Ti liu thc hnh cho cc h chn nui b sa quy m nh ti Vit Nam

Qun l sinh sn
trong chn nui b sa

H Ni 2008

Bin son v xut bn

Chu trch nhim pht hnh

Ti liu thc hnh cho cc h chn nui b sa quy m nh ti Vit Nam

Qun l sinh sn
trong chn nui b sa
(Ti bn ln 2)

H Ni 2008

Li ni u
D n b sa Vit B (VBDP) vi mc tiu tng thu nhp cho h chn nui
b sa trn c s sn xut sa trong nc pht trin mt cch bn vng
ti 5 tnh d n l H Ni, H Ty, H Nam, Vnh Phc v Bc Ninh. D
n do B Nng nghip v Pht trin Nng thn (MARD) thc hin vi s
h tr k thut ca C quan Hp tc K thut B (BTC) t nm 2005
n 2009.
Tp hun chn nui b sa cho nng dn l mt trong nhng hot
ng chnh ca d n. D n s dng phng php o to cho tp
hun vin (TOT) nhm o to cho cc ch h trnh din tr thnh
cc tiu gio vin c s tp hun cho cc nhm h chn nui b
sa ti cc x d n. Cun sch Qun l sinh sn trong chn
nui b sa ch l mt trong nhng ti liu s c chuyn
cho cc h chn nui b sa, mi mt phn nh trong cun sch
ny lin quan n cc ch trong Thc hnh chn nui b
sa gii. Cun sch ny l ti liu b tr cho cc ti liu ging
dy c s dng trong qu trnh tp hun. Ton b cun
sch v ti liu ging dy c th c ti v t website ca
Ngnh sa Vit Nam: www.dairyvietnam.org.vn

Mc d mt s khi nim v ni dung cn kh tru tng i vi cc h chn

nui b sa, nhng c cc tc gi din gii ht sc n gin, ngn gn,
kt hp vi cc hnh nh sinh ng v d hiu to hng th cho ngi
c v iu quan trng nht l thuyt phc ngi chn nui lm theo hng
dn ca cun sch.
Chng ti chn thnh cm n nhng kin ng gp ca cc c gi cho ln
ti bn ny, c bit l TS. Nguyn Tn Anh v TS. Berend De Leeuw.
Nhn dp ny chng ti by t lng bit n v nh gi cao ti cc h chn
nui, cc cn b k thut - nhng ngi tp hun cc h chn nui lm
theo nhng ch dn ca cun sch ny.
Xin trn trng cm n!
Chng ti sn sng n nhn mi kin ng gp v cun sch ny!

CUN SCH NY C THC HIN DI S HP TC CA

D n b sa Vit B (VBDP)
F11, s 14 ng Thy Khu, Ty H, H Ni, Vit Nam
Tel:

(+84) 4 7 344 278

Fax:

(+84) 4 7 344 279

E-mail:

vbdairyproject@vnn.vn

Cc Chn Nui (DLP)

S 2, Ngc H, Ba nh, H Ni, Vit Nam
Tel:

(+84) 4 7 345 443

Fax:

(+84) 4 8 443 811 / (+84) 4 8 436 802

E-mail:

cn@mard.gov.vn

C quan hp tc k thut B ti H Ni (BTC H Ni)

F7 - F9, s 14 ng Thy Khu, Ty H, H Ni, Vit Nam
Tel:

(+84) 4 7 280 571

Fax:

(+84) 4 7 280 572

E-mail:

vietnam@btcctb.org

Din n Ngnh sa Vit Nam

F11, s 14 ng Thy Khu, Ty H, H Ni, Vit Nam
Tel:

(+84) 4 7 346 426

Fax:

(+84) 4 7 344 279

Email:

info@dairyvietnam.org.vn

Website: www.dairyvietnam.org.vn

www.nganhsuavn.org.vn

Tc gi: Raf Somers, Ng Tin Dng, Lu Vit Vin, Didier Tiberghien

Minh ha: ng c Tnh
Thit k: Cng ty Thit k v Qung co La Bn
T: (04) 269 6761

Mc lc

Chng 1 Tm quan trng ca qun l sinh sn..................................3

Chng 2 ng dc. ....................................................................................................9

Chng 3 Th tinh nhn to..............................................................................25

Chng 4 Cha v ..............................................................................................43

Chng 5 Qun l sinh sn.................................................................................61

