Professional Documents
Culture Documents
H Ni - 2002
Hi sc cp cu
gio trnh ging dy ca hc vin qun y
b mn hi
schi sc
b mn
hc vin qun y
B mn Hi sc cp cu
hi sc cp cu
gio trnh ging dy ca hc vin qun y
H Ni - 2002
Li gii thiu
huyn ngnh Hi sc cp cu ngy nay v ang pht trin
Cmnh
trn th gii cng nh Vit Nam. Nh tin b ca chuyn
ngnh Hi sc cp cu thc y, hu thun cho cc chuyn
ngnh ngoi khoa, ni khoa, c hc, truyn nhim, sn khoa, nhi
khoa... v chuyn khoa k thut cao nh ghp cc c quan.
B mn Hi sc cp cu - Hc vin Qun y mi thnh lp do vy
nhu cu v gio trnh, ti liu tham kho chuyn ngnh l vn
mang tnh cp thit.
Gio trnh do TS: Tt Cng ch bin cng gio vin trong B
mn Hi sc cp cu - Hc vin Qun y kt hp vi mt s chuyn
vin HSCC trong Qun i v b mn HSCC ca trng i hc y
khoa - H Ni bin son.
Tp gio trnh Hi sc cp cu gm 6 chng: tun hon - h hp thn - ni tit - ri lon nc in gii, cn bng kim toan - ng c cp,
trong c nhng vn mi nh: hi chng suy h hp cp tin trin
(ARDS), ghp thn, tch huyt tng v cht no vv... Cc bi vit u
cp nht kin thc mi, c bn v h thng. Gio trnh ny ginh cho
sinh vin y khoa, cn b sau i hc, c bit cho bc s chuyn ngnh
HSCC hc tp v tham kho.
Xin trn trng gii thiu vi bn c cun gio trnh Hi sc
cp cu v mong nhn c kin qu bu ng gp gio trnh
tip tc c hon thin.
Chng ti chn thnh cm n cc tc gi cng s hp tc gip
ca ban bin tp, nh xut bn, nh in v cc bn ng nghip cun
sch n vi bn c.
Gim c Hc Vin Qun Y
Li ni u
nhng thp k qua v c bit nhng nm gn y chuyn
T rong
ngnh HSCC pht trin mnh m c v phng tin hin i
cng nh k thut chuyn ngnh. Ngoi trung tm Hi sc cp
cu chung cn c nhng n v cp cu hi sc chuyn su v
mch vnh, h hp, thn kinh s no, ng c vv...
Vai tr ca cp cu l cc k quan trng v tip cn bnh
nhn ngay t u vi mi loi tai nn, bnh l cp tnh e do
n chc phn sng ca c th. Nu khng cp cu ban u
tt th nhiu trng hp t vong trc khi vo vin. Cp cu
sm ng k thut, hi sc tt v phi hp vi cc chuyn khoa
iu tr ton din s tr li cuc sng v sc kho hon ho cho
ngi bnh.
Gio trnh Hi sc cp cu gm 19 bi cp nhng
vn thit yu trong cp cu - Hi sc c bn, h thng, hin
i cp nht vi nhiu ti liu tham kho t nm 1998 n nm
2001 s gip ch cho sinh vin y khoa v cc cn b sau i
hc hc tp v tham kho.
Mc d cc tc gi ht sc c gng, song cun sch
khng trnh khi nhng thiu st. Rt mong bn c gp kin
gio trnh c b sung v hon chnh trong ln in sau.
Cc tc gi
Gio trnh - hi sc cp cu
Gio trnh ging dy ca hc vin qun y
Mc lc
Trang
Chng I: Tun hon
- Hi sinh tim phi no.
- Thuc vn mch v cng tim dng trong Hi sc cp cu.
- Sc chn thng.
- Sc nhim khun.
- Cht no.
Chng II: H hp
- Suy h hp cp.
- Ph phi cp.
- Suy h hp cp tin trin (ARDS).
- Nhim khun phi ph qun bnh vin trong khoa Hi sc cp cu.
Chng III: Thn
- Suy thn cp.
- Ghp tng-ghp thn. Theo di v iu tr sau ghp.
Chng IV: Ni tit
- Cp cu v iu tr cn nhim c Hormon gip kch pht sau phu thut.
- Cp cu v iu tr cn nhc c nng gy suy h hp cp.
- Tch huyt tng (Plasmapheresis).
Chng V: Ri lon nc in gii, cn bng kim toan
- iu chnh nc - in gii.
- Cn bng kim toan.
Chng VI: Ng c cp
- Nguyn tc cp cu iu tr ng c cp.
- Cp cu iu tr mt s ng c cp thng gp.
Chng VII: Chn thng s no nng
- Theo di v iu tr cc bnh nhn chn thng s no.
- Ti liu tham kho
11
11
32
48
60
75
79
79
93
98
105
113
113
122
135
135
141
151
157
157
170
175
175
187
199
199
214
Chng I
Tun hon
hi sinh tim - phi - no
(Cardiopulmonary - cerebral resuscitation)
Tt Cng
L Nam Hng
1. i cng.
Ngng tim - phi (cardiopulmonary arrest) l hu qu cui cng ca rt nhiu
nguyn nhn v bnh l khc nhau v thng dn n t vong. Ngng tim - phi
c th xy ra t ngt mi ni trong v ngoi bnh vin, thm ch ngay trong
phng m, phng hi sc.
Cp cu ngng tim - phi phi rt khn trng ng k thut, trch nhim v
kin tr vi mt phc ph hp mi c th cu sng bnh nhn. Theo bo co
ca hi gy m Th gii (WFSA) nm 1988 th gn 50% bnh nhn ngng tim phi c cp cu lm cho tim p li song mt na trong s ny cht mc d
c a vo bnh vin. S cn li b tn thng no dn ti t vong l t 10 n
30%. Nh vy ch khong di 10% s bnh nhn ngng tim phi c th c
cp cu v iu tr thnh cng khi ra vin. Chnh v vy m phi hi sinh tim phi - no (CPCR) mi c th tr bnh nhn v cuc sng bnh thng c.
Trong nhng nm gn y Hip hi tim mch Hoa K (AHA), Hi hi sc Chu
u (ERC)- u ban quc t v hi sinh (ILCOR)- Hi gy m th gii (WFSA)
thng nht a ra phc cp cu ngng tim - phi (tp ch gy m th gii s 101999) v tp ch quc t v iu tr tch cc nm 1999; 2000 v s ma xun nm
2001 hng dn phc cp cu hi sinh tim - phi - no, lm ti liu c bn cho
iu tr v ging dy hin nay: bao gm 3 phn khng th tch ri l:
- Hi sc tim - phi c bn (basic life support): vi 3 bc a-b-c.
- H tr cc chc nng sng bng bin php tin tin hay hi sc tim - phi
chuyn su (advanced life support).
- Duy tr cc chc nng sng v hi sinh no cng vi iu tr ton din
(prolonged life support).
nghin cu ngi th hiu qu huyt ng khi p tim ngoi lng ngc l rt thay
i. p tim ngoi lng ngc rt ng cng ch t 20 - 30% lu lng bnh thng
ca tim, do gim rt nghim trng tun hon cc c quan, c bit l tun
hon vnh (y l iu ct yu to nn s hi phc ca hot ng tim) hoc l
tun hon no (iu quyt nh c bn cho tin lng v thn kinh). nh ca p
lc ng mch khi p tim ngoi lng ngc him khi vt qu 70mmHg. Nh vy
tun hon ca p tim ngoi lng ngc l khng , mong manh v khng th snh
c vi b p c hiu qu ca tun hon t nhin. Da trn cc l lun ny
c rt nhiu ci tin k thut c xut nhm ci thin hiu lc ca hi sinh
tim - phi.
* Cc th nghim ca p tim ngoi lng ngc:
+ Tng lc v tn s p tim chun:
Trn thc nghim, lu lng tim c ci thin bi s tng lc p. ngi lc
p tt nht l lm lng ngc ln xung c t 4 - 5 cm. Ngc li tc
dng ca tng tn s p tim th t hiu qu hn: tn s trn 120l/pht khng lm
ci thin lu lng tim. Ni chung tn s p c quy nh khong 80 - 100l/pht
s m bo lu lng tim tt nht v cho 2 t l cn xng gia thi gian p v
gin l khong 50%.
+ p tim bng dng c:
c gng ci thin k thut v tn s u n ca p tim ngoi lng ngc,
ngi ta ch ra nhiu thit b p tim. Ni ting nht l Thumper c cu to
vi 1 piston hi do p lc ca bnh oxy cung cp. Lc p v nng lng ngc c
to ra nh piston v c th iu chnh ln ca piston ny d dng. My c
ci t chng trnh c 5 ln p s c thi gian tng xng cho 2 ln thi
vo chm ca my th. Tn s p 80 - 90l/pht. Mc d vy hiu qu lm sng
ca kiu my ny ch t c i vi mt vi loi bnh nhn. My t ra rt hu
ch cho nhng trng hp phi hi sinh tim phi ko di v trong cc m hnh
thc nghim.
+ p tim v thi ng nhp:
K thut c a ra sau nhng nm 1980, ngi ta tin hnh thi kh vo
trong phi cng lc vi p lng ngc, bng cch lm tng p lc trong lng
ngc. Thc nghim trn ng vt cho thy k thut ny lm tng lu lng mu
no. Trn lm sng, k thut ny i hi bnh nhn phi c t ni kh qun
(NKQ) v thng kh phi nhn to bng my. Tuy nhin theo Kirsher khi p dng
phng thc ny cho nhng bnh nhn c hi sinh ngoi bnh vin khng thy
c ci thin thi gian sng d. Trn thc t n l c s ngi ta chp nhn hin
tng khng ng nhp gia my th v p tim ngoi lng ngc.
+ p bng ngt qung:
K thut ny p bng phi hp khi gin lng ngc trong p tim ngoi lng
ngc nhm mc ch lm tng dng mu tnh mch tr v v cng lc lm
tng p lc quai ng mch ch, u tin tun hon khu vc na trn ca c th.
p bng ngt qung c p dng trn ngi bi Sack v cng s trong cc
trng hp hi sc ngng tim t ngt bnh vin. Cc tc gi thy s ci
thin ng k tin lng ca bnh nhn. Tuy nhin phi ghi nhn rng, trn lm
- Khng th p tim ngoi lng ngc (bin dng lng ngc hoc kh ph
thng nng).
- p tim ngoi lng ngc 5-10 pht m khng kt qu th tu theo kinh
nghim v iu kin ca tng ni, tng thy thuc m quyt nh cho hp l.
* K thut:
t NKQ th my p lc dng ngt qung (IPPV) hoc vi PEEP (p lc
dng cui th th ra). Rch da khoang lin sn 4 hoc 5 bn tri, ct c lin
sn bng ko Mayor (trnh b mch thn kinh lin sn), m rng lin sn.
Bp tim ngay khng cn m mng ngoi tim, bp khong 1ln/giy. Ngi thy
thuc ng bn tri bnh nhn, t bn tay bn tri pha sau tht tri, tay kia
pha trc tht phi, trong khi bp tim trnh bp tm nh, nu khng nhn r tm
tht th c th m mng ngoi tim bp, c th tim trc tip adrenalin vo
bung tht tri, nu cn c th kh rung tht bng 2 in cc trong qua gc tm
HTM 9%0, (1cc t sau tim ngay tht tri v in cc kia t tht phi), sc
in bt u bng 0,5 J/kg (cng c th nh sc ngoi lng ngc khi m lng
ngc). Trong trng hp tc mch phi th m ngc bp tim c th lm thot
c cc nghn.
thng thng l di n phi v nch tri hoc vng mm tim. Kch thc in
cc phi ln t 8 - 12cm2 v c ph mt lp kem dn in, phi p cht din
in cc vo mt da ca bnh nhn khi nh sc. Nu cc iu kin ny khng
c tn trng th in tr lng ngc s tng ln ng k lm gim hiu qu iu
tr ca sc in v gy bng da ti ch. Khi nh sc phi tho dy in tim t
bnh nhn ni vi my. m bo an ton, ngi nh sc phi i gng cch
in v ng trn bc g v khng chm vo ging bnh nhn.
3.2.2. t ni kh qun:
t ni kh qun l phng php kim sot ng th hu hiu nht trong cp
cu ngng tim - phi. N cho php va bo v ng th va h hp nhn to vi
mt nng oxy cao. C th dng ng ni kh qun cho adrenaline trong
trng hp khn cp cng c th dng masque thanh qun thng kh nhn to
nu ngi cp cu khng quen t NKQ hoc khng c dng c.
c hin tng tng thi CO2 lng ln. Trong khi cp cu ngng tun hon lng
CO2 th ra gip nh gi hiu qu ca ETNLN. Trong trng hp ny o CO2
cui th th ra (ET CO2) c th c gi tr tin lng v cc bnh nhn sng st c
ET CO2 cao hn mt cch c ngha thng k so vi nhng ngi t vong. Tuy
nhin, theo di CO2 trong kh th ra c th gp nhiu vn : N b nh hng
bi bicacbonate tim tnh mch v bi nhng thay i ca thng kh nhn to.
Ngoi ra, ngi ta cng nhn thy khi dng adrenaline liu cao th ET CO2 gim
xung.
* Nu c rung tht hoc nhp nhanh tht c tun hon khng hiu qu: iu tr
bng sc in, tim lidocaine hoc diphenyl hydantoine (ng c digitalis) nhng
cn cnh gic khng c nhm: rung tht vi xon nh; nhp nhanh tht vi
nhp nhanh trn tht c QRS gin rng.
* Nu c xon nh: iu tr yu t gy xon nh (h canxi mu, h kali
mu); tim magi; lm tng nhp tim bng my to nhp tim hn l bng
isoprenaline.
Bo v, theo di v nh gi li
1 cch nh k.
Ku gi gip nu cn.
Khng
Th c hiu qu:
H hon gi ngi
+ Hnh ng A:
gip .
- Cho nm nghing t th an ton.
Gi (hoc nh gi) ngi gip.
+ Hnh ng B.
nh gi h hp.
(ming - ming).
- Gi (hoc nh gi) ngi gip.
- Tip tc h hp nhn to
ming - ming.
Khng bt c mch:
+ Hnh ng C:
- Gi (hoc nh gi) ngi gip.
- Bt u p tim ngoi lng ngc
(ETNLN).
(1) Ch tm ngng cc ng tc
cp cu c bn trong thi gian
tht ngn kim tra mch, sc
in hoc thc hin cc k thut
hi sc khc
c
t
trc,
bicarbonate c th c li khi
ngng tim ko di > 15 pht.
