Phuong fbuip ludn sing lao TSKHCM) 99 CHUONG 6: CAC QUY LUAT PHAT TRIEN HE THONG * Doc thém quyén sch “Phuong phdp lun sdng tao KHKT” ti wang 82 dén wang 97.100 Phang phip. luin sing tyo (TSKHCM) 6.1, Cac quy luat phat trign hé théng ¢ CAc bai ton cé thé phan loai theo nhiéu cach khdc nhau. Dya trén hai kh4i niém “sdng ché” va “phdt minh”, cdc bai toan c6 thé phan thanh hai loai: 1) Céc bai toan c6 muc dich thay 46i mOt d6i tugng ndo 46 (cdn goi Ia sdn pham); 2) Cf bai ton c6 myc dich phat hién va do mét dai lugng (thong tin) thude vé m6t d6i tugng ndo dé (cn goi IA sdn phém). Do vay, cdc hé théng c6 thé phan loai m6t c4ch tudng ting thanh hai loai: 1) Hé ding dé thay déi sin phdm va 2) Hé ding dé phdt hién va do sin ph&m. BO phn cia hé tryc tiép tuong tic vi sin phdm dudc goi la céng cu © QUY LUAT 1: QUY LUAT VE TINH DAY DU CAC THANH PHAN CUA HE — MOt hé hoat dong ty lap phai bao gdm dGng co, b6 phan truyén dong, b> phan lam vigc (cng cy) va bd phan diéu khién. Trong 46, m6i bd phan phai cé kha nang lim vigc tdi thiéu va it nit phai c6 mot b phn diéu khién duge. ~ Ce tit “tu lap”, “déng co”, “bo phan truyén dong”, “b6 phan lam viee” va “bo phan diéu khién” phai dugc hiéu theo nghia rong, nghia khdi quét, tay trang hgp, phdi xem xét m6t c4ch tuong déi. - “Diéu khién dugc” c6 nghia: c6 duge nhitng thay 46i mét céch tin c@y ma hé thOng hodc ngudi thiét ké, sit dung mudn 6, dé phuc vu cho tinh hé théng cia he. — Quy ludt 1 trong ky thudt cho thdy: cdc hé nhn tao dan dan thay thé mét sé chit ning cia con ngu¥i va thudng bit ddu ty b phan lam viée. ~ Quy luat 1 phan dnh khuynh hudng phat trién phuong thifc lao déng cia con ngudi: thd cng, sit dung cong cu, sit dung may méc (co khi h6a), sit dung cdc hé ty dng (tu dong héa), — Negudi gidi bai todn c6 nhu céu thiét lap hé ty lap can téng hdp thanh cong cdc b phan cu thanh theo yéu cdu cila quy Iudt nay, cin cif vao tinh hé thong cia hé ty lap. — C&n cif vio quy vat 1 néi riéng va cée quy ludt khéc trinh bay trong Chuong nay, ngudi gidi c6 thé phat hign cdc vin dé nay sinh dé kip thdi gidi quyét ching. Cao hon nifa, ngu8i gidi chi déng dua hé phét trién theo cdc quy Iuat ma khdng thu dong, chd dgi cdc bai todn nay sinh.86 WH 101 un BuQUL = LL Bupny BugN - IN ie . XN wud -9 N N \ ! / I {f19 3ug9) I 991A WET ‘ \ \ 7 7 7 7 - Noe em ee WVHd NYS I0G AVHL 3G ONG 3H 23H v99 9G Aya HNL 3A LUT AND @ Phuong php lugn sing lao TSKHCM)Phuting pipe lugn wing lao TSKHCM) 102 OF WH mo ee —o \ ovi6 onx : \ ovi6 nnyy i uy Guo » ovi6 yuyu } {9p uala \ opi6 UL 7 \ | i - I nn ues | \ = (iia fuga) \ 391A Wey } ' / \ LL iL “ \ 7 a / un BuQuy - LL ~\ / Busny Buen - IN SS --7 ant --c-~ “7 BHO -9 = WVHd NYS 04 ‘N3IH LVHd 3@ ONO 3H 3H WN9 NG AVG HNIL 3A LYNT AND oe103 Phuong phiif lain sing lao TSKHCM) OF MEE 99 Bud - 9G Bugp ugdnal - Gl, UPI NAG - WG WVHd NYS 10@ AVHL 3@ SNAG 3H IVOT WN NaluL LVHd fis104 Phtong foheife bain sng to (TSKHECM) * QUY LUAT 2: QUY LUAT VE TINH THONG SUGT CUA HE THONG — Bat kp hé théng nao cing 18 hé tiéu thy va bign déi cdc chét, nang lvong, thong tin, cde 6 hgp cla chang. Digu kign cin cho sy phat trin hé théng Ia phai cd tinh théng suét cia cdc qua trinh tiéu thy, bién déi nay va tinh thong suét phat trién theo huéng tang véi thdi gian. — Vi thé gidi luén 6 trong trang thdi van d9ng, thay 46i nén quy luat nay lién quan d€n loai bai todn rét 16n: bai todn truyén, chuyén dong, bién ddi... Noi cach khac, ngudi gidi, khi lam