You are on page 1of 253
~Gido trinh PiNevereeAU ence eh cum n min en oy cere cua Ca Mena Meus TRA GRINCH ol boa 09 NHA XUAT BAN GIAO DUC JAY Pe PGS. TS. PHAM VAN KIEU Giao trinh XAC SUAT VA THONG KE : (Dang cho sinh vién cde nganh Sink hoc, Nong - Lam ~Negu nghiép, Kinh té va Quan ly kinh té, Tam lf —Gido duc hoc) NHA XUAT BAN GIAO DUC <0 a. [ai noi du Trong céc linh vue kinh té, quan sy va cac bo mén khoa hoc thuc nghiém nhu vat ly, hod hoe, sinh vat hoc, néng, lam, ngu nghiép, tam ly, xa hOi hoc v.v... ngudi ta xtt ly cdc ket qua thi nghiém bing phuong phdp thong ké toan hoc hodc biéu dién cc quy luat ng@u-nhién bing md hinh ton hoc. Do tinh hinh phat trién khoa hoc va ki thuat va kinh 4 cha nuéc ta da dat ra cho cdc trudng dai hoc, cao ding phai dita vao chuong trinh dao tao day cho sinh vién tat cd céc nganh nghé mot so m6 hinh xéc suat va thong ké ton hoc. Mite do ndi dung va phuong phap truyén thu tuy thudc vdo nhu cdu cda tig nganh ma dua vao nhiéu hay it. Nhung bat ludn thé ndo thi van dé nay van rat cin thiét va c&p bach. Qua nhiéu nim gidng day cho sinh vién va Cao hoc céc nganh sinh vat, néng — lam nghiép, dia ly, dan 86, tam ly hoe v.v... chting t0i bién soan cuén Gido trinh xdc suat va thong ké vdi thdi higng tir 45 - 60 tiét ding cho sinh vién cac trudng dai hgc va cao ding ki thuat, kinh t€, néng lam, ngu nghiép, tin hoc, quan ly v.v... Dé tigp thu ditge noi dung cilia gido trinh nay va cé kha nang van dung tét cho nganh nghé cia minh doc gid phai hiéu biét vé gidi tich td hgp, phép tinh vi tich phan, ma tran va he phuong trinh dai sf tuyén tinh. N6i dung cda cuén séch duge chia thanh 8 chung. Chuong 0 tinh bay mot s6 n6i dung eda gidi tich té hop. Chutong 1, 2, 3 trinh bay cdc khai nigm xdc suat, bién ng&u nhién, ham phan phéi va céc s6 dic trung va mot sé dinh ly gidi han thudc luat sé 16n va dinh ly gidi han trung tam. Né lam co sé khoa hoc dé nghién cttu vé thong ke 6 cdc churong tiép sau. Chuong 4, 5, 6, 7 trinh bay cdc van 4é quan trong ca théng ké toan hoc mhu : Mdu ng&u nhién, ham phan phéi m&u, cac 80’ dac trung mau, ly thuyét uéc lugng, ly thuyét kiém dinh gia thiét, hdi quy va tuong quan. 3 Sau méi chuong déu cé bai tap ting dung va phan huong dan tré 183. Néi dung cudén sdch kha phong phu vi da duge dic mit cd chon loc tir céc bai ging trong nhiéu n&m cho sinh vién céc nganh Sink hoc, Nong nghiép, Dia ly, Kinh té, Xa h9i hoc, Dan 36 hoc v.v... chting t6i hy vong cuén gido trinh nay sé r&t bd ich cho cdc doc gid trong nghién ctu b6 mén nay ho&c stt dung xdc suat thong ké vao nghién cttu chuyén m6n cua minh. Chiing t6i rét mong nhan duge su gop ¥ xay dung eta doe gid dé lan téi ban sach dugc hoan thién hon. Mot in nia chting tdi xin t6 long cam on cdc déng chi trong ban bién tap va an loat da gitip ching toi nhiéu dé cuén sdch sdm duge dén tay doc gia. Tae gid Ha Noi ngay 25-12-2004 Phan mot XAC SUAT Chuong 0 GIA TicH T6 HOP Cae n6i dung chink : . Hodn vi, chinh hop, t0 hap, nhj thc Newton. 0.1. HOAN VI Cho tap hop M gém n phan tit. Dinh nghia 0.1. Mdi céch sip xép cia n phan tit cla tap nop! M theo mat thif tu nhat dinh duge goi 14 mot hodn vi cua n phdn tir da cho. Ky hiéu s6 cdc hodn vi khdc nhau cha n phn tél P,. Dinh ly 0.1. P,=n!; (nt = 1.2.3...n) Vi du 0.1. Cé bao nhiéu sé khac nhau gém 4 chit sé duge thiét lap ta {1,2, 3,4}. Gidi ; Py = 4! = 24 56. 0.2. CHINH HOP 0.2.1. Chinh hgp khong [ap Cho tap hop M cé n phan tir, k 14 mét sé nguyén duong | 7 6 3 chd trong la: P3 = Gai 7 20- en(n- 1)... (n-k +1). 0.2.2. Chinh hgp lap Cho tap hop M gém n phan tit. Dinh nghia 0.3. Goi chinh hgp lap chap k cia n phan ti ca tap M 1a mét tap hop 6 thit ty gém k phén tir My tir tap M, ma méi phan ti cha nd c6 thé cé mat tdi k ldn. Vi du 0.4. M = {1, 2}. L&p tét cd cdc chinh hop lap chap 3 cha 2 phan tir da cho. Gidi : . {LLU £1, 1,24 412,24 (12,1) (2, 1, 1}, (2,1, 2), (2,2, 4}, (22,23 nghia la co 2) = 8 chinh hgp lap chap 3 khéc nhau cia 2 phan ti da cho. Bin I 03. 86 ofc chinh hop lip chp k Khe nha cian pis 6 cho bang n". : 6 oft ‘9 Vi du 0.5. C6 bao nhieu céch phan ngdu nhien 12 tang phdm cho 3 nguéi. Gidi: Méi céch phan 12 tang phém cho 3 ngudi 1a mot chinh hop chap 12 cua 3. ~Vay s6 céch phan ng4u nhién 12 tang phdm cho ba ngudi ‘pang 3. | 03. TOHQP Cho tap hop M gémcon phan ti. Dinh nghia 0.4, Mot tap con (khong ké thé tx) gém k phan tir (k Chakb"*. k=0 Ching minh céng thite nay bing quy nap. Viée ching minh cong thic nay dugc xem nhu bai tap. X6t cdc trudng hop dac biét. ‘ Vi du 0.9. Chitng minh rang : a ao= Dep *ck k=0 a b) "= > ck k=0 i ¥ 4. 5. Gidi : 1 a) Tir cng thite (a + b)"= 7 Chakb™-*, dat a=1,b=—- 1 tacé: k=0 a o= Yeprtck. k=0 a b) Laya=b=1tacé:2°= ck. k=0 Bal tan chuong 0 Ching minh rang : a) Ch = cho, b) chy = chlect Chiing minh rang : che Fick, cok k=0 Tim n ti cdc phuong trinh : Pt aC =45; _ b+) = = 60; oy Ch =c? a1 a) Cé may cach phan phdi ngdu nhién 20 tang phdm cho 4 ngudi. b) C6 may cach phan phéi ngdu nhién 20 tang phdm cho 4 ngudi sao cho ngudi thi nhat cé ding 3 tang phdm. c) Cé may cach phan phéi ngdu nhién 20 tang phaém cho 4 ngudi sao cho méi ngudi cé 5 tang phdm. Trén mat phng c6 20 diém (khéng cé 3 diém nao cing nim ten mot dudng thing). Qua mi cap diém ta vé dugc mot dutmg thing. Hoi 6 bao nhiéu dugng thang nh vay. Mot hoc sinh phai thi 4 mén trong 10 ngay (méi ngay thi mot mén). C6 may cach lap chuong trinh thi. 7. C6 bao nhiéu sé khée nhau gém 5 chit sO (chd s6 dau tién khac khéng) dug lap tir céc chit s6 tir 0 dén 9? 8. Cé may céch lap mot hoi déng g6m 3 ngudi lay trong sé 4 cap vo chéng néu: a) Trong h6i déng cé thé tham gia méi m6t trong 8 ngudi trén. b} Trong hoi déng phi cé hai n& mot nam. 9. Cc sé 1, 2..., n lap thanh mét hang ngang. Héi cé may cdch sap xép sao cho; a) Hai chit s6 1 va 2 ditng canh nhau ; b) Ba chit s6 1, 2 va 3 dig canh nhau. 10. Trong hop cé 100 san phdm gém cé 90 san phdm t6t va 10 phé phadm. Hai : a) Cé bao nhiéu cdch lay 10 san phdm tir hop gdm 100 san phdm. b) Cé bao nhiéu kha nang lay tir 100 sn phdm ra 10 san phdm trong d6 c6 8 sin phdm tt va 2 phé phdm. 11. Ti thanh phé A cé ba con dung di dén thinh phé B va tir B cé 2 con dudng di tdi thanh phé C. H6i c6 may cach di tit A dén C (phai qua B). 12. Trén mét ving tron cé 12 diém. Cé may cach vé day cung 6 cdc mut 1a cdc diém da cho. Cé may tam gidc nhan cdc diém 1a cdc dinh. 13. Phan ngu nhién 12 hanh khéch lén 3 toa tau. a) C6 may cdch phan ngiu nhién 12 hanh khéch lén 3 toa tu. b) Cé may cach phan ngdu nhién 12 hanh khdch lén 3 toa tau ma toa thit nhat cé ding 4 hanh khdch. c) C6 may cdch phan ngdu nhién 12 hinh khéch lén 3 toa tiu ma méi toa cé 4 hanh khach. 14. Mot 16 hang cé 12 san phdm trong “46 c6 8 san phdm tét va 4 phé phim. a) Cé may cach lay ngdu nhién 4 sin phdm trong 12 sin phdm dé. b) C6 may cach lay ngdu nhién 4 sin phém trong 12 sin phdm, trong 46 c6 3 sAn phdm t6t va 1 phé phém. 10 m oe & Se 3. Tra lw) bal tap chuong 0 og ot ML cre a) Khai trién SS Gr aa _ Tit d6 rit ra két lugn. nt (n+)! ewi +G-pi@—r+D! “Tin+1—1)! b) C,+Crt = =Cuy Keét qua thu duge bang cach khai wién hai vé cha dang thitc sau : a+) eae my” x ch ro > > CH Ci tt r=0 1=0 k=0 Tir dé ta suy ra dang thie phai chimg minh. ! - a) Tu C2 = 45 suy ra aya) * see? - 45, suy ran = 10. PB b) —- = 6n = 60. Vayn= 10. OH o) Ta C8 = CP ta suy ra 12a — 12)! = 8l(n — 8)! . Vay n = 20. a) ee (chinh 1a sé cae chinh hep lap chap 20 celia 4). b) Cy x 37 ¢) Chg x Ci, x Co x a Hai didm ta vé duge mot dutng thang. Vay 30 cdc dutng thing khdc nhau bang sé cdc 16 hop chap 2 cha 20, nghia la c6 C3, dudng thing. C3y = 190. Méi chuong trinh thi J& 1 chinh hgp khong lap chap 4 cba 10. Vay 86 ! cach lap chutong trinh thi la: PA = wae 5040 Ply -P5 it 92th age 65 8. a) Cg = 56; b) C2 x Ch = 24. 9, a)(n—-1)! b) (n- 2)! 10. a) Ci9o b) C8y x Cio- 11. C6 2.3 = 6 cach di tit A dén C qua B. 12, $6 day cung vé duge 1a C3, va sO tam gidc IA Chp. 13. a)3"7: b) ch x25 o) Ch x C$ x Ch. 14. a) Cis b) CRx C4. 12 Chuong I BIEN CO NGAU NHIEN VA XAC SUAT Nhdng n6i dung chinh ca chuong : “ Khai niém bith co'ngdu nhién vé xéc suai. * Quy tic tinh xdc sudt cia ting céc bién co. * Nic sudt cé diéu kién, cong thie xdc suat cia mot tich cdc bith cé * Sy d6c lip cic bith c6; cia cdc phép thik. * Cong thite xd¢ sudt nhj thie. Nhung kién thie chudn bj hoc chwong nay: * Mot s0'vah dé vé tap hop va gidi tich t6 hop. 1.1.M0 BAU Trong nhiéu trudng hop, viéc lap lai mot thi nghiém voi nhiing diéu kién bén ngoai gidng hét nhau nhung khong dan tdi ciing mét két qua. Vi du 1.1. Khi gieo ngdu nhién mot déng tién, ta khong thé dodn truéc duoc két qua 1A mat s4p hay mat ngita xuat hién. Vi du 1.2. Khi bin mét vién dan vio bia, ta khong dodn trudc duge vién dan tring bia hay khong trang bia. Vay hién tugng ma khi biét cdc diéu kign ban dau cia mot thi nghiém khéng dit xdc dinh két qua cha né thi ta goi hién wong dé 1a hién tugng ngdu nhién. Rét nhiéu hién tugng trong sinh hoc, kinh té, ky thuat 14 cde hign tugng ngdu nhién (cdc quy luat cba Men den 1a mét vi dy quan trong). Tat ca cdc phép do ludng déu chifa dung sai sé ngdu nhién. Viéc nghién ctu mét 64m déng dua vio mét mau véi kich thuéc han ché cing chita dung sai sO ngdu nhién, Boi vi mau khong phdi 1a hinh anh chinh xéc ca mot dam dong ; thanh phan cia mau phy thudc vao viéc chon ngau nhién céc c thé trong dam déng. Viée nghién ctu cdc hé théng nhing hién tugng ngau nhién dé tir do rit ra cdc quy luat ngdu nhién, dé la myc tiéu cha mon x4c sudt va thong ké ton hoc. Trong cdc nganh khoa hoc thytc nghiém nhw vat ly, hod hoc, sinh hoc, nong, lam nghiép, thuy, hai sin, gido duc, x4 hdi hoc, kinh té hoe, ... déu sit dung tich cuc cdc mo hinh x4c suat va thong ké toan hgc. 13 1.2. BIEN CO NGAU NHIEN 1.2.1. Phép thi? ngdu nhién Phép thir ngdu nhién la mé6t khai niém co bin khong dinh nghia. Ta c6 thé mé td nh sau: Phép thir ngdu nhién 1a sw thyc hién mot nhém cdc diéu kien xdc dinh va cé thé duoc lap lai nhiéu lan. Két qua cia né ta khong dodn dinh duge truéc. Ta ky hiéu phép thir bing chit G. Cac vi du vé phép thit: : — Gieo mét lan con xtic x4c duoc xem nhu tién hanh mét phép thir “Gieo xc xéc". Két qua cia phép thir nay 1a tap hop Q = {B,, By, Bs, By, Bs, Bg }, B; 1a su kién mat trén cua con xc xdc cé i ch4m. ~ Viéc lai gidng bd A véi gidng bo B 1a mot phép thir "lai con bd A vdi B". — Gieo mét hat dau tong duoc xem nhv tién hanh mot phép thir "gieo hat dau tuwong”. Két qua cia phép thir nay 14 m6t tap hop Q = {nay mdm, khong nay mim}, ~ Mot ba me sinh mot con duge xem nhv tién hanh thir m6t phép thir “ba mé sinh mot con”. Két qua cia phép thir nay 1a tap hop Q = {Trai, gai}. ~ Kiém tra mot hoc sinh vé mot mén hoc nao dé cling duge xem nhu tién hanh mot phép thit "Kiémr tra mot hoc sinh”. Két qua cia phép thir nay la tap hop Q = (Dat, khong dat}.v.v... Vay méi phép thir G tuong tmg voi mot khong Bian bien cé so cap Q, cdc két qua loat trv nhau cia phép thir 1a phan tir cha O, 1.2.2, Bién c6 ngdu nhién Trong két qua cha phép thir, dic trung dinh tinh cla két qua duge goi la bién c6 ngdu nhién ; dac trung dinh long cha két qua cia phép thir duge goi 1a bién ngdu nhién. Tro vé phép thir "Ba me sinh mot con", dac trung dinh tinh cha két qua cada phép thir 14 con trai hodc con gai, ta thuéng goi Ia bién cé sinh con trai hay bién cé sinh con gai. Con X 1a sé con trai trong mét lan sinh mot con 1a bién ngau nhién, ~ Bién cd ngdu nhién lién két v6i phép thir G ta su kién 6 thé xy ra hay khong xay ra tuy thudc vao két qua cia phép thi G. Ky hieu bién co ng4u nhién bang chit in hoa A,B,C... — Bién c6 so cap Ja su kién xay ra khi va chi khi cé mot két qua cu thé trong sé nhimg két qua loai trit nhau cia phép thir G. Ky hiéu 1a a. 14 sf Seg, 8 ~ Tap tat ca cdc bién cé so cap tuong tng v6i phép thir G duge goi 1A khong gian bién c6 so cap (hodc khong gian miu) — ky hiu la Q. — Sir kign khong x4y ra trong mét phép thir duge goi 1a bién c6 khong va ky higu 1a @. = Su kién nhat dinh xay ra trong mot phép thir duge goi 1a bién cd chac chan, ky hiéu la Q. Bién cé che chin gém t&t ca cfc bign c6 so cap. Ta thutng coi né 14 khéng gian bign c6 so cap. Vi du 1.3. Mot ba me sinh 1 con. Ky hiéu A 1a bién c6 sinh con trai, B 1a bin cé sinh con gai. Khong gian bién c6 so cp Q = {A, B}, com A, B déu 1a bién cé so cap. Vi du 1.4, Gieo mét lan con xtic xc. Goi B, 14 bién c6 "Mat trén cla is 16 . Khéng gian bign c6 so cp 2 = {B,, Bo, Bs, By Bs. Bg t- Céc B,, By ..., Bg la nhimg bign cd so cap. Moi bién c6 so cap déu 1a bién c6 ngdu nhién. Ngugc lai bin c6 ngdu nhién néi chung khong la bin c6 so cap. Vi du 1.5, Goi A 1a bién c6 "Mat trén con xtc xc c6 s6 cham La s6 chin". Ta thay A = (Bp, By, Bg }- ‘ 1.2.3. Quan hé giifa cae bién of ~ Bién cé A duge goi 1A kéo theo bién cd B néu su xay ra cla A kéo theo su xay ra cia B va ky higu A CB. Vidu 1.6. B, = Bién cé “Mat trén cia con xuic xac c6 1 chim" B = Bién c6 "Mat trén cha con xtic xc 6 s6 cham 1a sé 1é". Nghia 1a B = (B,, By, Bs }.