I.

GIӞI THIӊU Vӄ TAI BIӂN NÚI LӰA

a


÷    
II. THUYӂT NÚI LӰA VÀ NÚI LӰA

! Hoҥt đӝng cӫa núi lӱa gҳn liӅn vӟi kiӃn tҥo mҧng
và phҫn lӟn núi lӱa hoҥt đӝng nҵm ӣ vӏ trí xung
yӃu kiӃn tҥo.
! Magma (khӕi đá nóng chҧy có mӝt lưӧng nhӓ khí
hòa tan) đưӧc sinh ra trong nhӳng vùng này khi sӵ
mӣ rӝng hay sөt lún cӫa mҧng thҥch quyӇn tương
tác vӟi các vұt liӋu khác cӫa Trái đҩt.
! Khoҧng 80% tәng sӕ núi lӱa hoҥt đӝng nҵm ӣ
³đai lӱa´ nơi ngoҥi tiӃp vӟi Thái Bình Dương, khu
vӵc tương ӭng vӟi mҧng Thái Bình Dương
a    
    các núi lӱa đưӧc chia thành 3 loҥi
Á

O
 O 


 Magma có thӇ di chuyӇn
nhiӅu kilomet lӟp dưӟi
các vòi lava.
lava. Nhӳng vòi
này thưӡng rҩt gҫn bӅ
mһt,, bҧo vӋ magma, giӳ
mһt
cho magma nóng và dӉ
cháy.. Sau khi lava nguӝi
cháy
và kӃt tinh,
tinh, đӇ lҥi nhӳng
hӋ thӕng hang đӝng dài
và uӕn khúc ngoҵn
ngoèo;; tҥo thành nhӳng
ngoèo
§
 


  
   ӕng dүn nưӟc ngҫm tӵ

    
 nhiên và có thӇ gây ra
        nhӳng vҩn đӅ kiӃn trúc
    
khi gһp phҧi chúng trong
quá trình xây dӵng. dӵng.
å O   
      
 
      

   
        
   

 O  

Nhӳng ngӑn núi lӱa hӛn hӧp đưӧc biӃt đӃn bӣi dҥng hình nón đҽp, kӃt
hӧp bӣi magma có thành phҫn silica trung bình (khoҧng 60%), đӝ nhӟt
cao hơn magma cӫa nhӳng núi lӱa hình khiên.

Loҥi đá thông dөng là andesite, cҩu tҥo chӫ yӃu bӣi các feldspar giàu
natricacbonat và vôi, nhӳng khoáng vұt có tính sҳt tӯ chӭa mӝt lưӧng
nhӓ thҥch anh.

Sӵ pha trӝn cӫa các hoҥt đӝng gây nә và các dòng chҧy lava. KӃt quҧ
là, các núi lӱa đưӧc tҥo bӣi sӵ sҳp xӃp qua lҥi cӫa các đӏa tҫng trҫm
tích nham thҥch núi lӱa và dòng chҧy lava đưӧc gӑi là núi lӱa tҫng.
Nhӳng ngӑn núi này có sưӡn đӭng bӣi vì góc nghӍ khoҧng tӯ 30-350.

Nguyên nhân cӫa hҫu hӃt các tai biӃn núi lӱa gây chӃt chóc và hӫy
diӋt trong lӏch sӱ.
Núi Phú Sӻ ӣ Nhұt Bҧn
 
 O  

Loҥi đá phә biӃn

là rhyolite có cҩu
tҥo chӫ yӃu là Hoҥt đӝng chӫ
>һc trưng bӣi
phҫn lӟn kali và yӃu cӫa núi lӱa
magma dҿo vӟi
khoáng chҩt giàu dҥng đӍnh tròn
thành phҫn silica
natricacbonat, gây nә nên làm
tương đӕi cao
thҥch anh và mӝt cho nó trӣ nên rҩt
(khoҧng 70%).
lưӧng nhӓ nguy hiӇm.
khoáng chҩt có
tính sҳt tӯ.
Mt.Lassen nҵm ӣ >ông Bҳc California là 1 ví dө điӇn
hình cho núi lӱa dҥng hình này. Hàng loҥt vө nә ӣ
Mt.Lassen tӯ 1914 đӃn 1917, gӗm mӝt vө nә kinh hoàng
theo phương ngang đã phá hӫy cҧ mӝt khu vӵc rӝng lӟn.
|    
 ÁÁ các núi lӱa đưӧc chia thành
4 kiӇu
kiӇuÁÁ
O
 O   

Núi lӱa hoҥt đӝng theo kiӇu

chҧy tràn dung nham nóng
lӓng lên trên bӅ mһt.

Dung nham có thành phҫn

mafic (dung nham bazan). Dung
nham núi lӱa có đӝ nhӟt thҩp,
vұn tӕc lan truyӅn lӟn khi đӝ
dӕc đӏa hình cao. KiӇu hoҥt
đӝng này tҥo thành các núi lӱa
hình khiên, phân bӕ rҩt rӝng.
 
 O  !

Tích lũy năng

lưӧng lӟn, do
vұy hoҥt đӝng >ây là kiӇu Bán kính ҧnh
bùng phát mҥnh phóng thích hưӣng quy mô
liӋt, phóng thích dung nham acid bùng nә - phu
vào môi trưӡng - có đӝ nhӟt thuӝc vào năng
các vұt liӋu ӣ thҩp, trong thành lưӧng tích lũy,
trҥng thái rҳn phҫn có nhiӅu thành phҫn vұt
(tro, vұt liӋu hơi nưӟc và chҩt liӋu và điӅu kiӋn
vөn), dҥng lӓng bӕc. khí tưӧng.
(dung nham) và
các khí.