V sao b sa phi sinh sn

B sa sinh sn ()
sa v b

Chng 1
Tm quan trng ca
qun l sinh sn

Chng 1: Tm quan trng ca qun l sinh sn

Chn nui b sa l kinh doanh

Thu nhp chnh trong chn nui b sa l t sa b

ng cong nng sut sa

N.sut sa
(kg/ngy)
nh sa

10

Thng cho sa

Biu 1: ng cong nng sut sa

B cho sa ngay sau khi , nng sut sa t cao nht t tun th 4 n
tun th 10 sau khi v s gim dn vo nhng thng tip theo
Nng sut sa trung bnh / ngy (cho c chu k) t cao nht khi b 1
la / nm (305 ngy vt sa + 60 ngy cn sa)
5

B 1: Trong 4 nm c 4 la (1 la / nm):
La 1: 4.000 kg/chu k, La 2: 4.200 kg/chu k, La 3: 4.100 kg/chu k, La 4:
4.000 kg/chu k.
Tng lng sa / 4 nm: 16.300 kg
Bnh qun / ngy = 16.300 / (4 x 365) = 11,16 kg/ngy

Ngy cho sa

Ngy cho sa

4.000 kg

Ngy cho sa

Cn sa

4.100 kg

Cn sa

4.200 kg

Cn sa

4.000 kg

Cn sa

Ngy cho sa

B 2: Trong 4 nm c 3 la:
La 1: 4.200 kg/chu k, La 2: 4.300 kg/chu k, La 3: 5.000 kg/chu k.
Tng lng sa / 4 nm: 13.500 kg

Ngy cho sa

4.300 kg
Ngy cho sa

5.000 kg

Cn sa

4.200 kg

Cn sa

Bnh qun / ngy = 13.500 / (4 x 365) = 9,25 kg/ngy

Cn sa

Chng 1: Tm quan trng ca qun l sinh sn

V d:

Ngy cho sa

4 nm
Nng sut sa bnh qun / ngy ca b 1 cao hn b 2 l 1,9 kg
6

 t c iu ny b sa cn phi c phi ging trong khong thi

gian 85 ngy sau khi . Tuy nhin, y l mt iu rt kh t c. Do vy
cc h chn nui b sa v Dn tinh vin nn phi hp vi nhau pht hin
ng dc v phi ging kp thi rt ngn khong cch gia 2 la ca
b
7

Chng 1: Tm quan trng ca qun l sinh sn

B sinh sn: 365 ngy

1 la l l tng

Chng 1: Tm quan trng ca qun l sinh sn

N.sut sa (kg/ngy)

Cn sa
(60 ngy)

Cho sa 305 ngy

0

85 ngy

10

11

12

thng

thi gian cha: 280 ngy

(Phi)

Khong cch gia 2 la : 365 ngy (l tng)

Biu 2: Khong cch gia 2 la

Ch : Khong cch gia 2 la c tnh bng khong cch
gia 2 ln sinh b, v c tnh theo ngy hoc theo thng.
Khong cch gia 2 la cng di - nng sut sa bnh qun / ngy cng thp
Thi gian cn sa cng di - thi gian nui b n m khng cho sn phm
cng lu
V vy rt ngn khong cch gia 2 la cc h chn nui phi:
- Chm sc b tt
- Pht hin b ng dc
- Gi Dn tinh vin phi ging kp thi
- Ghi chp s liu y
8

Chng 2
ng dc

ng dc l giai on b ci chp
nhn cho phi ging
ng dc ch xut hin b t v b
ci cha c cha
Thi gian ng dc t 6 - 30 gi
Chu k ng dc trung bnh khong
21 ngy, dao ng t 18 n 24 ngy

2. Nguyn nhn
B cha c cha, bung trng sn xut trng v cc hoc mn sinh dc
Theo chu k 21 ngy, trng chn rng thot ra khi bung trng. Trc khi
trng rng hoc mn c gii phng v l nguyn nhn xut hin ng
dc b
Ch : Hoc mn l cht do mt c quan trong c th tit ra. Khi
nhn c tn hiu, hoc mn c tit vo trong mu kch thch lm
tng hay gim mt hot ng c th no
11

Chng 2: ng dc

1. ng dc l g?

