Phuong Phap Nghien Cuu Khoa Hoc Tap 1 p1 Le Huy Ba

GS - TSKH LE HUY BA (Chu bien)
PHNG PHAP
NGHIEN CU KHOA HOC
(Tp 1)
(Danh cho sinh vien nganh Moi trng,
Sinh hoc va cac nganh lien quan)
NHA XUAT BAN AI HOC QUOC GIA

TP HO CH MINH 2006
Nhng ngi bien soan:

GS. TSKH. LE HUY BA
ThS. NGUYEN TRONG HUNG
ThS. THAI LE NGUYEN
ThS. HUYNH LU TRUNG PHUNG
ThS. NGUYEN TH TRON
ThS. LE C TUAN
TS. NGUYN INH TUN
Phng phap nghien cu khoa hoc
Li ni u
Phng php nghin cu khoa hc l mt mn hc rt quan trng m
hu nh sinh vin, hc vin cao hc no cng phi tri qua. Vy m hin
nay thy tr cc ngnh u ang trong tnh trng my m, gio trnh cha
c. Thnh ra, y l mt mng ti m ti liu hin ang rt thiu.
Trc nhu cu thc tin , tp th tc gi chng ti bin son gio
trnh Phng php nghin cu khoa hc gm hai tp. Tap 1 t chng 1
en chng 19 gom cac van e ve thuat ng cung nh cac khai
niem c ban, phng phap cho ngi mi tap lam khoa hoc hay
cho sinh vien lam luan an tot nghiep. Trn c s ca tp 1, chng ti
trin khai trnh by tp 2 cp cao hn, cp dnh cho i tng l
hc vin cao hc, nghin cu sinh ngnh mi trng va cac nganh co
lien quan.
Trong sach nay chung toi trch dan mot so t lieu (xem
phan cuoi) trong o dch va trch dan chu yeu cua Ranjit Kuma
(1996), Research Methodology Step by Step Guider for Beginners:
Longman, Australia t chng 3 en chng 12 cung mot so tai
lieu tham khao khac.
Giao trnh nay c bien soan va xuat ban lan au nen
kho tranh khoi nhng sai sot. Mong nhan c y kien ong
gop t ban oc gan xa e giao trnh ngay cang hoan chnh va
kp thi ap ng nhu cau nghien cu khoa hoc cua sinh vien,
hoc vien cao hoc va nghien cu sinh.
Mi kin ng gp xin vui lng gi v: lehuyba@hcm.vnn.vn
Xin chn thnh cm n.
Tp th tc gi
DANH MUC VIET TAT

BCC
Bao cao chnh
BCTT
Bao cao tom tat
BCKH
Bao cao khoa hoc
BVMT
Bao ve moi trng
ai hoc
e tai
GDMT
Giao duc moi trng
KH
Khoa hoc
KHMT
Khoa hoc moi trng
KTMT
Ky thuat moi trng
LA
Luan an
MT
Moi trng
MTNV
Moi trng nhan van
MTSTNV
Moi trng sinh thai nhan van
MTTN
Moi trng tai nguyen
NC
Nghien cu
NCAD
Nghien cu ap dung
NCCB
Nghien cu c ban
NCKH
Nghien cu khoa hoc
NCKHTN
Nghien cu khoa hoc thc nghiem
NCLT
Nghien cu ly thuyet
NCD
Nghien cu ng dung
NCS
Nghien cu sinh
NCTN
Nghien cu thc nghiem
NCUD
Nghien cu ng dung
PP
Phng phap
5
GS-TSKH Le Huy Ba (Chu bien)
PPNCKH
PTCS
Pho thong c s
PTTH
Pho thong trung hoc
QLMT
Quan ly moi trng
TLTK
Tai lieu tham khao
TN
Th nghiem
TNCT
Th nghiem chnh tac
TNTD
Th nghiem tham do
TNMT
Tai nguyen moi trng
VN
Viet Nam
VND
Viet Nam ong
Phng php lun nghin cu khoa hc
GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)
MC LC
(Tp 1)
PHN I
L THUYT I CNG V NGHIN CU KHOA HC
Chng 1
I CNG V NGHIN CU KHOA HC
1.1 GII THIU
1.2 NH NGHA, KHI NIM
1.2.1 Khoa hc.
1.2.2 Nghin cu khoa hc
1.3 PHN LOI NGHIN CU KHOA HC
1.3.1 Theo quan im Ranjit Kumar (1996)
1.3.2 Theo quan im chung
1.4 TIU KT
1
3
3
6
10
10
15
17
Chng 2
CC PHNG PHP TIP CN TRONG NGHIN CU KHOA HC
2.1. PHNG PHP LUN NGHIN CU KHOA HC (Methodology of of
Research)
2.2. PHNG PHP THC HIN (Methods of Research)
2.3. PHNG PHP CHNG MINH
2.3.1 Phng php chng minh trc tip
2.3.2 Phng php chng minh gin tip
2.4 PHNG PHP NGHIN CU THC NGHIM
2.5 PHNG PHP NGHIN CU SINH HC
2.6 PHNG PHP NGHIN CU TM L HC
2.7 PHNG PHP NGHIN CU S HC
2.8 GII THIU PHNG PHP NGHIN CU KHOA HC MI TRNG
2.8.1 Phng php lun
2.8.2 Cc phng php nghin cu
18
18
20
20
20
20
21
21
22
22
22
27
PHN II
CC BC NGHIN CU KHOA HC
Chng 3
GII THIU KHI QUT CC BC NGHIN CU KHOA HC
3.1 GII THIU CC BC NGHIN CU KHOA HC CHO CC NGNH
QUN TR MI TRNG, X HI, KINH T
3.1.1 Bc 1: Hnh thnh tng nghin cu.
3.1.2 Bc 2: Hnh thnh khung khi nim.
3.1.3 Bc 3: Xy dng mt quy trnh thu thp thng tin.
3.1.4 Bc 4: Chn mu.
3.1.5 Bc 5: Vit cng nghin cu.
3.1.6 Bc 6: Lp dn bi ( cng chi tit) bi bo co (hay lun n).
3.1.7 Bc 7: Thu thp thng tin.
3.1.8 Bc 8: X l thng tin.
3.1.9 Bc 9: Vit bo co.
3.2 CC BC NGHIN CU KHOA HC THC NGHIM
3.3 TIU KT
36
37
37
38
38
39
40
40
40
41
41
42
PHN III
XY DNG TNG, TI NGHIN CU
Chng 4
THU THP V C TI LIU
4.1 L DO THU THP V C TI LIU
4.1.1 Gip em n s thng sut v mc tiu ca ti nghin cu
4.1.2 Ci thin phng php lun nghin cu
4.1.3 M rng phm vi kin thc trong lnh vc nghin cu
4.2 CC BC C TI LIU
4.3 TM C CC TI LIU XUT BN C LIN QUAN
4.3.1 Thu thp v c Sch
4.3.2 Thu thp v c Tp ch
4.3.3 Tm kim thng tin trn mng internet.
4.4 XEM LI CC BI CHN
4.5 HNH THNH KHUNG L THUYT
4.6 HNH THNH KHUNG KHI NIM
4.7 VIT RA CC BI C
4.8 TIU KT
ii
46
46
46
46
47
47
48
49
49
54
54
55
56
56
Chng 5
HNH THNH TI NGHIN CU
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
TI NGHIN CU
IU QUAN TRNG TRONG HNH THNH TI NGHIN CU
CC NGUN TI
NHNG VN CN QUAN TM KHI LA CHN TI
CC BC HNH THNH TI
HNH THNH CC MC TIU
CC PHNG PHP HNH THNH CC KHI NIM
57
58
59
60
61
62
63
Chng 6
BIN S
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
NH NGHA MT BIN S
S KHC NHAU GIA NIM V BIN S
NIM, NHN DNG V BIN S
PHN LOI BIN S
6.4.1 T quan im ca mi quan h nguyn nhn - kt qu
6.4.2 T quan im ca cng nghin cu
6.4.3 T quan im n v nh gi
MT S THANG NH GI
6.5.1 Phn loi theo xut hay xp hng
6.5.2 Phn loi theo th bc hay theo hng li
6.5.3 Phn loi hay nh gi theo t l iu tra hay phng vn
6.3.4 Phn loi theo thang nh gi t l
BIN S TRONG TI NGHIN CU
64
65
65
66
66
69
69
71
71
72
72
73
73
Chng 7
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
CCH XY DNG GI THIT

NH NGHA GI THIT
CC CHC NNG CA MT GI THIT
C IM CA GI THIT
CC LOI GI THIT
SAI ST TRONG KIM TRA GI THIT
TIU CHUN CH O TRONG MT GI THIT NGHIN CU
PHN ON TRONG GI THIT KHOA HC
iii
79
80
81
81
83
83
83
PHN IV
HNH THNH KHI NIM V MT CNG TRNH NGHIN CU
Chng 8
CHN DNG CNG NGHIN CU
8.1 CHN DNG CNG NGHIN CU B PHN TIU BIU
8.2 CHN DNG CNG NGHIN CU TRC V SAU
85
86
Chng 9
CHN PHNG PHP THU THP THNG TIN
9.1. GII THIU
9.2. THU THP THNG TIN T CC NGUN S CP
9.3. QUAN ST
9.3.1 Cc hnh thc quan st
9.3.2 Cc kh khn khi s dng quan st thu thp d liu
9.3.3 Cc tnh hung c th thc hin vic quan st
9.4 GHI CHP QUAN ST
9.4.1 Tng thut
9.4.2 Thang im
9.4.3 Ghi nhn theo loi
9.4.4 Ghi nhn bng cc dng c c hc
9.5 PHNG VN
9.5.1 Phng vn phi cu trc
9.5.2 Phng vn c cu trc
9.6 BNG CU HI
9.6.1 Chn la gia bng lit k phng vn v bng cu hi
9.6.2 Cc cch thc hin mt bng cu hi
9.6.3 Cc u im ca bng cu hi
9.6.4 Cc nhc im ca bng cu hi
9.6.5 u im ca phng vn
9.6.6 Cc nhc im ca phng vn
9.6.7 Cc loi cu hi
9.6.8 u v nhc im cu hi m
9.6.9 u v nhc im ca cu hi ng
9.6.10 Cc cn nhc khi t cu hi
9.6.11 Nhng cu hi l cu trc mt cng c nghin cu
9.6.12 Hi cc cu hi c nhn v nhy cm
9.6.13 Trnh t cc cu hi
9.7 NI DUNG CA TH GII THCH BN PHNG VN
iv
88
89
90
90
90
91
91
91
91
92
92
93
93
93
94
94
96
96
97
97
98
98
100
101
101
103
103
104
104
9.8 CC IU KIN QUYT NH CHO VIC THU THP D LIU

9.9 THU THP THNG TIN BNG NGUN TH CP
9.10 CC KH KHN KHI DNG S LIU T NHNG NGUN TH CP
104
105
105
Chng10
THU THP S LIU DNG CC THANG IM QUAN IM
10.1
10.2
10.3
CC CHC NNG CA NHNG THANG IM THI

CC KH KHN TRONG VIC PHT TRIN THANG NH GI THI
107
108
CC LOI THANG NH GI THI

10.3.1 Thang nh gi tng (hay thang nh gi Likert)
10.3.2 Cc cn nhc trong vic xy dng mt thang nh gi Likert
10.3.3 Quy trnh thc hin mt thang nh gi Likert
10.3.4 Thang nh gi c khong tng ng (hay Thurstone)
10.3.5 Thang nh gi tch ly (hay thang nh gi Guttman)
10.3.6 Mi lin h gia thang nh gi thi v thang nh gi c lng
108
108
109
110
112
112
113
Chng 11
THIT LP TIN CY V GI TR CA MT CNG C
NGHIN CU QUN TR MI TRNG
11.1 GII THIU.
11.2 KHI NIM GI TR.
11.3 CC LOI GI TR.
11.3.1 Gi tr b mt v gi tr ni dung.
11.3.2 Gi tr d bo v gi tr ng quy.
11.3.3 Gi tr cu trc.
11.4 KHI NIM V TIN CY CA CNG C NGHIN CU.
11.5 CC YU T NH HNG N KH NNG TIN CY CA MT CNG
C NGHIN CU.
11.6 CC PHNG PHP XC NH KH NNG TIN CY CA MT CNG
C.
11.6.1 Cc quy trnh nht qun bn ngoi.
11.6.2 Cc quy trnh nht qun bn trong.
114
114
115
115
116
116
116
116
117
117
118
119
Chng 12
LY MU
12.1 KHI NIM LY MU.
12.2 H THNG THUT NG TRONG VIC LY MU.
12.3 NGUYN TC LY MU.
12.4 CC YU T NH HNG N NHNG K T LUN RT RA T MU.
12.5 CC MC TIU TRONG VIC CHN MU.
12.6 CC HNH THC LY MU.
12.7 CC KIU LY MU XC SUT NGU NHIN.
12.8 CC PHNG PHP CHN MT MU NGU NHIN.
12.9 S DNG CC H THNG KHC CHN MU NGU NHIN.
12.10 KIU LY MU XC SUT/ NGU NHIN C TRNG.
12.11 CC KIU LY MU XC SUT KHNG NGU NHIN.
12.11.1 Ly mu theo hn ngch.
12.11.2 Ly mu tnh c.
12.11.3 Ly mu c mc ch hay ch .
12.11.4 Ly mu theo mng li-chui.
12.11.5 Cc kiu ly mu hn hp kiu ly mu i xng.
12.12 TNH TON KCH C MU.
120
121
121
123
124
124
124
125
128
128
131
131
132
132
132
133
134
Chng 13
CCH VIT MT XUT NGHIN CU
13.1
13.2
13.3
13.4
13.5
13.6
13.7
13.8
13.9
13.10
13.11
13.12
13.13
13.14
13.15
XUT NGHIN CU.

M U HAY LI GII THIU MT XUT NGHIN CU.
T VN
MC CH NGHIN CU
CC GI THIT C KIM TRA
K HOCH NGHIN CU
TIP CN I TNG NGHIN CU
CC TH TC O LNG TH NGHIM, HAY IU TRA
LY MU
PHN TCH S LIU
CU TRC CA BO CO
NHNG KH KHN V HN CH
THI GIAN BIU LM VIC
PH LC
GII THIU MT S CNG THAM KHO
vi
139
140
142
144
145
145
147
148
148
149
151
153
153
153
154
Chng 14
M S HA S LIU PHC V X L D LIU TRONG NGHIN CU
QUN TR MI TRNG V NGHIN CU IU TRA
14.1
14.2
14.3
14.4
14.5
14.6
14.7
BIN TP S LIU
M HO S LIU
PHT TRIN S M HIU - S
KIM TRA TRC S M HA
S HA S LIU
XC NHN S LIU S HA
PHT TRIN MT C CU PHN TCH
14.7.1 Cc phn phi tn sut
14.7.2 Phng php lp bng ma trn (Mastic)
14.7.3 Xy dng cc khi nim chnh
14.7.4 Cc th tc thng k
14.8 PHN TCH S LIU
14.9 VAI TR CA MY TNH TRONG NGHIN CU
14.10 VAI TR CA THNG K TRONG NGHIN CU
178
179
180
192
192
196
196
197
197
201
201
202
203
203
Chng 15
QUY TRNH X L THNG K THNG DNG P DNG
CHO CC KT QU TH NGHIM MI TRNG
15.1 GII THIU
15.2 KHI NIM QUY TRNH THNG K THNG DNG
15.3 NHNG IU KIN CHO QUY TRNH X L THNG K THNG
DNG
15.4 NGHIN CU NH TNH V NH LNG TRONG KHOA HC MI
TRNG
15.4.1 Dng nghin cu nh tnh
15.4.1 Dng nghin cu nh lng
15.5 CC THAM S XC NH MC PHN TN CA MU
15.5.1 Phm vi bin ng
15.5.2 lch chun mu
15.5.3 H s bin thin CV (%)
15.5.4 Tm khong tin cy s liu kt qu nghin cu
15.5.5 Tm tin cy t
15.6 NG DNG VO NHNG VN MI TRNG
15.7 KHI QUT HO TI NHNG IU KIN MI TRNG VO NHNG
THNH PH KHC
15.8 KHO ST THC A CHN MU NGU NHIN
vii
206
207
208
208
208
210
213
213
213
216
217
220
223
228
231
15.9
MT S V D THNG K XC SUT MI TRNG
232
Chng 16
X L TM H S TNG QUAN TRONG NGHIN CU MI TRNG
16.1 T L TNG QUAN
16.2 PHN TCH TNG QUAN 2 CHIU
16.2.1 Khi nim
16.2.2 Mt th d n gin tnh h s tng quan
16.3 PHN TCH TNG QUAN HM S HAI CHIU
16.3.1 Bi ton
16.3.2 Dng chng trnh Tool - Rata Analysis - Rigriession trong phn mm
Excel 5.0 th hin tng quan hai chiu
16.4 PHN TCH TNG QUAN NHIU CHIU
16.4.1 Phng php dng chng trnh Tools, Data Analysis, Regression
16.4.2 Phng php ma trn
16.5. GII THIU MT S PHN MM X L THNG K
16.5.1. ng dng phn mm MSTATC x l s liu v tnh ton thng k
16.5.2. ng dng Phn mm SPSS x l v phn tch d kin nghin cu
235
235
235
236
243
243
245
248
250
250
254
254
257
Chng 17
CCH BIU DIN D LIU KT QU NGHIN CU
17.1 GII THIU
17.2 BIU DIN BNG BNG BIU
17.2.1 Cu trc
17.2.2 Nhng kiu bng
17.2.3 Nhng kiu phn trm
17.3 BIU DIN QUA TH
17.4 TH HIN BNG BIU (HISTOGRAM)
17.4.1 Biu thanh (the bar chart)
17.4.2 Biu thanh chng
17.4.3 Biu thanh 100%
17.4.4 a gic tn s
17.4.5 a gic tn s tch ly
17.4.6 Trnh by d liu theo thn cy v l cy
17.4.7 Biu nan qut (hay ct bnh)
17.4.8 S hng hoc ng cong khuynh hng
17.4.9 Biu vng
17.5 PHNG PHP H S NG NH HNG
17.5.1 Khi nim v h s ng nh hng
viii
260
261
261
262
264
265
266
267
267
268
269
269
269
269
270
270
271
271
17.5.2 nh ngha v chng minh h s ng nh hng

17.5.3 H s xc nh
17.5.4 Quan h gia nguyn nhn v kt qu c xc nh qua h s ng
nh hng
17.5.5. Mt vi thut ton gii cc bi ton ng dng v h s ng nh
hng trong nghin cu mi trng.
271
272
272
278
Chng 18
VIT MT BO CO NGHIN CU
(Bo co y )
18.1 VIT NGHIN CU TNG QUT
18.2 THAM KHO TI LIU V VIT DANH MC TI LIU THAM KHO
18.2.1 Tham kho ti liu
18.2.2 Sp xp ti liu tham kho
18.3 VIT MT TH MC
18.4 PHT TRIN MT DN BI CHI TIT
18.5 VIT V BIN S
18.6 CC V D CNG VIT BO CO NGHIN CU
18.6.1 cng vit bo co khoa hc ti cp tnh
18.6.2 cng vit bo co nghin cu bo v lun vn thc s
18.6.3 cng vit lun n v tm tt lun n tin s chuyn ngnh
282
283
283
283
284
284
287
289
289
293
298
Chng 19
CCH VIT BO CO TM TT, T KHO V CCH TRNH BY BO
CO KHOA HC TI HI NGH
19.1 VIT BO CO TM TT
19.2 CCH VIT BI TM TT CA MT BO CO
19.2.1 Cch vit Summary
19.2.2 Cch vit mt Abstract
19.2.3 Cch vit KEYWORD
19.3 CCH VIT MT THNG BO KHOA HC
19.3.1 Cch vit thng bo khoa hc cc ngn
19.3.2 Cch vit Bi thng bo khoa hc
19.4 DN VIT BI BO CO KHOA HC TRNH BY TI HI NGH
HAY NG BO (xem Chng 17)
19.5 TRNH BY BO CO KHOA HC
19.6 CC LOI HI NGH KHOA HC
19.7 CC DNG BO CO HI NGH KHOA HC
ix
314
314
315
317
317
318
318
319
319
319
320
321
PHN I
L THUYT I CNG
V NGHIN CU KHOA HC
CHNG 1
I CNG
V NGHIN CU KHOA HC
1.1. GII THIU
X hi pht trin l nh vo cc thnh tu khoa hc v k thut, mun
c thnh tu khoa hc tt nhin phi NCKH. Mun NCKH c kt qu tt
phi c phng php nghin cu ng n. Cc thnh tu khoa hc hin i
lm thay i b mt th gii. NCKH tr thnh hot ng si ni trn
mi lnh vc v rng khp ton cu.
Nghin cu l cch thc suy lun, xem xt, tm hiu cc mt khc
nhau trong chuyn mn v a ra nhng qui nh trong nhng vn bn c
th; trin khai thc hin cc phng php mi tng cng chuyn
mn. Trong nghin cu lun c thi quen t cc cu hi ti sao?,
"phi lm g?". Mc ch nghin cu thc t l tm ra cu tr li hp
l nht, cng vi vic thay i nhng chnh sch thch hp phc v
cho chuyn mn hiu qu hn.
Th ly v d mt s ngnh sau:
Gi s trong lnh vc c hc mi trng lin quan n chm sc sc
kho cng ng, bn l ngi mun bit r vn ti sao hin nay c rt
nhiu ngi ng thc n? Hay cng ngy cng nhiu ngi b ung
th? D bt k v tr no, bn cng c th t ra cc cu hi sau: C bao
nhiu ngi nhim c mi trng mi ngy? Cc bnh mi trng thng
7
gp phi l nhng cn bnh g? Nguyn nhn gy ra nhng cn bnh , c

phi l t nhim hay khng? Ti sao ch c mt s ngi mc bnh ny
trong khi nhng ngi khc th khng? Cc nhu cu sc kho cng ng l
g? Ti sao c mt s ngi cng trong mt mi trng sng nhng c
ngi nhim c ngi li khng? Cht c i qua con ng thc phm nh
th no? Ti sao cht c li gy nn mt s tc hi i vi c th sinh vt?
Tc lan truyn nh th no? Cch hn ch lng cht c v bin i
cht c nh th no?
Sau nhng cu hi ti sao?, s l cc cu hi: gii quyt cc vn
nh th no?
Bn c th t ra nhiu cu hi na. Ty thuc vo cng vic, c th
b qua mt s cu hi ny, nhng c khi li phi c tm ra cu tr li cho
cu hi khc, v tnh cp thit ca cng vic, hoc i khi bn buc phi a
ra cc cu tr li c s hoch nh v iu hnh hiu qu.
Chng ta th xem xt mt ngnh ngh khc nh: nghin cu thng
mi. Gi s bn lm trong lnh vc tip th v c th nhiu khu khc
nhau nh: gi c, cht lng sn phm, qung co, khuyn mi Cc cu
hi t ra cho lnh vc ny l v tn. Cc cu hi v cu tr li s rt a
dng tng cng vic v tng c quan. C th bn ch mun bit c mc
bn ra trong mt thng ca mt sn phm c bit hay bn c th yu cu
ln k hoch chin lc R&D cnh tranh th trng vi nhng i th
khc. Ngoi ra, c th c nhng cu hi khc nh: Chin lc khuyn mi
tt nht bn c sn phm ny l g? Cn bao nhiu nhn vin bn
hng?
Hiu qu ca chin dch qung co sn phm ny l g?
Mc hi lng ca khch hng i vi sn phm ny nh th no?
C bao nhiu khch hng s s dng mt hng ny?
Ngi tiu dng s thch hoc khng thch sn phm ny im
no?
Ngi tiu dng s thch kiu ng gi no cho sn phm ny?
8
Nhn vin bn hng cn tp hun g gia tng lng sn phm

bn ra?
Mt nhn vin bn hng gii cn nhng yu t g?
Th xt nhiu v d khc. Gi s rng bn l nh tm l, c vn hay
nhn vin x hi. cng vic c tt, bn t t ra nhng cu hi:
Cc khch hng thng gp nhng vn g?
Nhng vn ni cm thng gp khch hng l g?
Hon cnh kinh t - x hi ca khch hng?
Ti sao mnh li thnh cng trong nhng trng hp ny m nhng
ngi khc li khng?
Cng ng c th gip g cho nhng nhu cu c bit ca khch
hng?
Hng gii quyt hp l nht cho vn ny?
Mc hi lng ca hch hng i vi cc dch v ca mnh nh th
no?
Nu l mt gim st vin, nh qun tr hay nh qun l ca mt c
quan, cng ty, cc cu hi c th l:
C bao nhiu ngi s n vi cng ty?
Cc c im dn s - kinh t - x hi ca khch hng l g?
C bao nhiu trng hp trong ngy m mt nhn vin phi gii quyt?
Ti sao mt s ngi s dng dch v ny m nhng ngi khc li
khng?
Hiu qu ca dch v ny nh th no?
Nhng yu cu thng gp nht khch hng n vi cng ty?
Nhng u, nhc im ca dch v ny?
Mc hi lng ca hch hng i vi dch v ny nh th no?
C th ci thin dch v ny cho khch hng nh th no?
La mot chuyen gia, ban muon tm ra cac cau tra li cho cac cau
hoi mang tnh ly thuyet nh la:

Cch gii quyt no l hiu qu nht cho mt s c mi trng?

Ci g gy ra X hay ci g l kt qu ca Y?
Mi lin h gia hai hin tng l g?
Lm th no o c mc tha mn ca khch hng?
Lm th no khng nh c tnh hiu qu ca bng hi?
M hnh no ca Chng trnh l thch hp cho cng ng?
Cch tt nht bit c thi ca cng ng i vi ch trng
thu ph nc thi.
Cch tt nht bit c hiu qu ca vic x l nhim.

Lm th no c mt m hnh qun l rc hp l?
i vi ngi tiu dng, bn khng th khng phc v. Khch hng c
quyn hi v cht lng v hiu qu ca dch v m h ang s dng, v
vi t cch l ngi cung cp dch v, bn bt buc phi tr li cc cu hi
ny. Cc cu hi ca khch hng c th l:
Hiu qu ca dch v ti ang s dng nh th no?
N c ng ng tin khng?
Nhng ngi cung cp dch v c hun luyn nh th no?
Cc nh k thut th li c nhiu cu hi:
Mun nng xut sn xut cao, t nguyn liu, sn phm sch phi
dng my g?
Nguyn liu ch to t kim loi hay composite th thch hp vi
ieu kien moi trng?
Cc cng on trong quy trnh cng ngh c ph hp khng?
Ci tin phng php tit kim c bao nhiu tin
C cch no hn ch bt cht thi?
10
Cng ngh no m tiu hao t nguyn liu, t ti nguyn thin

nhin nht?
Nh va ni trn, cc cu hi c t ra cho bt k nh chuyn
mn no, d bn l ngi cung cp dch v trc tip hay khng trc tip chm sc sc khe (y t, tr liu bng lao ng, vt l tr liu, sc khe
cng ng, ci thin sc khe), bn l nh mi trng hay nh gio dc,
nh quy hoch thnh ph, nh nghin cu hay nhn vin th vin, nh tm
l hc... Tr li nhng cu hi l ta tm hiu, tc l ta nghin cu, c
khc chng ch quy m nghin cu m thi. Nh vy, NCKH l rt cn
thit cho nhiu lnh vc sn xut, cuc sng i thng v cho c x hi
tng lai.
1.2. NH NGHA, KHI NIM
1.2.1 Khoa hc (science)
1.2.1.1 nh ngha
Khoa hc l mt h thng kin thc hp thnh, co c t bng
cc kt qu nghin cu, quan trc, th nghim, thc nghim cc vn th
gii vt cht, quy lut t nhin, mi trng, x hi nhn vn.
Ngi lm khoa hc chuyn nghip c gi l Nh khoa hc
(scientist)
Nhng nh khoa hc trong mi ngnh khoa hc chuyn su c gi
l chuyn gia hay nh bc hc (scolar, learned man).
Theo The Oxfond Modern Enghish Dictonary th khoa hoc la :
1. Ap dung cho khoa hoc t nhien, phan kien thc co he
thong, no at c nh s quan sat theo mot trnh t nhat nh hay
thng qua ket qua thc nghiem e giai thch ve vat chat , chc
nang cua toan bo the gii vat chat
2. Ap dung cho khoa hoc chnh tr, khoa hoc cung co the la
kien thc c trnh bay theo mot he thong ac biet hay mot chu
11
e ac biet. Mat khac, khoa hoc cung la mot s the hien nhng
nguyen tac, nhng qui luat cua lnh vc chnh tr xa hoi.
3. Ap dung cho nganh ngon ng hoc, khoa hoc la toan bo
kien thc ve mot lnh vc trong tieng noi ch viet, van pham
cua mot dan toc mot at nc
* Rieng oi vi moi trng, khoa hoc moi trng
(environmontal Science) la tat ca s hieu biet ky va co he thong
ve toan bo sinh quyen vi tat ca nhng ben trong va ben ngoai
en cac sinh vat (ke ca con ngi) bao gom ca anh hng t
cac yeu to vo sinh va cac anh hng lan nhau cua cac sinh vat
Khoa hoc moi trng cung la s hieu biet ve tac ong
cua hoat ong con ngi en cac he sinh thai tren trai at, ac
biet la hau qua ve o nhiem khong kh, thoai hoa at, ac biet
la hau qua nguon nc, (Envenronmental Science MeGran Hill,
1994)
1.2.1.2 Phn loi
C nhiu cch phn loi khc nhau. y xin gii thiu hai cch phn
loi ph bin:
a. Theo h thng lnh vc
Khoa hc c chia thnh nhiu lnh vc khc nhau. Trong lnh vc li
chia ra thnh nhiu ngnh, trong ngnh li chia ra thnh nhiu chuyn ngnh.
Trong chuyn ngnh li c cc chuyn ngnh nh hn (Hnh 1.1).
V d: Khoa hc c cc lnh vc nh khoa hc t nhin, khoa hc x
hi - nhn vn
Trong lnh vc khoa hc t nhin li chia ra thnh cc ngnh nh
Ton hc, L hc, Sinh hc, Ho hc, Mi trng hc....
Trong ngnh Sinh hc li chia ra thnh cc chuyn ngnh nh:
1- Cng ngh sinh hc, 2- Thc vt hc, 3- ng vt hc, 4- Vi sinh vt
hc, 5- Sinh l hc....
12
Trong chuyn ngnh Cng ngh sinh hc li chia ra thnh nhiu

chuyn ngnh nh nh: 1/ Cng ngh sinh hc truyn thng, 2/ Cng ngh
sinh hc hin i, 3/ Cng ngh sinh hc kt hp truyn thng v hin i.
Hay trong khoa hc v mi trng li chia ra thnh chuyn ngnh:
1- Mi trng c bn, 2- Mi trng chuyn khoa
Trong Mi trng chuyn khoa li chia ra thnh cc chuyn ngnh
nh l 1- Qun l mi trng, 2- K thut mi trng, 3- Tin hc mi
trng
Trong K thut mi trng li chia ra cc chuyn ngnh nh hn: X
l nc, X l nhim khng kh, X l nhim t....
Khoa hoc
T nhien
Toan
hoc
-Toan ly
thuyet
-ai so
-Hnh
hoc
-Lng
giac
Ly
hoc
-Ly
thuyet
-C ly
-Lng
t
-Hat
nhan
Hoa
hoc
-Hoa
hu c
-Hoa vo
c
-Hoa ly
-Hoa
sinh
Xa hoi nhan van
Sinh
hoc
Moi
trng hoc
-CNSH
-TV hoc
-V hoc
-VSV
hoc
-Sinh ly
hoc
-Moi
trng c
ban
-Moi
trng
chuyen
khoa
a ly
-a ly t
nhien
-a ly
xa hoi
-a ly
Moi
trng
S
hoc
-Lch s
Viet Nam
-Lch s
The gii
Van
hoc
-Van hoc
Viet Nam
-Van hoc
Nc
ngoai
Hnh 1.1: Phn loi khoa hc theo h thng lnh vc
13
b- Theo thi i 1- Khoa hc c i

2- Khoa hc cn i
3- Khoa hc hin i
Cn nhiu phn loi na, mi cch phn loi ny phc v cho mt mt
tiu nh tnh.
1.2.1.3. Vai tr, ngha ca khoa hc
Khoa hc ra i nhm nhiu mc ch, v ch yu l cc mc ch sau:
a- Gii thch cc quy lut t nhin, cc quy lut x hi; gii thch cc
hin tng t nhin, cc hin tng x hi.
b- Gip con ngi hiu bit t nhin, hiu bit x hi mt cch ng
n v khch quan. T c thi hp l trong vic s dng ti
nguyn thin nhin cng nh c thi sng chun mc v cng
bng trong mi trng x hi v nhn vn.
c- Bo v cuc sng con ngi, sinh vt, bo v ti nguyn mi trng.
d- Thc y x hi pht trin khng ngng v bn vng.
e- Khoa hc l khch quan khng ph thuc vo thc h. Nhng
trong nhng iu kin no , khoa hc nm trong tay ai, to ra hu
qu ra sao cho x hi l hon ton ty thuc vo thi ca ngi
s dng khoa hc.
1.2.2. Nghin cu khoa hc
1.2.2.1 nh ngha
Cc cch tm hiu v tr li cc cu hi nu phn 1.1 tc l
phng php nghin cu.
Cc phng php ny tin hnh theo cc phng thc khc nhau, theo
tng bc v nhp khc nhau, t n gin n phc tp cn c h tr k
thut c bit c c cc kt qu khoa hc mong i.
14
Trong ting Anh t nghin cu (research) gm c 2 vn re v search.

Theo t in, tip u ng re c ngha l s lp li, lm mi li hay lp li
nhiu ln v t sau search l mt ng t c ngha l gim st rt cht ch
v cn thn, kim tra, th nghim hay quan st. Ngi ta thng nht
dng danh t research m t mt cng vic nghin cu phi tht cn
thn, kin nhn v c tnh h thng. ng thi phi kim tra mt cch k
lng v chuyn mn trong mt s trng hp m nhn vic cho ra nhng
s kin hay nguyn l (Grinnell, 1993).
Grinnell (1993) cn cho rng: Nghin cu l mt yu cu c
bit trc s dng phng php khoa hc gii quyt nhng vn v
a ra nhng kin thc mi c th p dng vo thc t.
V nghin cu so snh trong qu trnh nghin cu khoa hc x hi,
theo Lundberg (1942) th:
Phng php nghin cu khoa hc l s quan st c h thng, phn cp
v x l s liu. Qu trnh m gi y rt gn gi vi con ngi v tham gia
vo cuc sng hng ngy. S khc bit chnh gia cc th h hm nay v
nhng kt lun c cng nhn nh l phng php khoa hc da trn mc
ph hp, chnh xc, c th kim chng v hiu qu. (Lundberg 1942: 5).
Burns (1994) nh ngha nghin cu l cng vic tm hiu c h
thng tm ra cu tr li cho vn t ra.
Theo Kerlinger (1986), Nghin cu khoa hc l s quan st c h
thng, c kim nghim thc t v c ph bnh chnh sa da trn
nhng hin tng gi nh.
Bulmer (1977) cho rng: Cc nghin cu khoa hc ca cc nh x
hi hc c tha nhn nh l nhng nghin cu c tnh h thng, kho st
thc nghim v hp l v mi trng x hi.
Vy Phng php nghin cu khoa hc l g?
Phng php nghin cu khoa hc l phng cch thc hin
tng nghin cu theo mt trnh t, mt cch thc nht nh, hp l,
15
khoa hc cho mt ti nht nh, to ra mt kt qu nht nh.