 O  " 
 O 
#
  ! Thành phҫn dung
! Ruá trình hoҥt đӝng nham rҩt acid, do vұy
có xen kӁ hoҥt đӝng rҩt quánh đһc, dung
phun nә và phun trào nham đưӧc đùn lên
liên quan đӃn viӋc lҩp kín miӋng núi lӱa
tích lũy năng lưӧng và các khí đӗng hành
và sӵ biӃn đӝng trong đưӧc giҧi phóng tҥo
thành phҫn dung thành các đám mây
nham. nóng đӓ.
  $% # & '  O(hai nhóm núi lӱa kiӃn tҥo
O
 O  O )* '+ 
 ,

Liên quan đӃn nơi đi lên cӫa hai dòng

đӕi lưu, hay nói cách khác đây là các
núi lӱa nҵm ӣ đӟi tách dãn cӫa hai
mҧng kiӃn tҥo, ví dө đai núi lӱa Thái
Bình Dương hoһc các các đai núi lӱa
ӣ các đӟi rift lөc đӏa.

Vұt liӋu cӫa núi lӱa thuӝc trưӡng

suҩt căng dãn thưӡng có thành phҫn
mafic, nhiӋt đӝ dung nham rҩt lӟn
(>10000C), do vұy hoҥt đӝng theo
kiӇu chҧy tràn. Thí dө vӅ kiӇu kiӃn
tҥo này là các núi lӱa ӣ quҫn đҧo
Hawaii.
Ñ   O  O  ' + - -

Phân bӕ ӣ nơi hӝi tө cӫa hai mҧng kiӃn tҥo,

thưӡng ӣ giӳa mҧng đҥi dương và mҧng lөc đӏa.
Sӵ hӝi tө cӫa các mҧng là thưӡng là hӋ quҧ cӫa
sӵ hӝi tө hai dòng đӕi lưu trong lӟp manti.

Vұt liӋu núi lӱa thưӡng có thành phҫn hӛn hӧp

(pha trӝn vұt liӋu có nguӗn gӕc manti vӟi sҧn
phҭm tái nóng chҧy vӓ trҫm tích) hoһc chӍ đơn
thuҫn là sҧn phҭm tái nóng chҧy lӟp vӓ cӭng do
ma sát và do đӏa nhiӋt.

Hoҥt đӝng chӫ yӃu theo kiӇu phun nә và kiӇu

hӛn hӧp.
Thí dө điӇn hình là núi lӱa Paracutin nҵm ӣ phía Tây thành phӕ
Mexico thuӝc đai Thái Bình Dương, bҳt đҫu hoҥt đӝng vào ngày
20/2/1943. Sau 9 năm hoҥt đӝng núi lӱa mӟi giҧi phóng hӃt năng
lưӧng và trӣ vӅ trҥng thái yên nghӍ.
Các loҥi núi lӱa
÷
   

Nguyên nhân cӫa hoҥt đӝng núi lӱa liên quan trӵc
tiӃp đӃn kiӃn tҥo mҧng. ViӋc hiӇu nguӗn gӕc kiӃn
tҥo cӫa các loҥi núi lӱa khác nhau giúp giҧi thích
sӵ khác biӋt vӅ mһt hóa hӑc cӫa các loҥi đá.

Hoҥt đӝng núi lӱa ӣ nhӳng dãy giӳa đҥi dương

sinh ra đá O'O - vӟi hàm lưӧng silica tương đӕi
thҩp, tuôn ra trӵc tiӃp tӯ quyӇn mӅm như magma,
trӝn lүn rҩt ít vӟi nhӳng khoáng vұt khác trӯ vӓ đҥi
dương.
Núi lӱa dҥng khiên Iceland đưӧc hình thành do
sӵ mӣ rӝng cӫa mҧng kiӃn tҥo dӑc theo đai
giӳa Atlantic.
Sӵ hoҥt đӝng cӫa cӗi núi lӱa dҥng khiên phía bên trên
đӕm nóng nҵm ӣ dưӟi tҫng thҥch quyӇn. Ví dө, núi lӱa
Hawaii nҵm trong mҧng Thái Bình hơn là gҫn ranh
giӟi mҧng. Có mӝt điӇm nóng ӣ dưӟi mҧng Thái Bình
Dương nơi mà magma đưӧc phát ra, di chuyӇn đi lên
qua các mҧng và sinh ra các núi lӱa ӣ đáy biӇn, cuӕi
cùng có thӇ trӣ thành mӝt hòn đҧo.

Các vө nә ӣ đӏa hình hõm chҧo có thӇ bùng nә mãnh

liӋt. Các vө nә này có khuynh hưӟng kӃt hӧp vӟi đá
 - có thành phҫn silicate cao.
Sӵ hoҥt đӝng cӫa
núi lӱa hӛn hӧp
liên quan tӟi đá
núi lӱa O'
và các đӟi suy
giҧm. Ví dө núi
lӱa ӣ vùng
Cascade cӫa
Washington,
Oregon và
California có mӕi
liên hӋ vӟi đӟi suy
giҧm Cascadia.
è !" #  
! Các núi lӱa thưӡng phát triӇn theo các đӟi các
kiӃn tҥo, do vұy phân bӕ dҥng tuyӃn.
! Các núi lӱa ӣ các đai kiӃn tҥo lӟn thưӡng có thӡi
gian hoҥt đӝng kéo dài.
! Mһt khác, đӕi vӟi các núi lӱa cӫa đӟi tách dãn ӣ
đҥi dương, do năng lưӧng và vұt liӋu đưӧc cung
cҩp tӯ mӝt điӇm nóng sӁ tҥo thành mӝt chuӛi
núi lӱa vӟi xu thӃ nhӳng núi lӱa càng xa điӇm
nóng có tuәi càng cә. Thí dө, quҫn đҧo núi lӱa
Hawaii trong Thái Bình Dương là mӝt điӇn
hình.
Trên thӃ giӟi hiӋn có khoҧng 500 núi lӱa hoҥt đӝng, chúng
tұp hӧp thành các đai núi lӱa, thưӡng đi cùng vӟi các đai
đӝng đҩt. Các đai núi lӱa hiӋn còn hoҥt đӝng là đai núi lӱa
Thái Bình Dương, đai núi lӱa >ӏa Trung Hҧi ( thuӝc hӋ các
dãy núi Alpe, Hymalaya) và đai >ҥi Tây Dương (phát triӇn
trong sӕng núi giӳa >ҥi Tây Dương).
â $% &' (  
O ./  O0(12 3 $ 2/ 
Chӛ lõm thưӡng thҩy ӣ đӍnh cӫa núi lӱa đưӧc
gӑi là 2/  O - đưӧc tҥo ra bӣi sӵ nә
hoһc sӵ sөp đә; có dҥng đáy phҷng hoһc dҥng
hình phӉu.
412 3 thưӡng là nhӳng chӛ lõm tròn là
kӃt quҧ cӫa sӵ nә magma và sӵ sөp đә;
đưӡng kính khoҧng vài chөc km và chӭa
trong nó cҧ miӋng phun và nhӳng đһc trưng
khác.
./  đưӧc mӣ đӇ các khoáng vұt núi
lӱa đưӧc phun trên bӅ mһt trái đҩt; là nhӳng
ӕng dүn tròn ghӗ ghӅ hoһc các vӃt nӭt kéo
dài xuyên suӕt chӛ magma đưӧc phun ra.
Ñ 5 6 7
7  $ 2 

