I HC THI NGUYN

Trng i Hc S Phm

NGUYN VN H

TRIT L GIO DC
<Ti Liu S Dng Cho Hc Vin Cao Hc Thc S>

Thi Nguyn - 2007

PHN II
T TNG GIO DC QUA CC THI I
I. T TNG GIO DC TRONG X HI CHIM HU N L.
1. Xcrat (469-344 TCN). L i din cho trng phi duy tm khch quan
(ngi Aten).
ng l ngi khi xng phng php dy hc vn p gip cho ngi hc i
ti chn l (phng php ).
2. Platn (427-348 TCN). L hc tr ca Xcrat ngi i din tru biu cho
trng phi duy tm khch quan ca Hy Lp c i.
-T tng trit hc ca Platn coi th gii l s tn ti ca thng , ca
tng.
- X hi hp l bao gm hai hng ngi: Dn t do v dn n l, quyn hnh
thuc v dn t do. tr thnh ngi c quyn hnh,dn t do cn c trp nhn
mt nn gio dc (trc 7 tui c gio dc gia nh - gio dc mu gio).
T 7 - 17 tui hc trng v ngoi tri (c, vit, tnh ton, thin vn, a l
th dc v m nhc). Tr n n khng c trp tc hc, i lao ng vi cng
thng.
T 17 - 20 tui tr trp tc hc vn ha v th dc, qun s, trit hc (tr no
khng hc c trit hc thi i lnh thnh qun nhn).
T 20 - 30 tui, hc cc mn cao nh ton, thin vn, l lun m nhc, lut
php.... chun b c b xung vo tng lp thng tr.
Nhng ngi thng minh c o to trp t 30-35 tui bng vic nghin cu
su v trit hc c hiu bit su v chn, thin, m. Trong s ny s chn ly mt s
tht xut sc o to thnh nhng chc sc iu hnh nh nc. Trp tc lm vic
15 nm n 50 tui chuyn sang vit sch v nghin cu l lun.
Nh vy t tng gio dc ca Pratn xut hin: h thng gio dc, o to
nhn ti, gio dc l nhim v ca ton x hi (gia nh v nh trng).
- Hn ch c bn ca Pratoon l s bt bnh ng trong gio dc.
3. Arixtoot (384-322 TCN). Ngi Maxni, ng l thy t ca nhiu ngnh
khoa hc nh: Ton, Sinh, Vn, a, Thin vn, Tm l, Gio dc).
- V Trit hc, Arixtt tha nhn c vt cht v tinh thn l ngun gc ca th
gii (nh nguyn liu).
- V mt x hi, ng cho rng s tn ti ca 2 tng lp ch n v n l l l t
nhin.
2

- V gio dc, ng cho rng con ngi l mt thc th t nhin v gio dc phi
da vo o m a ra ni dung gio dc cho ph hp, l:
+ Xng tht - Th dc
+ ch - c dc
+ L ch - Tr dc
* y l ln u trn trong lch s, Arixtt cho rng mun gio dc con ngi
phi xut pht t c im pht trin t nhin ca tr.
* rixtt cng l ngi u trn trong lch s cho rng s pht trin ca tr tri qua
nhng giai on xc nh v sinh l v tm l, v th cn c ni dung phng php v
hnh thc gio dc thch hp (t 0 - 7 tui ; 7 - 1 4 tui ; 1 4 - 2 1 tui), cn ch trng
tui 14.
* Arixtt nh gi cao gio dc gia nh. Gia nh c ng coi l mi trng
gio dc u trn ca tr.
* Arixtt vn tha nhn x hi c giai tng l ch n v n l, ng thi cn gio
dc tn gio cho tr.
4. mcrit (460 - 370 TCN) - Ngi Hy Lp.
mcrit l nh duy vt kit xut ca Hy Lp c i. V tr theo ng c bn
cht l vt cht v phn t nh nht ca n l nguyn t, chng lun chuyn ng hp
- tan t sinh ra cc hin tng khc nhau ca vt cht.
* Trong gio dc, ng coi trng gio dc lao ng v l ngi u trn xut
huyn tc bit hp gio dc vi lao ng v cuc sng sinh hot ca tr.
* ng l ngi u trn cng kch tn gio, mun loi b tn gio ra khi gio
dc, khi trng hc.
II.T TNG GIO DC TRONG X HI PHNG TY.
1. c im kinh t x hi.
* Ch phong kin l giai on pht trin trp theo ca ch chim hu n l.
- Trong x hi tn ti giai cp: a ch v nng dn (phng ng); lnh cha v
nng n (phng Ty).
- L bc trn mi ca lch s, v ngi n l c gii phng v mt thn th
nhng vn l n l ca con ngi gn vi rung t.
* Ch phong kin c nhng c im chnh sau:
-Nn kinh t t cung, t cp.
-T liu sn xut chnh l rung t.
- Hnh thc bc lt ch yu l a t phong kin (t hin vt, t lao dch, t trn:
3

 thc h t tng ch yu l tn gio (ch phong kin v hnh thc c th khc

ch chim hu n l, nhng v bn cht l s thng tr ca vng quyn (nh vua)
v thn quyn (nh th) sp t cc trt t x hi.
2. c im chung ca gio dc phong kin Trung Hoa.
(Trung Hoa l mt trong 4 trung tm vn ha ln ca phng ng c i).
- Cc triu i phong kin u dng ra trng hc ring gio dc con ci ca
tng lp qu tc ( Hn c "thi hc "; ng c " Chuyn khoa"; Tng c "th
vin"...)
- Nho gio c coi l ni dung gio dc ch yu trong nh trng phong kin.
- Thng qua nho gio to nn trt t phong kin vi c tr" (Tr thi tn
Tn Thy Hong ly "Php t" lm ni dung gio dc.
- Ch khoa c rt c cao..
+Mc ch gio dc ca nh trng Trung Hoa phong kin l: Hc - thi - lm
quan.
3. Mt s t tng gio dc phong kin Trung Hoa.
3.1. Khng t (551 - 479 TCN) ngi nc L.
+ Khng t nh gi cao vai tr ca gio dc: ng cho rng mi dn tc mun
tn ti v pht trin phi c 3 thnh t: Th (ng dn); Ph ( Lm c); Gio ( gio
dc).
+ ng ch trng mi ngi u c gio dc (ch tr hai hng ngi l tru
nhn v ph n). ng chia x hi thnh 3 hng ngi: Thng tr, Trung lu H ngu.
Mun thnh ngi c o phi qua gio dc v iu loi tr k h ngu).
+ Theo ng, gio dc nhm to nn con ngi nhn ngha, trung chnh, hiu
c ci o ca ngi qun t (Qun t l ngi cao thng nht, l ngi tun theo
mnh tri, phi ni theo sch thnh hin, phi noi gng nhng bc i nhn trong x
hi - ngha l h phi ni, lm v hnh ng theo l gio ca o nho).
+ Ni dung gio dc:
Ngi qun t phi c gio dc lng nhn i (nhn); phi tn th ch "l k
cng, trt t ca t tng php nc.
ng ch trng c tr.
+ Phng php gio dc:
ng nh gi cao vai tr ca c nhn trong vic t tu dng, hc thy, hc bn,
hc trong cuc sng, hc mi iu hay l phi, trnh iu d, lm iu tt.
ng dy tr phi tn thy mu thun ni ti ly lm ng lc cho s pht
4

trin.
ng coi trng mt tch cc suy ngh ca ngi hc, dy theo cch gi m
ngi hc t ti chn l.
+ Dy: - Hc phi st i tng.
- Hc phi i i vi hnh.
- Hc phi thnh tm v lun hiu hc.
- Hc phi bt ngun t thc t.
3.2. Mc T (475- 390 TCN) Ngi nc L.
T tng trit hc ca Mc T hng vo vic gii quyt gia danh v thc (tn
gi v ci c thc). Theo ng ci dng gi l tn, ci c gi l thc, ly ci tn
nu ra ci thc. (Tn ti khch quan l c thc v khi nim ch l s phn nh tn ti
khch quan vo trong no ngi).
(ng kch lit bi xch ci "Thng "ca Khng T nhng li tha nhn Qu
thn.
- ng chia x hi thnh hai hng ngi:
+ Bit (tng lp qu tc): L ngi c lao ng, c lng nhn v khi lm c
iu y th c quyn tham gia qun l x hi.
+ Kim (nhn dn lao ng) l nhng ngi s lm cho x hi i c ci n, rt
c ci mc, lao ng vt v c ngh ngi.
- ng cao ngi c ti c, theo ng bt k ai, k c ngi lao ng nu c ti
c th c th a ln gi v tr cao, nu ai ngu n th phi th phi h xung d cho
h thuc dng di qu tc.
- ng nh gi cao vai tr ca gio dc (ng cho rng bn tnh con ngi nh
tm la trng,v sau n thnh mu g l do ngi i v cuc i nhum ra (vai tr ca
mi trng trong vic hnh thnh v pht trin nhn cch) .
- ng ch trng gio dc bnh ng cho mi ngi, bt k ai, thuc tng lp x
hi no.
- V mc ch gio dc, Mc T cho rng x hi (trong c gio dc) phi to
nn lp ngi "kim i", l ngi lao ng sng bng chnh sc lao ng ca mnh.
- V ni dung gio dc, ng a ra cc nguyn tc:
+ Hc phi ph hp vi li ch ca mun dn trm h.
+ Hc phi mang tnh thc tin ca mi ngi.
+ Hc phi i i vi hnh, ming ni i i vi tay lm.
- V ni dung gio dc :
5

+ Ni dung phi ph hp vi li ch ca mun dn.

+ Ni dung phi mang tnh thc tin.
+ Hc i i vi hnh.
- V phng php gio dc: Xut pht t quan im coi cm gic v th gii
khch quan l c s ca nhn thc, Mc T nh gi cao vai tr ca thc trn, t c
im ca ngi hc (c bit ha qu trnh dy hc).
Mc T nh gi cao vi tr ca thc tin, ca hot ng c nhn, ca vic s
dng gic quan. ng cho rng c 3 ngun gc nhn thc l: Thn tr (t mnh nhn
bit); Vn tr (iu mnh nghe c); Tr t (do suy lun m ra). Theo ng con ngi
phi i t 1 - 2 c 3 v sau ny khi c 3 (c t duy) ri th mi nhn thc c th
gii. Mc T yu cu tr phi ha ng, phi tri gic th gii xung quanh, phi suy
ngh v thy phi m thoi vi tr buc h suy ngh. chnh l phng php
gio dc ca Mc T.
III. H THNG GIO DC CA X HI PHONG KIN PHNG
TY.
1.Ch phong kin phng ty gm 3 ng cp chnh: Qu tc, tng l dn t
do.
ng cp qu tc v tng l da vo nhau thng tr x hi v n p ng cp
dn t do. Tng l gi vai th quan trng trong vic chi phi i sng tinh thn v c
quyn v vn ha (thi k trung c).
2.Gio dc x hi nhm ro ra tng lp tng l hiu cha, tin cha v tuyn
truyn gio l ca nh th. Thy gio l nhng tng l, ngn ng c s dng trong
trng hc l trng La tinh. Hnh thc hc ch yu l thy c, tr ghi, thy ni, tr
nghe. Tr phi hc thuc v nh li nhng g c trong sch v khng c php hoi
nghi iu g, k c nhng iu cha hiu.
- Mc ch gio dc ca nh trng gio hi L tuyn truyn gio l ca cha, l
nhn nhc v chu ng, l rn luyn s phc tng v iu kin, chp nhn cuc sng
trn th c c cuc sng vnh hng trn thin ng.
- Ni dung trng bc cao ca gio hi gm 7 mn ch yu:
+ Ng php trng La tinh hiu kinh thnh.
+ Tu t hc hiu c sch tn gio, vit c vn bn, n t v cao hn
na l tr thnh nhng ngi i truyn o.
+ Hc bin chng php c kh nng bo v cc tn iu tn gio v ca ngi
cha.
+ Hc s hc v tnh ton gip hiu c ngha tn gio ca cc con s.
6

+ Hc thin vn c th tnh ton c ngng ngy l chnh c lin quan

"cha tri v thng .
+ Hc l lun m nhc hiu bit ngn ng m nhc v biu t ngh thut
trong nhng nghi l v tn gio.
* C th ni nn gio dc phong kin Chu u bp cht nn vn minh nhn
loi m thi c i t c, l mt bc li ca lch s.
3. Gio dc ca lnh cha phong kin.
+ Lnh cha dng tn gio lm ch da tinh thn v dng lp "hip sai bo v
chnh quyn phong kin. Lp hip s rng c o to trong h thng gio dc ca
cc lnh cha.
+ H thng gio dc: Con em lnh cha trc 7 tui c gio dc trong gia
nh.
T 7-14 tui, con trai hc trong nh lnh cha c uy tn lm "Th ng",hu h
v chng lnh cha, qua m hc c phong thi cn c ca x hi thng lu.
T 14-21 tui trp tc theo hu lnh cha vi tn gi "tng s" hc tp o c
phong kin l:Lng trung thnh vi lnh cha, trit phc tng mnh lnh, khinh
th vi ngi lao ng. C 7 mn hc chnh: Ci nga, bi li nm lao, nh kim,
sn th, nh c, lm th vi mc ch thc dng (nh c tp tnh kin nhn v
lm quen vi chin lc, chin thut qun s, lm th v ngm th ca ngi chin
cng ca lnh cha, tn dng v lnh cha v ngi tnh, cc mn cn li nhm bit
cch s dng v kh v t chc chin tranh thi trung c).
Con gi lnh cha c gio dc trong cc n tu vin v tn gio, v l gio
phong kin, v cng vic ph n. Hc hc c, vit, tnh ton, m nhc, hi ha tr
thnh phu nhn trong gii qu tc.
+ ng cp dn t do khng c hng nn gio dc, h. phi chp nhn sut
i i rch, tht hc, ngu dt d dng phc tng x hi phong kin.
IV. GIO DC TRONG THI K VN HA PHC HNG.
- Khong th k XIII - XIV, trn c s ca s pht trin sn xut hng ha, cng
thng nghip c m mang (tch ly nguyn thy ca CNTB) lm xut hin cc
thnh th, ni tp trung nhng t tng trn b nht ca x hi ng thi. Nhiu
trng i hc c thnh lp (Paris - Php 1150; OxFord - Anh 1167 ; Cambridge
1233 ; Btnh - 1388 ; Heidenburg - c 1385 ; Harward - M 1636).
- T th k XIV-XVI tro lu t tng mi xut hin (ch ngha nhn vn) m
c im c bn ca n l:
+ Ln n x hi phong kin vi cc thi h, tt xu tp trung vua cha v nh
th.
7

+ C v cho t do ca con ngi v i gii phng cho ngi lao ng.

y chnh l thi k vn ha phc hng, n c v cho loi ngi vt ra khi l
gio phong kin, hng ti t do v gii phng con ngi a x hi i vo
CNTB.
- Cuc thp t qun ng chinh (l096-1270) do gio hong Php Urbarius II
pht ng to cho s lin thng t tng ng - Ty, t tng trn b c lan
truyn t quc gia ny sang quc gia khc.
- 1492 Clng tm ra Chu M.
- 1498 Gama tm ra Chu Phi v n .
-1519 - 1522 Magellan i vng quanh tri t .
- Trong trit hc xut hin nh duy vt ni trng Brun cho rng v tr tn ti
khng tun theo mun ca thng , thnh thn (ng b nh th thiu sng).
- Cpecnic vi thuyt Nht Tm chng minh rng tri t t xoay quanh n v
quay quanh mt tri. Trong vn hc ngh thut xut hin Leondovanhxi; Xch- Xpia.
-Trong gio dc xut hin cc quan nim gio dc tch khi nh th, theo chiu
hng khoa hc (Thomas More - Anh; Rable - Php; Mn fenh - Php; Vitnn -
... ) .
+ Theo Thomas More, gio dc cn bnh ng cho mi ngi, dy hc bng
trng m ; coi trng khoa hc t nhin, cao phng php quan st, th nghim,
thc hnh, tn trng nhn cch ca tr; Gio dc nhm pht trin nhiu mt cho tr:
th cht, o c, tr tu v k nng lao ng).
V.GIO DC THI K TCH LY T BN. (Trc CMTS Php 1789).
y l thi k qu t XHPK ln ch ngha t bn.
1.c im chung.
+ Bnh ng gio dc cho mi tr em.
+ Gio dc da nin c im pht trin ca tr.
+ cao vai tr ca mi trng trong gio dc.
+ Gio dc l vn nng, gio dc c th thay i x hi.
+ Gio dc tr em v nhiu mt.
+ Coi trng khoa hc t nhin v cc phng php dy hc pht huy tnh tch
cc ca tr.
2. Mt s nh gio dc tru biu.
2.1. J.A.Cmenxki (1592 - 1670) Sc-Slvakia- ng t ca nn gio dc cn i
8