Sau liu u 1mmol/kg tim lp
li 0,5 mmol/kg mi 10 pht
Sc in 360J n 3 ln nu cn
Mch? Nhp ? (2)
Tip tc cc ng tc cp cu c bn
Sc in 360J n 3 ln nu cn
Mch? Nhp ? (2)
Tip tc cc ng tc cp cu c bn
Bicacbonate tnh mch 1 mmol/kg (5)
(!)
Ch ngng cc ng tc cp cu
c bn trong thi gian tht ngn
kim tra mch, sc in hoc
thc hin cc th thut hi sc
khc.
t ni kh qun, t ng
truyn tnh mch
Nu v tm thu c thay th bi
1 bnh cnh khc chuyn sang
quy trnh tng ng.
t ni kh qun - t ng truyn
tnh mch
(3)
(4)
(5)
(6)
Mch? Nhp ?
Tip tc cc ng tc cp cu c bn
Mch? Nhp ?
Tip tc cc ng tc cp cu c bn
(7)
Epinephrine
(adrenalin)
Norepinephri
ne
(levophed)
Hiu qu trn h th
cm adrenergic
Nguy c
gy lon
nhp
0,5 - 1mg
1 - 200g/pht
+
+ +
++
+ ++
++ +
+++
2 - 80g/pht
+ ++
++
++
1 - 2g/kg/pht
2 - 10g/kg/pht
10 - 30g/kg/pht
+ (*)
++
+ +
+ ++
+
++
+ ++
+ +
Dobutamine
(dobutrex)
2 - 30g/kg/pht
+
++
+ ++
+
Isoprotereno
2 - 10g/pht
+ ++
+ ++
2 - 15g/kg/pht
0 (**)
+ +
Dopamine
(intropin)
l
(isuprel)
Marinone
(inocar)
2.1. Norepinephrine:
*C ch tc dng:
Norepinephrine l 1 cathecholamin c chit xut t t nhin, n ch khc
vi epinephrine bi khng c nhm methyl amine cui cng. Epinephrine v
norepinephrine gn ging nhau v kh nng kch thch cc th th 1 - adrenergic
(trn tim), nhng hiu qu kch thch trn th th 1 v 2 - adrenergic l rt khc
nhau. Norepinephrine l cht ch vn ca th cm th m rt t nh hng trn
th th 2. Norepinephrine lm tng tnh co bp c tim do tc dng trn th cm
th 1 - adrenergic. Tc dng ca n trn th th dn ti co ng mch v tnh
mch. Tc dng tng sc co bp c tim (inotrope (+)) ca norepinephrine
c ng dng trong iu tr cc trng hp shock nng. Cn lu tc dng gy
tng sc cn mch mu ca norepinephrine c th s lm mt tc dng inotrope
(+) ca n. Norepinephrine lm tng huyt p do tng sc cn mch mu h
thng nhng c th khng ci thin hoc thm ch lm gim cung lng tim. V
norepinephrine lm tng nhu cu O2 c tim cho nn c th lm tng thiu mu c
tim, c bit do kch thch cc th cm th mch vnh nn c th gy ra co
tht mch vnh nhng bnh nhn c bnh thiu mu c tim. Norepinephrine
c s dng nh 1 bin php cui cng trong cp cu ni khoa.
* Ch nh:
Thuc c dng trong iu tr tt huyt p nng m cc amin giao cm khc
khng cn hiu lc. norepinephrine c tc dng tt hn nhng trng hp c
sc cn ngoi vi thp. Tt huyt p v sc cn ngoi bin thp him gp trong
nhi mu c tim cp (NMCTC) nhng li thng gp trong shock nhim trng v
shock c c ch thn kinh. Vic s dng norepinephrine cn c xem nh 1 bin
php tm thi. Bi v kt qa iu tr ph thuc khng ch n thun l nng c
huyt p m cn i hi phi iu chnh cc bt thng khc km theo trong
trng thi shock.
* Liu lng:
2.2. Dopamin:
* C ch tc dng:
2.3. Dobutamin:
* C ch tc dng:
Dobutamin l mt amin giao cm tng hp, n c tc dng tng sc co bp c
tim bng cch kch thch cc th th 1 v 1 - adrenergic trn c tim. Dobutamin
c kch thch cc th th 1 - adrenergic ngoi bin nhng do n b i khng bi
tc dng kch thch th th 2 - adrenergic mnh hn, dn ti p ng gin mch
nh. Dobutamin lm tng cung lng tim v gim sc khng mch mu ngoi
bin. liu thng thng (2 - 20g/kg/pht) dobutamin t c xu hng gy nhp
nhanh hn dopamin hoc isoproterenol. D sao i na liu cao hn dobutamin
vn gy ra p ng nhp nhanh. Dobutamin lm tng ti mu thn v mc treo
nh lm tng cung lng tim. N khng th gy ra gin trc tip mch thn v
mc treo qua cc th th dopaminenergic. D sao tc dng tng lng nc tiu
v ti mu thn l nh nhau gia dopamin v dobutamin. Tng ti mu thn
th pht sau tng cung lng tim l mt du hiu rt quan trng nh gi chc
nng thn. Hiu qu huyt ng ca dobutamin tng ng vi vic dng phi
hp dopamin vi mt thuc gin mch nh nitroprusside. Dobutamin lm tng
cung lng tim, gim p lc ng mch phi bt v sc cn ngoi bin .
Nhng u im ca dobutamin v huyt ng v tc dng gii phng
norepinephrine ni sinh s dn ti gim ti thiu nhu cu O2 c tim v to ra mt
cn bng c li gia cung v cu v O2 ca c tim so vi norepinephrine v
dopamin. Tc dng inotrope(+) cng khng c ci thin do tng ti mu vnh.
V nhng l do trn dobutamin khng lm tng kch thc nhi mu hoc khng
gy lon nhp tim. Tn s tim c th gim khi huyt ng ci thin. nh gi
p ng lm sng vi dobutamin cn theo di huyt ng trung ng trc tip.
Ngi ta dng kt hp hai thuc dopamin v dobutamin vi nhau liu trung
bnh (7,5g/kg/pht) duy tr huyt p ng mch v hn ch tc dng gy tng
p lc ng mch phi bt v tnh trng huyt phi ca dopamin n c. S kt
hp dopamin v dobutamin trong iu tr s ci thin ng k huyt ng nhng
n khng lm thay i t l sng st bnh nhn shock tim.
* Ch nh:
- Dobutamin rt hu ch trong iu tr cc trng hp huyt phi v cung
lng tim thp cng nh l cc bnh nhn c tt huyt p km huyt phi v ri
lon chc nng tht tri m khng dng c cc thuc gin mch.
- Dobutamin c chn iu tr suy tim c ri lon huyt ng nng
bnh nhn nhi mu c tim cp (NMCTC).
- Dobutamin cng c th c dng ci thin cng tht tri bnh nhn
shock nhim trng.
* Liu lng:
Dobutamin c th c hiu qu liu thp ( 0,5g/kg/pht) liu thng thng l
2-20g/kg/pht. Dobutamin lm tng tn s tim > 10% so vi ban u, l iu
cn trnh bnh nhn c bnh l ng mch vnh. Trn 2 ng (ti 4 ng)
dobutamin (250mg/ng) vo 250ml dextrose 5% hoc dung dch mui ng trng.
Phi truyn dobutamin qua bm tim in m bo tc dng chnh xc.
* Ch :
Dobutamin c th gy ra nhp nhanh, lon nhp v huyt p dao ng. N c
th gy thiu mu c tim nht l khi xut hin tng nhp tim. Cc tc dng ph
khc gm: au u, bun nn, run c v h kali mu
2.4. Isoproterenol:
* C ch tc dng:
2.5. Amrinone:
* C ch tc dng:
Amrinone l thuc tng sc bp c tim tc dng nhanh c th dng ng
tnh mch. Amrinone l mt thuc c ch phosphodiesterase. Hiu qu ca
amrinone trn huyt ng tng t nh dobutamin. liu 2 - 15g/kg/pht n
lm tng cung lng tim, gim sc cn ngoi bin v tin gnh. Liu cao hn n
gy nhp nhanh ging nh dobutamin. amrinone c th lm thiu mu c tim
nng thm v cn thn trng khi s dng thuc ny cho cc bnh nhn b bnh
thiu mu c tim. Vic theo di lin tc cc ch s huyt ng trung ng l rt
cn thit cho vic iu chnh liu chnh xc khi bt u iu tr bng amrinone.
* Ch nh:
Cn cn nhc vic s dng amrinone nhng bnh nhn suy tim huyt nng
khng tr vi cc thuc li tiu, gin mch v cc thuc vn mch thng thng.
* Liu lng:
Amrinone c thi gian bn hu di (4 - 6gi). C th s dng liu ln bt u
t 0,75mg/kg. Do tc dng gim hu gnh ca amrinone l trc tip t l vi liu
v tc truyn nn liu khi u thng khng vt qu 1mg/kg, liu ny c
th truyn trong 2 - 5 pht, nhng tt hn l truyn 10 - 15 pht gim ti thiu
nguy c tt huyt p bnh nhn c ri lon chc nng tht tri nng v huyt p
ang mc gii hn. Tip theo l liu duy tr bt u truyn tc 2 5g/kg/pht v chnh liu 10 - 15g/kg/pht theo s p ng ca huyt ng.
Do tm quan trng ca tnh tng k ho hc amrinone lactat khng c ho
trc tip vo cc loi dch dextrose trc khi truyn. Nhng vn c th truyn n
qua mt catheter tnh mch cng vi dung dch dextrose. truyn tnh mch
lin tc, cn phi pha amrinone vo natriclorua 0,45% hoc 0,9% vi nng 1 3mg/ml. Nn dng amrinone qua mt bm truyn dch chnh liu chnh xc.
* Ch :
+ Amrinone c th gy ra hoc lm xu i tnh trng thiu mu c tim. Theo
di lin tc huyt ng trung ng l quan trng v nhng thay i cc ch s
huyt ng trung ng c th xut hin khng ng thi vi nhng bin i ca
huyt p v tn s tim. gim ti thiu tc dng ph ca amrinone, nn dng
liu thp nht c th t c hiu qu mong mun. Amrinone c th gy ra gim
tiu cu (khong 2 - 3% trng hp dng thuc) do n lm gim thi gian sng
ca tiu cu. Tc dng khng mong mun ny xut hin trong vng 48 - 72 gi
sau bt u iu tr. Gim tiu cu thng l him khi i km chy mu v n
mt i khi ngng thuc. Mc gim tiu cu ph thuc vo liu thuc. Cc tc
dng ph khc gm: ri lon tiu ho, au c, st, ri lon chc nng gan v kch
thch tm tht. Trong phn t amrinone c cha metabisulfit nn chng ch nh
dng n bnh nhn d ng vi cc bisulfit.
+ Nguyn tc gim liu cc thuc vn mch:
Khi gim liu cc thuc vn mch c tc dng inotrope (+) nn gim t t v
c theo di cht ch v nhng thuc ny tc ng ln vic kim sot thn kinh-th
dch i vi huyt p v th tch tun hon. ng thi cn phi m bo b sung
y lng dch trong lng mch trnh tt huyt p sau khi gim liu.
l c trng cho cc trng hp qu liu digitalis. Nhng biu hin khc ngoi
tim ca ng c digitalis gm chn n, bun nn, nn ma, a chy, ri lon th
lc, thay i thc (mt mi, bn chn, lon thn). Ng c thng xut hin
nhng bnh nhn c h K+, Mg++, Ca++ mu.
Khi nghi ng ng c digitalis, cn ngng thuc v nh lng nng thuc
trong huyt thanh, khi nng thuc bnh thng trong mu l loi tr ng c.
Nhng bnh nhn c nng digitalis trn 2,5ng/ml c nguy c ng c cao hn.
Vic iu chnh K+ mu l quan trng, mc K+ huyt thanh cn tng cho ti khi
n v bnh thng. iu chnh K+ mu cn thn trng bnh nhn c bloc v n
c th nng ln do truyn kali. Cc phng php iu tr b tr bao gm lidocain,
phenytoin hay propranolol kim sot lon nhp tht v trn tht. C th phi
tin hnh t mt to nhp tm thi iu tr bloc A-V nng. Cc cathecholamin
l chng ch nh tng i cho nhng trng hp lon nhp tht nng v n c
th lm bnh nng ln.
Thc hin sc in o nhp cho nhng bnh nhn lon nhp do ng c
digitalis rt nguy him v c th gy lon nhp tht cht ngi, nu bt buc phi
lm cho bnh nhn ng c digitalis c lon nhp gy ri lon huyt ng nng
e do tnh mng, th nn bt u vi mc nng lng thp 10 - 20J. D sao th
o nhp thng an ton hn nhng bnh nhn c nng digitalis huyt tng
thp hn 2ng/ml.
Khng th khng digoxin c chn dng cho trng hp qu liu nng v
ng c digoxin khng cn p ng vi iu tr. Qu liu nng digoxin c th
gy ra tng K+ mu, co tht mch mc treo, thiu mu hoc nhi mu mc treo,
co tht mch vnh. Cc thuc quinidin, verapamin v aminodaron lm gim s
o thi digoxin, nhng bnh nhn c iu tr nhng thuc ny phi gim
liu digoxin 50% trnh tng tc tng c tnh.
3. Cc thuc gin mch.
phi (V/Q). Nhng bnh nhn ln tui v nhng bnh nhn c thiu khi lng
mu lu hnh s nhy cm hn vi thuc v cn gim liu thp hn. Nitroprussit
c th gy gim cung lng mu vnh v lm nng ln thiu mu c tim mc d
n lm gim cng c tim. trng hp suy tim huyt dng nitroglycerin tnh
mch c nh hng trn huyt ng tng t nh nitroprussit nhng n li ci
thin tnh trng thiu mu c tim, v vy bnh nhn c bnh mch vnh ngi ta
thch dng nitroglycerin hn.
Nitroprussit c chuyn ho qua gan thnh thiocyanat. Ng c thiocyanat
khi dng nitroprussit t gp, tr trng hp dng liu ln (>3g/kg/pht) truyn
ko di (2- 3ngy) hoc nhng bnh suy thn. Phi theo di nng thiocyanat
trong cc trng hp dng liu cao, ko di hoc c suy thn. Nu nng
thiocyanat trong mu nh hn10mg/100ml th vn tip tc dng c. Cc triu
chng ca ng c thiocyanat gm tai, nhn m, thay i thc, bun nn, au
bng, tng phn x, ng kinh. Ng c cyanide l mt bin chng him gp
ngay c bnh nhn c suy gan.