Phng cch ny s tr li cu hi "ti sao?" v "lm nh th no" ca
mt vn m mnh cn tm hiu.
Hay ni mt cch khc, phng php nghin cu khoa hc tin hnh
cc ni dung:
1. Thc hin mt khung khi nim v h thng cc l lun.
2. S dng cc th thut, phng php v k thut c th
nghim v cng nhn tin hnh iu tra, tm hiu.
3. Tin hnh thc hin c mt cu tr li khch quan v hp l.
Trong Nghin cu khoa hc c 2 phm tr:
Phng php lun nghin cu khoa hc.
Phng php thc hin nghin cu khoa hc hay cn gi l "Phng

php nghin cu thc t".
(s trnh by k cc phn sau)

1.2.2.2. Cc nguyn tc trong nghin cu khoa hc
Mun NCKH thnh cng, cn tun th mt s nguyn tc sau:
1.2.2.2.1. Tnh sng to
i hi u tin i vi mt NCKH l c tnh sng to trong ni
dung, phng php, v tt nhin s c kt qu tt t s sng to ny. Nh c
sng to m tnh mi, tnh kinh t, tnh thc tin cng c nng cao.
1.2.2.2.2. Nim am m
Theo kinh nghim ca cc nh nghin cu, mt nghin cu mun
thnh cng phi c s thch th n am m ca tc gi. Nu khng thch
th th khng nn lm. V mt l do no m buc phi lm th nh nh
ly phi mt ngi m ta khng yu. Mun to nn hnh phc gia nh, t
mnh phi tm ra ci hay ca nhau ri thch v yu dn ln.
16
1.2.2.2.3. Tnh trung thc, chun xc, khch quan

Hng nghin cu ca bn c th bt u t mt trong hai hng
nghin cu: chng thc (positivism) v t nhin (naturalism) vo cc ngnh
khoa hc m bn c o to. Khi nim chnh xc c th c p dng
trong qu trnh nghin cu. N khng nh rng, l kt qu nghin cu
chnh xc c p dng tm ra cu tr li. Tnh thc t (reliability) kim
nh cht lng ca kt qu nghin cu. Tnh khch quan v hp l
(unbased and objective) th hin ch bn tng bc t c v a ra
kt lun trong kh nng ca bn m khng mang tnh ch quan. Tc gi
mun c mt khong cch gia nhng nh kin v s ch quan.
1.2.2.2.4. Tnh ch quan ca nh nghin cu
Mi ngi nghin cu c cch nhn nhn v nh gi vn khc
nhau, khng ai ging ai. V h c qu trnh hc tp, c kinh nghim, c k
nng trit l, lin ngnh khc nhau. Hn na, s trng, nng lc ca mi
ngi mi khc. Chng hn nh nh tm l nhn nhn vn x hi chc
chn phi khc vi nh ton hc. Chnh v vy kt qu nghin cu khoa hc
d t d nhiu iu mang tnh ch quan ca nh nghin cu .
1.2.2.2.5. Tnh thi i
D c khch quan, chnh xc hay ch quan n u i na th trong
nghin cu v kt qu ca n vn lun mang du n thi i. iu ny biu
hin qua:
S k tha cc kt qu nghin cu, s liu ca cc ngnh khoa hc
ng thi;
S dng hu hiu v c lc cc cng c ca thi i nh my tnh,
internet, cc thit b my mc hin i phc v cho nhu cu nghin
cu khoa hc. V n c nh hng khng nh n phng php
nghin cu v kt qu ca phng php nghin cu .
17
Bn tiu ch trn nhm cng c cho mt tin trnh c gi l nghin

cu. V vy, khi bn ni bn ang thc hin mt qu trnh nghin cu
tm ra cu tr li cho mt cu hi, th c ngha l phng php m bn ang
s dng s tha mn s mong i (xem thm cc chng sau).
1.2.2.2.6. Tnh mi m
Du l loi ti no, cp no, d t, d nhiu u phi mang
tnh mi m. Nu kt qu nghin cu m khng a ra c ci g mi, lp
li ci c, c nghin cu ri, th nghin cu khng thnh cng
1.2.2.2.7. Tnh khoa hc
Phng php nghin cu khng mi nhng ni dung v nht l kt
qu phi mang tnh khoa hc mi c tnh thuyt phc. Ch c iu mc
khoa hc c khc nhau trong cc th loi ti khc nhau m thi. Nht l
trong ti nghin cu c bn (NCCB) tnh khoa hc phi uc cao. Gi
tr khoa hc cng cao th cht lng nghin cu cng cao.
1.2.2.2.8. Mi ngnh khoa hc c c trng ring nn phi c PPNC
ring ph hp
Cc tiu ch 1,2,3,4,5 trn mang tnh chung cho tt c cc ngnh
khoa hc. Ni dung nghin cu trong mi lnh vc l khc nhau. Chng hn
nh kt qu nghin cu ca cc ngnh khoa hc t nhin s khc vi khoa
hc x hi. Trong khoa hc t nhin, t c kt qu nghin cu ngi
ta phi kim tra cht ch tng bc mt, trong khi cc ngnh khoa hc x
hi khng nht thit khi no cng phi nh hng nghim ngt; thm ch,
i khi khng c yu cu.
Trong cc ngnh khoa hc x hi, vic yu cu kim sot rt khc
nhau gia cc ngnh. Mc d c s khc nhau gia cc ngnh, nhu cu m
rng nghin cu l nh nhau. M hnh nghin cu ca sch ny chnh l da
trn trit l ny.
Khi bt u cng vic nghin cu, khng nn ngh rng nghin cu
ch ton l k thut, phc tp, l cc s liu thng k v my tnh. N c
18
th ch l mt cng vic rt n gin nhm a ra cu tr li cho

nhng cu hi lin quan n cc hot ng hng ngy. Mt khc, cc ti
liu nghin cu c th c yu cu vi nhng khung l thuyt phc tp
hay cc lut l c t ra trong cuc sng. Nh cp trn, s
khc bit gia hot ng nghin cu v khng nghin cu chnh l cch
thc chng ta tm ra cu tr li: qu trnh thc hin phi t c ng
nhng yu cu.
1.2.2.2.9. c im ca qu trnh NCKH
T nhng nh ngha, khi nim trn cho thy, NCKH l mt qu trnh
thu thp, phn tch v x l thng tin a ra cc cu tr li. Tuy nhin,
c c kt qu nghin cu tt, qu trnh nghin cu phi c nhng c
im: c tnh kim tra quan st, tnh h thng, quan st thc nghim, chnh
xc, hp l, c kim chng v c ph bnh.
Cc c im c hiu ngn gn nh sau:
Tnh tng tc: Trong thc t nht l trong mi trng hc c rt
nhiu yu t gy nh hng ln nhau. Mt s kin c bit t khi c kt
lun l kt qu ca mt mi quan h. Thc t c nhng mi quan h rt
phc tp. Hu ht cc h qu l nguyn nhn tng tc ca mt mi quan h
a chiu ca nhiu yu t. Trong nghin cu mi quan h gia nguyn nhn
v hu qu, vic tm mi lin kt gia nhng kt qu v nguyn nhn v
ngc li l rt quan trng. Mc d trong nghin cu phn nguyn nhn,
vic to cc mi lin kt ny l rt cn thit, nhng trong thc t, c bit l
trong nghin cu mi trng x hi, mi trng nhn vn iu ny l v
cng kh - thng l khng thc hin c.
n y ta cn lm quen vi Khi nim v kim tra quan st, ng
l: trong nghin cu mi quan h nhn qu gia 2 bin, ta phi thu nh li
cc tc ng ca cc yu t trong mi quan h. iu ny c nghin cu
rt thnh cng trong lnh vc khoa hc t nhin, hu ht cc nghin cu
c thc hin trong phng th nghim. Tuy nhin, trong khoa hc x hi
th v cng kh. Chng hn nh nghin cu v cc vn lin quan n x
19
hi loi ngi. Do , i vi khoa hc x hi mi trng nhn vn, ta

khng th quan st cc yu t t bn ngoi, m ta phi c tm ra c nhng
mi quan h tc ng.
Tnh chnh xc: Bn phi cn thn trong quyt nh nhng loi
cng vic no l c lin quan, l ph hp. V mc chnh xc cng li rt
khc nhau gia cch ngnh khoa hc t nhin v khoa hc x hi, v gia
cc ngnh khoa hc x hi vi nhau.
Tnh h thng: Ngha l cc cng vic phi tht s ph hp
thc hin kim tra quan st nhng kt qu xy ra. Cc giai on thc hin
khc nhau nn n phi c tin hnh theo mt trt t nht nh. Mt s
cng vic phi c tin hnh ngay sau mt cng vic trc.
Tnh kim chng: Bt c mt kt lun no m bn a ra da trn
nhng kt qu c c t nghin cu u c th c bn v nhng ngi
khc kim tra xc minh li.
Tnh thc nghim: Bt c kt lun no c a ra u c da
trn nhng bng chng c th v phi c chng minh bng nhng kinh
nghim thc t trong cuc sng hay qua quan st thy c.
Tnh ph bnh: Cn phi c thi ph bnh ng n cc cng
vic nghin cu c thc hin. Cc phng php thc hin rt quan
trng trong nghin cu. Qu trnh quan st ph bnh phi rt khch quan v
khng mang mc ch tiu cc. Mt qu trnh nghin cu tt phi phn bin
c cc kin ph bnh.
Tnh k tha: Nghin cu khoa hc nn v phi bit k tha tinh
hoa khoa hc ca bc tin bi. V rng, n l s hun c hng chc, hng
trm nm, l tinh hoa nhn loi. Nh khoa hc phi bit tn dng ti a
nhng thnh tu . Nu khng th kt qu nghin cu khoa hc ca ta s
khng c gi tr.
Tnh kinh t v phi kinh t: Nghin cu khoa hc phi va mang
tnh kinh t va khng b l thuc vo li nhun kinh t n thun.
20
Tnh kinh t th hin ch: Mc ch cui cng l kt qu ti

phi mang li hiu qu kinh t cho x nghip, cho sn xut v cho x hi.
Ngay trong nghin cu phi tnh ton lm sao tiu hao tin bc thp nht m
kt qu li cao nht.
Tnh phi kinh t th hin ch: Khng v li nhun c nhn ngi
nghin cu m qun mt cht lng nghin cu, nht l vi nhng nghin
cu l thuyt hay nghin cu c bn m t yu cu kinh t ln hng u th
s kh m thc hin c.
Tnh chnh tr v phi chnh tr
Nhng nghin cu khoa hc c bn, nghin cu khoa hc t nhin thng
khng mang tnh chnh tr. Cn nhng nghin cu khoa hc x hi nh Trit hc,
vn hc thng pha trn thm tnh chnh tr.
1.3. PHN LOI NGHIN CU KHOA HC
Ty mc ch khc nhau, ng vi mt t hp cc ch tiu phn loi
khc nhau, ta s c c mt bng phn loi phng php nghin cu khoa
hc nht nh.
Theo quan im Ranjit Kumar (1996), NCKH c cc loi sau:
1. Nghin cu ng dng;
2. Nghin cu mc tiu
3. Nghin cu tm kim thng tin
4. Nghin cu m hnh
Bn hnh thc nghin cu ny khng hon ton tch ri nhau - ngha
l nghin cu c thc hin theo hng 'ng dng' cng c th theo kiu
nghin cu mc tiu hay kiu tm kim thng tin. Mt d n nghin cu
c th thc hin nghin cu thun ty hay nghin cu ng dng (t hng
nghin cu ng dng), nh m t, tm mi tng quan, gii thch hay khm
21
ph (t hnh thc nghin cu mc tiu) v nghin cu nh tnh hay nh

lng (t kiu nghin cu tm thng tin).
Cac hnh thc nghien cu t cach
nhn cua Ranjit Kumar (1996)
ng dung
Nghien cu
ly thuyet
Nghien cu
ng dung
Muc tieu
Nghien cu
mo ta
Nghien cu
so sanh
Nghien cu
kham pha
Nghien cu
giai thch
Tm thong tin
Mo hnh
Nghien cu
nh tnh
Mo hnh
nh tnh
Nghien cu
nh lng
Mo hnh
nh lng
Hnh 1.2: Cc hnh thc nghin cu
Trong ,
Nghin cu ng dng
Trong nghin cu theo hng ng dng, c hai hng nghin cu ln:
nghin cu l thuyt phc v cho ng dng v nghin cu ng dng. Trong
khoa hc x hi, theo Bailey (1978: 17):
Nghin cu l thuyt l thc hin kim tra cc l thuyt v gi thuyt
phc v cho ng dng thc t ang thch thc nh nghin cu. C th c
nhng ng dng thc t cho hin ti hoc cho tng lai. V vy, qu trnh
nghin cu thng yu cu phi kim tra cc gi thuyt cn m h v nhng
khi nim c bit.
22
Nghin cu l thuyt cng quan tm n s pht trin, quan st, kim

chng v c th hin qua mt phng php hon chnh gm c cc bc
thc hin, cc k thut v cng c thc hin. Chng hn nh thc hin
mt m hnh k thut s dng trong nhng tnh hung c bit; thc hin
mt khung phng php lun nh gi mc hp l; gii thiu cc
bc o lng mc cng thng con ngi; tm ra cch tt nht o
lng c thi ca con ngi. Kt qu ca nghin cu l thuyt s cho
ra mt khung kin thc trong phng php nghin cu.
Hu ht cc NCKH, khoa hc t nhin hay khoa hc x hi u c
nghin cu ng dng. Mt khc, cc nghin cu v phng php lun, v k
thut, quy trnh s c p dng vo vic thu thp cc thng tin cc kha
cnh, tnh hung, cc vn hay cc hin tng khc nhau, thng tin thu
thp c c th s dng trong nhiu lnh vc - trong vic thit lp khung
chnh sch, iu hnh qun tr v tng cng s hiu bit v cc hin tng
(xem v d hnh 1.3)
Nghin cu mc tiu
Nghin cu mc tiu bao hm ngha rng gm: nghin cu m t,
nghin cu so snh, nghin cu gii thch v nghin cu khm ph.
+ Nghin cu m t l mt hng nghin cu nhm c gng m t
mt vn , tnh hung, hin tng, mt chng trnh hay dch v, hoc
cung cp thng tin v cc iu kin sng trong cng ng, hay tm hiu
thi ca con ngi i vi mt vn v d x nc. N c th gip
m t cc kiu dch v cung cp t mt t chc, cu trc iu hnh ca
mt cng ty, iu kin sng ca ngi ph n nhp c ngoi thnh, lao
ng kim sng t do, hoc l iu g dn n hin tng li d, nhng
a tr sng trong nh v vn ti phm, hay l thi ca nhn vin i
vi nh qun l.
+ Nghin cu so snh, im mnh ca n l gip khm ph ra hay
thit lp nn mt mi quan h/mt s kt hp/mi quan h ph thuc gia
hai hay nhiu mt ca mt tnh hung. Nhng nh hng ca chin dch
23
qung co i vi vic bn sn phm? Mi lin quan gia cuc sng y

cng thng v cc bnh v tim mch? Mi quan h gia sinh v t? Mi
quan h gia k thut v qun l mi trng? Hiu qu ca cc dch v
chm sc sc khe i vi vic theo di bnh, hoc vai tr ca gia nh
trong vic gio dc mi trng? Cc nghin cu ny c th c mi quan h
nhiu mt ca mt hin tng hay mt tnh hung.
+ Nghin cu gii thch gip lm r l do ti sao v lm th no c
mi quan h hai mt trong mt tnh hung hay mt hin tng. Chng hn
nh: ti sao cuc sng qu cng thng li dn n cc chng bnh v tim
mch; ti sao khi gim mc cht li dn n gim mc sinh; ti sao mi
trng gia nh li nh hng n mc tip thu nn gio dc ca tr con.
+ Nghin cu khm ph: Kiu nghin cu th t trong nghin cu
mc tiu l nghin cu khm ph. Ngha l tin hnh kim tra kh nng thc
hin mt nghin cu c th. Kiu nghin cu ny cn c gi l nghin
cu kh thi hay nghin cu th im. Nghin cu ny c thc hin khi
nh nghin cu mun khm ph nhng vng t c bit hoc cha c
bit n. Nghin cu vi quy m nh c tin hnh khi cn thit nghin
cu chi tit. Xem xt ton b qu trnh nghin cu, mt nghin cu hon
chnh c th cho ra c kt qu. Nghin cu ny cng c gip pht trin,
ci thin, o lng kim tra cc cng c s dng nghin cu v cch thc
nghin cu. Hnh 1.4 trnh by cc hnh thc nghin cu ca nghin cu
mc tiu.
Mc d vy, v mt l thuyt, mt nghin cu c th ch l mt trong
nhng kiu nghin cu trn, trong thc t hu ht cc nghin cu u c s
kt hp ca 3 kiu nghin cu u (m t, so snh, gii thch). Nhng trong
sch ny chng ti khuyn khch xu hng nghin cu kt hp cc kiu
nghin cu vi nhau.
Nghin cu tm kim thng tin
Hnh thc nghin cu th ba ny l kiu tm kim thng tin thng qua
hot ng nghin cu. Theo cch ny, nghin cu c th l nghin cu
24
nh tnh hay nghin cu nh lng. Vic phn chia ny ty thuc vo

Mc tiu nghin cu, vo cch o lng cc bin thng tin v vo cch x
l thng tin.
* Nghin cu nh tnh: c thc hin khi mc tiu nghin cu l
nng v m t mt tnh hung, mt hin tng, mt vn hay mt s kin
no; thng tin thu thp qua cc bin c o bng cc thc o danh ngha
v cng c th bng thc o s lng. Nu nh s phn tch ny cho thy
c s chuyn bin ca mt tnh hung, hin tng hay mt vn m
khng cn nh lng th ch dng phng php nh tnh m thi. S m t
v mt s vic c quan st, cc s kin mang tnh lch s, s tng hp cc
kin khc nhau m ngi ta ni v mt vn , v m t v iu kin sng
ca mt cng ng hay l thi i vi mt trng hp gy nhim mi
trng, l nhng v d v nghin cu nh tnh.
* Nghin cu nh lng: Mt khc, nu bn mun nh lng s
thay i trong mt hin tng, mt s vic hay mt vn , nu thng tin
thu thp c bng cc bin nh tnh cng c nh lng ha. V nu s
phn tch gip khng nh s thay i v s lng th nghin cu ny c
xem l nghin cu nh lng. Chng hn nh: bao nhiu ngi c nhng
trng hp c bit? Bao nhiu ngi c mt thi c bit (khc vi bnh
thng) i vi cht ph rng?
Cc s liu thng k khng phi l phn chnh trong nghin cu nh
tnh hay nh lng. Chc nng chnh ca thng k l thc hin kim tra
khng nh hay bc b mt kt lun m bn a ra trn c s phn tch
cc d liu. Thng k cn gip xc nh s lng ca cc mi quan h, cung
cp cho bn nhng ch s ng tin cy m bn c th a vo trong nghin
cu v gip bn khng b nh hng ca cc bin khc nhau.
Cn phi ni rng, khng nn ch chuyn v nghin cu nh tnh hay
ch chuyn v nh lng. Tht s c nhng ngnh cn c nghin cu nh
lng v nh tnh. Chng hn nh ngnh mi trng nhn vn dn tc hc,
lch s hc v x hi hc rt thin v nghin cu nh tnh, trong khi cc
25
ngnh tm l hc, dch bnh hc, gio dc hc, kinh t hc, sc khe cng
ng v nghin cu th trng li thin v nghin cu nh lng. Tuy
nhin, iu ny khng c ngha l cc nh kinh t hc v tm l hc khng
bao gi s dng phng php nh tnh, hay l nh mi trng nhn vn dn
tc hc s khng bao gi dng n cc thng tin nh lng. Ngy cng c
nhiu ngi nhn ra rng trong hu ht cc ngnh khoa hc x hi, c hai
hnh thc nghin cu ny u rt quan trng c c mt kt qu nghin
cu tt. Mi vn nghin cu cn phi xc nh c cn tch bit hai hnh
thc nghin cu nh tnh hay nh lng hay khng.
C hai phng php ny u c u im v nhc im ca n.
'Khng c mt no l tuyt i nht so vi tt c nhng mt cn li'
(Ackroyd v Hughes 1992: 30). Vic phn tch v o lng cc bin thng
tin c c kt qu nghin cu l ty thuc vo mc ch nghin cu.
Trong nhiu nghin cu cn c s kt hp c hai phng php nh tnh v
nh lng. Gi s bn mun tm hiu cc loi hnh dch v nhm ngn
nga ti phm trong thnh ph v trin khai rng ri dch v . Cc loi
hnh dch v l mt nh tnh trong nghin cu v hn ch m t cc dch v
ny. Vic m rng cc dch v ny l mt nh lng ca nghin cu, n
lin quan n vic c tnh s lng ngi s dng dch v ny v tnh ton
cc ch s khc nh hng n.
Nghin cu m hnh
C hai m hnh chnh trong NCKH mi trng. Mt cu hi quan
trng phn chia hai lnh vc khoa hc l: phng php lun trong khoa hc
t nhin c th p dng vo cc hin tng nghin cu mi trng x hi
hay khng. M hnh nghin cu c t trong cc ngnh nghin cu t nhin
c gi l phng php khoa hc h thng hay cn gi l khoa hc thc
nghim. M hnh ngc li c bit n nh l phng php nh tnh v
nghin cu t nhin hay sinh thi, a l dn tc. S tc ng qua li ca hai
mt i lp ny hnh thnh nhng gi tr, thut ng, cc phng php v
k thut ca ring n tm hiu cc hin tng x hi. Tuy nhin, k t
gia thp nin 1960 cc nh nghin cu nhn thy rng, c hai m hnh ny
26
u c ch ng ca n. Mc ch ca nghin cu cn c xc nh r
trong cc yu cu v la chn m hnh. S dng ln xn cc phng php
nghin cu s khng cho ra kt qu v khng ph hp.
M hnh nghin cu nh hng s dng c nghin cu nh tnh v
nh lng. Bn c th thc hin nghin cu nh lng trong m hnh
nghin cu thc nghim. Tuy nhin, tc gi cun sch ny lp lun l
gii mun tch bit gia nghin cu nh tnh vi nghin cu nh lng.
Bi v, c hai theo ui cc h thng gi tr khc nhau v cc phng php
lun rt khc nhau.
Tc gi cho rng d cho nh nghin cu s dng m hnh no, h phi
bo v cc gi tr c c trc nhng nh ph bnh v khng nh mc tiu
mnh mun t c v a ra kt lun. l vic p dng cc gi tr ny
vo trong qu trnh thu thp, phn tch v x l thng tin m cn gi l qu
trnh nghin cu.
27
b ng -----
28
29
30

Ta c th cho rng, ty theo tng mc ch, ty theo cc cp phm tr,
NCKH c th phn thnh cc loi sau:
1.3.2.1 Phn theo loi hnh nghin cu (hay theo cp phm tr)
Nghin cu l thuyt (NCLT) v nghin cu thc nghim (NCTN).
- NCLT l loi nghin cu tm ra mt l thuyt mi no y cho mt
ngnh KH no y. Qu trnh nghin cu khng cn hoc rt t cn b tr th
nghim.V d, nghin cu tm ra cc nh l v cc ng thng song song
trong mn ton. Nghin cu o lo trong trit hc phng ng, hay
nghin cu vn ho ngi Chm trong ngnh ng vn l nhng th d. Loi
ny khng i hi nhiu thi gian v kinh ph nhng cht xm phi cao.
Ngi ta thng ni a: ch cn mt ci bt ch, mt tp giy nhp l nh
ton hc, hay vt l l thuyt c th cho ta mt nh l hay mt phng
trnh ton mi.
- NCTN l nhng nghin cu phi thng qua thc nghim, t kt qu
ca thc nghim mi rt ra kt lun, sau mi nng thnh l thuyt ca
thc nghim. (Nn nh rng, kt lun v kt qu c khc nhau. C kt qu
nghin cu th mi c th c kt lun c!). Rt nhiu ngnh c dng
nghin cu ny. V d, nghin cu tnh thch nghi ca rau Lt em trng
Thnh ph H Ch Minh. Nghin cu phng php x l nc thi hu
c bng cc loi bo, bng cnh ng lc. PPNCKH loi ny i hi phi c
qu trnh thi cng - thc hin v thi gian di, ln lp li c tin
cy v thng phi qua x l thng k, xc sut.
- Ngay trong mt ngnh khoa hc cng c th chia ra 2 loi: NCLT v
NCTN v ranh gii gia 2 loi ny nhiu lc khng r.
Nghin cu l thuyt v nghin cu ng dng (NCD)
Cp phm tr ny c th thy ngay trong mt ngnh khoa hc. V d,
trong vt l, c vt l l thuyt v vt l ng dng. Trong mi trng c
nghin cu l lun khoa hc mi trng v c nghin cu ng dng mi
31
trng vo sn xut v qun l c th hn trong ngnh sinh thi mi

trng cng c sinh thi mi trng c bn v sinh thi mi trng ng
dng.
Tuy nhin, ranh gii gia chng khng r, v chng thng i km
nhau, b sung cho nhau.
Nghin cu c bn (NCCB) (k hiu l R - Research) v nghin cu
p dng (NCAD) (k hiu l RD - Research Development)
Cp phm tr ny thng c hnh thnh trong hu ht cc loi hnh
nghin cu.
NCCB nng phn tm ra cc c s khoa hc. Tr li cu hi ti sao?
sau l: Gii quyt vn nh th no?. V d, nghin cu v sao c s
hnh thnh, xut hin nhim kh CH4 trong qu trnh phn gii ym kh
cht thi hu c , v c ng biu din dynamic ca n. Loi ny
thng thc hin cc vin NC, cc trng i hc.
NCAD xem nh hoc khng c phn l thuyt m nng phn ng dng
vo thc t nh my, ng rung hay h gia nh. V d, nghin cu phng
php p dng ly CH4 lm gas un bp. Loi ny thng c trin khai cc
tnh hay trong c s sn xut.
1.3.2.2. Phn loi theo chuyn ngnh khoa hc
Bn cnh nhng PPNCKH chung, nhng PPNCKH lin ngnh, th mi
ngnh khoa hc u c phng php lun v phng php nghin cu ring.
V d: ngnh Ton hc c PPNCKH cu ring ca ngnh ton hc.
Ngnh Ng vn c nhng PPNCKH ring cho ngnh Ng vn. V tt
nhin, ngnh mi trng cng c PPNCKH ring dnh cho ngnh mi
trng.
1.3.2.3. Phn loi theo cp NCKH
Trong KHTN ngi ta li chia NCKH thnh cc cp v loi hnh
sau:
32
1- NC in vitro , phng th nghim------>

2- NC th nghim trong chu hay Pilot (NC quy m nh)---->
3- NC th nghim trong nh li (cho nng nghip, sinh hc, mi
trng)------->
4- NC Th nghim thc a, ngoi ng------>
5- NC thc nghim----->
6- a thnh tin b khoa hc vo sn xut, vo thc t cuc sng
1.4. TIEU KET
PPNCKH l cch thu thp, x l thng tin c c cu tr li cu
hi: Ti sao? v gii quyt phi lm nh th no? S khc bit gia
nghin cu v nhng cch khc chnh l trong qu trnh phn loi thng tin
v a chng vo d liu nghin cu. Trong lnh vc nghin cu trit hc,
ngi ta s dng nhng phng php c cng nhn v qua kim
chng thc t, hp l.
Nghin cu c nhiu ng dng. Bn cn c cc k nng nghin cu
c th tr thnh mt nh cung cp dch v, nh qun l, iu hnh hay nh
quy hoch hiu qu. L mt chuyn vin, bn cn phi c trch nhim tng
cng kin thc chuyn mn. Do k nng nghin cu l rt cn thit.
Cc kiu nghin cu c th tham kho t ba hnh thc: ng dng, mc
tiu v tm kim thng tin. Trong nghin cu c nhiu loi ph thuc cch
chia ca tng tc gi: NCLT, NCD, NCCB, NCAD v nhiu loi hnh
theo nhiu phng php a dng v thch hp. Hu ht cc nghin cu trong
khoa hc x hi l khoa hc t nhin u c mc ch cui cng ng
dng. Kt qu c c cng c s dng tm hiu mt hin tng hay
mt vn hay lm thay i mt tnh hung hay mt chng trnh.
Nghin cu l thuyt thin v tm hiu t nhin, thu thp nhng kin thc
v cc hin tng t nhin c th p dng c trong tng lai v pht
trin mt khung phng php lun vi nhng k thut mi, nhng quy
trnh mi.
33
Cu hi:
1. Khoa hc l g?
2. Phn loi khoa hc nh th no?
3. Vai tr ca khoa hc l gi?
4. ngha ca khoa hc?
5. Th no l nghin cu khoa hc?
6. Mun nghin cu khoa hc thnh cng cn phi tun th nhng
nguyn tc no?
7. Phn loi nghin cu khoa hc nh th no?
8. Vai tr ca nghin cu khoa hc?
9. ngha ca nghin cu khoa hc?
10. S khc nhau gia cc ngnh khoa hc l gi?
Ti liu tham kho:
1.
V CAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa
Hc, Nh xut bn KH & KT. H Ni.
2.
NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu
khoa hc, NXB Gio Dc.
3.
NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa
hc, NXB Gio Dc.
4.
TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu (Cm
nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u), Nh xut
bn Lao ng - X hi. H Ni.
5.
NGUYN THANH PHNG, 2000, Bi ging mn phng
php nghin cu khoa hc, i Hc Cn Th
6.
PGS.TS. Nguyn Bo V, ThS. Nguyn Huy Ti, Gio trnh
phng php nghin cu khoa hc, i hc Cn Th
7.
DNG THIU TNG, 2002, Phng Php Nghin Cu Khoa
Hc Gio Dc v Tm L, Nh xut bn i Hc Quc Gia TP
H Ch Minh. H Ch Minh.
34
Li ni u
Phng php nghin cu khoa hc l mt mn hc rt quan trng m
hu nh sinh vin, hc vin cao hc no cng phi tri qua. Vy m hin
nay thy tr cc ngnh u ang trong tnh trng my m, gio trnh cha
c. Thnh ra, y l mt mng ti m ti liu hin ang rt thiu.
Trc nhu cu thc tin , tp th tc gi chng ti bin son gio
trnh Phng php nghin cu khoa hc gm hai tp. Tap 1 t chng 1
en chng 19 gom cac van e ve thuat ng cung nh cac khai
niem c ban, phng phap cho ngi mi tap lam khoa hoc hay
cho sinh vien lam luan an tot nghiep. Trn c s ca tp 1, chng ti
trin khai trnh by tp 2 cp cao hn, cp dnh cho i tng l
hc vin cao hc, nghin cu sinh ngnh mi trng va cac nganh co
lien quan.
Trong sach nay chung toi trch dan mot so t lieu (xem
phan cuoi) trong o dch va trch dan chu yeu cua Ranjit Kuma
(1996), Research Methodology Step by Step Guider for Beginners:
Longman, Australia t chng 3 en chng 12 cung mot so tai
lieu tham khao khac.
Giao trnh nay c bien soan va xuat ban lan au nen
kho tranh khoi nhng sai sot. Mong nhan c y kien ong
gop t ban oc gan xa e giao trnh ngay cang hoan chnh va
kp thi ap ng nhu cau nghien cu khoa hoc cua sinh vien,
hoc vien cao hoc va nghien cu sinh.
Mi kin ng gp xin vui lng gi v: lehuyba@hcm.vnn.vn
Xin chn thnh cm n.
Tp th tc gi
DANH MUC VIET TAT

BCC
Bao cao chnh
BCTT
Bao cao tom tat
BCKH
Bao cao khoa hoc
BVMT
Bao ve moi trng
ai hoc
e tai
GDMT
Giao duc moi trng
KH
Khoa hoc
KHMT
Khoa hoc moi trng
KTMT
Ky thuat moi trng
LA
Luan an
MT
Moi trng
MTNV
Moi trng nhan van
MTSTNV
Moi trng sinh thai nhan van
MTTN
Moi trng tai nguyen
NC
Nghien cu
NCAD
Nghien cu ap dung
NCCB
Nghien cu c ban
NCKH
Nghien cu khoa hoc
NCKHTN
Nghien cu khoa hoc thc nghiem
NCLT
Nghien cu ly thuyet
NCD
Nghien cu ng dung
NCS
Nghien cu sinh
NCTN
Nghien cu thc nghiem
NCUD
Nghien cu ng dung
PP
Phng phap
5
PPNCKH
PTCS
Pho thong c s
PTTH
Pho thong trung hoc
QLMT
Quan ly moi trng
TLTK
Tai lieu tham khao
TN
Th nghiem
TNCT
Th nghiem chnh tac
TNTD
Th nghiem tham do
TNMT
Tai nguyen moi trng
VN
Viet Nam
VND
Viet Nam ong
PHN I
L THUYT I CNG
V NGHIN CU KHOA HC
CHNG 1
I CNG
V NGHIN CU KHOA HC
1.1. GII THIU
X hi pht trin l nh vo cc thnh tu khoa hc v k thut, mun
c thnh tu khoa hc tt nhin phi NCKH. Mun NCKH c kt qu tt
phi c phng php nghin cu ng n. Cc thnh tu khoa hc hin i
lm thay i b mt th gii. NCKH tr thnh hot ng si ni trn
mi lnh vc v rng khp ton cu.
Nghin cu l cch thc suy lun, xem xt, tm hiu cc mt khc
nhau trong chuyn mn v a ra nhng qui nh trong nhng vn bn c
th; trin khai thc hin cc phng php mi tng cng chuyn
mn. Trong nghin cu lun c thi quen t cc cu hi ti sao?,
"phi lm g?". Mc ch nghin cu thc t l tm ra cu tr li hp
l nht, cng vi vic thay i nhng chnh sch thch hp phc v
cho chuyn mn hiu qu hn.
Th ly v d mt s ngnh sau:
Gi s trong lnh vc c hc mi trng lin quan n chm sc sc
kho cng ng, bn l ngi mun bit r vn ti sao hin nay c rt
nhiu ngi ng thc n? Hay cng ngy cng nhiu ngi b ung
th? D bt k v tr no, bn cng c th t ra cc cu hi sau: C bao
nhiu ngi nhim c mi trng mi ngy? Cc bnh mi trng thng
7
gp phi l nhng cn bnh g? Nguyn nhn gy ra nhng cn bnh , c

phi l t nhim hay khng? Ti sao ch c mt s ngi mc bnh ny
trong khi nhng ngi khc th khng? Cc nhu cu sc kho cng ng l
g? Ti sao c mt s ngi cng trong mt mi trng sng nhng c
ngi nhim c ngi li khng? Cht c i qua con ng thc phm nh
th no? Ti sao cht c li gy nn mt s tc hi i vi c th sinh vt?
Tc lan truyn nh th no? Cch hn ch lng cht c v bin i
cht c nh th no?
Sau nhng cu hi ti sao?, s l cc cu hi: gii quyt cc vn
nh th no?
Bn c th t ra nhiu cu hi na. Ty thuc vo cng vic, c th
b qua mt s cu hi ny, nhng c khi li phi c tm ra cu tr li cho
cu hi khc, v tnh cp thit ca cng vic, hoc i khi bn buc phi a
ra cc cu tr li c s hoch nh v iu hnh hiu qu.
Chng ta th xem xt mt ngnh ngh khc nh: nghin cu thng
mi. Gi s bn lm trong lnh vc tip th v c th nhiu khu khc
nhau nh: gi c, cht lng sn phm, qung co, khuyn mi Cc cu
hi t ra cho lnh vc ny l v tn. Cc cu hi v cu tr li s rt a
dng tng cng vic v tng c quan. C th bn ch mun bit c mc
bn ra trong mt thng ca mt sn phm c bit hay bn c th yu cu
ln k hoch chin lc R&D cnh tranh th trng vi nhng i th
khc. Ngoi ra, c th c nhng cu hi khc nh: Chin lc khuyn mi
tt nht bn c sn phm ny l g? Cn bao nhiu nhn vin bn
hng?
Hiu qu ca chin dch qung co sn phm ny l g?
Mc hi lng ca khch hng i vi sn phm ny nh th no?
C bao nhiu khch hng s s dng mt hng ny?
Ngi tiu dng s thch hoc khng thch sn phm ny im
no?
Ngi tiu dng s thch kiu ng gi no cho sn phm ny?
8
Nhn vin bn hng cn tp hun g gia tng lng sn phm

bn ra?
Mt nhn vin bn hng gii cn nhng yu t g?
Th xt nhiu v d khc. Gi s rng bn l nh tm l, c vn hay
nhn vin x hi. cng vic c tt, bn t t ra nhng cu hi:
Cc khch hng thng gp nhng vn g?
Nhng vn ni cm thng gp khch hng l g?
Hon cnh kinh t - x hi ca khch hng?
Ti sao mnh li thnh cng trong nhng trng hp ny m nhng
ngi khc li khng?
Cng ng c th gip g cho nhng nhu cu c bit ca khch
hng?
Hng gii quyt hp l nht cho vn ny?
Mc hi lng ca hch hng i vi cc dch v ca mnh nh th
no?
Nu l mt gim st vin, nh qun tr hay nh qun l ca mt c
quan, cng ty, cc cu hi c th l:
C bao nhiu ngi s n vi cng ty?
Cc c im dn s - kinh t - x hi ca khch hng l g?
C bao nhiu trng hp trong ngy m mt nhn vin phi gii quyt?
Ti sao mt s ngi s dng dch v ny m nhng ngi khc li
khng?
Hiu qu ca dch v ny nh th no?
Nhng yu cu thng gp nht khch hng n vi cng ty?
Nhng u, nhc im ca dch v ny?
Mc hi lng ca hch hng i vi dch v ny nh th no?
C th ci thin dch v ny cho khch hng nh th no?
La mot chuyen gia, ban muon tm ra cac cau tra li cho cac cau
hoi mang tnh ly thuyet nh la:

Cch gii quyt no l hiu qu nht cho mt s c mi trng?