+ ng chu nh hng quan im trit hc ca B cn(Anh) v thuyt duy cm cm gic l ngun gc ca thc.ng coi th gii khch quan l ngun gc ca
thc, v th trong gio dc ng a ra mt s quan im sau:
- Gio dc phi ph hp vi t nhin.
- Mun tr thnh con ngi cn phi c gio dc.
- Tr pht trin theo tng giai on, gio dc cng phi c s ph hp vi trnh
pht trin ca tr: (t 0 - 6 tui; t 6 - 12 tui; t 12 - 16 tui; t 18 - 24 tui)
- a ra hnh thc t chc dy hc lp - bi.
- a ra mt h thng cc nguyn tc dy hc (tnh va sc, tnh trc quan, tnh
bn vng ca tri thc, tnh h thng v lin tc...).
- Vit sch gio khoa (ngn ng nhp mn - 1631 - sch v lng; Th gii tranh
nh - 1658 dng cho tr mu gio) .
* C th cho rng Cmenxki rt xng ng l ng t ca nn gio dc cn i
ng t nn tng l lun gio dc cho thi cn i, l ngi t cu ni gia qu
kh vi hin ti thng qua h thng l lun gio dc c thc thi ng thi.
2.2. John Locke (1632 - 1704)- Anh.
ng l trit gia duy vt xut sc ca nc Anh th k XVII, k tc trng phi
trit hc ca Becn. Thuyt duy cm ca ng cho rng ngun gc ca mi tri thc l
trong kinh nghim, trong cm gic. Theo ng khi nim, nguyn l khng phi l bm
sinh m do con ngi thu c thng cuc sng. ng v tm hn a tr nh tm la
trng, loi ngi c th nhum v bin chng thnh nhng mu khc nhau. iu ng
trc l ng ch thy c tc ng mt chiu (mi trng) m khng thy c yu t
ca ch th nhn thc.
Locke chia kinh nghim thnh hai loi:
+ Kinh nghim ngoi l tc ng ca vt cht vo gic quan - duy vt.
+ Kinh nghim trong l hot ng ring ca tm hn (phn tnh) duy tm.
(Vi quan nim ny v kinh nghim, L c l mt trit gia nh nguyn).
- Quan im gio dc:
+ Lc nh gi rt cao vai tr ca gio dc nhng mi tng lp x hi khc
nhau cn c s gio dc khc nhau, ng chia gio dc thnh hai h thng: H thng
gio dc cho con qu tc v h thng gio dc cho con thng dn (ngi trong nh
c gio dc theo cc ni dung th dc, c dc, tr dc, gio dc lao ng).
+ Lc nh gi rt cao vai tr ca mi trng gio dc (ng mun con nh giu
c gio dc gia nh thnh nh hng xu ca cn em nh ngho, bi trng
hc l ni tp hp but m ng ln xn nhng tr em thiu gio dc ca cc tng
9

lp khc nhau).
+ C s khoa hc gio dc tr em l c im c nhn ca tr (ng i hi
cn quan st tr trong iu kin t ngin; gio dc phi ph hp vi c tnh ca tr).
+ Lc kch lit phn i gio dc bng roi vt: "Roi vt l mt k lut n l n
s to nn con ngi n l".
+ V phng trn gio dc: Theo ng, phng trn gio dc tt nht khng phi
li ni m tm gng v mi trng xung quanh tr "khng c g thm su vo
tm tr ngi ta mt cch nh nhng v su sc bng s gng mu".
+ V nguyn tc gio dc: Dy hc phi da vo hng th, s thch ca tr, dy
hc phi khi ng s am m cho tr, dy hc phi m bo gn lin vi thc tin,
dy hc phi pht trin tch c lp suy ngh v ch ng ca tr.
+ H thng gio dc cho con em nh ngho: L c rt khinh mit con tr nh
ngho: "Tr nh ngho c ti nht l n trm hoa qu nhanh nht trong vn cy".ng
a ra ch ci "Nh lao ng" thu thp tr em t 3 - 14 tui. Cha m vn chu trch
nhim vi con ci v n mc, hc hnh. Tr phi chp nhn n ung kham kh (mui
v bnh m), mc o mng, i chn t, nm thng khng m, chp hnh mnh lnh
nh qun i. Mun c n th tr phi lao ng. Nh vy "nh lao ng thc cht l
ni tp cho tr nh ngho quen cuc sng ca ngi th, ch bit lm v phc tng,
chp nhn mt cuc sng i ngho tn ti.
2.3. J.J. Rt x (1712- 1778).
Thy S gc Php.
+ Mt trit gia ni trng ca dng trit hc khai sng Php th k XVIII.
+ Mt i biu xut sc ca tng lp t sn Php.
+ Mt vn s ni trng ca vn hc Php th k XVIII.
+ Mt nh gio dc ln ca Php v th gii.
* L lun gio dc ca Rt x:
- Rt x xut pht t lun "Gio dc t nhin v t do lm xut pht im
cho cng tc gio dc. Theo ng con ngi l mt thc th t nhin, t nhin vn ng
theo quy lut, do gio dc con ngi cng phi tun theo quy lut ca t nhin m
mt trong l t do. Bi vy, gio dc t nhin cng c ngha l phi gio dc t do.
- Rt x chia tr em thnh 4 thi k la tui:
+ T 0 - 2 tui: Tui u th.
+ T 3 - 12 tui: Tui thiu nin. ("L tr ngi).
+ T 13 - 15 tui: Tui tr dc.
10

+ 16 tui tr ln: Tui c dc.

- C th ni bn cnh mt hn ch nh phn k la tui mt cch my mc, bit
lp cc giai on pht trin, qu cao mt t do ca tr, h thp vai tr ca nh gio
dc... Song Rt x li cho chng ta mt s di sn gio dc trn b l: Khng
c p t gio dc m gio dc phi tun theo i hi t nhin ca tr, phi lm cho
tr. c t do pht trin mi mt nhn cch tr thnh con ngi lm ch c bn
thn, c quyn tham gia qun l x hi. y chnh l t tng dy hc ly hot ng
ca tr lm trung tm - mt trong nhng t tng gio dc tru biu ca loi ngi.
VI. GIO DC T BN CH NGHA. (T 1798 n u th k XX).
1. Hu ht cc nc phng ty hon thnh cuc cch mng t bn lm cho
sc sn xut pht trin mnh m. n nhng nm 30 ca th k XIX, hu ht cc nc
t bn phng ty (Anh, Php, c...) hon thnh cuc cch mng cng nghip ln
th nht. Thi k ny khng nh tnh u vit ca phng thc sn xut t bn.
Do s pht min ca khoa hc k thut t ra nhng vn con ngi v phi
phng con ngi tc ng ti nh trng, vo gio dc v c phn nh qua mt
s t tng gio dc trn b.
2. c im gio dc t bn t 1798-1917 bao gm:
+ T tng trn b x hi u hng vo vic u tranh vi nh nc t bn v
mt nn gio dc trn b.
+ Gio dc c coi l nhu cu chnh ng ca mi ngi lao ng, v th ni
ln xu th l u thanh cho mt nn gio dc bnh ng gia nam v n; gia giu v
ngho.
+ i nh nc phi m trng cho tr em bng gio dc min ph, bt buc v
khng ph thuc v tn gio.
+ Vai tr ca thy gio c cao, l lun s phm c coi mng, khoa hc
s phm c chnh thc t ra v i hi phi c quan tm thch ng.
+ Ni dung gio dc con ngi c cp ti nhiu mt nh c dc, th dc,
th dc ... y l nhng phm cht v nng lc c coi l cn thit cho ngi lao
ng thi k sn xut cng nghip pht trin.
+ Nhn cch ca tr c tn trng v tr thnh mt vn quan tm ln ca
cc nh s phm.
3.Mt s nh gio dc tru biu.
3.1. Petxtaldi (1746-1827) - Thy S.
Hc sinh coi ng l cha, ngi ng thi gi ng l "ng thy ca cc ng
thy", nhn dn dng tng ng v ghi dng ch "Tt c cho ngi khc v khng g
cho mnh".
11

- V mc ch gio dc: ng cho rng mc ch gio dc l lm pht min mi

trm nng t nhin con ngi, mt s pht trin ton din v cn i tru dit tn
gc r mi s ngho kh ca nhn dn.
+ Gio dc phi xut pht t c im c nhn ca tr, con ngi can thip vo
tr nh l s nh hng trn c s quy lut t nhin ca tr.
+ ng coi trng vic gio dc tr t tui u th v thc ht trao cho ngi
m.Gio dc gia nh i trc, gio dc trng hc l s trp ni "Gi no sinh ra tr
em l gi y bt u s gio dc ".
+ Gio dc phi xut pht t tnh yu con ngi thc s ch khng phi bng l
thuyt: th no v ti sao ?
+ Tr tu ca tr c pht min trong qu trnh hot ng t duy ca c nhn,
ch khng phi lnh hi my mc qua ngh ca ngi khc.
+ S pht trin th cht ca tr em l qu trnh pht trin lin tc t n gin n
phc tp, t thp n cao, phi thng xuyn luyn tp.
+ Mun t c mc tru gio dc phi iu khin qu trnh pht trin ca tr
trn c s quy lut pht trin t nhin ca chng ch khng c p t. (Hn ch
trong t tng gio dc ca ng l: mc ch gio dc tr b chi phi bi a ch m tr
xut thn, con nng dn th s tr thnh ngi ca nng nghip, con cng nhn s tr
thnh ngi th, con qu tc th tr thnh ngi iu hnh x hi).
- V ni dung gio dc:
+ Nhim v trung tm ca gio dc l gio dc o c (c dc) da trn c
s chung nht l tnh yu cha m - con ci).
(ng ph phn tn gio nhng li tha nhn cho php tn gio c ch ng trong
nh trng v gio l l ni dung ca gio dc o c: "Thng c ni m con
ngi c lng thng yu nhau".y l hn ch trong ni dung gio dc o c ca
Petxtaldi).
+ Tr dc: ng xy dng l lun dy hc xut pht t quan nim v nhn thc v
cho rng:Qu trnh nhn thc bt u t tri gic cm tnh, v th ng nh gi cao vai
tr ca cm gic v tri gic.
Theo ng, dy hc trc ht phi lm cho tr tch ly c vn tri thc da trn
c s kinh nghim cm tnh, sau pht trin nhng nng lc tr tu:"Pht trin nng
lc tr tu ch khng phi lm giu tr c bng biu tng"
ng xut cc nguyn tc dy hc: Trc quan, h thng ha tri thc. Trong ni
dung dy hc, ng a vo chng trnh cc mn hc: c, vit, s hc, hnh hc, o
c, v, ht, th dc, a l, lch s, khoa hc thng thc.
+ ng coi trng lao ng sn xut v gio dc lao ng, ng cho rng qua lao
12

ng "si m tri trm v pht trin khi c ca tr".

3.2. Robert Owen (1771 - 1858) - Anh.
ng xy dng mt h thng gio dc hon chnh trong xng cho ngi lao
ng t tui u th n lc trng thnh (trng u th cho tr t 1 - 6 tui; trng
tru hc cho tr t 6 - 10 tui, trng ban m cho cng nhn t 10 tui tr ln).
ng a ra l thuyt v ch ngha cng sn, l: Cng hu v t liu sn xut
mi ngi bnh ng v quyn li (hc tp, lao ng, ngn lun, qun l x hi, bnh
ng v ngha v lao ng theo nguyn tc; lm ty sc, hng theo lao ng). ng
xut phi thay th t hu bng cng hu, tn gio bng khoa hc, hn nhn t sn
bng gio dc tp th.
- C th ni rng, cho d khng thnh cng trong thc tin, song t tngt gio
dc ca Owen li nhng gi tr sau:
+ nh gi cao vai tr ca gio dc (gio dc l cn thit v phi c bnh ng
cho mi ngi), gio dc sut i t tr em n ngi ln.
+ Ln u trn trong lch s, Owen tch nh trng ra khi tn gio.
+ ng ch trng "kt hp gio dc vi lao ng sm xut!', gio dc gn lin
vi nn sn xut hin i - c kh, in lc, ha cht,...
VII. GIO DC THI K QUC CH NGHA TY U. (Cui th
k XIX, gia th k XX).
* Mt s hnh thc mi ca nn gio dc t sn thi k quc ch ngha:
Gio dc thi k ny ht t. a dng nhng chung mc ch l:
- Chun b cho con em giai cp t sn c nng lc qun l Nh nc v nn
sn xut hin i.
- Chun b cho ngi lao ng vn tri thc v k nng ti thiu, cn thit h
tr thnh ngi lao ng lm thu em li li nhun cao nht cho t bn.
1.Mt s hnh thc tru biu ca nn gio c thi k QCN u - M.
1.1.Nh trng mi: (Ra i vo cui th k 19, u trn Anh-1889, sau
lan sang cc nc khc Chu u nh: Php, M, B, Thy S ...). Nh trng mi c
mt s c im sau:
+ Xy dng nng thn, ni thong mt tr em sng gn t nhin.
+ Nh trng ni tr, tr sng thnh tng nhm t 10 - 15 cm vi s chm sc
ca v chng thy gio hoc ca 1 ph n gip vic to nn khng kh gia nh.
+ Nam, n hc chung.
+ T chc cho tr lao ng t nht lh30/ngy vi mc ch thc dng.
13

+ Coi trng hot ng th dc th thao.

+ Vic truyn th kin thc thng qua thc hnh, th nghim, l lun i su v
thc tin .
+ Ging dy da vo s hot ng ca c nhn v hng th ca tr - dng
phng php tch cc v t do tr trp nhn tri thc.
+ S mn hc khng nhiu (mi ngy tr ch hc 1 mn).
+ Ging dy ngoi ng theo phng php trc trp.
+ Dn ch ha nh trng thng qua vic xy dng mt ch cng ha hoc
qun ch lp hin (cho hc sinh tham gia qun l nh trng, cho bu lnh o).
+ Trng hc do mt c nhn hoc mt t chc x hi thnh lp v chu trch
nhim.
+ Hc ph rt cao so vi cc loi trng khc.
1.2. Nn gio dc cng dn v nh trng lao ng.
Xut hin u-M cui th k 19 u th k 20, do Gio s Kcsensten - c
xut
y l nh trng c mc ch tr thnh cng c thc hin nhim v chnh tr
cho giai cp t sn. Theo :
- Mi tr em, mi ngi u c hc theo mc ch thc dng: cn h vo vic
g th dy h lm iu .
+ Tr em hc c, vit, c s hiu bit ti thiu v t nhin x hi.
+Cn dy cho tr mt lng kin thc ph thng ti thiu nhng phi trang b
cho tr mt lng ti a v k nng lao ng, c bit l lao ng ngh nghip.
+ Ngi lao ng c b tc hc vn v kin thc ngh theo mc ch thc
dng .
Theo hnh thc ny, nh trng lao ng mun t ra mt lp ngi lao ng lm
thu vi cht lng cao, c li cho nn cng nghip pht trin.
1 3. Nn gio dc thc nghim.
- Nhim v ca nn gio dc ny l nghin cu tr em bng phng php thc
nghim trong phng th nghim, sau a ra l thuyt gio dc v p dng vo thc
tin.
Phng php c th, ph bin nht c cc nh gio dc thc nghim l 'test" trc nghim (ngi khi xng cho phng php ny l Bi n - Php (1857 - 191 l).
+ Trc nghim c trn hnh ng lot m khng ch ti hon cnh lch s
ca ngi tham gia trc nghim. (y l mt sai lm c bn dn ti nhng nhn nh:
14

Con nh giu s c tm hn lnh mnh, tr tu pht trin s trp tc gi v tr qun l

x hi, con em nh ngho km ci v tr tu ch thch hp v tr ngi lm thu).
1.4.V gio dc thc dng.
Nhng nm 90 cui th k 19 M xut hin mt tro khu trit hc thc dng,
m ct li ca n l ph nhn chn l khch quan ca ch ngha Mc. H cho rng
khng c ci g l chn 1 khch qun,ch nhng ci em li li ch),tc hi cho chng
ta th mi l tn ti, chn l. (iu cng c ngha l mi tn ti ph thuc vo
ch ca con ngi - Trit hc duy tm ch quan: T tng ny c v cho mi ngi
tm cho mnh mt chn l, c v cho ch ngha c nhn, mi ngng chy theo mt li
ch ring, khng ai c xem xt, ph phn. Trit hc thc dng khng tha nhn gi
tr truyn thng m ch tha nhn li ch c nhn).
1.5. Ngi c nh hng ln n trit hc thc dng u - M v ng thi
c th hin trn inh vc gio dc l lon Dewey - M.
+ Dewey cho rng "Ton b th gii tn ti vi ch th, tn ti chng no c
ngha i vi ch th". iu cng c ngha l ci g c li cho con ngi th ci
l chn l, chn l khng c tru ch chung m n l ca ring mi ngi, chng hn:
Tn gio c ngha i vi giai cp thng tr, bc lt cn thit vi giai cp thng tr,
+ V gio dc, cc quan im ch yu ca ng bao gm:
- Gio dc tr tu ch c coi l ng n trong x hi nu ch c mt s t
ngi c hng th, s bao gm nhng ngi c nng lc, c xu hng hot
ng tr tu.
- Tr em l con em nhn dn lao ng ch c nng lc v xu hng hot ng
thc tin)v th h thng nh trng ph thng c p dng rng ri nhm pht trin
mi trm nng v hot ng thc tin (chng hn xu hng v trm nng ca ngi
cng nhn l lm mt vic g y) nn gio dc c nhim v phi dy cho h bit "lm
nh th no h tr thnh th lnh ngh m khng cn thit phi dy h "ti sao
phi lm vy.
- i vi con em nhn dn lao ng khng cn phi c mt vn tr thc su rng
v h thng m ch cn g hc ny, hc lm ch khng cn bit ti sao phi lm nh
vy.
- Nhim v ca nh trng l phi bng cch dy hc v gio dc lm gim
bt nhng mu thun giai cp mt cch trc trp.
- ng thay th qu trnh gio dc con ngi x hi bng "s pht trin" nhng
c im sinh vt c th, ng cho rng gio dc kh l mt qu trnh pht trin nhng
xu hng bm sinh v l tr v tnh cm". ng ph nhn s rn luyn nhng phm
cht c nhn trong qu trnh sng v gio dc.
- ng cho rng, yu t quan trng bc nht trong s pht trin con ngi l di
15

truyn, v th gio dc phi da vo di truyn, phi xut pht t hng th v kinh

nghim ca tr, gio dc ch l s pht trin nhng kinh nghim ca tr, tr em l hnh
nh trung tm ca qu trnh gio dc - nh vy cng ng ngha vi vic ph nhn cc
nhn t khc trong s hnh thnh nhn cch tr, v tr ca gio vin nh l ngi chp
hnh s thch ca tr, theo tr cung cp cho h nhng phng trn nhm tha mn
nhng nh cu t nhin ca tr.
- ng coi nh tnh h thng trong dy hc, khng cn lp hc, khng cn
chng trnh .
- ng ph nhn vic xc nh mc tru gio dc, ph nhn tnh k hoch trong t
chc hot ng gio dc.
- Nh trng phi gp phn quan trng vo vic xy dng nhn cch cho tr
h tr thnh nhng ngi cng dn c c thc ha bnh v ha hp giai cp chp
tc gia ngi c ca v k c cng - s bnh ng theo dewey) - y, ng bin
h cho tnh phi giai cp, phi chnh tr ca nh trng.
VIII.Gio dc t gia th k XX cho ti nay.
1.Tnh hnh th gii sau i chin th gii ln th 2 (1945) n nay.
- Ch ngha t bn bng v lc m rng chin tranh xm lc thn tnh cc
nc v vt ti nguyn, m rng th trng tru th hng ha, bc lt sc lao ng
ca n thuc a.
-T bn xm lc thc hin chnh sch ngu tr, hn ch ti a s pht trin
gio dc, nh trng, pht trin nhng th on ngu dn khc (thuc phin, ru cn
... ) lm nht ch u tranh ca tui tr. Tp trung o to mt b phn nh trong gii
quan li a phng lm tay sai n p ngi lao ng.
- Cc mu thun mi xut hin:
+ Mu thun gia cc quc i xm lc v cuc u tranh ginh c lp
ch nhn dn thuc a.
+ Mu thun gia cc nc quc tranh nhau xm chim, phn chia th
trng th gii thnh cc khu vc thuc a (gia cc nc t bn c truyn thng vi
c, , Nht ... ).
-Cuc chin tranh th gii th 2 (1939-1945) phn nh nhng mu thun trong
CNTB, cng vi nh hng ca nc Nga X Vit, phong tro gii phng dn tc
n ra nh mt ln sng mi to nn h thng XHCN.
- Sau tht bi ca ch ngha thc dn mi Vit Nam, Triu Trn, th gii bt
u chuyn t i u sang i thoi. Cuc chy ua gia cc quc gia trn th gii
khng ch trn lnh vc qun s m ch yu chuyn sang lnh vc kinh t, khoa hc k
thut, gio dc, cc quc gia va chy ua, va hp tc cng tn ti v pht trin.
16