viée véi cdc hé, 6 46 c6 cdc qué trinh néu trén phdi nhd va van dung t6t quy luat vé tinh théng sudt. — Tinh thong sudt dude hiéu: cdc chit, nang lvong, thong tin va cdc té hop cia chiing phai khéng ding lai, khéng bi dch tic, phai tuyén (bién déi) mét cach tin cay, nhanh, nhiéu va ngay cdng nhanh, ngay cdng nhiéu. — Théng suét khéng phai vi thong sut ma thong sudt c6 muc dich phat tién tinh hé théng hodc tao ra céc hé thng méi cé tinh thong suét cao hon va tan theo diém 19 (xem phan 3.7. Hé thong va Tu duy hé thong). G dau co sy vi pham quy luat may, 4 d6 c6 bai todn va ngudi gidi cdn phat hién dé gidi. Quy luat vé tinh théng suét gitip nguti gidi hinh dung tinh thong sut cao nhdt c6 thé c6 ciia hé thong ma ngudi gidi lam viée véi. Coi d6 1a dich cdn dat, ngudi gidi chi dng dua hé phat trién theo quy luat ma khong ché doi bai ton nay sinh mdi thu dong gidi. — Chudi truyén théng tin do Claude Shannon tim ra khong chi ding trong inh vue truyén théng tin ma tinh than ca né con cé thé ding cho viéc truyén chit, ning lugng va cdc t6 hgp ciia chiing, xem Hinh 43. - Néu v4n t0c 4nh sing truyén trong chan khéng 1a van t6c 16n nhit 6 thé 6, ngudi gidi thi hinh dung chat, nang lugng, thong tin va céc t6 hdp ciia ching duge truyén vdi van t6c Idn nhét 46?105 Phung flip tain sing lao (TSKHCM) on feu ainp ups (f19 Sug) OgIA WET wigyd ues un BuQuL - LL Supny Suen - IN WYO -9 WYHd NvS 104 AVHL aq 9NNG 3H *LONS ONOHL HNIL 3A 1yn7 And @Phung phiife lain sing lao TSKHCM) 106 oe16 IA ovi6 onx oei6 nny» oerB yuyu ovi6 UL = H Wend ues | (ii3 fuga) 291A we] uy Buoy - LL Bupny Bupn - "IN ~ ce mH 424 WY -9 Soe ten WYHd NYS 04 ‘N3IH LyHd 3@ ONNG 3H 2100S ONQHLHNIL 3A LENT AND EDep 107 nyy pool ~ ~dan eBoy ew ogoy ew 1216 Op 901. (j@oBu ‘19u) NgIUN ~ yugy eno 1ép ono enb Buoy Bueu euy yuey Buoy ughnsy Op 001 Z ughnsy yuay ugAnay yugy 1207 ~ eoy BW Op 901 ew 1e07 ~ yeud Qp 0901 ~ jons Buoy} yun uap Bugny yuR 97 NVA Os 10W ogoy 1 ughnay yugy a [on a SNNHD VND dOH OL V9 WA LVHO ‘ONON1 ONYN ‘NIL SNOHL N3ANUL IONHD Phuong php luin dng lac (TSKHCM)aon Phung php tain sdng lao (TSKHCM) * QUY LUAT 3: QUY LUAT VE TINH TUONG HOP CUA HE THONG — Diu kign cin dé cho mét hé théng cé site séng, vé m&t nguyén tXc, phdi c6 su tuong hgp ciia cdc phn ciia hé, vi dy, theo cac théng s@ sau: dang nang lvgng va cach truyén t4i, vat ligu, trang thai vat If ciia vat chét, thai gian, khong gian, cach tung tac... Mite 46 tuong hgp cng cao thi kha ning lam viée ciia hé cang lén. Su hoan thign bat kp hé nao, 6 méec d6 nay hay mite d6 khéc, déu lién quan dén viée nang cao tinh tudng hop giifa c4c phan cua hé va sau d6, v6i méi trudng bén ngoai. — Quy ludt vé tinh twang hop phdi duge nhé dén va 4p dung tai nhiing noi c6 suv tong tac, c6 mdi lién két gitta cc Adi twgng va nhitng noi can thiét lap nhitng tuong tac, nhitng méi lién két mdi. - Tinh tung hgp dugc hiéu: Tuong hgp toan dién. twong hgp vé moi mat. Nhitng thong sO liét ké trong 1di phdt biéu quy ludt 3 nhu dang nang lugng va cdch tuyén tdi, vat liéu, trang thdi vat ly ca vat chit, thoi gian, khéng gian, cach tuong tc chi IA nhiing goi y. Tuong hop khéng phdi vi tuong hgp ma tong hyp cd muc dich phat trién tinh hé thong hode tao ra cdc hé théng mdi cé tinh tuong hgp cao hon va tun theo diém 19 (xem phan 3.7. Hé thong va tr duy hé théng). - 6 daucé su vi pham quy luat nay, 6 d6 c6 bai todn va ngu®i gidi cdn phat hién chting dé gidi. — Quy luat vé tinh tuong hgp gitip ngudi