Pheting phiips lain sing lao TSKHCM) CHUONG 2: PHUONG PHAP Tw NHIEN GIAI QUYET VAN DE VA RA QuyéT dINH — TONG QUAN CAc CACH TIP CAN XAY DUNG PHUONG PHAP LUAN SANG TAO — TRIZ * Doc thém quyén sdch “Lam thé’ nao dé scing tao”, tix trang 11 dén trang 32. + oc thém quyén sch “Phuong phdp ludn sdng tao KHKT”, wy wang 15 4€n trang 20, ti wang 71 dén trang 76.= Plating phfe in sing leo (TSKHCM) 2.1. Phisng phap thit va sai + Thu t& cho thay, da s6 moi ngudi suy nghi mot cdch ty nhién dé gidi quyét van dé va ra quyét dinh. Sy ty nhién nay thé hién 6 chd, ngudi suy nghi hiém khi suy nghi vé cach suy nghi cia chinh minh, cing gidng nhu ngudi ta hit thd, di lai. mOt cach ty nhién ma ft khi suy nghi vé chting va tim cdch cdi tién chting. + Nghién cifu va lim cdc thi nghiém vé wy duy sdng tao, cdc nha tam ly nhan thy, phan Idn moi ngu®i khi c6 van dé thudng nghi ngay dén viéc dp dung cdc ¥ tudng san cé trong tri nhd. Sau khi phat hién ra nhitng “phép thi” 46 “sai” ", ngudi gidi tién hanh cdc phép thi khdc. Kién thife va kinh nghiém riéng cla ngudi gidi lu6n lu6n cé khuynh huéng dua ngu®i gidi di theo con dung mon da hinh thanh trong qua Khit. Néu cdc “phép tht” d6 lai “sai”, ngudi gidi td nén mat ny tin va cde phép thit tp theo, nhiéu khi, mang tinh chét hd hoa, md mim. Thdng thuting, ngudi gidi phdi tn khé nhiéu “phép thit - sai” (bai todn cang kh6, sO lugng nay cang 1én) dé cudi cing may m4n c6 mét phép thi la 16i gidi ding, (xem Hinh 4). Van dé (Bai ton) Loi giai —---0 Vecto tinh i tam ly Cac mili tén minh hoa cdc phép thit Hinh 4 © Cach suy nghi ty nhién néi trén dude goi la phuong phép thi va sai. + Phuong phdp thit va sai con duge goi 1a phuong phap ty nhién vi no da cé sin trong ty nhién, dude cdc loai sinh vat ding dé gidi quyét cdc van dé ciia ching.Phang phip tain sing tao TSKACM) = 2.2, Cae uu va nhuge digm cia phusng phap thit va sai. Céc wu diém: + Taquy uéc goi a= Téng sb céc phép thit 6 thé ese bai todn cho truéc Tong s6 cdc li gidi c6 thé cécda bai todn cho tude * Phuong phdp thif va sai hoan toan thich hdp d6i véi loai bai todn, 6 d6 a nhd, khong vai don vi (n6i chung o, <10) va tra gid cho mdi phép thit - sai khong dang ké hoac chp nhan duge. © Phuong phap thif va sai ciing hon toan thich hop déi véi loai bai todn cé « Idn, 6 46 c6 cOng cy thyc hién cdc phép thit rat nhanh va tra gid cho méi phép thit - sai khong ding ké hodc chap nhan duge. Vi du, nhitng bai todn c6 thé gidi duge nhé t6c d6 cao cia may tinh. * Un diém Ién nat cia phuong php thif va sai: n6 chinh 1a co ché ciia su tién hoa va phat trign trong ny nbién, xd hOi va tr duy cho dén thdi gian gan day. Cac nhuc diém: Du6i day liét ké m6t s6 nhuge diém cada phuong phap thit va sai. 1. Lang phi lon 2. Tinh i tam ly co anh hudéng x4u 3. Cac tiéu chudn danh gid “dung”, “sai” mang tinh cht quan va ngdn han. 4, Nang sudt phat y tuéng thdp 5. Thiéu co ché dinh huong tu duy vé phia loi gidi * Nhuge diém thi nim 1a nhuge diém co bin nhét cla phuung phép thit va sai (xem Hinh 5 va Hinh 6). * Sau nay, chiing ta cdn thay thém nhiéu nhuge diém khéc nifa cia phuong phdp thit va sai. Vin dé /(B3i ton) Lai gidi Co ché dinh huéng Mone2 Phang phif lain sing no CSKHCM) Hinh 6 2.3. Téng quan cdc cach tiép cn trong linh vuc phudng phap luan sang tao * Céc nhuge diém cia phuong phap thit va sai cang ngay cAng b6c 16 r6. N6 khong dap ting duge céc doi hdi cila sy phat trién va khong thich hgp dé gidi quyét cdc van dé hién dai. Trong tinh vuc sdng tao va 4éi mdi, nhiéu nha nghién cifu da xdy dung cdc phutong phdp, phuong phép luan nhim cdi tién, cao hon nifa, thay thé phuong ph4p thif va sai. * Hign nay wén thé gidi cé kha nhiéu phuong phdp, phuong phép ludn sng tao nhu vay, duge xy dying dya trén nhitng céch tiép cn khéc nhau. MOt céch gdn diing, ¢6 thé chia cdc céch tiép cn nay thanh bon loai: 1) Céch tigp can thudn toy tam ly (xem Hinh 7). Vi du nhu phuong phap ndo cOng (Brainstorming) cé dién, sé trinh bay trong Chuong 5. 2) Cach tiép can két hgp tam ly véi m6t sO kinh nghiém mang tinh khdi quét ciia nhiing ngudi c6 thanh tich séng tao tot (vi du nhu phuong phdp déi tugng tiéu diém, sé trinh bay trong Chuong 5). 3) Cach tiép can nhim bao quat tat cd cac phép thit cé thé co dé tir d6 c6 thé tim ra tat cd cc Ii gidi c6 thé 6 (vi du nhu phuong phép phan tich hinh thdi, sé trinh bay 6 Chuong 5).Phung phip lain sing lao (TSKHCM) 23 Hinh7 4) Céch tiép cn dya trén c4c quy luat phat trién hé thong nhim xdy dung co ché dinh huéng trong ty duy s4ng tao (nhim khdc phuc nhuge diém co ban nhat cia phuong phap thif va sai) nhu Ly thuyét gidi ede bai todn sing ché, viét tt theo tiéng Nga va chuyén sang ky ty latinh 1 TRIZ. Tac gid cia TRIZ 1a ong Genrikh Saulovich Altshuler (1926 - 1998), nha sang ché, déng thdi 1a nha van viét truyén khoa hoc vién tuéng ngudi Nga. * Phan cdn lai cla Chutong 2 gidi thiéu téng quan vé TRIZ va Phu luc 2 tap hop m6t s6 théng tin vé cdc hoat dng lién quan dén TRIZ trén thé gidi.yy Phucang fehiffe lun sing tao TSKHCM) sang ky ty Latinh Tiéng viet: LY THUYET GIAI CAC BAI TOAN SANG CHE Tiéng Anh: THEORY OF INVENTIVE PROBLEM SOLVING (TIPS) Genrikh Saulovich Altshuler, Father of TRIZ, 15 October 1926 ~ 24 September 1998 TER CURED Ce a eC eee Snag Genrikh Altshuller on Thursday, September 24, at about 10:30 AM, EST UC ee Cea ARO oe te Cem ae nT ey Pacrlg eee UR Aen Ee Tet Ee CG eta Te Rene UCR ata25 Plating pbrip lain sing lao TSKHCM) 2.4. Phin loai cic mifc sang tao vA cdc mite khé cita bai toan Trong TRIZ, céc mic sng tao va mite khé cia bai todn due cy thé hoa nhw sau: 1. Nhin theo “tinh mdi”: Cie giai doan | A. Xie B. Xécdinh | C. Tim D. Tim § E, Phit trién | G. Ap dung Mite giiBT} dink BT cach tiép théng tin tudng gidi j tudng ‘thanh sing tao ein gidi | can gidi gid BT Br think pham vio (=mie kho Br thank thye t& cia BT) phim Dare nguyén Iy hhoat dong méi nha vay 66 duge logi he thong mdi Dua ray tuéng méi Cai tign y 3 - =- - tudng c6 _ — sin Lua chon § tudng tdi uu 2 - — - trong vai § _ - tudng 6 sin Strdung 1 ae _ ngay § tudng 06 sin —_.