You are on page 1of 31
Phuing pliip tudn sing tao TSKHCM) 35 CHUONG 3: MOT SO KIEN THUC KHOA HOC - RY THUAT LA CO'SO CUA MON HOC * Doc thém quyén s4ch “Phuong phdp ludn sdng tao KHKT” tit trang 12 dén 14, trang 20 dén hét trang 32, trang 76 dén trang 81. = Phutong php: luin sing tao TSKHCM) 3.1. TH nhu cdu dén hanh déng v4 nguge lai © Céc nbu cau cia cé nhan 1a nhting nguyén nhan din dén cdc van dé. * Vi thdi gian, céc nhu cau cda c4 nbn trd nén cang nhiéu, cang da dang. Diéu nay din dén s6 lugng cdc van dé tang lén chit khong gidm di. © C4c hanh d6ng ciia c4 nhan cé nguén géc sau xa 1a cdc nhu c4u cia c4 nhan va nh&m lam théa man céc nhu cdu dé cia cd nhan. * Banhém cdc nhu cdu nguyén t6 ciia c4 nhan: 1) Céc nhu cdu sink hoc: 4n, udng, ngd, nghi ngoi, gift than nhiét, tiét kiém stfc lyc, ty bo vé, duy tri ndi gidng... (céc nhu cau 4é c4 nhan tén tai va phat trién nhu mot ca thé, mét gidng loai sinh hoc). 2 Cac nhu cdu x@ hdi: nhu cau thudc vé va gi mot vi ti nh&t dinh trong mot cOng déng x4 h6i nao 46. Nhu cdu duge dé ¥, chti ¥ va quan tam. Cao hon nifa, nhu cau duge kinh trong, duge yéu mén... (cdc nhu cdu dé c4 nhan ton tai va phat wién trong x4 héi). 3 Céc nhu cdu nhan thite: nhu cau ta 18i cdc cau hdi nay sinh trong ddu cla cd nhan (cde nhu cdu biét, hiéu va gidi thich thé gidi xung quanh cing nhu chinh ban thn minh). © C4c nhu cau c4 nhan khéc 1a cdc t6 hop cia cdc nhu cau nguyén td. © Céc nhu cdu c6 thé khéc nhau vé mtfe 6 ddi héi théa man. Nhiing nhu cdu cd mite 46 ddi hdi théa man cao duge goi 1a cdc nhu cdu cp bach. Trén thu té, chinh cdc nhu edu céip bach nay 40i hdi ngui ta hanh dong. * C6 nhiéu cdch hanh d6ng khdc nhau, tham chi hoan toan nguge nhau lai déu c6 thé théa man nhu cau cho trudc. Ngugc lai, mot hanh d6ng duy nhat c6 thé cing m6t lic din én théa man c4c nhu cdu khdc nhau. Chua ké mdi trudng, ndi hank d6ng xdy ra va phan tng ca mdi trudng vdi hanh dong cho tuéc cing thudng rat da dang. * Tinh da nguyén nhan, da két qua, nhiing dac th cila méi trudng va su khong ¥ thie cia ngudi hanh d6ng vé nhiing diéu 46 Jam cho, trong nhiéu truding hop, hanh d6ng nhim théa man nhu cdu cp bach cho truée cing theo phuong phap thit va sai (xem Hinh 10). * Xtic cm 4m dugc hinh thanh khi két qua hanh d6ng khong Jam théa man nhu cdu cd nhan. Xtc cam 4m cé téc dung ngin c4 nhan tiép tuc hanh dOng vé phia 46. Ngude lai, hanh dng gitp théa man nhu cau din dén sy hinh thanh xtic cam duong, c6 téc dung thiic day nhiing hanh dOng twong ty. Xtic cam 4m khong c6 nghia 1A xu, xtic cdm duong khong c6 nghia la tot. Viée danh gid tot, xu phy thudc vao hoan cdnh cu thé Pluiny pluip ladn sing lac (TSKACM) Xtic cam 4m Xe cam duonig Hanh dong 1 Hanh dong 2 Théa man nhu cau Nhu ciu Hinh 10 * Néu cdc xc cdm néi trén duge duy ti trong thdi gian dai, chting tao nén mong muén ty nguyén, thém chi thanh c4c théi quen hanh dng tudng ting. + Hinh 11 dién td nbiing diéu viva inh bay va con cho théy nhitng diéu khac: i t i i ' t che nau chu ana HANH DONG GUA CA NHAN (che Te01quen) UA CA NHAN NHAM THOA MAN Hinh 11: Tit nhu edu dén hanh dong 1) N6i chung hanh dng cia cd nhan c6 nguén géc sau xa la nhu cdu cd nhan, nhung hanh d6ng cy thé ciia cd nhan cy thé, trong méi trudng cu thé co thé bi chi phdi true tiép hon, manh hon béi mét hodc td hgp vai y€u t6 nhat dinh. 38 Phiting fehife tuin sting lye (TSKHCM) 2) Tu duy chi thc sy vao cuéc khi cé nhan c6 van dé va mu6n suy nghi gidi 3 4 quyét van dé. Tu duy khéng phi 1a nguén géc ciia hanh dng ma chi la mét mat xich trung gian trong chudi nhu cau - hanh déng. Do vay, tu duy chiu téc dOng rat 16n cila cdc nhu cau, xtic cdm, théi quen. Noi cdch khdc, tr duy cla méi ngudi kh6ng khdch quan, trong rat nhiéu trudng hgp, li gidi hod quyét dinh ctia ching ta dua ra dé hanh d6ng, bi diéu khién bdi cdc nhu cau, xtic cm, théi quen chi quan. Trong sé cdc phép thit cia phutong php thi va sai, nhiéu phép thif - sai c6 xuat xif tit nguyén nhan vita ké. Mac di vay, tu duy c6 mét kha nang rat to 1én ma trén thu té nhiéu ngudi cOn it Khai thc. Dé 1a kha nang ciia tu duy diéu khién nguge té lai cdc nhu cau, xtc cdm, théi quen va hanh déng. Néu moi ngudi 1am t6t viéc diéu khién 46, s6 lugng cdc van dé khéng dang nay sinh trong cudc ddi cia minh sé gidm di mt c4ch ding ké. M6t trong nhting muc dich cia PPLST 1 phat trién kha nang diéu khién bang tr duy cdc nhu cdu, xtic cm, théi quen va hanh dong. 3.2. M6 hinh bién di théng tin thanh tei thite cha qua trinh sug nghi gidi quyét van dé v4 va quyét dinh Fri tute (knowledge) 1a thong tin c6 ¥ nghia ho&c/va cé ich Igi d6i voi ngudi c6 thong tin d6, Do vay, tri thife cOn mang tinh chi quan, phy thuge vao ngudi cé thong tin: i d6 c6 kha nang tim ra ¥ nghia hodc/va ich cia thong tin minh c6 hay khéng? Kha nang d6 cao dén mifc d6 no? Thong tin cho true 1a tri thife ciia ngudi nay cé thé chi la théng tin d6i v6i ngu@i khdc va ngugc lai. Ngay trong mot con ngudi cé thé xdy ra viéc qué tdi (b6i thyc) théng tin va suy dinh dudng, tham chi, d6i tri thtfe. Cho dén nay, qué trinh bién déi théng tin thanh tri thtfc, chi yéu, dién ra bén trong b6 dc cia con ngudi, chit khong phdi trong cdc thiét bi céng nghé thong tin. Mat khdc, vi tri thife 1a théng tin nén tri thtfc sau khi cé dude nhd hoat déng cita bé ndo bién déi théng tin ban dau, nay lai cé thé duge sit dung (ma héa, truyén, luu tri, truy cép...) véi tat cd sttc manh cla cong nghé th6ng tin, xem Hinh 12. y __< a ioe Tho Hinh 12 Phung phip lugn sing leo TSKHCM) 39 « Tétcd cdc bai todn, cuéi ciing, déu cé thé bién thafhh Idi phat biéu bai todn (hiéu theo nghia rong) chtfa cdc théng tin vé bai todn. Qué trinh suy nghi gidi quyét van dé va ra quyét dinh, nin theo géc 46 nay, chinh 1A qué trinh bién déi thong tin: ti cdc thong tin cila bai ton thanh thong tin ca li gidi hay quyét dinh. Day 1a tru@ng hgp dac biét quan trong cia qué trinh bién déi thong tin thnh tri thtfc hodc bién tri thife da c6 thanh tri thifc mdi, vi 18i gidi hay quyét dinh chinh 1a thong tin dem lai ich Idi cho ngudi gidi bai todn: giip dat dude muc dich dé ra. © Thi dai bang né théng tin va cdc thanh tu cda cong nghé thong tin tao nén sv khong tung hdp trén con dudng phat trién trong méi quan hé vdi qua tinh bién d6i thong tin thanh tri thifc dién ra trong b6 6c ca con nguBi, xem Hinh 13. ‘Trude thoi dyithéng tin ‘That dai thong tin Hinh 13 + PPLST gitip gidi quyét vin dé “thdt cd chai” va viéc chuyén ti thi dai th6ng tin sang thd dai s4ng to va d6i méi hay thdi dai tri thttc 14 buéc phat trién tat yéu, © Hinh 14 cho thay cdc giai doan cia qué trinh suy nghi nhin theo gc 40 bién d6i thong tin, Hinh vé nay 1A hinh vé chi tiét ha Hinh 4 — phuong phdp thit va sai. © M&c di gitfa m4y tinh va bO 6c, gitta c4c phin mém cla méy tinh va qué trinh bién déi thong tin trong b6 dc c6 nhiéu diém tuong déng nhung cdc yéu t6, qua trinh tam-sinh ly cilia bd 6c c6 nhitng dic thi riéng, rit khdc vi m4y tinh. Ching cdn duge hiéu, tinh dén, sit dung va diéu khién dé ngudi gidi thuc su suy nghi theo cdc quy luat sng tao (cdc quy luat vé sy phat trién). 