gidi hinh dung tinh wong hdp cao nhit cé thé c6 cia hé thong ma ngudi gidi lam vige véi. Coi 46 18 dich cdin dat, ngudi gidi chi dng dua hé phat trién theo quy luat ma khéng chd di bai toan nay sinh mdi thu dng gidi. — Quy luat vé tinh twong hgp va quy luat vé tinh théng suét lién quan chat ché véi nhau: Dé tang tinh thong suét cdn lam tang tinh tong hgp gitta cdc bd phan 06 trong qué trinh truyén, bién déi, xem chu6i Claude Shannon. N6i cdch khac, tai nhing hé, 6 d6 c6 cdc qué tinh truyén, bién déi, tang tinh tuong hop gitp ting tinh thong sudt. Tuy nhién, pham vi 4p dung cia quy luat tng tinh twong hgp rong hon. No khOng chi 4p dung cho loai bai todn truyén, chuyén d6ng, bién 4 dung cho tt cd cdc bai todn loai khac, ké cd cdc bai todn tinh. ..ma con ap Hay thi téng tong, it nhat, trén tréi dt nay moi hé thong hoat dong déu tong hop véi nhau?109 Phuting phips tain sing tao TSKHCM) pe Bugp ugéniy (9 3ug9) o8ta wey wuo-9 x L Nee WVHd NYS 104 AVHL 3@ ONQG JH *40H oNonL HNL n1yOT AndPherng phi luin ving tae TSKHCM) 110 Se oeB iA ovi6 onx oei6 nnyy oei6 yuu ov16 ius (ia tuga) 391A wey WYHd NYS 0G ‘NAIH LVHd 3@ NMG 3H 24H oNopL HNIL 3A4yAT ANDPlating php lugn sing lao (TSKHCM) in © QUY LUAT 4: QUY LUAT VE TINH LY TUGNG CUA HE Cac hé théng phat trién theo huéng ting mite dé If tudng ciia hé — He li tudug 1a hé khong c6 (khong c6 hé) ma tinh hé théng ca hé vin duge thy hién m6t céch tt dep. Ty “khong cd” 4 day c6 rat nhiéu nghia chit khong phai chi m6t nghia tuyét d6i nhu trong toén hoc, Nhiing nghia “khdng cé” nay thé hién cu thé trong cdc trudng hgp cu thé. — Quy luat vé tinh ly tng mang tinh dinh huéng rt cao: ngudi gidi hinh dung hé ly tung cla hé cho trudc cng chinh xéc thi cng ty tin va chi d6ng dua hé cho trvéc tin vé phia hé ly tudng cila né, tite 1a, Jam ting mic d9 ly tudng cia hé cho trudc. Dé lam diéu 46, ngudi gidi trudc hét, cdn xdc dinh tinh hé thdng cla hé cho trudc bang cdch tra 18i cu hdi: “hé cho trudc sinh ra dé lam gi?”. Sau 46 tudng tugng vé phia tinh hé thong thi cdn nhung cAu tric cila hé thdng thi bién mat. — Vigc ting mtic do 1¥ wing cia mét hé cho true o6 thé duge dénh gid theo ty so B sau: B= Téng chi phi cho moi hoat d6ng cia hé Téng ich Idi do sit phat tién ciia tinh hé thong mang lai ngay cng nhé c6 nghia 1a hé cho trudc phat trién theo hudng ting mite 46 ly tudng va trong tru’ng hdp ly tw3ng B = 0. Cling gidng nhy cdc quy luat khic, ly tudng khong phdi vi ly tOng ma ting mic 46 ly tuwéng cé muc dich phat trién tinh hé théng hodc tao ra cdc hé thOng mdi c6 mifc d6 1¥ tng cao hon va tuan theo diém 19 (xem phan 3.7. Hé théng va ty duy hé thdng). . Néu B cang — Ngoai ra, hé cho trudc duge coi 1A ting mite d6 ly tudng néu c6 mot hoac déng thi vai dac trung sau: 1) Céc kich thutéc cia hé ti€n gin hodc tring véi kich thudc cia chinh san phdm ma n6 phdi ché tao, xit ly hodc van chuyén va khdi luong cia hé nhéd hon rat nhiéu khéi lvgng san phdm. 2) Kh6i lutgng va kich thude ca hé hoge cdc phéin chifc ning chinh tién dan En 2616 (trong trudng gidi han bing zér6). 3) Thdi gian ché tao, xif ly sn phdm ciia hé ti€n t6i 26r6 hodc bing 26r6. 4) Hiéu sudt cia hé tién tdi mét hodc bing mOt cdn chi phi nang Ivong tién tdi zér hodc bing zé16. 5) Tt cd céc phan cia hé ludn luén thyc hién cong viéc 6 ich mot cach day di theo cdc kha nang thiét ké. 6) Hé am viéc trong théi gian dai v6 t{n ma khéng cdn phdi sita chifa hoac ditng lai. 7) Hé lam viéc khong cn c6 ngudi hodc véi sy tham gia t6i thiéu cila con ngudii112 Phung febifs lun sing lao TSKHCM) 8) Hé khéng c6 bat ky Anh hudng x4u nao d6i v6i con ngudi va moi trung. 