-— $$ > © COng thie mét bai todn gi xong c6 dang: A, ~ By ~ C.~ Dy- Ee ~ Gy, trong a6 a, b,c, d,e,g=1+5 Néu nhin tng quét cd bai toan chit khong theo ting giai doan cia qué tinh gidi bai todn, ngudi ta quy ude ring, chi s6 cao nhit c6 trong cOng thite trén sé ting VGi mifc kh6 ca toan bé bai toan dé.26 Phuong jhdfs ludn sing lao TSKHCM) 2. Nhin theo phuong php thit va sai, cu thé theo: qq = Tang s6 cée phép thit_c6 thé 66 ca bai ton cho tntéc Téng s6 cdc li gidi cd thé c6 ciia bai todn cho wdc AL Xfe B. Xie dinh | C. Tim D. Tim E. Phat trién | G. Ap dung inh BT théng tin | twdng gidi | twang thinh can giai gid BT BT thanh phim vao thinh thye t& phim 5 — i -— |e _ - a(10°+ 0) 4 - _ — je _ _ a(10°+ 104) 3 a a - a =ax10? - oa 2 = = - a=axl0 > - 1 a a - a =ax 10° - aePhuting fhip lain sing lao TSKHCM) a 3, Nhin theo “sit dung kién thitc” dé gidi bai todn: Cic giai doan | A. Xée B. Xéc djnh_ | C. Tim D. Tim § E, Phat trign | G. Ap dung Mite giaiBT) — dinh BT cach tiép théng tin twong giai § bing thanh: sing tao cin gidi | cin gidi giai BT Br thanh phim vao (=mie khé Br thanh thye té cia BT) phim Sttdung kién thie . _ _ _ téng hop ota nbiéu bg mon Khoa hc Sttdung ign thiic b6 i mén khoa hhgc, khong phai la khoa hoc co sé Str dung kign thitc cla bg mén Khoa hoe, 1a cosécta nginh Str dung kién thite cia nganb, chita nghé, noi BT nay sinh Sitdung kign thite 1 _ _ | eta ngtis, noi BT nay sinh a di dé gidi BT > t 4. Nhin theo “tinh ich gi” d6i vdi nhan loai: mitc sAng tao cAng cao, ich Idi doi vai sy phat trién ctia nhan loai cang ldn. Cac sing tao mitc 5, trén thyc té, tao ra cdc budc ngoat trén con dudng phat trién cia nhan loai. 5. Nhin theo “sé lvong ngudi tham gia gidi bai todn”: mite khé cba bai toan cing cao, sO lugng ngudi tham gia gidi bai todn cng dong.Pa Phung fhdfe luin sing lao TSKHCM) 6. Nhin theo “thai lugng ding dé gidi bai todn”: mite kh6 cia bai toan cing cao, thoi gian gidi bai todn cang kéo dai. Nhiing bai todn mife 5, c6 khi, kéo dai nhiéu thé ky. 7. Nhin theo “chi phi (tién) ding dé gidi bai todn”: mic kh6 cia bai todn cing cao, chi phi gidi bai todn cang lén. 8. Nhin theo “tinh ich Igi (loi nhudn) cho tdc gid ciia mét sdng tao”: mite sang tao cang cao, fch Igi (Igi nhudn) cho tdc gid cia mOt sdng tao d6 cang dén cham va cng ft. * Cac diém 5) 6) 7) phan anh m6t sf that cho dén hién nay: ngudi ta van tiép tuc sit dung phuong ph4p thif va sai, A phuong phdp thich hdp cho mic mét dé gidi nhifng bai todn c6 mttc khé cao hdn. « N6i chung, c4c sing tao mite thép, chit yéu, phy thuéc vao nding luc c4 nhan va méi nguéi binh thuting déu co khd nang dat dugc ching. D6i véi cdc mttc sang tao cAng cao, chting khdng chi phy thudc vio nang Ic c4 nhén