40 Phuong fhdfs tudn sing laa (TSKHCM) + Phat as ior “tinh tuéng vén dé xudt ‘un Tiép thu théng tin * Lag chon “tink hung (higu BT) wdx/p" watién in aii *+ Phat hitn va phat 7 biéu “phd cde BT ex Bai toan cu thé thé c6" cia Uh wd ding cin gidi Xp au tién” * Phan tich, dénh gis va Iya chon céc BT cy thé dé 6 duge BT cu thé ding cin gidi Phat § tudng gidi BT Thyc hign thir céc $ tuéng Tim thém théng tin t e méi trudng bén ngoai Léi giai Hinh 14: So d6 qua trinh suy nght 3.3. Cac éutd 9 qua trinh tim ly trong ti duy sang tao * Gré uhd cd chitc nang ghi nhd, luu trif va t4i hién cdc théng tin (hiéu theo nghia rOng) di va dang c6. Tri nhd anh hudng t6t va xu lén tt cd cdc giai doan cha qué tinh suy nghi. Vé anh hung xau, day 1A nguyén nhan quan trong tao nén tinh } tam ly: hudng suy nghi cila ngudi gidi bai todn vé phia quen thudc, da biét, can wé di dén cdi moi. Ngoai ra, so vdi tri nhé méy tinh, tri nhé cia con ngudi thung ghi nhé khong dy di, chin x4c; Itt trif va t4i hién thong tin khéng tin cy bang. Dac diém nay cla tri nhé con ngudi, néu duge ding dting, cé thé dem lai nhiéu Igi ich nhw khong can phai nhé nhiéu ma van c6 thé nhan dang lai dugc nhitng déi tudng, qué trinh quen biét; md rong pham vi 4p dung da biét cia chting (séng tao). Mat khdc, tinh khong day di, chinh xéc va tin cy cila tri nhd con ngudi 14 mét trong nhiing nguyén nhan lim nguéi gidi dua nhiing d6i tugng, qué trinh quen biét ra ngoai pham vi 4p dung thifc su cia ching. * Qué tinh bién déi théng tin thanh tri thiéc lién quan chat ché véi viée hiéu (dién gidi) thong tin ma ngudi suy nghi c6. Can phai tinh d€n nhuge diém rat In, 46 1a phan 1én moi ngudi xem “gud trinh hiu” 1a cOng vie dé dang, nén coi thudng n6. Trong Khi, “hiéu” 1a van dé rat quan trong: bai todn diing nhung ngudi gidi hiéu sai van cho ra nhiing 18i gidi hodc quyét dinh sai, chua ké, “hiéu” con 1 van Phuong pluipp tudn sng tuo TSKHCM) A dé kh6. Viéc hiéu (din gidi) thong tin o6 thé xay a 6 bat ky giai doan nao cha qué trinh suy nghi. Cc nghién citu cho thay c6 c&c mttc hiéu sau: 1 Dinh nghia (d6i tugng dé 14 gi?; it ra, dude quy ude nhu thé nao?). 2) Ng@ phép (cdc quy tac lién két cdc dinh nghia lai véi nhau). 3) Nghia (cdc kha nang co thé cé) . 4) Gia tri (cdc ich lgi do cdc kha nang noi trén mang lai, trong m6i quan hé véi bai todn cho truéc) . 5) Gid tri kém theo xc cam thuc d4y hanh dong theo (thuc hién) gia tri do. ‘Thong thu&ng, néu trong 1di phat biéu bai todn da co sn dinh nghia va ngit phdp thi kho khan nay sinh tif mic ba wé di. Sang tao, nhiéu khi, chinh 18 ngudi gidi phdi sdng tao ra nghia mdi, dem lai gid tri gidi duge bai todn D6i voi nhiing bai todn, 6 d6 dinh nghia va ngit phap khOng r6 rang, tinh phifc tap tiv mite ba tré di sé ting lén nhiéu. C6 nhitng bai todn, dé gidi duge chting, ngudi gidi phdi dua ra nbiing khdi niém Véi céc dinh nghia tong ting. Nhitng khai niém mdi nay c6 thé 1 méi d6i voi cdc d6i tugng truyén théng hodc A6i véi cdc A6i tugng mdi, c6 trong bai todn. Nhting khdi niém méi nay, mét cdch ty nhién, sé anh hung d€n céc mic hiéu tiép theo, trong truting hop tot dep, c6 thé din dén nhting kién thifc méi. Vi hiéu 1a van dé kh6, cho nén ngu¥i gidi phdi hét sitc chi ¥ hiéu bai todn, kiém tra cdc mite d6 hiéu cila minh, 4c biét cdn phai thay déi cach xif sy: khong gidu su khong hidu, héi lai, tra cufu tai ligu dé higu... Noi chung, khong nén ra quyét dinh khi con chwa hiéu, khi viéc higu co van dé. + Fgén nga: Cac “bay ngdn nga” sau thing anh hudng d€n viée hidu, ac biét tit mite nghia: — Mot tty c6 thé c6 nhidu nghia va ngugc lai, nhiéu tir déng nghia hoic gin nghia. — C6 nbiéu loai nghia: den, bong, cu thé, tru tugng, khdi quét, hep, rong, tiong adi, tuyét d6i, ngdm, néi, lan, riéng, chung, l6ng, hai huéc, nghiém tic... — Nghia bj nh hudng bdi trang théi chi-quan cia ngudi si dung ngdn ngi. — Nghia bi anh hung bdi méi trudng. Khi suy nghi ching ta can sit dung ng6n ngff ro rang, tranh da nghia khong can thiét va bao dam légich cila qué trinh xi ly va bién déi thong tin. a2 Phung fibrif lain sing lao (TSKACM) + Ky higus gitp cho suy nghi tr nén gon. Tuy nhién can cht ¥ ha chon loai ky higu gitip mé r6ng kha nang suy nghi va cdn tinh d€n thi gian s6ng cia no dé tranh lam néy sinh cdc van dé trong tong lai. * Minh v6: tong bat ky giai doan n&o cila qué trinh ti duy, 8 dau c6 thé trinh bay duige suy nghi thanh hinh vé hogc/va suy nghi dugc bling hinh vé, hinh anh, ngudi gidi bai ton can phdi vé hinh ra dé xem xét, Lam nut vay, ching ta sif dung duge cdc uu viét cila thi gidc: — Hon 90% théng tin con ngudi tiép nh4n tit mdi truting 1 qua con dudng thi gidc. Bén gidc quan kia c6ng lai-chwa t6i 10%. ~ Thi gidc c6 kha nang tiép thu kh6i lugng théng tin rat Idn trong cing mét thdi diém (chit ae phdi theo 16i tun ty tuyén tinh) va xif ly ching trong mét théi gian rat ngan. * Tinh léén téng 1 kha nang cia con nguOi ti ¥ nghi nay thong qua mot moi lién két dua trén kinh nghiém nao dé dé di dén ¥ nghi khdc va cif nhu thé... Ai cing c6 kha nang lién tung, tiy ngudi cu thé, c6 thé gn hay xa. Lién tudng cé thé xAy ra theo nhiéu hudng khdc nhau, ty theo ngudi suy nghi chi ¥ nhdn manh vao khfa canh nao cla 46i tgng suy nghi. Néu dung ding pham vi 4p dung, khd nang lién wong gitip ngudi gidi dua ra cdc ¥ tudng sng tao. C6 nhiing phuong phap sang tao duge xay dung dyfa tn viéc sit dung kha nang lién tung, vi dy phuong phép d6i tugng tiéu diém, sé tinh bay trong Chuong 5. © Fri tuéng tugng 1a kha nang cia con ngudi tao hinh anh phan anh ddi tugng cho trude 6 trong 6c cla minh ma trong khodng thei gian d6, d6i tong cho trude khong hogc khéng thé tiép nhén duge mOt cach true tiép thong qua cdc gide quan. Tri tudng tudng d6ng vai trd cc ky quan trong trong sAng tao, bdi vi con ngudi thudng tuéng tong ra c4i mdi truéc 6 trong 6c rdi méi bién né thanh hién thuc. Chua ké, cé nhiing d6i tugng khéng thé tiép nhan dude tryc tiép bang cdc gidc quan ma chi cé thé twéng tugng ra ching. Ngu®i ta quy wc phan tri tudng tugng thanh ba loai: 1) Tri tung tugng légich 2) Tri tueng tugng phé phan 3) Tri tuéng tugng sang tao Cac nghich ly lién quan dén tri tuéng tugng: 1) Tri tuéng tugng rat quan trong déi vdi sang tao nhung khéng dude chu y, danh gid va phat trién m6t cach xting dang. Placing pliipy lain sing tac TSKHCM) 43 2) Quang ddi sdng tao cia mét con ngudi lai rdi yao lic, vé mat tuyét d6i, wi tudng twong khéng phdi cao nhét, vé mat khuynh hung, cing ngay cing gidm (xem Minh 15). Véi thi gian (thé kj 20 so véi thé ky 19 ching han), sO lugng cdc bai todn tang lén ddi héi tri twéng tugng phai nhiéu hon, trong khi d6 trén thyc té, ti tung tugng 6 thé ky 20 lai thap hon thé ky 19 va dat cyc dai sém hon (xem Hinh 15). 