TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN

KHOA MÔI TRƯỜNG

***

Báo cáo Đại Chất Môi Trường

SÔNG VÀ LŨ

GVHD: TS.Hà Quang Hải.

Nhóm: 9

THÀNH PHỐ HCM

Năm học 2007 - 2008
 SOÂNG
1) Khaùi quaùt veà soâng:
* Khaùi nieäm:
- Soâng suoái laø nhöõng doøng nöôùc chaûy theo raõnh hay loøng
maùng roõ raøng. Soâng thì coù loàng maùng to roäng vaø coù chieàu
daøi thaät quan troïng so vôùi suoái. (Ñòa chaát cô sôû)
-Soâng laø doøng nöôùc löu löôïng lôùn thöôøng xuyeân chaûy, coù
nguoàn cung chuû yeáu laø töø caùc hoà nöôùc, töø caùc con suoái
hay khe nuùi hay töø caùc con soâng nhoû hôn ôû nôi coù ñoä cao
hôn, caùc nguoàn nöôùc coù ñöôïc do nöôùc möa (Wikipedia tieáng
Vieät).

* Nguoàn goác hình thaønh:

- Khi möa rôi xuoáng maët ñaát hay tuyeát tan, moät phaàn ñöôïc thöïc
vaät haáp thu roài boác hôi vaøo khoâng khí, moät phaàn boác hôi
tröïc tieáp töø maët ñaát , phaàn khaùc thaám saâu xuoáng ñaát thaønh
nöôùc ngaàm. Phaàn coøn laïi chaûy traøn treân maët ñaát seõ gom
vaøo caùc loàng maùng töï nhieân goïi chung laø nöôùc chaûy doøng
taïo ra soâng suoái.
 SOÂNG

2) Heä thoáng soâng:

2.1/ Löu vöïc:
-Löu vöïc laø toaøn theå moät vuøng maø nôi ñoù suoái vaø
phuï löu ñaõ tieáp nhaän ñöôïc moät löôïng nöôùc ñeå cung caáp
cho soâng chính. Tuy nhieân, moãi phuï löu vaø suoái ñeàu coù
moät phuï löu rieâng reõ. Moãi doøng chaûy laø moät nhaùnh
nhoû nhaát cuûa moät phuï löu. Caùc phuï löu noái laïi taïo
thaønh moät löu vöïc roäng lôùn.

- Coù 5 kieåu löu vöïc chính:

Heä thoáng soâng coù daïng hình nhaùnh caây (thuï traïng)
(dendritic pattern):
Heä thoáng soâng coù daïng hình maïng löôùi (trellis pattern):
Heä thoáng soâng coù daïng hình tia (radial pattern):
Heä thoáng soâng coù daïng hình goùc (rectangular pattern):
Heä thoáng soâng coù daïng song song:
SOÂNG
 SOÂNG

2.2/ Traéc dieän soâng:

- Traéc dieän cuûa moät con soâng goàm coù 3 phaàn: thöôïng
löu, trung löu vaø haï löu soâng.
Thöôïng löu soâng:
Trung löu soâng:
Haï löu soâng:

- Traéc dieän doïc theo loøng soâng ñöôïc bieåu dieãn baèng
moät ñöôøng cong, vôùi ñoä doác thay ñoåi töø thöôïng löu ñeán
haï löu soâng. Ban ñaàu, öùng vôùi khu vöïc thöôïng löu, ñoä
doác haï nhanh choùng vaø sau ñoù giaûm daàn cho ñeán möïc
thaáp nhaát, goïi laø möïc goác. Möïc goác cuûa moät con soâng
töông öùng vôùi möïc bieån hay möïc nöôùc hoà maø con soâng
ñoù ñoå vaøo.
SOÂNG
 3) Söï löu chuyeån cuûa doøng nöôùc treân soâng:
SOÂNG
3.1/ Caùc nhaân toá töông taùc aûnh höôûng ñeán söï caân baèng
cuûa doøng chaûy:
- Löu löôïng (Discharge).
- Löu toác (Velocity).
- Taûi löôïng (Load).
- Gradient.
-Caáu truùc doøng chaûy hay ñoä khuùc khuyûu cuûa doøng chaûy
(channel pattern).

3.2/ Chuyeån ñoäng cuûa doøng chaûy:

- Chaûy taàng (laminar flow): ôû caùc ñoaïn soâng thaúng, ñaùy soâng
trôn laùng, löu toác chaäm, nöôùc löu chuyeån thaønh lôùp song song. Moãi
moät lôùp di chuyeån vôùi vaän toác khoâng ñoåi, lôùp naøy khaùc vôùi
lôùp keá caän. Caùc lôùp seõ taùch ra quanh chöôùng ngaïi vaät vaø keát
hôïp laïi ôû phía cuoái doøng.
- Chaûy roái (turbulent flow): laø phöông thöùc chaûy chính cuûa doøng
chaûy. Chaûy roái xuaát hieän khi gia toác gia taêng hoaëc ñaùy soâng goà
gheà, ñöôøng ñi cuûa phaân töû nöôùc bò phaù vôõ khi gaëp phaûi doøng
xoaùy. Khi löu toác chaûy quaù lôùn hoaëc loøng soâng coù nhieàu chöôùng
ngaïi vaät, nöôùc seõ chuyeån töø caùch chaûy roái yeân laëng thaønh chaûy
SOÂNG
 SOÂNG
* Löu toác:
- Löu toác taïi moät vò trí cuûa doøng soâng laø ñoaïn
ñöôøng maø nöôùc chaûy qua trong moät thôøi gian ñònh tröôùc
(ñôn vò m/s).
- Theo lyù thuyeát, löu toác taêng daàn ñeàu nhöng treân
thöïc teá, löu toác phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá:
Ñoä loài loõm (C) cuûa ñaùy soâng.
Baùn kính (R) cuûa thieát dieän loøng soâng.
Ñoä doác (I).
- Coâng thöùc tính löu toác cuûa moät doøng soâng:

V  C RI
- Löu toác khoaûng töø 15 cm/s laø töông ñoái chaäm,
Löu toác töông ñoái cao khi nöôùc chaûy töø 625 ñeán
750 cm/s, löu toác cao khi leân ñeán 10 m/s (1000 cm/s).
 SOÂNG

* Gradient:
- Gradient cuûa doøng chaûy laø khoaûng caùch thaúng
ñöùng cuûa doøng chaûy ñoå xuoáng trong moät khoaûng
caùch coá ñònh so vôùi doøng chaûy naèm ngang.
- Söï giaûm gradient nôi haï nguoàn cuûa doøng soâng moät
phaàn do giôùi haïn cuûa möùc ñoä xaâm thöïc (limitations
of base level).
 SOÂNG
* Löu löôïng cuûa doøng nöôùc:
- Laø löôïng nöôùc chaûy ngang qua thieát dieän taïi moät ñieåm cuûa
doøng soâng trong moät giaây (ñôn vò laø m3/s).
VD:
Soâng ñoàng Nai coù löu löôïng trung bình ôû Taân Vaïn laø 910
m3/s.
Löu löôïng toái thieåu vaøo muøa kieät laø 164 m3/s.
Löu löôïng toái ña luùc luõ cao nhaát (chöa coù ñaäp Trò An) laø
2.863 m3/s.
- Löu löôïng cuûa moät doøng soâng ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo 3
yeáu toá chieàu roäng loøng soâng, chieàu saâu loøng soâng vaø vaän
toác nöôùc chaûy (löu toác).
 SOÂNG

Löu löôïng (m3/s) = chieàu roäng loøng soâng (m) x chieàu saâu loøng soâng (m)
x löu toác (m/s).

- Löu löôïng thay ñoåi khoâng chæ ôû nhöõng doøng chaûy

khaùc nhau maø coøn thay ñoåi ngay trong moät doøng chaûy
töø thôøi ñieåm naøy sang thôøi ñieåm khaùc, töø nôi naøy
ñeán nôi khaùc trong tieán trình chaûy cuûa noù.
- Löu löôïng coù xu höôùng gia taêng ôû cuoái doøng do coù
nhieàu phuï löu caáp theâm nöôùc vaøo doøng chính. Luõ muøa
xuaân coù theå laøm doøng chaûy taêng cao, hình thaønh doøng
chaûy xieát döõ doäi.
 SOÂNG

3.4/ Bieåu ñoà thuûy löôïng:

- Bieåu ñoà thuûy löôïng cuûa moät doøng soâng cho thaáy söï
thay ñoåi cuûa löu löôïng qua thôøi gian.
- Daïng bieåu ñoà thuûy löôïng cuûa nhöõng doøng chaûy khaùc
nhau (ngay caû ôû nhöõng ñieåm khaùc nhau treân cuøng moät
doøng) thay ñoåi theo caùc yeáu toá töï nhieân nhö toác ñoä
thaám loïc, ñòa hình, ñòa chaát vaø lôùp phuû thöïc vaät.
 SOÂNG

4) Hoaït ñoäng cuûa doøng chaûy hay caùc qua trình soâng
(river processes):
4.1/ Taùc duïng vaän chuyeån:
- Trong khi di chuyeån, doøng soâng seõ mang ñi caùc vaät lieäu
ôû ñaùy soâng, vaät lieäu do röûa troâi hai bôø, cuûa phuï löu hay
cuûa caùc khoái. Caùc vaät lieäu naøy ñöôïc laéng ñoïng ôû ñích
cuoái laø ñaïi döông. Löôïng vaät lieäu ñöôïc doøng soâng mang
ñi ñöôïc goïi laø taûi troïng (load). Kích thöôùc haït toái ña maø
soâng coù theå mang ñi laø tieâu chuaån duøng ñeå ñaùnh giaù
naêng löôïng vaän chuyeån (competence).
- Coù 3 phöông thöùc vaän chuyeån vaät lieäu:
Hoøa tan trong nöôùc.
Lô löûng trong nöôùc.
Di chuyeån saùt ñaùy soâng.
SOÂNG
 SOÂNG

4.2/ Söï xaâm thöïc:

-Xaâm thöïc cô hoïc hay hieän töôïng baøo moøn laø do
caùc loaïi vaät lieäu cöùng ñöôïc doøng nöôùc vaän chuyeån va
chaïm chaø xaùt laøm moøn nhaün loøng soâng hay ñaù taûng
ôû ñaùy soâng.