- Hin nay, nhn loi ang ng trc nhng thch thc v s bng n dn s
nhim mi trng, ti nguyn thin nhin dn cn kit, bnh tt v t nn x hi,
...Gii quyt nhng kh khn nljcc quc gia cn c s lin kt, hp tc (thay th
phng thc "c ln nut c b" vi quan nim "ti tn ti th anh phi chn sang
phng thc "cng tn ti pht trin", anh tn ti ti pht trin".
- Vi s pht trin nhanh chng ca khoa hc, k thut, cng ngh, cc quc gia
u c nhn thc rng mun tn ti v pht trin th ch c con ng duy nht chin
thng trong cuc khai thc trm lc tr tu ca con ngi m trc ht l tr tu ca
dn tc v thnh qu tr tu ca nhn loi. Mun loi c iu cn thit phi u
t cho lnh vc o to con ngi, cho gio dc.
2. c im ca tnh gio dc th gii nhng nm cui th k 20.
2.1. Gio dc ca Lin X.
- Vo nhng nm 50 ca th k 20, gio dc cc nc XHCN quan tm nhiu ti
gio dc l tng, gio dc chnh tr cho th h tr, tng cng tnh giai cp trong gio
dc, vn dng cc nguyn tc gio dc: gio dc kt hp vi lao ng sn xut, gio
dc theo nguyn tc k thut tng hp, gn gio dc nh trng vi hot ng chnh
tr x hi. Thc hin trit nh trng phi tn gio, bnh ng trong gio dc gia
nam v n, gia cc dn tc, nh nc qun l, bo tr v thc hin mt h thng, mt
chng trnh gio dc, dy hc thng nht.
- Vic pht trin gio dc ca cc nc XHCN c tun th theo mt k hoch
ly mc tru p ng nhu cu hc tp ca qun chng lm trng tm ch yu ng
thi o to lc lng lao ng v mt i ng cn b khoa hc - k thut phc v cho
s pht trin cng nghip, nng nghip v cng c quc phng .
- T nhng nm 60, phe XHCN do Lin X ng u, s pht trin kinh t x
hi mc nhng sai lm:
+ V kinh t: Ly cng lm vic thay cho i mi cng ngh, coi trng
cng nghip quc phng m khng ch tha ng ti sn xut hng ha tru dng,
phn cng sn xut gia cc nc trong XHCN mt cn i ...
+ V chnh tr: Tn ti mt b my quan liu bao cp, bo th, tr tu, mt c ch
qun l x hi, chnh sch x hi khng pht huy ti nng, sng to ca con ngi.
+ V x hi: to lp nn thi quen li, trng ch vo s bao cp ca Nh nc,
khng gii quyt ng mc mi quan h gia c nhn v x hi.
+ V gio dc: Mc tru gio dc cha xut pht t yu cu ca x hi, ni
dung, chng trnh khng thng xuyn i mi, hin i ha tri thc, coi trng l
thuyt c bn m cha ch tha ang ti vic rn luyn k nng thc hnh ngh
nghip, phng php gio dc cha to c tnh nng ng, sng to, ch ng cho
ngi hc. Coi nh gio dc ca gia nh, mi quan h gia nh trng, gia nh v
17

ni khng c ch ng mc.
2.2 . Gio dc mt s nc trong khu vc v cc nc pht trin.
2.2.1. Gio dc Nht Bn.
+ Nh nc Nht bng gio dc v thng qua gio dc nhm thc hin hai mc
tru: pht trin khoa hc k thut, cng ngh nng cao nng sut lao ng, nng cao
thu nhp quc dn, mc sng ca x hi. ng thi bng gio dc, thay i, thit lp
mt quan h x hi tt p hn quan h con ngi ca ch ngha pht xt trc
(quan h con ngi c ci thin ngay trong sn xut trong lnh o x hi v trong
gia nh).
+ H thng gio dc Nht Bn p ng nhu cu hc tp khng ngng ca
qun chng. Tri thc hc tp, gn vi thc tin sn xut. Gio dc nc Nht coi
trng tnh thc t, phi thit lp c cc gii php, to c s thng nht gia gio
dc nh trng - gia nh - x hi.
+ Nht bn coi trng vic hc tp kinh nghim gio dc nc ngoi.
+ Chng trnh hc c son ring cho tng trng da trn cc mun hc do
B Gio dc qui nh. Ni dung chng trnh nhm t mc tru thc t, c kin thc
ph thng, trp thu v s dng cng ngh mi nhp khu, ch ti gio dc o c,
nhn cch, tnh k lut.
+ Bn cnh h thng gio dc chnh qui tp trung, Nht khuyn khch gio dc
ti gia nh, cc x nghip (gia nh u t cho gio dc, cc cng ty cng quan tm
bi dng trnh cng nhn).
+ Nht coi trng ti gio dc trn hc ng, gio dc tru hc, pht trin mnh
gio dc cho ngi ln, ch trng o to nhn ti (Nht l nc ng u th gii v
cng ngh k thut tinh xo).
2.2.2 . Gio dc ca M.
+ T nhng nm 80 ca th k XX, M c s chuyn bin t thit l ly
cng ngh lm trung tm sang coi con ngi l trung tm, u trn con ngi cc kha
cnh tri thc, trnh chuyn mn v ng c lao ng. H thng sn xut kinh doanh
ly con ngi, coi con ngi l trung tm, l ng lc ca s pht trin sn xut x
hi, iu s gim thiu cc xung t gia cng nhn vi tng lp qun tr, nh gio
dc, mc tham gia ca ngi lao ng vo cng vic chung tng ln. iu ny c
li cho nh sn xut.
+ Trong nhng nm gn y, chin lc gio dc v o to Hoa K c mt s
c im sau:
Thu ht cn b c trnh chuyn mn cao vo o to v l lc lng nng

ct cho cc x nghip sn xut.

18

 Tng cng hp tc gia cc c s sn xut vi cc trng i hc, cao ng

dy ngh trong qu trnh son tho chng trnh, ni dung o to.

Cc c s sn xut thit lp cc trung tm o to v ng dng cng ngh mi,

lm cho qu trnh o to gn vi cng ngh mi. Cc c s sn xut u t kinh ph

cho o to thu nhp nhn ti.
Gio dc M c bit quan tm ti pht trin t duy sng to (kh nng tnh

ton v ra quyt nh hp l) (trong chng trnh o to ch ti thng k hc, ton

hc cao cp, vi tnh).
u t cho gio dc ngy mt tng (Giy Becken - gii Nghn ni "Khng c

u t no mang li ngun li nh u t vo ngun nhn lc, c bit l u t cho

gio dc"), (Hoa K 7% - Nht 5% . Theo thng k 1992: M: Tru hc: 20HS/1GV
; THPT: 5HS/1GV ; IOSV/1GV).
Pht trin i hc gn vi sn xut v hot ng x hi, trng t thc chim

t l ln (1994 c 3406 trng H v C: IOSVIIGV - Nht: 18SVIGV). qun l i

hc theo nguyn tc t ch, nh nc qun l v ng li v kinh ph u t.
Ngun kinh ph u t cho gio dc i hc l a dng v phong ph (cc

trng cng nh nc cp 60% kinh ph, cc trng t cp 20% kinh ph) (ngun u
t ca nh nc ch yu dnh cho cng tc nghin cu khoa hc, cp hc bng cho
sinh vin).
2 .2.3 . Gio dc mt s nc Chu u (khi EU)
Cc nc EU coi gio dc l mt nhn t pht trin kinh t, x hi. Ly gio

dc lm n by to ra lc lng lao ng c nng lc m nhn sn xut hin i,

nng cao nng sut lao ng (hin chng chung ca EU ghi r: Gio dc v o
to l ca mi ngi).
T l hc sinh trn gio vin thuc hng u th gii: c 14HS/1GV, Php l

12, Thy in 9, H Lan 18, Anh 22HSIIGV. Ngn sch j t cho gio dc t 56% tng thu nhp (Thy in 7,4%).
Gio dc ph thng ca EU thc hin mc tru chnh l xy dng chng trnh

p ng nhu cu hc tp ca mi i tng, bi dng, nng cao cht lng i ng

gio vin, huy ng s ng gp v tham gia ca qun chng vo s nghip gio dc.
Cc nc trong EU c chnh sch pht trin nhiu ngun nhn lc t gio dc

v nh nc can thip vo k hoch pht trin ngun nhn lc (bng chnh sch, php
lut, khuyn hc, phc li).
C mc tru o to mt i ng lao ng c trnh hc vn cao, c k nng

ngh nghip thch ng vi cuc cnh tranh v s pht trin ca cng ngh mi.
Gio dc bnh ng cho mi ngi (khng phn bit chng tc, mu da, tn

19

gio, gii tnh (thu ht cht xm t cc nc trn th gian).

Trng dng nhn ti, c gng thay i quan h gia ch v th (gp vn, c

phn, k kt hp ng, c o to, bt, y thc trch nhim, u t cho con em

th, ... ).
- Mt hn ch
Tnh ng b ca s pht trin gio dc nhm p ng nhu cu pht trin a

dng ca kinh t - x hi cn thp.

Do s pht trin nhanh ca khoa hc k thut v cng ngh, mt b phn lao

ng khng thch ng kp b d tha, thp nghip kh ph bin - iu ny i hi phi

tng cng gio dc thng xuyn.
T nn x hi c chiu hng gia tng trong nh trng, hin tng b hc

tng ( THPT: M 29% ; c 9% ; Nht 6%).

Qu coi trng dy hc, pht trin tr tu, trang b kin thc ngh, coi trng li

ch, quyn li c nhn, t ch trng ti gio dc o c, thi cng ng, trch

nhim x hi.
2.2.4. Gio dc mt s nc Chu :
S pht trin ca mt s nc Chu cho chng ta thy vai tr ca gio dc
to ra mt lc lng lao ng c trnh cao, c phm cht, nng lc gii quyt
cc yu cu ca s pht trin khoa hc, ng dng, sng to cng ngh mi, gp phn
y nhanh tc cng nghip ha.
u t cho gio dc cao (Singapo:22,9% ;Malaixia: 19,6% ; Innxia: 9,8%

;Thi Lan 21,1% ; Hn Quc: 16,2% - S liu 1992).

+ Gio dc Hn Quc : Nm 1953 : 100USD/14 ngi ; 1983:9.000 USD/1
ngi. Vi 4 triu dn, Hn Quc c 250 trng i hc.
Coi trng gio dc nng khiu, la chn o to nhn ti.
Phn cp qun l, t chc cho a phng v gio dc qua h thng lut v

chnh sch.
IX. Hc thuyt gio dc ca Cc Mc v F.ng ghen.
1. Hc thuyt gio dc Mc xt ra i nh l mt tt yu lch s.
Hc thuyt gio dc Mc-Xt l mt b phn ca ch ngha cng sn khoa hc

v dn c hon thin bi t tng ca V.I.Lnin v cc nh gio dc Mc-xt khc.

Hc thuyt ny c lin quan ti tt c cc vn chnh tr, x hi, kinh t, vn ha,
khoa hc k thut. Theo quan im ca Mc, Gio dc l mt hnh thi thc x hi
c bit ca x hi loi ngi, n c nhng qui lut pht trin ring, nhng li b ch
c bi nhng qui lut x hi, t nhin. V th, mun phn tch mt hin tng gio
20

dc, cn qun trit php bin chng ca ch ngha duy vt t nhin v lch s.
S khc bit ca hc thuyt gio dc ca Mc so vi nhng l lun gio dc

trc Mc l cch nhn cc hin tng gio dc trong qu trnh pht trin ca n v
mi quan h ca gio dc vi cc mt x hi, t nhin.
Theo Mc, gio dc l mt hnh thi x hi, l mt b phn ca thng tng

kin trc. Trong x hi c giai cp, gio dc mang tnh giai cp, l cng c ca giai
cp thng tr x hi. V th ch c c mt nn gio dc v sn khi c giai cp VS
nm c chnh quyn, ch khi gio dc mi c nhng iu kin pht trin con
ngi ton din.
2. Nhng t tng gio dc ca Mc v ng ghen.
ng gp ln nht ca Mc v gio dc l pht hin ra bn cht x hi ca

con ngi, chnh l qui lut ca s pht trin v gio dc nhn cch con ngi
trong x hi loi ngi.
- Theo Mc, trong qu trnh hnh thnh bn cht con ngi, yu t x hi, cc
quan h x hi l yu t chi phi,l nhn t quyt nh. Trong cc quan h x hi th
quan h sn xut quyt nh cc quan h khc. Tuy nhin, s la chn cc quan h ph
hp, s t ch cc quan h, to ra cc quan h x hi mi l mt c im bn cht
- ngi c thc.
- Theo Mc, trong qu trnh hnh thnh nhn cch, iu kin quyt nh l hot
ng thc tin (lao ng v hot ng x hi khc). Nhng hot ng ny va l iu
kin hnh thnh nhn cch, va l thc o nh gi tnh ch th ca mi c nhn.
- Mc ch ra nhng qui lut ca qu trnh nhn thc th gii khch quan ca
con ngi v to ra s hon thin khi nh gi v tr con ngi trong trn trnh pht
trin ca t nhin v x hi.
- Hc thuyt ca Mc cung cp cho khoa hc gio dc mt phng php lun
vng chc xy dng l lun gio dc v t chc thc hin qu trnh gio dc con
ngi cho CNXH v CNCS.
Mc vch ra qui lut tt yu ca x hi tng lai l o to, gio dc nhng

con ngi pht trin ton din.

- ng gp ca Mc l ch vch ra bn cht ca qui lut lao ng tha ha
dn ti s pht trin phin din con ngi di ch c giai cp bc lt.Trong x hi
tng lai, theo Mc do s i hi ca nn sn xut i cng nghip, do tnh lun
chuyn chuyn bit ha cc dng lao ng, con ngi theo cn c s pht trin ton
din.
- Theo Mc, con ngi pht trin ton din s l mc ch ca nn gio dc
CSCN, v l nhng ngi pht trin y , ti a nng lc, sn c v tt c mi
mt o c, tr tu, th cht, tnh cm, nhn thc, c thm m v c kh nng cm th
21

c cc hin tng t nhin, x hi, ng thi c th sng to ra nhng iu mi

m.Con ngi pht trin ton din phi bit kt hp gia lao ng chn tay v lao
ng t c, bit tham gia vo cc hot ng x hi khc.
Mc v ngghen vch ra nhng nguyn l c bn o to, gio dc

nhng con ngi pht trin ton din, l s kt hp mt cch hp l gia gio dc
o c, th dc, tr dc v lao ng sn xut trong vic thc hin gio dc k thut
tng hp trong hot ng thc trn v hot ng x hi.
Mc ch ra nhng ni dung c bn ca gio dc l: tr dc (nh ton,

thin vn, c hc, vt l, ha hc, vn hc, s, trit hc, ng vt hc, thc vt hc) ;
th dc ( gio dc th cht v hun luyn qun s) ; gio dc bch khoa (GDKTTH)
bao gm vic gii thiu cc nguyn l c bn ca cc qu trnh sn xut tru biu, ph
bin v hnh thnh k nng, thi quen s dng cng c sn n gin.
- Mc yu cu vic ging dy trong nh trng phi cung cp cho tr nhng tri
thc h thng, c bn, nhng qui lut, nhng tri thc hin i con ngi c kh
nng vn dng nhng tri thc vo ci to t nhin v x hi.
X. T tng gio dc ca V.I. Lnin (22/4/1870-20/1924)
1. Bn v mc ch gio dc:
Lnin cho rng "S nghip ca chng ta trong lnh vc gio dc quc dn l cuc
u tranh lt giai cp t sn. Chng ta tuyn b cng khai rng nh trng ng
ngoi cuc sng, ng ngoi chnh tr l gi dn,.
Ngi nhn mnh: Nh trng c nhim v v trang cho thanh nin nhng tri

thc thc s khoa hc v t nhin v x hi, rn luyn cho hc mt th gii quan duy
vt, hnh thnh h nhng quan im v nim tin CSCN, nhng phm cht o c
cao c ca giai cp cng nhn.
Lnin cao vn pht trin ton din con ngi: "xa b s phn cng

lao ng gia con ngi vi nhau, ngi ta s gio dc, hun luyn v o to nhng
con ngi pht trin v mi mt, c chun b v mi mt v bit lm mi vic. l
ch ca CNCS ang i ti, phi i ti, nhng ch t ti sau bao nm lu di na".
Vic hnh thnh nhng con ngi pht trin ton din khng ch l trch nhim
ca ring nh trng m cn l trch nhim ca ton x hi, ca gia nh, on th v
t rn luyn ca th h tr.
2. V ni dung gio dc
2.1. Lnin coi trng vic gio dc o c cng sn "Cn o to nhng con
ngi c lp trng vng vng, c bn lnh chnh tr kin nh, c lng yu nc
XHCN, ... sn sng bo v nh nc X Vit non tr ... " .
- Theo Lnin, gio dc cng sn l gio dc o c cng sn ch ngha m
22