3) Dé gidi quyét cdc nghich ly nay, cn dua mén hoc phat trién tri tudng tugng vaio day trong cdc trudng hoc. M6t trong nhiing ich Idi ctia mon hoc PPLST 1a gitip phat trién ti tudng tugng 6 ngudi hoc. Mie phat trién tr tubing twgng Tels 1s are Hinh 15 © Linh tink: C6 ba bé phan cing tham gia qué trinh suy nghi ca con ngubi: ¥ thifc, tiém thie va v6 thifc. Y thife dugc hinh thanh nhd gido duc (hiéu theo nghia rong). Khi mot ngudi suy nghi bing ¥ thtic, ngudi d6 biét va cé thé ly gidi qué trinh suy nghi mot cach logich. Cho dén nay, ngudi ta biét rit it vé tiém thitc va v6 thife. Khdc vdi ¥ thifc, tiém thie va v6 thtic cé thé tham gia qué trinh suy nghi nhung chinh ngudi suy nghi khong biét vé su hién dién cia chting. Loai ¥ tung dugc phat ra 6 ving y thite nhu 1a két qué cila qué trinh suy nghi xAy ra trong tiém thitc, v6 thtfc duge goi 1a cc § tung do linh tinh mach bao (xem Hinh 16). M6t sé 1di khuyén vé inh tinh: 44 Phuong pliif tudn sing tao TSKHCM) 1) Kh6ng nén ng nhan nhiing ¥ wong do linh tinh mach bao thudng la ding. TrAi lai, ching thudng 1a sai. 2) Cn thu thap cd nhiing ¥ tung do linh tinh mach bdo vi sO lugng céc ¥ wdng C6 trong tay cang Idn thi xdc sudt c6 ¥ tudng din dén di gidi cng Ién. 3) Can xay dung dé c6 céch suy nghi trong ving ¥ thifc, tré nén r6 rang, mach lac, thodi mdi, théng thodng, khong cé nhting diéu han ché, cfm ky (ty do tw tuéng). Céch suy nghi nhu vay 4 ving § thitc sé gitip gidi phéng thém nhiéu § tung do linh tinh mAch bao xuat hién (xem Hinh 16), Day cing la mot di héi quan trong trong phyong ph4p no céng (Brainstorming), sé trinh bay trong Chutong 5. ; ‘¥ tudng do linh tinh ¥ tung mich bio » Sse Fthie + SRS aces + PRESSE ‘Tiém thite Tikm thée ‘V6 thite, V6 thie: Hink 16 © Fink uhay bén eta te dey 1a kha ning phat hién ra gid tri ca thong tin va sit dung ching dé gidi bai todn, trong khi nhiéu ngudi khéc cing tiép nhan théng tin 46 nhung kh6ng phat hién ra. Dé cé dugc tinh nhay bén ty duy, ngudi suy nghi phdi cé dudng suy nghi © 6 trong dau, 1a sy thé hién nhu cdu cn gidi m6t bai todn nao d6. Dudng 2 14 dudng cung cap théng tin (nhiéu khi khOng cé ¥, mang tinh chit tinh cd, ngdu nhién), trong d6 cé théng tin dem lai gid tri gidi bai toan cho trudc. Ngudi gidi lap duge méi lién két gitta dudng © va dudng ®, hiéu theo nghia, phat hién duge mdi lién quan giifa théng tin cung cép va bai todn dang suy nghi gidi. Tay thudc mite 46 Khao khat phi giai duge bai toan cho trudc, cach lién két dudng © va dudng @ cia ngudi gidi va mite 46 15 rang cla thong tin cung cp, c6 thé xdy ra m6t trong Phuting php tagn sing lao TSKHCM) a hai higu ting: hiéu ting cdu nhdy hoac hiéu tng duing'hdm, gitip ngubi gidi vuot qua vat can tim ly dé di d&n ¥ tudng dn dén 163 gidi (xem Hinh 17). Dé ting tinh nhay bén ciia ur duy, méi ngudi cdn tao nhiing dung O 6 trong dau va céch lién két bing viéc ty dé ra cdc cu héi d0i vi nhitng kién thifc hm gitf trong tri nhd. Vi du, kién thifc nay (kia) c6 thé dung 6 dau? C6 thé minh hoa kién thtic nay (kia) bing cdc vi dy ndo? Cé méi lién quan gi giifa nhitng kién thie minh c6 va nhifng théng tin minh dang tiép thu khéng?.. Tinh nhay bén cila ty duy déng vai trd cyfe ky quan trong trong qué tinh bién d6i théng tin thanh tri thiéc dign ra trong b6 6c ca con ngubi. Mon hoc PPLST cé ich Igi trong vic lam ting tinh nhay bén nf duy cia ngudi hoc. Cao hon nifa, PPLST con cung cp luén nhiing dudng ® 6 sn trong diu ngudi gidi bai ton. © bdutng suy nghi xudt phat tir nhu cu gidi BT cho truéc eee @ Duong cung cép thong tin € Suton tai méi lien két gita O va @ Lai giai Hinh 17: Tinh nhay bén ctta tu duy ¢ Ching ta hién nay dang sOng trong thdi dai bing né thong tin. Chua ké cé nhiéu loai thong tin vdi nhiing ¥ nghia va gid tri khdc nhau ddi v4i bai todn cho tude. Vigc tim ra duge ting thong tin gitip gidi bai toan cho tuéc cling kho nhu tm con cd ving trong dai duong. Dudi day 1a hai li khuyén cla TRIZ nhim gitip Gm nhding thong tin 18 nhitng ¥ tudng cé thé co mttc sdng tao cao: 1) Tim nhUng y tuéng cé trong 1¢i giai cua nhing bai toan tueng tu nhu bai todn cho truéc. Tuong ty la su gidng nhau vé mét (vai) phuong dién, khia canh nao dé giita cdc déi tugng, hién tugng, qué tinh... khéc nhau, tham chi rit xa nhau. Céc 46 2 Phuong fhafe tain sing lac TSKACM) phuong dién, khia canh nay cé thé rét cy thé va cling 6 thé mang tinh khdi quat cao, tay thuge vao cach xem xét cila ngudi gidi bai toan. Tim nhttng y tudng co trong lei giai cua nhung bai toan thuéc nhung linh vuc chu dao d6i vi bai toan cho trude. Th6ng thudng, trong méi bai ton cu thé c6 mot hod vai khé khiin chinh (chi dao) ngudi gidi cin phai gidi quyét. Trong Khi d6, logi khé khan nay lai 18 loai kh6 khan thudng xuyén gap ¢ mot sO linh vue khdc (c4c inh vu chi 4ao) so vdi linh vyc noi bai todn cho tude nay sinh. Digu nay co nghia, nhiing ¥ tng ding dé khéc phuc loai kh6 kh’in néu trén xudt hién sém hon va phong phil hon tai cdc Tinh vyc 46. Ching duige goi la cdc linh vue chit dao Gi vdi bai toan cho true. Cte nguén khuyén khich (hich thich) ving tao vd tdi méi Khong chi cd nhan, cOng ddng x4 h6i (hiéu theo nghia réng) ciing 6 nhiing nhu cdu dé t6n tai va phat trién, hiéu theo nghia, day 1 nhing nhu cdu khdch quan (mang tinh d6c lap cao) d¢i vdi méi cd nhan, mac di né c6 thé tring hoac khdng tring v6i nhu cau cia‘cé nhan nao d6. Véi thdi gian, ning nhu cdu ciia x4 hdi cling cing ngay cang ting. Mudn ton tai va phat trién, cOng déng xa hdi cdn