Bai Tap Toan C1

Bi tp ton cao cp
Tp 1
Nguyn Thy Thanh
NXB i hc quc gia H Ni 2006, 276 Tr.
T kho: S phc, a thc v hm hu t, Ma Trn, nh thc, H phng trnh
tuyn tnh, Khng gian Euclide, Dng ton phng.
Ti liu trong Th vin in t H Khoa hc T nhin c th s dng cho mc
ch hc tp v nghin cu c nhn. Nghim cm mi hnh thc sao chp, in n
phc v cc mc ch khc nu khng c s chp thun ca nh xut bn v
tc gi.

THANH
N THUY
NGUYE
` TA
P
BAI
.
CAO CA
P
TOAN
Ta.p 1
Da.i so tuyen tnh
và H`nh ho.c giai tch
N DAI HOC QUO

` XUA
T BA
C GIA HA
` NO
I
NHA
.
.
.
H`
a N
o.i 2006
Mu.c lu.c
àu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L`
o.i n
oi d
1 S
o ph
u.c
- i.nh ngha so ph
1.1 D
u.c . . . . . . . . . . . .
1.2 Da.ng d a.i so cua so ph
u.c . . . . . . . . .
e n h`nh ho.c. Mod un và acgumen
1.3 Bieu di
e n so ph
1.4 Bieu di
u.c du.o.i da.ng lu.o..ng giac
- a th
a h`
am h
u.u ty
2 D
u.c v`
- a th
2.1 D
u.c . . . . . . . . . . . . . . . . .
- a th
u.c C
2.1.1 D
u.c tren tru.ò.ng so ph
- a th
2.1.2 D
u.c tren tru.ò.ng so thu..c R
2.2 Phan th
u.c h
u.u ty . . . . . . . . . . . .
- i.nh th
3 Ma tr
a.n. D
u.c
3.1 Ma tra.n . . . . . . . . . . . . . . . .
- i.nh ngha ma tra.n . . . . . .
3.1.1 D
3.1.2 Cac phep toan tuyen tnh tren
3.1.3 Phep nhan cac ma tra.n . . . .
3.1.4 Phep chuyen vi. ma tra.n . . .
- .inh th
3.2 D
u.c . . . . . . . . . . . . . . .
3.2.1 Nghi.ch the . . . . . . . . . . .
- i.nh th
3.2.2 D
u.c . . . . . . . . . . .
3.2.3 Tnh chat cua di.nh th
u.c . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . . . .
. . . . .
ma tra.n
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
8
13
23
.
.
.
.
44
44
45
46
55
.
.
.
.
.
.
.
.
.
66
67
67
69
71
72
85
85
85
88
MU
. C LU
.C
3.3
3.4
3.2.4 Phu.o.ng phap tnh di.nh th

u.c . . . . . .
Ha.ng cua ma tra.n . . . . . . . . . . . . . . . .
- i.nh ngha . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.1 D
3.3.2 Phu.o.ng phap t`m ha.ng cua ma tra.n .
Ma tra.n nghi.ch dao . . . . . . . . . . . . . . .
- i.nh ngha . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.1 D
3.4.2 Phu.o.ng phap t`m ma tra.n nghi.ch dao
en tnh
4 H
e. phu.o.ng tr`nh tuy
u.c
4.1 He. n phu.o.ng tr`nh vo.i n an co di.nh th
4.1.1 Phu.o.ng phap ma tra.n . . . . . .
4.1.2 Phu.o.ng phap Cramer . . . . . .
4.1.3 Phu.o.ng phap Gauss . . . . . . .
4.2 He. t`
uy y
cac phu.o.ng tr`nh tuyen tnh . .
àn nhat .
4.3 He. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh thu
khac
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
0.
. .
. .
. .
. .
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
89
109
109
109
118
118
119
.
.
.
.
.
.
132
132
133
134
134
143
165
n
5 Kh
ong gian Euclide R
- i.nh ngha khong gian n-chi
èu và mo.t so khai nie.m co.
5.1 D
è vecto. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ban v
- oi co. so. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2 Co. so.. D
5.3 Khong gian vecto. Euclid. Co. so. tru..c chuan . . . . . .
5.4 Phep bien d oi tuyen tnh . . . . . . . . . . . . . . . . .
- .inh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.1 D
5.4.2 Ma tra.n cua phep bdtt . . . . . . . . . . . . . .
5.4.3 Cac phep toan . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4.4 Vecto. rieng và gia tri. rieng . . . . . . . . . . . .
au
.ng du.ng d
6 Da.ng to`
an phu.o.ng v`
e
v`
a m
a.t b
a.c hai
6.1 Da.ng toàn phu.o.ng . . . . . . . . .
6.1.1 Phu.o.ng phap Lagrange . . .
6.1.2 Phu.o.ng phap Jacobi . . . .
177
177
188
201
213
213
213
215
216
o.ng
nh
a.n da.ng du.`
236
. . . . . . . . . . . 236
. . . . . . . . . . . 237
. . . . . . . . . . . 241
MU
. C LU
.C
6.2
6.1.3 Phu.o.ng phap bien doi tru..c giao . . . . . . . . . 244

- u.a phu.o.ng tr`nh tong quat cua du.ò.ng ba.c hai và ma.t
D
è da.ng chnh tac . . . . . . . . . . . . . . . . 263
ba.c hai v
àu
L`
o.i n
oi d
Giao tr`nh B`
ai t
a.p to
an cao c
ap này du.o..c bien soa.n theo Chu.o.ng
tr`nh To
an cao c
ap cho sinh vien cac ngành Khoa ho.c Tu.. nhien cua
Da.i ho.c Quoc gia Hà No.i và da du.o..c Da.i ho.c Quoc gia Hà No.i thong
qua và ban hành.
Mu.c dch cua giao tr`nh là gi
up do. sinh vien cac ngành Khoa ho.c
u.ng và va.n du.ng du.o..c cac phu.o.ng phap giai toan cao
Tu.. nhien nam v
uc cua giao tr`nh. Trong
cap. Mu.c tieu này quyet di.nh toàn bo. cau tr
àu tien ch
mo i mu.c, d
ung toi tr`nh bày tom tat nh
u.ng co. so. l
y thuyet
.
.
àn C
àn thiet. Tiep do, trong ph
ac v du.
u c c
và lie.t ke nh
u ng cong th
ch
ung toi quan tam da.c bie.t to.i vie.c giai cac bài toan ma u ba`ng cach
àn B`
ung, là ph
ai
y thuyet da tr`nh bày. Sau c`
va.n du.ng cac kien th
u.c l
.
.
.
.
.
è
u ng nhom theo t`
u ng chu d
t
a.p. O day, cac bài ta.p du o. c go.p thành t`
èu
àn v
è do. kho và mo i nhom d
và du.o..c sap xep theo th
u. tu.. tang d
è phu.o.ng phap giai. Ch
ung toi hy vo.ng ràng vie.c
co nh
u.ng ch da n v
.
.
àn C
ac v du. se gi
up ngu.ò.i ho.c
làm quen vo i lò i giai chi tiet trong ph
nam du.o..c cac phu.o.ng phap giai toan co. ban.
Giao tr`nh B`
ai t
a.p này co the su. du.ng du.o.i su.. hu.o.ng da n cua
èu co dap so, mo.t
giao vien hoa.c tu.. m`nh nghien c
u.u v` cac bài ta.p d
.
.
àn C
ac v du.
so co ch da n và tru o c khi giai cac bài ta.p này da co ph
è ma.t phu.o.ng phap giai toan.
tr`nh bày nh
u.ng ch da n v
ày giao: TS. Le D`nh
Tac gia giao tr`nh chan thành cam o.n cac th
e n Minh Tuan da do.c k
y ban thao và dong
Ph`
ung và PGS. TS. Nguy
Co. so. l
y thuyet hàm bien ph
u.c
èu y
è cau tr
gop nhi
kien qu
y bau v
uc và no.i dung và da gop y
cho tac
.
è nh
gia v
u ng thieu sot cua ban thao giao tr`nh.
àu, Giao tr`nh kho tranh khoi sai sot. Ch
àn d
Mo.i xuat ban l
ung
u.ng
toi rat chan thành mong du.o..c ba.n do.c vui lòng ch bao cho nh
thieu sot cua cuon sach de giao tr`nh ngày du.o..c hoàn thie.n ho.n.
H`
a N
o.i, M`
ua thu 2004
T
ac gia
Chu.o.ng 1
S
o ph
u.c
1.1
1.2
1.3
1.4
1.1
- i.nh ngha s
D
o ph
u.c . . . . . . . . . . . . . .
Da.ng d a.i s
o cua s
o ph
u.c . . . . . . . . . . .
6
8
Bi
eu di
e n h`nh ho.c. M
od un v`
a acgumen . 13
Bi
eu di
e n s
o ph
u.c du.
o.i da.ng lu.o..ng gi
ac . 23
- i.nh ngha s
D
o ph
u.c
Mo i ca.p so thu..c co th
u. tu.. (a; b) a R, b R du.o..c go.i là mo.t so
ph
u.c neu tren ta.p ho..p cac ca.p do quan he. ba`ng nhau, phep co.ng và
phep nhan du.o..c du.a vào theo cac di.nh ngha sau day:
(I) Quan he. ba`ng nhau
a = a ,
1
2
(a1, b1) = (a2, b2 )
b1 = b2.
(II) Phep co.ng
- .inh ngha so ph
1.1. D
u.c
7
def
(a1 , b1) + (a2, b2 ) = (a1 + a2, b1 + b2 ).1

(III) Phep nhan
def
(a1, b1 )(a2, b2) = (a1a2 b1b2, a1 b2 + a2b1 ).
u.c du.o..c k
y hie.u là C. Phep co.ng (II) và phep nhan
Ta.p ho..p so ph
(III) trong C co tnh chat giao hoan, ket ho..p, lien he. vo.i nhau bo.i
èu co ph
àn tu. nghi.ch dao.
àn tu. 6= (0, 0) d
lua.t phan bo và mo.i ph
àn
u.c) vo.i ph
Ta.p ho..p C la.p thành mo.t tru.ò.ng (go.i là tru.ò.ng so ph
.
.
.
du.ng quy
àn tu do n vi. là ca.p (1; 0). Ap
tu khong là ca.p (0; 0) và ph
tac (III) ta co: (0; 1)(0; 1) = (1, 0). Neu k
y hie.u i = (0, 1) th`
i2 = 1
Doi vo.i cac ca.p da.ng da.c bie.t (a, 0), a R theo (II) và (III) ta
co
(a, 0) + (b, 0) = (a + b, 0),
(a, 0)(b, 0) = (ab, 0).
è ma.t da.i so cac ca.p da.ng (a, 0), a R khong co g` khac bie.t
T`
u. do v
ung du.o..c co.ng và nhan nhu. nh
u.ng so thu..c. Do
vo.i so thu..c R: v` ch
òng nhat cac ca.p da.ng (a; 0) vo.i so thu..c a:
va.y ta co the d
(a; 0) a a R.
Da.c bie.t là (0; 0) 0; (1; 0) 1.
u.c z = (a, b):
Doi vo.i so ph
àn thu..c a = Re z, so thu..c b go.i là ph
àn
1+ So thu..c a du.o..c go.i là ph
ao và k
y hie.u là b = Im z.
u.c z
2+ So ph
u.c z = (a, b) go.i là so ph
u.c lien ho..p vo.i so ph
1
t cua t`
def. l`
a c
ach viet t
a
u. tieng Anh definition (di.nh ngha)
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
1.2
Da.ng da.i s
o cua s
o ph
u.c
èu co the viet du.o.i da.ng

Mo.i so ph
u.c z = (a; b) C d
z = a + ib.
(1.1)
Tha.t va.y, z = (a, b) = (a, 0) + (0, b) = (a, 0) + (0, 1)(b, 0) = a + ib

Bieu th
u.c (1.1) go.i là da.ng da.i so cua so ph
u. (1.1)
u.c z = (a, b). T`
và di.nh ngha so ph
u.c lien ho..p ta co z = a ib.
u.c du.o..c thu..c
Du.o.i da.ng da.i so cac phep tnh tren ta.p ho..p so ph
hie.n theo cac quy tac sau.
Gia su. z1 = a1 + ib1, z2 = a2 + ib2. Khi do
(I) Phep co.ng: z1 z2 = (a1 a2) + i(b1 b2 ).
(II) Phep nhan: z1z2 = (a1a2 b1b2 ) + i(a1b2 + a2b1 ).
(III) Phep chia:
z2
a1 a2 + b1b2
a1b2 a2 b1
=
+i 2
2
2
z1
a1 + b1
a1 + b21
VI DU
CAC
.
V du. 1. 1+ Tnh in . T`
u. do ch
u.ng minh ràng
a) in + in+1 + in+2 + in+3 = 0;
b) i i2 i99 i100 = 1.
2+ T`m so nguyen n neu:
a) (1 + i)n = (1 i)n ;
1 + i n 1 i n
b)
+
= 0.
2
2
Giai. 1+ Ta co i0 = 1, i1 = i, i2 = 1, i3 = i, i4 = 1, i5 = i và
àu la.p la.i. Ta khai quat hoa. Gia su. n Z và
gia tri. l
uy th`
u.a bat d
n = 4k + r, r Z, 0 6 r 6 3. Khi do
in = i4k+r = i4k ir = (i4 )k ir = ir
1.2. Da.ng d a.i so cua so ph

u.c
(v` i4 = i). T`
u. do, theo ket qua tren ta co
in =
neu n = 4k,
neu n = 4k + 1,
1 neu n = 4k + 2,
i neu n = 4k + 3.
(1.2)
e dàng suy ra a) và b).

T`
u. (1.2) d
2+ a) T`
u. he. th
u.c (1 + i)n = (1 i)n suy ra
1 + i n
1i
= 1.
1 + i n
1+i
.
= i nen
= in = 1 n = 4k, k Z.
Nhu ng
1i
1
i
1 + i n
1 + i n 1 i n
b) T`
u. dang th
u.c
+
= 0 suy ra`ng
= 1
1i
2
2
và do do in = 1 n = 4k + 2, k Z. N
V du. 2. Ch
u.ng minh ràng neu n là bo.i cua 3 th`
1 + i3 n 1 i3 n
+
=2
2
2
và neu n khong chia het cho 3 th`
1 + i3 n
2
1 i3 n
2
= 1.
Giai. 1+ Neu n = 3m th`

h 1 + i3 3im h 1 i3 3im
+
S=
2
2
1 + 3i 3 + 9 3i3 m 1 3i3 + 9 + 3i3 m
=
+
8
8
m
m
= 1 + 1 = 2.
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
10
2+ Neu n = 3m + 1 th`
h 1 + i3 3im 1 + i3 h 1 i3 3 im 1 i3
S=
+
2
2
2
2
1 + i 3 1 i 3
+
= 1.
=
2
2
Tu.o.ng tu.. neu n = 3m + 2 ta c
ung co S = 1. N
V du. 3. Tnh bieu th
u.c

1 + i 22 i h
1 + i 2n i
1 + i 2 ih
1 + i h
= 1+
1+
1 +
.
1+
2
2
2
2
1+i
Giai. Nhan và chia bieu th
u.c da cho vo.i 1
ta co
2
h 1 + i i2n 2
h 1 + i i2n+1
1
1
2
2
=
=
1+i
1+i
1
1
2
2
àn tnh
Ta c
1 + i 2n+1
2
h 1 + i 2 i2n
2
i 2n
2
i2
1
= 2n = 2n
2
2
Do do

1
1
2
1
22n =
22n 1 + i
=
1+i
1i
1+i
1
2

1
= 1 2n (1 + i) N
2
e n so ph
V du. 4. Bieu di
u.c 4 3i du.o.i da.ng da.i so.
àn t`m so ph
u.c w sao cho w2 = 4 3i.
Giai. Theo di.nh ngha ta c
Neu w = a + bi, a, b R th`
1
4 3i = (a + bi)2 = a2 b2 + 2abi.
1.2. Da.ng d a.i so cua so ph

u.c
11
T`
u. do
a2 b2 = 4,
(1.3)
2ab = 3.
(1.4)
3
T`
u. (1.4) ta co b = . The vào (1.3) ta thu du.o..c
2a
4u2 16u 9 = 0, u = a2
8 + 10
18
9
8 + 100
"
=
=
= ,
u1 =
4
4
4
2
8 10
1
8 100
u2 =
=
=
4
4
2
V` a R nen u > 0 u =
9
và do va.y
2
3
1
a = b =
2
2
T`
u. do ta thu du.o..c
3
1
w1,2 = i
N
2
2
e n so ph
V du. 5. Bieu di
u.c
5 + 12i 5 12i
z=
5 + 12i + 5 12i
èu kie.n là cac ph

àn thu..c cua 5 + 12i và 5 12i d
èu am.
vo.i di
.
.
du.ng phu o ng phap giai trong v du. 4 ta co
Giai. Ap
5 + 12i = x + iy 5 + 12i = x2 y 2 2xyi
x2 y 2 = 5,
2xy
= 12.
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
12
èu kie.n, ph
àn
He. này co hai nghie.m là (3; 2) và (3; 2). Theo di
.
.
.
.
thu. c cua 5 + 12i am nen ta co 5 + 12i = 3 2i. Tu o ng tu. ta
t`m du.o..c 5 12i = 3 + 2i. Nhu. va.y

z=
2
3 2i (3 + 2i)
= i N
3 2i + (3 + 2i)
3
z1
là
u.ng minh ràng w =
V du. 6. Gia su. z = a + ib, z = 1. Ch
z+1
àn ao khi và ch khi a2 + b2 = 1.
so thu
Giai. Ta co
w=
a2 + b2 1
2b
(a 1) + ib
=
+i
2
2
(a + 1) + ib
(a + 1) + b
(a + 1)2 + b2
àn ao khi và ch khi

T`
u. do suy ra`ng w thu
a2 + b2 1
= 0 a2 + b2 = 1. N
(a + 1)2 + b2
` TA
P
BAI
.
Tnh
(1 + i)8 1
1.
(1 i)8 + 1
2.
(DS.
(1 + 2i)3 + (1 2i)3
(2 i)2 (2 + i)2
15
)
17
(DS.
11
i)
4
(3 4i)(2 i) (3 + 4i)(2 + i)
14
(DS. )
2+i
2i
5
2
1 i 2 i h
1 i 2n i

1 i 2ih
1 i h
1+
1 +
.
4.
1+
1+
2
2
2
2
(DS. 0)
3.
du.ng cach giai v du. 3.
Ch d
a n. Ap
5. Ch
u.ng minh ràng
a) z1 + z2 = z1 + z 2 ; b) z1 z2 = z1 z 2 ; c)
z
1
z2
z1
;
z2

1.3. Bieu di
n
d) z n = (z) ; e) z + z = 2Re z; g) z z = 2Im z.

6. Vo.i gia tri. thu..c nào cua x và y th` cac ca.p so sau day là cac ca.p
so ph
u.c lien ho..p:
1) y 2 2y + xy x + y + (x + y)i và y 2 + 2y + 11 4i;
2) x + y 2 + 1 + 4i và ixy 2 + iy 2 3 ?
(DS. 1) x1 = 1, y1 = 3; x2 = 9, y2 = 5; 2) x1,2 = 5, y1,2 = 5)
u.ng so ph
u.c lien ho..p khi và ch
7. Ch
u.ng minh ra`ng z1 và z2 là nh
khi z1 + z2 và z1z2 là nh
u.ng so thu..c.
8. Tnh:
1) 5 12i.
(DS. (2 3i))
(DS. (5 + i))
2) 24 + 10i.
(DS. (5 i))
3) 24 10i.
p
p
(DS. 6, i 2)
4) 1 + i 3 + 1 i 3.
9. Ch
u.ng minh ràng
1) 1 C82 + C84 C86 + C88 = 16;
2) 1 C92 + C94 C96 + C98 = 16;
3) C91 C93 + C95 C97 + C99 = 16.
du.ng cong th
u.c Newton doi vo.i (1 + i)8 và

Ch d
a n. Ap
u.c nhi. th
(1 + i)9.
1.3
Bi
eu di
e n h`nh ho.c. M
odun v`
a acgumen
.ng vo.i diem M(a; b) cua

Mo i so ph
u.c z = a + ib co the da.t tu.o.ng u
èu
ma.t phang to.a do. và ngu.o..c la.i mo i diem M(a; b) cua ma.t phang d
.ng vo.i so ph
u.c z = a + ib. Phep tu.o.ng u
.ng du.o..c xac la.p là
tu.o.ng u
u.c
.ng do cho phep ta xem cac so ph
do.n tri. mo.t - mo.t. Phep tu.o.ng u
ac diem cua ma.t phang to.a do.. Ma.t phang do du.o..c go.i là
nhu. là c
ma.t phang ph
u.c. Tru.c hoành cua no du.o..c go.i là Tru.c thu..c, tru.c tung
13
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
14
u.c z = a + ib co the xem

du.o..c go.i là Tru.c ao. Thong thu.ò.ng so ph
àu O(0, 0) và

nhu. vecto. OM . Mo i vecto. cua ma.t phang vo.i diem d
èu tu.o.ng u
.ng vo.i so ph
u.c z = a + ib và
diem cuoi ta.i diem M(a; b) d
ngu.o..c la.i.
.ng du.o..c xac la.p gi
u.a ta.p ho..p so ph
u.c C vo.i ta.p ho..p
Su.. tu.o.ng u
cac diem hay cac vecto. ma.t phang cho phep go.i cac so ph
u.c là diem
hay vecto..
e n h`nh ho.c so ph
Vo.i phep bieu di
u.c, cac phep toan co.ng và tr`
u.
cac so ph
u.c du.o..c thu..c hie.n theo quy tac co.ng và tr`
u. cac vecto..
.ng vo.i so ph
u.c z
Gia su. z C. Khi do do. dài cua vecto. tu.o.ng u
odun cua no.
du.o..c go.i là m
Neu z = a + ib th`
r = |z| =
a2 + b2 =
z z.
Goc gi
u.a hu.o.ng du.o.ng cua tru.c thu..c và vecto. z (du.o..c xem là goc
èu kim d
òng h
ò) du.o..c go.i là
du.o.ng neu no co di.nh hu.o.ng ngu.o..c chi
acgumen cua so z 6= 0. Doi vo.i so z = 0 acgumen khong xac di.nh.
u.c xac di.nh khong do.n tri., no
Khac vo.i modun, acgumen cua so ph
xac di.nh vo.i su.. sai khac mo.t so ha.ng bo.i nguyen cua 2 và
Arg z = arg z + 2k,
k Z,
èu
trong do arg z là gi
a tri. chnh cua acgumen du.o..c xac di.nh bo.i di
kie.n < arg z 6 hoa.c 0 6 arg z < 2.
e n qua
àn ao cua so ph
àn thu..c và ph
u.c z = a + ib du.o..c bieu di
Ph
modun và acgument cua no nhu. sau
a = r cos ,
y = r sin .

1.3. Bieu di
u.c co the t`m t`
u. he. phu.o.ng tr`nh
Nhu. va.y, acgumen cua so ph
,
cos = 2
a + b2
b
sin =
a2 + b2
VI DU
CAC
.
2
x y 2 + 2xyi
p
V du. 1. T`m modun cua so z =
xy 2 + i x4 + y 4
Giai. Ta co
p
(x2 y 2 )2 + (2xy)2
x2 + y 2
|z| = q
=
= 1. N
p
x2 + y 2
2
4
4
2
(xy 2) + ( x + y )
èu co:
V du. 2. Ch
u.ng minh ràng z1, z2 C ta d
(i) |z1 + z2| 6 |z1 | + |z2|; (ii) |z1 z2| 6 |z1| + |z2|;
(iii) |z1 + z2| > |z1 | |z2 |; (iv) z1 z2 | > |z1| |z2.
Giai. (i) Ta co
|z1 + z2|2 = (z1 + z2 )(z1 + z2 ) = |z1|2 + |z2|2 + 2Re(z1z 2 ).
V` |z1z2 | 6 Re(z1 z 2) 6 |z1z2| nen
|z1 + z2|2 6 |z1|2 + |z2|2 + 2|z1 ||z2| = (|z1| + |z2|)2
|z1 + z2| 6 |z1| + |z2 |.
(ii) V` |z2 | = | z2| nen
|z1 z2 | = |z1 + (z2)| |z1| + | z2| = |z1 | + |z2|.
du.ng (ii) cho z1 = (z1 + z2 ) z2 và thu du.o..c
(iii) Ap
|z1| 6 |z1 + z2 | + |z2| |z1 + z2| > |z1| |z2|.
15
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
16
(iv) |z1 z2| = |z1 + (z2)| |z1| | z2 | = |z1| |z2|. N

u.c (iii) và (iv) còn co the viet du.o.i
Nh
a.n xet. Cac bat dang th
da.ng

(iii). |z1 + z2 | > |z1| |z2|; (iv). |z1 z2 | > |z1| |z2|.
Tha.t va.y ta co |z1 + z2| > |z1| |z2| và |z1 + z2| > |z2| |z1 |. Cac
è dau do do neu lay ve phai du.o.ng th` thu du.o..c
ve phai khac nhau v
(iii). Bat dang th
u.c (iv) thu du.o..c t`
u. (iii) ba`ng cach thay z2 bo.i
z2.
òng nhat th
V du. 3. Ch
u.ng minh d
u.c
|z1 + z2|2 + |z1 z2|2 = 2(|z1 |2 + |z2 |2).
u.ng minh.
Giai thch y
ngha h`nh ho.c cua he. th
u.c da ch
Giai. Gia su. z1 = x1 + iy1, z2 = x2 + iy2 . Khi do
z1 + z2 = x1 + x2 + i(y1 + y2),
z1 z2 = x1 x2 + i(y1 y2 ),
|z1 + z2|2 = (x1 + x2 )2 + (y1 + y2)2 ,
|z1 z2|2 = (x1 x2)2 + (y1 y2 )2 .
T`
u. do thu du.o..c
|z1 + z2|2 + |z1 z2|2 = 2(x21 + y1 )2 + 2(x22 + y22 ) = 2(|z1 |2 + |z2 |2).
u.c da ch
u.ng minh suy ra`ng trong mo i h`nh b`nh hành tong cac
T`
u. he. th
b`nh phu.o.ng do. dài cua cac du.ò.ng cheo bàng tong cac b`nh phu.o.ng
do. dài cua cac ca.nh cua no. N
V du. 4. Ch
u.ng minh ràng neu |z1| = |z2| = |z3| th`
arg
z2
1
z3 z2
= arg
z3 z1
2
z1
Giai. Theo gia thiet, cac diem z1 , z2 và z3 na`m tren du.ò.ng tròn
nào do vo.i tam ta.i goc to.a do.. Ta xet cac vecto. z3 z2; z3 z1, z1 và
z2 (hay ve h`nh).

1.3. Bieu di
17
e thay ràng
Bàng nh
u.ng nguyen do h`nh ho.c, d
arg
z3 z2
= arg(z3 z2 ) arg(z3 z1)
z3 z1
và goc này nh`n cung tròn noi diem z1 và z2 và goc o. tam
arg
z2
= argz2 argz1
z1
c
ung chan chnh cung tròn do. Theo di.nh l
y quen thuo.c cua h`nh ho.c
.
so cap ta co
arg
z3 z2
z2
1
= arg
z3 z1
2
z1
V du. 5. Ch
u.ng minh ra`ng neu |z1| = |z2| = |z3 | = 1 và z1 +z2+z3 = 0
èu no.i tiep trong
th` cac diem z1, z2 và z3 là cac dnh cua tam giac d
du.ò.ng tròn do.n vi..
Giai. Theo gia thiet, ba diem z1, z2 và z3 na`m tren du.ò.ng tròn
do.n vi.. Ta t`m do. dài cua cac ca.nh tam giac.
1+ T`m do. dài |z1 z2|. Ta co
|z1 z2|2 = (x1 x2)2 + (y1 y2 )2
= x21 + y12 + x22 + y22 (2x1 x2 + 2y1 y2)
= 2(x21 + y12) + 2(x22 + y22 ) [(x1 + x2 )2 + (y1 + y2 )2]
= 2|z1 |2 + 2|z2 |2 2|z1 + z2 |2.
Nhu.ng z1 + z2 = z3 và |z1 + z2| = |z3|. Do do
|z1 z2|2 = 2|z1 |2 + 2|z2|2 |z3|2 = 2 1 + 2 1 1 = 3
và t`
u. do
|z1 z2| = 3 .
2+ Tu.o.ng tu.. ta co |z2 z3 | = 3, |z3 z1 | = 3. T`

u. do suy ra
èu. N
tam giac vo.i dnh z1 , z2, z3 là tam giac d
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
18
èu kie.n nào th` ba diem khac nhau t`

V du. 6. Vo.i di
u.ng doi mo.t z1,
z2 , z3 na`m tren mo.t du.ò.ng thang.
Giai. 1+ Neu cac diem z1, z2, z3 na`m tren du.ò.ng thang cho tru.o.c
u. z2 den z1 co hu.o.ng nhu. cua vecto. di t`
u. diem z3 den
th` vecto. di t`
èu do co ngha là cac goc nghieng cua
z1 hoa.c co hu.o.ng ngu.o..c la.i. Di
cac vecto. này doi vo.i tru.c thu..c hoa.c nhu. nhau hoa.c sai khac goc .
Nhu.ng khi do ta co
arg(z1 z2 ) = arg(z1 z3 ) + k,
k = 0, 1.
T`
u. do suy ra
arg
z1 z2
= arg(z1 z2 ) arg(z1 z3) = k,
z1 z3
k = 0, 1.
z1 z2
u.c
co acgumen ba`ng 0 hoa.c bàng , t
u.c là so
Nhu. va.y so ph
z1 z3
z1 z2
èu kie.n thu du.o..c là di
èu kie.n c
àn.
là so thu..c. Di
z1 z3
èu kie.n du. Gia su.
2+ Ta ch
u.ng minh ràng do c
ung là di
z1 z2
= ,
z1 z3
Khi do Im
R.
z1 z2
= 0. He. th
u.c này tu.o.ng du.o.ng vo.i he. th
u.c
z1 z3
x1 x3
y1 y3
=
y1 y2
x1 x2
(1.5)
Phu.o.ng tr`nh du.ò.ng thang qua diem (x1, y1) và (x2, y2 ) co da.ng
x x1
y y1
=
y2 y1
x2 x1
(1.6)
T`
u. (1.5) và (1.6) suy ra diem (x3 , y3) nàm tren du.ò.ng thang do. N
u.c thoa man cac
V du. 7. Xac di.nh ta.p ho..p diem tren ma.t phang ph
èu kie.n:
di

1.3. Bieu di
1) |z 2| + |z + 2| = 5;
2) |z 2| |z + 2| > 3;
3) Re z > c;
4) Im z < 0.
Giai. 1) Dang th
u.c |z 2| + |z + 2| = 5 xac di.nh qu
y tch nh
u.ng
u. do den hai diem cho
diem cua ma.t phang mà tong khoang cach t`
tru.o.c F1 = 2 và F2 = +2 là hàng so ba`ng 5. Theo di.nh ngha trong
5
h`nh ho.c giai tch do là du.ò.ng ellip vo.i ban tru.c lo.n ba`ng và tieu
2
diem 2.
èu kie.n
2) Qu
y tch cac diem cua ma.t phang C thoa man di

|z 2| |z + 2| = 3 là du.ò.ng hypecbon. Dang th
u.c
|z 2| |z + 2| = 3
u.c
xac di.nh nhanh ben trai cua du.ò.ng hypecbon và bat dang th
àn trong cua nhanh do.
|z 2| |z + 2| > 3 xac di.nh ph
3) Rez > c x > c. Do là nu.a ma.t phang ben phai du.ò.ng thang
x = c (ke ca du.ò.ng thang x = c).
4) V` Im z = y Im z < c y < c. Do là nu.a ma.t phang du.o.i
du.ò.ng thang y = c (khong ke du.ò.ng thang do). N
u.c C du.o..c cho
V du. 8. Xac di.nh ta.p ho..p diem tren ma.t phang ph
èu kie.n:
bo.i di
1) |z| = Rez + 1;
2) |z 1| > 2|z i|;
3) |z 2 + i|u2 2|z 2 + i|u + 1 > 0 u R.
1
= 0.
4) log3(2 + |z 2 + i|) + log27
(2 + |z 2 i|)3
èu kie.n
Giai. 1) Gia su. z = x + iy. Khi do t`
u. di
|z| = Rez + 1
p
x2 + y 2 = x + 1 y 2 = 2x + 1.
19
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
20
1
Do là phu.o.ng tr`nh parabon vo.i dnh ta.i diem ; 0 vo.i tru.c doi
2
x
u.ng là tia
n
o
1
= (x, y) R2 : x > , y = 0 .
2
èu kie.n da cho suy ra:
u. di
2) Gia su. z = x + iy. Khi do t`
|x 1 + iy| > 2|x + i(y 1)|
p
p
(x 1)2 + y 2 2 x2 + (y 1)2

1 2
4 2 8
x+
+ y
6
3
3
9
1 4
èu kie.n da cho xac di.nh h`nh tròn tam z0 = +i
T`
u. do suy ra ra`ng di
3 3
2 2
và ban knh
.
3
èu kie.n da cho
3) V` tam th
u.c ba.c hai (doi vo.i u) o. ve trai cua di
u.c là
du.o.ng u R nen bie.t so cua no am, t
|z 2 + i|2 |z 2 + i| < 0
|z 2 + i| < 1.
Do là h`nh tròn vo.i tam ta.i z0 = 2 i và ban knh ba`ng 1.
èu kie.n da cho ta thu du.o..c
4) T`
u. di
2 + |z 2 + i|
log3
=0
2 + |z 2 i|
2 + |z 2 + i|
= 1 và |z 2 + i| = |z 2 i|.
2
2 + |z i|
T`
u. do suy ra`ng z 2 là so thu..c bat k`
y. Nhu.ng khi do z là so thu..c bat
àn ao bat k`
k`
y hoa.c so thu
y. Nhu. va.y ch co cac diem na`m tren cac
èu kie.n da cho. N
tru.c to.a do. là thoa man di
` TA
. P
BAI

1.3. Bieu di
21
1. Ch
u.ng minh ràng
1) |z1 z2| = |z1 | |z2 |;
2) |z1 z2 | 6 |z1| + |z2|;

3) |z1 z2 | > |z1| |z2|.
e n h`nh ho.c, ch
2. Xuat phat t`
u. cac bieu di
u.ng minh:

z
1) 1 6 |argz|;
|z|

2) |z 1| 6 |z| 1 + |z||argz|.
3. Ch
u.ng minh ra`ng neu gia tri. chnh argz = arg(a + ib) thoa man
èu kie.n < argz 6 th` no du.o..c tnh theo cong th
u.c
di
arctg
neu a > 0,
b
arg(a + ib) = arctg + neu a < 0, b > 0,
arctg b neu a < 0, b < 0.

a
èu kie.n
4. Ch
u.ng minh ràng neu gia tri. chnh arg(a + ib) thoa man di
0 6 arg(a + ib) < 2 th`
arctg
b
arg(a + ib) = arctg + 2
arctg b +
a
neu a > 0, b > 0,

neu a > 0, b < 0,
neu a < 0.
b
.
.
rang gia tri. chnh cua arctg ,
Ch d
a n. Lu u y
a
2 2
5. Ch
u.ng minh ràng |a + b|2 + |a b|2 = 4|a|2 neu |a| = |b|.
òng nhat th
6. Ch
u.ng minh d
u.c
|1 ab|2 |a b|2 = (1 + |ab|)2 (|a| + |b|)2,
u.c |z|2 = zz.

Ch d
a n. Su. du.ng he. th
a C, b C.
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
22
òng nhat th
7. Ch
u.ng minh d
u.c

1) |a + b|2 = (|a| + |b|)2 2 |ab| Re(ab) .
2) |ab + 1|2 + |a b|2 = (|a|2 + 1)(|b|2 + 1).
èu co the bieu

8. Ch
u.ng minh ra`ng mo.i so ph
u.c z 6= 1 và |z| = 1 d
e n du.o.i da.ng
di
z=
1 + ti
,
1 ti
t R.
e n t qua z và ch
Ch d
a n. Bieu di
u.ng minh t = t.
1 + |a|
9. Ch
u.ng minh ràng neu Rea > 0 th` |1 + a| >
2
.
.
u ng.
Ch d
a n. Co the ch
u ng minh ba`ng phan ch
èu kie.n
10. Trong cac so ph
u.c thoa man di
|z 25i| 6 15
hay t`m so co acgument du.o.ng nho nhat.
11. T`m acgumen cua cac so ph
u.c sau day
1) cos i sin
(DS. )
6
6
6
2
2) cos + i sin
(DS. )
3
3
3
3) cos i sin .
(DS. )
4) cos i sin .
5) sin + i cos .
6) sin i cos .
7) sin i cos .
(DS. + )
(DS. )
2
(DS. )

2
(DS. )
2
e n so ph
1.4. Bieu di
1.4
23
o.i da.ng lu.o..ng

Bi
eu di
e n s
o ph
u.c du.
gi
ac
e n du.o..c du.o.i da.ng

èu bieu di
Mo.i so ph
u.c z = a + ib 6= 0 d
z = a + ib = r(cos + i sin )
(1.7)
trong do r = |z| = a2 + b2, là mo.t trong cac acgumen cua no.
e n do du.o..c go.i là da.ng lu.o..ng gi
ac cua so ph
u.c z. De
Phep bieu di
àn t`m modun
chuyen t`
u. da.ng da.i so sang da.ng lu.o..ng giac ta ch c
và mo.t trong cac acgument cua no. V` modun và acgumen cua tong
e n qua modun và acgumen cua
(hie.u) hai so ph
u.c kho co the bieu di
cac so ha.ng nen phep co.ng và phep tr`
u. du.o.i da.ng lu.o..ng giac là khong
uy th`
u.a và
kha thi. Ngu.o..c la.i, phep nhan, phep chia, phep nang len l
khai can du.o..c thu..c hie.n rat tie.n lo..i du.o.i da.ng lu.o..ng giac.
Gia su. z1 = r1(cos 1 + i sin 1 ), z2 = r2 (cos 2 + i sin 2),
z = r(cos + i sin ). Khi do
1+ z1z2 = r1 r2 [cos(1 + 2 ) + i sin(1 + 2 )]
r1
z1
= [cos(1 2 ) + i sin(1 2 )], r2 6= 0.
2+
z2
r2
+ n
3 z = rn [cos n + i sin n], n Z.
h
+ 2k i
+ 2k
+
n
+ i sin
, k = 0, n 1.
4 wk = r cos
n
n
T`
u. 3+ suy ra
[cos + i sin ]n = cos n + i sin n.
(1.8)
u.c Moivre.
Cong th
u.c (1.8) du.o..c go.i là cong th
u.c z = x + iy du.o..c di.nh ngha
Phep toan nang so e len lu
y th`
u.a ph
u.c
bo.i cong th
def
ez = ex+iy = ex(cos y + i sin y).

Chang ha.n
(1.9)
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
24
e1+i = e(cos 1 + i sin 1),
ei/2 = cos + i sin = i,

2
2
i
e = cos + i sin = 1.
T`
u. (1.9) khi z = i ta thu du.o..c cong th
u.c
ei = cos + i sin
(1.10)
go.i là cong th

u.c Euler.
e n du.o.i da.ng
èu co the bieu di
Mo.i so ph
u.c z 6= 0 d
z = rei ,
(1.11)
e n
trong do r = |z|, là mo.t trong cac acgumen cua no. Phep bieu di
u cua s
o ph
u.c. C
ung nhu. doi vo.i da.ng lu.o..ng
(1.11) du.o..c go.i là da.ng m
giac ta co:
1/ neu z1 = r1 ei1 , z2 = r2 ei2 th`
z1z2 = r1 r2 ei(1+2 ) ,
r1
z1/z2 = ei(1 2 ) ,
r2
(1.12)
(1.13)
2/ neu z = rei th`

z n = rn ein ,
+2k
n
z = n rei n ,
(1.14)
k = 0, n 1
VI DU
CAC
.
.
e n cac so ph
V du. 1. Bieu di
u c sau day du.o.i da.ng lu.o..ng giac
1) 1 + i 3; 2) 2 + 3 + i.
u.c da cho:
Giai. 1) T`m modun và acgumen cua so ph
q
r = (1)2 + ( 3)2 = 2; tg = 3 .
(1.15)
e n so ph
1.4. Bieu di
2
. V` so ph
u.c da
T`
u. do hoa.c = /3, hoa.c = + =
3
3
2
àn tu. II nen ta cho.n =
. T`
u. do 1 + i 3 =
cho thuo.c goc ph
3
2 i
h
2
i sin
.
2 cos
3
3
2) T`m modun và acgumen:
q
q
q
2
|2 + 3 + i| = (2 + 3) + 1 = 8 + 4 3 = 2 2 + 3.
Neu = arg(2 +
3 + i) th`
v
v
u
u
3
u
p
u 1 + cos
t1
+
2+ 3
2+ 3
2 =t
6 = cos
cos = p
=
=
2
2
2
12
2 2+ 3
T`
u. do suy ra`ng
q
h
+ i sin
N
2 3 + i = 2 2 + 3 cos
12
12
e n cac so ph
V du. 2. Bieu di
1) 1 + cos + i sin , < < .
2) 1 + cos + i sin , < < 2.
1 + cos + i sin
3) w =
, 0<<
1 + cos i sin
2
Giai. 1) Ta co

p

|z| = 2(1 + cos ) = 2 cos = 2 cos
2
2
v` < < < < cos > 0.

2
2
2
2
Gia su. = argz. Khi do

1 + cos
cos =
= cos 2 ,
2 cos
i
h
2
cos
+
i
sin
.
z = 2 cos
sin
2
2
2
sin =
= sin 2
2 cos
2
25
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
26
2) Trong tru.ò.ng ho..p này ta co

p

r = |z| = 2(1 + cos ) = 2 cos = 2 cos
2
2
v`
< < . Gia su. = argz. Khi do

2
2

1 + cos
cos =
= cos 2 = cos 2 ,
2 cos
2

sin
sin =
= sin 2 = sin 2 .
2 cos
2
T`
u. do suy ra`ng
1 + cos + i sin = 2 cos

i
h
cos
+ i sin
.
2
2
2
3) Tru.o.c het nha.n xet ràng |w| = 1 v` tu. so và ma u so cua no co

. so và ma u so.
modun ba`ng nhau. Ta t`m da.ng lu.o..ng giaccua tu

Xet tu. so: z1 = 1 + cos + i sin , 0,

2
p
|z1| = 2(1 + cos ) ,

sin
1 = argz1 = arctg
= arctg tg
= ,
.
1 + cos
2
2
2 2
Tu.o.ng tu.., doi vo.i ma u so
z2 = 1 + cos i sin
ta co
p
2(1 + cos ) ,
sin
2 = argz2 = arctg
1 + cos

= arctg tg
= arctg tg
= ,
.
2
2
2
2 2
|z2| =
e n so ph
1.4. Bieu di
T`
u. do thu du.o..c
i
h

p
z2 = 2(1 + cos ) cos
+ i sin
2
2
và do va.y

p
+
i
sin
cos
2(1 + cos )
2
2

w=p
2(1 + cos ) cos

+ i sin
2
2
= cos + i sin . N
V du. 3. 1) Tnh ( 3 + i)126

2) Tnh acgumen cua so ph
u.c sau
w = z 4 z 2 neu argz = và |z| = 1.
. T`
u. do ap du.ng cong
Giai. 1) Ta co 3 + i = 2 cos + i sin
6
6
th
u.c Moivre ta thu du.o..c:
h
126 i
126
( 3 + i)126 = 2126 cos
+ i sin
6
6
126
= 2 [cos + i sin ] = 2126 .
2) Ta co
w = z 4 z 2 = cos 4 + i sin 4 [cos 2 i sin 2]
= cos 4 cos 2 + i(sin 4 + sin 2)
= 2 sin 3 sin + 2i sin 3 cos
= 2 sin 3[ sin + i cos ].
(2k + 1)
2k
(i) Neu sin 3 > 0 (t
u.c là khi
<<
, k Z) th`
3
3

i
h

+ + i sin
+ .
w = 2 sin 3 cos
2
2
2k
(2k 1)
(ii) Neu sin 3 < 0 (t
u.c là khi
<<
, k Z) th`
3
3
w = (2 sin 3)[sin i cos ].
27
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
28
Ta t`m da.ng lu.o..ng giac cua v = sin i cos . Hien nhien |v| = 1.
Ta tnh argv
cos
argv = arctg
= arctg(cotg)
sin
i
h

i
= arctg tg
= arctg tg
2
2
=
2
Nhu. va.y neu sin 3 < 0 th`

h

i

+ i sin
.
w = (2 sin 3) cos
2
2
k
w = 0.
(iii) Neu sin 3 = 0 =
3
Nhu. va.y
2k
(2k + 1)
+
neu
<<
,
3
3
2
k
argw = khong xac di.nh neu =
,
(2k 1)
2k

neu
<<
2
3
3
V du. 4. Ch
u.ng minh ràng
3
5
7
1
+ cos
+ cos
= .
1) cos + cos
9
9
9
9
2
2) cos + cos( + ) + cos( + 2) + + cos( + n)

n
(n + 1)
cos +
sin
2
2
=
sin
2
Giai. 1) Da.t
3
7
+ cos
+ + cos
,
9
9
9
3
7
T = sin + sin
+ + sin
,
9
9
9
z = cos + i sin .
9
9
S = cos
e n so ph
1.4. Bieu di
Khi do
z(1 z 8)
1 z2
9
1
zz
z+1
1

=
=
=
=

1 z2
1 z2
1z
i sin
1 cos
9
9

1 cos
sin
+ i sin
9
9 =1+
9
=
2
2 1 cos
1 cos
+ sin2
9
9
9
S + iT = z + z 3 + z 5 + z 7 =
1
Do do S =
2
y hie.u
2) Tu.o.ng tu.. nhu. trong 1) ta k
S = cos + cos( + ) + + cos( + n),
T = sin + sin( + ) + + sin( + n),
z = cos + i sin ,
c = cos + i sin .
Khi do
c(1 z n+1 )
1z
(cos + i sin )[1 cos(n + 1) i sin(n + 1)]
=
1 cos i sin
(n + 1)
(n + 1) i
(n + 1) h
cos
+ i sin
(cos + i sin )2 sin
2
2
2
=
i
h
cos
+ i sin
2 sin
2
2
2

n
n
(n + 1)
(n + 1)
cos +
sin +
sin
sin
2
2 +
2
2 i.
=
sin
sin
2
2
àn thu..c và ph
àn ao ta thu du.o..c ket qua. N
T`
u. do so sanh ph
Bàng phu.o.ng phap tu.o.ng tu.. ta co the tnh cac tong da.ng
S + iT = c + cz + + cz n =
a1 sin b1 + a2 sin b2 + + an sin bn ,

a1 cos b1 + a2 cos b2 + + an cos bn
29
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
30
neu cac acgumen b1, b2, . . . , bn la.p nen cap so co.ng còn cac he. so
a1 , a2, . . . , an la.p nen cap so nhan.
V du. 5. Tnh tong
1) Sn = 1 + a cos + a2 cos 2 + + an cos n;
2) Tn = a sin + a2 sin 2 + + an sin n.
Giai. Ta la.p bieu th
u.c Sn + iTn và thu du.o..c
= Sn + iTn = 1 + a(cos + i sin ) + a2 (cos 2 + i sin 2) + . . .
+ an (cos n + i sin n).
u.c Moivre ta co:
Da.t z = cos + i sin và ap du.ng cong th
an+1 z n+1 1
az 1
a
(nhan tu. so và ma u so vo.i 1)
z
a
n+2 n
n+1 n+1
a z a z
+1
=
2

1
+1
a2 a z +
z
1
(do z + = 2 cos )
z
n+2
a (cos n + i sin n) an+1 [cos(n + 1) + i sin(n + 1)]
=
a2 2a cos + 1
a cos + ai sin + 1
+
a2 2a cos + 1
an+2 cos n an+1 cos(n + 1) a cos + 1
+
=
a2 2a cos + 1
an+2 sin n an+1 sin(n + 1) + a sin
+i
a2 2a cos + 1
= 1 + az + a2z 2 + + an z n =
àn thu..c và ph

àn ao ta thu du.o..c cac ket qua c
àn
Bàng cach so sanh ph
du.o..c tnh.
e n tg5 qua tg.
V du. 6. 1) Bieu di
e n so ph
1.4. Bieu di
e n tuyen tnh sin5 qua cac hàm sin cua goc bo.i cua .
2) Bieu di
e n cos4 và sin4 cos3 qua hàm cosin cua cac goc bo.i.
3) Bieu di
sin 5
e n sin 5 và cos 5
àn bieu di
Giai. 1) V` tg5 =
nen ta c
cos 5
qua sin và cos . Theo cong th
u.c Moivre ta co
cos 5 + i sin 5 = (cos + i sin )5 = sin5 + 5i cos4 sin
10 cos3 sin2 10i cos2 sin3
+ 5 cos sin4 + i sin5 .
àn ao ta thu du.o..c bieu th
àn thu..c và ph
u.c doi vo.i sin 5 và
Tach ph
cos 5 và t`
u. do
tg5 =
5 cos4 sin 10 cos2 sin3 + sin5

cos5 10 cos3 sin2 + 5 cos sin4
(chia tu. so và ma u so cho cos5 )
5tg 10tg 3 + tg5
1 10tg2 + 5tg4
2) Da.t z = cos + i sin . Khi do z 1 = cos i sin và theo

cong th
u.c Moivre:
z k = cos k + i sin k,
z k = cos k i sin k.
Do do
z z 1
z + z 1
, sin =
cos =
2
2i
k
k
k
k
z + z = 2 cos k, z z = 2i sin k.
du.ng cac ket qua này ta co
Ap
z z 1 5 z 5 5z 3 + 10z 10z 1 + 5z 3 z 5
sin5 =
=
2i
32i
5
5
3
3
(z z ) 5(z z ) + 10(z z 1 )
=
32i
2i sin 5 10i sin 3 + 20i sin
=
32i
sin 5 5 sin 3 + 10 sin
=
16
31
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
32
àn 2) hoa.c giai theo cach sau day

3) Tu.o.ng tu.. nhu. trong ph
ei + ei 4

1 4i
1+ cos4 =
e + 4e2i + 6 + 4e2i + e4i
=
2
16
h
4i
4i i
1 e +e
1 h e2i + e2i i 3
=
+
+
8
2
2
2
8
1
3 1
= + cos 2 + cos 4.
8 2
8
2+
sin4 cos3 =
ei ei 4 ei + ei 3
2i
2

1
2i
2i 3 i
e e
=
e ei
128

1 6i
=
e 3e2i + 3e2i e6i ei ei
128
1 h 7i
=
e e5i 3e3i + 3ei + 3ei 3e3i
128
i
e5i + e7i
3
1
1
3
cos
cos 3
cos 5
cos 7. N
64
64
64
64
V du. 7. 1) Giai cac phu.o.ng tr`nh
1+ (x + 1)n (x 1)n = 0
2+ (x + i)n + (x i)n = 0, n > 1.
2) Ch
u.ng minh ràng mo.i nghie.m cua phu.o.ng tr`nh
=
1 + ix n
1 ix
1 + ai
,
1 ai
n N, a R
èu là nghie.m thu..c khac nhau.

d
Giai. 1) Giai phu.o.ng tr`nh
1+ Chia hai ve cua phu.o.ng tr`nh cho (x 1)n ta du.o..c
x + 1 n
2k
x+1
2k
n
= 1 = cos
+ i sin
= k ,
=1
x1
x1
n
n
k = 0, 1, . . . , n 1.
e n so ph
1.4. Bieu di
T`
u. do suy ra`ng
x + 1 = k (x 1) x(k 1) = 1 + k .
Khi k = 0 0 = 1. Do do vo.i k = 0 phu.o.ng tr`nh vo nghie.m. Vo.i
k = 1, n 1 ta co
(k + 1)(k 1)
k k + k k 1
k + 1
=
=
k 1
k 1)(k 1)
k k k k 1
2k
2k
sin
2i sin
k
n = i
n
= icotg , k = 1, 2, . . . , n 1.
=
2k
2k
n
2 2 cos
1 cos
n
n
x=
2+ C
ung nhu. tren, t`
u. phu.o.ng tr`nh da cho ta co
x + i n
xi
= 1
+ 2k
x+i
+ 2k
= n 1 = cos
+ i sin
xi
n
n
hay là
x+i
(2k + 1)
(2k + 1)
= cos
+ i sin
xi
n
n
(2k + 1)
= cos + i sin ,
=
n
Ta bien doi phu.o.ng tr`nh:
x+i
1 = cos + i sin 1
xi
2i
= 2i sin cos 2 sin2

xi
2
2
2
h
1
i
1
= sin
cos sin
xi
2
2
i
2
h
i
= sin
cos + i sin
.
2
2
2
33
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
34
T`
u. do suy ra
i
cos
+
i
sin
sin
2
2
2
cos i sin
2
2 = cotg i.
=
2
sin
2
xi=
Nhu. va.y
x i = cotg
(2k + 1)
i x = cotg = cotg
,
2
2
2n
k = 0, n 1.
2) Ta xet ve phai cua phu.o.ng tr`nh da cho. Ta co

1 + ai
1 + ai

= cos + i sin

=1
1 ai
1 ai
và t`
u. do
1 + xi
=
1 xi
r
n
+ 2k
+ 2k
1 + ai
= cos
+ i sin
,
1 ai
n
n
k = 0, n 1.
+ 2k
th`
T`
u. do neu da.t =
n
x=
cos 1 + i sin
+ 2k
= tg = tg
,
i[cos + 1 + i sin ]
2
2n
k = 0, n 1.
Ro ràng do là nh
u.ng nghie.m thu..c khac nhau. N
e n cac so ph
u:
V du. 8. Bieu di
u.c sau day du.o.i da.ng m

i sin
( 3 + i) cos
12
12
1) z =
1i
p
2) z =
3 + i.
e n so ph
1.4. Bieu di
Giai. 1) Da.t z1 = 3 + i, z2 = cos

i sin , z3 = 1 i và
12
12
e n cac so ph
bieu di
u.c do du.o.i da.ng m
u. Ta co
5
z1 = 2e 6 i ;

i sin
= cos
+ i sin
= e 12 i ;
z2 = cos
12
12
12
12
4 i
z3 = 2e .
T`
u. do thu du.o..c
5
2e 6 i e 12 i i
z = i = 2e .
2e 4
e n so ph
u.c z1 = 3 + i du.o.i da.ng m
u. Ta co
2) Tru.o.c het bieu di
|z1| = 2; = arg( 3 + i) = ,
6
do do 3 + i = 2e 6 i . T`
u. do thu du.o..c
q
(
4
6 +2k)
4
wk =
3 + i = 2ei 4
(12k+1)
4
= 2ei 24 , k = 0, 3. N
V du. 9. Tnh cac gia tri.
1) can ba.c 3: w = 3 2 + 2i
2) can ba.c 4: w = 4 4
s
5
3i
.
3) can ba.c 5: w =
8 + 8i
u.c là bieu
Giai. Phu.o.ng phap tot nhat de tnh gia tri. cac can th
e n so ph
òi
di
u.c du.o.i dau can du.o.i da.ng lu.o..ng giac (hoa.c da.ng m
u) r
.ng.
ap du.ng cac cong th
u.c tu.o.ng u
e n z = 2 + 2i du.o.i da.ng lu.o..ng giac. Ta co
1) Bieu di
r = |z| = 8 = 2 2; = arg(2 + 2i) =

4
35
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
36
Do do
3
3
q
+ 2k
+ 2k i
3 h
4
4
+ i sin
,
wk =
8 cos
3
3
k = 0, 2.
T`
u. do

w0 = 2 cos + i sin
= 1 + i,
4
4
h
11 i
11
+ i sin
,
w1 = 2 cos
12
12
i
h
19
19
w2 = 2 cos
+ i sin
.
12
12
2) Ta co
4 = 4[cos + i sin ]
và do do
h
+ 2k i
+ 2k
4
+ i sin
,
wk = 4 cos
4
4
k = 0, 3.
T`
u. do
w0
w1
w2
w3

= 1 + i,
= 2 cos + i sin
4
4

3
3
+ i sin
= 1 + i,
= 2 cos
4
4

5
5
+ i sin
= 1 i,
= 2 cos
4
4

7
7
+ i sin
= 1 i.
= 2 cos
4
4
3) Da.t
z=
3i
8 + 8i
1
3+1
Khi do |z| =
= . Ta tnh argz. Ta co
64 + 64
4 2
5

argz = arg( 3 i) arg(8 + 8i) = =
6
4
12
e n so ph
1.4. Bieu di
37
Do va.y
5
5
s
"
#
5
+ 2k
+ 2k
1
wk =
cos 12
+ i sin 12
5
5
4 2

2k
2k i
1 h
+
+ i sin
+
,
= cos
12
5
12
5
2
k = 0, 4. N
V du. 10. 1) Tnh tong mo.i can ba.c n cua 1.