trc ht l gio dc tnh k lut trong lao ng v hot ng tp th v ngi khc

o c con sn theo Lnin, cn l tnh t chc, kh nng t chc, thc lm ch,
lng dng cm, gan d, khng s gian kh, hy sinh, bnh tnh, trung thc v kin quyt
trong hnh ng, khim tn hc hi qun chng, li ko, gic ng h, t chc h on
kt li u tranh. o c cng sn l thc hin khu hiu "Tt c v mi ngi,
mi ngi v tt c" trong hnh ng, l tinh thn on kt gip nhau gia cc dn
tc v giai cp v sn.
2 .2 . V gio dc tr tu :
Lnin cho rng tr dc l thnh phn c bn ca gio dc cng sn. Nh trng
c nhim v tr trang cho th h tr nhng tri thc khoa hc c bn, h thng, hin i,
bi dng cho h nng lc nhn thc, pht trin tr tu, ... Lnin a ra khu hiu
hc, hc na, hc mi, nhc nh thanh nin trong cng cuc xy dng CNXH.
Vic hc tp phi c thc hin bng vic hiu bit ca tri thc ca nhn loi c
s suy ngh v vn dng vo thc tin, nh trng phi bm st nhu cu x hi, a
th h tr vo thc tin cuc sng.
Ni dung dy hc trong nh trng cn "thit lp nn gio dc ph thng gii
thiu nhng tri thc l lun v thc tin v tt c cc ngnh ch yu ca nn sn xut
x hp. Lnin yu cu a gio dc k thut tng hp vo nh trng: Thnh lp nn
gio dc ph thng KTTH, v trang cho hc sinh k nng tri thc ca cc ngnh sn
xut ch yu ca x hi ; t chc lao ng sn xut, gio dc k thut phi c coi
nh phng trn o to con ngi XHCN.
Ngoi nhng ni dung gio dc o c, tr dc, lao ng v KTTH, Lnin cng
rt quan tm ti th dc, qun s, gio dc thm m.
2.3. V nguyn tc xy dng nh trng v phng thc o to con ngi.
Lnin khng nh: Nh trng phi tr thnh cng c ca chuyn chnh v sn ;
loi tr tn gio ra khi trng hc ; ng cng sn phi l ngi lnh o ton din
i vi s nghip gio dc, gio dc phi m bo s bnh ng gia nam v n, gia
cc dn tc, nh nc phi to mi iu kin thun li tha mn nhu cu hc tp ca
qun chng lao ng v con em ca h, thc hin gio dc ph cp - bt buc, gio
dc chuyn nghip - dy ngh.
XI. T tng gio dc ca N.C. Crpxcaia (26/2/1969- 1939)
1. B vn dng phng php lun Mc xt vo vic nghin cu khoa hc gio
dc v t nn mng phng php lun nghin cu KHGD XHCN.
2. V bn cht ca qu trnh gio dc - vai tr ca gio dc trong vic hnh thnh
nhn cch. B cho rng: l mt qu trnh vn ng phc tp ca mi c th c tc
ng ca ton b hon cnh sng.
3. V mc ch gio dc, theo b: " nh trng tru hc, trung hc n i hc,
23

chng ta ch c mt mc ch chung: Gio dc nhng ngi pht trin ton din, c

thc XHCN, c thc t chc v kh nng t chc, c th gii quan y su sc c
hiu bit r rng ton b nhng g xy ra xung quanh trong t nhin cng nh trong
cuc sng x hi, l nhng ngi c chun b v k thut cng nh thc hnh
cho bt k mt hnh thc lao ng no, lao ng chn tay cng nh lao ng tr c.
l nhng ngi bit xy dng mt cuc sng c ni dung v hnh phcl,.
4. V nguyn tc gio dc XHCN theo b gm: Gio dc nh trc tch khi tn
gio v tng l, nh trng do ng v nh nc qun l, thc hin cc chnh sch
bnh ng trong gio dc, thc hin gio dc bt buc (ph cp) v min hc ph cho
con em lao ng ; gio dc nh trng mang tnh dn tc v qun chng rng ri.
Nguyn tc chung nht, phn nh c th ca gio dc cng sn theo b bao
gm: m bo linh mc ch CSCN, gio dc kt hp vi lao ng sn xut mt cch
hp l, gio dc k thut tng hp v gio dc tp th.
Ngoi ra, b cn nhn mnh qu trnh gio dc phi gn vi hot ng thc tin,
qu trnh gio dc mang tnh k tha, phi qun trit ch ngha nhn o XHCN vo
ton b qu trnh gio dc.
B rt quan tm ti vai tr gio dc ca t chc on thanh nin v i thiu
nin: B l ngi xy dng nn mng l lun gio dc tp th, l mt trong nhng
ngi sng lp t chc on, i v l ngi sng lp t chc trong nh trng X
Vit.
XII. T tng gio dc ca A.C. Makarenko (1888 - 1939) - Nga.
1. H thng gio dc ca Makarenko gm:
1.1 Tnh bin chng ca qu trnh gio dc
* Vn dng trit hc Mc - Lnin vo khoa hc gio dc.
Qu trnh gio dc tham gia vo vic gii quyt mu thun: Quan h gia c nhn
v tp th; gia ch th v v khch th ; gia mc tru v qu trnh ; gia mc ch
v phng trn ; gia l lun v thc tin ; gia qu kh v tng lai ; gia hot ng
t chc gio dc ca nh s phm v tp th hc sinh.
Lgc s phm (tnh bin chng) theo ng l s gii quyt hp l, trn vn, cn
bng, ng b cc yu cu pht trin ton din nhn cch, tr tu, tnh cm, nhn thc,
ch, nng lc, th cht mi ngi c kh nng t iu chnh nhu cu, hng th,
ngha v, trch nhim, quyn li v quyn hn, t trng v tn trng, hng th v
cng hin, phc tng ra lnh, nh gi v ra lnh ...
Theo ng, lgc bin chng ca qu trnh gio dc khng xut pht t vic la

chn cc phng trn gio dc v ph thuc vo tnh mc ch ca qu trnh gio dc.

Lgc s phm cn l qu trnh t chc hp l hot ng ca hc sinh tham gia vo
cch mng x hi, lao ng sn xut, cc hot ng tp th nh vui chi, th dc th
24

thao, tham quan du lch, vn ha ngh thut ... Qua , gio dc thc, nng lc t
qun, t rn luyn, tp dung d lun lnh mnh ca tp th iu chnh hnh vi.
1.2. Ch ngha nhn o v nim lc quan XHCN trong t tng gio dc ca
Makarenkin.
Theo ng, nhn o v lc quan l "thng yu con ngi v hn", ut c v

con ngi. Xong, tnh thng khng phi l mt s ban n, m ngc li phi l lng
thng yu, qu trng, hy vng, tin tng v phi to iu kin con ngi hot ng v
pht trin.
Nhn o v lc quan trong gio dc cn th hin ch nhn nhn v nh gi

con ngi phi c t trong s pht trin bin chng gia con ngi v hon cnh
x hi, c lng vi tha i vi sai lm v to iu kin cho con ngi vt ln trn
nhng li lm. Ht nhn ca ch ngha nhn o v lc quan trong gio dc l ch
bit tn trng v yu cu cao i vi con ngi, vch ra phng hng, to iu kin
cho con ngi rn luyn t khng nh mnh trong tp th, trong x hi. Ch ngha
nhn o phi bao gm trong n tnh nghim khc, s khng khoan nhng i vi
khuyt im, hnh vi sai tri qui nh ca tp th. Ch ngha nhn o v lc quan c
quan h bin chng vi nhau, n th hin su sc trong l lc s phm gia tnh
thng yu - tn trng - tin tng - yu cu - nghim khc, gia hot ng c nhn v
tp th ca qu trnh gio dc v t gio dc.
1.3. V tp th v tp th c s trong qu trnh gio dc.
ng gp ln lao ca Makharenc v tp th chnh l ch ng khng ch coi

ch ngha tp th nh l ni dung, yu cu ca qu trnh gio dc, m cn coi tp th

l mi trng, phng trn gio dc. V vy, gio dc tp th phi tr thnh nguyn
tc trong gio dc XHCN.
Gio dc ch ngha tp th l hnh thc lm ch tp th, lm ch x hi, lm

ch qu trnh sn xut, lm ch t nhin, lm ch bn thn, l hot ng t gic, tch

cc, tinh thn trch nhim, tnh k lut, tnh t chc. Gio dc tp th l hnh thnh
th h tr hng th, quyn li v trch nhim, quyn hn v trch nhim, t do v k
lut, nhn thc v tnh cm, hnh ng v t duy ... . Gio dc tp th ngha l cng
tc t chc gio dc khng hng vo tng c nhn m phi t chc ton b hot ng
ca tp th hc sinh.
V tp th c s, theo ng l "Mt tp th m trong nhng thnh vin

ring bit ca n on kt vi nhau mt cch thng xuyn v cng vic chung, v

tnh bn, thng nht v sinh hot t tng. Theo ng tp th khng phi l s cng
tc mt cch n gin nhng c nhn m n phi l mt t bo x hi c cc c quan
i din, c trch nhim, c mi tng quan ca cc b phn, c s ph thuc ln
nhau. Trong nh trng, tp th c s l lp hc.

25

1.4.V gio dc lao ng v k thut tng hp kt hp vi cc mt gio dc khc.

Gio dc lao ng theo ng phi l vic cung cp cho hc sinh c v mt l

lun v k nng thc hnh, hnh thc lao ng phi a dng (lao ng t phc v lao
ng c th lao v lao ng sn xut vi cng nng) ; cc hot ng lao ng phi
c trn hnh bng hnh thc tp th v xut pht t mc ch tp th ; t chc lao
ng phi qun trit tinh thn k thut tng hp (tnh khoa hc, chnh xc, kt hp l
lun v thc tin, cung cp k nng thc hnh, thc t chc k lut, tnh trng tm l
v sc khe).
1.5. V nh gio dc v tp th s phm
ng yu cu cao i vi cc nh gio dc.Theo ng, nh gio dc phi c

nhng phm cht nng lc lm cng tc gio dc: yu ngh, yu tr, sng say sa, vui
v khng c em ni u bun, s bc bi c nhn n vi tr, phi mu mc.
thc s tr thnh mt nh gio dc, theo ng cn phi rn luyn thng

xuyn v o c, v nng lc ngh nghip.

i vi tp th s phm, ng yu cu: s tn ti ca tp th cc nh s phm

phi ln hn tp th hc sinh, truyn thng ca tp th thy gio phi su sc hn tp

th hc sinh "khng c g nguy him hn l ch ngha c nhn v s tranh chp trong
tp th gio vin " , "t gio dc ng n cho c th thc hin c vi mt tp th
nh gio dc nht tr v quan im v tin tng gip ln nhau, khng ganh t,
khng qu ham mun, t lng thn thin ring vi hc sinh".
1.6. Quan im ca Makarenkoo v gio dc gia nh .
ng phn tch su sc mi quan h bin chng gia gia nh v x hi, vai

tr ca gio dc trong gio dc nhn cch.

V nguyn tc, mun gio dc con em mi gia nh phi t chc nh mt tp

th x hi lao ng, mi thnh vin c nhim v mt nhim v no . Cha m phi l

nhng ngi mu mc, sng lc quan, c vn ha, gin d, khim tn, phi hiu con
ci v to iu kin cho chng thc hin m c lnh mnh, ngn nga thi quen xu.
+ V ngh thut s phm
ng sng to ra mt h thng phng php hnh thnh nhn cch XHCN

cho tr em, l: phng php tc ng song song ; gio dc bng h thng vin cnh
; gio dc bng bng n s phm, gio dc bng truyn thng ; gio dc ci p ; gio
dc bng ch sinh hot, khen thng, trch pht, nu gng
2. C th ni:
+ Makarenkoo l nh l lun v thc tin xut sc ca nn gio dc XHCN ng
vn dng sng to l lun Mc xt vo thc t rt ra nhng kinh nghim lm
phong ph cho l lun gio dc XHCN ni ring v gio dc nhn loi ni chung .
26

+ H thng gio dc ca ng l rt ton din.

+ Kinh nghim v l lun gio dc ca ng c tnh ph bin v c gi tr thc
tin ln lao trong thi i ngy nay.

27

PHN III
VN DNG QUAN IM GIO DC MC-LNIN VO XEM XT S
PHT TRIN GIO DC TRONG GIAI ON HIN NAY
BI 1: GI TR CA GIO DC
1.Cch nhn nhn gi tr ca gio dc i vi s pht trin lch s x hi .
- Nhn nhn gi tr ca gio dc l vic ht sc phc tp do:
+ Mi con ngi, mi tp on, mi giai cp c nhng quan im khc nhau
(VD: nn gio dc c v Nht trc i chin th gii ln th 1 - i vi nhng k
khi xng th l s thnh cng, cn i vi nhn loi c lng tri th l mt
nn gio dc tn bo, ng ph bng v ti t nht).
+ Mt ch trng gio dc i vi mt thi i c th l phi l, l khng thc t
c th dn ti s tht bi, xung cp ca mt nn gio dc, nhng rt c th li ph
hp vi xu th pht trin gio dc hin nay (v d: vn l,cng xng m trng
hc, trng hc m cng xng" m Mao Trch ng ra nm 1958 l ph hp vi
quan im x hi ha gio dc, vi hnh thc gio dc k thut ngh nghip hin nay).
+ Thng tn ti 2 phng php phn tch hin tng x hi:
Phng php phn tch lch s ch trng n s pht trin khch quan ca s

vt, lm sng t ngun gc, nguyn nhn, kt qu ca s pht trin, t khi lu ti s

phn on gi tr.
Phng php phn tch gi tr li ch trng ti kt qu ca s pht trin em li

g cho x hi.
Gio dc vi t cch l mt hin tng x hi cn thit phi c nhn nhn

trong s kt hp gia 2 phng php, trong , gc l tng, khi phn tch gio
dc, cn i su phn tch gi tr ca gio dc trong nhng giai on pht trin lch s
khc nhau v s ng gp ca n i vi x hi ti thi im .
2. Cc gi tr c th ca gio dc
2.1. Thc y trn b x hi.
Gio dc gp phn thc y trn b x hi trn cc bnh din:
- C tc dng pht trin sn xut:
+ Pht trin sn xut l nn tng c bn ca pht trin x hi.Trong cc nhn t
thc y sn xut pht trin th con ngi l nhn t quan trng nht.
Trong x hi nng nghip, tc dng ca con ngi tho pht trin sn xut

thng qua s tng cng v s lng ngi, cng lao ng.

28

 Trong x hi cng nghip v thi i ngy nay, vai tr ca con ngi i vi

sn xut biu hin ch yu s nng cao hot ng tr tu, pht trin sc sng to ca
con ngi.V th gio dc trong giai on hin nay nht thit phi quan tm ti vic
trang b cho ngi hc h thng tri thc ca nn sn xut hin i v h thng k nng
tng ng .
- C tc dng xy dng nn dn ch chnh tr v php ch.
Dn ch v php ch l ht nhn ca vic xy dng nn vn minh tinh thn ca

x hi hin i (quc gia no c trnh vn ha thp th thng trnh dn ch v

php ch cng mc tng ng.Tuy nhin ngc li th cha hn ng).
Gio dc phc v tt cho vic xy dng nn dn ch v php ch th s pht

trin gio dc phi ph hp vi nguyn vng v li ch ca qung i qun chng (ly

kin ca qun chng, cng b rng ri nhng vn c bn ca gio dc ... ) ; can
m bo tnh dn ch trong nh trng. Tng cng gio dc php lut trong ngnh
gio dc thng qua cc t hc tp chnh kha ngoi ha, phi hp vi cc c quan
php lut tuyn trueyn v php lut v x l nghim nhng hin tng tiu cc/ phm
php trong hot ng gio dc.
- Tc dng i vi s bnh ng :
S bnh ng x hi do gio dc mang li c biu hin trc trn trong vic
to c hi cho mi ngi dn c trp nhn gio dc (ngy 10/12/1948, Hi ngh
Lin hp quc thng qua "Tuyn ngn nhn quyn th gii" iu 26 ch r "Mi
ngi u c quyn c gio dc").
+ C hi bnh ng gio dc c biu hin nh sau:
+ C hi c nhp hc bnh ng mi tr em v mi cp hc.
+ C hi bnh ng v qu trnh gio dc v kt qu gio dc.
+ C hi bnh ng trong vic tham gia qun l hot ng gio dc.
- Tc dng i vi s hng thnh vn ha.
Trn bnh din tng qut ca vn ha, gio dc cng l mt b phn hp thnh
ca vn ha, n c nhim v gi gn nhng di sn vn ha dn tc, bit tnh lc nhng
tt p ca tinh hoa vn ha nhn loi th h tr c kh nng hi nhp nhanh chng
vi th gii nhng vn gi gn c bn sc vn ha ca dn tc mnh.
- Tc dng i vi s lun chuyn x hi (k tha x hi).
+ S tn ti v pht trin x hi dc biu hin trong lun chuyn x hi gia ci
c v ci mi, gia th h i trc v th h i sau trn tt c cc mt ca i sng.
Hnh thc lun chuyn c th l khc nhau (huyt thng - th tp ; quyn lc - quan
h; tri thc, k nng v s hiu bit).
+ Gio dc tham gia vic o to con ngi ph hp vi cc tru ch lun chuyn
29

ca nhu cu x hi, gip cho x hi sp xp con ngi ng v tr va m bo cht

lng cho cng vic, va tha mn nhu cu, nguyn vng ca c nhn. S tng hp
ny to ra trm nng to ln cho s pht trin x hi.
- C tc dng ci bin i sng tinh thn ca con ngi.
Gio dc gp phn lm cho nhng t cht bm sinh, vn c ca mi ngi c
pht trin, nng lc, trnh nhn thc ca h c nng cao - y chnh l c s cho
sc sng ca con ngi khi h c c kh nng thch ng vi nhng bin ng ln
lao v kinh t, vn ha trong x hi hin i.
2.2. m bo cho cc mi lin h x hi pht trin.
- S pht trin cc mi quan h x hi b chi phi bi s pht trin v hon thin
kinh t hng ha.
+ Trong x hi phong kin.Quc gia v gia nh l 2 ng cp, 2 tr ct chi phi
cc mi quan h gia x hi v con ngi (x hi truyn thng l mt x hi ng ca,
cc thnh vin trong gia nh c s phn cng lao ng cht ch thc hin hot
ng x hi nng nghip gin n.Gia cc nhm x hi khc nhau l bit lp nhng
li tun th nhng qui phm truyn thng ging nhau, c cng h thng tru chun gi
tr v tn ngng. Hnh thc kt hp x hi truyn thng l mt loi kt hp my mc).
+ Trong x hi hin i, gia nh ht nhn tr thnh hnh thc gia nh c bn,
chc nng ca chnh ph ngy cng c chuyn mn ha, sn xut, trao i lu
thng, tru th hng ha cng vi cc hot ng x hi tng ng do x hi t iu
trt. Chc nng ca Nh nc v gia nh gim i, chc nng x hi ngy cng c
m rng.
C th biu th cc mi tng quan quc gia - x hi - gia nh trc y v hin
nay nh sau:
Tng quan truyn thng: Quc gia - X hi - Gia nh.
Tng quan hin i: Quc gia - X hi - Gia nh
* Trong x hi hin i, mi tng quan gia c nhn - x hi - gia nh l mi
m nhn nhng chc nng c th ca mnh, ng thi li c quan h da vo nhau,
lin h vi cc b phn khc. C th ni trnh x hi ha trong cc mi quan h x
hi c nng cao l hin tng cng sinh ca trn trnh x hi hin i.
* Th hin v thc y qu trnh x hi c 3 nhn t ch yu:
+ S chuyn mn ha cc b phn x hi.
+ Tnh phi t tc ca cc b phn x hi.
+ Xu th thc dng v hiu qu (quan nim gi tr hng u ca con ngi l li
nhun kinh t thu c.Con ngi coi trch nhim i vi x hi v bo v quyn li
c nhn x ngang nhau - khoa hc, kinh t, tri thc v vn ha l nhng yu t c kh
30

nng mang li cho x hi v con ngi li ch nhn c s coi trng ph bin).