ma cng phu thudc nhiéu hon vao méi trudng. Do vay, dé cé dugc cde mifc sing tao cao, ngoai viée b6i duOng cdc nang Ic c4 nhan vé ty duy sng tao con cdn tao dung méi trudng, 6 d6 viée c6 duge cdc kién thitc rong, tap thé lam viéc déng bd va nhan duge sy déu tw mét cach thich ding vé von trd nén thudn Idi d6i voi méi cd nhan trong xd héi. * M@i mic sing tao déu c6 ¥ nghia quan trong riéng. Tuy nhién, thy theo diéu kién, hoan cdnh cu thé, c6 hic, c6 noi ngudi ta tap trung dau ty vo mét hose mét s6 mifc sang tao nao dé dé phi hgp véi ting bu6c phat trién cu thé. 2.5. L§ thuyét gidi cic bai toan sang ché (TRIZ): Cac $ hidng c¢ ban 94 cac nguén kién thite © Du6i day la nhiing ¥ tudng chinh din dén viéc xay dung TRIZ: 1) Khoa hoc c6 nhiém vu phat hién céc quy luat. Khoa hoc sng tao cling khong nlm ngoai quy thc chung 46. Néu nhu sdng tao tao ra sv phat trién va trong moi su phat trién (hiéu theo nghia tot dep cila tir nay) déu c6 sy sing tao. Vay, di tim cdc quy luat séng tao chinh 1a di tim cdc quy Iuat phat trién. Sv tign hoa va phat trién xdy ra 6 rit nhiéu Hinh vic ké tir vu nd Ién (Big Bang), trong khé nhiéu trudng hgp, khéng cé suf tham gia cia con ngudi va tam-sinh ly con ngu@i néi riéng. Khi con ngu@i xuat hién trén trai dat, tham gia vo qué trinh sang tao, con ngudi ng6 nhan ring sdng tao la d6c quyén ciia con ngudi va cdi déc quyén dy 1a tr duy sdng tao. Diéu nay gidi thich vi sao nhiéu nha nghién ctfu di theo huéng: di tim cdc quy luat s4ng tao 1a di tm cdc quy ludt tam-sinh ly. Trong khi 46, néu quan niém ring di tim céc quy Int sng tao 1a di tim cdc quy luat phat trién sy vat néi chung, nha nghién ctu, vé mat nguyén t&c, phdi xem xét tat cd cdc linh vuc ma 6 dé cé su tién 2Pluting phi lain sing lao (TSKACM) 3 4 5 29 hoa va phat tién, wie 1a, ké cd nbting ndi khong c6 su tham gia cua con ngudi. eo SANG TAO TAO RA SU THAY DOI +> SANG TAO TAO RA SY BA DANG -» SANG TAO © PHAT TRIEN DI TIM CAC QUY LUAT SANG TAO TUc LA BI TIM CAC QUY LUAT PHAT TRIEN’ Cac quy luat phat wién sy vat cdn duge phat hién va st dung mét cich co ¥ thife nhdm tao ra co ché dinh hung trong tw duy sang tao. Nhé va su phat wrién dinh huéng, diéu khién duge vi ning sudt va higu qua cao sé thay thé su phét trién diva trén co ché “shut va sai”. Day cling chinh 1a co ché dinh hung gitip chuyén bai todn c6 mtfe kh6 cao xudng mtic khé thé’p hon Lich sit phat tién cila xa hGi loai ngudi cho thay, nén vain minh dude tao ra, chii yéu do con ngudi lam viéc mt c4ch phé bién bang nhiing cong cu (hiéu theo nghia r6ng) ngay cAng hoan thién, chit khong phai do con ngudi binh thudng hién nay c6 nang lye tam ~ sinh ly hoan thién hon té tién minh. Céc cOng cu ngay cang hoan thién d6 duge sing ché ra, chi yéu, dia trén nhitng phat minh khoa hoc lién quan dén cdc quy luat khch quan, chit khéng phii cdc quy luat tam — sinh ly cia con nguvi. Tuong ty nhu vay, viée nghién citu cdc quy luat khich quan