9) Hécé thé thuc hién nhiéu chifc nang. 10) Gidm sO lugng céc chi tiét ca hé din dén zéré ma khong anh hudng dén chite nang cila hé. 11) Gié thanh sdn phém tign tdi 2ér6. - Khéi niém hé ly tudng va quy luat vé tinh ly tung cdn chi ra huéng du tu phat tién: 6 d@u c6 méi quan hé céng cu - sin phdm, can d4u wr cho sin phdm dé sin phdm c6 thé dim duong duge vai trd cla cong cy va do vay khong cin cong cu nifa. C6 nhu vay, cdc hé phi sin xudt méi gidm di, cdc hé truc tiép sdn xudt, dic biét, céc hé sin phdm cui cing 48 con ngudi tiéu thu mdi ting 1én nhim dp tng cdc nhu cu ngay cng ting cia con ngudi. — Ciing theo quy luat vé tinh ly twéng, viéc thanh lap hé mdi phdi coi 1A buéc cudi cing chit khong phai 14 buéc dau tién khi xudt hién sy ddi hdi c6 tinh hé thong (chifc ning) mdi. Ngay ca khi bj bat buéc phdi thanh lap hé méi, ngudi gidi phai cha ¥ 1am cho hé mdi dan bién mét ma tinh hé thong van dude thy hién mot cdch tét dep. — di gidi 1 hé thOng va ban than bai todn cling la hé thong. Hay tudng tudng Idi gidi ly tudng va bai toan ly tw3ng? — Quy Inf vé tinh ly tung c6 anh hung mang tinh bao trim lén cdc quy luat phat trién hé thong khic.13, Phuong fbuip lagn sing lao TSKHCM) OF (+3 16} U3IH dt! ONONL A1 3H 3H VN9 ONONL ATHNIL ONYLLYNTAND= Phatong phd tugn sing (yo TSKHCM) * QUY LUAT 5: QUY LUAT VE TINH KHONG DONG DEU TRONG SU PHAT TRIEN CAC PHAN CUA HE ~ C&c phin cia hé phat trién khong dong du, hé cing phic tap thi tinh khong dong déu cing lén. — Quy lugt 5 cho thay cdc phan ciia hé khong phét trién cing mét lic v6i mite 46 nhu nhau. Nguge lai, trong m6t khoang thdi gian — lich sit - cu thé nhat dinh c6 phan phét trién truéc va vi tc 49 nhanh hon nhitng phin khdc. — Nguyén nhan cia sy phat trién khong déng déu: Trong mét khodng thdi gian — lich sit - cu thé, cdc nguén dau tu cho phit trién khong phdi 1 v6 han. Do vay, néu ddu ty mét cach dan déu cho tat c& cdc phan cila hé thong sé din dén tinh huGng: Tat cd cdc phan déu 4 trong trang thai trung gian kh6ng dem lai Igi ich gi, chufa ké con c6 nguy co ton hé cé thé hoat dong kém hon trudc Itic dau tu. - Cé&ch phat trién khéng déng déu nhim phat trién tinh hé thdng va tuan theo diém 19 (xem 3.7. Hé théng va Tu duy hé théng). ~ Quy luat 5 cho thay ¥ nghia quan trong cila viéc phdi x4c dinh ding tinh huéng van dé xudt phat wu tién gidi trong 6 cdc tinh hudng van dé xudt phat ma ngudi gidi g4p trong m6t khodng thdi gian — lich stf — cu thé ndo d6. Tiép theo, d6i véi hé théng cé trong bai ton cu thé, ngudi gidi phdi x4c dinh duing “chd yéu” cla hé thng dé t4p trung gidi, tranh sy dan déu. — Twong wr nhu vay, nha dau ty can chon ding phan cia hé théng aé dau tr va phai dau ty dat dugc trang th4i @ ciia phin hé thong cho truéc trong khodng thdi gian chuyén trang thai ngdin nat c6 thé cé (thdi gian i t6i wu, xem phan 3.8. Tinh ihé thdng). C6 nhw vay, phan duge dau ty ddy di, chuyén han sang dugc trang thai @ méi phat hiy téc dung lén toan b6 hé théng. — Do tinh khéng ddng déu trong sy phat trién cdc phén cia hé, tinh thong suét, tinh tuong hgp gifta cdc phan cia hé va véi céc hé khéc, v6i m6i trudng bi phd vo Jam ndy sinh céc bai toan mdi. Diéu nay 1a ty nhién, ngudi gidi cdn dy béo, x4c dinh wudc va gidi dé tao nén sif thong suét, tudng hgp méi 6 mifc cao hdn véi su trd gid