4.3/ Söï traàm tích:

- Khi vaän toác doøng chaûy giaûm, thaáp hôn möùc caàn
thieát ñeå giöõ vaät lô löûng, doøng chaûy baét ñaàu laéng
ñoïng taûi troïng lô löûng cuûa noù. Söï traàm tích laø moät
quaù trình choïn loïc. Tröôùc heát, caùc haït thoâ rôi xuoáng,
sau ñoù vì vaän toác giaûm (naêng löôïng cuõng giaûm) caùc
haït mòn hôn cuõng laéng ñoïng.
 SOÂNG
5) Caùc caûnh quan do soâng taïo ra:
5.1/ Caùc caûnh quan hình thaønh ôû khu vöïc
thöôïng löu soâng:
* Thaùc:
- Ñaây laø moät trong caùc caûnh quan thuù vò. Tuy hoaït ñoäng
heát söùc maïnh meõ nhö thöïc ra trong lòch söû cuûa doøng
soâng, chuùng coù moät ñôøi soáng heát söùc ngaén nguûi.
Thaùc ñöôïc hình thaønh do söï haï thaáp ñoä cao ñoät ngoät
treân tieát dieän doïc cuûa doøng soâng. Söï haï thaáp ñoä cao
naøy coù theå bieán maát theo thôøi gian.
* Gheành (rapid):
- Gioáng nhö thaùc, gheành ñöôïc hình
thaønh khi coù söï gia taêng ñoät ngoät veà
ñoä doác cuûa loøng soâng, nhöng ôû
gheành thì nöôùc khoâng ñoå maïnh xuoáng
nhö thaùc. Ñoâi khi gheành ñöôïc phaùt
trieån tröïc tieáp töø caùc thaùc coù tröôùc
ñoù.
SOÂNG
 SOÂNG

Thaùc Prenn

Thaùc Dambri
 SOÂNG
5.2/ Caùc caûnh quan hình thaønh ôû khu vöïc trung löu vaø haï löu
âng:
* Khuùc uoán soâng (meander):
* Doøng chaûy phaân nhaùnh:
* Baõi boài:
 SOÂNG
* Ñeâ thieân nhieân (Natural
levees):
 SOÂNG
* Tam giaùc chaâu (Delta):

Khu vöïc soâng

Mississippi
Khu vöïc soâng Nile
 SOÂNG

Khu vöïc soâng

Mekong
 SOÂNG

* Quaït boài tích (Alluvial fan):

 SOÂNG

* Caùc theàm soâng:

6) Taùc ñoäng cuûa soâng ñoái SOÂNG
vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi:
6.1/ Taùc ñoäng tích cöïc:
- Ñoái vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi, caùc doøng soâng ñöôïc xem laø
moät trong nhöõng nhaân toá hình thaønh neân neàn vaên minh nhaân
loaïi, laø caùi noâi cuûa neàn vaên minh nhaân loaïi. Haàu heát caùc
neàn vaên minh lôùn ñeàu phaùt trieån doïc theo caùc con soâng lôùn.
- Caùc soâng laø moät trong nhöõng nguoàn cung caáp nöôùc ngoït
(freshwater) chính cho hoaït ñoäng soáng vaø saûn xuaát cuûa con
ngöôøi. Ngoaøi ra, caùc soâng coøn laø nguoàn cung caáp thöïc phaåm
cho con ngöôøi (caùc loaøi thuûy saûn…).
- Hoaït ñoäng boài tuï cuûa caùc doøng soâng taïo neân nhöõng ñoàng
baèng chaâu thoå maøu môõ phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp.
- Caùc soâng coøn laø nôi sinh soáng cuûa nhieàu loaøi sinh vaät, taïo
thaønh nhieàu heä sinh thaùi ña daïng vaø ñaëc saéc.
- Caùc quaù trình soâng ñaõ taïo neân caùc caûnh quan voâ cuøng ñaëc
saéc coù yù nghóa quan troïng trong hoaït ñoäng du lòch vaø nghieân
cöùu.
- Caùc doøng soâng coøn laø caùc tuyeán ñöôøng giao thoâng, bieân
giôùi quoác gia…
- Caùc doøng soâng coøn giöõ vai troø ñieàu hoøa thôøi tieát (nhieät
ñoä, ñoä aåm , löôïng möa…) trong moät phaïm vi giôùi haïn nhaát
ñònh.
 SOÂNG

6.2/ Taùc ñoäng tieâu cöïc:

- Hoaït ñoäng xaâm thöïc cuûa soâng gaây neân hieän töôïng
saït lôû ven bôø soâng, laøm hö haïi caùc coâng trình xaây
döïng, ñe doïa ñeán tính maïng cuûa ngöôøi daân.
- Hoaït ñoäng boài tuï khoâng ñuùng choã cuûa soâng ñoâi khi
cuõng gaây neân trôû ngaïi cho vieäc giao thoâng ñöôøng
soâng.
- Gaây luõ luït phaù huûy muøa maøng, coâng trình xaây
döïng, gaây thieät haïi veà nhaân maïng.
 LUÕ
1) Khaùi nieäm veà luõ:
- Luõ laø hieän töôïng nöôùc soâng daâng cao trong moät khoaûng
thôøi gian nhaát ñònh, sau ñoù giaûm daàn. Trong muøa möa luõ,
nhöõng traän möa töøng ñôït lieân tieáp treân löu vöïc soâng, laøm
cho nöôùc soâng töøng ñôït noái tieáp nhau daâng cao, taïo ra nhöõng
traän luõ trong soâng, suoái.
- Vaøo caùc thaùng muøa möa coù caùc traän möa lôùn, cöôøng ñoä
maïnh, nöôùc möa tích luyõ nhanh, neáu ñaát taïi choã ñaõ no nöôùc
thì nöôùc möa ñoå caû vaøo doøng chaûy, deã gaây ra luõ. Khi luõ
lôùn, nöôùc luõ traøn qua bôø soâng (ñeâ), chaûy vaøo nhöõng choã
truõng vaø gaây ra ngaäp luït treân moät dieän roäng.
- Luõ lôùn vaø ñaëc bieät lôùn nhieàu khi gaây ra nhöõng thieät haïi
to lôùn veà ngöôøi vaø cuûa caûi.
- Cha oâng ta ñaõ xeáp luõ, luït laø moät trong nhöõng loaïi thieân tai
nguy hieåm nhaát.
- Moät daïng khaùc cuûa luõ laø do hieän töôïng vôõ ñeâ, hay ñaäp
chöùa nöôùc hình thaønh luõ.
 LUÕ
2) Caùc ñaëc tröng cuûa luõ:
Möïc nöôùc : laø ñoä cao cuûa maët nöôùc trong soâng tính töø
moät ñoä cao chuaån naøo ñoù kyù hieäu laø H (cm).
Löu toác doøng vaø gradient cuûa doøng.
Löu löôïng nöôùc: laø löôïng nöôùc chaûy qua moät maët caét
ngang soâng trong moät ñôn vò thôøi gian, kyù hieäu Q (m3/s).
Chaân luõ leân: laø luõ baét ñaàu leân (möïc nöôùc baét ñaàu
daâng cao khi löu löôïng nöôùc baét ñaàu taêng leân)
Ñænh luõ : laø möïc nöôùc hay löu löôïng nöôùc cao nhaát
trong moät traän luõ.
Chaân luõ xuoáng: laø luõ ruùt xuoáng thaáp nhaát xaáp xæ
baèng luùc baét ñaàu luõ leân.
Thôøi gian luõ leân: laø khoaûng thôøi gian töø chaân luõ leân
ñeán ñónh luõ.
Thôøi gian luõ xuoáng: laø khoaûng thôøi gian töø ñænh luõ
ñeán chaân luõ xuoáng.
Cöôøng suaát luõ (m/h): laø söï bieán ñoåi cuûa möïc nöôùc
trong moät ñôn vò thôøi gian.
 LUÕ

3) Nhöõng yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoä lôùn (cöôøng

ñoä) cuûa luõ:
•Ñoä thaám loïc cuûa caùc loaïi vaät lieäu vaø ñaát beà
maët: Moãi loaïi ñaát ñaù ñeàu coù ñoä xoáp vaø ñoä thaám
loïc khaùc nhau. Ñaát coù ñoä xoáp vaø ñoä thaám cao seõ
cho pheùp moät löôïng nöôùc lôùn thaám loïc thaät nhanh
xuoáng saâu. Neáu ñaát ñaù ít thaám thì tyû leä thaám loïc
thaáp, tyû leä nöôùc chaûy treân beà maët gia taêng.

* Ñòa hình: ñòa hình coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán tyû
leä cuûa löôïng nöôùc beà maët. Khi trieàn coù ñoä doác
cao nöôùc chaûy traøn treân beà maët gia taêng vaø chæ coù
moät löôïng nöôùc thaät nhoû ngaám xuoáng. Do yeáu toá
ñòa hình, ta thaáy luõ ôû khu vöïc thöôïng löu vaø haï löu
soâng cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau:
 LUÕ
LUÕ ÔÛ THÖÔÏNG LÖU SOÂNG
- Chæ xaûy ra trong moät khu vöïc khoaûng naêm möôøi
kilomet doïc theo moät doøng suoái hay caùc soâng nhoû ôû
khu vöïc ñoài nuùi cao.
- Thôøi gian xaûy ra raát nhanh choùng.
- Nguyeân nhaân: do caùc côn möa to khu vöïc thöôïng löu
soâng, hay do söï vôõ ñaäp cuûa hoà chöùa nöôùc
- Löôïng nöôùc quaù lôùn ñoå aäp xuoáng soâng gaây neân
hieän töôïng traøn bôø, nhöng sau ñoù nhanh choùng ruùt
xuoáng haï löu.
- Gradient doøng chaûy raát cao, löu toác doøng chaûy lôùn.
- Haäu quaû: do söùc chaûy maõnh lieät neân luõ coù theå
cuoán troâi nhaø cöûa, laøm saït lôû ñöôøng saù, hö haïi caùc
coâng trình xaây döïng, gaây thieät haïi veà nhaân maïng
nhieàu hôn luõ ôû haï löu soâng.
 LUÕ