2) Tnh tong 1 + 2 + 32 + + nn1 , trong do là can ba.c n
cua do.n vi..
3) Tnh tong cac lu
y th`
u.a ba.c k cua mo.i can ba.c n cua so ph
u.c .
àu tien ta viet cac can ba.c n cua 1. Ta co
Giai. 1) D
k =
1 = cos
2k
2k
+ i sin
,
n
n
k = 0, n 1.
T`
u. do
2
2
+ i sin
,
n
n
2k
2k
k = cos
+ i sin
n
n

2 k
2
+ i sin
= cos
= k , k = 1, 2, . . . , n 1.
n
n
0 = 1,
1 = = cos
Nhu. va.y mo.i nghie.m cua can ba.c n cua 1 co the viet du.o.i da.ng
1, , 2 , . . . , n1 .
Bay giò. ta tnh
S = 1 + + 2 + + n1 =
Neu n > 1 th` n = 1 và do do
S=
1 n
= 0.
1
1 n
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
38
àn tnh là S. Ta xet bieu th

2) Ta k
y hie.u tong c
u.c
(1 )S = S S = 1 + 2 + 32 + + nn1
22 (n 1)n1 nn
= |1 + + 2 {z
+ + n1} nn = n
0(6=1)
v` n = 1.
Nhu. va.y
(1 )S = n S =
n
1
neu 6= 1.
Neu = 1 th`
S = 1 + 2 + + n =
n(n + 1)
3) Gia su. 0 là mo.t trong cac gia tri. can cua . Khi do (vo.i
e n du.o.i da.ng tch 0k ,
6= 0) mo.i can ba.c n cua co the bieu di
2k
2k
k = 1, 2, . . . , n 1, trong do k = cos
+ i sin
là can ba.c n
n
n
cua 1.
àn t`m S ba`ng
T`
u. do tong c
S = 0k + (01 )k + (02 )k + + (0 n1 )k
= 0k (1 + k1 + k2 + + kn1 )
!
k
mk

2m
2
2m
2
+ i sin
+ i sin
km = cos
= cos
n
n
n
n
h
i
(n1)k
.
= 0k 1 + k1 + 2k
1 + + 1
u.c là
Bieu th
u.c trong dau ngoa. c vuong là cap so nhan. Neu k1 6= 1, t
k khong chia het cho n th`
S = 0k
1 nk
11
1
= 0k
= 0 (v` n1 = 1).
k
1 1
1 k1
e n so ph
1.4. Bieu di
39
Neu k1 = 1 t
u.c là k chia het cho n, k = nq th`
S = 0nq [1 + 1 + + 1] = 0nq n = nq
(v` 0n = ).
Nhu. va.y
S=
nq
neu k chia het cho n;

neu k = nq, q Z. N
` TA
P
BAI
.
e n cac so ph
1. Bieu di
u.c sau day du.o.i da.ng lu.o..ng giac

2
2
1) 1 + i 3
+ i sin
)
(DS. 2 cos
3
3

11
11
+ i sin
)
(DS. 2 cos
2) 3 i
6
6

7
7
+ i sin
)
(DS. 2 cos
3) 3 i
6
6
3 i
+
(DS. cos + i sin )
4)
2
2
6
6
5
5
3 1
+ i
(DS. cos
+ i sin )
5)
2
2
6
6
5
5
3
1
(DS. cos
+ i sin )
6) i
2
2
3
3
4
4
3
1
(DS. cos
+ i sin )
7) i
2
2
3
3
p
h
23 i
23
+ i sin
)
(DS. 2 2 + 3 cos
8) 2 + 3 i
12
12
p
h
19 i
19
+ i sin
)
(DS. 2 2 3 cos
9) 2 3 i
12
12
e n cac so ph
2. Bieu di
u.c sau day du.o.i da.ng lu.o..ng giac
1) cos + i sin
(DS. cos( ) + i sin( ))

2) sin + i cos
(DS. cos
+ + i sin
+ ))
2
2
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
40
3) cos i sin
(DS. cos() + i sin())
4) cos i sin
(DS. cos( + ) + i sin( + ))
Bàng cach da.t = + 2k, trong do 0 6 < 2, ta co:
i .
h
cos +i sin
vo i 0 6 < ;
5) 1+cos +i sin
(DS. 2 cos
2
2
2
h
i
+ 2
+ 2
cos
+ i sin
vo.i 6 < 2)
2 cos
2
2
2h
6) 1 cos + i sin
(DS. 2 sin
cos
+ i sin
)
2
2
2
7) sin + i(1 + cos )
i .
h
(DS. 2 cos
cos
+ i sin
vo i 0 6 < ;
2
2
2 i
h
3
3
cos
+ i sin
vo.i 6 < 2)
2 cos
2
2
2
8) sin + i(1 + cos )
+
+ i .
h
cos
+ i sin
vo i 0 6 < ;
(DS. 2 cos
2
2
2 i
h
3 +
3 +
cos
+ i sin
vo.i 6 < 2)
2 cos
2
2
2
3. Tnh:
100
1
3
1) cos i sin
)
(DS. i
6
6
2
2
4 12
2)
(DS. 212 )
3+i
( 3 + i)6
3)
(DS. 3, 2)
(1 + i)8 (1 + i)4
(i 3)15 (i + 3)15
4)
+
(DS. 64i)
(1 i)20
(1 + i)20
5)
(1 + i)100
(1 i)96 + (1 + i)96
(DS. 2)
(1 + icotg)5
(DS. cos( 10) + i sin( 10))
1 icotg)5
(1 i 3)(cos + i sin )
7)
2(1 i)(cos
h i sin )

i
2
cos 6
+ i sin 6
)
(DS.
2
12
12
6)
e n so ph
1.4. Bieu di
(1 + i 3)3n
8)
(1 + i)4n
(DS. 2)
1
1
4. Ch
u.ng minh ràng z + = 2 cos z n + n = 2 cos n.
z
z
5. Hay bieu dien cac hàm sau day qua sin và cos
1) sin 3
(DS. 3 cos2 sin sin3 )
2) cos 3
(DS. cos3 3 cos sin2 )
3) sin 4
(DS. 4 cos3 sin 4 cos sin3 )
4) cos 4
(DS. cos4 6 cos2 sin2 + sin4 )
e n cac hàm sau qua tgx
6. Hay bieu di
4tg 4tg3
1) tg4
(DS.
)
1 6tg2 + tg4
6tg 20tg3 + 6tg5
2) tg6
(DS.
)
1 15tg2 + 15tg4 tg6
7. Ch
u.ng minh ràng
n
4
n
n
Cn1 Cn3 + Cn5 Cn7 + . . . = 2 2 sin

4
n
1 Cn2 + Cn4 Cn6 + . . . = 2 2 cos
Ch d
a n. Tnh (1 + i)n ba`ng cach su. du.ng cong th
u.c Moivre và
òi so sanh ph
àn thu..c và ph
àn
u.c nhi. th
u.c Newton r
su. du.ng cong th
.
.
ao cac so thu du o. c.
8. Ch
u.ng minh ràng
3
1
+ cos
=
5
5
2
3
5
1
+ cos
=
cos + cos
7
7
7
2
4
1
2
+ cos
=
cos
5
5
2
2
4
6
1
cos
+ cos
+ cos
=
7
7
7
2
2
4
6
8
1
cos
+ cos
+ cos
+ cos
=
9
9
9
9
2
1) cos
2)
3)
4)
5)
41
Chu.o.ng 1. So ph
u.c
42
9. Giai phu.o.ng tr`nh
i x n
i+x
cotg + i
,
cotg i
n N, R.
+ k
, k = 0, n 1)
n
u.c co modun = 1 th` mo.i nghie.m
10. Ch
u.ng minh ràng neu A là so ph
cua phu.o.ng tr`nh
1 + ix n
=A
1 ix
(DS. x = tg
èu là nghie.m thu..c và khac nhau.

d
xn naxn1 Cn2 a2xn2 an = 0.
a
, k = 0, n 1)
k 2 1
Ch d
a n. D`
ung cong th
u.c nhi. th
u.c Newton de du.a phu.o.ng tr`nh
è da.ng xn = (x + a)n xn .
v
(DS. xk =
x5 + x4 + x3 + x2 + x + 1 = 0.
k
k
(DS. xk = cos
+ i sin
, k = 1, 2, 3, 4, 5)
3
3
x5 + x4 + 2 x3 + 3 x2 + 4 x + 5 = 0,
C, 6= 0.
h
k i
k
(DS. xk = cos
+ i sin
, k = 1, 2, 3, 4, 5)
3
3
Ch d
a n. Ve trai là tong cap so nhan vo.i cong bo.i ba`ng .
x
14. Gia su. n N, n > 1, c 6= 0, c R. Giai cac phu.o.ng tr`nh sau
day
e n so ph
1.4. Bieu di
1) (x + c)n (x c)n = 0
2) (x + ci)n (x ci)n = 0
k
, k = 1, n 1)
n
k
, k = 1, n 1)
(DS. x = cicotg
n
(DS. x = ccotg
3) (x + ci)n + i(x ci)n = 0

(3 + 4k)
, k = 0, n 1)
(DS. x = cicotg
4n
4) (x + ci)n (cos + i sin )(x ci)n = 0, 6= 2k.
+ 2k
(DS. x = cicotg
, k = 0, n 1)
2n
15. Tnh
i
1 h1
+ cos x + cos 2x + + cos nx .
Dn (x) =
2 2
2n + 1
1 sin 2 x
(DS. Dn (x) =
)
2 2 sin x
2
16. 1) Bieu dien cos 5x và sin 5x qua cos x và sin x.
2
2
2) Tnh cos
và sin .
5
5
(DS. 1) cos 5x = cos5 x 10 cos3 x sin2 x + 5 cos x sin4 x,
sin 5x = 5 cos4 x sin x 10 cos2 x sin3 x + sin5 x.
p
2
10 + 2 5
51
2
=
, cos
=
)
2) sin
5
4
5
4
2
àn su. du.ng bieu th

c
Ch d
a n. De tnh sin
u.c cua sin 5x.
5
43
Chu.o.ng 2
- a th
D
u.c v`
a h`
am h
u.u ty
2.1
2.2
2.1
- a th
D
u.c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.1.1
- a th
D
u.c tren tru.`
o.ng s
o ph
u.c C . . . . . . . 45
2.1.2
- a th
D
u.c tren tru.`
o.ng s
o thu..c R . . . . . . . 46
Ph
an th
u.c h
u.u ty . . . . . . . . . . . . . . . 55
- a th
D
u.c
e n do.n tri.
Da th
u.c mo.t bien vo.i he. so thuo.c tru.ò.ng so P du.o..c bieu di
u.u ha.n
du.o.i da.ng tong h
Q(x) = a0z n + a1z n1 + + an1 z + an
(2.1)
èu
trong do z là bien, a0, a1 , . . . , an là cac so; và mo i tong da.ng (2.1) d
.
u c.
là da th
K
y hie.u: Q(z) P[z].
u.c tren
Neu a0 , a1, . . . , an C th` ngu.ò.i ta noi ra`ng Q(z) là da th
u.c: Q(z) C[z]. Neu a0 , a1, . . . , an R th` Q(z) là da
tru.ò.ng so ph
th
u.c tren tru.ò.ng so thu..c: Q(z) R[z].
- a th
2.1. D
u.c
45
Neu Q(z) 6= 0 th` ba.c cua no (k

y hie.u degQ(z)) là so m
u cao nhat
.
.
u c và he. so cua so
cua mo.i lu
y th`
u a cua cac so ha.ng 6= 0 cua da th
ha.ng co lu
y th`
u.a cao nhat do go.i là he. s
o cao nh
at.
.
òn ta.i
u c và Q(z) 6= 0 th` t
Neu P (z) và Q(z) P[z] là ca.p da th
u.c h(z) và r(z) P[z] sao cho
ca.p da th
1+ P = Qh + r,
2+ hoa.c r(z) = 0, hoa.c degr < degQ.
- i.nh l
àn du. cua phep chia da th
D
y B
ezout. Ph
u.c P (z) cho nhi. th
u.c
`ng P () (r = P ()).
z l`
a h
a
2.1.1
- a th
en tru.`
o.ng s
o ph
u.c C
D
u.c tr
u.c
Gia su. Q(z) C[z]. Neu thay z bo.i so th` ta thu du.o..c so ph
Q() = a0n + a1n1 + + an1 + an .
- i.nh ngha 2.1.1. Neu Q() = 0 th` so z = du.o..c go.i là nghie.m
D
u.c Q(z) hay cua phu.o.ng tr`nh da.i so Q(z) = 0.
cua da th
- i.nh l
D
y Descate. Da th
u.c Q(z) chia het cho nhi. th
u.c z khi v`
a
u.c P (z) (t
u.c l`
a P () = 0).
ch khi l`
a nghie.m cua da th
- i.nh ngha 2.1.2. So ph
u.c Q(z)
D
u.c là nghie.m bo.i m cua da th
neu và ch neu Q(z) chia het cho (z )m nhu.ng khong chia het cho
(z )m+1 . So m du.o..c go.i là b
o.i cua nghie.m . Khi m = 1, so go.i
.
là nghie.m do n cua Q(z).
u.c C du.o..c la.p nen bàng
Trong tiet 2.1.1 ta biet ràng ta.p ho..p so ph
cach ghep them vào cho ta.p ho..p so thu..c R mo.t nghie.m ao x = i cua
phu.o.ng tr`nh x2 + 1 = 0 và mo.t khi da ghep i vào th` mo.i phu.o.ng
èu co nghie.m ph
àn phai
u.c d
u.c thu..c su... Do do khong c
tr`nh da th
sang ta.o them cac so mo.i de giai phu.o.ng tr`nh (v` the C còn du.o..c go.i
là tru.ò.ng dong da.i so).
- .inh l
D
y Gauss (di.nh l
y co. ban cua da.i so).
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
46
èu c
o.ng s
o ph
u.c d
Mo.i da th
u.c da.i s
o b
a.c n (n > 1) tren tru.`
o t
.
nh
at m
o.t nghie.m ph
u c.
T`
u. di.nh l
y Gauss r
ut ra cac he. qua sau.
+
.
èu co d
u.c d
1 Mo.i da th
u c ba.c n (n > 1) tren tru.ò.ng so ph
ung n
àn ba`ng bo.i cua no, t
u.c là
nghie.m neu mo i nghie.m du.o..c tnh mo.t so l
Q(x) = a0 (z 1)m1 (z 2)m2 (z k )mk ,
(2.2)
trong do i 6= j i 6= j và m1 + m2 + + mk = n.
Da th
u.c (2.1) vo.i he. so cao nhat a0 = 1 du.o..c go.i là da th
u.c thu
go.n.
2+ Neu z0 là nghie.m bo.i m cua da th
u.c Q(z) th` so ph
u.c lien ho..p
u.c lien ho..p Q(z), trong do da
vo.i no z 0 là nghie.m bo.i m cua da th
th
u.c Q(z) du.o..c xac di.nh bo.i
def
Q(z) = a0 z n + a1z n1 + + an1 z + an .
2.1.2
(2.3)
- a th
en tru.`
o.ng s
o thu..c R
D
u.c tr
Gia su.
Q(z) = z n + a1z n1 + + an1 z + an
(2.4)
u.c quy go.n vo.i he. so thu..c a1, a2, . . . , an.

là da th
Da th
u.c này co tnh chat da.c bie.t sau day.
- i.nh l
u.c (2.4) v
a nghie.m b
o.i m cua da th
o.i
D
y 2.1.1. Neu s
o ph
u.c l`
ung l`
a nghie.m b
o.i m cua
o ph
u.c lien ho..p v
o.i n
o c
he. s
o thu..c th` s
.
u c d
o.
da th
Su. du.ng di.nh l
y tren day ta co the t`m khai trien da th
u.c vo.i he.
è sau ta thu.ò.ng ch xet da
u.a so. V
so thu..c Q(z) thành tch cac th`
y
th
u.c vo.i he. so thu..c vo.i bien ch nha.n gia tri. thu..c nen bien do ta k
hie.u là x thay cho z.
- a th
2.1. D
u.c
47
- i.nh l
o c
ac nghie.m thu..c b1, b2 , . . . , bm
D
y 2.1.2. Gia su. da th
u.c Q(x) c
o.i tu.o.ng u
.ng 1, 2, . . . , m v`
v
o.i b
a c
ac c
a.p nghie.m ph
u.c lien ho..p a1
v`
a a1 , a2 v`
a a2 , . . . , an v`
a an v
o.i b
o
o.i tu.o.ng u
.ng 1 , 2 , . . . , n . Khi d
Q(x) = (x b1 )1 (x b2 )2 (x bm )m (x2 + p1 x + q1)1
(x2 + p2 x + q2)2 (x2 + pn x + qb )n .
(2.5)
- i.nh l
u.c Q(x) = xn + a1xn1 + + an1 x + an
D
y 2.1.3. Neu da th
`ng 1 c
o nguyen v`
a v
o.i he. s
o cao nh
at b
a
o nghie.m h
u.u ty th`
v
o.i he. s
nghie.m d
o l`
a s
o nguyen.
Doi vo.i da th
u.c vo.i he. so h
u.u ty ta co
`
- i.nh l
(`, m Z, m > 0) l`
a nghie.m
D
y 2.1.4. Neu ph
an s
o t
oi gian
m
n
n1
h
u.u ty cua phu.o.ng tr`nh v
o.i he. s
o h
u.u ty a0x +a1 x + +an1 x+
a u.
a m l`
a u.
o.c cua s
o ha.ng tu.. do an v`
o.c cua he. s
o cao
an = 0 th` ` l`
nh
at a0 .
VI DU
CAC
.
V du. 1. Gia su. P (z) = a0 z n + a1z n1 + + an1 z + an . Ch
u.ng
minh ràng:
1+ Neu P (z) C[z] th` P (z) = P (z).
2+ Neu P (z) R[z] th` P (z) = P (z).
du.ng cac tnh chat cua phep toan lay lien ho..p ta thu
Giai. 1+ Ap
du.o..c
p(Z) = a0z n + a1 z n1 + + an1 z + an
= a0z n + a1 z n1 + + an1 z + an
= a0 (z)n + a1 (z)n1 + + an1 z + an = P (z).
48
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
2+ Gia su. P (z) R[z]. Khi do
P (z) = a0 z n + a1z n1 + + an1 z + an
= a0 z n + a1z n1 + + an1 z + an
= a0 (z)n + a1(z)n1 + + an1 z + an
= a0 (z)n + a1(z)n1 + + an1 z + an = P (z).
ung thu du.o..c P (z) = P (z) v` P (z) = P (z). N
T`
u. do c
u.c
V du. 2. Ch
u.ng minh ràng neu a là nghie.m bo.i m cua da th
P (z) = a0 z n + a1z n1 + + an1 z + an ,
a0 6= 0
th` so ph
u.c lien ho..p a là nghie.m bo.i m cua da th
u.c
P (z) = a0 z n + a1z n1 + + an1 z + an
(go.i là da th
u.c lien ho..p ph
u.c P (z)).
u.c vo.i da th
Giai. T`
u. v du. 1 ta co
P (z) = P (z).
(2.6)
V` a là nghie.m bo.i m cua P (z) nen

P (z) = (z a)m Q(z),
Q(a) 6= 0
(2.7)
u. (2.6) và (2.7) suy ra

u.c ba.c n m. T`
trong do Q(z) là da th
P (z) = P (z) = (z a)m Q(z) = (z a)m Q(z).
(2.8)
àn ch
Ta còn c
u.ng minh ra`ng Q(a) 6= 0. Tha.t va.y, neu Q(a) = 0 th`
àn n
u.c mo.t l
u.a ta co
ba`ng cach lay lien ho..p ph
Q(a) = Q(a) = 0
Q(a) = 0.
èu này vo l
Di
y. Ba`ng cach da.t t = z, t`
u. (2.8) thu du.o..c
P (t) = (t a)m Q(t),
Q(a) 6= 0.
- a th
2.1. D
u.c
49
u.ng to ra`ng t = a là nghie.m bo.i m cua da th

Dang th
u.c này ch
u.c
P (t). N
u.c vo.i
V du. 3. Ch
u.ng minh ra`ng neu a là nghie.m bo.i m cua da th
u.c lien
he. so thu..c P (z) = a0z n + a1z n1 + + an (a0 6= 0) th` so ph
ung là nghie.m bo.i m cua chnh da th
u.c do.
ho..p a c
Giai. T`
u. v du. 1, 2+ ta co
P (z) = P (z)
(2.9)
và do a là nghie.m bo.i m cua no nen

P (z) = (z a)m Q(z)
(2.10)
trong do Q(z) là da th

u.c ba.c n m và Q(a) 6= 0.
àn ch
Ta c
u.ng minh ràng
P (z) = (z a)m Q(z),
Q(a) 6= 0.
(2.11)
Tha.t va.y t`
u. (2.9) và (2.10) ta co
P (z) = (z a)m Q(z) = (z a)m Q(z)
m

= (z a) Q(z) = (z a)m Q(z)
v` theo (2.9)
Q(z) = Q(z) Q(z) = Q(z).
àn ch
Ta còn c
u.ng minh Q(a) 6= 0. Tha.t va.y v` Q(a) 6= 0 nen
Q(a) 6= 0 và do do Q(a) 6= 0 v` doi vo.i da th
u.c vo.i he. so thu..c th`
Q(t) = Q(t). N
V du. 4. Giai phu.o.ng tr`nh z 3 4z 2 + 4z 3 = 0.
y 4 suy ra`ng cac nghie.m nguyen cua phu.o.ng tr`nh
Giai. T`
u. di.nh l
èu là u.o.c cua so ha.ng tu.. do a = 3. So ha.ng tu.. do
vo.i he. so nguyen d
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
50
a = 3 co cac u.o.c là 1, 3. Ba`ng cach kiem tra ta thu du.o..c z0 = 3

là nghie.m nguyen. T`
u. do
z 3 4z 2 + 4z 3 = (z 3)(z 2 z + 1)

1
1
3
3
z i
= (z 3)(z + i
2
2
2
2
hay là phu.o.ng tr`nh da cho co ba nghie.m là
1
1
3
3
z0 = 3, z1 = i
; z2 = + i
2
2
2
2
e n da th
u.c P6 (z) = z 6 3z 4 + 4z 2 12 du.o.i da.ng:
V du. 5. Bieu di
1+ tch cac th`
u.a so tuyen tnh;
2+ tch cac th`
u.a so tuyen tnh vo.i tam th
u.c ba.c hai vo.i he. so
thu..c.
Giai. Ta t`m mo.i nghie.m cua da th
u.c P (z). V`
z 6 3z 4 + 4z 2 12 = (z 2 3)(z 4 + 4)
nen ro ràng là
z1 = 3,
z2 =
z4 = 1 i,
z5 = 1 + i,
3,
z3 = 1 + i,
z6 = 1 i.
T`
u. do
1+ P6 (z) = (z 3)(z + 3)(z 1 i)(z 1+ i)(z +1 i)(z +1+ i)

.ng vo.i cac
2+ Bàng cach nhan cac ca.p nhi. th
u.c tuyen tnh tu.o.ng u
nghie.m ph
u.c lien ho..p vo.i nhau ta thu du.o..c
P6 (z) = (z
3)(z +
3)(z 2 2z + 2)(z 2 + 2z + 2). N
y th`
u.a thap nhat sao cho cac
V du. 6. T`m da th
u.c he. so thu..c co lu
so z1 = 3, z2 = 2 i là nghie.m cua no.
- a th
2.1. D
u.c
51
u.c xuat hie.n

Giai. V` da th
u.c ch co he. so thu..c nen cac nghie.m ph
u.c, ngha là neu z2 = 2 i là nghie.m cua no th`
t`
u.ng ca.p lien ho..p ph
z2 = 2 + i c
ung là nghie.m cua no. Do do
P (z) = (z 3)(z 2 + i)(z 2 i) = z 3 7z 2 + 17z 15. N
V du. 7. Phan tch da th
u.c
(x + 1)n (x 1)n
thành cac th`
u.a so tuyen tnh.
Giai. Ta co
P (x) = (x + 1)n (x 1)n
= [xn + nxn1 + . . . ] [xn nxn1 + . . . ] = 2nxn1 + . . .
Nhu. va.y P (x) là da th
u.c ba.c n 1 vo.i he. so cao nhat bàng 2n. Doi
u.c này ta da biet (1) nghie.m cua no:
vo.i da th
xk = icotg
k
,
n
k = 1, 2, . . . , n 1.
Do do
(x + 1)n (x 1)n

2
(n 1)

x icotg
x icotg
.N
= 2n x icotg
n
n
n
u.a so ta thu.ò.ng
u.c tren tru.ò.ng P thành th`
Khi phan tch da th
ga.p nh
u.ng da th
u.c khong the phan tch thành tch hai da th
u.c co ba.c
u.ng da th
u.c này du.o..c go.i là da
ung tru.ò.ng P do. Nh
thap ho.n tren c`
at kha quy.
th
u.c b
u.c x2 2 là kha quy tren tru.ò.ng so thu..c v`:
Chang ha.n: da th
x2 2 = (x
2)(x +
2)
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
52
at kha quy tren tru.ò.ng so h

u.u ty. Tha.t va.y, neu
nhu.ng b
x2 2 = (ax + b)(cx + d);
a, b, c, d Q
b
th` bàng cach da.t x = ta co
a
b2
b
2
=
0
2=
2
a
a
và
2 là so h
u.u ty. Vo l
y.
u.c xn 1 thành tch cac da th

u.c bat kha
V du. 8. Phan tch da th
quy tren R.
àu tien ta khai trien da th
Giai. D
u.c da cho thành tch cac th`
u.a
so tuyen tnh
xn 1 = (x 0)(x 1) (x n1 ),
2k
2k
+ i sin
, k = 0, n 1
k = cos
n
n
và tach ra cac nhi. th
u.c thu..c. Ta co
k R neu
sin
.
2k
= 0 2k .. n, 0 6 k < n 1.
n
T`
u. do
.
èu do (2k .. n) ch xay ra khi k = 0 (v` k < n)
1+ Neu n là so le th` di
và khi do 0 = 1.
2+ Neu n là so cha n (n = 2m) th` nghie.m k ch thu..c khi k = 0
và k = m. Do do 0 = 1, m = 1. Doi vo.i cac gia tri. k còn la.i k
khong là so thu..c. Doi vo.i cac gia tri. k này ta co
sin

2k
2k
2(n k)
= sin 2
= sin
n
n
n
và do do
nk = k 1 = n1 ,
2 = n2 , . . .
- a th
2.1. D
u.c
53
Ma.t khac
(x k )(x k ) = x2 (k + k )x + k k = x2 x 2 cos
2k
+ 1.
n
Do do
n1
2

Q
2k
x2 x 2 cos
+ 1 neu n là so le,
(x 1)
n
k=1
n2
n
2

Q
x 1=
2k
(x 1)(x + 1)
+1
x2 x 2 cos
k=1
neu n là so cha n. N

` TA
P
BAI
.
u.c
1. Ch
u.ng minh ràng so z0 = 1 + i là nghie.m cua da th
P4 (z) = 3z 4 5z 3 + 3z 2 + 4z 2.
T`m cac nghie.m còn la.i.
1 + 13
1 13
(DS. z1 = 1 i, z2 =
, z3 =
)
6
6
u.c
2. Ch
u.ng minh ràng so z0 = i là nghie.m cua da th
P4 (z) = z 4 + z 3 + 2z 2 + z + 1.
T`m cac nghie.m còn la.i.
1 + 3i
1 i 3
(DS. z1 = i, z2 =
, z3 =
)
2
2
3. Xac di.nh bo.i cua nghie.m z0 = 1 cua da th
u.c
P4 (z) = z 4 5z 3 + 9z 2 7z + 2.
(DS. 3)
4. Xac di.nh bo.i cua nghie.m z0 = 2 cua da th

u.c
P5 (z) = z 5 5z 4 + 7z 3 2z 2 + 4z 8.
(DS. 3)
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
54
y th`
u.a thap nhat sao cho so z1 = i là
5. T`m da th
u.c he. so thu..c co lu
nghie.m kep và z2 = 1 i là nghie.m do.n cua no.
(DS. z 6 + 2z 5 + 4z 4 + 4z 3 + 5z 2 + 2z + 2)
u.c da cho thành tch cac th`
u.a so tuyen tnh
6. Phan tch cac da th
1) z 3 6z 2 + 11z 6
(DS. (z 1)(z 2)(z 3))
2) 6z 4 11z 3 z 2 4

1 + i 3
1 i 3
2
z
z
.
(DS. 6(z 2) z +
3
2
2

2
2
4
2
3) 3z 23z 36
z + i )
(DS. 3(z 3)(z + 3) z i
3
3
n
(DS. (z 0 )(z 1) (z n1 ),
4) z 1
2k
2k
k = cos
+ i sin
, k = 0, n 1)
n
n
(DS. (z 1 i)(z 1 + i)(z + 1 i)(z + 1 + i))
5) z 4 + 4
6) z 4 + 16
(DS. (z 2(1 + i))(z 2(1 i))(z + 2(1 + i))(z + 2(1 i)))

7) z 4 + 8z 3 + 8z 1
(DS. (z i)(z + i)(z + 4 17)(z + 4 + 17))

1 i 7
1 + i 7
3
8) z + z + 2
z
)
(DS. (z + 1) z
2
2
u.c tren tru.ò.ng so thu..c thành cac da th
u.c bat
7. Phan tch cac da th
kha quy tren c`
ung tru.ò.ng do.
(DS. (x + 1)(x2 x + 2))
1) x3 + x + 2
(DS. (x2 2x 2 + 4)(x2 + 2 2x + 4))

2) x4 + 16
3) x4 + 8x3 + 8x 1 (DS. (x2 + 1)(x + 4 17)(x + 4 + 17))

4) x4 + 2x3 + 3x2 + 2x 3

5 1
5 + 1 2
x+
(x + x + 3))
(DS. x
2
2
4

Q
8k + 1
+ 52 )
5) x10 2x5 + 2 (DS.
x2 2 10 2 cos
20
k=0
6) x4 + x3 + x2 + x + 1
2.2. Phan th
u.c h
u.u ty
55

5
1
5+1
x + 1 x2 +
x+1 )
(DS. x2
2
2
òi d`
ung phep doi bien y =
u.a so chung r
Ch d
a n. Da.t x2 làm th`
1
x+
x
n1
Q 2
k
+ 1))
(DS. (x2 1)
(x 2x cos
7) x2n 1
n
k=1
n

Q
2k
x2 2x cos
8) x2n+1 1
+1 )
(DS. (x 1)
2n + 1
k=1
u.u ty
Ph
an th
u.c h
2.2
Mo.t hàm so xac di.nh du.o.i da.ng thu.o.ng cua hai da th

u.c da.i so ta.i
u.c h
u.u ty.
nh
u.ng diem mà ma u so khong trie.t tieu go.i là phan th
R(x) =
P (x)
,
Q(x)
Q(x) 6= 0.
u.u ty thu..c su... Neu

Neu degP < degQ th` R(x) go.i là ph
an th
u.c h
an th
u.c h
u.u ty kh
ong thu..c su...
degP > degQ th` R(x) du.o..c go.i là ph
Neu degP > degQ th` ba`ng cach thu..c hie.n phep chia P (x) cho
Q(x) ta thu du.o..c
P1 (x)
P (x)
= W (x) +
Q(x)
Q(x)
(2.12)
P1 (x)
trong do W (x) là da th
là phan th
u.c h
u.c, còn
u.u ty thu..c su...
Q(x)
è sau ta ch xet cac phan th
u.c
u.u ty là thu.o.ng cua hai da th
V
u.c h
u.c nhu. va.y du.o..c go.i là phan th
u.c h
u.u
da.i so vo.i he. so thu..c (phan th
ty vo.i he. so thu..c).
u.c co. ban) là
Phan th
u.c thu..c do.n gian nhat (còn go.i là phan th
e n toi gian bo.i mo.t trong hai da.ng sau
nh
u.ng phan th
u.c du.o..c bieu di
day
I.
A
;
(x )m
II.
(x2
Bx + C
;
+ px + q)m
A, B, C, p, q R.
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
56
T`
u. di.nh l
y Gauss và cac he. qua cua no ta co
P (x)
- i.nh l
u.u ty thu..c su..

o.i m
au
D
y. Mo.i ph
an th
u.c h
he s
o thu..c v
Q(x) .
s
o c
o da.ng
Q(x) = (x )r (x )s (x2 + p1 x + q1)m
(x2 + p2 x + q2 )` (x2 + ps x + qs )n
(2.13)
e n du.
èu c
o the bieu di
o.i da.ng t
ong h
u.u ha.n c
ac ph
an th
u.c co. ban
d
da.ng I v`
a II
A
B
C
P (x)
=
+
+
+ +
r
r1
Q(x)
(x )
(x )
x
D
E
F
+
+
+
+ +
s
s1
(x )
(x )
x
...
... ... ... ... ... ... ...

Ix + H
Lx + M
Gx + H
+ 2
+ + 2
+
+ 2
m
m1
(x + p1 x + q1)
(x + p1 x + q1)
x + p1 x + q1
...
... ... ... ... ... ... ...

Qx + R
Sx + T
Nx + P
+ 2
+ + 2
,
+ 2
n
n1
(x + ps x + qs )
(x + ps x + qs )
x + ps x + qs
(2.14)
`
ang s
o thu..c.
trong d
o A, B, . . . l`
a nh
u.ng h
Nhu. va.y cac phan th
u.c co. ban o. ve phai cua (2.14) sap xep theo
.ng vo.i cac th`
u.a so o. ve phai cua (2.13), trong do
t`
u.ng nhom tu.o.ng u
u.a so tu.o.ng
so so ha.ng cua mo i nhom ba`ng so m
u cua lu
y th`
u.a cua th`
u
.ng.
àn lu.u y
C
ra`ng khi khai trien phan th
u.c cu. the theo cong th
u.c
(2.14) mo.t so he. so co the ba`ng 0 và do do so so ha.ng trong mo i nhom
u cua th`
u.a so tu.o.ng u
.ng.
co the be ho.n so m
Trong thu..c hành, de tnh cac he. so A, B, . . . ta se su. du.ng cac
phu.o.ng phap sau.
2.2. Phan th
u.c h
u.u ty
57
u.c là
I. Gia su. da th
u.c Q(x) ch co cac nghie.m thu..c do.n, t
n
Y
Q(x) =
(x aj ), ai 6= aj i 6= j.
j=1
Khi do
P (x) X Aj
=
Q(x)
x
a
j
j=1
n
(2.15)
De xac di.nh Ak ta nhan hai ve cua (2.15) vo.i x ak và thu du.o..c
P (x)
n
Q
(x aj )
= Ak +
h A
Ak1
1
+ +
x a1
x ak1
j=1
j6=k
Ak+1
An i
(x ak ). (2.16)
+ +
x ak+1
x an
Thay x = ak vào (2.16) ta co

Ak = Q
n
P (ak )
(2.17)
(ak aj )
j=1
j6=k
Ak
u.c
ta xoa th`
u.a so
Nhu. va.y de tnh he. so Ak cua phan th
x ak
P (x)
và tiep theo là thay x = ak vào bieu
(x ak ) khoi ma u so cua
Q(x)
ap x
oa.
th
u.c còn la.i. V` va.y phu.o.ng phap này du.o..c go.i là phu.o.ng ph
.
.
II. Neu Q(x) co nghie.m bo.i th` cong th
u c (2.17) khong còn su du.ng
du.o..c. Gia su. Q(x) = g m , trong do hoa.c g = x hoa.c g là tch cac
u.c ba.c hai vo.i hai bie.t so am. Trong tru.ò.ng ho..p
th`
u.a so là tam th
àn khai trien P (x) theo cac lu
này ta c
y th`
u.a cua g:
P (x) = a0 + a1g + a2g 2 + . . .
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
58
trong do a0, a1, . . . là ha`ng so neu g = x và là da th

u.c ba.c khong
àn
u. hai (trong tru.ò.ng ho..p này ta c
vu.o..t qua 1 trong tru.ò.ng ho..p th
thu..c hie.n theo quy tac phep chia co du.).
III. Doi vo.i tru.ò.ng ho..p tong quat, ta nhan hai ve cua (2.14) vo.i
u.c Q(z) và sap xep cac so ha.ng o. ve phai dang th
u.c thu du.o..c
da th
òng nh
u.c và thu du.o..c d
at th
u.c gi
u.c: mo.t da
u.a hai da th
thành da th
u.c kia là da th
u.c vo.i he. so A, B, . . . chu.a du.o..c
th
u.c là P (x), còn da th
xac di.nh. Can ba`ng cac he. so cua cac lu
y th`
u.a c`
ung ba.c ta thu du.o..c
he. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh vo.i an là A, B, . . . .
Giai he. do, ta t`m du.o..c cac he. so A, B, . . . Phu.o.ng phap này go.i
ap he. s
o b
at di.nh.
là phu.o.ng ph
òng
Ta co the xac di.nh he. so ba`ng cach khac là cho bien x trong d
u.ng tri. so t`
uy y
(chang ha.n cac gia tri. do là nghie.m thu..c
nhat th
u.c nh
cua ma u so).
VI DU
CAC
.
V du. 1. Khai trien cac phan th
u.c h
u.u ty sau thành tong cac phan
th
u.c co. ban
1)
2x3 + 4x2 + x + 2
,
(x 1)2 (x2 + x + 1)
2)
x2 2x
(x 1)2 (x2 + 1)2
Giai. 1) V` tam th
u.c ba.c hai x2 + x + 1 khong co nghie.m thu..c nen
B1
B2
2x3 + 4x2 + x + 2
Mx + N
R1 (x) =
=
+
+ 2
2
2
2
(x 1) (x + x + 1)
(x 1) (x 1)
x +x+1
òng ma u so ta co
Quy d
2x3 + 4x2 + x + 2
(x 1)2 (x2 + x + 1)
B1(x3 1) + B2 (x2 + x + 1) + (Mx + N )(x2 2x + 1)
=
(x 1)2 (x2 + x + 1)
2.2. Phan th
u.c h
u.u ty
59
Can bàng he. so cua x0 , x1, x2 và x3 trong cac tu. so ta thu du.o..c he.
phu.o.ng tr`nh

3
x B1 + B2 + N = 2,

2
x B2 + M 2N = 1,

x1 B2 + N 2M = 4,

x0 B1 + M = 2.
Giai he. phu.o.ng tr`nh ta co B1 = 2, B2 = 3, M = 0, N = 1. T`
u. do
3
2
1
R1 (x) =
+
+ 2
2
x 1 (x 1)
x +x+1
2) Ta co
A2
x2 2x
A1
M1 x + N1 M2 x + N2
+
+
=
+
2
2
2
2
(x 1) (x + 1)
x 1 (x 1)
x2 + 1
(x2 + 1)2
òng ma u so và can bàng cac tu. so ta co
Quy d
R2 =
x2 2x = A1(x 1)(x2 + 1)2 + A2 (x2 + 1)2 + (M1 x + N1 )(x 1)2 (x2 + 1)

+ (M2x + N2 )(x 1)2 .
So sanh cac he. so cua cac lu
y th`
u.a c`
ung ba.c o. hai ve ta thu du.o..c

x5 A1 + M1 = 0,

4
x A1 + A2 2M1 + N1 = 0,

x3 2A1 + 2M1 2N1 + M2 = 0,

2
x 2A1 + 2A2 2M1 + 2N1 + 2N1 2M2 + N2 = 1,

1
x A1 + M1 2N1 + M2 2N2 = 2,

x0 A1 + A2 + N1 + N2 = 0.
T`
u. do suy ra
1
1
1
, A2 = , M1 = ,
2
4
2
1
1
N1 = , M2 = , N2 = 1
4
2
A1 =
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
60
và do va.y
1
1
1
1
1
x+1
x
x2 2x
4 + 2
4 + 2
= 2 +
(x 1)2 (x2 + 1)2

x 1 (x 1)2
x2 + 1
(x2 + 1)2
V du. 2. C
ung hoi nhu. tren
1) R1 (x) =
x4
;
x4 + 5x2 + 1
2) R2 (x) =
x4 + 1
àu tien
Giai. 1) R1 (x) là phan th
u.c h
u.u ty khong thu..c su.. nen d
.
àn thu. c hie.n phep chia:
c
x4
5x2 + 4
=1 4
= 1 + R3 (x).
x4 + 5x2 + 4
x + 5x2 + 4
Ch
uy
ràng x4 + 5x2 + 4 = (x2 + 1)(x2 + 4), do do
R3 =
M1 x + N1 M2 x + N2
5x2 + 4
=
+
2
2
(x + 1)(x + 4)
x2 + 1
x2 + 4
òng ma u so và so sanh hai tu. so ta thu du.o..c

Quy d
5x2 4 = (M1 x + N1)(x2 + 4) + (M2 x + N2 )(x2 + 1)
ung ba.c cua x ta
và tiep theo là can bàng cac he. so cua cac lu
y th`
u.a c`
thu du.o..c he. phu.o.ng tr`nh

3
x M1 + M2 = 0,

x2 N1 + N2 = 5,
1
16

M1 = M2 = 0, N1 = , N2 =

3
3
x1 4M1 + N 2 = 0,

x0 4N1 + N 2 = 4
Va.y
R1 (x) = 1 +
1
16
1
1
2
3 x +1
3 x +4
2.2. Phan th
u.c h
u.u ty
61
2) V` x4 + 1 = (x2 + 1)2 2x2 = (x2 + 2x + 1)(x2 2x + 1) nen

R2 =
x4
M2 x + N2
M1 x + N1
1
=
+1
x2 + 2x + 1 x2 2x + 1
òng nhat th
u.c
T`
u. d
1 (M1 x + N1)(x2
2x + 1) + (M + 2x + N2 )(x2 + 2x + 1),
tien hành tu.o.ng tu.. nhu. tren ta co

1
M1 = M2 = ,
2 2
N1 = N2 =
Do do
x+ 2
1
x 2
1
1
=
x4 + 1
2 2 x2 + 2x + 1 2 2 x2 2x + 1
V du. 3. T`m khai trien phan th
u.c
1) R1 (x) =
x+1
x2 + 2x + 6
; 2) R2 (x) =
(x 1)(x 2)x
(x 1)(x 2)(x 4)
Giai. 1) V` ma u so ch co nghie.m do.n 0, 1, 2 nen

x+1
A1
A2
A2
=
+
+
x(x 1)(x 2)
x
x1 x2
du.ng cong th
Ap
u.c (2.17) ta du.o..c

x + 1x=0
1

= ;
A1 =

2
(x 1)(x 2) x=0

x+1
x + 1
3
A2 =
= 2, A3 =
=

x(x 2) x=1
x(x 1) x=2 2
Va.y
R1 (x) =
2
3
1
+
+
2x x 1 2(x 2)
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
62
2) Tu.o.ng tu.. ta co
R2 (x) =
A1
B
C
x2 + 2x + 6
=
+
+
(x 1)(x 2)(x 4)
x1 x2 x3
V` ma u so cua R2 (x) ch co nghie.m do.n nen

x2 + 2x + 6
A=
= 3,

(x 2)(x 4) x=1
x2 + 2x + 6
= 7,
B=

(x 1)(x 4) x=2
x2 + 2x + 6
C=
= 5.

(x 1)(x 2) x=4
Do do
R2(x) =
7
5
3
x1 x2 x4
Nh
a.n xet. Trong mo.t so tru.ò.ng ho..p da.c bie.t, vie.c khai trien phan
u.u ty co the thu du.o..c do.n gian ho.n và nhanh ho.n. Chang ha.n,
th
u.c h
1
u.c 2
thành tong cac phan th
u.c co. ban
de khai trien phan th
x (1 + x2)2
ta co the thu..c hie.n nhu. sau:
1
(1 + x2) x2
1
1
2
=
= 2 2
2
2
2
2
2
2
x (x + 1)
x (x + 1)
x (x + 1) (x + 1)2
1
(1 + x2) x2
2
=
2
2
x (x + 1)
(x + 1)2
1
1
1
2
= 2 2
N
x
x + 1 (x + 1)2
V du. 4. Khai trien cac phan th
u.c h
u.u ty sau:
1)
x4 + 5x3 + 5x2 3x + 1
;
(x + 2)5
2)
x5 + 3x4 + x3 2x2 + 2x + 3
(x2 + x + 1)3
Giai. 1) Da.t g = (x + 2). Khi do ba`ng cach khai trien tu. so theo
u.c nhi. th
u.c Newton
cac lu
y th`
u.a cua x + 2 ba`ng cach ap du.ng cong th
2.2. Phan th
u.c h
u.u ty
63
ta thu du.o..c
x4 + 5x3 + 5x2 3x + 1
=
(x + 2)5
[(x + 2) 2]4 + 5[(x + 2) 2]3 + 5[(x + 2) 2]2 3[(x + 2) 2)] + 1
=
(x + 2)5
3 + 5g g 2 3g 3 + g 4
3
5
1
3
1
=
= 5+ 4 3 2+
5
g
g
g
g
g
g
5
1
3
1
3
+
=
5
4
3
3
(x + 2)
(x + 2)
(x + 2)
(x + 2)
x+2
u.c ba.c hai khong co nghie.m
2) Da.t g = x2 + x + 1. Do là tam th
du.ng thua.t toan chia co du. ta co
thu..c. Ap
P (x) = x5 + 3x4 + x3 2x2 + 2x + 3
= (x2 + x + 1)(x3 + 2x2 2x 2) + 6x + 5
t
u.c là
P = g q1 + r1 ,
q1 = x3 + 2x2 2x 2,
r1 = 6x + 5.
Ta la.i chia q1 cho g và thu du.o..c

q1 = gq2 + r2 ,
q2 = x + 1,
degq2 < deg(g)
r2 = 4x 3.
Nhu. va.y
P = gq1 + r1 = r1 + g(r2 + gq2)
= r1 + r2 g + q2g 2 .
T`
u. do suy ra
P
r1 r2
1
=
+
+
q
2
g3
g3 g3
g
4x + 3
x+1
6x + 5
N
2
+ 2
= 2
3
2
(x + x + 1)
(x + x + 1)
x +x+1
- a th
Chu.o.ng 2. D
u.c và hàm h
u.u ty
64
P
` TA
BAI
.
Trong cac bài toan sau day, hay khai trien phan th
u.c h
u.u ty da
u.c co. ban thu..c.
cho thành tong h
u.u ha.n cac phan th
2x 3
1.
x(x2 1)(x2 4)
1
5
1
7
3
+
+
)
(DS. +
4x 6(x 1) 6(x + 1) 24(x 2) 24(x + 2)
x+1
2x + 1
2
2. 3
(DS.
)
2
x 1
3(x 1) 3(x + x + 1)
1
3. 3
x (x 1)4
4
6
10
1
10
3
1
+ 2+ 3
+
(DS.
+
)
2
3
x
x
x
x 1 (x 1)
(x 1)
(x 1)4
1
3
1
+
(DS.
4. 4
2
(x 1)
16(x 1) 16(x 1)2
1
1
3
1
+
+
+
+
)
16(x + 1) 16(x + 1)2 4(x2 + 1) 4(x2 + 1)2
2x 1
5.
(x + 1)3 (x2 + x + 1)
1
2
3
2x 1
)
(DS.
2
2
3
x + 1 (x + 1)
(x + 1)
x +x+1
1
x
1
x
x
6.
+
)
(DS.
x(x2 + 1)3
x (x2 + 1)3 (x2 + 1)2 x2 + 1
7.
x2 + 3x + 1
x4(x2 + 1)
8.
x5 + 3x3 x2 + 4x 2
(x2 + 1)3
(DS.
3x
1
3
3
)
+ 3 + 2
4
x
x
x x +1
(DS.
2x 1
x1
x
)
+ 2
+ 2
2
3
2
(x + 1)
(x + 1)
x +1
x5 + 2x3 6x2 3x 9
(x2 + x + 2)3
1
x1
x2
)
(DS. 2
+ 2
+ 2
3
2
(x + x + 2)
(x + x + 2)
x +x+2
2x 1
10.
x(x + 1)2 (x2 + x + 1)2
9.
2.2. Phan th
u.c h
u.u ty
7
3
3x + 2
1
6x + 2
+
2
(DS. +
2
)
2
x x + 1 (x + 1)
x + x + 1 (x + x + 1)2
x2
11. 2
(x + 1)(x2 + x + 1)2
1
1
x
(DS. 2
)
+ 2
2
x + 1 x + x + 1 (x + x + 1)2
1
12. 5
4
3
x x + x x2 + x 1
1 2x + 1
1
1
)
(DS.
2
2
3(x 1) 6 x + x + 1 2(x x + 1)
65
Chu.o.ng 3
- i.nh th
Ma tr
a.n. D
u.c
3.1
Ma tr
a.n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.1.1
- .inh ngha ma tr
D
a.n . . . . . . . . . . . . . 67
3.1.2
C
ac phep to
an tuyen tnh tren ma tr
a.n . . 69
3.1.3
Phep nh
an c
ac ma tr
a.n . . . . . . . . . . . 71
Phep chuyen vi. ma tr

a.n . . . . . . . . . . . 72
- i.nh th
D
u.c . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
3.1.4
3.2
3.2.1
3.2.2
3.2.3
3.2.4
3.3
. . . . . . . . 85
. . . . . . . . 85
. . . . . . . . 88
. . . . . . . . 89
Ha.ng cua ma tr
a.n . . . . . . . . . . . . . . . 109
3.3.1
3.3.2
3.4
Nghi.ch the . . . . . . . . . .
- .inh th
D
u.c . . . . . . . . . . .
Tnh ch
at cua di.nh th
u.c . . .
Phu.o.ng ph
ap tnh di.nh th
u.c
- .inh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

D
Phu.o.ng ph
ap t`m ha.ng cua ma tr
a.n . . . . 109
Ma tr
a.n nghi.ch dao . . . . . . . . . . . . . . 118
3.4.1
- .inh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

D
3.1. Ma tra.n
67
3.4.2
3.1
ap t`m ma tr
a.n nghi.ch dao . . . 119
Phu.o.ng ph
Ma tr
a.n
Gia su. P là tru.ò.ng so nào do (P = R, C).
3.1.1
- i.nh ngha ma tr
a.n
D
u. m n so cua P:
Ta xet bang h`nh ch
u. nha.t la.p nen t`
a11
a21
..
.
a12 . . .
a22 . . .
..
..
.
.
a1n
a2n
..
.
am1 am2 . . . amn

a.n (hay chnh xac ho.n: ma tr
a.n s
o)
Bang so này du.o..c go.i là ma tr
àn
kch thu.o.c m n. Cac so aij , i = 1, m, j = 1, n du.o..c go.i là ph
tu. cua ma tra.n, trong do i ch so hie.u hàng, j ch so hie.u co.t cua ma
tra.n.
K
y hie.u: co the d`
ung mo.t trong cac k
y hie.u
a11 a12 . . . a1n

a11 a12 . . . a1n
a21 a22 . . . a2n

a21 a22 . . . a2n
A=
..
..
..
..
..
..
..
, hay ..
hay
.
.
.
.
.
.
.
.
am1 am2 . . . amn

am1 am2 . . . amn

a
11 a12 . . . a1n

a21 a22 . . . a2n
.
..
..
..