chim lo dé c6 nhigu thanh vién séng tao. M6t trong nhiing vic cdn lim 1a cOng déng dé can thie thi cdc bién phép khuyén khich sang tao. Trong méi quan hé gitfa cic nhu cdu cila cd nhan va cdc nhu cdu cia xf h6i c6 thé xdy ra ba tru’ng hgp sau (xem Hinh 18): @ Cac nhu cau cia c4 nhan Céc nhu cau cia xa hdi @ t Hinh 18 1) Céc hanh dong cita cd nhan vita théa man céc nhu cau cla cd nhan, vita théa min cdc nhu cdu cia x4 hGi. Day 1a trugng hyp tt dep. Phung plripy lugn sing leo TSKHEM) fa 2) Céc hanh d6ng ca cd nhan théa man cdc nhu cau ciia cé nbn lai khong théa man cdc nhu cdu ciia x4 hoi. Trudng hop nay cdn cé nhitng bién phdp cd vé gido duc, vin hda, kinh té, luat phdp... nhim ngan chan, ran de, tritng phat, vé nguyén tac, phdi lam cho cdc nhu cdu chinh déng cia c4 nhan khong dugc théa min. Do vay, cf nhan kh6ng hinh dOng 6 d6 nifa. 3 Noi c4 nhan khong muén hanh d6ng thi xd h6i lai cn cé nhan hanh dong nhim théa man cdc nhu c4u xa hdi. Néu cho ring, cin wu tién théa man céc nhu cdu cila xa hoi, 6 day rit can cdc bién php khuyén khich dé c4 nhan hanh dng. Cac bién php khuyén khich, ngugc lai vdi cde bién phap ng’n chan, tring phat, phai lam cho cé nhan cang théa man cde nhu cdu chinh ding cda minh, khi cd nhan cang hanh déng nhiéu 3 6 4€ théa man cdc nhu cdu cita xa hoi. Tuong tu, lién quan dén sang tao va déi mdi, cdc bién phdp khuyén khich phai lam cho c4 nhan cang sdng tao va adi méi thi cing théa man cdc nhu cau chinh dang cia cd nhan nhv tién, cé dude sy kinh trong, yéu mén, duge xi hOi ton vinh... Cac bién php khuyén khich sang tao va d6i méi rat quan trong vi cdc bién phdp cuGng ché cang ngay cang khéng thich hop va vi tu duy sang tao 1 déi tugng kh6ng nhin thay, n6 chi béc 16 ra khi c6 mdi trudng khuyén Khich thich hgp. Khi dua ra cdc bién ph4p khuyén khich can tinh dén cdc két qua nghién cifu khoa hoc trong linh vuc nay, vi du quy luat do Yerkes va Dodson tim ra (xem Hinh 19). Higa qua cing vige Khuyén khich ® ® Céc loai nhu clu © Hinh 19 48 Phuteng phripe tuin sing tro (TSKHCM) Nhin du6i géc 46 sang tao va di mdi, mot xa hdi ly téng 1A x4 hOi, 6 46 C6 su cOng hung giifa ting c4 nhan, s4ng tao bing cdc phuong php khoa hoc, dude day va hoc dai tra va mi trudng xa hGi, ¢6 diy da cdc bién phap khuyén khich sdng tao Xa h6i can xay dung co ché phat trién sao cho nhifing hanh d6ng cia cé nhan theo hudng phat trién sé duge khuy€n khich, ngugc lai, sé bi ngin chan hodc trimng phat (xem Hinh 20). __. C&c hinh dng ofa of nig nh théa man nhu ciu cho trade mm Hudng phat trién ofa xd hdi Khuyén khich Rin de ‘Ngan chin 7 ‘Tring phat. Hinh 20 3.4. Tinh i tim ly * Ginh i tam Uj la hoat dong cia tam ly con ngudi, cO ging git lai nhitng trang thai, khuynh hudng thay ddi tam ly 44 va dang tri qua, ch6ng lai viée chuyén sang trang thdi, khuynh huGng thay déi tam ly mdi. + Tinh i tam Ly thudng c6 hai trong séng tao va ddi mdi, do vay céin c6 cdc bién phap khdc phuc chting. * C6 nhiéu loai tinh i tam ly. G day, nhdin manh ba loai sau: 1) Tinh i tam ly do ite ché (tinh i tam Ly “thi&u”). Do tte ch€ (vi ly do nay hay ly do khde), ngudi gidi “thigu” di mt sO nghia cé thé c6 ctia déi tong cho Pheiong php luén sing tao TSKACM) = truée ma chinh cdc nghia “thiéu” 46 dem lai gid trigitip dua ra Idi gidi, quyét dinh ding. Dé khdc phuc tinh 1 tam ly “thiéu”, ngudi gidi phdi cé nhiéu cach xem xét di tugng cho true, sao cho sé lugng nghia rit ra duge tit cdc cdch xem xét d6 cang nhiéu, cang t6t (xem Hinh 21). Hinh 21 2) Tinh i tam ly do lién tudng ngoai suy ra ngoai pham vi dp dung (tinh i tam ly “thita”) Dé khdc phuc tinh i tam ly “thea”, ngudi gidi phdi lun ¥ thite vé pham vi dp dung dé khong ding déi tugng cho trude ra ngoai pharn vi dp dung cia no Ngoai ra, khi hoan cdnh (Giéu theo nghia rong) thay déi, ngu@i gidi phdi xem xét lai tdt cd nhiing gi dem lai ich loi trong hoan canh cil, ligu chting cdn tiép tuc dem lai ich gi trong hoan cdnh mdi khong. Néu thay khong, cdn chit Ong thay di chiing hodc dia ra nhiing c4i mdi, dem iai ich Igi trong hoan canh méi 3) Tinh thiéu te tin, rut ré, tu ty dbi voi sang tao: = Plating phi lun sing luo (TSKHCM) C6 nhiéu nguyén nhan dan dén loai tinh i nay: — Sd phép thit-sai trong qué khit nhiéu hon s6 phép thi’-duing (that bai nhiéu hon thanh céng). — Da s6 cdc méi trudng 1a méi tru@ng thién vé phia phé phdn, chi trich, th4m chi vii dap nhiing gi mdi nay sinh tong m6i tung 46. — Do thai 46 €4u toan cia cd nhan ai véi sing tao. ~ Do sv gido duc (hiéu theo nghia rong) khong khuyén khich séng tao ra ngoai khuon mau. Dé Khic phuc loai tinh i nay, cdn khifc phuc céc nguyén nhan néi trén. Ngoai ra, Khi suy nghi can gidi phong wt tudng theo tinh thdn moi c4i déu co thé, Khong c6 gi cdim dodn hode can tré suy nghi, dé c6 thé phat duge nhigu ¥ tudng. Phat céc ¥ tuéng khong c6 nghia 1a hanh d6ng theo chung, béi vi cdn 6 giai doan ra quyét dinh, 3 dé c6 su phé phén, cn nh&e dé chon ra Idi gidi hodc quyét dinh dung cdn thuc hién. 3.5. Phép bién ching 94 tu duy bign chiing * Dé c6 duge phuidng phép luan véi pham vi 4p dung réng cho moi linh vuc, phuong phap luan dé phai duge xay dung dya trén cdc quy Int chung nhdt, Khoa hoc nghién ctfu cdc quy luat chung nhat la triét hoc. * Di tim cdc quy luat sng tao tie 1a di tim cde quy luat phat tién. Phuong phap ludn sang tao vdi pham vi 4p dung r6ng, twong nt, phdi duge x4y dung diya trén cde quy luat chung nhat vé su phat wién. Triét hoc vé nhttng quy luat phé bien ciia sy van dong va phét trién trong ty nhién, x4 h6i va tr duy 1a phép bién ching. Do vay, 6ng Altshuller chon phép bién chting lam co sé triét hoc cila TRIZ. * C6 ba quy luat cia phép bién ching: 1) Quy luat phu dinh cua phu dinh. 2) Quy luat chuyén nhing thay déi vé lugng thanh nhung thay d6i vé chat va nguge lai. 3) Quy luat théng nhdt va d&u tranh gita cdc mat d6i lap. + Dé dé 4p dung phép bién chting trong thu té, su phat trién c6 thé bigu dién nh sau: Khoi ddu, gid sit ta c6 mét hé thOng 6 trong trang théi thong nhit 1. Do suv van dong, thay déi, tuong tdc gitfa cdc mat d6i lap, trong hé théng nay sinh sy khOng thong nhit (mau thudn). Mau thudn dugc gidi quyét dua hé thong chuyén sang trang thai thOng nhdt 2 ciia cdc mat d6i lap, va cif nhw thé, khong cé tan cing, xem Hinh 22. Phung pliip tain sing lac (TSKACM) 51 * Sang tao tao ra suf phat trién va trong mdi sy phat trién déu co sang tao cho nén, néu lay thong nhat 2 so véi tién than - thong