3.2. Nitroglycerin:
* C ch tc dng:
Nitroglycerin lm gin c trn mch mu bng cch gn vo cc th th c
hiu v to thnh cc cu disulfite. Cc loi thuc nitrat s khc nhau c bn
thi gian tc dng, tnh nng, ng dng thuc. Nitrat c rt nhiu bit dc
trn lm sng nhng y ch bn ti hai dng tnh mch v di li, thng
c dng iu tr cn au tht ngc, nhi mu c tim cp v suy tht tri.
Nitroglycerin rt hiu qu trong iu tr cn au tht ngc. Tc dng ny
thng xut hin sau 1 - 2 pht v c th ko di ti 10 pht. Trc y s p ng
ny c coi nh 1 test chn on lm sng ca cn au tht ngc, song c th b
nhm vi cc trng hp khc (co tht thc qun cng c p ng vi nitrat nh
vy). Nitrat lm gim au ngc do gy gin c trn ca h tnh mch, n cn tr
dng mu tr v ca tnh mch v gim p lc trong thnh c tim, gim cng tht
tri v p lc thnh tht, ci thin ti mu di ni tm mc. Nitroglycerin cng
lm gin cc ng mch vnh c ng knh ln, chng co tht mch vnh v tng
tun hon bng h ti vng c tim thiu mu. Tc dng ny rt quan trng khi
thiu mu c tim do ri lon vn mch ca mch vnh. Nitroglycerin di li lm
gim p lc y tht tri m khng lm gim nhiu sc cn ngoi bin
bnh nhn suy tim huyt, nitroglycerin lm gim p lc y tht tri
v gim sc cn ngoi bin. Gim th tch bung tht v trng lc thnh tht tm
thu s lm gim nhu cu O2 c tim v gim thiu mu c tim. Tc dng r nht l
tng cung lng tim. Nitroglycerin dng ng tnh mch lm gim tin gnh
nhiu hn v t gim sc cn ngoi bin so vi nitroprusside. Nitroglycerin
thng khng lm tng tn s tim khi tin gnh .
* Ch nh:
sc chn thng
L Xun Thc
1. i c-ng:
ta thy nhiu chin s b mt mi, thn kinh cng thng v chin u, hay lo s,
cm xc qu mnh thng b sc nng khi b thng. Cc thuc gim au, thuc
an thn, thuc m, hoc thuc lit thn kinh c th ngn chn hoc hn ch c
qu trnh sc pht trin. Nhiu tn thng h thn kinh c pht hin trn
nhng bnh nhn cht do sc. Nhng c hin tng khng ph hp l: gy t
hoc gy m khng loi b c sc chn thng.
+ Thuyt tc m ca Porter (1917): Tc gi da trn thc nghim tim m
vo mch mu no ca th thy xut hin tnh trng phn ng nh sc. Trn thc
t ch c mt s thng binh b gip nt xng di c th gy ra tc m cn i
a s ngi ta khng nhn thy nh vy.
+ Thuyt nhim c do Quenu xng (1918) : Tc gi cho sc l do s
tch lu c t t cc cht hu hoi ca t bo. ng chng minh bng nhng nhn
xt nhng bnh nhn sau khi tho gar. Thuyt ny khng gii thch c cc
tnh trng sc khc ngoi hnh thi sc m Bywaters m t trong nhng nm
1940 - 1941 c gi l hi chng Crush (Crush Syndrome).
+ Thuyt chu k ca Moon: V khng th gii thch c tt c cc hin
tng ca sc theo mt c ch thng nht nn Moon a ra mt thuyt gi l
chu k Moon. Theo Moon chu k ny c 4 giai on. C th tm tt sau:
- Giai on 1: Suy tun hon c th xut hin sau mt nguyn nhn nhim
c thn kinh hay mt mu.
- Giai on 2: Sc c b do cc phn x bo v nh tit cc cathecholamine
t tu thng thn, tng tit cc corticoide, co lch.
- Giai on 3: Sc mt b. Cc mch mu khng cn trng lc, tun hon
suy sp dn ti thiu xy cc t bo v t chc.
- Giai on 4: Vng lun qun xut hin cui cng. Thiu xy lm gii phng
cc cht c, tc ng ln h thn kinh v mao mch, lm cho cc ri lon ca
suy tun hon nng ln, c bit mao mch mt trng lc, dch trong lng mao
mch s xut ra ngoi.
Thuyt ny c nhiu im cn ang trong giai on gi thuyt, tuy nhin n
c th gii thch nhiu s kin lm sng. Qua cho thy sc l th bnh l c
bit, sc khng phi l n thun, m n xen k ln nhau v c th do nhiu
nguyn nhn gy nn.
+ Thuyt suy sp tun hon: khi b chn thng hay mt mu th c th c
phn ng b tr bo v nh co mch, lm cho khi lng tun hon ph hp vi
th tch cha cc mch mu. Tuy nhin cc phn ng tc th ny khng th ko
di. Sc hay l s suy sp tun hon s xut hin khi c th mt kh nng b tr.
Nguyn nhn g gy ra s suy sp tun hon . C 3 nguyn nhn c ra:
- Tng thm thu ca mao mch: Tc nhn chn thng s lm thay i
tnh thm thu ca mch mu lt cc phn t c trng lng cao m bnh
thng khng thot ra ngoi mch mu c (th d nh albumin, thot ra ngoi
thnh mch s lm gim p lc keo trong lng mch, do nc s khng c
gi trong mch mu, lm khi lng mu tun hon b thiu ht). Tnh trng ny
gp trong sc bng. Truyn mu v dch c th khi phc li khi lng mu
tun hon nhng khng lm hi phc sc thm ca thnh mch c. Tuy nhin
trong nhiu trng hp sc ngi ta khng thy ph n do thot dch.
- Do mt dch ti ch b thng (Domoon v Blalock xut): Mu v huyt
tng thot ra ngoi ti ch b thng lm gim khi lng mu tun hon. Sc
s qua 3 giai on:
. Sc tin pht: xy ra ngay sau khi b chn thng. H thn kinh ni tit b
kch thch gy co mch.
. Giai on b tr.
. Giai on sc tht (mt b): Khi c ch b tr mt kh nng hot ng, khi
lng mu tun hon s b thiu ht v tun hon s suy sp. Sc do mt dch ti
ni b thng hay gp trong khi b thng, sau m, bng v.v... Do mt dch lm
khi lng mu tun hon gim st dn ti sc. Tuy nhin c nhng trng hp
mt mu khng nhiu m bnh nhn vn b sc.
- Do ri lon s phn phi mu trong h tun hon: Mu c phn phi
ng cc mch mu ln hoc h tnh mch ca.
Tm tt, nhng l do trn y gii thch s suy sp tun hon gy ra sc cng
khng th gii thch mt cch tho ng mi trng hp.
+ Thuyt v bnh mao mch hay l s ri lon vi tun hon do Lang xut
(1945): Trc nhng chn thng c gii mnh hoc mt mu c th c phn ng
t v co mch mu duy tr mc huyt p bnh thng. Phn ng ny xy ra
giai on u ca sc. Do co mch nn qu trnh thiu xy mao mch xy ra
trc tin. Thiu xy nn qu trnh chuyn ho cht b ri lon. Cc cht c do
chuyn ha s lm cc mao mch b nhim c, gin ra v lit. Huyt tng thot
ra ngoi v lm khi lng mu tun hon cng gim v mu b c c. Thuyt
ny v sau c Laborit v Huguenard pht trin (1954). Cc tc gi ny cho sc
trc tin gy ra bi qu trnh ri lon tun hon ngoi vi v c s tham gia trc
tip hoc gin tip ca h thn kinh giao cm adrenalin. Trc nhng kch thch
au c th phn ng tit ra catecholamine gy co tht cc mch mu nh v lm
qu trnh thiu xy t bo xut hin. V vy 2 tc gi trn ra vic iu tr
sc trc tin nn dung dch cocktail litique (thuc phong b thn kinh, gim au
v khng histamin tng hp) hn ch cc kch thch ca sc v bo v c th.
Trn y ni s qua lch s pht trin ca sc v nhng thuyt nu ra
gii thch tnh trng bnh l phc tp ny, nhng cha c thuyt no c th gii
thch y qu trnh phn ng bnh l ny. Trn thc t cc yu t gy ra sc l
phi hp (mt mu, dch, nhim c...). Nhng tng trng hp c th c yu
t gy bnh tri hn ln nh hi chng vi lp th yu t nhim c l ch yu,
khi b thng hoc bng th yu t mt mu, mt dch l chnh... Cho nn tu
tng trng hp c th cn phi phn tch v ra bin php iu tr cho thch
hp. Nhng phi nh rng d t hay nhiu cc yu t trn c phi hp vi nhau.
Cho nn iu tr sc chn thng l phi iu tr tng hp.
1.2. nh ngha:
Sc chn thng l tnh trng phn ng bnh l phc tp c tnh cht giai
on ca c th m tnh trng ny gy ra bi nhng chn thng c gii mnh v
mt mu. Tnh trng phn ng bnh l ny biu hin nhng ri lon chc nng
cc c quan ca c th (tun hon, thn kinh, h hp, ni tit, tiu ho v chuyn
ho). Trong nhng ri lon ny quan trng nht l ri lon vi tun hon v
chuyn ho cht.
2. C ch bnh sinh:
Trc nhng chn thng v mt mu c th c phn ng bo v nh tim p
nhanh, mch mu co li, mu ho long, th tng... Trong cc phn ng thch
nghi ny c 2 hin tng cn ch l qu trnh co tht cc mch mu nh v hin
tng ho long mu. Qu trnh ho long mu xy ra ngay sau khi b chy mu
cp nhng s hi phc hon ton th tch huyt tng b mt thng phi sau mt
thi gian 24 - 48 gi. Qu trnh co tht cc mch mu nh do phn ng ca h
thn kinh giao cm nhanh hn. Cc catecholamine c tit ra lm cc mch mu
co li gi huyt p khi tt. Ngi ta gi giai on ny l giai on sc cng.
Hin tng co tht cc mch mu nh s lm mu khng qua h thng mao mch
c m qua cc shunt ni ng - tnh mch tr v tim m bo khi lng
mu cung cp cho cc c quan quan trng nh tim, no. Hin tng ny gi l
hin tng thiu xy t chc v t bo xy ra trm trng do co tht cc mao
mch. Tnh trng thiu xy ny cng tng khi s mt mu cng ln v c km
theo ri lon thng kh. Do thiu xy nn qu trnh chuyn ho b d dang.
Nhng sn phm ca qu trnh chuyn ho d dang ny nh a.lactic, a.puruvic,
ferritin, histamin... tng ln s dn ti tnh trng toan v lm nhim c thnh
mch, lm cc mao mch b lit v gin ra. Lc ny huyt p tt v sc chuyn
sang giai on nhc (sc nhc). Bnh nhn nm trong tnh trng c ch. Nu
khng c iu tr th tnh trng ny c th ko di ti cht.
Khi cc mao mch b lit v gin ra s lm mu ng h mao mch, huyt
tng s thm ra ngoi lm mu b c li v cc hng cu s dnh vo nhau. Hin
tng ng mu ri rc trong lng mch xy ra. giai on ny vic iu tr sc
rt kh khn, ngi ta gi giai on ny l giai on sc khng hi phc. Hin
tng ho long mu (hemodilution) xy ra r rng nhng trng hp mt mu
hn nhng trng hp b chn thng n thun. sc chn thng, hin tng
phn ng bnh l xy ra phc tp hn v n bao gm c mt mu v chn thng.
Qua s phn tch c ch bnh sinh trn cho thy: lc u yu t gy bnh
ng vai tr quan trng l mt mu v chn thng, nhng cng v sau th tc
nhn gy bnh ch yu li l nhng yu t khng c hiu (nhng sn phm ca
qu trnh chuyn ho do thiu xy) ngy cng tng v gi vai tr quan trng.
Mun ngn chn nhng yu t khng c hiu trn cn phi iu tr sm,
mun vic iu tr s rt kh khn. Chnh nhng yu t khng c hiu ny s
gy ra nhim c h vi tun hon, ng thi n s gy hng lot cc ri lon bnh
h thn kinh, gan, phi, thn, tiu ho... Nhng ri lon ny s dn ti qu trnh
t vong ca bnh nhn.
3. Phn loi sc chn th-ng:
+ Theo nguyn nhn:
- Sc thn kinh phn x.
- Sc mt mu.
- Sc nhim c v.v...
+ Theo thi gian xut hin:
- Sc tin pht.
- Sc th pht.
+ Da vo din bin lm sng:
- Sc cng.
- Sc nhc.
- Sc hi phc v khng hi phc.
3.1. Sc cng:
Bnh nhn trong tnh trng phn ng kch thch, mch nhanh huyt p tng,
th tng... Theo nhiu tc gi nhn thy sc cng thng xy ra trong vng 10 30 pht u. T l thng gp khong 8 - 12% (Sraiber M.G). C ngi cho sc
cng xy ra hu ht cc thng binh nhng mc phn ng c khc nhau,
i khi yu qu nn tng nh khng c (Petrov).
3.2. Sc nhc:
H thn kinh trung ng b c ch nn cc phn ng ton thn cng trong tnh
trng suy gim. Sc nhc chia ra cc mc sau:
+ 1: HA = 90 - 100 mmHg.
Mch = 90 - 100 mmHg.
H thn kinh trung ng b c ch nh, cc phn x gim.
+ 2: HA = 80 - 90 mmHg.
Mch 110 - 120/pht.
Da xanh, th nng. Thn kinh trong tnh trng c ch.
+ 3: HA = 60 - 70 mmHg.
Mch = trn 120/pht.
Da xanh nht, c ch nng thn kinh, tri thc l m.
+ Tnh trng tn cng: l tnh trng nng, trm trng, gy ra bi nhiu nguyn
nhn nh gip nt c v xng, chy mu cp, bng, ngt th, ng c... Mc d
nguyn nhn khc nhau nhng biu hin lm sng ging nhau. Tnh trng tn
cng c chia ra:
4.4. H hp:
Th nhanh dn ti tnh trng gim CO2, v sau th nhanh nng.
khng nn tim bp, hoc tim di da v tun hon ngoi vi nhng bnh nhn
sc b suy gim nn vic hp th thuc vo mu chm hoc km. Phi ch cc
thuc gim au gy ra tc dng ph l c ch h hp cho nn khi c ri lon h
hp th chm hoc chn thng s no th tim thuc phi thn trng. Trc khi
tim thuc gim au phi khm v pht hin cho c cc tn thng ni tng ,
nu khng phi ghi r tim thuc g v thi gian tim tuyn sau da trn c
s c thi phn on hp l.