.
.
.
.
.

am1 am2 . . . amn
- .inh th
Chu.o.ng 3. Ma tra.n. D
u.c
68
hay ngan go.n ho.n

A = aij mn = aij mn = aij mn .
y hie.u là M(m n).
Ta.p ho..p mo.i (m n)-ma tra.n du.o..c k

a.n vu
ong
Neu m = n th` ma tra.n A = aij mn du.o..c go.i là ma tr
n

.
.
.

y hieu: A = aij nn = aij 1 ). Doi vo i ma tra.n
c
ap n (thu ò ng k
n .
àn
àn tu. aii , i = 1, n du.o..c go.i là nh
u.ng ph
vuong A = aij 1 cac ph
àn tu. này la.p thành du.ò.ng cheo chnh cua ma
tu. du.`
o.ng cheo. Cac ph
tra.n vuong.
àn tu. khong nàm tren du.ò.ng cheo chnh
Ma tra.n vuong mà mo.i ph
èu ba`ng 0 (t
d
u.c là aij = 0 i 6= j) go.i là ma tr
a.n du.`
o.ng cheo:
A=
d1
d2

..
.
..
.
dn
= diag[d1 d2 . . . dn ].
àn tu. d1 = d2 = = dn = 1
Neu trong ma tra.n du.ò.ng cheo A mo.i ph
y hie.u:
th` ma tra.n do du.o..c go.i là ma tra.n do.n vi. cap n và k
En = E =
..
.
.
..
.

1
1
n
Nhu. va.y En = ij 1 , trong do ij =
0
1
neu i 6= j
neu i = j.
3.1. Ma tra.n
69
Sau c`
ung, (m n)-ma tra.n da.ng
0 0 ... 0
0 0 . . . 0
Omn = . . .
..
.
.
.
.
.
. .
0 0 ... 0
go.i là ma tra.n - khong kch thu.o.c m n. Neu m = n th` k
y hie.u On
n
hay O1 .

ong phai là
Nh
a.n xet. 1) Ta nhan ma.nh: ma tra.n A = aij mn kh
mo.t so, no là mo.t Bang c
ac s
o.
2) Ma tra.n kch thu.o.c (1 n) go.i là ma tra.n hàng
i
h
a1, a2, . . . , an
còn ma tra.n (m 1) go.i là ma tra.n co.t

a1

a2
.
.
.
am
3.1.2
C
ac ph
ep to
an tuy
en tnh tr
en ma tr
a.n
Gia su. mo.i ma tra.n du.o..c xet là tren c`

ung mo.t tru.ò.ng P (= R, C).
Cac phep toan tuyen tnh tren ta.p ho..p cac ma tra.n là phep co.ng cac
oi v
o.i c
ac ma tr
a.n c`
ung kch thu.
o.c!) và phep nhan ma
ma tra.n (ch d
ung du.o..c di.nh ngha nhò. cac phep toan tren cac
tra.n vo.i mo.t so và ch
àn tu. cua ch
ph
ung.

1. Cho A = aij mn , B = bij mn . Ma tra.n C = cij mn du.o..c
go.i là tong cua A và B neu
cij = aij + bij
i = 1, m, j = 1, n
- .inh th
u.c
70
và k
y hie.u
C = A+B

[cij ] = [aij + bij ], i = 1, m, j = 1, n .

2. Gia su. A = aij mn và P. Ma tra.n C = cij mn du.o..c go.i
là tch cua ma tra.n A vo.i so neu
cij = aij
i = 1, m, j = 1, n
và k
y hie.u
C = A

A = aij mn ).
Tru.ò.ng ho..p da.c bie.t khi = 1 ta viet (1)A = A và go.i A

là ma tra.n doi cua ma tra.n A.
Cac phep toan tuyen tnh tren ta.p ho..p ma tra.n M(m n) co cac
tnh chat sau day.
Gia su. A, B, C M(m n) và , P. Khi do
I. A + B = B + A (lua.t giao hoan).
II. A + (B + C) = (A + B) + C (lua.t ket ho..p).
III. A + Omn = A.
IV. A + (A) = Omn .
V. 1 A = A.
VI. (A) = ()A - lua.t ket ho..p doi vo.i phep nhan cac so.
VII. (A + B) = A + B - lua.t phan bo cua phep nhan vo.i mo.t
so doi vo.i phep co.ng ma tra.n.
VIII. ( + )A = A + A - lua.t phan bo cua phep nhan vo.i ma
tra.n doi vo.i phep co.ng cac so.
Hie.u cac ma tra.n A B co the di.nh ngha nhu. sau
def
A B = A + (B).
3.1. Ma tra.n
3.1.3
71
Ph
ep nh
an c
ac ma tr
a.n
Ma tra.n A du.o..c go.i là tu.o.ng thch vo.i ma tra.n B neu so co.t cua ma
tra.n A ba`ng so hàng cua ma tra.n B (t`
u. su.. tu.o.ng thch cua A vo.i B
noi chung khong suy ra du.o..c ra`ng ma tra.n B tu.o.ng thch vo.i ma tra.n
A).

Cho ma tra.n A = aij mn và B = bij np . Ma tra.n C = cij mp
du.o..c go.i là tch cua ma tra.n A vo.i ma tra.n B neu
cij =
n
X
ais bsj .
(3.1)
s=1
K
y hie.u C = AB và noi ràng nhan ben phai ma tra.n A vo.i ma
tra.n B hay nhan ben trai ma tra.n B vo.i ma tra.n A.
T`
u. (3.1) suy ra quy tac t`m cac so ha.ng cua tch cac ma tra.n:
àn tu. cij d
u. j cua ma
u.ng o. vi. tr giao cua hàng th
u. i và co.t th
ph
àn tu. hàng th
tra.n C = AB ba`ng tong cac tch cua cac ph
u. i cua ma
àn tu. tu.o.ng u
.ng cua co.t th
u. j cua ma tra.n
tra.n A nhan vo.i cac ph
B.
a11 a12 . . . a1n

..
b
b11 ij b1p
.
c1p
c
... ... ... ...
11
ai1 ai2 . . . ain ... ... ... = . . . cij . . .

.
.
... ... ... ...
bn1 bij bnp
. cmp
cm1
am1 am2 . . . amn
Ch
u y. 1) Noi chung phep nhan ma tra.n khong co tnh chat giao
hoan.
2) Tch hai ma tra.n khac 0 co the ba`ng ma tra.n khong.
èu kie.n cac phep toan du.o..c viet ra co ngha, phep nhan
3) Vo.i di
ma tra.n co cac tnh chat sau
I. (AB)C = A(BC) - lua.t ket ho..p.
II. (AB) = (A)B = A(B), P.
III. (A + B)C = AC + BC (lua.t phan bo phep nhan ben phai
- .inh th
u.c
72
doi vo.i phep co.ng ma tra.n).

IV. C(A + B) = CA + CB (lua.t phan bo phep nhan ben trai
doi vo.i phep co.ng ma tra.n).
3.1.4
a.n
Ph
ep chuy
en vi. ma tr
Phep toan tren cac ma tra.n mà trong do cac hàng chuyen thành cac
co.t còn cac co.t chuyen thành cac hàng du.o..c go.i là phep chuyen vi. ma
tra.n.

Cho ma tra.n A = aij mn . Ma tra.n thu du.o..c t`
u. ma tra.n A ba`ng
a.n chuyen vi. doi vo.i ma tra.n
phep chuyen vi. ma tra.n du.o..c go.i là ma tr
y hie.u là AT . Nhu. va.y: AT là (n m)-ma tra.n.
A và du.o..c k
Ma tra.n vuong du.o..c go.i là ma tr
oi x
u.ng neu AT = A và du.o..c
a.n d
n
go.i là ma tr
a.n phan x
u.ng neu AT = A. Nhu. va.y neu A = aij 1 là
u.ng th` aij = aji i, j = 1, n và neu A phan x
u.ng th`
ma tra.n doi x
àn tu. tren du.ò.ng cheo chnh cua ma tra.n
aij = aji . Do do cac ph
phan x
u.ng là ba`ng 0.
VI DU
CAC
.
"
#
"
#
1 2
5 6
V du. 1. 1) Co.ng cac ma tra.n
và
.
3 4
7 8
"
#
1 2 1
2) Nhan ma tra.n A =
vo.i so = 3.
4 0 1
Giai. 1) Hai ma tra.n da cho co c`
ung kch thu.o.c nen co the co.ng
vo.i nhau. Theo di.nh ngha phep co.ng cac ma tra.n ta co
"
2) A
# "
# "
# "
#
1 2
5 6
1+5 2+6
6 8
+
=
=
.
3 4
7 8
3+7 4+8
10 12
"
#
1 2 1
4 0 1
"
1 3 2 3 1 3
43 03 13
3.1. Ma tra.n
"
73
#
3 6 3
.
12 0 3
V du. 2. Trong tru.ò.ng ho..p nào th`:

1) co the nhan ben phai mo.t ma tra.n hàng vo.i mo.t ma tra.n co.t ?
2) co the nhan ben phai mo.t ma tra.n co.t vo.i mo.t ma tra.n hàng ?
Giai. 1) Ma tra.n hàng là ma tra.n kch thu.o.c (1 n) còn ma tra.n
co.t là ma tra.n kch thu.o.c (m 1). Phep nhan ma tra.n hàng (1 n)
vo.i ma tra.n co.t (m 1) ch co the neu n = m:
1n n1 = 11
t
u.c là ket qua phep nhan là mo.t so, cu. the là

b1
h
i
i
b2 h
a1 a2 . . . an . = a1b1 + a2b2 + + an bn = c.
..
bn
2) Ma tra.n co.t A
a1

a2
A=
..
.
am
là ma tra.n kch thu.o.c (m 1). Ma tra.n này tu.o.ng thch vo.i ma tra.n
u.c là ma tra.n hàng. Nhu. va.y phep nhan da neu
kch thu.o.c (1 n), t
luon luon thu..c hie.n du.o..c, cu. the là

a1
a1b1 a1b2 . . . a1bn
h
i
a2
a2b1 a2b2 . . . a2bn
. b1 b2 . . . bn = .
..
..
..
.
.
. N
.
.
.
.
.
am b1 am b2 . . . am bn
am
74
- .inh th
u.c
V du. 3. Tnh AB và BA neu

"
#
1
3 2 1

1) A =
, B = 3.
0 1 2
3
#
"
1 0
1 4 1
, B = 1 3 .
2) A =
2 0 1
1 1
Giai. 1) Theo quy tac nhan cac ma tra.n ta co

"
# 1
"
# " #
3 2 1
31+23+13
12
AB =
=
.
3 =
0 1 2
01+13+23
9
3
òn ta.i v` ma tra.n B khong tu.o.ng thch vo.i ma
Tch BA khong t
tra.n A.
2) Ta co ma tra.n A tu.o.ng thch vo.i ma tra.n B. Do do
"
# 2 0
1 4 1
AB =
1 3
2 0 1
1 1
#
"
1 (2) + 4 1 + (1)(1) 1 0 + 4 3 + (1) 1
=
2 (2) + 0 1 + (1) (1)
20+03+11
"
#
3 11
=
.
5 1
Tu.o.ng tu.., ma tra.n B tu.o.ng thch vo.i ma tra.n A và
2 8 2
BA = 7
4 2 . N
1 4 2
"
#
0 1
V du. 4. 1) Cho ma tra.n A =
. T`m mo.i ma tra.n X giao
0 0
hoan vo.i A (AX = XA).
3.1. Ma tra.n
75
"
#
1
2
2) T`m mo.i ma tra.n giao hoan vo.i ma tra.n A =
.
1 1
3) Tnh tch
"
# "
#
1 1
1
1
.
0 0
1 1
Giai. 1) V` A là ma tra.n cap 2 nen de cac tch AX và "

XA
ung phai là ma tra.n cap 2. Gia su. A =

di.nh, ma tra.n X c
Khi do
"
# "
0 1
AX =
0 0
"
# "

0
XA =

0
# "
0
# "
1
0
=
0
0
xa#c
,
0
#
T`
u. do neu AX = XA = 0, = . Do do mo.i ma tra.n hoan vi.
èu co da.ng
vo.i ma tra.n da cho d
"
#

X=
.
0
#
x
y
là ma tra.n giao hoan
2) Tu.o.ng tu.. nhu. tren, gia su. X =
u v
"
- .inh th
u.c
76
"
#
1
2
vo.i ma tra.n A =
. Khi do
1 1
"
# "
# "
# "
#
1
2
x y
x y
1
2
=
1 1
u v
u v
1 1
"
# "
#
x + 2u y + 2v
x y 2x y
=
x u y v
u v 2u v
x + 2u = x y
x u = u v
x = u 2v
; u, v t`
uy y
.
y = 2u
y
+
2v
=
2x
y v = 2u v
Va.y ta thu du.o..c
#
u 2v 2u
X=
, u, v t`
uy y
.
u
v
"
# "
# "
#
1 1
1
1
0 0
e dàng thay ra`ng
3) D
=
. T`
u. v du. này
0 0
1 1
0 0
suy ra ra`ng doi vo.i cac ma tra.n neu AB = O th` khong nhat thiet
A = O hoa.c B = O. N
V du. 5. Ma tra.n S = En , trong do En là ma tra.n do.n vi. cap n và
a.n v
o hu.
o.ng. Ch
u.ng to ra`ng ma tra.n
là mo.t so du.o..c go.i là ma tr
ung cap.
vo hu.o.ng hoan vi. vo.i mo.i ma tra.n vuong c`
Giai. Ap du.ng cac tnh chat cua ma tra.n do.n vi. ta co

"
SA = (En )A = (En A) = A;
AS = A(En ) = (AEn ) = A,
t
u.c là AS = SA doi vo.i mo.i ma tra.n vuong A cap n. N
Cho A là ma tra.n vuong, k là so tu.. nhien lo.n ho.n 1. Khi do tch
y th`
u.a ba.c k cua A và k
y hie.u Ak . Theo
k ma tra.n A du.o..c go.i là lu
3.1. Ma tra.n
77
di.nh ngha A0 = E. Nhu. va.y

def
Ak = A
{z A}
| AA
àn
k l
A = E.
V du. 6. T`m mo.i lu
y th`
u.a cua
0
0
A=
0
0
Giai. Ta co
0
0
A2 =
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
ma tra.n
1
0
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
.
1
0

0
0
0 0
=
1 0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
,
0
0
e thay ràng
và d
0
0
A3 = A2A =
0
0
0 0 0
0 0 0
A4 =
0 0 0
0 0 0

0
1 0 0
0 1 0 0
=
0 0 1 0
0
0 0 0

0 0 0
1 0 0
0 1 0 0 0 0
=
0 0 1 0 0 0
0 0 0
0 0 0
0
1
0
0
0
0
0
0
èu ba`ng 0.
Cac l
uy th`
u.a tiep theo cua ma tra.n A d
V du. 7. Gia su.
#
"
0 1
, E = E22 .
J=
1 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0
0
.
0
0
1
0
,
0
0
- .inh th
u.c
78
Ch
u.ng minh ràng
1) J 2 = E.
"
#

2) Ma tra.n da.ng Z = E + J =
du.o..c co.ng và nhan

vo.i nhau tu.o.ng tu.. nhu. cac so ph
u.c da.ng
Z = + i.
Giai. 1) Ta co
"
# "
# "
#
0
1
0
1
1
0
J2 =
=
= E.
1 0
1 0
0 1
2) Xet Z1 = 1 E + 1J , Z2 = 2 E + 2J . Khi do theo di.nh ngha
cac phep toan tuyen tnh tren ma tra.n c`
ung cac tnh chat cua ch
ung,
mo.t ma.t ta co
Z1 + Z2 = (1 + 2 )E + (1 + 2)J
và ma.t khac
# "
# "
#
2 2
1 + 2
1 1
1 + 2
+
=
Z1 + Z2 =
1 1
2 2
(1 + 2) 1 + 2
"
= (1 + 2 )E + (1 + 2)J.
y giai c
ung tu.o.ng tu... N
Doi vo.i phep nhan su.. l
V du. 8. Tnh An neu:
"
#
3 1
1) A =
;
0 3
2)
"
#
4 1
A=
.
0 3
Giai. Du..a vào tnh chat cua ma tra.n vo hu.o.ng: ma tra.n vo hu.o.ng
e n ma tra.n da cho thành
hoan vi. vo.i mo.i ma tra.n c`
ung cap, ta se bieu di
3.1. Ma tra.n
79
tong ma tra.n vo hu.o.ng co.ng vo.i ma tra.n da.ng da.c bie.t mà phep nang
len l
uy th`
u.a du.o..c thu..c hie.n do.n gian ho.n.
"
# "
# "
#
3 1
3 0
0 1
1)
A=
=
+
= B + B,
0 3
0 3
0 0
#
"
#m "
m
3
0
3
0
Bm =
(xem bài 4. 3) du.o.i day),
=
n
0 3
0 3
"
#
m = 0 0
m > 2.
B
0 0
= BB
nen ta co the ap du.ng cong th
Tiep theo do B B
u.c
n
X
n
ni
Cni B i B
(B + B) =
(3.2)
i=0
(xem bài 5.3) du.o.i day). Theo (3.2) ta co

n
+ C 2B n2 B
2 + + B
n = B n + C 1B n1 B
(B + B)
n
n
m = 0, m > 2|
= |do B
= B n + nB n1 B
= B n + C1n B n1 B
# "
# "
#
"
n3n1
0 1
0
3n 0
=
=
0 0
0 3n
0
n3n1
# "
#
"
# "
0 n3n1
3n 0
3n n3n1
+
.
=
=
0
0
0
3n
0 3n
2) Tu.o.ng tu.. nhu. tren ta co
#
# "
# "
"
1 1
3 0
4 1
= B + B.
+
=
A=
0 0
0 3
0 3
Bm
m
B
#m "
#
3 0
3m 0
,
=
=
0 3
0 3m
#m "
#
"
1 1
1 1
m > 1
=
=
0 0
0 0
"
(3.3)
(3.4)
- .inh th
u.c
80
= BB
nen ta co the ap du.ng cong th
u.c
Tiep theo do B B
n = B n + Cn1B n1 B
n.
+ Cn2B n2 B
2 + + B
An = (B + B)
(3.5)
k . Theo (3.3) và (3.4) ta co

Ta tnh Cnk B nk B
# "
#
"
# "
#
"
nk
nk
nk
k nk
k nk
C
3
1
1
3
0
3
3
C
3
n
n
=
.
= Cnk
Cnk
nk
0
0
0
0
0 0
0
3
(3.6)
T`
u. (3.6), (3.3) và (3.5) ta thu du.o..c
#
"
#
"
n
n
k nk
k nk
X
C
3
0
Cn 3
n3
+
An =
n
0
0
0 3
k=1
n
n
P k nk
P k nk
Cn 3
0+
Cn 3
3n +
.
=
k=1
k=1
n
0
3
V` 3n +
n
P
Cnk 3nk = (3 + 1)n = 4n và 0 +
k=1
n
P
Cnk 3nk =
k=1
3n = 4n 3n , do va.y
#
n
n
n
4
4
3
. N
An =
0
3n
"
` TA
. P
BAI
1. Tnh A + B, AB
"
#
1 2
1) A =
,
3 4
1 1
2) A = 2 1
3 1
và BA neu
"
#
4 4
B=
;
0 i
0
2 1 2
1 , B = 0
4 5 .
2
2 3 7
n
P
k=0
Cnk 3nk
3.1. Ma tra.n
81
"
#
"
#
5 2
4 4 + 2i
, AB =
,
(DS. 1) A + B =
3 4+i
12 12 + 4i
"
#
8 8
BA =
;
3 4i
2) A + B = 2
5
BA = 23
17
0 2
1 3 3
5 6, AB = 2 3 16 ,
4 9
2 7 15
1
5
1 14)
12 11
2. Tnh tch cac ma tra.n
5 2 1
1
3 2
1) 5 2 3 3 4 5.
6 5 2
2
1
3
3 4 9
5
6
4
2) 2 1 6 8
9
7 .
5 3 5
4 5 3
1 2 2
1 3 1 1 2 4
3)
2 3 2.
1 2 5
3 1 4
1 3 2
2
4
4)
2
1

1 3
1
2 1

2 .
1 3
1
2 1
1 3 2
(DS. 5 10 9 )
5 0 7
11
9
13
(DS. 22 27 17)
29
32
26
1 2 0
4
6 6
(DS.
)
12 3 20
1
5 2

1
7

(DS. )
3
9
- .inh th
u.c
82
1 1
"
#
1 3 3 1
1
2
0
0
5)
)
. (DS.
1 3 5 1 1 1
0 0
1 2
3
2
1
1 h
i
6) 2 3 2 1 . (DS. 6 4 2)
9 6 3
3
"
3. Tnh cac tch AB và BA neu
1 3 0
"
#
2 1 1
5 1 3 1
1) A =
.
(DS. Tch AB
, B =
3 0 2
2 0 1 4
4 1 2
òn ta.#
khong t
i v` ma tra.n A khong tu.o.ng thch vo.i ma tra.n B; BA =
"
10 15 5
)
11 10 10
2 0
1 4
i
h
2) A =
(DS. Tch AB khong
, B = 5 1 0 3 .
3 1
0 1
h
i
.
.
.
`
ton ta.i v` A khong tu o ng thch vo i B; BA = 11 1 )
3) A =
"
"
1
#
1 2 3 4
6
, B =
1
2 1 2 3
3
5 3
8 2
.
2 1
0 1
#
28 27 8
òn ta.i)
, tch BA khong t
15 14 13
"
#
"
#
cos sin
cos sin
4) A =
, B=
.
cos cos
sin cos
(DS. AB =
3.1. Ma tra.n
83
"
#
cos( + ) = sin( + )
)
(DS. AB = BA =
sin( + ) cos( + )
4. Tnh cac lu
y th`
u.a cua ma tra.n An neu:
#
"
#
"
1
n
1 1
. (DS. An =
)
1) A =
0 1
0 1
Ch d
a n. Su. du.ng phu.o.ng phap quy na.p toan ho.c
"
#
"
#
cos sin
cos
n
sin
n
2) A =
. (DS. An =
)
sin cos
sin n cos n
d1
d2

h
i
..
n
n
n
n
.
3) A =
. (DS. A = diag d1 d2 . . . dn )
..
dn
2 2n 1 0
2 1 0
4) A = 0 1 0. (DS. 0
1
0)
0
0
2
0 0 1
5. Ch
u.ng minh ràng neu AB = BA th`
1) (A + B)2 = A2 + 2AB + B 2.
2) A2 B 2 = (A + B)(A B).
3) (A + B)n = An + Cn1An1 B + Cn2An2 B 2 + + B n .
Ch d
a n. Su. du.ng phu.o.ng phap quy na.p toan ho.c.
Gia su. cho da th
u.c P (x) = a0 + a1x + + a + kxk . Khi do ma
tra.n vuong
P (A) = a0E + a1 A + + ak Ak ,
x=A
du.o..c go.i là gia tri. cua da th

u.c P (x) ta.i x = A và bieu th
u.c
u.c cua ma tra.n A.
P (A) = a0E + aA + + ak Ak go.i là da th
6. Gia su. P (x) và Q(x) là hai da th
u.c vo.i he. so P và A là ma tra.n
vuong cap n. Ch
u.ng minh ràng
- .inh th
u.c
84
1) (x) = P (x) + Q(x) (A) = P (A) + Q(A).

2) (x) = P (x)Q(x) (A) = P (A)Q(A).
3) P (A)Q(A) = Q(A)P (A).
u.c ma tra.n
7. T`m gia tri. cua da th
"
#
"
#
2
1
0
0
1) P (x) = x2 5x + 3, A =
. (DS.
)
3 3
0 0
1 2 3
2) P (x) = 3x2 2x + 5, A = 2 4 1.
3 5 2
21 23 15
13 34 10)
9 22 25
0 1 0
3) P (x) = 3x5 4x4 10x3 + 3x2 7, A = 0 0 1.
0 0 0
7 0
3
(DS. 0 7 0 )
0
0 7
4) Ch
u.ng minh ràng ma tra.n
1 2 2
1 0 3
1 3 0
u.c P (x) = x3 x2 9x + 9.
là nghie.m cua da th
5) Ch
u.ng minh ràng ma tra.n
1 0 0
A = 0 1 0
0 0 3
u.c P (x) = x3 5x2 + 7x 3.
là nghie.m cua da th
(DS.
- .inh th
3.2. D
u.c
85
8. Ch
u.ng minh ràng neu A là ma tra.n du.ò.ng cheo cap n vo.i cac
àn tu. tren du.ò.ng cheo chnh là 1 , 2 , . . . , n th` vo.i mo.i da th
ph
u.c
àn tu. tren
P (x) ma tra.n P (A) c
ung là ma tra.n du.ò.ng cheo vo.i cac ph
du.ò.ng cheo chnh là P (1 ), P (2 ), . . . , P (n ). Hay xet tru.ò.ng ho..p
khi A là ma tra.n vuong cap 3.
9. Ch
u.ng minh ràng (An )T = (AT )n .
Ch d
a n. Ch
u.ng minh ba`ng phu.o.ng phap quy na.p và su. du.ng he.
th
u.c (AB)T = B T AT .
e n du.o.i
èu co the bieu di
10. Ch
u.ng minh ra`ng mo.i ma tra.n vuong A d
da.ng tong mo.t ma tra.n doi x
u.ng và mo.t ma tra.n phan x
u.ng.
1
1
Ch d
a n. Da.t P = (A + AT ), Q = (A AT ), A = P + Q.
2
2
3.2
3.2.1
- i.nh th
D
u.c
Nghi.ch th
e
àn tu. cua ta.p ho..p so J = {1, 2, . . . , n}

Mo.i cach sap xep th
u. tu.. n ph
àn tu. do. So cac hoan vi. co the co
du.o..c go.i là mo.t hoan vi. cua n ph
àn tu. cua J là n!. Hai so trong mo.t hoan vi. la.p thành mo.t
cua n ph
u.ng tru.o.c so be ho.n. So nghi.ch the cua
nghi.ch the neu so lo.n ho.n d
y hie.u là
hoan vi. (1 , . . . , n ) du.o..c k
inv(1 , 2, . . . , n ),
do chnh là so ca.p la.p thành nghi.ch the trong hoan vi..
an vi. ch
a n neu so nghi.ch the
Hoan vi. {1, . . . , n } du.o..c go.i là ho
cua no là cha n và go.i là ho
an vi. le neu so nghi.ch the là le.
3.2.2
- i.nh th
D
u.c
èu tu.o.ng u
.ng
Mo i ma tra.n vuong cap n (và ch co ma tra.n vuong !) d
vo.i mo.t so - go.i là di.nh th
u.c cua no.
86
- .inh th
u.c
Gia su. cho ma tra.n vuong cap n tren
a11 a12
n a21 a22
A = aij 1 =
..
..
.
.
an1 an2
tru.ò.ng P(R, C):
. . . a1n
. . . a2n
..
..
.
.
. . . ann
(3.7)
àn tu. cua

u.c cua ma tra.n A là mo.t so thu du.o..c t`
Di.nh th
u. cac ph
ma tra.n theo quy tac sau day:
u.c cap n ba`ng tong da.i so cua n! so ha.ng;
1) di.nh th
u.c là tch
2) mo i so ha.ng cua di.nh th
ai1 j1 ai2 j2 ain jn
(3.8)
àn tu. cua ma tra.n mà c

èu co d
cua n ph
ung
u. mo i hàng và mo i co.t d
.
àn tu trong tch này;
mo.t ph
u.c co dau co.ng neu hoan
3) so ha.ng ai1 j1 ai2 j2 ain jn cua di.nh th
vi. la.p nen bo.i cac so hie.u hàng {i1, i2, . . . , in } và hoan vi. la.p nen bo.i
ung cha n hoa.c c`
ung le và co dau
cac so hie.u co.t {j1 , j2 , . . . , jn } là c`
.
.
.
.
.
.
tr`
u ( ) trong tru ò ng ho. p ngu o. c la.i.
u.c cua ma tra.n A du.o..c k
y hie.u là
K
y hie.u: Di.nh th

a

11 a12 . . . a1n

a21 a22 . . . a2n

det A, |A| hay .
..
.. .
..
.
.
.
.
.

an1 an2 . . . ann
Nh
a.n xet. 1) Nhu. va.y, de xac di.nh dau cua so ha.ng di.nh th
u.c ta
àn tnh
c
s = inv(i1 , . . . , in )
= inv(j1 , . . . , jn )
và khi do dau cua so ha.ng di.nh th
u.c là dau cua th`
u.a so (1)s+ .
- .inh th
3.2. D
u.c
87
àn cua
u. tu.. tang d
2) Neu ta viet cac th`
u.a so cua tch (3.8) theo th
so hie.u hàng:
ai1 j1 ai2 j2 ainjn = a11 a22 ann
th`
det A =
(1)inv(1 ,...,n )a11 a22 ann .
(3.9)
(1 ,...,n )
trong do tong lay theo mo.i hoan vi. (1, 2 , . . . , n ) cua cac so
1, 2, . . . , n.
Trong ma tra.n vuong (3.7) ta co di.nh k (k < n) hàng và k co.t nào
do. Gia su. do là cac hàng vo.i so hie.u i1 < i2 < < ik và cac co.t vo.i
àn tu. na`m tren giao cua hàng
so hie.u j1 < j2 < < jk . T`
u. cac ph
u.c cap k
và cac co.t du.o..c cho.n ta co the la.p di.nh th

a

a
.
.
.
a
i1 jk
i1 j1 i1 j2

ai2 j1 ai2 j2 . . . ai2 jk
.
..
.. .
..
.
.
.
.
.

aik j1 aik j2 . . . aik jk
ap k cua ma tra.n A. K
y
u.c này du.o..c go.i là di.nh th
u.c con c
Di.nh th
i1 i2 ...ik
hie.u M j1 j2 jk .
u. i1 , i2, . . . , ik và cac co.t th
u. j1, j2 , . . . , jk
Neu ta bo di cac hàng th
àn tu. còn la.i cua ma tra.n A se ta.o thành mo.t ma tra.n vuong
th` cac ph
u.c cua ma tra.n vuong này là di.nh th
u.c con cap
cap n k. Di.nh th
àn b`
u (hay di.nh th
u)
u.c con b`
n k cua ma tra.n A và du.o..c go.i là ph
i
i
i
1
2
k
i
i
i
1
2
k
cua di.nh th
u.c con M j1 j2 jk và du.o..c k
y hie.u là Mj1 j2 jk .
.
.
u c con b`
u vo i dau
Di.nh th
(1)(i1 +i2 ++ik )+(j1 +j2 ++jk )
i1 ik
àn b`
du.o..c go.i là ph
o cua di.nh th
u.c con M j1 jk .
u da.i s
u.c con b`
u.c con cap
u Mij cua di.nh th
Tru.ò.ng ho..p da.c bie.t: di.nh th
àn b`
àn tu. aij cua A và so
u cua ph
1 là kaij k cua A du.o..c go.i là ph
àn b`
àn tu. aij .
u da.i so cua ph
Aij = (1)i+j Mij go.i là ph
- .inh th
u.c
88
3.2.3
Tnh ch
at cua di.nh th
u.c
Di.nh th
u.c co cac tnh chat sau
I. Qua phep chuyen vi. ma tra.n, di.nh th
u.c cua no khong doi, t
u.c
là det A = det AT .
T`
u. tnh chat b`nh dang này gi
u.a cac hàng và cac co.t cua di.nh
èu khang di.nh nào do da d
th
u.c suy ra ra`ng mo.t di
ung vo.i hàng th`
àn phat
ung vo.i co.t. Do do cac tnh chat tiep theo day ch c
no c
ung d
bieu cho hàng.
II. Neu doi cho hai hàng cho nhau th` di.nh th
u.c doi dau.
àn tu. cua mo.t hàng cua di.nh th
III. Th`
u.a so chung cua mo.i ph
u.c
co the du.a ra ngoài dau di.nh th
u.c.
IV. Di.nh th
u.c co mo.t hàng bàng 0 là ba`ng 0.
V. Di.nh th
u.c co hai hàng giong nhau là ba`ng 0.
VI. Neu di.nh th
u.c co hai hàng ty le. vo.i nhau th` no ba`ng 0.
àn tu. cua hàng th
VII. Neu cac ph
u.c D co da.ng
u. i cua di.nh th
u.c D ba`ng tong hai di.nh
aij = bij + ciJ , i = 1, n, j = 1, n th` di.nh th
u.c D1 co hàng th
u. i là (bi1bi2 bin )
th
u.c D1 + D2 , trong do di.nh th
u.c D2 co hàng th
u. i là (ci1 , ci2, . . . , cin ) còn cac hàng khac
và di.nh th
.ng cua D.
là cac hàng tu.o.ng u
VIII. Neu di.nh th
u.c co mo.t hàng là to ho..p tuyen tnh cua cac
u.c bàng 0.
hàng khac th` di.nh th
IX. Di.nh th
u.c khong doi neu them vào mo.t hàng nào do mo.t to
ho..p tuyen tnh cua cac hàng khac.
àn tu. cua mo.t hàng
X. Di.nh th
u.c ba`ng tong cac tch cua cac ph
àn b`
u da.i so tu.o.ng u
.ng.
nào do vo.i ph
det A = ai1Ai1 + ai2Ai2 + + ain Ain =
n
X
aij Aij .
(3.10)
j=1
ung d`
ung tnh chat X này de làm di.nh ngha
Nh
a.n xet. Ngu.ò.i ta c
u.c.
di.nh th
- .inh th
3.2. D
u.c
89
àn
àn tu. cua mo.t hàng nào do vo.i ph
XI. Tong cac tch cua cac ph
.
.
.
.
àn tu cua hàng khac là bàng 0:
ng cua cac ph
b`
u da.i so tu o ng u
n
X
aij Akj = 0,
k 6= i; i, k = 1, n.
j=1
Nh
a.n xet. Cac tnh chat I-III là nh
u.ng tnh chat co. ban. Cac tnh
chat sau là nh
u.ng he. qua cua ba tnh chat ay.
3.2.4
ap tnh di.nh th
Phu.o.ng ph
u.c
I. Di.nh th
u.c cap 1, cap 2 và cap 3 du.o..c tnh theo cac cong th
u.c

a11

a21

a31
|a11| = a11;

a
a
11 12
= a11a22 a12a21;

a21 a22

a12 a13

a22 a23 = a11a22a33 + a12a23a31 + a13a21a32

a32 a33
(3.11)
a13a22a31 a11a23a32 a12a21a33.

u.c cap 3 ta co the su. du.ng quy tac Surrus da.ng
Khi tnh di.nh th
tam giac hoa.c da.ng du.ò.ng song song sau day

(+)
()
a11
a12
a13
a11
a12
a21
a22
a23
a21
a22
a31
a32
a33
a31
a32
- .inh th
u.c
90

ap n
u.c c
II. Tnh di.nh th
àn tu. cua mo.t hàng hoa.c mo.t
1+ Khai trien di.nh th
u.c theo cac ph
co.t (tnh chat XI, (3.10)).
u.c de bien doi di.nh th
u.c da
2+ Su. du.ng cac tnh chat cua di.nh th
àn tu. ai0 j0 6= 0, tat
u. mo.t ph
u.c mo.i sao cho ngoa.i tr`
cho thành di.nh th
èu ba`ng 0. Khi
àn tu. còn la.i cua hàng th
u. i0 (hoa.c co.t j0 ) d
ca cac ph
do
det A = (1)i0 +j0 ai0 j0 Mi0 j0 .
u.c cap thap
Tiep theo là la.p la.i qua tr`nh do doi vo.i Mi0 j0 là di.nh th
ho.n mo.t do.n vi..
u.c de bien doi di.nh th
u.c da
3+ Su. du.ng cac tnh chat cua di.nh th
àn tu. o.
u.c là di.nh th
u.c tam giac (t
u.c mà mo.i ph
cho thành di.nh th
èu ba`ng 0). Khi do di.nh th
mo.t pha cua du.ò.ng cheo chnh d
u.c ba`ng
àn tu. tren du.ò.ng cheo chnh.
tch cac ph
òi: bien doi, khai trien di.nh th
u.c theo hàng
4+ Phu.o.ng phap truy h
e n qua cac di.nh
hoa.c theo co.t sao cho di.nh th
u.c da cho co the bieu di
ung da.ng nhu.ng cap thap ho.n.
th
u.c c`
e n di.nh th
5+ Bieu di
u.c da cho du.o.i da.ng tong cac di.nh th
u.c c`
ung
cap.
ung di.nh l
y Laplace: Gia su. trong ma tra.n vuong A cap n ta
6+ D`
cho.n mo.t cach t`
uy y
m hàng (hay m co.t) 1 6 m 6 n 1. Khi do di.nh
u.c con cap m na`m tren
th
u.c det A ba`ng tong cac tch cua mo.i di.nh th
àn b`
u da.i so tu.o.ng u
.ng cua ch
ung.
cac hàng du.o..c cho.n nhan vo.i ph
VI DU
CAC
.

V du. 1. 1) Tnh so nghi.ch the trong hoan vi. 5 3 1 6 4 2 .
2) Vo.i nh
u.ng gia tri. nào cua i và j th` so ha.ng a51a1ia2j a43a32 cua
u.c cap 5 co dau tr`
u..
di.nh th
- .inh th
3.2. D
u.c
91
Giai. 1) De tnh so nghi.ch the tie.n lo..i ho.n ca là tien hành nhu.
àu tien, tnh co bao nhieu so d
sau: (i) d
u.ng tru.o.c so 1 (gia su. co k1
òi ga.ch bo so 1 khoi hoan vi.; (ii) tiep den tnh xem co bao nhieu
so) r
òi ga.ch bo so 2 khoi hoan vi.; v.v... Khi
u.ng tru.o.c so 2 (gia su. k2 ) r
so d
do
inv(1 , 2 , . . . , n ) = k1 + k2 + + kn .
e thay là
u.a neu d
Bàng phu.o.ng phap v`
inv(531642) = 2 + 4 + 1 + 2 = 9.
2) Cac ch so i và j ch co the nha.n cac gia tri. sau day: (a) i = 4,
j = 5; hoa.c (b) i = 5 và j = 4 v` vo.i cac gia tri. khac cua i và j tch
àn tu. cua c`
da cho ch
u.a t nhat hai ph
ung mo.t co.t. De xac di.nh dau
u. tu.. tang cua ch
cua so ha.ng ta sap xep cac th`
u.a so cua tch theo th
òi tnh so nghi.ch the cua hoan vi. cac ch so th
so th
u. nhat r
u. hai. Ta
co
a1ia2j a32a43a51
+) Gia su. i = 4, j = 5 inv(45231) = 8. Do va.y vo.i i = 4, j = 5
so ha.ng da cho co dau (+).
+) Gia su. i = 5, j = 4 inv(54231) = 9. Do do so ha.ng da cho
u. khi i = 5, j = 4. N
co dau tr`
u.. Va.y so ha.ng da cho ch co dau tr`
V du. 2. Tnh cac di.nh th
u.c sau day

0

0

1) 1 =
0

a
41

0
0 a14
0 a23 0
;
0
a32 0
0
0
0
2)

1

2

2 =
3

4
4
3
2
1
2
3
1
1

4
6

2
2
- .inh th
u.c
92
Giai. 1) Co the tnh 1 ba`ng cach su. du.ng tnh chat X.

0
0
a
23

1 = (1)1+4 a14 0 a32 0

a41 0
0

0 a
32

= (1)1+4 a14(1)2+3a23
= a14a23a32a41.
a41 0
u.c. Theo
Ket qua này c
ung co the thu du.o..c nhò. di.nh ngha di.nh th
di.nh ngha 1 là tong da.i so cua 4! = 24 so ha.ng, trong do ch co so
ha.ng
a14a23a32a41
là khac 0. V` hoan vi. cua cac ch so th
u. hai cha n nen so ha.ng co dau
co.ng. T`
u. do ta thu du.o..c 1 = a14a23a32a41.
du.ng tnh chat XI ta co the khai trien di.nh th
u.c theo co.t
2) Ap
th
u. nhat

4 2 4
4 2 4
3 3 6
4 2 4

2 = 1 2 1 2 2 2 1 2 + 3 3 3 6 4 3 3 6

1 1 2
2 1 2
1 1 2
2 1 2
= 1 0 2 0 + 3 0 4 0 = 0.
.
èu co hai co.t ty le. vo.i nhau, nen ch
O day mo.i di.nh th
ung
u.c cap 3 d
ba`ng 0. N
u.c

1

1

1) 1 =
2

3
1
2
3
5
2
3
6
9

3
1
,
4
4

2

1

2) 2 = 1

2

1

0 1
3 1

1 2
2 3

4 0 1 5 .

1 3
1 2

2 1 3 1
- .inh th
3.2. D
u.c
93
Giai. Ta bien doi cac di.nh th

u.c de thu du.o..c cac so 0 trong mo.t
y hie.u: h2 h1 h02 co ngha là lay
hàng (co.t). Ta quy u.o.c cac k
u. nhat de thu du.o..c hàng th
u. di hàng th
u. hai mo.i.
hàng th
u. hai tr`
y hie.u cac phep bien doi theo co.t.
Tu.o.ng tu.. nhu. va.y ta k
1) Ta co

1

1

1 =
2

3

1
3

0
1 h2 h1 h02

=

0

4 h3 2h1 h3 0

4 h4 3h1 h4 0

1 1 2

1+1
= 1 (1) 1 2 2

2 3 5

1 1 2
1 1

= 1 2 2 h2 h1 h02 = 0 1

2 3 5
2 3

1 2

= 1 (1)2+2
= 1.
2 5
1
2
3
5
2
3
6
9
1
1
1
2

2 3
1 2

2 2

3 5

2

0

5
2) De tnh 2 ta thu..c hie.n phep bien doi: c1 2c3 c01 ; c4 3c3

c04; c5 c3 c05 và thu du.o..c

0

5

1
2 =
4

4

3
0 1
1 2
4 0
1 3
1 3
2 1

0
0

5
4 1

1 5
1+3 1
=
a
A
=
1
(1)

13 13
4
1 5

3
8 1

6
2

1 4 1
4 1 5

1 8 1
2 6
2
Doi vo.i di.nh th

u.c cap 4 v`
u.a thu du.o..c ta c
ung tien hành tu.o.ng tu..:
- .inh th
u.c
94
c1 + 5c4 c01; c2 c4 c02 ; c3 + 4c4 c03 và thu du.o..c

0

0
0
1
26 1 19

26 1 19

5

1+4
2 =
= a14A14 = 1 (1) 9 2 12

9 2 12 1

13 0

14
13 0

14
2
è tnh di.nh th
u.c cap 5 v
u.c cap 3.
Nhu. va.y ta da du.a vie.c tnh di.nh th
ung quy tac Sarrus hoa.c tie.n
u.c cap 3 này ta co the d`
De tnh di.nh th
.
ho n ca là bien doi no theo hàng: h2 + 2h1 h02 và co

26 1 19

43 26

2 = 43 0 26 = a12A12 = (1)(1)1+2
= 264.

13 14

13 0 14
u.c

1
2 1

1
5
6

1) 1 =
1 2 3

2
4 2

5
3
,
5
8

1 1 3 2 4

0 3 2 0
1

2) 2 = 0 0 4 1 1 .

3
0 6 4 2

1 1 3 2 5
è
Giai. Ta se tnh cac di.nh th
u.c da cho bàng phu.o.ng phap du.a v
di.nh th
u.c tam giac.
1) Ta co

1
1 2 1 5
2 1 5

1

0
5
6 3 h2 h1 h2

0 3 7 2
=
1 =

.
1 2 3 5 h3 + h1 h03
0 0 2 10

2
4 2 8 h4 2h1 h04 0 0 0 2
àn tu. tren du.ò.ng cheo chnh
u.c tam giac ba`ng tch cac ph
V` di.nh th
nen
1 = 1 3 2 (2) = 12.
- .inh th
3.2. D
u.c
2)

1 1 3 2 4
1 1 3 2 4

0 3 2 0
0 3 2 0
1
1

2 = 0 0 4 1 1
= 0 0 4 1 1

3 h4 2h2 h04 0 0 0 2
1
0 6 4 2

1 1 3 2 5 h5 h1 h05
0 0 0 0
1
= 1 3 4 2 1 = 24.

u.c
1)
2)
3)

a
0 . . . 0 0
0 1 0

a1
x 1 0 . . . 0 0

a2
0
x 1 . . . 0 0

n = .
.. . . .. .. ;
..
..
..
. . .
.
.
.

0
0 . . . 0 1
an1 0

an
0
0
0 ... 0 x

7 4 0 0 . . . 0 0

3 7 4 0 . . . 0 0

n = 0 3 7 4 . . . 0 0
.. .. .. .. . . .. ..
. . .
. . . .

0 0 0 0 . . . 3 7

+
0
...
0
0

1
+
...
0
0

0
1
+ ...
0
0

n = .
..
..
..
..
..
..
.
.
.
.
.

0
0
. . . +
0

0
0
0
...
1
+
95
96
- .inh th
u.c
Giai. 1) Khai trien n+1 theo hàng cuoi (hàng

a
1 0 . . . 0

0

a1

x 1 . . . 0
n+1

.

+
x
n+1 = (1) an .
.. . .
..
.
.
.
.
.
.
.

an1
0
0 . . . 1
th
u. n + 1) ta co

1 0 . . . 0

x 1 . . . 0
.. . . ..
..
. .
.
.

0
0 . . . x
Di.nh th
u. nhat o. ve phai là di.nh th
u.c th
u.c tam giac (= (1)n ), di.nh
u.c c`
u. hai là di.nh th
ung da.ng vo.i 1 nhu.ng cap n. Do va.y
th
u.c th
e n bo.i he. th
òi sau day:
u.c n+1 co the bieu di
u.c truy h
di.nh th
n+1 = an (1)n (1)n + xn .
De thu du.o..c bieu th
u.c tong quat cua n+1 ta xet 1 và 2:

a 1

0
1 = a0; 2 =
= a0 x a1 .
a1 x
Nhu. va.y 1 là da th
u.c ba.c 0 vo.i he. so a0, còn 2 là da th
u.c ba.c nhat
vo.i he. so a0 và a1.
Ta ch
u.ng to ra`ng n+1 co da.ng tu.o.ng tu..:
n+1 = a0 xn + a1xn1 + + an .
u.ng minh n = a0xn1 + + an1 . Khi do
Gia su. da ch
n+1 = an + xn = an + x(a0xn1 + + an1 )
= a0 xn + a1xn1 + + an1 x + an .
u. nhat ta thu du.o..c he. th
u.c
2) Khai trien di.nh th
u.c theo hàng th
òi:
truy h
n = 7n1 12n2 n 3n1 = 4n1 3 4n2
= 4[n1 3n2 ].
- .inh th
3.2. D
u.c
97
T`
u. do suy ra
n 3n1 = 4n2 (2 1)

7 4

1 = 7, 2 =
= 37
3 7
và do do
n 3n1 = 4n2 [37 21] = 4n2 42 = 4n .

òi ta bien doi cach khac th` thu du.o..c
u.c truy h
Neu t`
u. he. th
n 4n1 = 3[n1 4n2 ] = = 3n2 (2 1)
= 3n2 32 = 3n .
Nhu. va.y
n 3n1 = 4n
n
n 4n1 = 3
n1 = 4n 3n
và do do
n = 3n1 + 4n = 4n+1 3n+1 .
e n co.t th
3) Ta bieu di
u. nhat du.o.i da.ng cac tong hai so ha.ng + ,
- .inh th
u.c
98
1 + 0, 0 + 0, . . . , 0 + 0 và viet di.nh th

u.c du.o.i da.ng tong hai di.nh th
u.c

0
.
.
.
0
0

1 + . . .
0
0

0
1
.
.
.
0
0

n = .
..
..
..
..
..
..
.
.
.
.
.

0
0
0
. . . +

0
0
0
...
1
+
|
{z
}
D1

0
.
.
.
0
0

0 + . . .
0
0

0
1
.
.
.
0
0

+ .
..
..
..
..
..
..
.
.
.
.
.

0
0
. . . +
0

0
0
0
...
1
+
|
{z
}
D2
= D1 + D2 .
u. di co.t th
u. hai tr`
u. nhat nhan vo.i , lay co.t
Tnh D1 . Lay co.t th
u. di co.t th
u.a thu du.o..c nhan vo.i , v.v... Ket qua ta
th
u. ba tr`
u. hai v`
thu du.o..c di.nh th
u.c tam giac

1

0

D1 = .
..

0

0

0 0 . . . 0 0

0 . . . 0 0

1 . . . 0 0
n
.. .. = .
.. .. . .
.
. .
. .

0 0 . . . 0

0 0 . . . 1
- .inh th
3.2. D
u.c
99
Tnh D2 . Khai trien D2 theo co.t th

u. nhat ta thu du.o..c:

+ . . .
0
0

+ ...
0
0
1
.
..
..
..
..
D2 = ..
.
. = n1 .
.
.

0
0
. . . +

0
0
...
1
+
òi n = n + n1.
u.c truy h
Nhu. va.y ta thu du.o..c cong th
àu tien
u.c d
Ta tnh mo.t vài di.nh th
2 2
1 = + =
;

+
3 3

,
2 =
= 2 + + 2 =
1
+

+
0

3 = 1
+

0
1
+
= 3 + 2 + 2 + 4 =
4 4
;
................
u.c
Ta se ch
u.ng minh ràng he. th
m+1 m+1
m =
(*)
ung vo.i m N bat k`

y. Ta ap du.ng phu.o.ng phap quy na.p toan ho.c.
d
Gia su. () d
ung vo.i m = n1. Ta ch
ung vo.i m = n.
u.ng minh no d
Khi m = n 1 ta co
n n
n+1 n + n n+1
n+1 n+1
n n
=
=
n = n +
n1 =
- .inh th
u.c
100
u.c () d
Nhu. va.y he. th
ung m N. Do do
n+1 n1
n =
` TA
P
BAI
.
1. Xac di.nh
1) (1 3 5
2) (9 8 7
3) (2 5 8
4) (7 5 4
so nghi.ch the trong cac hoan vi..

7 9 2 4 6 8).
(DS. 10)
6 5 4 3 2 1).
(DS. 36)
1 4 7 3 6 9).
(DS. 12)
6 1 2 3 9 8).
(DS. 17)
2. Cho.n k và ` sao cho hoan vi.