Ù Nưӟc ngҫm hình

thành và tiӃp xúc vӟi
đá nóng trӣ nên nóng,
trong mӝt sӕ trưӡng
hӧp nưӟc nóng chҧy
ra trên bӅ mһt như là
suӕi nưӟc nóng hoһc
suӕi nhiӋt.
Ù HiӃm hơn có hiӋn
R

 ! "

 #
tưӧng mҥch phun $  
 %& '
( )
nưӟc. * +)
´ )  ( * +
! MiӋng núi lӱa khәng lӗ hay hõm chҧo rҩt hiӃm khi
hình thành nhưng lҥi hoҥt đӝng rҩt mãnh liӋt.
! Ít nhҩt 10 vө đã xҧy ra trong hàng triӋu năm trưӟc. Vө
hoҥt đӝng hõm chҧo xҧy ra gҫn đây nhҩt ӣ Bҳc Mӻ là
khoҧng 600.000 năm trưӟc tҥi vưӡn quӕc gia
Yellowstone , Wyoming và 700.000 năm trưӟc tҥi
Long Valley, California.
! Mӝt vө phun ӣ hõm chҧo lӟn có thӇ đҭy ra tӟi
1000km3 vөn núi lӱa mà phҫn lӟn là tro, tҥo miӋng
núi lӱa có đưӡng kính khoҧng 10km và bao phӫ mӝt
khu vӵc có diӋn tích vài chөc ngàn km2.
! Hoҥt đӝng chӫ yӃu cӫa sӵ phun hình thành hõm chҧo
có thӇ rҩt nhanh chӍ trong vài ngày đӃn vài tuҫn nhưng
không liên tөc, sӵ hoҥt đӝng vӟi cưӡng đӝ thҩp hơn
có thӇ vүn tӗn tҥi trong 1 triӋu trăm.
R2O 8'$  92 :O$$ $O0
;OO <OO0 åOO
= >O? @ ABBC
 ,-.

/01-
a ,# 2 34
O  (O$O
! Dòng lava có đưӧc khi magma lên đӃn bӅ mһt và chҧy
tràn lên miӋng núi lӱa hoһc miӋng phun dӑc bên sưӡn
cӫa núi lӱa. Có 3 nhóm lava chínhÁ balsatic (chiӃm hҫu
hӃt), andesitic và rhyolitic.
! Dòng lava có thӇ khá lӓng và di chuyӇn nhanh hoһc
tương đӕi sánh và di chuyӇn chұm.
!' 5  
! Có mӝt vài phương thӭc như đһt bom, làm lҥnh nưӟc
và xây dӵng các tưӡng vách đӇ làm chӋch hưӟng
dòng lava ra khӓi khu dân cư cũng như nhӳng khu
đưӧc ưu tiên.
! >һt bom dòng lava đưӧc thӱ nghiӋm đӇ ngӯng sӵ phát
triӇn cӫa chúng. Lava lӓng bӏ giӳ bӣi mӝt con kênh
bҵng cách làm lava đông lҥi trên rìa cӫa dòng chҧy.
Mөc tiêu là ngăn chһn phҫn nào con kênh bҵng cách
đó làm lava chҩt đӕng, lava thoát ra vӟi lӝ trình ít phá
hӫy hơn.
! >ӕi vӟi nhӳng dòng lӟn thì các phương pháp này bӏ
hҥn chӃ. >iӅu kiӋn thӡi tiӃt xҩu và sӵ dư thӯa khói, sӵ
rơi cӫa tàn tro có thӇ làm giҧm hiӋu quҧ cӫa viӋc đһt
bom. Làm lҥnh nưӟc cӫa dòng lava đôi khi đem lҥi
thành công. >iӇn hình kiӇm soát dòng lava ӣ Iceland.
# ,
,#
# &6
&6 7 89  
! Trong 2 4 &   hoһc ' & mӝt lưӧng
khәng lӗ cӫa nhӳng mҧnh vӥ đá, nhӳng mҧnh vӥ thӫy
tinh tӵ nhiên và khí thoát ra mҥnh vào không khí.
!  : #; là sӵ nә cӫa khí và tro tӯ mһt bên cӫa núi
lӱa. Nhӳng vұt liӋu đưӧc tӕng ra di chuyӇn xa khӓi
núi lӱa vӟi tӕc đӝ khәng lӗ, đôi khi đҥt đӃn vұn tӕc
âm thanh.
! Nhӳng < 89   hay < & là mӝt trong
nhӳng phҫn gây chӃt ngưӡi nhiӅu nhҩt cӫa sӵ phun
trào núi lӱa - nhӳng dòng thác cӫa dăm tích rҩt nóng -
tro, đá, mҧnh vөn thӫy tinh núi lӱa và khí-đưӧc phun
ra tӯ miӋng và di chuyӇn nhanh chóng xuӕng mһt bên
cӫa núi lӱa.
ß' &
Thҧm thӵc vұt có thӇ bӏ phá hӫy