it nhat. Ngudi gidi cn phan biét nhiing bai todn cia su phat trién néu 6 trén va nhiing bai todn nay sinh do su suy thodi vi trong nhiéu truing hgp, ching khé ging nhau vé mat hinh thifc. — Quy luat 5 gitip hiéu khdi niém céng bing, binh ding cu thé hon va chinh xéc hon.5 Phuong phiip luiin sing lao TSKHCM) ? sofalDn oe 3H WN9 N3IaL LYHd fs DNOUL NIG ONOG ONOHH HNIL 3A Lyn1 And @ne Phuong phip tain sing lao (TSKHCM) © QUY LUAT 6: QUY LUAT CHUYEN SU PHAT TRIEN LEN HE TREN — Khi can kha ning phat trién, hé chuyén sang hé trén véi ty cich 14 mot phan cia hé trén va suf phat trién sé dign ra tiép tuc 8 mic hé trén... = Cum ty “khi can khd nding phat trién” c6 ¥ nghia rt 16n 46i v6i nhting ngudi thc hién sy di méi hoan toan vi hic nay ban than hé c6 nhu cau nén hé dé tiép nbn viéc chuyén sang hé trén (tinh i hé thong thdp). Néu khéng tinh dn diéu kién nay, viée bat bude cdc hé phai phat trién 6 mite hé trén mot cdch duy ¥ chi sé gp sy chéng 46i 16n, tham chi bi that bai. Tuy nhién diéu nay kh6ng loai wy nhiing thi nghiém mang tinh chat thf diém nhAm phuc vu cho nhiing dy bao vé kha nang phat trién 6 mic hé trén cia nhiing hé cho truéc, dé khi nhu cdu xudt hign thi 44 c6 sn 10i gidi. — Quy ludt nay cho thay qué tinh phét tién nhay vot vi tinh hé thdng ciia hé wén so VGi tinh hé thOng cia hé 1a sy thay di vé chat ma néu tiép tuc phat trién & mitc hé, cht m6i 46 sé khong c6: — Cc hé tao thanh hé trén khong nhét thiét phai 1a cdc hé cing loai. — Khi chuyén lén phat trién 6 mic hé trén, trong cdc hé tao thanh hé trén sé c6 suv t4i cfu tic nhu chuyén mén héa, thay déi cdc yéu 16 va cdc mOi lién két. N6i cach khdc, 6 day ciing nay sinh c4c bai todn cia sy phat wién ma ngudi gidi cin chii ¥ gidi v6i su tra gid it nhat. ~ Khi can kha nang phét trién 6 mic hé trén, suf phat trién sé tip tuc dién ra 6 mifc hé trén nifa va cif nhv thé... — Hay tudng tugng, ti vu né Big Bang d€n nay, vii tru da trai qua su phat trién & nhiing thang bac hé thong nao? — Néu nhu qué trinh toan cau héa trén trdi dat nay dude hoan tat, hay tudng tugng suf phat trién & mtic hé trén tiép theo? — Quy ludt 6 déng thdi cho thdy mét hé thdng ndo dé, do suf phat trién ty nhién theo quy lugt dang phat trién 6 mite hé trén va vi nhting ly do nao 46 phai chuyén ngugc lai thanh cdc hé riéng ré. C6 thé coi day 18 mdt bude Idi.17 Phung phip lugn sing lao TSKHCM) 8h YU Sugyy dy 9eq Sueys N3UL 3H OV ONVHL N37 NZL LWHd fis NZANHO 1yn1Anv0 ©Phutong phifp tagn sing lao (TSKHCM) © QUY LUAT 7: QUY LUAT CHUYEN SU PHAT TRIEN TU MUC Vi MO SANG VI MO. — Cac b6 phan lam viéc.ciia hé lic din phat trign mic vi m6, sau d6 chuyén sang phat trién é mic vi mé. ~ Quy lat nay khong danh cho hé théng néi chung ma lién quan cy thé dén mot phan cia hé thOng, 46 1 bd ph4n lam viéc. Tuy nhién b6 phan lam viéc con mang tinh tuong d6i, thy theo céch xem xét. Do vay, ngudi siy dung quy Inat can phai linh 49ng chit khong cttng nhc. — N€u coi mifc vi m6 1a mtfc hé thi cdc mic vi m6 c6 thé coi IA cdc mite didi trong thang bac hé théng. Do vay, c6 nhiéu mic vi m6 chit khong phai m6t mitc vi m6. Quy Iuat 7 phan 4nh khuynh hu6ng phét tién: b6 phan lam viéc phdt trién vé hia cdc thang béc hé théng thép hon. — Tinh hé théng cia cdc hé nhiing thang bic du6i so vdi tinh hé thong cia hé cling Ja stf thay d6i vé chit. Nhé (nhifng) cht méi nay ma b6 ph4n lam viéc hoat dng tt hon tréc. Tuy nhién, véi bai ton cy thé, ngudi gidi cdn chon thang bac dui thich hgp, dé