- S pht trin cc mlquan h x hi c m bo bi tnh nhn thc, rnh
hiu bit ca mi c nhn trong cc b phn khc nhau ca i sng x hi.
+ Gio dc lm cho nhn cch ca mi con ngi c hon thn nhng phm
cht v nng lc cn thit cho s ha nhp trong cng ng ngi, trong gia nh,
mi quc gia v th gii.
+ H thng tri thc v k nng m th h tr trp nhn khng ch l nhng kinh
nghim ca mi quan h mi ny sinh trong s vn ng ca i sng kinh t x hi.
+ Gio dc gip cho mi ngi iu ha c mt cch hp l gia trch nhim
v quyn li (Mc vit: khng c quyn li v ngha, cng khng c ngha v phi
quyn li "Mc - nghen" ton tp, tp 2,tr.137).
iu c ngha l khng c quyn li s khng c trch nhim, khng c
thc v quyn li s khng c tnh cm trch nhim. Khng c nhn thc v quyn li
bn thn th cng khng c thc tn trng quyn li ca ngi khc v khng th c
trch nhim vi ngi khc. Tnh cm trch nhim, tnh cm ngha v ca mt con
ngi i vi x hi, khng tch ri vi quyn li m x hi em li cho h.
2.3. Thc y s pht trin ca c nhn.
- Gio dc khng ch c chc nng truyn th nhng tri thc v k nng sn xut
x hi v hnh thnh cc qui phm o c, l lun x hi, M cn phi pht trin bn
thn con ngi - y chnh l gi tr ni ti ca gio dc.
(Mc tru cui cng ca con ngi l hnh phc t thn, v th cn thit phi tm
hiu su sc bn cht con ngi, hnh phc con ngi, gi tr ca con ngi .
- Khng T ni:"K c lng nhn, l con ngi vy" nhn biu hin ra l.
- Phaton cho rng:ngi phn thnh 3 ng cp: nh trit hc, v s, ngi lao
ng th cng).
Vi cch nhn nhn nh vy, y tuyt i khng c s bnh ng gia mi
ngi. Gi tr con ngi l ty thuc vo a v ca h, biu hin ra trong qua h ng
cp x hi nht nh. Chnh trong quan h ng cp , ai tun th th ngi c gi
tr. Thi cn i, khi a v bnh ng ca con ngi c php lut ng ra bo v, tnh
c lp, gi tr c th ca nhn cch c lp mi c quan tm.
- Cc Mc nhn mnh: "Lch s x hi loi ngi cui cng ch l lch s pht
trin c th ca h, khng k rng h c thc c iu hay khng" (Mc - ng
ghen ton tp, tp 27, trang 478) vi quan im , nu trong mt thi gian di, chng
ta em bn tnh con ngi qui np thnh tnh x hi, li em tnh x hi thu hp li
thnh tch giai cp - kt qu l ci tnh din s p ch v s pht trin x hi cng b
cn tr.
31

- Con ngi l sn phm ca t nhin, song n l mt sn phm c bit bi n

khng ch tn ti n thun t nhin m n cn c i sng tm l v i sng x hi.
Mt khi c s chn mui ca i sng x hi, chnh nhng nhn t x hi n lt n
s quay tr li, thm thu vo i sng tm l v bn th t nhin ca con ngi. Nhn
mnh tc ng to ln ny ca i sng x hi, C.Mc ch rng: v bn cht, con
ngi l tng ha cc mi quan h x hi. Tuy nhin nu ch thy mt x hi trong con
ngi m khng thy ci ring trong i sng tm l ca h l mt cch nhn lch lc
(nng lc tm l ca con ngi nay sinh t tnh t nhin nhng n khng phi l bn
sao ca tnh x hi: trnh cp thp ca nng lc tm l gn gi vi tnh t nhin,
cn trnh cp cao ca nng lc tm l c quan h mt thit hn vi tnh x hi ca
con ngi. V iu ny, ta c th coi nng lc tm lc nh l cu ni trung gian gia
tnh t nhin v tnh x hi ca con ngi. Chnh s phong ph trong i sng tm l
ngi to ra s khc bit gia cc c nhn, lm cho i sng tr nn a dng, nhiu
mu sc. V th khng th dng mt loi hnh tng im mnh k nho nn con
ngi, o to con ngi, nht lot nh mt sn phm my mc th chnh l ph
nhn gi tr con ngi v trnh tm l).
- V tnh x hi ca con ngi, chng ta tr li cu ni ni trng ca Mc:"Bn
cht con ngi khng phi l ci g chung chung, tru tng vn c trong mi c nhn
ring r, trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng hp cc mi quan h
x hi". C th thy lun im ca Mc nhng gi tr ct li sau:
+ Mc ph phn nghim khc quan im qui kt bn cht con ngi l bn
tnh t nhin ca "lon.
+ Khng c qui kt quan h x hi thnh quan h giai cp, quan h gia tp
th v c nhn. Nu quan h x hi l cc k phc tp th tnh x hi ca con ngi
cng l mt phc hp nhiu cp, nhiu mt.
+ Trong tnh hin thc ca n" bn cht con ngi l tng ha cc mi quan h
x hi, l xt bn cht ngi trong trng thi tnh ti, cn trng thi ng, con
ngi ~ l mt ch th lun mang trong mnh tnh nng ng, tc ng tr li i vi
cc quan h x hi (hon cnh to ra con ngi trong chng mc con ngi to ra
hon cnh). y chnh l s khc bit ln nht v gi tr ca con ngi trong lch s
pht trin ca t nhin.
- C tnh l tng bc cao nht ca nhn tnh, cng l ni dung su sc nht ca gi
tr con ngi..
+ Nhng c im chung bao hm trong c tnh.
+ iu cn bn nht ca c tnh l tnh t tn ti, tnh sng to, c lp (suy ngh,
phn on, la chn, biu hin). C tnh ch ng, c lp mi c gi tr t thn (Gio
dc hin nay cn thiu ch vic bi dng c tnh, thng ly trut tp th tnh x
hi thay th c tnh. ni ny hay ni khc, vic gio dc c tnh cn b hiu lm
32

l pht trin ch ngha c nhn, cao t li. R rng chng ta em i lp gia c

nhn v tp th m qun rng c nhn cng pht trin th tp th mi cng pht trin).
- S pht trin c tnh trong gio dc truyn thng nc ta lun b coi nh:
+ V phng din chnh tr : X hi phong kin thng tr theo kiu hnh thp, ch
chnh tr cng quyn, ng cp nghim ngt (qun qun, thn thn, ph ph, t t,
... ) chun tc ph bin ca x hi l phc tng, gi tr v t do ca c nhn khng
c cp ti.
Gio dc vi t cch l mt h thng x hi, mang mu sc chnh tr, lun l r
rt. Nh trng sm c xy dng trong cung qun, k thng tr va l quan va l
thy gio, gio dc l cng c ca l gio: Hc K ghi "Gio dc gio ha dn, hnh
thnhh phong tc" . Khng T ni : "Nhim v quan trng hng u ca gio dc l
o to ngi qun t".
Giai cp thng tr s dng trt t chnh tr bin nh trng thnh mt x hi
thu nh v ng cp, chnh l nhin a qun s" (thin a l s sp t lun l ca:
+Giai cp thng tr , qun l k thng tr trong quan h qun - thn.
+Ph l ngi thng tr trong quan h gia nh.
+S l ngi thng tr trong quan h thy tr trng hc).
(a v ca ngi thy gio trong cc mi quan h x hi l rt thp, l ngi b
thng tr, nhng khi thc hin chc nng bo v cc mi QHXH th h tr nn c uy
quyn ti thng, mang tnh hp l: "Thy nghim o c mi c trng'! ; thy l
cng c ca "o") lm tri li thy l chng li trt t x hi. Chnh bi vy, gio dc
theo ch c th o to nhng con ngi ch bit vng li, khng c s pht trin c
tnh).
+ V phng din l lun, gio dc phong kin Vit Nam khi x l cc mi quan
h gia cng ng v c th lun biu hin nhng xu hng sau:
- Xut pht t yu cu ca cuc sng a ra nhng ch nh hn ch hnh vi
c th.
- Cho rng cng ng mi l ch th nng ng mi thi i v mi hon cnh,
cng ng ra cc yu cu)cn c th l khch th b ng ch c th ng th ng
vi nhng yu cu ca qun th.
- Tt c quyn li o c thuc v qun th, tt c ngha v o c thuc v c
nhn.
Vi nhng xu hng lm gia tng s tri buc v hn ch i vi c nhn
(o c phong kin cao "t kim ch", "t kim im", "t tranh ci" lm nhng
hnh ng t tri buc mnh, nh trung, hiu, trt, ngh c nhn mi tr thnh ngi
c o c cao p).
33

Trit hc truyn thng phong kin ch ni n "nguyn tc t gic m khng ni

n nguyn tc "t nguyn",ch khuyn khch con ngi bit tun th m khng ni ti
ch la chn, nhn mnh hnh ng da vo l ch phc tng cch suy ngh ca mi
ngi (cc nh trit hc c i c bn n ch phc tng cch suy ngh ca mi
ngi, cp ti n th trit hc b chnh tr ha, lun l ha-con ngi trc trn
b phm hnh ng cp ri mi bn n ch: "Qun t hc cao thnh yu ngi, tru
nhn hc o th d "sai khin" - Khng T. Ch c mt s ngi thn thnh mi c
ch c lp").
+ C th ni vn ha truyn thng c nhiu yu t tch cc, song vn pht
trin c tnh con ngi th lun gi thi vi dp.
+ Quan im hin i cho rng s pht trin c nhn v s pht trin x hi l c
mu thun:
X hi mun pht trin th trc trn phi xem xt li ch ca s ng v khi

nu li ch c nhn v li ch ca s ng ny sinh xung t th ng nhin li ch

c nhn phi phc tng li ch s ng, c nhn phi tun th nhng qui phm x hi
c ch nh. Chnh iu ny sc mnh thng nht ca mi c nhn gp thnh sc
mnh x hi.
X hi pht trin lm ny sinh s phn cng lao ng, chuyn mn ha v

thnh tho ha, mt mt n em li hiu qu cao cho sn xut, nhng ng thi n dn

ti s pht trin phn din v ph qut ha c nhn. Ni cch khc x hi mun pht
trin, cn thit phi da vo s hy sinh c trng c th ca mi c nhn. Mc
ni:"Loi ngi cng cng ging nh gii t nhin, li ch ca chng tc lun lun
phi da vo s hy sinh li ch ca c th m ra con ng i ca mnh"(Mc - ng
ghen ton tp, tp 26, tr. 125).
+ Mc khc, s pht trin ca c nhn v t pht trin ca x hi c s thng
nht.
S pht trin c nhn l trn cho s pht trin x hi (x hi trung c do c

tnh ca con ngi b p ch, c nhn ch bit phc tng, ngoan o, da dm vo

nhau, thiu sng to, ph phn, ... v nh vy x hi ny c tp hp bi nhng con
ngi lun trong thi thi tru cc s lun l mt x hi trm lng, thiu sc sng).
Trong tuyn ngn ca ng cng sn biu th mt cch su sc tnh tt yu

ca s pht trin x hi da trn s pht trin cao tnh c th ca mi c nhn: "s

pht trin t do ca mt ngi l iu kin cho s pht trin t do ca mi ngi"
(Mc-ng ghen ton tp, tp 4, tr.491).
Trong gio dc khng c phin din nhn mnh tnh chung v tnh x hi, coi
nh s pht trin c tnh, nhng ng thi cng khng qu nhn mnh s pht trin c
tnh m cn phi gii quyt tt mi quan h gia pht trin c th v pht trin x hi,
khng i lp chng i ti s hi ha gia ci chung v ci ring trong vic hnh
34

thnh nhn cch cho th h tr.

BI 2: MC TIU CA GIO DC
1. Mc tru gio dc nhng tng bc khc nhau u c chc nng chung
l:
- Lm c s cho vic xc nh ni dung v phng php t chc hot ng gio
dc.
- L tru ch nh gi kt qu hot ng gio dc.
(Nh gio dc M J.B. Macdonald a ra 5 chc nng ca mc tru gio dc :
+ Xc nh r phng php pht trin gio dc
+ Chn lc kinh nghim gio dc l tng.
+ Gii hn phm vi k hoch gio dc
+ Nu r yu im ca k hoch gio dc
+ Lm c s quan trng trong vic nh gi).
(Nm 1976 Hi ngh b trng cc nc thnh vin t chc vn ha, khoa hc,
gio dc Chu phi Hagos v ra tuyn ngn qui nh nhc tru, tc dng v tn ch
ca qu trnh gio dc bao gm cc vn c bn: Gio dc thanh nin hnh thnh
chun mc gi tr ph hp vi tnh hnh trong nc v xu th ca nn vn minh ; hnh
thnh tinh thn phn u v li ch ca dn tc mnh ; tng cng hiu bit v tnh
on kt gia ngi vi ngi ; ph cp tri thc khoa hc k thut, cung cp hnh thc
gio dc mi xy dng mi quan h mt thit gia nh trng v i sng").
(Lin X trong ci cch gio dc 1984 xc nh: Nng cao cht lng giao
dng v gio dc, m bo c vic thc hin bi ging c mc tng i cao,
cng c nm vng tri thc khoa hc c s, t tng chnh tr, ci thin lao ng v
hon thin s pht trin ca gio dc o c, nng lc thm m v sc khe ; hon
thin gio dc v ging dy lao ng cng nh cng tc hng nghip trong nh
trng ph thng ; tng cng thi trch nhim ca hc sinh i vi cht lng hc
tp, lao ng, nng cao tnh tch cc x hi ca hc sinh da trn c s pht trin nng
lc, t qun tp th ca hc sinh. cao gi tr x hi ngi thy gio, nng cao mc
rn luyn thc tin v l tng ca i ng gio vin, p ng nhu cu gio vin
cho h thng gio dc quc dn ; tng cng c s vt cht k thut cho cc trng
hc, cc c s gio dc tru hc ng v gio dc ngoi nh trng ; hon thin c
cu cc trng ph thng, trng dy ngh v cc ngnhq bn l gio dc).
(Nht xc nh cc mc tru c bn trong ci cch gio dc: D ton t tng c
bn ca nn gio dc th k 21 ; xa b nhng tru cc x hi trong qu trnh gio
dc, xy dng h thng c cu gio dc sut i ; nng cao cht lng gio dc cao
cp v pht huy cc c tnh ca n, tng cng gio dc trung hc, THCS v tru
35

hc; nng cao trnh gio vin ; xem xt nh gi li hnh chnh v ti chnh gio
dc).
- Phng hng v xu th CCGD cc nc pht trin, tr.168-173.)
- Xem xt mt s mc tru c th trong gio dc ca cc nc, v c nhng im
khc bit do trnh pht trin kinh t x hi ca mi nc, song nhn chung, cc mc
tru cp ti cc mt: s lng, cht lng, c cu, ch v th ch.
- Vit Nam: Mc tru gio dc tng th mang tnh x hi l: nng cao dn tr
o to nhn lc v bi dng nhn ti.
y chnh l mc tru x hi p ng nhu cu pht trin kinh t - x hi ca t
nc trong giai on hin nay.
(Ngay t nhng nm u ca cch mng thng 8,ngh quyt ca Hi ngh cn b
trung ng ln th 4 - thng 41/1947 ch trng ca ng v gio dc phc v cuc
khng chin chng Php l:
- Chng trnh hc phi thit thc nhm mc ch o to nhn ti, cn dng cho
khng chin, trc ht v tt c cc ngnh y t, canh nng, qun mi cng nh
thng mi, ngoi giao, ... ).
- Hc sinh phi va hc, va tham gia sn xut t tc mt phn no.
- Trp tc pht trin bnh dn hc v.
- Ch m trng cc vng quc dn thiu s.
(n ci cch gio dc ln th 1 - 1950 xc nh: Mc tru o to ca nh
trng l gio dc bi dng th h tr thnh nhng ngi"Cng dn l tng lai").
Tnh cht ca gio dc ca dn, do dn, v dn trung thnh vi ch dn ch nhn
dn v c phm cht nng lc phc v khng chin, phc v nhn dn.
Ni dung gio dc nhm vo vic bi dng ngi hc c tinh thn dn tc, lng
yu nc, ch cm th gic, tinh thn yu chuc lao ng, tn trng ca cng, tinh thn
tp th, phng php suy lun v thi quen lm vic khoa hc.Thng 7/1951 i h
gio dc ton quc ch r: phng chm gio dc l gio dc phc v khng chin
ch yu l trn tuyn, gio dc phc v nhn dn, ch yu l cng nng binh, gio dc
phc v sn xut ch yu l nng nghip.
(Ci cch gio dc ln th 2 (1956) t c s cho vic thnh lp h thng gio
dc quc dn theo tnh cht GD XHCN).
Tnh cht ca nn gio dc: Mang tnh cht XHCN, ly CN Mc - Lnin lm nn
tng t tng nhm phc v nhn dn lao ng.
Mc ch ca gio dc Vit Nam l nhm o to bi dng th h thanh nin va
thiu nin tr thnh nhng ngi pht trin v mi mt, nhng cng dn tt, trung
thnh vi t quc, nhng ngi lao ng tt, cn b tt ca nc nh, c ti c c
36

pht trin ch dn ch nhn dn trn ln xy dng XHCN nc ta, ng thi

thc hin thng nht nc nh trn c s c lp v dn ch.
Ni dung gio dc mang tnh ton din bao gm 4 mt l c, tr, th, m. i
hi ln th 3 ca ng nm 1960 xc nh: S nghip gio dc phi nhm bi
dng th h tr thnh nhng ngi lao ng lm ch t nc, c gic ng XHCN,
c vn ha v k thut, c sc khe, nhng ngi pht trin ton din xy dng x
hi mi, ng thi phi phc v c lc cho vic o to cn b xy dng x hi mi,
ng thi phi phc v c lc cho vic o to cn b xy dng kinh t v vn ha
XHCN v vic nng cao khng ngng trnh vn ha ca nhn dn lao ng.
Ci cch gio dc 1979 c 3 mc tru ln:
- Lm tt vic chm sc v gio dc th h tr t thu u th cho n lc trng
thnh nhm to ra c s ban u rt quan trng ca con ngi Vit Nam mi, ngi
lao ng lm ch tp th v pht trin ton din.
- Thc hin ph cp gio dc ton dn, gp phn xy dng quyn lm ch tp th
ca nhn dn lao ng, to iu kin thun li cho vic trn hnh 3 cuc cch mng.
- o to v bi dng ve qui m ngy cng l i ng lao ng mi c phm
cht chnh tr v cch mng, c trnh KHKT v qun l ph hp vi yu cu phn
cng lao ng trong nn sn xut ln XHCN. Ci cch gio dc da trn nhng
nguyn l c bn ca nn gio dc XHCN: hc i i vi hnh, gio dc kt hp vi
lao ng sn xut, nh trng gn lin vi x hi.
Ni dung gio dc nhm hnh thnh con ngi lao ng mi, lm ch tp th