Ci g gy ra X hay ci g l kt qu ca Y?
Mi lin h gia hai hin tng l g?
Lm th no o c mc tha mn ca khch hng?
Lm th no khng nh c tnh hiu qu ca bng hi?
M hnh no ca Chng trnh l thch hp cho cng ng?
Cch tt nht bit c thi ca cng ng i vi ch trng
thu ph nc thi.
Cch tt nht bit c hiu qu ca vic x l nhim.

Lm th no c mt m hnh qun l rc hp l?
i vi ngi tiu dng, bn khng th khng phc v. Khch hng c
quyn hi v cht lng v hiu qu ca dch v m h ang s dng, v
vi t cch l ngi cung cp dch v, bn bt buc phi tr li cc cu hi
ny. Cc cu hi ca khch hng c th l:
Hiu qu ca dch v ti ang s dng nh th no?
N c ng ng tin khng?
Nhng ngi cung cp dch v c hun luyn nh th no?
Cc nh k thut th li c nhiu cu hi:
Mun nng xut sn xut cao, t nguyn liu, sn phm sch phi
dng my g?
Nguyn liu ch to t kim loi hay composite th thch hp vi
ieu kien moi trng?
Cc cng on trong quy trnh cng ngh c ph hp khng?
Ci tin phng php tit kim c bao nhiu tin
C cch no hn ch bt cht thi?
10
Cng ngh no m tiu hao t nguyn liu, t ti nguyn thin

nhin nht?
Nh va ni trn, cc cu hi c t ra cho bt k nh chuyn
mn no, d bn l ngi cung cp dch v trc tip hay khng trc tip chm sc sc khe (y t, tr liu bng lao ng, vt l tr liu, sc khe
cng ng, ci thin sc khe), bn l nh mi trng hay nh gio dc,
nh quy hoch thnh ph, nh nghin cu hay nhn vin th vin, nh tm
l hc... Tr li nhng cu hi l ta tm hiu, tc l ta nghin cu, c
khc chng ch quy m nghin cu m thi. Nh vy, NCKH l rt cn
thit cho nhiu lnh vc sn xut, cuc sng i thng v cho c x hi
tng lai.
1.2. NH NGHA, KHI NIM
1.2.1 Khoa hc (science)
1.2.1.1 nh ngha
Khoa hc l mt h thng kin thc hp thnh, co c t bng
cc kt qu nghin cu, quan trc, th nghim, thc nghim cc vn th
gii vt cht, quy lut t nhin, mi trng, x hi nhn vn.
Ngi lm khoa hc chuyn nghip c gi l Nh khoa hc
(scientist)
Nhng nh khoa hc trong mi ngnh khoa hc chuyn su c gi
l chuyn gia hay nh bc hc (scolar, learned man).
Theo The Oxfond Modern Enghish Dictonary th khoa hoc la :
1. Ap dung cho khoa hoc t nhien, phan kien thc co he
thong, no at c nh s quan sat theo mot trnh t nhat nh hay
thng qua ket qua thc nghiem e giai thch ve vat chat , chc
nang cua toan bo the gii vat chat
2. Ap dung cho khoa hoc chnh tr, khoa hoc cung co the la
kien thc c trnh bay theo mot he thong ac biet hay mot chu
11
e ac biet. Mat khac, khoa hoc cung la mot s the hien nhng
nguyen tac, nhng qui luat cua lnh vc chnh tr xa hoi.
3. Ap dung cho nganh ngon ng hoc, khoa hoc la toan bo
kien thc ve mot lnh vc trong tieng noi ch viet, van pham
cua mot dan toc mot at nc
* Rieng oi vi moi trng, khoa hoc moi trng
(environmontal Science) la tat ca s hieu biet ky va co he thong
ve toan bo sinh quyen vi tat ca nhng ben trong va ben ngoai
en cac sinh vat (ke ca con ngi) bao gom ca anh hng t
cac yeu to vo sinh va cac anh hng lan nhau cua cac sinh vat
Khoa hoc moi trng cung la s hieu biet ve tac ong
cua hoat ong con ngi en cac he sinh thai tren trai at, ac
biet la hau qua ve o nhiem khong kh, thoai hoa at, ac biet
la hau qua nguon nc, (Envenronmental Science MeGran Hill,
1994)
1.2.1.2 Phn loi
C nhiu cch phn loi khc nhau. y xin gii thiu hai cch phn
loi ph bin:
a. Theo h thng lnh vc
Khoa hc c chia thnh nhiu lnh vc khc nhau. Trong lnh vc li
chia ra thnh nhiu ngnh, trong ngnh li chia ra thnh nhiu chuyn ngnh.
Trong chuyn ngnh li c cc chuyn ngnh nh hn (Hnh 1.1).
V d: Khoa hc c cc lnh vc nh khoa hc t nhin, khoa hc x
hi - nhn vn
Trong lnh vc khoa hc t nhin li chia ra thnh cc ngnh nh
Ton hc, L hc, Sinh hc, Ho hc, Mi trng hc....
Trong ngnh Sinh hc li chia ra thnh cc chuyn ngnh nh:
1- Cng ngh sinh hc, 2- Thc vt hc, 3- ng vt hc, 4- Vi sinh vt
hc, 5- Sinh l hc....
12
Trong chuyn ngnh Cng ngh sinh hc li chia ra thnh nhiu

chuyn ngnh nh nh: 1/ Cng ngh sinh hc truyn thng, 2/ Cng ngh
sinh hc hin i, 3/ Cng ngh sinh hc kt hp truyn thng v hin i.
Hay trong khoa hc v mi trng li chia ra thnh chuyn ngnh:
1- Mi trng c bn, 2- Mi trng chuyn khoa
Trong Mi trng chuyn khoa li chia ra thnh cc chuyn ngnh
nh l 1- Qun l mi trng, 2- K thut mi trng, 3- Tin hc mi
trng
Trong K thut mi trng li chia ra cc chuyn ngnh nh hn: X
l nc, X l nhim khng kh, X l nhim t....
Khoa hoc
T nhien
Toan
hoc
-Toan ly
thuyet
-ai so
-Hnh
hoc
-Lng
giac
Ly
hoc
-Ly
thuyet
-C ly
-Lng
t
-Hat
nhan
Hoa
hoc
-Hoa
hu c
-Hoa vo
c
-Hoa ly
-Hoa
sinh
Xa hoi nhan van
Sinh
hoc
Moi
trng hoc
-CNSH
-TV hoc
-V hoc
-VSV
hoc
-Sinh ly
hoc
-Moi
trng c
ban
-Moi
trng
chuyen
khoa
a ly
-a ly t
nhien
-a ly
xa hoi
-a ly
Moi
trng
S
hoc
-Lch s
Viet Nam
-Lch s
The gii
Van
hoc
-Van hoc
Viet Nam
-Van hoc
Nc
ngoai
Hnh 1.1: Phn loi khoa hc theo h thng lnh vc
13
b- Theo thi i 1- Khoa hc c i

2- Khoa hc cn i
3- Khoa hc hin i
Cn nhiu phn loi na, mi cch phn loi ny phc v cho mt mt
tiu nh tnh.
1.2.1.3. Vai tr, ngha ca khoa hc
Khoa hc ra i nhm nhiu mc ch, v ch yu l cc mc ch sau:
a- Gii thch cc quy lut t nhin, cc quy lut x hi; gii thch cc
hin tng t nhin, cc hin tng x hi.
b- Gip con ngi hiu bit t nhin, hiu bit x hi mt cch ng
n v khch quan. T c thi hp l trong vic s dng ti
nguyn thin nhin cng nh c thi sng chun mc v cng
bng trong mi trng x hi v nhn vn.
c- Bo v cuc sng con ngi, sinh vt, bo v ti nguyn mi trng.
d- Thc y x hi pht trin khng ngng v bn vng.
e- Khoa hc l khch quan khng ph thuc vo thc h. Nhng
trong nhng iu kin no , khoa hc nm trong tay ai, to ra hu
qu ra sao cho x hi l hon ton ty thuc vo thi ca ngi
s dng khoa hc.
1.2.2. Nghin cu khoa hc
1.2.2.1 nh ngha
Cc cch tm hiu v tr li cc cu hi nu phn 1.1 tc l
phng php nghin cu.
Cc phng php ny tin hnh theo cc phng thc khc nhau, theo
tng bc v nhp khc nhau, t n gin n phc tp cn c h tr k
thut c bit c c cc kt qu khoa hc mong i.
14
Trong ting Anh t nghin cu (research) gm c 2 vn re v search.

Theo t in, tip u ng re c ngha l s lp li, lm mi li hay lp li
nhiu ln v t sau search l mt ng t c ngha l gim st rt cht ch
v cn thn, kim tra, th nghim hay quan st. Ngi ta thng nht
dng danh t research m t mt cng vic nghin cu phi tht cn
thn, kin nhn v c tnh h thng. ng thi phi kim tra mt cch k
lng v chuyn mn trong mt s trng hp m nhn vic cho ra nhng
s kin hay nguyn l (Grinnell, 1993).
Grinnell (1993) cn cho rng: Nghin cu l mt yu cu c
bit trc s dng phng php khoa hc gii quyt nhng vn v
a ra nhng kin thc mi c th p dng vo thc t.
V nghin cu so snh trong qu trnh nghin cu khoa hc x hi,
theo Lundberg (1942) th:
Phng php nghin cu khoa hc l s quan st c h thng, phn cp
v x l s liu. Qu trnh m gi y rt gn gi vi con ngi v tham gia
vo cuc sng hng ngy. S khc bit chnh gia cc th h hm nay v
nhng kt lun c cng nhn nh l phng php khoa hc da trn mc
ph hp, chnh xc, c th kim chng v hiu qu. (Lundberg 1942: 5).
Burns (1994) nh ngha nghin cu l cng vic tm hiu c h
thng tm ra cu tr li cho vn t ra.
Theo Kerlinger (1986), Nghin cu khoa hc l s quan st c h
thng, c kim nghim thc t v c ph bnh chnh sa da trn
nhng hin tng gi nh.
Bulmer (1977) cho rng: Cc nghin cu khoa hc ca cc nh x
hi hc c tha nhn nh l nhng nghin cu c tnh h thng, kho st
thc nghim v hp l v mi trng x hi.
Vy Phng php nghin cu khoa hc l g?
Phng php nghin cu khoa hc l phng cch thc hin
tng nghin cu theo mt trnh t, mt cch thc nht nh, hp l,
15
khoa hc cho mt ti nht nh, to ra mt kt qu nht nh.

Phng cch ny s tr li cu hi "ti sao?" v "lm nh th no" ca
mt vn m mnh cn tm hiu.
Hay ni mt cch khc, phng php nghin cu khoa hc tin hnh
cc ni dung:
1. Thc hin mt khung khi nim v h thng cc l lun.
2. S dng cc th thut, phng php v k thut c th
nghim v cng nhn tin hnh iu tra, tm hiu.
3. Tin hnh thc hin c mt cu tr li khch quan v hp l.
Trong Nghin cu khoa hc c 2 phm tr:
Phng php lun nghin cu khoa hc.
Phng php thc hin nghin cu khoa hc hay cn gi l "Phng

php nghin cu thc t".
(s trnh by k cc phn sau)

1.2.2.2. Cc nguyn tc trong nghin cu khoa hc
Mun NCKH thnh cng, cn tun th mt s nguyn tc sau:
1.2.2.2.1. Tnh sng to
i hi u tin i vi mt NCKH l c tnh sng to trong ni
dung, phng php, v tt nhin s c kt qu tt t s sng to ny. Nh c
sng to m tnh mi, tnh kinh t, tnh thc tin cng c nng cao.
1.2.2.2.2. Nim am m
Theo kinh nghim ca cc nh nghin cu, mt nghin cu mun
thnh cng phi c s thch th n am m ca tc gi. Nu khng thch
th th khng nn lm. V mt l do no m buc phi lm th nh nh
ly phi mt ngi m ta khng yu. Mun to nn hnh phc gia nh, t
mnh phi tm ra ci hay ca nhau ri thch v yu dn ln.
16
1.2.2.2.3. Tnh trung thc, chun xc, khch quan

Hng nghin cu ca bn c th bt u t mt trong hai hng
nghin cu: chng thc (positivism) v t nhin (naturalism) vo cc ngnh
khoa hc m bn c o to. Khi nim chnh xc c th c p dng
trong qu trnh nghin cu. N khng nh rng, l kt qu nghin cu
chnh xc c p dng tm ra cu tr li. Tnh thc t (reliability) kim
nh cht lng ca kt qu nghin cu. Tnh khch quan v hp l
(unbased and objective) th hin ch bn tng bc t c v a ra
kt lun trong kh nng ca bn m khng mang tnh ch quan. Tc gi
mun c mt khong cch gia nhng nh kin v s ch quan.
1.2.2.2.4. Tnh ch quan ca nh nghin cu
Mi ngi nghin cu c cch nhn nhn v nh gi vn khc
nhau, khng ai ging ai. V h c qu trnh hc tp, c kinh nghim, c k
nng trit l, lin ngnh khc nhau. Hn na, s trng, nng lc ca mi
ngi mi khc. Chng hn nh nh tm l nhn nhn vn x hi chc
chn phi khc vi nh ton hc. Chnh v vy kt qu nghin cu khoa hc
d t d nhiu iu mang tnh ch quan ca nh nghin cu .
1.2.2.2.5. Tnh thi i
D c khch quan, chnh xc hay ch quan n u i na th trong
nghin cu v kt qu ca n vn lun mang du n thi i. iu ny biu
hin qua:
S k tha cc kt qu nghin cu, s liu ca cc ngnh khoa hc
ng thi;
S dng hu hiu v c lc cc cng c ca thi i nh my tnh,
internet, cc thit b my mc hin i phc v cho nhu cu nghin
cu khoa hc. V n c nh hng khng nh n phng php
nghin cu v kt qu ca phng php nghin cu .
17
Bn tiu ch trn nhm cng c cho mt tin trnh c gi l nghin

cu. V vy, khi bn ni bn ang thc hin mt qu trnh nghin cu
tm ra cu tr li cho mt cu hi, th c ngha l phng php m bn ang
s dng s tha mn s mong i (xem thm cc chng sau).
1.2.2.2.6. Tnh mi m
Du l loi ti no, cp no, d t, d nhiu u phi mang
tnh mi m. Nu kt qu nghin cu m khng a ra c ci g mi, lp
li ci c, c nghin cu ri, th nghin cu khng thnh cng
1.2.2.2.7. Tnh khoa hc
Phng php nghin cu khng mi nhng ni dung v nht l kt
qu phi mang tnh khoa hc mi c tnh thuyt phc. Ch c iu mc
khoa hc c khc nhau trong cc th loi ti khc nhau m thi. Nht l
trong ti nghin cu c bn (NCCB) tnh khoa hc phi uc cao. Gi
tr khoa hc cng cao th cht lng nghin cu cng cao.
1.2.2.2.8. Mi ngnh khoa hc c c trng ring nn phi c PPNC
ring ph hp
Cc tiu ch 1,2,3,4,5 trn mang tnh chung cho tt c cc ngnh
khoa hc. Ni dung nghin cu trong mi lnh vc l khc nhau. Chng hn
nh kt qu nghin cu ca cc ngnh khoa hc t nhin s khc vi khoa
hc x hi. Trong khoa hc t nhin, t c kt qu nghin cu ngi
ta phi kim tra cht ch tng bc mt, trong khi cc ngnh khoa hc x
hi khng nht thit khi no cng phi nh hng nghim ngt; thm ch,
i khi khng c yu cu.
Trong cc ngnh khoa hc x hi, vic yu cu kim sot rt khc
nhau gia cc ngnh. Mc d c s khc nhau gia cc ngnh, nhu cu m
rng nghin cu l nh nhau. M hnh nghin cu ca sch ny chnh l da
trn trit l ny.
Khi bt u cng vic nghin cu, khng nn ngh rng nghin cu
ch ton l k thut, phc tp, l cc s liu thng k v my tnh. N c
18
th ch l mt cng vic rt n gin nhm a ra cu tr li cho

nhng cu hi lin quan n cc hot ng hng ngy. Mt khc, cc ti
liu nghin cu c th c yu cu vi nhng khung l thuyt phc tp
hay cc lut l c t ra trong cuc sng. Nh cp trn, s
khc bit gia hot ng nghin cu v khng nghin cu chnh l cch
thc chng ta tm ra cu tr li: qu trnh thc hin phi t c ng
nhng yu cu.
1.2.2.2.9. c im ca qu trnh NCKH
T nhng nh ngha, khi nim trn cho thy, NCKH l mt qu trnh
thu thp, phn tch v x l thng tin a ra cc cu tr li. Tuy nhin,
c c kt qu nghin cu tt, qu trnh nghin cu phi c nhng c
im: c tnh kim tra quan st, tnh h thng, quan st thc nghim, chnh
xc, hp l, c kim chng v c ph bnh.
Cc c im c hiu ngn gn nh sau:
Tnh tng tc: Trong thc t nht l trong mi trng hc c rt
nhiu yu t gy nh hng ln nhau. Mt s kin c bit t khi c kt
lun l kt qu ca mt mi quan h. Thc t c nhng mi quan h rt
phc tp. Hu ht cc h qu l nguyn nhn tng tc ca mt mi quan h
a chiu ca nhiu yu t. Trong nghin cu mi quan h gia nguyn nhn
v hu qu, vic tm mi lin kt gia nhng kt qu v nguyn nhn v
ngc li l rt quan trng. Mc d trong nghin cu phn nguyn nhn,
vic to cc mi lin kt ny l rt cn thit, nhng trong thc t, c bit l
trong nghin cu mi trng x hi, mi trng nhn vn iu ny l v
cng kh - thng l khng thc hin c.
n y ta cn lm quen vi Khi nim v kim tra quan st, ng
l: trong nghin cu mi quan h nhn qu gia 2 bin, ta phi thu nh li
cc tc ng ca cc yu t trong mi quan h. iu ny c nghin cu
rt thnh cng trong lnh vc khoa hc t nhin, hu ht cc nghin cu
c thc hin trong phng th nghim. Tuy nhin, trong khoa hc x hi
th v cng kh. Chng hn nh nghin cu v cc vn lin quan n x
19
hi loi ngi. Do , i vi khoa hc x hi mi trng nhn vn, ta

khng th quan st cc yu t t bn ngoi, m ta phi c tm ra c nhng
mi quan h tc ng.
Tnh chnh xc: Bn phi cn thn trong quyt nh nhng loi
cng vic no l c lin quan, l ph hp. V mc chnh xc cng li rt
khc nhau gia cch ngnh khoa hc t nhin v khoa hc x hi, v gia
cc ngnh khoa hc x hi vi nhau.
Tnh h thng: Ngha l cc cng vic phi tht s ph hp
thc hin kim tra quan st nhng kt qu xy ra. Cc giai on thc hin
khc nhau nn n phi c tin hnh theo mt trt t nht nh. Mt s
cng vic phi c tin hnh ngay sau mt cng vic trc.
Tnh kim chng: Bt c mt kt lun no m bn a ra da trn
nhng kt qu c c t nghin cu u c th c bn v nhng ngi
khc kim tra xc minh li.
Tnh thc nghim: Bt c kt lun no c a ra u c da
trn nhng bng chng c th v phi c chng minh bng nhng kinh
nghim thc t trong cuc sng hay qua quan st thy c.
Tnh ph bnh: Cn phi c thi ph bnh ng n cc cng
vic nghin cu c thc hin. Cc phng php thc hin rt quan
trng trong nghin cu. Qu trnh quan st ph bnh phi rt khch quan v
khng mang mc ch tiu cc. Mt qu trnh nghin cu tt phi phn bin
c cc kin ph bnh.
Tnh k tha: Nghin cu khoa hc nn v phi bit k tha tinh
hoa khoa hc ca bc tin bi. V rng, n l s hun c hng chc, hng
trm nm, l tinh hoa nhn loi. Nh khoa hc phi bit tn dng ti a
nhng thnh tu . Nu khng th kt qu nghin cu khoa hc ca ta s
khng c gi tr.
Tnh kinh t v phi kinh t: Nghin cu khoa hc phi va mang
tnh kinh t va khng b l thuc vo li nhun kinh t n thun.
20
Tnh kinh t th hin ch: Mc ch cui cng l kt qu ti

phi mang li hiu qu kinh t cho x nghip, cho sn xut v cho x hi.
Ngay trong nghin cu phi tnh ton lm sao tiu hao tin bc thp nht m
kt qu li cao nht.
Tnh phi kinh t th hin ch: Khng v li nhun c nhn ngi
nghin cu m qun mt cht lng nghin cu, nht l vi nhng nghin
cu l thuyt hay nghin cu c bn m t yu cu kinh t ln hng u th
s kh m thc hin c.
Tnh chnh tr v phi chnh tr
Nhng nghin cu khoa hc c bn, nghin cu khoa hc t nhin thng
khng mang tnh chnh tr. Cn nhng nghin cu khoa hc x hi nh Trit hc,
vn hc thng pha trn thm tnh chnh tr.
1.3. PHN LOI NGHIN CU KHOA HC
Ty mc ch khc nhau, ng vi mt t hp cc ch tiu phn loi
khc nhau, ta s c c mt bng phn loi phng php nghin cu khoa
hc nht nh.
Theo quan im Ranjit Kumar (1996), NCKH c cc loi sau:
1. Nghin cu ng dng;
2. Nghin cu mc tiu
3. Nghin cu tm kim thng tin
4. Nghin cu m hnh
Bn hnh thc nghin cu ny khng hon ton tch ri nhau - ngha
l nghin cu c thc hin theo hng 'ng dng' cng c th theo kiu
nghin cu mc tiu hay kiu tm kim thng tin. Mt d n nghin cu
c th thc hin nghin cu thun ty hay nghin cu ng dng (t hng
nghin cu ng dng), nh m t, tm mi tng quan, gii thch hay khm
21
ph (t hnh thc nghin cu mc tiu) v nghin cu nh tnh hay nh

lng (t kiu nghin cu tm thng tin).
Cac hnh thc nghien cu t cach
nhn cua Ranjit Kumar (1996)
ng dung
Nghien cu
ly thuyet
Nghien cu
ng dung
Muc tieu
Nghien cu
mo ta
Nghien cu
so sanh
Nghien cu
kham pha
Nghien cu
giai thch
Tm thong tin
Mo hnh
Nghien cu
nh tnh
Mo hnh
nh tnh
Nghien cu
nh lng
Mo hnh
nh lng
Hnh 1.2: Cc hnh thc nghin cu
Trong ,
Nghin cu ng dng
Trong nghin cu theo hng ng dng, c hai hng nghin cu ln:
nghin cu l thuyt phc v cho ng dng v nghin cu ng dng. Trong
khoa hc x hi, theo Bailey (1978: 17):
Nghin cu l thuyt l thc hin kim tra cc l thuyt v gi thuyt
phc v cho ng dng thc t ang thch thc nh nghin cu. C th c
nhng ng dng thc t cho hin ti hoc cho tng lai. V vy, qu trnh
nghin cu thng yu cu phi kim tra cc gi thuyt cn m h v nhng
khi nim c bit.
22
Nghin cu l thuyt cng quan tm n s pht trin, quan st, kim

chng v c th hin qua mt phng php hon chnh gm c cc bc
thc hin, cc k thut v cng c thc hin. Chng hn nh thc hin
mt m hnh k thut s dng trong nhng tnh hung c bit; thc hin
mt khung phng php lun nh gi mc hp l; gii thiu cc
bc o lng mc cng thng con ngi; tm ra cch tt nht o
lng c thi ca con ngi. Kt qu ca nghin cu l thuyt s cho
ra mt khung kin thc trong phng php nghin cu.
Hu ht cc NCKH, khoa hc t nhin hay khoa hc x hi u c
nghin cu ng dng. Mt khc, cc nghin cu v phng php lun, v k
thut, quy trnh s c p dng vo vic thu thp cc thng tin cc kha
cnh, tnh hung, cc vn hay cc hin tng khc nhau, thng tin thu
thp c c th s dng trong nhiu lnh vc - trong vic thit lp khung
chnh sch, iu hnh qun tr v tng cng s hiu bit v cc hin tng
(xem v d hnh 1.3)
Nghin cu mc tiu
Nghin cu mc tiu bao hm ngha rng gm: nghin cu m t,
nghin cu so snh, nghin cu gii thch v nghin cu khm ph.
+ Nghin cu m t l mt hng nghin cu nhm c gng m t
mt vn , tnh hung, hin tng, mt chng trnh hay dch v, hoc
cung cp thng tin v cc iu kin sng trong cng ng, hay tm hiu
thi ca con ngi i vi mt vn v d x nc. N c th gip
m t cc kiu dch v cung cp t mt t chc, cu trc iu hnh ca
mt cng ty, iu kin sng ca ngi ph n nhp c ngoi thnh, lao
ng kim sng t do, hoc l iu g dn n hin tng li d, nhng
a tr sng trong nh v vn ti phm, hay l thi ca nhn vin i
vi nh qun l.
+ Nghin cu so snh, im mnh ca n l gip khm ph ra hay
thit lp nn mt mi quan h/mt s kt hp/mi quan h ph thuc gia
hai hay nhiu mt ca mt tnh hung. Nhng nh hng ca chin dch
23
qung co i vi vic bn sn phm? Mi lin quan gia cuc sng y

cng thng v cc bnh v tim mch? Mi quan h gia sinh v t? Mi
quan h gia k thut v qun l mi trng? Hiu qu ca cc dch v
chm sc sc khe i vi vic theo di bnh, hoc vai tr ca gia nh
trong vic gio dc mi trng? Cc nghin cu ny c th c mi quan h
nhiu mt ca mt hin tng hay mt tnh hung.
+ Nghin cu gii thch gip lm r l do ti sao v lm th no c
mi quan h hai mt trong mt tnh hung hay mt hin tng. Chng hn
nh: ti sao cuc sng qu cng thng li dn n cc chng bnh v tim
mch; ti sao khi gim mc cht li dn n gim mc sinh; ti sao mi
trng gia nh li nh hng n mc tip thu nn gio dc ca tr con.
+ Nghin cu khm ph: Kiu nghin cu th t trong nghin cu
mc tiu l nghin cu khm ph. Ngha l tin hnh kim tra kh nng thc
hin mt nghin cu c th. Kiu nghin cu ny cn c gi l nghin
cu kh thi hay nghin cu th im. Nghin cu ny c thc hin khi
nh nghin cu mun khm ph nhng vng t c bit hoc cha c
bit n. Nghin cu vi quy m nh c tin hnh khi cn thit nghin
cu chi tit. Xem xt ton b qu trnh nghin cu, mt nghin cu hon
chnh c th cho ra c kt qu. Nghin cu ny cng c gip pht trin,
ci thin, o lng kim tra cc cng c s dng nghin cu v cch thc
nghin cu. Hnh 1.4 trnh by cc hnh thc nghin cu ca nghin cu
mc tiu.
Mc d vy, v mt l thuyt, mt nghin cu c th ch l mt trong
nhng kiu nghin cu trn, trong thc t hu ht cc nghin cu u c s
kt hp ca 3 kiu nghin cu u (m t, so snh, gii thch). Nhng trong
sch ny chng ti khuyn khch xu hng nghin cu kt hp cc kiu
nghin cu vi nhau.
Nghin cu tm kim thng tin
Hnh thc nghin cu th ba ny l kiu tm kim thng tin thng qua
hot ng nghin cu. Theo cch ny, nghin cu c th l nghin cu
24
nh tnh hay nghin cu nh lng. Vic phn chia ny ty thuc vo

Mc tiu nghin cu, vo cch o lng cc bin thng tin v vo cch x
l thng tin.
* Nghin cu nh tnh: c thc hin khi mc tiu nghin cu l
nng v m t mt tnh hung, mt hin tng, mt vn hay mt s kin
no; thng tin thu thp qua cc bin c o bng cc thc o danh ngha
v cng c th bng thc o s lng. Nu nh s phn tch ny cho thy
c s chuyn bin ca mt tnh hung, hin tng hay mt vn m
khng cn nh lng th ch dng phng php nh tnh m thi. S m t
v mt s vic c quan st, cc s kin mang tnh lch s, s tng hp cc
kin khc nhau m ngi ta ni v mt vn , v m t v iu kin sng
ca mt cng ng hay l thi i vi mt trng hp gy nhim mi
trng, l nhng v d v nghin cu nh tnh.
* Nghin cu nh lng: Mt khc, nu bn mun nh lng s
thay i trong mt hin tng, mt s vic hay mt vn , nu thng tin
thu thp c bng cc bin nh tnh cng c nh lng ha. V nu s
phn tch gip khng nh s thay i v s lng th nghin cu ny c
xem l nghin cu nh lng. Chng hn nh: bao nhiu ngi c nhng
trng hp c bit? Bao nhiu ngi c mt thi c bit (khc vi bnh
thng) i vi cht ph rng?
Cc s liu thng k khng phi l phn chnh trong nghin cu nh
tnh hay nh lng. Chc nng chnh ca thng k l thc hin kim tra
khng nh hay bc b mt kt lun m bn a ra trn c s phn tch
cc d liu. Thng k cn gip xc nh s lng ca cc mi quan h, cung
cp cho bn nhng ch s ng tin cy m bn c th a vo trong nghin
cu v gip bn khng b nh hng ca cc bin khc nhau.
Cn phi ni rng, khng nn ch chuyn v nghin cu nh tnh hay
ch chuyn v nh lng. Tht s c nhng ngnh cn c nghin cu nh
lng v nh tnh. Chng hn nh ngnh mi trng nhn vn dn tc hc,
lch s hc v x hi hc rt thin v nghin cu nh tnh, trong khi cc
25
ngnh tm l hc, dch bnh hc, gio dc hc, kinh t hc, sc khe cng
ng v nghin cu th trng li thin v nghin cu nh lng. Tuy
nhin, iu ny khng c ngha l cc nh kinh t hc v tm l hc khng
bao gi s dng phng php nh tnh, hay l nh mi trng nhn vn dn
tc hc s khng bao gi dng n cc thng tin nh lng. Ngy cng c
nhiu ngi nhn ra rng trong hu ht cc ngnh khoa hc x hi, c hai
hnh thc nghin cu ny u rt quan trng c c mt kt qu nghin
cu tt. Mi vn nghin cu cn phi xc nh c cn tch bit hai hnh
thc nghin cu nh tnh hay nh lng hay khng.
C hai phng php ny u c u im v nhc im ca n.
'Khng c mt no l tuyt i nht so vi tt c nhng mt cn li'
(Ackroyd v Hughes 1992: 30). Vic phn tch v o lng cc bin thng
tin c c kt qu nghin cu l ty thuc vo mc ch nghin cu.
Trong nhiu nghin cu cn c s kt hp c hai phng php nh tnh v
nh lng. Gi s bn mun tm hiu cc loi hnh dch v nhm ngn
nga ti phm trong thnh ph v trin khai rng ri dch v . Cc loi
hnh dch v l mt nh tnh trong nghin cu v hn ch m t cc dch v
ny. Vic m rng cc dch v ny l mt nh lng ca nghin cu, n
lin quan n vic c tnh s lng ngi s dng dch v ny v tnh ton
cc ch s khc nh hng n.
Nghin cu m hnh
C hai m hnh chnh trong NCKH mi trng. Mt cu hi quan
trng phn chia hai lnh vc khoa hc l: phng php lun trong khoa hc
t nhin c th p dng vo cc hin tng nghin cu mi trng x hi
hay khng. M hnh nghin cu c t trong cc ngnh nghin cu t nhin
c gi l phng php khoa hc h thng hay cn gi l khoa hc thc
nghim. M hnh ngc li c bit n nh l phng php nh tnh v
nghin cu t nhin hay sinh thi, a l dn tc. S tc ng qua li ca hai
mt i lp ny hnh thnh nhng gi tr, thut ng, cc phng php v
k thut ca ring n tm hiu cc hin tng x hi. Tuy nhin, k t
gia thp nin 1960 cc nh nghin cu nhn thy rng, c hai m hnh ny
26
u c ch ng ca n. Mc ch ca nghin cu cn c xc nh r
trong cc yu cu v la chn m hnh. S dng ln xn cc phng php
nghin cu s khng cho ra kt qu v khng ph hp.
M hnh nghin cu nh hng s dng c nghin cu nh tnh v
nh lng. Bn c th thc hin nghin cu nh lng trong m hnh
nghin cu thc nghim. Tuy nhin, tc gi cun sch ny lp lun l
gii mun tch bit gia nghin cu nh tnh vi nghin cu nh lng.
Bi v, c hai theo ui cc h thng gi tr khc nhau v cc phng php
lun rt khc nhau.
Tc gi cho rng d cho nh nghin cu s dng m hnh no, h phi
bo v cc gi tr c c trc nhng nh ph bnh v khng nh mc tiu
mnh mun t c v a ra kt lun. l vic p dng cc gi tr ny
vo trong qu trnh thu thp, phn tch v x l thng tin m cn gi l qu
trnh nghin cu.
27
b ng -----
28
29
30