- Ta thay : B, < B, nghia 14 B, kéo theo B. — Hai bin c6 A va B dito goi 1a bing nhau néu A kéo theo BvaB kéo theo A va ky hiéu A = B. nghialAA=Bo ACBE&BCA. né c6 i cham — Cac bién c6 khong déng thoi xay ra néu sit xudt hien cla mot trong ching loai trit su xudt hign cla nhing bién cd khdc trong cing mot phép thir. 15 | — Cac biénc6 déng thdi xay ra néu chiing c6 thé cing xudt hién trong mét phép this (cn goi la cac bién cé tuong thich). ~ Céc bién o6 dugc goi 1a déng kha nang néu sy xudt hién cha bién oc nay hay bién cé khdc voi kha nang nhu nhau. Vi du 1.7. Gieo mot ln con xtic xdc can doi va déng chat. Bién co xuat hién c4c mat By (mét chém), By (hai chém), B; (ba cham), B, (bén cham), Bs (nam cham), Bg (sau chdm) 14 nhw nhaw. 1.2.4, Cac phép todn tran blén 8 ~ Bign cd téng (phép cong) Téng ciia hai bién c6 A va B 1a bién c6 ma né xy ra néu ft nhat mot trong hai bién cé A hodc B xay ra va ky higéu AU B Trong vi dy 1.4; Dat A = (B), By, Be} va B= {B,, By, Bs}. Tacé AU B= [ By, By, By, By, Bs, Bg}. ~ Bién cé tich (phép nhan) Tich cha hai bién c6 A va B IA bién cé ma né xy ra néu ca A vi B déng thdi xay ra va ky higu A 7 B (hoac AB). Theo vi du tren tacé6 A NB=S. wy g Hinh 1.4. AUB Hinh 1.2.A0B Cdc tink chat cla phép céng va phép nhan : (AUVAZ=A; AUQ=ON;AUG=A. ANA=A; ANQ=ZA;ANG=S, AUB=BVUA; AQB=BNA. AU(BUC)=(AUBUC; ANBOC(ANBNC AN(BUC)=(ANB)U (ANC). 16 “ase eg, — Su xung Khac : Hai bién c6 A va B duge goi 1a xung khéc vdi nhau néu AN B= 2. Day cac bién s6 B,, By, ..., By dude goi 1a xung khic timg dai néu B, ()B; =@.ijelun. ivj — Bién c6 hiéu (phép trit) Hiéu céa bién c6 A tit cho bién co B 1a bién 6 xay ra néu bién c6 A xay ra va bién c6 B khong xay ra va kg hi€u A\B (h.1.3) Vi du 1.8. Dat A = (1, 2,3) vAB= (3,4, 5} Minh 4.3, A\B Tacé A\B= (1, 2}, vaBN\A = {4,5} Phép trit khéng cé tinh chat giao hon: ANB # B\A —Bién c6 d6i lap : Goi hiéu Q\A 1a bién c6 d6i lap cia bién oO A va ky hidu la A=QV\A Tinh chdt cia bién cé déi lép : AUB ANB bal ol fay Ww Pip tt ~ He day di cdc bién cé: Day n bién cé B,, By ... B, Mp thanh mét hé day di c4c bin cé néu n6 tho man céc diéu kién sau day : *BUBY..UB =Q9, * BB =S.ij=12..0 inj Cac vi du vé hé ddy dit cdc bitn co: + Gieo mot 14n con xtic xdc. Dat B; = bin cd "mat trén cla con xtic xAc c6 ich4m", i= 1,6. Day B,, B,, B;, By, Bs, Bg lap thanh hé diy di céc bién cé. Vi nd c6 tinh chat : BL UB, U... UB =Q va B)B, = si f=1,2,..6. isj 17 2s LXSVTKK Pye + Gieo mot déng tién mot lan. Dat A = bién co “xuat hién mat sap", A 1a bién c6 "xuat hién mat ngira", Ta thay day A, A thinh hé day di cdc bién c6. VIA UA = va AA =f. . chiy Hai bién cé d6i lap véi nhau thi ching xung khac v6éi nhau. Diéu nguge lai néi chung khong dung. Hai bién cé xung khac véi nhau nhung khong d6i lap cha nhau. Vi du : Gieo mét lan con xtc xéc. Hai bién cd B, va B, 1a xung khéc v6i nhav, nhung B, = (By, B3, Ba, Bs, Bg } > By Duéi day ta cé thé chinh xac hod khdi niém bién c6 6 tren bang dinh nghia theo tién dé sau : Dinh nghia 1.1. 1. Cho tap hop Q # @. Q duoc goi 1a khong gian bién cd so cdp. Phan tit @ = Q duge goi 1a bién cd so cap. ‘ 2. Cho o — dai s6 F (doc 1a xich ma dai s6 F ) gdm céc tap con cla Q, nghia IA tap hop ¢ cac tap con cha Q cé cae tinh chat sau : +QEF; . +Néu Ac Gthi Aes: » + NGA Ag, nn Age FIN A, F a=t Phan tir A cha duge goi 14 bién cd ngdu nhién. Dva vao tinh chat cha phép todn tap hop va dinh nghia cha o — dai sé Ftasuyra We Fvanwa,Be FthidnBe F. 1.3. CAC BINH NGHIA XAC SUAT 1.3.1, Binh nghia x4c suat cé dién Dinh nghia 1.2. Gid sit phép thir G tuong tng voi khéng gian bién cé so cép g6m n bién ce), cy... , déng kha nang, Q = {e1, €2, .. ¢,). Khi dé néu bién cé A gémcém bign c6 so cép Ca nghia Ta: A=e, UC, UWE I< ij, se im <0, 18 “ats “eq, thi ty so duge gai 1A xe suft cita bien 06 A va ky higu P (A) = =, Osmsn. Sé m cac phan tir cha A duge goi la sé kha nang thuan Igi cho bién C6 A; conn duge goi 1a 86 kha nang cd thé, Vay ta c6 thé viet lai xéc sudt cha bién c6 A nhu sau: s6 kha nang thuan Igi cho A $6 kha nang cé thé Vii du 1.9. Gieo mot lan con xtc xc can déi va déng chat. Tim xac suat dé : P(A) = a) Mat trén cia né c6 1 cham. b) Mat trén cia né c6 sé cham 1a s6 chan. Gidi: a) Dat A = Bién co “mat trén cla con xtc xde c6 1 cham”. Vicon xtic xe can déi va déng chét nén kha nang xudt hién cdc mat By, By, Bs, By, Bs, Bg 14 nhu nhau. Vay sé kha nang c6 thé n = 6 va s6 kha nang thuan loi cho A bang m= 1. Vay xdc suat cla bién cd A Ta: P(A)= < b) Dat B = (By, By, Bg}. S6 kha nang thuén Jgi cho B 1a 3. 31 . Va sles ay PB) =F = 5 Vi du 1.40. Xé1 mot dac tinh do mét cap gen A va a gay ra. Trong viéc lai tao thi bé me méi ngudi cho mét gen. Néu cé hai ngudi déu mang gen di hgp tir, nghia la hgp ti Aa, thi cdc hop tir cia con sé 1a m6t trong bOn loai sau : AA, aA, Aa, aa. Tim xdc suat dé con c6 cdc kiéu gen: aa, aA, AA. Gidi : ° Vi 4 bién c6 aa, aA, Aa, AA 1a déng kha nang, do dé xdc suat dé con cé kiéu gen aa 1a 1/4. Xéc suat dé con c6 kiéu gen AA 1a 1/4. Néu gop aA, Aa vio mot kiéu gen, thi x4c suat dé con cé kiéu gen aA bang 2/4 = 1/2. 19 Vi du Lil. Mot 16 san phdém gém N san phdm trong d6 cé M san pham tét va N -— M phé phdm. Lay ngdu nhién s san phdm ti 16 hang. Tim xde suat dé trong s san phdm Idy ra cd dting k san phdm t6t. Gidi : S6 kha nang lay s san phdm trong N san phdm bing Cy. S6 kha nang lay k sin phdm t6t trong M san phdm 1A Ch. SO kh nang lay s sin phém tit Io hang trong dé 06 k sin phdm tét vA s — k san phdm xdu (phé phdm) la Ck, x CH KY. Vay xdc sudt phai tim 1a : Ch * Crt N Vi du 1.12, 25 hanh khéch tén ngdu nhién 5 toa tdu. Tim xdc suat dé : a) Toa thd nhat cé ding 4 hanh khach. b) Mi toa c6 5 hanh khdch. Gidi : . a) SO c4ch phan ngdu nhién 25 hanh khdch len 5 toa tdu 12 575, $6 c4ch phan ngau nhién 25 hanh khdch lén 5 toa téu ma toa thé nhat 6 4hanh khéch 18 C$, 47" | P(A) = (1.1) Ch, xa? Xéc suat phai tim 1a P(A) = oB b) S6 cach phan ng4u nhién 25 hanh khéch lén 5 toa téu ma méi toa t 6 5 hanh khach C3, x Cg x CPs x Cig x C3 = ar se gust ont a ase 25! Xéc suat phai tim Ja : P(B) = ——— = . ‘dc suat phai tim 1a : P(B) 33 ens Vi du 1.13. Lay ngdu nhién lén luot 3 chit sé tir tap hop 5 chit s6 {0, 1, 2, 3, 4), xép thanh hang ngang tir tr4i sang phai. Tim xéc suat dé nhan duge mét sé gém 3 chit s6 (khong ké chit s6 0 dimg dau). 20 soa oe eee See Gidi: S6 cdc s6 gém 3 chit s6 (ké cd chit sé 0 dig dau) c6 thé lap duge 1a s6 cdc chinh hop khéng lap chap 3 cha 5 : ! PR 3) 60. “6-31 S6 cdc s6 gém 3 chit s6 ma chit s6 0 ding dau 1a : 2 4! 44. = Gopi =34=12. S6 cdc s6 c6 3 chit s6 ma khéng c6 chit sé 0 ding dau 1a: P32 — Pj = 60-12 = 48 PP-PF _ 48 P3 60 Xéc suat phai tim la P(A) = = z. 1.3.2, Binh nghia xac suat theo tan suat Xét phép thir ngdu nhién no dé. Bién cd A dugc quan sat trong phép thit nay. Ta lap lai doc Lap n lan phép thir nay véi diéu kién nhu nhau. Goi k 1a sé lin xudt hien bién 6 A trong n phép thir dé. Ty sé x duge goi 12 tan suat xuat hién bién oO A. Noi chung tan sudt x bi thay déi néu ta thuc hién hang loat cdc phép thir khéc tit n phép thir hoac néu s0 phép thir n thay déi. Song thuc nghiém chting td ring khi s6 phép thi n cang I6n, ty 86 * dao déng quanh s6 co dinh va su khéc gitta ching cang nhé di. Hai nha théng ké Piécson va Bupphong tién hanh gieo nhiéu lan déng tién can d6i va déng chat. Két qua c4c lan gieo dugc cho bang dudi day. Bang 1 $6 lan gieo | Sélén xuat hign mat ngtta Tan suat Buipphéng 4040 2048 0,5080 Piécson (dot 1) 12000 6019 0,5016 Piéeson (dot 2) 24000 | 12012 0,5005, 21 Qua cdc thuc nghiém trén ta thay rang s6 lin gieo déng tién cang tang thi tan suat xuat hién mat ngira cang gan } i 2 Bay gid ta phét biéu dinh nghia xdc suat theo quan diém théng ké nhu sau : Dinh nghia 1.3, Név sé phép thir n cang 1én ma tdn sudt xudt hién SO > duge goi lA xc sudt xudt hjén mat ngita. bién c6 A « sai khéc s6 c6 dinh p nao dé cang be thi ta ni ring bién cé A 6n dinh ngau nhién va sé p duge goi 1a x4c suat xuat hién bién cd A. Dinh nghia nay c6 uu diém IA : n6 gidi quyét duge trudng hop khong gian bién c6 so cap gém vo han bién c6 so cdp va khong cén gid thiét tinh déng kha nang, trong khi dé dinh nghia xdc suat cé dién chi ap dung trong pham vi khéng gian bién cd so cap gém hitu han bién c6 so cdp déng kha nang. Song dinh nghia x4c suat theo théng ké cing cé nhuge diém nhiéu vé dac trung toan hoc. N6 khéng phan anh duge nhiéu vé dic trung cia bign cé ma ty 86 x c6 tinh én dinh. 1.3.3. Binh nghia xdc suat hinh hoc Dinh nghia 1.4. Cho mién Q do dugc (trong dudng thing, mat phang, khong gian ba chiéu v.v...) va mién con S do dugc cua Q. Ta lay ngau nhién mot diém trong mién Q. Dat A = bien cé °M € S" (doc LA diém M thudc mién S). Xdc suat cha bién cé A duge xdc dinh nhu sau : d0 do cia 8 : d6 do cha (Mién Q chinh la khong gian bién cé so cap). — Néu mién Q 18 dudng cong hay doan thdng thi "dO do" cia Q 1a 46 dai cha nd. — Néu mién Q 1a hinh phdng hay mat cong thi "d6 do” cha Q 1a dien tich cia nd. : ~ Néu Q 1a hinh khdi ba chiéu thi "dé do" cila Q 1a thé tich ca n6. ViVeu. Vi du 1.14, Tim xéc suat dé diém M roi vao hinh tron ndi.tiép hinh vuéng cé canh 2m. P(A) = 22 eget @ Gidi: Hinh tron ni tiép hinh vudng c6 canh 2m c6 dudng kinh 2m (hinh 1.4). Vay dién tich hinh tron d6 1a mR? = nm’, Dien tich hinh vudng 1a S= 2x2=4m" C Xac suat phai tim J& : _dign tich hink tron hinh tron P(A)= dién tich ‘ign tich hinh woong vuong, 5 PAY= | Hinh 1.4 Vi du 1.15, Hai ngudi hen gap nhau & mot dia diém xdc dinh vao khoang 8 dén 9 gid. Ngudi dén trudc sé dgi ngudi kia 10 phat ; sau dé néu khong gap thi sé di khdi diém hen. Hay tim xde sudt dé hai ngudi gap nhau, néu biét ring méi ngudi 6 thé dén ché hen trong khoang thdi gian quy dinh mét céch ngau nhien va khong ty thudc vaa ngudi kia dén vao lic nao. Gidi: Ky higu x 1a thdi diém ngudi thé nhat dén diém hen, y 1a thdi diém ngudi thet hai dén diém hen. Hai ngudi gap Y nhau khi va chi khi |x - y| $10. 60 ‘Ta biéu dién x, y nhu toa d6 cdc diém trén mat phing toa do Dé cdc vudng gdc. Don vj 6 cdc tuc Ja phiit. Khong gian bién cé so cdp Q 1a hinh vudng c6 canh a 10 60, cdn bién cé so cap thuan I¢i cho viéc hai ngudi gap nhau 1a nhing diém trong Oo} 10 60, * mién gach (hinh 1.5). Vay xdc sudt phai tim la : Hinh 4.5 : 2 2 P(A) = 60° - 50 ll 60’ ~ 36 Dé khac phuc cc nhuge diém cha céc dinh nghia wén va dam bdo d6 chinh xd vé mat todn hoc, Comdgérdp da dua ra dinh nghia xc suat bing phuong phap tién dé. 23 Dinh nghia 1.5. Ham P xdc dinh wén o — dai sO c va dy gid tri trong R= [0, + 2) duge goi l& do do xdc sudt néu thod min céc diéu kién sau day : 1.FaA + P(A) 20. 2.P(Q)=1 2 2 3. Neu Ay, Ap... Ay € Fva AA; =S thi P(()A,)= > PLA,). isj nel n=l P(A) duge goi 1a xéc suat cla bién cS A. BO ba (Q, & ,P) dugc goi 1a khong gian xac suat. Céc dinh nghia trinh bay 6 muc trén 18 trudng hop riéng cha djnh tighia theo tién dé. 1.4, CAG TINH CHAT CLA XAC SUAT 1.4.1. Néu A, B eg vaA cB thi P(A) < P(B) That vay, viA c BnénB=AvU AB _ _ Ava AB xung khac nén P(B) = P(A U AB) = P(A) + P( AB) ViP(AB) 2 0, dodo P(B) = P(A) Ti dinh nghia cé dién ta suy ra cdc tinh chat sau : 14.2. VGi A la bign cd bat ky ta cé P(A) >0 Thuc vay, vi0 < m < nnén P(A) = Bso n 143.P (Q)=1 vi P(Qj= 2 = 4 1.44.N&UA 4B# thi P(A UB) = P(A) + P(B) That vay, goi m, 14 sé kha nang thudn Igi cho bién cé A, mg 1A s6 kha nang thuan Igi cho bién c6 B. Vi A AB = @ nén sé kha nang thuan lgi cho bién <6 téng A VU Blamg + mg. Vay P(A v B)= Sa Tp Ta BB = pA) + PIB). 1.4.5, P(A) = 1 ~ P(A) ViA Oy A =@ theo wen tacé P(A U A) = P(A) + P(A) = P(Q) = L. Vay P(A)'+ P(A) = 1. Ta suy ra didu phi ching minh. 24 Hé qua 1.1, P(@)=0 VID = (B) nen POD) = PCD). P(@) = 1-P@) 21-120 4.4.6. Néu A, B la hai bidn o6 bat ky thi P(A UB) = P(A) + PCB) - P(AB) Chitng minh Taco A UB=AUVAB. ViA, AB xung khic nén P(AU AB) = P(A) + (AB) a) Mat khéc B= AB U AB. Do dé P(B) = P(AB) + P(AB) Tir dé suy ra; P(A B) = P(B) ~ P(AB). ‘Thay vio (*) ta nhan duge P(AU B) = P(A) + PCB) — PCAB). Ta cé thé mé rong cho truéng hop téng ca n bién c6. P(A, Agu An) = : = SPAS PADPCAD+ xy PUAAJAR HCD PCAAD An) ist ixj in jek 1.47. Vai A, B la hai bién 66 bat ky ta c6 : P(A B) = P(A) - P(AB) Cha y : Ti dinh nghia xéc sudt theo tien dé thi tinh chat a, b, c, chinh 1a tien dé 1, 2, 3. Déng thoi ta sit dung dinh nghia x4c sudt theo tién aé cing ching minh duge cdc tinh chét con Jai. 1.5. XAC SUAT CO DIEU KIEN, CONG THUG XAC SUAT CUA TICH CAC BIEN GO, SU BOC LAP GUA CAC BIEN 6 4.5.4. Xe suat c6 diéu kign Dinh nghia 1.6. Gid st A, Bla hai bign co bat ky va P(A) > 0. PCAB) P(A) kién bién c6 A da xdy ra va ky hiéu : Ta goi ty sé la xdc suat 6 diéu kign cda bién c6 B véi diéu PB A)= SAS. 25 e Re a P(AB) Tuong ty, néu P(B) > @ ta goi ty s6 1a x4c suat cd diéu kién P(B) cha bién cé A véi diéu kign bién c6 B da xdy ra va ky hieu _ P(AB) P(A/B) = PB)” Vi du 1.16. Gieo mot lan con xtic xdc can déi va déng chat. K¥ hiéu A 1a bién cé "mat trén c6 1 chim hoac 2 chim hoac 3 chém”. Va B la bién cé "Mat trén c6 3 chdm, hoac 4 chim hodc 5 chém". Tinh xdc sudt cla A UB, cia A, cia B, cha AB, cha A\B. Gidi: i 7 Ta c6 AB = (B;} (B; — mat trén cd 3 chamy. 301 3° PAY= & = 53 PB)=F= P(AB) = Theo quy tic x4c suat cia téng cdc bién cé tac : P(AUB) = P)A) + P(B) — P(AB) = de Tuong ty P(A\B) = P(A) PAB)= 4-4 = 224 = 5. Vi du 1.17, Mot 16 sén phdm gém cé 12 san phdm trong dé c6 8 sin © phdm tét va 4 phé phdm. 1. Rit ngau nhién lien tiép kh6ng hoan lai hai san phdm ty 16 hang. Tim xdc suat dé ca hai san phdm dé 14 san phém tét. 2. Rut ngdu nhién mot san phdm ti 16 hang va khéng dé ¥ tdi sin pham 46. Sau dé nit tiép san phdm thit hai. Tim xéc suat dé san phdm Idy ra lan thtt hai 1a san phdm 161. Gidi : P(AB) Theo dinh nghia xdc suat cé diéu kién tacé P(B/ A) = Pa) . Ta suy ra P(AB) = P(A) P(B/ A). Dat A = bién cé "san phdm [ay ra lén 11a san phdm tot". 