XHCN, pht trin ton din p ng yu cu ca cng cuc xy dng XHCN t mt

nn nng nghip sn xut nh. Gio dc Mc - Lnin, l tng CSCN, ng li chnh
sch ca ng, nhng truyn thng tt p ca dn tc, lng yu nc chn chnh v
tinh thn quc t XHCN. m bo s thng nht gia tnh khoa hc hin i v tnh
thc tin (chn lc c h thng nhng kin thc c bn, hin i, st vi thc tin Vit
Nam, lm cho vn vn ha, khoa hc v k thut, khoa hc v k thut ging dy
nh trng c tc dng tht s trong vic hnh thnh th gii quan khoa hc, pht trin
t duy khoa hc, pht trin nng lc hnh ng ca hc sinh). Ni dung gio dc qun
trit nguyn tc gio dc k thut tng hp, coi trng vic gio dc lao ng, kt hp
cht ch gia l lun vi thc hnh, hc tap vi lao ng sn xut. Ni dung gio dc
c hon thin theo nguyn tc ton din v cn i trong ni dung gio dc phi bao
hm gio dc t tng vn ha, khoa hc k thut, gio dc thm m, gio dc th
cht.
i hi ng ton quc ln th 7 (711 99 1 ) ra mc tru cho ngnh gio

dc l: nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti, hnh thnh i ng
lao ng c tri thc v c tay ngh, c nng lc thc hnh, t ch, nng ng v sng
to, c o c cch mng, tinh thn yu nc, yu CNXH. Nh trng o to th h
37

tr theo hng ton din, c nng lc chuyn mn, c thc v kh nng t to vic
lm trong nn kinh t hng ha nhiu thnh phn.
Bc vo th k XXI, mc tru gio dc c t ra trn 4 mt c bn: hc

bit (nm c cng c ca s nhn thc) ; hc lm (tc ng ln mi trng sng

mt cch ch ng) ; hc cng chung sng ha nhp (tham gia vo cc mi quan h
x hi) ; hc em tn ti, pht trin (l con ng ch yu thm nhp vo 3 mc
tru trn). Nhng mc tru c bn ny t ra nhm gii quyt mu thun gia yu cu
trang b ngy cng nhiu v hiu qu cho ngi hc cc tri thc v k nng sng c
th pht trin ph hp vi nn vn minh tr tu vi gii hn v thi gian v khng gian
m tui tr c tch ly hnh trang trong hc ng. Di y chng ta s xem xt c
th 4 mc tru c bn :
Hc bit: c th xem mc tru ny va l phng trn, va l mc ch ca
cuc sng, nh c vic hc m con ngi hiu c th gii xung quanh mnh - t n
gin n phc tp, t qu kh n hin i c th ch ng k tc s nghip ca
cc th h i trc, vng bc ti tng lai. Ni dung ca s hiu bit rt phong ph,
n i hi mi ngi phi bit mnh, bit i hi ca hin thc, l c s cho s rn
luyn bn ng v o c, v t tng, tr tu.
hiu bit, con ngi phi hc thng xuyn, sut i. Nh trng s l ni
cung cp cho th h tr cng c, phng php h c th trp tc hc tp v pht
trin sut i trong mi hot ng m h tham gia.
Hc lm: Khng ch dng li mc tay ngh, k nng ngh i vi mt
ngh nghip m cn l s hnh thnh cho h nng lc thc hnh ngh p ng s
bin ng ca cng ngh, k thut. S gia tng ca hot ng tr tu v hot ng dch
v trong sn xut v trong i sng x hi, i hi ngi lao ng phi c chun b
c c cc k nng giao trp, ng x, cc phm cht nhn vn, k nng thit lp
c nhng quan h bn vng cc yu t v mi quan h gia ngi v ngi).
Sn xut trnh cng ngh cao hn i hi nhng k nng tr tu kt hp vi
k nng ng x, s phn b hi ha gia lao ng v gii tr lnh mnh cng vic
t hiu qu. C th ni hc lm lun da trn hc bit trong sut cuc i ca
mi c nhn trong x hi pht trin.
Hc chung sng: Gio dc phi gip cho mi con ngi bit chung sng theo
huyt tc, trong cng ng lng xm, trong nc v quc t. Mun vy phi cung cp
cho h bit r v tr, th bc ca bn thn trong cc mi quan h hiu mnh, hiu
ngi trong vic hng ti mc tru chung. Nh vy, hc chung sng s lm cho
ngi khng ch c thc v trch nhim, quyn li ca mt cng dn m cn l mt
thnh vin tch cc ca x hi. Mun bit chng sng, mi ngi phi c tri thc, phi
c cc cm xc v s nhy cm to nn cc gi tr, thi , tn ngng trong cc
mi quan h x hi ; phi c lng t trng v mt c nhn v x hi bit lng nghe
38

ngi khc, bit i sng cng ng. Nh vy, gio dc chung sng mt mt n
xc nh v c vn cho mt tp hp cc gi tr c bn c mi c nhn, mi cng
ng, mi dn tc tha nhn, song mt khc n hnh thnh cho c nhn bit tha nhn
v tn trng s khc bit ca ngi khc.
Hc lm ng pht trin: Gio dc phi gp phn vo s pht trin ton
din ca mi c nhn trn cc mt th lc v tr tu, s thng minh, tnh nhy cm,
khiu thm m, trch nhim c nhn, cc gi tr tinh thn v tm linh. Gio dc phi
hnh thnh tnh ch ng, c lp. Sng to c th t xc nh mnh phi lm g
trong nhng hon cnh sng ring bit - lm c iu ny chnh l gio dc em
li s t do v t tng h pht trin ti nng v lm ch s phn mnh.
Bn mc tru trn y ca gio dc hin i c t v tr ngang nhau trong
s pht trin ca mi c nhn, n em n s cn bng v tm qua trng ca tr tu,
ca l thuyt, ca thc tin. Hi ngh gio dc quc t v "hc chung sng" (2001)
nhn mnh "hc bit", " lm", " pht trin", l nhng mt ch yu cho s
pht trin c nhn, ca cc cng ng hoc ca tng dn tc. Hc chung sng c
mc bn cht khc v c tnh ton cu hn: thiu ct tr ny c th dn ti h qu l s
th tru mi c gng khc nhm phc v gio dc, phc v sc khe v s pht trin,
nhm hn ch cc tranh chp gia cc dn tc, cc cuc ni chin, ch ngha khng b
di mi hnh thc, s lng ph ca cc ngun lc, ti chnh, t nhin, ...
BI 3: M HNH GIO DC
1. Khi nim:
* M hnh theo ngha hp l mt hnh mu c on v mt s vt, mt hin
tng trong tng lai. M hnh l mt khi nim c tnh n hi: mt phng thc dy
hc cng c th c coi l mt m hnh.
* M hnh theo ngha rng bao gm trong n nhng c trng c bn, phng
thc c bn ca mt nn gio dc ca mt quc gia trong mt giai on.M hnh gio
dc l cn c ca GCGD.
2.Thuyt m hnh gio dc.
+ Thuyt ny cho rng m hnh gio dc ch yu l s phn nh ca kinht v
trnh KHKT, m hnh GD lun thch ng vi tng giai on pht trin x hi. Theo
, x hi khi c s bin i th m hnh gio dc cng c s bin i tng ng.
+ S pht trin x hi phn thnh ba giai on: tru cng nghip, cng nghip v
hu cng nghip. Tng ng vi cc giai ont rn tn ti 3 m hnh gio dc.
2.1. M hnh gio dc thi k tiu cng nghip: Gio dc phc v mt s t
ngi trong dng h qu ti a ch v ngi giu c. Gio dc nh trng l hnh thc
gio dc duy nht.
- c trng ca gio dc l chnh qui v ch ha.
39

- Mc ch vic trp thu gio dc khng vic con ngi hc c iu g nh

trng m bn thn vic gio dc l mt mc ch, mt tng trng cho quyn
c nhn gio dc v c gio dc.
- Ni dung gio dc khng truyn b cho hc sinh bn lnh sng, kin thc thc
dng (v y l nhng iu khng c bc vo cuc sng giu sang qu tc)
+ Trong m hnh ny, quan h thy tr l quan h mt chiu: thy -
(thy truyn th, tr trp thu). Gi tr ca thy l gi tr ca tr. Hc vn c truyn
t xa ri thc tin, ch yu l hun~ c tinh thn - iu m giai cp bc lt xem nh
c quyn, nim t ho, l s phn bit vi tng lp bnh dn. Loi gio dc ny
khng gio dc con ngi bit lm bt c vic g, bi ci c tc dng thc s to nn
gi tr con ngi l dng i, v ng, li n trng ni, x giao ... . ch khng phi l s
cng hin cho x hi.
M hnh gio dc/ hon ton ph hp vi s pht trin x hi ng thi, khi
kinh nghim sn xut x hi ch yu da vo s truyn t gia thy v tr m khng
cn n nh trng.
2.2. M hnh gio dc cnh tranh tng ng vi thi i cng nghip ha.
Tnh cch mng ca cng nghip hin i ha v cnh tranh gt gao trn th
trng t ra cho gio dc phi o to cho x hi: "lp ngi mi" c gio dc, c
kh nng tham gia vo sn xut v thng trng. Ni dung hc vn mang tnh
thc dng bao gm lgc hc, s hc, hnh hc, vt l, l hc, thin vn hc, a cht
hc, sinh hc, x hi hc, sinh l hc, tm l hc, ngh thut.
- M hnh gio dc cnh tranh ph hp vi yu cu ca k thut v thng mi,
ngi hc phi t ti "tru chun ha", "php lut v trt t", "trung thc vi x hi".
- M hnh gio dc ny c thit k ngi nhn gio dc thch ng c vi
x hi/.thoa mn c nhn c t vo hng th yu. Thi c a dng, tru chun ha
dn ti s bng n phng php trc nghim tm l, hc sinh b ri vo li tru
chun, gii c s dng, khng gii b o thi, v th trong gio dc cng c s cnh
tranh)c ngi thng v c k bi.
Cui th k 19 - u th k 20, gio dc tng cng rn luyn ngh nghip sau
trung hc, nn gio dc thiu gi tr nhn vn (coi nh cc b mn KHXH nhn vn).
2.3. M hnh gio dc phc v cho thi i hu cng nghip
- Gio dc c tnh i chng ha v hng ti ph cp ha, ngha v ha lm
cho gio dc tr thnh lnh vc phc v - v mi ngi. Quan h thy tr t mt chiu
tr thnh quan h bnh ng, gi tr n nht tr thnh gi tr a dng, x hi hin i
bn thn khng c nhn thc gi tr thng nht nn nhn thc gi tr ca thy khng
th p t cho hc sinh.
(Trong x hi hin i phc v l mt hin tng rng, bi mi ngi va c th
40

i phc v ngi khc v cng l i tng phc v ca ngi khc). Phc v hon
ton l quan h cng vic, l mt quan h x hi ph bin. Mi ngi u bnh ng
v nhn cch. thi hin i, khng th so snh c b rng v chiu su ca i
sng x hi cng nh tc v nhp iu i mi tri thc, do khng c s vt vnh
cu, bt bin, khng c kinh nghim tru chun no c th p dng cho mi s vt).
M hnh gio dc phc v ly gio dc sut i l si dy chnh, ly gio dc s
cp v trung cp lm nn tng c s cho gio dc sut i.
+ Ni dung v phng php gio dc sut i l si dy chnh, ly gio dc s
cp v trung cp lm nn tng c s gio dc sut i.
+ Ni dung khng hn ch trong nh trng m to ra s lin tng ti mi gia
nh (di s tr gip ca tin hc) v theo nguyn tc "hp tc", "i thoi".
Vit Nam ang trong gia on pht trin cng nghip, gio dc c xy dng
theo m hnh c li cho vic m rng phm vi c gio dc, nng cao cht lng
gio dc lm chnh. Tuy nhin chng mc nht nh, nh hng ca x hi thng
tin, mt s khu vc cng s th hin tn ch gio dc sut i, pht trin theo hng
x hi ha hc tp. Chnh bi vy chng ta ang ng trc vic xy dng mt mt
hnh gio dc cha c trong hin thc pht trin lch s va mang tnh cnh tranh cng
nghip ha, va m mu sc ca x hi thng tin, gio dc phc v).
- Cn c vo c tnh pht trin kinh t trong th k XX, tng ng vi n, gio
dc tn ti 2 m hnh c bn: m hnh k hoch ha v m hnh t do.
+ M hnh k hoch ha: M hnh ny c hnh thnh trong c ch pht trin
kinh t c k hoch, sn xut, lu thng, phn phi u cn c vo k hoch,(k hoch
ny c hu lp trn c s hiu bit v d on ca mt s t chc trong c quan
Nh nc, v th cng c th ph hp vi thc t v c th sai lch. y chnh l s
pht trin kinh t theo ch ngha ch quan- duy ch).
Tng ng vi nn kinh t k hoch ha, gio dc cng phn nh nhng tnh
cht tng t: K hoch gio dc nh u t gio dc, qun l gio dc, iu phi
ngun gio vin, phn phi chiu sinh, ch nh gio trnh, chuyn ngnh o to, ...
u thc hin thng qua k hoch.
Th hai, gio dc l n nht, theo k hoch cng, tt c nhng qui phm gio
dc, pht trin gio dc, thi gian, i tng gio dc, h thng gio dc, ch chnh
sch gio dc l khng thay i, c hn ch trong phm tr gio dc trng hc,
thc o gi tr ca gio dc l hc lc, ln lp, vn bng theo chun mc qui nh ca
Nh ngc.
+ M hnh t do: M hnh ny c hnh thnh da trn s pht trin kinh t th
trng, nn kinh t ny khng do k hoch m l do th trng iu trt qu trnh sn
xut lu thng, phn phi, tru dng hng ha. Gi tr hng ha c th hin thng
41

qua t do cnh tranh .