nhit 1, chting ta c6 thé thay 6 thong nhat 2 déng thdi co tinh mdi va tinh ich loi. Phat trign: ... En Qué trinh gidi quyét vn de va ra quyét dinh ‘Sing tao, di méi- ‘Thai gian Hink 22 + Bai toén ny sinh khi cé mau thudin (khong thong nht) nay sinh trong hé théng. Qué trinh gidi quyét vin dé va ra quyét dinh 1a qué trinh phat hién mau thudn va gidi quyét mau thudn 4é dua hé phat trién lén mic thong nhat mdi. + Tu duy bién ching chinh 1a qué trinh suy nghi phat hién va gidi quyét mau thudn. TRIZ gitp ngudi gidi nhiing cong cu cu thé dé phat hién mau thudn va gidi quyét mau thudn cé trong bai todn. 3.6. Cc loai mau thuan trong gidi quyét van dé 9a va quyét dinh © TRIZ phan biét ba loai mau thudin trong gidi quyét van dé va ra quyét dinh: 1) Mau thuan hanh chinh (Administrative Contradiction), viét tft 1a MH. 2) Méu thuan ky thuat (Technical Contradiction), vit tit A MK. 3) Mau thudn vat ly hay mau thudn ly hoc (Physical Contradiction), viét tét 1a ML. © Méw thudn hanh chink Ya mau thudn gitta “biét muc dich cén dat” va “khong biét cach dat dén muc dich”. Mau thun nay tao ra su khong théng nhit: ngudi gidi khng c6 duge c4i minh mu6n cé. Noi cach khdc, mau thudin nay chi raz ngui gidi cd van dé. Mau thudin nay mdi 1A mau thudn bé néi. * Méu thudn sau hon 1a mau thudn ky thudt. Mdu theda kaj thud c6 hai cdch phat biéu: Phuong fehife tun sing lao (TSKHCM) : Bang cdch lam quen biét nay dé gidi bai todn thi mOt mat nao dé (A - hiéu theo nghia rdng) t6t lén hoc duge Igi nhung kéo theo mét mat khdc (B - hiéu theo nghia rdng) xdu di hodc bi thiét (AT > BL). MK-2: Bing céch lam quen biét khdc thi nguge lai, B t0t lén hoac duge loi nhung kéo theo A xu di hoac bi thiét (BT > AL). ¢ M6ts6 diém luu y vé mau thudn ky thuat: 1) Khi dua ra m6t Idi gidi lam A tt lén, ngu@i gidi cdn lun cé ¥ thitc tim hiéu tip, liu e6 mat nao khdc (B) xu di khong. ir Néu cdi thiét, cdi xdu di chap nhfn dude, ba tit duge, ng dung cdch lam quen biét. gidi c6 thé sit & Néu cai thiét, cdi xu di khéng chap nhdn duge, ba wit duge, nguei gidi phdi sang tao ra cdch mdi dé due ca A lin B. 4 Ngay ca trudng hgp, cdi thiét, cdi xu di chap nh4n duge, bi tit dude ma van 6 thé sng tao ra cdch mdi dé khOng bi thiét, khng bi xu di, ngudi gidi vin nén sng tao ra cdch mdi chit kh6ng nén chap nhan cdi thiét, cdi xdu di. VE CAC LOAI MAU THUAN TRONG © Mau tude o¢t lj 1a mau thun GiAI QUYET VAN DE VA RA QUYET DINH sdu s&c hon nffa, né 1a cdi “huyét” cia bai tofn. Mau thuan vat ly dude phat biéu nhu sau: MH ‘MOt thanh phan ciia hé théng phai c6 mat déi lap nay (B) dé dem lai | ich loi nay va phdi c6 mat d6i lap kia (-D) dé dem lai ich Igi kia, do Es MK-1 vay bai todn gidi duge (dat duge muc dich). Trong khi d6, cdc mat 46i lap (B) va (-B) 1a hai mat d6i MK - 2 14p loai trir nhau. Giai quyét mau thufn vatly 1a lam cho (B) va (-D) trd nén thong nhat: cing chung sOng hda binh, bd sung, hd trg cho nhau. * Hinh 23 cho thdy ba loai mau thudn néi tén va cdch khdc phuc mau thudn vat ly (nguyén tic cdu (tron) héa). Day cing chinh la tr Minh 23 duy bign ching. GIAI QUYET ML Phuting pluipp lain sdng lao TSKHCM) 53 3.7. Hé théng v4 ti duy hé thong . Khdi niém “hé thdng” 1 khdi niém co ban cia ly thuyét hé thong, duoc dinh nghia nhw sau: 6 théng 1a tap hgp cac yéu t6 lién két vdi nhau va toan bé tap hop dé co nhtng tinh ch&t khéng thé quy vé thanh nhtng tinh chét cua tung yéuté, ting méi lién két ding riéng re. Nhifng tinh cht n6i trén dude goi lA ténh hg thug, xem Hinh 24. x @ Cac yéu to A O —— ho&c (va) } Cac méi lién két —<+_ Hinh 24 Duéi day 1A ohitng diéu cdn luu y vé hé théng: y) 2) Céc yéu ta duge hiéu 1a cdc phan cia hé thOng, khong chia nhé thém nffa trong cAch xem xét cho truéc. Cic méé litn két dude hiéu 1 su trao déi, tudng tac, nh hudng, phy thuéc... gitta cdc yéu t6. Su lién két cdc yéu t6 thudng duc thé hién trén cdc mat: chit, nang lugng, théng tin va cdc t6 hgp eda ching. C6 mét nhuge diém Idn, thudng hay gip khi xem xét hé thdng 1a ngubi gidi khong chit ¥ ddy 4 dn cdc méi lién két, dac biét cdc méi lién két khong nhin thay duge bing mat thung. Do vay, ngudi gidi co thé dua ra nhiing gidi phap ho&c quyét dinh sai lim. C4c méi lién két Anh hung rift I6n dén tinh hé thong 54 Phung fhdp luin sing lo (TSKHCM) con 1a vi s6 lugng cdc méi lién két c6 thé c6 1én hon nhiéu lan s6 lugng cdc yéu 10. M6t hé c6 n yéu t6, c6 thé c6 tdi n(n-1) cdc méi lién két. 3) Tay theo cach xem xét ma cé nhting trutng hop yéu t6 vA méi lién két 6 thé 46i vai trd cho nhau. 4) Fink he théng la su thay 46i vé chit. Tinh hé thong thu@ng dugc thé hién thanh muc dich cia hé hoac céc chtéc ning, tinh chat chinh cia hé, hodc tré 1di cho cau héi “hé sinh ra (thiét ké ra, ché tao ra) dé lam gi?”. Ngudi gidi phai ludn lun chi ¥ dén tinh hé thdng trong suét qué tinh suy nghi gidi quyét van dé va ra quyét dinh dé gin gitt va phat trién nd. Trén thu té, sing tao va déi méi cb muc dich phat trién tinh hé théng cia nhiing hé thong da co va xay dung nhiing hé thong véi tinh hé théng méi. 5) “Hé théng” 1a khdi niém mang tinh khdi quat héa cao, khOng phu thuéc vao linh vue. chuyén m6n cu thé nao. Diéu nay rat ich Igi trong viée x4y dung ng6n ng suy nghi chung cho cdc nha chuyén mén khéc nhau, phd vd cdc hang rao ngin cAch cdc linh vuc, chuyén mon... 6) Trang thai hé théng dude biéu 1a tap hgp cdc thong s6, d&u hiéu mo ta hé théng. Chi cdn m6t trong nhitng thong s6, du higu dé thay déi, ngudi ta sé coi hé 6 trang théi hé thOng khéc. Trong qué trinh sng tao va 4di méi, ching ta phai dua cdc hé lién quan chuyén tit trang théi bai todn sang trang théi Idi gidi. 7) Trén thyc té, hau nhy tat cd cdc hé IA cdc hé mé, c6 nghia la, chting khéng co lap ma lién két vdi cdc hé khdc, voi moi tudng. O day c6 khuynh hu6ng: tinh lién két tang theo thdi gian. 8) Mét thay ddi nao do xdy ra tai mOt yéu t6 hoc mét méi lién két sé lan toa di khdp hé va xa hon. Qué trinh nay duc goi la higu ding Lan tba he théng. Nb cd thé Anh hung t6t hodc xu én tinh hé thong. Ngudi gidi cdn phdi aac biét chi ¥ dn higu ting nay trong qué trinh gidi quyét vin dé va ra quyét dinh (vi Ii gidi hodc quyét dinh tao ra sy thay adi) dé sit dung mat t6t va khdc phuc mat xu hodc phdi di tim gidi phap, quyét dinh khdc cho pha hgp vdi céc yéu cdu cu thé. 9) Sy phat trién ciia tinh hé thOng phu thudc vao ting yéu t6, ting méi lién két chit khong chi phy thuéc vao m6t b6 ph4n tinh hoa nao dé cila hé théng. Do