26 a "Fe “eos va B= bién 6 “san phdm My ra ian I 1a sin phdm tot”. X4c suat phai tim 14 P(AB) = P(A) P(B/ A) . _8 _7 Ta 06 P(A) = 7 VAPCB/A) = 37- xi iH 33" 2, Theo ky hiéu 6 cau 1, tacé: B= 9 AB=(AVA)B=ABUAB. P(B) = P(AB) + P(A B) P(B) = P(A) P(B/A) + P(A )P(B/A ) Ta cé prays & & PCB/A) = a PAy= 4 , P(B/A) = & : “7 yeas “7? “71° Vay P(AB) = s 48 8il 2 p*n pn 3 Tw dinh nghia xc suat c6 diéu kign ta suy ra cong thc xdc suat cla tich hai bién c6 : P(AB) = P(A) P (B/A) = PCB) P(A/B) Cong thtic nay ¢6 thé mé réng ra cong thie xdo suat cla tich n bién cé. 8 7 Vay PB) = 7X qt P(A Ag ---Aq) = PCA PCA2/A})--P(AG/AL: ~> An- 1) Vi du 1.18. Mot lo san phdm cé 100 san phdm trong 46 c6 90 san phdm tét va 10 phé phdm. Kiém tra ngdu nhién lién ti¢p khong hoan lai 5 san phdm. Néu cé it shat 1 phé phdm trong 5 sin phim kiém tra d6 thi khong nhan 16 hang. Tim xéc suat dé nhan 16 hang. Gidi: Dat A; = bign cd "sin phdm kiém tra thi i ia san phdm tot", Dat A = bién c6 " nhan 16 hang”, Ta thay A = AyAA3A4As - Theo cong thitc x4c suat cia tich céc bign c6 ta cé : P(A) = P(A,)P(Ag/Ay)P(AS/Aq, Ap)PCAG/AL-Ag)P(AS/AL, «1 Aa) _ 90 89 88 87 86 P(A) = 100 * 99 * 98 97% 96" 27 1.5.2. Céng thife xdc sudt toan phan va céng thie Bayes Ménh 4é : Gi sit A 1a bign c6 bat ky vA B,, By , ...B, l4p thanh hé day di cdc bién c6 va P(B;) > 0. Khi dé: 1. P(A) = SPBYPA/B,. (1.2) Day la cong thc xc suat toan phan. 2. N&u P(A) > 0 thi P(B,/A) = PB DP AB) (3). 2D PB)PCAB,) Cong thite nay dugc goi 1a cong thie Bayes. Chiing minh : 1. Tacé: A=ANQ=A(B, UB, U..UB,) = AB, UAB, U...U AB, Vi céc By, .... By la xung khdc timg doi nén AB,, AB, , ..., AB, cling xung khac timg déi nén : P(A) = P(AB,) + P(AB,) + ... + P(AB,) P(A) = P(B,)P(A/B,) + P(B;)P(A/B,) + ... + P(B,)P(A/B,). 2. Theo céng thiic xdc suat tinh ta cé: P(B,A) = P(B,) P(A/B,) = P(A) P(B,/A) Tir dé suy ra: . PB, P(A / B,) _ PB, )P(A/ By) P(A) a . > P,)P(A/B,) P(B, / A) = Ménh dé duge chimg minh hoan toan. Vi du 1.19. Cho hai 16 san phém. L6 I c6 20 san phdm trong dé cé 15 san phdm tt va 5 phé phdm. Lo II cé 20 san phdm trong d6 cé 10 san phdm tét 10 phé phdm. Lay ngdu nhién 1 16 va tir 16 46 chon ngdu nhién | san phdm. 1. Tim xéc sudt dé san phém lay ra IA san phdm tét. 2. Gia sit san phdm Lay 18 san phdm t61. Tim xdc suat dé sin phdm 06 cha 16 thit hai. 28 egg Gidi : 1, Dat A = bién c6 “sin phdm My ra la san phdm tét". i=1,2. va B, = bién cO “san phém Idy'ra 6 16 thiti’ Ta suy ra By, By lap thanh he ddy di. Boi vi san phdm ly ra khong cha 10 [ thi cha 16 IL D6 1 diéw chdc chin nghia 1a B, U By = 2. 1 sin phdm da lay 616 I thi thoi lay & 16 I va nguge lai, ly 4 16 2 thi thoi lay 6 16 I, nghia 1a: B, NB, = 2 Theo cong thifc xdc suat toan phan ta c6: P(A) = PB) P(ABy) + PeEIAE Theo dau bai ta c6 + 5 P(B,) = PCBs) = 5 3 PAB) = 32: RAMB= 95 15 Lt Vay P(A) = 3 at had 2. X4c sudt phai tim 1a + 13 P(B,)P(A/By) _ 3% 2. P(A) 3 PB, / A) = Vi du 1.20, Ngudi ta biét ring mdt cp tré sinh doi cé thé 1a. mot cap sinh d6i cing trimg hoge mot cap sinh doi khong cing tring. Mot cap sinh doi cing tring nhiing dia tré bao gid cing cing gidi tinh ; cdn sinh doi khong cing tring xéc sudt dé ching cing giéi tinh bang 7 Gia sit cp tré sinh d6i cing tring vi xdc suét bang p- Tim xdc suat dé cap tré sinh d6i cing gidi tinh 1 cép sinh doi cing tring. Gidi : Dat B, = Bien c6 “cap tré sinh doi 1 sinh d6i cing trimg”. By = bién cd “cap tré sinh d6i 1a sinh doi khéng cing tring”. 29 ot 8 Se Bj, By lap thanh hé day di cdc bién cd. Dat A = bién cd "Cap té sinh d6i cing gidi tinh". Theo céng thiic xdc sudt toan phan ta cé : P(A) = P(B,) P(A/B,) + P(By) P(A/B3) Theo gid thiét PAB) = 1: PAB) = 3. va PIB) =p, PCB) = 1 -p Vay P(A) = px + (-pyxg = AP, Xéc suat phai tim 18 : _ PQB)P(A/B,) _ xp __2p MBUIN=—“Say "Tap 7Tep 2 Vi du 1.17. Trong m61 d4ém déng ngudi ma sé dan Ong bang nia sé dan ba. Xdcsudt dé dan ong bj bach bénh tang 14 0,06 va x4c snat dé ngudi dan ba bi bénh bach tang 14 0,0036. 1. Tim xac suat dé mot cd thé bat ky bi bénh bach tang. 2. Tim xdc suat dé mot ngudi bi bénh bach tang trong dam dong dé 1a dan éng. Gidi : 1. Goi A 1a bién cé “Mt cé thé trong dam d6ng bi bach tang”. va B, 1a bién co "Mot cé thé 1a dan éng". B, 1a bién c6é "Mt cé thé 1a dan ba". Ta thay B,, By lap thanh hé day di cdc bién cd. Theo cong thie x4c suai ton phan ta 6 : P(A) = P(B)) P(A/B,) + P(B2) P(A/By) Theo gid thiét P(B,) = 4, P(B,) = 2 va PCA/B,) = 0,06; 3 3 P(A/B,) = 0,0036. Vay P(A) = 5 x 0,06 + ; x 0,0036 = 0,0224. 30 2, Xéc suat dé mot cd thé bi bach tang fa dan ong chinh 1a xdc sudt didu kien cia bién c6 B, voi diéu kien A da xay ta. Theo cong thitc Bayes ta c6 = 1 _ BPC) _ 3% 0% PBA) = P(A) _——0,0224 089 4.53. Su doc lap cae bidn c6, su doc lap ciza cde phép thir Dinh nghia 1.7. Hai bién cO A, B duge goi 1a doc lap vGi nhau néu: PAB) = P(A) PCB). He qua 1.2. Hai bién cd A va BB doc lap khi va chi khi hoac P(B/A) = P(B) hoac P(A/B) = P(A). He qua 1.3. Hai bign cA va B doc lap khi ya chi khi hoac A, Bla doc lap, hodc A , B 1a doc lap hoac A, B ta doc lap. 1.5.4, Day ni bién c6 déc lap Dinh nghia 1.8. Day n bign cO Ay, Ag, An dugc goi 1a doc lap néu ta lay ta mot day con bat ky céc bién c6 ttn bién cO trén thi x4c suat cha tich cdc bién 06 cha day con dé bang tich cdc xdc suat cia timg bign cd, nghia 1a. V6i tap con bat ky Ic {1,2,-.n} 6 P(\AD = TPAD iel ict — Néu day céc bién cd thoa man dinh nghia 1.8 thi day 46 duoc goi la Oc lap trong toan thé. — Néu ting doi mot trong day 46 ma déc lap v6i nhau thi day dé duge ggi la déc lap ting doi. ‘Tir dé suy ra rang : Néu day cae bién oO Aj, «Ag dde lap trong toan thé thi nd doc Lap timg doi. Song diéu nguge lai néi chung khong ding. Vi du 1.22. Gieo 2 con xtic xc can déi va déng chat. Goi A bign c6 "con xtic xdc thir nhat xuat hien mat cd sé cham 1a sé chdn”. Va B Ia bién c6 "con xtic xAc th Tt xuat hién mat c6 sé cham la sé 18". C 18 bién co "ca hai con xtic xdc what pién mat-cé s6 chém 12 s6 chan hoac le". Xét xem ba bién cé A, B, C 06 ddc lap timg d6i va doc lap trong toan thé khong 7 31 Gidi : Theo gia thiét tacé: P(A) = P(B) = + = PC). Bai vi = ABW AB. Hai con xtc xdc gieo doc lap. _ - fl tii Do 66 : P(C) = POA)P(B) + P(A )P(B) = 5x 54+ 5x5 = 5. ltd Va P(AB) = P(A)P@) = 5% 5 = 5 Va P(AC) = P[A(AB v AB)] = P(ABU) = P(AB) +0 =, 11.1 PCAC) = P(A) PB) = 5x5 = g- Va P(BC) = P[B(AB v AB)] = P(A B) = P(A )P(B). 1,101 P(BC) = aoa Tir cdc két qua trén ta két Luan : Ba bien c6 A, B, C 1A doc lap ting déi. Mat khéc : A BC = @. Do dé P(ABC) = 0, Va P(A) PCB) P(C) = he 3 x ; = ; # P(ABC). Diéu d6 ching t6 A, B, C khong doc lap trong toan thé. 1.5.5, Day cdc phép thir déc lap Dinh nghia 1.9. Day n phép thit G,, G, ...G, trong mi phép thir G, tuong ing véi khong gian bign cé so cdp Q, gém r bién cd so cap Ay, Ag, «. A, duge goi 1a déc lap név : POA) AZ, AR) = PA, DP(AZ,)..PEAR . Trong d6 AL 1a mét bién cé bat ky trong r bién cO Ay, ....A, tuong ting voi phép thir G,. Aj, la mot bien cd bat ky trong rbién c6 Ay, ..., A, tuong ting voi phép thi G,. 32 el Sglai a. Vi du vé day phép thit doc lap : * Ban 20 vien dan ddc lap vao 1 muc tiéu. M6i lin bn 1 vien, dugc xem nhw tién hanh 1 phép thir. Khong gian bién cé so cap tuong ung voi méi phép thir 1a Q = {trdng dich (bién cé-A), khéng tning dich (bién c6 A)}. 20 lan ban doc lap 14 20 phép thir déc lap. * Gieo 10 ldn con xtic xc cAn di va déng cht dugc xem nhu tién hanh 10 phép thir doc lap. Khong gian bién c& so c&p tuong Gng véi moi phép thi la Q; = {By, Bp, B;, By, Bs, Bg). ~ 1.8. CONG THUC XAC SUAT NH] THUC Dinh nghia 1.10. Day n phép thi Gj, G, , .G) duge goi Ia day n phép thi Bernoulli néu né théa man cdc diéu kién sau : 1. Day n phép thir dé Ia doc lap. _ 2. Trong méi phép thi G, tuong tng véi Khong | gian bién c6 so cip Q, = (A, A}. 3. Xde sudt ciia bign cA 1a P(A) khong thay déi trong moi phép thi. * Dat P(A) = p. Bai toan : Tim xc sudt dé trong day n phép thi Bernoulli bién cé ‘A xuat hién dung k lan. Gidi : Xét bién cf tich cia n bién c6 dang: AA AA..AA (1.4) Trong tich nay c6 k bién c6 A van - k bien cd A. Vi day n phép thir nay doéc lap nén : PAAA A...AA)=PA) P(A)" “=p (L-p)? ©; voik=0,1,..m. Ta nhan thay rang : Bién c6 "Trong day n phép thi Bernoulli, bién c6 A xudt hién dting k lan” bang téng cha CK cée bién cé tich xung khéc timg doi dang (1.4) ma méi hang ti cia tong nay déu cé x4c sudt 1a pX(1 —p)""*. Néu ky higu xdc suat cba bin c6 nay 1a P,(k) thi ta c6 : P,(k) = Cep*(h — p)"* k=O, Le 2 33 sETevTH Céng thite nay duge goi 1a cong thitc xée sudt nhi thc. Néu dat l-p=qthitacd: P,¢k) = CKpkg?"© k= 0, 1,2, 0.50. Vi du 1.23. Gieo ngdu nhién 20 lan mét déng tién can déi va déng chat. Tim x4c suat dé, 1. C6 ding 1 lan xuat hién mat sap. 2. C6 ft nhat 2 ldn xuat hién mat sap. Gidi : 1..Xem viée gieo 20 lan mot déng tién can doi va déng chat nhu 1a tién hanh day 20 phép thir Bernoulli, xdc suat xuat hién mat sap (bién co A) luén luon bang 1/2 trong mét lan gieo. Theo cong thttc xdc sudt nhi thiic ta cd: P,(k) = ckpkgt-k O day n= 20;k=1. Vay: 1 20-1 afl 1 _ 1_ 5 Pap (I) = cn(4) c -4) = 20% 5 = Si 2. Ta phai tinh x4c sudt cha bién c6 [k 2 2], k 18 sé ln xuat hién bién c6 A trong day n phép thit Bernoulli. Ta cé P[k > 2] = 1 — P[k<2] = 1 - Pyo(0) — Pag( 1). Oo 20-0 1 20-1 ae1-e fl) fy-t}) et 4)( -4) riz2 «1 (2) (1-2) -e4(4) (1-4 -,-- 3 24-2! . © 59920 gif ~~ 920 Vi du 1.24, Mot ba me sinh 2 con (méi lin sinh mot con). Gia sit xac suat sinh con trai la 0,51. Tim xac sudt dé trong ngudi con dé: 1. Cé ding 1 con trai. 2. Khong cé con trai. 3. C6 2 con trai. Gidi : Trong thong ké ngudi ta ching minh duge rang : Cac Lan sinh 1a déc lap va xdc suat sinh con trai 1a 0,51 trong moi lan sinh. Theo cong thitc 34 ot xdc sudt nhi thitc ta cé : X4c suat dé trong 2 dn sinh dé (mdi lan sinh 1 con) c6 k con trai 14 : P)(k) = CKO, 5D - 0,5)?" 5k = 0, 1,2. 1. V6i k = 1 tacé : P,(1) = C5 (0,51)0,49) = 0,498. 2. Voi k =O tac6 : P,(0) = C$ (0,51)°(0,49)" = 0,2401. 3. Véi k = 2 ta c6 = Py(2) = C2(0,51)7(0,49)° = 0,2601. Qua vi dy trén ta nhan thay trong s6 nhimg gia dinh c6 2 con thi sé gia dinh cé 1 con trai vA 1 con gai la dong hon ca. Vi dy 1.25. Gieo 100 hat dau tuong. X4c sudt nay mam cha méi hat 14 0,9. Tinh xac suat dé trong 100 hat. 1. C6 dang 80 hat nay mam. 2. C6 it nhat 1 hat ndy mdm. 3. Cé nhiéu nhat 98 hat nay mam. Gidi : . Gico ngdu nhién 100 hat dau tuong duge xem nhu thuc hién 100 phép thir Bernoulli va P(A) = 0,9 (A 1a bién cé hat nay mam). Theo cong thitc xdc sudt nhi thitc ta cé : Praok) = Chon (0,9)*.(0,1)1*. 1. Véi k = 80 €6 : Pjq9(80) = C89, (0,9)°°.(0,1). 2. Goi k li s6 hat nay mdm trong 100 hat. - Ta can tinh xdc suat P[k > 1] Tacd: PIL] = 1 —Plk=0]=1- Chip (0,990.1) =1- OD. 3. Ldi gidi cla cau héi nay 14 P[k < 98]. Ma PL kg 98] = 1 — Pk>98] = 1 — €92,(0,9)(0,1) — Cif ¢0.9)'™. PL k< 98] = 1 - (0,9). 35 Vi du 1.26, Mot I6 hang chita rat nhiéu sin phdm véi ty 1é phé phim p = 0,02. Can phai lay mot mAu véi c& bing bao mhiéu, sao cho xdc sudt dé cé it nhat mot phé phdm trong mau dé khong bé hon R = 0,95. Gidi : Goi A 1a bién 6 : “trong mau cé it nhat mot phé phdm". Goi n 14 cé mau phai tim. Dat g = 1 — p. Tacé : PA) =1-P(A) = 1~ C2p'g? = 1-q™ > R= 0,95. Ti d6 ta suy ra (0,98)" < 0,05. In(0,05) = In(0,98) Ta khdo sat su bién thién cia xéc sudt P,(k) khi 6 dinh n va cho k bién thién tt 0 dén n, Muon vay, ta xét ty 36: Pk +1) _ Ck+iphtlga-k-t _(o-bop. P,(k) Ckpkg? ik (k + Iq * Xé1 trong hop ty sé nay lén hon hoac bang 1. Ta suy ra (n- kp | (k+)q ~ Ta rit ra (n—k)p 2 kq + q hay k< np-q Vay khi k tang tir 0 dén np — q thi xdc sudt P,(k) tang. * Xét tring hgp ty s6 nay nhd hon hodc bang 1, nghia 1a n-k t + De s! Ta rit rak >np—q Diéu dé cé nghia 3a xc suat P,(k) gidm khi k tang tir np ~ q dén n. Ching (6 ring khi k = np — q thi x4c sudt P,(k) dat cuc dai. Pk +) P,(k) Song k chi nhan gid tri nguyen, do dé : ‘Ta nban thay khi k = np —q thi = 1, nghia 1a Pk + 1) = P,(k). « Néu np — q 1a 86 nguyén thi k c6 2 gi tri k, = np - q va k, =np—q+ 1 ma tai dé x4c sudt P,(k) dat cuc dai. 36 Rar * Néu np — q la khong nguyén thi k c6 1 gid tri k = [mp - q] + 1 ma “tai dé xéc suat P,(k) dat cuc dai ; trong dé [a] 1a ky hiév phan nguyen cha a. . Vi du 1.27. Mot xa thi ban ngdu nhién doc lap 14 vién dan vao mot muc tiéu véi xdc sudt ban tring dich cha méi vién dan 18 0,2. Tim sé vién dan ting dich véi kha nang I6n nhat. Gidi : . Xem viéc ban d6c lap 14 vien dan vao mot muc tiéu nhu 1a tién hanh 14 phép thir Bernoulli véi xéc suat tring dich cha mdi vién dan (bién co A) la khong’ déi p = 0,2. Ta c6 n= 14. Vay np-q = 14. 