+ Gim au ton thn:
Dng thuc m hoc thuc ng cho nhng trng hp c tn thng c gii
hoc bng nng. Phng php ny c tc dng chng sc tt nhng phi m bo
thng kh cho tt. Vi quan im ny cc nc tin tin thng s dng khi
N2O v xy cho bnh nhn th. Khi c iu kin cho t ni kh qun kt hp vi
gin c v tin hnh h hp nhn to.
+ Phong b novocain:
Tin hnh phng b novocain cho tt c cc loi tn thng c gii, bng v
ni t gar. C th tin hnh ngay ni xy ra tai nn nu nh iu kin cho
php. Phng php tin hnh c th phong b ni gy, phong b thn, dy thn
kinh, t ngoi bao cng hoc cnh ct sng...
+ C nh chc nhng ni b gy xng hoc nhng chi b tn thng phn
mm rng. Vn chuyn nn nh nhng.
+ Cho ung ru: C ngi cho ru tc dng kch thch h thn kinh giai
on sc nhc. Mt s cho ru c tc dng gim au. Hin nay vn ny
cng cn bn ci v tc dng gim au ca n t nhng khi t chy n cn phi
lng xy ln.
+ S dng thuc c ch thn kinh v thuc phong b hch trong sc: Phng
php iu tr ny c Bigelow v Laborit tin hnh t lu. Cc tc gi cho sc
gy ra ri lon vi tun hon trc tin. Cc mch mu nh co tht li do phn x
v do lng catecholamine tng tit. Cc tc gi ch trng dng dung dch
cocktail litique. Mt s tc gi khc (Guber, Vinogradov, Diachenko) trn thc
nghim v lm sng cng khng nh tc dng chng sc ca cc thuc phong b
hch v c ch thn kinh. L do l n c tc dng c ch thn kinh, gim kch
thch nn gim bt tiu hao nng lng, chng nhng lung xung ng i xung
gy ra nhng ri lon cc c quan pha di. Nhng c mt iu bt li trong
trng hp ny l n gy h huyt p. Do khi huyt p mc gii hn
(ngng thn) th phi thn trng khi dng phng php trn. Vinogrdov dng
phng php phong b hch khng h huyt p chng sc cng thu c mt
s kt qu tt nhng bnh nhn sc nng. Tc gi dng mt thuc co mch nh
mesaton, hoc noradrenalin 2 - 3 mg + HTN 5% 250ml nh git tnh mch duy
tr huyt p cho bnh nhn, ng thi dng mt thuc phong b hch nh
pentamin 60 - 100mg hoc benzohexonie 40 - 60mg. i vi phng php ng
min ca Laborit dng dung dch cocktail litique chng ch nh cho cc trng
hp sau:
Ch s sc (mch p/pht
trn HA ti a mmHg)
Mu mt
1. Bnh thng
60/120 = 0,5
2. Sc 1 - 2
100/100 = 1
20 - 30%
3. Sc mc 3
120/80 = 1,5
30 - 50%
T trng
Hemoglobin
Hematocrit
- 500 ml
1,057 - 1,054
65 - 62%
44 - 40%
- 1000 ml
1,053 - 1,050
61 - 53%
38 - 32
- 1500 ml
1,049 - 1,044
53 - 38
30 - 23
Trn 1500ml
< 1,044
< 38
< 23
6.1. Nhm 1:
thip phu thut l ch nh sng cn i vi thng binh. Nhm ny gm
cc bnh nhn ang chy mu, ngt th do nhng nguyn nhn bn trong lng
ngc, mu t trong no, gip nt cc ni tng trong bng. nhm ny cn phi
nhanh chng dng cc bin php hi sc tng hp chng sc cho thng binh. S
dng phng php v cm hin i, m bo thng kh tt cho thng binh ng
thi tin hnh m gii quyt nguyn nhn, yu cu m phi nhanh v gii quyt
nhng ci cp thit ti thiu.
6.2. Nhm 2:
L nhm thng binh cn can thip phu thut nhng c th tr hon c
bng cch cho thuc khng sinh phng nhim trng, iu tr hi sc a bnh
nhn ra khi tnh trng sc ri mi m. Thuc nhm ny gm ct lc x tr vt
thng phn mm, nn gy xng...
6.3. Nhm 3:
L nhm bnh nhn qu nng khng c ch nh phu thut, gm nhng
thng binh b gip no nng, v nhiu ph tng, tnh trng tn cng khng lm
g c hoc cc thng binh nh ch cn iu tr sc cho tt.
7. nh gi th-ng binh ra khi tnh trng sc.
Ta phi cn c vo cc ch s sau:
- Huyt p c n nh khng?
- Mch c ny khng, tn s c nhanh khng?
- Tri thc bnh nhn c tnh khng, cm gic ch quan th no?
Sc nhim khun
Trn Duy Anh
2. Vi khun hc:
SNK c th do nhiu loi vi khun gy ra, cc trc khun gram (-) thng gp
hn c (70%), nhng SNK nng li thng do vi khun gram (+). Ngi ta hu
nh khng gp trng thi sc gy ra do nhim vi rt.
Gram (+) (30%)
Staphylococcus
Escherichia coli
Streptococcus
Klebsiella
Pneumococcus
Enterobacter
Clostridium perfringeus
Pseudomonas
Clostridium tetani...
Proteus...
3. Sinh l bnh.
Khi u ca nhim khun xut hin s tng sinh vi khun, tip theo chng
di chuyn vo trong mu, ri tip tc khu tr v tng sinh nhiu v tr khc
nhau, gii phng c t vo mu tun hon. Cc cht ny bao gm nhiu thnh
phn cu trc ca vi khun, chng kch thch gii phng cc cht trung gian ni
sinh (mediator) t cc tin cht c trong huyt tng hoc trong cc t bo
Hot tnh trng lc mch s c khi phc sau khi tim cc cht c ch
tng hp NO v n c tc dng mnh hn l kch thch cc th cm th giao
cm. NO l mt cht trung gian quan trng trong SNK. NO c tng hp bi
enzym calcium v NADPH, ph thuc vo s c mt ca chng trong cc t
bo ni mc, no, hch giao cm v tiu cu. NO cng c sn xut bi mt
enzym khc trong t bo i thc bo, bch cu a nhn t bo Kupffer v cc
t bo gan. Mt vi cht kch thch min dch nh ni c t hoc cytokin s
kch thch enzym ny.
CMP
C trn mch mu
GTP
Gin c
sGCa
Xanh methylene
sGCi
NO
NO ht
NO
NO
NO- EDRF
Cofactor
NADP
T bo ni mc
Citruline +
Ca++
Calmoduline
NADPH2
FAD,FMN
BH4
LNMMA
NO- Synthase
L- arginine
Antagoniste
3.4.3. H thng tip xc (kininogene trng lng phn t cao, tin kalikrine,
yu t XI, yu t XII):
- c hot ha bi LPS ca vi khun, mng nn mch mu, mng ca t
cu.
- Gii phng bradykinin (gin mch, ri lon tnh thm thnh mch)
- Hot ha b th v h thng ng mu.
3.4.4. Enzym ca lysosom v cc gc t do (phng thch t oxy):
- Peroxyt ha cc lipid ca mng t bo.
- Tc dng c vi cc t bo ni m.
3.4.5. Catcholamin:
- Co mch ton thn, m c tht tin mao mch v tng sc khng sau mao
mch (to thun li cho thot huyt tng).
3.4.6. Angiotensin:
- Co ng mch.
3.4.7. Vasopressin:
- Co ng mch.
- Tc dng inotrope (-).
- Ngng tp tiu cu, hot ha yu t VIII.
3.4.12. Endothline-1:
- Co mch.
3.4.13. Adhsin (phn t to thun li cho s thm nhp ca t bo trn cc
ni mc mch mu):
Adhsin tc ng vo c tht sau mao mch: ELAM-1, ICAM-1, VCAM-1.
3.4.14. Cc cytokin:
+ TNF:
- TNF c tit ngay t 45-60 pht u ca sc nhim khun, nh ch tit
pht 90. S tit nhc i nhc li nhiu ln.
- Kch thch cc monocyte.
- Tc ng trn cc t bo ni mc: CIVD, tng hp cc yu t ha hc trn
cc bch cu a nhn, to iu kin thm nhp ca cc bch cu a nhn kch
thch sn xut IL1, IL6, PAF.
- To thun li cho: s thm nhp ca cc bch cu bng vic cng hng vi
IL1, tnh thc bo ca chng, gii phng cc gc t do v cc enzym tiu th
lysozim
- Kch thch tng hp prostaglandin E2 (tng thn nhit) v cc cht khc
c gii phng t a.a rachidonic, gii phng TSH, GH, glycogen.
- Gim in th mng t bo c (to thun li cho ph trong t bo).
a nhn
Gii phng ra
Prostaglandin, gc t do
C3a , C5a , TNF , LTB4 , oxy ha, PAF-leucotrien,
men lysosom phn hy
PAF , IL1
protein, histamin,IL1 , IL8
.
Tiu cu
prostaglandin,
PAF, TNF, TXA2, C3a, C5a, PAF,
leucotrien,
TXA2,
Leucotrien (LTB4)
Vasopressine, yu t XII , histamin, serotonin.
IL2.
Mastocyte
C 3a , C 5a
i thc bo
T bo NK
Histamin, prostanoid v
leucotrien, TNF.
(Naturalkiller)
Lympho T
T bo
mc
Khng
Truyn dch
IC 4,5l/pht/m2. Sc cn ngoi vi
1100dyn. giy/cm5.m2
C
Noradrenalin
.
.
Khng
Dobutamine
Dopamine
Noradrenalin
Bnh n nh:
HAMTB 80mmHg
CI
> 4,5lt/pht/m2
DO2
> 550 ml/pht/m2
hoc
> 0,7ml/kg
Khng
Theo di iu tr tip tc
5.5.5. iu tr khng ni c t:
Cc vi khun gram (-) l nguyn nhn thng gp ca SNK. Ni c t l mt
thnh phn ca vi khun, n c kh nng hot ha mt chui cc phn ng bnh
l phc tp, kch thch i thc bo gii phng TNF , IL1,2,4,6,8... v cc cht
trung gian khc, tc ng trc tip trn chui b th v h thng ng mu.
S dng cc khng ni c t nh centoxin (HA-1A), khng th E5, cho thy
gim c t l t vong cc bnh nhn SNK. Tuy nhin cha bng chng
thuyt phc cho vic p dng rng ri trn lm sng.
5.11. Corticosteroide:
Mc d c nhng kin tranh lun v vic s dng corticosteroide. Bn
cnh nhng quan im ng h vic dng thuc ny thm ch vi liu cao
prednisolon 15- 30mg/kg iu tr sc nhim trng. Song cng nn nh
corticosteroide l con dao hai li: gy c ch min dch v hin tng thc
bo, xut huyt tiu ha...
Nhng nghin cu gn y i n kt lun l vi nhng liu iu tr bnh
thng corticosteroide s khng cho mt li ch g cc bnh nhn sc nhim
khun m c th cn c hi, bi vy liu cao corticosteroide khng nn dng
iu tr bnh l ny.
Cht no
Tt Cng
1. i c-ng.
1.1. Th no l cht:
Cht l hin tng sinh hc chm dt cuc sng khi c ngng tun hon mu
v tip theo l chm dt cc hot ng sng hoc ngng cc hot ng phi hp
cu ton b c th.
Khi mt c th cht th cc m v cc c quan khc nhau ca c th
khng cng cht mt lc m c th tip tc sng trong nhng khong thi
gian khc nhau.
Qu trnh cht c th din bin t giai on hp hi, th ngp (gasping), sau
chuyn sang cht lm sng (clinical death) ri dn n cht sinh vt chm dt
cuc sng (biological death). Khi bnh nhn hp hi hoc cht lm sng (ngng
tim - phi) m c cp cu tt th c th qua khi.
p ng
m mt
p ng
li ni
- M mt t nhin
- M mt khi gi
- M mt khi kch thch au
- Khng m mt khi kch thch au
4 im
3 im
2 im
1 im
- Tr li ng cu hi
- Tr li chm chp mt nh hng
- Tr li khng ph hp vi cu hi
- Li ni v ngha
- Khng cn p ng li ni
5 im
4 im
3 im
2 im
1 im
6 im
5 im
4 im
3 im
2 im
1 im
15 im
Chng II
H hp
Suy h hp cp
H2CO3
H 2CO3
H 2CO3
1.5. iu ho h hp:
C s cn bng gia tip thu O2 cng nh o thi CO2 phi vi s tiu th
O2 v sn xut CO2 t bo. C ch thch ng h hp theo nhu cu ngoi vi c
thc hin bi mt h thng iu ho phc tp c mc ch gi cc p lc ring
phn ca oxy v kh cacbonic trong nhng gii hn cht hp, mc d chuyn ho
c thay i.
C 2 h thng iu ho h hp : thn kinh v th dch. Trong h thng th
dch, vai tr ca CO2 l ch yu. Mi khi paCO2 tng 2,5 mmHg th thng kh c
s c th tng gp i v ngc li. S gim O2 tc ng km nht so vi hai yu
t pH v CO2 v n phi qua cun ( glomus) ca ng mch cnh v quai ng
mch ch.
Cc h thng iu chnh h hp rt d b c ch bi cc thuc dng trong tin
m, trong gy m nh mocphin, dolargan, thiopental.
nhng ngi b suy th kinh din, h thng iu ho h hp b hng, pCO2
tng ln v s gi mc cao hn. Cc trung tm h hp s quen dn vi u thn
do yu t kch thch h hp do tng CO2 s li vo hng th yu nhng ch
cho yu t thiu oxy. Trong cn suy th cp, pCO2 s tng vt v s c tc dng
c ch h hp. S d bnh nhn cn th c l do thiu oxy.
ng mch vnh, ho v suy nhc, c khi b khi huyt, X.quang : hnh tim to,
cung gia ng mch phi cng. Thng tim c tng p lc trong ng mch phi.
- Sunt trong phi: bnh thng vn c mt phn rt t mu tnh mch chy trc
tip vo ng mch m khng c xy ho. Sunt sinh l ny xy ra nhiu ni:
gia tnh mch ph qun v tnh mch phi, gia ng mch phi v tnh mch
phi, gia cc tnh mch Thibsius vo tim tri. Trong mt vi hon cnh c
bit, sunt trong phi c th rt ln v dn ti gim bo ho xy ngoi vi trong
khi paCO2 vn bnh thng hoc gim. Mun chn on, cho bnh nhn th xy,
mc d bo ho xy ln ti 100%, paO2 vn thp.
