiu qu. Mt s ngi cm thy rng
s khng my ai n vic thiu i HND, nhng a s vn ng h vic gi li
HND, v nu bi b th cng tc qun tr nh nc s tr nn ngy cng kh hn.
Thay th HND bng vic tng vai tr ca MTTQ khng phi l mt phng n thit
thc, v MTTQ c coi l yu hn HND (HND t nht c quyn i vi cc quyt
nh ngn sch v c th ng vai tr gim st mnh hn).
Nhng kt qu ny tri ngc vi cc pht hin ca mt nghin cu nh tnh nm 2014 l
vic bi b HND huyn s lm tng hiu qu v cht lng cung ng dch v (Malesky v
cng s 2014). Kt lun ca bi bo da vo mt gi nh khng chc chn l vic bi b
HND l mt phn ca quy trnh ti kim sot chuyn thm quyn hnh chnh v ti
chnh cho chnh quyn a phng; thc t, chnh quyn a phng ngay t u c
hu ht thm quyn ny. Mt phn tch thuyt phc hn c trnh by trong nghin cu so
snh ca Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch Minh v tnh Qung Nam v Ph Yn, cho
thy vic gi li HND huyn l mt trong nhng l do Qung Nam c hiu qu qun tr tt
hn, v vic bi b HND huyn ca Ph Yn khng to ra s khc bit g cho mc
tham gia ti cp a phng (Bi Phng nh v cng s 2013).
Nu HND c gi li, nhng ngi c hi ng h mnh m vic tng cn b v
ngn sch cc c quan dn c c th thc hin vai tr v trch nhim php nh ca h.
So vi trc y, ngn sch nh nc cng cho pht trin c s h tng tng ln ng
k, nhng ngn sch mm cho tng cng nng lc vn cha tng. Cc cuc tip xc c
tri cn c tng ln c v cht lng v mc thng xuyn (cng lin quan n
xut v ni c tr ca i biu). Quan trng nht l s lng i biu HND chuyn trch
phi tng ln, v tnh trng kim nhim phi c gim i hoc loi b. Nhng ngi c
hi cm thy rng iu ny s ci thin hot ng ca HND. Mt s ngi xut ch tiu
c nh l 30% hoc 50% i biu thng trc, chuyn trch, trong khi 50% cn li i din
tt c cc nhm x hi thng qua c cu. Ci cch ny s c nhng hu qu cho ngn
sch nh nc, nhng vn c coi l nh so vi tng ngn sch v c th c b tr
u nh c th bng cch kt hp cc vai tr nht nh ca ng y v UBND. Trong
mt phin hp vo thng 6 nm 2015, cc i biu Quc hi a ra kin tng t: v d
mt i biu ca tnh Ph Th ngh c tiu chun cao hn cho cc i biu HND,
m bo tng v c cu v i din khng lm gim cht lng ca HND (Ha
Phong 2015).
Cui cng, cc cu hi nghin cu v i mi bu c cho thy r hn suy ngh ca mt b
phn ngi dn v cn b, cng chc Vit Nam v dn ch v i din. i vi mt s
ngi, c bit trong cc nhm c phng vn a phng, c v nh y l ln u
tin h suy ngh v vic lm cch no tng cng s tham gia ca ngi dn. Mt s
ngi theo bn nng tm cch bin minh cho tnh trng hin nay, trong khi mt s khc th
hin s hi lng ni chung vi h thng hin ti hoc khng thy li ch r rng no ca vic
ci cch.
Mi lo lng ph bin rng cc cuc bu c trc tip s dn n s p o ca nhng li ch
a phng ng ngc nhin ch l HND v Quc hi c bu trc tip. Ch ngha
cc b bi cc dng h hoc cc nhm dn tc ln ti cp x c phi l mi lo ln hn l
ch ngha b phi cc cp cao hn? Nh mt nh bnh lun ni ting quc gia mi y
ni vi mt thnh vin ca nhm nghin cu: Hin nay c cc mi quan h chnh tr gn gi
hn nhiu quan h h hng (phng vn, H Ni 22/4/2015).