Sӵ phun trào
tro núi lӱa có BӅ mһt nưӟc bӏ ô nhiӉm bӣi cһn,
thӇ bao phӫ làm tăng tҥm thӡi tính acid cӫa
cҧ hàng trăm nưӟc
đӃn cҧ hàng Phá vӥ cҩu trúc các tòa nhà,
ngàn km2 nguyên nhân bӣi sӵ tăng gánh
bҵng tҩm nһng trên nóc nhà
thҧm tro núi
lӱa. Tai biӃn vӅ sӭc khӓe như kích
thích hӋ thӕng hô hҩp và thӏ
giác do tiӃp xúc vӟi tro + khói
cay
÷< &
! Dòng tro có thӇ nóng ! Sӵ trào tӯ đáy, hình
đӃn hàng trăm đӝ C và thành khi dòng magma
di chuyӇn vӟi tӕc đӝ đi lên tiӃp xúc vӟi nưӟc
100km/h xuӕng phía ӣ trên hay gҫn bӅ mһt
bên núi lӱa, thiêu trөi trái đҩt bҵng sӵ nә bùng
mӑi thӭ trên đưӡng đi. nưӟc và tro dӳ dӝi.
! 8/5/1902 ӣ đҧo Tây Ҩn ! Vө nә xҧy ra năm 1911
cӫa Martinique, mӝt trên mӝt hòn đҧo ӣ
dòng chҧy nóng, tro, Lake Taal, Philipines,
hơi nưӟc sáng rӵc và làm chӃt 1300 cư dân
nhӳng khí khác ҫm ҫm trên đҧo và bӡ hӗ.
đә xuӕng Mount Pelée ! Sӵ phun trào tӯ đáy
và qua thӏ trҩn St.Pierre thưӡng kiên quan đӃn
làm chӃt 30000 ngưӡi. nhӳng núi lӱa nhӓ
miӋng chén.
 =7 
! Các loҥi khí khác nhau bao gӗm cҧ hơi nưӟc,
carbon dioxide, carbon monoxide, sufur dioxide
và hydro sulfide đưӧc thoát ra tӯ hoҥt đӝng núi
lӱa.
! Sufur dioxide có thӇ tác dөng trong khí quyӇn
sinh ra mưa acid. Mӝt sӕ chҩt hóa hӑc thoát ra
dưӟi dҥng khí có thӇ đưӧc hҩp thө bӣi tro núi lӱa
và rơi xuӕng mһt đҩt, tro đӝc kӃt hӧp chһt chӁ
trong đҩt và trong cây cӕi - nguӗn thӭc ăn cӫa con
ngưӡi và vұt nuôi.
! Ví dө F đưӧc phun ra dưӟi dҥng acid
hydrofluoric có thӇ bӏ hҩp thu bӣi tro núi lӱa. Nó
cũng có thӇ đưӧc đi vào trong nguӗn nưӟc.
Tӕi 21/8/1986, khi
Lake Nios ӣ
Cameroon, Châu Phi,
mӣ lӛ thông khí đӝc,
phҫn lӟn là carbon
dioxide. Khí này lҳng
lҥi ӣ nhӳng ngôi làng
gҫn đó, làm chӃt gҫn
2000 ngưӡi và sӕ
lưӧng lӟn đӝng vұt.

NӃu nưӟc hӗ bӛng

nhiên bӏ xáo trӝn bӣi
sӵ lӣ đҩt dưӟi nưӟc và
nhӳng trұn đӏa chҩn
nhӓ mang nưӟc tӯ
dưӟi đáy lên mһt, các
khí có thӇ đi vào khí
quyӇn.
÷ ,
,#
# 5 34
O D(& $ (D(E

Lahar (tên Gia-va cӫa lũ bùn và lũ đá) đưӧc sinh

ra khi mӝt thӇ tích lӟn tro lӓng núi lӱa và vұt
phóng khác bҳt đҫu bão hòa và dӉ chuyӇn đӝng, di
chuyӇn thình lình xuӕng tҫng dưӟi.

ĐiӇm khác biӋt gi a lũ đá và lũ bùn phө thuӝc

vào kích thưӟc ưu thӃ h n cӫa phҫn tӱ. Ӣ lũ đá,
h n 50 phҫn tӱ thô h n cát (đư ng kính 2mm).
 0> °