0,2 -0,8 = 2, 1a sé nguyén. Vay cd hai gid wi chak ; ky = 2; ky =3 tai dé xdc suat P,(k) dat cuc dai Bai tap chung | 1. Kiém tra theo thi ur mot 16 hang gém N san phdm. Céc sin phdm déu thuéc mét trong hai loai t6t hodc x4u. Ky hiéu Ay (k = 1, 2, .., N) 1a bién cé chi san phdm kiém tra thit k thugc logi x4u. Viét bang ky hieu cdc bién cd sau day : a) Ca N san phdm déu xau. b) Co ft nhat mot san phdm x4u. c) m sn phdm kiém tra dau 1A t6t, cdc san phdm cén lai 1a xdu. d) Cac san phém kiém tra theo thi tu chiin 1 xu, cdn cdc san phém kiém tra theo thi ty 1é 14 164. e) Khong gian bién cé so c4p c6 may phan tir, 2. Ban khéng han ché yao mot mye tiéu cho dén khi cé vién dan tring muc tiéu thi thoi ban. Gia sir mdi lan bin chi c6 hai kha nang tning bia (bi&n c6 A) hodc chéch bia (bin c6 A). a) Hay mé ta khong gian bién c6 so cap. b) Hay néu 1 he day da cdc bién cé. 37 38 C6 n bénh ahan. Goi Ay 1a bién c6 bénh nhan thit k khdi bénh. Hay viét bang ky hiéu cdc bién cé sau: a) Tat cd cdc bénh nhan déu khdi bénh. b) Co it nhat mét ngudi khong khdi benh. c) Cé dung 1 ngudi khong khdi bénh. d) C6 diing 2 ngudi khong khdi bénh. Mot dung cu dign tir gdm c6 3 béng dén loai I va 4 béng loai I. Goi Ay (kK = 1, 2, 3) la bién cf chi bong dén loai I tht k tét, con B G=1, 2, 3, 4) la bien c6 chi béng dén loai II thir j tét. Dung cu tiép tuc am vie dugc néu c6 ft nhat | béng loai I tet va khong it hon 3 b6ng loai TE tot. a) Hay biéu dién bién c6 (C) chi dung cy van lam viéc duyc qua céc bign c6 Ay va Bj va cdc bién cé déi cha ching. b) Biéu dién bién c6 (D) "cd 1 vA chi 1 béng dén Loai I t6t va c6 ding 2 béng dén loai 2 16t". Cho hai bién cé A va B. Xét cde bién 6 A, A, AUB. a) Cac bien cd d6 c6é xung khac ting d6i khong. b) Cac bién c6 dé cé lap thanh hé ddy da cdc bién co khong. Chon ngdu nhién 1 cong nhan trong sé cdc céng nhan cé mat 6 xf nghiép. Goi A 1a bién c6 xay ra khi ngudi céng nhan duge chon la nam va B 1a bign co ngudi cong nhan duge chon & khu tap thé ; CIA bién c6 ngudi céng nhan duge chon khong hut thuéc la. a) Hay mo 14 bién cd ABC. b) Voi diéu kién nao tac6 ABC =A, . c) Khi nao thitacé C= A. Cho ba bién 6 A, B, C, Viet biéu thic chi bién cd. a) Chi c6 A xay ra. b) A va B xdy ra nhung C khéng xay ra. ¢) Ca ba bign cé cing xay ra. d) Cé it nhat mot trong ba bién 6 A, B, C xay ra. oe $8 10. ) C6 it nhat hai bién c6 cing xay ra. g) C6 mot va chi mot trong ba bién cd Ay xay ra. h) Chi co hai trong ba bién c6 dé xay ra. i) Khéng cé bin cé nao trong ba bién co dé xay ra. k) Khong cé qua hai bién cé trong ba bién cé dé xay ra. C6 5 cuén sdéch khdc nhau A, B, C, D, E dat trén gid sdch. Rit Jan lugt (khong hoan lai) 3 cuén. a) Khong gian bién cé so cp cé may phan ti. b) S6 bién cé so cAp thuan Igi cho bién cO rit duoc cudn séch A va bién cé khong rit duge cudn sdch A IA bao nhiéu. M6t ba me sinh hai con (mdi lan sinh duge mét con hoic trai hay gai). a) Khong gian bién c6 so cap cé may phin tit. b) C6 bao nhiéu bién cé so clip thuan loi cho 2 con cd 1 trai, 1 géi ? Chia ngdu nhién 15 tang phdm cho 3 ngudi. a) Co bao nhiéu kha nang thuan loi cho bién cé : "ngudi thir nhat dugc ding 3 ting phim". b) C6 bao nhieu kha nang thuan Ii cho bién cé : "méi ngudi duge ding 5 tang pham”. Bai tap sir dung dinh nghia x4c suat : i. Mét 16 hang gém 1000 san phdm, trong dé c6 30 san phdm xdu. Lay hit hoa san phdm tir 1é hang. a) Tim xdc sudt dé sin phdm lay ra la san phdm t6t. b) Lay ngdu nhien (1 lan) 10 san phdm tir 16 hang. Tim xdc suat dé " tong 10 san phdm lay ra cé ding 8 san phdm tt. 12. 13. Mot hop chiia 30 bi trang, 7 bi dé va 15 bi xanh. Mot hop khac chia 10 bi tring, 6 bi dé va 9 bi xanh. Ta lay ngdu nhién tit méi hop 1 bi. Tim xc suat dé 2 bi rit ra clmg mau. Gieo déng thdi hai con xtc xfc can déi va déng cht. Tim xc sudt sao cho : a) Téng sé chdm & mat tren hai con xtic xdc bang 8. 39 14. 15. b) Hidu sé cham & mat trén hai con xtc xc c6 tri s6 tuyét déi bang 2. c) $6 cham d mat trén hai con xiic xdc bang nhau. Mot 16 hang cé n san phém trong d6 cé m san phdm xéu. Lay ngéu nhien tir 1d hang k san phdm. Tim xéc suat 48 trong k san phdm My ra c6 ding s san phdm xdu. Chia 12 tang phdm cho ba ngudi. Tim xéc sudt dé: a) Ngudi thi nhat dugc ding 3 tang phdm. _ b) Méi ngudi dug 4 tang phdm. 16. 17. 18. 19. Mot khod chit duge Mp nén béi 6 vong ghép tiép nhau quay quanh mét truc. Méi vanh déu chia thanh 6 phiin bing nhau, trén méi phan 6 ghi 1 chit sé. Khod duge mé khi méi-vong dat ding vi tf xc dinh truéc. Tim x4c suat dé md duge khod (gid sit cdc ch 86 duge lap ghép m6t cdch ty ¥). M6t loat vé xé s6 v6i téng sé tién vé IA n dng. Gid méi vé 18 300 déng. Sé vé tring thudng loai q, 14 m, déng, loai q2 1a m, déng (q; > q2)- a) Tim xac suat tring thuéng khong qué q, déng cia 1 vé. b) Tim xc suat tring thudng q2 déng cia 1 vé. 12 hanh khach lén ngdu nhién 4 toa tau. a) Tim xéc suat dé mdi toa c6 3 hanh khach. b) Tim xc suat dé trong mQt toa c6 6 hanh khach, mdt toa c6 4 hanh khich, hai toa cdn lai m4i toa 1 hanh khéch. Mot khach san 6 6 phong phuc vu khdch, nhung c6 t&t ca 10 khach dén xin nghi tro, trong dé ¢6 6 nam va 4 nit. Khach san phuc vu theo nguyén tac "ai dén trude phuc vu trude va méi phong nhan mot ngudi". a) Tim xdc sudt dé cho cA 6 nam déu duge nghi tro. -b) Tim xéc suat dé 4 nam va 2 nit duge nghi tro. c) Tim xéc sudt sao cho ft nhat c6 2 trong 4 nit duge nghi tro. XAc suat hinh hoc : 20. 40 Trén dudng trdn tam O ban kinh r ngudi ta lay mot diém A cé dinh. a) Lay ngdu nhién diém M trén dudng tron 46. Tim xdc sudt dé khodng cach tir M dén A khong vuot qué r. we - b) Lay ngdu nhign diém N trong hinh tron dé. Tim xée suat dé khoang cach ti N dén A khong vugt qué r. “ 24. Cat ngiu nhién doan day dai 1 mét thanh ‘ba doan. Tim xéc¢ sudt dé tir ba doan dé ta dung duge mot tam gide. _ 22, Lay ngdu nhién hai s6 duong (méi sé khong 16n hon 1). Tim xac suat sao cho téng cia ching khéng 1én hon 1, cdn tich cla ching khong 2 I6n hon g- , 23. Cac hé sé a, b cha cdc phuong trinh : a) x+ax+b'=0 by (at 1x2 +2bx-at1=0 duge lay ngdu nhién gid tri trong doan {— 1; 1]. Tim xc sudt dé : — Phuong trinh (a) c6 nghiém thu. — Phuong trinh (b) c6 nghi¢ém thuc. 2A. Tren doan OA c6 do di Is cia trye Ox, dit ngiu nhien hai diém B (OB =%) s va C (OC = y). Tim xdc suat sao cho dé dai BC bé hon 2 Bai tap vé xac sudt téng, tich, xac sudt diéu kién : 25. Ban ba vién dan vao cling mét bia. Xac suat trong dich cia vién thir nbdt, vign thé hai va vien thit ba tuong img bang 0,4 ; 0,5 ; 0,7. . a) Tim xéc suat sao cho trong 3 yién dan c6 dung 1 vién tring dich. b) Tim xéc suat dé c6 ft nhat 1 vién dan tring dich. 26. Mot 16 hang gém 150 san phdm 06 chita 6% phé phim. Negudi ta ding phuong phap chon mau dé kiém tra 16 hang va quy wdc rang : Kiém tra lan lugt 6 san phdm, néu cé it nhat 1 trong 6 san phdm 46 la phé phdm thi loai 16 hang. Tim xéc suat dé chap nhan 16 hang. 27. Ban lién tiép vao mot muc tiéu cho dén khi nao cé 1 vién dan dau tién trang muc ti¢u thi ngiing ban. Tim xdc sudt sao cho phai ban dén vién thir 6. Biét rang xdc sudt tring dich cla mbi vién dan 1 0,2 va cdc ian ban IA doc lap. ai 28, 29, 30. 31. 32. 42 Mot may bay gém ba bo phan cé tam quan trong khéc nhau. Muén ban roi duoc may bay, thi chi cin cé 1 vien dan tring vao bé phan thi nhat, hoac 2 vién dan tring bo phan thit hai hoac 3 vien dan tring bo phan thi 3. Xée sudt dé 1 vien dan tring b6 phan the nhat, unt hai, thit ba vdi diéu kien vién dan dé da tring may bay tvong img bing 0,15 ; 0,30 ; 0,55. Tim xdc suat dé my bay bj ban roi khi : a) C6 1 vién dan tring. b) C6 2 vien dan tring. c) C6 3 vién dan tring. d) Cé 4 vien dan tring. Mot nha may san xuat bong dén. May A san xuat 25% sé béng dén, may B san xudt 35% s6 bong dén, con may C san xuat 40%. TY lé sin phdm héng cha cdc may dé trén téng sé-san phdm do nha may d6 san xudt tuong tng bing 5% (may A), 4% (may B), 2% (may C). Lay ngdu nhién 1 san phdm thi duoc san phdm xau. Tim xéc suat dé cho sin phim [ay ra la do: a) May A san. xuat. b) May B san xuat. c) May C san xuat. Hai dau thi A va B-thi dau mot 86 lan, trong mdi Lin hodc déu tha A thang hoae d4u the B thang. Xéc suat thang cha A trong mdi lan bang p. Trude Iiic vao thi dau déu cd quy ude 18 méi dau thi phai thang may Ian méi duge xem 1A thang cudc. Trd choi bi huy néu khong cé dau tha nao thang di sé dn quy dinh dé thang cudc. a) Tim xéc suat dé A th4ng cudc, néu gia sit A can cé 2 lan thing, cin B phai cé 3 lan thang. . b) Tinh xdc suat thang cuoc cia A, néu gia str rang A can thing m lan, cén B thang ni lan. Mot hoc sinh khi vio thi chi thudc 18 trong 25 cau hdi thi. Tim xc suat dé hoc sinh tra J3i duge 3 cau hdi ma hoc sinh dé rit duge. Ba cau bé choi trd choi gieo déng tién lien tigp. Ai gieo duge mat sap dau tién sé thing cuéc. Tim xdc suat thing cudc cha méi cau bé. Bai tap vé cong thite xde sudt ton phan va cong thie Bayes : 33. GiA sit c6 3 kién hang voi sé san phdm t6t tuong tng Ia 20, 15, 10. Lay ngdu nhién 1 kién hang (gid sit 3 kién hang d6 c6 cling kha nang nit) réi tir ki¢n dé lay hd hoa 1 san phdm. Biét rang 3 kién hang dé déu c6 20 san pham. a) Tim xéc suat dé sin phdm chon ra 1 san phdm tot. b) Gid sir san phdm chon ra Ja san phdm tét. Tim xdc suat dé san phdm d6 thudc kién hang thit hai. 34. Véi 3 kién hang duoc cho nhu trong bai 33, ta chon ngdu nhién 1 kign va ti kién d6 lay hd hoa 1 san phdm thay 1a san phdm tt. Tra san phdrh d6 lai kien hang vita ly ra, sau dé lai lay. tiép 1 san pham thi duge san pham tot. Tim xée sudt dé cdc san phdm duge Idy ty kien hang thi 3. 35. TY s0 6 to tai va 6 t6 con di qua duéng cé tram bom dau Ja 7 Kade sudt dé 1 0 10 tai qua dudmg duge nhan ddu 18 0,1 cdn xdc suat dé 16 t6 con qua dudng duge nhan dau 1a 0,2. C6 mét 6 t6 qua dén tram dé nhan dau. Tim xac suat dé 6 t6 do 1a xe ti. 36. Cho n hop bi, méi hép chta m bi trang va k bi do. Lay ha hoa 1 bi tir hop thif 1 vA bd vao hép thi 2, sau dé ay hit hoa 1 bi & hop thit 2 bd yao hop thit3 ... Tim xdc sudt sao cho vién bi cudi ciing rut ra ti hOp thit n 1a bi trang. 37. Tién hanh 3 phép thir doc lap. Xac suat xudt hin bién cd A trong mdi phép thi la p = 0,1. X4c sudt xuat hien bién c6 B tuy thudc vao sé lin xuat hién cla A. Néu A xudt hign i lin i=0, 1, 2, 3, thi xéc suat xudt hién bién cd B tuong ting 1 0, i. Tim s6 (chi s6 lin xuat hign bién cd A) c6 kha nang nhat, néu gid sir bién cé B da xuat hién. Phép thi Bertuolli— Cong thite xc sudt nhi thie: 38. Mot 16 hang chifa rat nhiéu san phdm véi ty 1¢ phe phdm 1a p = 0,02. Can phai ldy mét mau v6i c& bing bao nhieu, sao cho xde sudt dé 66 {t nhat 1 phé phdm trong mau d6 khong bé hon 0,95. 4B 39, 40. 41. 42. 43. Mot ba me sinh 3 ngudi con (méi ldn sinh mot con). Gid sit xdc suat . ay. fe ena ; sinh con trai la =. Tim xdc sudt sao cho trong 3 con dé : 2 a) Cé 2 con trai. b) C6 khéng qua 1 con trai. * c) Cé khong ft hon 1 con tai. TY 1é hoc sinh trong truéng bi can thj 14 1%. Héi can lay mot mau co bao nhiéu (chon bao nhieu hoc sinh) sao cho trong mau d6 ft nhat 1 hoe sinh bi can thi véi xdc sudt khéng bé hon 0,95. Mot nf céng nhan phu tréch 12 may dét. Xdc suat dé méi mdy det trong khoang thdi gian t cdn dén su cham séc cia nif cong nhan bang 4 Tinh xdc suat dé : a) Trong khodng thii gian t cé 4 may can dén su cham s6c cla nit cong nhan. b) Trong khoang thdi giant s6 may dét cdn'dén su cham séc cha nit cong nhan khong bé hon 3 va khéng Ién hon 6. Tréng 2 hang cay va m6i hang 4 cay. X4c sudt dé méi cay sdng 1a 0,8. Tréng lan thit nhat néu cay nao chét thi tréng lai céy dé. Tim xac sudt dé khong phai téng qué hai Min. Ban déc lap 14 vién dan vao mét muc tiéu. Xdc suat ban tréng dich cia mdi vién dan bang 0,2. Muc tiéu bi phd huy hoan toan, néu cé it nhat 2 vién dan tring vao muc tiéu. Tim xdc suat dé : a) Muc tiéu bi pha huy hoan toan. : b) Muc tiéu bi pha huy mot phan. . Trong mot kho hang c6 chita k sin phdm. Méi sin phdém trong kho hang dé 18 t0t hodc 1a x4u v6i x4c sudt ahu nhau va bing + Chon ngau nhién tir kito- hang. d6 ran san-phdém (chon hoan lai) va thay c6 m san phdm tét (0 < m 2). a) Tim xdc sudt dé 2 ngudi cho truéc lu6n Iuén ngéi canh nhau. b) Tim xéc suat dé hai ngudi.cho truéc luén luén ngéi cdch nhau r ngudi. 49, Gia sit mot hop chia n bi giéng nhau. Goi A 1a bién'cé rat ngdu nhién duge mét sé chan bi va B 1a bién c6 nit dugc sé 1é bi. Hdi bién c6 nao cé kha nang xuat hién nhiéu hon, néu gid thiét céc nhém bi nit & c4c lan déu déng kha nang. Hiféng dan va tra loi bal tap chuong | 1. a) A=A,Ap... Ay b) B= A, VAQU.U ANS 0) C= AA, Ag Amat Ag 5 d) D= A,A,A3A,A3... e) Khong gian bién c6 so cap c6 2% phan tir. 2. a) Khong gian bien c6 so céip gém cdc phan tir. A AA AA A,.., AA A... b) Goi B, 1 bién cd xdy ra khi sé J4n ban 1a 18, va By 1a bién c6 xay ra khi sé lan ban 14 chan. Ta suy ra B,, B, lap thanh hé day da cac bién cé. * 45 10. 46 ey a) A= AjAg... Ag b) B= A, VA, UU AR co) C= Ay Ag. Ag U Ay Ag Ago An UY A\A2 Ay @)D= AA, Ag Ag Ay U Ay Ars Ag~ Ag U oY Are Ag2An-tAn a) C= (A, U Ag UAs)[BiB2B,B4 UB B2B3By B,B,BsB,U U B,B,B;Bs UB,B2B3Ba] b) D=(AyAz As UAIAA3 UA AAq)[BB, Bs Ba U... Bi B2BsB 4) a) Céc bién cd 66 xung kha ting dai. b) Chting lap thanh he day dit cdc bién c6. a) ABC la bién cd ngudi cong nhan duge chon 1a nam.@ trong khu tap thé khong hit thudc. b) Khi ACB, AcC th ABC =A. c) Chic nit cong nhan trong dai héi khong hut thude A=C. a) ABC g) ABC + ABC + ABC b) ABC h) ABC + ABC + ABC eo) AUBUC i) ABC d) ABC k) ABC e) ABU ACU BC U ABC a) C6 5x 4x3 = 60 phan tir. b) Ch x6 = 18 phan ti tuong ting voi bign cé nit duge A. a) Khong gian bign cé so cap 6 4 phan tir O = (TT, GT, TG, GG). b) Co hai bién c6 thuan I¢i do bién cO trong hai con cd mét trai, mot gai. a) C3, x2!? kha nang thudn loi cho bién cO "ngudi tht nhat duge 3 tang phd”. b) C3, x C5) x C§ kha nang thudn Igi cho bign 6 "mdi ngudi dugc 5 tang pham”. . 8 2 LL. ay P= PEs = 097: py p= SueX So, Cio00 2 _ 30x10 + 7x6 415%9 _ 207 . “Pe 52% 25 635 5 g 2 621 13. a) PA) = 3g } b) PB) = 3g = 9 * PO = 35 7S S K-S 14, a) p= Sn XS Cy cx 2? | Ch ecgx Ch I 15 a)p= a? Dp 3 ~ 43? 1 16. P= 7a) p= tm -p) p= ome 2! : 12! 1) P= Gg? DP cara? 1 3 31 tka) P= 71g ° bpazs ©) P= 20.2) p=43 b) p= 90,391. Huéng dan a) Tap hep nhing diém M tren dutmg tron ma khoang cdch tit.M dén A khong vugt qua r nim trén cung BAC. Vi vay xac suat dé khi lay ngdu nhién diém M trén dutmng dn ma khoang cach tk M téi A khéng vuot qua r bang : -— do dai cung BAC _ PAD = Chavi dudng tron 120 = 2a = 360 wig om 8 0.33. b) Xdc suat phai tim 1a: {= Lt wh) dién tich hinh gach _ 3 2 2). 