Hn na, ng (thng qua MTTQ) duy tr mt ting ni mnh, lun mang tnh quyt nh
trong kt qu bu c thng qua quy trnh c. Nu ngi dn c php la chn cc
lnh o x trong khi vn duy tr h thng c th ri ro ca vic m mt s ngi nhn
thy l dn ch qu chn s tr nn khng ng k. Theo li ca mt cn b a phng,
chng ta cn t li ch ca ngi dn ln trn ht v nh thc tim nng trong cng
ng. Quy trnh bu c khng cn thay i, nhng cn ci thin v cht lng v thay i
37
cch lm vic trong cc cuc hp dn. Mt i din ca MTTQ tnh khc ng : bin
php quan trng nht ci thin cht lng bu c l tng cc cuc tip xc gia cc ng
c vin v c tri v gia cc i biu dn c v c tr a phng (tip xc c tri), sao cho
cc i biu hiu r hn v tnh hnh a phng v c bin php ci thin n. Nhng s
ci thin v th tc s c th c nh hng ln hn n s tham gia i din nu c
kt hp vi mt hoc mt s ci cch c xut trn.
38
39
Bc tranh tham gia tch cc ca Qung Tr cho thy kh nng ca mt vng trn o c:
khi ngi dn thy rng s tham gia mang li kt qu, h c ng lc tham gia nhiu
hn. Bng chng v s nhit tnh tng t cng thy ti cc ni khc, nh s tham gia tch
cc vo cc t chc, hi, nhm ca ngi dn tc Raglai ti Bc i, Ninh Thun; cc cuc
hp thn v hp t dn ph thng xuyn ti Phan Rang v Ho Bnh; v nhng n lc
gii quyt tranh chp a phng ti Ninh Thun. Nhng sng kin tch cc ny din ra ti
cp c s ni ngi dn tri nghim mi lin h trc tip gia s tham gia ca h v nhng
18
Qung Tr cng ang th im th nh gi cht lng dch v cng trn in thoi (M-Score), mt
sng kin ca Oxfam cho ngi dn chm im hiu qu ca cng chc, vin chc qua cc cuc gi
v tin nhn ngay sau khi h hon thnh mt dch v hnh chnh cng. Xem http://danchamdiem.vn/.
40
thay i c th, v gia quyn cng dn ca h v trch nhim gii trnh ca chnh quyn.
Khi cp n cc vn phc tp hn nh tranh chp t ai v hu qu mi trng ca
cc doanh nghip ln, hoc vi cc cp cao hn trong h thng chnh tr, cc sng kin a
phng mt mc nht nh b gii hn bi cc lc cn: s th , nh kin, tham
nhng, cng nhc v s thay i. ng k hn, iu kin pht trin kinh t v c hi th
trng tng ln c th to ra thch thc cho vic duy tr s gn kt x hi v tham gia cng
ng ti mt s a im. V d, cc x chu p lc chuyn i t ai cho mc ch s dng
cng nghip hoc kinh doanh nng sn c th c nhiu v vic tranh chp t ai hn v
cc hnh thc mu thun x hi khc v mt s ngi dn c hng li t cc d n u
t trong khi nhng ngi khc li b ngho i (v d, xem Oxfam 2012).
Nhng vng nng thn v vng ng bng ca tnh Qung Tr v cc a im tng t ti
min Trung c mc cng thng x hi trong nhng nm gn y thp hn cc vng xung
quanh th ln hoc vng min ni. iu ny c th gii thch ti sao nhiu tnh min trung
c im s PAPI cao nhng li yu hn trong Ch s cnh tranh cp tnh (PCI) v mi
trng kinh doanh. Cng c th kt qu PAPI c s tc ng ca cc c im lch s hoc
a phng, nhng yu t khng d tm thy nhng a phng khc.
4.2.
Nghin cu nh tnh v s tham gia trc tip v gin tip, kt hp vi phn tch d liu PAPI,
cho thy mt s phng din c th m vic thc hin quyn hin nh ca ngi dn, php
lut v chnh sch v dn ch c s v bu c trong h thng chnh tr hin ti ca Vit Nam
khng t c kt qu nh mong i. Nhng kin ngh di y tng hp t chia s ca
mt s ngi c phng vn ti ba tnh trong nghin cu ny, c dn chng bng ti liu,
bao gm kt qu PAPI. Nhng kin ngh ny cng lin quan n nhng tho lun hin nay
trong Quc hi v nhiu ni v vic sa i Lut bu c, son tho Lut Tip cn thng tin,
v nhng c ch tng cng trch nhim gii trnh vi ngi dn trong mi tng tc
gia chnh quyn vi ngi dn (nh cc Ban TTND v Ban GSTC).
c mt khung php l y cho s tham gia trc tip. Nhiu ngi dn tham gia
tch cc vo cc hi, nhm, cc t chc x hi khng chnh thc v cc nhm x hi khc.