Chng 2: ng dc

3. Biu hin ca ng dc
pht hin b ng dc cc
h chn nui cn phi quan
st biu hin thay i b ci.
Trong qu trnh quan st
thng thy c nhng biu
hin nh sau:

- Thay i m h
- Thay i tp tnh

Quan st biu hin ng dc

Nhng biu hin thay i ca b ci

12

Chng 2: ng dc

Thay i m h b
m h sng, sung huyt, ,
bng t. Dch nhn chy ra c
th nhn thy

Quan st s thay i m h
ca b ci. Kim tra cn thn,
dng n soi pht hin
dch nhn trong m o chy
xung nn chung vo ban
m, c bit l khi thy dch
nhn bm vo ui v bu
v

Nu c dch nhn chy ra, nh

du b sng sm hm sau
kim tra li
Ch :
Phn bit dch nhn vi m
(dch vim c, ln cn, c
mi hi)

Khi cha b cng c th c

nhn thy dch nhn tit ra

13

m h sng, sung huyt, , bng t 3

Dch nhn chy xung nn chung vo ban m

Chng 2: ng dc

Thay i tp tnh
Quan st s thay i tp tnh
B ci ng dc thng c biu hin tm c hoc i theo con b khc. Do
pht hin b ng dc chng ta nn cho b vn ng t nht 30 pht vo
bui sng v 30 pht vo bui chiu. Nu cc h nui t b th c th chn th
kt hp vi n b ca cc h chn nui khc.

14

Chng 2: ng dc

Tn s xut hin ng dc
b ci

20

15

10

2:00
0:00

6:00
4:00

10:00
8:00

14:00
12:00

16:00

18:00
20:00

22:00

Thi gian
trong ngy

24:00

Biu 3: Tn s xut hin ng dc b ci

Ch : Tn s xut hin ng dc vo ban m nhiu hn ban

ngy (l do vn cha c bit). Vo ban m thng yn tnh,
nhit thp v n nh hn.
Do vy, pht hin ng dc tt b, cc h chn nui phi
quan st b vo bui sng sm, bui ti v ban m.
15

Chng 2: ng dc

Nhng biu hin thay i tp tnh:

Ku rng
Bn chn
i u hoc nh li con
khc
T chi tip xc vi b khc

Ngi m h hoc nc tiu con

khc
i vng quanh v chn cm ln
lng b khc
Nhy ln nhng con khc
Cho nhng con b khc nhy
ln (chu c)
B n t v lng sa gim
Thng i rt

1 Th ph ph
2 Phn khch

16

Chng 2: ng dc

6
i rt 3
Ku rng 4

C tuyt nhng con khc n g gm, khng chp nhn con khc nhy ln
lng hoc chng i li nhng con c nh nhy ln n

17

Chng 2: ng dc

Ch : B ng
yn cho con
khc nhy ln
chc chn l con
b ang ng
dc (chu c)

Ngi m h con khc

C b ci khc tm n nhy
hoc nhy ln lng con b khc

B km n hn ngy thng v nng sut sa gim

18

Chng 2: ng dc

Kt thc qu trnh ng dc
Khi kt thc qu trnh ng dc, mu c
th xut hin m h b 1
B tr li trng thi bnh thng 2
m h tr li bnh thng, cc np nhn
nh mu nht xut hin nh lc khng
ng dc 3
1

2
19

Chng 2: ng dc

4. Pht hin ng dc
pht hin ng dc chnh xc v kp thi, cc h chn nui phi thng
xuyn:
Quan st cc biu hin pht hin ng dc
- Thay i m h 1
- Thay i tp tnh 2
Ghi chp cc biu hin quan st c
Kim tra s ghi chp xc nh thi gian b ng dc (Theo chu k ng
dc t 18 - 24 ngy)

2
20

Ghi chp y s liu vo s ghi

chp ti h

Cc h c th chn cc cch ghi chp sau:

- Ghi ln bng treo ti chung b (sau ghi vo s ghi chp)
- Ghi vo h s c th b (mi con 1 h s)
- Ghi vo s ghi chp ng dc v sinh sn (theo n)
S dng h thng ghi chp no khng quan trng, nhng cc h phi
bit khi no b nh mnh ng dc!

21

Chng 2: ng dc

Chng ta cn phi lm g khi pht hin b ng dc?