039. dign tich hinh tra mm ” 21. Hudng dan : Goi 46 dai cdc doan cat A x, y—x, 1-y v6iO Sx 300. 41. a) Pia(4)~ 0,238; —-b) Ras mS6)=0,751 42. AJA bién c6 “khong phai tréng qué hai lin" B, IA bién c6 “tréng lan thét nat c6 i cay chet", i= 058. so P(A)= Ere, yP(A/B,) = Scho, 2) (0,8) (0,8)! = (0,8)" >, Cx(0,2)" i=0 i=0 2 43. a) Pg(m 2 2) * 2 +b) Pal) = C140, 20,8)" = F- 44, Dat A = bign c6 “trong n san phdm lay ra c6 ding m phé phém" B, = bién c6 "trong k san phim o6 v phe phar", v=0,....k. 50 Ap dung céng thite xdc suat toan phan, céng thie x4c suat nhi thite va céng thitc Bayes ta nhan duge : 2 Pp 45.m= z + ind =p) 46. Méi méy dién thoai khi goi xem nhu mot phép thir Bernoulli véi xdc suat p= 7 Xéc suat cdn tim Ja P; = 1 — Pig(0) = 0,651. 2m - 6-1) 47. p= ne S 48.a)p=—— q: Bhi biét vj tri cia mot ngydi thi ngubi kia cé thé ngéi & n-Lvi fat icon lai, trong 46 2 vi ui canh vi tri ngudi thu nhat). by Néun=2r+ 2th p= <4. Néun # 2r+ 2 thip=—— 49. S6 nhém cé mot $6 chan bi hay sé bién cd so c&p thuan Igicho A 1a: C+ch+..= Ny SO nhém cé mét sé 1é bi hay 86 bién c6 so cap thuan Ii cho B la: C++ +..=N2 Vay tac6:Ny-N; = 1-(1-1)"= 1, whe 1a P(B) — P(A) > 0. 51 Chuong IT BIEN NGAU NHIEN VA HAM PHAN PHOI Nhiing n6i dung chinh trong chuong: * Khdi nitm vé bitn ngduva ham phan phoi. * Cac tinh chat cda ham phan phdi. * Su d6c lap ciia cdc bith ngdu nhién. * Phén pho xéc xudt cia hain cda bién ngdu nhién. * Ky vong todn, phiong sai, mémen va cic sO dic trung kha. 2.4. KHAI NIEM BIEN NGAU NHIEN, HAM PHAN PHO! VA CAC TINH CHAT CUA CHUNG 2.4.1. Céc khdl niém a) Bién ngdu nhién M6t trong nhiing khéi niéiti quan trong trong ly thuyét x4é suat 1a khéi niém bién ngdu nhién. Tritéc khi dua vao dinh nghia chink x4¢ cla bién ngdu nhién, ta xét mot s6 vi du sau day. Vi du 2.1. Gieo ngdu nhién mét lan déng tién can d6i va déng chit. Ta xem 1 lan gico déng tién nhw la tién hanh 1 phép thir ngdu nhién "gieo déng tién". Khong gian bién c6 so cap tong amg véi phép thir nay aQe= {s. N} . Goi X IA so lan xuat hién mat s4p trong mot lan gieo dé. Ta thay rang X c6 thé nhan 2 gid*tri 0 hoac 1. X = 0 néu déng tién xudt hién mat ngta. Diéu nay cé nghia 1a img phan ti N € Q cho sé 0 véi xdc sudt PC{N} = i. X = | n€u déng tién xuat hién mat sap. Diéu nay cé nghia la tmg phan ti S € Q cho sé 1 v6i xde sudt 1 mSpez a Qua c4e vi du trén ta thay dai luong X lién quan voi phép thir ngdu nhien ma a R ‘ing vdi méi ket qua cia phép thir cho 1 Hinh 2.4 52 $6 v6i mot x4c sudt nado d6, duge goi la gid tri cla X. Dai luong X nhu thé duoc goi 4 bién ngdu nhién (dai lugng ngdu nhién). Bay gid ta di dén dinh nghia chinh x4c bing toan hoc. Dinh nghia 2.1. Ham X x4c dinh trén khong gian bién c6 so cap Q va nhan gid tri trong khéng gian R (R [a tryc sO thyc) néu v6i x e R tap hop {@: X(@) < x} 1a bign c6 ngdu nhién, ( € Q). Ta thudng RY hiéu bién ngiu ohién bang chit in hoa X, Y. Z... Gi tri cha né ky hiéu bang chi thuéng x, y, z Cée vi du vé bién ngdu nhién : — X la s6 con trai trong m6t 1dn sinh (1 con). X 1a bién ngdu nhién. Gid tri ma no cé thé nhan 1 0; 1. — X 1a s6 vien dan tring dich khi ban lién Hep n vién dan déc lap vao mot muc tiéu. Gid tri ma né c6 thé nhan 1a 0, 1, .. — X1a sé san phim 161 trong 10 sin phdm dugc chon ngdu nhién wr lo san phdm cé 100 san phdm tot va 50 he phdm. X ciing 1a bién ngdu nhién. Gia tri ma no cé thé nhan 1A 0, $, ..., 10. — X 14 s6 chm & mat trén con xuc x4c khi gieo 1 Jén con xtic xéc can déi va déng chat. X 1a bién ng4u nhién. — X 1A s6 hat ndy mam khi gieo 10 hat dau tuong. X 1a bién ngdu nhién. — X 1a dO cao cha mét cay tai thdi gian t ndo d6. X 1a bien ngau nhién. Ta dimg lai & vi du ddu : X 1a s6 con trai trong 1 Idn sinh con. Ta thay X théa man dinh nghia bién ngdu nhién 6 trén. Thuc vay, & day khong gian bién c6 so c&p Q = {T, G}, va Xc6 thé nhan 2 gid tri 0 hoac 1. Voi méi x € R ta ching minh tp hop [w : X(@) < x] 14 bién cd ngau nhién. Mudn vay, ta phan tich tap hop nay khi x bign thién tir —<0 dén +0. @ x0 [w: X(a)1 353 Ba tap @,{G},Qdéu 1a bi€én c6é ngdu nhién. Vay [o : X() < x] A bién ngau nhién. Sudt gido trinh nay ta chi xét nhiing bién ngdu nhién thod man diéu kien Pla: X(w) < 40) =1, Ta quan tam nghién céu hai loai bien ngdu nhién : bién ngdu nhien réi rac va bién ngdu nhién lién tuc. Dinh nghia 2,2. Bign ngdu nhien rdi rac Ja bién ngdu nhién ma cdc gid tri cé thé nhan cila no 1a tap hgp hitu han hoac vo han dém dugc. Trong cdc vi du trén, tri vi du cudi cing, déu 1a nhiing bién ngdu nhién rdi rac. Dinh nghia 2.3. Bién ng4u nhien lien tyc 1a bién ngdu nhién ma gid -trj c6 thé nhan cila né 1a tat ca moi diém trong khoang (a, b) ndo dé, a cé thé bang —00, b cé thé bing +00. b) Ham phan phan phi cia bién ngdu nhién Ta nhan thay tap [w : X(@) < x], x € R, thay di néu x thay déi. Do dé xac suat P[w : X(@) < x] cfing thay déi, ufc 1A xdc sudt nay phu thude vio x. N6 la ham cia x. Dinh nghia 2.4. Goi ham Pl@ : X(@) < x}, x € R, 1a ham phan phi cia bién ngdu nhién X va ky hieu : FQ) = Plo: X(o) l Vay ham phan phdi cia bién ngdu nhién X 1a : 54 vaggite PO) voi x0 F(x) = Pio: X() 1 v6i x50 F(x) = va O«l Kul oO Dé thi ca ham F(x) 1a (H.2.2). 2.1.2, Cac tinh chat cla ham phan phdi Hinh 2.2 a) Ham phan phoi F(x) la ham don diéu tang, nghia YA néu x4< X2 thi F(x,) < FQ). That vay, Vix )< X2nén tacé thé viet: [o : X(@) < x2) = [o: X(@) < x,] V [02 Xy < X() < xq). Hai bién cd 6 vé phai la xung khac véi nhau. Do do : Pla : X(w) < xq] = Pla: X(@) F(X). ‘Tir ching minh tinh chat tren, ta suy ra cong thite : Pla : x, < X(@) < kg) = F(X2) - F(x,) (2.1) Va Plo: X=x,) = FOY +0) — F(xy). . b) Ham phan phoi F(x) la ham lién tye bén trai, nghia a: lim F(x) = F(a). xan c) lim F(x) =0 vad lim F(x) =1 x Kote D6i vai ham phan phéi cia bién ngdu nhién r0i rac thi dé thi cla nd 6 dang bac thang (H.2.3), con 46 thi cla ham phan phéi cha bién ngau nhién lign tuc tuyet d6i thi dé thi-cé dang (H.2.4). 55 Hinh 2.3 Hinh 2.4 2.4.3. Phan phi rai rac va phan phdi lién tuc tuyét 46 a) Phan phéi roi rac Gia sir X 1A bién ngdu nhien rdi rac, N6 nhan cc gid tri cé thé vdi cdc xde sudt tuong tmg 1a P[X = x|] = Pi > 0. Cu thé [a : x x x OX, PIX=x)] Pi P2 7 Pa Vi Yip, =1 : (2.2) Dinh nghia 2.5. Bang phan phéi xéc sudt trén duge goi 14 bang phan phéi xdc suat cha bién ngau nhién X. Néu ta sp x€p cdc gid uri X1, Xp, «, Xpy ++ theo thi tu tang dan, vi du XS XQ... H0 Kao ‘Tt-dinh nghia va tinh chat cia ham phan phi ta suy ra: Fx; 60%) = 4p MI, FCs a on yp sn Re (2.7) Ex, (xx j) duoc goi 1a phan phdi bién duyén. Vi du 2,9, Gia sit ham phan Phéi déng thdi cla 2 bién ngdu nhién xX Ya: me oY 4 Ory) 6i Fix, y) = l-e e*s+e vGi > 0, y>od trong trudng hop khéc Tim ham phan phéi cla X, cia Y. Gidi : Ham phan phdi cia X 1a: . 1-e* véi x>0 = lim F = Fe yore fy») { vai x<0 Ham phan phéi cia Y 1a: . i-e% voi y>O = F = Fy(y) = lim FG, y) { wi -y $0 véin = 2, ham phan phéi déng thdi cla (X, Y) 1a F(x, y). Tuong tyr nhu trong trudng hgp mét bién, ngudi ta cing ching minh duoc céng thite : Mién D 1a hinh chit nhat, D = (& y):asx 2 ete et+et-d-et e+e )-01 -e?-e! +e3+1-el-e! +e? 2° ae? 2e3+e%. b) Phan phoi roi rac Ta xét trudng hgp 2 bién. Gia sé X va ¥ 1a hai bién ngdu nhién sdi rac. Chiing c6 thé nhan céc gid tri Kit Ky Xgyeee Xp va Yo yys Yaree Yr : 22 pat Pda :X=x} alo: ¥=y) = py2Gij=12-3 Srp = i=l jel Dinh nghia 2.9. Day céc xdc sudt py si f= 1, 2.005 nhu trén duge goi 1a phan phéi déng thdi cha hai bién ngdu nhién X, Y. Ta cé thé ligt ke hét cdc xde sudt py duéi dang bang sau : Y ~ : x M4 Yo we Ym Xx Pu Pres Pim Xe Pat P22 woe Pam (2.9) | _ Pos Pra a Paro “ 63 Tu phan phoi déng thoi p,;, i, j = 1, 2, ..., cha hai bién ngéu nhién (X, Y) ta 06 thé suy ra phan ph6i cia X va cla Y theo cong thite : Phan phoi xde sudt cla X 1a: PIX (2.10) Va phan phi xdc suat cha Y 1a: . © PIY=yJ= dip §12.-- (2.11) ist Vi du 2.11, Gia sit phan phéi déng thdi cia hai bién ngdu nhién (X,Y) la: 64 Tim phan phéi x4c suat cha X, cla Y, cha X + Y. Gidi: P(X = 1] = 0,10 +.0,06 = 0,16 5 P [X = 2] = 0,30 + 0,18 = 0,48 5 P[X = 3] = 0,20 + 0,16 = 0,36 ; Vay phan phéi x4c suat cha. X 1a x 1 2 3 p | 016 048 0,36 Phan phéi x4c suat cia Y 1a: PLY = 1] =0,1 + 0,30 +0,20 = 0,60 P[Y =2] = 0,06 + 0,18 + 0,16 = 0,40 Vay phan ph6i xdc suat cha Y 1A: ¥ I 2 Pp 0,60° 0,40 Phan phdi xdc suat cha K+ YHA: X + ¥ c6 thé nhan cc gid tri 2, 3, 4, 5. P[X+¥=2)=P[X=1;Y=1}=0,10 P(X+Y=3-=P(X=1; ¥=2]+P[X=2; Y= 1]=0,06 + 0,30=0,36 P[X+ ¥=4]=P(X=2; Y=2]+P(X=3; Y =1}=0,18 +0,20=0,38 P(X+Y=5]=P[X=3; Y=2]=0,16 Vay phan phdi xéc suat cha X + YB: X+Y 2 3 4 5 Pp 0,10 0,36 0,38 0,16 * Phan phot da thitc Xét day n phép thit déc lap G,, Gp, ... .G,, trong méi phép thir Geér bién c6 c6é thé xay ra JA A), Ag, A, Goi p, la xdc suat xudt hién bién c6 A, trong mai phép thir ; p, IA x4c sudt xudt hién bign co Ay trong méi phép thir ;..., p, 1a xc sudt xudt hién bién co A, trong méi phép thir ; Goi X; la s6 Jan xudat hien bién c6 A; trong n phép thit, i= Lr. Khi d6 phan phi déng thai cia X), Xp... X, 1A: _ al ky ke ok, PIX, = ky, X, = ky, ..., X=K,] = kyo

0,y> trong truéng hgp khdéc. Tim ham mat 49 déng thai. Tim ham phan phéi cba X, cha Y. Tinh xdc sudt POs X<2;0<5 Y <2]. 66 Gidi: / aF(x,y) _ [i-e* - ef) yg x>0, y>d ox 0 trong trudng hop khac. fix y)= PF, y) - ety vi x>0, y>0 ; Oxdy 0 trong trudng hop khac. — Ham phan phéi cita X 1a; . l-e* véix>0 (x) = lim F(x,y)= a yore y { voix sO — Ham phan phdi cia Y 1a 1 . 1-e% véiy>0 (y) = lim F(x, y)= Ro xt » {, véiy sO — X&c suat : . . 22 22 PlOsX<2;05Y<2)= f fi £(x, y)dxdy = j fo axdy a0 ss 00 2 2. 2 . = ie jevas)e = fe*a —e)dx 0 0 0 2 = 6%) fedex = 0-27 0 Vi du 2.14, Gia sir ham mat do déng thdi cha hai bién ngdu nhién XK, Y 1a: . —(xty) Si . f(y) = Ae voi x>Os yd 0 trong trudng hop khac. Tim A. Viet bam phan ph6i déng thdi cia X, Y. Tum ham mat 46 cia X, cua Y. Gidi : Hote Theo tinh ch&t cia ham mat d6 ta cé : j J f(x, y)dxdy = b 0-20 67 400 420 Ta cé: j j Ae CO dxdy = 1 a 0 +o (4m A fe*) [eYdy \dx = 1 Al= 1. VayA=1. 0 0 ~ Ham phan phéi d6ng thdi cha X.Y 1a: vi x, y nim géc vu6ng 0 = x Y. thi 2, 3, 4. Fay) = ff f(yvdudv=4,, 0 [Jee duav = vdix>O0;y>0 o0 9 v6ix SO hoac y <0. |p-e*-eF 42 wi x > 0; y>0. — Ham mat d6 cha X : +0 a a : Gi x > 0. ' fy@= | foxyrdy = 4° v x0) J my {r vi x sO. — Ham mat d6 cia Y: “ a Gi > 0. fy(y) = J fG,y)dx -{. vay ao 0 vai ys. a) Day cdc bién ngdu nhién déc lap Dinh nghia 2.11. Day n bién ngdu nhién Xj, Xp, .... X, duoc goi la déc lap néu : F(x), X9, -.-, Xj) = Fy, OF, (Xq) Fy Ky) (2.15) Dinh ly 2.1, Néu t6n tai ham mat do déng thdi f(x,, -.. x,) cla n bin ngdu nhién X,, ..., X, va ham mat d6 cia timg bién fy, (x1) fx, On) thi diéu kién cdn va dis dé n bién dé ddc lap JA: HOR, Kay an q) = fy OE Ifyy OQ), em) (2.16) Trong vi du 2.14: X, Y 1A hai bién ngdu nhién d6c lap bai vi: véi x >0, y>0. trong truttng hop khéc. fx @0)Fy(y) = re = f(x. 9) 68 2.2, CAC 86 DAC TRUNG 2.2.1. Ky ong toan a) Céc dinh nghia va vi du Dinh nghia 2.12. Gid sit phan phi xdc suat cha bién ngdu nhién X 1a: Néu téng sx; {py < +00 thi téng San, dugc goi 1a ky vong todn isd cia bién ngiu nhién X, ky hi¢u E(X) = y XP; (2.17) i=0 : Vi dy 2.15. Cho phan phéi xdc suat cia X la: x 0 P leper L 2 Tim ky vong todn cua X. Gidi : EQ <0xdeixtel 2 272° Vi du 2.16. Ban lién tiép ba vien dan doc lap vio mot muc ti¢u. Goi X 1a sé vién dan ting dich trong 3 vien. Xée sudt tring dich cla méi vién dan 1a 0,5. Tim phan phéi xdc suat cha X. Tinh k¥ vong todn cha X. Gidi: Coi viéc bin 3 vién dan nhu thye hi¢n day 3 phép thir Bernoulli voi xdc suat p = L Theo cOpg thitc x4c suat nhi thifc ta cé : 5 AS . 2 2 8° Pay chinh 1a phan phdi xdc suat cha X. Ta c6 thé viet phan phéi nay dudéi dang : 17, 1" px=w = cf(4) (1-3) =Ch xt 5k=0,1.2,3. 69 2 3 8 3 8 3 3 1 grax grax gris Vi du 2.17. Mot ba me sinh 2 con (méi lan sinh 1 con). Gia st x4c suat sinh con trai 14 0,51. Goi X 1a s6 con trai trong 2 ln sinh. Tim phan phdi xéc suat cha X. Tinh ky vong cla X. Gidi : Xem viéc sinh 2 con nhu thuc hién 2 phép thir Bernoulli voi x4c suat p = 0,51. Theo cong thifc x4c suat nhi thifc ta cé : P(X =k) = CF, 51)" - 0,51)?" *; k =0, 1,2. P(X =k) = CE(0,51)*(0,49°#; k= 0, 1,2. Day 1a phan ph6i xdc svat cia X. Ta cé thé viet né duéi dang : \ E(X) = 0 x (0,49) + 1 x 2(0,51)(0,49) + 2 x (0,517) = 1902 ¥i-du 2.18. Mét 16 sin phdm gém 12 sin phdm trong d6 od 10 sin phdm t6t va:2 phé phdm. Lay ngdu nhién 2 san phdm tir 16 hang. Goi X la 86 phé phant trong 2 sin phdm I4y ra. Tim phan phéi xéc sudt oka X. Tinh ky vong.ciia X. , Gidi : Xéc suat dé cé k ph€ phdm trong 2 san phdm chon ra [a : ke2-k P(X =k] = S290" voi k = 0, 1,2. ‘ Ch 70 PIx= Ky vong ton cia X 1a: 20 1 _22 1 E(X) =0+1x 6 +2% 6 6 = Vi du 2.19. Ban lién tiép doc lap khong han dinh vao mot myc tiéu. Ban cho téi khi nao cé 1 vien dau tién tring muc tigu thi dimg ban. Gia si x4e suat dé vién dan tring muc tidu 1a p. Gai X 1a 86 vién dan cin bin dé Ign dau tien cé vien tring muc tidu. Tim phan phéi x4c sudt cla X. Tinh ky vong toan cha X. Gidi: X 6 thé nhan v6 han cac gid ui: 1, 2,3... 