Quan trng nht l tng ni dung tham gia thc s vo pht trin kinh t-x hi, gim st v gii
quyt tranh chp. c nhng n lc nhm khuyn khch s tham gia thc s thng qua cc
chng trnh th im v th nghim ca chnh ph Vit Nam, cc nh ti tr, cc t chc phi
chnh ph trong nc v quc t. Nhng chng trnh ny cn c m rng v y mnh vi
s hp tc ca chnh quyn a phng v cc on th, c bit l MTTQ. ng ch trong
bi cnh ny l Lut v t chc chnh quyn a phng khng bao gm cc c ch cho s
phn hi ca ngi dn vi chnh quyn a phng, mt vai tr php nh dnh ring cho
MTTQ. Ngh nh 90/2013 v trch nhim gii trnh yu cu cc cn b lnh o gii thch v
vic thc hin chnh sch nhng khng thu thp kin phn hi ca i tng chu tc ng
ca chnh sch (Acua-Alfaro v 2014).
Nu ngi dn c hi kin thc s v c to c hi xut nhng phng n ci
thin s tham gia, tng s xut hin, v mt s tng s nhn c s ng h ca a
s. S th ph bin i vi chnh tr va l nguyn nhn va l kt qu ca s khng r
rng v th ch. Mc tham gia ca ng bo dn tc thiu s - nhng ngi khng s
dng ting Vit l ngn ng chnh - s tng ln bng cch tng cng s dng ting dn
tc, c ting ni v ch vit (khi thch hp) (xem Hp 3.2). Quyn s dng ting dn tc
cng vi ting Vit c m bo trong iu 5 ca Hin php nm 2013.
Lin quan n s tham gia gin tip (bu c), mt s bin php quan trng c th c
thc hin ngay t nay n khi din ra cc cuc bu c quc gia tip theo vo nm 2016.
Cc bin php ny s nng cao cht lng bu c, tng s quan tm v tham gia ca
ngi dn vo qu trnh bu c, v do tng tin cy v tnh hp l ca kt qu, phc
v cho li ch ca ngi dn, ca ng v Nh nc.
41
4.3.
trng nhng c thc hin khng thng nht ti cc a phng. Xu hng ny xut hin
trong vic thc hin Php lnh THDCCS, nht l khi mc hiu qu tu thuc vo quyt
nh v quyn nng ca lnh o a phng. S khc bit trong kt qu PAPI theo v tr a
l v c im c nhn ca ngi c hi cung cp bng chng r rng v s khng ng
u v mc tham gia ca ngi dn trn khp t nc.
Qua thi gian, khi lng cng vic v yu cu i vi cc i biu v cn b a phng
tng ln ng k, nhng s lng cn b bin ch vn gi nguyn. Nhng iu chnh
khin nhiu cn b cm thy mt mi v qu ti. Lut v vn bn di lut chng cht,
nhng thit ch v c ch mi ra i vi s lng hot ng v vai tr ngy cng tng ln
trong khi ngn sch l hu hn. i vi nhiu nhim v lin quan n qun tr cng v tham
gia, ngoi qu lng cho cn b, qu cho hot ng rt thp. Mi a phng c gng thch
nghi vi hon cnh ny theo cch thc kh khc nhau. y c th l mt yu t khc ng
sau nhng kt qu khc nhau trong PAPI.
Trong hon cnh ny, mt s thit ch c thnh lp theo Php lnh THDCCS, nh Ban
GSTC v Ban TTND phi c nh gi v xem xt li cng l mt xut trong bo
co PAPI 2014 (trang xvii) cng vi gi v tng cng vai tr cho cc t chc phi
chnh ph v cc t chc x hi khc trong vic lng nghe v phn nh kin phn hi
ca ngi dn a phng, sao cho trch nhim gim st chnh quyn a phng c th
c m rng hoc c x hi ho trong nhiu thnh phn x hi. Vic s dng th nh
gi cht lng dch v cng trn in thoi v hm th in t ti cp a phng nhm
cung cp nhng knh thng tin phn hi kin ca ngi dn cng l mt s i mi
ha hn. Nhng i mi ny t ra yu cu cn phi r sot v sa i Php lnh
THDCCS, ng thi xy dng Lut Tip cn thng tin v Lut v Hi.
Gi tr v cht lng bu c trng thn s c ci thin bng cch chun ho cc cuc
bu c trng thn nh mt phn ca chu k bu c quc gia 5 nm. Vic ny s gim
chi ph v n lc t chc cc cuc b phiu ring cho thn v m bo rng cc buc bu c
trng thn c thc hin theo quy trnh, th tc tng t nh bu c i biu Quc hi v
i biu HND. Khng nn t ra cc tiu ch, chun mc khc nhau cho cht lng bu c
vo v tr dn c khc nhau. Trng thn (v cc i biu dn c khc) hot ng khng hiu
qu vn c th b cch chc thng qua ly phiu tn nhim hoc cc th tc hnh chnh khc.