+ Cc ri lon cn bng h hp - tun hon:
- Vim ph qun mn tnh: -ng h hp b nghn, c th c vim ph qun phi, p
xe, tc ph qun ln v b, xp phi. Bnh nhn khng cn hiu lc h hp,Tiffeneau
gim rt nhiu. Thng kh gng sc ti a gim, th tch kh cn tng.
3.1. Lm sng:
3.1.1. Kh th :
Thiu oxy mu km theo tng hay khng tng paCO2 cng u gy kh th.
+ Nhp th : c th tng trn 32 ln/pht, thng c co ko c h hp ph nh
trong vim ph qun phi. C th gim di 12 ln /pht, khng c co ko do lit
h hp nguyn nhn trung ng nh trong ng c bacbituric. Phi ch nh th
my ngay v nhp th s chm dn.
+ Bin h hp:
- Gim trong vim ph qun phi, rn h cn, bi lit, hi chng Guillai- Barre.
- Trn kh mng phi d pht hin khi mi vo vin nhng d b st khi bnh
nhn ang th my. Hay xy ra trong qu trnh th my hoc sau khi t catheter
di n.
- Vim ph qun phi vng sau phi hay gp nhng bnh nhn suy h hp
nm lu, khng c dn lu t th v thay i t th. Vim ph qun phi bnh
vin thng gp bnh nhn thng kh nhn to ko di, chim t l 15-20%.
3.2. Xt nghim:
3.2.1. Chp phi:
Cn chp phi ngay ti ging bnh cho tt c bnh nhn suy h hp cp. Tuy
nhin kh c th chp in cho mt bnh nhn th nhanh, nm trn ging hoc
mt bnh nhn hn m do ng c bacbituric ang th my. Kinh nghim chp
phi ca chng ti nh sau: cho bnh nhn th my c tng thng kh v oxy
100% hoc bp bng qua mt n trong 20 pht bo ho oxy s tng ln nhanh
chng, nhp th s chm li hoc ngng hn trong vi pht. Chp phi, ngay c
vi my chp na sng, vn c th thc hin c.
3.2.2. Xt nghim cc kh trong mu:
-SaO2 ( bo ho oxy trong mu ng mch): bnh thng bng 95-97%.
SaO2 di 85% l c tm.
- PaO2 (p lc oxy trong mu ng mch): bnh thng ngi tui thanh
nin l 95-96 mmHg, ngi trn 60 tui l 78mmHg. Trong suy h hp cp,
paO2 gim xung di 40 mmHg (8kPa).
- PaCO2 (p lc CO2 trong mu ng mch): bnh thng bng 40mmHg, c
th ln ti 80mmHg (10,7 kPa) trong suy h hp cp hay hn na. PaCO2 tng
trong gim thng kh ph nang.
Xt nghim cc kh trong mu cho php phn loi suy h hp cp ra lm hai
nhm chnh:
- Nhm 1: gim oxy mu khng c tng CO2
PaCO2 gim xung di 40 mmHg (8 kPa).
PaCO2 bnh thng, hoc h thng km theo: kim h hp do tng thng kh
ph nang, hay toan chuyn ho do tng axit lactic.
Th d: ARDS, sc.
- Nhm 2 : gim thng kh ph nang.
PaO2 gim.
PaCO2 tng.
Thng km theo nhim toan h hp hoc nhim toan hn hp (phi hp vi
tng axit lactic mu).
Th d: lit h hp, vim ph qun phi tc nghn.
Nhm 1 ch c gim oxy mu khng c ngha tin lng nh hn nhm 2.
Trong hi chng suy h hp cp tin trin ARDS, oxy ch khuych tn qua vch
ph nang vng lnh, nn th oxy vi FiO2 = 1 nhiu khi cng khng a PaO2
tr li bnh thng.
4. Chn on:
Chn on suy h hp cp thng l d, l mt chn on lm sng. Xc
nh th loi suy h hp cp c th kh khn hn v phi da vo xt nghim, c
bit l xt nghim kh mu l tiu chun chnh chn on xc nh. Cch gii
quyt tt nht l xc nh nguyn nhn ri t tm ra c ch sinh bnh quyt
nh thi x tr. Chn on phn bit cng rt quan trng trnh vic x tr
khng ng.
Xanh tm
++
+++
V m hi
+++
++
+++
Sp t vong
Vt v, kch thch
Kh th
Tng HA hoc
Tt HA (tru
mch)
Ri lon thc
6. X tr.
Cc bin php hi sc h hp cn phi c thc hin ngay lp tc, cng khn
trng th kh nng cu sng bnh nhn cng nhiu.
- Ht c n soi hoc dng n soi thanh qun: nng tiu thit, l thanh
qun, a ng ht vo su trong kh - ph qun v ht. Hoc dng ng soi kh ph qun v ht (bronchoscopie aspiration).
Phng php soi ht : t bnh nhn ngi theo t th Fowler hoc ngi thng
tu theo mc suy th. Phi gy t bng xylocain 2%. Trng hp bnh nhn
cn tnh to th phi cho bnh nhn an thn bng valium hoc ng min nh,
cng nh i vi bnh nhn suy th nng th phi lm h hp vin tr trong khi
soi. Soi trc tip c thun li l thy r cc tn thng bn trong ng h hp,
c th ht sch m di, mu, m tt c cc nhnh ph qun. Tuy nhin i hi
phi c k thut, phng tin v kinh nghim
t ni kh qun, m kh qun l cc th thut c bn nht khai thng
ng dn kh.
6.3. M kh qun:
+ C ch nh khi:
- C tr ngi ng h hp trn m cc phng php trn y khng gii
quyt c, v d co tht thanh qun, ph n thanh qun, vim lot thanh qun
(bch hu), vt thng thanh - kh qun.
- Bnh nhn phi th my di ngy.
- Khi cn gim khong cht tng thng kh ph nang.
K thut m kh qun cng lm theo kinh in, tuy nhin phi lm ng k
thut trnh bin chng sau m nh : hp kh qun, chy mu v hoi t thnh
kh qun.
+ Trong sn sc bnh nhn m kh qun, cn c bit ch :
- Kim tra xem ng c b y ra trc hoc ra sau hay sang bn lm nghn h
hp v vim lot kh qun.
- Bo m v trng tuyt i trong sn sc nh: bnh nhn c cch ly vo
ni v trng, cc thy thuc sn sc phi i m, mang khu trang v mi ln ht
trong ng Krishaberg hoc Sjoberg trong ng h hp, phi ra tay st trng v
mang gng tay; dy ht cng phi bo m v trng.
Tuy ch cc bin php ni trn, mt s ln bnh nhn vn b nhim
khun. Nhiu trng hp sau ngy th 2 b nhim tp khun, n ngy th 5,
th 7 c t cu vng (S. aureus) hoc trc khun m xanh (P. aeruginosa).
6.4. t ni kh qun:
t ni kh qun c ch nh ging m kh qun. C 2 phng php t ni
kh qun:
- Qua ming.
- Qua mi.
Phng php t ni kh qun qua ming d t v nhanh, nhng phi dng
n soi thanh qun, bnh nhn c th cn ng v kh v sinh rng ming. t qua
CO2
trong
ph
nang
Ghi ch
> 5%
< 5%
Khi th
gng sc
nng
xy trong
kh th ra
l 18% cao
Nn
nhn
c
thi
ngt
12
1000 12.000
18%
2160
< 5%
hn bnh
thng16
%
So vi
5%
ngi bnh
thng,
nn nhn
c mt
lng oxy
a vo
cao hn
> 5%
Ngi 16
500
8000 20% 1600
0
bnh
thn
g
- Th my (ventilation mecanique): c ch nh khi c phng php h tr
h hp thng thng khng c kt qu.
Thng kh nhn to gm: Thng kh nhn to xm nhp v thng kh nhn to
khng xm nhp.
C 2 loi my th:
. Th theo p lc.
. Th theo th tch.
My th theo p lc ly nng lng t cc bu oxy hoc kh tri nn di p
lc. Mt h thng van c ng v m tu theo p lc trong phi bnh nhn
a kh t bu xy vo my, vo bnh nhn (khi p lc trong phi bnh nhn ln
cao mt mc tnh trc) hoc kho li khng kh vo my v bnh nhn
th ra. in hnh ca cc loi my ny l Bennelt, Newport, Servo...
My th theo th tch chy nh mt c in lm quay mt ti xp ng v m
theo chu k v th tch tnh trc. Khi ti xp ln hay xung s rt kh hoc
y kh vo phi bnh nhn. My Engstrom, my P05, P06... thuc loi ny.
i vi tr em c bit cc tr s sinh v ang b, phi c nhng loi my
c bit c p lc thp v khong cht b, nh my Losco (H Lan), Engstrom
(mu tr em).
Trc khi chy my phi:
Kim tra xem ng c in c chy tt khng, cc van, ti xp, dy dn kh,
ng ni v.v... c kn khng ?
Tnh cc thng s h hp, da theo biu Radford hoc ca Engstrom
Herzog. Thng thng th tch kh lu thng t 10-12 ml/ kg, T l xy trong
khi th vo (FiO2) l 40% - 60% hoc 80%.
Nn cho bnh nhn cc thuc ng min hoc an thn khi t ng ni kh
qun hoc m kh qun.
Khi cho bnh nhn th my phi kim tra xem lng ngc bnh nhn c ln
xung theo nhp th ca my, xem bnh nhn c thch ng vi my hay khng
Cn theo di tnh trng chung, mch, huyt p ca bnh nhn v c bit l phi
lm cc xt nghim v kh mu: pH, paCO2 trong mu ng mch iu chnh
cc thng s h hp cho ng. Nu bnh nhn th chng my v sau khi kim
tra thy mi vic chun b lm tt, ng h hp c thng sut th phi:
- Tng thng kh gy nhc thn.
- Cho cc thuc ng min nh dolargan, mocphin.
- Cho thuc gin c (bt c d).
Vic theo di v sn sc bnh nhn th my kh hn nhiu so vi m kh
qun, trong ny phi c bit ch :
- Chng nhim trng.
- Lm m kh th vo.
Mun nh vy, phi ch st trng my th, phi gi v trng tuyt i trong
cng tc sn sc bnh nhn, lp thm mi nhn to Toremaln hoc dng kh dung
(arosol) hay cho nh git dung dch khng sinh, long m vo ng h hp.
6.7. Ra ph qun:
L mt th thut d lm v c hiu qu. Tuy nhin cn phi chun b tt bnh
nhn (th oxy 100% t nht 20 pht trc). Bm qua ng ni kh qun 20-30ml
nc ct, lun ng thng ht mm, t ra l hai c (to v nh) ht theo nhiu t
th. Thnh thong cho bnh nhn th oxy hoc bp bng. Thi gian khng ko
di qu 4 pht. Cn ch theo di mch, huyt p v tnh trng ton thn. C th
ra ph qun nhiu ln trong ngy. Trong cn hen ph qun c tnh, ra ph qun
qua ng ni kh qun, th thut c bn kt hp vi vic th my.
Ra ph qun kt hp vi tm qut vng ngc, kch thch ho l cc bin php
tch cc lm cho long m.
ph phi cp
cnh bm
Gc sn honh m
bm
Gc sn honh sng
4. X tr.
4.1. T- th:
- Ngi thng, thng chn trong ph phi cp huyt ng
- Na nm, na ngi trong ph phi cp tn thng.
Bnh nhn c cao huyt p nn t gar t chi (gar tnh mch). C 30 pht
li ni gar. Khi xy ra qu cp tnh cn trch mu cho bnh nhn. Trc khi trch
mu cn tim vo tnh mch bnh nhn 5.000-10.000 n v heparin. Lng mu
trch khong 200-400 ml. Khng c ch nh trch mu cho cc bnh nhn b ph
phi cp nhiu ln.
4.3. Cc thuc:
u phi dng qua ng tim tnh mch hoc xt v thi gian khng cho
php ko di.
* u bng l cc dn cht nit: cc dn cht nit hin nay thay th hn
morphin (morphin ch dng gim au trong nhi mu c tim, tc mch phi
ngoi ra morphin cn c tc dng ph c ch h hp). Do vy nn dng trinitrin
hay isosorbide dinitrat. Cc cht ny lm pht sinh ra NO lm gin mch v
chng kt t tiu cu.
ng xt : 2 - 4 ln bm.
ng tnh mch, phi truyn lin tc: Trinitrin 0,5-5 mg/gi. Isosorbid
dinitrat phi dng liu gp i. Tc dng ca isosorbid di hn (vng bn hu
1gi). Phi dng cc dng c truyn bng polyethylen hay polypropylen khng
dng loi polyvinyl. Do cc dn cht nitr c th lm h huyt p nn thng phi
phi hp vi dobutamin nu c tru mch.
+ Nitroprussiat natri i khi phi s dng nu c tng huyt p bnh nhn
nhi mu c tim hoc bnh nhn nhi mu c tim c tng huyt p m dng
thng kh nhn to khng kt qu.
- Liu lng bt u bng 0,5 microgam/kg/pht.
- Nitroprussiat chuyn ho thnh thiocyanate v vy liu cao c th gy ng
c cyanua, phi dng n hydroxocobalamin (vitamine B12).
+ Thuc li tiu : furosemid c tc dng gin mch trc khi lm li tiu.
Liu lng 1-2 ng tim tnh mch nhng nu suy tim c gim chc nng tm
trng th khng c li.
V Vn nh
Nguyn Th D
1. Lch s.
Hi chng suy h hp cp tin trin ngi ln (adult respiratory distress
syndrome - ARDS) ln u tin c miu t bi Ashbaugh nm 1969. T rt
nhiu ti liu v hi chng ny ct ngha c ch sinh bnh v tm cc phng
php x tr. Sau ny ngi ta thy cc tr s sinh b bnh mng trong cng c
ARDS, ri ln lt cc tr em ln cng c hi chng ny, nn vn gi l ARDS
(acute respiration distress syndrome). ARDS tht s l mt suy h hp cp
(SHHC) rt nng gy t vong cao bnh nhn trc y c phi lnh v khng c
suy tim tri.
Trc Ashbaugh, i a s cc trng hp SHHC do gim thng kh ph nang
c gii quyt mt cch hiu qu bng phng php th my vi p lc
dng ngt qung IPPV kinh in. C mt s t cc trng hp SHHC li gy t
vong rt cao mc d c th my vi oxy liu cao (FiO2 = 0,6). Ngi ta cho
rng l tnh trng thiu oxy mu tr c l do thiu men no , t d men
G6PD. Ngi ta nhn thy tnh trng thiu oxy mu tr ny khng h p ng vi
oxy cao p, tun hon ngoi c th.