vay, cin thiét ké, xy dung va tao diéu kién sao cho titng yéu t6, tiing méi lién két 6 thé dong g6p t6t nh&t vao tinh hé thong. Néu khong chi y dén diéu nay, tinh hé thOng c6 thé stit gidm mét cdch dang ké chi vi mot yéu té hodc mét méi lién két. 10) Bé phat trién tinh hé thong, neu ta o6 thé thay di (hiéu theo ngba rét rng) riéng cdc yéu td, riéng cde méi lién két hoac cing mét ltic ca hai. Phetng phif lain sing two (TSKHCM) Ee 11) Khdi niém hé thong mang tinh twong di: mot yéu t6 thuéc hé thong cho wuéc, trong cdch xem xét khdc lai théa man dinh nghia hé thong. Dé phan biét, ngudi ta goiné 18 Ag duc. Hé cho trudc, trong céch xem xét khdc, tré than yéu td cita hé 1dn hon, bao no. Dé phan biét, ngudi ta goi hé én hon a he tréve. Su xem xét nay 06 thé tiép tuc tao thanh thang bge he théug, xem Hinh 25. N6i chung, tinh hé thong 6 bac cao hon quy dinh tinh hé théng 6 bac thp han. HE TREN He #8 DUGI Hinh 25 12) H@ théng thay 44i theo éhéé gian. Thdi gian c6 nghia tuyét d6i vA tuong d6i. V6i nghia tuong adi, nguéi gidi tly theo cdch xem xét, c6 quyén thay ddi géc thé gian hién tai, xem Hinh 26. 13) BOi vdi hé c6 tinh hé thOng phitc tap (da chitc nang, da muc dich, da tinh chit...) Ngubi ta c6 thé xem xét riéng ting chitc nang... Cach xem xét nay goi la ehiéu xem wét tinh hp théng. - Phutng fhip lutn sing lao (CSKHCM) 14) Thang bac hé thing, thdi gian va chiéu xem xét tinh hé thong tao thanh bhdeg gian he théng. Di v6i hé 6 tinh hé thong don gidn (mét chife ning), nguvi ta C6 trudng hgp dic biét: mgt phdng hg théng, xem Hinh 26 va Hinh 27. 3 Ee Hg én 2 zl a He Hg duai ‘Tuong lai Hinh 26: Khong gian hé thong Hinh 27: Hinh dang khéng gian hé thong 15) Trong méi bai todn déu cé mot hé thOng va ban than bai todn 1A hé théng. Do vay, nhifng gi lién quan dén hé thOng ni chung cing déu diing d6i véi bai ton trén hai phuong dién:1) hé c6 trong bai todn va 2) bai todn nhu la hé thong. 16) Gu duy he théng la qué trinh suy nghi cia ngudi gidi, sao cho ngudi gidi khong chi thdy, suy nghi vé, xif ly... hé co trong bai todn va bai todn nhw la hé thé ma, vé mat nguyén tie, toan b6 cdc hé cé trong khong gian hé théng. ft nhat, Phetong phipy tain sing lua TSKHCM) = nui gidi phdi thay, suy nghi v8, xif ly... 9N hé (A6i"vGi hé N chite nding) hode 9 hé (46i v6i hé mot chic nang). 17) Su can thiét xay dung tu duy hé thong trong qué tinh suy nghi gidi quyét vain 4& va ra quyét dinh: a) Viée sip x€p céc h@ theo khong gian hé thong gitip nhiing ngudi gidi bai todn hiéu, suy nghi, trao déi va tho lun mét cach 16. rang, ranh mach va day dii vé bai toan, b Tu duy hé thong dude dua ra dé phi hgp véi nhitng 40i héi ea cdc théch thie: tinh phiic tap tang va ngay cang tan; c Tu duy hé théng phan nh dugc su thay déi vé chat, 1a c4i ma quan niém truyén thOng cho ring toan thé la phép cong so hoe cla titng phan khong phan 4nh dugc. d Tu duy he thong gidp nhin thay va xitly cic quan hé nbn qua phi tuyén. e Tw duy hé thong givip phat hién logich tién ha va phat trign (lich str, dy bao, du phong...) 8) Tu day hé thong giip ting tinh nhay bén tw duy nhim phat hién, tinh dén cdc thOng tin ciin thiét gidi bai todn, thdm chi ¥ tung gidi bai todn ma chting 06 thé nay sinh 6 bat ky hé nao trong khong gian hé thong, khéng nat thiét chi c6 trong hé cila bai todn, 18) Khong nén coi thutng bai todn nhé, ngugc lai, cdn cht ¥ gidi bai toan ngay khi 26 con nhé vi bai todn cing la hé thong va c6 khuynh hung trd nén cing ngay cang phife tap hon. 19) Loi gidi cla bai toan cho truéc dude coi 18 t6t, chi Khi nao Idi gidi d6 khong chi t6t d6i vdi hé cia bai toan ma, vé mat nguyén tdc, t6t vi tat cd cdc hé c6 trong khong gian hé thdng va v6i moi tnidng. ft nha, 16i gidi 46 phai t6t voi 9N hé (d6i v6i hé N chttc ning) ho&c 9 hé (ddi véi h€ mét chtfc nang) va véi mdi trudng. Néu khong chi § dén yéu cdu nay thi sdm hay mun, trong tuong lai sé nay sinh nhiing bai todn la h§u qué cia 10i gidi cho trtée cia bai todn va neudi gidi phai chiu tréch nhiém. N6i céch khdc, chinh ngudi ra quyét dinh phai lanh cée hau qua xau, 20) Tén tai cde quy Iugt khéch quan phat wrién hé thOng, dong vai trd co ché dinh hung trong ty duy sng tao. Ndm viing va sit dung t0t cdc quy luat nay, ngudi ta €6 thé chi dong dua hé phat trién mét cach c6 dinh hudng, vé lau dai, tién tdi diéu khién duge sy phat trigén, Cic quy ludt nay sé dude trinh bay trong Chuong 6. = Phung http, ttn sing lao TSKHCM) 21) Tu duy hé thding kh6ng chi cé ich Igi déi vdi qué trinh suy nghi gidi quyét van dé va ra quyét dinh ma cdn anh hudng t6t 1én moi mat khdc cia ddi song con ngudi nhu cu xtt, giao tiép, hanh dong, dao dtfc, van héa... 22) Ap dung “te duy hé théng” trong ddi sOng, cong viée hang ngay noi chung va d6i voi mén hoc PPLST ni riéng 18 diéu cdn thiét vi n6 dem lai nhiing loi ich thiét thuc. 3.8. Tinh i hé théng © Ching ta hay xem xét vi du sau, xem Hinh 28. He thong ‘Trang thai Trang théi t, it a fi h t-t=t, & dong sty (Thai gian chuyén trang thai - théi gian i) chuyén trang thai hé thong Hinh 28 © Fink i hg théng 1d hoat d6ng cia hé thong cd ging git lai cdc wang thdi, Khuynh huéng thay déi hé thong da va dang trdi qua, chng lai viéc chuyén hé thOng sang trang th4i, khuynh hung thay 46i mdi cia hé thong. © Du6i day 1a nhiing diém can luu ¥ vé “tinh? he thong”: 1) Tinh 11 mét thudc tinh cda bat ky hé théng nao. Diéu nay can phdi tinh dén mé6t cdéch nghiém tic trong qué winh s4ng tao va déi mdi, it nhat, wén ba phuong dién: a) Tinh itamly b) Tinh i cua hé can cai tién c) Tinh i cua hé thuc té khi dua hé cdi tién ra ap dung. Phueing phipt tugn sing lac TSKHCM) 2 3) 4) 5) 6) 12 8) 59 Vi qué winh sdng tao va d6i mdi 1a qué tinh dua cdc hé thOng lién quan chuyén tir trang thi nay sang trang th4i khéc. Khong chi ¥ dén tinh 1 hé thong dé c6 cdc bién php thich hgp, cdc c ging sing tao va déi mdi tt dep c6 thé bi that bai Ngudi nao cing c6 tinh 1 tam ly, thudng cdn td qué trinh sdng tao va déi mdi. Do vay, moi ngudi cdn dé ¥ va c6 bién phap gidm téc hai tinh i tam ly ciia chinh minh va nén cé théi dO bao dung véi nhitng ngudi khdc khi phat hién tinh i tam ly cia ho. Ngoai ra, moi ngudi can cé géng wanh dé lai dn tugng xdu, dd nhé, d6i v6i nhiing ngudi khéc va wanh dé nhifng ngudi khéc Igi dung tinh} tam ly cia minh. Céch khdc phuc tinh i tam ly tot nhat 1a suy nghi va hanh déng theo nhifng quy lu4t khéch quan, trdnh duy y chi va c6 nhiéu céch xem xét hé thong. Tinh i khOng chi c6 hai ma cdn c6 Igi, cho nén moi ngudi cin tap cho minh nhiing thi quen t6t pha hgp véi sy phat trién. Can dic biét lu ¥ dén thoi gian chuyén trang thai hé thOng (thoi gian 1): a) Tén tai thi gian 1 ti uu ky higu 1A top, hiéu theo nghia, 1A thoi gian ngin nhat trong c4ch chuyén trang thdi cho truéc ma hé c6 thé chuyén dude ti trang thdi hé théng nay sang trang thai tot dep. thong khéc mot céch b) Néu thdi gian chuyén trang thai trén thu té tj < tiop thi hé bi phutong hai, tham chi bi phd vo. c) NEU t;> tip thi Iding phi théi gian (lang phi tat ca). 