! Vұt liӋu núi lӱa nóng có thӇ nhanh chóng tan chҧy thӇ
tích lӟn cӫa băng và tuyӃt. Lưӧng nưӟc tan chҧy sinh
ra lөt, kӃt hӧp chһt chӁ vӟi trҫm tích như tro núi lӱa
và nhӳng vұt liӋu khác trên dӕc núi lӱa, hình thành lũ
đá.
! Lũ đá có thӇ di chuyӇn nhiӅu kilomet xuӕng thung
lũng tӯ sưӡn núi lӱa nơi chúng đưӧc sinh ra.
! Ví dө, đҫu năm 1990 lũ đá tӯ núi lӱa Redoubt ӣ
Alaska nhanh chóng làm tan chҧy băng và tuyӃt trong
khi di chuyӇn qua Drift Glacier. Lưӧng lӟn nưӟc và
trҫm tích tҥo ra lũ đá di chuyӇn nhanh xuӕng thung
lũng, sӵ tuôn trào có thӇ so sánh vӟi sông Mississippi
vào giai đoҥn lөt. May mҳn là sӵ kiӋn này ӣ mӝt khu
vӵc biӋt lұp nên không có thiӋt hҥi vӅ ngưӡi.
0> #?
! Nhӳng lũ bùn khәng lӗ có nguӗn gӕc ӣ sưӡn
nhӳng núi lӱa ӣ Tây Bҳc Thái Bình Dương.
! Hai dòng bùn cә bҳt nguӗn tӯ Mt.RainierÁ trҫm
tích cӫa lũ bùn O2@ có 5000 năm tuәi, di
chuyӇn hơn 80km tӯ núi lӱa và gӗm hơn 1.9 triӋu
m3 vөn; trҫm tích cӫa dòng bùn A@& nhӓ hơn
500 năm tuәi di chuyӇn khoҧng 56km tӯ núi lӱa
và gӗm hơn 150 triӋu m3 bùn.
! Hàng trăm nghìn ngưӡi đang sӕng trong khu vӵc
bӏ bao phӫ bӣi nhӳng dòng cә này và không có sӵ
đҧm bҧo rҵng nhӳng dòng tương tӵ sӁ không xҧy
ra lҫn nӳa.
Dòng lũ bùn đưӧc sinh ra tӯ núi lӱa Unzen năm 1991
đã phá hӫy nhiӅu ngôi nhà tҥi Shimabara, Nhұt Bҧn
Nhӳng dòng lũ Khi thung lũng Hӗ chӭa có thӇ
bùn thҧm khӕc bӏ ngăn nưӟc đӇ là nhân tӕ an
có thӇ xҧy ra vӟi sҧn xuҩt điӋn toàn trong trưӡng
ít hoһc chҷng có năng, các mҧnh hӧp nhӳng dòng
dҩu hiӋu, thưӡng vөn lӟn hoһc lũ chҧy không lӟn.
bҳt đҫu khi núi bùn có thӇ lҩp Mӵc nưӟc trong
lӱa bӏ che bӣi đҫy mӝt hӗ chӭa, hӗ rút xuӕng
đám khói. Các đҭy nưӟc vào trong suӕt mӝt
mҧnh vӥ đá, bùn, đұp tràn và gây sӵ kiӋn núi lӱa
v.v.., có thӇ dày lũ xuôi dòng ngưӧc dòng, lưu
vài mét sau vө nghiêm trӑng. vӵc chӭa sau đұp
viӋc. đưӧc sӱ dөng đӇ
chӭa các dòng
chҧy.
| BC=

0D)1
a = 2  < 8E@
! Mӝt chương trình kiӇm soát dòng lava đã đưӧc đӅ xưӟng
vào 1/1973 ӣ đҧo Iceland - Heimaey, khi dòng lava basaltic
tӯ núi Mount Helgafell gҫn như đóng lҥi cҧng biӇn cӫa thӏ
trҩn chính, Vestmannaeyjar, đe dӑa sӵ tiӃp tөc hoҥt đӝng
cӫa đҧo. Nhӳng thӱ nghiӋm trên đҧo Surlsey vào năm 1967
đã chӍ ra rҵng nưӟc có thӇ đưӧc sӱ dөng đӇ dӯng sӵ tiӃn
triӇn cӫa lava.
! Chương trình chҳc chҳn có ҧnh hưӣng quan trӑng lên dòng
lava, hҥn chӃ sӵ chuyӇn đӝng cӫa chúng và do đó giҧm
thiӇu tәn thҩt vұt chҩt.
! Sau khi dòng chҧy tràn cӫa lava ngӯng lҥi vào tháng
6/1973, bӃn cҧng vүn hoҥt đӝng. Trên thӵc tӃ, trong trưӡng
hӧp ngүu nhiên, hình dҥng cӫa bӃn cҧng thӵc sӵ đưӧc cҧi
tiӃn, khi mà đá mӟi cung cҩp sӵ bҧo vӋ thêm chӕng lҥi tác
đӝng cӫa biӇn.
Dòng chính sӋt
Di chuyӇn
và di chuyӇn
bơm, các ӕng
chұmÁ bҳt đҫu Nưӟc
dүn và dөng cө
chương trình
nһng
hҥn chӃ nó.

Các xe ӫi Ӕng dүn ViӋc tưӟi

di chuy Ӈn không bӏ nưӟc ҧnh
lên các nҩu chҧy, hưӣng nhӓ
Làm lҥnh
dòng chҧy nhӳng lӛ trong ngày
dòng chҧy
chұm đó, nhӓ giúp đҫu, sau
bҵng các
làm thành làm mát đó dòng
vòi phun
các đưӡng, nhӳng chҧy chұm
nưӟc
vӃt nơi đһt phҫn khác lҥi và có
các ӕng nhau cӫa thӇ dӯng
dүn dҿo dòng chҧy hҷn
÷ ß 2     & F G5
 )*+0 |@
! Khoҧng
1980, sӵ
nâng lên ӣ
hõm chҧo
tăng lên, và
sӵ thay đәi
này xҧy ra
cùng hoҥt
đӝng đӏa
chҩn
§,-.-/-) )-0 - 1- 2-)-- +- -
%3)-45)-6/-7 §8+- 
M 
 

  
)  +
 
9 
 :)   ,
; < = "
>?)

 @
0 1  2
)  + )A
  

9 
 # HI@J
ßHI@
ß J
K

K .+
Cách đây gҫn 200
năm, núi Unzen
phún xuҩt, làm
chӃt xҩp xӍ 15000
ngưӡi.
TӍnh giҩc vào năm
1990, phún xuҩt
dӳ dӝi vào tháng
6/1991. Nhӳng
nhà chӭc trách đã
thӵc hiӋn sơ tán
hàng ngàn ngưӡi.
Cuӕi 1993 khoҧng
0.2km3 lava đưӧc
phun lên và hơn
8000 dòng chҧy
dung nham xuҩt
hiӋn.
 