Nu tng FiO2 ln n 1 (oxy 100%) th mi u tnh trng suy h hp c kh
ln, nhng vi ngy sau th bnh cng nng hn. L do l oxy 100% cng lm tn
thng mng ph nang - mao mch, gy tc hi ln lp surfactant. Nm 1969,
ashbaugh ln u tin cng b phng php h hp nhn to (HHNT) bng p
lc dng lin tc iu tr ARDS c kt qu tt. 10 nm sau, Zapol tht bi
khi dng tun hon ngoi c th iu tr ARDS. Nhng hiu bit v nguyn
nhn v c ch sinh bnh s gip cho chn on v x tr ng n ARDS
2. Nguyn nhn.
Nguyn nhn gy ra ARDS v cc danh t ch tnh trng ca phi trong
mt s bnh c th gy ra ARDS ngy cng nhiu.
- Phi ngt nc, phi sc, ph phi cp, tn thng phi nhim c, phi
nhim khun, bnh mng trong, suy h hp cp tin trin, vim phi do ht
phi dch v ... Cc tnh trng phi trn u dn n bloc ph nang - mao mch
lm cn tr s khuych tn kh, mc d s thng kh vo vn bnh thng
(ng dn kh vo lng ngc bnh thng).Cc c ch dn n bloc ph nang
mao mch c nhiu.
3. C ch sinh bnh.
Phi bnh nhn ARDS gm 3 phn r rt : vng lnh, vng ng vin c,
vng bnh.
ny khng lin quan n hin tng gim p lc theo th dch. Tim albumin
m c cho sc vt thc nghim cng khng ngn nga c ARDS.
Cc nghin cu gn y cng cho thy bloc ph nang - mao mch l hu qu
ca mt tnh trng tng tit nc trong phi vo khong k, lin quan n nhiu
c ch :
- Hot ho h thng b th.
- Tng chuyn ho axit arachidonic phng thch t cc mng photpholipid
trong phi (xem bng dc y).
C ch ny ct ngha v sao phi dng cocticoit trong ARDS v albumin truyn tnh
mch khng c tc dng r rng, mc d c h protein mu trong ARDS.
Axit arachidonic
Lipoxygenaza
Cyclooxygenaza
Men tiu t bo
Lencotrien
C4-D4
Cyclooxygenza
PGG2-PGH2
Cc c
cht gc oxy
Tn thng t
bo ni mc
SRS-A
Co tht ph qun
TXA2 Prostacyclin
PCI2
Tng p lc
mao mch phi
Kt t t bo
Cng giao cm
Ch thch:
SRS-A : Stow reacting substanee of arattaneee of artaphylaxia.
PGG2 - PGH2 : Prostagiandin (G2 - H2).
TXA2 Thromboxan A2.
4. Triu chng.
4.1. Lm sng:
4.1.1. Tnh cht xut hin:
ARDS xut hin 1 - 3 ngy sau mt nguyn nhn ti phi hoc ton thn.
+ Ti phi: ngt nc, ht phi dch v, nc i, vim ph qun phi, nhi mu
phi, tc mch phi do nc i, hi ngt ...
+ Ton thn: hn m i tho ng, suy thn cp, vim ty cp, vim no,
ph no, xut huyt no, sc nhim khun, bng do chn thng, cm, st xut
huyt, ng c cp.
4.1.2. Du hiu ca suy h hp cp tin trin:
ARDS tin trin theo 4 giai on:
+ Giai on 1 : l giai on tip theo chn thng hoc bnh chnh. Mc d
phi c tn thng nhng nghe phi vn cha c rn v X quang phi vn
sng. C tng thng kh gy kim h hp.
+ Giai on 2: 1 - 3 ngy sau. V lm sng ch c hi kh th (th nhanh),
lng ngc cn di dng tt. V xt nghim : PaCO2 tng, PaO2 hi gim v shunt
trong phi Qs/Qt tng.
+ Giai on 3: Kh th v xanh tm, kiu ph phi cp tn thng.
. Nhp th mi lc mt nhanh, km theo xanh tm v m hi.
. Khm phi: lng ngc bt u di ng km, rn m v rn n ri rc hai
phi.
4.2. Xt nghim:
+ SaO2 v PaO2 rt thp mc d bnh nhn th oxy qua mi hoc th my
IPPV vi FiO2 cao (0,6 - 1).
+ PaCO2 bnh thng hoc hi gim, i khi tng cao nu cc tn thng phi
qu ln.
+ p lc keo huyt tng gim.
5. Chn on.
8.1. Th PEEP:
8.1.1. C ch tc dng:
Theo ashbaugh (1969) v Suter (1975): vic s dng phng php th my h
hp nhn to vi p lc dng lin tc CPPV hay PEEP em li nhiu kt qu
tt, cu sng thm c mt s bnh nhn SHHC. Phng thc th my vi p
lc dng ngt qung IPPV hay ZEEP thm ch oxy cao p, tim - phi nhn to
cng khng gii quyt c.
- PEEP c tc dng ng vin c cc ph nang vng ba phi b xp do nh
hng ca ARDS, t c dng n trong sinh l h hp bnh thng.
- PEEP li cn lm cho cc ph nang lnh lun lun n ra c hai th h hp.
Kt qu l PEEP lm tng dung tch cn chc nng FRC, lm gim t l shunt
trong phi v do lm cho s oxy ho mu ng mch tt hn. Trn thc
nghim ch cn 15 sec l FRC tng ln v ch ra 22 sec sau khi ngng PEEP l
FRC xung. Khi dng PEEP ch cn cho bnh nhn th vi FiO2 = 0,4
8.1.2. Cch lm PEEP:
Trn bt k mt my h hp nhn to no, ngi ta cng c th lm c mt
van PEEP gy lc cn cho kh th ra. Mc PEEP l mc gy lc cn :
n cui th th ra p lc cn li trong ng dn th ra l mc PEEP, c th
nhn thy p lc k ni vi ng dn th ra.
C th t to ly van PEEP bng cch ni l ngoi ng dn th ra vi mt ng
cht do ng knh 1 cm2, u ngoi cm vo mt l nc to hoc mt x nc.
Chiu su ca ct nc l mc ca PEEP tnh ra cmH2O
8.1.3. Mc PEEP:
Cc cng trnh ca nhiu tc gi u cho rng mc PEEP c kt qu bt
u t 5 cmH20 v c th t kt qu tt nht t 15 - 20 cmH20, Suter (1975) cn
a ln n 30 - 40 cmH20 (super PEEP). Vi PEEP cao nh vy, mu s c
oxy ho tt nhng phi cu cha bng dopamin hay dobutamin truyn tnh mch
sau khi truyn dch y .
Vi tng bnh nhn, ngi ta c th tm thy PEEP ti u p ng vi
oxy ho mu tt v tnh trng huyt ng cn bng. Cch lm : a dn PEEP
ln 5 cm mt ln, ghi huyt p, mch, lm xt nghim PaO2, PaCO2.
David Rose California trong Critic care medicine, 1981, Vol 9, No2 thc
nghim ARDS trn ln a ra nhng kt lun sau y :
- Dng PEEP c th mau chng phc hi th tch phi FRC (dung tch cn
chc nng) c n nh ch vi PEEP bng 5 cmH20, nhng PaO2 ch tr li bnh
thng khi FRC tng gp i, do PEEP a ln n 20 cm2. Nu t nhin ngng
PEEP, th FRC v PaO2 s xung rt nhanh. V vy tc gi khuyn khng nn
bnh nhn ra khi my qu lu
8.1.4. Cch tin hnh:
Bnh nhn nm nga, t th Fowler c t ng ni kh qun hoc canun
m kh qun c bng chn.
- Huyt p phi c duy tr bnh thng. Nu huyt p thp phi truyn
plasma hoc albumin.
- Lng FiO2 = 0,4 khng cn cao hn. l u im ca CPPV so vi
IPPV.
- Bt u bng PEEP 5 cmH2O lm xt nghim ngay nu c iu kin, 15
pht sau a ln 10 cmH2O, c nh vy a ln n 15 ri 20 cmH2O. i chiu
cc kt qu kh trong mu, mch, huyt p v sc mt bnh nhn.
Trong khi s dng PEEP cn ch :
- Ht m, tm qut, vn ng tr liu, xoa bp.
- Theo di k pht hin sm cc bin chng : trn kh mng phi, trung
tht, di da.
8.1.5. Theo di v iu tr cng c:
Sau vi ba ngy, nu tin trin tt bnh nhn s tnh, hng ho, mch huyt p
n nh.
Vic nghin cu b my cn thn trng hn so vi cc SHHC khc v nn s
dng cc bin php trung gian nh h hp t nhin vi p lc dng lin tc
CPAP hay h hp nhn to bt buc ngt qung IMV, SIMV (c 2 - 4 nhp th
bnh thng li c mt nhp th bt buc ca my).
8.2. Thng kh nhn to vi p lc dng v tn s cao (High frequency
positive pressure ventilation HFPPV):
Bnh nhn nm
vin
Khng sinh ph
rng
Chng III
Thn
suy thn cp
Tt C-ng
1. i c-ng.
Suy thn cp l hi chng suy chc nng thn t ngt cp tnh do nhiu
nguyn nhn gy nn.
+ Khi b suy thn cp, bnh nhn s thiu niu, v niu, nit phiprotein mu
(ure, creatinin...) tng dn, cng tng nhanh cng b nng, km theo ri lon
nc, in gii v thng bng kim toan, nu khng iu tr kp thi th bnh
nhn s cht do kali mu tng, ph phi cp, hi chng ure mu cao hoc t
vong do bnh chnh gy nn suy thn cp. n nay, mc d c nhng phng
tin hi sc tch cc ( nh lc mu ngoi thn), t l t vong vn cn rt cao.
Tuy nhin, nu c iu tr kp thi v chnh xc, nhiu trng hp, chc nng
thn c th c hi phc hon ton hoc gn hon ton, bnh nhn c th tr
li cuc sng bnh thng.
+ Theo Anderson R.J. v Schrier R.W. (1988): Hoa K hng nm c 5%
bnh nhn nm vin do suy thn cp, trong bnh nhn ngoi khoa v phu
thut chim 60%, bnh nhn ni khoa chim 40%, sn ph chim 1-2%.
2. C ch bnh sinh.
C 4 c ch c xut :
+ Tc c gii ng thn do tr niu trong lng ng v ph n t chc k chn
p bn ngoi.
+ Co tiu ng mch thn, gy thiu mu thn cp tnh .
+ Khuch tn tr li dch lc ng thn do hoi t ng thn cp.
+ Gim tnh thm qua mng mao qun cu thn.
C nhiu tc nhn gy suy thn cp, d cng c nhiu cch phn loi.
Trong nhng nm 70, c 2 cch phn loi:
+ Cc tc gi Legrain M., Suc J.M., Durand D., Lebon P., Tonthat H. (1977)
chia thnh 4 nhm:
- Suy thn cp do ri lon huyt ng hc thn.
- Suy thn cp c gii do tc ng bi niu.
- Suy thn cp do vim ng , k thn cp, hoi t ng thn .
- Suy thn cp do cc bnh khc: vim cu thn cp, vim thn - b thn cp,
bnh mch thn cp.
+ Miller T. (1978), v Espinel C., Gregory A. (1980) chia suy thn thnh 5
nhm :
- Tng nit mu trc thn .
- Hoi t ng thn cp c thiu, v niu.
- Hoi t ng thn cp khng thiu, v niu.
- Tc ng dn niu.
- Kiu phn loi ny tuy chi tit hn nhng khng bao gm mt s nguyn
nhn khc (v d tc mch thn, vim thn b thn cp, vim cu thn cp).
Trong nhng nm 80, a s cc tc gi phn loi suy thn cp thnh 3 nhm
ln : suy thn cp trc thn (suy thn cp chc nng); suy thn cp ti thn; suy
thn cp sau thn.
3. Nguyn nhn gy suy thn cp:
Hin nay cc tc gi thng nht chia lm 4 nhm sau:
3.1. Suy thn cp trc thn (cn gi l suy thn cp chc nng):
Do gim p lc lc cu thn, gy ra bi:
+ Sc gim khi lng tun hon, tt huyt p do mt mu nng; mt nc,
mt mui nhiu do a chy, nn, tc rut, r tiu ho; dng thuc li tiu mnh
ko di ( furosemid, acid ethacrynic); bng rng mt nhiu huyt tng.
+ Sc tim do nhi mu c tim cp tnh, suy tim nng, ph phi cp, v tim, p
tim, nghn tc ng mch phi.
+ X gan c trng nng, c trng hnh thnh nhanh lm gim th tch mu,
cng vi thuc li tiu mnh v chy mu ng tiu ho.
+ Suy thng thn cp tnh.
+ Sc nhim khun: nhim khun huyt, nhim khun ng mt, nhim
khun t cung ...
+ Sc phn v.
+ Do hu huyt trong bng nng, truyn nhm nhm mu, nhim khun ym
kh, st rt chng falciparum gy vng da, tan mu, huyt cu t niu, do thiu
men 6-GPD ca hng cu, nhim c cc kim loi nng, carbon tetrachlorua, cht
cn quang c iod, cc cht khng vim khng steroid, khng sinh (aminozid,
quinolon...).
+ Do ng mu ri rc ni mch (CIVD).
+ Do gip nt c (hi chng vi lp, chn thng...), do hu c vn
(rhabdomyolyse) khng lin quan n chn thng gy myoglobin niu.
- Bnh thn do mch mu gy suy thn cp tnh nh huyt khi hay nghn tc
ng mch thn ngi c mt thn, huyt khi tnh mch thn , bnh vi mch
gy huyt khi, hay trong x mch thn c tnh .
- Cn mt th vim cu thn c bit na l vim cu thn tin trin nhanh
c gi l vim cu thn bn cp gy suy thn nng ln rt nhanh. V vi th
thy c hnh nh li lim trong khoang nc tiu, trong cc li lim c cc t
bo vim, i thc bo v c cc t bo ca bao Bowmann, c cc hoi t cha
fibrin. Tin lng cng nng khi c nhiu li lim v hnh nh x ho v c cc
thng tn ng thn v k thn.
Din bin ca giai on ny di ngn khc nhau tu theo tng loi nguyn
nhn gy suy thn cp. bnh nhn thn b nhim c v niu c th xut hin
trong 24 gi u. bnh nhn sc khi huyt p tm thu gim xung di 70
mmHg s c thiu niu.
+ V tim mch: ri lon v tim mch trong suy thn cp thng xut hin khi
K+ mu tng cao. C th c suy tim cp. Suy tim thng do hu qu nc v ri
lon in gii. Huyt p c tng nhng thng ch tng va. Khi huyt p tng
cao, thng gp do vim cu thn cp. Nu huyt p tm trng tng qu
130mmHg (c km theo nhc u, m mt, c th suy sp nhanh, thiu niu v
niu ) th c th l suy thn cp do cao huyt p c tnh.