1) (7 4 3 k ` 8 5 2) là hoan vi.
2) (k 3 4 7 ` 2 6 5) là hoan vi.
3) (4 8 k 2 5 ` 1 7) là hoan vi.
4) (6 3 4 k 7 ` 2 1) là hoan vi.
le. (DS. k = 6, ` = 1)
cha n. (DS. k = 8, ` = 1)
cha n. (DS. k = 6, ` = 3)
le. (DS. k = 5, ` = 8)
3. Xac di.nh so nghi.ch the trong cac hoan vi..

n(n 1)
)
1) n n 1 n 2 . . . 2 1. (DS.
2
n(n 1)
)
2) 1 3 5 7 . . . 2n 1 2 4 6 . . . 2n. (DS.
2
n(n + 1)
3) 2 4 6 . . . 2n 1 3 5 . . . 2n 1. (DS.
)
2
3n(n 1)
)
2
4. Trong cac tch sau day, tch nào là so ha.ng cua di.nh th
u.c cap 7;
xac di.nh dau cua so ha.ng do.
1) a43a53a63a15a23a34a71. (DS. Khong phai)
2) a23a67a54a16a35a41a72. (DS. So ha.ng co dau co.ng)
(DS. Khong phai)
3) a15a28a74a36a61a43.
4) a72a16a33a55a27a61a44. (DS. So ha.ng co dau co.ng)
4) 2n 1 2n 3 . . . 5 3 1 2n 2n 2 . . . 6 4 2. (DS.
- .inh th
3.2. D
u.c
5. Trong cac tch sau day, tch nào là so ha.ng cua di.nh th
u.c cap tu.o.ng
u
.ng xac di.nh dau cua so ha.ng do.
1) a43a61a52a13a25a34. (DS. Khong phai)
(DS. Là so ha.ng cua di.nh th
u.c cap 7
2) a27a63a14a56a35a41a72.
vo.i dau +)
3) a15a28a75a36a81a43. (DS. Khong phai)
4) an1 an1 2 . . . a1n.
n(n1)
u.c cap n vo.i dau (1) 2 )
5) a12a23 . . . ak,k+1 . . . an1,n an1 .
u.c cap n vo.i dau (1)n1 )
6) a13a24a35 . . . an2,n an1,1 an2 .
u.c cap n vo.i dau +)
(DS. So ha.ng cua di.nh th
u.c cap 6:
6. Xac di.nh cac so k và ` sao cho trong di.nh th
1+ Cac tch sau là so ha.ng cua no vo.i dau :
1) a62a35ak3 a44a`6a21. (DS. k = 5, ` = 1)
2) a1k a25a44a6à52a31. (DS. k = 6, ` = 3)
2+ Cac tch sau là so ha.ng co dau +:
3) a63a16a5` a45a2k a31. (DS. k = 2, ` = 4)
4) ak5 a21a34a13a`6a62. (DS. k = 5, ` = 4)
7. Trong di.nh th
u.c cap n
àn tu. cua du.ò.ng cheo chnh là so co dau g` ?
1) tch cac ph
(DS. +)
àn tu. cua du.ò.ng cheo phu. co dau g` ?
2) tch cac ph
(DS. Co dau + neu n = 4k hoa.c n = 4k + 1; và co dau
neu n = 4k + 2 hoa.c n = 4k + 3)
u.c cap hai:
8. Tnh cac di.nh th

a2 + ab + b2 a2 ab + b2
a2 ab

2)
1)

a+b
ab b2
ab

cos sin
sin cos

3)
4)

sin cos
sin cos
101
- .inh th
u.c
102

1
log
a

b
5)

loga b
1

a + bi c + di

2
6)
; i 1.
c + di a bi

(1 t)2
2t

2

1 + t2
1
+
t
7)
2
(1
+
t)
2t

1 + t2
1 + t2

2
2

8)
+ i sin .
, = cos
1
3
3
(DS. 1) 0; 2) 2b3 ; 3) 1; 4) sin( ); 5) 0; 6) a2 + b2 + c2 + d2 ;

7) 1; 8) 1)
9. Tnh cac di.nh th
u.c cap ba

3 2 1

2)
1) 2 5 3

3 4 3
3)
4)
6)
8)

a b c

b c a

c a b

cos sin cos sin sin

sin cos cos cos sin .

0
sin
cos

1
i 1 + i

0 ; i2 = 1,
i 1

1 i 0
1

sin cos 1

sin cos 1

sin cos 1

a + b c 1

b + c a 1

c + a b 1
7)

a2 + 1
ab
ac

5) ab
bc
b2 + 1

ac
bc
c2 + 1

1 1

2
2

2 , = cos
+ i sin
1 1

2
3
3

(DS. 1) 8; 2) 3abc a3 b3 c3; 3) 1; 4) 2; 5) 1 + a2 + b2 + c2 ;

6) sin( ) + sin( ) + sin( ); 7) 3; 8) 0)
- .inh th
3.2. D
u.c
10. Tnh di.nh th
u.c Vandermonde

1 1

a b

2 2
a b

a3 b3
103
1

1 1
c d

c2 d2
c3 d3
(DS. (b a)(c a)(d a)(c b)(d b)(d c))
òi khai trien di.nh th

u. nhat r
u.c
Ch d
a n. Lay cac co.t tr`
u. di co.t th
u. nhat và tiep tu.c nhu. va.y doi vo.i di.nh th
u.c
thu du.o..c theo hàng th
cap ba.
11. Tnh di.nh th
u.c

1 1 1 0 0

1 2 3 0 0

0 1 1 1 1

0 x1 x2 x3 x4

0 x21 x22 x23 x24
(DS. (x3 x2 )(x4 x2)(x4 x3 ) 2(x3 x1 )(x4 x1 )(x4 x3))
y Laplace cho hàng th

u. nhat và th
u. hai và
Ch d
a n. D`
ung di.nh l
ch da n cho bài 10.
àn tu. cua hàng
u.c bàng cach khai trien (theo cac ph
12. Tnh di.nh th
hoa.c co.t):

a 3 0 5

0 b 0 2

1)
. (DS. abcd)
1 2 c 3

0 0 0 d

1 1 1 a

2 2 1 b

àn tu. co.t th
u. tu..
2)
theo cac ph
3 2 1 c

1 2 3 d
1
A. T. Vandermonde (1735-1796) l`
a nh`
a to
an ho.c Ph
ap.
- .inh th
u.c
104

a

b

3)
c

d
1
0
1
1
1
1
0
1
(DS. 4a c d)

1
1
àn tu. cua co.t th
u. nhat.
theo cac ph
1
0
(DS. 2a + b c + d)

1
2 1 2

2 1 2 1

àn tu. cua hàng th
u. ba.
4)
theo cac ph
a
b
c d

2 1 1 2
(DS. 5a 5b 5c 5d)

2
3
5 4

3 5 4
2

àn tu. hàng th
u. hai.
5)
theo cac ph
4 2

3
5

5
4 2 3

5

1

6)
4

3
(DS. 2858)

1 4 1
4 1 5
àn tu. hàng th
u. nhat
theo cac ph
1 8 1
2 6
2
(DS. 264)
13. D`
ung di.nh ngha de tnh cac di.nh th
u.c sau

1 0 0

1) 2 2 1.
(DS. 1)

3 3 2

log a 1
0
b

(DS. 1)
2) 0
2
0 .

2
1 loga b
- .inh th
3.2. D
u.c
105

1

3

3)
0

0
0
0
5
7
0
0
6
8

2
4
.
0
0
(DS. 4)

0

0

4)
1

2
0
0
2
1
3
4
0
0

4
3
.
0

0
(DS. 21)

a

0
0
.
.
.
0
1

a1 a1
0
... 0

5) .
.. .
..
..
..
.
.
.
.
.
.

an an1 an2 . . . a1

... 0
0 1

. . . 0 2 0

. . . 3 0
0 .
..
..
.
..
. ..
.
.

... 0
0
0

0

0

6) 0
..
.

n

1

0

7) 0
..
.

0

0

0

8) 0
..
.

an

a

a

a .
..
.

0 0 . . . n
a
2
0
..
.
a
a
3
..
.
...
...
...
..
.
... 0 0
. . . 0 a2
. . . a3 a2
. .
..
. .. ..
. . . a3 a2
(DS. an1 )
(DS. (1)
n(n+1)
2
n!)
(DS. n!)

a1

a1

a1.
..
.

a1
(DS. (1)
n(n1)
2
a1a2 . . . an )
- .inh th
u.c
106

2

1

9)
2

3

1

1

10) 2

3

1
1
2
3
4
0
0
0
0

4
4
.
5
6
(DS. 0)

2 1

1 1

(DS. 0)
0 0.

0 0

0 0
14. Giai cac phu.o.ng tr`nh

1
1
4
4

1 3 x2 3
3

1)
= 0.
7
7
5
5

7
7
6 x2 3

1
2
3
4

2 2 x
1
7

2)
= 0.

3
6
4
+
x
12

4 x 14
2
3

1

1

3)
1

1
2
1
3
2
2
1
1
0
0
0
(DS. x1,2 = 3; x3,4 = 3)
(DS. x1 = 6; x2 = 5)

x x2 x3
2 4 8
= 0. (DS. x1 = 2, x2 = 3, x3 = 4)
3 9 27
4 16 64
u.c cap n
15. Tnh cac di.nh th

2
2
3 . . . n

3 . . . n
1 0

(DS. n!)
1) 1 2 0 . . . n.
.. . .
..
..
..
. .
.
.
.

1 2 3 . . . 0
u.c bat
Ch d
a n. Them hàng th
u. nhat vào mo.i hàng cua di.nh th
- .inh th
3.2. D
u.c
àu t`
u. hai.
d
u. hàng th

1 2 2 . . . 2

2 2 2 . . . 2

(DS. 2(n 2)!)
2) 2 2 3 . . . 2 .
..
.. .. .. . .
. .
. . .

2 2 2 . . . n
Ch d
a n. Lay mo.i hàng (ke t`
u. hàng th
u. hai,
u. ba) tr`
u. di hàng th
u. hai tr`
u. nhat nhan vo.i 2.
u. di hàng th
sau do lay hàng th

x a a ... a

1
2
n1 1

a1 x a2 . . . an1 1

a1 a2 x . . . an1 1

3) . . . .
. (DS. (x a1)(x a2) (x an))
..
..
.. .. ..

.

a a a . . .

x
1
1 2 3

a1 a2 a3 . . . an 1
u. di co.t cuoi c`
Ch d
a n. Lay tat ca cac co.t cua di.nh th
u.c tr`
ung
.
.
.
.
ng vo i a1, a2, . . . , an .
nhan tu o ng u

0 1 1 . . . 1

1 0 1 . . . 1

4) 1 1 0 . . . 1 . (DS. (1)n1 (n 1))
.. .. .. . . ..
. .
. . .

1 1 1 . . . 0
nn
Ch d
a n. Them cho co.t th
u. nhat tat ca cac co.t còn la.i; sau do lay
u. nhat.
u. hai tr`
u. di hàng th
mo.i hàng ke t`
u. hàng th

1 n n . . . n

n 2 n . . . n

(DS. (1)n n!)
5) n n 3 . . . n.
.
.. .. .. . .
. ..
. . .

n n n . . . n
u. hai, ... th
u. n 1 tr`
u. di hàng
Ch d
a n. Lay cac hàng th
u. nhat, th
th
u. n.
107
- .inh th
u.c
108

1 x

1

1 x

1 x1

6) . .
.. ..

1 x1

1 x1
Ch d
a n.
hàng còn la.i.

1 2

1 3

1 2

7) . .
.. ..

1 2

1 2
Ch d
a n.
hàng còn la.i.

a b

0 a
. .
8) .. ..

0 0

b 0

a0

y1

9) 0
..
.

0
x2 . . . xn1
x2 . . . xn1
x . . . xn1
.
..
. ..
x2 . . .
x
x2 . . . xn1
Nhan hàng th
u.

xn

xn

xn
. (DS. (xx1)(xx2) (xxn ))

xn

x
òi co.ng vo.i tat ca cac
nhat vo.i (1) r

(DS. (n 1)!)
.

3 . . . 2n 3
n

3 . . . n 1 2n 1
òi co.ng vo.i tat ca cac
Nhan hàng th
u. nhat vo.i (1) r
3
3
5
..
.
...
...
...
..
.
n1
n1
n1
..
.

0 . . . 0 0

b . . . 0 0
.. . . ..
. . .
.

0 . . . a b

0 . . . 0 a
a1 a2
x1 0
y2 x2
..
..
.
.
0
0
n
n
n
(DS. an + (1)n+1 bn )

. . . an1 an

...
0
0

...
0
0 .
..

..
.

.

. . . yn xn
(DS. a0 x1x2 xn + a1y1 x2 xn + a2 y1y2 x3 xn + +

an y1 y2 yn )
u.c
u.c theo co.t cuoi de thu du.o..c he. th
Ch d
a n. Khai trien di.nh th
òi.
truy h
3.3. Ha.ng cua ma tra.n

1

1
.
10) ..

0

0
2
x
..
.
3
0
..
.
4 ... n 1
0 ...
0
.. . .
..
.
.
.
0 0 0 ...
x
0 0 0 ...
1
109

n

0
..
.

0

x
(DS. n = xn1 + n, n = xn1 + 2xn2 + + (n 1)x + n)
u.c theo co.t cuoi.

Ch d
a n. Khai trien di.nh th
3.3
3.3.1
Ha.ng cua ma tr
a.n
- i.nh ngha
D
So nguyen r > 0 du.o..c go.i là ha.ng cua ma tra.n A neu no thoa man
èu kie.n sau day:
hai di
u.c con khac 0 cap r.
(i) Ma tra.n A co t nhat mo.t di.nh th
(ii) Mo.i di.nh th
u.c con cap r + 1 và cap cao ho.n (neu co) cua ma
èu ba`ng 0.
tra.n A d
y hie.u là r(A), rA hoa.c rank(A).
Ha.ng cua ma tra.n A thu.ò.ng du.o..c k
T`
u. di.nh ngha suy ra:
a) Doi vo.i (m n)-ma tra.n A ta co: 0 6 r(A) 6 min(m; n).
èu ba`ng
àn tu. cua ma tra.n d
b) r = r(A) = 0 khi và ch khi mo.i ph
0.
c) Doi vo.i ma tra.n vuong cap n ta co r(A) = n detA 6= 0.
3.3.2
ap t`m ha.ng cua ma tr

a.n
Phu.o.ng ph
Phu.o.ng ph
u.c bao) du..a tren di.nh
ap I (phu.o.ng phap di.nh th
òm cac bu.o.c sau day
ngha ha.ng cua ma tra.n, g
u.c con nào do khac 0; gia su. do là di.nh th
u.c
(i) T`m mo.t di.nh th
r 6= 0.
- .inh th
u.c
110
(ii) Tnh tiep cac di.nh th

u.c con r+1 cap r + 1 bao di.nh th
u.c r
òn ta.i.
(t
u.c là di.nh th
u.c con r+1 ch
u.a di.nh th
u.c con r ) neu ch
ung t
èu ba`ng 0 th` ket lua.n
u.c con cap r + 1 d
+) Neu tat ca cac di.nh th
r(A) = r.
u.c con cap r + 1 khac 0 (r+1 6= 0) th` tnh
+ Neu co mo.t di.nh th
u.c con cap r + 2 bao di.nh th
u.c r+1 do (neu ch
ung
tiep cac di.nh th
.
èu ba`ng 0 th` r(A) = r + 1,
òn ta.i). Neu mo.i di.nh th
u c cap r + 2 d
t
.
u c con cap r + 2 khac 0 th` quy tr`nh la.i tiep
còn neu co mo.t di.nh th
tu.c.
ap II du..a tren cac phep bien doi so. cap thu..c hie.n
Phu.o.ng ph
tren ma tra.n da cho.
- i.nh ngha. Cac phep bien doi sau day tren ma tra.n du.o..c go.i là cac
D
phep bien doi so. cap:
1+ Doi cho hai hàng (hoa.c hai co.t) cho nhau.
àn tu. cua mo.t hàng (hoa.c co.t) vo.i mo.t so
2+ Nhan tat ca cac ph
khac 0.
3+ Co.ng vào mo.t hàng cua ma tra.n mo.t hàng khac sau khi nhan
uy y
6= 0.
vo.i mo.t so t`
- i.nh l
oi so. c
ap.
D
y. Ha.ng cua ma tr
a.n l`
a b
at bien qua c
ac phep bien d
Khi thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap tren ma tra.n ta luon quy
u. ma tra.n
u.o.c ra`ng dau A B co ngha là mo.t ma tra.n thu du.o..c t`
kia bo.i cac phep bien doi so. cap và r(A) = r(B).
VI DU
CAC
.
V du. 1. T`m ha.ng r(A) neu
A=
1
4
3
0
1
1
2
1
0
1
1
3
2
1
0
111
Giai. Ta t`m ha.ng cua ma tra.n da cho theo phu.o.ng phap I. Hien
nhien ma tra.n A co di.nh th
u.c con

1 0

2 =
= 1 6= 0.
0 1
u.c con 3 bao 2. Ta co

Ta tnh cac di.nh th

1 0 0

1

(1)
3 = 0 1 1 = (1)

1
1 1 1

1 0 0

(2)
3 = 0 1 1 = 1 6= 0.

4 2 3

1
= 0;
1
(2)
u.c bao 3 6= 0. Ta tnh di.nh th
u.c bao cua
Nhu. va.y co mo.t di.nh th
(2)
3 . Ta co

1 0 0 1

0 1 1 2

(1)
4 =
=0
1 1 1 1

4 2 3 1
(ta.i sao ?). T`
u. do suy ra r(A) = 3. N
V du. 2. T`m ha.ng r(A) neu
1 3 2 5
2 4
3 1
A=
0 2 7 11
7 15 7 2
1 1
5 6
Giai. Ta giai theo phu.o.ng phap I. Hien nhien ma tra.n A co di.nh

th
u.c con

1 3

2 =
= 2 6= 0.
2 4
- .inh th
u.c
112
Tat ca cac di.nh th
u.c con bao 2 :

1 3 2

2 4 3 ;

0 2 7

1 3 5

2 4 1 ;

7 15 2

1

2

0

1

2

1

3 5

4 1 ;

2 11

3 2

4 3 ;

1 5

1 3 2

2 4
3 ;

7 15 7

1 3 5

2 4 3

1 1 6
èu ba`ng 0. Do do r(A) = 2. N

d
V du. 3. Bàng cac phep bien doi so. cap, tnh ha.ng cua
1 0 0
0 1 1
1 2 3 5
1) A = 3 1 4 2; 2) B =
1 1 1
5 3 10 8
4 2 3
3 1 2
cac ma tra.n
1
.
1
0
Giai. 1) Ta thu..c hie.n phep bien doi so. cap theo hàng và thu du.o..c
1 2 3
A = 3 1 4
5 3 10
1 2
3
0 7 5
0 7 5
2 h2 3h1 h02
8 h3 5h1 h03
1 2
3
5
5
0 7 5 17 .
7
0 0
0
0
17 h3 h2 h03
Do là ma tra.n h`nh thang và hien nhien no co ha.ng ba`ng 2. Do do

r(A) = 2.
113
2) Ta co
1 0 0 1
1 0 0 1
0 1 1 2
0 1 1 2
0
0
B=
1 1 1 1 h 3 + h 1 h 3 0 1 1 2 h 3 h 2 h 3
4 2 3 1 h5 + 4h1 h04 0 2 3 5 h4 2h2 h04

0 1 2 3 h5 h2 h05
3 2 1 0 h5 + 3h1 h05
1 0 0 1
1 0 0 1
1 0 0 1
0 1 1 2 0 1 1 2
0 1 1 2
0 0 1 1
0 0 1 1 .
0
0
0
0
0 0 1 1 0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 1 1
0 0 1 1 h5 h3 h05
0 0 0 0
T`
u. do thu du.o..c r(B) = 3. N
V du. 4. Tnh
1
2
1) A =
0
1
ha.ng cua cac ma tra.n
2 4 5 2
1
3
3 1 1 3
6
2
; 2) B =
2 5
1 7 9 1
3 11 14 3
1
4
2
9
2
8
0 5
7 12
.
4 5
4 20
Giai. 1) Ta thu..c hie.n cac phep bien doi sau:
1
2
A=
0
1
1
0
0
0

2
1
3 0
1 0
3
0

2
1 2
1 0 1
1 0 0
1
0 0
2 4 5
3 1 1
1 7 9
3 11 14
2
1
1
1
4
7
7
7
5
9
9
9
T`
u. do suy ra`ng r(A) = 2.
2
4
5
1 7 9
1
7
9
1
7
9
4 5 2
"
7 9 1
1
0 0 0
0
0 0 0
2
1
1
1
#
2 4 5 2
1 7 9 1
- .inh th
u.c
114
2) Ta thu..c hie.n cac phep bien doi
1
3
2
6
B =
2 5
1
4
1 3 2
0 1 6
0 0 5
0 1 6
2
9
2
8
0
4
7
4

0 5
1
7 12 0
4 5 0
4 20
0

5
1 3
15 0 1
2 0 0
15
0 0
T`
u. do suy ra`ng r(B) = 3. N
` TA
P
BAI
.
1.
2.
3.
4.
T`m ha.ng cua cac ma tra.n:

"
#
1 2
.
(DS. r(A) = 2)
A=
3 1
"
#
1 3
A=
.
(DS. r(A) = 1)
2 6
"
#
1 2
A=
.
(DS. r(A) = 1)
3 6
1 2
A = 3 4 .
(DS. r(A) = 2)
5 6
#
1 2 1
.
5. A =
1 4 3
"
(DS. r(A) = 2)
0 5
7 2
4 15
4 15
2 0 5
6 4 15
5 7 2
0 0 0
3
0
1
1
2
5
6
6
115
0 1 3
6. A = 0 3 1.
(DS. r(A) = 2)
0 2 0
1 2 3
(DS. r(A) = 2)
7. A = 2 4 6.
5 1 4
1 3 2
8. A = 2 6 4 .
(DS. r(A) = 1)
1 3 2
1 2 4 0
9. A = 1 3 5 1. (DS. r(A) = 3)
2 1 4 0
Su. du.ng cac phep bien doi so. cap de t`m ha.ng cua ma tra.n:
1 0 3 2
10. A = 2 3 1 3.
(DS. r(A) = 2)
3 6 1 8
2 2 1
3 1 1
11. A =
(DS. r(A) = 3)
.
5
4
1
1
4
9
0 7 2
1 1
6 0 3
12. A =
0 1 2 1 3
4 3 1 9 6
1 3 2 1 3
4
1
2
4 1
13. A =
.
6 9 1 2 6
4
6
1 12 4
(DS. r(A) = 4)
(DS. r(A) = 3)
- .inh th
u.c
116
2 9 5 2 9 5
4
4
3
7 4 4
.
14. A =
2
3
1
3
3
3
2 1 2 6 2
2
1 1
3 1 1 1
T`m ha.ng cua ma tra.n ba`ng
1 1 0 0 0
2 3 0 0 0
15. A =
0 0 5 0 0.
0 0 0 6 0
0 0 0 0 8
1 2 3 4
1 3 0 1
.
16. A =
2
4
1
8
1
7
6
9
0 10 1 10
1 1 3
3 2
17. A = 2 2 1 1 4
1 1 3
3 2
2
4 2 3 3
18. A = 1 2 1 1 7
1
2 1 4 10
0
19. A =
0
1
1
1
2
0
0
3
3
2 3 1
1 2 2
3 3 3
.
0 4 0
6 12 2
3 5 1
(DS. r(A) = 4)
phu.o.ng phap di.nh th

u.c bao:
(DS. r(A) = 5)
(DS. r(A) = 3)
(DS. r(A) = 2)
2 .
3
(DS. r(A) = 2)
(DS. r(A) = 4)
117
20. Vo.i gia tri. nào cua th` ma tra.n

"
#
1
A=
1 2
1
co ha.ng ba`ng 1 ? (DS. = )
2
.
21. Vo i gia tri. nào cua th` ha.ng r(A) = 2, neu
0 1
7
A = 3 4 1 ?
(DS. = )
9
1 1 2
22. Vo.i gia tri. nào cua th` ha.ng r(A) = 3 neu
1
0
1
A = 2 2 3 ?
1
0
4
(DS. 6= 2)
23. Vo.i gia tri. nào cua th` ha.ng r(A) = 3 neu
1 0
A = 2 3 4 ?
0 0 8
(DS. R)
24. Vo.i gia tri. nào cua th` ha.ng: 1) r(A) = 1; 2) r(A) = 2;
3) r(A) = 3 neu:
1 2
A = 2 1 4?
4 2 8
(DS. 1) =
1
1
òn ta.i)
; 2) 6= ; 3) Khong t
2
2
- .inh th
u.c
118
3.4
3.4.1
Ma tr
a.n nghi.ch dao
- i.nh ngha
D
Neu A là ma tra.n vuong cap n th` ma tra.n vuong B cap n thoa man
èu kie.n
di
AB = BA = En
trong do En là ma tra.n do.n vi. cap n du.o..c go.i là ma tr
a.n nghi.ch dao
1
.
.
.
y hie.u là B = A .
doi vo i ma tra.n A và du o. c k
Nhu. va.y theo di.nh ngha
AA1 = A1 A = En .
- i.nh l
a ch khi ma
D
y. Ma tr
a.n vu
ong A c
o ma tr
a.n nghi.ch dao khi v`
.
a khi detA 6= 0) v`
a khi d
o
tr
a.n A kh
ong suy bien (t
u c l`
A1 =
1
PA ,
detA
A11 A21
A12 A22
PA =
..
..
.
.
A1n A2n
(3.12)
. . . An1
. . . An2
..
..
.
.
. . . Ann
àn b`
àn tu. aij (i, j = 1, n) cua ma
trong d
o Aij l`
a ph
u da.i s
o cua ph
a ma tr
a.n phu. ho..p cua ma tr
a.n A.
tr
a.n A. Ma tr
a.n PA du.o..c go.i l`
Tnh ch
at
+
1 Neu ma tra.n A co ma tra.n nghi.ch dao và m 6= 0 th` ma tra.n
mA c
ung co ma tra.n nghi.ch dao và
(mA)1 =
1 1
A .
m
3.4. Ma tra.n nghi.ch dao
119
èu co ma tra.n
2+ Neu A và B là hai ma tra.n vuong c`
ung cap và d
nghi.ch dao th`
(AB)1 = B 1 A1 .
3+ Neu A co ma tra.n nghi.ch dao A1 th` A1 c
ung co ma tra.n
nghi.ch dao và
A1
3.4.2
1
= A.
ap t`m ma tr
a.n nghi.ch dao
Phu.o.ng ph
òm cac bu.o.c sau

ap I g
Phu.o.ng ph
o.c 1. Tnh detA
Bu.
+ Neu detA = 0 th` A khong co ma tra.n nghi.ch dao.
+ Neu detA 6= 0 th` chuyen sang bu.o.c 2.
o.c 2. T`m ma tra.n phu. ho..p PA . T`
Bu.
u. do ap du.ng cong th
u.c
(3.12) ta thu du.o..c ma tra.n A1 .
ap II (phu.o.ng phap Gauss-Jordan)
Phu.o.ng ph
àu tien ta viet ma tra.n do.n vi. c`
ung cap vo.i ma tra.n A vào ben
D
phai ma tra.n A và thu du.o..c ma tra.n
h
i
M = A|En .
(3.13)
Tiep theo thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap tren cac hàng cua
è ma tra.n do.n vi. En còn khoi En
ma tra.n M de du.a khoi ma tra.n A v
trong (3.13) thành ma tra.n B:
i
i
h
h
A|En En |B .
Khi do B = A1 .
VI DU
CAC
.
- .inh th
u.c
120
V du. 1. T`m ma tra.n nghi.ch dao doi vo.i cac ma tra.n sau:
3 5 2
1) A = 1 3 2 ;
6 7 3
1
0 2 1 7
5 4
2 0 3
2) A =
1
6
7
8
9
2
6
5
9
2
3 2 1 0 1
Giai. 1) Ta co detA = 10 6= 0. Do do ma tra.n A trong 1) co

àn b`
àn tu. cua no bàng:
u da.i so cua cac ph
ma tra.n nghi.ch dao. Ph
A11 = 5; A12 = 15; A13 = 25; A21 = 1; A22 = 3; A23 = 9; A31 = 4;
A32 = 8; A33 = 14.
T`
u. do theo cong th
u.c (3.12) ta co
A1
5 1 4
2
1
3
=
15 3 8 =
2
10
5
25 9 14
2
1
2
10 5
3
4
.
10
5
9
7
10
5
2) Ta tnh detA. Lay hàng th

u. ba co.ng vào hàng th
u. nhat ta co

2
6

5 4

detA = 1
6

6
2

3 2
5
2
7
5
1
9
0
8
9
0

2

3

9 = 0

2

1
v` trong ma tra.n thu du.o..c co hàng th

u. nhat và th
u. tu. giong nhau.
Nhu. va.y ma tra.n A trong 2) là ma tra.n suy bien, do do no khong co
ma tra.n nghi.ch dao.
V du. 2. D`
ung cac phep bien doi so. cap t`m ma tra.n nghi.ch dao doi
121
vo.i ma tra.n
2
0
4
1) A = 1 1 2 ;
1 2
3
2 3 4
2) A = 2 6 8 .
2 6 12
Giai. 1) Ta la.p ma tra.n

2
0
4 1 0 0

M = 1 1 2 0 1 0 .

1 2
3 0 0 1
1
Nhan hàng th
u. nhat vo.i ta thu du.o..c
2
1

1
0
2
0
M 1 1 2 0 1

1 2
3 0 0
1

0
1
0
2

21

0 1 4 2 1
1

0
0 2
5
2

1 0 2

h2 (1)h02
0 1 4

0 2 5
0 h2 h1 h02
0
1 h3 + h1 h3
1
0 0
1 0
1
h 2h2 h03
0 1 3
2
1

0 0
1 0 2 2
1
0
0
1
4

21
1
0
h ( 3 ) h3

2 1 3
0 0 3
2
- .inh th
u.c
122

1
0
2

0 1 4

0 0 1
1
4
2
1

0
0
1 0 0
h1 2h3 h01
2
3
61 53
4
1

1 0 0 1 0
2
6
3
4
1
2
1 h2 4h3 h02
2
1
1

0 0 1
6
3
3
6
3
3
T`
u. do suy ra`ng
1
4
2
6
3
1 53
4
=
6 3
3
1
2
1
6
3
3
A1
2) Ta la.p ma tra.n
2 3 4
M = 2 6 8
2 6 12

1 0 0

0 1 0
.

0 0 1
Thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap
h2 h1 h02 2 3 4
M 0 3 4
h3 h1 h03 0 3 8

1 0 0

1 1 0

1 0 1

0 0
2 3 4 1

0 3 4 1 1 0

h3 h2 h03 0 0 4 0 1 1

1 1
h1 h3 h01 2 3 0 1

h2 h3 h02 0 3 0 1 2 1

0 0 4 0 1 1
123

h1 h2 h01 2 0 0 2 1 0

0 3 0 1 2 1

0 0 4 0 1 1

1

0
1 0 0 1
h1 ( 12 ) h01

1 2
1

0 1 0

h2 ( 13 ) h02

3
3
3

1
1
1
0

h3 ( 4 ) h4 0 0 1 0

4 4
T`
u. do suy ra`ng
1
1
0
1
1
2
1
A =

3 3
3
1 1
0
4 4
V du. 3. Ch
u.ng minh cac tnh chat sau day cua di.nh th
u.c
1) detA1 = (detA)1 .
2) Neu A và B khong suy bien th` tch AB c
ung khong suy bien
và
(AB)1 = B 1 A1 .

1
= A.
3) A1

T
1
= A1 .
4) AT
u.c cua tch hai ma
Giai. 1) Ta se ap du.ng cong th
u.c tnh di.nh th
tra.n vuong c`
ung cap A và B:
detAB = detA detB

Ta co
AA1 = E det(AA1) = detE = 1
detA detA1 = 1 (detA)1 = det(A1 ).
- .inh th
u.c
124
2) Ta co
(B 1 A1)(AB) = B 1 (A1A)B = B 1 B = E
và t`
u. do suy ra B 1 A1 = (AB)1. Tu.o.ng tu.. B 1 A1 (AB) = E và
do do ma tra.n B 1 A1 là ma tra.n nghi.ch dao cua ma tra.n AB.
1
là ma tra.n duy nhat mà tch cua no nhan vo.i
3) Ta thay A1
ung co tnh chat do. Nhu. va.y 3)
A1 ba`ng E. Nhu.ng ma tra.n A c
u.ng minh.
du.o..c ch
1
T
4) De ch
u.ng minh AT
= A1 ta xet dang th
u.c AA1 = E.
T`
u. do ap du.ng tnh chat cua ma tra.n chuyen vi. ta co
(AA1)T = E (A1 )T AT = E (A1 )T = (AT )1
theo di.nh ngha ma tra.n nghi.ch dao. N
V du. 4. 1) Ch
u.ng minh ra`ng neu A là ma tra.n vuong thoa man
èu kie.n A2 3A + E = O th` A1 = 3E A.
di
2) Ch
u.ng minh ràng (E A)1 = E + A + A2 neu A3 = O.
èu kie.n da cho ta co
Giai. 1) T`
u. di
E = 3A A2 = A(3E A).
Do va.y
detA det(3E A) = detE = 1
u.c là A co ma tra.n nghi.ch dao. Do
và do do detA 6= 0, t
E = A(3E A) A1E = A1 A(3E A)
A1 = 3E A.
ung là
2) Ta co the nhan ma tra.n E A vo.i E + A + A2. Neu ch
ma tra.n nghi.ch dao nhau th` ket qua là ma tra.n do.n vi.. Ta co
(E A)(E + A + A2) = E A + A A2 + A2 A3 = E A3 = E
125
èu phai ch
v` theo gia thiet A3 = O. T`
u. do suy ra di
u.ng minh. N
V du. 5. T`m ma tra.n nghi.ch dao doi vo.i ma tra.n
"
#

A=
.

òn ta.i ma tra.n nghi.ch dao ta c
àn gia thiet ra`ng detA =
Giai. De t
.
àn b`
u da.i so: A11 = ;
6= 0. Vo i gia thiet do ta t`m cac ph
A12 = ; A21 = ; A22 = . Do do
"
#
1
A1 =
. N

ut ra quy tac t`m ma tra.n nghi.ch dao vo.i ma
T`
u. v du. này ta r
tra.n cap 2:
Ma tra.n nghi.ch dao cua ma tra.n cap hai bàng tch cua mo.t so
u.c cua no nhan vo.i ma tra.n mà du.ò.ng
là nghi.ch dao cua di.nh th
àn tu. cua du.ò.ng cheo chnh cua
cheo chnh là hoan vi. cua hai ph
àn tu. cua du.ò.ng cheo th
no và cac ph
u. hai c
ung chnh là cac
.
.
.
.
àn tu cua du ò ng cheo th
u hai cua ma tra.n da cho nhu.ng vo.i
ph
dau ngu.o..c la.i.
"
#
6 5
Chang ha.n, neu A =
th`
2 2
"
#
1 2 5
1
.
A =
2 2 6
V du. 6. 1) Gia su. A là ma tra.n khong suy bien. Hay giai cac phu.o.ng
tr`nh ma tra.n:
AX = B,
Y A = B.
2) Giai cac phu.o.ng tr`nh trong 1) neu

#
#
"
"
1 2
7 3
.
,
B=
A=
0 1
2 1
- .inh th
u.c
126
Giai. Nhan ben trai hai ve cua phu.o.ng tr`nh AX = B vo.i A1 và
.ng ta co
thu..c hie.n cac phep tnh da.i so tu.o.ng u
A1AX = A1 B EX = A1 B X = A1B.
Tu.o.ng tu..
Y AA1 = BA1 Y E = BA1 Y = BA1.
Ro ràng là neu A1 và B khong giao hoan th` X 6= Y .
2) Vo.i
"
#
"
# "
#
7 3
1
3
1
3
1
A=
A1 =
=
detA 2 7
2 1
2 7
T`
u. do
#
# "
# "
1 2
1
5
1 3
X=A B=
=
,
2 7
0 1
2 11
#
"
# "
# "
1 3
3 11
1 2
1
=
.N
Y = BA =
0 1
2 7
2 7
1
"
` TA
P
BAI
.
òn ta.i)
T`m ma tra.n nghi.ch dao cua ma tra.n da cho (neu ch
ung t
"
#
"
#
2 1
1 5 1
)
1.
.
(DS.
13 3 2
3 5
"
#
"
#
0 1
1 2 1
2.
.
(DS.
)
3 3 0
3 2
1 1 3
9 11 5
1
3. 5 1
(DS.
2 .
7 4 13 )
41
1 4 1
19 5 6
127
1 2 3
4. 3 1 5 .
5 3 1
2 3 0
5. 1 1 4.
3 2 5
1 0 1
6. 0 0 2.
1 3 1
1 3 4
7. 0 1 2.
0 1 5
òn ta.i)
(DS. Khong t
13
1
(DS. 17
25
1
6 3
1
(DS. 2 2
6
0
3
15 12
10 8 )
5 1
2 )
0
3 11 2
1
(DS. 0 5 +2)
3
0 1 1
1 12 5
(DS. 1 17 7)
0 2 1
1 0
0
0
0
1
1
1
1

.
(DS. 0
)
2
2
2
2
1
1
1
1
0
2
2
2
2
1 2
2
1 2
2
1
10. 2 1 2.
(DS. 2 1 2)
9
2 2 1
2 2 1
1
1
1 2
2
2 1 1
1
3
11. 3 1 2.
(DS. 3
)
2
2
3 1 0
1 1
0
2 2
8. 1
2
9. 0
2 1
1 2 .
2 5
- .inh th
u.c
128
12. 1
1
13. 1
1
14.
15.
16.
17.
18.
1
1
1
1
3
2
1 1
0 1
0 0
0 0
1
1
0
1
1 2
2 5
0 0
0 0
1 1
1
3 6
2
5 2
1
1
(DS. 0
4 1 .
)
2
2
1
2 1
7 3
3
6 2
2
5
2

9
9
9
4 1
1 1
2
(DS.
1 4 .
)
9
9 9
1 2
2 2
1
9 9
9
3 1
17 15 1
(DS. 1 1 0 )
4
1 .
9 2
13 12 1
2
3
4
1 0
0
òn ta.i)
(DS. Khong t
.
5 1 3
0
3
1 1
1 1
1 1
0 1
(DS.
.
0 0
1 1
0 1
0 0
0
1 0 0
0 1 1
1
(DS.
.
1
0 1 1
1
1 1 0
1 2
5
3 5
2
(DS.
.
0
5 4
6 5
0
0
0
1 0
)
1 1
0
1
1 1
0
1 1 0
)
0
0
1
0
1 1
2 5 4
1 11 9
)
0
5 4
0 6 5
1
0
19.
0
0
3 5 7
1 2 3
.
0 1
2
0 0
1
129
1 3 11 38
0 1 2 7
(DS.
)
0 0
1 2
0 0
0
1
0 ... 0
a22 . . . 0
, a11a12 ann 6= 0.
..
.. . .
.
.
.
..
. ann
0
1
0 ...
0
a11
0
.
.
.
0
a22
(DS.
)
..
..
..
..
.
.
.
.
1
0
0 ...
ann
a11
0
20.
...
21. 0
.
..
1
1
0
..
.
1
1
1
..
.
...
...
...
..
.
.
0 0 0 ..
a a2
1 a
0 1
.. ..
. .
0 0 0
22.
0
..
.
1
.
..
.
1 1 0 . . . 0 0
0 1 1 . . . 0 0
0 0
1 ... 0 0
(DS. .. ..
.. . . .. .. )
. .
. . .
.
0 0
0 . . . 1 1
..
. 0 1
0 0
0
1 a 0 . . .
. . . an
n1
... a
0 1 a . . .
0 0
1 ...
. . . an2
.
(DS.
.. . .
..
.. ..
..
.
.
. .
.
.
0 0
0 ...
...
1
0
0
0
0
0
0
1 a
0 1
23. Vo.i gia tri. nào cua th` cac ma tra.n sau day co ma tra.n nghi.ch
dao:
- .inh th
u.c
130
1 2 2
1) 3 0;
2 1 1
2 0
2) 2 1 .
0 1
9
(DS. 1) 6= ; 2) 6= 0, = 5)
4
24. T`m ma tra.n X thoa man cac phu.o.ng tr`nh
"
#
"
#
"
#
2 1
1 1
1 1 0
1)
X=
. (DS.
)
5 3 5
3 1
0 1
"
#
"
# "
#
5 2
3 1
2 1
)
2) X
=
. (DS.
13 5
2 1
3 1
"
# "
# "
#
"
#
2 1
3 1
1 1
6 3
3)
X
=
. (DS.
)
1 0
1 2
3 0
11 2
4) AX + B = 2C, trong do
1 1 2
1 1 1
A = 0 1 1 , B = 0
3
4 ,
2 0 1
0 0 1
5 16 8
(DS. 4 7 5 )
4 2 1
2 3 0
C = 4 3 5 .
1 1 0
5) XA 2B = E, trong do
1 1 3
1
3 2
A = 2 5 7 ,
B = 1 2
0 .
1 1 2
3 1 4
21 45 156
1
(DS.
21 15 21 )
15
51 20 79
25. Gia su. A là ma tra.n cap n và (E + A)k = O vo.i so tu.. nhien k
nào do. Ch
u.ng minh ràng ma tra.n A khong suy bien.

26. Ch
u.ng minh ra`ng cac ma tra.n A + E và A E khong suy bien
và nghi.ch dao nhau neu A2 = O.
27. Ch
u.ng minh ràng ma tra.n A + E và A2 + E A khong suy bien
và nghi.ch dao nhau neu A3 = O.
28. Ch
u.ng minh ràng neu A, B, C là nh
u.ng ma tra.n khong suy bien
th` ABC và C 1B 1 A1 là nghi.ch dao nhau.
òng da.ng v
a d
a.n vu
ong
29. Ma tr
a.n vu
ong A c
ap n du.o..c go.i l`
o.i ma tr
òn ta.i ma tr
c`
ung c
ap B neu t
a.n kha nghi.ch T sao cho B = T 1AT .
òng da.ng:
Ch
u.ng minh cac tnh chat sau cua ma tra.n d
+
.
èu d
òng da.ng vo i chnh no.
1 Mo.i ma tra.n d
òng da.ng vo.i B th` B d
òng da.ng vo.i A.
2+ Neu A d
òng da.ng vo.i B, còn B d
òng da.ng vo.i C th` A d
òng
3+ Neu A d
.
da.ng vo i C.
du.ng he. th
u.c E 1 = E. 2+ Nhan ben phai he.

Ch d
a n. 1+ Ap
du.ng di.nh
th
u.c B = T 1 AT vo.i T 1 và nhan ben trai vo.i T . 3+ Ap
ngha.
a ma tr
a.n tru..c giao neu AAT = AT A =
30. Ma tr
a.n vu
ong du.o..c go.i l`
`
ang ma tr
a.n nghi.ch dao A1 cua
E, ngha l`
a ma tr
a.n chuyen vi. AT b
A. Ch
u.ng minh cac tnh chat sau cua ma tra.n tru..c giao:
1+ Neu A tru..c giao th` A1 tru..c giao.
ung cap là ma tra.n tru..c giao.
2+ Tch cac ma tra.n tru..c giao c`
ung là ma tra.n tru..c giao.
3+ Neu A là ma tra.n tru..c giao th` AT c
u.c cua ma tra.n tru..c giao là bàng 1.
4+ Di.nh th
Ch d
a n 4+ . Xuat phat t`
u. AAT = E và ap du.ng di.nh l
y det(AB) =
detAdetB.
131
Chu.o.ng 4
en tnh
H
4.1
o.i n
an c
o di.nh th
H
e. n phu.o.ng tr`nh v
u.c
kh
ac 0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
4.1.2
Phu.o.ng ph
ap ma tr
a.n . . . . . . . . . . . . 133
Phu.o.ng ph
ap Cramer . . . . . . . . . . . . 134
4.1.3
Phu.o.ng ph
ap Gauss . . . . . . . . . . . . . 134
4.1.1
4.2
4.3
4.1
H
e. t`
uy y
c
ac phu.o.ng tr`nh tuy
en tnh . . . 143
àn nh
H
en tnh thu
at . . 165
o.i n
an c
o di.nh
H
e. n phu.o.ng tr`nh v
ac 0
th
u.c kh
He. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh tren tru.ò.ng so P du.o..c go.i là he. Cramer1
neu so phu.o.ng tr`nh bàng so an và di.nh th
u.c cua ma tra.n co. ban (ma
tra.n he. so) cua he. là khac khong.
1
G. Cramer (1704-1752) l`
a nh`
a to
an ho.c Thu.y S.
4.1. He. n phu.o.ng tr`nh vo.i n an co di.nh th

u.c khac 0
133
He. Cramer co da.ng
a11x1 + a12x2 + + a1n xn = h1 ,
a21x1 + a22x2 + + a2n xn = h2 ,

... ... ... ... ... ...
an1 x1 + an2x2 + + ann xn = hn
(4.1)
hay du.o.i da.ng ma tra.n

AX = H
(4.2)
trong do
a11 a12 . . . a1n
a21 a22 . . . a2n

A=
..
..
..
,
.
.
.

an1 an2 . . . ann
hoa.c
4.1.1
x1

x2
X =
.. ,
.
xn
h1

h2
H=
..
.
hn
a11
a12
a1n
h1

a21
a
a
h2
. x1 + .22 x2 + + 2n
. .
=
x
n
.
.
..
.
.
.
.
.
an1
an2
ann
hn
ap ma tr
a.n
Phu.o.ng ph
òn ta.i ma tra.n nghi.ch dao A1. Khi do t`

V` detA 6= 0 nen t
u. (4.2) ta
thu du.o..c
A1 AX = A1 H EX = X = A1H.
Va.y he. nghie.m duy nhat là
X = A1 H.
(4.3)
u.c ta.p neu

Tuy nhien vie.c t`m ma tra.n nghi.ch dao noi chung là rat ph
cap cua ma tra.n A lo.n.
Chu.o.ng 4. He. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh
134
4.1.2
ap Cramer
Phu.o.ng ph
Nghie.m duy nhat cua he. Cramer du.o..c xac di.nh theo cong th
u.c
Cramer:
xj =
det(Aj )
,
detA
j = 1, n
(4.4)
trong do Aj là ma tra.n thu du.o..c t`

u. ma tra.n A ba`ng cach thay co.t
u. nguyen.
th
u. j bo.i co.t cac he. so tu.. do H, và cac co.t khac gi
4.1.3
ap Gauss
Phu.o.ng ph
No.i dung chu yeu cua phu.o.ng phap Gauss (hay thua.t toan Gauss) là
khu. lien tiep cac an cua he.. Thua.t toan Gauss du..a tren cac phep bien
ap he. phu.o.ng tr`nh. Do là cac phep bien doi:
d
oi so. c
1+ Nhan mo.t phu.o.ng tr`nh nào do cua he. vo.i mo.t so khac 0.
2+ Them vào mo.t phu.o.ng tr`nh nào do cua he. mo.t phu.o.ng tr`nh
uy y
.
khac nhan vo.i mo.t so t`
3+ Doi cho hai phu.o.ng tr`nh cua he..
- i.nh l
oi so. c
ap thu..c hie.n tren he. phu.o.ng tr`nh
D
y. Mo.i phep bien d
èu du.a den m
o.t he. phu.o.ng tr`nh m
o.i tu.o.ng du.o.ng.
(4.1) d
Vie.c thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap tren he. phu.o.ng tr`nnh
(4.1) thu..c chat là thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap tren cac hàng
cua ma tra.n mo. ro.ng cua he..
Do do sau mo.t so bu.o.c bien doi ta thu du.o..c he. (4.1) tu.o.ng du.o.ng
vo.i he. tam giac
b11x1 + b12x2 + + b1n xn = h1
b22x2 + + b2n xn = h2
... ... ...
bnn xn = hn
ut ra xn , xn1 , . . . , x2 , x1.
T`
u. do r

u.c khac 0
VI DU
CAC
.
V du. 1. Giai cac he. phu.o.ng tr`nh sau bàng phu.o.ng phap ma tra.n
x1 + x2 + x3 = 4,
1)
(4.5)
x1 + 2x2 + 4x3 = 4,
x1 + 3x2 + 9x3 = 2.
3x1 + 2x2 x3 = 1,
(4.6)
2)
x1 + x2 + 2x3 = 2,
2x1 + 2x2 + 5x3 = 3.

Giai. 1) Ta k
y hie.u
1 1 1
A = 1 2 4 ,
1 3 9

x1

X = x2 ,
x3

4

H = 4 .
2
Khi do phu.o.ng tr`nh (4.5) co da.ng

AX = H.
V` detA = 2 6= 0 nen A co ma tra.n nghi.ch dao và do va.y he. (4.5) co
nghie.m duy nhat:
X = A1 H.
e dàng thay ràng
D
3 3 1
5
3
= 2
2
1
1
1
2
2
A1
và do do

3 3 1
x1
4
5 4 3
x2 = 2
4 .
2
1
1
x3
2
1
2
2
135
136
Thu..c hie.n phep nhan ma tra.n o. ve phai ta thu du.o..c

x1 = 3 4 3 4 + 1 2 = 2,
3
5
x2 = 4 + 4 4 2 = 3,
2
2
1
1
x3 = 4 1 4 + 2 = 1.
2
2
2) Viet ma tra.n A cua he. và t`m A1:
1 12 5
3 2 1
A = 1 1 2 A1 = 1 17 7 .
0 2 1
2 2 5
T`
u. do suy ra`ng

1 12 5
1
8
x1

x2 = 1 17 7 2 = 12
0 2 1
3
1
x3
t
u.c là
x1 = 8,
x2 = 12,
x3 = 1. N
du.ng quy tac Cramer, giai cac he. phu.o.ng tr`nh

V du. 2. Ap
x1 + 2x2 + 3x3 = 6,
1)
2x1 x2 + x3 = 2,
3x1 x2 2x3 = 2.
x1 2x2 + 3x3 x4 = 6,
2x1 + 3x2 4x3 + 4x4 = 7,

2)
3x1 + x2 2x3 2x4 = 9,
x1 3x2 + 7x3 + 6x4 = 7.

du.ng cong th
Giai. 1) Ap
u.c (4.4)
xj =
det(Aj )
,
detA
j = 1, 3
(4.7)
(4.8)

u.c khac 0
trong do

1

detA = 3

3

1

detA2 = 2

3

2
3

6 0; detA1
1 1 = 30 =

1 2

1
6 3

2 1 = 30; detA3 = 2

3
2 2

6 2

3

= 2 1 1 = 30;

2 1 2

2 6

1 2 = 30.

1 2
T`
u. do suy ra
x1 = 1,
x2 = 1,
x3 = 1.
u.c cua he.:

2) Tnh di.nh th

1 2 3 1

2 3 4 4

detA =
= 35.
3 1 2 2

1 3 7
6
V` detA 6= 0 nen he. co nghie.m duy nhat và nghie.m du.o..c t`m theo
u.c
cong th
u.c (4.4). Ta tnh cac di.nh th

6 2 3 1

7 3 4 4

det(A1) =
= 70,
9

1
2
2

7 3 7
6
137
138

1

2

det(A2 ) =
3

1

1

2

det(A3 ) =
3

1

1

2

det(A4 ) =
3

1

6
3 1
7 4 4
= 35,
9 2 2
7 7
6

2 6 1
3 7 4
= 0,
1
9 2
3 7 6

2 3
6
3 4 7
= 70.
1 2 9
3 7 7
Do do
det(A1)
det(A2)
= 2, x2 =
= 1,
detA
detA
det(A3)
det(A4)
= 0, x4 =
= 2. N
x3 =
detA
detA
du.ng phu.o.ng phap Gauss giai cac he. phu.o.ng tr`nh
V du. 3. Ap
1)
x1 =
x1
2x3 = 3,
2x1 + x2 + 6x3 = 11,

x1 + 5x2 4x3 = 4.
2)
2x1 x2 + 3x3 x4 = 9,
x1 + x2 2x3 + 4x4 = 1,
3x1 + 2x2 x3 + 3x4 = 0,
5x1 2x2 + x3 2x4 = 9.

u.c khac 0
139
Giai. 1) La.p ma tra.n mo. ro.ng và thu..c hie.n cac phep bien doi:

3
1 0 2

0
11
h2 + 2h1 h2
0 1 2

0
4 h3 + h1 h
0 5 6
3

1 0 2 3

0 1 2 5 .

h3 5h2 h03 0 0 16 32
1 0 2
e
A = 2 1 6
1 5 4

3

5
T`
u. do suy ra
x1
2x3 = 3
x1 = 1, x2 = 1, x3 = 2.
x2 + 2x3 = 5
16x3 = 32
2) La.p ma tra.n mo. ro.ng và thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap:
2 1 3 1
1 1 2 4
3 2 1 3
5 2 1 2
9 h1 h0
1 1 2 4
2

0
1
h2 h1
2 1 3 1

0
3 2 1 3

9
5 2 1 2
1 1 2 4
h2 2h1 h02 0 3 7 9
h3 3h1 h03 0 1 5 9
h4 5h1 h04 0 7 11 22
1

9
1

11
h2 h03

3
h3 h02

14
140

1 2 4

1 5 9

0 8 18

0 24 41
1 1
0 1
0 0
0
h4 3h3 h4 0 0
1
0

0
0
1
0

0
0
1 2 4
1 5 9
3 7 9
7 11 22
1
3
11 h3 3h2 h03
14 h4 7h2 h04
1
3
2
7

2 4 1

5 9 3

8 18
2

0 13 13
T`
u. do suy ra ràng x1 = 1, x2 = 2, x3 = 2, x4 = 1. N
` TA
P
BAI
.
Giai cac he. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh sau
x1 x2 + 2x3 = 11,
1.
x1 + 2x2 x3 = 11, . (DS. x1 = 9, x2 = 2, x3 = 2)
4x1 3x2 3x3 = 24.
x1 3x2 4x3 = 4,
2.
2x1 + x2 3x3 = 1, . (DS. x1 = 2, x2 = 2, x3 = 1)
3x1 2x2 + x3 = 11.
2x1 + 3x2 x3 = 4,
3.
(DS. x1 = x2 = x3 = 1)
x1 + 2x2 + 2x3 = 5, .
3x1 + 4x2 5x3 = 2.

u.c khac 0
4.
5.
6.
7.
8.
x1 + 2x2 + x3 = 8,
2x1 + 3x2 3x3 = 5, . (DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 3)
3x1 4x2 + 5x3 = 10.
2x1 + x2 x3 = 0,
3x2 + 4x3 = 6, . (DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 0)
+ x3 = 1.
x1
2x1 3x2 x3 + 6 = 0,
3x1 + 4x2 + 3x3 + 5 = 0, . (DS. x1 = 2, x2 = 1, x3 = 1)
x1 + x2 + x3 + 2 = 0.
x2 + 3x3 + 6 = 0,
x1 2x2 x3 = 5, . (DS. x1 = 3, x2 = 0, x3 = 2)
3x1 + 4x2 2x = 13.
2x1 x2 + x3 + 2x4 = 5,
x1 + 3x2 x3 + 5x4 = 4,
.
5x1 + 4x2 + 3x3 = 2,
3x1 3x2 x3 6x4 = 6.