LUÕ ÔÛ HAÏ LÖU SOÂNG

- Xaûy ra ôû moät phaïm vi töông ñoái roäng: ôû khu vöïc
moät doøng soâng hay khaép khu vöïc chaâu thoå cuûa heä
thoáng soâng.
- Thôøi gian xaûy ra daøi hôn luõ ôû thöôïng nguoàn.
- Nguyeân nhaân: coù theå laø do haäu quaû cuaû nhöõng
traän möa to keùo laø nhieàu ngaøy trong moät khu vöïc
roäng lôùn, ñoâi khi laø do tuyeát tan hay do söï keát hôïp
giöõa möa vaø tuyeát tan.
- Löôïng nöôùc lôùn traûi treân moät dieän tích roäng do
caùc soâng bò ngheõn ñaày nöôùc.
- Gradient doøng chaûy raát thaáp, löu toác doøng chaûy
thaáp.
- Haäu quaû: laøm chìm ngaäp moät khu vöïc roäng lôùn,
gaây hö haïi neàn moùng coâng trình, ngaäp uùng caùc khu
vöïc canh taùc, gaây thieät haïi veà nhaân maïng ít hôn luõ
 LUÕ
* Thaûm thöïc vaät cuõng laø moät trong caùc yeáu toá aûnh
höôûng ñeán luõ:
- Caây coû taïo ra raøo caûn ñoái vôùi nöôùc chaûy traøn laøm
chaäm söï di chuyeån cuûa nöôùc, laøm giaûm tyû leä nöôùc ñoå
vaøo soâng suoái.
- Reã caây laøm cho ñaát tôi xoáp, gia taêng ñoä thaám laøm tyû leä
nöôùc thaám loïc taêng leân, töø ñoù laøm giaûm tyû leä nöôùc beà
maët.
-Caây coû cuõng haáp thu moät löôïng nöôùc lôùn caàn cho söï
taêng tröôûng. Ñoù cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá laøm
giaûm löôïng nöôùc ñaùng keå ñoå vaøo soâng suoái sau traän möa
to.

•Vieäc khai phaù ñoàng luõ vaø quaù trình ñoâ thò hoùa.

* Caùc yeáu toá caân baèng khaùc: luõ luït to ôû moät soá khu vöïc
tuøy theo muøa hay laø haäu quaû cuûa söï thay ñoåi thôøi tieát.
 LUÕ

3) Aûnh höôûng cuûa caù hoaït ñoäng nhaân sinh ñoái vôùi luõ:
3.1/ Vieäc khai thaùc ñoàng luõ:
* Nguyeân nhaân laøm bieán ñoåi ñoàng luõ:
- Ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, daân soá taêng nhanh neân caàn
coù nhieàu ñaát ñeå troàng troït, ñaùp öùng nhu caàu löông thöïc cho
ngöôøi daân. Ñaát ñoàng luõ laïi raát phì nhieâu vì haèng naêm luõ
luït ñem phuø sa veà boài ñaép. Hôn nöõa ôû ñoàng luõ coù beà
maët roäng lôùn neân caùc coâng trình xaây döïng nhaø ôû, kho
taøng, ñöôøng xaù thuaän lôïi vaø raát reû tieàn. Chính vì theá neân
chaúng maáy choác nhieàu thaønh phoá, trang traïi moïc leân khaép
nôi ôû khu vöïc ñoàng luõ, laøm cho noù maát ñi vai troø ñieàu hoøa
löôïng nöôùc dö thöøa trong muøa möa. Nhaát laø nhöõng naêm coù
möa nhieàu seõ taïo ra luõ luït nghieâm troïng, laøm maát ñi taøi
saûn vaø sinh maïng cuûa nhieàu ngöôøi.
 LUÕ

* Hieåm hoïa do söï phaùt trieån ñoàng luõ:

- Söï phaùt trieån ñoàng luõ seõ daãn ñeán hai haäu quaû nguy
hieåm sau:
Taêng löôïng nöôùc vaø tæ leä nöôùc chaûy traøn ôû beà maët.
Laøm giaûm ñoä thaám vaø ñoä xoáp cuûa dieän tích maët ñaát.
 2 yeáu toá naøy ñaõ daãn ñeán söï taêng möùc ñoä nguy
hieåm cuûa caùc côn luõ.
- Ngoaøi ra, vieäc xaây döïng nhieàu coâng trình ôû khu vöïc
ñoàng luõ cuõng laøm gia taêng chieàu cao cuûa luõ. Vì xaây
döïng chieám moät theå tích töông ñöông vôùi löôïng nöôùc
tröôùc ñaây noù chaûy vaøo neân laøm chieàu cao möïc nöôùc
gia taêng töông öùng.
 LUÕ

3.2/ Quaù trình ñoâ thò hoùa:

-Vieäc xaây döïng thaønh phoá keùo theo söï hình thaønh
caùc vuøng phuï caän coù aûnh höôûng lôùn ñeán doøng
chaûy vaø möùc ñoä nguy hieåm cuûa luõ.