chuyén b6 ph4n lam viéc xuéng. ~ Chuyén bé phan lam viéc xu6ng cdc thang bac duéi dé phét trién, trong nhiéu tng hgp; bao gdm cd sy thay adi cdc yéu t6 lin cdc méi lién két chit khong chi thay d6i riGng cdc méi lién két. ~ Hay thi tudng tugng cdc hé théng IA cdc hé kinh té hodc x4 hi, quy luat 7: chuyén su phat trién tiy mifc vi m6 sang vi mé thé hién cu thé nhy thé nao?19 Phung phip lugn sing lao TSKHCM) oo WH sg] Mat} 20) - SL / OW IA DNONX OW JA ONW AL O31A WW NWHd 08 Wf NJIUL LVHd fis NJANHO 1YNT AND @a Phung fhdft lugn sding lao TSKHCM) © QUY LUAT 8: QUY LUAT VE TINH DIEU KHIEN CUA HE THONG. — Hé phat trién theo huéng ting tinh didu khién va ting su anh hung lin nhau gitta céc ngudn dy trif c6 sin trong hé (chét, nang lugng, thong tin va cdc td hgp cia ching) dé tién vé phia ty didu khién. — Quy luft 8 chi ra khuynh hu6ng phét tin: hé nao chufa diéu khién duc sé tién t6i diéu khién duge (hé tré nén linh 4Ong va dugc diéu khién bing c4ch thiét ap cdc quan hé phan héi thich hgp). Diéu khién duge sé diéu khién tt hon (tong hgp hon, théng suét hon). Trong m6i quan hé gitfa hé diéu khién va hé bj diéu khién, hé diéu khién véi vai trd cong cy khi tuan theo quy luat ting tinh ly tuéng sé din bién mat. Chitc ning diéu khién chuyén sang cho san phém (hé bi diéu khién) va ton b6 hé thdng trd thanh hé ty diéu khién. - Viéc ty diéu khién chi c6 thé thanh hién thuc khi gitta c4c nguén dv trif c6 sin trong hé bj diéu khién (chit, ning lugng, thong tin va cdc td hgp cila ching) céc méi lién két thich hgp duc thiét 14p (ting sy anh hudng lan nhau gitta ching). Trong ¥ nghia nay, hé ty diéu khién c6 tinh ly tudng cao hon hé ty dong hoa hoan ton, néu nhu trong hé ty dng héa hoan toan, b6 phan diéu khién dugc dua tiy bén ngoai vao hé. — Métén nifa, nhv cdc quy luat khéc, viéc tng tinh diéu khién 18 nhim phat trién tinh hé thOng cia hé cho truéc va thda man diém 19 (xem 3.7. Hé théng va tr duy hé thong). — Hay thi dng tugng méi ngudi trong mét cong ddng, trong mét quéc gia, trong toan nhan logi 1a m6t hé ty diéu khién? © Quy LUAT vé TiNH DIEU KHIEN HE can bj didu khién He bi DK I rd thanh hé ty DK ‘Ting cudng sit dung cde ngutin dy tr e6 sin trong hg, dic bigt che ngodn dy tre khong mat t?2n Hinh 50Pheting fbi tuin sing tao (TSKHCM) 6.2. Cude ddi cia hé théng 121 Cude ddi ctia hé théng c6 thé biéu dién du6i dang duéng cong hinh chit “S”, Hinh 51 cho biét cdc chi sé chinh mé td su phat trién ciia hé (cong sudt, nang suat, van téc, s6 lugng céc hé duge s4n xudt ra...) thay d6i nhu thé no theo thdi gian. Dya trén mét nguyén ly nhdt dinh (vi du, nguyén ly A) tinh hé thong kh6ng thé phat trign mai ma d€n mot Ide nao d6 can khd ning phat trign. Dé phat tién tigp, can tao ta hé hoat dng theo nguyén ly méi (vi du, nguyén ly B) va ctf nu thé tiép tue. Hinh 52 cho thay sy phét trién theo cach thay thé cdc dudng cong hinh chit “S”, Céc chi sé chinh cia he ‘Thdi gian Hinh 51 C&c chi sé chinh cia hg ‘Thai gian Hinh 52 Céc hé khéc nhau c6 nhiing dung cong cuéc 48i v6i nhting ac thd khéc nhau. Tuy vay, trén méi dudng cong “S”, ludn cé thé t4ch ra duge nhitng doan dic trung, xem Hinh 53. Thdi “ths 4u” (doan 1) cia hé A cho thay hé phét trién cham. Sau 46 bat ddu giai doan “tung thanh” (doan 2) - hé A duc hoan thién mét céch nhanh chéng va bét diu duge dua ra 4p dung dai tra. Dén mot Mic ndo 6, hé phat trién chim lai (doan 3) — hé bat ddu “gia” di. Tiép theo, xudt hién hai khd nang (sau diém Q): hé A