1
2
4
, x2 = , x3 = 1, x4 = )
3
3
3
x1 2x2 + 3x3 x4 = 8,
2x1 + 3x2 x3 + 5x4 = 19,

.
4x1 x2 + x3 + x4 = 1,
3x1 + 2x2 x3 2x4 = 2.

(DS. x1 =
9.
10.
1
3
1
(DS. x1 = , x2 = , x3 = , x4 = 3)
2
2
2
x1 x3 + x4 = 3,
2x1 + 3x2 x3 x4 = 2,
.
3x4 = 6
5x1
x1 + x2 + x3 + x4 = 2.
(DS. x1 = 0, x2 = 1, x3 = 1, x4 = 2)
141
142
11.
2x1 + 3x2 + 8x4

x2 x3 + 3x4
x3 + 2x4
+ x4
x1
= 0,
= 0,
.
= 1,
= 24
(DS. x1 = 19, x2 = 26, x3 = 11, x4 = 5)
12.
3x1 + x2 x3 + x4
x4
2x1 + 3x2
x1 + 5x2 3x3
3x2 + 2x3 + x4
= 0,
= 0,
.
= 7,
= 2,
(DS. x1 = 1, x2 = 1, x3 = 1, x4 = 1)
13.
x1 2x2 + x3 4x4 x5
x1 + 2x2 + 3x3 5x4
x2 2x3 + x4 + 3x5
7x3 + 8x4 x5
x1
5x5
3x1 x2
= 13,
= 15,
= 7, .
= 30,
= 4.
(DS. x1 = 1, x2 = 1, x3 = 2, x4 = 2, x5 = 0)
14.
x1 + x2 + 4x3 + x4 x5
x1 2x2 2x3 + 3x5
4x2 + 3x3 2x4 + 2x5
x3 + 3x4 2x5
2x1
5x4 + 3x5
3x1 + 2x2
(DS. x1 =
= 2,
= 0,
.
= 2,
= 2,
= 3.
2
3
4
, x2 = , x3 = , x4 = 0, x5 = 0)
5
5
5
4.2. He. t`
uy y
cac phu.o.ng tr`nh tuyen tnh
4.2
143
en tnh
H
e. t`
uy y
c
ac phu.o.ng tr`nh tuy
òm m phu.o.ng tr`nh vo.i

Ta xet he. t`
uy y
cac phu.o.ng tr`nh tuyen tnh g
n an
a11x1 + a12x2 + + a1n xn = b1 ,
a21x1 + a22x2 + + a2n xn = b2 ,

(4.9)
... ... ... ... ...
am1x1 + am2x2 + + amn xn = bm ,

a.n co. ban
vo.i ma tr
a11 a12 . . . a1n
A = . . . . . . . . . . . .
am1 am2 . . . amn
và ma tr
a.n mo. r
o.ng
a11 a12 . . . a1n
e
A = . . . . . . . . . . . .
am1 am2 . . . amn

b1

...

bm
e v` mo i di.nh th
èu là di.nh
Hien nhien ra`ng r(A) 6 r(A)
u.c con cua A d
.
.
.
.
e nhu ng khong co di
èu ngu o. c la.i. Ta luon luon gia thiet
th
u c con cua A
òng thò.i ba`ng 0 tat ca.
àn tu. cua ma tra.n A khong d
ra`ng cac ph
u.c con khac 0 cua mo.t ma tra.n mà
Ngu.ò.i ta quy u.o.c go.i di.nh th
u.c con co. so. cua no.
cap cua no ba`ng ha.ng cua ma tra.n do là di.nh th
Gia su. doi vo.i ma tra.n da cho ta da cho.n mo.t di.nh th
u.c con co. so..
ung la.p thành di.nh th
u.c
Khi do cac hàng và cac co.t mà giao cua ch
ang, c
o.t co. so..
con co. so. do du.o..c go.i là h`
- i.nh ngha. 1+ Bo. co th
u. tu.. n so (1 , 2 , . . . , n ) du.o..c go.i là nghie.m
D
cua he. (4.9) neu khi thay x = 1 , x = 2 , . . . , x = n vào cac phu.o.ng
tr`nh cua (4.9) th` hai ve cua mo i phu.o.ng tr`nh cua (4.9) tro. thành
òng nhat.
d
144
2+ He. (4.9) du.o..c go.i là tu.o.ng thch neu co t nhat mo.t nghie.m và
go.i là kh
ong tu.o.ng thch neu no vo nghie.m.
3+ He. tu.o.ng thch du.o..c go.i là he. x
ac di.nh neu no co nghie.m duy
èu ho.n mo.t nghie.m.
nhat và go.i là he. v
o di.nh neu no co nhi
- i.nh l
D
y Kronecker-Capelli.2 He. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh (4.9)
`ng ha.ng cua
a ch khi ha.ng cua ma tr
a.n co. ban b
a
tu.o.ng thch khi v`
.
.
e
o.ng cua he., t
u c l`
a r(A) = r(A).
ma tr
a.n mo r
Doi vo.i he. tu.o.ng thch ngu.ò.i ta go.i cac an mà he. so cua ch
ung la.p
.
.
.
.
.
.
u c con co so cua ma tra.n co ban là
an co so , cac an còn
nen di.nh th
an tu.. do.
la.i du.o..c go.i là
Phu.o.ng phap chu yeu de giai he. tong quat là:
du.ng quy tac Kronecker-Capelli.
1. Ap
àn cac an (phu.o.ng phap Gauss).
2. Phu.o.ng phap khu. d
òm cac bu.o.c sau.
Quy tac Kronecker-Capelli g
e và r(A)
e.. Tnh ha.ng r(A)
1+ Khao s
at tnh tu.o.ng thch cua h
e > r(A) th` he. khong tu.o.ng thch.
a) Neu r(A)
e = r(A) = r th` he. tu.o.ng thch. T`m di.nh th
b) Neu r(A)
u.c con
.ng xem nhu. du.o..c
co. so. cap r nào do (và do va.y r an co. so. tu.o.ng u
òm r phu.o.ng tr`nh
cho.n) và thu du.o..c he. phu.o.ng tr`nh tu.o.ng du.o.ng g
àn tu. cua di.nh
u.a cac ph
vo.i n an mà (r n)-ma tra.n he. so cua no ch
th
u.c con co. so. da cho.n. Cac phu.o.ng tr`nh còn la.i co the bo qua.
e.m cua h
e. tu.o.ng du.o.ng thu du.o..c
2+ T`m nghi
a) Neu r = n, ngha là so an co. so. ba`ng so an cua he. th` he. co
nghie.m duy nhat và co the t`m theo cong th
u.c Cramer.
b) Neu r < n, ngha là so an co. so. be ho.n so an cua he. th` ta
chuyen n r so ha.ng co ch
u.a an tu.. do cua cac phu.o.ng tr`nh sang
ve phai de thu du.o..c he. Cramer doi vo.i cac an co. so.. Giai he. này ta
e n qua cac an tu.. do.
u.c cua cac an co. so. bieu di
thu du.o..c cac bieu th
2
L. Kronecker (1823-1891) l`
a nh`
a to
an ho.c D
u.c,
A. Capelli (1855-1910) l`
a nh`
a to
an ho.c Italia.
4.2. He. t`
uy y
145
u.ng gia tri. cu.

Do là nghie.m tong quat cua he.. Cho n r an tu.. do nh
.ng cua an co. so.. T`
the t`
uy y
ta t`m du.o..c cac gia tri. tu.o.ng u
u. do thu
du.o..c nghie.m rieng cua he..
Tiep theo ta tr`nh bày no.i dung cua phu.o.ng phap Gauss.
Khong giam tong quat, co the cho ra`ng a11 6= 0. No.i dung cua
phu.o.ng phap Gauss là nhu. sau.
1+ Thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap tren cac phu.o.ng tr`nh cua
àu t`
u. phu.o.ng tr`nh th
u. hai
he. de thu du.o..c he. tu.o.ng du.o.ng mà bat d
èu kh
an x1. K
ong ch
u.a
y hie.u he. này là S (1).
mo.i phu.o.ng tr`nh d
ung khong mat tong quat, co the cho ra`ng a022 6= 0. La.i thu..c
2+ C
u.
hie.n cac phep bien doi so. cap tren cac phu.o.ng tr`nh cua he. S (1) (tr`
u. nhat du.o..c gi
u. nguyen!) nhu. da làm trong bu.o.c
ra phu.o.ng tr`nh th
àu t`
u. phu.o.ng tr`nh th
u. ba
1+ ta thu du.o..c he. tu.o.ng du.o.ng mà bat d
èu khong ch
u.a an x2 ,...
mo.i phu.o.ng tr`nh d
3+ Sau mo.t so bu.o.c ta co the ga.p mo.t trong cac tru.ò.ng ho..p sau
day.
a) Thay ngay du.o..c he. khong tu.o.ng thch.
b) Thu du.o..c mo.t he. tam giac. He. này co nghie.m duy nhat.
c) Thu du.o..c mo.t he. h`nh thang da.ng
a11x1 + a12x2 +
b22x2 +
Neu cac so hr+1 , . . . , hm

= hm = 0 th` he. co
thu du.o..c he. Cramer vo.i
...
+ a1n xn
...
+ b2n xn
... ... ...
brr xr + + brn xn
0
...
0
= h1 ,
= h2 ,
...
= hr ,
= hr+1 ,
...
=h .
m
khac 0 th` he. vo nghie.m. Neu hr+1 =

nghie.m. Cho xr+1 = , . . . , xm = th`
an là x1, . . . , xr . Giai he. do ta thu du.o..c
146

nghie.m x1 = x1 ; x2 = x2, . . . , xr = xr và nghie.m cua he. da cho là
(x1 , x2 , . . . , xr , , . . . , ).
ràng vie.c giai he. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh bàng phu.o.ng
Lu.u y
phap Gauss thu..c chat là thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap tren cac
è da.ng tam giac hay da.ng
hàng cua ma tra.n mo. ro.ng cua he. du.a no v
h`nh thang.
VI DU
CAC
.
V du. 1. Giai he. phu.o.ng tr`nh
3x1 x2 + x3
x1 5x2 + x3
2x1 + 4x2
2x1 + x2 + 3x3
+ 4x3
5x1
= 6,
= 12,
= 6,
= 3,
= 9.
Giai. 1. T`m ha.ng cua cac ma tra.n

3 1 1
3 1 1 6

1 5 1
1 5 1 12

e = 2 4 0 6
,
A=
A
2
4
0

2
1
3
3
2
1
3

9
5 0 4
5 0 4
e = r(A) = 3. Do do he. tu.o.ng thch.
Ta thu du.o..c r(A)
Ta cho.n di.nh th
u.c con co. so. là

1 5 1

= 2 4 0

2 1 3
v` = 36 6= 0 và r(A) = 3 và cac an co. so. là x1, x2, x3 .
4.2. He. t`
uy y
2. He. phu.o.ng tr`nh da cho tu.o.ng du.o.ng vo.i he.
x1 5x2 + x3 = 12,
= 6,
2x1 + 4x2
2x1 + x2 + 3x3 = 3.
So an co. so. ba`ng so an cua he. nen he. co nghie.m duy nhat là x1 = 1,
x2 = 2, x4 = 1. N
x1 + 2x2 3x3 + 4x4 = 7,
2x1 + 4x2 + 5x3 x4 = 2,
5x1 + 10x2 + 7x3 + 2x4 = 11.
Giai. T`m
A = 2
5
ha.ng cua cac ma tra.n
2 3 4
1
e
A = 2
4 5 1 ,
10

2 3 4 7

4 5 1 2

5 10 7
2 11
e = r(A) = 2. Do do he. tu.o.ng thch.

Ta thu du.o..c r(A)
u.c con co. so. là
Ta co the lay di.nh th

2 3

=

4 5
u.c = r(A) = 2. Khi cho.n làm

v` = 22 6= 0 và cap cua di.nh th
u.c con, ta co x2 và x3 là an co. so..
di.nh th
He. da cho tu.o.ng du.o.ng vo.i he.
x1 + 2x2 3x3 + 4x4 = 7,
2x1 + 4x2 + 5x3 x4 = 2
hay
2x2 3x3 = 7 x1 4x4 ,
4x2 + 5x3 = 2 2x1 + x4.
147
148
2. Ta co the giai he. theo quy tac Cramer. Da.t x1 = , x4 = ta

co
2x2 3x3 = 7 4,
4x2 + 5x3 = 2 2 + .
Theo cong th
u.c Cramer ta t`m du.o..c

7 4 3

2 2 + 5
41 11 17
=
,
x2 =
22
22

2 7 4

4 2 2 +
24 + 18
x3 =
=
22
22
Do do ta.p ho..p cac nghie.m cua he. co da.ng
n
o
41 11 17 9 12
N
;
; , R
22
11
V du. 3. Bàng phu.o.ng phap Gauss hay giai he. phu.o.ng tr`nh
4x1 + 2x2 + x3
x1 x2 + x3
2x1 + 3x2 3x3
4x1 + x2 x3
= 7,
= 2,
= 11,
= 7.
Giai. Trong he. da cho ta co a11 = 4 6= 0 nen de cho tie.n ta doi cho
àu và thu du.o..c he. tu.o.ng du.o.ng
hai phu.o.ng tr`nh d
x1 x2 + x3
4x1 + 2x2 + x3
2x1 + 3x2 3x3
4x1 + x2 x3
= 2,
= 7,
= 11,
= 7.
4.2. He. t`
uy y
Tiep theo ta bien doi ma tra.n mo. ro.ng

1 1 1 2

4 2
0
7
1
h2 4h1 h2
e

A=
2 3 3 11 h3 2h1 h03

4 1 1 7 h4 4h1 h04

1 1 1 2
0 6 3 15
0 5 5 15

0 5 5 15 h4 h3 h04

1 1 1 2
0 6 3 15 h 5 h0
2
2

0 5 5 15 h3 6 h03

0 0
0 0

h3 h2 h03 1 1 1 2
1 1 1 2
0 30 15 75
0 30 15 75
.

0 30 30
0 0 15
90
15

0 0
0 0
0 0
0 0
T`
u. do thu du.o..c he. tu.o.ng du.o.ng
x1 x2 + x3 = 2
30x2 15x3 = 75
15x3 = 15
và do do thu du.o..c nghie.m x1 = 1, x2 = 2, x3 = 1.

x1 + x2 + x3 + x4 + x5 = 1,
2x1 + 2x2 + 3x4 + x5 = 1,
2x3 + 2x4 x5 = 1,
2x3 + 4x4 3x5 = 7,
6x3 + 3x4 x5 = 1.
149
150
Giai. 1) Ba`ng cac phep bien doi so. cap (ch thu..c hie.n tren cac
e du.o..c du.a v
è ma tra.n ba.c thang
hàng !) ma tra.n mo. ro.ng A

1 1 1 1 1 1

0 0 2 1 1 3

A
0 0 0 3 2 4 .
0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0
2) Ma tra.n này tu.o.ng u
.ng vo.i he. phu.o.ng tr`nh
x1 + x2 + x3 + x4 + x5 = 1,
2x3 + x4 x5 = 3,
3x4 2x5 = 4.
he. này tu.o.ng du.o.ng vo.i he. da cho và co x1, x3, x4 là an co. so., còn
x2 , x5 là an tu.. do.
3) Chuyen cac so ha.ng ch
u.a an tu.. do sang ve phai ta co
x1 + x3 + x4 = 1 x2 x5 ,
2x3 + x4 = 3 + x5,
3x4 = 4 + 2x5.
4) Giai he. này (t`
u. du.o.i len) ta thu du.o..c nghie.m tong quat
3 3x2 x5
,
2
5 x5
4 + 2x5
x3 =
, x4 =
6
3
x1 =
x1 + 3x2 + 5x3 + 7x4 + 9x5 = 1,
x1 2x2 + 3x3 4x4 + 5x5 = 2,
2x1 + 11x2 + 12x3 + 25x4 + 22x5 = 4.
4.2. He. t`
uy y
Giai. Ta thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap tren cac hàng cua ma
tra.n mo. ro.ng:

1 3 5 7 9 1

e=
A
1 2 3 4 5 2 h2 h1 h02

2 11 12 25 22 4 h3 2h1 h03

1 3
5
7
9 1

0 5 2 11 4 1

0

0 5
2
11
4
2 h3 + h2 h3

1 3
5
7
9 1

0 5 2 11 4 1

0 0
0
0
0 3
e = 3; r(A) = 2 và do va.y r(A)
e > r(A) và he.
T`
u. do suy ra`ng r(A)
da cho khong tu.o.ng thch. N.
V du. 6. Giai và bie.n lua.n he. phu.o.ng tr`nh theo tham so :
x1 + x2 + x3 = 1,
x1 + x2 + x3 = 1,
z1 + x2 + x3 = 1.
Giai. Ta co
1 1
A = 1 1 detA = ( + 2)( 1)2 = D,

1 1
e dàng thu du.o..c

tiep theo d
Dx1 = Dx2 = Dx3 = ( 1)2 .
1+ Neu D 6= 0, t
u.c là neu ( + 2)( 1)2 6= 0 6= 2 và 6= 1
u.c Cramer ta co
th` he. da cho co nghie.m duy nhat và theo cac cong th
x1 = x2 = x3 =
+2
151
152
2+ Neu = 2 th` D = 0 và ta co

2 1
1
2 1

A = 1 2 1 r(A) = 2
6= 0 ,
1 2
1
1 2

2 1
1 1

e=
A
1 2 1 1 .

1
1 2 1
e ta
Bàng cach thu..c hie.n cac phep bien doi so. cap tren cac ma tra.n A
e = 3.
thu du.o..c r(A)
e > r(A) và he. vo nghie.m.
Do do vo.i = 2 th` r(A)
e = r(A) = 1 < 3
e thay ràng r(A)
3+ Neu = 1 th` detA = 0 và d
(so an cua he. là 3). T`
u. do suy ra he. co vo so nghie.m phu. thuo.c hai
tham so: x1 + x2 + x3 = 1. N
V du. 7. Giai và bie.n lua.n he. phu.o.ng tr`nh theo tham so
x1 + x2 + x3 = 1,
x1 + x2 + x3 = ,
x1 + x2 + x3 = 2 .
u.c cua he. ba`ng
Giai. Di.nh th

1 1

D = 1 1 = ( 1)2 ( + 2).

1 1
Neu D 6= 0 1 6= 1, 2 6= 2 th` he. co nghie.m duy nhat. Ta tnh
4.2. He. t`
uy y
Dx1 , Dx2 , Dx3 :

1 1 1

Dx1 = 1 = ( 1)2 ( + 1),

2
1

1 1

Dx2 = 1 1 = ( 1)2 ,

1 2

1 1

Dx3 = 1 = ( 1)2 ( + 1)2 .

1 1 2
u.c Cramer ta thu du.o..c
T`
u. do theo cong th
+1
1
( + 1)2
, x2 =
, x3 =
x1 =
+2
+2
+2
Ta còn xet gia tri. = 1 và = 2.
Khi = 1 he. da cho tro. thành
x1 + x2 + x3 = 1,
x1 + x2 + x3 = 1,
x1 + x2 + x3 = 1.
He. này co vo so nghie.m phu. thuo.c hai tham so. Neu da.t x2 = ,
x3 = th`
x1 =1 ,
, R,
và nhu. va.y ta.p ho..p nghie.m co the viet du.o.i da.ng (1
; ; ; , R).
Khi = 2 th` he. da cho tro. thành
2x1 + x2 + x2 = 2,
x1 2x2 + x3 = 2,
x1 + x2 2x3 = 4.
153
154
Bàng cach co.ng ba phu.o.ng tr`nh la.i vo.i nhau ta thay ngay he. da cho
vo nghie.m.
V du. 8. Xet he. phu.o.ng tr`nh
x1 + 2x2 + x3 = 3,
3x1 x2 x3 = 2,
2x1 + x2 + 3x3 = .
Vo.i gia tri. nào cua cac tham so và th`

1) he. co nghie.m duy nhat ?
2) he. vo nghie.m ?
3) he. co vo so nghie.m ?
Giai. Ta viet cac ma tra.n

1 2
1 2
3

e=
A = 3 1 ;
A
3 1 2

2 1
3
2 1
3
Ta co

1 2

D = detA = 3 1 = 2 21.

2 1
3
T`
u. do
1+ He. da cho co nghie.m duy nhat khi và ch khi
21
detA 6= 0 6=
, t`
uy y
.
2
àu tien no phai thoa man
2+ De he. vo nghie.m d
21
detA = 0 =
2
21
Khi =
th` detA = 0 và do va.y
2
r(A) < 3.
4.2. He. t`
uy y
155

1 2

V` di.nh th
u.c
= 7 6= 0 nen:
3 1
r(A) = 2 khi =
21
Theo di.nh l
y Kronecker-Capelli he. da cho vo nghie.m khi và ch khi
e > r(A) = 2.
r(A)
e khi
èu kie.n de he. th
Ta t`m di
u.c này thoa man. Cu. the là t`m r(A)
21
= . Ta co
2
21
1 2
3 h1 2 h01
e=
A
3 1 21 2 h2 2 h02
2

2 1
3

2 4
21 6

6 2 21 4 h2 3h1 h02

2 1
3 h3 h1 h03

6
2 4
21
1

0 14 84 14 h2
h02

14
0 3 18 6
2 4
21
0 1
6
0 3 18

2 4 21
6
6

0 1 6
1
1

6 h3 + 3h1 h0
0 0 0 3
3
T`
u. ket qua bien doi ta thu du.o..c
2 neu = 3,
e =
r(A)
3 neu 6= 3,
156
V` r(A) = 2 nen he. da cho vo nghie.m neu

=
21
2
và 6= 3.
3+ He. da cho co vo so nghie.m khi và ch khi

e = r(A) = r < 3
r(A)
e ba`ng nhau nhu.ng be ho.n so an cua he. là
t
u.c là khi ha.ng cua A và A
3. T`
u. la.p lua.n tren suy ra`ng he. co vo so nghie.m neu
= 21 ,
e = r(A) = 2
2
r(A)
= 3.
Khi do he. da cho tu.o.ng du.o.ng vo.i he.
)
2x1 + 4x2 = 6 21, = x3,
6x1 2x2 = 4 + 21.

3
và nghie.m cua no là 1 + , 1 6, R . N
2
` TA
P
BAI
.
Giai cac he. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh
)
6x1 + 3x2 + 4x3 = 3;
1.
3x1 x2 + 2x3 = 5.
7
18 15x1
(DS. x2 = , x3 =
, x1 t`
uy y
)
5
10
)
x1 x2 + x3 = 1,
2.
2x1 + x2 x3 = 5.
(DS. x1 =
4 + 2x3
7 x3
, x2 =
, x3 t`
uy y
)
3
3
4.2. He. t`
uy y
3.
x1 + x2 + 2x3 + x4 = 1,
x1 2x2 x4 = 2.
1
(DS. x3 = (2x1 + x2 1), x4 = x1 2x2 + 2,
2
uy y
)
x1 , x2 t`
x1 + 5x2 + 4x3 + 3x4 = 1,
4.
2x1 x2 + 2x3 x4 = 0,
5x1 + 3x2 + 8x3 + x4 = 1.

14
2
1
6
7
2
, x2 = x3 x4 +
,
(DS. x1 = x3 + x4 +
11
11
11
11
11
11
uy y
)
x3 , x4 t`
3x1 + 5x2 + 2x3 + 4x4 = 3,
5.
2x1 + 3x2 + 4x3 + 5x4 = 1,
5x1 + 9x2 2x3 + 2x4 = 9.

(DS. He. vo nghie.m)
6.
x1 + 2x2 + 3x3
3x1 + 2x2 + x3
x1 + x2 + x3
2x1 + 3x2 x3
x1 + x2
= 14,
= 10,
= 6,
= 5,
= 3.
(DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 3)
7.
x1 + 3x2 2x3 + x4 + x5 = 1,
x1 + 3x2 x3 + 3x4 + 2x5 = 3,
= 2.
x1 + 3x2 3x3 x4
8.
5x1 + x2 3x3
2x1 5x2 + 7x3
4x1 + 2x2 4x3
5x1 2x2 + 2x3
= 6,
= 9,
= 7,
= 1.
1
1
3
(DS. x1 = , x2 = , x3 = )
3
6
2
157
158
9.
x1 + x2 + x3 + x4
x1 + x2 2x3 x4
x1 + x2 4x3 + 3x4
x1 + x2 + 7x3 + 5x4
= 1,
= 0,
= 2,
= 3.
2 3x2 2x4
1 2x4
, x3 =
, x2 , x4 t`
uy y
)
3
3
x1 + 2x2 + 3x3 + 4x4 = 5,
x2 + 2x3 + 3x4 = 1,
= 2,
x1 + 3x3 + 4x4
x1 + x2 + 5x3 + 6x4 = 1.
(DS. x1 =
10.
15
3
13
, x2 = , x3 = , x4 = 2)
4
2
4
x1 + 2x2 + 3x3 + 4x4 = 30,
x1 + 2x2 3x3 + 4x4 = 10,

x2 x3 + x4 = 3,
= 10.
x1 + x2 + x3 + x4
(DS. x1 =
11.
(DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 3, x4 = 4)
12.
5x1 + x2 3x3
2x1 5x2 + 7x3
4x1 + 2x2 4x3
5x1 2x2 + 2x3
= 6,
= 9,
= 7,
= 1.
1
1
3
(DS. x1 = , x2 = , x3 = )
3
6
2
13.
x1 x2 + x3 x4
x1 + x2 + 2x3 + 3x4
2x1 + 4x2 + 5x3 + 10x4
2x1 4x2 + x3 6x4
= 4,
= 8,
= 20,
= 4.
3
1
uy y
)
(DS. x1 = 6 x3 x4, x2 = 2 x3 2x4 , x3 và x4 t`
2
2
4.2. He. t`
uy y
14.
15.
x1 + 2x2 + 3x3 2x4

2x1 x2 2x3 3x4
3x1 + 2x2 x3 + 2x4
2x1 3x2 + 2x3 + x4
= 1,
= 2,
= 5,
= 11.
2
43
, x2 = , x3
3
18
x1 + 2x2 3x3 + 5x4
x1 + 3x2 13x3 + 22x4
3x1 + 5x2 + x3 2x4
2x1 + 3x2 + 4x3 7x4
(DS. x1 =
16.
= 2,
= 3,
= 5,
= 8.
x1 2x2 + 3x3 4x4

3x1 + 3x2 5x3 + x4
2x1 + x2 + 2x3 3x4
3x1 + 3x3 10x4
13
7
, x4 = )
9
18
= 1,
= 1,
= 5,
= 4.
uy y
)
(DS. x1 = 17x3 + 29x4 + 5, x2 = 10x3 17x4 2, x3, x4 t`
x1 5x2 8x3 + x4 = 3,
3x1 + x2 3x3 5x4 = 1,

17.
= 5,
x1 7x3 + 2x4
11x2 + 20x3 9x4 = 2.

x2 3x3 + 4x4
x
2x3 + 3x4
1
18.
3x1 + 2x2 5x4
4x1 + 3x2 5x3
= 5,
= 4,
= 12,
= 5.
(DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 1, x4 = 1)
Khao sat tnh tu.o.ng thch cua cac he. phu.o.ng tr`nh sau day
x1 + x2 + x3 x4
= 0,
19.
= 1,
x1 x2 x3 + x4
x1 + 3x2 + 3x3 3x4 = 0.
159
160

(DS. He. khong tu.o.ng thch)
x1 + x2 + x3 + x4 = 1,
20.
x1 + x2 + 2x3 + x4 = 0,
x1 + x2 x3 + x4 = 3.
(DS. He. tu.o.ng thch)
x1 2x2 + x3 + x4 = 1,
21.
x1 2x2 + x3 x4 = 1,
x1 2x2 + x3 + 5x4 = 5.
x1 + x2 + x3 + x4 + x5
= 7,
3x1 + 2x2 + x3 + x4 3x5 = 2,

22.
x2 + 2x3 + 2x4 + 6x5 = 23,
5x1 + 4x2 + 3x3 + 3x4 x5 = 12.

2x1 + x2 x3 + x4
= 1,
3x1 2x2 + 2x3 3x4 = 2,

23.
5x1 + x2 x3 + 2x4 = 1,
2x1 x2 + x3 3x4 = 4.
= 1,
3x1 + x2 2x3 + x4 x5
2x1 x2 + 7x3 3x4 + 5x5 = 2,

24.
x1 + 3x2 2x3 + 5x4 7x5 = 3,
3x1 2x2 + 7x3 5x4 + 8x5 = 3.

5x1 + 7x2 + 4x3 + 5x4 8x5 + 3x6 = 1,
25.
2x1 + 3x2 + 3x3 6x4 + 7x5 9x6 = 2,
7x1 + 9x2 + 3x3 + 7x4 5x5 8x6 = 5.

4.2. He. t`
uy y
Khao sat tnh tu.o.ng thch và giai cac he. phu.o.ng tr`nh (neu he.
tu.o.ng thch)
2x1 x2 + 3x3 = 3,
3x1 + x2 5x3 = 0,
26.
4x1 x2 + x4 = 3,
x1 + 3x2 13x3 = 6.
(DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 1)
27.
2x1 x2 + x3 x4
2x1 x2 3x4
3x1 x3 + x4
2x1 + 2x2 2x3 + 5x4
= 1,
= 2,
= 3,
= 6.
5
4
, x4 = )
3
3
= 2,
= 5,
= 7,
= 14.
(DS. x1 = 0, x2 = 2, x3 =
28.
2x1 + x2 + x3
x1 + 3x2 + x3
x1 + x2 + 5x3
2x1 + 3x2 5x3
(DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 2)
29.
2x1 + 3x2 + 4x3 + 3x4 = 0,
4x1 + 6x2 + 9x3 + 8x4 = 3,
6x1 + 9x2 + 9x3 + 4x4 = 8.
7 3x2
, x3 = 1, x4 = 1, x2 t`
uy y
)
2
2
3x1 + 3x2 6x3 2x4 = 1,
= 2,
6x1 + x2 2x4
6x1 7x2 + 21x3 + 4x4 = 3,
= 3,
9x1 + 4x2 + 2x4
12x1 6x2 + 21x3 + 2x4 = 1.
(DS. x1 =
30.
(DS. x1 =
7
11
16
, x2 = 4, x3 = , x4 = )
5
5
5
161
162
31.
= 1,
= 4,
= 6,
= 4.
x1 + x2 + 2x3 + 3x4
3x1 x2 x3 2x4
2x1 + 3x2 x3 x4
x1 + 2x2 + 3x3 x4
(DS. x1 = x2 = 1, x3 = 0, x4 = 1)
32.
x1 + 2x2 + 3x3 2x4

2x1 x2 2x3 3x4
3x1 + 2x2 x3 + 2x4
2x1 3x2 + 2x3 + x4
= 6,
= 8,
= 4,
= 8.
(DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 1, x4 = 2)
33.
x2 3x3 + 4x4
x1 2x3 + 3x4
3x1 + 2x2 5x4
4x1 + 3x2 5x3
= 5,
= 4,
= 12,
= 5.
(DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 1, x4 = 1)
34.
x1 + x2 x3 + x4
2x1 x2 + 3x3 2x4
x1 x3 + 2x4
3x1 x2 + x3 x4
= 4,
= 1,
= 6,
= 0.
(DS. x1 = 1, x2 = 2, x3 = 3, x4 = 4)
35.
x1 + x2 + x3 + x4
x2 + x3 + x4 + x5
x1 + 2x2 + 3x4
x2 + 2x3 + 3x4
x3 + 2x4 + 3x5
= 0,
= 0,
= 2,
= 2,
= 2.
(DS. x1 = 1, x2 = 1, x3 = 1, x4 = 1, x5 = 1)
4.2. He. t`
uy y
36.
3x1 x2 + x3 + 2x5
2x1 5x2 + x4 + x5
x4 + 2x5
x1
2x2 + x3 + x4 x5
x1 + x2 3x3 + x4
= 18,
= 7,
= 8,
= 10,
= 1.
(DS. x1 = 5, x2 = 4, x3 = 3, x4 = 1, x5 = 2)
163
164
Giai và bie.n lua.n he.
x1 + 2x2 + 3x3
37.
2x1 + 2x2 + 2x3
5x1 + 6x2 + 7x3
phu.o.ng
tr`nh tuyen tnh theo tham so
= 1,
= 3,
= .
(DS. a) Neu = 4 nghie.m tong quat là x1 = 5 + x3 ,

7 4x3
, x3 t`
uy y
;
x2 =
2
b) Neu 6= 4 he. khong tu.o.ng thch)
2x1 x2 + x3 = 0,
38.
x1 2x2 2x3 = 3,
x1 + x2 + 3x3 = 1.
(DS. a) Neu 6= 1, he. co nghie.m duy nhat
x1 =
5 11
,
3( 1)
x2 =
2 22
,
3( 1)
x3 =
4
;
1
b) Neu = 1 he. khong tu.o.ng thch)
x1 + x2 + x3 = 1,
39.
x1 + x2 + x3 = 1,
x1 + x2 + x3 = 1.
(DS. a) Neu 6= 2, 1 he. co nghie.m duy nhat x1 = x2 = x3 =
1
+2
b) Neu = 2 he. khong tu.o.ng thch;
c) Neu = 1 he. co vo so nghie.m phu. thuo.c hai tham so và x1 +
x2 + x3 = 1)
x1 + x2 + 2x3 = 3,
40.
3x1 + 2x2 + 4x3 = a,
5x1 + 3x2 + 6x3 = a2 .

(DS. a) Neu a = 1 hoa.c a = 3 he. tu.o.ng thch và x1 = 5,
uy y
;
x2 = 8 2x3 , x3 t`
b) Neu a 6= 1, a 6= 3 th` he. khong tu.o.ng thch)
àn nhat
4.3. He. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh thu
165
(1 + )x1 + x2 + x3 = 1,
x1 + (1 + )x2 + x3 = ,
x1 + x2 + (1 + )x3 = 2 .
41.
(DS. a) Neu ( + 3) 6= 0 he. co nghie.m duy nhat

x1 =
2 2
,
( + 3)
x2 =
2 1
,
( + 3)
x3 =
3 + 22 1
( + 3)
b) Neu = 0 hoa.c = 3 he. khong tu.o.ng thch)
x1 + x2 + x3 + x4 = 1,
x1 + x2 + x3 + x4 = 1,
42.
x1 + x2 + x3 + x4 = 0,
x1 + x2 + x3 + x4 = 0.
(DS. a) Khi 6= 3 và 6= 1 he. co nghie.m duy nhat;
x1 = 0,
x2 = 0,
x3 =
1
,
1
x4 =
b) Khi = 3 nghie.m tong quat là

1
1
+ x4 , x3 = + x4; x3 t`
uy y
;
4
2
c) Khi = 1 he. khong tu.o.ng thch)
x1 =
4.3
1
+ x4 ;
4
x2 =
àn
en tnh thu
H
nh
at
àn nh
at neu so ha.ng tu..
He. phu.o.ng tr`nh tuyen tnh du.o..c go.i là he. thu
èu ba`ng 0.
do cua mo i phu.o.ng tr`nh d
àn nhat co da.ng
He. thu
a11x1 + a12x2 + + a1n xn = 0,
(4.10)
... ... ... ... ...
am1x1 + am2x2 + + amn xn = 0.
166
àn nhat luon luon tu.o.ng thch v` no co t nhat

He. phu.o.ng tr`nh thu
àm thu.`
o.ng.
là nghie.m-khong. Nghie.m này du.o..c go.i là nghie.m t
- i.nh l
àm thu.`
D
y. 1+ He. (4.10) c
o.ng khi v`
a ch khi
o nghie.m kh
ong t
.
o
an cua he. d
ha.ng cua ma tr
a.n cua he. be ho n s
o.
+
àn nh
àm
at n phu.o.ng tr`nh v
o.i n
an c
o nghie.m kh
ong t
2 He. thu
`
u.c D cua he. b
o.ng khi v`
a ch khi di.nh th
ang 0.
thu.`
.
àm thu.ò.ng
Gia su x1 = 1, x2 = 2, . . . , xn = n là nghie.m khong t
òm n
nào do cua he. (4.10). Nghie.m này co the xem nhu. mo.t hàng g
àn tu.
ph
e1 = (1 , 2 , . . . , n ).
Khi do theo di.nh ngha, hàng e1 = (1 , . . . , n ) c
ung là nghie.m
.
cua (4.10). Gia su hàng
e2 = (1, 2 , . . . , n )
là mo.t nghie.m khac cua (4.10). Khi do hàng to ho..p tuyen tnh
def
e1 + e2 = 1 1 + 1 , 1 2 + 2, . . . , n + n )
c
ung là nghie.m cua (4.10). T`
u. do: mo.i to ho..p tuyen tnh cac nghie.m
àn nhat (4.10) c
cua he. thu
ung là nghie.m cua no.
- i.nh ngha 1. 1+ Cac hàng e1 , e2, . . . , em du.o..c go.i là phu. thu
o.c tuyen
D
`ng 0
òng th`
ong d
o.i b
a
tnh neu co the t`m du.o..c cac so 1 , 2 , . . . , m kh
sao cho
1 e1 + 2 e2 + + m em = 0.
(4.11)
òn ta.i (t
u.c là dang
2+ Neu cac so i , i = 1, m nhu. va.y khong t
th
u.c (4.11) ch thoa man khi 1 = 2 = = m = 0) th` ngu.ò.i ta
o.c l
a.p tuyen tnh.
noi ràng e1, e2, . . . , em d
- i.nh ngha 2. He. do.c la.p tuyen tnh cac nghie.m
D
e1, e2, . . . , em
àn nhat
cua he. phu.o.ng tr`nh (4.10) du.o..c go.i là he. nghie.m co. ban cua no neu
èu là to ho..p tuyen tnh cua cac nghie.m
mo i nghie.m cua he. (4.10) d
e1, e2, . . . , em .
- i.nh l
òn ta.i he. nghie.m co. ban). Neu ha.ng cua ma tr
è su.. t
a.n
D
y (v
cua he. (4.10) be ho.n s
o
an th` he. (4.10) c
o he. nghie.m co. ban.
167
168
ap t`m h
e. nghi
e.m co. ban
Phu.o.ng ph
àu tien c
àn tach ra he. an co. so. (gia su. do là x1 , . . . , xr ) và thu
1) D
du.o..c he.
a11x1 + + a1r xr = a1r+1xr+1 a1n xn ,
(4.12)
... ... ... ... ... ... ...
ar1x1 + + arr xr = arr+1xr+1 arn xn .

2) Gia su. he. (4.12) co nghie.m là

(i)
(i)
xi = 1 , 2 , . . . , r(i) ; xr+1, . . . , xn ) ;
i = 1, r.
Cho cac an tu.. do cac gia tri.

xr+1 = 1, xr+2 = 0, . . . , xn = 0
ta thu du.o..c

(1)
(1)
e1 = 1 , 2 , . . . , (1)
r ; 1, 0, . . . , 0
Tu.o.ng tu.., vo.i xr+1 = 0, xr+2 = 1, xr+3 = 0, . . . , xn = 0 ta co

(2)
e2 = 1 , . . . , (2)
r ; 0, 1, 0, . . . , 0 , . . .
và sau c`
ung vo.i xr+1 = 0, . . . , xn1 = 0, xn = 1 ta thu du.o..c
(k)
ek = (1 , . . . , (k)
r , 0, . . . , 1),
k = n r.
u.a thu du.o..c là he. nghie.m co. ban.

He. cac nghie.m e1, e2, . . . , ek v`
VI DU
CAC
.
V du. 1. T`m nghie.m tong quat và he. nghie.m co. ban cua he. phu.o.ng
tr`nh
)
2x1 + x2 x3 + x4 = 0,
4x1 + 2x2 + x3 3x4 = 0.
àn nhat
169
Giai. 1) V` so phu.o.ng tr`nh be ho.n so an nen ta.p ho..p nghie.m cua

he. là vo ha.n.
Hien nhien ha.ng cua ma tra.n cua he. ba`ng 2 v` trong cac di.nh th
u.c
u.c con
con cap 2 co di.nh th

2 1

6= 0.
4 1
Do va.y he. da cho tu.o.ng du.o.ng vo.i he.
2x1 x3 = x1 x4,
4x1 + x3 = 2x2 + 3x4 .
T`
u. do suy ra
x1 =
3x2 + 2x4
,
6
5
x3 = x 4 .
3
Do do ta.p ho..p nghie.m cua he. co da.ng

o
n 3 + 2

5

; ; ; , R
6
3
(4.13)
(*)
àn lu.o..t
2) Neu trong (4.13) ta cho cac an tu.. do bo.i cac gia tri. l
àn tu. cua cac co.t di.nh th
ba`ng cac ph
u.c

1 0

(6= 0)
0 1
th` thu du.o..c cac nghie.m

1
1
5
e1 = ; 1; 0; 0
và e2 =
; 0; ; 1 .
2
3
3
Do là he. nghie.m co. ban cua he. phu.o.ng tr`nh da cho và nghie.m tong
e n du.o.i da.ng
quat cua he. da cho co the bieu di

1
1
5
X = e1 + e2 = ; 1; 0; 0 + ; 0; ; 1
2
3
3
170
trong do và là cac ha`ng so t`

uy y
:

3 + 2

5
; ; ; , R .
X=
6
3
Khi cho và cac gia tri. so khac nhau ta se thu du.o..c cac nghie.m
rieng khac nhau. N
V du. 2. Giai he.
= 0,
x1 + 2x2 x3
3x1 6x2 + 3x3 = 0,
7x1 + 14x2 7x3 = 0.
Giai. He. da cho tu.o.ng du.o.ng vo.i phu.o.ng tr`nh

x1 + 2x2 x3 = 0.
T`
u. do suy ra nghie.m cua he. là:
x1 = 2x2 + x3 ,
x2 = x2 ,
x3 = x3 ;
x2 và x3 t`
uy y
,
hay du.o.i da.ng khac

e = (2x2 + x3 ; x2; x3).
Cho x2 = 1, x3 = 0 ta co
e1 = (2; 1; 0),
la.i cho x2 = 0, x3 = 1 ta thu du.o..c
e2 = (1, 0, 1).
èu co
Hai hàng e1 và e2 là do.c la.p tuyen tnh và mo.i nghie.m cua he. d
da.ng
X = e1 + e2 = (2 + ; ; )
àn nhat
trong do và là cac so t`
uy y
. N
V du. 3. T`m nghie.m tong quat và he. nghie.m co. ban cua he. phu.o.ng
tr`nh
x1 + 3x2 + 3x3 + 2x4 + 4x5 = 0,
x1 + 4x2 + 5x3 + 3x4 + 7x5 = 0,

2x1 + 5x2 + 4x3 + x4 + 5x5 = 0,
x1 + 5x2 + 7x3 + 6x4 + 10x5 = 0.

e dàng thay ra`ng he. da cho
Giai. Bàng cac phep bien doi so. cap, d
.
è he. ba.c thang sau day
co the du a v
x1 + 3x2 + 3x3 + 2x4 + 4x5 = 0,
x2 + 2x3 + x4 + 3x5 = 0,
= 0.
x4
Ta se cho.n x1 , x2 và x4 làm an co. so.; còn x3 và x5 làm an tu.. do. Ta
co he.
x1 + 3x2 + 2x4 = 3x3 4x5 ,
x2 + x4 = 2x3 3x5 ,
x4 = 0.
Giai he. này ta thu du.o..c nghie.m tong quat là
x1 = 3x3 + 5x5 ,
x2 = 2x3 3x5 ,
x4 = 0.
àn lu.o..t cac gia tri. ba`ng x3 = 1, x5 = 0 (khi do
Cho cac an tu.. do l
x1 = 3, x2 = 2, x3 = 1, x4 = 0, x5 = 0) và cho x3 = 0, x5 = 1 (khi do
x1 = 5, x2 = 3, x3 = 0, x4 = 0, x5 = 1) ta thu du.o..c he. nghie.m co. ban
e1 = (3; 2; 1; 0; 0),
e2 = (5; 3; 0; 0; 1).
171
172

T`
u. do nghie.m tong quat co the viet du.o.i da.ng
X = (3; 2; 1; 0; 0) + (5; 3; 0; 0; 1)
= (3 + 5; 2 3; ; 0; );
, R.
Bàng cach cho và nh

u.ng gia tri. so khac nhau ta thu du.o..c cac
òng thò.i, mo.i nghie.m rieng co the thu
nghie.m rieng khac nhau. D
u. do ba`ng cach cho.n cac he. so và thch ho..p. N
du.o..c t`
àn nhat
P
` TA
BAI
.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
àn nhat
Giai cac he. phu.o.ng tr`nh thu
x1 + 2x2 + 3x3 = 0,
2x1 + 3x2 + 4x3 = 0, .
3x1 + 4x2 + 5x3 = 0.

(DS. x1 = , x2 = 2, x3 = , R)
x1 + x2 + x3 = 0,
3x1 x2 x3 = 0, . (DS. x1 = x2 = x3 = 0)
2x1 + 3x2 + x3 = 0.
)
3x1 4x2 + x3 x4 = 0,
6x1 8x2 + 2x3 + 3x4 = 0.
4
, x2 = , x3 = , x4 = 0; , R t`
uy y
)
(DS. x1 =
3
)
3x1 + 2x2 8x3 + 6x4 = 0,
x1 x2 + 4x3 3x4 = 0.
+ 4
; , R t`
uy y
)
(DS. x1 = 0, x2 = , x3 = , x4 =
3
x1 2x2 + 3x3 x4 = 0,
x1 + x2 x3 + 2x4 = 0,
4x1 5x2 + 8x3 + x4 = 0.

1
3
uy y
)
(DS. x1 = , x2 = , x3 = , x4 = 0; R t`
4
4
3x1 x2 + 2x3 + x4 = 0,
x1 + x2 x3 x4 = 0,
= 0.
5x1 + x2 x3
5
+ , x3 = , x4 = ; , R t`
uy y
)
(DS. x1 = , x2 =
4
4
2x1 + x2 + x3 = 0,
3x1 + 2x2 3x3 = 0,

x1 + 3x2 4x3 = 0,
5x1 + x2 2x3 = 0.
173
174
(DS. x1 =
9
, x2 =
, x3 = ; R t`
uy y
)
7
7
àn nhat
T`m nghie.m tong quat và he. nghie.m co. ban cua cac he. phu.o.ng
tr`nh
)
9x1 + 21x2 15x3 + 5x4 = 0,
8.
12x1 + 28x2 20x3 + 7x4 = 0.
7
5
(DS. Nghie.m tong quat: x1 = x2 + x3, x4 = 0.
3
3
He. nghie.m co. ban e1 = (7, 3, 0, 0), e2 = (5, 0, 3, 0))
14x1 + 35x2 7x3 63x4 = 0,
9.
10x1 25x2 + 5x3 + 45x4 = 0,
26x1 + 65x2 13x3 117x4 = 0.

(DS. Nghie.m tong quat: x3 = 2x1 + 5x2 9x3.
He. nghie.m co. ban: e1 = (1, 0, 2, 0); e2 = (0, 1, 5, 0); e3 =
(0, 0, 9, 1))
= 0,
x1 + 4x2 + 2x3 3x5
10.
2x1 + 9x2 + 5x3 + 2x4 + x5 = 0,
x1 + 3x2 + x3 2x4 9x5 = 0.

(DS. Nghie.m tong quat: x1 = 2x3 + 8x4 , x2 = x2 2x4; x5 = 0.
He. nghie.m co. ban: e1 = (2, 1, 1, 0, 0); e2 = (8, 2, 0, 1, 0)
x1 + 2x2 + 4x3 3x4

= 0,
3x1 + 5x2 + 6x3 4x4 = 0,

11.
4x1 + 5x2 2x3 + 3x4 = 0,
3x1 + 8x2 + 24x3 19x4 = 0.

(DS. Nghie.m tong quat: x1 = 8x3 7x4 , x2 = 6x3 + 5x4 .
He. nghie.m co. ban: e1 = (8, 6, 1, 0), e2 = (7, 5, 0, 1))
x1 + 2x2 2x3 + x4 = 0,
2x1 + 4x2 + 2x3 x4 = 0,

12.
x1 + 2x2 + 4x3 2x4 = 0,
4x1 + 8x2 2x3 + x4 = 0.

(DS. Nghie.m tong quat x1 = 2x2 , x4 = 2x3 .
He. nghie.m co. ban: e1 = (2, 1, 0, 0), e2 = (0, 0, 1, 2))
175
176
x1 + 2x2 + 3x3 + 4x4 + 5x5 = 0,
2x1 + 3x2 + 4x3 + 5x4 + x5 = 0,
13.
3x1 + 4x2 + 5x3 + x4 + 2x5 = 0,
x1 + 3x2 + 5x3 + 12x4 + 9x5 = 0,
4x1 + 5x2 + 6x3 3x4 + 3x5 = 0.