Ta c th cho rng, ty theo tng mc ch, ty theo cc cp phm tr,
NCKH c th phn thnh cc loi sau:
1.3.2.1 Phn theo loi hnh nghin cu (hay theo cp phm tr)
Nghin cu l thuyt (NCLT) v nghin cu thc nghim (NCTN).
- NCLT l loi nghin cu tm ra mt l thuyt mi no y cho mt
ngnh KH no y. Qu trnh nghin cu khng cn hoc rt t cn b tr th
nghim.V d, nghin cu tm ra cc nh l v cc ng thng song song
trong mn ton. Nghin cu o lo trong trit hc phng ng, hay
nghin cu vn ho ngi Chm trong ngnh ng vn l nhng th d. Loi
ny khng i hi nhiu thi gian v kinh ph nhng cht xm phi cao.
Ngi ta thng ni a: ch cn mt ci bt ch, mt tp giy nhp l nh
ton hc, hay vt l l thuyt c th cho ta mt nh l hay mt phng
trnh ton mi.
- NCTN l nhng nghin cu phi thng qua thc nghim, t kt qu
ca thc nghim mi rt ra kt lun, sau mi nng thnh l thuyt ca
thc nghim. (Nn nh rng, kt lun v kt qu c khc nhau. C kt qu
nghin cu th mi c th c kt lun c!). Rt nhiu ngnh c dng
nghin cu ny. V d, nghin cu tnh thch nghi ca rau Lt em trng
Thnh ph H Ch Minh. Nghin cu phng php x l nc thi hu
c bng cc loi bo, bng cnh ng lc. PPNCKH loi ny i hi phi c
qu trnh thi cng - thc hin v thi gian di, ln lp li c tin
cy v thng phi qua x l thng k, xc sut.
- Ngay trong mt ngnh khoa hc cng c th chia ra 2 loi: NCLT v
NCTN v ranh gii gia 2 loi ny nhiu lc khng r.
Nghin cu l thuyt v nghin cu ng dng (NCD)
Cp phm tr ny c th thy ngay trong mt ngnh khoa hc. V d,
trong vt l, c vt l l thuyt v vt l ng dng. Trong mi trng c
nghin cu l lun khoa hc mi trng v c nghin cu ng dng mi
31
trng vo sn xut v qun l c th hn trong ngnh sinh thi mi

trng cng c sinh thi mi trng c bn v sinh thi mi trng ng
dng.
Tuy nhin, ranh gii gia chng khng r, v chng thng i km
nhau, b sung cho nhau.
Nghin cu c bn (NCCB) (k hiu l R - Research) v nghin cu
p dng (NCAD) (k hiu l RD - Research Development)
Cp phm tr ny thng c hnh thnh trong hu ht cc loi hnh
nghin cu.
NCCB nng phn tm ra cc c s khoa hc. Tr li cu hi ti sao?
sau l: Gii quyt vn nh th no?. V d, nghin cu v sao c s
hnh thnh, xut hin nhim kh CH4 trong qu trnh phn gii ym kh
cht thi hu c , v c ng biu din dynamic ca n. Loi ny
thng thc hin cc vin NC, cc trng i hc.
NCAD xem nh hoc khng c phn l thuyt m nng phn ng dng
vo thc t nh my, ng rung hay h gia nh. V d, nghin cu phng
php p dng ly CH4 lm gas un bp. Loi ny thng c trin khai cc
tnh hay trong c s sn xut.
1.3.2.2. Phn loi theo chuyn ngnh khoa hc
Bn cnh nhng PPNCKH chung, nhng PPNCKH lin ngnh, th mi
ngnh khoa hc u c phng php lun v phng php nghin cu ring.
V d: ngnh Ton hc c PPNCKH cu ring ca ngnh ton hc.
Ngnh Ng vn c nhng PPNCKH ring cho ngnh Ng vn. V tt
nhin, ngnh mi trng cng c PPNCKH ring dnh cho ngnh mi
trng.
1.3.2.3. Phn loi theo cp NCKH
Trong KHTN ngi ta li chia NCKH thnh cc cp v loi hnh
sau:
32
1- NC in vitro , phng th nghim------>

2- NC th nghim trong chu hay Pilot (NC quy m nh)---->
3- NC th nghim trong nh li (cho nng nghip, sinh hc, mi
trng)------->
4- NC Th nghim thc a, ngoi ng------>
5- NC thc nghim----->
6- a thnh tin b khoa hc vo sn xut, vo thc t cuc sng
1.4. TIEU KET
PPNCKH l cch thu thp, x l thng tin c c cu tr li cu
hi: Ti sao? v gii quyt phi lm nh th no? S khc bit gia
nghin cu v nhng cch khc chnh l trong qu trnh phn loi thng tin
v a chng vo d liu nghin cu. Trong lnh vc nghin cu trit hc,
ngi ta s dng nhng phng php c cng nhn v qua kim
chng thc t, hp l.
Nghin cu c nhiu ng dng. Bn cn c cc k nng nghin cu
c th tr thnh mt nh cung cp dch v, nh qun l, iu hnh hay nh
quy hoch hiu qu. L mt chuyn vin, bn cn phi c trch nhim tng
cng kin thc chuyn mn. Do k nng nghin cu l rt cn thit.
Cc kiu nghin cu c th tham kho t ba hnh thc: ng dng, mc
tiu v tm kim thng tin. Trong nghin cu c nhiu loi ph thuc cch
chia ca tng tc gi: NCLT, NCD, NCCB, NCAD v nhiu loi hnh
theo nhiu phng php a dng v thch hp. Hu ht cc nghin cu trong
khoa hc x hi l khoa hc t nhin u c mc ch cui cng ng
dng. Kt qu c c cng c s dng tm hiu mt hin tng hay
mt vn hay lm thay i mt tnh hung hay mt chng trnh.
Nghin cu l thuyt thin v tm hiu t nhin, thu thp nhng kin thc
v cc hin tng t nhin c th p dng c trong tng lai v pht
trin mt khung phng php lun vi nhng k thut mi, nhng quy
trnh mi.
33
Cu hi:
1. Khoa hc l g?
2. Phn loi khoa hc nh th no?
3. Vai tr ca khoa hc l gi?
4. ngha ca khoa hc?
5. Th no l nghin cu khoa hc?
6. Mun nghin cu khoa hc thnh cng cn phi tun th nhng
nguyn tc no?
7. Phn loi nghin cu khoa hc nh th no?
8. Vai tr ca nghin cu khoa hc?
9. ngha ca nghin cu khoa hc?
10. S khc nhau gia cc ngnh khoa hc l gi?
Ti liu tham kho:
1.
V CAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa
Hc, Nh xut bn KH & KT. H Ni.
2.
NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu
3.
NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa
hc, NXB Gio Dc.
4.
TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu (Cm
nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u), Nh xut
bn Lao ng - X hi. H Ni.
5.
NGUYN THANH PHNG, 2000, Bi ging mn phng
php nghin cu khoa hc, i Hc Cn Th
6.
PGS.TS. Nguyn Bo V, ThS. Nguyn Huy Ti, Gio trnh
phng php nghin cu khoa hc, i hc Cn Th
7.
DNG THIU TNG, 2002, Phng Php Nghin Cu Khoa
Hc Gio Dc v Tm L, Nh xut bn i Hc Quc Gia TP
H Ch Minh. H Ch Minh.
34
CHNG 2
CC PHNG PHP TIP CN

TRONG NGHIN CU KHOA HC
Trc khi i vo phn tch cc PPNCKH ta hy tm hiu v phng
php lun nghin cu khoa hc (PPLNCKH)
2.1. PHNG PHP LUN NGHIN CU KHOA HC
Bt k mt NCKH no, thuc lnh vc no cng cn c PPLNCKH.
Vy th no l PPLNCKH ?
l cch vn dng mt phm tr, nhng l lun, lun im c tnh
khoa hc lm c s cho nghin cu ca mnh, hng dn qu trnh
nghin cu i ng hng. N gip ta tr li cu hi:
"Ti sao nghin cu theo cch ny, m khng nghin cu theo cch
khc?" hay
"Ti sao li phi chn i tng ny m khng i tng khc lm
nghin cu?"
"H thng ca qu trnh nghin cu nh th no v ti sao li s
dng h thng, qu trnh ny?"
"Tnh ti u ca PPNC ch no?"
2.2. PHNG PHP THC HIN
l nhng gii php, cc cch c th gii quyt cc ni dung
nghin cu, phc v mc ch nghin cu m ti ra.
N gm c cc phng php c bn sau:
Phng php kho st v trc nghim
34
Phng php ma trn

Phng php so snh cp i
Phng php iu tra ly mu
Phng php phn tch x l s liu
Phng php iu tra x hi hc
Phng php quan st
Phng php phng vn
Phng php khai thc sn phm ca i tng
Phng php o c cc quan h x hi
Phng php su tm, thng k s liu
Phng php tng kt, kinh nghim
Phng php thc nghim khoa hc
Phng php phn tch l lun
Phng php d bo
Phng php ton hc (phng php ny dng x l cc s
liu thng tin nghin cu).Trong , phng php ny thng
s dng:
Xc sut
Thng k
Logic ton i s:
- Ma trn
- Lp s liu
- Trung bnh cng
- lch chun
2.2.1. Phng php kho st v trc nghim
y l phng php dng bng cu hi khai thc thng tin.
* Yu cu khi lp bng cu hi:
+ Mi chi tit trong bng phi c phc v cho mc ch nghin cu.
35
+ T r s tn trng i vi ngi c tr li.

+ M u nn dng bng phiu trng cu kin.
Nu l do.
Km theo mt khong giy trng ngi tr li vit vo.
C li cm n.
Mi bng cu hi ch c nu 8 12 cu. Khng nn t qu m
khng nn di qu
Nn trao tn tay ngi c hi.
* Yu cu ca cu hi:
- Cc cu hi nn kim tra ln nhau.
- Khi hi nn s dng cc cu hi, t ng d hiu.
- Cc cu hi m nn cui.
- C nn t cc cu hi theo nhm.
* u im: S lng v khi lng thng tin ln.
* Nhc im: Km chnh xc, cc cu hi a ra khng m bo,
thng mang tnh ch quan ca ngi tr li.
2.2.2 Phng php ma trn
Phng php ma trn c dng gii cc bi ton c nhiu nhn t,
mi nhn t l mt tham s. Kt qu cui cng phi l tng hp ca nhiu
nhn t .
Phng php ma trn thng c dng nhiu khi m cch kho st
o m kh tip cn. So vi phng php iu tra, phng php th nghim
th phng php ma trn gii quyt nhiu vn phc tp m cc phng
php y kh thc hin hay khng thi gian, phng tin thc hin. N
c phn nh tnh hn l nh lng. Tuy nhin, tnh chnh xc khng cao.
Bi v, phng php ma trn mang tnh ch quan ca ngi lp ma trn.
36
2.2.3 Phng php so snh cp i: Nhm so snh 2 dy s liu ca

2 yu t, lin quan vi nhau tm ra yu t tri hn, trn c s cc yu t
khc ng u hay sai khng ng k. V du, mun tm cht g trong t
quyt nh tnh thm ca la nng thm Ch o, ta ly 30 mu t ca 2
i tng la thm v la khng thm cng mt v tr a l. Trn c s
tm ra nguyn t Bo c vai tr ln trong tnh thm ca la.
2.2.4 Phng php iu tra ly mu sau khi x l thng k tm
s khc bit tin cy
iu tra ngu nhin.
iu tra c chn lc.
Tm ra yu t ng u
Tuy nhin, phi theo ng cc cng thc ton thng k cho trc.
2.2.5 Phng php phn tch x l s liu
X l bng cc phn mm.
X l bng cc m hnh.
X l bng tay.
...
2.3. PHNG PHP CHNG MINH
Phng php ny nhm chng minh mt mnh ton hc l din
dch n t nhng mnh c cng nhn mt cch logic c h thng
(chng minh v lm r mt chn l bng nhng chn l khc bit).
C hai loi chng minh ton hc: chng minh trc tip v chng
minh gin tip
2.3.1 Phng php chng minh trc tip
Chng minh trc tip l i t mnh cn chng minh n mnh
c cng nhn. Phng php ny khi thc hin phi nu gi thit trc.
Ngoi ra, phng php ny cn a ra mt chui nh l cn chng minh t
37
mt nh l c cng nhn. Cc nh l ny n khp vi nhau. nh l

th nht l h qu tt yu ca nh l th hai.
2.3.2 Phng php chng minh gin tip
Chng minh gin tip l mt li chng minh quanh, khi khng th ni
trc tip mnh cn chng minh vi mt mnh c cng nhn th
ngi ta a ra mt mnh mi mu thun vi mnh cn chng minh.
T ci sai ny s chng minh c ci ng ca gi thit.
2.4. PHNG PHP THC NGHIM
Phng php ny nghin cu nhng s vic, nhng vt c th c
tht trong thin nhin. l nhng vt c th dng gic quan qua st.
Phng php ny chia lm 3 giai on:
* Giai on 1: Trong giai on ny cn phi quan st v th nghim
Quan st : L dng tt c cc gic quan quan st mt i tng cn
c quan st. Sau khi quan st thy s vt bin chuyn nh th no phi
ghi r khng thm bt.
Th nghim: Khi chng ta thy r s vt din ra nh th no, v th
ta p dng th nghim vo thc t kim chng v xem xt kt qu
c tht s l ng vi thc t hay khng.
* Giai on 2:
Sau khi thit lp s kin, nh khoa hc phi tm ra 1 gi thit kim
chng li xem n tht s quan trng nh th no v c gi tr ra sao. Ngoi
nhng gi thit, h c th tm ra pht minh v cc gi thit mi m hn
kim chng ct ngha cc s kin trc .
* Giai on 3: Kim chng gi thit
y l giai on rt quan trng nhm kim chng li tt c cc gi
thit, nh lut mnh a ra ng hay sai, ph hp vi ni dung, mc ch
yu cu ca ti c nghin cu hay khng.
38
Mun vy, nh khoa hc phi tun th cc bc nghin cu (xem

chng 3)
Sau khi quan st, t gi thit, kim chng gi thit, ta phi lp th
nghim tun t theo cc bc:
a- Nghin cu th nghim hay thm d:
b- Th nghim chnh tc:
Th nghim (TN) chnh tc s phi tri qua cc bc sau:
1- TN in vitro trong phng th nghim.
2- TN trong chu hay TN Pilot (nghin cu quy m nh cho ngnh K
thut mi trng, Cng ngh sinh hc, Nng nghip).
3- TN trong nh li (cho nng nghip, sinh hc, mi trng).
4- TN thc a, ngoi ng.
5- Nghin cu thc nghim.
6- Bo co ti Hi ng khoa hc nghim thu ti.
7- a kt qu vo sn xut, vo thc t cuc sng.
2.5. PHNG PHP SINH HC
y l phng php thc nghim nghin cu nhng sinh vt c nhiu
c tnh, tnh cht thay i, cc iu kin sng cng nh iu kin thi tit
khc nhau. Nh chng ta bit mi c th sinh vt u c mt qu trnh lch
s lu di (dinh dng, sinh trng, pht trin, sinh sn, cm ng, h
thng). V th cc nh sinh vt hc phi dng phng php thc nghim
(quan st v th nghim) vi nhiu iu kin c bit.
Quan st: Cc nh sinh vt hc quan st i tng theo nhng cch
ring sau y. Quan st s sinh trng ca sinh vt t khi sinh ra n khi
trng thnh. i khi trong qu trnh c nhng bin ng bt thng nh
bnh tt, thng tch hoc quan st i chiu nhng c quan hoc c quan
tng t nhng sinh vt khc nhau.
39
Th nghim: C th dng hng lot cc th nghim tm hiu

nhng bc pht trin v sinh trng, sinh sn ca sinh vt din ra nh
th no qua mt thi gian di bao lu v cng vi thi di nh th sinh vt
c th c xy ra nhng triu chng bt thng hay khng v kh nng
phc hi li c th xy ra hay khng trong sut qung i sng ca sinh
vt.V d, c th th nghm s dng cc loi thc vt hay nhm thc vt
khc nhau xy dng cnh ng lc x kl nc thi.
2.6. PHNG PHP TM L HC
Phng php ny nhm nghin cu cc hin tng tm l. Nhng
hin tng tm l l g th c nhiu quan nim khc nhau. Nhng quan im
li thay i theo khng gian v thi gian.
Cc nh tm l hc khng th bit c tm l ngi khc mt cch
trc tip m ch c th bit gin tip nh vo phng php nghin cu
khch quan.
Nh vy, c bao nhiu cch hiu cc hin tng tm l th c by
nhiu cch nghin cu tm l hc. Nhng ni chung c 2 phng php chnh:
+ Phng php t mnh quan st nhng hin tng tm l xy ra trong
chnh thc ca mnh l phng php ni quan (ch quan).
+ Phng php quan st tm l ngi khc qua nhng biu hin ghi
nhn c t bn ngoi l phng php ngoi quan.
Phng php ni quan:
y l phng php m ch th t tm hiu v chnh mnh nhm
khm ph ra nguyn nhn, kt qu hoc mi quan h cc hin tng tm l
ca mnh.
Phng php ni quan c t lu, thu tm l hc cn ln vi siu
hnh hc, khng c ni quan th khng c g c bt u nhng ch vi
ni quan th li cha c g c kt thc.
40
Phng php ngoi quan:

Ngoi quan l phng php tm l m ngi quan st v ngi b
quan st l hai ngi khc nhau. Phng php ny cng mc phi nhng
khuyt im nh phng php ni quan v c th a ra nhng kt lun
sai. Ngoi quan l quan st t bn ngoi m bit c tm l bn trong ca
c nhn hoc tp th. V d, ti ngin cu c tnh mi trng nhn
vn trong cng ng th dn Thnh ph H Ch Minh.
Tuy nhin, qu kt qu phng vn, tr chuyn bng nhng cu hi
bng ming hoc bng ch vit cng c th hiu c tm l ca ngi
c phng vn hoc qua kt qu trc nghim mt cch khch quan kh
nng ca c nhn nh: tr thng minh, nng khiu
2.7. PHNG PHP S HC
Phng php nghin cu s hc l phng php nghin cu nhng
g xy ra, bin chuyn, tin ha theo thi gian. Phng php ny
nghin cu i sng nhn loi thuc v d vng thi xa xa, c i..., hay
nghin cu v cc du vt, di tch, Tuy nhin, nghin cu cc s kin
lch s vi nhng c im va ni trn th s hc c nhng phng
php sau y:
Tm kim s liu: s liu hay ti liu lch s xy ra trong qu kh,
v th vic tm kim ti liu u v tm kim nh th no l cng vic
u tin ca phng php s hc. S liu tm thy u? S liu c th
c tm thy trong cc di tch v bng chng (du vt ca d vng cn
li...).
Phng php tm kim s liu: tm c s liu cn thit l cng
vic khng n gin v ty thuc vo ti nng ca ngi nghin cu,
nhng thng thng ngi ta c th tm thy d liu bng 2 cch:
+ Su tm nhng s liu c sn (y l cch thng dng nht).
41
+ Khm ph s liu mi, sau ph bnh, nh gi s liu va tm

kim, phn tch, tng hp s liu: sau khi su tm, ph bnh cc di tch v
nhn chng nhng s liu ny cn ri rc, tn mn cn phi tng hp li.
Tuy nhin, vic tng li nhiu s liu mi c th c nhiu ch thiu st,
khng ghi y nhng s kin lch s ca qu kh... Khi thc hin thao
tc tng hp cn phi la chn s liu. Ngoi ra ct ngha lch s l mt
thao tc rt cn thit trong nghin cu mi trng tm ra nguyn nhn
ca n v t n vo quy lut pht trin x hi. l phng php nhm
khm ph bn cht, tnh cht, tnh tt nhin, tnh quy lut ca lch s.
Nh vy hai phng php tng nh khc nhau, thc s ch l mt,
l hai mt ca cng mt phng php. C hai u thng nht trong
cng mt mc ch l nhm ti to li qu kh ng nh n xy ra. Qu
kh y mc d y ry phc tp, quanh co khc khuu, ngu nhin
nhng vn b chi phi bi nhng quy lut pht trin chung. Chnh cc
chuyn gia v s hc, cc nh t tng gp phn lm sng t iu y
qua vic ct ngha lch s.
2.8. GII THIU PHNG PHP NGHIN CU NGNH KHOA
HC V MI TRNG
2.8.1. Phng php lun
a. Nghin cu mi trng sinh thi l nghin cu s tng tc
gia cc thnh phn ca mi trng
Mi trng sinh thi c to thnh bi cc thnh phn nh t,
nc, khng kh, sinh vt v con ngi... Cc thnh phn ny lin quan
cht ch v rt hu c vi nhau. (Hnh 2.1)
42
Hnh 2.1. Mi trng sinh thi v thnh phn ca n ly cn ngi lm trng tm
Mt thnh phn ca mi trng c khi li chnh l mt mi trng

hon chnh. Khi , ngi ta gi thnh phn ny l mi trng thnh
phn. V d, t l mt thnh phn ca mi trng sinh thi ton cu hoc
ca tng vng, nhng chnh bn thn t cng l mt mi trng hon
chnh, bi v trong mnh gm y cc thnh phn yu t v sinh v
hu sinh, cu trc, hot ng, c u ra, u vo, nng lng, trao i
chuyn ha.
Khi mt mi trng thnh phn hay mt mt xch trong dy chuyn
thc phm (foodchain) b ph v, hot ng gii phng nng lng b ph
v th hot ng ca ton b h sinh thi cng s b ph v theo, thm ch i
n sp hon ton. S tng tc ny cng c S. Porta (1994) biu
din trong s qu cu (xem sch Mi trng - L Huy B, NXB Khoa
hc v k thut, 1997) nh sau:
43
Cc hot ng trao i vt cht, nng lng ca mi trng sinh thi

lun lun din ra v bin i trong mt th cn bng ng. Trong , cc
thnh phn ca mi trng c quan h qua li rng buc ln nhau, cho nhau
v v nhau.
V vy, khi nghin cu mi trng sinh thi, tuyt nhin chng ta phi
ch mt cch c bit n s tng h ln nhau ny.
* Mi tng quan ln nhau:
S tng quan (relationship) biu hin mc lin h ln nhau gia
2, 3 hay nhiu yu t. l s ph thuc ln nhau theo chiu thun hay
nghch, cht hay khng cht.
S tng quan ny c th hin qua h s tng quan R
(0 R 1).
Khi R> R standard, chng ta ni n c tng quan, c th tin cy,
cht hoc rt cht.
- Nu R > 0 l tng quan thun
- Nu R < 0 l tng quan nghch
Tuy nhin, cc mi tng quan theo cch tnh ny cng ch biu hin
mt phn ca mi lin h gia cc yu t mi trng. Thm ch, i lc cn
c tng quan gi. V d A tng quan vi B, B li tng quan vi C, th
theo ton hc n thun, A s tng quan vi C. Tuy nhin, trong thc t sinh
ng ca mi trng sinh thi c th A v C li khng c biu hin g l
tng quan c. V vy, khi nghin cu mi trng sinh thi ngi ta khng
dng li tm s tng quan m quan trng hn l tm s tng tc gia
chng.
* S tng tc gia cc thnh phn v cc yu t mi trng
S tng tc (interaction) biu th s lin quan c bn trong ln bn
ngoi ca cc yu t. Khng nhng n loi tr s ngu nhin, m cn biu
hin s tc ng ln nhau gia cc yu t, cc thnh phn cu trc mi
trng. S tc ng ny mang tnh ch ng v thun nghch. V vy, cc
44
nghin cu v mi trng cng phi c bit ch n cc s tng tc

ny. N biu hin sc sng v hot ng ca mt h sinh thi mi trng
nht nh, bi v mi h sinh thi mi trng c mt kiu, mt dng tng
tc c trng. Tm cc tng tc ny l ct li ca phng php lun nghin
cu mi trng. Nu nh mt nghin cu mi trng no khng hoc rt
t quan tm n s tng tc th nghin cu y coi nh khng thnh cng.
Biu th s tng tc c th c nhiu cch nh:
S dng m hnh ton:
V d: S ha tan cht nhim trong mi trng t c tnh theo
cng thc:
R
c
c
2c
= v + D * 2 c
t
x
x
Trong ,
x: ta khng gian ca mt hoc vi i tng theo di.
t: thi gian (gi).
c: nng cht bn trong dung dch t (mg/100gr).
v: tc ca chuyn ng cht bn (cm/gi).
D: h s phn tn.
: h s hon chuyn th nht.
R: h s lm gim tc tan trong mi trng.

v
R=1+
k0l.
Trong ,
k0: l h s phn tn tng ng gia pha lng v pha rn;
: l mt ht rn c khi lng ln.
: l khi lng nc c trong t v
45
l: l khong cch gia 2 im tnh ton

S dng m hnh khng gian nhiu chiu:
V d, biu din s tng tc gia cc yu t to nn s thoi ha

mi trng sinh thi vng ni, ngi ta a dng m hnh khng gian nhiu
chiu vo phng php nghin cu.
C th hn, xc nh s thoi ha sinh thi rng ngi ta c th
dng m hnh kt hp GIS (h thng thng tin a l), v o c vin thm
xy dng nn cc m hnh tng tc 2 hay 3 hay nhiu yu t nh cc
gin trong hnh 2.2.
MT nc
Sinh vat va
con ngi
MT at
MT khong kh
Kh hau
Hnh 2.2: Tng quan gia cc thnh phn trong MTST
Bn cnh , yu t tng hp ca s thoi ha mi trng sinh thi

rng c biu din di dng ta trn mt phng nghing ln sng
ABCDEF (hnh 2.3) m mi trc ta biu hin mt yu t ring r tc
ng vo mi trng.
46
Hnh 2.3. S tng tc nhiu yu t ln s suy thoi mi trng

biu din trn mt cong ABCDEF
b. Nghin cu mi trng sinh thi khng c coi nh thnh phn

no trong h sinh thi mi trng
V d: Khi nghin cu nhim ca mt khu vc no , ta cng phi
nghin cu c 3 thnh phn mi trng: t, nc, khng kh tc ng ln
sinh vt v con ngi.
Phi nghin cu nh th, bi v, hu ht cc cht nhim xut hin
trong mi trng thnh phn ny c th lan sang cc mi trng thnh phn
khc. V d, khi t b nhim hu c nng n, cht nhim c th s lan
ta v ha tan trong mi trng nc. T nc, n khuych tn ln mi
trng khng kh, to mi hi thi. Hay khi mi trng kh hu thay i s
lm khng kh o ln, gy hi cho mi trng nc v hy hoi, xi mn
mi trng t. Hin tng El Nino l mt v d.
y vy m lu nay nhiu hot ng nghin cu hay ng dng t khi
lu tm ng u n cc tng tc ny. Mi trng t v kh hu thng
47
hay b xem nh hay b qun. Trong cng ngh mi trng cng xin ng
qun rng ngoi cng ngh x l nhim nc, nhim khng kh cn c
cng ngh x l nhim t. Khi nh gi tc ng mi trng ca mt d
n, ngi ta thng qun nh gi tc ng ca hot ng d n ln mi
trng t. Hoc khi nh gi nh hng ca rc ln mi trng, ngi ta
thng qun mt s phn gii ca rc trong mi trng t ra sao.
c. Nghin cu mi trng sinh thi cng tc l tm cc yu t tri,
ch o trong h tng tc ca mi trng
Nh phn trn chng ta ni, nghin cu mi trng sinh thi cn
phi tm hiu khng nhng cc mi tng quan, m cn phi tm s tng
tc ca khng nhng mt vi yu t m ca hu ht cc mi trng thnh
phn. Bn cnh c mt iu khng th thiu c trong phng php
lun, l: cn phi tm yu t tri trong s cc yu t. C th l gii quan
im ny nh sau:
Mt i tng A xut hin trong mi trng lun lun v tt yu chu
tc ng ca nhiu yu t cng mt lc. Ngc li, vt A cng tc ng tr
li cc yu t tc ng vo n. Cc tc ng ny mang tnh sinh thi mi
trng, khng phi l tc ng vt l n thun (xem hnh 2.4).
N
M
Chieu hng cua vat

the hoac sinh vat A
Q
Q
Hnh 2.4. Tng tc v chiu hng biu din ca A trong mi trng
48
Tuy nhin, cc tc ng ny ln vt th hoc sinh vt A l khng ng

u v thi gian, khng gian cng nh cng lc. Hay ni cch khc, trong
mt mi trng sinh thi hay trong mt gii hn khng gian v thi gian,
bao gi cng c yu t tri. Yu t tri s quyt nh xu hng, tc ca
s pht trin c th sinh vt hay nhm sinh vt v k c con ngi.
Mt khc, phng php lun nghin cu mi trng sinh thi cho
rng c xc nh c tnh ng nht (vi h s ng nht entropi) v tnh
tri mi xc nh c chiu hng ca s pht trin ca i tng nghin
cu, thm ch ca c h sinh thi mi trng.
d. Phng php nghin cu mi trng sinh thi cng mang ni
dung s kt hp cc khoa hc a lin ngnh nhng c gii hn
Sinh thi mi trng l mt khoa hc a lin ngnh, ngha l s kt
hp nhiu ngnh khoa hc (nng hc, lm hc, ha hc, sinh hc, kh hu
hc, th nhng hc, a cht hc, giao thng vn ti, i dng hc, vin
thng, a l hc, dn s hc, cng ngh, xy dng, th hc).
V vy, nghin cu mi trng sinh thi c kt qu tt cn phi kt
hp mt s ngnh hc vi nhau. Phng php lun nghin cu mi trng
sinh thi cng quan nim Sinh thi mi trng l mt mn khoa hc a
ngnh lin ngnh nhng c gii hn - khng phi tt c cc ngnh hc u
c th l mi trng hc, m ch c gii hn trong phm vi mt s ngnh
lin quan. iu cn lu l trong mt hon cnh nht nh no , c th
ly mt ngnh hc nht nh lm ch o v cc ngnh khc ph tr.
Tm li:
Nghin cu mi trng sinh thi trc ht l nghin cu s tng
quan 2 chiu, 3 chiu v nhiu chiu ca cc yu t v thnh phn mi
trng. Nhng khng ch dng li , trnh tng quan ngu nhin
phi nghin cu s tng tc bn trong, bn ngoi v nhiu chiu gia cc
yu t, cc thnh phn ca mi trng. Mi trng sinh thi l mt dng
c bit, lun lun bin ng nn cn nghin cu chiu hng ca s bin
ng . xc nh chiu hng v tc pht trin ca mi trng, li
49
cn phi nghin cu tnh ng nht, tnh tri ca cc nhn t tc ng. C

nh vy mi trnh c nhng kt qu v kt lun phin din v d on
c tng lai mt cch ng n.
2.8.2. Cc phng php nghin cu
a) Mt s phng php nghin cu sinh thi c in
Cc phng php ny nhm xc nh v tnh cht ca cc c dn ng,
thc vt, hoc v cht lng ca chui nng lng, hoc cc hng khc ca
cng ng sinh thi. Cc nh sinh thi thng quan tm n nhng bin i
ca mt lnh vc rng ln, v th h cn phi s dng nhiu k thut khc
nhau, bao gm cc k thut ring quan trc cc iu kin kh hu hoc
xc nh tnh cht v cc thnh phn ca khng kh, nc v t.
* Phng php xc nh kiu phn b ca c th trong qun c:
Cc nh sinh thi thng quan tm m t cch phn b ca cc c th
thc vt hay ng vt trong qun c.
Cc kiu phn b thng c xc nh bi cc mu theo n v
vng, quy c cc mt vung l cc vung. i vi cc thc vt mu, c
dng inh ghim di ging nh ci kim may ri cm vo t v cc cy ny
c ghi nhn. Cc inh ghim ny c xem xt theo tng vung nh v
c gi l cc im. Cc bin s thng k nh s trung bnh (x) v
phng sai (2) c th tnh ton c t cc mu. Tm quan trng v mi
lin h vi nhau s c ch cho bit kiu l nhm, ngu nhin hay chnh
thc. Nu t l 2/x # 1: cc c th phn b ngu nhin, nu 2/x > 1: chng
phn b theo nhm, nu 2/x<1: chng thuc kiu chnh thc.
* Phng php nh gi s lng c th ca qun th:
i vi thc vt, c th (hoc cy) c th c m trc tip, v vn
chnh l xc nh cy trng l g (nh vi c). i vi ng vt vn li
khc i. Ch c mt s ng vt c th nh gi s lng c th bng cch
m trc tip. Trong cc trng hp ny, cc c th thng rt ln v tt c
cc c th trong vng u c th nhn bit c hoc t nht ghi nhn c
50
trn hnh chp ti cng thi gian. K thut nh hng khng v vin thm
ci thin kh nng tip cn trong vic nh gi ng vt c s lng ln v
trn khu vc rng hoc tri di hoc c lp thc vt che ph. Cn li, hu
ht cc ng vt c kch thc nh v nng ng ch c mt phn ca dn
s c th thy c vo bt k thi gian no. Nu m trc tip s tn km
thi gian v nhm chn, v th ch c th m c phn nh (mu). V d,
phn nh trn l hn l trn cy.
Mt hng tip cn nh gi quy m dn s l nh du mt s
con vt bng thuc nhum hoc sn, ri th chng tr li cng ng. Nu
c chp nhn, chng hon ton ha nhp (v cht nh du khng nh
hng n tnh cch ca chng). T l s c th nh du trn s c th ca
mt mu bng vi t l s c th nh du nguyn thy trn tng s c th
v c biu din bng cng thc sau y:
r
a
an
= hay N =
n
N
r
Vi r: s c th nh du b bt li,
n: tng s c th ca mt mu sau khi nh du,
a: s c th nguyn thy c nh du,
N: tng dn s.
Cch tnh ny gi nh rng: trong sut thi gian th nghim khng c
s sinh hay s t hay bt c s nhp c no. Thng cc gi nh ny khng
c chp nhn, do trong thc t cc h thng c vt mu v vt b nh du
(trong vi trng hp) v c cch tnh ton phc tp hn nhiu.
Mt hng khc l nh s cc mu v xc nh s vt trong mu. S
trung bnh ca tng mu c nhn vi tng s mu n v ti ni c tr
(th d cc l trn mt cy) nm c s lng cc c th ca ni c tr
ny. Cc k thut c bit thng cn thit xc nh tng s vt trong mt
mu. Chng hn, cc sinh vt nh v cn trng trong mu t (hoc nh
hn) thng c trch ra bi thit b c bit - phu Berlese Tullgren.
51
Cch lm nh sau: lm kh tht chm mu t bng n hay nhit, v th

cc con vt di chuyn xung v cui cng rt t phu vo ng thu gom. Cc
ng vt khc (th d cc loi giun) i hi iu kin m t th c th lm
chng ri khi mu t m bng cch gim lng O2 (bng nhit ln na)
hay bng ha cht. C nhng phng php khc nhau cho cc sinh vt khc
nhau v cho bin ng v c tr.
*Phng php kho st bin ng qun th:
Mc ch ca vic xc nh s lng c th ca qun th thng l
gp phn tm hiu s thay i s lng c th ca qun th theo thi gian
nh th no, nh l xc nh v hng ca cc t sut chnh. Nhiu phng
php a ra tnh s lng cht (th d tnh s cn li ca ng thc vt c
th tm thy hoc nh gi mc l thuc), s sinh (t nhin) v s c th
chuyn vo (nhp c) v chuyn ra (xut c) khi ni c tr. Cc k thut
tnh ton c bit c dng nh gi s lng c th trong cng ng
v xy dng cuc sng thch nghi.
* Phng php xc nh chui nng lng:
Tp hp cc c th c kch thc khc nhau theo chc nng ca mt
h sinh thi c th c i chiu tt nht theo tng khi lng (hay sinh
khi) ca chng. Nhng bin ng ca h sinh thi l nhng chuyn i
vt cht, nng lng gia cc thnh phn khc nhau, c th biu hin v mt
chuyn i nng lng hnh thnh s chui nng lng. Nng lng
sn sinh ra ca sinh khi thng c xc nh bng cch t chy mt mu
trong bung calori k, tnh nhit gia tng l mt tiu chun nng sut ta
nhit ca mu. T , c th xc nh c s lng vt cht sinh ra ca
ng, thc vt (sn phm), nh i vi ng vt, l s lng thc phm
tiu th.
Hai cng thc s dng xc nh mi lin h nng lng ca cc c th:
Tiu th Cht thi phn v nc tiu = Tiu ha
Tiu ha = H hp + Sn phm tinh trong c th
52
S tiu th v sn phm thng c xc nh trong phm vi sinh thi

v gi tr nhit lng. S h hp thng c xc nh bng thit b o c
bit v s tiu ha i khi c th o trc tip bng cch nh du cht tr
trong thc phm.
Cc phng php khc dng xc nh chui dinh dng trong
h sinh thi: cc phng php tnh ton, c bit dng tnh cc ch s;
nhiu loi by v cc thit b tng t c dng bt cc ng vt v
cht ng v phng x c th dng nh du trn cc c th hay vt liu. Cc
nh sinh thi lun ra cc phng php mi dng cho nhiu vn v
bin i cc vn khi h gp.
b) Cc phng php nghin cu sinh thi mi trng ang c s
dng hin nay (s c gii thiu k hn tp 2)
b.1. Phng phap GIS (He thong thong tin a ly vien tham)
Viec ng dung GIS vao nghien cu e tai cho phep chung ta thc hien
cong viec thu thap va tong hp d lieu mot cach nhanh chong hn, hieu qua
hn, gop phan to ln trong viec e ra chien lc bao ve moi trng tnh.
S dung GIS e quan ly c s d lieu thong tin moi trng rat co hieu
qua va co the cap nhat so lieu mi khi can.
ay la phng phap ket hp gia d lieu thong tin a ly c noi ket
vi cac lp thong tin moi trng co lien quan en chat lng nc, che o
nc (ngap lu, phen hoa), hien trang cac iem phat thai cua cac nha may, khu
dan c, khu cong nghiep, Tat ca d lieu au vao c x ly bang may tnh e
a ra ket qua trc quan phuc vu cho van e phan tch anh gia nhng van e
moi trng lien quan chat lng nc, khong kh, cung nh phuc vu quy hoach
phan vung chat lng moi trng nc, khong kh. Trong khuon kho nghien
cu nay, chung toi xay dng cac c s d lieu va ban o chuyen e tren nen
ban o a hnh ty le 1/100.000.
53
Cac bc thc hien:

1. ieu tra, thu thap so lieu cac lp thong tin:
a. Ban o Hanh chanh t le 1/100.000
b. Ban o a hnh
c. Hien trang va quy hoach cong nghiep va o th
d. Phat trien kinh te xa hoi en nam 2010 va nh hng 2020
e. Mang li thuy van
f. Va cac lp thong tin khac: s dung at, giao thong, a chat,
g. Hien trang moi trng hang nam, tao thanh chuoi so lieu.
2. Thu thap mau chat lng nc mat, khong kh, a dang sinh hoc
3. So hoa ban o: dung phng phap Scanner va so hoa x ly chu yeu
bang phan mem GIS: Mapinfor 7.5. Sau o x ly bang phan mem Arcinfo,
ArcView, hoac Bo phan mem GeoMedia,
4. Thiet ke c s d lieu thuoc tnh: d lieu ket qua phan tch mau bo
sung, ket qua quan trac moi trng hang nam c nhap theo bang d lieu.
5. a ra ban o chuyen e ve hien trang moi trng va d bao chat
lng moi trng 2010.
Ky thuat chap ban o

Ky thuat chap ban o la quy trnh tong hp d lieu khong gian. Ky thuat
nay gom co 4 bc:
Xac nh cac yeu to se c a vao phan tch;

Chuan b ban o liet ke cho tng yeu to a xac nh;
54
Tao cac ban o tong hp bang cach chong xep va phan tch cac ban
o thanh phan va xay dng;
Phan tch ban o tong hp e xac nh kha nang s dung.