- Heä thoáng ñöôøng traûi nhöïa, caùc khoái beâ toâng seõ
gaây caùc aûnh höôûng sau:
Nöôùc ngaám xuoáng taàng nöôùc ngaàm giaûm trong
khu vöïc coù beà maët bò coâng trình xaây döïng che phuû.
Löu toác doøng vaø löôïng nöôùc treân maët taêng.
Möïc nöôùc döôùi ñaát haï vì söï thaám loïc giaûm.
 LUÕ

- Aûnh höôûng treân doøng chaûy ñöôïc theå hieän ôû caùc yeáu
toá:
Thôøi gian treã giöõa löôïng möa vaø ñænh luõ ruùt ngaén vì
nöôùc chaûy nhanh vaø nöôùc ngaàm xuoáng ñaát ít.
Ñænh luõ cao hôn vì doøng chaûy mang nhieàu nöôùc hôn
trong khoaûng thôøi gian ngaén vì loøng soâng saïch vaø
thaúng.
Löu löôïng cô baûn cuûa doøng chaûy thaáp hôn vì nguoàn
cung caáp cho nöôùc döôùi ñaát giaûm.

 Haäu quaû chung cuûa söï thay ñoåi naøy laø doøng chaûy
ñoät ngoät coù löu löôïng cô baûn thaáp vaø ñænh luõ cao, thôøi
gian ngaén.
 LUÕ
4) Caùc bieän phaùp phoøng choáng luõ nguy hieåm:
4.1/ Coâng taùc döï baùo vaø quy hoaïch:
- Baèng phöông phaùp thoáng keâ ñôn giaûn, chuùng ta coù theå döï
ñoaùn ñöôïc quy moâ cuûa moät traän luït. Phöông phaùp naøy bao
goàm caùc soá lieäu veà löu löôïng doøng chaûy thu thaäp ñöôïc ít nhaát
trong 10 naêm. Tröôùc heát, ta leân danh saùch löu löôïng cöïc ñaïi moãi
naêm, keá ñoù tieán haønh saép xeáp löu löôïng cöïc ñaïi töø lôùn nhaát
ñeán nhoû nhaát vaø ñaùnh soá löu löôïng lôùn nhaát laø soá 1. keá ñoù
tính toaùn chu kyø luït baèng coâng thöùc:
( N  1)
R
(Vôùi R: chu kyø luõ; N laø soáMnaêm cuûa soá lieäu; M laø cöôøng
ñoä.)
- Trong quaù trình quy hoaïch vaø thieát keá caàu ñöôøng, caùc coâng
trình xaây döïng, ngöôøi thieát keá caàn xem xeùt khaû naêng xaûy ra
luõ trong quaù trình thieát keá.
- Khi thieát keá hay quy hoaïch, khoâng ñöôïc vì tieát kieäm chi phí
xaây döïng ban ñaàu maø chæ xem xeùt aûnh höôûng cuûa luõ ñeán
coâng trình moät caùch lyù töôûng.
 LUÕ
4.2/ Thöïc hieän caùc bieän phaùp nhaèm traùnh khoâng laøm
thay ñoåi khaû naêng ñieàu tieát nöôùc cuûa ñoàng luõ:
- Tieán haønh di dôøi caùc coâng trình, nhaø ôû ra khoûi khu vöïc
naøy.
-Leân keá hoaïch höôùng doøng luõ theo moät höôùng khaùc ít
thieät haïi hôn, toå chöùc phoøng choáng khu vöïc caàn ñöôïc
baûo veä.

4.3/ Laøm hoà giöõ nöôùc:

- Ñeå traùnh luõ nguy hieåm xaûy ra ôû caùc khu vöïc naèm doïc
theo doøng soâng, ngöôøi ta xaây döïng hoà chöùa nöôùc. Hoà
naøy laø moät boàn roäng giöõ moät löôïng nöôùc to khi coù möa
laøm giaûm löôïng nöôùc chaûy vaøo soâng.
- Hoà thöôøng ñöôïc xaây döïng ôû vuøng maø tröôùc ñoù ñaõ
khai thaùc khoaùng saûn bò boû hoang. Thoâng thöôøng baèng
caùch ñaép ñaäp ñaát ngaên nöôùc ôû nôi ñaát ít coù giaù trò söû
duïng. Hôn nöõa khu vöïc xaây hoà khoâng laøm bieán ñoåi moâi
tröôøng caân baèng cuûa doøng soâng.
4.4/ Khôi doøng: LUÕ
- Laø caùch laøm thay ñoåi doøng soâng veà löu toác hoaëc löu löôïng
hoaëc caû hai, keát quaû laø nöôùc nhanh choùng thoaùt ñi.
- Môû roäng vaø veùt saâu loøng soâng, ñaëc bieät laø nhöõng nôi ñaát
yeáu deã bò xaâm thöïc, bôø soâng seõ bò saït lôû, ñaùy soâng nhanh
choùng bò caïn ñi.
- Caàn gia coá bôø soâng vöõng chaéc.
-Ñaøo nhöõng ñoaïn soâng môùi caét qua khuùc uoán ñeå laøm soâng
chaûy thaúng trôû laïi ôû caùc khuùc quanh co, giuùp thoaùt nöôùc
nhanh hôn.