@8 @LI
! 13/11/1985 lũ bùn tӯ núi lӱa phun lên nhanh chóng giӃt chӃt
ít nhҩt 23000 ngưӡi và gây thiӋt hҥi vӅ tài sҧn hơn 200 triӋu
đôla.
! Hoҥt đӝng núi lӱa đó đưӧc báo trưӟc 1 năm. Hoҥt đӝng giám
sát đưӧc bҳt đҫu vào tháng 7/1985, trong tháng 10 bҧn đӗ tai
biӃn đưӧc hoàn thành nhұn dҥng đưӧc chính xác nhӳng sӵ
kiӋn thӵc tӃ xҧy ra vào ngày 13/11.
! Sӵ kiӋn 13/11 bao gӗm 2 vө nә lӟn. Sӵ phun trào sinh ra
nhӳng dòng chҧy dung nham chà xát và làm tan chҧy nhӳng
tҧng băng trên núi tҥo ra nhӳng dòng lũ bùn đưa xuӕng
thung lũng sông River Lagunillas và phá hӫy mӝt phҫn cӫa
thӏ trҩn Armero, nơi mà thiӋt hҥi vӅ con ngưӡi nhiӅu nhҩt.
! Nhӳng cҧnh báo có ít sӵ phҧn hӗi, kӃt quҧ là ít nhҩt là
23,000 ngưӡi chӃt. >ҫu năm 1986 trung tâm dӵ báo núi lӱa
lâu dài ӣ Columbia đưӧc thành lұp đӇ giám sát núi lӱa ӣ
Ruiz cũng như cácnúi lӱa ӣ Nam Mӻ.
  ß !#

15 - 16/6/1991, sӵ phún xuҩt cӫa Mt.Pinotubo ӣ Philippin có

thӇ là lӟn nhҩt thӃ kӍ. Sӵ kӃt hӧp ҧnh hưӣng dòng tro, lũ đá, lũ
bùn, bão lӟn, làm khoҧng 350 ngưӡi chӃt. Phҫn lӟn cái chӃt là
do sӵ sөp đә cӫa nhà cӱa, vì tro núi lӱa tích tө lҥi trên mái nhà
dày 30cm cách núi lӱa tұn 40km.

Tro bөi đưӧc đưa lên đӃn đӝ cao 30km. Ҧnh hưӣng lӟn tӯ sӵ
kiӋn này là nhӳng đám mây tro bөi, bao gӗm SO2 giӳ lҥi trong
khí quyӇn và luân chuyӇn trên trái đҩt trong thӡi gian mӝt
năm, sӁ gây nhӳng ҧnh hưӣng nhӓ tӟi khí hұu toàn cҫu trong
suӕt nhiӅu năm sau sӵ phun trào
@ ß )@@2
ß
! Núi St.Helens tӍnh giҩc vào tháng 3/1980 sau 120
năm ngӫ quên, liên quan đӃn hoҥt đӝng đӏa chҩn và
sӵ nә nhӓ khi nưӟc ngҫm tiӃp xúc vӟi đá nóng.
! Vào 8h32¶ sáng 18/5/1980, trұn đӝng đҩt cҩp 5 sinh
ra biӃn cӕ dӗn dұp cӫa núi lӱa, lӣ đҩt, đә nát, tuyӃt
lӣ (khoҧng 2.5km3) tuyӃt đә xuӕng sưӡn núi phía
Bҳc, chuyӇn nưӟc đӃn hӗ Spirit gҫn đó, va đұp vào
và dày xéo mӝt dãy 8km vӅ phía Bҳc, sau đó nó bҩt
ngӡ di chuyӇn mӝt khoҧng xa 18km xuӕng sông
Toutle.
Ban đҫu nhӳng chӛ lӗi lên không đӫ khҧ năng đӇ giҧi thoát áp suҩt bên
trong và nhӳng giây sau đó, núi St.Helens phún xuҩt nhӳng luӗng hơi trӵc
tiӃp tӯ khu vӵc có nhӳng chӛ lӗi lên đó, 1 đám mây lӟn theo chiӅu thҷng
đӭng đi lên nhanh chóng đӃn đӝ cao 19km, kéo dài hơn 9h, và thӇ tích lӟn
tro núi lӱa rơi xuӕng mӝt khu vӵc rӝng lӟn cӫa Washington, Bҳc
Idaho,Tây và trung tâm Montana.
Tәng lưӧng tro núi lӱa phát
ra khoҧng 1km3. Toàn bӝ
dӕc phía Bҳc, nhánh phía
bҳc cӫa đӗng bҵng sông
Toutle bӏ phá hӫy. Rӯng
trên sưӡn dӕc chuyӇn thành
màu xám, tҥo nên nhӳng
đӕng tro, đá, tҧng băng tan,
rãnh hҽp, hӕ nưӟc nóng
Lũ đá và lũ bùn đã phá hӫy
mӝt khu vӵc khoҧng 400
km2, làm chӃt 54 ngưӡi. Hơn
100 ngôi nhà bӏ tàn phá bӣi
lũ, và xҩp xӍ 800 triӋu feet
rӯng cây trӣ nên bҵng phҷng
bӣi sӵ nә. Tәng thiӋt hҥi ưӟc
tính khoҧng 3 ti USD.
Mӵc nưӟc cӫa sông đҥt đӃn
ít nhҩt 4m, cҫu trên sông bӏ
phá hӫy; nhiӋt đӝ sông tăng
đӃn 380C. Khoҧng 40 triӋu
m3 vұt liӋu đә xuӕng sông
Columbia, giҧm đӝ sâu cӫa
sông.
Năm 1995, cҧ ngӑn núi và
vùng xung quanh nhiӅu nơi
xanh trӣ lҥi. Tuy nhiên,
khung cҧnh là gò đӕng đưӧc
tҥo ra bӣi sҥt lӣ đҩt trӗi lên.
Vùng đang trӣ thành đӏa
điӇm thu hút khách du lӏch
viӃng thăm.
8 ÷C.BO|
)O ,$M
N
/01-
<&()F (&(G(H(&
! Ruan sát, kiӇm tra, theo dõi các hoҥt đӝng đӝng
đҩt.
! Ruan sát đӏa vұt lý vӅ nhiӋt đӝ và tính chҩt tӯ.
! Tính toán, kiӇm tra bӅ mһt đӏa hình cӫa núi lӱaÁ
đӝ nghiêng cӫa sưӡn núi, sӵ trӗi lên cӫa đӏa hình.
! KiӇm tra các khí thoát ra.
! Nghiên cӭu vӅ lӏch sӱ đӏa chҩt cӫa tӯng núi lӱa
cө thӇ nói riêng và khu vӵc núi lӱa nói chung.
 Hoҥt đӝng đӝng đҩt