Nh xut trn, cc quy nh trong php lut hin hnh v bu c i biu Quc hi v
i biu HND v quy nh v bu c trng thn trong Php lnh THDCCS nn c
chun ha thnh mt chnh sch bu c thng nht cho tt c cc cp.
Cn xem xt chm dt vic kim nhim ca cc i biu HND trong qu trnh sa i
Php lnh THDCCS v Lut v T chc chnh quyn a phng, bi tnh trng kim nhim
to ra mu thun li ch ln gia cc vai tr khc nhau ca i biu HND. Hin c nhn
thc v vic cn lm r vai tr gia UBND v MTTQ trong b my chnh quyn a phng.
Nhn thc cn c phn nh trong qu trnh sa i quy nh ca php lut v bu c
v t chc bu c i biu HND. Ngi dn phi c quyn la chn ngi i din cho h
trong s ng c vin nhiu hn, quyn bu trc tip cc v tr lnh o ti a phng, v
vai tr gim st v thc hin chnh sch ca ngi dn cn c tng cng. Nhng thay
i ny cn c thc hin th im ti mt s a phng trc khi c th ch ha.
Vai tr mnh hn ca HND, c bit ti cp x, cng nng cao nhn thc v s quan tm
ca c tri v s tham gia gin tip (mc 3.2). Nhng n lc ca tnh Qung Tr v mt s
tnh khc nhm i mi vai tr, trch nhim ca HND phi c ghi nhn v khuyn khch
(v d, xem Quyt nh 1339/2014 ca Qung Tr v vic s dng PAPI khuyn khch ci
thin cng tc qun tr nh nc a phng). Mc d nhiu ni, HND hot ng
cha hiu qu, song HND c tim nng thc thi dn ch c s bi y l c quan dn c
c chc nng theo di, gim st v i khi lm i trng vi cc c quan chnh quyn a
phng.
Thay v khng t chc HND cp huyn v phng, cn cng c vai tr, trch nhim ca
HND thng qua vic gim tnh trng kim nhim, tng bc cng khai quy trnh bu c, v
43
khuyn khch cc ng c vin a phng tham gia ng c (Mc 3.3). Khng cn c thm
i biu HND m ch cn sa i quy trnh, th tc c v bu c. Ni no c UBND
hot ng th phi c HND thc hin gim st. Mc d MTTQ v cc t chc x hi
khc ang tng cng vai tr gim st v phn bin x hi, nhng t chc ny khng th
thay th HND trong vic thc hin gim st. Ngn sch phn b cho HND phi tng ln
tng xng thng qua vic cn bng li chi ph xy dng c s h tng tp trung vo
vn con ngi, v c th b tr thng qua vic sp xp li b my chnh quyn a phng.
Ban TTND v Ban GSTC nn c sp nhp thnh u ban gim st ca nhn dn, di
t di s gim st ca HND. U ban gim st ca nhn dn phi bao gm nhng ngi
khng phi l cn b nh nc. xut ny i hi cn phi sa i Php lnh THDCCS.
M hnh mi ny cn c th im ti nhng cng ng sn sng p dng trc khi c
th ch ha m rng phm vi p dng.
Nhiu xut trn y khng mi m c nhiu ngi am hiu su sc h thng chnh
tr Vit Nam mt cch trung lp trong v ngoi ng nu ln. Bo co y mnh chiu su
dn ch 2006 xut mt lot nhng iu chnh v thay i thng l tham gia ca ngi
dn (McElwee v H 2006, trang 29-30). Tuy nhin, rt t khuyn ngh trong bo co c
a vo thc hin. Trong h thng chnh tr Vit Nam, thi gian cn thit thc hin c
nhng i mi c o bng n v nm. V d, chng trnh th im khng t chc
HND ti mt s cp c bn tho qua nhiu nm trc khi c th im t nm 2008.
Cho n nay, sau 7 nm, qua thi gian c kt xem th im c thnh cng hay
khng, song do khng t c s ng thun cp trung ng, n th im khng t
chc HND vn tip tc c thc hin m khng c im kt thc r rng.