hodc thodi héa va bi thay thé hin bdi hé B (thi du thuyén budm khéng c6 dude van tdc nhy trudc va phudng tién giao thong dudng thy hién nay chil yéu ding tau thy cé dong cd) - doan 4, hode gitt nguyén cdc Hinh 53a Patong fohips luén sing tao TSKHCM) chi sO ky thuat ma khéng cé tién b6 thém nao dang ké — doan 5 (thi du, xe dap suét nita thé ky qua khéng cé gi thay déi lén). Nghién cttu dutng cong cudc ddi cila cdc hé khdc nhau cho thay chting, trén thy té, c6 Khéc vai cde duting cong dy dodn bing ly thuyét, xem Hinh 54. Sy tuong quan gitfa c4c doan trén dé thi phu thudc nhitng yéu t6 nao? N6i cdch khac, vi tri cla cdc diém O, P, Q duge x4c dinh bai cdi gi? Dutng phét trién ly thuyét (Ij tung) — _dutng thye tf 123, Cécmee phit tridn Iy thuyét tuong ting v6i nguyen ly (®) ‘Trong 46, ti 1, tré di, sy phét trign c6 duge do Khai théc tn bao moi tnidng va cfc he thong khéc. Mac 3, 1a mite phat trién cao nhét 06 thé 6 Vé mat phét wién ly thuyét, trong khi dudng A’ tién dén mite 1, thi c6 ai dé phai phat trién hé B sao cho diém O's tring vdi diém P’ cla duding cong A’ dé bdo dam su phat trién bén ving khéng bj ng&t quang. Trén thyc té, diém O” (4p dung dai tra) xdy ra chim hon va 6 mtfc phat trién tha’p hon ly thuyét. Thdi ky phét trién nhanh cia hé 1é ra phdi két thiic tai 14 1 hic nguyén ly, trén cd sé d6 xAy dung hé théng, da dude sit dung hét ich Igi va bét dau phat hién ra sy bat Igi vé mat kinh té ~ x hdi néu ti€ép tuc phat trién hé cho truéc (mite 14). Diém P” thyc t€ lu6n Iudn cao hon P’. Khi dung A” dat dén mute 14 thi vin cé nhiéu ngudi vi cdc Idi ich cuc bO quan tam dén viéc tip tuc phét trién hé A. BGi vi ho tiép tuc c6 nhitng d0i héi vé quyén Igi nhu tai chinh, danh vong, co héi, khoa hoc (gid khoa hoc) va cé nhitng nguyén nhan thudn tiy vé tam ly cla cd nhitng ngu®i dau tr phat trién hé va nhitng ngudi sit dung hé cho truéc. Hé théng ti€p tuc dem lai Idi nhudn cho dén mifc 2 do suf thiét hai cla cdc hé khéc va méi trudng. G day, ngudi ta hanh dng theo ki€u: bay gid cdi dé cé Igi cho t6i, con Iai thi mac ké 76, bat chp hdu qua. Thi du, ngudi ta cang ngay cing déng Idn cdc tau ché dau mac di 44 c6 nhiéu tai hoa vé sinh théi, méi tru8ng do dau tran ra bién. Cudi cing, hé dat dude dén mtic cao nhat 1a mic 3, dudc xéc dinh béi cdc gidi han vat ly, khong thé vugt qua. Trén thyc té, B” bét d4u di lén thy 10 khi va chi khi A” 44 cao hon mife 24 va dén gan mic 3, (thi dy, viée nghién cifu, ché tao 6t6 khong gay 6 nhiém méi trufdng). Cdn B” di lén nhanh chi sau khi dudng cong A” da di qua diém Q” va bat dau diPhuong php lain sing tao TSKHCM) 123 xudng. Ninf vay, phan dudng cong tit mifc 14 trd lén ciia A? khOng cho sy phat trién bén ving vi né tgo ra cdc vn dé d0i vi cdc hé khdc va v6i méi tru’ng. Dui day trinh bay sy lién quan gitta duéng cong cudc adi va cdc thong s6 khdc nh s6 higng c4c s4ng tao, mtic s4ng tao va Idi nhudn cla mot sang tao dem lai. Hinh 55a 1a dung cong cugc ddi cla hé. Hinh 55b 1a sd lugng cdc sdng tao 4p dung trong hé d6. Cuc dai ddu tién ting voi diém O: s6 cdc séng tao ting lén trong giai doan hé chuyén sang sit dung r6ng rai. Cyc dai thit hai do nhiing c6' g&ng kéo dai cudc adi cha hé. Sy thay 4éi mifc sing tao duge minh hoa trén Hinh 55c. Nhiing séng tao dau tién, dit nén m6ng cho hé Iu6n 1a nhitng sing tao 6 mite cao. Dan dan, mite sing tao gidm di. Cyc dai én Hinh 55c tng véi nhitng sng tao, bao dim cho hé théng kha ning sin xudt va 4p dung dai