Núi Helens, hoҥt

Tҥi Hawaii, đӝng đӝng bҩt ngӡ và
>ӝng đҩt chính đҩt cũng đưӧc sӱ liên tөc vӟi
là lӡi cҧnh báo dөng đӇ kiӇm tra nhӳng cơn đӏa
quá trình di chҩn nhӓ, các cơn
sӟm nhҩt khi
chuyӇn cӫa đӏa chҩn này
mӝt núi lӱa magma khi chúng không phát triӇn
bùng nә. lên gҫn bӅ mһt thành đӝng đҩt đӇ
đҩt. có thӇ dӵ đoán
đưӧc sӵ kiӋn xҧy
ra vào ngày 18/5.
 Ruan sát đӏa vұt lý

Các vұt liӋu nóng

Trưӟc khi núi sӁ thay đәi vӅ tính Phương pháp
lӱa bùng nә, chҩt tӯ, nhiӋt đӝ, này đã đưӧc sӱ
mӝt lưӧng lӟn các điӅu kiӋn đӏa dөng rҩt thành
magma sӁ di hóa thông thưӡng,; công tҥi núi
chuyӇn trong đá cũng sӁ nóng Helens trưӟc
khi mӝt lưӧng lên, có thӇ xác đӏnh khi vө nә chính
sӁ đưӧc giӳ lҥi đưӧc bҵng phương thӭc xҧy ra vào
bên trong pháp phә hӗng ngày 18/5/1980.
buӗng núi lӱa ngoҥi.
 KiӇm tra bҧn đӗ đӏa hình

Sӵ thay đәi đӏa hình và bҧn chҩt quá trình đӝng đҩt cӫa núi
lӱa rҩt có ích trong viӋc dӵ đoán sӵ bùng nә cӫa núi lӱa.
Các quá trình thay đәi trên bӅ mһt như đӝ nghiêng, đӝ trӗi
lên, sӵ mӣ rӝng cӫa các khe hӣ, sӵ biӃn đәi cӫa mӵc nưӟc
Trêncác
cӫa đӍnh
hӗ núi Kilauea
ӣ trong hoһcđã
gҫncókhu
sӵ thay đәilӱa
vӵc núi đӝ là
nghiêng và sӵ
mӝt công cө
trӗi lên
quan cӫađӇnúi
trӑng trưӟc
nhұn thҩykhi
sӵ vө
thaynәđәi.
xҧy ra, sau đó trong suӕt
quá trình phun trào thì chúng lҥi trөt xuӕng. Sӵ thay đәi đӏa
hình này gҳn liӅn vӟi đӝng đҩt cho thҩy rҵng đã có sӵ di
chuyӇn cӫa magma lên gҫn bӅ mһt đҩt và báo đӝng mӝt vө
nә sҳp xҧy ra.
 KiӇm tra khí
núi lӱa

ÙKiӇm tra khí thoát ra tӯ các khu vӵc núi lӱa trưӟc tiên
là sӵ thay đәi tính chҩt đӏa hóa cӫa khí. Cө thӇ, quan sát
sӵ thay đәi trong thành phҫn khí hoһc quan sát sӵ thay
đәi tӕc đӝ phát ra khí SO2.

ÙPhương pháp này rҩt hiӋu quҧ trong viӋc nghiên cӭu
các vө nә cҧ ӣ Helens và Pinatubo. Tҥi núi Pinatubo,
trưӟc 2 tuҫn khi núi lӱa bùng nә, khí SO2 đã tăng lên so
vӟi bình thưӡng.
 Lӏch sӱ đӏa
chҩt
Nҳm đưӧc lӏch sӱ đӏa chҩt cӫa núi lӱa nói riêng và hӋ thӕng núi lӱa
nói chung rҩt hӳu ích trong viӋc dӵ đoán các kiӇu hoҥt đӝng cӫa núi
lӱa có thӇ xҧy ra trong tương lai.

Công cө đӇ dӵ báo là biӇu đӗ sҳp xӃp các tҫng đá trҫm tích núi lӱa -
đưӧc hình thành do dòng chҧy và các hoҥt đӝng cӫa dung nham, tӯ
đó xác đӏnh đưӧc các quá trình gҫn đây đã xҧy ra như thӃ nào. Tӯ đó
thiӃt lұp nên bҧn đӗ mô tҧ tai biӃn núi lӱa xҧy ra ӣ tӯng vӏ trí cө thӇ.

Bҧn đӗ đӏa chҩt và thӡi gian xҧy ra các sӵ viӋc chính xác sӁ chӍ ra quy
luұt phát triӇn cӫa tai biӃn tӯ đó có thӇ giúp đӥ cho các vùng nông
nghiӋp chuҭn bӏ cho vө nә đưӧc dӵ báo sҳp xҧy ra.

Bҧn đӗ đӏa chҩt kӃt hӧp vӟi niên đҥi đưӧc xác đӏnh cӫa các trҫm tính
núi lӱa tҥi Kilauea, Hawaii cho thҩy hơn 90% bӅ mһt đҩt ӣ đây đưӧc
bao phӫ bӣi dung nham tӯ 1500 năm trưӟc.
Sӵ phát triӇn trong công tác dӵ báo