Chng 2: ng dc

Bo ngay cho Dn tinh vin

1 Pht hin thy b ng dc

2 Bo Dn tinh vin
2
22

Khng rng trng +

khng ng dc

Quan st khng
thy ng dc

C rng trng +
khng ng dc

C ng dc,
nhng khng thy
biu hin hoc
khng bo

1. B khng ng dc:
A Khng rng trng v khng ng dc

U nang bung trng

C quan sinh sn b vim nhim

B va mi , chu k ng dc cha bt u tr li

23

Chng 2: ng dc

Nguyn nhn b khng ng dc

Chng 2: ng dc

Mt cn bng hoc mn do
- Thiu dinh dng
- Stress nhit

Nui dng khng hp l nh hng n nng

sut sa v th trng ca b

B ang c cha
B ng dc ngm (c xy ra qu trnh rng trng nhng khng biu hin ng
dc ra ngoi). ng dc ngm thng xut hin chu k u sau khi .

2. B c ng dc:

Nng dn khng pht hin ra

- Khng bit pht hin ng dc
- Thi gian ng dc ngn (< 6 gi) v vo ban m
C pht hin ng dc b, khng ghi chp v qun

24

Chng 3
Th tinh nhn to

Th tinh nhn to (AI) cho b l k thut s dng cc dng c chuyn dng

a tinh dch b c vo t cung b ci ti thi im b ng dc lm cho b
c cha

27

Chng 3: Th tinh nhn to

Khi nim th tinh nhn to

Chng 3: Th tinh nhn to

Li ch ca th tinh nhn to
Cho php chn b c c cht lng cao phi ging
Hn ch ly truyn bnh sinh sn
Gim chi ph v ri ro nui b c ti tri

Th tinh nhn to
Cht lng b v tinh c kim
tra
Tinh ng lnh ca 1 b c c
th phi ging cho hng chc
ngn b ci / nm
Tinh ng lnh c th d tr
trong nhiu nm v d dng vn
chuyn i mi ni
C th s dng tinh ca b c
xa hoc cht phi
1

1 D dng vn chuyn tinh ng lnh i mi ni

28

Chng 3: Th tinh nhn to

Nhy trc tip

B c pht hin ng dc rt tt
Cht lng tinh dch tt hn
1 b c ch phi cho 1 b ci mt ln

Th tinh nhn to nh
th no?
3

Khai thc tinh

B c kho mnh, c sc
chng chu bnh tt
C nng sut cao
Tim nng di truyn tt

Nhy trc tip

Khai thc tinh

29

Chng 3: Th tinh nhn to

Kim tra (nh gi) cht lng tinh

Lng tinh xut V (ml)
Hot lc A (%)
Nng C (tr/ml)
T l tinh trng k hnh

Pha ch v bo qun
Pha long tinh
ng vo cng r
Lm lnh
Bo qun trong Ni t lng (-196oC)

Vn chuyn tinh ng lnh n ni

phi ging

30

31

Chng 3: Th tinh nhn to

Phi c i ng Dn tinh vin lnh ngh ( qua o to)

Chng 3: Th tinh nhn to

La chn tinh phi ging

Ci thin tnh nng di truyn

Tinh cng r c gii ng v lm m trc khi phi ging

Khi b ci ng dc, Dn tinh vin a tinh vo t cung ca b bng nhng dng c

chuyn dng

32

Th tinh nhn to cho b khi b

ng dc

Lu :
Cng vic kh nht trong th tinh nhn to l xc nh thi
im phi ging (xem chng 2: Pht hin ng dc). Sau khi
phi ging (th tinh nhn to hay nhy trc tip) b ci s c
cha nu tinh trng i vo ng v tr ti thi im thch hp

33

T 10 - 12 gi sau khi kt thc qu trnh ng dc trng s

rng v n c th tn ti t 6 - 12 gi. Tinh trng c th sng
24 gi trong t cung ca b, do nn p dng quy lut
sng - chiu

Chng 3: Th tinh nhn to

Khi no th phi ging cho b bng

th tinh nhn to?