Ket hp viec chap ban o va phng thc phan tch, ve theo li o
vuong tren c s cho iem co trong so e hnh thanh cac ban o tong hp ve
chat lng moi trng.
Ban o giay
Quy trnh thc hien thanh

lap d lieu he thong thong
tin a ly ( GIS)
Chuan b
d lieu mau, so lieu
thc a
So hoa ban o
giay e khi tao
c s d lieu nen
Chuyen vien cac S
Nhap v tr va ket
qua phan tch mau
Ban o so hoa
Xay dng c s
d lieu nen t nguon
d lieu ban o c
so hoa
Hieu chnh d lieu
Hieu chnh d lieu,

bien tap va in an ban
o chuyen e
Ban o lu trong may tnh, co the cap nhap sa

cha bo sung, ng dung trong cac muc ch khac
55
b.2. Phng phap x ly so lieu

a. Nhap, x ly cac so lieu ieu tra phieu, cac so lieu phan tch bang
phan mem EXCEL, SPSS: nhap cac ket qua thong ke ieu tra a thc hien
tren; cac ket qua phan tch mau va x ly e a ra cac sai so, o tin cay (f), o
tng quan (r) cua cac day so lieu,
b. X ly d lieu a so hoa va xay dng ban o bang MAPINFO, ARCINFO
c. Quan ly va truy van so lieu cac lp thong tin tren Arcview.
Phng phap ma tran (dung cho x ly so lieu nhieu yeu to tac ong tong hp).
b.3. Phng phap tong hp tai lieu

Tat ca cac dang tai lieu a c thu thap, ieu tra, khao sat khi thc hien
e tai eu c to chc nhap d lieu vao may tnh. oi vi cac phieu ieu tra
xa hoi hoc se c tong hp va x ly thong ke. Cac d lieu ve ieu kien kinh
te xa hoi va cac ieu kien moi trng t nhien cua tnh se c phan tch, tong
hp theo tng chu e rieng biet va khi thc hien cac chuyen e khac nhau, se
x ly, tong hp d lieu ay phuc vu cac chuyen e, cac ban o chuyen e, xay
dng c s d lieu va cac noi dung nghien cu cua e tai
b.4. Phng phap chuyen gia

S dung phng phap chuyen gia trong viec la chon cac cac van e
chnh, xay dng khung chien lc, la chon chien lc va cuoi cung la vach ra
chien lc chi tiet. Tuy thuoc vao ieu kien cua a phng, cac chuyen gia se
t van, ong gop xay dng chien lc thu hp. c tnh, s dung 4-5 chuyen
gia cho mot chuyen e.
b.5. Phng phap hoi thao chuyen e

S dung phng phap nay cho nhng e tai moi trng noi chung, nhat
la e tai chien lc se phat huy tnh sang tao va thu thap nhng y tng mi
56
cua ngi dan a phng, can bo quan ly va cac chuyen gia, cac nha khoa
hoc trong va ngoai nc.
Nham huy ong tr tue nhieu ngi trong nhieu thanh phan cac goc o
khac nhau trong viec la chon cac van e chnh cua chien lc va thiet ke chi
tiet tng hang muc cua chien lc.
b.6. Phng phap thong ke

Thong ke nghien cu ve mat lng trong moi lien he mat thiet vi mat
chat cua hien tng va qua trnh trong ieu kien thi gian va a iem xac
nh. Ky thuat thong ke thng c thc hien qua 4 bc chnh.
He thong hoa cac ch tieu can thong ke;

Tien hanh ieu tra thong ke;
Tong hp thong ke;
Phan tch va d oan.
b.7. Phng phap mo hnh hoa
Phng phap mo hnh hoa c ng dung rat rong rai cho nhieu muc
ch khac nhau. Rieng trong lnh vc moi trng phng phap mo hnh hoa
c ap dung cho cac muc ch:
Ho tr nghien cu lan truyen va bien oi cac chat o nhiem trong moi

trng
D bao va d oan chat lng moi trng

Ho tr viec e xuat ke hoach trong chien lc BVMT
Phng phap mo hnh hoa thng c tien hanh qua 9 bc:
1- Xac nh van e (qua trnh va oi tng)
2- Tm kiem c s khoa hoc va thc tien phuc vu giai quyet van e
3- Xay dng s o NGUYEN NHAN HE QUA cua qua trnh va oi tng
57
4- Xac nh cac yeu to can tham gia vao qua trnh xay dng mo hnh
5- Xay dng mo hnh bang cac phng trnh toan hoc
6- Kiem chng mo hnh thong qua ap dung th tren thc te va hieu
chnh
7- Ngoai suy ket qua
8- Phan tch cac kch ban khac nhau
9- a ra cac e xuat
S dung cac mo hnh:
Mo hnh lan truyen o nhiem nc mat (v du: s dung mo hnh

ENVIM, Bui Ta Long);
Mo hnh lang tu chat o nhiem (theo phan mem);

Mo hnh tnh tai lng o nhiem moi trng khong kh CAP, MCAP,
Bui Ta Long, 2002.
b.8. Phng phap phan tch he thong

Phng phap phan tch he thong tien hanh phan tch mot he thong cu the,
tren mot tong the gom nhieu bo phan, nhieu cac yeu to thanh phan co quan he
tng ho vi nhau va vi moi trng xung quanh.
Phng phap nay c ng dung trong xay dng chien lc BVMT e
xem xet tat ca cac moi tng quan cua cac yeu to moi trng kinh te xa
hoi va c ng dung trong hau het cac khau cua viec xay dng chien lc.
Phng phap phan tch he thong thng c tien hanh theo cac bc sau:
1- Xac nh ranh gii, ng bien cua he thong;
2- Quan trac, o ac, thu thap thong tin cac yeu to thanh phan, hp
phan, sap xep cac d lieu lien quan ti oi tng nghien cu;
58
3- Phan tch, thong ke cac moi lien ket gia cac yeu to quan trong nhat
co kha nang gay ra tac ong qua lai trong he thong;
4- Xay dng mo hnh nh tnh, mo hnh toan hoc cua he thong vi cac
muc tieu, the hien cau truc va hoat ong chc nang cua he thong co moi lien
he vi moi trng ben ngoai trong cac mo hnh;
5- Mo phong he thong vi cac ieu kien gia thiet khac nhau, phan tch
mo hnh trong cac y ngha khac nhau cua cac bien trnh, chon giai phap ung
an cho quyet nh toi u.
ay la phng phap co tnh troi hn cac phng phap phan tch tng nhan
to, phan tch anh gia kha nang chu tai, d bao bien ong moi trng. Tuy nhien
e co c ket qua tot khi s dung phng phap nay, can phai co lng thong tin
tng oi ln va ngi phan tch phai co u kien thc sau va rong.
b.9. Phng phap phan tch li ch chi ph m rong

Phng phap phan tch li ch chi ph m rong tng t nh phng
phap phan tch li ch chi ph thong thng va co xet en cac khoan li ch
va chi ph khong the nh gia tren th trng bnh thng (v du nh suy thoai
tai nguyen, thiet hai do o nhiem). Cac bc chnh cua phng phap nay nh
sau:
1- Liet ke tat ca cac tai nguyen c s dung trong cac phng an
(variants) phat trien.
2- Xac nh tat ca cac hoat ong s dung hoac lam suy thoai tai nguyen.
3- Liet ke nhng bo phan can bo sung vao quy hoach e s dung hp ly
va phat huy kha nang toi a cua tai nguyen.
4- Xac nh khung thi gian cua cac tac ong va cac chi ph can thiet,
tnh toan chi ph li ch.
59
5- Bieu th cac ket qua tren vao mot tai lieu thch hp vi viec la chon
quyet nh.
b.10. Ky thuat xac nh cac van e u tien

e xac nh cac van e u tien can phai phan tch sau sac cac so lieu,
thong tin ng vi cac hoat ong phat trien kinh te xa hoi hien tai, t o xac
nh cac thong so nen hay phong nen c s.
Tren c s cac so lieu nen, cong vi nhng nhan nh s bien ong theo
khong gian va thi gian (da vao quy hoach tong the), phan tch xac nh cac
van e moi trng va tap trung oi vi cac van e u tien cap bach, nghiem
trong. Cac van e moi trng thng tap trung vao cac kha canh nh: Mc o
s dung tai nguyen thien nhien, s dung at; bo tr cac khu cong nghiep va khu
o th co am bao van e sinh thai? Dien bien chat lng cac thanh phan moi
trng nh the nao? Van e xa thai co hp ly?
b.11. Ky thuat cho iem co trong so

Cho iem co trong so la phng thc khac phuc nhc iem cua viec
chong ghep ban o. Trc khi cong iem cua cac yeu to nhan cac iem so nay
vi cac he so gan trc, phan anh mc o quan trong cua yeu to o vi cac
muc ch s dung. Tren c s khung phan loai a co chuyen thanh cac gia tr
so sao cho so ln hn ch s phu hp cao hn muc ch s dung. Tiep theo la
viec xac nh trong so the hien tam quan trong tng oi cua tng yeu to.
Bc cuoi cung la cong tong iem cho tng o. Cac phng an cua tng nhan to
c the hien bang cac iem so ai dien cho anh hng cua nhan to en ket
qua cuoi cung. Cac nhan to anh gia c cho iem can c vao tam quan
trong tng oi gia chung vi nhau (trong so). Cuoi cung iem so cua tng
phng an/kch ban/noi dung c tnh bang tong so iem cua cac nhan to
anh gia sau khi a nhan vi trong so a chon.
b.12. Phng phap d bao moi trng

Tnh toan d bao chat lng nc mat, khong kh, s dung attrong
tnh hnh hien nay va en 2010. Phng phap tong hp, thong ke xac suat tren
c s hien trang, nhng thach thc, tang trng cac nganh kinh te, tang trng
dan so. Va muc tieu cu the ke hoach phat trien cua tnh ong Thap (Phng
60
phap luan nghien cu khoa hoc moi trng, Le Huy Ba, NXB HQG TP
HCM, 2005)
c) Qu trnh nghin cu (xem hnh 2.5 v chng 23)
Bang ngang
Cu hi:
1. Th no l phng php lun nghin cu khoa hc?
2. Cc phng php thc hin nghin cu khoa hc l g?
3. S khc nhau gia phng php nghin cu khoa hc l g?
4. Nghin cu khoa hc bng phng php chng minh ton hc?
5. Nghin cu khoa hc bng phng php tm l hc l g?
6. Nghin cu khoa hc bng phng php s hc?
7. Nghin cu khoa hc bng phng php thc nghim?
8. Nghin cu khoa hc bng phng php sinh hc ?
9. u nhc im ca cc phng php nghin cu nghin cu khoa
hc?
10. Trong nghnh khoa hc mi trng th phng php nghin cu no
c thc hin?
Ti liu tham kho:
1. V CAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa Hc,
Nh xut bn KH & KT. H Ni.
2. NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu
3. NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa hc,
NXB Gio Dc.
4. TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu (Cm
nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u). Nh xut bn
Lao ng - X hi. H Ni.
5. NGUYN THANH PHNG, 2000, Bi ging mn phng php
nghin cu khoa hc, i Hc Cn Th
6. PGS.TS. Nguyn Bo V, ThS. Nguyn Huy Ti, Gio trnh phng
php nghin cu khoa hc i hc Cn Th
61
7. DNG THIU TNG, 2002, Phng Php Nghin Cu Khoa

Hc Gio Dc v Tm L, Nh xut bn i Hc Quc Gia TP H
Ch Minh. H Ch Minh.
62
Qua trnh nghien cu
Xem xet va hnh

thanh mot van e
nghien cu
e cng nghien
cu: cac nhiem vu
Phng phap va
cong cu thu thap d
lieu
Xem xet
tai lieu
Hnh thanh
van e
nghien cu
Khai niem
e cng
nghien cu
Xay dng
cong cu thu
thap d lieu
e cng nghien
cu
Cac bien so va gia

thuyet: nh ngha
Cai g
Chon mau
Viet e
xuat
nghien cu
Nh the nao
Thu thap
d lieu
X ly d
lieu
Pham vi
kiem tra
cong cu
nghien cu
Hieu lc va o
chnh xac cua cong
cu nghien cu
Cac phng phap

x ly d lieu: dung
may tnh va thong
ke
Ly thyet mau va e
cng
Nhng noi dung

cua e xuat nghien
cu
X ly d
lieu
Viet bao
cao nghien
cu
S ma
hoa
Phat
trien tap
ma hoa
Hng dan nghien cu
Hnh 2.5: Qu trnh nghin cu (ngun:Wayne R.ott.1998)
61
PHN II
CC BC TIN HNH
NGHIN CU KHOA HC
CHNG 3
GII THIU KHI QUT CC BC

NGHIN CU KHOA HC
3.1. GII THIU CC BC NGHIN CU KHOA HC CHO
CC NGNH QUN TR MI TRNG, X HI, KINH T
Phng php lun nghin cu c ging dy nh l mt mn hc h
tr trong nhiu ngnh khoa hc nhiu cp khc nhau t nhng ngi
thc qua nhiu m hnh nghin cu. Mc d, nhiu ni dung v bn cht khc
nhau, h tip cn vi nhiu yu cu khc nhau, nhng theo quan im ca tc
gi th u nh nhau. Festinger v Katz cng c cng nhng tng ny,
trong sch Phng php nghin cu trong khoa hc hnh vi, rng: mc d c
s l lun ca phng php lun khoa hc l nh nhau trong mi lnh vc,
nhng phng php tip cn v k thut chuyn mn ca mi ngnh s khc
nhau ty thuc vo tng vn quan tm (1996). Do , m hnh sp gii
thiu y s c chung mt bn cht v c th p dng trong nhiu lnh vc
khc nhau trong NCKH. N c da trn mt thc t nghin cu v mt
phng php nghin cu theo tng bc thc hin tng yu cu, v mi
bc nghin cu s cung cp nhng phng php, nhng m hnh v nhng
quy trnh thc hin hon chnh nh mt ba n c dn sn.
C 9 bc nghin cu c bn:
1. Hnh thnh tng nghin cu
2. Hnh thnh khung khi nim
62
3. Xy dng mt quy trnh thu thp thng tin

4. Vit cng nghin cu
5. Lp dn bi (hay cn gi l cng chi tit)
6. Chn mu
7. Thu thp thng tin
8. X l thng tin
9. Vit bo co
Cc mi tn (trong hnh 2.5) xc nh nhim v l cc bc thc hin
m bn phi tun theo thc hin mt nghin cu. Cc ch trong cc
khung ch nht yu cu nhng kin thc v l thuyt cn thit thc hin
c cc bc. Bn phi hon thnh cc nhim v trong tng vng trch
nhim nh sang bc tip theo. iu ny rt quan trng i vi mt
ngi mi bt u thc hin cc bc ny, mc d v sau, bn c th thay
i n bng kinh nghim ca bn.
Cun sch ny c vit xoay quanh vn cung cp kin thc l
thuyt thc hin cc bc v theo trnh t mt tin trnh nghin cu. Cc
bc thc hin ca quy trnh s c ni r hn cc chng sau, cc bc
u c mi lin h mt thit vi nhau.
Cc phn tip theo ca chng hai ny s trnh by ngn gn ton b
quy trnh vi tng nhim v c th tng bc.
3.1.1. Bc 1: Hnh thnh tng nghin cu
63
V kha cnh sc mnh ca tng lm quen vi cc nguyn tc

xin trch li Th tng Singapore L Hiu Long trong dien van trc quoc
dan ao quoc nay, ngay 21-08-2005: Toi a tham quan song bac Las Vegas,
ni co 40 trieu ngi en chi moi nam, e chiem nghiem mot ieu la toan bo
khu giai tr nay c xay dng tren cat. Toi a at cau hoi la: Lam the nao ho
lam c nh vay? Cau tra li la nh tr tng tng (y tng) neu ban tng
tng ra mot khu giai tr, moi ngi se muon g o. Roi ban ghep cac y
tng
lai vi nhau The o, tat ca do y tng cua con ngi. Chnh v vay ma chnh
phu Singapore cua ong va ra mot chnh sach au t manh hn na cho y
tng , sang tao va nghien cu phat trien (R & )
y l bc u tin cng l bc rt quan trng trong qu trnh
nghin cu. tng nghin cu (ideas) s xc nh kt qu nghin cu: cc
thng tin bn c c v thy hng dn ca bn s cho bn bit iu .
tng cng chi tit v r rng s cng tt, khi mi vic theo quy trnh hnh thnh hng nghin cu,
c lng cc bc thc hin, k hoch chn mu, thit lp khung phn tch
v vn phong cho bi vit hay bi bo co - s ph thuc rt nhiu vo cch
bn hnh thnh tng nghin cu ca mnh. Hn na, bn nn xy dng
tng tht cn thn v xc ng bc ny. Trong Chng 4 s cp chi
tit v cc kha cnh trong qu trnh hnh thnh tng.
tng nghin cu hay phi l tng mang tnh khoa hc, khm
ph mi nhng cng phi da trn cc ngun ti chnh h tr, thi gian cho
php thc hin, kin thc chuyn mn ca thy hng dn trong lnh vc
nghin cu ca bn l rt quan trng. Cng tht quan trng xc nh
nhng phn thiu st trong kin thc lin ngnh ca bn, nh l s liu
thng k, thng tin yu cu cho phn tch. Bn cng hy t t cu hi cho
mnh l: liu bn c kin thc v my tnh v cc phn mm h tr
nu bn cn n khng?
64
3.1.2. Bc 2: Hnh thnh khung khi nim

im quan trng trong nghin cu chnh l s dng phng php
nghin cu. Mt nghin cu phi c tnh h thng, hp l, chnh xc v phi
c kim tra thng xuyn, v cc nguyn nhn phi d on c nhng
kt qu chnh xc da trn mt lot cc iu kin. Nghin cu cng cn pht
hin nhng khong trng kin thc, xc nh c iu g bit v u l
cc li mc phi v b hn ch trong qu kh. Tnh hp l ca nghin cu
l ch tm ra nhng iu cha bit cn li v c tm nh th no.
Nhim v ca hnh thnh khung khi nim l gii thch c cu tr li cho
cc cu hi t ra nh th no. Khung khi nim gip ta xc nh mt trnh
t cc yu cu v gm c: ni dung nghin cu v s sp xp cht ch trnh
t, cc bc thc hin, k hoch chn mu, khung phn tch v khung thi
gian. Trong bt k mt nghin cu no, vic la chn mt khung khi nim
hp l l rt quan trng c c nhng kt qu, nhng so snh v kt
lun nh mong mun. Mt khung khi nim khng ph hp s ng nhin
khng cho ra c kt qu v do s lm lng ph ngun nhn lc v ti
chnh. Trong nghin cu, nhng quan st da trn kinh nghim u c
nh gi cao lc u c c mt khung khi nim ph hp. Khi thit lp
khung khi nim, iu quan trng l phi m bo tnh hp l, tnh kh thi
v c th tin hnh c. Chng VII s trnh by chi tit hn v cch hnh
thnh khung khi nim.
Cc m hnh khung khi nim rt a dng m bn cn phi lm quen
vi mt s m hnh ph bin nht Chng 8. c c mt khung khi
nim theo ng nh nghin cu ca bn, cn phi a ra nhng l do tht
chnh ng v c tnh thuyt phc; cn phi gt da li s la chn ca mnh;
v phi nm c u, nhc im v s gii hn ca n. Hn na, bn phi
gii thch hp l, cht ch cc ni dung chi tit c a ra trong khung
khi nim.
3.1.3. Bc 3: Xy dng mt quy trnh thu thp thng tin
C th thu thp thng tin bng nhiu cch v phng thc thu thp
thng tin cng l mt phng php nghin cu c th. Chng hn nh: cc
65
hnh thc quan st, lch phng vn, bng cu hi v cc i iu tra phng
vn u c xem l phng php nghin cu c th.
La chn phng php v cng c nghin cu l bc lm vic c th
u tin trong tin hnh nghin cu. Bn phi quyt nh s thu thp nhng
thng tin nh th no v cn nhng cng c nghin cu g. Cc phng
php thu thp s liu s c trnh by Chng 9 v Chng 10, s gii
thiu v cc phng php thu thp s liu s dng cc thc o cm tnh.
Nu bn d nh thu thp cc s liu c bit dnh cho nghin cu ca
bn (ngun ti liu s cp), bn cn phi thit lp mt phng php v cng
c nghin cu ring cng nh la chn cng c c sn. Trong Chng 9
cng s hng dn xy dng cc cng c nghin cu v Chng 11 s trnh
by tnh hp l v kh thi ca cc phng php v cng c nghin cu.
Nu bn ang s dng ngun ti liu th cp (ngun thng tin c
thu thp cho mc ch khc), phi bit chn lc nhng thng tin cn thit.
c c nhng thng tin nh yu cu, bn cng phi thc hin mt quy
trnh tng t nh trnh by trn i vi ngun ti liu s cp.
Tin hnh th nghim cng c nghin cu trc l rt cn thit. ng
ra, vic th nghim cng c nghin cu khng c thc hin trn mu
nghin cu c chn m phi l nhng la chn khc trn cng mt
khu vc nghin cu.
Nu bn s dng my tnh phn tch s liu, bn cng nn cung cp
cc m s cho cc cng c nghin cu ca bn.
3.1.4. Bc 4: Vit cng nghin cu
By gi, tng bc, bn c th thc hin tt c cc cng vic chun
b. Tip theo l kt hp cc thng tin li c nhng thng tin yu cu. K
hoch y ny chng t s la chn tng ca bn v bn ang tin
hnh nghin cu nh th no. iu c gi l cng nghin cu.
Nhim v chnh ca cng nghin cu l cung cp nhng thng tin chi
tit k hoch nghin cu. Trong khi vit cng phi khng nh s hp l
trong phng php lun t c kt qu chnh xc v khch quan.
66
Cc vin nghin cu v cc trng i hc c th c nhng yu cu,

qui phm khc nhau ty thuc vo cch thco to ca h, nhng hu ht
cc yu cu t cc trng v vin nghin cu cng tng t nh phn chng
ti trnh by. Cc ni dung nghin cu c th khc nhau gia cc vin, gia
cc ngnh, gia cc n v. Tuy nhin, trong Chng13 s cung cp mt
khung cng m c th thch hp cho hu ht cc lnh vc.
Mt cng nghin cu phi gm nhng thng tin sau:

Bn nh a ra cc vn g;
Bn thc hin nh th no;
Ti sao bn li chn cng ny.
Do n phi bao gm cc thng tin trong ni dung nghin cu ca
bn.
Xc nh mc tiu nghin cu;
Lit k cc gi thit, nu nh bn hoc ang thc hin gi thit no;
Lp khung khi nim m bn ang ngh;
Thc hin nghin cu;
Cc cng c nghin cu bn ang nh s dng;
Thng tin v kch c mu v thit k mu;
Thng tin v cc d liu nghin cu cc cp khc nhau
Thng tin v quy trnh x l thng tin, s liu;
Cc vn cn nghin cu v gii hn ca nghin cu; v
Lp k hoch thi gian.
3.1.5. Lp dn bi ( cng chi tit) bi bo co (hay lun n)
67
Sau khi lp cng nghin cu khoa hc chi tit th nhim v tip

theo l phi da vo cng chi tit ny vch ra cng vit bo co
y cho cng trnh nghin cu khoa hc ca mnh
cng gm cc phn:
1- M u (gii thiu, t vn ti sao NC ti ny, mc ch, i
tng, phng php NC, ni dung NC, gii hn NC...).
2- Tng quan nghin cu trong v ngoi nc. c nhng tc gi
no nghin cu cc vn c lin quan vi ti ny, kt qu ra sao. Cng
vi qu trnh tng hp, phn tch t liu v gii thiu cc cng trnh ca cc
tc gi i trc l nhng li bnh lun ca chnh tc gi.
3- Phn kt qu NC. Phn ny l phn quan trng nht ca bo co
hay lun n. Trong , nu r kt qu ca tng ni dung nghin cu, vi y
s liu chng minh (bng biu, th, biu qua x l thng k ton
hc, hnh v, m hnh, nh minh ha). i km vi n l nhng nhn xt
nh gi xc ng, tin cy v ng nhin l phi da vo con s xc sut
thng k c tnh ton. C gng ti a nh lng ho kt qu NC.
Hn ch nhn xt chung chung, nh tnh.
4- Phn kt lun v ngh
Kt lun nhng g m kt qu NC t c. Khng kt lun nhng
g khng chc chn, con m h hoc nhng ni dung ma mnh khong
nghien cu:
Kt lun nhng g mc ch ti nu ra, ni dung nghin cu
t c. Khng kt lun chung chung.
Li vn chc chn, dt khot, cu vn nn dng nhng cu n gin.
Nn nh th t 1, 2, 3,... t trn xung theo tm quan trng ca vn .
Kt lun khng nn qu nhiu s lm long vn . Ch nn t 3 - 5
kt lun thi.
68
Phan ngh phi da trn c s ca kt lun nghin cu a ra

cac e ngh ch khng ngh lung tung, khong co c s hoac vay mn
ngi khac. V du, sau khi nghien cu thay uong ru hai cho sc khoe
Tac gia co the e ngh cam uong ru. Hoac uong 5ml/ngay co li sc
khoe th phn ngh cho uong 5ml ru tot/ngay
5- Phn Ti liu tham kho

Tham kho nhng ti liu no th a nhng ti liu y vo. Ti liu
no khng tham kho th khng a vo. Trnh tnh trng c a cho nhiu
cho mt.
Sp xp ng quy trnh, quy phm. (xem ph lc tp 2)
6- Phn Ph lc
Nhng t liu no c lin quan m khng c iu kin a vo
phn n dung th a vo phn ph lc.
Tuy nhin phi nh s th t v sp xp theo logic ch khng
ln xn; phi r rng v mch lc, ngi c d tuy cu.
3.1.6. Bc 6: Chn mu
Trong nghin cu iu tra hay trong NCTN u phi qua bc ny.
Nhng d tnh ca bn chnh xc nhiu hay khng ty thuc vo vic
chn mu. Mc tiu ca thit k mu l thu nh trong mt gi tr gii hn,
nhng phn cha c trong cc gi tr c cung cp t mu v nhng thng
tin trong khu vc nghin cu.
Tiu chun chn mu l, nu s lng mu nh hay ln ty thuc
vo mc ng u gia cc c th phn nh - mc y c th
c - mt s cng bng cho cc i tng mnh ang nghin cu. Nu
69
chnh lch nhiu th s mu cn ly s ln n >30 (cng nhiu cng chnh

xc) v ngc li nu ng u gia cc c th cao th s mu lt t hn
n 25, ti thiu n >12
L thuyt chn mu gm:
1. Trnh c nhng li ph bnh trong chn mu, v
2. t c chnh xc ti a cho din rng.
C 3 hnh thc chn mu (xem chng sau):
1. Chn mu ngu nhin
2. Chn mu khng ngu nhin
3. Chn mu hn hp
Bn cn lm quen vi chng c c mu la chn thch hp. Bn
cn bit u, nhc im ca mi ci c th dng hoc khng th dng n
chn mu. Cc kiu chn mu ca bn xc nh kh nng tng hp t
mu cho kt qu ton khu vc v kim tra thng k thc hin c trn
cc d liu.
3.1.7. Bc 6: Thu thp thng tin
Khi hnh thnh c ti nghin cu th bt u thc hin nghin
cu, xy dng cng c nghin cu, v chn mu, sau thu thp nhng d
liu m bn mun a ra tham kho v kt lun.
C th s dng nhiu phng php thu thp thng tin. Nh l mt
phn ca bi nghin cu, bn phi quyt nh cc bc thc hin thu thp
thng tin. y l lc bn thu thp s liu tht s. V d, bn ang tin hnh
phng vn, iu tra, hng dn tho lun nhm (cc nhm nh hay nhm
mc tiu), hay thc hin quan st.
3.1.8. Bc 7: X l thng tin
y l bc phn tch cc thng tin v mu nghin cu m bn thu
thp c. Vic x l thng tin ty thuc vo:
70
1. Cc loi thng tin - m t, nh lng, nh tnh hay cm tnh

2. Hnh thc vit bo co ca bn.
C hai hnh thc bo co: nh tnh v nh lng. Nh ni phn
trn, thc t trong nhiu nghin cu u cn c s kt hp c hai k nng
ny. Tuy nhin, ch c rt t cc nghin cu ch c nh tnh hoc ch c nh
lng. Chng 15 m t cc cch phn tch nh lng khc nhau v
Chng 16 trnh by chi tit cc phng php trnh by v x l s liu.
Ni thm v s khc nhau gia nh tnh v nh lng, n u l cc
s liu phn tch quan trng m bn mun c phn tch bng tay hay bng
my tnh.
Nu nghin cu ca bn l m t thun ty, bn c th vit bo co
da trn nhng ghi chp trn thc a, phn tch bng tay cc ni dung bn
ghi ch (phn tch ni dung), hoc s dng Chng trnh my tnh cho
mc ch ny.
Nu bn mun phn tch nh lng, cng cn phi quyt nh kiu
phn tch (nh: phn b cc tn sut xut hin, lit k cho thng tin hay cc
kiu thng k khc, nh l phn tch theo chiu gim dn, phn tch yu t,
phn tch s a ng) v phi trnh by nh th no. Xc nh cc bin khc
nhau thc hin thng k.
3.1.9. Bc 8: Vit bo co
Vit bo co l bc cui cng v cng l bc kh nht. Bo co s
cng b cho th gii bit bn lm g, khm ph ra iu g v bn c
c cc kt qu g. Nu ton b qu trnh thc hin c r rng, bn cng
s d dng trong trnh by bo co. Bo co nn c vit theo vn phong
khoa hc v c chia lm nhiu chng hay phn, da vo ch nghin
cu. Chng 18 s gii thiu mt s cch trnh by bi bo co.
3.2. CC BC NGHIN CU KHOA HC THC NGHIM
71
Cng ging nh NC trong lnh vc qun l, mi trng, kinh t, x

hi, nhn vn,... lnh vc NC thc nghim nh k thut mi trng, sinh
hc, nng, lm nghip... cng phi qua 9 bc nghin cu nh nu,
nhng n i hi phi qua th nghim, thc nghim nh trnh by mc
2.2, phn 4, chng 2 y nhn thy cn phi thm mt s bc sau:
1. Hnh thnh tng nghin cu (edea).
2. Hnh thnh hng vn (topic).
3. Xy dng tn ti nghin cu (thema).
4. Xy dng mt quy trnh thu thp thng tin.
5. Tng hp thng tin.
6. Vit cng nghin cu.
7. Tm kinh ph thc hin.
8. Nhp d liu, x l d liu.
9. Thi cng cc th nghim, hoc kho st iu tra theo mt quy trnh
quy phm khoa hc v thch hp.
10. X l cc kt qu th nghim.
11. Vit bo co tng kt.
Phng php nghin cu v khoa hc t nhin thc hin qua 11 bc
trn. Trong , im khc bit c bn vi phng php nghin cu v khoa
hc x hi l ch: n phi thng qua th nghim. Qu trnh ny ko di
hng tun, hng thng v c khi hng nm. V tin , c th phi qua 2
bc sau:
a- NC th nghim hay thm d: Nghin cu trong phm vi nh, s
lng t, cha cn theo quy phm cht ch, s ln lp li ca cc nghim
thc l 2 hay ch 1 cng c. Mc ch l xem tng ca mnh c chp
nhn khng, mc s khai, kt qu cha phi l kt lun m ch mi l
72
nhng nhn xt m thi. V vy nu c vit thu hoch th y ch mc

thng bo cha phi bo co. V d thm d nh hng KLN ln cy bo
lc bnh c th b tr trong nhng chu thy tinh 1 lt theo nng KLN; c
th bo, khng cn lp li
b- Th nghim chnh tc: y l th nghim theo quy trnh, quy phm
cht ch, chp nhn c, c s ln lp li ti thiu l 4 ti a l 6, kt qu
phi x l xc sut thng k tim tin cy, c kt lun r rng. Kt qu
sau nhiu ln th nghim s c cng b di dng bo co (full paper hay
Report) trong hi ngh khoa hc hay trong tp ch chuyn ngnh.
Th nghim (TN) chnh tc s phi qua cc bc:
1- TN in vitro trong phng th nghim (trong da ptri, l thy tinh,
ng nghim)
2- TN trong chu hay TN Pilot (NC quy m nh cho ngnh K thut
mi trng, Cng ngh sinh hc, Nng nghip) - Cng c th phi lm th
nghim trong nh knh (greenhonx experiment) khng ch cc iu kib
nh hng khng mong mun, lm sai lc kt qu.
3- TN trong nh li (cho nng nghip, sinh hc, mi trng).
4- TN thc a, ngoi ng. Qui m ca TN loi ny ph thuc vo
i tng TN. V d, vi la phi c th nghim ti thiu 20m2
5- NC thc nghim. Sau khi thnh cng th nghim chnh tc cn
phi a kt qu vo thc t sn xut. Mun vy phi thng qua bc ny:
thc nghim phi b tr gn vi sn xut, kim chng tnh thch ng ca
kt qu th nghim vi thc t c nhiu yu t ngoi cnh tc ng vo.
Din tch th nghim phi ln nhng s ln lp li th ch cn 2 l c lun
ly , chng l mt i tng ph bin a phng so snh tnh u
vit v tnh kinh t, x hi ca kt qu nghin cu.
6- Bo co ti Hi ng khoa hc nghim thu ti.
73
c. a kt qu NC thnh tin b khoa hc vo sn xut, vo thc t

cuc sng
K hiu l P (Practical). y cng l bc quan trong, sau khi qua
cc bc NC c bn, NC chnh tc, NC thc nghim, th ch tr cng trnh
NC phi bin kt qu c hi ng khoa hc thng qua thnh hin thc
vo sn xut, cuc sng. Nu khng th tt c thnh tu hay n my s ch
nm li trong hc t m thi.
Bang
74
75
76
77
3.3. TIEU KET