+ Thiu mu: xut hin sm, nhng khng nng, th tch khi hng cu
(hematocrite) c th gim, cn 30% vo tun th 2. Nu thiu mu nng, c th
do nguyn nhn khc.
+ Hi chng ure mu cao: cui cng, nu khng t vong do nguyn nhn ca
suy thn cp, do cc bin chng, th hi chng ure mu cao s xut hin y ;
kh th, nn, bun nn, xut huyt, co git, hn m, ... T vong khng trnh khi
nu khng lc mu ngoi thn kp thi.
Chn on phn bit gia suy thn cp chc nng v suy thn cp c tn
thng thc th: C th da vo mt s ch tiu sinh ho mu v nc tiu
phn bit cc trng hp suy thn cp trc thn hay cn gi suy thn cp chc
nng hoc chuyn thnh suy thn cp thc tn c hoi t ng thn cp nh
sau:
Ch s theo di
Di 20
Di 1
Di 1
Trn 40
Trn 1
Trn 3
Trn 400
Trn 1
Trn 10
Trn 30
Di 400
Gn bng 1
Di 10
Di 20
- Creatinin niu/creatinin
mu
U: nng trong nc tiu. P: nng trong huyt tng.
8. iu tr.
Nguyn tc chung khi iu tr suy thn cp : khn trng tp trung phng
tin, iu tr ph hp vi tng giai on tin trin ca bnh; ch cng tc h l
ngay t u v c th phi iu tr ko di hng thng.
Lasix (mg)
40
60
80
100
120
140
160
180
Tt C-ng
1. t vn .
Ghp m v c quan l mt can thip sinh hc nhn to. l mt thnh tu
quan trng ca y sinh hc trong th k XX v l mt hng pht trin ca y sinh
hc th k XXI, m mt trin vng mi trong vic thay th cc tng b suy giai
on cui hoc b thng tn khng cn kh nng hi phc. Nh nhng tin b
v khoa hc, cng ngh trong na cui th k XX, c bit l min dch hc ghp
(transplantation immunology) v cc chuyn ngnh gy m, hi sc, phu thut
mch mu, cc thuc c ch min dch, cc k thut chn on, theo di chc
nng cc tng, cc k thut ra v bo qun tng c ly ghp... Ngnh ghp
tng hin nay (organ transplatation) thc hin hng nm trn th gii hn
30.000 trng hp ghp tng. Hoa K l mt nc tin hnh ghp tng vi s
lng ln nht, mi nm ghp khong 8.000 thn, hn 3000gan, hn 2000 tim v
hn 500 phi. Php cng l nc ghp tng nhiu mi nm khong trn 2000
thn, 600 gan, 600 tim, 100 phi, 80 tim - phi, 80 ty...
Ngnh ghp tng Th Gii ngy cng t c nhng thnh tu mi nh ghp
tng tr nh, tr s sinh, ngi gi. C th ghp nhiu tng cng mt lc:
ghp tim - phi, ghp thn - ty, ghp gan - d dy - rut. C th tin hnh nhiu
ln ghp tng mt ngi (2 - 3 ln). Vic dng ngun tng cho l ng vt cng
ang c nghin cu vi nhng tin b mi v sinh hc phn t, min dch v di
truyn phn t, cng ngh gen... m mt trin vng mi v ngun cho tng.
Kt qu ca ghp tng ngy cng kh quan. Thi gian sng sau ghp c
ko di hn 30 nm vi thn, 20 nm vi tim, gan. Cht lng cuc sng ca
ngi ghp tng c phc hi, kh nng lao ng, tham gia cng tc x hi, sinh
hot gia nh (ly v, chng, sinh con...) u c th thc hin tt sau ghp tng
ni chung v ghp thn ni ring.
2. Lch s ghp thn.
2.1. Trn Th gii:
Khi b thi ghp ti cp, tng ghp mm nhn, tm. Hnh nh vi th thy mch
mu b vim cp, thnh mch y bch cu a nhn, lng cc vi mch b tc do
cc huyt khi tiu cu. Khi buc phi ly b tng ghp b hu do thi ghp
ti cp.
4.3.5. Thi ghp cp nhanh:
Cc phn ng thi b cp nhanh din ra trong vi ngy u sau ghp. Do c
hai yu t t bo v th dch ca c th ngi nhn phn ng cp vi cc khng
nguyn c tng ghp. M ghp b thm nhim bi lympho bo v bch cu
trung tnh v vim thnh mch hoi t. Cc nghin cu trn cc m hnh ng vt
chng minh rng cc phn ng ny l do cc lympho bo ch khng phi
khng th gy ra. C th ngn nga phn ng ny bng cch dng huyt thanh
khng lympho bo hoc khng thymo bo (anti lymphocyte globulin - ALG hoc
anti thymocyte globulin - ATG).
4.3.6. Thi ghp cp:
Thi ghp cp c th xy ra trong 3 thng u sau ghp ngay c nhng bnh
nhn c iu tr bng cc thuc c ch min dch. C 2 c ch tham gia:
- Mt l cc p ng min dch qua trung gian t bo gy ra tn thng tng
ghp. Trong ghp thn, bnh nhn i t, c khi ch st nh 37, 10C - 37, 20C; tng
cn c th t 0,5 - 3kg/24h, thn ghp au, to ra; xt nghim ure v creatinin
huyt thanh tng hn trc; c protein niu. Nu sinh thit thn ghp thy c
thm nhim rt nhiu t bo n nhn xung quanh mao mch, ph v teo biu m
ng thn; cu thn bnh thng. S dng corticoid liu cao c th lm gim cc
phn ng ny.
- Hai l cc khng th mi do c th nhn sinh ra chng li cc khng
nguyn c th cho, cc khng nguyn ny lm suy thn ghp. Sau ghp, thn
ghp hot ng bnh thng sau bt u c i t v suy thn. Hnh nh vi
th khi sinh thit thn cho thy tc cc mao mch, lng ng fibrin, hoi t ng
thn.
4.3.7. Thi ghp mn:
Phn ng thi b mn thng xut hin t thng th t sau ghp, c bit c
khi xut hin vo thng th 3 sau ghp v thng kt hp vi s gim dn chc
nng ca m ghp. Trong ghp thn biu hin chnh ca thi ghp mn tnh l c
protein niu, cao huyt p; ure v creatinin mu tng hn trc. Kt qu xt
nghim m hc cho thy c tng sinh mng trong v hp ng mch. Nhng thay
i ny xut hin bi phn ng vim min dch mn tnh, chng li t bo ni m
mao mch v gy ngng t tiu cu ln fibrin. Trong m ngng tp c c khng
th v b th. C p ng min dch qua trung gian t bo ln khng th u tham
6.2. iu tr:
Mc ch ln nht ca vic iu tr l lm gim cng tn cng ca cc c
ch min dch vo cc c quan hoc m ghp. Cc steroid c hiu qu nhanh
chng v r rt trong vic lm gim phn ng thi b (ti 60 - 70% cc trng
hp giai on thi b cp). Thng tim tnh mch chm methylprednisolon
liu cao (pulsse therapy) c th tim 1g/ 1 ngy trong 3 ngy lin hoc 500 mg x
2 ngy u sau c 2 ngy gim 1/2 liu. Thng th sau tim bnh nhn ht
cc triu chng thi b, c bit l ht st v d chu ngay (ch nn cho thuc
chng acid d dy, c ch th th H2 trong thi gian pulse therapy). Gn y
ngi ta nhn thy tim methylprednisolon vi liu nh hn (2 - 4mg/kg/ngy)
cng c hiu qu tng t.
C th phi hp cc steroid vi globulin khng lympho bo. S phi hp ny
c hiu qu cao nht vi cc trng hp phn ng thi b c s tham gia ca p
ng min dch qua trung gian t bo. Gn y ngi ta s dng cc khng th n
clon c ngun gc chut nht trng chng li cc qun th lympho bo T, cc
khng th ny gy gim s lng lympho bo T (CD3+). Khi tim, chc nng ca
m ghp c ci thin sau 2 - 7 ngy.
Vic iu tr cc cn thi b cp thng c kt qu. Nhng ngc li cha c
phng php iu tr c hiu i vi cc trng hp ghp thn khc gen cng
loi m c phn ng thi b ti cp hoc mn tnh. Vic ngn nga thi ghp mn
tt c bnh nhn c ghp khc gen cng loi bng duy tr cc thuc c ch
min dch trong sut thi gian sng sau ghp. C th dng phc 2 thuc:
cyclosporin A (sandimun, neorale) phi hp vi prednisolon hoc imuran
(imurel) phi hp vi prednisolon. Hoc phc 3 thuc: cyclosporin A phi hp
vi prednisolon v imuran hoc cellcept.
Liu duy tr vi cc thuc nh- sau: cyclosporin A, 3 - 4 mg/kg/ngy ung chia 2 ln trong
ngy - mi ln cch nhau 12 gi; imuran 1 - 2mg/kg/ngy; prednisolon 5 - 10mg/kg/ngy
{nn dng c liu ung mt ln sau n sng s t b c ch trc d-i i - tuyn yn th-ng thn (hypothalamus - pituitary - adrenal)}, [Grant: 1965, Fleighen: 1967,
Ackerman: 1988, PDR - 53 Edition: 1999].
Dng imuran hoc cellcept trong phc iu tr phi theo di bch cu trong
mu. Nu bch cu h di 4,0 x 103 phi ngng thuc, sau 1 - 2 tun bch cu s
tr v bnh thng v c th dng tip thuc nhng phi gim liu.
Khi dng thuc cn phi nh lng nng cyclosporin trong huyt thanh
tng hay gim liu sao cho t nng ti thiu 100 - 200 nanogam trong 1ml
huyt thanh (ng/ml) vi phng php min dch phng x (radio immuno assay RIA) hoc 400 - 800ng/ml trong mu ton phn vi phng php sc k lng cao
p (high pressure liquid chromatography - HPLC). Hin nay theo di nh lng
nng T2 trong huyt khng ung thuc sau 2 gi - duy tr 6 thng u
1.700mg/ml (1,7microgam/ml). 6 thng sau 1.200mg/ml - Sau 1nm khong 8001000mg/ml.
- Ni ng mch thn vi ng mch chu trong theo kiu tn-bn hoc tn-tn.
Kim tra hnh thi v chc nng thn ghp sau khi ni xong mch mu
(mu nui, nhu m thn v nc tiu ra u niu qun).
- Trng niu qun vo bng quang.
Trong qu trnh ghp thn ch cng tc gy m hi sc, c bit ch
lng dch truyn vo, thuc li niu, thuc c ch min dch, thuc gin mch...
Chng iv
Ni tit
cp cu v iu tr cn nhim c
hormon gip kch pht sau phu thut
T V Kh-ng
1. i c-ng.
Vit Nam, phu thut ct gn hon ton tuyn gip iu tr bnh basedow
cng nh cc phu thut khc trn tuyn gip c tin hnh thng xuyn ti
cc trung tm ngoi khoa. iu tr ngoi khoa t kt qu 85 - 90%, song vn gp
mt s bin chng giai on sm sau phu thut, trong cn nhim c
hormon gip kch pht (NHKP) sau m lun l vn thi s, nht l v chn
on, iu tr, d phng v n l mt trong cc nguyn nhn gy t vong sau m.
Cn NHKP l bin chng nng thng gp 3 ngy u sau m cng nh
bin chng nng bnh basedow m nguyn nhn ca c ch bnh sinh cn
nhiu im cn phi c lm sng t.
Vic chn on cn NHKP sau m ch yu da vo bnh cnh lm sng
nhng ngy u sau m, sau kt hp vi xt nghim nng T3, T4, FT4 b
sung cho vic chn on v tin lng iu tr. Chn on nhanh, chnh xc v
iu tr v ng th mi hn ch t l t vong.
2. Nguyn nhn v c ch bnh sinh.
+ C ch bnh sinh ca cn NHKP l ri lon qu nhanh h thng thn kinh
trung ng, tip theo l tng hot tnh chc nng ca tuyn gip, tng tit hormon
gip vo mu a n ri lon chuyn ho lipid trong gan, suy chc nng v
thng thn.
+ Vi cn NHKP sau m tuyn gip xy ra l do chn thng tuyn gip
trong lc m kt hp vi s kch thch thn kinh ngoi bin gy nn.
Cho n nay cc tc gi a ra hai gi thuyt chnh:
+ Mt l, do s tng t ngt hormon tuyn gip vo h thng tun hon. V
d nh sau iu tr ngoi khoa bnh nhn b cng gip.
3.1. Lm sng:
Cn NHKP c th xy ra t t trong mt vi ngy hoc xy ra rt nhanh ch
trong mt vi gi sau m. Triu chng lm sng rt rm r, cc triu chng chnh
ca tnh trng nhim c hormon gip biu hin nh sau:
+ St cao 39 - 400C, da nng m.
+ Lun trng thi hng phn, khng ng, c th c lon thn cp.
+ Ngi bnh v lc, mt l.
+ V m hi.
+ Tng xung huyt ngoi da.
+ Bnh nhn bun nn, nn, nu nng c a lng.
+ Nhp tim nhanh trn 100 ln/ pht, c th c nhp nhanh kch pht trn tht,
trn 200 ln/pht hoc lon nhp, ngoi tm thu, suy tim cp.
+ Huyt p c th cao hoc thp nu nng.
+ Nhiu trng hp c vng da.
Nu khng c chn on sm, nhanh, iu tr tch cc, kp thi th t l t
vong ti 75%, ngi ln tui ti 100%. T vong thng xy ra vo 2 ngy u
ca cn NHKP.
do st cao, do nhim khun, do tng chuyn ho ca hormon gip. Do vy, vic nui
d-ng bnh nhn tt gp phn lm cho cn NHKP qua khi.
cp cu v iu tr
cn nhc c nng gy suy h hp cp
Tt C-ng
1. i c-ng.
Bnh nhc c (myasthenia gravis) l mt bnh t min dch nn cn gi l
bnh nhc c t min. Ngy nay, ngi ta xc nh trong huyt thanh ca
bnh nhn b bnh nhc c c t khng th chng cc th cm th tip nhn
acetylcholin mng sau xi np thn kinh - c, lm mt kh nng dn truyn thn
kinh, lm c khng co c v gy ra hin tng nhc c.
Bnh nhc c c Thomas Willis pht hin t nm 1792 nhng n nm
1901 nh thn kinh hc Herman Oppenhiem xc nh bnh nhc c v nhim
c Cura c nhng triu chng ging nhau. Ngy nay rt nhiu cng trnh nghin
cu tm hiu su bnh nhc c c v sinh l bnh, triu chng v phng
php iu tr, c bit l cp cu iu tr cn nhc c nng gy suy h hp cp
gp phn iu tr thnh cng loi bnh l phc tp ny.