Chng 3: Th tinh nhn to

Xc nh thi im phi ging

Bt u ng dc
8 gi (0 - 24h)

Chu c
16 gi (3 - 30h)

Th tinh nhn to
Phi ging trc tip

6
Qu sm
Qu
sm

Cui ng dc
8 gi (2 - 24h)

12
Tt
Rt tt

18
Rt tt

24 gi
Tt

Qu mun

Qu mun

Biu 4: Thi gian th tinh nhn to hoc phi ging trc tip cho b sa ng dc
34

B ng dc bui sng

dn tinh vo bui chiu

B ng dc bui chiu

dn tinh vo sng hm sau

Ch : Nu b c phi ging ngy hm trc m hm sau

vn ng dc phi phi li

35

Chng 3: Th tinh nhn to

p dng quy lut sng chiu

Chng 3: Th tinh nhn to

Ghi chp s liu

Ch h v Dn tinh vin phi ghi chp s liu d bo thi gian ng dc,
phi ging vo thi im thch hp v quyt nh nn chn tinh no phi
cho b

H chn nui v Dn tinh vin phi ghi chp nhng g?

H chn nui: ghi r biu hin ng dc ca b trong s ghi chp s liu
S ghi chp s liu
STT

S tai

Ngy ng dc

Biu hin

Ln ng dc k tip

Ghi ch

Dn tinh vin: cn phi ghi chp y s liu vo h s tri v h s ca Dn

tinh vin:
S hiu b (s tai)
Ngy ng dc
Ngy phi ging
S hiu tinh
Ngy khm thai
Ln ng dc k tip

36

37

Phi ging
Khm thai
S hiu Ngy phi Ngy ng Khm thai qua
tinh
ging
dc k tip
trc trng
BD 5111
19/5
5-11/06
24/8
...
...
...
...

Chng 3: Th tinh nhn to

ng dc
Ngy ng
S tai
dc
DAG6468
18/5
...
...

Chng 3: Th tinh nhn to

Nguyn nhn t l th thai thp

Trong thc t, k c khi pht hin ng dc v phi ging kp thi, nhng t l
th thai khng th t 100% (t l TTNT ln 1 c cha < 60 %; t l phi ging trc
tip c cha l 80%). Thm ch ti mt s h chn nui gii, s ln phi ging / ln
c cha trung bnh t 1,7 - 2,5 ln.
V d
Trong mt tri chn nui, ngi ta phi ging
30 ln cho 15 b sa trong 1 nm
15 b sa hin ang c cha, c ngha l s
ln phi/b l 30/15 = 2 ln, t l th thai l
15/30 = 0,5 (50%)
Nguyn nhn dn n t l th thai thp:
Phi ging khng kp thi
- Phi ging qu sm hoc qu mun
- B ng dc khng c phi ging
- Phi ging cho b khng ng dc
Ch : T l th thai b t thng cao hn

38

Tay ngh ca Dn tinh vin km

39

Chng 3: Th tinh nhn to

Cht lng tinh km do bo qun khng ng k thut

Chng 3: Th tinh nhn to

Do bn thn b
- B bnh sinh sn
- Ri lon hoc mn
- Tc ng dn trng
- Khim khuyt b phn sinh dc
- Thai cht non (b c cha nhng thai b cht giai on u ca s pht
trin)

t c t l th thai cao
Ch h chn nui b sa v Dn tinh vin cn phi thc hin tt cng vic
ca mnh.

40

Chng 3: Th tinh nhn to

Ch h:
Thc hin tt vic qun l n b
sa bao gm:

- thc n v nc ung
- V sinh vt sa v mi trng
- i x thn thin vi b sa
- Chng nng cho b
- nh sng trong chung
2

Pht hin b ng dc v gi Dn
tinh vin kp thi

Dn tinh vin:
- Tay ngh cao
- Bo qun tinh tt
- Phi ging ng thi im

41

Cung cp y thc n cho b

Chng nng cho b

Chng 4
Cha v

Chng 4: Cha v

1. Kim tra b c cha

C 2 cch kim tra b c cha hay khng l:
Kim tra ng dc: Nu b khng ng dc li 18 - 24 ngy sau khi phi tinh
Khm thai qua trc trng: 65 - 70 ngy sau khi phi tinh (Dn tinh vin c tay
ngh cao c th khm thai sau 45 ngy)

Khng c biu hin ng dc

Ch h nn quan st k biu hin ca b t khi phi tinh cho n 18 - 24
ngy. Nu b c cha th s khng c biu hin ng dc
C ng dc
Phi li
B c phi
tinh

Sau 18 - 24 ngy

Kim tra ng
dc?