4) N6u tj >> tiop thi khong chi ling phi thdi gian ma hé cdn c6 thé bi phutong hai, thm chi bi phd vo. Tuy vay, van c6 thé gidm duge trop nhung vdi diéu kién phdi cdi tién céch chuyén trang th4i cho truéc. Néi cach khdc, 8 day rat cdn nhiing gidi php sdng tao. Su thay 44i trong hé cAng I6n, do tinh i, sy chOng di cla hé déi vdi cdc thay d6i 46 cang In. Vi vay gitfa nhiing gidi phap ciing cho két qua tung dutong (khong hon kém nhau r6 rét), ngu¥i gidi nén chon gidi ph4p lam hé thay di it nhat, d4p ting duge nhu cau ciia hé nhat dé hé dé ti€p nhan. Bai todn trén thuc té rét da dang, C6 nhiing bai toén vdi yéu cdu dat ra 1 hé théng khong dugc chuyén trang thai, mac di van c6 nhiing t4c déng gay chuyén trang théi. Trong nhifng tring hop nhu vay, can c6 cdc bién phdp bi tit, chéng lai nhitng téc dng, hotc dé tic dong x4y ra trong thot gian that ngdn, dén ndi, hé khong kip chuyén trang thi, hodc chuyén tac dng tit ché d6 lién tuc sang ché 46 xung... 60 Pluaony php twin sing tea TSKHEM) 9) é chuyén tif trang thai © sang trang thai ®, do tinh 1, hé phai trai qua cdc trang thdi trung gian (1A, 1B, 1C, 1D). Noi chung, khi cdn 6 trong cdc trang thdi trung gian, hé chva thé phat huy duge tae dung nhw khi né chuyén hin sang trang thai ®, xem Hinh 29. Do vay, ngudi thyc hién qué trinh d6i mdi cdn tranh dé hé 6 qu thi gian cho phép trong cdc trang thai trung gian. @) 1A 1B / e eh on Hinh 29: Qué trinh chuyén trang thdi cita hg thong 10) C6 sy khéc nhau r6 rét gitta trang th4i trung gian bat ddu 1A va céc trang théi trung gian tiép theo. G 1A c6 tap trung sf thay déi vé chat mang tinh nhay vot. Do vay, cn co sif chudn bj dic biét chu déo cho giai doan bit dau, Néu bat ddu tt, sé xudt hién tinh 1 mdi, c6 ich d6i véi viée chuyén trang théi. Can xem tinh i mdi nay nhu nguén dif wit dé triét dé sit dung. NW Can dic biét chit ¥ cin nhc d¢i v6i nhiing cdi mdi dua ty bén ngoai vao hé trong qué trinh chuyén trang thdi (yéu t6 O va X). Tinh thin chung Khi gap bai todn 1a: Trude hét phdi chit ¥ sit dung cdc nguén dit trit c6 séin trong hé dac biét cdc ngudn du trit khéng mdt tién dé gidi bai todn. Chi khi khong dude, méi nghi dén viée dua nhiing cdi mdi tir bén ngoai vao hé va chi dua nhiing cdi mdi nao khong lam phitc tap héa hé (hé thay déi ft nat), khong gay ra nhitng hau qua cd hai cho hé (khéng lam néy sinh nhiing van dé Phang phip ludn sing lao (TSKHCM) e méi), ma lai gidp hé gidi bai todn. C6 vay, hé cho tréc moi dé dang tiép nhan nhitng ci mdi 46. Ngoai ra, cn cht ¥: cdc nguén dy wit khong chi dude sit dung ma cdn duge tao thém khi cé diéu kién thuan Igi, xudt hién bén trong hodc (va) bén ngoai hé théng. 12) Trong nhiéu trudng hgp, chiing ta déng vai trd cia nhiing c4i moi, dude dura vao hé nio d6. Dé hé dé dang tiép nbn, ching ta phai khOng duge lam phitc tap héa, gay ra nhitng hu qua c6 hai cho hé 46 va phai gitip gidi cdc bai ton ciia chinh hé 46. 13 C6 nhitng c4i mdi chi mang tinh tich cufc tam thdi (yeu 18 X). Can c6 cdc bign phap dy phong vi ching ciing c6 tinh }, c6 thé td thanh céc tién Ié xu rat kho bé, thdim chi 1am phuong hai hodc phd va hé. 14) C6 nhitng cdi tré thanh lac hau trong qué tinh chuyén trang thdi (yéu t+), gay cn trd cho su phét trién cia hé. Can chit ¥ c6 nhing bién phdp thich hgp vi chting cing c6 tinh i c6 thé lam ndy sinh cdc van 48 méi, khong don gin bé di la dugc. 15) Trén thu té, sé rat gitip ich cho t tién dén tip néu ngudi gidi hinh dung r6 rang ddy di dugc trang théi @ va qué tinh chuyén trang thdi, réi tién hanh qué trinh chuyén trang thai sao cho lu6n c6 duge tinh lién tuc cdc tac déng 6 ich. 16) Trong hé con c6 cdc hé dui. Nhu vay, ngudi gidi cé t; clia toan hé va cdc t ctia cdc hé dudi. Cdn chu y su tuong hgp gitta nhifng t; nay trong suf phat tién cia he. Néu khdng, hé sé bi phung hai, tham chi bi phd va, xem Hinh 30. DO KHONG TUONG HOP t 45 V8 ty guoi Céc banh xe ‘Thing xe Budng Idi Dong ea Hinh 30 62 Plating phdp. lain sing lg TSKHCM) 17) Phé cdc bai todn cy thé rit ra ti tinh hudng vin dé xudt phat wu tién (xem phan 1.1) c6 thé dude phn loai theo nhiéu c4ch khdc nhau, vi du theo mite 46 thay 4éi hé khi gidi nhiing bai todn cu thé nay, xem Hinh 31. TRIZ khuyén: bai todn cu thé ddu tién (chit khong phai duy nhdt), nguéi gidi nén chon gidi ld bai todn-mini vi nhiing ich loi sau, néu bai todn-mini cé loi gidi: 1 Hé it thay déi nén chi phi gidi bai todn thdp. 2). {ch gi (lgi nhudn ching han) I6n. 3 Hé it thay d6i, do vay nguy co ¢6 céc h4u qua xd cia hiéu ting lan ta sé thap. 4 Hé it thay déi, do vay su chéng déi, cdn wd déi vi li gidi thé’p. Loi gidi dé duge tiép nhan hon. Néi céch khéc, qué tinh déi méi hoan toan dién ra nhanh hon. Céc ch loi khdc tit viéc gidi bai todn-mini sé dude trinh bay thém 6 Chuong 6. Tinh huéng vin dé xudt phét wu tien BT-mini BT-maxi Hg hign nay khi chyfa giai bai toan Mite df thay di hg Phé cdc bai todn cu thé cé thé cd ‘Chiithich: BT-mini: Bai toin nu gidi n6 thi hg thay déiit ast BT-maxi: Bai toin nu gidi n6 thi he thay déi nhiéu nhgt Hinh 31 18) Todn td KTG: Khi néi dén m6t adi tugng nao 46, thong thudng, ngudi gidi hbinh dung né c6 kich thudéc x4c dinh, thoi gian hoat dong xdc dinh va gid thanh xdc dinh. Vi du, khi n6i vé cdi TiVi, muén hay khéng muén, ngudi gidi c6 trong dau hinh anh sau day: kich thuéc khodng vai chuc centimét, thdi gian hoat ddng chitng vai tiéng déng hd va c6 gid thanh khodng trén, dudi cay vang. Kich thudc, théi gian va gid thanh ctia d6i tugng cu thé, tgo nén hinh anh quen thudc, 1& mét trong nhitng nguyén nhan gay tinh i Phucing php, tain sang lao (TSKHCM) 63 tam ly ndi riéng va tinh 1 hé thOng néi chung. Dé khic phyc, tong TRIZ c6 todn th KTG — bu6c 1.9 trong ARIZ-85: sit dung toan ti kich thudc-théi gian-gié thanh (KTG). Hay tong tong: a b Cho kich thuéc ctia d6i tugng tang dén v6 cuc. BT gidi nhw thé nao? Cho kich thudc