S trng lp v chng cho gia nhiu c quan nh nc va l mt vn r rng cn
c quan tm va l mt yu t chnh cn tr s thay i v th ch. n th im
khng t chc HND mt s cp v a phng nht nh c th c hiu l mt thin
lm gim, cho d ch gim nh, s chng cho gia cc c quan ti cp a phng trong
bi cnh mi c quan, ban ngnh u c nhu cu v nhn s v ngn sch nh nc. Th
im hp nht hai chc danh Ch tch UBND x v B th ng u x ti mt s ni cng l
mt n lc tng t (mt bc ci cch c nhiu ngi tr li phng vn nh gi tch
cc hn so vi th im khng t chc HND). Gi tr gia tng v chi ph tit kim c t
vic hn ch c ch song trng ca cc c quan ng v c quan chnh quyn c th ln
hn nhiu so vi s chng cho v vai tr ca HND v ngn sch vn hnh HND. Hin
ti, Quc hi v HND l nhng c quan dn c duy nht do ton dn bu. Do , vic duy
tr hoc tng cng vai tr ca cc c quan dn c ny l hp hin v hp php.
Trong mc Gii thiu, bo co trnh by tng quan nhng cch hiu v qun tr dn ch
Vit Nam. Kt qu phn tch nh tnh c trnh by trong bo co cho thy ngi dn v
cn b a phng hiu qun tr cng theo nhiu cch khc vi nhng hiu bit chung v
qun tr dn ch. Tuy nhin, quan im ca nhiu ngi c hi khng da trn l thuyt,
m da vo thc t: v d vic m rng bu c ra mt s chc danh khc c th dn n s
chi phi ca li ch a phng, hoc nm ngoi s hiu bit hoc quan tm ca c tri. Mt s
a ra li gii thch hoc cha hp l hoc c th c hiu l s bin minh bn nng cho
hin trng. Tuy nhin khi c hi v kh nng i mi hot ng bu c, mt s trong chnh
nhng ngi ny li sn sng cn nhc nhng phng php v cch thc mi. V l thuyt
khng ai trong s nhng ngi c hi khng ng h dn ch, song vn c nhng e ngi v
quan im a s v i khi khng tin tng vo chnh kin ca ngi dn a phng (v b
cho l thiu thng tin).
Vi vai tr lnh o ca ng Cng sn trong h thng chnh tr Vit Nam, nhng ci cch
nhm khuyn khch tng cng s tham gia ca ngi dn c th s tng tnh chnh danh
v hiu lc lnh o ca ng. Vi nhiu c ch hin nay nhm m bo s gim st ca
ng i vi s tham gia trc tip v gin tip, s quan tm v tham gia nhiu hn ca
ngi dn vo cng tc qun tr a phng s mang n s n nh ln hn. Xu hng
cng ngy cng t ngi tham gia hin nay, th hin qua ch bo o lng s tham gia ca
44
ngi dn trong Ch s PAPI c xu hng chng li hoc gim st, l mt du hiu cho
thy n lc cn chuyn hng v y mnh ci cch ph hp vi tnh hnh mi.
S tham gia ca ngi dn vo i sng chnh tr a phng c th c xem l cch
thc tt nht nhm t c s cn bng n nh gia hiu qu ca b my hnh chnh v
tnh i din ca tt c cc nhm x hi trong qu trnh ra quyt nh. Do , cn c nhng
cam kt ca h thng chnh tr trong vic to ra cng c huy ng s tham gia tch cc ca
ngi dn cng nh thc y gi tr ca vic tham gia y . Nu c thc hin tt, cch
tip cn ny c th l bc sng to nhm xy dng nn dn ch thc s Vit Nam, vi
bc i khc vi cch tip cn dn ch t do hoc dn ch th tc. t c mc tiu
ny rt cn s n lc chung ca c h thng chnh tr v ngi dn Vit Nam.
45
46
Nrlund, Irene, ed. (2006) The Emerging Civil Society: An Initial Assessment of Civil Society in
Vietnam. Hanoi: CIVICUS.
OECD (2014) Social Cohesion Policy Review of Viet Nam. Development Centre Studies, OECD
Publishing.
Oxfam (2014a) Programming on the Right to Be Heard: A Learning Companion. Oxford.
Oxfam (2014b) Tm lc gi chnh sch: i mi lp k hoch, phn cp u t cp x v trao
quyn cho cng ng hng n gim ngho bn vng. Hanoi, 12/2014.
Oxfam (2012) Tng cng ting ni cng ng la chn ng n: Vn s dng t v thay
i quyn s dng t min Trung Vit Nam, 5/2012.
Oxfam and Landa (Land Alliance) (2014) Policy advocacy result analysis matrix on the revised Land
Law, January.