Khng ng dc

45

C th b
c cha

Chng 4: Cha v

Nu khng c biu hin ng dc 60 ngy sau khi phi ging, b ci c th

c thai
Tuy nhin, c th b khng c biu hin ng dc (xem trang 23, 24)

Khm thai (Khm qua trc trng)

Khm thai qua trc trng ca b ch do cn b k thut thc hin (Dn tinh
vin hoc Bc s th y). Thi k u mang thai c th khm thai qua trc trng
nhng khng chnh xc, 70 ngy sau khi phi ging cn b k thut c th
khm thai qua trc trng vi chnh xc rt cao.

46

Phi cht giai on u

Chng ta khng th quan st c nhng b s ng dc tr li
Sy thai: sy thai l s thi loi nhng bo thai ra ngoi c th. T l b sy thai
chim khong 3 - 5 %, nguyn nhn chnh l:
Mc bnh truyn nhim
Phi ging khi b c cha
Chn thng c hc
B n phi thc n c cha c t hoc nm mc
Dn tinh vin

Phi ging cho b c cha

Sy thai

Ch : Trong mt s trng hp, nguyn nhn sy thai khng

r rng

Thi gian mang thai

B mang thai trung bnh 280 ngy (dao
ng t 270 - 290 ngy). Trong thi gian
mang thai b khng ng dc
47

Chng 4: Cha v

Thai cht lu:

Chng 4: Cha v

B
l qu trnh thai v nhau thai c y ra ngoi

48

Bu v vi nm v to, cng ra v tit sa non ng u mi nm v to

thnh nhng git sp

St mng, m h sng nim dch chy di.

- Nt nim dch c t cung (m dn) nho, long v chy ra ngoi
- B s sau vi gi khi c t cung m hon ton

49

Chng 4: Cha v

Biu hin sp

Chng 4: Cha v

Ngi thai bnh thng

NGOI THAI
BNH THNG

Doc au sap

Doc uoi sap

Qu trnh : c chia lm 3 giai on

1. Thi k m c t cung:
2 - 3 gi i vi b ci sinh sn

4 - 6 gi i vi b ci t

2. Thi k (s thai)

Thai c y qua c t cung v i vo m

o. Giai on ny thai vn nm trong bc
thai, khi bc i v ra v phn u ca thai ra
trc v phn cn li ca thai nh sc p
ca chn sau y ra ngoi (2 - 10 gi)

Ch : Mt sai st hay gp phi l chng ta c gng tr gip ko

chn trc ca thai ra ngoi, iu ny l khng cn thit i vi
trng hp bnh thng
50

Chng 4: Cha v

3. Thi k s nhau
Sau khi b , t cung co bp y nhau
thai ra ngoi, thi gian trung bnh khong
sau 5 - 6 gi th nhau thai c y ra
ngoi 3

Nu sau 12 gi m nhau thai vn cha c

y ra ngoi th phi gi Bc s th y ngay
4 5

Ch : Rt nhiu h chn nui

t chi phi ging cho b 10 60 ngy sau khi b (v giai
on ny b ang cho nng
sut sa rt cao). y l mt
trong nhng sai lm ln nht
ca cc h chn nui. chn
nui b sa t hiu qu cao
nht, b phi 1 la / nm
Phi ging v c cha khng
nh hng n nng sut sa
ca b
51

Chng 4: Cha v

Sau
T cung co li v phc hi c v mt hnh thi v sinh l
Bung trng c th tr li hot ng bnh thng sm nht l 15 ngy sau
khi , b vn cha c biu hin ng dc ra ngoi (ng dc thm lng)
C khong 90% b ci ng dc t nht 1 ln trong vng 60 ngy sau khi
Lu : Phi ging ln 1 cho b nn c tin hnh 40 - 60 ngy sau khi

Mt s trc trc sau khi

1. Trng hp kh
Kinh nghim v phn on l rt cn thit quyt nh can thip khi b .
Sau 1 n 2 gi rn m khng thy xut hin 2 chn trc ca thai v b c
du hiu kit sc th bin php can thip l cn thit.
Nu ch h khng c kinh nghim x l trong trng hp b kh
ngay cho cn b k thut can thip.

Bo

a. Nguyn nhn b kh
B m rn qu yu
Thai qu to
Ngi thai bt thng gy kh
Thai cht lu
52

Chng 4: Cha v

b. Cch gii quyt: mi cn b th y can thip

Khi can thip
- Ra sch, st trng tay v m o b.
- V trng dng c th y.
- Kim tra v tr ca ngi thai trc khi can thip v ko thai ra ngoi. Khi .