Tng ng vi n, gio dc to ngun nhn lc cng tr thnh mt dng th
trng sn xut hng ha c bit - con ngi, bi vy gio dc o to phi cn c
vo nhu cu th trng khng ngng iu tit (mc tru o to, c cu, t l ngun
nhn lc cn o to,c cu loi hnh trng hc, chuyn mn, chng trnh ... u c
k hoch ng, mm do. m hnh ny ni ln 2 t im l:
Th nht l tnh t do: Tnh t do c biu hin trong s linh hot ca h thng,
ni dung chng trnh, tuyn sinh, ... tnh t tr v t ch ca pht trin gio dc.
Th hai l tnh a dng: Th trng vn a dng, bi vy gio dc o to phi
tng thch vi loi th trng ny (loi hnh trng lp, hnh thc o to . )
- Tuy nhin cc m hnh nu trn khng hon ton l tuyt i v k hoch hay
t do. Tn gi ca loi kiu m hnh ch hm v nguyn tc c bn, khuynh hng
ch o ca n. M hnh k hoch trong m hnh t do trong pht trin gio dc lun
thng nht vi chnh tr, kinh t v vn ha tng ng. Mi quc gia l mt th hu c
hon chnh, gio dc l b phn cu thnh ca h hu c ny, c s nh hng qua li
iu ha ln nhau. Song, do yu cu ca sn xt~hin i v s pht trin
KHKT,do s tng cng ln nhau gia cc nc, s khc bit gia hai loi m hnh
ny cng c thu hp (hn 400 nm trc trong "Tuyn ngn ng cng sn" Mc
ch r:"Tnh trng b quan ta cng, t cung t cp ca a phng, ca dn tc
trc kia mt i, by gi c thay th bi s qua li ln nhau, da vo nhau
trn cc phng din ca cc danh tc. Sn xut vt cht nh vy, sn xut ca tinh
thn cng nh vy, thnh qu ca hot ng tinh thn ca cc dn tc tr thnh th
m mi ngi cng hng th").
Trn thc t, hin nay cc nc u ang ko di nin hn gio dc bt buc, ph
cp trung hc, m rng v pht trin gio dc cao ng, i hc, pht trin mnh gio
dc ngh nghip. V qun l, nc tp quyn gio dc nh Lin X Php ln lt
gim bt quyn lc tp trung, gim bt k hoch, tng cng tnh linh hot. Ngc li,
cc nc c s phn quyn giao dc nh M nhn mnh ti vai tr ca tp trung
thng qua vic u t ngn sch trong vic c cu nh trng, pht trin mng li, ...
Trong chng trnh hc, cc nc u chuyn theo xu hng tng cng kin thc c
s chuyn ngnh, mt mt cp cao th phn ha chuyn bit o to nhn ti.
- Gio dc Vit Nam hin ny ch yu thuc m hnh k hoch ha, song dn
c tnh thch ng v linh hot, trp thu mt s yu t ca m hnh t do pht trin
gio dc.
- Cn hiu rng s khc bit gia m hnh k hoch v m hnh t do khng ch
l s khc bit ca ch gio dc (bao gm ch s hu, ch qun l, ch chi
ngn sch, phn phi, chiu sinh, ch dy hc ... ) m cn l s khc bit ca hnh
thi thc. Khng nn nhn mnh tnh chung (s t do trong pht trin) m coi nh
42

thc h do CS VN lnh o.
3. Thuyt dao ng chu k "ng h qu lc" v m hnh gio dc
S pht trin gio dc ca mi quc gia c th da trn nhng quan im khc
nhau: a dng ha, x hi ha gio dc,nh nc,thng nht qun l gio dc.
Nhn mnh kin thc l lun (hc thut), ly trng hc lm trung tm v nhn
mnh kin thc thc tin, ly x hi lm trng hc.
Trn th gii, pht trin gio dc lun tn ti 2 cc: ch trng gio dc chnh
qui,coi trng hc thut v ch trng gio dc phi chnh qui, coi nh hc thut, coi
trng thc tin.
2.1. Mc ch trung tm ca m thc hc thut ca gio dc l coi trng hc
thut, vic hc tp c thc hin nh trng, tt c hot ng gio dc u c lin
h vi nh trng, trp nhn gio dc ng ngha vi i hc, ht nhn ca trng hc,
c sch, t nghin cu. Trnh nhn thc c phn cp thnh cp hc, s chuyn
i cp hc c thc hin qua thi c, nh gi v qua chn lc m bo cht
lng. Trnh gio dc cng cao, chn lc cng k lng, cnh tranh cng gay gt
* M hnh hc thut b ph phn v c im yu nht ca n l ch th cu
cng nhc v thot ly cuc sng. N hn ch phm vi ca chng trnh hc, hn ch
vic pht trin kinh nghim sng ca hc sinh
2.2. M hnh thc tin (cch mng) ct gim v tr trung tm trng hc, coi
trng hc ch l mt trong nhiu c cu gio dc, x hi c tc dng tch cc
trong gio dc, coi x hi t gio vin
M hnh thc tin ly x hi lm trung tm, nu nh m hnh hc thut c nh
hng ti vic chim lnh kin thc, cn m hnh thc tin ly nh hng l hnh
ng. Chng trnh ni dung trong m hnh hc thut c xy dng bi cc chuyn
gia, hc gi, cn trong m hnh thc tin n c xy dng bi nh chnh tr hoc
qun chng c kinh nghim.
2.3. S chao o, thay th ln nhau gia 2 m hnh gio dc l hin tng
ph bin trong pht trin gio dc ca nhiu nc trn th gii.
* M vo nhng nm 20 gio dc phn i ly trng hc lm trung tm, ly
gio vin lm trung tm m ly hc sinh lm trung tm, ch trng ly x hi lm
ging ng.
* Sau chin tranh th gii th 2 ban hnh "Lut gio dc quc phng "ly vic
bi dng nhn ti c khoa hc k thut cao lm mc tru, tng cng chng trnh
hc v ton, khoa hc t nhin, ngoi ng, tng cng h thng tri thc khoa trong
ging dy trng hc .
* Sau nhng nm 60, x hi M c nhiu vn (mu thun chng tc, phong
43

tro phn chiu , phong tro thanh nin , ph n ... ) .H ph phn trng hc, cho
rng nh trng thiu gnh vc trch nhim x hi. Gio dc M li chuyn sang m
hnh thc tin nhm nng cao quyn ch ng, t gic ca hc sinh ci cch kt cu
chng trnh, gii hn nin cp b ct b, chng trnh hc truyn thng c thng
bng chng trnh "hc tp c lp", "chng trnh hc xy dng hc sinh".
* Sau thp nin 80, cht lng gio dc nh trng M xung cp, nhiu chng
trnh hc tht nng cn, tru chun hc thut b h thp, qun l gio dc b bung
lng, k lut nh trng b xo trn, ... Nc M li khi phc nn gio dc hc thut
phc v cho s pht trin cc khoa hc i u nh hng khng, sinh vt, hi dng
hc, nng lng , vi tnh . Gio dc c pht trin nghing v cc m hnh hc thut.
C th ni, nc M tri qua 4 ln dao ng theo chu k, mi khi mu thun
x hi tr nn gay gt, chnh tr, kinh t xut hin nguy c, khi h phai da vo gio
dc trung ha mu thun - Gio dc Vit Nam theo m hnh thc tin. Cn khi gp
phi s tt hu v khoa hc, k thut, o to nhn ti, pht trin khoa hc mi nhn,
gio dc li c pht trin theo m hnh hc thut. Lch s gio dc M cng cho
thy, dao ng ca ng h qu lc gia 2 cc ngy cng nh, cc m hnh ngy
cng trp thu u im ca nhau v c xu th dung ha, pha trn.
* Lin X (c) nn gio dc cng tri qua 4 ln dao ng ln: - Trc nm 20,
cuc ci cch ph b nn gio dc xa hong, nn gio dc pht trin theo m hnh thc
tin (cch mng), nhn mnh vai tr hot ng ca ngi hc , x hi ha qu trnh
dy hc ...
- Sau nhng nm 30, do nh trng cha duy tr c cht lng dy hc, khng
thch ng c s pht trin kinh t, nn gio dc c chuyn sang m hnh hc thut
vi vic nng cao cht lng dy hc, khi phc ch phng php gio dc truyn
thng, nhim v chnh ca nh trng l truyn th tri thc khoa hc.
- Sau nm 1958 gio dc Lin X c ci cch ton din, nhn mnh gio dc
kt hp vi lao ng sn xut, vi i sng x hi, xa b qui phm gio dc truyn
thng, chuyn gio dc sang m hnh thc tin (cch mng).
- Sau nm 1984, Lin X trp tc trin khai ci cch gio dc vi s dung ha
gia 2 loi m hnh gio dc.
2.4. Vit Nam, m hnh gio dc c xy dng v chuyn i da trn s
pht trin khch quan v s khc nhau ca i sng x hi
- Vit Nam l mt quc gia coi trng lun l truyn thng, ni dung gio dc
trong x hi c ch yu l "t th", "ng kinh'!, theo ui "hiu bit mi vt, chnh
tm, thnh " tu dng bn thn. K i hc ch yu l tm chng, trch c hiu
bit v lun thng o l ng x ch khng phi trp thu tri thc h thng tri thc
khoa hc ch yu bi s hiu k - e d - nh phi chp nhn.
44

- Sau cch mng thng 8/1945 cho ti cuc ci cch gio dc ln th 2(1956)
trong vic xy dng mt nn gio dc mi, chng ta ch trng c mt tng cng
hc thut v tnh thc tin trong t chc cc hot ng gio dc, c bit l sau ha
bnh lp li(1954) min Bc cng vi ci cch rung t, nh i giai cp t sn
mi bn, xa b cng thng nghip t bn t doanh, u tranh chng t tng nhn
vn trong gii vn hc ngh thut v gio dc l lun) sinh kh mi v tnh thc tin
trong gio dc. Cc hnh thc lao ng sn xut c a vo nh trng, cc in
hnh nh l c u Bc L, trng thanh nin lao ng XHCN Ha Bnh ... u l
nhng tm gng v gn gio dc vi vic o ra lp ngi lao ng c nng lc
hnh ng phc v qu hng. M hnh gio dc nghing v m hnh thc tin hn
l hc thut. Thi gian thc hin m hnh ny ko di cho ti thi k i mi ca t
nc 1991 vi quan im chin lc : Nng cao dn tr, o to nhn lc v bi dng
nhn ti . T cho ti nay, vn hc thut trong gio dc c cao, ci cch
gio dc cp ti vn nng cao cht lng ca ni dung chng trnh, h thng
gio dc m rng vic o to i hc sau i hc, x hi c xu hng trng ngi c
bng cp thi c l ca i y gian nan cho lp tr, cng t , nhng tiu cc trong x
hi cng gia tng. Nhng nm cui cng ca th k 20, gio dc gn lin vi nh
trng nhim v chnh ca hc sinh l hc tp, cng vi s xm nhp ca c ch th
trng, lao ng ca hc sinh c thay th bng ng tin ng gp cho c s o
to...chnh iu ny to nn ngun lc ngn cch mc khc nhau gia hc sinh
v i sng x hi. C cu o to, ngun nhn lc cho pht trin kinh t - x hi i
theo m hnh hc thut cng to ra s mt cn i: ch trng o to i hc l coi nh
o to cng nhn - "lm thy nhiu th", chng trnh o to, NCKH nng tnh hn
lm nn hiu qu thc tin khng cao, ngun ngn sch chi cho o to khng nh
nhng sau khi ra trng nhiu ngi khng c vic lm, gy ra tnh trng lng ph
mang tnh x hi.
- T sau i hi ng X, gio dc Vit Nam ang c xu th chuyn sang m
hnh thc tin, ch trng ti tnh hu dng ca ni dung chng trnh, o to ngnh
ngh c ch trng, thu ht cc lc lng x hi tham gia o to p ng nhu
cu ca chnh h...S "chuyn cc " ny trong s pht trin gio dc Vit Nam l tn
hiu ng mng trong giai on CNH - HH t nc khi m nhu cu ngun nhn lc
c trnh khoa hc v c bit l tay ngh c t ln nh mt tru chun ct li
p ng i hi ca pht trin sn xut. Tuy nhin, nu pht trin thi qu phn thc
tin m sao nhng phn hc thut s l mt sai lm m vic sa cha n s rt nan gii
? dung ha gia 2 m hnh ny, mt mt chng ta m rng mng li trng cao
ng v THCN, tng qui m v s lng, mt khc to ra h thng cc trng i hc
c cht lng - trng trng im, m rng x hi ha gio dc, quyn t ch ca c
s o to nhng c s t kim nh, nh gi cht lng nghim ngt, thay i hnh
thc thi tuyn, tng cng qun l theo lut .... cng vi s thay i c ch qun l
Nh nc v gio dc s lm gim bt khong cch gia hai m hnh pht trin gio
45

dc Vit Nam trong giai on hin nay.

Phn tch s chuyn i m hnh gio dc gip chng ta c c cch nhn v
cch lm hp l v hiu qu i vi gio dc trng nhng iu kin ca s pht trin
kinh t - x hi, l:
- Phi c s phn tch k lng nhu cu pht trin kinh t - x hi trong nc,
khu vc v th gii, khng chy theo phong tro qun chng, i khi c d lun x
hi.
- Khng ham li trc mt d dn ti vi vng, phi tng bc, thn trng thc
hin nhm t ti kt qu bn vng.
- Gio dc phi da vo sc mnh x hi, da vo thy gio, vo lc lng cn
b khoa hc c trnh .
- Cn thng xuyn xem xt cc m hnh gio dc trong nc v nc ngoi,
trc y lm ra, t nhng u im vn dng vo hin ti pht trin gio dc.
- Cn thng nht gia o to thc dng v hc thut, gia thng v chuyn,
khng nn t duy theo kiu tch bit v i lp gia lp.
3. Thuyt tng phn trong pht trin m hnh gio dc
- Khoa hc x hi a ra khi nim tng phi ch mt hin tng hay mt
vn l lun khi c nhn nhng gc khc nhau, th c th rt ra c nhun
kt lun khc nhau, thm ch i nghch nhau.
- T gc trit hc, Kante bn v mu thun gia 2 lun cng tn ti v
bi tr ln nhau v ng gi hin tng ny l thai qui lut tng phn", ng a ra
4 nhm hai qui lut tng phn lm v d:
+ Thi gian v khng gian c hn, thi gian v khng gian l v hn.
+ Trn th gii tt c l n nht, khng th phn chia, trn th gii tt c l
phc hp c th phn chia.
+ Trn th gii c s tn ti ca t do, trn th gii khng tn ti t do.
+ Th gii c ngun gc, th gii khng c ngun gc.
Trong gio dc ta c th nu ra mt si hin tng tng phn sau:
* V bn cht gio dc v mc ch gio dc:
+ Gio dc ti hin cuc sng - Gio dc chun b cho cuc sng.
+ Gio dc hng o - gio dc phc v.
+ Gio dc nhm ti pht trin c nhn - gio dc nhm phc v x hi.
+ Bnh ng trong gio dc - bt bnh ng trong gio dc.
+ Gio dc nhm pht trin ton din - gio dc phin din.
46

+ Gio dc c mc ch - gio dc phi mc ch.

* V ch gio dc:
+ Ch gio dc tp quyn - ch phn quyn.
+ Thng nht, tp trung gio dc - a dng ha gio dc.
+ n phng ha gio dc - x hi ha gio dc.
* V t chc nh trng:
+ Gio dc trng hc - gio dc phi trng hc.
+ Trng hc khp kn - trng hc m ca.
+ Trng hc chnh qui - trng hc phi chnh qui.
* V ni dung chng trnh gio dc:
+ Trng tm l cc khoa hc t nhin - trng tm l cc khoa hc x hi.
+ Ly khoa hc lm ct li - ly thc hnh lm ct li.
+ Ch trng kin thc ph thng - ch trng kin thc hng nghip.
+ Ch trng kinh nghim gin trp (phng th nghim) - ch trng kinh nghim
trc trp (tham gia vo thc tin).
+Ch trng khoa hc c bn - ch trng khoa hc chuyn ngnh.
* V mt phng php gio dc :
- Hc qua sch v - hc bng kinh nghim cuc sng.
-Thy gio l trung tm ca qu trnh gio dc - hc sinh l trung tm ca
QTGD.
- Th ng trp nhn kin thc - ch ng pht hin kin thc.
- L tr l im ta cho pht trin - cm xc l im ta cho pht trin (n lc hng th).
- Lp hc l mi trng gio dc - phn nhm theo nng lc.
- Nguyn tc tp th trong gio dc - c bit ha trong gio dc.
- Gio dc k lut - ch ngha t do.
- Hp tc - cnh tranh.
Da trn thuyt tng phn, chng ta s xem xt mt s vn c th trong
gio dc.
* X hi bn v v c nhn bn v :
Quan im x hi bn v v c nhn bn vi c hiu l vic gio dc con ngi
hoc l ly x hi lm xut pht im, nhn mnh li ch x hi, li ch quc gia, hoc
47

l ly c nhn lm xut pht im, nhn mnh li ch c nhn khi l gii v x l mi

quan h gia c nhn vi x hi, c nhn vi tp th.
- Vit Nam trc y, vic gio dc (t gic hay t pht) u ly x hi lm
gc, li ch quc gia l "thin o" c nhn phi ph tng x hi. Khi v iu kin (c
ch ca s nhng b li ch ny c thc hin theo ng cp tng php "qun, thn,
ph, t").
- Trung Quc, t tng gio dc ca Khng T, Mnh T, Trng th u
theo quan im ly x hi bn v lm gc trong o lm ngi.
- Phng Ty, t Beclatu n Heghen cng ch trng t li ch quc gia ln
trn ht, song nhn chung, trit hc phng Ty, nhn mnh li ch, quyn li, hng
th c nhn ly s vn ng ca c nhn lm xut pht im, x hi ch c coi nh
yu t c vn. Cng theo , ngi ta coi li ch vt cht l xut pht im, ly vic c
nhn thu c li ch no khng trong hnh ng lm tru ch c bn phn bit hiu
qu hot ng, n khng tha nhn li ch tru tng no ngoi li ch c nhn.
Hu qu ca quan im ny lm cho ch ngha c nhn cc oan c t m
rng: S bng n ca hm mun c nhn dn ti vic xm phm li ch tp th li ch
x hi, hnh thnh mt loi tri buc x hi: Mi ngi u c quyn t do pht trin,
c ngha v tn trng quyn li ca ngi khc. Cc thnh vin trong x hi u c
nguyn vng c t ch, mong mun thu c li ch cao nht phn i s can thip
ca ngi khc, bo v quyn li v t do ca mnh, hy vng trong cng tc x hi s
thc hin c mong mun ca mnh. hn nh mu cu cng c li. Nu trong
khun kh ca s hp tc ny, nu ai ch chm lo n li ch ca ring mnh, khng
tn trng ngi khc th s b trng pht thng qua php lut (ch khng phi do
ngi ny p t cho ngi kia).
S pht trin ca x hi n mt lc no s hnh thnh thc v vic bo v
quyn li c nhn khng cn l vic ring ai m tr thnh vn chung ca ton x
hi. S ra i ca php lut ny sinh t thc ny, trong c tnh n quyn li, li
ch c nhn, li ch cng ng c nh nhng g c nhn c th thc hin v nhng
g c nhn phi tun th. Php lut i din cho x hi, thay mt x hi bo v quyn
li c nhn v trng pht nhng hnh vi xm phm n li ch c nhn v cng ng
( Vit Nam trc y, dit trt mi quan h gia ngi vi ngi, con ngi vi
x hi, ngi ta ly lun l o c lm phng trn. Cn phng ty li thng qua
php lut iu trt mi quan h ny. Tuy nhin cn phi hiu rng trong x hi c
giai cp, c k thng tr l ngi b tr, php lut nm trong mt s ngi tn c v bo
v ca quyn li ca h).
- Trong x hi ly c nhn lm gc, vn cn gii quyt l lm th no gip
cho mi ngi quan tm n x hi, n tp th, khi cn th sn sng t b li ch c
nhn mang li li ch cho tp th.
48