Scott, James (2008) Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant Resistance. New Haven,
Conn.: Yale University Press.
Tm Trang (2015) Trong bu tri khng g qu bng Nhn dn http://www.moha.gov.Vietnam/danhmuc/-trong-bau-troi-khong-gi-quy-bang-nhan-dan-16057.html
Tran Thi Thu Trang (2002) Politics in rural Vietnam: local democracy or local autocracy. Bi trnh by
ti hi tho Local Government and Authority in Vietnam. November, 2002.
Tnnesson, Stein (1993) Democracy in Vietnam? Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies.
United Nations Development Programme (1997) Reconceptualizing Governance, discussion paper,
New York, January.
Thng tn x Vit Nam (2015) People protest against air pollution by power plant, Vietnam News, 15
April.
http://vietnamnews.vn/society/269099/people-protest-against-air-pollution-by-powerplant.html, accessed 5 May 2015.
VNExpress (2011) Cng b kt qu bu c i biu Quc hi kha XIII, 3 June, reprinted at
http://www.sonoivu.hochiminhcity.gov.vn/baucuXIII/Lists/Posts/Post.aspx?Source=/baucuxiii&C
ategory=&ItemID=80&Mode=1, accessed 7 May 2015.
Wells-Dang, Andrew (2014) The Political Influence of Civil Society in Vietnam, in Jonathan London
(ed.) Politics in Contemporary Vietnam. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2014.
--- (2010) Political space in Vietnam: a view from the rice-roots, Pacific Review 23(1): 93-112.
Woolcock, Michael (2015) Making the case for case studies in development practice,
http://blogs.worldbank.org/developmenttalk/making-case-case-studies-development-practice,
23 February. Accessed 10 May 2015.
Zingerli, Claudia (2004) Politics in Mountain Communes: Exploring Vietnamese Grassroots
Democracy, in McCargo, D. (ed.) Rethinking Vietnam. London: Routledge Curzon.
47
Ph lc
Ph lc A. Tng hp s lng phng vn
Hnh thc
phng vn
# nam
# n
Tng s
ngi
Nhm
66
28
94
C nhn
12
106
Qung Tr
Ngy
thng
9/3/15
a im
9/3
XTriu Ha,
Huyn Triu
Phong
Triu Ha
9/3
9/3
Hnh thc
phng vn
Nhm
Chc v
Cn b x v i
din on th
# nam
# n
Dn tc
Tng
s
11
Kinh
Kinh
1
8
Kinh
Kinh
Kinh
C nhn
Hi ph n x
Triu Ha
Triu Ha
C nhn
Nhm
on thanh nin x
Ngi dn
10/3
Huyn Triu
Phong
C nhn
MTTQ huyn
11/3
Nhm
Cn b x
Vn Kiu,
Kinh
11/3
Th trn
Krng Klang,
Huyn
akrong
Krng Klang
Nhm
Cn b x
11/3
Krng Klang
C nhn
Cn b x
Vn Kiu,
Paco, Kinh
Kinh
11/3
Krng Klang
Nhm
Ngi dn
11/3
Krng Klang
C nhn
Ngi dn
Paco, Vn
Kiu, Kinh
Vn Kiu
11/3
Krng Klang
C nhn
Ngi dn
Vn Kiu
12/3
Huyn
akrong
ng H
C nhn
MTTQ huyn
Kinh
Nhm