Ra sch, st trng tay v m o b

V trng dng c th y
Kim tra v
ko thai ra phi kt hp vi nhp rn ca b

NGOI THAI
BAT THNG

Bn chn u sp

53

Hai chn trc trn sp

Chng 4: Cha v
Chn trc phi u nga

Chn trc tri u sp

Mng sp

Chn trc gp u sp

NGOI THAI
BAT THNG

Hai chn trc ngc sp

Lng
54

Chng 4: Cha v

2. St nhau:
Chim 5 - 10 % v xut hin ch yu
cc ca kh
Khi b b st nhau: Cc h nn gi
bc s th y n can thip v iu tr
- Khng nn bc nhau thai v d gy .
- S dng cc loi thuc chng .

Khng nn bc nhau thai v d gy 1

tn thng n t cung
nhim trng v kch thch s co
bp ca t cung

S dng cc loi thuc chng

Nn phng trnh l chnh

- V sinh trong qu trnh .
- Nui dng hp l trong thi gian .
- Cho b vn ng thng xuyn.

V sinh trong qu trnh

cn sa

Nui dng hp l trong thi gian

Cho b vn ng thng xuyn
2

55

Chng 4: Cha v

3. Vim nhim c quan sinh sn

Nguyn nhn: do vi khun gy nn.
Triu chng v biu hin ca bnh
Dch m t trong m o chy ra, hin
tng ny ko di khong 15 ngy
sau khi v n bin i t dng
nc trong sang mu , thm ch
mu nu hoc xanh. Trong thi gian
ny n khng c mi v cha c biu
hin r rng

B nh mnh b vim c t
cung ri, phi i gi bc s
th y thi

Khong 10% s b b st trong cc

trng hp ny
B khng n
Khng ng dy c

Vim nhim c quan sinh sn c th

dn n v sinh

Bo ngay cho cn b th y bit

56

Trnh ngt cho b sau khi sinh

Lau sch cht nhn
mm v mi
nc lnh vo u b
Dc ngc b nu cn
thit
Dng b ngi xm
kch thch vng ngc v
d dng nut vo
Lt b t bn ny sang
bn kia cho cht nhn
trong c quan h hp
chy ra ngoi

St trng cung rn
Dng tay vut cho mu chy ra v dng bng gc bng cung rn
S dng dung dch Iodine (7%) st trng
2 ngy sau khi sinh, kim tra cung rn xem c b nhim trng khng (au,
sng)
Gi cho cn b th y khi cn thit

57

Chng 4: Cha v

Chm sc b mi sinh

Chng 4: Cha v

B sa u
Sa u cha rt nhiu khng th gip
xy dng ln c ch min dch chng
li bnh tt

B con phi c b sa u ngay, cng

sm cng tt v chm nht l 1 gi sau
khi
D mi kh ca b con sau khi c
dung tch < 1.5 lt. Do vy, mi ln cho
b n khng qu 1.5 kg sa u
trnh b b a chy

Lng sa u cho b ung bng 10%

khi lng s sinh
Nhit sa u rt l quan trng. Do
vt sa phi cho b ung ngay

Ch :
Sa u b b khng ht nn d tr v bo qun trong t
lnh trong vng 1 tun. Trc khi s dng, hm nng cch
thy (39OC)
Nu un trc tip protein s b phn hy

58

Chng 4: Cha v

Khng nn cho b cng vi b

m

B c nui ring ti chung

ring bit v m bo lun sch
s, kh ro

nh s tai ngay sau khi sinh

Kh sng b sau 20 - 30 ngy
Ct b nm v tha

59

Chng 5
Qun l sinh sn

Chng 5: Qun l sinh sn

m bo qun l tt sinh sn b sa
phi c s phi hp rt cht ch gia nhng
ngi chn nui v cn b k thut.
Ch h:
p dng thc hnh chn nui b sa gii
Pht hin ng dc kp thi
Gi Dn tinh vin v cn b th y n
kp thi

Dn tinh vin:
Tay ngh tt
Tinh phi c cht lng cao
Tinh phi c bo qun tt
Nu m bo c cc yu t trn th c
12 - 13 thng b s cho ta 1 b
2

63

Chm sc b tt

Cn b k thut kim tra

Chng 5: Qun l sinh sn

B c biu hin v d pht hin ng dc khi:

Khng c bnh, c bit l bnh sinh sn
Khng b chn thng
Khng b stress (bao gm c stress
nhit)
Thc n y v cn i