- Trong x hi ly x hi lm gc, vn cn quyt l lm th no m bo

cho nhng nhu cu, li ch ham mun chnh ng ca con ngi c thc hin, bo
m c s pht trin t do ca c nhn.
- Theo quan im ca ch ngha Mc, s pht trin ca con ngi khng tch ri
vi s pht trin lch s, t duy ca con ni l sn phm ca lch s, rng s pht trin
ca con ngi chnh l mt trong nhng tru ch nh gi s pht trin ca x hi, s
pht trin ca c nhn l trn cho s pht trin tp th, s pht trin ca tp th lun
bt u bi s pht trin c th ca mi c nhn. Trong cng mt thi i lch s, s
pht trin ca con ngi l c s khc bit. iu ny c to nn bi nhn t t nhin
v nhn t x hi - trong c gio dc. Mc cng cho rng coi nh mc tru x hi
hay coi nh mc tru c c nhn u l sai lm, phin din. Khng th bn v s pht
trin c nhn n thun v mt tm l (nhu cu, hng th, s thch ...) thot ly khi
trnh pht trin x hi, v cng khng th cho rng ch trng s pht trin c nhn
s ngn cn s pht trin ca x hi.
* Gio dc nhn ti v gio dc i chng.
Gio dc l nhu cu ca c nhn v ca x hi, bi vy trong mi giai on lch
s, pht trin gio dc l trch nhim ca mi gia.
-Trong x hi phong kin, gio dc l mt c quyn, l mt gi tr tng
trng v phn bit ng cp. Nh nc c trch nhim gio dc cho thiu s tng lp
c quyn, tch ri lao ng sn xut ch khng c trch nhim gio dc cho qung
i qun chng lao ng. Vi cch lm , gio dc nhn ti ng ngha vi trch
nhim gio dc ca Nh nc.
- Sau cch mng t sn, cng vi vic xy dng php lut bo v quyn bnh
ng ca mi ngi, v phng din l lun, l s bnh ng v gio dc cho mi c
nhn. Mt khc, s pht trin ca sn xut hin i t ra nhu cu gio dc n vi
mi ngi, tt c cn c trnh vn ha nht nh p ng nhu cu sn xut.
- Tuy nhin, trong tnh trng kinh ph, u t c hn cho gio dc, gio dc mun
thch ng c vi nn sn xut i hin, cn thit phi la chn mt b phn ngi,
o to, gip cho c th m nhn c nhng v tr trng yu trong nn sn xut
x hi. y chnh l l s hy sinh li ch trc mt ca mt b phn ngi, thm ch
ca nhiu ngi em li hiu qu gio dc cao nht cho mt s ngi, gip cho h
c s cng hin nhiu hn cho x hi.
(Braxin l mt v d: Sau nhng nm 70, hn mt na kinh ph gio dc c
u t cho gio dc cao cp: Trong vng 5 nm (70 - 75) s lng sinh vin tng gp 3
ln, gp hn 5 ln tc pht trin ca gio dc s cp: nm 1960 kinh ph cho gio
dc mm non v tru hc l 3 3 ,5 % tng kinh ph gio dc, nhng n nm 1976 ch
cn 15,1%, gn 114 s tr em tui i hc khng c trng hc ).
(Vic o to nhn ti khng ch tnh n trc mt m phi bi dng lp nhn
49

ti cho tng li, thm na pht trin gio di phi m bo yu cu v gia tr nhn
vn trong gio dc v dn ch, bnh ng x hi, quyn li ca c nhn. y l iu
m Braxin, t nc c nn kinh t xp th 8 trn th gii x mc sai lm trong pht
trin gio dc).
- dung ha gia quan im gio dc nhn ti v gio dc i chng, xu th
phu trin gio dc ca th gii hin nay l coi trng gio dc i chng giai on
u (gio dc bt buc), m rng cc hnh thc o to giai on sau (phi Chinh
ph), ng thi coi trng gio dc i hc, sau i hc, thit lp cc trng trng im
t ph thng ti i hc, m ra c ch v lut php to iu kin cho cc thnh phn
kinh t tham gia vo gio dc to thm sc mnh trm nng m bo cho vic o
o nhn ti p ng nhu cu pht trin kinh t - x hi trong iu kin hi nhp ca
th gii.
* Coi trng (tri thc) l lun v coi trng (nng lc) thc tin.
- Mt s nh s phm cho rng ch cui cng ca dy hc l hnh thnh tri thc
(khi nim) - hc l thuyt cn c s lin h vi thc t mt cch thch hp (c s
la chn). Kt qu l nm c tri thc l lun nhng thot ly thc t. Mt s khc li
xut pht t thc t, t vn , ch cui cng l gii quyt vn thc t - y vic
l thuyt c trn hnh hnh thng qua thc t i sng v qu trnh gii quyt
nhng vn ca thc tin - kt qu l nm bt c thc t cuc sng, c th pht
trin c tnh ch ng, tch cc cho ngi nhng bt li trong vic hnh thnh tri
thc l lun mt cch c h thng.
- Quan im hin i cho rng kt hp vi thc t l nhu cu cn thit ca l lun
khng gn vi thc t th khng th hiu v nm vng ng n l lun. Mun cho l
lun tr thnh tri thc ca bn thn th phi thng qua qu trnh thao tc thc t tng
ng - iu c ngha rng l thuyt gn lin vi thc t phi trn hnh da trn yu
cu ca hc tp l thuyt, n c coi nh mt phng php, phng thc hc tp ch
phi l mc ch c sp trc.
BI 4: HIN I HA GIO DC
1. Khi nim v hin i ha.
* Nm 1960 ti hi tho quc t v "Hin i ha Nht Bn", ngi ta a ra 8
tru chun ca hin i ha: Nhn khu tp trung cao thnh th, xu th th ha,
cng nghip ha, lu thng hng ha, tng cng dch v, dn ch ha, x hi ha, tin
hc ha.
* Hin nay c 2 hnh thc nghin cu hm ngha hin i ha, mt loi nghin
cu c trng ca hin i ha, v th hai l nghin cu trt t - kt cu ca hin i
ha.

50

2.1. V c trng ca hin i ha:

+ Cng nghip ha: L ni dung c bn ca hin i ha, l ng lc gc ca
HH, lm thay i nhanh chng phng thc sn xut , i sng x hi v mi quan
h gia ngi vi ngi.
+ Cng nghip ha l ngha hp l hin i ha (hin i ha kinh t), n lin
quan ti s chuyn bin ca 4 phng din sau y: phng din cng ph (chuyn t
cng ngh th cng sang nn cng ngh ly tri thc khoa hc lm nn tng) ; phng
din nng nghip (chuyn t nn kinh t nng t cp, t tc sang nn kinh t nng
nghip hng ha) phng din cng nghip (chuyn ha lao ng chn tay sang thao
tc my mc) ; phng din i sng x hi (chuyn t i sng nng thn phn tn
sang trung tm th).
+ Khoa hc ha: Bao gm tri thc khoa hc, thi khoa hc v phng php
khoa hc. Tri thc khoa hc l c s l lun ca hin i ha cng nghip, k thut
hin i, thi khoa hc l s tn trng hin thc, tn trng qui lut - phng php
khoa hc l ng lc gc ca trn b khoa hc - phng php t duy khoa hc.
+ Ch ha:Hot ng ca mi cp, mi ngnh u c qui nh bi vn bn
php qui, tru chun nht nh.Cc hot ng c trn hnh theo mt trnh xc
nh.V th vic xy dng h thng php ch cng bng, khch quan, hp l mt trong
cc iu kin thc hin hin i ha.
2.2. Phn bit t gc kt cu x hi trn trnh hin i ha c phn
thnh 3 tng bc: vt cht, ch , quan nim, hnh vi.
+ Tng vt cht ca hin i ha l biu tng bao gm cc thnh qu v k thut
cng ngh, dch v, ... y l hin i ha din mo (b mt).
+ Tng ch : Bao gm t chc hnh chnh, qun l x nghip, pht lut, c cu
ti chnh , ch to gio dc ... . (cc nc cng nghip ha u sm thy rng, nu
khng c s m bo ca ch hin i m ch n thun hin i v vt cht th
khng bao gi thnh cng trong hin i ha t nc).
+ Tng quan nim hnh vi: L tng su ca hin i ha. y l biu hin v s
cn thit ca vic thit lp m hnh t tng.
+ Quan nim hnh vi hin i (nu khng thc hin chuyn bin con ngi
truyn thng sang con ngi hin i t trong tm l, t tng, phng php hnh vi,
thc s c th thch ng v thc y ch kinh t, chnh tr th hin i ha cht l
hu danh v thc. Hin i ha con ngi c thc hin theo 2 con ng chnh:
thamg ra vo hot ng thc tin ca s nghip HH v gio dc).
Mt s nh x hi hc khi qut nhng phm cht cn c c ca con ngi trong
thi hin i, l: Mu cu bin i, trng tri thc, t tin, ci m.
(Sc sn xut l nhn t khng ngng bin i, hin i ha sn xut phi ly tri
51

thc khoa hc hin i lm nn tng v chnh nh c hin i sn xut ca phm cht

con ngi hin i c bi dng. Song, nu ch da vo bn thn s pht trin sn
xut hin i hin i ha con ngi th rt chm, v th x hi t ra yu cu phi
o to nhanh chng, nhiu v trc thi i lp ngi hin i y chnh l ngha
ca gio dc).
Gio dc ng gp trc trp i vi vic bi dng tnh hin i cho con ngi
l do cc mi quan h trong ni dung, hnh thc ca qu trnh gio dc chi phi. Hot
ng gio dc l mt qu trnh vn ng t thp n cao mt cch lin tc v tri thc
v cc mui quan h, iu ny i hi hc sinh pht trin v tu tng, quan nim v
phng thc hnh vi mi - Chnh s bin i bn thn kinhg nhim cuc sng rn
luyn nn tng t cht tm l thch ng vi s thay i.
Ni dung phong ph ca gio dc cp ti s vn ng a dng ca t nhin,
x hi v con ngi, iu l cho nhn thc ca ngi hc c m rng, thng
thong, khng ch hiu bit cho hin ti ca c tng lai. Tri thc m mi ngi trp
nhn tr thnh th thut quan trng nht ginh c thnh qu c nhn v thnh qu
x hi.
K hoch l c trng ca con ngi hin i, n lin quan mt thit n thi
gian v hiu qu. Chnh i sng hc tp vi y p s an xen cc k hoch trc
mt v lu di (t mc tru ti ni dung , sp xp trnh t mn hc ... o to cho
con ngi kh nng k hoch ha hot ng).
Ngi c gio dc s c c thi ch ng trc trch nhim c giao,
iu to c s cho vic hnh thnh quan h ng n gia c nhn v tp th.
Trnh gio dc nng cao, tay ngh thnh thc l c s c s hng th cao,
s bnh ng c con ngi hin i hiu nh l s phn phi ph hp vi mc
vn c ca tr lc v tay ngh. iu ny to ra s khc bit gia ngi ny vi ngi
khc bng chnh s n lc v nng lc ca bn thn (s bt bnh ng ln nht trong
x hi l s co bng nng lc v s c hin ca mi ngi cho x hi).
Mt c trung ca x hi hu i l lu ng x hi gia tng v trnh chuyn
mn ha nng cao, ngnh ngh hc tn trng, gi tr ca ngh c hiu theo ngha
ca tnh hu dng cho cuc sng bn thn v x hi.
Quan h gia thy v tr trong nh trng hin i l quan h khng c s khc
bit v ng cp. iu ny rt c li cho vic hnh thnh lng tn trng v tnh t tn
ca con ngi.
Ni tm li, gio dc c tc dng khng th thay th trong vic bi dng tnh
hin i cho con ngi, nhng khng th ni c gio dc th nht nh tr thnh
con ngi hin i. Gio dc c th gip chuyn ha con ngi truyn thng thnh
con ngi hin i, nhng cng c th khin cho con ngi truyn thng thm c
chp. Nh trng c th tr thnh thin ng ca tr nhng cng c th tr thnh a
52

ngc ca tr.
2.4. L tnh ha: Vic x l cng vic theo php lut (theo l tr), trnh coi trng
rung ng tnh cm c nhn.
+ Dn ch ha: S tham gia ca nhn dn vo nhng lnh vc khc nhau ca i
sng x hi. Mi ngi c t do biu t t tng, khi c quan thc thi quyn lc
nn ly tru chun cao nht l ch ca ngi dn (dn bn).
+ Chuyn mn ha: Trong phn cng lao ng, phn nh chc nng ca cc n
v
+ Hin qu ha: L s thng nht gia cch thc thc hin v mc ch lm cho
vic u t t nht m kt qu thu c l nhiu nht. Hiu qu c c xt c v
kt qu vt cht v tinh thn.
+ Lu ng ha x hi (c hai hnh thc lu ng x hi: Lu ng h tr - theo
kiu con ng chu cha v lu ng cnh tranh - mi ngi da vo nng lc bn thn,
nm bt c hi thng trn theo nguyn vng. Trong x hi hin i, lu ng ha
da trn quan h ci m, t do, khng da trn ng cp x hi - th tc ha: i sng
x hi, i sng tinh thn ca nhn dn khng b cc quan nim tn gio, thn thnh
chi phi. Hng th c nhn, gi tr c nhn c coi l hp l, trng tri thc, trong l
tnh nhng phn i gio vin v ch ngha hnh thc ) .
3. Hin i ha ca bn thn gio dc.
3.1. Ph cp ha gio dc
Tip nhn gio dc hin i l c s cho vic hnh thnh quan nim v phng
thc hnh vi hin i. Ph cp gio dc l mt ch tru hin i ha, ng thi cng l
ng lc thc y hin i ha (nhn chung cc nc c trnh cng nghip ha,
cch mng cng nghip din ra sm cng l nhng nc ph cp gio dc bt u sm
- M: 1952 ; Anh: 1970 ; c: 1872 ; Php: 1882; Nht: 1886).
3.2. Khoa hc ha gio dc:
Khoa hc k thut hin nay l ng lc hu hiu nht thc y trn b x hi tri
thc khoa hc tr thnh ni dung chnh ca gio dc v theo hot ng gio dc
phi ly vic truyn th tri thc khoa hc l chnh yu. ng thi do s pht trin ca
KHKT khin cho phng php gio dc cng ngy cng c hin i ha.
3.3. Tinh thn khoa hc cng pht trin cng vi tri thc khoa hc. Tinh thn
khoa hc bao gm trong nh nh thi hoi nghi, ph phn, c sng to. Nh c tinh
thn khoa hc m con ngi c c thi nhn sinh tn trng ngi khc, k c
nhng kin bt ng.
3.4. Ch ha gio dc: L trin khai hot ng theo php lut vi trnh t r
rng, v trch nhim, quyn li, ngha v v li ch trong cng vic, m bo hiu qu
53

v s rng buc ln nhau trong cng vic. Php lut l hnh thc ti cao m ch
ha, l tnh ha, tnh kh bin tng i nh. Cc qui phm ch thng nht iu
trt hot ng gio dc phi va c tnh nguyn tc, nghim tc va c tnh mm do,
linh hot.
+ Tnh a dng ca gio dc.
3.5. Gio dc mun thch ng c vi i hi ca i sng x hi hin i cn
phi thot khi tnh n nht trn vo a dng (a dng v mc tru, ni dung, c
cu gio dc, hnh thc gio dc, phng php, ....).
3.6. Song, tnh a dng phi trong s thng nht v quan im, nh hng chnh
tr, iu trt v qui m, u t .... tng vi m ca nh nc.
Ni tm li, mc ch ng n ca gio dc khng th ch nhn v li ch kinh t
n thun. Gio dc hin i gp phn pht trin kinh t - x hi, song gio dc l mt
hot ng gip con ngi hiu c ngha v mc ch ca cuc sng ca mt cch
khoa hc, tn c cch sng ng n, do vy khng th ng nht hin i ha gio
dc vi k thut ha, kinh t ha.

54

MC LC
Trang
PHN II...................................................................................................................................... 2
T TNG GIO DC QUA CC THI I ..................................................................... 2
I. T TNG GIO DC TRONG X HI CHIM HU N L. ............................. 2
II.T TNG GIO DC TRONG X HI PHNG TY. ...................................... 3
1. c im kinh t x hi.................................................................................................. 3
2. c im chung ca gio dc phong kin Trung Hoa. .................................................. 4
3. Mt s t tng gio dc phong kin Trung Hoa. ......................................................... 4
III. H THNG GIO DC CA X HI PHONG KIN PHNG TY.................. 6
3. Gio dc ca lnh cha phong kin................................................................................ 7
IV. GIO DC TRONG THI K VN HA PHC HNG........................................ 7
V.GIO DC THI K TCH LY T BN. (Trc CMTS Php 1789). ................... 8
1.c im chung. .............................................................................................................. 8
2. Mt s nh gio dc tru biu. ....................................................................................... 8
VI. GIO DC T BN CH NGHA. (T 1798 n u th k XX)......................... 11
2. c im gio dc t bn t 1798-1917 bao gm: ...................................................... 11
3.Mt s nh gio dc tru biu. ...................................................................................... 11
VII. GIO DC THI K QUC CH NGHA TY U. (Cui th k XIX,
gia th k XX). ................................................................................................................... 13
VIII.Gio dc t gia th k XX cho ti nay.................................................................... 16
1.Tnh hnh th gii sau i chin th gii ln th 2 (1945) n nay............................... 16
2. c im ca tnh gio dc th gii nhng nm cui th k 20. ................................. 17
IX. Hc thuyt gio dc ca Cc Mc v F.ng ghen. ..................................................... 20
1. Hc thuyt gio dc Mc xt ra i nh l mt tt yu lch s. ................................... 20
2. Nhng t tng gio dc ca Mc v ng ghen.......................................................... 21
X. T tng gio dc ca V.I. Lnin (22/4/1870-20/1924) .............................................. 22
XI. T tng gio dc ca N.C. Crpxcaia (26/2/1969- 1939) ...................................... 23
XII. T tng gio dc ca A.C. Makarenko (1888 - 1939) - Nga................................... 24
PHN III .................................................................................................................................. 28
VN DNG QUAN IM GIO DC MC-LNIN VO XEM XT S PHT TRIN
GIO DC TRONG GIAI ON HIN NAY...................................................................... 28
BI 1: GI TR CA GIO DC................................................................................... 28
1.Cch nhn nhn gi tr ca gio dc i vi s pht trin lch s x hi ...................... 28
2. Cc gi tr c th ca gio dc...................................................................................... 28
BI 2: MC TIU CA GIO DC .............................................................................. 35
1. Mc tru gio dc nhng tng bc khc nhau u c chc nng chung l: .............. 35
BI 3: M HNH GIO DC ......................................................................................... 39
1. Khi nim: .................................................................................................................... 39
2.Thuyt m hnh gio dc. .............................................................................................. 39
3. Thuyt dao ng chu k "ng h qu lc" v m hnh gio dc................................ 43
BI 4: HIN I HA GIO DC ............................................................................... 50
1. Khi nim v hin i ha. ........................................................................................... 50

55