cia d6i tugng gidm d&n 2616. BT gidi nhv thé nao? c Cho thdi gian cilia qua tinh hay van t6c cilia déi tugng ting dén v6 cue. BT gidi nhv thé nao? d Cho thdi gian cda qué tinh hay van t6c cla déi twong gidm dén zér6. BT gidi nhy thé nao? € Cho gid than (nhiing chi phi cho phép dé gidi bai todn) ddi wong tang dén v6 cc. BT gidi nhu thé nao? g) Cho gid thanh d6i twong gidm dén 26 6. BT gidi nhu thé nao? Todn tt KTG 14 mét loat thi nghiém tung tung, gitip ngudi gidi vugt qua cde quan niém quen thugc vé déi tugng cho truéc. Muc dich cia toan tt KTG 1a nhim da dang héa céch nhin d6i tugng diya trén quy luat chuyén nhitng thay déi vé lugng thanh nhitng thay déi vé chat va ngugc lai. Do d6, cdch tiép cin cia nguvi gidi va ¥ twéng phat ra cing phdi thay d¢i theo. Nhé vay, khi ngudi gidi chinh thifc tién hanh gidi bai todn, sé dé dang vugt ra khdi cdc gidi han mang tinh chi quan dé dua ra cdc J wng méi, c6 gid tri. Stt dung todn tt KTG, cdc cau tra Idi c6 thé khdc nhau, phu thudc vao kién thitc, kinh nghiém va tri tng tong, t6m lai, vao cdc phdm chit riéng ca ting ngudi gidi. C4c phdm chat nay c6 thé c6 duge nh’ hoc tap va ren luyén. Ngoai ra, cin Iuu ¥ rng, viée chon yéu t6 dé sit dung todn tit KTG 6 thé linh dng. Do vay, ngu®i gidi khong nén qué cttng nhc vé cdch hiéu céc khdi niém kich thuéc, thdi gian, gid thanh. Hay nhé ring, muc dich cia todn tr KTG la nhim gitip khde phyc tinh 1 va kich thich ti wéng wong cla ngubi gidi lam viéc chif khong phai di tim ¥ tong gidi bai todn ngay é giai doan nay. 3.9, VE hai khai niém: phat minh 94 sang ché * Dhkdt mink 1a hoat dong phat hién cia con ngudi ra d6i tugng (hiéu theo nghia rng) t6n tai sn c6 trong hién thye khdch quan, dc lap véi con nguvi. Thudng thu®ng, ngudi ta goi chinh déi tugng dé 1a phat minh Cée phat minh lién quan dén khoa hoc, nhim théa min, truéc hét, cdc nhu cdu han thite ca con ngudi. 64 Phrting php lugn sng tro (TSKHCM) © Sang ché (hidu theo nghia rgng) la hoat dong ché tao cia con ngudi ra a6i tudng khong t6n tai sin c6 trong hién thuc khdch quan Thuding thudng, ngudi ta goi chinh d6i tugng 46 1a sing ché. Cac sng ché lién quan dén ky thuat, van hoc, nghé thuat, hoi hoa, 4m nhac... 1a nhitng linh vue nhan tao. * MOt phat minh khoa hoc, thudng khong dem lai igi ich kinh té ngay. Loi ich kinh t€ cia phét minh khoa hoc thu@ng thé hién qua cdc sng ché 6 sit dung cdc phat minh khoa hoc trong d6. Mat khéc, nh¢ nhitng séng ché mdi, ngudi ta cé thém céng cu dé c6 duigc nhiing phat minh mdi. + Do tryc tiép lién quan dén kinh té, khdi niém sng ché phtfc tap hon khdi niém phat minh. N6 khOng chi téc ddng dén quyén loi cia cd nhan nha sing ché ma con anh hudng truc tiép dén suf phdt trién chung cia toan x4 h6i. Chinh vi thé, nha nuéc thong qua luat phap bdo vé ban quyén ca c4 nhan nha sang ché, cing tic 1a bdo vé va khuyén khich suf sing tao cila cdc cng dan trong x hdi va bao dam sy phat trién cia toan xd hoi. Sting ché (hiéu theo nghia hep, danh cho link vite bij thugt) 1a gidi phap ky thudt (¥ tung va céch thye hién ¥ twng khong mau thudn véi nhiing kién thifc nhan loai hién nay biét) c6 tinh mdi va tinh ich Igi. + Nha sdng ché ky thuat phdi lam hé so trinh bay ba ndi dung néi trén: gidi phap cda minh, tinh mdi va tinh ich Igi cia gidi ph4p, n6p cho cd quan nha nude c6 thdm quyén, 6 céc nudc thudng 1A cuc sdng ché (Patent Office) xem xét. Néu hd so théa man céc yéu cau, nha nu6c c&p cho téc gid (hoc ngudi gift bin quyén) bang d9c quyén (patent) véi thdi gian doc quyén nhit dinh (6 Mj 1A 17 nam). Lic nay, gidi phdp cho truée méi duge goi 1a sng ché, chinh thie theo nghia luat phap. Nhiing th6ng tin co ban vé sdng ché da duge cp patent luu trif trong c4c thi vién quéc gia vé patent. 3.10. Vai tv6 9a cac ich Idi cila théng tin patent trong vite way ding phidng phap lun sang tao. * Thdng tin patent, trén thifc té, 1a théng tin vé sang tao (th6ng tin vé tinh mdi va tinh ich loi), déng thdi cfing chinh IA thong tin vé su phat trién. © Bi tim cdc quy luat sing tao tiie 1A di tim cdc quy luat phat trién. Dé 1am diéu 46, nha nghién ctfu cn c6 cdc théng tin vé sy phat trién. Mac dai su phat trién xdy ra wong nhiéu linh vuc nhu va tru, thé gidi sinh hoc, x4 hdi lodi ngudi, vin hoc, nghé thuat, khoa hoc, ky thudt, nhung thong tin tin cy nhat vé su phat trién chinh 1a thdng tin patent vi nhiing thng tin nay duoc Iu git mot cach day di trong suét mOt thé gian dai. Patong php, luén sing lao (TSKHCM) cs © ThOng tin patent cdn 1a théng tin vé suf phét tién thydn Idi nat cho céng viée nghién cifu. Bdi vi, trong méi hé sd patent, tinh mdi va tinh ich Igi da dude trinh bay sn theo yéu cdu cia luat phdp. Linh vuc sng ché ky thudt Ia linh vc duy nhat trong cdc linh vuc sé hitu tri tué, t4c gid phai chi ra trong hé so ding ky cia minh tinh mdi va tinh {ch Igi cia gidi phdp minh dua ra so voi d6i tong tién than. Ngoai ra, sif thuan Igi con thé hién 6 ché, théng tin patent dugc phan loai mot céch chi tiét, duge Inu gidt tp trung trong thy vién quéc gia va dé tiép can. * Thé gidi la mOt chinh thé théng nat. C4i chung chi tdn tai trong cdi riéng, thong qua céi ring, C4i riéng chi tén tai trong moi lién hé dua dén cdi chung va tat cd cé4i riéng déu c6 lién hé véi nhau. N6i cach khdc, mét giot nuéc ca dai duong c6 thé phan 4nh duge c4 dai dung. Tuy 6ng Altshuller nghién ctfu sy phat trién bat dau tit nghién cttu su phat trién ciia cdc hé théng ky thuat théng qua théng tin patent, chua phdi lA nghién cfu tat ca cdc loai phat trién, nhung truéc hét, nghién cifu d6 cho nhitng két qua dé so sdnh véi suf phat trién 6 cdc linh vue khdc. Ti 46, rit ra cde quy luat phat wién kh6ng chi ding cho linh vyc ky thuat. Nhifng quy ludt phat trién trinh bay trong TRIZ, xét vé y nghia nao do, 1a cdu néi gitta triét hoc nghién citu cdc quy luat phat trién chung nhit (phép bién chitng) v6i cde quy luat phat trién cila cdc linh vc cu thé ma cdc khoa hoc cu thé nghién ci. * MOt sO ki&n thtte co sO khde cia mén hoc PPLST nhit cdc kién thie nit ra ty ly thuyét théng tin, diéu khién hoc sé dugc tinh bay xen ké tong nhitng chung sau. * Vi TRIZ duge xay dung dya trén nhiéu nguén kién thifc khoa hoc c6 tinh khéi quat héa cao, thng tin vé sf phat trign va phuong phép Iuan xif ly théng tin tin cAy nén TRIZ c6 tiém nang dugc mé rong va phat trién hon nifa, gido trinh PPLST trinh bay 6 day (cdn goi 1A TRIZ mé réng) 1a mét trong nhiing co géng 46.

You might also like