4.5/ Heä thoáng ñeâ ñieàu:

- Ñeå traùnh nöôùc luõ leân cao traøn ngaäp moät soá khu vöïc, ngöôøi
ta ñaép ñeâ ôû hai bôø soâng ñeå ngaên chaën.
- Taän duïng heä thoáng ñeâ töï nhieân.
- Ñeâ giöõ nöôùc ôû loøng soâng khoâng cho traøn vaøo ñoàng luõ, tuy
nhieân haäu quaû laø nöôùc seõ doàn veà phía haï löu nhanh choùng.
Khi löu löôïng nöôùc soâng quaù lôùn seõ daãn ñeán tình traïng luõ luït
nguy hieåm ôû haï löu.
 LUÕ

4.6/ Bieän phaùp khaùc:

- Bieän phaùp troàng röøng, caûi taïo röøng.
Khoanh nuoâi phuïc hoài röøng nôi coù theå taùi sinh.
Troàng röøng nôi ñaát troáng ñoài troïc.
- Chung soáng vôùi luõ.
 LUÕ
5) Luõ luït ôû Vieät nam:
5.1/ Phaân loaïi:
- Nöôùùc ta naèm ôû vuøng khí haäu nhieät ñôùi aåm,
gioù muøa neân luõ do möa sinh ra bao goàm caùc loaïi
sau:
Luõ treân caùc soâng, suoái vöøa vaø nhoû: xaõy ra
trong thôøi gian ngaén vaø thöôøng laø luõ queùt.
Luõ treân caùc soâng lôùn: xaõy ra trong thôøi gian
daøi, toác ñoä luõ chaäm.
Luõ tieåu maõn, luõ sôùm, luõ chính vuï, luõ cuoái vuï.

- Ngoaøi ra caên cöù vaøo möùc nöôùc ñænh luõ, ngöôøi

ta chia ra caùc loaïi luõ sau:
Luõ nhoû, luõ vöøa.
Luõ lôùn.
Luõ ñaëc bieät lôùn.
Luõ lòch söû.
 LUÕ

5.2/ Muøa luõ:

- Vuøng Baéc boä: muøa luõ töø thaùng 5,6 ñeán thaùng 9,10.
Taây Baéc vaø Ñoâng Baéc thöôøng xaûy ra vaøo thaùng 5 keát
thuùc thaùng 9.
Soâng Hoàng vaø caùc nhaùnh soâng lôùn: soâng Ñaø, Thao,
Loâ xaûy ra vaøo thaùng 6 keát thuùc vaøo thaùng 10, cao nhaát
vaøo thaùng 7,8.
- Baéc Trung Boä: töø thaùng 6,7 ñeán thaùng 10,11.
- Nam Trung Boä: keùo daøi töø thaùng 10-12.
- Taây Nguyeân: thaùng 6, 7 ñeán 11 xaõy ra ôû baéc Taây
Nguyeân
Thaùng 8,9 ñeán 12 ôû trung Taây Nguyeân.
Thaùng 7-11 ôû Nam Taây Nguyeân.
- Ñoâng vaø Taây Nam Boä: xaûy ra vaøo thaùng 7-11.
 LUÕ
5.3/ Nguyeân nhaân:
- Các hình thế gây mưa lũ:
* Trên lưu vực sông Hồng: những hình thế thời tiết chủ yếu gây
ra mưa lũ thường là: dải hội tụ nhiệt đới, cao áp Thái Bình
Dương, xoáy thuận nhiệt đới (bão, áp thấp nhiệt đới), không khí
lạnh,…
* Các lưu vực sông Miền Trung: gồm 3 loại chính
Bão, áp thấp nhiệt đới hoặc bão, áp thấp nhiệt đới kết hợp với
không khí lạnh:
không khí lạnh kết hợp với áp thấp nhiệt đới, bão, áp thấp dải hội
tụ nhiệt đới,…
Dải hội tụ nhiệt đới kết hợp với không khí lạnh hoặc các hình thế
khác.
* Trên lưu vực sông MêKông: hàng năm từ tháng 5 lưu vực
sông Mêkông chịu ảnh hưởng ngày càng tăng của gió mùa tây
nam, mang ẩm từ biển đến, mạnh nhất vào các tháng 8, 9,10. do
các hoạt động nhiễu động của thời tiết như dải hội tụ nhiệt đới
đặc biệt là bão ở biển đông gây mưa lớn ở phía Tây Trường Sơn
dẫn đến lũ ở sông Mêkông.
 LUÕ
5.4/ Dieãn bieán:
* Mieàn Baéc:
Lũ, lụt ở đồng bằng Bắc Bộ là hậu quả của các đợt mưa
trên lưu vực của 2 hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình.
Lũ lớn nhất của sông Hồng xuất hiện sớm nhất vào ngày
09/07/1964 và xuất hiện muộn nhất vào ngày 13/09/1979,
nhưng có trên 50% lũ xuất hiện vào tháng 8.
Ngoài ra ngập lụt ở đồng bằng Bắc Bộ còn ảnh hưởng đến
hệ thống đê.
* Mieàn Trung:
Do độ dốc lớn sông ở miền Trung ngắn, đồng bằng thấp,
cửa tiêu thoát hẹp hoặc không thuận.
Các tuyến đường sắt, đường bộ cắt ngang qua hướng chảy
tạo nên những đường ngăn lũ kết hợp với mưa lớn từng
đợt nên lũ tập trung nhanh, có mưa là có lũ.
Lũ lên nhanh nhưng rút chậm do ảnh hưởng thuỷ triều và
các đường ngăn lũ nên ngập lụt rất sâu ở các vùng đồng
bằng hẹp đông dân cư.
 LUÕ
* Mieàn Nam:
- ĐBSCL là một vùng bằng phẳng, có thể phân thành 4 vùng.
Dải đất cao ven biển đông (Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc
Liêu): độ cao trung bình 2-3m có nhiều sông chạy qua nhưng
không bị ngập lụt do lũ sông.
Vùng trũng đồng Tháp Mười (Phía tả sông Tiền từ Bắc Tiền
Giang đến biên giới Việt Nam-Campuchia): độ cao mặt đất trên
2m nơi thấp 0.5m xung quanh được bao bọc bởi bờ biển Gò
Công, bờ sông Tiền và thềm đất cũ đông nam bộ nên thường
xuyên bị ngập lụt.
Vùng Tứ Giác Long Xuyên (nằm phía hữu sông Hậu phía trên
rạch Cái Sắn): có độ cao mặt đất thấp và dốc nghiêng từ bờ sông
Hậu sang vịnh Kiên Giang nên thường xuyên ngập lụt.
Vùng đất thấp và chua mặn U Minh – Cà Mau: có độ cao thấp
xong do sát mặt biển nên bởi ngập lụt bởi nước sông và chỉ bị
ngập mặn.
 LUÕ