Khng b trc trc khi

c vn ng thng xuyn
Vit Nam:
B b stress nhit
Thc n cho b sa khng cn i v
dinh dng

B rt hay b mc bnh
B b nht thng xuyn trong
chung
Nhng con b nh vy rt
kh pht hin ng dc v phi
ging c cha

1 B khe mnh
2 B c vn ng
3 B b stress nhit
64

Trong iu kin nng v m, b HF c

biu hin ng dc km hn
l
nguyn nhn dn n khong cch
gia 2 la di
Nhng khu vc nh Lm ng v Mc
Chu nui b HF ph hp hn

1 B F1
2 B F2
3 B F3
4 B thun HF

65

Chng 5: Qun l sinh sn

Nui b sa c t l mu > 90% HF (HF,

F4, F5...) l rt kh hu ht tt c cc
vng ti Vit Nam. Nhng ging b ny
d b stress nhit hn ging b F1 (50%
HF) v F2 (75% HF)

Chng 5: Qun l sinh sn

Mt s ch tiu sinh l sinh sn

Ch tiu

n v

L tng

Tui la u

thng

< 24

> 30

Khong cch 2 la

thng

< 12

>14

ng dc li sau khi

ngy

< 40

> 60

S ln phi ging c cha

ln

< 1.7

> 2.5

Thi gian cn sa

ngy

50 - 60

< 45 hoc > 70

Khong cch t lc n lc th thai

ngy

< 85

>140

Khong cch 2 la trung bnh

thng

< 12

> 14

ng dc li sau khi

ngy

< 40

> 60

Phi ging li sau khi

ngy

< 45

> 60

B ng dc li trong vng 60 ngy sau

90

< 90

S ln phi ging c cha

ln

< 1,7

> 2.5

T l b t phi ging c cha ln 1

> 65

< 60

T l b ci sa phi ging c cha ln 1

> 50

< 40

T l b ci phi phi ging ln 3

< 10

> 10

Thi gian cn sa

ngy

50 - 60

< 45 hoc > 70

Khong cch t lc n lc th thai k tip ngy

85 - 110

> 140

S b c khong cch lc n ln th thai

<10

> 15

Gii hn

C th

Ch tiu n

k tip >120 ngy

66

Ghi chp s liu l mt yu cu m

cc h chn nui phi thc hin nhm
cung cp nhng thng tin b ch cho
chnh h chn nui v cc cn b k
thut.

Cc h phi ghi chp s liu vo s

ghi chp v h s c th b.
Nu ch h v cn b k thut ghi
chp y s liu v sinh sn, th
vic nh gi trang tri v qun l
sinh sn s rt d dng. ng thi xc
nh c kh khn gp phi v tm
cc gii php khc phc.

1 Ghi ln bng treo ti chung

2 Ghi vo s ghi chp s liu
3 H s tri
67

Chng 5: Qun l sinh sn

Tm quan trng ca ghi chp

s liu

Chng 5: Qun l sinh sn

Ghi chp s liu y cho php:

Xc nh c khi no b ng dc v
Xc nh c ngy cn cn sa
Tnh ton c cc ch tiu k thut
Cc ch tiu kinh t k thut ca n b nn c p dng ti cc trang tri, cp
huyn, cp tnh hoc cho ton b n b ti vng m Dn tinh vin qun l.
Mt s ch tiu sinh sn cn c tnh cho:
Tng h
Tng vng
Tng Dn tinh vin
Mt s ch tiu quan trng:
i vi b t: Tui la u l tng < 24 thng nhng khng qu 30 thng,
do vy h chn nui phi:
Pht hin ng dc v phi ging cho b t 12 thng tui
Ch phi ging cho b t khi khi lng t t nht 350 kg
i vi b sinh sn: Khong cch la v phi ging
Phi ging ln 1: L tng l trc 45 ngy nhng khng qu 60 ngy sau khi
Khong cch t lc n ln th thai k tip: L tng l trc 85 ngy
nhng khng qu 140 ngy sau khi

68

69

Khng

Chng 5: Qun l sinh sn

Rt tt, b nh
ti c cha

B ny c phi ging
ngy 12/03. Hm nay l
ngy 5/04, khng bit b
c ng dc li khng?

In ..... cun kh 20 x 20cm theo giy php xut bn s: ..........