Chng ny trnh by v mt qu trnh nghin cu c chia lm 9
bc nh. Chi tit ca tng bc s c nhc li trong nhng phn sau ca
cun sch ny. mi bc, cung cp cc phng php, m hnh, k thut
v cc bc thc hin y nh mt ba n c dn sn m bn c th
la chn phn thch hp nht cho nghin cu ca bn. N nh l mt bui
tic t phc v gm c 9 bn, mi bn c nhng mn n khc nhau nhng
cc mn u c thnh phn ging nhau. Bn i ht cc bn v chn ra cc
mn thch nht trong mi bn. i vi ngi ln u tin p dng quy trnh
ny, rt quan trng thc hin ht cc bc, c th khng theo cng trnh
t, bn c th dng kinh nghim ct gim mt s bc.
Chn bc nh l cc mu sc cu vng c tn x t mt mu v l
thnh qu nghin cu, bt u t hnh thnh ti nghin cu n vit bi
bo co. Cc bc c tin hnh theo mt trnh t cht ch v cc phng
php cng nh cc bc thc hin cng c trnh by trong tng bc.
Bn c c th tham kho cc v d hnh 3.1, 3.2, 3.3 hiu k hn
qu trnh hnh thnh ti nghin cu khoa hc.
Cu hi:
1. C bao nhiu bc c bn trong nghin cu khoa hc cho cc
nghnh qun tr mi trng, x hi, kinh t?
2. C bao nhiu bc nghin cu khoa hc thc nghim?
3. Cch vit mt cng nghin cu khoa hc?
4. Cc vn cn ch khi vit mt cng nghin cu khoa hc?
5. Nhng im cn ch khi chn i tng nghin cu l gi?
6. Bc no quan trng nht trong nghin cu khoa hc? gii thch?
7. Mt tng nghin cu hay phi tha mn nhng yu cu no?
8. S khc nhau gia phng php nghin cu v khoa hc t nhin
thc nghim v phng php nghin cu v khoa hc x hi?
9. Khi t tn mt ti nghin cu khoa hc cn phi quan tm ti
vn g?
10. Nhng im cn ch trong nghin cu khoa hc thc nghim l
g?
78
Ti liu tham kho:

khoa hc, NXB Gio dc
NXB Gio Dc
4. TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa
Hc(Cm nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u). Nh
xut bn Lao ng - X hi. H Ni.
Ch Minh. H Ch Minh.
79
V d 1: Gi s bn mun nghin cu v ti nghin ru. Qu trnh hnh thnh ti gm cc bc sau:

Bc 1
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni
dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
nh hng ca
nghin ru ln
gia nh
1. Chng nghin ru nh hng nh th

no n mi quan h v, chng?
Nghin ru
1. H s v chng nghin ru
2. Nguyn nhn gy nghin ru
3. Qu trnh tr thnh nghin

ru
4. Vn nghin ru c hnh
thnh trong gia nh
5. Thi ca cng ng i vi
vn nghin ru
6. Hiu qu ca vic iu tr, v.v..
74
2. N nh hng n cc mt no ln cuc
sng tr con?
3. Nhng nh hng ca n ln ti chnh

gia nh?
Bc 7
Bc 6
Bc 5
Kim tra li
Xc nh kh nng thc hin
Hnh thnh mc tiu nghin cu
1. Bn tht
s quan
tm n
vn ny
cha?
2. Bn ng
vi
nhng
mc tiu
ny?
Xc nh cc mc tiu ny trong:
Mc tiu chnh:
1. cng vic lin quan
Tm ra nh hng ca nghin ru n gia nh.
2. thi gian thch hp
Mc tiu c th:
3. ngun ti chnh cho php
1. Xc nh mc nh hng ca nghin ru ln mi quan h v, chng
4. k thut chuyn mn ca bn
v ca thy hng dn trong
phm vi nghin cu
2. Xc nh cc hng m chng nghin ru tc ng n cc mt khc

nhau trong cuc sng ca tr con
3. Tm ra nh hng ca nghin ru ln ti chnh trong gia nh, v.v..
3. Bn c
cc ngun
h tr hp
l?
4. Bn c
chuyn
mn k
thut
thc hin
ti ny?
( Cac
bc 8.9: giong nh cac nghien cu khac)

Hnh 3.1: Cc bc hnh thnh ti nghin cu (ngun: Wagne.R.OH,1998)
75
V d 2: Nghin cu v mi quan h gia sinh v t. Trong iu kin mi trng khc nhau: Qu trnh hnh
thnh ti gm cc bc sau:
Bc 1
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
Sinh v mi trng t
1. Xu hng sinh v t trong mt

quc gia
2. Cc yu t xc nh mc sinh
3. Mi quan h gia sinh v t
4. nh hng ca iu kin mi
trng ln sc khe v cht
5. nh hng ca vic phng
trnh thai n mc sinh, v.v..
Mi quan h
gia sinh v
mi trng t
1. Mc sinh s nh th no khi mc cht gim

v quan h mi trng sng?
2. Khong thi gian gia vic bt u gim mc
cht v bt u gim mc sinh?
3. Cc yu t no gip lm gim mc sinh? (mi
trng chnh sch)
Bc 7
Bc 6
Bc 5
Kim tra li
1. Bn tht s quan
tm n vn ny
2. Bn ng vi
nhng mc tiu ny
3. Bn c cc
ngun h tr hp l
4. Bn c chuyn
mn k thut
thc hin ti ny
1. Cng vic lin quan
2. Thi gian thch hp
3. Ngun ti chnh cho php
4. K thut chuyn mn ca bn
phm vi nghin cu
Mc tiu chnh:
Khm ph mi quan h gia sinh v t
Mc tiu c th:
1. Tm ra mc gim ca sinh lin quan n vic gim mc cht vi iu
kin mi trng
2. Xc nh khong thi gian gia vic gim mc cht v mc sinh vi
iu kin mi trng
3. Xc nh cc yu t nh hng n nhng thay i trong mc sinh (do
mi trng
4. Khm ph mi quan h gia cc c im dn c mi trng kinh t x hi ca dn s v mc thay i ca sinh v t
(Cc bc 8.9 ging nh cc nghin cu khc)
Hnh 3.2: Cc bc hnh thnh ti nghin cu: mi lin h gia sinh v t

(ngun: Wagne.R.OH,1998)
76
V d 3: Nghin cu v lnh vc sc khe cng ng v mi trng. Bn thc hin cc bc sau:

Bc 1
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni
dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
Thi ca
cng ng i
vi cc dch v
chm sc sc
khe trong c
c i u kin
mi trng
c ci thi n
1. Cc nh iu hnh, cc nh lp k hoch,
cc nh cung cp dch v v khch hng
(bnh nhn) ngh g v u kin mi trng
v thi ca cng ng?
Sc khe cng
ng v mi
trng
1. Cc dch v sc khe cung cp cho cng ng

2. Hiu qu ca cc dch v
3. Chi ph cho cc dch v
4. Cc phng php ci thi n mi trng tng sc khe c
th c cho cng ng
5. Tp hun cc chuyn gia sc khe vi iu kin mi

trng
6. Vn o c v cht lng ngh nghip ca h trong
cng vic
2. Mc nhim sc khe v trong thi

ca cng ng?
3. Cc ch s no c th s dng nh gi
tnh hiu qu ca mi tr ng v sc khe
thi cng ng?
7. Thi ca bnh nhn i vi cc dch v chm sc sc

khe
8. Thi ca cng ng i vi v sinh mi tr ng cc
dch v ny, v.v..
Bc 7
Bc 6
Kim tra li
Bc 5
Hy t hi:
Mc tiu chnh:
1. Bn tht s
quan tm n
vn ny?
1. Cng vic lin quan
nh gi nhng hiu qu v thi ca cng ng trong vic t chc cc

dch v chm sc sc khe v v sinh mi trng.
2. Bn ng
vi nhng
mc tiu ny?
3. Bn c cc
ngun h tr
hp l?
2. Thi gian thch hp

4. K thut chuyn mn ca bn v ca thy hng dn
trong phm vi nghin cu
Mc tiu c th:
1. Tm hiu cc quan nim v 'thi ca cng ng' ca cc nh iu
hnh dch v, nh qun l, nh cung cp v ngi hng th.
2. Xc nh cc chin lc thc hin xc nh cc quan nim trn.
3. Thit lp cc ch s nh gi tnh hiu qu ca chin lc.
Hnh 3.3: Cc bc hnh thnh ti nghin cu

77
V d 1: Gi s bn mun nghin cu v ti nghin ru, qu trnh hnh thnh ti gm cc

bc sau:
Bc 1
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni
dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
nh hng ca
nghin ru ln
gia nh
1. Chng nghin ru nh hng nh

th no n mi quan h v,
chng?
Nghin ru
1. H s v chng nghin ru
2. Nguyn nhn gy nghin ru
3. Qu trnh tr thnh nghin ru
4. Vn nghin ru c hnh
thnh trong gia nh
5. Thi ca cng ng i vi
vn nghin ru
2. N nh hng n cc mt no ln
cuc sng tr con?
3. Nhng nh hng ca n ln ti
chnh gia nh?
6. Hiu qu ca vic iu tr, v.v..
Bc 7
Bc 6
Bc 5
Kim tra li
83
1. Bn tht
s quan
tm n
vn ny
cha?
2. Bn ng
vi
nhng
mc tiu
ny?
Mc tiu chnh:
1. cng vic lin quan
Tm ra nh hng ca nghin ru n gia nh.
2. thi gian thch hp

3. ngun ti chnh cho php
4. k thut chuyn mn ca bn
phm vi nghin cu
Mc tiu c th:
1. Xc nh mc nh hng ca nghin ru ln mi quan
h v, chng
2. Xc nh cc hng m chng nghin ru tc ng n cc
mt khc nhau trong cuc sng ca tr con
3. Tm ra nh hng ca nghin ru ln ti chnh trong gia
nh, v.v..
3. Bn c
cc ngun
h tr hp
l?
4. Bn c
chuyn
mn k
thut
thc hin
ti ny?
( Cac
bc 8.9: giong nh cac nghien cu khac)

Hnh 3.1: Cc bc hnh thnh ti nghin cu (ngun: Wagne.R.OH,1998)
84
V d 2: Nghin cu v mi quan h gia sinh v t, trong iu kin mi trng khc nhau, qu

trnh hnh thnh ti gm cc bc sau:
Bc 1
Xc nh ni dung
Sinh v mi trng t
1.
2.
3.
4.
5.
1.
2.
3.
4.
Bc 7
Kim tra li
Bn tht s quan tm
n vn ny.
Bn ng vi nhng
mc tiu ny.
Bn c cc ngun
h tr hp l.
Bn c chuyn mn
k thut thc hin
ti ny.
Bc 2
Chia nh ni dung
Xu hng sinh v t trong
mt quc gia
Cc yu t xc nh mc
sinh
Mi quan h gia sinh v
t
nh hng ca iu kin
mi trng ln sc khe
v cht
nh hng ca vic phng
trnh thai n mc sinh,
v.v..
Bc 6
Xc nh cc mc tiu ny
trong:
1. Cng vic lin quan.
2. Thi gian thch hp.
3. Ngun ti chnh cho php.
4. K thut chuyn mn ca
bn v ca thy hng
dn trong phm vi nghin
cu.
Bc 3
La chn ti
Mi quan h gia
sinh v mi trng
t
Bc 4
Cc cu hi t ra
1. Mc sinh s nh th no khi mc
cht gim v quan h mi trng
sng?
2. Khong thi gian gia vic bt
u gim mc cht v bt u
gim mc sinh?
3. Cc yu t no gip lm gim
mc sinh? (mi trng chnh
sch)
Bc 5
Mc tiu chnh:
Khm ph mi quan h gia sinh v t
Mc tiu c th:
1. Tm ra mc gim ca sinh lin quan n vic gim mc cht
vi iu kin mi trng.
2. Xc nh khong thi gian gia vic gim mc cht v mc sinh
vi iu kin mi trng.
3. Xc nh cc yu t nh hng n nhng thay i trong mc
sinh (do mi trng.
4. Khm ph mi quan h gia cc c im dn c mi trng
kinh t - x hi ca dn s v mc thay i ca sinh v t.
(Cc bc 8.9 ging nh cc nghin cu khc)
Hnh 3.2: Cc bc hnh thnh ti nghin cu mi lin h gia sinh v t

(ngun: Wagne. R.OH,1998)
85
V d 3: Nghin cu v lnh vc sc khe cng ng v mi trng, bn thc hin cc bc sau:

Bc 1
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Xc nh ni dung
Chia nh ni dung
La chn ti
Cc cu hi t ra
Sc khe cng
ng v mi
trng
1. Cc dch v sc khe cung cp cho

cng ng
2. Hiu qu ca cc dch v
3. Chi ph cho cc dch v
4. Cc phng php ci thi n mi trng
tng sc khe c th c cho cng ng
5. Tp hun cc chuyn gia sc khe vi
iu kin mi trng
6. Vn o c v cht lng ngh
nghip ca h trong cng vic
7. Thi ca bnh nhn i vi cc dch
v chm sc sc khe
8. Thi ca cng ng i vi v sinh
mi tr ng cc dch v ny, v.v..
Thi ca cng
ng i vi cc
dch v chm sc
sc khe trong
cc i u kin mi
trng c ci
thin
1. Cc nh iu hnh, cc nh lp k hoch, cc nh
cung cp dch v v khch hng (bnh nhn) ngh g
v u kin mi trng v thi ca cng ng?
2. Mc nhim sc khe v trong thi ca cng
ng?
3. Cc ch s no c th s dng nh gi tnh hiu
qu ca mi tr ng v sc khe thi cng
ng?
Bc 7
Bc 6
Bc 5
Kim tra li
Hy t hi:
1. Bn tht s
quan tm n
vn ny?
2. Bn ng vi
nhng mc tiu
ny?
3. Bn c cc
ngun h tr
hp l?
1. Cng vic lin quan
2. Thi gian thch hp
4. K thut chuyn mn ca bn v ca
thy hng dn trong phm vi nghin
cu
Mc tiu chnh:
nh gi nhng hiu qu v thi ca cng ng trong vic t chc cc dch v
chm sc sc khe v v sinh mi trng.
Mc tiu c th:
1. Tm hiu cc quan nim v 'thi ca cng ng' ca cc nh iu hnh dch v,
nh qun l, nh cung cp v ngi hng th.
2. Xc nh cc chin lc thc hin xc nh cc quan nim trn.
3. Thit lp cc ch s nh gi tnh hiu qu ca chin lc.
Hnh 3.3: Cc bc hnh thnh ti nghin cu
86
PHN III
XAY DNG Y TNG, E TAI NGHIEN CU
CHNG 4
THU THP V C TI LIU

c y c hiu theo ngha rng: ngha l tm kim, thu thp,
c, ghi chp ti liu.
Ti liu y bao gm sch, tp ch, bo chuyn ngnh, cc
website chuyn ngnh. Xin lu , nhng bi trong trang nht bo, khng
mang m s ISSN 0886 hoc tp ch quc t khng c m s tng ng s
khng c c gi tr khoa hc, m n ch gip ta thm thng tin m thi. V
d, du l mt bi rt hay trn bo Lao ng hay Si Gn Gii phng hay
bo Nhn Dn i na th n vn khng c php l khoa hc s dng lm
ti liu tham kho cho BCKH.
4.1. L DO THU THP V C TI LIU
Mt trong nhng nhim v hng u trc khi thc hin nghin cu l
thu thp ti liu v c qua cc bi c trc y hoc ca chnh mnh
vit c c nhng thng tin cn thit v lnh vc m bn quan tm.
Phi dnh thi gian cho vic c ti liu v i khi lm bn lo lng hoc nn
ch. Nhng bn s khng tht vng bi v qua bn s tm ra hng i.
c ti liu s gip bn:
1. Hnh thnh tng, chn lc, cn nhc ti mnh nh NC.
2. Hiu r v i vo mc tiu ca vn mun NC.
3. Ci thin c phng php lun ca bn.
4. M rng kin thc trong lnh vc quan tm.
79
4.1.1. Gip em n s thng sut v mc tiu ca ti nghin cu

Sau khi c ti liu i lc dn n suy ngh ngc li tng hay
phng php nghin cu ban u ca mnh. Bn khng th tm c ti liu
m khng c tng v ti mun nghin cu. Mt khc, n ng mt vai
tr quan trng trong vic hnh thnh ti nghin cu. Bi v c ti liu s
gip bn hiu ra vn tt hn v do s gip bn hnh thnh khi nim
nghin cu r rng v chnh xc. N cng gip bn hnh thnh tng,
chn lc, cn nhc ti, hiu c mi quan h gia ti bn mun
nghin cu v nhng hiu bit v lnh vc nghin cu.
4.1.2. Ci thin phng php lun nghin cu
Thng qua cc ti liu, bn tm c c cc phng php lun m c
th s dng c trong nghin cu ca mnh. c ti liu s gip bn thy
c rng: nu c ai s dng quy trnh v phng php tng t nh
d nh ca mnh bn s gip h thc hin tt, v tm hiu cc vn m h
cha gii quyt c. Nm bt c cc vn kh khn , bn s la
chn phng php lun tt hn. iu ny s lm tng lng t tin ca bn
trong vic hnh thnh phng php lun trong nghin cu.
4.1.3. M rng phm vi kin thc trong lnh vc nghin cu
Vic c ti liu gip bn c kin thc rng hn v ch bn ang
mun nghin cu. iu quan trng l cc nh nghin cu tm ra c
nhng g cho cng mt cu hi c t ra, h dng phng php no v
nhng g tn ti m kin thc lc cha gii thch c. Khi bn thc hin
nghin cu mc cao hn, cao hc hay nghin cu sinh, bn cn mt ngi
hng dn am hiu lnh vc sp nghin cu. Qu trnh c ti liu s gip bn
t c mong i ny. Mt l do quan trng na l c ti liu gip bn bit
cch thc hin cc nghin cu nhm lp y cc l hng kin thc trc y.
4.2. CC BC C TI LIU
Nu bn cha c tng no cho nghin cu, bn nn c tht nhiu
ti liu v t t thu nh phm vi n khi bn tm c tng cho mnh.
80
Sau bn ch tp trung c cc ti liu lin quan n tng . Tht

nguy him nu nh bn khng bit lc ra tng trong qu trnh c. Cn
phi ngh v ti v phng php lun bn sp lm, nu khng s dn n
mt s la chn t mi m. Hn na, bn nn suy ngh v khung khi nim
cho ti trc khi c ti liu.
c ti liu l mt qu trnh lin tc. Thng n bt u trc khi
tng c hnh thnh tip tc cho n khi bi bo co c hon thin.
Mc d bn cn c gn nh ht cc ti liu trc khi bt tay vo nghin
cu, nhng bn phi tip tc c cho n khi vit ra bi bo co, v bn phi
kt hp cc kt qu ca mnh vi cc nh nghin cu trc v tuyn b nu
nh kt qu ca mnh ng h hay bc b nhng nghin cu trc y. S
so snh ny l phn rt quan trng trong bo co ca bn.
Qu trnh c ti liu gm 4 bc:
1. Tm c cc ti liu lin quan n ti mun nghin cu.
2. c cc ti liu c chn lc.
3. Hnh thnh khung l thuyt.
4. Hnh thnh khung khi nim.
Cc bc u c cc yu cu khc nhau. Giai on hnh thnh khung
l thuyt v khung khi nim th kh hn nhiu.
4.3. TM C CC TI LIU XUT BN C LIN QUAN
vic c ti liu c hiu qu, bn phi c mt vi tng trong
u v mt s ch m bn mun thc hin. K n l lit k cc tn sch
lin quan. C ba ngun sch, ti liu m bn c th c:
1. Sch
Cch tt nht tm sch l tra danh mc tn sch trong th vin.
Mun vy bn phi bit s dung thnh tho keywords. Cc ti liu trong th
vic lun c sp xp theo nhng ch tp. Nu bn khng chc chn
chn ng, hy hi ngi trng coi th vin gip bn tm kim ch c
ni dung m bn ang cn. iu ny s gip bn tit kim c thi gian.
81
Cc cun sch nh Cc danh mc sch tham kho c th gip bn tm ra ni

t cc cun sch bn quan tm.
2. Tp ch
C mt s ngun gip bn tm cc tp ch d hn v tit kim c rt
nhiu thi gian, l:
1. Danh mc cc tp ch, nh: Danh mc Tp ch Mi trng ca B
KHCN, hay ca B Mi trng v Ti nguyn, tp ch Sinh hc ca TTKHTN
&CNQG, Tp ch Vn hc, ca Hi Nh vn. Tp ch KHCN ca TTKH &CN
QG, cc tp ch Y hc ca B Y t, Tp ch KHKTNN ca B NN v PTNT,...
Nhng tp ch chuyn ngnh c m s ISSN 0868... mi c gi tr php l Tp
ch chuyn ngnh. V d tp ch "Bo v Mi trng" ca Cc Mi trng
mang s ISSN 0868-3301 l c gi tr php l v khoa hc mi trng. Cc bi
ng trong s c tnh im khi bnh xt thnh tch khoa hc.
2. Ni dung tm tt ca cc bi bo, nh: Buletin, Nature, hay EPA,
WHO, World Energy. Danh mc cc li dn, nh: Danh mc Li dn trong
cc ngnh Khoa hc X hi, KH Mi trng, Sinh hc, Y hc...
3. Cc website chuyn
Mt phng php rt quan trng hin nay l c ti liu trn mng.
N rt nhanh v nhy, gip ta rt nhiu (mc 4.3.3).
Trong hu ht cc th vin, cc thng tin v sch, bo, tp ch, ni
dung tm tt cc bi vit v.v u c lu trn my tnh, v cc CDs
(danh mc cc tn c ghi trn giy khng cn s dng na). Trong mi
thng tin u c tn: ch sch, tn tc gi v tn sch. Nu l lu trn
my tnh th c phn la chn t kha nhp vo (tn tc gi; tn sch; tn
ch ; chuyn mn; hay bt k t kha no). Ty vo bn quen vi cch
tm kim no v ty vo h thng lu tr ca th vin.
Trong mt s ngnh c lu tr cc d liu in t c th gip bn tm
kim danh mc.
Bng 4.1 cho thy cc d liu in t c lu tr.
82
Bn s tm c cc ti liu ph hp nht, nu khng ging l nhng

ti liu hu ch cho ti nghin cu ca bn. ng nhin, tm kim cc
d liu trn my tnh ch gii hn trn cc tp ch v bi vit c lu
tr. Bn nn hi thm t thy hng dn ca bn hay cc chuyn gia c
thm nhng ti liu hay.
4.3.1. Thu thp v c sch
Mc d sch l phn ti liu tham kho chnh trong danh mc sch
tham kho, n cng c nhng mt thun li v khng thun li. Thun li
ln nht l ti liu c n bn th thng tin rt chnh xc v kt qu nghin
cu c thng nht vi cc nghin cu khc cho ra mt h thng
kin thc cht ch (Martin 1985:33). Mt bt li ln nht l n khng c
cp nht y , v n phi mt vi nm hon thnh v xut bn.
Cch tt nht tm kim sch l s dng danh mc sch trn my
tnh. S dng phn la chn trong Danh mc v T kha cho ch tm
nhng cun sch bn quan tm. i su vo ch bng cch chn t kha
thch hp. Xem k tng tn sch v chn nhng cun sch m bn cho l
thch hp. Nu cc tn sch ny l cn thit, hy in ra (nu c) hay vit li
trn giy. i khi mt tn sch khng quyt nh c thng tin cha bn
trong n. bit c iu ny, bn phi tm cun sch trong th vin
c lt qua ni dung bn trong, sau bn mi quyt nh chn
quyn no.
Khi chn c khong 10-15 cun sch, hy xem mc lc ni dung
ca chng. C th photo li khng mt thi gian. Sau , chn li nhng
cun sch tt nht. Nu c nhng cun sch c mt s tc gi kho th
hy a n vo danh sch cc sch phi c ca bn. Chn lc li ln cui
danh sch nhng cun sch cn phi tham kho.
c k cc cun sch chn (bn c th mn t th vin hoc cc
ngun khc). nh du nhng sch chn ln u; ri chn ln na, gi
li cun sch no trong danh sch chn m bn thy cn thit v loi b
nhng sch khng cn thit. Nu c nhng ni dung trong sch tham kho
83
m bn thy rt cn thit, hy ghi ch v vit tm tt li, v lp ring mt

danh sch cc tm tt. Hy cn thn gi nhng danh sch v cc ghi ch
tm tt ny. Bn c th gi chng bng cch ghi cc danh mc trn giy
hoc lu tr trn my tnh ca bn bng cc Chng trnh lu tr nh
Endnotes, Pro-Cite, Mydocument.
4.3.2. Thu thp v c Tp ch
Cng nh tm sch, bn cng thc hin cho vic tm kim tp ch. Tp
ch cung cp cho bn nhng thng tin cp nht nht, mc d cng c nhng
thng tin c nghin cu cch y 2, 3 nm. Bn nn chn nhiu loi tp
ch cng tt, d rng cc tp ch ny phi c thng tin v lnh vc bn quan
tm. Nhng lnh vc ln thng c ng trn nhiu tp ch. Cng ging
nh tm sch, bn phi lp mt danh sch tn cc tp ch. tm c thng
tinh, bn c th:
Tm cc a cng c cha thng tin v tp ch lin quan;
Xem danh mc cc li dn hay ni dung tm tt, c cc ni dung
tm tt ca cc bi bo;
Tm trn ngun d liu in t;
S dng mng internet (google.com)
Bt k cch no, tp ch u tin c chn l c nhiu thng tin lin
quan. Lp danh sch cc tp ch v bi bo cn c. Chn lc bng cch c
cc vn ni cm nht, xem danh sch cc bi vit trong tp ch. c v
ghi li tm tt cc bi bo no bn thy cn thit. Nu cn bn c th
photocopy hoc vit tm tt li s dng sau.
84
Bng 4.1: Mt s d liu in t ph bin v sc khe cng ng, cc

nghin cu v gio dc, x hi v kinh t
D liu
in t
M t
Tn n bn
ABI/INFORM
Thng tin tm tt v thng mi gm cc thng tin

lin quan n th gii kinh doanh thng mi. N bao
gm cc ni dung nh: k ton, ngn hng, cc d
liu cng b, kinh t, ti chnh, chm sc sc khe,
bo him, lut, qun l, nghin cu th trng, thng
tin c nhn, thng tin sn phm, iu hnh cng cng,
th trng a c, thng tin thu v thng tin lin lc.
Khng c
ERIC
Lu tr cc thng tin v gio dc ca Trung tm

Thng tin Gio dc ca B Gio dc M gm cc ch
chnh nh: c hi ngh nghip hay gio dc vic
lm, cc dch v t vn, qun l gio dc, gio dc
mu gio v cp I, tr em khuyt tt hay tr em c
nh, gio dc trung hc, cc ngun thng tin, ngn
ng v vn hc, cc thng tin thng bo, gio dc
nng thn, khoa hc, gio dc mi trng, ton hc,
gio dc khoa hc x hi, bi dng gio vin, gio
dc cp II, gio dc th v lng gi.
CIJE:
Danh
mc hin ti v
tp ch cio
dc.
HEALTHROM Cung cp nhng thng tin v mt s bi vit y

v sc khe, mi trng, HIV/AIDS v cc bnh
thng thng, chng trnh sc khe a phng,
thuc iu tr, dinh dng, cc vn v ru v
nghin ru.
Khng c
MEDLINE
Danh mc sch
y dc
Cung cp cc ti liu thng tin v cc khoa hc sinh,

l, dc hc. Bao gm thuc men, dc hc, y t, nha
khoa, bng b sc khe, sc khe cng cng, khoa
hc hnh vi, thm thn hc, iu tr bnh bng cng
vic, k thut bo ch thuc, t chc bnh vin, cc
ngnh khoa hc c bn nh c th hc v sinh l hc.
85
CINAHL
CINAHL-Cumulative Indices to Nursing and Allied

Health Literature): Danh mc Tp hp v Sc khe
Bng b v iu dng. Cung cp tt c cc tp ch
v y t, iu dng bng ting Anh t 13 ngnh sc
khe bng b khc nhau gm gio dc sc khe,
thng tin v thuc men, iu tr bnh bng cng vic,
vt l tr liu v k thut cha bnh bng tia t ngoi.
Cc danh mc
tp hp v y t,
iu dng v
sc khe bng
b.
4.3.3 Tm kim thng tin trn mng internet