5) Luõ queùt:
- Luõ queùt laø moät hieän töôïng thieân tai coù tính chaát vaø
ñaëc ñieåm khaùc bieät laø luõ dieãn bieán nhanh, mang tính
baát thaàn vaø khoác lieät, moãi traän xaûy ra treân moät dieän
heïp vaø phaïm vi taùc ñoäng cuõng heïp hôn luõ soâng.
-Neáu möa lôùn, nöôùc möa laïi bò tích luyõ bôûi caùc tröôùng
ngaïi vaät nhö ñaát ñaù, caây coái cho ñeán khi löôïng nöôùc
vöôït quaù söùc chòu ñöïng cuûa vaät chaén, phaù vôõ vaät
chaén, aøo xuoáng caáp taäp (raát nhanh), cuoán theo ñaát ñaù,
caây coái vaø queùt ñi moïi vaät coù theå queùt theo doøng
chaûy thì ñöôïc goïi laø luõ queùt (hay luõ oáng), thöôøng dieãn
ra raát nhanh, khoaûng 3-6 giôø.
-- Luõ queùt xaûy ra baát ngôø, nhanh, coù söùc taøn phaù lôùn
ôû caùc löu vöïc nhoû. Tieáng Anh luõ laø flood, luõ queùt laø
flash flood (flash laø vuït hieän roài taét), tieáng Trung Quoác
luõ laø "hoàng thuyû", nghóa laø "nöôùc lôùn".
 LUÕ

- Luõ queùt taïm thôøi coù theå phaân chia laøm 3 loaïi:
+ Luõ gaây ra do möa ñòa phöông, taäp trung lôùn ôû caùc löu
vöïc töï nhieân (haàu nhö chöa coù taùc ñoäng cuûa con ngöôøi);
+ Luõ gaây ra do möa lôùn treân caùc löu vöïc ñaõ chòu taùc
ñoäng maïnh cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa con ngöôøi
laøm maát oån ñònh hay phaù vôõ caân baèng sinh thaùi löu vöïc
(thay ñoåi lôùp phuû, cheá ñoä doøng chaûy, löôïng tröõ hay caùc
ñaëc tính löu vöïc…);
+ Luõ gaây ra do thaùo, vôõ thình lình moät löôïng nöôùc tích do
vôõ ñaäp chaén hay caùc ñaäp giöõ nöôùc, caùc ñaäp baêng...
- Ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå hình thaønh luõ queùt: ñòa hình
chia caét, ñoä doác löu vöïc vaø ñoä doác long soâng/suoái
lôùn, ñoä oån ñònh cuûa lôùp ñaát treân beà maët löu vöïc yeáu
do quaù trình phong hoùa maïnh, lôùp phuû thöïc vaät bò taøn
phaù…