MTTQ v HND
tnh
Kinh
45
TNG
13/3
1
8
1
4
36
48
Ninh Thun
Ngy
thng
16/3
a im
X Phc Tn,
Huyn Bc i
Hnh thc
phng vn
Nhm
Chc v
# nam
# n
Cn b x
Dn tc
Tng
s
5
Raglai
16/3
Phc Tn
Nhm
Ngi dn
Raglai
16/3
Phc Tn
Nhm
Ngi dn
Raglai
18/3
Nhm
Cn b phng
Kinh
18/3
Phng Kinh
Dinh, thnh
ph Phan Rang
Kinh Dinh
Nhm
Cn b phng
Kinh
18/3
Kinh Dinh
Nhm
Kinh
18/3
Kinh Dinh
Nhm
Ngi dn (cao
tui)
Ngi dn
Kinh
19/3
Phan Rang
Nhm
HND thnh
ph Phan Rang
v huyn Bc i
Kinh
19/3
Phan Rang
C nhn
HND tnh
Kinh
TNG
18
12
30
# nam
# n
Tng
s
Ha Bnh
Ngy
thng
a im
Hnh
thc
phng
vn
Nhm
Ngi dn
Nhm
Cn b x
Chc v
Dn tc
23/3
ng Tm,
Huyn Lc
Thy
ng Tm
23/3
ng Tm
Nhm
Cn b x
24/3
Huyn Lc
Thy
C nhn
HND huyn
25/3
Nhm
Ngi dn
Mng,
Kinh
25/3
Phng Hu
Ngh, thnh ph
Ha Bnh
Hu Ngh
Nhm
25/3
Hu Ngh
Nhm
on th
phng
Cn b phng
25/3
TP Ha Bnh
C nhn
26/3
TP Ha Bnh
C nhn
HND thnh
ph
MTTQ tnh
Mng,
Kinh
Mng,
Kinh
Kinh
Kinh
26/3
TP Ha Bnh
C nhn
Kinh
12
31
TNG
23/3
Hi nng dn
tnh
19
49
Mng
Mng,
Kinh
Mng,
Kinh
Kinh
Ph lc B. Ph lc thng k
T l (%) s ngi tham gia ng, on th, hi ngh nghip, t chc th thao, vn ho, x
hi (v d i bng , hi i cha)
Dn tc thiu s
Dn tc Kinh
Tng
An Giang
29,1
19,4
21,6
B Ra Vng Tu
2,5
56,1
56,1
Bc Giang
100,0
24,3
24,3
Bc Kn
68,4
74,9
70,4
Bc Liu
10,3
31,9
25,4
Bc Ninh
100,0
59,3
59,3
Bn Tre
50,0
54,6
54,6
Bnh nh
0,0
61,4
61,2
Bnh Dng
0,0
38,9
38,4
Bnh Phc
44,0
66,6
65,2
Bnh Thun
100,0
52,8
53,3
C Mau
0,0
47,3
47,3
Cn Th
0,0
31,5
31,4
Cao Bng
85,8
87,7
85,8
72,5
72,5
Nng
k Lk
57,5
67,3
60,5
k Nng
33,5
81,5
81,1
in Bin
26,0
57,7
33,5
ng Nai
22,5
34,9
33,7
33,7
33,7
ng Thp
Gia Lai
47,2
82,5
78,9
H Giang
76,5
96,0
78,9
75,6
75,6
50,3
50,8
H Tnh
93,1
93,1
Hi Dng
69,6
69,6
H Nam
H Ni
64,5
Hi Phng
100,0
35,9
36,0
Hu Giang
66,7
47,0
47,1
Ho Bnh
88,6
64,0
84,1
57,6
57,6
Hng Yn
Khnh Ho
60,1
52,5
54,9
Kin Giang
34,2
38,1
37,4
Kon Tum
55,3
55,9
55,7
Lai Chu
13,9
77,8
17,1
Lm ng
57,9
50,8
53,7
Lng Sn
78,6
73,7
76,7
50
Tn tnh
Dn tc thiu s
Dn tc Kinh
Tng
Lo Cai
60,2
48,5
59,1
47,0
47,0
Long An
Nam nh
100,0
61,4
62,5
Ngh An
92,1
69,0
77,2
66,1
66,1
Ninh Bnh
Ninh Thun
38,5
65,2
46,8
Ph Th
84,8
70,7
74,0
Ph Yn
47,7
47,7
Qung Bnh
93,3
93,3
Qung Nam
83,3
60,2
62,3
Qung Ngi
48,1
52,8
50,8
Qung Ninh
25,6
62,2
40,7
95,6
95,6
Qung Tr
Sc Trng
30,4
42,6
41,2
Sn La
91,0
71,3
88,9
TP. H Ch Minh
29,2
36,7
36,6
Ty Ninh
0,0
22,2
21,8
80,3
80,3
Thi Bnh
Thi Nguyn
66,2
64,0
64,6
Thanh Ho
64,0
55,0
58,1
82,2
82,2
Tha Thin Hu
Tin Giang
25,0
47,7
47,7
Tr Vinh
23,1
28,0
23,4
Tuyn Quang
66,6