Mt phng php rt quan trng hin nay l c cc summaries hay
abstracts trong cc ti liu tng hp. Mun vy bn phi thng tho cch
vit t kho (KeyWords), dng vi tnh g nhng t kho vo cc website
chuyn ngnh tm tm tt summaries hay abstracts; sau tm bi bo
ton vn (full papers). Mt khc chnh cc bn cng phi t vit summaries
hay abstracts, KeyWords cho bi ca mnh tm thm thng tin v trao i
qung b kt qu hay tng nghin cu ca mnh.
l cch hay nht m chnh ngi vit sch ny rt ra v khuyn
co cc bn nn lm.
Di y xin gii thiu mt s a ch website cho ngnh khoa hc v
mi trng:
Ting Vit
1. http://www.lamdong.gov.vn
2. http://www.hanoi.vnn.vn/chuyende
3. http://www.nea.gov.vn
4. http://www.doste.hochiminhcity.gov.vn
5. http://www.toxicology.org
6. http://www.ace.orst.edu
7. http://www.dose.net
86
8. http://www.vubhld.netnam.vn
9. http://www.ctu.edu.vn
10. http://www.vnexpress.net
11. http://www.undp.org.vn
12. http://www.vnn.vn
13. http://www.dulichsinhthai va mao hiem
14. http://www.ctu.edu.vn/colleges/agri/ssd/Baigiang/BGOnhicm/chun
g2.htm
15. http://www.vtaide.com/png/foodchains.htm+food+web&hl
16. http://www.google. Com.vn.(thng d s dng nht)
17. http://www. most.gov. vn
18. http:// www vista. gov. vn
19. http:// www.nea. gov. vn /tapchi
20. http:// www. nea. gov. vn/duan/ index. html
21. http:// www.fistenet. gov. vn
Ting Anh
ecotoxicology
16. http://www. toxnet.nlm.nih.gov/
17. http://www.ipmrc.com/expert/ecotox/index.shtm18. http://www.bioline.bdt.org.br/et
19. http://www.dose.net/
20. http://www.dailydose.net/
87
21. http://www.the-daily-dose.com/
22. http://www.agls.uidaho.edu/etoxweb/
23. http://www.bio.du.nl/doecotoxicology
24. http://www.epa.gov/ecotox
25. http://www.wwf.de
26. biology.soton.ac.uk/bs307/GKF1999/glossary.htm
27. epa.gov/aciddrain/site_students/index.html
Pollution
28. http://www.pollutiononline.com
29. http://www.pollution.com
30. http://www.pollutionprobe.org
31. http://www.pollutionengineering.com
32. http://www.foredexprodure.com
33. http://www.bvom.com
34. http://www.allrecordslabels.com
Contamination
35. http://www.link.sprinnger.de
36. http://www.mysite.freeserve.com
37. http://www.nlm.nih.gov
38. http://www.umt.edu/comm/w0102/sedimental.html
39. http://www.sediment.com
40. http://www.thesaurus-dictionary.com
88
Ecology
41. http://www.worldbank.org/poverty/mision/up.htm
42. http://www.ecology.com
43. http://www.ecologytelevision.net
44. http://www.sci-tech-env.ttvnol.com
45. http://www.dtvt.ttvnol.com
46. http://www.canthoxanh-org
47. http://www.ocu.mit.edu/index.html
48. http://www.geocities.com/deadiealking90
49. http://www.irishstatutebook
50. calahouston.org/r1.html/
51. http://www.festvalpopstar.net/poison-ivy-ii.html
52. http://www.sciecedied.com
53. http://www.ecology.com/about-ecology/about-ecology.htm
54. http://www.urbanecology.about.com/
55. http://www.evolunary-ecology.com
56. http://www.ecy.wa.gov/about.html
57. http://www.life.uiuc.edu/platbio/wimovac/acclimat.htm
58. http://www.wetwebmedia.com/acclimat.htm
59. http://www.anthills.com/ecology/ecology.htm
60. http://www.eoc.csiro.au
61. ecology.kee.hu/
89
62. http://www.umaine.edu/nrc/
63. http://www.mtbgroup.com/physicalcondition.htm
64. http://www.eg.umu.se
65. http://www.ipmrc.com/expert/ecotox/pcide-def.shtml
66. http://www.epa.gov/acidrain/site_students/index.html
67. http://www.gypymoth.ento.vt.edu
68. http://www.planetpal.com/foodchain.htm
69. http://www.kidport.com/Relib/Science/foodchain
70. http://www.canjungames.coms.com/foodchain
71. http://www.geog.ouc.bc.ca/physgeog/contents/4e.htm
72. http://www.pbm.com/-lindahl/foodchain.html
Environmental Biotechnology
73. http://www.usda.gov/
74. http://www.iastate.edu/
75. http://www.biotechnology/
Environmental Management
76. http://www.cssteap.org
77. http://www.igpa.ema.org.tw
78. http://www.igac.noaa.gov/proposals.php
79. http://www.aero.jussieu.fr/ sparc/
80. http://www.uea.ac.uk/env/solas/
81. http://www.atm.helsinki.fi/ILAEPS
90
82. http://www.al.noaa.gov/2004/
83. http://www.cloudlarc.naa.gov/intex-na/
84. http://www.-users.york.ac.uk/chem89/europan_ITOP_homepage
85. http://www.iges.ar.jp
86. http://www.fsc-deutschland.de
87. http://www.europa.eu.int/com/europeaid/propojects/asiaPro Eco/
88. http://www.seacsn.net
89. http://www.naturevardsverket.se/investing
90. http://www.miljomal.nu.
91. http://www.sustainablecity.se
92. http://www.sweden.gov.se
93. http://www.swedentech.com
94. http://www.swedentech.com
95. http://www.residua.com
96. http://www.resourcesnotwaste.org/publicnewsinfo/index.html
97. http://www.iges.net/
98. http://www.sntt.or.jp/ecobalance
99. http://www.kankyo.metro.tokyo.japan/
100. http://www.bjepb.gov.cn
101. http://www.sntt.or.jp/ecobalance
102. http://www.adq.state.ar.us
103. http://www.ieem.org.uk
91
104. http://www.efw.bpa.gov
105. http://www.eom.slu.se/
106. http://www.eg.umu.se
107. http://www.1.eng.sum.my/redac
108. http://www.wwec 2004.cn
109. http://www.institutes.iai.int
110. http://www.nic.gov.jo/inwrdam
111. http://www.ento.vt.edu
112. http://www.agls.uidaho.edu
113. http://www.siencedirrect.com
114. http://www.environmental-center.com
115. http://www.inganta.com
116. http://www.wwec2005.com
117. http://www.wwindea.org
4.4. XEM LI CC BI CHN
Sau khi chn lc cc cun sch v bi bo cn thit, bc tip theo
l c chng v ly ra cc ch , cc vn lin quan. Nu nh bn cha
hnh thnh khung l thuyt trong u th y l lc bn bt u. S dng cc
t giy khc nhau cho mi bi bo hay mi cun sch. Khi bn phc tho
s c khung l thuyt, hy a cc thng tin nht c t sch, bo vo
cc ni dung chnh (headings) trong khung, s dng mi trang giy cho mi
ni dung. Trong nhng ln c sau, bn vn tip tc nht thng tin v b sung
vo cc ni dung trong khung theo mt trnh t c sp xp. Nu bn cn
a thm ni dung (headings) vo khung l thuyt, bn cn c trong cc
sch, bo thng tin tham kho nh sau:
92
Ghi ch li nhng kin thc c hoc khng c lin quan n cc ni

dung trong khung l thuyt m bn cha xc nh c;
Ghi ch k bn cc phn l thuyt c lin quan, xem xt phn ni
dung v phng php lun c ph hp hay khng (hnh thc nghin
cu, kch c mu v cc c im ca n, xem xt quy trnh thc
hin v.v..) v cho li nhn xt;
Ch n cc kt qu c s dng chung cho cc tnh hung
khc;
Quan tm n cc quan im khc nhau ca nhiu nh nghin cu
v cho kin ca mnh v tnh hp l gia nhng khc nhau ny;
Xc nh cc vng m t ngi bit hoc cha bit n - nhng phn
kin thc cha y hoc cha c.
4.5. HNH THNH KHUNG(*) L THUYT
c ti liu cha phi l cng vic cui cng, nhng bn rt ngn
c thi gian thc hin. Thu thp c cc c im thng tin l rt quan
trng c c cc ch cho ti nghin cu. Khi bt u c ti liu,
bn s sm nhn ra rng cc vn m bn mun nghin cu bt ngun
t trong cc l thuyt, s c pht trin vi nhiu hnh thc khc nhau. Cc
thng tin ly t cc sch, bo rt cn c lu tr trong cc ch v cc l
thuyt. nh du v gch di nhng kin ng hay khng ng gia
cc tc gi v pht hin ra nhng phn cha c cu tr li hoc khng c
thng tin. Bn cng nhn thy rng c nhng ti liu vi nhng thng tin
trc tip hay gin tip n ti nghin cu. Dng cc thng tin ny lm c
s pht trin khung l thuyt ca bn. Tuy nhin, bn cn lu , i lc,
vic c ti liu d a bn i theo hng ngc li: sau khi c ti liu,
bn mi hnh thnh c khung l thuyt. Nhng sau khi bn pht trin
c khung l thuyt th li khng th c ti liu hiu qu c. V khi bn
c cng nhiu ti liu bn li mun thay i khung l thuyt. Tuy nhin,
(*)
T khung y tng t nh ch phm vi hay phm tr)
93
nu nh khng c khung l thuyt, bn s li cng chm su vo nhng ti

liu khng cn thit v ghi ch nhng vn khng lin quan.
Nu bn mun nghin cu v mi quan h gia mc sinh v mc t trong Sinh thi mi
trng (xem chng 12 , Sinh thi mi trng c bn, L Huy B, NXB HQG TP HCM,
2000), bn nn c cc ti liu:
Mc sinh - xu hng, l thuyt, mt s danh mc sch v li dn v chng, cc yu
t nh hng n mc sinh, cc phng php kim sot mc sinh, cc yu t tc
ng n vic ng trnh thai v.v..
Mc t - cc yu t nh hng n mc cht, cc danh mc sch v mc cht v s
nhy cm trong o lng nhng thay i v mc cht trong dn s, xu hng trong
mc cht v.v..; v (rt quan trng).
Mi quan h gia sinh v t - cc l thuyt c a ra gii thch cho mi
quan h ny, tht cht ca mi quan h ny.
Ngoi ra, bn phi pht trin khung l thuyt. u tin, nn quay v cc l thuyt ni v mi
tng quan gia sinh v t vi iu kin mi trng sng. Bn s pht hin ra rng mt s l
thuyt trc y c a ra nhm gii thch mi quan h ny. V d: n c gii thch l do
mi trng sng, mc sng, kinh t, tn gio, thuc men v tm l. Cc l thuyt a ra: l
thuyt v bo him, l thuyt v gi c, l thuyt v tin ch v l thuyt v ri ro.
Cc ti liu bn c nn c vit li di cc ni dung chnh sau y:
L thuyt v mc sinh;
L thuyt v mi trng v sn s;
L thuyt v s chuyn dch dn c ;
Cc xu hng trong mc sinh (ton cu, sau i su vo phm vi quc gia v a
phng);
Cc phng php phng trnh thai (s chp thun trnh thai v hiu qu ca n);
Cc yu t tc ng n mc cht;
Cc xu hng trong mc cht (v tht cht ca cc xu hng ny);
Danh mc v o lng mc cht (mc nhy cm ca n);
Cc mi lin h gia sinh v t thng qua iu kin mi trng t nhin, x hi (cc
l thuyt khc nhau nh: bo him, ni lo v khng cn sng st, s thay th,
gi c, tin ch, s c mi trng).
Hnh 4.1: Pht trin khung l thuyt - Mi lin h gia sinh v t

trong Sinh thi Mi trng
94
Ti liu c lin quan n ti nghin cu c th thu thp di hai

hnh thc:
1. Rng ri, tt c thng tin c lin quan;
2. Chi tit hn, chng hn nh: tp trung v a phng hay mt
Chng trnh c bit v mi trng v ngho i bnh tt hoc dn
s v mi trng
Khi vit v cc thng tin ny, bn nn bt u bng cc thng tin rt
tng qut, v dn dn i su vo chi tit.
Hy xem v d (hnh 4.1).
4.6. HNH THNH KHUNG KHI NIM
Khung khi nim c hnh thnh t khung l thuyt v lun tp trung
vo mt phn ca khung l thuyt. N bao gm cc l thuyt v cc vn
m bn xoay quanh, tuy nhin nhng chn la ban u m t t khung l
thuyt s tr thnh c s cho ti nghin cu. Chng hn nh: mt v d
c dn chng trong (hnh 4.1), khung l thuyt gm tt c cc l thuyt
c a ra gii thch mi lin h gia sinh, t v mi trng sng. Tuy
nhin, ngoi ra, bn c th tin hnh kim tra mt phng php, v d: Bn c
th xc nh mi trng nhn vn qua iu tra trc s c mi trng qua
mc: Ni lo s khng cn sng st. Hn na, khung khi nim pht trin t
khung l thuyt v lin quan n phm vi ti nghin cu su hn, ch tp
trung vo l thuyt v ni lo s khng cn sng st.
4.7. VIT RA CC BI C
By gi, tt c nhng g cn li phi lm l vit tm tt (abstract) cc bi
bn c. C ngi vit di dng lit k kiu mt dng: Ti liu c qua.
Tc gi mnh dn ngh bn khng nn theo cch vit ny m nn vit di
dng nhng ch ni cm ln t cc ti liu d c. Dng ghi ch phi tht
chnh xc, bng m t ni dung v nn theo mt trnh t cht ch. Nhng thng
tin tm c t ti liu nn c trnh by di dng cc ch , ghi chp cc
95
thng tin ng hay bc b cc lun im. kin ca bn phi c khi nim

r rng, lm r nhng l do ng v bc b, v dn ra cc kt qu, cc vn ,
cc phn cha y , cha c.
4.8. TIU KT
c ti liu l mt qu trnh rt cn thit v phi lm lin tc. N bt
u t trc khi ti nghin cu c hnh thnh v vn tip tc n khi
bo co c vit xong. C mt iu cn hiu thm trong khi c ti liu:
bn khng th c ti liu mt cch hiu qu, tr khi bn hnh thnh
xong tng v cng ti nghin cu. Tuy nhin, vic c ti liu
ng mt vai tr rt quan trng trong vic gip bn hnh thnh v hon thin
tng cho ti. c ti liu s lm r hn v tp trung su hn vo
ti, gip bn ci thin phng php lun, v m rng nn kin thc cho bn.
c ti liu lin quan n cc bc: tm kim ti liu lin quan, c
cc ti liu c chn, dng n pht trin khung l thuyt v khung khi
nim m s tr thnh ti nghin cu ca bn. Ngun ti liu chnh l sch
v tp ch.
Cu hi:
1. Mc ch ca thu thp v c ti liu?
2. Phn loi ti liu thu thp c nh th no?
3. C bao nhiu bc c ti liu? nu c th cc bc?
4. Ti liu c th thu thp c t u?
5. c ti liu nh th no cho c hiu qu tt nht?
6. Nhng ti liu no c th tin tng c? nhng ti liu no khng
th tin tng c?
7. Hnh thnh khung l thuyt lm g?
8. C bao nhiu phng php thu thp s liu? nu c th tng phng
php?
9. u nhc im ca cc phng php thu thp s liu?
10. Trong cc phng php thu thp s liu th phng php no c
s dng rng ri nht? ti sao?
Ti liu tham kho:
96

NXB Gio Dc
Hc(Cm nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u). Nh
Ch Minh. H Ch Minh.
97
Chng 5
HNH THNH TI NGHIN CU

Mc ch ca Chng ny l trnh by qu trnh hnh thnh ti
nghin cu.
Tuy nhin, ni dung chnh ca qu trnh ny ty thuc vo:
Kinh nghim v phng php lun ca bn;
Kin thc ca bn i vi lnh vc nghin cu;
S hiu bit ca bn v vn nghin cu;
Mc tiu nghin cu ca bn phi c xc nh.
Nu bn khng quen vi quy trnh nghin cu, hoc cha c tng

c bit no nghin cu, bn nn thc hin tng bc trong Chng ny.
Tuy nhin, i vi nhng ngi c kinh nghim nghin cu c th b
qua mt vi giai on. Qu trnh hnh thnh ti nghin cu c trnh
by di y, gi s rng, bn cha c nim v phng php lun cng
nh cha c tng c bit no cho ti nghin cu.
5.1. TI NGHIN CU
ti nghin cu c hnh thnh khi c nhu cu tr li cc cu
hi Ti sao? (Why?) v Gii quyt cc vn nh th no? (How do
we do?)
ti nghin cu c th do mt tc gi hay nhm tc gi m nhim.
Ngi m nhim ti c gi l Ch nhim ti. Ch nhim ch
l mt ngi, trong trng hp c bit mi c ng ch nhim l 2 ngi.
ti lun n hay lun vn tt nghip th ch nhim chnh l nghin cu
sinh hay hc vin cao hc, sinh vin .
97
C quan qun l ti l c quan chu trch nhim php l ra bi,

chi kinh ph, theo di v lp hi ng nghim thu hon tt nghin cu, bo
co v thanh l ti.
C quan thc hin ti l pha ch nhim ti, nhn trch nhim
qun l nh nc t cch ch nhim, chi kinh ph, bo co nghim thu ti
hi ng, thanh l, np sn phm cho c quan qun l ti...
Ni theo ngha rng, l bt k mt cu hi no bn mun tr li v bt
k mt gi thuyt hay mt iu khng nh no m bn mun th nghim
hay quan st u tr c th l ti nghin cu. Tuy nhin, cn phi nh
rng, khng phi tt c cu hi no cng c th tr thnh ti nghin cu
v c nhng cu hi s rt kh nghin cu. Theo Power et al (1985: 38),
Cc cu hi t ra c th rt d dng n vi chng ta, nhng qu trnh hnh
thnh chng theo mt cch y th khng phi l cng vic d dng. i
vi mt ngi mi, c v nh d dng nhng n i hi phi bit kin thc
v c lnh vc nghin cu v phng php lun nghin cu. Khi bn xem xt
cu hi k cng hn, bn s nhn thy rt kh khn a tng vo vn
c th nghin cu. u tin phi xc nh ti, i tng nghin cu, sau
xc nh phm vi nghin cu hnh thnh nhng cng vic m bn c
kh nng t c. Tuy nhin, iu ny cng khng n gin. (Yegidis v
Weinback 1991).
Mt vn c th tr thnh mt ti NCKH v nm trong danh sch
cc ti (T) c thc hin hay khng l iu rt ng quan tm. Hn na,
bn cn ginh nhiu thi gian ngh v n.
Hin nay Vit nam c nhiu dng ti tu theo quy m nghin cu:
Theo h thng B Gio dc v o to: t thp ln cao
T cp b mn
T cp khoa, hay phng
T cp trng i hc
T cp trng im i hc Quc gia, cp b
98
T cp Nh nc
T cp quc t, vng
Theo h thng B khoa hc v cng ngh hay cc b khc
T cp a phng
T cp tnh thnh ph
T cp b
T cp quc gia
T cp quc t, vng
Theo h thng Trung tm khoa hc cng ngh quc gia
T cp phng
T cp vin
T cp b, cp trung tm
T cp nh nc
T cp quc t, vng
5.2. IU QUAN TRNG TRONG HNH THNH TI NGHIN CU
Hnh thnh ti nghin cu l bc u tin cng l quan trng nht.
Cng ging nh l xc nh im n cui cng trc khi bt u cuc hnh
trnh. Khi khng xc nh c im n cui cng, s khng th xc nh
c hay ni ng hn l hon ton khng th tm ra l trnh ngn nht.
Nu khng c mt ti r rng, th khng th c mt k hoch hp l v r
rng. ti nghin cu nh l nn mng xy ln mt ta nh cao tng.
Kiu dng v thit k ca ta nh ty thuc vo nn mng . Nu nn
mng c thit k chc chn, bn c th hy vng c c ta nh. ti
cng c xem nh nn mng ca qu trnh nghin cu: nu nh tng
tt, bn c th hy vng mt kt qu tt. Theo Kerlinger, mt ngi nu
99
mun gii quyt mt vn , ngi phi bit c vn l g. C th

ni rng, phn ln vn nm trong iu m mnh mun thc hin. (1986).
Bn phi c tng r rng vi iu m bn mun bit ch khng
phi l iu m bn ngh l phi tm.
Mt ti c th nhiu cp , t n gin n phc tp. hnh
thnh c ti, bn thc hin cc bc sau: cch thit lp ti; cch
chn mu (c th tuyn chn ngi thc hin); cng c nghin cu c th
c sn hay pht trin mi v kiu phn tch. Thit lp ti ging nh l
hnh thnh u vo ca mt nghin cu, v u ra l cht lng ni
dung ca bi bo co v tnh hp l ca mi lin h v cc nguyn nhn
c thit lp l hon ton ph thuc vo tn ti. Thm mt cu ni v
my tnh garbage in, garbage out (nu bn a vo cc d liu sai, th
kt qu c c cng sai) cng xy ra i vi mt ti nghin cu.
Lc u bn c th rt bi ri nhng iu ny l bnh thng v l du
hiu ca mt qu trnh. Nh rng: bi ri l bnh thng nhng bc u
tin phi r rng. Phi dnh thi gian cho vic hnh thnh ti. ti cng
r rng, s cng r rng i n kt lun. Phi nh rng, y l bc quan
trng nht.
5.3. CC NGUN TI
y l phn rt quan trng nu bn cha chn c ti v khng
bit bt u t u. Nu bn chn ti th hy lm bc k tip.
Cc nghin cu trong lnh vc mi trng nhn vn u xoay quanh
cc vn :
Con ngi v Mi trng;
Cc vn nan gii ca mi trng hay ca sinh hc hoc nng
nghip...;
Cc Chng trnh di hn (v d, 510 nm), theo ch (v d,
Mi trng bn vng) v thi gian (s thng, thng 324 thng);
100
Hin tng, s c mi trng.

Cc vn trn c th khc nhau trong cc nghin cu, nhng nhn
chung, cc nghin cu da trn t nht l 2 trong 4 vn trn. Bn c th
chn mt nhm ngi (nhm hay cng ng), cng c th nghin cu thm
cc vn lin quan xc nh thi i vi cc mt khc nhau trong
cuc sng ca h, hay tm hiu cc mc him ho, s c, hin tng. Bn
c th ch tp trung vo nghin cu mt vn , mt mi lin quan hay mt
hin tng. Chng hn nh: mi quan h gia nn tht nghip v cc ti
phm trn ng ph, cht thi kim loi nng hay ht thuc v chng
ung th; quan h gia sinh v t trong iu kin mi trng sng khc
nhau Chng c tm hiu da vo cc thng tin thu thp c t cc
c nhn, gia cc nhm ngi, cng ng hay t chc. Nghin cu chnh
y l nghin cu tm ti, khm ph hoc tm ra mt mi lin h hay
mt nguyn nhn. Cng vy, bn c th nghin cu cc mt khc nhau
ca mt Chng trnh: mc hiu qu, cu trc, s cn thit ca n, mc
hi lng ca cng ng trong thc thi lut bo v mi trng ni cng
cng v.v t c kt qu, bn phi ly thng tin t nhiu ngi.
Nhng ngi cung cp thng tin s cung cp cho bn s lng ngi
nghin cu trong khi 3 vn cn li cung cp cho bn phm vi nghin
cu. S lng ngi nghin cu cc c nhn, nhm ngi hay l cng
ng ngi l nhng ngi cung cp thng tin cho nghin cu. Phm
vi nghin cu ca bn l vn , chng trnh hay hin tng v
nhng thng tin thu thp c. Khi quan st k hn bt k lnh vc hay
mt mi trng cng vic no cng cho thy hu ht cc nghin cu u
xoay quanh cc vn trn. Cc ngun ti nghin cu cho cc vn
trn c trnh by trong bng 5.1.
101
Bng 5.1: Cc ngun ti nghin cu

Cc kha cnh
nghin cu
V vn
Nghin cu v
Nghin cu
Mi trng
Mi trng
sng ca
ngi
Cc iu kin mi trng nh hng ln c

nhn, nhm ngi, t chc, cng ng.
Phm vi nghin
cu
Vn
Cc s kin, tnh hung, mi lin quan, cc

thuc tnh, s gn kt ca mi trngdn s,
cc m hnh v.v..
Chng trnh
Ni dung, cu trc, kt qu c c, cc thuc

tnh, mc nh hng, nhu cu mi trng ca
ngi dn th, nng thn, cc dch v v sinh
mi trng v.v. . V d Chng trnh nc sch
nng thn, Chng trnh xanh, sch th.
Hin tng
Mi quan h gia nguyn nhn v hu qu,

nghin cu v bn thn hin tng v.v..
Cc kha cnh ca Chng trnh c th c nghin cu bt k lnh

vc no. Chng hn nh, bn mun tnh mc hiu qu ca mt Chng
trnh mi trng v sc khe, gio dc, cng tc x hi, qun l cng
nghip, gio dc mi trng cng ng, x l nc cp v cp nc, thu
gom rc v x l rc... bn c th xem cc thi ca ngi hng th i
vi cc kha cnh ca Chng trnh trong cc lnh vc lit k bng trn.
Xem xt cc vn trn tm ra bt c iu g bn quan tm. V d
bn l sinh vin mi trng, c rt nhiu vn ln m tng vn nh bn
trong u c th em ra nghin cu. Cc vn nh: mi trng v dch
bnh, phc hi rng, Chng trnh phng chng nhim nc sng Si
gn, mc hiu qu ca qun l thu gom rc thi dn lp, nng cao trnh
dn tr mi trng, mi trng nhn vn, nguyn nhn ung th t
nhim v cht c trong mi trng u c th l ti nghin cu cho
bn. Trong ngnh gio dc cng c cc vn c th nghin cu nh: s hi
lng ca sinh vin i vi thy gio, tnh cch ca mt thy gio dy tt,
102
nh hng ca gia nh ln mc thnh t trong hc tp ca sinh vin v

nhu cu hng dn ca hc vin cao hc, mi trng lp hc, thc v sinh
mi trng ca sinh vin, a gio dc mi trng vo cc trng cp
PTTH, PTCS hay H Bt k mt lnh vc chuyn mn no cng c
nhiu vn nh hn tr thnh nhng ti nghin cu. Mi lnh vc
gn nh c lin quan vi nhau mc d c th nghin cu mt vn hay
mt Chng trnh c th khc nhau trong mi ngnh.
5.4. NHNG VN CN QUAN TM KHI LA CHN TI
Mun thnh cng trong NC, bn phi quan tm mt s vn nh:
nim say m, cht lng ca ti, cc khi nim, kh nng chuyn mn,
tnh k tha, kh nng thu thp d liu v cc vn lin quan trong khi la
chn ti... iu ny gip bn chc chn rng ti bn chn c th thc
hin c.
Nim say m chn ti m bn thch: y l iu quan trng
nht. Mt ti thnh cng lun lun phi tn thi gian, thc hin kh khn
v c th gp nhng tr ngi. Nu bn chn mt ti m bn khng thch
th, n s rt kh khn cho bn tip tc thc hin v hon thnh n ng
thi hn.
Kh thi cn c kin thc y v qu trnh nghin cu c th
nm bt cng vic trong nghin cu, thu nh phm vi ti li n mc c
th v c th thc hin c. Mt ti cn thit phi thc hin c trong
khong thi gian v cc ngun h tr nh ngh.
Cc khi nim nu bn s dng khi nim trong nghin cu, phi
m bo bit r v cc ch s v mc ca n. Chng hn nh bn mun
tm hiu mc hiu qu ca Chng trnh ci thin mi trng knh rch
Th Ngh, bn phi bit r ci g c th xc nh c (hin trng, gii php
thu gom v x l nc bn, bn bn, thot nc thi ra u, mc hiu qu
v xc nh nh th no. Tuyt i khng c dng cc khi nim, trong
nghin cu ca bn, m bn khng hiu chng; v d, bng cch no x l
m c nhim thnh nc mc B. iu ny khng c ngha l bn
103
khng th hnh thnh mt quy trnh xc nh mc hiu qu trong nghin cu

ca bn. Ngha l bn phi gii thch hp l v r rng v quy trnh ca bn
trong phn ny.
Mc chuyn mn phi m bo rng bn c chuyn mn
nghin cu. Theo di mt s kin m bn tm hiu trong sut qu trnh
nghin cu v c th c s gip ca thy hng dn v nhng ngi
khc, nhng phi nh rng, bn s phi lm hu ht cc cng vic .
Tnh k tha phi chc chn rng nghin cu ca bn b sung cho
nhng kin thc hin c, phi kt ni c cc khong cch trong kin thc
hay hu ch cho vic xy dng chnh sch. iu ny s khuyn khch nghin
cu ca bn.
Tnh mi (xem chng 1)
p ng yu cu pht trin t nc, ho bnh v pht trin
nhn loi
p ng yu cu cp bch thc t sn xut, i sng. Cc ti
thc nghim phi gii quyt cc vn ca sn xut, i sng mi c
chp nhn
Ti liu c th thu thp c nu ti liu bn thu thp c l ti
liu th cp (cc bo co ca cc ban, ngnh, cc ghi nhn ca khch
hng, cc cuc iu tra hay cc bo co c pht hnh v.v...), th trc
khi vit bo co bn phi m bo rng, ngun ti liu ny l c th dng
c v p ng c yu cu ca bn.
Cc vn c lin quan l nhng vn quan tm khc trong khi
hnh thnh ti. Trong mt kha hng dn ti, s ngi nghin cu c
th: b tc ng ngc li bi mt s cu hi (trc tip hay gin tip); rt lui
v gp tr ngi; mong i c chia s thng tin v kinh nghim; hay mong
i c mt ti n gin. Cc vn lin quan ny c th tc ng ln
nhng ngi nghin cu nh th no v cc vn ny c th c ci
thin th nn c xem xt nh th no giai on hnh thnh ti ny.
104
Nu l sinh vin, bn phi xem c thy hng dn khng.

5.5. CC BC HNH THNH TI
Mc d bc hnh thnh ti l rt quan trng, nhng c rt t sch
hng dn v iu ny. y l nhim v rt quan trng cn li i vi ging
vin ph trch mn phng php lun cng nh i vi sinh vin. Tuy
nhin, c th ngh mt s cch hnh thnh ti nghin cu rt hu ch
cho nhng ngi bt u thc hin nghin cu.
Qu trnh hnh thnh ti gm mt s bc. thc hin cc bc
ny, cn c kin thc rng v lnh vc m ti nghin cu c hnh
thnh. Cc ti liu lin quan s gip bn m rng kin thc. S thiu ht
nhng kin thc ny c th lm ti ca bn b ri ra tng mng.
T yu cu thc t, t tnh kh thi, t s am m, bn hy chn:
Hng ti (Subject) Chuyn (Topic) ti (Thema)
Nu bn cha c ti c th, u tin bn phi khoanh vng mt
phm v rng m bn quan tm. Sau , hy suy ngh v chia nh thnh nhiu
mng, vit ln giy tt c nhng tng ny ra trong u bn. Trao i cc
tng ny vi ng nghip ca bn. Vit li thnh mt danh sch cc tng
v b sung bng c ti liu v cc ng gp ca nhng ngi chuyn mn.
Sau loi b dn cn li nhng tng bn quan tm nht. C th bn
gp kh khn trong vic chn la, nhng hy c chn la mt ti m c
kh nng thc hin c. C hai yu t quan trng phi ghi nh l:
Nhng quan tm ca bn trong lnh vc mun nghin cu; v
ti c th thc hin c trong kh nng ca bn.
Cc bc tip theo, da trn nguyn tc gii hn ti, c th gip
bn pht trin mt ti. Nu bn gii hn c phm vi ti ri, bn
khng cn phi thc hin bc 1 v 2. Cc bc trong qu trnh hnh thnh
ti gm:
1. Khoanh vng mt phm vi rng lnh vc m bn quan tm.
105
2. Chia nh vng c khoanh thnh nhiu mng ni dung nh (hy

t chia hoc trao i vi ng nghip, nhng ngi chuyn mn).
3. Chn mt hay nhiu ni dung nh c chia m bn mun
nghin cu. Thc hin qu trnh gt ta ni dung.
4. t cc cu hi nghin cu m bn mun tm cu tr li qua
nghin cu.
5. Hnh thnh cc mc tiu chnh v ph cho ti (xem phn sau:
Hnh thnh mc tiu).
6. Lng gi cc mc tiu xc nh mc thnh cng ca chng
da trn ngun thi gian, nhn lc v ti chnh v chuyn mn k thut c
c.
7. Kim tra ln na mc quan tm ti ca bn v kh nng thc
hin ti. Hy t hi mnh: Ti c thc s hng th vi ti ny v ti
c thc s kh nng, iu kin thc hin? V hy suy ngh k trc
khi tr li cc cu hi ny. Nu bn tr li l 'khng', hy lng gi li cc
mc tiu.
5.6. HNH THNH CC MC TIU
Mc tiu chnh l cc kt qu m bn mun t ti ca ti nghin
cu. Do cn phi trnh by r rng v chnh xc.
Cc mc tiu nn c trnh by di hai tiu :
Cc mc tiu chnh;
Cc mc tiu ph.
Mc tiu chnh l phn quan trng nht trong nghin cu. N cng l
mi dy lin quan chnh m bn mun khm ph hay mun to nn. Cc mc
tiu ph l cc kha cnh c bit khc trong ti m t quan trng hn.
Mc tiu ph nn c lit k theo th t v cng phi c trnh by
r rng v khng c m h. Mi mt mc tiu ch bao hm mt hay vi
106
kha cnh nghin cu. S dng cc ng t hay cc t ch hnh ng khi vit

v mc tiu. Cc mc tiu nn c vit bt u bng cc t nh: xc
nh, tm ra, ngn nga ( nhim), o lng, khm ph.
Cch xc nh cc mc tiu chnh, mc tiu ph l phi phn cp cc
ni dung ca ti nh th no (v d: m t, so snh hay thc nghim).
Ngoi ra, ngi ta cng c cp phm tr khc:
Mc tiu trc mt
Mc tiu lu di
Mt khc, vic dng t cho cc mc tiu s xc nh m hnh nghin
cu m bn mun t n. Hy cn thn trong cch dng t trong phn ny.
Trong vn phong nghin cu cn phi vit r rng, c bit cc mc
tiu ti cng phi c vit vi t ng r rng hn, thng tin y v
chnh xc hn. Trong ti nghin cu s khng c ch cho s m h,
khng y hoc khng chnh xc.
R rng
Chnh
xc
Xc nh cc bin
nguyn nhn chnh
so snh
Xc nh cc
mi quan h
Cc nghin cu m t
Cc nghin cu so snh (thc nghim v khng thc nghim)
Cc nghin cu kim tra cc gi thuyt
Hnh 5.1: Trnh by cc c im trong hnh thnh

cc mc tiu nghin cu
Nu nghin cu ca bn thin v m t, mc tiu chnh phi c m

t r rng, k c khi cp n cch sp t v t chc ca n tr khi n
c gi kn (chng hn nh: m t cc Chng trnh x l nhim c
cung cp bi [tn ca t chc] [tn a im] hay nh gi lan
truyn nhim sng Vm C ng, on chy qua th trn Bn Lc, nm
20052006 Xc nh t khng gian, thi gian v a im ca ti l rt
107
quan trng v c th khng tn ti nhng dch v do ngi khc cung cp

trong cng mt khu vc.
Nu ti ca bn l ti so snh, trong phn mc tiu chnh nn
a vo cc bin c so snh (v d: nh gi tc ng mi trng ca
hin tng di dn t do ln ti nguyn rng ng Nam B hay so sch hiu
qu ca cc phng php x l nc thi n kinh t vng th min Nam.
Nu nh ti ca bn ch l kim tra mt gi thuyt, th trong
phn mc tiu chnh phi ch cho thy mi quan h s kim tra (v d:
xc nh tnh trng tht nghip thanh nin c lm gia tng ti phm trn
ng ph, hay mun cho thy vic cung cp cc dch v v sinh mi
trng cho ngi dn vng Qun 4 Thnh ph H Ch Minh s nh hng
nh th no n sc khe b m v tr em trong qun).
5.7. CC PHNG PHP HNH THNH KHI NIM
Nh cp trn, trong mi ti nghin cu u c hai yu t
chnh: phm vi nghin cu v i tng cung cp thng tin (xem phn cc
ngun ti phn u ca Chng ny). Mc ch chnh trong ti
nghin cu l phi c xc nh r rng v chnh xc. Mt ti nghin
cu, cn thit phi xc nh v thit lp c thng s th nghim, thc o,
cc ch s v cc tiu chun o lng mc chnh xc v r rng ny.
Thm vo , i khi n cng cn phi xc nh r rng i tng nghin
cu c c cc thng tin nh yu cu. Cc nghin cu sau y s gip
gii thch c iu ny. Mc ch chnh c th l:
tm nh hng c t ln s hnh thnh v pht trin bnh ung
th th cng nghip Vit Nam;
xc nh tc ng ca di dn t do ln ti nguyn rng v a
dng sinh hc Ty Nguyn;
o lng c hiu qu ca phng php s dng cc loi bo
x l nhim nc thi cng nghip xi m.
108
Cc mc ch ca ti c trnh by trn cho thy r mc tiu

t n ca nghin cu, n c s dng nhng cm t chnh xc v cc
bin chnh v cc i tng s c nghin cu trong ti. Bn khng th
hiu bnh ung th hnh thnh nu bn khng xc nh c nguyn nhn
c t trong thc phm trong mi trng nc nh th no; bn khng th
tm ra nh hng ca di dn ln Ti nguyn sinh vt v a dng sinh hc
Ty Nguyn nu bn khng tm hiu c cch thc, hin trng, v li sng
ngi di dn t do. Bn cng khng th o c mc hiu qu ca
phng php s dng cc loi bo nh th no trong x l nc thi hu c
hay nc thi c cha kim loi nng, nu khng tm hiu k v c tnh v
mc thch nghi ca cc loi bo ny. Mt khc, cng cn phi xc nh r
nhng cp v nc thi, di dn hay ung th y l g. Bn s
quan tm n hin tng ung th no loi c t g thng gy ra ung th,
trong khu th no? Nhng thc vt no, loi rng no, ng vt no b
tiu dit, t l rng gim st ra sao, i tng di dn no bn quan tm,
vng no di dn n, t min Bc hay min Trung, ngi tui gy ra
nn ph rng, 60, 40, 20 hay 5 tui? Hn na, bn ang quan tm n cc
i tng di dn t nhiu tnh trong Ty Nguyn hay c vng ?
Cu hi:
1. iu quan trng nht trong hnh thnh ti nghin cu l g?
2. Nhng vn cn quan tm khi la chn ti l g?
3. Cc bc hnh thnh mt ti nghin cu khoa hc?
4. Vit Nam hin nay c nhng dng ti nghin cu no?
5. ngha ca vic hnh thnh ti nghin cu?
6. Nhng mc tiu ca ti c th c trnh by nh th no?
7. Mt ti nghin cu cn c bao nhiu yu t chnh? L nhng yu
t no?
8. Yu t quan trng nht khi thc hin ti nghin cu khoa hc l
gi?
9. ti nghin cu khoa hc l g?
10. Phn bit cc dng ti nghin cu khoa hc?
Ti liu tham kho:
109