tra. Sau cyc dai nay 1a su di xudng: mttc sdng tao gidm lién tuc, din dén khéng. Trong khi a6, xudt hién nhiing sing tao mife cao, lién quan dén hé méi B. Cui cing Hinh 55d cho biét hiéu qué trung binh (ich loi, tiét kiém, Igi nhuan) cia mét sang tao. Nhiing s4ng tao dau tién, mc dd ching 6 nhitng mite cao nhung chua dem lai Igi nhugn: hé mdi tdn tai tén gidy hoc méi c6 vai mau ché thit cdn chifa nhiéu nhuge diém nhé. Giai doan dau can dau tw, nén Igi nhuan cé gid ti am. Loi nhuan bat ddu xudt hién khi hé dugc duta ra sit dung rng rai (hang ban duoc). 6 giai doan nay, ngay mét sy hoan thién khong Idn (mttc sdng tao thép) cling dem lai Igi nhugn cao va do 46 t4c gid s4ng tao cling duge thudng nhiéu hon. Mae sing 40 SO wang che sing cl ‘se pnt etda Lata Hinh 55 Nha séng tao phai biét nhitng dic diém dudng cong cugc ddi cila hé thong. Diéu nay can thiét 4€ trd 18i cu héi rt quan trong trong hoat dng sang tao: “Ligu cdn phdi gidi bai todn cho trudc dé hoan thién hé c6 trong bai todn dé hay cdn dua ra bai todn méi dé tao ra hé mdi vé mat nguyén 1y?”. G day, ngoai cdc y€u tO khaéch quan c6 tinh quy Inat cia sy phét trién hé théng cdn c6 nhu cu, déng co cila ngudi gidi nhw nhu cdu sdng tao, tién bac, danh vong... Trong nhiéu trudng hgp viéc lya chon bai ton con phu thudc vao nhitng tiéu chudn dgo difc, khong cdn ddn thudn 18 kinh té — ky thudt.Phang fihife tun séng (yo (TSKHCM) 2 thén 124 is h 2. jen nang phat tri & cic kha So do v 3. 6 ‘oyipy| 41 uakh3u Sues uakmys “hoy Sup f4}‘uoy dé ea x I ¥ voy ¥ Te) ovat A ae | |Poanare pi agp ligand oa] (6ugn, (6ugn (ugoy ugoY mn uted oa “ygns Bugyy Bugp ve0y feH) Aiyun Gum)] — feou Bug my | yun <— “G0 610m ‘ou toa su oq ugO} ‘upud you: tugoy upoy | | Buss __| ‘pp 6ugp Buowt Aout fa 8H 0B 1m OH 08 1nd OH deimen | [94 | [apni oH supe t_ t . f 57 J ‘opyy) f ugkn3u Zues: " “Hoy Supny fi}‘uoy dé Ay 2q 9S WT aH wud 8H agnx @H 7 ual} 8H Bugyy dy 26q Suey, ONQHL 3H NVID ONQHW SNOUL SNQHL 3H N3IML LYHd LYN AND DVD ONOHL 3H VND SNNHO ga psPhang fhup lagn sing tao TSKACM) 125 6.4. Cac nguyén tic sang tao, cdc phusng phap: sy thd hign cu thé céc quy ludt phat trign hé théng * Ching ta c6 thé xem xét céc quy ludt phat trign hé thong nhu 1a mot hé thong. Lie 6, cdc phuong phdp déng vai trd cdc hé du6i va céc tha thudt (nguyén t&c) sdng ché co ban — cdc hé dudi nifa. * Theo légich hé théng, tinh hé théng cia hé quy dinh tinh hé théng hé du6i. Tinh hé thOng hé@ du6i - tinh hé thOng hé dui nifa. Mot mat, ngudi nghién citu cn ctf vio logich nay, xudt phdt tiy cdc quy lu3t phat trién hé théng, phat hién hodc xay dung cdc phuong phép, cdc thi thudt (nguyén tic) séng tao cho phd hgp. Mat khdc, ngudi sit dung, dac bigt khi gidi nhifng bai todn cé mtic khé th&p, thong chi ding vai thi thuat (nguyén t4c) ho’c mét phudng ph4p s4ng tao. Nhim bio dam viéc ding c6 higu qua cdc thi thuat (nguyén tc), phuiong phap sang tao, ngudi sit dung cin chi ¥ légich néu trén, hiéu theo nghia: minh dinh phat trién hé cho truéc theo quy Iuat nao, ti 46 x4c dinh ding c4c phuong phdp, thd thudt (nguyén thc) sang tao tudng ting. Ngudi sit dung néu khéng chi ¥ dén yéu cdu nay, c6 thé ding cdc phuong phdp, thi thudt (nguyén t&c) sdng tao ra ngoai pham vi 4p dung cia ching. + Ngudi gidi cdn lu6n lu6n nhé: gidi bai todn c6 nghia 1a phdt trién tinh hé thong cla h@ c6 trong bai todn va 13i gidi, quyét dinh t6t 1a 131 gidi, quyét dinh wan theo diém 19 (xem 3.7. Hé thdng va Ty duy hé thong).