(DS. Nghie.m tong quat x1 = x3 +15x5 , x2 = 2x3 12x5 , x4 = x5.
He. nghie.m co. ban: e1 = (1, 2, 1, 0, 0), e2 = (15, 12, 0, 1, 1))
Chu.o.ng 5
Kh
ong gian Euclide
5.1
Rn
5.1
- i.nh ngha kh
èu v`
D
ong gian n-chi
a m
o.t s
o
.
.
è vecto . . . . . . . . . . 177
kh
ai ni
e.m co ban v
5.2
-o
Co. so.. D
i co. so. . . . . . . . . . . . . . . . . 188
5.3
Kh
ong gian vecto. Euclid. Co. so. tru..c chu
an201
5.4
Ph
ep bi
en d
oi tuy
en tnh . . . . . . . . . . . 213
5.4.1
- i.nh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

D
5.4.2
Ma tr
a.n cua phep bdtt
5.4.3
C
ac phep to
an . . . . . . . . . . . . . . . . 215
5.4.4
Vecto. rieng v`
a gi
a tri. rieng . . . . . . . . . 216
. . . . . . . . . . . 213
- i.nh ngha kh
èu v`
D
ong gian n-chi
a
è vecto.
m
o.t s
o kh
ai ni
e.m co. ban v
òm n
1. Gia su. n N . Ta.p ho..p mo.i bo. co the co (x1, x2, . . . , xn ) g
èu và du.o..c
u.c) du.o..c go.i là kh
ong gian thu..c (ph
u.c) n-chi
so thu..c (ph
Chu.o.ng 5. Khong gian Euclide
178
Rn
k
y hie.u là Rn (Cn ). Mo i bo. so do du.o..c ch bo.i
x = (x1, x2, . . . , xn )
và du.o..c go.i là diem hay vecto. cua Rn (Cn ). Cac so x1 , . . . , xn du.o..c
àn cua vecto. x.
o. cua diem (cua vecto.) x hay cac thành ph
go.i là to.a d
Hai vecto. x = (x1 , . . . , xn ) và y = (y1, . . . , yn ) cua Rn du.o..c xem là
ba`ng nhau neu cac to.a do. tu.o.ng u
.ng cua ch
ung ba`ng nhau
xi = yi
i = 1, n.
Cac vecto. x = (x1, . . . , xn ), y = (y1 , . . . , yn ) co the co.ng vo.i nhau

và co the nhan vo.i cac so , , . . . là so thu..c neu khong gian du.o..c xet
là khong gian thu..c và là so ph
u.c neu khong gian du.o..c xet là khong
gian ph
u.c.
Theo di.nh ngha: 1+ tong cua vecto. x và y là vecto.
def
x + y = (x1 + y1, x2 + y2 , . . . , xn + yn ).
(5.1)
2+ tch cua vecto. x vo.i so hay tch so vo.i vecto. x là vecto.
def
x = x = (x1 , x2 , . . . , xn ).
(5.2)
è) sau day

Hai phep toan 1+ và 2+ thoa man cac tnh chat (tien d
n
n
I. x + y = y + x, x, y R (C ),
II. (x + y) + z = x + (y + z) x, y, z = Rn (Cn ),
òn ta.i vecto.- khong = (0, 0, . . . , 0) Rn sao cho
III. T
| {z }
n
x + = + x = x,
òn ta.i vecto. doi x = (1)x = (x1, x2, . . . , xn ) sao cho
IV. T
x + (x) = ,
V. 1 x = x,
.
- .inh ngha khong gian n-chi
èu và mo.t so khai nie.m co. ban v
è vecto179
5.1. D
VI. (x) = ()x, , R (C),
VII. ( + )x = x + x,
VIII. (x + y) = x + y
trong do và là cac so, còn x, y Rn (Cn ).
- i.nh ngha 5.1.1. 1+ Gia su. V là ta.p ho..p khong ro ng t`
uy y
vo.i cac
D
àn tu. du.o..c k
y hie.u là x, y, z, . . . Ta.p ho..p V du.o..c go.i là khong gian
ph
àn
tuyen tnh (hay kh
ong gian vecto.) neu x, y V xac di.nh du.o..c ph
tu. x + y V (go.i là tong cua x và y) và R (C) và x V xac
àn tu. x V (go.i là tch cua so vo.i ph
àn tu. x) sao
di.nh du.o..c ph
è I-VIII du.o..c thoa man.
cho cac tien d
àn tu. cua no vo.i cac
Khong gian tuyen tnh vo.i phep nhan cac ph
u.c) du.o..c go.i là khong gian tuyen tnh thu..c (tu.o.ng u
.ng:
so thu..c (ph
ph
u.c).
è khong gian tuyen
Khong gian Rn co the xem nhu. mo.t v du. v
.
.
è sau. Và trong giao tr`nh này ta
tnh, cac v du. khac se du o. c xet v
luon gia thiet ràng cac khong gian du.o..c xet là nh
u.ng kh
ong gian thu..c.
òm m vecto. n-chi
èu
2. Cho he. g
x1 , x2, . . . , xm.
(5.3)
Khi do vecto. da.ng

y = 1 x1 + 2 x2 + + m xm ;
1 , 2, . . . , m R.
du.o..c go.i là t

o ho..p tuyen tnh cua cac vecto. da cho hay vecto. y bieu
e n tuyen tnh du.o..c qua cac vecto. (5.3).
di
- i.nh ngha 5.1.2. 1+ He. vecto. (5.3) du.o..c go.i là he. d
o.c l
a.p tuyen
D
.
.
.
u dang th
u c vecto
tnh (dltt) neu t`
1 x1 + 2 x2 + + m xm =
keo theo 1 = 2 = = m = 0.
(5.4)
180
Rn
òn ta.i cac so

2+ He. (5.3) go.i là he. phu. thu
o.c tuyen tnh (pttt) neu t
òng thò.i ba`ng 0 sao cho dang th
u.c (5.4) du.o..c
1 , 2 , . . . , m khong d
thoa man.
So nguyen du.o.ng r du.o..c go.i là ha.ng cua he. vecto. (5.3) neu
òm r vecto. cua he. (5.3) la.p thành he. dltt.
a) Co mo.t ta.p ho..p con g
èu phu. thuo.c
òm nhi
èu ho.n r vecto. cua he. (5.3) d
b) Mo.i ta.p con g
tuyen tnh.
De t`m ha.ng cua he. vecto. ta la.p ma tra.n cac to.a do. cua no
a11 a12 . . . a1n
a21 a22 . . . a2n
A= .
..
..
..
.
.
.
.
.
am1 am2 . . . amn
- i.nh l
`
D
y. Ha.ng cua he. vecto. (5.3) b
ang ha.ng cua ma tr
a.n A c
ac to.a
o. cua n
o.
d
.
àn la.p ma tra.n
T`
u do, de ket lua.n he. vecto. (5.3) dltt hay pttt ta c
ung và tnh r(A):
to.a do. A cua ch
1) Neu r(A) = m th` he. (5.3) do.c la.p tuyen tnh.
2) Neu r(A) = s < m th` he. (5.3) phu. thuo.c tuyen tnh.
VI DU
CAC
.
V du. 1. Ch
u.ng minh ra`ng he. vecto. a1 , a2, . . . , am (m > 1) phu. thuo.c
tuyen tnh khi và ch khi t nhat mo.t trong cac vecto. cua he. là to ho..p
tuyen tnh cua cac vecto. còn la.i.
Giai. 1+ Gia su. he. a1 , a2, . . . , am phu. thuo.c tuyen tnh. Khi do
òng thò.i ba`ng 0 sao cho
òn ta.i cac so 1 , 2, . . . , m khong d
t
1 a1 + 2 a2 + + m am = .
Gia su. m 6= 0. Khi do
am = 1a1 + 2a2 + + m1am1 ,
i =
i
m
.
è vecto181
5.1. D
e n tuyen tnh qua cac vecto. còn la.i.
t
u.c là am bieu di
e n tuyen tnh qua
2+ Ngu.o..c la.i, chang ha.n neu vecto. am bieu di
a1, a2, . . . , am1
am = 1 a1 + 2a2 + + m1 am1
th` ta co
1 a1 + 2a2 + + m1 am1 + (1)am = .
u.c tren co he.
Do do he. da cho phu. thuo.c tuyen tnh v` trong dang th
so cua am là khac 0 (cu. the là = 1). N
V du. 2. Ch
u.ng minh ràng mo.i he. vecto. co ch
u.a vecto.-khong là he.
phu. thuo.c tuyen tnh.
e n du.o..c du.o.i da.ng to ho..p
Giai. Vecto.- khong luon luon bieu di
tuyen tnh cua cac vecto. a1, a2 , . . . , am :
= 0 a1 + 0 a2 + + 0 am
Do do theo di.nh ngha he. , a1, . . . , am phu. thuo.c tuyen tnh (xem v
du. 1). N
u.a hai vecto. ba`ng
V du. 3. Ch
u.ng minh ràng mo.i he. vecto. co ch
nhau là he. phu. thuo.c tuyen tnh.
Giai. Gia su. trong he. a1, a2, . . . , an co hai vecto. a1 = a2. Khi do
ta co the viet
a1 = 1 a2 + 0 a3 + + 0 am
e n du.o.i da.ng to ho..p tuyen tnh
t
u.c là vecto. a1 cua he. co the bieu di
cua cac vecto. còn la.i. Do do he. phu. thuo.c tuyen tnh (v du. 1). N
V du. 4. Ch
u.ng minh ràng neu he. m vecto. a1, a2, . . . , am do.c la.p
ung do.c la.p tuyen tnh.
tuyen tnh th` mo.i he. con cua he. do c
u.ng
Giai. De cho xac di.nh ta xet he. con a1 , a2, . . . , ak , k < m và ch
minh ràng he. con này do.c la.p tuyen tnh.
182
Rn
Gia su. ngu.o..c la.i: he. con a1, a2, . . . , ak phu. thuo.c tuyen tnh. Khi
u.c vecto.
do ta co cac dang th
1 a1 + 2 a2 + + k ak =
trong do co t nhat mo.t trong cac he. so 1 , 2, . . . , k khac 0. Ta viet
u.c do du.o.i da.ng
dang th
1 a1 + 2 A2 + + k ak + k+1 ak+1 + + m am =
ung này
u.c sau c`
trong do ta gia thiet k+1 = 0, . . . , m = 0. Dang th
ch
u.ng to he. a1 , a2, . . . , am phu. thuo.c tuyen tnh. Mau thua n. N
V du. 5. Ch
u.ng minh ràng he. vecto. cua khong gian Rn
e1 = (1, 0, . . . , 0),
e2 = (0, 1, . . . , 0),
...
...
...
...
en = (0, . . . , 0, 1)
là do.c la.p tuyen tnh.
u.c vecto.
Giai. T`
u. dang th
1 e1 + 2 e2 + + n en =
suy ra ràng
(1 , 2, . . . , n ) = (0, 0, . . . , 0)
1 = 2 = = n = 0.
và do do he. e1, e2, . . . , en do.c la.p tuyen tnh. N

òm n + 1 vecto. cua Rn là he. phu.
V du. 6. Ch
u.ng minh ràng mo.i he. g
thuo.c tuyen tnh.
Giai. Gia su. n + 1 vecto. cua he. là:
a1 = (a11, a21, . . . , an1 )
a2 = (a12, a22, . . . , an2 )
...
...
...
...
an+1 = (a1,n+1, a2,n+1 , . . . , an,n+1 ).
.
è vecto183
5.1. D
Khi do t`
u. dang th
u.c vecto.
x1a1 + x2 a2 + + xn an + xn+1 an+1 =
suy ra
a11x1 + a12x2 + + a1n+1 xn+1
... ... ... ... ...
an1 x1 + an2 x2 + + ann+1 xn+1
= 0,
...
= 0.
àn nhat n phu.o.ng tr`nh vo.i (n + 1) an nen he. co nghie.m

Do là he. thu
àm thu.ò.ng và
khong t
(x1 , x2, . . . , xn , xn+1 ) 6= (0, 0, . . . , 0).
Do do theo di.nh ngha he. da xet là phu. thuo.c tuyen tnh. N
V du. 7. T`m ha.ng cua he. vecto. trong R4
a1 = (1, 1, 1, 1);
a2 = (1, 2, 3, 4);
a3 = (2, 3, 2, 3);
a4 = (2, 4, 5, 6).
Giai. Ta la.p ma tra.n cac to.a do. và t`m ha.ng
1 1 1
1 1 1 1
0 1 2
1 2 3 4 h h h0
2
2

A=
0
0 1 0
2 3 2 3 h3 2h1 h3
0
0 1 2
3 4 5 6 h4 3h1 h4
1 1 1
1
0 1 2
3

.
0 0 2 3
0 0 0
0
cua no. Ta co
1
3
1 h3 h2 h03
3 h4 h2 h04
T`
u. do suy ràng r(A) = 3. Theo di.nh l
y da neu ha.ng cua he. vecto.
ba`ng 3. N
184
Rn
V du. 8. Khao sat su.. phu. thuo.c tuyen tnh gi

u.a cac vecto. cua R4:
a1 = (1, 4, 1, 1);
a2 = (2, 3, 1, 1);
a3 = (1, 9, 4, 2);
a4 = (1, 6, 5, 1).
Giai. La.p ma tra.n mà cac hàng cua no là cac vecto. da cho và t`m
ha.ng cua no
1 4
1
1
2 3 1 1
S=
r(A) = 2.
1 9
4
2
1 6 5 1
àn tu. cua di.nh th
u.c con
Do do ha.ng cua he. vecto. ba`ng 2. V` cac ph

1 4

=
= 5 6= 0
2 3
àu nen a1 và a2 do.c la.p tuyen tnh, còn a3 và a4 bieu
na`m o. hai hàng d
e n tuyen tnh qua a1 và a2. [Lu.u y
èu
ràng mo.i ca.p vecto. cua he. d
di
u.c con cap hai sau day 6= 0:
do.c la.p tuyen tnh v` ta co cac di.nh th

1 4
1 4
2 3
2 3
1 9

,
,
,
,
.]
1 9
1 6
1 9
1 6
1 6
e n a3 và a4 qua a1 và a2.
Ta t`m cac bieu th
u.c bieu di
Ta viet
a3 = 1 a1 + 2 a2
hay là
(1, 9, 4, 2) = 1 (1, 4, 1, 1) + 2 (2, 3, 1, 1)
(1, 9, 4, 2) = (1 + 22 , 41 + 32 , 1 2 , 1 + 2 )
.
è vecto185
5.1. D
và thu du.o..c he. phu.o.ng tr`nh
1 + 22
41 + 32
1 2
1 + 2
= 1,
= 9,
= 4,
= 2.
àu. Di.nh th
u.c cua cac he. so cua hai
Ta ha.n che hai phu.o.ng tr`nh d
phu.o.ng tr`nh này chnh là di.nh th
u.c chuyen vi.. V` 6= 0 nen he.
hai phu.o.ng tr`nh
1 + 22 = 1
41 + 32 = 9
co nghie.m duy nhat là 1 = 3, 2 = 1. Do do
a3 = 3a1 a2.
Tu.o.ng tu.. ta co
a4 = 2a2 3a1. N
` TA
P
BAI
.
1. Ch
u.ng minh ràng trong khong gian R3 :
1) Vecto. (x, y, z) là to ho..p tuyen tnh cua cac vecto. e1 = (1, 0, 0),
e2 = (0, 1, 0), e3 = (0, 0, 1).
2) Vecto. x = (7, 2, 6) là to ho..p tuyen tnh cua cac vecto. a1 =
(3, 1, 2), a2 = (5, 2, 3), a3 = (1, 1, 1).
2. Hay xac di.nh so de vecto. x R3 là to ho..p tuyen tnh cua cac
vecto. a1 , a2, a3 R3 neu:
1) x = (1, 3, 5); a1 = (3, 2, 5); a2 = (2, 4, 7); a3 = (5, 6, ).
186
Rn
(DS. 6= 12)
2) x = (7, 2, ); a1 = (2, 3, 5); a2 = (3, 7, 8); a3 = (1, 6, 1).
(DS. = 15)
3) x = (5, 9, ); a1 = (4, 4, 3); a2 = (7, 2, 1); a3 = (4, 1, 6).
(DS. R)
3. Ch
u.ng minh ràng trong khong gian R3 :
1) He. ba vecto. e1 = (1, 0, 0), e2 = (0, 1, 0), e3 = (0, 0, 1) là he. dltt.
y vào he. th` he.
2) Neu them vecto. x R3 bat k`
{e1, e2, e3, x}
là phu. thuo.c tuyen tnh.
òm bon vecto. bat k`
y cua R3 là pttt.
3) He. g
4. Cac he. vecto. sau day trong khong gian R3 là dltt hay pttt:
1) a1 = (1, 2, 1); a2 = (0, 1, 2); a3 = (0, 0, 2). (DS. Dltt)
2) a1 = (1, 1, 0); a2 = (1, 0, 1); a3 = (1, 2, 0). (DS. Dltt)
3) a1 = (1, 3, 3); a2 = (1, 1, 1); a3 = (2, 4, 4). (DS. Pttt)
4) a1 = 1, 3, 0); a2 = (3, 3, 1); a3 = (2, 0, 1). (DS. Pttt)
5) a1 = (2, 3, 1); a2 = (1, 1, 1); a3 = (1, 2, 0). (DS. Pttt)
5. Gia su. v1, v2 và v3 là he. do.c la.p tuyen tnh. Ch
u.ng minh ràng he.
sau day c
ung là dltt:
1) a1 = v1 + v2 ; a2 = v1 + v3; a3 = v1 2v2 .
2) a1 = v1 + v3 ; a2 = v3 v1; a3 = v1 + v2 v3 .
6. Ch
u.ng minh ra`ng cac he. vecto. sau day là phu. thuo.c tuyen tnh.
Doi vo.i he. vecto. nào th` vecto. b là to ho..p tuyen tnh cua cac vecto.
còn la.i ?
1) a1 = (2, 0, 1), a2 = (3, 0, 2), a3 = (1, 0, 1), b = (1, 2, 0).
(DS. b khong là to ho..p tuyen tnh)
2) a1 = (2, 0, 1), a2 = (1, 1, 0), a3 = (0, 1, 2); b = (2, 3, 6).
(DS. b là to ho..p tuyen tnh)
.
è vecto187
5.1. D
7. T`m so cu..c da.i cac vecto. dltt trong cac he. vecto. sau day
1) a1 = (2, 3, 1, 4); a2 = (1, 1, 2, 0); a3 = (0, 0, 1, 1);
a4 = (1, 4, 1, 4); a5 = (2, 3, 0, 5). (DS. = 3)
2) a1 = (1, 0, 0, 0); a2 = (0, 1, 0, 0); a3 = (0, 0, 1, 0)
a4 = (0, 0, 0, 1); a5 = (1, 2, 3, 4). (DS. = 4)
3) a1 = (1, 1, 1, 1); a2 = (1, 1, 1, 0); a3 = (1, 1, 0, 0);
a4 = (1, 0, 0, 0); a5 = (1, 2, 3, 4). (DS. = 4)
Ch d
a n. La.p ma tra.n cac to.a do. mà mo i co.t cua no là to.a do. cua
òi tnh ha.ng cua ma tra.n.
vecto. cua he. r
8. Cac he. vecto. sau day trong khong gian R4 là dltt hay pttt
1) a1 = (1, 2, 3, 4), a2 = (1, 2, 3, 4). (DS. Pttt)
2) a1 = (1, 2, 3, 4), a2 = (1, 2, 3, 4). (DS. Pttt)
3) a1 = (1, 2, 3, 4), a2 = (3, 6, 9, 12). (DS. Pttt)
4) a1 = (1, 2, 3, 4), (a2 = (1, 2, 3, 5). (DS. Dltt)
5) a1 = (1, 0, 0, 0), a2 = (0, 1, 0, 0), a3 = (0, 0, 1, 0), a4 = (0, 0, 0, 1)
uy y
cua R4 . (DS. Pttt)
và a là vecto. t`
6) a1 = (1, 1, 1, 1), a2 = (0, 1, 1, 1), a3 = (0, 0, 1, 1), a4 = (0, 0, 0, 1).
(DS. Dltt)
7) a1 = (1, 2, 3, 4), a2 = (3, 6, 9, 12), a3 = (1, 2, 3, 6). (DS. Pttt)
9. Cac he. vecto. sau day dltt hay pttt. Trong tru.ò.ng ho..p pttt hay ch
ra mo.t su.. pttt. Hay ch ra mo.t he. con cu..c da.i nào do là dltt.
1) a1 = (2, 1, 2, 1), a2 = (9, 5, 6, 21), a3 = (2, 5, 1, 3),
a4 = (1, 1, 1, 5), a5 = (1, 2, 3, 4).
(DS. a1 + a2 + a3 3a4 2a5 = ; a1, a2, a3, a4)
2) a1 = (1, 1, 1, 1), a2 = (2, 0, 1, 1), a3 = (3, 4, 0, 1),
a4 = (13, 10, 3, 2). (DS. 2a1 + a2 + 3a3 a4 = ; a1, a2, a3)
3) a1 = (1, 1, 1, 1), a2 = (2, 0, 1, 1), a3 = (3, 1, 1, 1),
a4 = (4, 2, 1, 2). (DS. He. do.c la.p tuyen tnh)
4) a1 = (1, 2, 2, 1), a2 = (1, 0, 2, 1), a3 = (0, 1, 0, 1),
a4 = (3, 6, 0, 4). (DS. He. do.c la.p tuyen tnh)
188
Rn
10. Tnh ha.ng r cua he. vecto. và ch ro he. da cho là pttt hay dltt:
1) a1 = (1, 2, 2, 8, 2), a2 = (1, 2, 1, 5, 3), a3 = (1, 2, 4, 7, 0).
(DS. r = 3, he. do.c la.p tuyen tnh)
2) a1 = (2, 3, 1, 1), a2 = (3, 1, 4, 2), a3 = (1, 2, 3, 1),
a4 = (1, 4, 7, 5). (DS. r = 3, he. pttt)
3) a1 = (2, 1, 3, 2, 6), a2 = (1, 5, 2, 3, 4), a3 = (3, 4, 1, 5, 7),
a4 = (3, 7, 4, 1, 7), a5 = (0, 11, 5, 4, 4). (DS. r = 3 he. pttt)
4) a1 = (2, 1, 4, 4, 17), a2 = (0, 0, 5, 7, 9), a3 =
(2, 1, 6, 10, 11),
a4 = (8, 4, 1, 5, 11), a5 = (2, 2, 9, 11, 10). (DS. r = 5, he. dltt)
5.2
-
oi co. so.
Co. so.. D
- i.nh ngha 5.2.1. He. vecto. E1 , E2, . . . , En g

òm n vecto. cua khong
D
gian vecto. Rn du.o..c go.i là mo.t co. so. cua no neu
1) he. E1 , E2 , . . . , En là he. dltt;
e n tuyen tnh du.o..c qua cac vecto.
èu bieu di
2) mo.i vecto. x Rn d
cua he. E1 , . . . , En .
òm n vecto.
o th
u. tu.. bat k`
y g
Ch
uy
ràng co. so. cua Rn là mo.t he. c
do.c la.p tuyen tnh cua no.
èu kie.n 2) co ngha ràng x Rn , (x1, x2, . . . , xn ) sao cho
Di
x = x1E1 + x2E2 + + xn En ,
(5.5)
trong do x1 , x2, . . . , xn là to.a do. cua vecto. x trong co. so. E1 , E2 , . . . , En
và (5.5) go.i là khai trien vecto. x theo co. so. E1, E2 , . . . , En .
ngha co. ban cua khai nie.m co. so. là: cac phep toan tuyen tnh
Y
tren cac vecto. trong co. so. cho tru.o.c chuyen thành cac phep toan tren
ung.
cac so là to.a do. cua ch
- i.nh l
D
y 5.2.1. Trong kh
ong gian Rn :
o. cua m
o.t vecto. d
oi v
o.i m
o.t co. so. l`
a duy nh
at.
1) To.a d
- oi co. so.
5.2. Co. so.. D
189
òm n vecto. d
èu l
2) Mo.i he. dltt g
a.p th`
anh co. so. cua kh
ong gian
n
R .
è: Khi co. so. thay doi th` to.a do. cua mo.t vecto. trong
Ta xet van d
khong gian Rn thay doi the nào ?
Gia su. trong khong gian Rn co hai co. so.
u
E :E1 , E2, . . . , En - co. so. c
E :E1, E2 , . . . , En - co. so. mo.i
(5.6)
(5.7)
V` E1 , E2, . . . , En Rn nen
E1 = t111 + t212 + + tn1 n ,
E2 = t121 + t222 + + tn2 n ,
...
... ... ... ...
En = t1n 1 + t2n 2 + + tnn n .
(5.8)
u. co. so. E1 , E2 , . . . , En
Co the noi ra`ng co. so. E1, . . . , En thu du.o..c t`
nhò. ma tra.n
t11 t12 . . . t1n
t21 t22 . . . t2n
TEE = .
(5.9)
.. . .
..
.
.
.
.
.
tn1 tn2 . . . tnn
trong do co.t th
u. i cua ma tra.n (5.9) chnh là cac to.a do. cua vecto. Ei
trong co. so. (5.6).
a.n chuyen t`
u. co.
Ma tra.n T = TEE trong (5.9) du.o..c go.i là ma tr
so. (5.6) den co. so. (5.7). Di.nh th
u.c cua ma tra.n chuyen detT 6= 0
v` trong tru.ò.ng ho..p ngu.o..c la.i th` cac vecto. co.t (và do do cac vecto.
E1, . . . , En ) là phu. thuo.c tuyen tnh.
àu
u. co. so. c
u sang co. so. mo.i d
Nhu. va.y de t`m ma tra.n chuyen t`
àn khai trien cac vecto. cua co. so. mo.i theo co. so. c
u. Tiep do
tien ta c
u. i cua
ta la.p ma tra.n mà co.t th
u. i cua no là cac to.a do. cua vecto. th
u. Do chnh là ma tra.n chuyen.
co. so. mo.i trong co. so. c
190
Rn
Gia su. vecto. a Rn và

a = x1 1 + x22 + + xn n ,
a = y1 E1 + y2E2 + + yn En .
u.a cac to.a do. cua c`
ung mo.t vecto. doi vo.i hai co. so.
Khi do quan he. gi
khac nhau (5.6) và (5.7) du.o..c mo ta nhu. sau
x1 = t11y1 + t12y2 + + t1n yn ,
x2 = t21y1 + t22y2 + + t2n yn ,

(5.10)
...
... ... ... ...
xn = tn1 y1 + tn2y2 + + tnn yn .

hay là
X = TEE Y,
x1

x2
X=
.. ,
.
xn
(5.11)

y1

y2
Y =
..
.
yn
T`
u. do c
ung suy ra
1
Y = TEE
X.
(5.11*)
VI DU
CAC
.
V du. 1. Trong khong gian R3 he. cac vecto. E1 (1, 0, 0), E2 (0, 2, 0),
E3 (0, 0, 3) là co. so. cua no.
Giai. 1) He. vecto. E1 , E2 , E3 là he. do.c la.p tuyen tnh. Tha.t va.y,
u.c vecto.
dang th
1 E1 + 2 E2 + 3 E3 = (0, 0, 0)
1 (1, 0, 0) + 2 (0, 2, 0) + 3 (0, 0, 3) = (0, 0, 0)
(1 , 22 , 33 ) = (0, 0, 0)
1 = 2 = 3 = 0.
- oi co. so.
5.2. Co. so.. D
191
2) Gia su. x R3 , x = (1 , 2 , 3). Khi do

3
2
(0, 2, 0) + (0, 0, 3)
2
3
2
3
= 1 E1 + E2 + E3
2
3
x = 1 (1, 0, 0) +
t
u.c là x là to ho..p tuyen tnh cua E1 , E2, E3 . N
V du. 2. Ch
u.ng minh ràng trong khong gian R3 cac vecto. E1 =
(2, 1, 1), E2 = (1, 3, 1), E3 = (2, 1, 3) la.p thành mo.t co. so.. T`m to.a
do. cua vecto. x = (2, 4, 2) theo co. so. do.
Giai. 1) He. E1 , E2 , E3 là dltt. Tha.t va.y gia su. 1 E1 + 2E2 + 3E3 =
21 + 2 23 = 0,
1 + 32 + 3 = 0,
1 + 2 + 33 = 0.
àn nhat nen no ch co nghie.m t
àm
He. này co detA 6= 0 và là he. thu
thu.ò.ng 1 = 2 = 3 = 0 và do do E1 , E2 , E3 do.c la.p tuyen tnh. Theo
àn 2) cac vecto. này la.p thành co. so. cua R3 .
y 1 (ph
di.nh l
2) De khai trien vecto. x = (2, 4, 2) theo co. so. E1 , E2 , E3 ta da.t
x = 1 E1 + 2 E2 + 3 E3
và t`
u. do
21 + 2 23 = 2,
1 + 32 + 3 = 4,
1 + 2 + 33 = 2.
He. này co nghie.m là 1 = 1, 2 = 2, 3 = 1. Va.y trong co. so.
E1 , E2, E3 vecto. x co to.a do. là (1, 2, 1). N
V du. 3. Ch
u.ng minh ra`ng ba vecto. E1 = (1, 0, 2), E2 = (4, 1, 5),
E3 = (1, 3, 4) la.p thành co. so. cua R3 .
192
Rn
Giai. Ta co the t`m ha.ng cua he. ba vecto. da cho. Ta co
1 0 2
1 0 2
1 0 2
4 1 5 0 1 13 0 1 13 .
1 3
4
0 3
6
0 0 45
T`
u. do suy ra ràng ha.ng cua he. vecto. da cho bàng 3 và do va.y he. do
y 1 no la.p thành mo.t co. so.. N
là do.c la.p tuyen tnh. Theo di.nh l
V du. 4. Gia su. trong co. so. E1 , E2 vecto. x co to.a do. là 1; 2. T`m
to.a do. cua vecto. do trong co. so. E1 = E1 , E2 = E1 + E2 .
àu tien ta viet ma tra.n chuyen t`
Giai. D
u. co. so. E1 , E2 den E1 , E2.
Ta co
E1 = 1 e1 + 0 e2,
E2 = 1 e1 + 1 e2.
Do do
"
#
"
#
1 1
1
1
T =
T 1 =
.
0 21
0 1
du.ng cong th
Ap
u.c (11*) ta co
" #
" # "
#" # " #
y1
1 1
1
3
1 x1
=T
=
=
.
y2
x2
0 1
2
2
Do do y1 = 3, y2 = 2. N
u.c bien doi cac
V du. 5 (phep quay tru.c to.a do.). Hay da n ra cong th
u. co. so. chnh
to.a do. cua vecto. trong R2 trong mo.t co. so. thu du.o..c t`
tac e1 = (1, 0), e2 = (0, 1) sau phep quay tru.c to.a do. goc .
- oi co. so.
5.2. Co. so.. D
193
H`nh 5.1
Giai. T`
u. h`nh ve suy ra ra`ng vecto. e1 la.p vo.i cac vecto. e1 và e2
cac goc tu.o.ng u

.ng ba`ng và . Do do to.a do. cua e1 trong co. so.
2

e1, e2 là cos và cos
= sin :
2
e1 = cos e1 + sin e2
Vecto. e2 la.p vo.i e1 và e2 cac goc tu.o.ng u

.ng ba`ng + và . Do do
2

.
.
+ = sin và cos :

to.a do. cua no trong co so e1, e2 là cos
2
e2 = sin e1 + cos e2 .
Nhu. va.y
e1 = cos e1 + sin e2 ,
e2 = sin e1 + cos e2 .
và t`
u. do
Tee
1
Tee
"
#
cos sin
=
sin cos
"
#
cos sin
=
.
sin cos
Do va.y cac to.a do. cua vecto. trong co. so. c

u và mo.i lien he. bo.i cac he.
th
u.c
)
x = x cos y sin ,
y = x sin + y cos .
)
x = x cos + y sin ,
N
y = x sin + y cos .
194
Rn
V du. 6. Gia su. x = (3, 1, 0) là vecto. cua R3 vo.i co. so. E1 , E2 , E3 .
T`m to.a do. cua x doi vo.i co. so.
E1 = 2E1 E2 + 3E3 ,
E2 = E1 + E3 ,
E3 = E2 + 2E3 .
Giai. T`
u. cac khai trien E1, E2 và E3 theo co. so. E1 , E2 , E3 ta co ma
tra.n chuyen
2 1 0
T = 1 0 1
3 1 2
t`
u. co. so. E1 , E2 , E3 sang co. so. E1 , E2, E3 .
Ta k
y hie.u x1 , x2, x3 là to.a do. cua x trong co. so. E1 , E2 , E3. Ta co

3
x1

1
x2 = T 1
x3
0
V` T 1
1 2 1
= 1 4
2 nen
1 1
1

1 2 1
x1
3
5

2 1 = 7 .
x2 = 1 4
x3
1 1
1
0
4
Va.y trong co. so. mo.i E1 , E2 , E3 ta co

x = (5, 7, 4). N
V du. 7. Trong khong gian R2 cho co. so. E1 , E2 và cac vecto. E1 =
e1 2e2, E2 = 2e1 + e2 , x = 3e1 4e2 .
- oi co. so.
5.2. Co. so.. D
1+ Ch
u.ng minh ràng E1 , E2 la.p thành co. so. cua R2 .
2+ T`m to.a do. vecto. x trong co. so. E1 , E2 .
3+ T`m to.a do. cua vecto. x trong co. so. E2, E1 .
Giai. 1+ Ta la.p ma tra.n cac to.a do. cua E1 và E2 :
"
#
1 2
A=
detA = 5 6= 0.
2 1
èu R2 nen no
Do do he. hai vecto. E1 , E2 là dltt trong khong gian 2-chi
la.p thành co. so..
2+ Trong co. so. da cho vecto. x co to.a do. là (3, 4). Gia su. trong
u. co.
co. so. E1 , E2 vecto. x co to.a do. (x1, x2 ). Ta la.p ma tra.n chuyen t`
so. E1 , E2 den co. so. E1 , E2 :
"
#
"
#
1 2
1
2
1
T =
T 1 =
5 2 1
2 1
Khi do

11
" #
"
#" #
" #
" #
" #
x1
1
2
3
11
3
x
1
1
1
=
= 5 .
= T 1
=
2
5 2 1
5 2
x2
x2
4
4
5
11
+2
Va.y x1 =
, x2 =
.
5
5
ung là co. so. cua R2 . Ma
3+ V` E1 , E2 là co. so. cua R2 nen E2 , E1 c
tra.n chuyen t`
u. co. so. E1 , E2 den co. so. E2 , E1 co da.ng

2
"
#" #
"
#
"
#
2
1
3
1
2
2
1
1

A =
=
=5
, A1 =
11
5 1 2
5 11
4
1 2
5
2
11
trong co. so. E2 , E1.
Do do x1 = , x2 =
5
5
V du. 8. Trong khong gian R3 cho co. so. E1 , E2 , E3 nào do và trong
co. so. do cac vecto. E1 , E2 , E3 và x co to.a do. là E1 = (1, 1, 1); E2 =
(1, 2, 2), E3 = (1, 1, 3) và x = (6, 9, 14).
195
196
Rn
1+ Ch
u.ng minh ràng E1 , E2 , E3 c
ung la.p thành co. so. trong R3 .
2+ T`m to.a do. cua x trong co. so. E1, E2 , E3 .
Giai. 1+ tu.o.ng tu.. nhu. trong v du. 7, ha.ng cua he. ba vecto.
E1 , E2 , E3 ba`ng 3 nen he. vecto. do do.c la.p tuyen tnh trong khong
èu nen no la.p thành co. so. cua R3.
gian 3-chi
2+ De t`m to.a do. cua x trong co. so. E1 , E2 , E3 ta co the tien hành
theo hai phu.o.ng phap sau.
(I) V` E1 , E2, E3 la.p thành co. so. cua R3 nen
x = x1 E1 + x2E2 + x3E3
(6, 9, 14) = x1 (1, 1, 1) + x2(1, 2, 2) + x3(1, 1, 3)
và do do x1, x2, x3 là nghie.m cua he.
x1 + x2 + x3 = 6,
1
5
x1 = , x2 = 3, x3 =
x1 + 2x + x3 = 9,
2
2
x1 + 2x2 + 3x3 = 14.

(II) La.p ma tra.n chuyen t`
u. co. so. E1 , E2 , E3
4
1 1 1
1
1
TEE = 1 2 1 TEE = 2
2
0
1 2 3
sang co. so. E1 , E2, E3 :
1 1
2
0 .
1 1
Do do

1

6
x1
1
1 2

1
x2 = TEE 9 = 6 = 3
2
5
14
x3
5
2
và thu du.o..c ket qua nhu. tronng (I). N
` TA
P
BAI
.
- oi co. so.
5.2. Co. so.. D
197
1. Ch
u.ng minh ra`ng cac he. vecto. sau day là nh
u.ng co. so. trong khong
gian R4 :
1) e1 = (1, 0, 0, 0); e2 = (0, 1, 0, 0); e3 = (0, 0, 1, 0); e4 = (0, 0, 0, 1).
2) E1 = (1, 1, 1, 1); E2 = (0, 1, 1, 1); E3 = (0, 0, 1, 1); E4 = (0, 0, 0, 1).
2. Ch
u.ng minh ràng he. vecto. do.n vi.:
e1 = (1, 0, . . . , 0); e2 = (0, 1, 0, . . . , 0), . . . , en = (0, 0, . . . , 0, 1)
| {z }
| {z }
n1
n1
la.p thành co. so. trong Rn . Co. so. này du.o..c go.i là co. so. chnh t
ac.
3. Ch
u.ng minh ràng he. vecto.
E1 = (1, 0, . . . , 0),
E2 = (1, 1, . . . , 0),
...
...
...
En = (1, 1, . . . , 1)
là mo.t co. so. trong Rn .
4. Ch
u.ng minh ràng he. vecto.
E1 = (1, 2, 3, . . . , n 1, n),
E2 = (1, 2, 3, . . . , n 1, 0),
...
...
...
...
...
En = (1, 0, 0, . . . , 0, 0)
la.p thành co. so. trong khong gian Rn .
5. Hay kiem tra xem mo i he. vecto. sau day co la.p thành co. so. trong
khong gian R4 khong và t`m cac to.a do. cua vecto. x = (1, 2, 3, 4) trong
mo i co. so. do.
1) a1 = (0, 1, 0, 1); a2 = (0, 1, 0, 1); a3 = (1, 0, 1, 0);
a4 = (1, 0, 1, 0). (DS. 3, 1, 2, 1)
2) a1 = (1, 2, 3, 0); a2 = (1, 2, 0, 3); a3 = (1, 0, 2, 3);
198
Rn
1 1
2
a4 = (0, 1, 2, 3). (DS. , , , 1)
3
6 2
3) a1 = (1, 1, 1, 1); a2 = (1, 1, 1, 1); a3 = (1, 1, 1, 1);
1
3
a4 = (1, 1, 1, 1). (DS. , , 1, 1)
2
2
4) a1 = (1, 2, 3, 4); a2 = (4, 1, 2, 3); a3 = (3, 4, 1, 2);
7
13
17
13
a4 = (2, 3, 4, 1). (DS. , , , )
10
10
10
10
ung de
Nh
a.n xet. Ta nhac la.i ràng cac k
y hie.u e1, e2 , . . . , en du.o..c d`
ch cac vecto. do.n vi. cua tru.c xi (i = 1, 2, . . . , n):
ei = (1, 0, . . . , 0), e2 = (0, 1, 0, . . . , 0), . . . , en = (0, . . . , 0, 1)
| {z }
| {z }
n1
n1
u. co. so. e1, e2, e3 den co. so. e2 , e3, e1.

6. T`m ma
tra.n chuy
en t`
0 0 1
(DS. 1 0 0)
0 1 0
7. T`m ma tra.n chuyen t`
u. co. so. e1, e2, e3, e4 den co. so. e3 , e4, e2, e1.
0 0 0 1
0 0 1 0
(DS.
)
1 0 0 0
0 1 0 0
"
#
1 1
là ma tra.n chuyen t`
u. co. so. e1 , e2 den co. so.
8. Cho ma tra.n
2 0
E1 , E2 . T`m to.a do. cua vecto. E1 , E2 .
(DS. E1 = (1, 2); E2 = (1, 0))
9. Gia su.
1 2 1
3 1 0
2 0 1
- oi co. so.
5.2. Co. so.. D
199

u. co. so. e1, e2, e3 den co. so. E1 , E2 , E3 . T`m to.a do.
cua vecto. E2 trong co. so. e1, e2, e3. (DS. E2 = (2, 1, 0))
u. co. so. e1, e2, e3 den co. so.
E1 = 2e1 e3 + e2 ; E2 = 3e1 e2 + e3; E3 = e3.
2
3 0
(DS. 1 1 0)
1 1 1
u. co. so. e1, e2, e3 den co. so.
E1 = e2 + e3; E2 = e1 + 2e3; E3 = e1 + e2.
0 1 1
(DS. 1 0 1)
1 2 0
u. co. so. e1, e2, e3 , e4 den co. so.
E1 = 2e2 + 3e3 + e4; E2 = e1 2e2 + 3e3 e4 ; E3 = e1 + e4 ;
E4 = 2e1 + e2 e3 + e4.
0 1 1 2
2 2 0 1
(DS.
)
3 3 0 1
1 1 1
13. Cho
"
#
2 1
1 2

u. co. so. e1, e2 den co. so. E1 , E2 . T`m to.a do. cua cac
vecto. e1 , e2 trong co. so. E1 , E2 .
2 1
1 2
, . e2 = , )
(DS. e1 =
5 5
5 5
.
Ch d
a n. T`
u ma tra.n da cho t`m khai trien E1 , E2 theo co. so. e1, e2.
T`
u. do t`m khai trien e1, e2 theo co. so. E1 , E2.
200
Rn
14. Cho ma tra.n
1 1 3
2
5 1
1 4 1
u. co. so. e1 , e2, e3
vecto. e2 trong co. so. E1 , E2, E3 .
11
4
5
, ,
)
(DS. e2 =
41
41
41
15. Cho ma tra.n
1 0
0 0
1 3
den co. so. E1 , E2 , E3 . T`m to.a do.
2
1

u. co. so. e1 , e2, e3 den co. so. E1 , E2 , E3 . T`m to.a do.
cac vecto. e1 , e2, e3 trong co. so. E1 , E2 , E3 .
1
1
1
1 1
(DS. e1 = 1, , 0 , e2 = , , , e3 = 0, , 0 )
3
2
3 2
3
.
.
.
16. Trong co so e1 , e2 vecto x co to.a do. là (1; 2). T`m to.a do. cua
vecto. do trong co. so. E1 = e1 + 2e2 ; E2 = e1 + e2 .
1
4
(DS. x = , )
3
3
.
.
17. Trong co so e1, e2 vecto. x co to.a do. là (3; 1). T`m to.a do. cua
vecto. do trong co. so. E1 = 2e1 + e2 ; E2 = e2.
3
1
, )
(DS. x =
2
2
.
.
18. Trong co so e1, e2, e3 vecto. x co to.a do. là (1; 2; 0). T`m to.a do.
cua vecto. do trong co. so. E1 = 2e1 e2 + 3e3, E2 = 3e1 + e2 2e3 ;
E3 = 4e2 + 5e3. (DS. (0, 68; 0, 12; 0, 36))
19. Trong co. so. e1, e2, e3 vecto. x co to.a do. là (1, 1, 0). T`m to.a do.
cua vecto. do trong co. so.: E1 = 3e1 + e2 + 6e3 , E2 = 5e1 3e2 + 7e3 ,
E3 = 2e1 + 2e2 3e3 .
5.3. Khong gian vecto. Euclid. Co. so. tru..c chuan

(DS. x = (0, 6; 1, 2; 1, 6))
20. Trong co. so. e1, e2, e3 vecto. x co to.a do. là (4, 0, 12). T`m to.a
do. cua vecto. do trong co. so. E1 = e1 + 2e2 + e3, E2 = 2e1 + 3e2 + 4e3,
E3 = 3e1 + 4e2 + 3e3.
(DS. x = (4, 8, 8))
21. Trong khong gian vo.i mo.t co. so. là e1, e2, e3 cho cac vecto. E1 =
e1 + e2, E2 = 2e1 e2 + e3, E3 = e2 e3.
1) Ch
u.ng minh ràng E1 , E2 , E3 la.p thành co. so..
2) T`m to.a do. cua vecto. x = e1 + 8e2 5e3 trong co. so. E1 , E2 , E3 .
(DS. x = (3, 1, 4))
22. Trong co. so. e1, e2, e3 cho cac vecto. a = (1, 2, 3), b = (0, 3, 1),
c = (0, 0, 2), d = (4, 3, 1). Ch
u.ng minh ràng cac vecto. a, b, c la.p thành
co. so. và t`m to.a do. cua vecto. d trong co. so. do.

14
5
(DS. d 4, ,
)
3
3
5.3
Kh
ong gian vecto. Euclid. Co. so. tru..c
chu
an
Khong gian tuyen tnh thu..c V du.o..c go.i là khong gian Euclid neu trong
àn tu.
u.c là neu vo.i mo i ca.p ph
V du.o..c trang bi. mo.t tch vo hu.o.ng, t
èu tu.o.ng u
x, y V d
.ng vo.i mo.t so thu..c (k
y hie.u là hx, yi) sao cho
.
.
.
è sau
ng do thoa man cac tien d
x, y, z V và so R phep tu o ng u
day
(I) hx, yi = hy, xi;
(II) hx + y, zi = hx, zi + hy, zi;
(III) hx, yi = hx, yi;
(IV) hx, xi > 0 neu x 6= .
Trong khong gian vecto. Rn doi vo.i ca.p vecto. a = (a1, a2, . . . , an ),
201
202
Rn
b = (b1, b2, . . . , bn ) th` quy tac tu.o.ng u

.ng
ha, bi =
n
X
ai bi = a1 b1 + a2 b2 + + an bn
(5.12)
i=1
se xac di.nh mo.t tch vo hu.o.ng cua hai vecto. a và b.

Nhu. va.y khong gian Rn vo.i tch vo hu.o.ng xac di.nh theo cong
è khong gian
th
u.c (5.12) tro. thành khong gian Euclid. Do do khi noi v
Euclid Rn ta luon luon hieu là tch vo hu.o.ng trong do xac di.nh theo
(5.12).
p
o. d`
ai (hay chu
an)
Gia su. x Rn . Khi do so hx, xi du.o..c go.i là d
y hie.u là kxk. Nhu. va.y
cua vecto. x và du.o..c k
def p
kxk = hx, xi
(5.13)
an h
oa hay vecto. do.n
Vecto. x vo.i do. dài = 1 du.o..c go.i là du.o..c chu
àn nhan no vo.i so
vi.. De chuan hoa mo.t vecto. khac bat k`
y ta ch c
1
.
=
kxk
Do. dài co cac tnh chat
1+ kxk = 0 x = .
2+ kxk = || kxk, R.
u.c Cauchy-Bunhiakovski)
3+ |hx, yi| 6 kxk kyk (bat dang th
4+ kx + yk 6 kxk + kyk (bat dang th
u.c tam giac hay bat dang
th
u.c Minkovski).
u.c 3+ suy ràng vo.i hai vecto. khac bat k`
y x, y Rn
T`
u. bat dang th
èu co
ta d
|hx, yi|
hx, yi
6 1 1 6
6 1.
kxk k cos yk
kxk kyk
So
hx, yi
co the xem nhu. cosin cua goc nào do. Goc mà
kxk kyk
cos =
hx, yi
,
kxk kyk
066
(5.14)

du.o..c go.i là g
oc gi
u.a hai vecto. x v`
a y.
n
.
.
.
Hai vecto x, y R du o. c go.i là vu
ong g
oc hay tru..c giao neu tch
ung ba`ng 0: hx, yi = 0.
vo hu.o.ng cua ch
He. vecto. a1, a2 , . . . , am Rn du.o..c go.i là he. tru..c giao neu ch
ung
.
.
.
u c là neu hai , aj i = 0 i 6= j.
u ng doi mo.t, t
tru. c giao t`
an
He. vecto. a1, a2 , . . . , am Rn du.o..c go.i là he. tru..c giao và chu
an) neu
h
oa (hay he. tru..c chu
hai , ai i = ij =
0
1
neu i 6= j
neu i = j
- i.nh l
èu l`
D
y 5.3.1. Mo.i he. tru..c giao c
ac vecto. kh
ac kh
ong d
a he. d
o.c
l
a.p tuyen tnh.
òm n vecto. E1 , E2 , . . . , En Rn du.o..c go.i là co. so. tru..c giao
He. g
òm cac vecto. tru..c giao t`
neu no là mo.t co. so. g
u.ng doi mo.t.
òn ta.i nh
Trong khong gian Rn t
u.ng co. so. da.c bie.t tie.n lo..i du.o..c
an (vai trò nhu. co. so. Decac vuong goc
go.i là nh
u.ng co. so. tru..c chu
trong h`nh ho.c giai tch).
òm n vecto. E1 , E2 , . . . , En Rn du.o..c go.i là mo.t co. so. tru..c
He. g
u.ng doi mo.t tru..c giao và do. dài cua
chu
an cua Rn neu cac vecto. này t`
èu ba`ng 1, t
u.c là
mo i vecto. cua he. d
0 neu i 6= k,
(Ei , Ek ) =
1 neu i = k.
- i.nh l
èu t
òn ta.i co.
èu d
D
y 5.3.2. Trong mo.i kh
ong gian Euclid n-chi
an.
so. tru..c chu
èu do ta co the su. du.ng phep tru..c giao hoa Gram-Smidth
De co di
è co. so. tru..c chuan. No.i dung cua thua.t toan do nhu.
du.a mo.t co. so. v
sau
Gia su. E1 = a1. Tiep do phep du..ng du.o..c tien hành theo quy na.p.
203
204
Rn
Neu E1 , E2 , . . . , Ei da du.o..c du..ng th` Ei+1 co the lay

Ei+1 = ai+1 +
i
X
j aj ,
j=1
trong do
j =
hai+1 , Ej i
,
hEj , Ej i
j = 1, i
èu kie.n Ei+1 tru..c giao vo.i mo.i vecto. E1 , E2 , . . . , Ei .

u. di
du.o..c t`m t`
VI DU
CAC
.
1. Trong cac phep toan du.o.i day phep toan nào là tch vo hu.o.ng cua
hai vecto. x = (x1, x2 , x3), y = (y1, y2 , y3) R3 :
1) hx, yi = x21y12 + x22 y22 + x23 y32;
2) hx, yi = x1y1 + 2x2y2 + 3x3 y3;
3) hx, yi = x1y1 + x2y2 x3 y3.
Giai. 1) Phep toan này khong là tch vo hu.o.ng v` no khong thoa
è III cua tch vo hu.o.ng:
man tien d
hx, yi = 2 x21y12 + 2 x22y22 + 2 x23 y32 6= (x21y12 + x22y22 + x23y32)
2) Phep toan này là tch vo hu.o.ng. Tha.t va.y, hien nhien cac tien
è I và II thoa man. Ta kiem tra cac tien d
è III và IV.
d
0
0
0
0
00
00
00
00
.
Gia su x = (x1 , x2, x3), x = (x1 , x2 , x3 ) R3 . Khi do
hx0 + x00, yi = (x01 + x001 )y1 + 2(x02 + x002 )y2 + 3(x03 + x003 )y3
= (x01y1 + 2x02y2 + 3x03 y3) + (x001 y1 + 2x002 y2 + 3x003 y3 )
= hx0, yi + hx00 , yi.
Tiep theo ta xet
hx, xi = x21 + 2x22 + 3x23 > 0 và
hx, xi = 0 x21 + 2x22 + 3x23 = 0 x1 = x2 = x3 = 0 x = .N

V du. 2. T`m do. dài cac ca.nh và goc trong ta.i A cua tam giac vo.i
dnh A(2, 1, 2, 3), B(2, 1, 2, 1) và C(6, 5, 2, 1).
Giai. Ta t`m to.a do. cua cac vecto. AB, AC và BC. Ta co
AB(0, 2, 4, 4), AC(4, 4, 0, 2), BC(4, 6, 4, 2).

du.ng di.nh ngha do. dài vecto. trong co. so. tru..c chuan ta co
Ap
p
kABk = 02 + (2)2 + 42 + 42 = 36 = 6
u.c (5.14) ta co
và tu.o.ng tu.. kACk = 6, kBCk = 6 2. Theo cong th
hAB, ACi
0 4 + (2) 4 + 4 0 + 4 2
cos A =
=
= 0.
kABk kACk
66
b = . N
Do do A
2
u.c Cauchy-Bunhiakovski
V du. 3. Ch
u.ng minh ra`ng trong bat dang th
|ha, bi| 6 kak kbk dau ba`ng = da.t du.o..c khi và ch khi a và b phu.
thuo.c tuyen tnh.
Giai. 1) Neu a = b th`
|ha, bi| = |hb, bi = || kbk2 = kbk kbk = kak kbk.
Ngu.o..c la.i, neu |ha, bi| = kak kbk th`
D
ha, bi
ha, bi E
ha, bi
ha, bi2
2
a
b,
a
b
=
kak
2
ha,
bi
+
kbk2 =
kbk2
kbk2
kbk2
kbk4
kak2kbk2 kak2 kbk2kbk2
2
= kak 2
+
= 0.
kbk2
kbk4
Nhu.ng tch vo hu.o.ng hx, xi = 0 x = . T`
u. do suy ra ra`ng a =
ha, bi
b, t
u.c là a, b phu. thuo.c tuyen tnh. N
kbk2
V du. 4. He. cac vecto. do.n vi. trong Rn vo.i tch vo hu.o.ng (5.12)
e1 = (1, 0, 0, . . . , 0)
e2 = (0, 1, 0, . . . , 0)
...
...
...
...
en = (0, 0, 0, . . . , 1)
205
206
Rn
è co. so. tru..c chuan trong Rn . Co. so. này go.i là co. so.
là mo.t v du. v
chnh t
ac trong Rn .
u. do
Giai. Hien nhien hei , ej i = 0 i 6= j, kej k = 1 j = 1, n. T`
èu c
àn ch
u.ng minh. N
thu du.o..c di
V du. 5. To.a do. cua vecto. a Rn bat k`
y doi vo.i co. so. tru..c chuan
.ng.
ba`ng tch vo hu.o.ng cua vecto. do vo.i vecto. co. so. tu.o.ng u
Giai. Gia su. a Rn và E1 , E2 , . . . , En là mo.t co. so. tru..c chuan cua
Rn . Khi do
a=
n
X
i Ei .
i=1
Nhan vo hu.o.ng dang th

u.c này vo.i Ek , k = 1, 2, . . . , n ta thu du.o..c
ha, Ek i = k ,
k = 1, 2, . . . , n.
Do do
a=
n
X
ha, Ei iEi
a Rn .
i=1
So k = ha, Ek i k = 1, 2, . . . , n chnh là to.a do. cua vecto. a Rn theo

co. so. tru..c chuan da cho. N
V du. 6. 1) Trong khong gian R3 vo.i tch vo hu.o.ng (5.12) cho co.
so. E1 = (1, 2, 1); E2 = (1, 1, 0); E3 = (2, 0, 0). Hay d`
ung phu.o.ng phap
tru..c giao hoa de t`m co. so. tru..c giao trong R3 t`
u. co. so. da cho.
2) Trong khong gian R3 vo.i tch vo hu.o.ng (5.12) cho co. so. E1 =
(1, 1, 1), E2 = (2, 3, 4), E3 = (2, 2, 6). Hay du..ng co. so. tru..c chuan
trong R3 theo co. so. da cho.
Giai. 1) Tru.o.c het ta cho.n E1 = E1 = (1, 2, 1). Tiep theo da.t
u.c là
E2 = E2 + E1 sao cho hE2 , E1 i = 0, t
hE2 , E1 i = hE1 , E2 i + hE1 , E1 i = 0.