0. Xéc suat dé c6 k vidn dan cin bin éé lin ddu tin cé vien tring muc tigu 1a: PIX =k} = (L - py p;k=1, 2,3, ery Meer DAY 1a phan phdi x4e suét olla X (Phan phoi nay duge goi 1a phan phéi hinh hgc). Dat q = 1=p,tacé: P[IX=kl= ap 51, 2,3, creey Merve Ky vong toan ca X fa : ~ « EK) = kak lp = py. kai k= kel Ta thay Sot v6i |q| < 1 1a chudi s6 hoi tu va F kg Ibe ay. kel tt Bs Mat khac 1 q* = (4 74) (cp s6 nhan cong bdi g, 86 hang dau 1a q). kel @ = qy 1 vay Skah? = Gap) = =>: > q Ted P 1 1 Tacé E(X) = px > =7- =X a= 5 7 Dinh nghia 2.13. Néu bién ngdu nhién X cé ham mat do 1a f(x) va +0 +o néu [ xffoodx < too thi ta goi tich phan J xf@oax Ja ky vong todn 2 2 +0 cia bién ngdu nhién X va ky hiéu E(X) = j xf (x) dx (2.18) 0 Vi du 2.20, Gid sit bign ngdu nhien X cé phan phéi déu trén doan [a, b]. Tim ky vong toén cia X. Gigi: X c6 phan phoi déu tren [a, bj, nghia la ham mat dé cia né cé dang : Oo véix Sa. FQ) = 1 véia b. Vay ky vong cia X 1a: oO b +a E(X) = 7 xf(x)dx = J stood + frfoodx + | xf@)dx 0 a b © e 1 1 x? a+b bay dx +0 = b BO= 0+ fae boa 2 Vi du 2.21. Tuéi tho cia ngudi JA dai lwong ngdu nhién X cé phan phéi mo véi ham mat d6 : f(x) = de vaix>0;A>0. 0 vGix <0. Tinh tudi tho trung binh (tinh ky vong ciia X). Gidi : +o 0 +0 +0 E(X)= f xf(aydx = J xfoodx+ fxfoodx =0+4 J xre™ax 0 9 0 = Dat t= Ax tacd: Ae ge dt tf BoD = 5 Jee d= Fe +e 1; -5 a Hoac ta c6 thé ding ham Gama dé tinh uch phan dang 6 trén nhu sau : 2 Ham Gama 1a ham cé dang Ta) = J x le*dx , a>0. 0 Néu tinh tich phan ting phan 1 14n ta c6 Ta) =(a- DT @- 1). (2.19) Néu a= n (sé ty nhién) thi P(n) = (a- 1)! 40 Ap dung cong thite trén ta tfth duge [retat = 7@) = 1 = 1. , i” vay E(X) = i fre tetdt = zT@) = 0 =i x Vi du 2.22. Gia sir bién ngdu nhjen X cd ham mat do 1a = 0 vi x50 1 f4-% f(x) =;——< x7 e? vai x>0 zy) B 2 1 Tinh ky vong todn cha X. Gidi: + ees 1 ss E(X) = J sfoodx - fxn Bax = J x%e Fax <> 0 953r(2 7{B\o 2r z 2 r(3) dx Dat t= 5 facd dts > Vay BOO en. B b) Tinh chat cia ky vong + F(C) = C (Cla hang 56) ; + Néu X, Y c6 ky vong thi X + Y cing cé ky vong va E(X Y) = E(X) + E(y) Ching minh : 6 day chi chimg minh trong trutng hop X, Y 1a bién ngdu nhién ri rac vGi cdc gid tri tong Ung x4, X25 0.1 Xpys ores VAY ys Yas oon Vey oo 22,..3j=1,2,.. Dat PUK =x] ALY = ¥]) = pip Theo dinh nghia kj vong todn ta cd: 2 « BQO + EY) = Yo xp, + Dj; ist jel ma qj = Ya, TPE oy isl Do dé; BX) + EY) = ¥% [Ee}+3 Ly [E>] = Yd x0, + S Eon ist Gat jal Vist i=l jet ist j=l 7 mee >>X (x + ¥))py = E(X + Y). iéu phai ching minh). + Néu X, Y 18 hai bién ngdu nhien doc lap va c6 ky vong E(X), E(Y) thi E(XY) = E(X)ECY). " N&w¥ =C thi (CX) = CE(X) Ching minh : Ta chi xét trong truéng hop X, Y 1a bién ngdu nhién ri rac. Ta 06 E(X)E(Y) = [Zan] Ss} Céc chudi sé 14 hoi tu tuyét irl j=l 2 2 d6i nén : EQQE(Y) = YY x;x;p,9; i=! j=l 14 X, Y 1a déc lap, nén Pi a= Pi Vay E(X)E(Y)= x x XiX,P,j = E(XY). i=] jel Ménh dé duge ching minh. + Gia sit bién ngdu nhién X c6 ham mat dg 1a Fx) va bién ngdu nhién Y = w(X) c6 ky vong Ey(X). +0 Khi d6: Ey(X) = j we (x)dx . (2.20) e Néu X cé phan phoi 1di rac thi : Ey) = yep (2.21) i=l Vi du 2.23. Cho phan phéi xdc suat cia bién ngau nhién X 1a : Tinh E(2X + 1), EX’, E(e™). Gidi: x E(2X + 1) = 2E(X) +1 > 1 1 1 Ma EM) = Ox 5 tlxsag Vay EQX+1)=2x5+1=2. Seoxtedxtel EX )=Ox7+1 xF=Q x ol yt l E(e")=e xgte xgegtetb) Vi du 2.24. Gia str X c6 phan phéi déu tren doan (0 ;L]. Tinh E(x). Gidi: X c6 phan phéi déu trén doan [0 ; 1],‘nghia 1a ham mat do cla né cé dang : 0 vai x <0 f(x) =41 vai Ol 75 nT ‘aa xy ld Vay BY) = fefendx=0+ [rex O="F), = 3. * Ky vong todn cua vecto ngau nhién n chiéu Dinh nghia 2.14. Goi ky vong ton cla vecto ngau nhién (Xj, Xy, «4, X_) 1a vecto (EX), EX, ..., EX,), trong dé EX, i= in [a ky-vong todn cha bién ngau nhién Xj. co) ¥ nghia cita ky vong - Ky vong E(X) Ja wrung binh cé trong lung. Néu lap lai n in d6c lap phép do dai lugng ngdu nhién X, ta nhan duge két qua Xy, ..... Xp DuGi mot s6 gid thiét nhat dinh thi X = Kit%a tat %e sé hoi ty vé ky vong E(X) khin ><. Y Vi vay véi n da I6n ta cé thé xem K ~E(X) F(x) — ¥ nghia hinh hoc cia kY vong (H.2.6) 5 . ~ 1 BX) = fd - Foo)dx - J Fede Hinh 26 0 oO 2.2.2, Phuong sai Dinh nghia 2.15. Goi EX - E(X))? ia phuong sai cha bién ngéu nhjén X va ky higu D(X) = B(X - E(X))?. Tinh chdt cia phutong sai : + DX = 5G, - EX)’p; (Néu X c6 phan phoi roi rac). isl © +DX= f (x —E(X))*f(x)dx (Néu X 66 ham mat dd £(4)). + DX = BCX”) - (BX). 16 + Néu X va Y 1a hai bién ngdu nhién déc lap va cé DX, DY thi DX + Y)=DX + DY. + D(cX) =c"DX. Vi du 2.25. Cho hai bién ng4u nhien X, Y doc lap va cé phan phéi xdc suat 1a: x 0- 1 Y 2 0 -2 en ee tj) 2 fo 2 2 6 3 6 Tinh E(XY), E(X + Y), DQX + Y + 3), EC), E¢Y?). Gidi : =oxtaixtel, a oyt i z,iil EX) =Ox 5+ xgaa3 E(X*) = 0 xgtl XB79 2 =E(X2)- zoi_fly iL DX = E(X") - EQ)Y = 5 (5) "4 E(Y) = 2x240+(-2)x1 20 =2xe xE= 2) 52,1) 2,1 8 4 E(Y*) = 2 xgror? “6-673 4 4 DY=3-0=3 Ta c6 : E(XY) = E(X)E(Y) = 0x z =0 VaEQ + ¥)= B00 +00 = 4405 DOX +¥ +3)24DX+D¥ = 4x4 e145 i 2 4 4°3 3 Vi du 2.26. Véi gid thiét nhu vi du 2.24. Tim phuong sai ciia X. Gidi : : 1 3 2)_ (ax =|! ots taco EX) = 4 Boe) = fe ‘dx = Sp 77 i TACOE = 5 77 ee ee 2 2, 1y_4 Phuong sai cla X 14: DX = E(X") — Ex)? = 57 (5) “72 Vi du 2.27. Voi gia thiét nhu trong vi dy 2.22. Tim phuong sai DX. Gidi : 2. bo f-14 weak E(X*) = f?°———” © 2dx = ——_ fx e 2dx 0 oF 5) 5 @! 8 2 (8 2r(5 patt=%.Tacéat= 2% BPS ee yD awa BK} = —!_ aay feta = r(3+2) eG) HG) (+ , "Vay DX = BCX?) = (E00)? = 9? + 2n- 1? = 2a. 2.2.3. Mémen a) Momen goc bac k Dinh nghia 2.16. Goi E(X*) 1d momen géc bac k cita bién ngfu nhién X. k = 1, E(X) A ky vong cia X. . 5 b) Mémen trung tam Dinh nghia 2.17. Goi EK - EX))* Ja momen trung tam bac k cia bién ngdu nhién X. Néuk = 1 thi EX - B00) =0. _ Néu k = 2 thi EC - E(X))? Ia phuong sai cha X. Néu k = 3 thi E(X — E(X))’, ta sit dung dic inmg nay ¢é do 46 lech trai, léch phai cla 46 thi ham mat do. “le Je [3 Jia. Qn, Ta biét E(X) = n. fs Vos E(x?) = a 78 ey Trong thyc t€ ngudi ta thudng diing cdc dai lugng sau dé do dé léch phai, léch tri cia dé thi cha ham mat d6. x AT (x BQO) £(xpax CK €6 hm mat do £2). Ay= | Xan (2.22) AD (4 -B(S)) _ (XK 66 phan phdi roi rac). iz. x oO A,=0 A,>o Hinh 2.7 Hinh 2.8 Hinh 2.3 Khi A, <0 thi phan phéi cé 46 lech phdi (H.2.7). Khi A, = 0 thi phan phoi d6i xing (H.2.8). Khi A, > 0 thi phan phdi od 49 Iech tréi (H.2.9). Néu k = 4, E(X - E(X))* mo td 9 nhon cia 46 thi ham mat d9. Trong thuc té ngudi ta thutmg ding dai lugng sau 4é m6 ta dé nhon cia dé thi ham mat 46. . . i és a F (x-BOQ20)' #(x)dx—3 (Vai X 06 hrm mat 40 fix). ey =| ° nin (2.23) 1 4 . . wee -B(X))' pj-3 (Voi X 06 phn ph6i roi rac). i 2.2.4. Cac sé dac trumg khac a) Mét (mod) Dinh nghia 2.18. Mét (mod) la gid tri cia bién ngdu nhién X duge ky hieu Fa xpoq ma tai d6 hBm mat dQ f(x) dat cuc dai. Trudng hop X fa bién ngdu nhién rdi rac, Knog 1 gid tri tai sé xdc sudt P[X = Xmoa] 1 16n nhat. 719 % & Vi du 2.28. Cho phan phéi x4c suat cha bién ngdu nhién X 12: x -4 0. 1 P i 2 i 6 3 6 Xmod = 0 vi P[X = 0] = 2/3 (16n nhat). Vi du 2.29. Gia sir bién ngdu nhién X c6 ham mat dé : 3) f(x) = e 26 Ta théy Xiaoq = 3 (H2.10) tai dé ham mat do dat 216 cuc dai. Hinh 2.10 Hinh 2,11 Chit $ : Mod cé thé c6 v6 s6 gid tri. Hinh (H.2.11), ca khoang (a, b) ma f(x) dat cue. dai,a1 x Tit F(x) = 1/2 suy ra xye = 1/2. Hinh 2.12 Chi § : Trung vi c6 thé c6 vO s6 gid tri hinh (H.2.12). 80 c) Hé sé bién thién Dinh nghia 2.20. Ty sé M = O duc goi ia hé s6 bién thién. Ngudi ta ding hé sé nay dé so sinh do bién dong cia nhiéu dém déng vdi nhau. 2.2.5. Hé s6 tudng quan va ma tran tung quan a) Hé s& tuwong quan ctia hai dai lugng ngdu nhién Binh nghja 2.21. Goi ty 86 p(X, Y) = ae (2.24) la hé s6 tuong quan cia hai dai lugng ngdu nhién X, Y. Néu mét trong 2 dai Iugng ngdu nhién X, Y 1a hang s6 thi quy wc p(X, Y) = 0. : ¥ nghia : Hé sé tuong quan p(X, Y) cho biét mttc dé quan hé giita hai dai luong X va Y, Tinh chat ca hé so tuong quan : -1)x,P[X =x,;/Y =y] = E(X/Y=y) Ia ky i=] vong cé diéu kién cia bién ng4u nhién X véi diéu kién Y = y. +0 Dinh nghia 2.26, Goi tich phan E (Y/X = x) = f yf(y/x)dx 1a ky vong cé diéu kién ca bién ngdu nhién Y véi diéu kien Xex. +0 Tuong ty, goi tich phin ECK/Y = y) = J xf(x/y)dx 1 ky vong c6 os diéu kien cia bién ngdu nhién X véi diéu kien Y = y. Vi du 2.32. V6i sO ligu nhu trong vi du 2.31. Tim ky vong diéu kién cua Y véi diéu kien XK = 5. Gidi : Truéc hét ta-phai tinh phan phoi cé diéu kién cia Y voi diéu kién X=5. Ta biét oly =y,/x~s]- Pie sory = ai) PIX = 5] 0,30 _ 5 PLY = 0,4/K = 5] = a7 0,12 _ 2 PLY =08/K=5)= G75 = 5 84 Ta viét duéi dang bang : PLY =y/X=5]| 5 2 7 7 Ky vong diéu kién cua Y vdi diéu kien X = 5. 5 2.2.16 3,6 BOK = 5) = 04x 54085 = 54 =, Vi du 2.33, Cho ham mat d0 déng thoi ciia hai bién ngdu nhién X, Y [a : 2 voix >0, y>oO f(y) =4(+x+yyP 0 trong truéng hgp khac. Tim f(y/x) 5 E(Y/X = x). Gidi: Ta 06 f(y/x) = $Y), trong dé fy(x) = 7 f(x, y)dy a? x! jh Thay cu thé biéu thite cita f(x, y) ta c6 : 40 _—ee v6ix>0O —. 7 véix > 0 kk@O=4 5 (d4txtyy | = 4 (+x) j 0 voix <0 0 vaix <0 120. + x)* se ft FS vdix>O;y>0 vay foyisy = RY) = ara ye f(x) x 0 trong truéng hep khac. Ky vong diéu kién cia bien ngdu nhién Y voi diéu kien X = x 1a: Ty 4a+x)" 1 sdy=Z0+x) o d+xtyy ” . E(Y/X=x)= f yf(yiody = b) Tinh chat cita ky vong cé diéu kién + N€u cj, c la hai hang s6 va Y,, Y2 c6 k} vong diéu kién E(Y;/X), E(¥2/X) thi B(cy ¥, + cy ¥2/X) = c,ECY ,/X) + cgE(¥/K) 85 “1 ss Pas + E(Y) = E(E(Y/X)). + DY = D(E(Y/X)) + E(D(Y/X)). Trong dé D(Y/X) = EL(Y - E(Y/X))°/X] duge goi la phuong sai diéu kign cia Y v6i diéu kien X da cho. 2.3, MOT SO PHAN PHO! THONG DUNG 2.3.1, Phan phéi nhj thie Dinh nghia 2.27. Bién ngdu nhién X cd phn phéi nhi thttc véi tham sé (n, p) nén phan phoi cia né cé dang : . PIX =k] = Chp*qt* 5k =0,1,...0;,q=1-p Khao sat ding digu cia x4c sudt P[X = k] khi k bin thién tir 0 dén n. PIX=k+1]_ Cktlpktigackl _ (@-kp Muon vay ta xét: x= k “Cheyne * &eq Ty sO nay = 1 tuong duong véi (n — k)p = (k + 1)q hoac tuong durong k np ~—q- Tir két qua trén ta két Juan rang : X4c suat P[X = k] tang khi k tang ti 0 dén np - q va né gidm khi k tiép tuc tang ty np ~ q dén n. Vik nhan gid tri nguyén nén ta c6 ket Juan sau : — Néu np — q 1 nguyén thi x4c sudt P,(k) = P[X = k] dat cc dai tai 2 diém : kg = np-q vak; =np-q+l. ~ Néu np —q khéng nguyén thi chi cé | gid tri cia k 1 ky = [np - q] + 1, ma tai dé xdéc suat P[X = k] dat cue dai. Trong d6 [np — q] ky higu phan nguyén cia np — q. a) Ky vong todn cha X a o k=1n-1-(k-1) = Kokoo-k 5° _(a- Dip 4 EX) = Do kCopta = md G= Din =1 ki 86 “eye wae patr=k- 1, tacé: . a-1 BX) = ap Chpta” = npr + qy’' = op r0 b) Phuong sai cia Xx Trude het ta tinh BCX?) = 7 K2ckpkg’* k=0 Tinh tong ty nh phan trén, ta nhan duge EX’) =npq+ wp’. Phuong sai cia X 1a: DX = F(X?) — (EX)? DX = npq + n?p" ~ (np)? = mpd. Vi du 2.34. Gieo 1000 hat dau tuong. Xo sudt nay mém cila méi hat 1a p = 0,8. Goi X 1a 36 hat nay mam trong 1000 hat. Tim phan phdi xac suat cha X. Tinh xdc suat P[X 2 11. Tinh ky vong va phuong sai ctia X. Gidi : Gieo 1000 hat dau tvong duge xem nhu thuc hién 1000 phép tht Bernoulli voi xac sudt nay mam p= 0,8. Theo cong thitc xéc swat nhi thie tacéd: P[X =k} = Cfono (0 8) (0, 210K k=, 1, 25 1000 Day chinh la phan phdi xac sudt cha X. — Xéc suat : PIX2 =) -P[X=0)=1 ~ (0,2) — Ky vong cla X : E(X) = np = 1000 x 0,8 = 800. ~ Phuong sai cha X : DX = npq = 1000 x 0,8 x 0,2 = 160. Vi du 2.35. Mot 16 san phdm cé ty le phé phdm Ja, 5%. Lay ngdu nhién lien tiép. (cd hoan Jai) 30 sin phdm tir 10 hang. Goi X la sd san phdm tot trong 30 san phdm lay ra. Tim phan phéi x4c suat cha X. Tinh ky vong todn va phutong sai cla X. Tinh s6 san phim t6t c6 kha nang nhét trong 30 san phdm {ay ra. Gidi : Xem viée ldy lien tiép (c6 hoan Jai) 30 sin phdm ti 16 hang nhu viéc thuc-hign day 30 phép thit Bernoulli. X4e suat 4é 1 sin phdm 1a san phdm tét a p= 1- 0,05 = 0,95. . 1000 87 ‘Se Theo cong thie xdc sudt nhi thife ta c6: PX =k] = Cho(0, 95) (0,05)°* 5k = 0, 1, ---. 30 Day 1a phan phoi xde suat cla X. Ky vong ton cia X : ECX) = np = 30 x 0,95 = 28,5. Phuong sai cla X : DX = npq = 30 x 0,95 x 0,05 = 1,425. 2.3.2. Phan phoi Poisson Dinh nghia 2.28. Bign ngfu nhién X cé phan phoi Poisson voi tham 36 4 > O néu phan phéi xdc suat cha né cé dang : 88 ake’ PIX =k] = Be 20,120 ker* Ham phan ph6i cia X : F(x) = x voix ER. kex . . _2 pee af geet Ky vong cba X : ECM) = DE = he Lew! Datr=k—- ita cé: E(X) = we ye =hete =2. ro! Phuong sai cla X 1d DX = 4. Su lién hé giita phan phéi nhi thitc voi phan phéi Poisson : Pinh ly 2.2. Neunp >. p> Okhin > thi ka-k Me PAK) > khin 20 Ching minh : DAt np = 2 ta suy 1a p= A/a. Tacé P,(k) = Chpta- pr* -))..a- k= 1 I — nant) a G ») ka — py _ n(n nln —&- 9) (KY (yp ® re . . ~ k! n n ot ay giit A khong déi va chon > & thi p> 0 vatacé: n(n = 1). = =D) 4 (: yr lim P,(k) = lim - nw kink 2 tn (1-}[1-2) (ESB ak ay. nV ake? = Fim (1-4) tim (1-*) Ke Dinh ly dugc ching minh. Ti dinh ly trén ta rit ra cong thitc “on xi véi n khé Idn va p kha bé ta cd: It (2.26) Vi du 2.36. Mot bao théc gidng cé ty 1é hat lép 14 0,0002. Chon ngau nhién lién tiép c6 hoan lai 10000 hat. Tinh gan dung xc suat dé trong 10000 hat cé6 dting 5 hat lép. Gidi : Kiém tra lién tiép cé hoan lai 10000 hat dugc xem nhu thc hién 10000 phép thir Bernoulli, p = 0,0002 ;k = 5. Theo cng thie xap xi d trén ta cd A = 10* x 0,0002 = 2 va xc sudt phai Gm 1a: He? PS) = 2.3.3. Phan phéi sléu béi Trong chuong I ta da gidi bai ton sau : Mét 16 san phdm gém N san phdm, trong d6 cé M san phim tét va N —M phé phém. Lay ngdu nhién 1 Jan n san phdm. Tim xdc suat dé trong n san phdm I4y ra c6 dting k san phdm tot. Gidi : Xdc sudt phai tim 18: - ck Cu, n N q(k, N, M, n) = 89 < 3s Set Dinh nghia 2.29. Bién ngéu nhign X cé phan phdi siéu boi véi tham s6 N, M, n néu phan phéi xdc sudt cia né.cé dang : ck x chek PIX =k] = oe =q(k,N,M, a); k=0,...M N Ky vong cua X Ja: B(X) = aM ra a. . M(N-M _n-l Phuong si cin X18: DK # ac (NEM \ a4) Dinh ly 2.3. Néu n 6 dinh, con N tang len vO han va ty s6 a >P; 0 < p< 1 thi phan phéi siéu bdi vi tham s6 N, M, n sé tién téi phan phéi nhj thic véi tham 36 (n, p), nghia la: gtk, NM, n) > Py(le) = Chp’(1 - py? khi N > 2. 