! Các dӵ đoán trong thӡi gian ngҳn vүn còn rҩt ít

thành công và con đưӡng đӇ hiӇu biӃt núi lӱa vүn
còn dài.
! Khi nhӳng kinh nghiӋm tăng lên thì sӵ thành công
cӫa các dӵ đoán cũng tăng lên. Vì vұy, tӯ tháng 6
năm 1980 đӃn tháng 12 năm 1982, 13 vө núi lӱa
đã đưӧc dӵ báo nhӡ vào viӋc quan sát các hoҥt
đӝng đӝng đҩt, sӵ biӃn dҥng cӫa đáy ӣ miӋng núi
lӱa và sӵ phát tán khí.
VI. SӴ >IӄU CHӌNH VÀ NHҰN
THӬC Vӄ TAI BIӂN NÚI LӰA
! Phương thӭc chӫ yӃu cӫa con ngưӡi đӇ dàn xӃp vӟi
hoҥt đӝng núi lӱa là sơ tán
! 1/1973, núi lӱa ngӫ Helgafell hoҥt đӝng trӣ lҥi và vùi
chôn thӏ trҩn Vestmannaeyjar trong tro và dung nham.
Cư dân gҫn 5000 ngưӡi đưӧc sơ tán. Hӑ quay trӣ lҥi
vào 6 tháng sau, đӇ tái xây dӵng thӏ trҩn. Tình cҧnh
khҳc nghiӋtÁ tro lҩp đҫy 4m và phӫ phҫn lӟn hòn đҧo
và thӏ trҩn. Dòng dung nham nóng chҧy vүn còn bӕc
hơi gҫn núi lӱa. Hӑ sӱ dөng vөn núi lӱa đӇ lát nhӳng
con đưӡng mӟi và sân bay đӇ di chuyӇn; dùng ngӑn
núi lӱa đӇ thu lӧi, và khoҧng tháng 1 năm 1974 ngôi
nhà đҫu tiên đưӧc sưӣi ҩm bӣi sӭc nóng cӫa dung
nham.
! Bӣi vì sӵ phun núi lӱa hiӃm khi xҧy ra ӣ vùng dân cư,
ít thông tin có giá trӏ vӅ tai biӃn núi lӱa đưӧc con
ngưӡi quan tâm. Do đó, chính quyӅn trong vùng có
nguy cơ núi lӱa phҧi xây dӵng mӝt kӃ hoҥch sơ tán.
! Vҩn đӅ phӭc tҥp nhҩt là tâm lý cӝng đӗngÁ ngưӡi dân
vӯa ít đһt niӅm tin vào các nhà khoa hӑc, vào nhӳng
dӵ báo, vӯa có nhӳng mӕi ràng buӝc vӅ kinh tӃ và tұp
quán sinh sӕng.
! Khi chúng ta biӃt vӅ cưӡng đӝ và tҫn suҩt xuҩt hiӋn
cuҧ các quá trình tӵ nhiên, chúng ta sӁ làm tӕt hơn
các dӵ đoán trong phҥm vi ngҳn.
 VII.NÚI LӰA VIӊT NAM

! Núi lӱa ViӋt Nam hoҥt đӝng trong quá khӭ tӯ cách đây
rҩt lâu.
! Nhӳng đӏa danh có núi lӱa vӃt tích còn nhìn thҩy đưӧc
là núi Sóc Lu (Thӕng Nhҩt tӍnh >ӗng Nai) nơi đây còn
miӋng núi lӱa,núi Sơn Thӫy thuӝc ҩp Sơn Thӫy xã
Bàu Sen huyӋn Long Khánh còn miӋng núi lӱa rõ và
dòng dung nham đһc cӭng. Hӗ Xuân Hương thuӝc
thành phӕ >à Lҥt là mӝt miӋng núi lӱa cũ, Hӗ Lҳc
thuӝc tӍnh >ҳc Lҳc là mӝt miӋng núi lӱa, BiӇn Hӗ
thuӝc Pleiku tӍnh Gia Lai cũng là mӝt miӋng núi lӱa đã
tҳt.
! Công tác đҫu tư nghiên cӭu tai biӃn núi lӱa ӣ ViӋt
Nam còn hӃt sӭc hҥn chӃ.
>ây là danh sách các ngӑn núi ӣ ViӋt Nam

Vӏ trí TӍnh Lҫn phun

>ӝ cao
cuӕi
Tên
mét feet Tӑa đӝ

>ӏnh Ruán- 392 1286 10.80° N >ӗng Nai Holocene

>ӗng Nai 107.20° E
Hҥ
Cù Lao Ré 181 594 15.38° N Ruҧng Ngãi Holocene
109.12° E

>ӗng Nai 1000 3281 11.60° N Lâm >ӗng Holocene

Thưӧng 108.20° E

Ngoài khơi -20 -66 10.158° N 1923

Phan ThiӃt 109.014° E

Toroeng 800 2625 14.93° N Kon Tum Holocene

Prong 108.00° E

Veteran - - 9.83° N
109.05° E
TӘNG KӂT
! Hoҥt đӝng núi lӱa liên quan trӵc tiӃp tӟi kiӃn tҥo mҧng. Vành
đai núi lӱa phҫn lӟn ӣ Thái Bình Dương.
! Hoҥt đӝng cӫa các dҥng núi lӱa khác nhau do sӵ khác biӋt hàm
lưӧng SiO2, đӝ nhӟt cӫa dung nham.
! Các đһc trưng cӫa núi lӱaÁ miӋng, hõm chҧo và miӋng phun;
suӕi nưӟc nóng và mҥch phun nưӟc.
! Tai biӃn sơ cҩp cӫa hoҥt đӝng núi lӱa là dòng chҧy dung nham,
nham tҫng núi lӱa và khí đӝc. Tai biӃn thӭ cҩp gӗm lũ bùn, lũ
đá.
! Nhӳng kiӇm tra đҫy đӫ vӅ tính chҩt đӏa vұt lý, thay đәi đӏa
hình, hoҥt đӝng đӝng đҩt, hiӇu biӃt lӏch sӱ đӏa chҩt giúp dӵ báo
hoҥt đӝng núi lӱa. Tuy nhiên viӋc dӵ báo chính xác và trong
thӡi gian ngҳn đang là 1 thách thӭc lӟn.
! Phương thӭc chӫ yӃu đӇ con ngưӡi giҧm thiӇu tәn thҩt là hoҥt
đӝng sơ tán. Trong tương lai, con ngưӡi hi vӑng có phương
pháp đӇ giҧi tӓa lưӧng năng lưӧng tích lũy cӫa sӵ bùng nә núi
lӱa.
 CҦM ƠN THҪY VÀ
CÁC BҤN > CHÚ Ý
THEO DÕI BÀI
THUYӂT TRÌNH CӪA
NHÓM 3