Bnh nhc c c mi chng tc, c hai gii nhng n mc bnh nhiu hn
nam, t l 3/2. C 2/3 s bnh nhn n mc bnh nng dn tui di 40, cn
2/3 s bnh nhn nam bnh nng dn tui trn 40. T l mc bnh t 1/10.000
n 1/20.000 dn.
2.1. Gii phu sinh l dn truyn thn kinh c bnh th-ng v trong
bnh nh-c c:
Dy thn kinh vn ng n c vn chia ra lm nhiu nhnh nh, mi nhnh
li mt c vn. Ti ch tip gip vi si thn kinh, mng c lm vo, dy ln v
hnh thnh nhiu np gp. Ngay trn nh nhng np gp ny tp trung rt nhiu
th cm th (receptor) nhy cm vi axetylcholin. u tn cng ca si thn kinh
nm ng vo pha ca np gp, khong cch gia u tn cng ca dy thn
kinh v mng c khong chng 200 - 500Angstron (A0) to thnh v tr tip hp
thn kinh - c, gi l xi - np thn kinh - c.
u tn cng si thn kinh vn ng c nhiu ty lp th v nhiu bng nh
cha ho cht l axetylcholin (Ach). Cc bng nh ny gi l quan ta. Mi quan ta cha khong 10.000 phn t axetylcholin. Bnh thng khi c ngh ch c mt
hai bng v ra, phng thch 1 - 2 quan ta, v th Ach, qua xi np qu t khng
gy kh cc c xi np, song cng gy nn nhng xung rt nh m ch c vi in
cc t ti ch mi ghi li c, l nhng in th nh tn cng (miniature
end place potential) vit tt l MEPP. Khi kch thch hay khi c xung ng ti
u tn cng ca dy thn kinh, lng Ach, t 150 n 200 quan ta c phng
thch ra cng mt lc v kt hp vi th cm th Ach, cc th cm ny lun tp
trung dy c ti cc nh ca cc np gp sau xinp (Post synaptic folds). ng
thi cc knh (chanels) trong th cm th tip nhn Ach, c m ra lm tng tnh
thm ca mng t bo ch ion Na+ t ngoi vo, ion K+ t trong ra gy nn hin
tng kh cc to nn mt in th hot ng lan truyn dc theo si lm co c.
Trong khi th th tip nhn Ach, nm ngay trn nh cc np gp ca xinap th ngay
bn di np gp l ch sn xut ra men cholinesteraza tiu hu Ach. V th ngay
sau khi gy ra kh cc th phn ln Ach, b men cholinesteraza tiu hy ch cn mt
phn rt nh khuych tn ngc tr li mt on thn kinh dng li.
Trong bnh nhc c, s thiu ht c bn l gim s lng th cm th Ach,
ti mng sau xinap (Post synaptic muscle membrance). Hn na nhng np gp
sau xi np b dn phng ra hoc b mng i. Hu qu l gim dn truyn thn
kinh c. V th cho d lng Ach c phng thch bnh thng nhng ch sinh
ra in th nh tn cng (MEPP). in th ny qu nh khng gy ra co c
dn ti nhc c (Randall. R. Long Intensine care 1999, Tp 2, trang 2122).
S xi np thn kinh c bnh thng (A) v trong bnh nhc c (B)
Daniel. B. Drachman - 6/1994
1/2mg)/ngy. Song bnh nhn khng thot khi cn nhc c v bnh nhn c c
cn nhc c ln cn cng cholin. Bnh nhn c ngng thuc khng men
cholinesterza v iu tr theo phc : TKNT + tch b huyt tng + corticoide +
Khng sinh, c 5 bnh nhn u n nh. Sau c 5 bnh nhn c m ct b
tuyn c, sau m din bin bnh thng. Bnh nhn ch nm khoa hi sc 3 - 4
ngy ri chuyn khoa v ra vin.
Hng ngy cn cho bnh nhn nm nghing phi, nghing tri t 3 - 4 ln, v
p vng lng bnh nhn c th t ho khc, d phng bin chng xp phi.
4.2.3. Tch bt huyt tng trong iu tr cn nhc c nng gy suy h hp
cp:
Cho n nay vn t khng th trong bnh nh-c c vn -c y vn th gii bn
lun si ni. Ni n bnh nh-c c khng th khng cp n vn t khng
th. Cc t khng th gy hin t-ng tiu mng sau xinap thn kinh - c, tng tc
thoi ho cc th cm th tip nhn axetylcholin v gy cn tr tc dng ca axetylcholin
vo cc th cm th ny. Ng-i ta tm thy trong huyt thanh ca hn 90% bnh
nhn nh-c c c t khng th khng th cm tip nhn axetylcholin. Do gn vi cc
globulin min dch (IgG1, IgG2, IgG4) nn cc th cm th b km v cht l-ng, gim
dng trn bnh nhn nhc c khi corticoide b chng ch nh, hoc khi bnh
nhn km p ng cvi corticoide hoc vi mc ch gim liu corticoide.
Azathiopin l thuc c ch min dch rt sm iu tr bnh nhc c t
nhng nm 70. Tuy nhin thuc cng c hn ch do tc dng ph ca thuc nh:
st, bun phin, au c, gim bch cu. Ngoi ra tc dng iu tr ca thuc lc
u rt chm i hi phi hng thng, c khi ti 1 nm mi c kt qu, cho nn
khi c cn nhc c thuc t tc dng tc th.
* Cyclosporin A:
Cyclosporin A (sandimmum, neoral) l loi thuc c ch min dch mnh,
ln u tin c s dng (1980) iu tr bnh nhc c trn thc nghim v
ngy nay c s dng trn lm sng. Cyclosporin A c ch sn xut
interleukin - 2 ca t bo T h tr (T helper), tc dng ca cyclosporin A cng
tng t nh azathiopin, nhng nhanh hn, thng s dng trong vng 1 - 2
thng. Tc dng ph ca thuc gy c vi thn v gy tng huyt p. Khi s
dng phi theo di cht ch, nh lng nng thuc trong huyt thanh bnh
nhn v duy tr nng ti thiu t hiu qu iu tr t 100 - 200 nanogam/ml.
* Globulin min dch:
Cho n nay ngi ta vn cha bit c ch tc dng ca globulin min dch
song ngi ta ch bit l thuc khng tc dng trn s lng khng th khng th
cm th axetylcholin. Ch nh iu tr globulin min dch cng ging nh ch
nh tch bt huyt tng. Thuc lm ci thin nhanh chng tnh trng bnh, nht
l bnh giai on nng, cng nh khi c cn nhc c xy ra. Liu s dng
glubulin min dch l 400mg/kg/ngy v dng trong 5 ngy. Sau khi tim
globulin min dch lm ci thin bnh l 73% v thng t ngy th 3 tr
i, tc dng ca thuc l tm thi nhng c th dng thuc ko di hng thng
hoc dng xen k trong qu trnh bnh nhc c nng dai dng. Thuc c tc
dng ph xy ra di 10%: au u, dch, cng c khi gy suy thn. Tuy nhin
thuc rt t nn cn t c s dng.
4.2.5. Khng sinh v d phng nhim khun.
G.Genkin S (1987), D.B.Drachman (1994): a ra kin rt quan trng l:
nhim khun nh c th thc y cn nhc c ln, hn na bnh nhn li phi
dng corticoide ko di, thm ch liu cao bnh nhn c cn nhc c nng suy
h hp, phi m kh qun, th my li cng c nguy c nhim khun nht l
nhim khun phi ph qun bnh vin. Do d phng nhim khun l rt quan
trng, bnh nhn phi c nm bung ring, st khun khng kh bung bnh
bng tia cc tm, nu c th th qun o, vi tri ging c hp tit trng. Nhn
vin y t tun th nghim ngt quy tc v khun, trnh ly cho. Cc thao tc ht,
chm sc bnh nhn phi m bo v khun nh: eo khu trang, ra tay trc
khi ht, dng dng c v khun khng c dng tay cm dy ht.v.v... Mi
bnh nhn c b ht ring, b ht gm 3 l trong l 2 ng thuc st khun
(cidex 2%, rivanol 1% hoc furacillin 1%) cn l 1 v 3 ng HTM 0,9%. Khi
ht xong dy ht phi c ngm vo l 2 - thuc st khun, trc khi ht cho
bnh nhn, phi ht qua l th 3 HTM 0,9%. Phi thay dy ht 2 - 3 ln trong
Tt C-ng
1. Lch s.
u th k XX khi cha tm ra cht chng ng thch hp, phng php tr
mu thng dng l ly mu ri loi b fibrin (defibrinated blood) do Fleig
xng (1902). Phng thc ly mu ny gy nguy him cho ngi nhn mu v
mu thu c gm hng cu, huyt thanh v nhiu loi t bo do k thut tch
fibrin gy ra. trnh nguy c ny, Hendon (1902) thc nghim ly mt lng
mu th theo phng php trn sau tch b huyt tng, truyn tr li khi
hng cu cho chnh th v th hi phc hon ton. Trong thc nghim ny
Hendon ln u tin s dng phng php tch huyt tng (THT) v nhng con
th thc nghim ch mt huyt tng m khng mt hng cu.
Nm 1910, Fleig dng phng php tch huyt tng loi b nhng c t
lu hnh trong huyt tng bnh nhn suy thn tng u r mu v lm ci thin
tm thi tnh trng lm sng ca bnh ny.
Nm 1914, Abel v cng s lp li ph-ng php ny trn ng-i v ln u tin thut ng
plasmapheresis ra i ch ph-ng php ly b huyt t-ng v truyn tr li khi
hng cu cho ng-i cho (donor). Song trong nhiu nm ph-ng php ny b lng qun do
kh khn v k thut v ch-a tm -c mc ch s dng.
Nm 1988, cc tc gi Nht Bn: Jgoichi, Noda; tc gi Trung Quc: Guixs. YE cng cng
b thnh cng trong iu tr bnh nh-c c bng loi b huyt t-ng.
T nm 1987, ti Bnh vin 103, khoa Hi sc phi hp cng khoa Truyn mu, khoa
Phu thut lng ngc, ln u tin trong n-c p dng ph-ng php tch huyt t-ng
v i huyt t-ng iu tr bnh nh-c c, c bit cn nh-c c nng gy
suy h hp t kt qu rt tt (99% bnh nhn thot khi cn nh-c c t th bnh
th-ng).
2.2. K thut:
C 3 k thut tch huyt tng :
+ K thut 1: Ly mu cho vo ti cht do hoc cho vo chai cha ACD
hoc CPD sau ly tm bng my ly tm. Sau ht b huyt tng v truyn
tr khi hng cu cho ngi bnh, phng php ny l thuc vo thi gian ly tm
hoc lng. ngi Vit Nam s lng mu ton phn ly ra ch di 500ml.
+ K thut 2: Tch huyt tng bng my tch t bo (cell separetor). My c
th tch ring huyt tng, hng cu, bch cu , tiu cu qua h thng t ng.
Huyt tng c tch ring v loi b, cc thnh phn khc c truyn li cho
ngi bnh. Phng php ny c th tch 500 ml huyt tng trong 32 pht
(Rork: 1980).
K thut 3: Tch huyt tng bng phng php siu lc (hemofiltration
plasmapheresis).
S dng mng siu lc ch cho huyt tng i qua v gi cc t bo li.
Phng php ny do Hael v cng s xut nm 1983 v mt gi tch c 500
ml huyt tng.
nhng c s khng c mng siu lc, khng c my tch t bo v cng
khng c my ly tm lnh c th dng phng php sau:
Ly mu tng bnh nhn, c th ly mu ton phn t 350 ml n 500ml cho
vo chai cha ACD hoc CPD sau lc nh, cho vo t lnh 4oC hoc 6 oC, sau
4-5 gi khi khi hng cu lng ht, ht v khun ht s khi lng huyt
tng, cho huyt thanh mn 9%o tng ng khi lng huyt tng ly i v
truyn tr li cho bnh nhn.
Phng php ny tin hnh ngy1/ln hoc 2 ngy 1/ln. C th tin hnh t 4
n 20 ln tch huyt tng tu mc ch v ch nh iu tr.
Sau 4 - 5 ln loi bt huyt tng c th truyn thm 150ml mu ton phn
cng nhm cho bnh nhn.
3. Ch nh.
Phng php tch huyt tng c ch nh chnh sau:
+ Bnh l thn kinh:
- Nhc c (Myasthenia gravis).
- Vim a r thn kinh (Guillain - Barre).
- Cc bnh l thn kinh khc.
+ Bnh v mu:
- Leucose.
- Hemophyllia.
+ Bnh thp khp v mch mu:
- Lupus ban .
- Hi chng Raynaud.
- Bnh Schoenlein Henoch.
- Vim a khp v bnh khp khc.
+ Bnh l tn thng gan (hepatic failure):
+ Nhim c.
+ Bnh chuyn ho v ni tit:
- Tng cholesteron mu.
4.2. T bo:
S lng bch cu v tiu cu t b nh hng bi tch huyt tng. Kliman
v cng s (1964) thy tiu cu c mt trong huyt tng c tch ra, nhng s
lng tiu cu ch gim khi tch lng ln huyt tng (tch ti 5lt huyt tng
giu tiu cu trong 1 tun). Song ngay c trong trng hp ny th tiu cu cng
tr li gi tr bnh thng sau 3 ngy.
4.5. Cc yu t ng mu:
Hu ht cc yu t ng mu u c i sng ngn v khi phc hon ton,
nhanh chng sau tch huyt tng. Flaum (1979) thy nhng ngi chuyn i
4lt huyt tng trong mt gi th c nng yu t V, VII, VIII, IX, X,
fibrinogen v cc XN ng mu (thi gian prothrombin, thi gian thromboplastin,
thi gian thrombin.. .) u trong gii hn bnh thng v tr v gi tr ban u
trong 24 gi sau .
5. Mt s phc iu tr bng ph-ng php tch huyt t-ng.
+ i vi bnh nhn nhc c c th dng tch huyt tng theo phc sau:
- Tch hoc i huyt tng n thun.
- Tch huyt tng + cocticoit.
+ Vi nhng bnh nhn c cn nhc c nng gy suy h hp th p dng
phc sau:
Tch huyt tng + cocticoit + th my + khng sinh + iu tr tch cc
Cocticoit c th dng: depersolon 120 mg - 150 mg trong 24 gi hoc methyl
prednisolon 120mg - 160 mg/ 24 gi.