2.3.4, Phan phdi chudn Dinh nghia 2.30. Bin ngdu nhién X cé phan phi chudn dang téng quat N(a, 6°) néu ham mat d6 cia nd 6 dang ¢ _ (ra? 2 ce ws 1 f(x) = : 2ne D6 thi cla nd 6 hinh (H.2.13). 1 - Trung hop a= 0, o = 1 tacé: f(x) = T° 2 ‘2m Dé thi ca né & hinh (H.2.14). y Hinh 2.13 Hinh 2.14 90 “ace 3 Seg, Ham phan phéi chudn dang N(O;1) : w]% O(x) = e 27du v6ixeR. gue 1 Van Tw tinh chét cia tich phan x4c dinh ta suy ra ®( — x) = 1 — B(x). Dinh ly 2.3. Néw bién ngdu nhién X cd phan phdi chudn dang N(a, 0’) -Y= xo 2 6 phan phéi chudn dang N(0 :1). ~ Plas XO 2r| = 91 ra Been! Tinh chat cia phan phoi khi binh phuong : Néu day cac bién ngdu nhién doc lap X), Xz, «.. X, c6 phan phoi chudn dang N(0;1) thi Z = ¥ x? cé phan phoi khi binh phuong Ce) vGi n bac tu do. ml Bang gid tri cha Z c6 phan phéi x” durgc cho & bang 3 (phéin Phu luc). 2.3.6. Phan phéi Student Dinh nghia 2.32. Bién ng4u nhién X cé phan phéi Student vdi k bac tudo néu ham mat d6 cila né c6 dang : k+l 2 2 fos at! * Z| (3-3) I trong dé (a,b) = feta ~x)°ldx ,a>0, b> 0, duge goi la ham Beta. 0 Tinh chdt don gidn cia phan phéi Student : Néu hai bién ngau nhien X va Y 18 doc lap, X cé phan phéi x2 voi k ¥ bac tr do va Y c6 phan phéi chudn dang N(0;1), thi T= cé phan c Gia wi cia T c6 phan phi Student cho & bang 2 (phan Phy luc). 2.3.7. Phan phdi F (Fisher R.A — Snedecor G.W) Dinh nghia 2.33. Bién ngdu nhién X cé phan phdi F véi m, n bac ww do néu ham mat dé6 cila nd cd dang : phéi Student véi k bac ty do. 0 voix <0 min . m (ape moo sl f= A mn? véix > 0 ™m n m+n Tis |rls 2 (2/13). com Tink chai don gidn cita ham phan phéi F : s 92 Néu X, ¥ 1a hai bién ngdu nhién déc Jap va c6 phan phéi khi binh phuong vdi sé bic ty do tuong tig 1a m va n, thi F = m cé phan phi F vdi m,n bac ty do. Gié tri F cé phan phdi cho & bang 4 (phan Phu luc). Bal tap chuong !I 1, Mot 16 san phdm gém 100 san phdm trong d6 c6 90 sdn phdm tot va 10 phé phdm. Chon ngdu nhién 3 san phdm tir 16 hang (chon 1 lan). Goi X 14 sé sin phém tt trong 3 san phdm Idy ra. Tim phan phéi xac suat cla X. Viet ham phan phéi cia X. Tinh ky vong cua X. Tinh xc suat P[X 2 1]. 2. Gico 10 lan déng tién cin déi va déng chat. Goi X 1a sé lan xudt hién mat sp trong 10 ldn gieo dé. Tim phan phéi xc suat cia X. Viét ham phan phéi. Titth ky vong va phuong sai cha X. Tinh xdc sudt P[X21];P[Ol1 a) Tim a, b dé F(x) 1a ham Lien tuc. b) Tim ham mat dé cia X va tinh x4c suat P[O < X < 1/2]. 14. Cho ham mai 46 cua bién ngdu nhién X 1a : x f= zee vaix>0, @>0 0 voix <0 a) Tim ham phan phéi cita X va tinh xdc suat P[O < X < 6]. b) Tinh k} vong va phuong sai cla X. 95 4 os asd 15. Cho ham mat d0 cia bién ngdu nhién X 1a: fo = no vaix > 0 0 voix <0 a) Tim A. Viét ham phan phi cua X. b) Tinh xdc suat P[O < X < +00]. 16. Cho ham mat 46 ciia bién ngdu nhién X 18 : a L+x? vGi- KX tH, f(x) = a) Tim a, viet ham phan phdi cia bién ng&u nhién x. b) Tinh x4c sudt P[O < X < 1]. 17. Cho ham mat d6 cia bién ngdu nhién X 1a = NIA Alsinx| voi x e(- x 2° 0 wixe(-3.5] Tim A, viét ham phan phéi cla bién ngdu nhién X. 18. Cho ham mat d6 ciabién ngdu nhién X 1a: ax Ps f(x) = he voi kK >0,A > 0 0 vaix <0 f(x) = nD nN Tim ham phan phi cia X. Tinh ky vong va phuong sai cla X. 19. Gia sit ham mat d6 cia bién ngu nhién X cé dang : f(x) = C7(1 — x)? voi0Sx $1. Tim, viet ham phan phdi cia X. 20. Gid si ham mat dé cia bién ng&u nhien X c6 dang : 4a "= e+e* a) Tima b) Tim ham phan phéi cia bién ngdu nbién X. c) Tinh xac suat P[O < X < 1]. 96 21. Cho phan phoi xdc sudt cila bién ngdu nhién X 1a: a) Tinh ky vong va phuong sai cha X. b) Tinh mémen bac ba cia X. 22. Mot lo hang gém 12 san phdm trong dé cé 10 san phdm tét va 2 phe phdm. Chon ngdu nhién 2 san phdm tir 16 hang. Goi X 1a s6 phé phdm trong 2 san phdm chon ra. Tim phan phdi x4e suat cha X. Tinh k¥ vong cla X. 23. Gia sir N, 14 s6 hat phéng xa trong khoang thdi gian t c6 phan phéi Poisson véi tham sé 4 = 1/2. Tinh ky vong va phuong sai ctia N,. . 24. Tim phuong sai cia dai lugng ngdu nhién X chi s6 lan xuat hién bién cé A trong hai phép thir doc lap, n€u nhw xdc suat xuat hién bién cé6 A trong méi phép thi 1a nhw nhau va biét ring ky vong cla X bang 1,2, 25. Dai lugng ngdu nhién roi rac X chi nhan hai gi tri x, va x2 (x2 > x). Xéc suat dé X nhan gid tri x, 1a 0,6. Tim phan phi xc sudt cia X va cdc gid tri x,, x2 ma X c6 thé nhan néu nhu biét k} vong EX = 1,4 va phuong sai DX = 0,24. . 26. Trong 1 16 hang cé 500 don vi hang hod. Ty 1¢ hang kém phém chat la 5%. Lay ngdu nhién lien ti¢p (cé hoan lai) 50 don vi hang hod ti 10 hang. Goi X [a s0 hang ho4 kém phdm chat trong 50 don vi hang hod chon ra. Tim ky vong va phuong sai cla X. 27. Xéc sudt ban tring dich cla mot khdu sing 1a p. Tién hanh bin lien tiép trong diéu kién khong d6i cho dén khi c6 k phat tring dich thi théi bin. Tinh k¥ vong cia so lan ban can thiet. 28. Cho ham mat d6 cia bién ngdu nhién X 1a: 1 —_— vGi x € (~a;a) FOX) = 4 ava? - x? 0 vGi x € (—aja) Tim ky vong va phuong sai cha X. Tutsyne 97 29. 30. 31. 32. sb ro) Gia sis bién ngdu nhién X c6 ham mat d6 1a : f(x) = ae a) Tim a. b) Tim ham phan phéi cia bién ngdu nhién X. ¢) Tinh ky vong va phuong sai cia X. Cho phan ph6i déng thdi cha 2 bién ngdu nhién X, Y 1a: x Y 1 2 0,4 0,1 0,2 0.8 0,1 0,6 a) Tim hé s6 tuong quan cha X, Y. b) Tinh ky vong diéu kién chia X vi diéu kien Y = 1. Gid sé ham mat 46 déng thdi cia X, ¥ 1a: tony =fh9? WiO0o YO)" tem véiy >0 a) Tim ham mat do déng thii cia X, Y. b) Viét ham phan phéi déng théi cla X, Y. c) Tinh xac suat Pla :0O; y>O0 0 wong trudng hop khac. a) Tinh ky vong cia X, cla Y. b) Tinh phurong sai ca X, cha Y. c) X, Y c6 déc lap khéng ? Tai sao ? Huéng dan va tra (01 bal tap ebuong It ck, x ok 1." Phan phéi xdc suat cia X 1a: PIX =k] = 00k = 0, 1,2,3. ‘100 . x | 0 L 2 3 12 405 4005 11748 16170 16170 16170 16170 Ham phan phot cita X 1a: 0 voix s0 ws VOU O3 : . vary. 4851 KY vong ela Xa: BOX) = = . . =ol-}— 22 Xac suat P[X 2 1J=1-P[x=0}=1 T6170 ° 1 2. PIRS I] = Cig x iy +k =01 1 on 10, Fo)= LY ch eR, a hex 1 11 MAR Us 13g sPOSX<8]=1- 5. 3. PIX=kl=q'"'p;p=0,2,q=08. Do d6 PIX =k] = 0, 8°" 1.0.2 voik=1,2,.. Hm phan phéi cia X 1a: F(x) = 0,2 Og) .xer kex PIX2 2]= 1 — PIX = 1]=1-02=08; PIX <3] =0,36. 99 4. 0 véi x $~2 1 véi -22 5 1 2 PLISXsI=e-7=$5 k 40—k =keck fl) (3 ike PIX=k]= ck, (3) (3) Vok=0, 1, 2,..., 40. 1 I-35 10 PIXS6]=P[X<7] = 0) = O(-1,277) = font 4°4 =1-9(1,277) ~0,101 y++~100 PLY y=88. 1 400 x 7x5 4) \4 PIX, <6, Xp<6]=P{X <6)PIX, <6]=001. 13-4_39 PIX, + Xp < 12] =P[X, +X) < 13] ~ F aS = 0,026, 4j80 x a ci a a) PIX = 1] =e m Phan phdi xdc suat cha Y, Z cing sé 1a phan phdi siéu bdi nhu X, nhung chi khdc nhau la thay m, bing Tg hodc m, tuong tng. Ch xc? x cS b) PIX =r, Y=n,Z=n)5 a, PA)=p'xq:P(LJA,)=1;KA)=1-120; t=] I kk 3 80-k . PX + =K1= chs ( 3) (3) -k=0, 1, 2,..., 80. 100 tae 10. 1. 12. a) f(x) = o trong d6 A= JA, 3 PB) =p * 2 q?; rl X, Y la déc lap vi: PLY =s] = =p"q: P[L=S|= pa; ye qe — OSD! ork gk PiZ=1] E-Dir tml? 4 P[X=r]= >) PIN = al P[X =r/N =n] n=0 P[N = n] cé phan phdi Poisson véi tham sé 2, con : 0 véin3r pyeqe Sete! iy e* Say PIX=r= Se Matas ) mT &(3 ) @-p! a PIX=r]= (4). XL n-3 PIK= WX =3] = eal) . x? 0 1 4 Pa 03.05 02 : X+Y -2 -1 0 1 2 3 Pyay 0,06 O17 0,27 0,27 0,17 0,06 E(X2) = 1,3 ; E(X + Y) = EX + BY = 0,50. D(X?) = 2,01 : D(X + ¥) = DX + DY = 1,05 + 0,6 = 1,65 a) PlO0, @>0. PlOsX<@]=1-e } b) EX =0; DX = 07, Qo 14, a) F(x) = | x Ly . 15. wast, F(x) = nf"? “du voix >0 0 vaix <0 “= b) Pl0g X< +00] = + futetdn = M+D at, n: 0 ni ni ai +: 16.a)a= 4 Fax) = a ° . rt <2 voix < 3 F COS XK v6i -F > voix <0 0 18. a) Foo = a Foo go voix>0,4>0 b) P[ — 11 20.a)a= 2 3 b) F(x) = Zaretge* 3 ce) P[O 0 c) E(X) = 0, DX =2 30. a) p(x, y= 2 02222 b) x 1 | 2 P[X=x,/Y=1] 1 1 2 2 1 13 E(X/Y=1)=1x z tix Dag ahs 104 cana 1 . 1 . > < = Shige (et_ VWHO Oy >0 9 trong truéng hop khdc. b) Ham phan ph6i déng thai cia X, Y : ek _ andy ~(Sx42y) a Faye {Poe - ete voix >0, y>O trong truéng hgp khac. 12 o)P[o:0<5X <0 ¥<2]= f {ioc O*axay = i 2 =10 fe [ jem} = (l-e“*y1-e%) 0 a 33. a) f(x) = 2xe™ vGi x> 0 va fyy) = dye?” v6i y> 0 E(X) = a , tywong ty E(Y) = a Tr nm b) DX=1- 7, wong DY =1- 7 c) X, ¥ 1a d6c lap. Vi f(x, y) = fxQfy(y) 105 Chitong HIT LUAT SO LON VA DINH LY GIGI HAN TRUNG TAM Nhiing ni dung chink trong chuong: * Luat sO'ln dang Tsébusép va Khinchin. * Dinh Iy gid han trung tam cia Moivie ~ Laplace va iy ng Pp cua Lindeberg. 3.1. LUAT S6 LON DANG TSEBUSEP VA KHINCHIN Trude hét ta xét vi du gieo n déng tién can déi va déng chat. Goi my 1a s6 lan xuat hién mat sp trong n lan gieo dé. Ty sé ra duge goi la din xuat xuat hién mat sap (bién c6 A). Ngudi ta thay rang néu sé lan gieo cang tang thi ma oang gan téi 7 Ta di dén gidi bai todn : véi diéu kien nao thi aa hoi tu vé xéc suat cba P(A). Bai toan nay duge gidi nhd céc dinh ly thuge loai Luat sé 1én. Dinh nghia 3.1. Day (X,, 2 1) dugc goi 14 hoi tu theo xac sudt vé bién ngdu nhién X khi n — 0 néu voi s > 0 cho trude tny ¥ ta cb: tim Plo : |X, -X| ze] =0 va ky higu X, 4x Iw khin>o. Dinh nghia 3.2. Day cdc bién ngdu nhién Xj, X2, «... Xp» ++ dttge goi 1a tuan theo luat s6 1én néu véi e > O cho true ty ¥ ta-cé : inf, EMP tM BODE? Bog] noe Bat ding thitc Tsébusép. 106 58 SS Ménh dé : Gia si bién ngdu nhién X ¢6 ky vong EX va phuong sai DX. Khi dé véi s > 0 cho trude ty ytacé: [JX -EX|2 ©] s DX GB.) Chimg minh : -Tacé: DX = BX — EX)? = E(X - EX) Wtjx_pxjeey) + BOX ~ EX) It}x-exjce) BO s6 duong thit hai 3 vé phai ta cé: DX 2 E(X- EX) Ix. exe] 2 El x. ok)? >eP[|X—Ex|2¢] vay P[|X -EX|2¢]< DX, Mot trong cac dp dung cla fa bat dang thie nay 1a tiéu chun 3 xich ma. Gia si: DX = 0, Chon e = to ta cd: P[|x- EX| 2 to] < <5 Cho t= 1 tacé P[|X - EX]26]<1 (3.2) Cho t=2 ta06 PIX -EX|2 2015 4 Chot=3tac6 PIX EX|2 3015 5 ~ Néu dai luong nedu nhién X cé phan phi chudn cé ky vong bing a va phuong sai bang o, thi ta cfing cé tiéu chudn tuong ty nhu tren. Dua trén bat ding thitc PUX — EX| 0 c6: lim p| [Aut Xe ++ Xe _ ty px, pels nay n nit Chitng minh : Dit Y, = 4 Ma tut Ke Ta 66 EY, = EX, + EX + wt EX, ; Ap dung bat dang thc Tsébusép cho dai long Y, ta c6, vGie > 0 cho trudc tuy y : Cc 2 DY, 1 Y, — EY, Sa" DX; < al al 2 Js en? x "ne? one om . VE phai =~ > 0 khin> en Vay lim P(\Y, -EY,| 2 ¢] = 0. Tird6 nit ra két luan cilia dinh 1y : nw lim ‘| if ‘ =0 nn Hé qua 3.1. Néu day bién ngdu nhién X;, Xp, ..., Xq ddc lap, c6 EX; =a, i= L va DX, o, 108 S Dinh ly 3.2 (Dinh ly Khinchin) Néu day bién ngdu nhién Xyy Xyp 2 Xq AOC lap, c6 phan phéi nhu nhau va EX, =a, i= io thi: Ky +Xp +t My _P yg khin >. n 3.2. Dinh 1y gidi han trung tam cé dién dang Moivie — Laplace, Lindeberg © . Vao nam 1730 De Moivie A. da tim ra su lién hé gida xéc sudt nhi thie va ham mat do chudn. Noi dung nay duge thé hién duéi dang dinh ly sau day : Dinh i 3.3 (Dinh ly Moivie) Néu xdc sudt P(A) = p dé bién c6 A xuat hién trong mdi phép tha cha day n phép thir Bernoulli 1a khong d6i, 0 < p< L thi: 2 1 yop ; Sk niéget Loy yoke trong do P,(k) = Cap" + Ox) = Tan? / sx= Jopa . 1 ¥npq Vi du 3.1. Bin 400 phat dan doc lap yao mét muc tiéu. Xac suat tring dich cla méi vién -dan 1a p = 0,2. Tinh gin ding xac suat dé trong 400 phat c6 diing 80 lan ban tring dich. Gidi : P,(K) - g(x) —2> Okhin >=, * Véi n khd ln ta c6 cong thitc xp xi: Py(k) = (x) (3.4) 1 Ap dung cong thite xp xi: P,(k) = inpq (x) Tacé: (80-400«0,2)" 1 Sa 1 1 Papg(80) * . eg POO DOE we “00 ¥400.0,2.0,8 V2n N20 Mai dén nam 1783 Laplace P.S méi md rong két qua cia Moivie va mang tén la Dinh ly gidi han tich:phan cia Moivie - Laplace. = 0,04986. 109 Dinh ly 3.4. (Dinh ly Moivie ~ Laplace) Goi k 1a sé lan xuat hién bién c6é A trong day n phép thir Bernoulli, p la xac suat dé bién cé A xuat hién trong méi phép thit, O< p< 1 vaq= 1—p, ky , kok, < kg) 1a hai s6 nguyén da cho. Khi do : k-np lin P| ———— ore Fe. P) Tw dinh ly nay ta suy ra cong thite xap xi véi n kha Ién : k, -— np k, - np P[k, $k 5. Vay P[k < 8000] ¥ 1-1=0. Xac sudt phai tim 1a : P{k 2 8000] 1. . Cha ¥ : Dé dat dd chinh xdc cao hon ta thay cong thitc (3.5) bdi cong thife ; k +} np k, 1 np 2+57 —— P[k; r3, J = % in k=] uw 1véixe A trong d6 B2 = 57 DX, t la hang so duong, I, (x) = rong d6 By 2» >t hang si , 1, (x) iiieea thi tén tai giéi han: YO - EX) lim P| <4 1 112 ene a Use hong x4c sudt sao cho trong 100 Ian lap lai déc lap phép do dai luong X 6 t6i da 70 ln nhan gid tri trong khoang (0,2 ; 0,7). 5. Mé6t cang tin phuc vu hai dot 4n trua lién tiép cho 2n ngudi, mdi ngay 2n ngudi dé chon mét trong hai dot an va c6 xdc sudt bang 1/2 dé 1 ngudi trong sé dé chon dot thdc an thd nhat ; ngudi ta cho ring - su lya chon dé dugc quyét dinh vi nhiéu ly do khéc nhau va doc lap vGi nhau. , S6 ché ngéi s cha cAng tin phai bing bao nhitu dé x4c suat "khong dit ché cho nhiing ngudi dén an" nho hon 0,1. Hay tinh gid tri cha s néu 2n = 1000. 