vé si phat trién sit vat sé gitip sng ché ra hé théng cdc cong cu (phudng phap ludn séng tao) cho ty duy sang tao dé, vé mat nguyén tic, tt cd moi ngu¥i co thé sit dung dé dang (hu di xe dap ching han). Phuong phdp luan séng tao 46 sé c6 nang sudt va hiéu qud cao hon nhiéu so vi phutong php Iudn sang tao duge xay dung dya trén cc quy luat tam — sinh ly con ngudi. Mat khdc, hé thong cong cy d6 phai da dang dé phd hgp vdi cdc mifc khé cia bai todn, twong tw nhu xe dap, 6 t0, may bay phd hp cho cdc nhiém vu khdc nhau. NGi nhy vay, khong c6 nghia cdc quy lwat tam ~ sinh ly bj bé qua. Trdi lai, c4c quy ludt tam — sinh ly quan trong 6 ché, gitip céc nha nghién cifu thiét ké, xay dung PPLST than thién vdi ngudi sit dung, hiéu theo nghia, phd hgp véi nhting dic tha ca tam ~ sinh ly con nguéi. Mat hac, cde quy luat tam — sinh ly cOn gidp ngu¥i sit dung PPLST biét co sé tam — sinh ly ita tr duy aé co30 : ‘ Phang phife ludn sing tea (TSKHCM) thé diéu khién ty duy cia minh phat cdc ¥ twGng sing tao va déi méi huéng theo cdc quy Iuat khach quan vé suf phat trién su vat, chtf khong phai phat cdc ¥ tudng bi chi phdi béi cdc yéu t6 tam - sinh ly ché quan. 6 D6i vi nhiing bai ton cé mite khé cao, PPLST phdi gitip thay d¢i tinh hinh hién nay theo hu6ng: nit ng&n thdi gian gidi bai todn, gidm s6 lugng ngudi va chi phi gidi bai todn. Do vay, téc gid cia sng tao mifc cao méi 6 thé nhdn duge Igi nhudn nhanh hon, nhiéu hon so vdi hién nay. N6i céch khdc, mdi c6 duge sy céng bang hon trong viéc phn phdi Igi nhuan cho cdc téc gid sing tao. + Dé cdc ¥ tudng trén bién thanh hién thue, trudc hét, TRIZ ké thiva va sit dung cde ngudn kién thie 1a thinh tyu cda nhiéu b6 mén khoa hoc va kf thuat (xem Hinh 8) ‘Tam If hgc sang ta0 Ly thuyét hé thong Thong tin patent | Sy tién héa va phat trién cila cic he sinh hoc Diéu khién hoc Lich stt phat trién céa Khoa hoe va céng nghé Ly thuyét thong tin T R I Z | Le Ly thuyét ra quyét dinh 7 | |*—_| Cac kign thtte khoa hoe cin cho ngudi sing tao Cac phuong phap Phé binh céc phuong du bio | phap sang tao da c6 Phép bién ching Hinh 8: Nguén kién thite cia TRIZ Phép bién chifng duy vat cung c&ip phuong phép lun nghién cifu va cdc quy luat chung nhat vé sw phat trién trong'ca ba linh vyc: ty nhién, xi h6i va tu duy. Vi sy tién héa va phat trign xay ra trong rat nhiéu Tinh vuc, nén céch tiép can va xt ly thong tin vé su phat trién cdn mang tinh khdi quat cao va c6 pham vi 4pPhuting fhip luin sing lyo (TSKHCM) = dung rong. Céc ly thuyét hé théng, thong tin, diéu khién hoc, ra quyét dinh va cdc phuong phdp dy bdo tré nén thich hgp vdi nhiing yéu cau nay. Tuy suf tién héa va phat trién xay ra trong rat nhiéu linh vc nhung véi muc dich phat hién ra cdc quy luat phat trién, ngu@i nghién cifu cdn c6 nhiing thong tin tin cay vé su phat trién. Trong qué trinh xay dung TRIZ, théng tin patent (thong tin vé suf phat trién cia cdc hé thOng ky thu4t) dugc chon