75,6
69,8
Vnh Long
0,0
45,2
44,8
75,4
75,4
Vnh Phc
Yn Bi
73,3
66,0
66,5
Tng
46,5
48,9
48,5
51
T l (%) s ngi cho bit c ngi khc i bu thay cho h (ngi trong hoc ngoi
gia nh)
Dn tc thiu
s
Dn tc
Kinh
Tng
Dn tc thiu
s
Dn tc
Kinh
Tng
An Giang
9,1
7,0
7,5
31,4
46,4
44,5
B Ra Vng Tu
0,0
29,8
29,6
40,3
40,3
Bc Giang
0,0
29,7
29,6
44,1
44,1
Bc Kn
27,5
34,1
29,9
29,9
13,6
26,1
Bc Liu
18,4
6,1
9,3
69,7
61,6
63,7
34,5
34,5
35,3
35,3
26,2
26,1
22,9
22,9
Bnh nh
9,4
9,4
27,4
27,4
Bnh Dng
4,6
4,6
0,0
22,8
22,6
Bnh Phc
3,0
3,0
50,0
36,2
37,6
Bnh Thun
7,7
7,7
42,3
42,3
34,1
34,1
60,2
60,2
11,8
11,8
28,0
28,0
39,3
27,6
9,3
66,2
34,9
34,9
48,0
48,0
Tnh
Bc Ninh
Bn Tre
C Mau
0,0
100,0
Cn Th
Cao Bng
27,3
Nng
67,4
k Lk
0,0
9,0
3,7
13,4
62,1
36,5
k Nng
0,0
24,4
23,8
73,9
28,9
29,3
in Bin
18,0
32,1
25,5
29,1
15,2
25,1
ng Nai
0,0
25,7
24,7
100,0
47,1
49,5
12,5
12,5
52,3
52,3
ng Thp
Gia Lai
24,9
4,6
5,3
100,0
36,3
42,2
H Giang
15,5
0,3
15,3
40,8
97,0
51,6
37,7
37,7
27,0
27,0
25,0
25,5
45,9
46,5
H Tnh
16,9
16,9
54,0
54,0
Hi Dng
6,6
6,6
36,6
36,6
Hi Phng
24,4
24,4
43,0
43,0
44,9
44,9
53,3
63,6
35,3
35,3
H Nam
H Ni
46,9
Hu Giang
50,0
31,6
31,6
Ho Bnh
29,5
32,8
29,9
6,4
6,4
Hng Yn
89,7
66,5
Khnh Ho
4,3
12,7
10,6
39,9
60,3
51,5
Kin Giang
0,0
17,7
16,7
100,0
51,4
64,2
Kon Tum
0,0
7,3
4,4
19,9
23,0
21,9
Lai Chu
17,0
22,3
17,9
39,9
17,7
30,5
Lm ng
10,6
3,4
6,8
17,4
31,8
25,4
Lng Sn
20,6
3,5
13,4
41,2
17,9
30,9
52
NAM
Tnh
Lo Cai
Dn tc thiu
s
Dn tc
Kinh
Tng
Dn tc thiu
s
Dn tc
Kinh
Tng
26,6
23,5
26,3
35,4
2,4
29,4
13,1
13,1
43,2
43,2
Long An
Nam nh
0,0
42,1
38,1
100,0
27,9
28,1
Ngh An
22,1
29,4
26,2
39,3
52,4
48,6
38,2
38,2
46,8
46,8
Ninh Bnh
Ninh Thun
20,2
26,7
23,1
21,8
25,8
23,8
Ph Th
52,1
27,6
34,5
23,3
34,4
32,4
Ph Yn
15,4
15,4
74,8
74,8
Qung Bnh
22,9
22,9
45,8
45,8
Qung Nam
0,0
19,5
18,6
21,4
34,0
32,5
Qung Ngi
3,8
12,9
11,5
54,7
26,0
36,7
Qung Ninh
25,4
25,7
25,5
75,2
43,5
57,6
25,6
25,6
29,2
29,2
Qung Tr
Sc Trng
0,0
22,1
20,6
28,7
42,9
41,2
Sn La
22,6
39,3
24,0
20,5
15,5
19,8
TP. H Ch Minh
78,8
7,6
7,7
0,0
22,1
21,7
Ty Ninh
19,7
19,7
100,0
48,8
48,8
Thi Bnh
29,1
29,1
43,6
43,6
Thi Nguyn
7,7
32,3
26,1
91,2
26,5
41,2
Thanh Ho
11,6
33,5
26,0
14,2
43,4
35,7
15,7
15,7
38,7
38,7
Tha Thin Hu
Tin Giang
0,0
26,4
26,4
0,0
6,4
6,4
Tr Vinh
0,9
24,9
3,4
19,1
70,3
21,7
Tuyn Quang
6,9
22,3
11,0
50,5
39,7
45,9
Vnh Long
0,0
2,0
2,0
0,0
22,1
21,3
32,4
32,4
50,9
50,9
Vnh Phc
Yn Bi
0,0
28,2
27,9
76,6
14,4
22,9
Tng
14,5
19,2
18,7
40,6
39,5
39,6
53