6. Ta cho rang cdc san phém do mot nha may ché tao c6 x4c sudt p bi hong ; néu p < 0,1 thi chét tvong duge coi 1a dam bao va néu p 2 0,2 thi s6 san phdm san xudt ra dugc coi 1a kém phdm chat. Dé kiém tra chat luong cia vide ché tao, ta ldy mot mu gém 100 san phdm va xac dinh sé n, cdc san phdm hong cia mau dé. ~ Néu n, 2 16 thi sin phém san xuat ra 1a kém ph4m chat. — Néu n, <7 thi sén phdm dugc céng nhan 1a tét. — Néu 7 < n, <16 thi ngudi ta xdc dinh sé ng cdc sin phdm hong trong mau thi hai gém 100 sin phdm va san phdm duge coi la kém phdm chat hay t6t tity theo ny > 16 hay tiy < 16. Tim xéc suat P, va Py cila su sai lam, nghia 1a xdc suat P, khi p = 0,1 ma coi san phdm thudc loai kém phdm chdt va xd4c suat P, khi p = 0,2 ma cong nhan san phdm [a tot. 7, Gieo 3200 hat Ida. Goi X la shat nay mdm trong 3200 hat. Tim xac sudt sao cho gid tri cla X nim trong khodng (1600 + 5 v2; 1600 + 10-2 ). Biét ring x4c sudt ndy mam cia méi hat a p= 0,5. 8. Ding bat dang thitc Tsebusép dé ude lugng xdc suadt cia bién c6 [@ : |X -EX| < 0,2] néu DX = 0,004. ‘ 9. Tién hanh 10 phép thi doc lap. Bién cO A xuat hién trong thdi gian (0 ; T) bang 0,05. Nho bat dang thitc Tsébusép, udc luong xdc sudt sao cho gid tri tuyét déi cia hiéu giita sé lan xuat hién bién cé A va ky vong cua nd: a) Nhé hon 2; b) Khéng nhé hon 2. 113 & LIXSVTIC oe. She 10. Cac day bién ngau nhién déc lap sau day cé tuan theo luat sé 16n khéng, néu phan ph6i x4c sudt tuong tng 1a : a) PIX, =+ 2%] = L nN b) PIX, = 24) =2°@#, prx, = oy = 1-277, v6ik =1,2,.0.,n Hudng dan va tra 101 bal tap chuang Ill 1 1 2 k Le Poa(40) = - hie T = 0,0206, trong dé x = X22 Jnpq V2n Jnpq * 2. P[X<500] = pf 50-510). 2643, Vi000 x 0,49 x 0,51 3. P[1900 < X < 2150] ~ ® Ji] ° vise : 12000 x 2.x 2 12000 x 2 x % 3v3 = @| = | - o-V6) = 0,99 (3 (-v6) 4. P{0,2 <$X < 0,7] = F(O,7) - F(0,2)= 1/2. 71-100x+4 om P[k < 70] =P{k<71] ¥® + ~ 0(2t) « 0.999968. 1 Ox5%3 5. X 1a s6 ngudi an dot 1. X cé phan phéi nhi thitc véi tham sé (2n ; P = 1/2). S6's cac ché sé thiéu néu X > s ho’c 2n- X>s > X<2n—s va cd khi |X -n]>s—an. Tinh s sao cho : P[|X ~s| >s—nJ= 2 1-0 = 0,01 Suy s—n>2.56 2. 1i4 “9,501 a8! Dac biét néu 2n = 1000, ta suy ras > 500 + 2,58V250 = 540,8. Ta Idy s = 541. 6. Goi Ay, Ag, Ag va B,, By la céc bién 6 : ny 2 165 my $7 37 16; ny < 16. — Viéc dua sin phdm vao logi kém 1a bién 6 Ay U (AgB,). Néu p = 0,1 thi: 15 ai -10 P(A) = PL X>15] * © 2 = 0,031. “Y100 x 0,1x 0,9 1544-10 s—1-10 P(A) =PIBSX<15]~ ©} ——2——— |- 0 2 /100x0,1x0,9 Y1000, 1x0 w 0,766. : x P(B,) = PIX > 15} ¥ 0,031. Vay xdc sudt dé dua san phdm vao loai kém 1a: P, *0,031(1 + 0,766) = 0,055 — Su kién dua sn phdm vao loai tét la Az U (A3By)- 744-20 Tuong ty P(A2) = PIX <7] = © ee |» 0,001. 100 x 0,2 x 0,8 1544-20 P(A;) =P[8 15] = 0,191. Vay xdc suat dé cong nhan san phim 1a sin phdm tét 1 : P, = 0,001 + 0,19 x 0,191 = 0,037. 7. PL1600 + 5V2 < X< 1600 + wr=7| 3 = | -(2)-()-00 145 10. [ he P{[X - EX] <0,2] 20.9. a) PI|X - 0,5] < 2} 2 0,88 ; b) PI[X - 0,5] 2 2] 20,12. a) Khong tuan theo luat sé lén. b) Tuan theo luat sé 16n. Huséng dan: . 12 2X a) EX, = 0. Ta ching minh ( k=I > (| khong tién tdi 0, nghia la day X, ..., X,, ... khong tuan theo luat sé én. - a Dat neo UX. k=l Tac6 B= {a:|nl2e; X, = 2", Xa = 27 "Yc fo: |n[2s} =A. n-1 1 Néu chon n sao cho ae thi P[B] = q vi khi X, = 2", X,-; = get ‘ tacé Inf ze. 116 Vay P(A) > i. a Chitng 16 +» X, khéng tign tdi 0. Vay Xj, .... Xq. -.. khong tuan k=l theo luat sé 1dn. BEK)=0; DX,=1,k=1,2,... Py x 1 px, = 0 ini a Kh2ers sh k=O in > 00, k=l n’e* fa ne’ Vay X), ..., X,, ... tuén theo lat sé Idn. ae Pf Phan hai THONG KE TOAN HOC Chuoeng IV MAU NGAU NHIEN, HAM PHAN PHOI MAU VA CACSO DAC TRUNG MAU Nhiing ndi dung chinh trong chiang: * Khai nit maa ng&u nbién. * Ham phan phoi mau. * Cac 80 dic trang mau. 4.1. MAU NGAU NHIEN 4.1.4. Khai nigm vé mau ngdu nhién Gia sit ta cn nghién ctu mot tinh chat nado d6 cia cdc cd thé trong mot dam déng Q. Trén thuc té sé phin tu cia dém dong rat 16n hoac vi mot s6 khé khan nao dé ma ta khéng thé khao sat. duge tat cd cdc phan tir cha nd, nhumg lai mun cé mot ket luan di chinh x4c vé tinh chat cia cdc ca thé trong dim dong d6. Dé gidi quyét van dé nay ta phai chon ra mot tap hgp cdc phan tit dai dién cho dam dong d6. Tap cdc phan ti dai dién nay duoc goi la tap mau. Dé di dén mot dinh nghia chinh xéc vé mau ngdu nhien, ta xét mét vi du sau : Dé do mot dai lugng chua biét 6 nao dé, ta tién hanh n thi nghiém. Két qua cha n thi nghiém nay duge dic tung béi day n bién ngau nhién Xj, Xq,..., X, ma phan phdi déng thoi la F(x, , Xgy » Xp 8) phu thudc vio tham s6 8. (X), Xz... xX) duge goi 1A m6t m4u ng4u nhién tit phan phéi F(x, 6). (D6i khi ngudi ta cdn goi 1a mau quan sat (Xj,..., Xp). Dinh nghia 4.1. Mdu ngu nhién 1a 1 day n bién ngau nhién (X)...., X,) tit phan phdi F(x, 8), n duge goi 1a kich thude mau. Cac gid ti cla mau duge ky hiéu bang chit thudng x, , ..., X)- Vé mat hinh hoc, mot mau 117 (X),..., X,) dutge xem nhu 1 diém trong khéng gian R® chiéu. Khong gian R” duge goi 1A khong gian mau. Chi 9 : Thong thudng ngudi ta hay xét mau ngdu nhién (Xp) Xq) 1a day cdc bién ngdu nhién d6c lap 6 cing phan phdi. 4.4.2, Phuong phdp chon miu Tuy theo phuong phap thiét lap khdc nhau ma ta duge cdc loai mau khac nhau. Ta cé thé dua ra 5 loai mdu thong dung sau, cdn c4c phuong phdp khéc, khi cfn doc gid c6 thé tim tai lieu viet riéng vé cdc phuong phdp dé. a) Mdu ngdu nhién hodn lai. Ti tap hgp téng, quat (tap gdm cdc ddi tuong cing loai) g6m N phan ti ta chon ngau nhién 1 phan tit, khdo sat va ghi lai két qua X, ; Sau dé tra phn tir dé vao tap téng quat, réi chon ngau nhién phén tit that hai khdo sat va ghi lai két qua X,. Sau dé ta tra Jai phan td nay vao tap téng quat va tiép tuc chon ngdu nhién phn tir thit ba v.v.. Lap lai nh thé dén n dn. Ta nan duge day ket qua (X;,.... X,). Mau ngau nhién nay duge goi 1a mau ng4u nhién hoan lai. Cac X; dugc chon vGi xdc sudt nhu nhau va bang W . b) Mdu ngdu nhién khong hoan Iai. Ti tap téng quat gém N phan tir, ta chon ngdu nhién | phan tit, khao sat va ghi lai két qua X). X; nhan duge v6i x4c suat BO phan tir dy ra ngoai, ta lai chon ng4u nhién phan tir thir hai wr tap con lai, khao sét va ghi két qua X) ; X_ nhan duge véi kde suat wo: Sau d6 ta bd phan tit dé ra ngoai va tiép tuc chon ngd4u nhién phan ti thi 3 tir tap cdn lai va ct tiép tuc nhu thé dén lan thi n. Ta nhan duge mau (Xj, Xq,.... X,) voi x4e suat tuong ung 1 1 1 nhién khong hoan lai. Hai loai m&u a) va m4u b) dugc mang mét tén chung 1a mdu ngdu nhién don gidn. Miu ngdu nhién nay duoc goi 14 mau ngdu c) Mdu dugc chon theo phuong phdp co hoc. Trudng hgp tap téng quat ¢6 v6 han phan tit 1am theo céch a) va b) rat khé khan, ta phai tién hanh bang phuong phdp sau’: Ding m4y dé phan chia ngdu mbién tap 118 ge oe ae ms re téng qudt thanh cdc tap nho, réi tir nhiing tap nhd dé ta chon ra mot 86 phan tir dai dién réi hop nhat lai ta duge mot mdu chung. Ngoai ra ta c6 thé ding bang'sé ngdu nhién dé chon ; tic 1a ta c6 thé danh s6 tha ty tat ca cdc phan tir cla tap téng quaét (thutmg cde sO nay da duoc ghi tir truéc). Ta chon ngdu nhién J sé trong bang sé ngdu nhién, sau d6 chon nhiing phan tir nao cha tap téng quét cé sé thit tu tring véi nhitng sé ta vita Iéy ra dé khao sat. Phuong phép chon mau nay duge goi la phuong phap co hoc. d} Mdu “dién hinh”. Mau “dién hinh” 1a mau ma phan tir cha né khéng chon tit toan b6 tap téng quat ma tir bo phan “dién hinh” cha nd. Tat nhién tir b6 phan “dién hinh” ta chon mau theo cach a) hodc cach b). e) Phuong phap phan day (series) chia tap t6ng quat thanh nhiéu day, sau d6-tir méi day lai chon ra mét mau con theo céch a) hoac b). Hop nhat céc mau cén lai ta duge mdu chung. 4.1.3, Sap xép sé lidu thu nghigém Tu mau ngdu nhién (X,, X,..., Xq) thu@ng cé hai cach sap xép tién loi cho viéc dp dung cdc tigu chudn théng ke. . a) S&p xép theo céc gid tri khéc nhau. Gia sit miu (X,. Xz... X4) 06 & quan sat khdc nhau 1a Xj, X,.... X,, k h= Som Soin va d6 dai-khoang la: h 1+3,322Ign Thuong chon ddu mut trai cia khoang dau tien 1a yin ~ 2 = ay, ddu mit kia ay = ay + h, ay = a +h, ... tiép tye Jam cho téi ltic mot ddu cia khoang cuéi cing khong bang hodc 16n hon Xyax- Vi du 4.2. Cho mau quan sat duéi dang khodng (bang 4.1) : ' Bang 4.1 Nang aE an 1% | $6 luang cng nhan n) Tan sudt a 80 - 90 8 aft7 90 - 100 45 1517 100 - 110 | 6 46/17 110 - 120 | 29 20/17 120 - 130 13 19/117 430 - 140 3 [ 3ni7 140 - 150 3 3/117 4.2. HAM PHAN PHO! MAU, BA GIAC TAN SUAT VA T6 CHU 26 TAN SUAT 4.2.1. Ham phan phoi mAu. Cho mau ngéu nhién (Kp Kaper Xq) tle phan phéi F(x) (hodc F(x, ©) Dinh ngbia 4.2. Him phan phoi m&u (hay ham phan phoi thuc nghiém) 1a ty 36 <. trong dé n 1a kich thitéc mau, m 1a s6 gid tri mau Xj 8 Tink chat cia ham phan phot mau’: +0 max (Xj... Xq)- + F,(x) > F(x) khi n > oo theo nghia xdc snat. Hinh 4.1 Hinh anh théng kée cla ham phan phéi mau (Hinh 4.1). 4.2.2. Ba giac tan suat va t6 chute dé tin sudt a) Da gidc tan sudt Gia sir X, 6 tan sé n, Xz 66 tn 86 ny X, 06 tdn s6 ny n=n, +n) +... +m Ne Dinh nghia 4.3. Dudng noi cic diém (%..%),( 2.2), (x28) duge goi la da gidc tan suat. 121 Vi du 4.4. Kiém wa ngdu nhién 20 hoc sinh bing mét bai tap lam van. Két qua duge cho 6 bang sau : X, 1 3 5 6 8 m }2 4 8 § 41 ay Tn }O1 0,2 0,4 0,35 0,05 3. 56 Hinh 4.2 “Da gidc tan sudt mo td d6 thi cia mat do thyc nghiém (sé liéu cho dudi dang gid tri kh4c nhau), 5)T6 chite dé tan sudt. Dang nay cling m6 14 dé thi mat do phan bd thuc nghiém trén co sé méu quan s4t cho dudi dang khodng. Té chic dé tan suat 1a mot hinh bac thang gm nhiéu hinh cht nhat cé ddy trong voi truc hoanh. D6 dai canh déy hinh chit nhat tt i 1A do dai khoang thi i, con chiéu rong vu6ng géc véi truc hoanh véi d6 lén 1a 2, trong dé h 1a Ih d6 dai 1 khoang thir i. Dien tich hinh chit nhat th¢ila i x y= i Ty a * Dién tich ca hinh bac thang pene a nth = 1 nh Oh Ny Vi du 4.5. Bang 4,2 2 ny S6TT | Khoang h | Tan s6 n, he fn 1 1-5 40 0,02 | 2 5-9 80 0,04 3 9-13 200 9,10 a 43 7 21k 4 13-17 120 0,06 5 17-21 40 0,02 Hinh 4.3 122 Rt 4.3. CAC SO BAG TRUNG MAU a) Trung bink mau Dinh nghia 4.4. goi X = Hit My tnt Xe 1a trong’ binh mau néu mau ngdu nhién cho dudi dang : xX | x X xX, ny | ny ny ™ AK Thi trung binh mu duge tinh theo céng thifc : Xe myXy + MgXq +... + my Xy Ty Fg tot My Néu mau ngau nhién cho dudi dang khoang thi trung binh maw duge tinh theo cong thifc sau : + . > _ myXy +... + myXy ny, + Ng +... + Ny trong dé X} = Mit Kiet X; 1a mut wai cla khodng thir i; {+1 1A mot phi cha khoang thit i. $6 TT Khoding h Tan s6 n, 1 Xy— Xp ny 2 Xq — K3 Ny k Xk 7 Xk ny b) Phuong sai mdu : C6 hai cong thitc dé tinh phuong sai mau : OH = Lox, - = isd 1Sx? - at x? - a ole n va SK) = SK; - BY i=l n-1 [Ss] 123 Vi du 4.6. Cho m4u ng4u nhién : Tim X, $2(X), S7?(X). Gidi : K _ 1X W42xIS+3x1OH4xS _ 100, ~ 204+15+104+5 50 UL Siye _ 20x + 152? 410% 9 + 5x4? 250 _ 5 noe” 50 30 7 op =4 13 x? - =5-2=1 nid . . 50 ~ sPag=— Rog = B18 Vi du 4.7. $6 ligu duge cho duéi dang trong vf du 4.5. Tinh & va S2(X). Gidi : 1+5 «549 « 9413 x= 35 =F 3 X3-= 7 all; «13417 17+21 xyes als: = ze Tacé mau Kol xfs3 xpe7 oxps4 xp=15 xp =19 a 40 80 200 120 40 © 5 40x34 80% 7+ 200 x11 + 120x15 + 40x19 _ 5440 40 + 80 + 200 + 120 + 40 ~ 480° x= 3 w1133 124 et eo oty Seq, Lg _ 0x +807? + 200011 + BDL #41 net” 480 70020 _ 1167 opr = 58 2 usr 34 255 $(X) = - = - in X) = (# 3 ) 72 Chit y 4.1 ; Néu mu ngau nhién cho dui dang A, Ay ve Ay Xu Xa Xi Xa Xx Xv Xa Xu. 0 X,, n=ny+ngt+..+ny Miu quan sat duge chia thanh v nhém. Ta phai tinh cdc tung binh va phuong sai mau sau day : — Trung binh trong ohém thé j : a. s ig X= LL dist — Trung binh mau chung : Iwo Ke UL%s Fl 1 — Phuong sai miu trong nhém j: s 1< SOO = 5 = 30 ig X= ws Dy (Xy — Nin J kel (Trutng hop (Xj js Xo. Xj) cé 1 khdc nhau va tén sO twong img Dy jp eve Mgje WY = Mj + My +--+ nj) 125 - Phucng sai mu nhém trong (nt — nhém trong) : 12 Siu(X) = 28400 ja ¥ — Phuong sai mau nhém giita : SAX) = 7m n,(X; - xX)? = ry = ~ Phuong sai chung : $2(X) = i YY, - Kr J=li=1 Ta ¢6 thé chimg minh duge ring S2(X) = $3,(X) + 82,(X) Chit 9 4.2 : Néw cdc dit ligu dugc chia thanh timg nhém va néu khong con giit duoc ket qua ban dau thi ta cho tat 4 cdc két qué cla méi nhém lay cing mot gid tri 1a gid tri trung binh cia nhém. Néu cdc nhém cé6 cing chiéu dai h (cdc quan sat X, cich déu véi Khoang cach h) va néu tan suat cla cdc nhém giam nhanh vé phia bién thi ngudi ta hiéu chinh gid i tinh duge cia phuong sai bing cach triy di 1 h? long 1a Oy (dugc goi 14 higu chinh Sépst). Trong vi du 4.7, khoang cdch 1167 (34Y 4? _ 1159 3) 2 R~ gilia cic x; lah = 4. Vay $2(X) = >: Vi du 4.8. Cho mau ngau nhién : Nhém 1 Nhdém 2 Xi Niy Xin Dig ~ 2 1 3 2 4 7 8 3 5 2 Gidi X, =the e Tato a4; K, = 2%343*8 og, . 126 ag sé s_igd 14 x-tyyx,-% jrlict “4 > 2—4y 474-47 425-4)" 82,00 = Dm, %, ~ X= Oa HT IC 0,6 1 6 _ 6 Tuong tr st, 09 = 28-8) *3B- 8" Wg -- Phuong sai mdu nhém trong : 82, OX) + ngSp,(X) _ 10x 0,6+5x6 _ 12 2 = —__ = $a, = n 15 5 — Phuong sai mu nhém gitta : 8 oe 4p ( ay 200 1% - Ry +myK- | ro{ 4-4) +5(6-3] 8 6 n 5 9 — Phuong sai mau chung : 2. 2 2 2. 2 1(2—!4) +1(4¥) +2(5-¥) v(s-#) 438-4) (x)= 3 3 3 3 3 c 15 _ 8 45 c) Hé sé tong quan mau Cho mau ngdu nhién (X), Yy)) (Ka Ya). (Sqr ¥q) d6i Vi cap bien ng4u nhién (X, Y). He sé twong quan mu ciia (X, Y) duge tinh theo cong thiic : 29K, - HY -D isl rs S,08)S,(¥) 2 a a ny XY - p> x0 Y;) ay°x? - Sx3 | dye - zx" | i=l isl i=l isl 127

You might also like