mét céch wu tién. Sau 46, nhiéu két qua thu duge cé so sanh vdi su tién héa va phat rién cia cdc hé thong sinh hoc trong ty nhién va lich sit phat trién cdc nganh khoa hoc - ky thuat. Nhifng sdng ché mifc cao 1a nhiing sdng ché sit dung nhiéu cdc hiéu tng khoa hoc, dic biét nhifng hiéu ting ciia cdc nganh khoa hoc co ban, ¢6 nhifng tinh chat d6c déo cén it ngu’i biét dén. TRIZ con dat muc dich xay dung co sd kién thie. cdc phutong tién dé gitip cdc nha sdng ché tra ctfu va sit dung cdc hiéu tng khoa hoc mét cach thudn tién va dat hiéu qua cao wong qua trinh sang tao va déi mdi cia ho. Nhu trén da néu, viée xdy dung TRIZ con phai tinh dén cac yéu t6 tam ly ca ngudi sit dung. Biéu nay gidi thich vi sao tam ly hoc sang tao 1a mot trong nhiing ngudn kién thife cia TRIZ. Ngoai ra, TRIZ con phé phan nhiing phuong phdp ludn sdng tao khdc nhiim ké thifa cdc vu diém va tranh nhiing han ché ma chting mac phai. 2.6. So dd khéi W thuyét gidi cdc bai toan sang ché (TRIZ) * én nay cé thé n6i, TRIZ tré thanh ly thuyét én vdi hé thong cong cu thudc loai hoan chinh nbdt trong inh vyc s4ng tao va déi mdi. Nhting con s6 duéi day phan 4nh digu d6. TRIZ gom: — 9quy luat phat trién hé thdng - 40 nguyén tdc sdng tao co ban ding dé khéc phuc cdc mau thudn ky thuat — 11 bién déi mau,ding dé khc phuc cdc mau thudn vat ly — Hé thdng 76 chudn ding dé gidi cdc bai todn sang ché. — Chuong trinh gidi cdc bai todn - ARIZ..., xem so dé khéi, Hinh 9. Chua ké, ngudi sit dung con c6 thé tiép tuc té hgp nhiing thanh phan nay lai véi nhau theo v6 van céch dé c6 duige sy da dang v6 tin.32 Pheting frhife tuin sing tra TSKHCM) TRIZ Cac quy luat phat trién cia tin, kién thie, céc thd thuat va cong cu cdc bién déi mau céc hé thing Céc bai ton chuan | Céc bai toan khéng chuan & Sechutn Phan tich © Chuong trinh c6 Cacchufn he i" g trinh c6 2 i Vepol tinh ké hoach, | A és logich é Cac bai toan tuong hy ' + Che yéut6 digu R 8 khién tam ly va ‘é | Cackién thie trituing tung | J a khoa hoc . & * Bao dim théng 2 He thong Z 2 2 Hinh 9: So dé khéi cia TRIZ + PPLST tinh bay trong gido tinh nay ly TRIZ lam truc trung tam va mé rong theo cdc hung: 1 Vé phia cdc ngudn kién thtte cia TRIZ. 2) Vé phia cdc linh ve khéng phai la ky thuat dé thy duoc pham vi 4p dung rong In ca TRIZ. 3 Vé phia cde phuong php, cdc phong phép luan sdng tao khéc dang co hién nay dé ngudi hoc ¢6 thé cdm nhan kha nang ca TRIZ, néu duige phat trién tiép, tré thanh ly thuyét rong hon, ¢6 thé bao quat nhifng cdi hién c6. Véi ¥ nghia nhu vay, gido trinh nay cdn cé tén goi “Phutong phap lun sdng tao va déi méi dya trén TRIZ md rong ding dé gidi quyét vain dé va ra quyét dinh” (Creativity and Innovation Methodologies Based on Enlarged TRIZ for Problem Solving and Decision Making). + Xem thém Phu luc 2: Mét sO thong tin vé TRIZ, trang 143. + Xem thém Phy luc 3: Mét so’ thong tin vé Trung tam Séng tao Khoa hoc - Ky thudt (TSK), trang 163.