Nhu.ng hE1 , E1 i 6= 0 (cu. the là > 0) v` E1 = E1 6= . Do do
=
h(1, 2, 1), (1, 1, 0)i

hE1 , E2 i
1
=
=
2
2
2
hE1 , E1i
1 +2 +1
2
Do do
1
1
1
, 0, .
E2 = (1, 1, 0) (1, 2, 1) =
2
2
2
Tiep theo da.t
E3 = E3 + E1 + E2
èu kie.n
sao cho hE3 , E1 i = hE3 , E2i = 0. Tu.o.ng tu.. nhu. tren, t`
u. di
1
èu kie.n hE3 , E2 i = 0 ta co = 2.
hE3 , E1i = 0 ta co = và t`
u. di
3
Do do
2
2 2
1
, ,
E3 = E3 E1 2E2 =
3
3
3 3
và thu du.o..c co. so. tru..c giao
1
2
1
2 2
, 0, , E3 =
, , .
E1 = (1, 2, 1), E2 =
2
2
3
3 3
àu tien ta da.t
àn 1), d
2) Tu.o.ng tu.. nhu. ph
E1 = E1 = (1, 1, 1)
E2 = E2 + E1
sao cho hE2 , E1 i = 0. T`
u. do thu du.o..c
=
hE1 , E2 i
2+3+4
=
= 3,
hE1 , E1 i
3
và do do
E2 = (1, 0, 1).
207
208
Rn
Tiep theo ta t`m

E3 = E3 + E1 + E2
sao cho hE3 , E1 i = 0, hE3 , E2 i = 0 và t`
u. do thu du.o..c
=
hE1 , E3 i
= 2;
hE1 , E1 i
hE2 , E3 i
= 2.
hE2, E2 i
Nhu. va.y
E3 = (2, 4, 2).
Sau c`
ung ta chuan hoa cac vecto. E1, E2 , E3 và thu du.o..c co. so. tru..c
chuan
1

1
1
1
1
e1 = , , , e2 = , 0, ,
3
3
3
2
2
1
2
1
e3 = , , . N
6
6
6
òm ba vecto. trong R4 :
V du. 7. Hay bo sung cho he. tru..c giao g
1 1
7 7
b1 = (1, 1, 1, 1), b2 = (2, 2, 2, 2), b3 = , , ,
2 2
2 2
de thu du.o..c co. so. tru..c giao trong khong gian do.
Giai. Ta co the bo sung bàng hai cach
èu cua khong
1+ V` so vecto. cua he. da cho nho ho.n 4 (là so chi
gian R4 ) nen trong khong gian R4 ta co the cho.n vecto. a4 sao cho he.
vecto. b1, b2 , b3, a4 do.c la.p tuyen tnh và sau do ap du.ng phep tru..c giao
hoa Gram-Smidth.
òng thò.i tru..c giao vo.i
2+ Ta co the cho.n vecto. x = (x1, x2, x3, x4 ) d
u.c là thu du.o..c he. phu.o.ng tr`nh
cac vecto. b1 , b2, b3, t
x1 + x2 + x3 + x4 = 0,
2x1 + 2x2 2x3 2x4 = 0,
1
7
7
1
x1 + x2 x3 + x4 = 0.
2
2
2
2

Chang ha.n, t`
u. he. do ta co x = (7, 7, 1, 1). N
V du. 8. 1+ Ch
u.ng to ra`ng cac vecto. x1 = (1, 1, 1, 2) và x2 =
(1, 2, 3, 3) là tru..c giao vo.i nhau.
2+ Hay bo sung cho he. hai vecto. do de thu du.o..c co. so. tru..c giao
cua R4 .
Giai. 1+ Ta co
hx1 , x2 i = 1 1 + 1 2 + 1 3 2 3 = 0.
Do do ch
ung tru..c giao.
u. cac
2+ Gia su. x3 = (, , , 0), trong do , , du.o..c xac di.nh t`
èu kie.n hx3 , x1i = 0, hx3 , x2i = 0 t
di
u.c là
++ =0
+ 2 + 3 = 0.
T`
u. do x3 = (1, 2, 1, 0).
u.a.
Bay giò. ta se bo sung them cho he. vecto. x1, x2 , x3 mo.t vecto. n
Gia su. x4 = (, , , ), trong do cac to.a do. , , , du.o..c xac di.nh
u.c:
t`
u. cac dang th
hx4 , x1i = 0,
hx4 , x2i = 0,
hx4 , x2i = 0.
T`
u. do
+ + + 2 = 0,
+ + 3 3 = 0,
2 +
= 0.
T`
u. do thu du.o..c x4 = (25, 4, 17, 6). Nhu. va.y ta da bo sung them
hai vecto. x3, x4 và thu du.o..c he. vecto. tru..c giao x1, x2, x3 , x4 trong
èu. Do là co. so. tru..c giao. N
khong gian 4-chi
` TA
P
BAI
.
209
210
Rn
1. Gia su. a = (a1, a2), b = (b1 , b2) là nh

u.ng vecto. t`
uy y
cua R2 . Trong
cac quy tac sau day, quy tac nào xac di.nh tch vo hu.o.ng tren R2 :
1) ha, bi = a1b1 + a2b2.
2) ha, bi = ka1b1 + à2b2 , k, ` 6= 0.
3) ha, bi = a1b1 + a1b2 + a2 b1.
4) ha, bi = 2a1b1 + a1b2 + a2b1 + a2b2.
5) ha, bi = 3a1b1 + a1b2 + a2b1 a2 b2.
(DS. 1), 2) và 4) xac di.nh tch vo hu.o.ng
3) và 5) khong xac di.nh tch vo hu.o.ng).
2. Trong khong gian Euclide R4, xac di.nh goc gi
u.a cac vecto.:
5
1) a = (1, 1, 1, 1), b = (3, 5, 1, 1). (DS. arccos )
6
2) a = (1, 1, 1, 1), b = (3, 5, 1, 1). (DS. )

2
3) a = (1, 1, 1, 1), b = (3, 3, 3, 3). (DS. )
3. Trong khong gian Euclid R4 , t`m do. dài cua cac ca.nh và cac goc
cua tam giac la.p bo.i cac vecto. a, b, a + b neu
1) a và b nhu. trong 2.1)
2) a và b nhu. trong 2.2)
3) a = (2, 1, 2, 4), b = (2, 1, 2, 4).
cb) = 5 ,
(DS. 1) kak = 2, kbk = 6, ka + bk = 2 15, cos(a,
6
7
13
\
\
cos(a, a + b) = ; cos(b, a + b) = ; 2) kak = 2, kbk = 6,
2 15
6 15
1
cb) = 0, cos(a,\
a + b) =
a + b) = , cos(b,\
ka + bk = 2 10, cos(a,
10
3
cb) = 7 ,
; 3) kak = 5, kbk = 5, ka + bk = 6, cos(a,
25
10
4
4
cos(a,\
a + b) = , cos(b,\
a + b) = )
5
15
.
4. Ch
u ng minh ràng trong khong gian Euclide
1) a a a = .
2) Neu vecto. a bi i = 1, s th` a tru..c giao vo.i mo.i to ho..p tuyen
tnh cua b1, . . . , bs.

3) He. cac vecto. khac khong và tru..c giao vo.i nhau t`
u.ng doi mo.t là
he. do.c la.p tuyen tnh.
5. Gia su. mo.t tam giac trong khong gian Euclide du.o..c la.p nen bo.i
u.ng minh:
cac vecto. a, b, a + b. Ch
y Pithago: Neu a b ka + bk2 = kak2 + kbk2.
1) di.nh l
y dao cua di.nh l
y Pithago: Neu ka + bk2 = kak2 + kbk2
2) di.nh l
a b.
y hàm cosin:
3) di.nh l
cb).
ka + bk2 = kak2 + kbk2 + 2kak kbk cos(a,
u.c tam giac
4) bat dang th
kak kbk 6 ka + bk kak + kbk.
Ch d
a n. Su. du.ng bat dang th
u.c Cauchy-Bunhiakovski.
6. Ch
u.ng minh ràng trong h`nh b`nh hành du..ng tren hai vecto. a và b
tong cac b`nh phu.o.ng do. dài cua cac du.ò.ng cheo bàng tong cac b`nh
phu.o.ng do. dài cac ca.nh
ka + bk2 + ka bk2 = 2kak2 + 2kbk2.
7. Ch
u.ng minh ra`ng neu cac vecto. a1, a2, . . . , am cua khong gian
Euclide là t`
u.ng doi mo.t tru..c giao th`
ka1 + a2 + + am k2 = ka1k2 + ka2k2 + + kam k2 .
Ch d
a n. Xet tch vo hu.o.ng
ha1 + a2 + + am , a1 + a2 + + am i
du.ng qua tr`nh tru..c giao hoa doi vo.i cac he. vecto. sau day cua
8. Ap
Rn :
1) a1 = (1, 2, 2), a2 = (1, 0, 1), a3 = (5, 3, 7).
211
212
Rn
2
1
2
(DS. E1 = a1 = (1, 2, 2); E2 = , , ; E3 = (6, 3, 6))
3
3
3
2) a1 = (1, 1, 1, 1), a2 = (3, 3, 1, 1), a3 = (2, 0, 6, 8).

(DS. E1 = a1 = (1, 1, 1, 1); E2 = (2, 2, 2, 2), E3 = (1, 1, 1, 1))

3) a1 = (1, 1, 1, 1); a2 = (3, 3, 1, 1); a3 = (1, 0, 3, 4).
(DS. E1 = a1 = (1, 1, 1, 1), E2 = (2, 2, 2, 2), E3 =

7 7
1 1
, , , )
2 2
2 2
9. Tru..c chuan hoa cac he. vecto. sau day cua khong gian R4 :
1) a1 = (1, 1, 1, 1), a2 = (1, 1, 3, 3), a3 = (4, 3, 0, 1).
1 1 1 1
1 1 1 1
(DS. E1 =
, , , , E2 =
, , , , E3 =
2 2 2 2
2 2 2 2
1 1 1 1
, , , )
2 2 2 2
2) a1 = (1, 2, 2, 0), a2 = (1, 1, 3, 5), a3 = (1, 0, 1, 0).
1 2 2

1
5
1
(DS. E1 =
, , , 0 , E2 = 0, , , ,
3 3 3
3 3 3 3 3 3
6
17
8
5
E3 =
,
,
,
)
78 3 78 3 78 3 78
10. Ch
u.ng to ra`ng cac he. vecto. sau day trong R4 là tru..c giao và bo
sung cho cac he. do de tro. thành co. so. tru..c giao:
1) a1 = (1, 2, 1, 3), a2 = (2, 1, 3, 1)
(DS. Chang ha.n, cac vecto. a3 = (1, 1, 1, 0), a4 = (1, 1, 0, 1))
2) a1 = (1, 1, 1, 3), a2 = (4, 1, 5, 0).
(DS. Chang ha.n, cac vecto. a3 = (2, 3, 1, 0) và a4 = (1, 1, 1, 1))
11. Ch
u.ng to ra`ng cac vecto. sau day trong R4 là tru..c giao và bo sung
cho cac he. do de tro. thành co. so. tru..c giao và chuan hoa cac co. so. do
1) a1 = (1, 1, 1, 1), a2 = (1, 1, 1, 1).
1 1 1 1
1 1 1 1

(DS. E1 =
, , , , E2 =
, , , , E3 =
2 2 2 2
2 2 2 2

1
1
, 0, , 0 ,
2
2
5.4. Phep bien d oi tuyen tnh

1
1
, 0,
)
E4 = 0,
2
2
2) a1 = (1, 1, 1, 3), a2 = (1, 1, 3, 1)

1
3
1
1
, , ,
,
E1
=
(DS.
2 3 2 3 2 3 2
1
1
1
3
, ,
, ,
2
2 3 2 3
2 3

1
1 2
2 1 1
E3 = , , , 0 , E4 = , , 0, )
6 6 6
6 6
6
213
5.4
5.4.1
E2
Ph
ep bi
en d
oi tuy
en tnh
- i.nh ngha
D
Anh
xa. L : Rn Rn bien khong gian Rn thành chnh no du.o..c go.i là
mo.t phep bien d
oi tuyen tnh (bdtt) cua khong gian Rn neu no thoa
èu kie.n sau day
man hai di
y
(i) Vo.i hai vecto. a và b Rn bat k`
L(a + b) = L(a) + L(b).
(5.15)
(ii) Vo.i vecto. a Rn bat k`

y và R ta co
L(a) = L(a).
(5.16)
èu kie.n (5.15) và (5.16) tu.o.ng du.o.ng vo.i di

èu kie.n:
Hai di
L(1 a + 2 b) = 1 L(a) + 2 L(b).
T`
u. di.nh ngha suy ra: neu he. vecto. a1, a2, . . . , am Rn là pttt th`
ung là pttt.
he. cac vecto. anh f (a1 ), . . . , f (am ) c
5.4.2
Ma tr
a.n cua ph
ep bdtt
Gia su. trong khong gian Rn ta co di.nh mo.t co. so. (E) nào do:
E = {E1 , E2 , . . . , En }.
(5.17)
214
Rn
Khi do x Rn ta co khai trien

x = x1 E1 + x2e2 + + xn En .

èu
Mo.i ma tra.n vuong A = aij nn d
.
cong th
uc

a11 a12 . . .
y1
y a21 a22 . . .
2
= .
.. . .
..
.
.
yn
xac di.nh phep bdtt L theo

a1n
x1

a2n x2

..
..
. .
an1 an2 . . . ann
(5.18)
xn
àn nhan ma tra.n

Noi cach khac: de thu du.o..c to.a do. anh y = L(x) ta c
A vo.i co.t to.a do. cua x. Viet ra chi tiet ta co
y1 = a11x1 + a12x2 + + a1n xn ,
...
...
...
...
...
...
(5.19)
yn = an1 x1 + an2 x2 + + ann xn .

èu tu.o.ng
Ngu.o..c la.i, trong co. so. da cho.n (5.17) mo i phep bdtt L d
u
.ng vo.i mo.t ma tra.n A = kaij k cap n và su.. tac do.ng cua phep bdtt
u.c (5.18) hay (5.19).
du.o..c thu..c hie.n theo cong th
Vie.c t`m ma tra.n cua phep bdtt du.o..c tien hành nhu. sau
1+ Tac do.ng L len cac vecto. co. so. cua (5.17) và thu du.o..c anh
L(Ei ), i = 1, n.
2+ Khai trien cac anh L(Ei ) theo co. so. (5.17):
L(E1 ) = a11E1 + a21E2 + + an1 En ,
L(E2 ) = a12E1 + a22E2 + + an2 En ,
...
... ... ... ...
L(E\ ) = a1n E1 + a2nE2 + + ann En .
(5.20)
T`
u. cac to.a do. trong (5.20) ta la.p ma tra.n A sao cho to.a do. cua vecto.
215
L(Ei ), i = 1, n là co.t th

u. i cua A, t
u.c là
a11 a12 . . .
a21 a22 . . .
A=
.. . .
..
.
.
.
an1 an2
a1n
a2n
..
.
. . . ann
Do là ma tra.n cua phep bdtt.

ra`ng khi thay doi co. so. th` ma tra.n cua phep bien doi
Ta lu.u y
u. co. so. (E) den co. so.
tuyen tnh se thay doi. Gia su. ma tra.n chuyen t`
(E 0 ) du.o..c k
y hie.u là TEE 0 , trong do
E 0 = {E10 , E20 , . . . , En0 }

và A là ma tra.n phep bien doi tuyen tnh L theo co. so. (5.17). Khi do,
ma tra.n B cua L theo co. so. (E 0 ) lien he. vo.i ma tra.n A cua no theo
co. so. (5.17) bo.i cong th
u.c
1
B = TEE
0 ATEE 0
(5.21)
1
A = TEE 0 BTEE
0
(5.22)
hay là
5.4.3
C
ac ph
ep to
an
Gia su. A và B là hai phep bdtt cua khong gian Rn vo.i ma tra.n tu.o.ng
uy y
.
u
.ng là A = kaij k và B = kbij k t`
+
1 Tong A + B là phep bien doi C sao cho
C(x) = A(x) + B(x) x Rn
vo.i ma tra.n tu.o.ng u
.ng là C = A + B = kaij k + kbij k.
216
Rn
2+ Tch cac phep bien doi tuyen tnh A vo.i so thu..c R là phep
bien doi A sao cho
(A)(x) = A(x)
vo.i ma tra.n là kaij k.
3+ Tch AB là phep bien doi
C(x) = A(B(x))
vo.i ma tra.n là C = A B.
5.4.4
eng
eng v`
a gi
a tri. ri
Vecto. ri
Vecto. khac khong x Rn du.o..c go.i là vecto. rieng cua phep bien doi
u.c sau thoa man
tuyen tnh L neu t`m du.o..c so sao cho dang th
L(x) = x.
(5.23)
So du.o..c go.i là gi

a tri. rieng cua phep bdtt L tu.o.ng u
.ng vo.i vecto.
rieng x.
Cac tnh chat cua vecto. rieng
1+ Mo i vecto. rieng ch co mo.t gia tri. rieng.
ung mo.t
2+ Neu x1 và x2 là cac vecto. rieng cua phep bdtt L vo.i c`
1
2
.
ung là vecto rieng cua L vo.i gia tri.
gia tri. rieng th` tong x + x c
rieng .
3+ Neu x là vecto. rieng cua L vo.i gia tri. rieng th` mo.i vecto. x
( 6= 0) c
ung là vecto. rieng cua L vo.i gia tri. rieng .
Neu trong khong gian Rn da cho.n mo.t co. so. xac di.nh th` (5.23) co
the viet du.o.i da.ng ma tra.n
AX = X
(5.24)
và khi do: mo.i co.t khac khong thoa man (5.24) du.o..c go.i là vecto. rieng
.ng vo.i gia tri. rieng .
cua ma tra.n A tu.o.ng u
217
V` X = EX, trong do E là ma tra.n do.n vi. nen (5.24) co the

viet du.o.i da.ng
(A E)X = 0
và du.o.i da.ng to.a do. ta thu du.o..c
(a11 )x1 + a12x2 + + a1n xn
a21x1 + (a22 )x2 + + a2n xn
... ... ... ...
an1 x1 + an2x2 + + (ann )xn
= 0,
= 0,
...
= 0.
(5.25)
àn t`m nghie.m khac 0 cua he.

De t`m cac vecto. rieng, tru.o.c het c
òn ta.i khi và ch khi di.nh th
u.c
(5.25). Nghie.m khac 0 cua he. (5.25) t
cua no ba`ng 0, t
u.c là

a
a12
...
a1n
11

a21
a22 . . .
a2n
|A E| = .
(5.26)
..
.. = 0.
..
.
.
.
..

an1
an2
. . . ann
Phu.o.ng tr`nh (5.26) du.o..c go.i là phu.o.ng tr`nh d
a.c tru.ng cua ma
a.c tru.ng hay gi
a tri. rieng
tra.n A, còn cac nghie.m cua no go.i là cac s
o d
.
.
.
cua ma tra.n A. Sau khi t`m du o. c cac so da.c tru ng 1 , 2 , . . . , n ta
àn thay gia tri. i vào (5.25) de t`m cac to.a do. x1, . . . , xn cua vecto.
c
rieng tu.o.ng u
.ng.
VI DU
CAC
.
V du. 1. Cho L : R2 R2
(a1 , a2) 7 L(a1 , a2) = (a1 + a2, 2a1 ).
1+ Ch
u.ng minh ràng L là phep bien doi tuyen tnh.
2+ T`m ma tra.n cua L theo co. so. chnh tac e = {e1 , e2}.
218
Rn
Giai. 1+ Gia su. x = (x1, x2 ), y = (y1, y2). Khi do

x + y = (x1 , x2) + (y1, y2) = (x1 + y1, x2 + y2)
và do do
L(x + y) = L(x1 + y1, x2 + y2)

= x1 + y1 + x2 + y2, 2(x1 + y1)

= (x1 + x2) + (y1 + y2), 2x1 + 2y1

= (x1 + x2), 2x1 + (y1 + y2), 2y1
= (x1 + x2, 2x1 ) + (y1 + y2, 2y1 )
= L(x1 , x2) + L(y1 , y2)
= L(x) + L(y).
Nhu. va.y L là phep bdtt.
2+ De t`m ma tra.n cua phep bien doi tuyen tnh L ta khai trien
anh L(e1 ) và L(e2 ) theo co. so. chnh tac. Ta co
L(e1 ) = L(1, 0) = (1, 2 1) = L(1, 2) = 1 e1 + 2 e2,
L(e2 ) = L(0, 1) = (1, 2 0) = L(1, 0) = 1 e1 + 0 e2.
T`
u. do thu du.o..c
"
#
1 1
A=
. N
2 0
V du. 2. Xet khong gian R3 vo.i co. so. E: E1 = (1, 1, 1), E2 = (0, 1, 1),
u.c
E3 = (0, 0, 1) và phep bien doi L : R3 R3 xac di.nh bo.i dang th
L[(u1 , u2, u3)] = (u1, u2 u1 , u3 u1) u = (u1 , u2, u3 ) R3 .
1+ Ch
u.ng minh ràng L là phep bdtt.
2+ T`m ma tra.n cua L trong co. so. da cho.n.

Giai. 1+ Gia su. x = (x1, x2 , x3), y = (y1 , y2, y3) R3 và , R.
Ta co

L(x + y) = L (x1 , x2, x3) + (y1, y2, y3 )

= L (x1 + y1, x2 + y2, x3 + y3)

= x1 + y1, x2 + y2 x1 y1, x3 + y3 x1 y1

= x1 , (x2 x1), (x3 x1) + y1, (y2 y1), (y3 y2)
= (x1, x2 x1 , x3 x1 ) + (y1, y2 y1, y3 y1 )
= L(x) + L(y).
Va.y L là phep bien doi phan tuyen tnh.
2+ De t`m ma tra.n cua L doi vo.i co. so. E1 , E2 , E3 ta co
L(E1 ) = L(1, 1, 1) = (1, 1 1, 1 1) = (1, 0, 0) = E1 + 0 E2 + 0 E3 ,
L(E2 ) = L(0, 1, 1) = (0, 1, 1) = 0 E1 + 1 E2 + 1 E3 ,
L(E3 ) = L(0, 0, 1) = (0, 0, 1) = 0 E1 + 0 E2 + 1 E3 .
T`
u. do suy ra`ng ma tra.n cua L doi vo.i co. so. da cho là
1 0 0
A = 0 1 0 . N
0 1 1
V du. 3. Trong khong gian R3 cho co. so. chnh tac e = {e1, e2, e3} và
E = {E1 , E2 , E3 }, E1 = 2e1 e2 + 3e3 , E2 = e1 + e3, E3 = e2 + 2e3 là
mo.t co. so. khac và gia su. L : R3 R3 là anh xa. du.o..c xac di.nh theo
co. so. {e1, e2 , e3} nhu. sau
x = (x1, x2, x3 ) 7 f (x) = (x, x1 + x2 , x1 + x2 + x3)
1+ T`m to.a do. cua vecto. x = 3e1 e2 = (3, 1, 0) doi vo.i co. so.
(E1 , E2, E3 ).
u.ng minh ràng L là phep bdtt.
2+ Ch
219
220
Rn
3+ T`m ma tra.n cua L theo co. so. {e1 , e2, e3} và {E1 , E2 , E3 }.
Giai. 1+ Ma tra.n chuyen t`
u. co. so. {e1, e2 , e3} den co. so. (E1 , E2 , E3 }
là:
1 2 1
2 1 0
1
= 1 0 1 TeE
2 .
1 4
1 1
1
3 1 2
TeE
Gia su. (x1 , x2, x3) là to.a do. cua x doi vo.i co. so. {E1 , E2 , E3 }. Khi
do

x1
x1
1 2 1
3
5

1
2 1 = 7 .
x2 = TeE x2 = 1 4
x3
x3
1 1
1
0
4
Va.y to.a do. cua x doi vo.i co. so. E1 , E2 , E3 là (5, 7, 4) và do do x =
5E1 7E2 4E3 .
2+ Vie.c ch
u.ng minh L là phep bdtt du.o..c tien hành tu.o.ng tu.. nhu.
v du. 2.
3+ Gia su. f (x) = (y1 , y2, y3). Khi do ap du.ng (5.18) ta co
f (x1 , x2, x2 ) = (x1 , x1 + x2, x1 + x2 + x3 ) = (y1 , y2, y3).
Do va.y trong co. so. chnh tac ta co

x1
1 0 0
x1
y1

y2 = x1 + x2 = 1 1 0 x2
y3
x1 + x2 + x3
x3
1 1 1
và do do
1 0 0
A = 1 1 0 .
1 1 1

Gia su. B là ma tra.n cua L theo co. so. E1 , E2, E3 . Khi do
1 2 1
1 0 0
2 1 0
1
B = TeE
ATeE = 1 4
2 1 1 0 1 0 1
1 1
1
1 1 1
3 1 2
4 3 1
= 10 7 2 . N
3
2
0
V du. 4. Gia su. L : R3 R3 và L : R3 R3 là hai phep bien doi
tuyen tnh cua R3 , trong do
L(x1 , x2, x3) = (x2 + x3 , 2x1, x1 + x2 ),
L (x1 , x2, x3) = (c1 x2 , 2x3, 2x2 + x3 ).
ung.
T`m L + L , L L , L L và ma tra.n cua ch
Giai. Ta co:
1) (L + L )(x1 , x2, x2) = L(x1, x2 , x3) + L (x1 , x2, x3)
= (x2 + x3, 2x1 , x1 + x3) + (x1 x2, 2x3 , 2x2 + x3)
= (x1 + x3, 2(x1 x3 ), x1 + 3x2 + x3 ).
u.c
T`
u. do phep bien doi L + L co the du.o..c cho bo.i cong th
y1 = x1 + x3 ,
y2 = 2x1 + 2x3,
y3 = x1 + 3x2 + x3
và ma tra.n AL+L cua L + L co da.ng
1 0 1
AL+L = 2 0 2 .
1 3 1
221
222
Rn
Ta lu.u y
ràng t`
u. cac cong th
u.c cho L và L ta co
0 1 1
1 1 0
AL = 2 0 0 , AL = 0 0 2
1 1 0
0 2 1
và thu du.o..c AL+L ba`ng phep co.ng AL vo.i AL .
2) Ta co
(L L )(x) = L[L (x)] = L x1 x2, 2x3 , 2x2 + x3)
=
2x3 + 2x2 + x3, 2(x1 x2), x1 x2 + 2x3

|{z}
| {z }
| {z } |{z}
= (2x2 + 3x3, 2x1 + 2x2 , x1 x2 + 2x3 )

và tu.o.ng tu.. nhu. tren ta co
ALL
0
2 3
= 2 2 0
1 1 2
(Lu.u y
ràng ALL = AL AL ).
3) Tru.ò.ng ho..p L L du.o..c giai tu.o.ng tu.. 2). N
V du. 5. 1) Ch
u.ng minh ra`ng trong co. so. e = {e1, e2} cua khong
gian R2 vecto. x = e1 3e2 là vecto. rieng cua phep bdtt L co ma tra.n
trong co. so. e là
#
"
2 1
A=
3 0
và vo.i gia tri. rieng = 1.
2) T`m gia tri. rieng và vecto. rieng cua phep bdtt xac di.nh bo.i cac
phu.o.ng tr`nh y1 = 5x1 + 4x2 , y2 = 8x1 + 9x2 .
ràng vecto. x 6= .
Giai. 1) Tru.o.c het ta lu.u y
àn ch
Ta c
u.ng to L(x) = x. Tha.t va.y, ta co
#" # " #
" #
"
1
1
1
2 1
=
=
= x.
L(x) =
3
3
3 0 3

Nhu. va.y L(x) = x và do do x là vecto. rieng u
.ng vo.i gia tri. rieng
= 1.
2) 1+ Ta co ma tra.n cua phep bien doi là
"
#
5 4
.
8 9
Phu.o.ng tr`nh da.c tru.ng co da.ng

5
4

= 0 2 14 + 13 = 0
8
9
"
1 = 1,
2 = 13.
èu là cac gia tri. rieng.
2+ Ca hai gia tri. = 1 và = 13 d
3+ De t`m to.a do. cua cac vecto. rieng ta co hai he. phu.o.ng tr`nh
tuyen tnh
(
(
(5 2 )1 + 42 = 0,
(5 1 )1 + 42 = 0,
(II)
(I)
81 + (9 1 )2 = 0.
81 + (9 2 )2 = 0.
i) V` 1 = 1 nen he. (I) co da.ng
41 + 42 = 0,
81 + 82 = 0.
T`
u. do suy ra 2 = 1 , do do nghie.m cua he. này co da.ng 1 = 1,
uy y
. V` vecto. rieng khac khong
2 = 1, trong do 1 là da.i lu.o..ng t`
.ng vo.i gia tri. rieng 1 = 1 là cac vecto. u(1, 1),
nen cac vecto. u
uy y
.
trong do 1 6= 0 là t`
ii) Tu.o.ng tu.. khi 2 = 13 he. (II) tro. thành
81 + 42 = 0,
81 42 = 0,
223
224
Rn
t
u.c là 2 = 21 . Da.t 1 = 2 = 2. Va.y he. (II) co nghie.m là
.ng
1 = , 2 = 2. V` vecto. rieng khac khong nen cac vecto. rieng u
vo.i gia tri. 2 = 13 là cac vecto. v(, 2). N
V du. 6. T`m gia tri. rieng và vecto. rieng cua phep bien doi tuyen
tnh L vo.i ma tra.n
"
#
1 2
A=
.
5 4
u.c da.c tru.ng cua phep bien doi L
Giai. Da th

1
2

P () =
= 2 5 6.
5
4
No co hai nghie.m thu..c 1 = 6, 2 = 1. Cac vecto. da.c tru.ng du.o..c
t`m t`
u. hai he. phu.o.ng tr`nh
(
(1 i )1 + 22 = 0,
i = 1, 2.
51 + (4 i )2 = 0,
è mo.t phu.o.ng tr`nh.
V` di.nh th
u.c cua he. = 0 nen mo i he. ch thu v
1
2
1+ Vo.i 1 = 6 ta co 51 22 = 0
= và do do ta co the
2
5
lay vecto. rieng tu.o.ng u
.ng là u = (2, 5) (hoa.c mo.i vecto. u, R,
6= 0)
1
= 1 và vecto. rieng tu.o.ng
2+ Vo.i 2 = 1 ta co 1 + 2 = 0
2
u
.ng là v = (1, 1) (hay mo.i vecto. da.ng v, 6= 0). N
V du. 7. T`m cac gia tri. rieng và vecto. rieng cua phep bien doi tuyen
tnh L tren R3 vo.i ma tra.n theo co. so. chnh tac là
1 1 4
A = 2 0 4
1 1 5
225
Giai. Ta co da th
u.c da.c tru.ng cua ma tra.n A là

1 1

4

det(A E) = 2
4 = 3 + 62 11 + 6

1
1 5
và
1 = 1,
det(A E) = 0 2 = 2,
3 = 3.
Gia su. x = (1 , 2 , 3 ) 6= 0 là vecto. rieng u
.ng vo.i gia tri. rieng .
àn nhat
Khi do x là nghie.m cua he. thu
(1 )1 + 2 + 43 = 0,
(*)
= 0,
21 2 43
1 + 2 + (5 )3 = 0.
1+ Khi = 1 ta co
= 0,
2 + 43
() 21 2 43 = 0,
1 + 2 + 43 = 0.
nghie.m tong quat là (0, 4, ), 6= 0 t`
uy y
.
.ng vo.i no là
Va.y vo.i gia tri. rieng 1 = 1 ta co cac vecto. rieng u
(0, 4, ), R, 6= 0.
2+ Khi = 2 ta co
1 + 2 + 43 = 0,
() 21 22 43 = 0,
1 + 2 + 33 = 0
.ng
he. co nghie.m tong quat là (, , 0), 6= 0 và do do vecto. rieng u
vo.i = 2 là (, , 0), 6= 0.
226
Rn
3+ Khi = 3, thu..c hie.n tu.o.ng tu.. nhu. o. 1+ và 2+ ta thu du.o..c

.ng (2, 0, ), 6= 0 t`
uy y
. N
vecto. rieng tu.o.ng u
V du. 8. T`m gia tri. rieng và vecto. rieng cua phep bdtt vo.i ma tra.n
7 12 6
A = 10 19 10 .
12 24 13
Giai. Phu.o.ng tr`nh da.c tru.ng

7

12
6

P () = 10
19
10 = 0

12
24
13
co nghie.m 1 = 2 = 1, 1 = 1. Cac vecto. da.c tru.ng du.o..c xac di.nh
t`
u. hai he. phu.o.ng tr`nh
(7 i ) 12 + 6 = 0,
10 (19 + i ) + 10 = 0,
12 24 + (13 i ) = 0;
i = 1, 2.
1+ Khi = 1 ta co
6 12 + 6 = 0,
10 20 + 10 = 0,
12 24 + 12 = 0.
Ha.ng cua ma tra.n (go.i là ma tra.n da.c tru.ng) (A 1 E) cua he. này
là ba`ng r = 1. Do do he. tu.o.ng du.o.ng vo.i mo.t phu.o.ng tr`nh
2 + = 0.
T`
u. do suy ra`ng he. co hai nghie.m do.c la.p tuyen tnh, chang ha.n
u = (4, 5, 6),
v = (3, 5, 7).
227
2+ Khi 2 = 1 ta co
8 12 + 6 = 0,
10 18 + 10 = 0,
12 24 + 14 = 0.
Ha.ng cua ma tra.n (A3 E) cua he. ba`ng r = 2. Do do he. tu.o.ng du.o.ng
vo.i he. hai phu.o.ng tr`nh. Nghie.m rieng cua no co da.ng w = (3, 5, 6).
Nhu. va.y u, v, w là cac vecto. rieng cua phep bdtt da cho.
V du. 9. Cho ma tra.n
"
#
0 1
A=
.
1 0
T`m phep bien doi tuyen tnh L tu.o.ng u

.ng vo.i ma tra.n do.
uy y
cua ma.t phang. De t`m
Giai. Gia su. x = ae1 + be2 là vecto. t`
àn ch ro anh y = Ax. Ta co
phep bien doi tuyen tnh ta c
"
#" # " #
0 1 a
b
y=
=
= be1 + ae2.
a
1 0 b
Nhu. va.y phep bien doi L co tnh chat là: thay doi vai trò cua cac to.a
u. do suy ra`ng L là phep phan xa. gu.o.ng
do. cua mo i vecto. x R2 . T`
u. nhat. N
doi vo.i du.ò.ng phan giac th
` TA
. P
BAI
Trong cac bài toan (1 - 11) hay ch
u.ng to phep bien doi da cho là
ung theo co. so. chnh tac.
phep bdtt và t`m ma tra.n cua ch
1. Phep bien doi L là phep quay mo.i vecto. cua ma.t phang xOy xung
òng h
ò.
èu kim d
quanh goc to.a do. mo.t goc ngu.o..c chi
"
#
cos sin
)
(DS. AL =
sin cos
228
Rn
èu mo.t goc

2. Phep bien doi L là phep quay khong gian thu..c ba chi
xung quanh tru.c Oz.
cos sin 0
(DS. sin cos 0)

0
0
1
3. Phep bien doi L là phep chieu vuong goc vecto. a R3 len ma.t
phang xOy.
1 0 0
(DS. 0 1 0)
0 0 0
4. Phep bien doi L là tch vecto. y = [a, x], trong do a = a1 x1 + a2x2 +
a3 x3 là vecto. co di.nh cua R3 .
0 a3 a2
(DS. a3
0 a1)
a2 a1
0
e n tch vecto. du.o.i da.ng di.nh th
u.c.
Ch d
a n. Su. du.ng phep bieu di
òng nhat trong khong gian
5. Phep bien doi L là phep bien doi d
èu Rn trong mo.i co. so..
n-chi
1 0 ... 0
0 1 . . . 0
(DS. E =
.. .. . . . .. )
.
.
.
0 0 ... 1
6. L là phep
0
(DS.
..
.
òng da.ng L(x) = x trong khong gian n-chi

èu.
bien doi d
0 ... 0
. . . 0
.. . .
. )
. ..
.
0 0 ...

7. Phep bien doi L co da.ng L(x) = x2 e1 + x3 e2 + x4 e3 + x1e4 trong do
x = x1e1 + x2e2 + x3e3 + x4 e4.
0 1 0 0
0 0 1 0
(DS.
)
0 0 0 1
1 0 0 0
èu len
8. Phep bien doi L là phep chieu vuong goc khong gian 3-chi
.
.
.
\
u ng goc ba`ng nhau, t
u c là (Ox, ) =
tru.c la.p vo i cac tru.c to.a do. nh
\
\
(Oy,
) = (Oz,
) = .
1 1 1
3 3 3
1 1 1
(DS.
)
3 3 3
1 1 1
3 3 3
Ch d
a n. Su. du.ng tnh chat cua cosin ch phu.o.ng cua goc bat k`
y
2
2
2
cos + cos + cos = 1.
9. Phep bien doi L là phep chieu R3 theo phu.o.ng song song vo.i ma.t
phang vecto. e2, e3 len tru.c to.a do. cua vecto. e1
1 0 0
(DS. 0 0 0)
0 0 0
2
10. Phep bien doi L là phep quay R3 mo.t goc =
xung quanh
3
3
du.ò.ng thang cho trong R bo.i phu.o.ng tr`nh x1 = x2 = x3 .
0 0 1
(DS. a) 1 0 0 neu quay t`

u. e1 den e2 ,
0 1 0
0 1 0
b) 0 0 1 neu quay t`
u. e2 den e1 )
1 0 0
229
230
Rn
Trong cac bài toan (12-22) cho hai co. so. (e) : e1, e2 , . . . , en và
(E) : E1 , E2, . . . , En cua khong gian Rn và ma tra.n AL cua phep bien
doi tuyen tnh L trong co. so. (e). T`m ma tra.n cua L trong co. so. (E).
u. co. so. (e) den co.
Phu.o.ng phap chung là: (i) t`m ma tra.n chuyen T t`
so. (E); (ii) T`m ma tra.n T 1; (iii) T`m BL = T 1 AT .
"
#
"
#
17 6
5 0
11. AL =
, E1 = e1 2e2, E2 = 2e1 + e2). (DS.
)
6 8
0 20
"
#
"
#
3 1
2 3
, E1 = e2 , E2 = e1 + e2. (DS.
)
12. AL =
2 1
1 2
"
#
"
#
2 4
3 14
, E1 = e2 2e1 , E2 = 2e1 4e2. (DS.
)
13. AL =
3 3
3 8
"
#
"
#
1 0
5
6
14. AL =
, E1 = 3e1 + 2e2 , E2 = 2e1 + 2e2 . (DS.
)
2 4
6 8
0 2 1
15. AL = 3 1 0, E1 = 3e1 + e2 + 2e3 , E2 = 2e1 + e2 + 2e3 ,

2 1 1
E3 = e1 + 2e2 + 5e3 .
85 59 18
(DS. 121 84 25)

13 9
3
15 11 5
16. AL = 20 15 8, E1 = 2e1 + 3e2 + e3 , E2 = 3e1 + 4e2 + e3,

8 7 6
1 0 0
E3 = e1 + 2e2 + 2e3 . (DS. 0 2 0)

0 0 3
2 1 0
17. AL = 0 1 1. E1 = 2e1 + e2 e3, E2 = 2e1 e2 + 2e3 ,

0 0
1
E3 = 3e1 + e3.
2 11
7
(DS. 4 14
8 )
5 15 8
"
#
"
#
2 1
3 3
, e1 = 3E1 E2 , e2 = E1 + E2 . (DS.
)
18. AL =
0 3
0 2
"
#
"
#
1 4
2 7
19. AL =
, e1 = E1 + E2 , e2 = 2E1 . (DS.
)
5 0
2 3
1 2 3
20. AL = 0 3 1 , e1 = E1 , e2 = 3E1 + E2 , e3 = 2E1 + E2 + 2E3 .

1 2 5
1 18 3
(DS. 1 8 0 )
2 10 2
2 1 0
21. AL = 0 1 1, e1 = 2E1 + E2 E3 , e2 = 2E1 E2 + 2E3 ,

0
3 10 8
e3 = 3E1 + E2 . (DS. 1 8
5 )
2 13 7
u. R3 R3 phep bien doi nào
22. Trong cac phep bien doi sau day t`
là tuyen tnh (gia thiet x = (x1, x2 , x3) R3)
1) L(x1 , x2, x3) = (x1 + 2x2 + 3x3 , 4x1 + 5x2 + 6x3 , 7x1 + 8x2 + 9x3 );
2) L(x1 , x2, x3) = (x1 +3x2 +4, 5x3 ; 6x1 +7x2 +9x3; 10, 5x1 +12x2 +
13x3 )
3) L(x1 , x2, x3 ) = (x2 + x3, x1 + x3, x1 + x2 ).
4) L(x1 , x2, x3 ) = (x1 , x2 + 1, x3 + 2).
5) L(x1 , x2, x3 ) = (x2 + x3, 2x1 + x3, 3x1 x2 + x3 ).
6) L(x1 , x2, x3 ) = (2x1 + x2 , x1 + x3, x23 ).
7) L(x1 , x2, x3 ) = (x1 x2 x3, x3 , x2).
231
232
Rn
(DS. 1), 2), 3), 5), 7) là phep bdtt; 4), 6) - khong)
a.c tru.ng và s
a.c tru.ng cua phep bdtt L
o d
23. T`m phu.o.ng tr`nh d
neu
1) L(e1 ) = 2e1; L(e2 ) = 5e1 + 3e2 ; L(e3 ) = 3e1 + 4e2 6e3 , trong
do e1, e2 , e3 là co. so. cua khong gian. (DS. ( + 6)( 2)( 3) = 0)
2) L(e1) = e1, L(e2) = 2e1 + 5e2, L(e3 ) = 2e1 e2 + 3e3 + 5e4 ,
L(e4 ) = e1 + 7e2 + 4e3 + 6e4 , trong do e1, e2 , e3, e4 là co. so. cua khong
gian.
(DS. ( + 1)( 5)(2 9 2) = 0)
3) L(e1 ) = 2e1 + 2e3 , L(e2 ) = 2e1 + 2e2 , L(e3 ) = 2e2 + 2e3 ;
e1 , e2, e3 là co. so. cua khong gian. (DS. 3 62 + 12 = 0)
24. Gia su. trong co. so. e = {e1 , e2} phep bdtt L co ma tra.n là
"
#
3 5
AL =
1 4
còn trong co. so. E = {E1 , E2 }, E1 = e1 e2, E2 = e1 + 2e2 phep bdtt
L co ma tra.n
"
#
0 2
AL =
.
1 1
T`m ma tra.n cua cac phep bien doi:
1) L + L trong co. so. e1, e2;
2) L + L trong co. so. E1 , E2 .
"
#
"
#
1 1 13
1 10 13
; 2)
)
(DS. 1)
3 5 14
3 3 23
25. Gia su. trong co. so. e = {e1 , e2, e3} phep bdtt L co ma tra.n
2 0 2
AL = 1 1 0
3 0 1

còn trong co. so. E = {E1 , E2 , E3}, E1
phep bdtt L co ma tra.n
AL = 0
1
T`m ma tra.n cua phep bien doi:
233
= e1 +2e2 , E2 = e1 e3, E3 = e2 +e3
3 0
1 2 .
2 0
6 2 2
1) L + L trong co. so. e. (DS. 16 6 7 )

8 2 3
2 4 4
2) L + L trong co. so. E. (DS. 4 12 8)

8 17 7
26. Gia su. trong co. so. e = {e1, e2} phep bdtt L co ma tra.n
"
#
1 2
AL =
0 1
còn trong co. so. E = {E1 , E2}, E1 = 2e1 + e2 , E2 = e1 e2 phep bdtt

L co ma tra.n
"
#
3 2
.
AL =
1 0
T`m ma tra.n cua cac phep bien doi
"
#
1
1
1) L L trong co. so. e. (DS.
)
0
2
#
"
1
7
2) L L trong co. so. e. (DS.
)
0 2
#
"
1
2
1
)
3) L L trong co. so. E. (DS.
3 7 4
234
Rn
"
#
7
10
1
)
4) L L trong co. so. E. (DS.
3 1 4
"
#
2
1
trong co. so. E =
27. Gia su. phep bdtt L co ma tra.n
5 3
{E1 , E2 }, E1 = (3, 7), E2 = (1, 2) và trong co. so. E "= {E#1 , E2 },
1 3
. T`m
E1 = (6, 7), E2 = (5, 6) phep bdtt L co ma tra.n là
2 7
ma tra.n cua L L trong co. so. mà cac vecto. tren du.o..c cho.
"
#
109 93
)
(DS.
34 29
Ch d
a n. T`m cac ma tra.n chuyen co. so. Tea , Teb và ap du.ng
u. do
cong th
u.c (5.22) de t`m ma tra.n AL và AL trong co. so. e. T`
ALL = AL AL .
Trong cac bài toan (28-31) hay xac di.nh trong cac vecto. da cho
vecto. nào là vecto. rieng cua phep bdtt vo.i ma tra.n da cho (trong co.
so. nào do).
#
"
" #
" #
" #
1 0
1
0
0
; x1 =
28. A =
, x2 =
, x3 =
. (DS. x2 và x3 )
2 1
2
3
1
" #
" #
" #
"
#
1
2
1
1 1
, x2 =
, x3 =
.
29. A =
; x1 =
3
4
2
6 2
(DS. x1 và x3 )

1
1
2
0 0 2

30. A = 2 0 0; x1 = 1, x2 = 0, x3 = 2. (DS. x3)

3
5
2
0 2 0
0 1 0
1
1
4
31. A = 6 3 2; x1 = 2 , x2 = 0 , x3 = 0 . (DS. x2)

3 0 1
Trong cac bài toan (32-35) hay t`m cac vecto. rieng cua phep bien
doi tuyen tnh du.o..c cho trong mo.t co. so. nào do bo.i ma tra.n A.
32.
33.
34.
35.
"
#
" # " #
2
4
4
1
A=
. (DS.
,
vo.i 6= 0, 6= 0 bat k`
y)
1 3
1
1
"
#
" # " #
3 4
2
1
y)
A=
. (DS.
,
vo.i 6= 0, 6= 0 bat k`
2 1
1
1

1 2 2
2
0
6

A = 1 0 3 . (DS. 1 , 1 , 7 ,
1 3 0
1
1
5
6= 0, 6= 0, 6= 0 bat k`
y)
1 0 2
2
0
A = 0 3 0. (DS. 0 , 1 ; 6= 0, 6= 0 bat k`
y)
0 0 0
1
0
36. Cho phep bien doi tuyen tnh L : R2 R2 nhu. sau

L : (x1, x2 ) (5x1 + 4x2 , 8x1 + 9x2 ).
T`m gia tri. rieng và vecto. rieng cua L.
(DS. 1 = 1, u = (, ), 6= 0; 2 = 13, v = (, 2), 6= 0)
37. T`m gia tri. rieng và vecto. rieng cua ma tra.n
2 1 1
A = 1 2 1
0
0
1
(DS. 1 = 2 = 1, u = (, ), 6= 0; 3 = 3, v = (, ), 6= 0) .
235
Chu.o.ng 6
Da.ng to`
an phu.o.ng v`
au
.ng
du.ng d
e nh
a.n da.ng du.`
o.ng v`
a
m
a.t b
a.c hai
6.1
Da.ng to`
an phu.o.ng
Da th
u.c dang cap ba.c hai cua cac bien x1, x2 , . . . , xn du.o..c go.i là da.ng
toàn phu.o.ng cua n bien do:
(x1, . . . , xn ) =
n X
n
X
i=1 j=1
aij xi xj =
n
X
aij xi xj .
(6.1)
i,j=1
.ng da.t tu.o.ng u

.ng mo i vecto. x = (x1, x2, . . . , xn )
Do là phep tu.o.ng u
Rn vo.i so (x1, . . . , xn ).
Neu da.t

x1
a11 a12 . . . a1n

x2
a21 a22 . . . ann
X = . , A = .
.. . .
..
.
.
.
.
.
.
.
xn
an1 an2 . . . ann
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
237
th` thu du.o..c

(x1, x2, . . . , xn ) = X T AX.
(6.2)
- i.nh l
D
y. Neu C l`
a ma tr
a.n cua phep bdtt thu..c hie.n tren c
ac bien
o.i ma tr
a.n A th` da.ng to`
an phu.o.ng m
o.i
cua da.ng to`
an phu.o.ng (6.1) v
o ma tr
a.n l`
a C T AC.
thu du.o..c c
Da.ng toàn phu.o.ng da.ng
1x21 + 2 x22 + + n x2n
(6.3)
khong ch
u.a cac so ha.ng vo.i tch cua cac bien khac nhau (và do do no
an phu.o.ng cheo hay da.ng
co ma tra.n du.ò.ng cheo) du.o..c go.i là da.ng to`
chnh t
ac.
Tiep theo ta tr`nh bày no.i dung cua cac phu.o.ng phap du.a da.ng
è da.ng chnh tac.
toàn phu.o.ng v
6.1.1
ap Lagrange
Phu.o.ng ph
- i.nh l
`
D
y Lagrange. B
ang phep bien d
oi tuyen tnh kh
ong suy bien
.
.
.
èu du.a du.o..c v
è
oi v
o i c
an phu o ng d
ac bien x1 , . . . , xn mo.i da.ng to`
d
da.ng chnh t
ac.
àn co. ban cua phu.o.ng phap Lagrange là nhu. sau.
Tinh th
1+ It nhat mo.t trong cac he. so aii khac khong.
Khong giam tong quat, co the cho ra`ng a11 6= 0 (neu khong th`
u. cu.m tat
danh so la.i). Khi do ba`ng phep trch mo.t b`nh phu.o.ng du t`
ca cac so ha.ng ch
u.a x1 ta co
() = y12 + 2(x2 , x3, . . . , xn )
y1 = 1 x1 + 2 x2 + + n xn
trong do 1 , 2 , . . . , n là cac ha`ng so, 2 (x2 , . . . , xn ) là da.ng toàn
phu.o.ng ch còn n 1 bien (khong còn x1 ). Doi vo.i 2 (x2, . . . , xn ) ta
u.a tr`nh bày,...
la.i thu..c hie.n thua.t toan nhu. v`
Chu.o.ng 6. Da.ng to`

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
238
2+ Tru.ò.ng ho..p aii = 0 i = 1, n nh

u.ng aij 6= 0 (i 6= j) du.o..c du.a
è tru.ò.ng ho..p tren bàng phep bien doi tuyen tnh khong suy bien
v
xj = yj + yi
xk = yk , k 6= j
V du. 1. Du.a da.ng toàn phu.o.ng
(x1, x2, x3 ) = x21 + x22 + x23 + 4x1x2 + 4x1 x3 + 4x2 x3
è da.ng chnh tac.
v
u.
Giai. Nhom cac so ha.ng co ch
u.a x1 thành mo.t cu.m và trch t`
cu.m do mo.t b`nh phu.o.ng du ta co
() = (x21 + 4x1 x2 + 4x1 x3 ) + x22 + x23 + 4x2 x3
= (x1 + x2 + 2x3)2 (2x2 + 2x3 )2 + x22 + x23 + 4x2x3
= (x1 + 2x2 + 2x3 )2 3x22 3x23 4x2 x3.
òi trch b`nh phu.o.ng ta co
Nhom cac so ha.ng co ch
u.a x2 r
2
5
() = (x1 + 2x2 + 2x3 )2 3(x2 + x3)2 x23.
3
3
D`
ung phep bien doi tuyen tnh khong suy bien
y1 = x1 + 2x2 + 2x3
x1 = y1 2y2
2
y2 =
x2 + x3 x2 =
y2
3
y3 =
x3
x3 =
ta thu du.o..c
5
() = y12 3y22 y32 . N
3
(x1, x2 , x3) = x1x2 + 2x1 x3 + 4x2 x3
2
y3
3
2
y3
3
y3
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
239
è da.ng chnh tac.

v
àu tien thu..c hie.n phep bien doi
Giai. V` a11 = a22 = a33 = 0 nen d
so. bo. khong suy bien thu du.o..c so ha.ng co b`nh phu.o.ng:
x1 = y1
(6.4)
x2 = y1 + y2
x3 =
y3
và thu du.o..c
() = y1(y1 + y2) + 2y1y3 + 4(y1 + y2)y3
= y12 + y1 y2 + 6y1 y3 + 4y2 y3.
Xuat phat t`
u. da.ng toàn phu.o.ng mo.i thu du.o..c, tu.o.ng tu.. nhu. trong
v du. 1 ta co
2 1
2

1
y2 + 3y3 + 4y2 y3
() = y1 + y2 + 3y3
2
2

2
1
1
= y1 + y2 + 3y3 y 2 + y2y3 9y 3.
2
4
Thu..c hie.n phep bien doi khong suy bien
1
z1 = y1 + y2 + 3y3 ,
2
z2 =
y2,
z3 =
y3
vo.i phep bien doi ngu.o..c
y1 = z1 z2 3z3 ,
2
y2 =
z2 ,
z3
y3 =
ta thu du.o..c
1
() = z12 z22 + z2z3 9z32 .
4
(6.5)

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
240
Nhom cac so ha.ng co ch

u.a z2 ta co
1
() = z12 (z2 2z3 )2 8z32 .
4
Thu..c hie.n phep bien doi khong suy
u1 = z1,
z1
u2 = z2 2z3 , z2
z3
u3 =
z3
bien
= u1 ,
= u2 + 2u3 ,
=
u3
(6.6)
Sau ba phep bien doi lien tiep (6.4)-(6.6) da.ng da cho co da.ng du.ò.ng
cheo
De t`m ma
(6.4), (6.5)
1 0
1 1
0 0
1
() = u21 u22 8u23 .
4
àn nhan cac ma tra.n cua
tra.n cua phep bien doi ho..p ta c
và (6.6). Ta co
1
1
4
1 0 0
0
1
3
1
0 1 2 =
= C.
0
0
2
1
0 1
2
0 0 1
1
0 0
1
0 0
1
è da.ng chnh tac là

Do phep bien doi khong suy bien du.a da.ng v
x1 = u1 u2 4u3 ,
2
1
x2 = u1 + u2 2u3 ,
x3 =
u3 .
De kiem tra ta tnh tch C T AC.
1
1
1 0
0
1 1
1
C T AC =
0
0
2 2
2
4 2 1
1 2
Ta co
1
1 0
0
1
1
4
0
2 1
2
4
2
0 0 8
0
0 0
1
Do là ma tra.n cua da.ng chnh tac thu du.o..c. N
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
6.1.2
241
ap Jacobi
Phu.o.ng ph
Phu.o.ng phap này ch ap du.ng du.o..c khi mo.i di.nh th

u.c con
èu khac 0, t
u.c là khi
ma tra.n A cua da.ng toàn phu.o.ng d

a
11 a12 . . .

a
a21 a22 . . .
11 a12
1 = a11 6= 0, 2 =
6= 0, . . . , n = .
..
..
a21 a22
.
.
..

an1 an2 . . .
chnh cua

a1n

a2n
.. 6= 0.
.

ann
(6.7)
Cu. the ta co
- i.nh l
D
y. Neu da.ng to`
an phu.o.ng
(x1, . . . , xn ) =
n
X
aij xi xj
i,j=1
èu kie.n v`
òn
thoa m
an di
u.a neu: i 6= 0 i = 1, n th` t
ac bien x1, . . . , xn
oi tuyen tnh kh
ong suy bien t`
u. c
d
y1, . . . , yn sao cho
() =
1 2 2 2
n 2
y1 +
y2 + +
y ,
0
1
n1 n
ta.i phep bien

den c
ac bien
0 1.
y Jacobi co da.ng
Phep bien doi neu trong di.nh l
x1 = y1 + 21y2 + 31y3 + + n1 yn ,
y2 + 32y3 + + n2 yn ,
x2 =
...
... ... ... ...
yn
xn =
(6.8)
trong do cac he. so ji cua phep bdtt (6.8) du.o..c xac di.nh theo cac cong
th
u.c
ij = (1)j+i
Dj1,i
j1
(6.9)
242

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
o. day j1 là di.nh th
u.c con chnh trong (6.7), còn Dj1,i là di.nh th
u.c
àn tu. na`m tren giao cua cac
con cua ma tra.n A la.p nen bo.i cac ph
u. 1, 2, . . . , i 1, i + 1, . . . , j
hàng th
u. 1, 2, . . . , j 1 và cac co.t th
V du. 3. Du.a da.ng toàn phuwo.ng
(x1 , x2, x3) = 2x21 + 3x22 + x23 4x1 x2 + 2x1 x3 2x2 x3
è da.ng chnh tac.
v
Giai. Ma tra.n cua da.ng da cho
A = 2
1
u.c con chnh
vo.i cac di.nh th
1 = 2,
co da.ng
2 1
3 1
1 1
2 = 2,
3 = 1.
è da.ng chnh tac

Khi do da.ng toàn phu.o.ng da cho du.a du.o..c v
1
() = 2y12 + y22 + y32.
(6.10)
2
è da.ng (6.10).
Ta t`m phep bdtt du.a da.ng toàn phu.o.ng da cho v
No co da.ng
x1 = y1 + 21 y2 + 31 y3,
(6.11)
y2 + 32 y3,
x2 =
y3.
x3 =
Ta t`m cac he. so cua (6.11) theo cong th
u.c (6.9). Ta co
2
D1,1
21 = (1)3
= 1,
=
1
2

2 1

3
1
1
D
2,1
= ,
31 = (1)4
=
2
2
2

2

1

2 1
5 D2,2
32 = (1)
= 0.
=
2
2
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
243
Nhu. va.y
x1
x2
x3
1
= y1 + y2 y3 ,
2
=
y2 ,
=
y3 .

(x1 , x2, x3) = 2x21 + 3x1x2 + 4x1 x3 + x22 + x23
è da.ng chnh tac.
v
Giai. Ta co ma tra.n cua là
3
A=
2
2
3
2
2
1 0
0 1
vo.i cac di.nh th

u.c con chnh ba`ng
1 = 2,
1
2 = ,
4
3 =
17
y Jacobi ta thu du.o..c da.ng chnh tac là

Khi do theo di.nh l
1
() = 2y12 y22 + 17y 3
8
nhò. phep bien doi
x1 = y1 + 21y2 + 31y3,
y2 + 32y3,
x2 =
y3
x3 =

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
244
du.ng (6.9) ta thu du.o..c

vo.i cac he. so du.o..c xac di.nh theo (6.9). Ap
21 = (1)3
D1,1
1
31 = (1)4
D2,1
2
32 = (1)4
D2,2
2
3
3
= 2 = ,
2 4
3

2 2

1 0
= 8,
=
1
4
2 2

3

0

2
= 12.
=
1
Va.y phep bien doi là
x1 = y1 y2 + 8y3 ,
4
y2 12y3 , . N
x2 =
y3
x3 =
6.1.3
ap bi
en d
Phu.o.ng ph
oi tru..c giao
V` ma tra.n A cua da.ng toàn phu.o.ng là ma tra.n doi x

u.ng, thu..c nen
è da.ng chnh tac co the quy v
è bài
bài toan du.a da.ng toàn phu.o.ng v
è da.ng du.ò.ng cheo. Cac nghie.m cua
u.ng A v
toan du.a ma tra.n doi x
a.c tru.ng, còn cac
o d
phu.o.ng tr`nh da.c tru.ng |A E| = 0 là cac s
.ng vo.i cac so da.c tru.ng do là cac hu.
o.ng chnh cua
vecto. rieng tu.o.ng u
da.ng toàn phu.o.ng (Lu.u y
ràng hai vecto. rieng tu.o.ng u
.ng vo.i cac gia
u.ng là tru..c giao vo.i nhau). Ma.t
tri. rieng khac nhau cua ma tra.n doi x
u.ng thu..c nen no co n so da.c tru.ng thu..c
khac v` A là ma tra.n doi x
àn ba`ng bo.i cua no).
(neu mo i so du.o..c tnh mo.t so l
T`
u. do t`m du.o..c du n vecto. rieng do.c la.p tuyen tnh. Bàng phep
òm t`
u. cac vecto. rieng cua A.
tru..c chuan hoa ta thu du.o..c mo.t co. so. g
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
245
Ma tra.n T chuyen t`
u. co. so. tru..c chuan (e) den co. so. tru..c chuan (E)
u.ng (vo.i ma tra.n
la.p nen t`
u. cac vecto. rieng cua phep bien doi doi x
èu tru..c chuan.
A) là ma tra.n tru..c giao v` ca hai co. so. d
u.ng thu..c A co the t`m mo.t
Nhu. va.y doi vo.i mo.i ma tra.n doi x
ung cap sao cho B = T 1AT là ma tra.n cheo.
ma tra.n tru..c giao T c`
ung chnh là ma tra.n cua da.ng toàn phu.o.ng da cho trong co. so.
Do c
(E). T`
u. do ta co quy tac t`m phep bien doi tru..c giao du.a da.ng toàn
è da.ng chnh tac.
phu.o.ng v
1) Viet ma tra.n A cua da.ng toàn phu.o.ng và t`m cac so da.c tru.ng
cua no.
2) T`m he. vecto. rieng tru..c chuan cua A.
3) La.p phep bien doi tru..c giao.
(x1 , x2) = 27x21 10x1 x2 + 3x23
è da.ng chnh tac.
v
Giai. 1+ Viet ma tra.n A cua da.ng
"
#
27 5
A=
.
5 3
La.p phu.o.ng tr`nh da.c tru.ng

27 5

|A E| =
= 0 2 30 + 56 = 0.
5
3
Giai phu.o.ng tr`nh da.c tru.ng ta co 1 = 2, 2 = 28.
2+ T`m cac vecto. rieng chuan tac. De t`m to.a do. cua cac vecto.
àn lu.o..t giai cac he. phu.o.ng tr`nh
rieng ta l
(27 i )1 52 = 0,
51 + (3 i )2 = 0
246

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
khi 1 = 2 và 2 = 28.
a) Neu 1 = 2 th` ta co he.
251 52 = 0,
51 + 2 = 0.
Do do 2 = 51 . Da.t 1 = . Khi do 2 = 5 và do do vecto. rieng co
da.ng
u = e1 + 5e2 .
b) Neu 2 = 28 th` ta giai he.
1 52 = 0,
51 252 = 0
và thu du.o..c 1 = 52 . Da.t 2 = th` 1 = 5 và thu du.o..c vecto.
rieng
v = 5e1 + e2.
T`
u. do thu du.o..c cac vecto. rieng chuan hoa
1
5
5
1
E1 = e1 + e2, E2 = e1 + e2.
26
26
26
26
3+ La.p phep bien doi tru..c giao.
u. co. so. (e) sang co. so. (E)
Tru.o.c het ta la.p ma tra.n chuyen T t`
5
1
26
26
5
1
26
26
èu là nh
V` (e) và (E) d
u.ng co. so. tru..c chuan nen T là ma tra.n tru..c
.ng vo.i phep bien doi tru..c giao cua cac bien x1 và x2:
giao. No tu.o.ng u
1
x1 = x01
26
5 0
x2 = x1 +
26
5
x02,
26
1
X20 .
26
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
247
T`
u. do ta co
2
5

1
1
5
5
1
() = 27 x01 x02 10 x01 x02 x01 + x02
26
26
26
26
26
26
2
5
1
2
2
+ 3 x01 + x02 = 2x01 + 28x02 .N
26
26
ung co the thu du.o..c ba`ng cach t`m ma
Nh
a.n xet. He. th
u.c cuoi c`
tra.n B cua da.ng toàn phu.o.ng trong co. so. tru..c chuan (E). Ta co
#
"
2
0
B = T 1AT = T T AT =
0 28
và do do
2
() = 2x01 + 28x02 .
(x1, x2 , x3) = 3x21 + 2x22 + x23 + 4x1 x2 + 4x2 x3
è da.ng chnh tac.
v
Giai. 1+ La.p và giai phu.o.ng tr`nh da.c tru.ng

3
2
0

2
2
2 = 0 1 = 2, 2 = 1, 3 = 5.

0
2
1
àn lu.o..t giai cac he. phu.o.ng
2+ De t`m to.a do. cac vecto. rieng ta l
tr`nh
(3 i )1 + 22 + 0 3 = 0,
(6.12)
21 + (2 i )2 + 23 = 0,
0 1 + 22 + (1 i )3 = 0
vo.i 1 = 2, 2 = 1 và 3 = 5.
248

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
a) Gia su. 1 = 2. Ha.ng cua ma tra.n
1 2 0
A 2E = 2 0 2
0 2 1
àn nhat
cua he. phu.o.ng tr`nh thu
1 + 22
= 0,
21 + 23 = 0,
22 3 = 0
(6.13)
òm mo.t nghie.m. T`

u.
ba`ng 2 nen he. nghie.m co. ban cua he. (6.13) ch g
.ng
(6.13) suy ràng 1 = 2, 2 = , 3 = 2. Do do vecto. rieng u
vo.i 1 = 2 là
u1(2, , 2)
và sau khi chuan hoa ta thu du.o..c
2
1
2
E = e1 e2 e3
3
3
3
trong do e1, e2, e3 là co. so. mà da.ng toàn phu.o.ng co ma tra.n là A.
b) Gia su. = 1. Ha.ng cua ma tra.n
4 2 0
A + E = 2 3 2
0 2 2
àn nhat
cua he. phu.o.ng tr`nh thu
41 + 22
= 0,
21 + 32 + 23 = 0,
22 + 23 = 0
(6.14)
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
249
òm mo.t nghie.m. T`

ba`ng 2 nen he. nghie.m co. ban cua no ch g
u. (6.14)
suy ra`ng 1 = , 2 = 2, 3 = 2, R. Do do vecto. rieng tu.o.ng
u
.ng vo.i 2 = 1 se là
u2(, 2, 2)
và sau khi chuan hoa ta thu du.o..c
1
2
2
E2 = e1 e2 + e3.
3
3
3
c) Gia su. 3 = 5. Tu.o.ng tu.. nhu. tren, t`
= 0,
21 + 22
21 32 + 23 = 0,
22 43 = 0
.ng co da.ng
ta co 1 = 2, 2 = 2, 3 = và vecto. rieng tu.o.ng u
u3 (2, 2, ),
và sau khi chuan hoa ta co

2
2
1
E3 = e1 + e2 + e3.
3
3
3
.
`
T`
u cac khai trien cua E1 , E2 , E3 suy rang ch
ung la.p thành mo.t co.
so. tru..c chuan cua khong gian R3.
Ma tra.n cua phep bien doi tru..c giao co da.ng
1 2
2
3
3 3
2 2
1
T =
3
3 3
1 2 1
3 3 3
.
.
vo i cac cong th
u c bien doi to.a do.
2
1
2
x1 = x01 + x02 + x03,
3
3
3
1 0
2 0 2 0
x2 = x1 x2 + x3 ,
3
3
3
2 0
2 0 1 0
x3 = x1 + x2 + x3 .
3
3
3
250

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
Vo.i phep bien doi do ta co
2
() = 2x01 x02 + 5x03 . N

è da.ng chnh tac
V du. 7. Du.a da.ng toàn phu.o.ng sau day v
(x1, x2, x3 ) = 6x21 + 3x22 + 3x23 + 4x1 x2 + 4x1 x3 8x2 x3 .
Giai. 1+ La.p và giai phu.o.ng tr`nh da.c tru.ng

6
2
2

2
3 4 = 0 1 = 2 = 7, 3 = 2.

2
4 3
àn giai cac he. phu.o.ng
2+ De t`m to.a do. cua cac vecto. rieng ta c
àn nhat
tr`nh thu
(6 i )1 + 22 + 24 = 0,
21 + (3 i )2 43 = 0,
21 42 + (3 i )3 = 0
àn lu.o..t vo.i 1 = 2 = 7, 3 = 2.
l
a) Gia su. = 7. Ha.ng cua ma tra.n A 7E cua he.
1 + 22 + 23 = 0,
21 42 43 = 0,
21 42 43 = 0
(6.15)
è mo.t
là ba`ng 1 nen he. co hai nghie.m co. ban. He. (6.15) du.o..c du.a v
phu.o.ng tr`nh
1 = 22 + 23 .
Do do nghie.m tong quat cua he. (6.15) co da.ng 1 = 2 + 2, 2 = ,
3 = :
(2 + 2, , ),
(6.16)
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
251
t
u.c là ho. cac vecto. rieng phu. thuo.c hai tham so và .
Ta lay ra hai vecto. tru..c giao nào do cua ho. u = 2( + )e1 + e2 +
e3. Chang ha.n da.t = 0, = 1 th` thu du.o..c vecto. rieng
u1(2, 0, 1)
và sau khi chuan hoa ta du.o..c
2
1
E1 =
, 0,
.
5
5
àn cho.n và sao cho hu1 , u2i = 0 t
u.c
u. hai u2 ta c
De co vecto. th
là
2 2( + ) + = 0 4 + 5 = 0.
Ta co the cho.n = 5, = 4 và t`
u. (6.16) ta co
u2 (2, 5, 4)
2 5 4
E2 = ,
, .
3 5 3 3 5
b) Gia su. = 2. Ta co
81 + 22 + 23 = 0,
21 + 52 43 = 0,
21 42 + 53 = 0
òm mo.t nghie.m.
Ha.ng cua ma tra.n cua he. ba`ng 2 nen he. co. ban ch g
2
Chang ha.n giai hai phu.o.ng tr`nh cuoi ta co 2 = 3 và 1 = và
2
3
1
do do 1 = = .
2
2
Da.t 1 = ta co ho. vecto. rieng phu. thuo.c mo.t tham so
u3(, 2, 2),

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
252

E3 =
1 2 2
,
,
.
3 3 3
Ro ràng là E1 , E2 , E3 là mo.t co. so. tru..c chuan cua khong gian R3 và
è co. so. mo.i này là ma tra.n tru..c giao da.ng
ma tra.n chuyen v
2
2
1
5 3 5
3
2
5
T =
3
3
1
4
2

3
5
3 5
T`
u. do thu du.o..c da.ng toàn phu.o.ng trong co. so. mo.i E1 , E2 , E3 là
7 0 0
B = T T AT = 0 7 0
0 0 2
t
u.c là
2
() = 7x01 + 7x02 2x03 ,

trong do
2
2
1
x1 = x01 + x02 + x03 ,
3
5
3 5
2
5 0
x2 x03,
x2 =
3
3
1 0
4 0
2
x3 = x1 x2 x03. N
3
5
3 5
V du. 8. T`m phep bien doi tru..c giao du.a da.ng toàn phu.o.ng
(x1, x2 , x3) = x21 8x1 x2 16x1 x3 + 7x22 8x2 x3 + x23
è da.ng chnh tac.
v
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
253
Giai. 1+ Ma tra.n cua da.ng toàn phu.o.ng là
1 4 8
A = 4 7 4
8 4 1
T`
u. do ta co

1 4

8

|A E| = 4 7 4 = 0 1 = 9, 2 = 3 = 9

8
4 1
2+ T`m cac vecto. rieng

àn giai cac he. phu.o.ng tr`nh
De t`m to.a do. cua cac vecto. rieng ta c
àn nhat
thu
(1 i )1 42 83 = 0,
(6.17)
41 + (7 i )2 43 = 0,
81 42 + (1 i )3 = 0
àn lu.o..t vo.i 1 = 9, 2 = 3 = 9.
l
u. (6.17) ta co
a) Gia su. 1 = 9. Khi do t`
101 42 83 = 0,
41 + 162 43 = 0,
81 42 + 103 = 0
hay là
51 22 43 = 0,
1 42 + 3 = 0,
41 + 22 53 = 0.
V` ha.ng cua ma tra.n cua he. ba`ng 2 nen he. co nghie.m khac 0. Ta giai
àu
he. hai phu.o.ng tr`nh d
51 22 43 = 0,
1 42 + 3 = 0

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
254
và thu du.o..c nghie.m tong quat là

u(2, , 2),
R.
Do là ho. vecto. rieng (phu. thuo.c mo.t tham so) u

.ng vo.i gia tri. rieng
1 = 9. Sau khi chuan hoa ta thu du.o..c
2 1 2
E1 =
, , .
3 3 3
u. (6.17) thu du.o..c he. phu.o.ng tr`nh
b) Gia su. 2 = 3 = 9. Khi do t`
àn nhat
thu
81 42 83 = 0,
41 22 43 = 0,
81 42 83 = 0
hay là
21 + 2 + 23 = 0,
21 + 2 + 23 = 0,
22 + 2 + 23 = 0.
òm
Ha.ng cua ma tra.n cua he. ba`ng 1 nen he. nghie.m co. ban cua no g
hai nghie.m. Nghie.m tong quat cua he. co da.ng
v(, 2 2, ),
, R, 2 + 2 6= 0.
(6.18)
ut ra hai vecto. rieng tru..c giao v1 và v2

T`
u. nghie.m tong quat này ta r
tu.o.ng u
.ng vo.i gia tri. rieng 2 = 3 = 9. De co v1 ta cho = 1, = 0
và thu du.o..c
v1 = (1, 2, 0).
(6.19)
àn xac di.nh và trong (6.18) sao cho thoa man di
èu
De t`m v2 ta c
.
.
.
.
u c là hv1 , v2i = 0. T`
u (6.18) và (6.19)
u a v1 và v2, t
kie.n tru. c giao gi
ta co
4
+ 4 + 4 = 0 = .
5
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
255
Do va.y, ta co the lay = 5 và khi do t`

u. (6.18) suy ra
v2 = (4, 2, 5).
Sau khi chuan hoa v1 và v2 ta thu du.o..c
1
2
E = , , 0
5
5

4
2
5
.
E3 = , ,
3 5 3 5 3
ràng E1 E2 , E1 E3 v` E1 và E2 , E3 là cac vecto. rieng tu.o.ng
(Lu.u y
ung tru..c giao vo.i nhau).
u
.ng vo.i hai gia tri. rieng khac nhau nen ch
u.a
3+ Xac di.nh phep bien doi tru..c giao. Trong co. so. tru..c chuan v`
è da.ng chnh
thu du.o..c E1 , E2 , E3 da.ng toàn phu.o.ng da cho du.o..c du.a v
tac
() = 9y12 + 9y22 + 9y32
nhò. ma tra.n tru..c giao
2
4
1

3
5
3 5
1
2
2
T =
3 5 35
2
5
0
3
3
vo.i phep bien doi tu.o.ng u
.ng là
2
x1 = y1 +
3
1
x2 = y1
3
2
x3 = y1
3
1
y2
5
2
y2
5
4
y3,
3 5
2
y3 ,
3 5
5
y3 . N
+
3

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
256
` TA
. P
BAI
Trong cac bài toan sau day hay viet ma tra.n cua da.ng toàn phu.o.ng
co bieu th
u.c to.a do. sau trong khong gian R3 (1-4) và trong R4 (5-6).
1
3/2 0
1. x21 + x22 3x1 x2 . (DS. 3/2

1
0 )
0
0
0
2. 2x21 + 3x22 x23 + 4x1 x2 6x1 x3 + 10x2 x3 .
2 2 3
(DS. 2 3 5 )
3 5 1
3. x21 + x22 + x23 + 4x1 x2 + 4x2 x3 + 4x1 x3.
1 2 2
(DS. 2 1 2)
2 2 1
4. 4x21 + x22 + 9x23 4x1 x2 6x2 x3 + 12x1 x3 .
4 2 6
(DS. 2 1 3)
6 3 9
5. 4x21 + x23 2x24 x1x2 + 8x1 x4 5x2x4 .
1
4
0 4
5
1
0 0
2
2 )
(DS.
0
0
1
0
5
4
0 2
2
6. 2x1x2 6x1 x3 6x2 x4 + 2x3 x4 .
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
257
0
1 3 0
1
0
0 3
(DS.
)
3 0
0
1
0 3 1
0
Trong cac bài toan 7-8, t`m ma tra.n cua mo i da.ng
7
"
#" #
1
i 1 3 x
h
1
2 )
(DS.
7. x1 x2
7
4 5 x2
5
2
1 1
x1
h
i 1 0 2

8. x1 x2 x3 2 4 1 x2 . (DS. 1 4
5 1
3 0 1
x3
2
toàn phu.o.ng
5
2
1
2
2
9. Cho cac da.ng toàn phu.o.ng sau day du.o..c viet du.o.i da.ng ma tra.n.
Hay viet cac da.ng toàn phu.o.ng do du.o.i da.ng thong thu.ò.ng

x1
0 1
h
i 3

1) x1 x2 x3 0 2 1 x2
1 1
2
x3
(DS. 3x21 2x1x3 2x22 + 2x2x3 + 2x23 )

0
x1
i 4 1
h

2) x1 x2 x3 1 3 1 x2.
x3
0 1 1
(DS. 4x21 + 2x1 x2 + 3x22 2x2 x3 x23)
10. Viet cac da.ng toàn phu.o.ng sau day du.o.i da.ng ma tra.n.
1 " #
i 3
h
2 x1 )
1) 3x21 + x22 x1x2 . (DS. x1 x2
1
x2
1
2
2) x21 + x23 2x1 x2 + 5x1 x3.

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
258
5
1 1
x1
h
i
2

(DS. x1 x2 x3 1 0 0 x2)
5
x3
0 1
2
3) 2x21 + 3x22 2x23 + x1x2 + 2x1 x3 + 3x2 x3.
1
1
2
x
2
i
h
1
1
3
(DS. x1 x2 x3
2 3 2 x2 )
3
x3
2
1
2
Trong cac bài toan sau day (11-14) t`m da.ng toàn phu.o.ng thu
u. da.ng da cho bo.i phep bien doi da ch ra
du.o..c t`
11. (x1, x2) = 3x21 x22 + 4x1 x2; x1 = 2y1 y2 , x2 = y1 + y2 .

(DS. 1(y1 , y2) = 19y12 2y22 10y1 y2 )
12. (x1, x2 , x3) = 2x21 + 3x22 x23 + x1x2;
x1 = y1 + 2y2 ; x2 = 3y1 + y2 + y3; x3 = 2y1 y2.
(DS. 1 (y1, y2, y3 ) = 22y12 + 12y22 + 3y32 + 11y1 y2 + 17y1 y3 + 8y2 y3)
13. 1(x1 , x2, x3) = 2x22 + 4x23 2x1 x2 + x2x3 ;
x1 = y1 + y2 y3 , x2 = y1 y2 + y3 , x3 = y3 + y2 .
(DS. 1(y1 , y2, y3) = 7y22 + 9y32 3y1 y2 + 5y1 y3))
14. (x1, x2, x3 ) = x21 2x22 + x23 4x1 x2 2x2 x3;
x1 = y1 + 2y2 , x2 = y2 , x3 = y2 y3 .
(DS. 1(y1 , y2, y3) = y12 7y22 + y32)
è
D`
ung phu.o.ng phap Lagrange du.a cac da.ng toàn phu.o.ng sau v
da.ng chnh tac (15-19)
15. 2x21 + 3x22 + 4x23 2x1 x2 + 4x1 x3 3x2x3 .
1
5
3
11
(DS. = 2(x1 x2 + x3)2 + (x2 x3)2 + x23
2
2
5
10
5
11
1 (y1 , y2, y3) = 2y12 + y22 + y32)
2
10
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
259
16. (x1, x2, x3 ) = 9x21 + 6x22 + 6x23 6x1 x2 6x1 x3 + 12x2 x3.
(DS. () = (3x1 x2 x3 )2 + 5(x2 + x3 )2
(y1, y2 , y3) = y12 + 5y22 + 0 y32)
17. x21 + 5x22 4x23 + 2x1 x2 4x1 x3.
(DS. = (x1 + x2 2x3 )2 + 4x22 8x23
(y1, y2 , y3) = y12 + 4y22 8y32 )
18. x1 x2 + 2x1 x3 + 4x2 x3 .
ung
(Ch da n và Dap so: D`
1
x2
x3
phep bien doi phu.

= y1
= y1 + y2
=
y3
và thu du.o..c da.ng co ch

u.a b`nh phu.o.ng
1
1
1
() = (y1 + y2 + 3y3 )2 (y2 2y3)2 8y32 1 = z12 z22 8z32 )
2
4
4
19. 4x1 x2 5x2 x3
(Ch da n và Dap so: D`
ung
x1
x2
x
3
phep bien doi phu.

1
= (y1 y2)
2
1
= (y1 + y2)
2
=
y3
và thu du.o..c

5 2
5 2
() = y1 y3 y2 + y3 = z12 z22 + 0 z32 )
4
4
è da.ng
D`
ung phu.o.ng phap Jacobi de du.a cac da.ng toàn phu.o.ng v
chnh tac (20-25)
20. 3x21 + 4x1 x2 2x1 x3 + 2x22 2x2 x3 + 6x23 .
260

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
2
(DS. () = 3y12 + y22 +
3
x1
x2
x3
11 2
y nhò. phep bien doi
2 3
2
= y1 y2,
3
1
=
y2 + y3 ,
2
=
y3 .)
21. 5x21 2x1 x2 + 4x1 x3 + 5x22 + 4x2 x3 + 3x23 .

24
(DS. () = 5y12 + y22 + y32 nhò. phep bien doi
5
1
1
x1 = y1 + y2 y3 ,
5
2
1
y2 y3,
x2 =
x3 =
y3 .)
22. x21 + 5x22 + 2x32 + 4x1 x2 + 2x1 x3 + 4x2x3 .
(DS. () = y12 + y22 + y32 nhò. phep bien doi:
x1 = y1 2y2 y3 ,
x2
x3
=
=
y2,
y3 .)
23. 5x21 + x22 + 3x23 + 4x1 x2 2x1 x3 2x2 x3.

1
(DS. () = y12 + 5y22 + y32 nhò. phep bien doi
5
x = y1 y2 y3 ,
1
5
x
=
y
2
2 + 3y3 ,
x =
y .)
3
24. x21 + x22 + 5x23 4x1 x2 2x1x3 + 4x2 x3.
6.1. Da.ng to`

an phu.o.ng
261
(DS. () = y12 3y22 + 4y32 nhò. phep bien doi
x = y1 + 2y2 + y3,
1
x2 =
y2,
x3 =
y3 .)
25. 3x21 + 2x1 x2 2x1 x3 + x23 + 4x2 x3
1
(DS. () = 3y12 y22 + 17y32 nhò. phep bien doi
3
x1 = y1 y2 2y3 ,
3
x2 =
y2 + 7y3 ,
x =
y .)
3
Trong cac bài toan sau day (26-35) t`m phep bien doi tru..c giao du.a
è da.ng chnh tac và viet da.ng chnh
mo i da.ng toàn phu.o.ng da cho v
tac do.
26. 2x21 4x1x2 + 5x22 .
2
1
x1 = y1 + y2
5
5
2
2
(DS.
1
2 () = y1 + 6y2 )
x2 = y1 + y2
5
5
27. x21 + x22 + 4x1 x2.
1
1
x1 = y1 + y2 ,
2
2
(DS.
() = 3y12 y22)
1
1
x2 = y1 y2
2
2
28. 5x21 + 12x1 x2.
3
2
x1 = y1 y2,
13
13
(DS.
() = 9y12 4y22 )
2
3
x2 = y1 + y2
13
13
29. 7x21 + 3x22 + 6 5x1x2 .
262

an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
r
3
5
x1 = y1 +
y2
14
14
r
(DS.
() = 12y12 2y22 )
3
5
y1 y2
x2 =
14
14
30. 2x21 4 5x1x2 + 3x22.
2
5
y2
x1 = y1 +
3
3
(DS.
() = 7y12 2y22 )
2
5
y1 + y2
x2 =
3
3
31. (x1, x2) = 4x1 x2
1
1
x1 = y1 y2
2
2
2
2
(DS.
1
1 (y1, y2 ) = 2y1 2y2 )
x2 = y1 + y2
2
2
2
2
32. 3x1 + 6x1x2 + 3x2 .
1
1
x1 = y1 y2,
2
2
(DS.
() = 6y12)
1
1
x2 = y1 + y2
2
2
2
2
2
33. 6x1 + 5x2 + 7x3 4x1 x2 + 4x1 x3
2
1
2
x1 = y1 y2 + y3,
3
3
3
1
2
2
(DS. x2 = y1 + y2 + y3 , () = 9y12 + 6y22 + 3y32 )
3
3
3
2
2
1
x3 = y1 + y2 y3
3
3
3
34. 2x21 + x22 + 3x23 4 2x2x3 .

r
r
1
1
2
2
y3, x3 =
y2 + y3 ;
(DS. x1 = y1, x2 = y2 +
3
3
3
3
2
2
2
() = 2y1 + 5y2 y3 )
35. 2x21 + 5x22 + 2x23 4x1 x2 2x1 x3 + 4x2x3 .
1
1
1
2
1
(DS. x1 = y1 + y2 + y3 , x2 = y2 + y3,
2
6
3
6
3
1
1
1
x3 = y1 y2 y3; () = y12 + 7y22 + y32)
2
6
3
- u.a phu.o.ng tr`nh tong quat cua du.ò.ng ba.c hai và ma.t ba.c hai v
è
6.2. D
da.ng chnh tac

263
6.2
- u.a phu.o.ng tr`nh t

ong qu
at cua
D
è da.ng
du.`
o.ng b
a.c hai v`
a m
a.t b
a.c hai v
chnh t
ac
1 Xet phu.o.ng tr`nh tong quat cua du.ò.ng ba.c hai

a11x2 + 2a12xy + a22y 2 + 2a13x + 2a23y + a33 = 0.
(6.20)
àu tien
Tong cua ba so ha.ng d
(x, y) = a11x2 + 2a12xy + a22y 2
(6.21)
an
là da.ng toàn phu.o.ng cua cac bien x và y và du.o..c go.i là da.ng to`
.
.
.
.
.
.
.
.
phu o ng u
ng v
o i phu o ng tr`nh (6.20). Ma tra.n cua da.ng toàn phu o ng
này co da.ng
#
"
a11 a12
.
A=
a12 a22
1+ Neu detA > 0 th` (6.20) là phu.o.ng tr`nh cua du.ò.ng da.ng eliptic.
2+ Neu detA < 0 th` (6.20) là phu.o.ng tr`nh du.ò.ng da.ng hypecbolic.
3+ Neu detA = 0 th` (6.20) là phu.o.ng tr`nh du.ò.ng da.ng parabolic.
Trong tru.ò.ng ho..p khi detA 6= 0 th` (6.20) xac di.nh du.ò.ng co tam
diem. Neu detA = 0 th` (6.20) là phu.o.ng tr`nh du.ò.ng khong co tam
diem. Hu.o.ng cua cac vecto. rieng tru..c giao cua ma tra.n da.ng toàn
.ng vo.i phu.o.ng tr`nh (6.20) go.i là hu.
o.ng chnh cua
phu.o.ng tu.o.ng u
du.ò.ng xac di.nh bo.i phu.o.ng tr`nh (6.20).
òn ta.i he. to.a do. Decac vuong goc mà
u.ng minh ràng t
Ngu.ò.i ta ch
.
.
trong do phu o ng tr`nh tong quat (6.20) cua du.ò.ng ba.c hai co da.ng
chnh tac.
De t`m he. to.a do. do ta tien hành nhu. sau.
264
an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
.ng
1+ T`m phep bien doi tru..c giao du.a da.ng toàn phu.o.ng tu.o.ng u
è da.ng chnh tac.
vo.i phu.o.ng tr`nh da cho v
+
.
2 Du. a theo phep bien doi này ta t`m cac hu.o.ng chnh cua du.ò.ng,
t
u.c là t`m cac vecto. rieng tru..c chuan E1 và E2 cua ma tra.n da.ng toàn
phu.o.ng (6.21).
3+ T`m phu.o.ng tr`nh cua du.ò.ng da cho trong he. to.a do. OE1 E2 .
4+ Trong phu.o.ng tr`nh thu du.o..c ta bo sung de thu du.o..c b`nh
òi t`m cac to.a do. cua diem O0 là goc cua he. to.a do. c
àn
phu.o.ng du r
0
.
.
.
.
.
.
t`m. Trong he. to.a do. t`m du o. c O E1 E2 phu o ng tr`nh cua du ò ng da
cho co da.ng chnh tac.
2 . Xet phu.o.ng tr`nh tong quat cua ma.t ba.c hai
a11x2 + a22y 2 + a33z 2 + 2a12xy + 2a13xz + 2a23yz + bx + by + ez + f = 0,
(6.22)
trong do t nhat mo.t he. so aij 6= 0, i = 1, 3, j = 1, 3.
àu cua phu.o.ng tr`nh
Tong cua sau so ha.ng d
(x, y, z) = a11x2 + a12y 2 + a33z 2 + 2a12 xy + 2a13xz + 2a23yz
(6.23)
an phu.o.ng
là da.ng toàn phu.o.ng ba bien x, y, z và du.o..c go.i là da.ng to`
.ng v
o.i phu.o.ng tr`nh (6.22). Ma tra.n cua da.ng là
tu.o.ng u
a11 a12 a13
A = a12 a22 a23 .

a13 a23 a33
òn ta.i phep bien doi tru..c giao du.a

Trong mu.c tru.o.c da ch
u.ng to t
è da.ng chnh tac. Do va.y vie.c khao sat và
da.ng toàn phu.o.ng (6.23) v
du..ng ma.t ba.c hai xac di.nh bo.i phu.o.ng tr`nh (6.22) du.o..c tien hành
tu.o.ng tu.. nhu. trong 1 .

è da.ng chnh t
ong qu
at ... v
ac
6.2. Du.a phu.o.ng tr`nh t
VI DU
CAC
.
V du. 1. Du.a phu.o.ng tr`nh
17x2 + 12xy + 8y 2 + 20 5x + 20 = 0
è da.ng chnh tac và du..ng du.ò.ng xac di.nh bo.i phu.o.ng tr`nh do.
v
Giai. 1+ Da.ng toàn phu.o.ng
(x, y) = 17x2 + 12xy + 8y 2
.ng vo.i phu.o.ng tr`nh da cho co ma tra.n
tu.o.ng u
#
"
17 6
A=
.
6 8
No co cac so da.c tru.ng là 1 = 20, 2 = 5. Ta t`m to.a do. cac vecto.
rieng cua A ba`ng cach giai he. phu.o.ng tr`nh
(17 i )1 + 62 = 0,
61 + (8 i )2 = 0
àn lu.o..t vo.i 1 = 20 và 2 = 5.
l
Vo.i 1 = 20 ta co
)
31 + 62 = 0
1 = 22 .
61 122 = 0
.ng vo.i 1 = 20 co da.ng
Do do vecto. rieng u
u(2, ),

2
1
E1 = , .
5
5
265
an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
266
Vo.i 2 = 5 ta co
121 + 62 = 0,
61 + 32 = 0
2 = 21 .
Do do vecto. rieng tu.o.ng u

.ng vo.i 2 = 5 co da.ng
v(, 2)
và sau khi chuan hoa ta thu du.o..c vecto. rieng chuan cua ma tra.n A:

1 2
E2 = , .
5 5
è co. so. mo.i (ma tra.n cua phep bien
T`
u. do thu du.o..c ma tra.n chuyen v
doi tru..c giao) co da.ng
2
1

5
5
T =
1
2
5
5
àn t`m co da.ng
và do va.y phep bien doi tru..c giao c
1 0
2 0
x = x y ,
5
5
1
2
y = x 0 + y 0 .
5
5
(6.24)
è da.ng chnh tac

No du.a da.ng toàn phu.o.ng v
2
1 = 20x0 + 5y 0 .
2+ Cac vecto. co. so. E1 và E2 thu du.o..c t`
u. cac vecto. co. so. e1 , e2
ba`ng phep bien doi tru..c giao du.o..c cho bo.i cong th
u.c
2
1
E1 = e1 + e2,
5
5
(6.25)
1
2
e
e
E2 =
1+
2 .
5
5

è da.ng chnh t
ong qu
at ... v
ac
267
3+ Thay (6.24) vào phu.o.ng tr`nh da cho ta thu du.o..c phu.o.ng tr`nh
cua du.ò.ng trong he. to.a do. OE1 E2 :
2
20x0 + 5y 0 + 40x0 20y 0 + 20 = 0

và t`
u. do
(x0 + 1)2 (y 0 2)2
+
=1
1
4
(6.26)
4+ Thu..c hie.n phep dò.i he. to.a do. OE1 E2 theo vecto. OO0 = E1 +2E2
ta thu du.o..c he. to.a do. O0 E1 E2 và trong he. do phu.o.ng tr`nh (6.26) co
da.ng
x002 y 002
+
= 1.
1
4
(6.27)
Nhu. va.y phu.o.ng tr`nh da cho xac di.nh elip (h`nh 6.1)
H`nh 6.1
T`
u. lò.i giai và h`nh ve tr`nh bày suy ra cach du..ng elip (6.27) trong
àu tien du..ng he. to.a do. OE1 E2 (thay cho E1 và E2 co the
he. O0 E1 E2 . D
du..ng cac vecto. OM10 = 2e1 + e2, OM20 = e1 + 2e2); tiep den thu..c
hie.n phep ti.nh tien song song he. do mo.t vecto. OO0 = e1 + 2e2 den
ung là du..ng elip (6.27).
O0 . Sau c`
an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
268
V du. 2. Du.a phu.o.ng tr`nh du.ò.ng cong

x2 2xy + y 2 10x 6y + 25 = 0
è da.ng chnh tac và du..ng du.ò.ng cong do.
v
.ng vo.i phu.o.ng tr`nh da cho
Giai. Da.ng toàn phu.o.ng tu.o.ng u
(x, y) = x2 2xy + y 2
co ma tra.n là
"
1 1
A=
1 1
La.p phu.o.ng tr`nh da.c tru.ng

1 1

= 0 hay là 2 2 = 0.

1 1
T`
u. do 1 = 2, 2 = 0. Ta t`m to.a do. cua cac vecto. rieng cua A ba`ng
cach giai he. phu.o.ng tr`nh
)
(1 i )1 2 = 0,
1 + (1 i )2 = 0
àn lu.o..t vo.i 1 = 2 và 2 = 0.
l
Vo.i 1 = 2 ta co
)
1 2 = 0,
1 = 2
1 2 = 0
và do do hu.o.ng chnh tu.o.ng u
.ng vo.i 1 = 2 du.o..c xac di.nh bo.i vecto.
rieng
u = (, ),

è da.ng chnh t
ong qu
at ... v
ac
269

1
1
E1 = , .
2
2
Tu.o.ng tu.. vo.i 2 = 0 ta co 1 2 = 0, 1 + 2 = 0 1 = 2 và
.ng vo.i 2 = 0 xac di.nh bo.i vecto. rieng
hu.o.ng chnh u
v(, ),
và chuan hoa ta du.o..c

1 1
E2 = , .
2 2
u. co. so. e1, e2 den co. so. tru..c chuan E1 , E2,
Nhu. va.y ta da chuyen t`
trong do
1
E1 = e1
2
1
E2 = e1 +
2
bo.i ma tra.n chuyen
1
e2,
2
1
e2
2
1
1
2
2
T =
1
1
2
2
và phep bien doi tru..c giao tu.o.ng u
.ng
1 0
1 0
x =
x +
y,
2
2
(6.28)
1
1
y = x 0 + y 0 .
2
2
De t`m da.ng cua phu.o.ng tr`nh du.ò.ng da cho trong he. to.a do. OE1 E2
ta thay (6.28) vào phu.o.ng tr`nh tong quat da cho và thu du.o..c
4
16
2
2x0 x0 y 0 + 25 = 0
2
2
(6.29)
an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
270
hay là

0 3 2
1 2
x
.
=4 2 y
2
2
0
Sau
phep ti.nh tien song song cac tru.c to.a do. den goc mo.i O0 =
2 32
,
, phu.o.ng tr`nh (6.29) trong he. to.a do. O0 XY co da.ng chnh
2
2
tac X 2 = 4 2Y . Su.. sap xep cua parabon du.o..c ch ra tren h`nh 6.2.

è da.ng chnh t
ong qu
at ... v
ac
H`nh 6.2
V du. 3. Du.a phu.o.ng tr`nh tong quat cua ma.t ba.c hai
9x2 + 20y 2 + 20z 2 40yz 36x 4 2y + 4 2z + 4 = 0

è da.ng chnh tac và du..ng ma.t do.
v
.ng vo.i phu.o.ng tr`nh da cho co
Giai. Da.ng toàn phu.o.ng tu.o.ng u
da.ng
(x, y, z) = 9x2 + 20y 2 + 20z 2 40yz
vo.i ma tra.n
9 0
0
A = 0 20 20 .
0 20 20
Ma tra.n này co ba so da.c tru.ng là 1 = 9, 2 = 40, 3 = 0. Do do
da.ng chnh tac cua da.ng toàn phu.o.ng () là
2
1 () = 9x0 + 40y 0 .
àn t`m phep bien doi tru..c giao du.a da.ng toàn phu.o.ng tu.o.ng
Ta c
è da.ng chnh tac. To.a do. cua cac vecto.
u
.ng vo.i phu.o.ng tr`nh da cho v
271
an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
272

rieng du.o..c t`m t`
(9 i )1 + 0 2 + 0 3 = 0,
0 1 + (20 i )2 203 = 0,
0 1 202 + (20 i )3 = 0
vo.i 1 = 9, 2 = 40, 3 = 0.
a) Vo.i 1 = 9 ta co
0 1 + 0 2 + 0 3 = 0,
0 1 + 112 203 = 0,
0 1 202 + 113 = 0.
.ng vo.i 1 = 9 là
T`
u. do thu du.o..c vecto. rieng u
u(, 0, 0),
R, 6= 0

E1 = (1, 0, 0).
b) Vo.i 2 = 40 ta co
311 + 0 2 + 0 3 = 0,
0 1 202 203 = 0,
0 1 202 203 = 0
.ng vo.i 2 = 40:
và t`
u. do thu du.o..c vecto. rieng u
v(0, , ),
R, 6= 0

1 1
E2 = 0, , .
2 2

è da.ng chnh t
ong qu
at ... v
ac
273
.ng là
c) Vo.i 3 = 0 ta co vecto. rieng tu.o.ng u
w(0, , ),
R, 6= 0

1 1
E3 = 0, , .
2 2
Ma tra.n chuyen t`
u. co. so. e1, e2, e3 den co. so. tru..c chuan E1 , E2 , E3
co da.ng
1
0
0
1
0 1
.
T =
2
2
1
1
0
2
2
Nhu. va.y phep bien doi tru..c giao du.a da.ng toàn phu.o.ng tu.o.ng
è da.ng chnh tac co da.ng
u
.ng vo.i phu.o.ng tr`nh da cho v
x = x0 ,
1 0
1 0
y = y + z,
(6.30)
2
2
1 0
1 0
z = y + z .
2
2
Phep bien doi này bien cac vecto. co. so. e1 , e2, e3 thành
E1 = e1,
1
1
E2 = e2 e3,
2
2
1
1
E3 = e2 + e3 .
2
2
(6.31)
De t`m phu.o.ng tr`nh cua du.ò.ng da cho trong he. to.a do. mo.i
OE1 E2 E3 ta the (6.30) vào phu.o.ng tr`nh tong quat da cho và thu
du.o..c
2
9x0 + 40y 0 36x0 8y 0 + 4 = 0
an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
274
hay là
(x0 2)2 (y 0 0, 1)2

+
= 1.
3, 6
0, 81
Tiep theo ta thu..c hie.n phep ti.nh tien song song he. to.a do. OE1 E2 E3
mo.t vecto. OO0 = 2E1 + 0, 1E2 và thu du.o..c he. O0 E1 E2 E3 , trong he. do
phu.o.ng tr`nh da cho co da.ng
x002 y 002
+ 2 = 1,
a2
b
a=
p
3, 6, b = 0, 9.
Phu.o.ng tr`nh này (và do do phu.o.ng tr`nh da cho) xac di.nh ma.t tru.
eliptic vo.i du.ò.ng sinh k E3 .
ung vo.i he. to.a do. Oe1 e2e3 ta du..ng he. to.a
Du..ng ma.t tru. eliptic: c`
do. O0 E1 E2 E3 , trong do thay cho vie.c du..ng cac vecto. (6.31) ta co the
du..ng cac vecto.
OM1 = e1,
OM2 = e2 e3,
OM3 = e2 + e3.
Su.. sap xep cua ma.t da cho du.o..c ch ro tren h`nh 6.3
H`nh 6.3

è da.ng chnh t
ong qu
at ... v
ac
` TA
P
BAI
.
è da.ng chnh
Du.a phu.o.ng tr`nh tong quat cua cac du.ò.ng ba.c hai v
tac và nha.n da.ng ch
ung.
1. 3x2 2xy + 3y 2 + 2x 4y + 1 = 0.
32 02 16 0 2
x + y = 1)
(DS. Du.ò.ng elip, phu.o.ng tr`nh chnh tac
3
3
2
2
2. x + 2xy y 6x + 4y 3 = 0.
(DS. Du.ò.ng hypecbon, phu.o.ng tr`nh chnh tac 2 2y 02 2 2x02 = 1)

3. x2 2xy + y 2 + 4x 6y + 1 = 0.
(DS. Du.ò.ng parabon, phu.o.ng tr`nh chnh tac 2y 0 2 2x0 = 0)

4. 2x2 4xy y 2 + 8 = 0
y 02
x0 2
.
.
.
.
= 1)
(DS. Du ò ng hypecbon, phu o ng tr`nh chnh tac 2 p
2
( 8/3)2
5. 5x2 + 4xy + 5y 2 9 = 0.
y02
x0 2
+
= 1)
(3/ 7)2 ( 3)2
6. 11x2 + 24xy + 4y 2 15 = 0.
y 02
x0 2

= 1)
(DS. Du.ò.ng hypecbon, phu.o.ng tr`nh chnh tac
( 3/2)2 ( 3)2
7. 2x2 + 4xy + 5y 2 24 = 0.
y 02
x0 2
+ 2 = 1)
2
( 24)2
8. x2 8xy + 7y 2 36 = 0.
x0 2 y 0 2
(DS. Du.ò.ng hypecbon, phu.o.ng tr`nh chnh tac 2 2 = 1)
2
6
.
.
.
è da.ng chnh
Du a phu o ng tr`nh tong quat cua cac ma.t ba.c hai v
tac và nha.n da.ng ch
ung.
275
276
an phu.o.ng v`
au
.ng du.ng
9. 6x2 2y 2 + 6z 2 + 4xz + 8x 4y 8z + 1 = 0.
x0 2
y 02
z02
àng; p
(DS. Du.ò.ng paraboloid mo.t t
+ p
p
= 1)
( 5/4)2 ( 5/8)2 ( 5/2)2
10. 4x2 + 3y 2 + 2z 2 + 4xy 4yz + 4x 2y 4z 3 = 0.
x0 2
y 02
+
= 1)
(DS. Ma.t tru. eliptic;
1
( 2)2
11. x2 + 2y 2 3z 2 + 2x + 8y + 18z 54 = 0.
x0 2 y 0 2 Z 0 2
+
= 1)
36
18
12
12. 2x2 + y 2 4xy 4yz = 0.
àng;
(DS. Hypecboloid 1-t
x0 2
y 02
02
+z =
)
(DS. Ma.t non,
4
2
13. 2x2 + 2y 2 + 3z 2 + 4xy + 2xz + 2yz 4x + 6y 2z + 3 = 0.
(DS. Ma.t paraboloid eliptic, 2x0 2 + 5y 0 2 5 2z 0 = 0)

14. 2x2 + 2y 2 + 3z 2 2xz 2yz 16 = 0
x0 2
y 02
z02
+ 2 = 1)
(DS. Ma.t elipxoid, 2 +
4
2
(2 2)2

Bai Tap Toan C1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bai Tap Toan C1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bi tp ton cao cp

N DAI HOC QUO

3.2.4 Phu.o.ng phap tnh di.nh th

6.1.3 Phu.o.ng phap bien doi tru..c giao . . . . . . . . . 244

(a1 , b1) + (a2, b2 ) = (a1 + a2, b1 + b2 ).1

`eu co the viet du.o.i da.ng

Tha.t va.y, z = (a, b) = (a, 0) + (0, b) = (a, 0) + (0, 1)(b, 0) = a + ib

1.2. Da.ng d a.i so cua so ph

e d`ang suy ra a) v`a b).

Giai. 1+ Neu n = 3m th`

1.2. Da.ng d a.i so cua so ph

`eu kie.n l`a cac ph

5 + 12i = x + iy 5 + 12i = x2 y 2 2xyi

t`m du.o..c 5 12i = 3 + 2i. Nhu. va.y

`an ao khi v`a ch khi

du.ng cach giai v du. 3.

e n h`nh ho.c. Mod un v`a acgumen

d) z n = (z) ; e) z + z = 2Re z; g) z z = 2Im z.

u.c Newton doi vo.i (1 + i)8 v`a

.ng vo.i diem M(a; b) cua

u.c z = a + ib co the xem

`au O(0, 0) v`a

e n h`nh ho.c. Mod un v`a acgumen

(iv) |z1 z2| = |z1 + (z2)| |z1| | z2 | = |z1| |z2|. N

e n h`nh ho.c. Mod un v`a acgumen

2+ Tu.o.ng tu.. ta co |z2 z3 | = 3, |z3 z1 | = 3. T`

`eu kie.n n`ao th` ba diem khac nhau t`

e n h`nh ho.c. Mod un v`a acgumen

e n h`nh ho.c. Mod un v`a acgumen

arctg b neu a < 0, b < 0.

neu a > 0, b > 0,

u.c |z|2 = zz.

`eu co the bieu

o.i da.ng lu.o..ng

e n du.o..c du.o.i da.ng

ez = ex+iy = ex(cos y + i sin y).

e1+i = e(cos 1 + i sin 1),

ei/2 = cos + i sin = i,

go.i l`a cong th

2/ neu z = rei th`

v` < < < < cos > 0.

2) Trong tru.`o.ng ho..p n`ay ta co

< < . Gia su. = argz. Khi do

3) Tru.o.c het nha.n xet r`ang |w| = 1 v` tu. so v`a ma u so cua no co

Xet tu. so: z1 = 1 + cos + i sin , 0,

2(1 + cos ) cos

V du. 3. 1) Tnh ( 3 + i)126

a1 sin b1 + a2 sin b2 + + an sin bn ,

`an thu..c v`a ph

5 cos4 sin 10 cos2 sin3 + sin5

2) Da.t z = cos + i sin . Khi do z 1 = cos i sin v`a theo

`an 2) hoa.c giai theo cach sau day

`eu l`a nghie.m thu..c khac nhau.

= 2i sin cos 2 sin2

2) Ta xet ve phai cua phu.o.ng tr`nh da cho. Ta co

Giai. 1) Da.t z1 = 3 + i, z2 = cos

r = |z| = 8 = 2 2; = arg(2 + 2i) =

V du. 10. 1) Tnh tong mo.i can ba.c n cua 1.

`an tnh l`a S. Ta xet bieu th

neu k chia het cho n;

Cn1 Cn3 + Cn5 Cn7 + . . . = 2 2 sin

1 Cn2 + Cn4 Cn6 + . . . = 2 2 cos

èu là nghie.m thu..c và khac nhau.