NXB Gio Dc.
Hc (Cm nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u). Nh
Ch Minh. H Ch Minh.
110
Chng 6
BIN S
6.1. NH NGHA MT BIN S
Khng bit chng ta c tha nhn iu ny hay khng? Trong cuc
sng chng ta thng a ra nhng nhn xt i loi nh: "thnh ph
nhim qu", "ti nay ti thy khng kh chng trong lnh cht no", "ti
khng thch mi trng y" i cch ra "ti ngh cch x l nhim nh
vy tht tuyt vi". Tt c nhng thn t cm hng mang tnh phn on
ny u c da trn chnh s thch, hay s nh gi ch quan ca bn
thn chng ta. Bi v, tt c nhng iu ny gii thch cm xc hay s thch.
Da trn c s , nhng s thch hay nhng cm xc to ra thay i mt
cch r rt t ngi ny sang ngi khc.
Khng c mt tiu chun so snh, nh gi chung mt loi cm
quan, c th nh gi l "tuyt vi" i vi ngi ny nhng li "d, t" i
vi ngi khc v mt iu g c th l tt vi ngi ny nhng li ng
ngn i vi ngi khc. Khi ngi ta din t nhng cm xc hay s thch
ny, h thng da vo mt nhn xt no ca chnh h. Nu bn chu tn
mt cht thi gian t ra cu hi cho nhng vn ny bn s khm ph
ra rng nhng phn on ca h c da vo nhng ch nh rt ra hay
din t nhng quan im .
Chng ta hy ly mt vn tng t:
"Cnh quan thin nhin ny tht n tng".
"Bi tm 30/4 khng n tng cht no".
"Chng ta ang c mt mi trng tt cho thnh ph".
" nhim knh rch Nhiu Lc Th Ngh trm trng qu".
"Khng c ch bo him c hi g c".
"Khng c trch nhim g trong qun l mi trng trng ny".
110
Nhn nh nh gi theo s thch hay gy ch quan, cn c nhng c

s khoa hc hay php l mi c tin cy. V d nh nu bn mun tm
thy mt nhn xt chp nhn, th bn cn cn thn vi nhng phn on i
loi nh th. iu ny bo m s dng ca mt c cu nh gi v trong
tin trnh ca vic nh gi kin thc v nhng bin i ng mt vai tr
quan trng.
Mt i lng, c th thuc v KHTN hay KHXH (k c loi hnh nh
hay nhn thc) m chng c kh nng nh gi, cha ng kh nng m
nhn nhng gi tr khc nhau gi l nhng bin i. Ni cch khc, mt
khi nim c gi l bin s (variable), theo Kerlinger, mt bin s l mt
c tnh m trch nhng gi tr khc nhau. Trong mt i lng c a
ra nghin cu. Mt bin s l mt biu tng m nhng con s hoc nhng
gi tr c nhng bin s theo khng gian v thi gian hay theo tc ng mi
trng t ngoi vo" (1986). Back & Champion (1997) nh ngha mt bin
s nh l "n v phn tch hp l c th cho l ng bt k mt trong
nhng nhm gi tr ch nh" (1976).
Tuy nhin, c mt s ngi tin rng, cc phng php khoa hc
khng c kh nng nh gi tnh cm, s thch, gi tr, quan nim. Theo
quan nim ca tc gi, hu ht nhng khi nim ny c th c nh gi
mc d c nhng tnh hung m tnh cm hay s phn on khng c kh
nng nh gi trc tip. Nhng tnh cm v nhng phn on ny c da
trn s quan st trong cuc sng thc, mc d phm vi v nhng thi
phn nh s phn on c th thay i t ngi ny n ngi khc.
Tht ra c rt nhiu tc gi tin rng phng php khoa hc khng
thch hp cho nhng phn on nh th khi c lng hay nh gi "iu
ny th p", "ci ny th tt" hay "phi lm ci ny", tt c cc phn on
i loi nh th ny khng din t ci g ht nhng n biu l tnh cm,
hng v hay s thch c nhn, nhng phn on nh th khng th ni l
ng hay sai c (ngoi tr vic miu t v tnh cm c nhn ca mt
ngi no ).
111
Hu nh tt c nhng cu ni ca con ngi u tr nn v ngha nu

nh chng ta a ra mt ci nhn m tt c cc phn on thuc v tinh thn
hay thm m u khng cn bit ng hay sai na. Tuy vy, mt vi bin s
m phi dng hon ton bng cm tnh. V d: Xc nh hng v ca ch
xanh, ca go thm, hay cht lng bi Nm Roi.
6.2. S KHC NHAU GIA NIM V BIN S
nim v Bin s l nhng khi nim, nn ngha ca nhng t ny
thay i mt cch r rt khi chng c cc c nhn khc nhau s dng. Do
, kh nng nh gi d nhin l vi nhiu mc chnh xc khc nhau.
Kh nng nh gi l im khc nhau c bn gia nim v Bin i.
nim c th dng nh gi theo quan nim trong khi Bin s c th
dng nh gi bi nhng n v nh gi s khi hay c chn lc,
ch quan hay khch quan. nim l nhng tng m h ch quan vic
nhn thc chng c th khc gia ngi ny v ngi khc. Cn nh gi
thng qua bin s c th to ra nhng vn so snh.
Theo Young (1998), mi ngi cng tc phi c cng s am hiu v
nim nu d liu cng tc c phn loi mt cch tng ng nhau hay
nhng ti liu pht hin phi c tng hp, kim tra hay th hin li. S
phn loi v so snh i hi phi thng nht v chnh xc
Do , tht quan trng nim v Bin s trong mt cp phm tr
c ng dng trong nghin cu qun tr mi trng hay sinh thi mi
trng nhn vn.
Bng 6.1: Cho thy s khc nhau gia mt nim v mt Bin s.
nim (hm s)*
112
Bin s (bin i)
Hiu qu
Gii tnh (nam/n)
S tha mn
Thi
S tc ng
Tui (nm, thng)
S xut sc
Thu nhp
Thnh tu cao
Cn nng
T trng
Chiu cao
Giu c
Tn gio
Bo lc gia nh
Phm vi v mu ru tiu th
nh hng ch quan
Khng c s thng nht v vic am
hiu gia nhng ngi khc nhau.
C th c nh gi mc d chnh xc thay
i t t l ny n t l khc v t Bin s ny
n Bin s khc (v d thi ch quan, thu
nhp khch quan).
* nim, trong mt s trng hp c xem nh mt hm ca cc

bin s
6.3. NIM, NHN DNG V BIN S
Trong nghin cu qun tr mi trng ni ring v mi trng sinh
thi nhn vn ni chung, nu bn s dng phng php nim (m trong
nghin cu KHTN gi l hm s) cho bi nghin cu ca bn, th bn cn
phi bit vn tr hc ca n l lm th no n c nh gi. Trong
hu ht cc trng hp, vn hnh mt nim trc tin bn cn phi
xuyn sut tin trnh nhn dng (indicartors) nh mt phn ca t bin i
nim m sau , n li c th c chuyn i thnh Bin i. Vic
chn la nhn dng cho nim c th thay i ty theo ngi nghin cu
nhng nhng nhn dng c chn phi logic vi nim. Mt s nim
chng hn nh "giu, ngho" c th d dng chuyn i thnh nhng nhn
dng v sau l Bin i "Khng n, Khng thu nhp". V d, quyt
nh mt cch khch quan mt ngi c "giu c" hay khng, th u tin
cn phi quyt nh nhng nhn dng (hay ch th cho) lin quan n "s
giu c", gi s chng ta gii quyt vn thu nhp v nhng nh gi nh
nhn dng. "Thu nhp" cng l mt bin s, t c th nh gi bng
la, do bn khng phi cn chuyn ci ny thnh mt bin s na. Mc
d nhng ngi nh gi s hu bi mt c nhn l nhng nhn dng ca s
giu c ca ng y, b y, h vn thuc v loi nim (hm s). Bn cn
113
phi nhn rng hn v nhng nhn dng ca ti sn. V d, nh ca, tu b,

xe c, nhng s u t l nhng nhn dng ca ti sn. Chuyn i gi tr
ca chng sang tnh bng la s cho ra mt tng gi tr ca ti sn s hu
ca mt c nhn. K n nh mt mc da trn c s nhng thng tin
sn c v thu nhp v mc trung bnh ca ti sn s hu bi cc thnh vin
trong cng ng, y cng l c s phn loi. Sau phn tch nhng
thng tin v thu nhp v tng gi tr ca ti sn quyt nh v vic phn
loi ngi c giu c hay khng. Vn tr hc ca nim khc chng hn
nh "tnh hiu qu" hay "s tc ng" ln mi trng ca mt Chng trnh
c th ci thin kh khn hn. Hnh 6.2 ch ra mt s v d gip bn hiu
c quy trnh chuyn i nhng nim thnh bin i.
6.4. PHN LOI BIN S
Bin s c th c phn loi theo nhiu cch. Nhng phn loi bin
s ch yu theo 3 cch khc nhau
Mi quan h nguyn nhn kt qu;
i tng nghin cu;
n v nh gi.
6.4.1. T quan im ca mi quan h nguyn nhn kt qu
Trong hu ht cc bi nghin cu chng minh mi quan h nguyn
nhn kt qu hay kt hp 4 nhm bin s c th lm vic (xem hnh 6.3):
Thay i nhng bin s m n chu trch nhim to ra s thay i
trong mt hin tng.
Nhng bin s n t bn ngoi gy nh hng n s bin i bin
s bn trong.
Nhng bin s gy nh hng n cu ni gia bin s nguyn nhn
v kt qu.
114
Kt ni nhng bin s m trong nhng tnh hung no cn thit

hon thnh mi quan h gia bin s nguyn nhn v bin s kt
qu.
Nguyn nhn
Bin s thay i (i)
Kt qu
Bin s kt qu (ii)
Bin s quan h n kt qu (iii)

Hnh 6.2: Cc loi bin s trong mi quan h nguyn nhn
Trong cc thut ng chuyn mn, vic bin i cc Bin s nguyn

nhn c gi l nhng Bin s c lp (IV), nhng Bin s kt qu c
gi l Bin s ph thuc (DV), nhng Bin s khng c nh gi nh
hng n mi quan h nguyn nhn v kt qu c gi l nhng Bin s
xen vo (EV). T :
IV: nguyn nhn c cho l chu trch nhim v vic to ra s bin
i trong mt hin tng hay mt hon cnh.
DV: hu qu ca s bin i c mang li bi s bin i trong
mt IV
EV: mt s yu t khc hot ng trong nhng tnh hung trong cuc
sng thc c th nh hng n nhng s bin i c cho l EV.
Nhng yu t ny, khng c nh gi trong bi nghin cu, c th
tng ln hoc hay gim xung ph thuc vo tm c hay bn vng ca
mi quan h gia IV v DV.
EV: i khi cn c gi l bin s confounding (CV) (Ginnell 1988:
203), n lin kt IV v DV. Trong mt tnh hung no mi quan h gia
mt IV v DV khng th thit lp c m khng c s can thip ca Bin
115
s khc. Bin s nguyn nhn c cho l hu qu ch trong trng hp c

mt IV trong .
gii thch nhng vic ny chng ta hy ly mt vi v d. Gi s,
trong c hc mi trng, bn mun nghin cu mi quan h gia vic ht
thuc v cn bnh ung th. Bn cho rng ht thuc l nguyn nhn ca cn
bnh ung th. Nghin cu ch ra rng, c nhiu yu t nh hng n mi
quan h ny chng hn nh s lng thuc l tiu th hng ngy, thi gian
ht thuc, tui ca ngi ht thuc, thi king c v mt s phng php
tp luyn ca tng c nhn. Tt c cc yu t ny c th nh hng n
phm vi m vic ht thuc c th gy ra cn bnh ung th. Nhng Bin s
cng c th tng hoc gim tm c ca mi quan h nhng bn khng thch
nh gi tc ng ca chng.
Qua nhng v d trn phm vi ca vic ht thuc l l IV. Bnh ung
th l DV v tt c nhng Bin s c th nh hng n mi quan h ny
tch cc hay tiu cc cng u l EV.
Ht thuc
Bnh ung th
(Nguyn nhn gi nh)
(Kt qu gi nh)
Bin s c lp
Cc mi quan h tc ng
Bin s ph thuc
Tui tc
Phm vi ht thuc
Qu trnh ht thuc
Tp th thao hng ngy,...
Bin s ph
Hnh 6.3: Bin s c lp. ph thuc v ph

trong mi quan h nguyn nhn
116
Chng ta th ly mt v d khc.
Gi s bn mun nghin cu v nhng hu qu ca mt dch v t
vn hn nhn v nhng vn trong hn nhn trong s nhng khch
hng ca mt trung tm cung cp dch v i loi nh th.
Qua nhng v d trn, vic gim dn t l t c cho l nguyn
nhn ca vic gim t l sinh, do t l t l IV v t l sinh l DV.
Nhng mi quan h ny c thit lp ch khi no bin s khc can thip
vo, v d nh vic dng cc bin php trnh thai. S gim t l t (nht
l t l t ca tr s sinh) trong phm vi gia nh v iu ny s to ra
mt con s ln trong ton x hi, kinh t v p lc tm l nng ln cc
gia nh v t to ra nhng thi tn thnh i vi mt phm vi gia
nh nh hn. S thay i trong thi dn n cch c x gii quyt
bng cch la chn cc bin php trnh thai. Nu nh khng la chn
bin php trnh thai, th s bin i trong t l t s khng c phn
nh trong t l sinh. S bng n dn s gy tr ngi pht trin t nc
l iu tt yu, nu nh khng p dng cc bin php trnh thai. Phm vi
s dng cc bin php trnh thai quyt nh mc gim trong t l
sinh. Phm vi la chn cc bin php trnh thai ph thuc vo mt s
yu t. Theo kiu quan h nguyn nhn kt qu ny th t l sinh l
DV, phm vi s dng cc bin php trnh thai l I1V, t l t l IV v
nhng bin s khng c nh gi chng hn nh thi , gio dc, tui
tc, tn gio, cht lng dch v l EV. Nu khng c I1V th mi quan
h gia IV v DV s khng c thit lp.
117
Dch v ch dn
(Nguyn
nh)
nhn
Cc vn qun tr MT
gi
Bin s c lp
(Kt qu gi nh)
Cc mi quan h tc
ng
Bin s ph thuc
Ci thin tnh trng kinh t

Rc thi, nc thi, nc cp, kh th
p lc nhim
T nhn thc MT
Thi hnh vi MT ngi chung quanh
Tp tc sinh hot
ng c thc y ci thin tnh hnh
nhim
Nng lc ca hng dn vin
Bin s ph
Hnh 6.4: Cc thng s ch dn vn hn nhn
Trong khi nghin cu gia vic tham kho kin v nhng vn

trong Qun tr Mi trng, ngi ta cho rng, dch v t vn s nh hng
n phm vi nhng vn trong Qun l mi trng (QLMT) c v mt
tch cc ln tiu cc. Do , qua vic nghin cu mi quan h trn, loi dch
v t vn l IV v phm vi nhng vn trong QLMT l dch v. Kch c
hay s cht ch ca mi quan h c th b nh hng tch cc hoc tiu cc
bi mt s cc yu t trng tm ca vic nghin cu. Nhng EV c th l:
vn rc thi, p lc nhim, x rc.... EV hot ng theo c hai cch c
th gim hoc tng sc mnh ca mi quan h.
118
V d hnh 6.5 s gip bn hiu IV.

T l t vong
Bin s c lp
Phm vi s dng
cng c trnh
th thai
Bin s gia
T l sinh n
Bin s ph thuc
Thi i vi s dng cng c trnh th thai ca cng ng

Trnh hc vn ca cng ng
Tnh trng kinh t x hi ca cng ng
D phng v cht lng ca dch v y t
ng c c nhn
Tui
Tn gio,...
Bin s ph
Hnh 6.5: Bin s c lp, ph thuc, gia, ph
Trong lnh vc sinh thi mi trng, gi s bn mun nghin cu mi

quan h gia kh nng sinh n v t l t vong. Mc ch ca bn l tm
hiu nhng g xy ra cho kh nng sinh n khi t l t vong gim dn. Lch
s ca s chuyn bin nhn khu l ch ra rng vic gim mc kh nng
sinh n theo sau l vic gim mc t vong mc d thi gian t ti
cng mt mc ca vic gim trong t l sinh thay i r rt gia quc gia
ny vi quc gia khc. V th, khng c mi quan h trc tip gia t l sinh
v t l t. Vic gim t l t v t l sinh ch gim dn nu nh con ngi
c hn ch tm c gia nh ca h. Lch s cng cho chng ta thy rng, i
vi v s nhng nguyn nhn, ngi ta dng phng php ny hay phng
php khc kim sot t l sinh ca h, kt qu nhm h thp t l sinh.
Do , s can thip bng cc phng php nga thai hon thnh mi quan
119
h: cng nhiu ngi thc hin bin php trnh thai th t l sinh s cng
gim. Phm vi s dng bin php trnh thai, mc gio dc, tnh trng
kinh t x hi, tui tc, tn gio v d phng cht lng y t. Nhng yu
t ny c lit vo EV.
6.4.2. T quan im ca cng nghin cu
Mt bi nghin cu chuyn nghin cu v s lin tng hay s gy ra
hu qu c th l mt cuc th nghim kim sot hay ging nh mt th
nghim hay nghin cu expost factor. Trong vic th nghim kim sot IV c
th c gii thiu hay vn dng bi ngi nghin cu hay bi bt k ngi
no m cung cp dch v. Trong nhng tnh hung ny c 2 b bin s:
Bin s tch cc: nhng bin s ny c th c vn dng, c
bin i hay b kim sot.
Bin s tiu cc: nhng bin s ny khng c vn dng, bin i
hay kim sot v phn nh nhng c tnh ca vic nghin cu v
dn s. V d: tui tc, gii tnh, gio dc, thu nhp.
Gi s mt bi nghin cu c thc hin nh gi nhng hu
qu lin quan gia 3 phng php (A, B, C). cng v ni dung ca
cc phng php ny c th thay i v bt k phng php no cng c
th c kim tra cho bt k nhm dn s no. Ni dung v dn bi v
vic kim tra bng thc t ca mt phng php trn mt nhm dn
chng no cng c th c s thay i gia ngi nghin cu ny v
ngi nghin cu khc. Mt khc, ngi nghin cu khng th kim sot
ht nhng c im ca nhm dn s sinh vin chng hn nh tui tc,
gii tnh, ng c hc tp. Nhng c im ca mt nhm hc sinh
c gi l bin s tiu cc. Tuy nhin, mt ngi nghin cu c kh
nng kim sot hay thay i phng php ging dy. Anh ta c th quyt
nh iu g cu thnh nn mt phng php ging dy v p dng th
mt nhm no .
120
Nghin cu v s can thip
Nghin cu v nhm dn s
Phng php ging dy khc
tui
S can thip th nghim
Gii tnh
Cc Chng trnh
ng c
Thi
Tn gio
Bin s tch cc
Bin s tiu cc
Ngi nghin cu c th p dng
Khng p dng
Hnh 6.6: Bin s tch cc v bin s tiu cc.
6.4.3. T nhng quan im n v nh gi

T quan im n v nh gi c hai cch phn loi Bin s:
n v nh gi c tuyt i hay khng (nh t l khng ng

k v y ) hay l xuyn sut t nhin.
nh tnh (nh t l khng ng k v y ) hay nh tnh t

nhin (nh trong t l khong cch v t l).
Do , nhng Bin s c phn loi gi l phn cp v lin tc

(categorical & continuous) v nh tnh v nh lng (quantitives and
quantative). Ni chung, c rt t s khc nhau gia Phn cp v Lin tc
cng nh gia nh tnh v nh lng.
S khc bit ny s c gii thch di y.
CV: bin ng (categorical variables) c nh gi thang nh
gi khng ng k hay y trong khi i vi C1V ( lin tc
continuous variable) thang nh gi c p dng trn c hai loi thang
khong cch v thang t l. CV c 3 loi:
121
1. Lin tc
2. Tng bin cp i
3. Nhiu bin a dng
Khi mt bin s ch c th c mt gi tr hay mt gi tr tuyt i. V
d nh taxi, cy ci, nc c bit n nh l mt hng s (constant). Khi
mt Bin s c mt cp i nh c/khng, tt/xu, giu/ngho, c gi l
tng bin cp i. Khi mt bin s c chia thnh nhiu hn 2 cp i
chng hn nh nhim ( nhim nc mt, nhim t, nhim khng
kh), ti nguyn (ti nguyn t, ti nguyn rng, ti nguyn bin, ti
nguyn nc ngm), thi i vi bo v mi trng (tn thnh mnh
m, tn thnh, khng chc, khng tn thnh, phn i) c gi l nhiu
bin a dng (Polytomous variable).
Mt khc, bin s lin tc c s lin tc trong qu trnh nh gi.
Chng hn nh tui, thu nhp v thi chng c th ly bt k gi tr
no trn thang t l nh gi. tui c th c nh gi bng nm,
thng, ngy. Tng t thu nhp c th nh gi c bng la hay ng
Vit Nam.
Bng nhiu cch bin s cht lng cng ging nh phn cp khi c
hai cng s dng thang nh gi bng theo kiu xut hay tun t. Tuy
nhin, c mt s s khc bit. Chng hn c th pht trin phn cp da trn
c s nh gi trn t l tip din chng hn nh nh gi mc thu nhp
trong dn chng bng la hay VN ng, sau pht trin thnh phn cp;
chng hn nh "mc thu nhp thp", "mc thu nhp trung bnh", "mc thu
nhp cao". Vic nh gi mc thu hp bng la hay bng VN ng c
phn vo loi nh gi bng bin s lin tc trong khi nh gi ch quan
bng bin s phn cp chng hn nh "thp", "trung bnh", "cao" l nh gi
cht lng (qualitative variable).
Mc d c s khc bit nhng i vi hu ht cc mc ch, trong
thc t u khng c s khc bit tht s gia bin s phn cp v bin s
122
nh tnh gia bin s lin tc v bin s nh lng, Hnh 6.7 cho chng ta
thy nhng ging nhau v khc nhau gia hai loi bin s khc nhau.
i vi nhng ngi bt u hiu c cch nhn din mt bin s
c nh gi da trn loi phn tch nhng quy trnh c nh c th c
cung cp thnh d liu, cch d liu c gii thch v kt qu a ra c
truyn t. Bn c th khng nhn ra giai on bt u cch th hin bi
bo co ca bn hon ton c lp vi cch bin s khc nh gi. Cch bn
nh gi mt bin s trong bi nghin cu ca bn cho thy mt bi nghin
cu t cht lng hay mang tnh cht s lng. Do , bit c thang
nh gi mt bin s rt quan trng trong qu trnh nghin cu.
Xc nh
Hng s
Cp phm tr
Con ngi
Nc
C/ Khng
Trng thi:
Lin tc
nh tnh
nh lng
Li tc (S)
Gii:
Trnh hc vn
Khe
Cy
Tt/ Xu
a thch
N
Tui
(nm)
a thch
X Khng
Hc vn
Nm hon tt
Giu/
Ngho
Khng
chc
Con
ngi
Ngy/ m
Khng
thch
Trung bnh
Tui:
Chnh tr
Thp
X ____ tui
ng:
Tui
Lao ng
Gi
Thu nhp
T do
Tr
X _____ S/nm
Dn ch
Tr con
Nam/ N
Nng/ Lnh
Cn
nng
Nam
Cao
Tui
Gi
Cao
Nhit
Tr
Trung bnh
X ____ C hay F
Tr con
Thp
Hnh 6.7: Bin s xc nh, lin tc, nh lng, nh tnh
123
6.5. MT S THANG NH GI
Mt dn bi m chng ta mun trin khai l mt cng trnh NC.
Vy th, chng ta khng c xy dng dn bi theo cm tnh m phi xy
dng dn bi bng s nh gi nht nh v l l do ti sao chng ta
khng th t tin thm s kin vo dn bi, khi khng cn thay i tnh cht
cn thit ca NC (Poincare 1952).
S nh gi l trng tm ca bt k NCKH no, s tinh vi trong nh
gi ca mt Bin thin cng ln th s tin cy cng ln. Mt khc, cc nh
gi phi c tnh cng bng v t ng ch.
Mt trong nhng im khc bit chnh gia mn khoa hc t nhin v
x hi l n v nh gi s dng v mc quan trng tc ng n chng.
i vi khoa hc t nhin, nh cng ngh mi trng, vic nh gi
phi tuyt i chnh xc.
Trong khi cc mn khoa hi mi trng nhn Vn c th thay i
theo mt cch ch quan bng s lng. Trong cc mn mi trng nhn
vn, s nhn mnh tnh chnh xc trong vic nh gi thay i r rt t iu
l ny sang iu l khc. Mt nh mi trng sinh thi nhn vn thng
dng nhng n v nh gi mang tnh ch quan trong khi mt nh kinh
t mi trng thng ch trng n vic nh gi mt cch khch quan.
C hai h thng phn loi chnh trong khoa hc x hi i vi vic
nh gi nhng loi Bin ng khc nhau. H thng th nht c pht
trin bi S. S. Stevens (1946) v h thng th hai bi Duncan (1984). Theo
Smith (1991:72) "Ducan lit k 5 loi nh gi trong vic tng th hng
mi quan tm vi cc nh khoa hc: s phn loi t l xut (nominal), t
l tun t (ordinal), t l chnh nguyn (cardinal), t l t s (ratio), v t l
c th xy ra (probability) (1991:72). Ducan vit v Steven phn loi nh
sau:
Theo l thuyt nhng loi thang nh gi cng c S. S. Steven
cp nm 1946 nhn mnh cc cp bc nh gi nh xut, phng vn, v
124
tnh t l. Mt s v d m ng a ra nhm minh ha nhng loi nh gi

ny c im ng ch l n lin quan n vic kim tra tm l l
khng ng s tht (1984).
Tuy nhin, Bailey cho rng S. S. Steven xy dng s phn loi c
chn la rng m cho cp nh gi (1978:52). Bi v cun sch ny vit
cho nhng ngi mi bt u v cng bi v s phn loi ca Steven d
dng hn, n c tho lun trong chng ny. Steven phn cp nh
gi thnh 4 loi khc nhau:
xut hay xp hng (classificatory).
Theo trnh t hay phn loi (ranking).
Phng vn.
T sut.
6.5.1. Phn loi theo xut hay xp hng
Trong NCKH ca ngnh qun tr ni chung v qun tr mi trng ni
ring, thng dng cc cch phn loi sau y
S phn loi xut (nominal) l s phn loi theo c nhn, i tng
hay qua nhng phn ng da trn mt c im thng thng no .
Nhng c nhn, i tng hay nhng cu tr li ny c chia ra thnh
nhng nhm nh theo cch no sao cho mi thnh vin trong mi nhm
nh c mt c trng no . Mt bin ng c nh gi theo tiu chun
xut c th c 1 hoc 2 hoc nhiu hn loi nh ph thuc vo phm vi
ca s bin i. V d nc, cy ci ch c mt nhm ph thuc trong khi
bin s "gii tnh" c th c phn loi thnh 2 nhm ph thuc: "nam"
v "n". ng phi chnh tr c th phn ra thnh 4 nhm ph thuc: ng lao
ng, ng t do, ng dn ch, ng xanh. Kiu phn loi ny da vo
nhng thnh vin hay c tin ca ngi c phn loi; chng hn nh
nhng ngi theo ng lao ng c xem nh nh nhng ngi lao ng.
Tng t nhng ngi yu t do th gia nhp vo ng t do tn dng
t cho nhng nhm ph ny l nh (notional), nhng nhng thng tin
125
c hiu qu tt nht nn chn mt tn no miu t c tnh cht ca

nhm ph.
S phn loi theo nhng phng tin cp bc xut khng nh rng,
nhng c nhn, nhng i tng, hay nhng cu tr li m trong c cng
nhm ph c cng mt c tnh ph bin no lm c s phn loi. Mt
trnh t m trong cc nhm ph c lit k khng to ra s khc bit
khi khng c mi lin h gia cc nhm ph vi nhau.
6.5.2. Phn loi theo th bc (ordinal) hay theo hng li (ranking)
S phn loi theo tiu chun th bc c tt c cc c im nh cch
phn loi xut. Bn cnh s phn loi theo c nhn i tng, phn ng,
hay mt c im trong nhng nhm ph thuc da vo mt c tnh ph
bin no , th s phn loi th bc sp xp nhng nhm ph thuc ny
theo mt trt t no . Chng c sp xp theo trnh t tng dn hay gim
dn ty theo phm vi m nhm ph thuc phn nh mc khc bit trong
bin s. V d, thu nhp c th nh gi theo s lng (bng la hoc VN
ng) hay cht lng bng cch s dng nhng nhm ph thuc nh "trn
trung bnh", "trung bnh" v "di trung bnh". (Nhng nhm ny cng c
th c pht trin da vo vic nh gi s lng; v d nh: <
$10.000/ngy = di trung bnh, $10.000$25.000 /ngy = trung bnh v
trn $25.000/ngy = trn trung bnh). Nhm ph "trn trung bnh" cho thy
nhng ngi c lit vo nhm ny l nhng ngi trong nhm "trung
bnh", v nhng ngi trong nhm "trung bnh" c thu nhp cao hn nhng
ngi nm trong nhm "di trung bnh". Nhng nhm ph v "thu nhp"
lin quan vi nhau trong phm vi thu nhp ca c nhn, nhng mc nh
gi ca chnh n khng phi l s lng, cho nn s khc nhau gia nhm
ph "trn trung bnh" v "trung bnh" hay gia "trung bnh" & "di trung
bnh" khng th xc nh c. iu ny cng ng cho cc bin s khc,
chng hn nh tnh trng kinh t x hi hay nhng quan im c nh
gi theo kiu th bc.
Do , cch phn loi th bc c tt c nhng c tnh ca cch phn
loi xut. Cc nhm ph c sp xp theo mt trt t phm vi ca cc
126
c tnh. Khong cch gia cc nhm ph thuc cng vy, khng cn bng
khi khng c n v s lng nh gi.
6.5.3. Phn loi hay nh gi theo t l iu tra hay phng vn
Cch phn loi phng vn iu tra thng dng trong qun tr mi
trng, mi trng nhn vn, cng c y nhng c tnh nh cch phn
loi th bc, v d nhng c th, nhng phn ng theo mt nhm ph c
chung mt c tnh ph bin no v nhng nhm ph c sp xp theo
trnh t tng dn hoc gim dn. Ngoi ra, cch phn loi phng vn iu
tra dng mt n v nh gi cho php nhng c th hay nhng phn ng
c sp t theo mt khong cch u nhau theo mi lin quan no bao
trm ton b bin s. Loi nh gi ny c mt im u v mt im cui
c chia thnh nhng n v cch u nhau. im u v im cui hay s
n v gia chng l ty v thay i t t l ny sang t l khc.
Chng ta c th ly v d bng thang nhit theo h thng bch
phn l O0C v im cui ( si) l 1000C (hay % t 0% n 100%, ngi
ng tnh cm khc nh ba bi).
Trong thc t, bng cch gia im ng v im si c chia thnh
100 khong cch bng nhau, gi l . Theo h thng farenheit th im
ng l 320F v im si l 2120F, v khong cch gia 2 im c chia
thnh 180 on u nhau. Mi hay nhng on l mt thang nh gi v
nhit . cng ln th nhit o c cng cao. V im u v im
cui l ty nn chng khng tuyt i, v d bn khng th ni 600C l
nng gp i 300C hay 300F nng gp 3 ln 100F c. C ngha l s hc
khng th hin ch s, m th hin bng s khc nhau gia cc ch s. V d,
nu nhit khc nhau gia hai i tng A v B l 150C, gia C v D l
450C bn c th ni nhit khc nhau gia C v D ln gp 3 ln gia A v
B. Mt quan im v mt vn c nh gi theo thang Likert cng
tng t. Thang Linkert khng nh gi s mnh m tuyt i ca thi
nhng n gin l nh gi bng cch lin h vi mt trung gian so snh,
i chiu.
127
Thang nh gi Phng vn iu tra ch l tng i; c ngha l, n

vch ra v tr ca nhng c nhn v phn ng trong mi tng quan n c
nhn, mt i tng khc vi s lin quan n tm mc nh gi bin
ng. V th, thang nh gi ny c tt c nhng c trng ca mt im
u v mt im cui ty . Do vy, n ch tng i. N gip ta t c
nhn v phn ng trong mi tng quan vi nhau v lin quan tm mc
nh gi mt bin s. Bi v thang nh gi ny ch c gi tr tng i nn
s hc khng th th hin bng cc ch s.
6.5.4. Phn loi theo thang nh gi t l
Thang nh gi t l (ratio) c tt c cc c tnh ca cc thang nh
gi trn cng thm mt vi c tnh khc: im 0 ca thang nh gi ratio
c c nh, ngha l, thang nh gi ny c mt im u c nh. Do ,
thang nh gi ny l tuyt i s khc nhau vi thang Phng vn iu tra
l c nh gi t im 0. C ngha l thang t l c th dng cho s hc.
Vic nh gi "thu nhp" " tui" "chiu cao" "cn nng" l v d cho
thang nh gi ny mt ngi 40 tui gi gp 2 ln mt ngi 20 tui. Mt
ngi kim c 60 triu ng/nm gp 3 ln mt ngi kim c 20 triu
ng/nm. Hnh 6.8 tm tt nhng im ca 4 thang nh gi.
6.6. BIN S TRONG TI NGHIN CU
Nhm khng nh nu mt bi nghin cu mun c thnh cng th phi
c gng thit lp mt mi quan h lin quan n nguyn nhn v kt qu t
cc bin i v bin s. Trong cc NC c th c cc bin s vi nhng
nguyn nhn khc nhau:
Bin s do nhng yu t bn ngoi;
Nhng bin i ngu nhin hay cm tnh;
Bn s c lp (mt loi dch v tham kho kin);
Bin s do nhng yu t bn ngoi.
128
Nhng thut ng trong bi:

1. Bin i c lp (IV) Independent Variable
2. Bin i ph thuc (DV) Dependent Variable
3. Bin i do nhng yu t bn ngoi (EV) Extraneous Variable
4. Bin i ngu nhin hay cm tnh (CV) Chance or random Variable

Loi dch v hng dn
Nghin cu ph bin
Bin s c lp
Cc vn hn nhn
Bin s ph thuc
T nhn thc
Thay i iu kin kinh t
Thay i tnh trng vic lm
Sinh con
p lc t cc mi quan h
Rc ri t cc mi quan h,...
Bin s ph
Hnh 6.8: Cc yu t nh hng n quan h gia dch v hng dn

v cc vn hn nhn
EV cng nh CV c th nh hng n nhng DV c hai mt tch cc

ln tiu cc. Trong mt s trng hp no c th gip gii quyt c cc
vn trong hn nhn, do gim nhng nh hng gi nh ca IV n
DV. Chng hn mt s bin i trong iu kin kinh t c th theo c hai mt
tch cc v tiu cc. S tin b c th gii quyt mt s vn trong khi vic
gim gi tr c th lm tng nhng bin i ny ln. Nu nh bn nghin cu
cht ch nhng mi quan h ny, s bin i DV (phm vi nhng vn
trong hn nhn) c th c quy ra thnh 3 nhm bin i.
129
Bin s hon ton trong phm vi nhng vn trong hn nhn= bin

s thuc tnh n dch v t vn bin s thuc tnh n EV bin i
thuc tnh n CV
Chng ta th ly mt v d khc. Gi s bn mun nghin cu s tc
ng ca nhng phng php ging dy n mc nhn thc ca sinh vin
la chn mt cng nghin cu so snh. Trong bi nghin cu ny, s
bin i trong mc nhn thc ca sinh vin c cho l mt s yu t c
th ch ra trong hnh 6.9.
Nghin cu ph bin
M hnh dy hc
Nghin cu ph bin
Nhm A
M hnh 1
Nhm B
M hnh 1
Nhm B
M hnh 2
Nhm C
M hnh 2
Nhm C
M hnh 3
Nhm A
M hnh 3
Trnh hiu bit
Trnh hiu bit
ng c ca sinh vin
Nng lc ca gio vin
Nguyn vng ca sinh vin
L do i hc
Thi i vi mn hc
nh hng ca nhm,...
Hnh 6.9: Quan h gia m hnh dy v hc
130
Nhng bin i trong nhn thc ca sinh vin bng =

Bin s thuc tnh n phng php ging dy
Bin s thuc tnh n EV
Bin s thuc tnh n CV
Tht ra, trong bt k vic nghin cu no cng vy, c thit lp mt
mi quan h nguyn nhn kt qu, bn s khm ph ra rng, u c 3
nhm bin s hot ng nhm mang li mt bin i trong DV. iu ny
c din t bng mt phng trnh
Bin s trong nhng bin i do nhng yu t bn ngoi = bin i do
nhng thay i tc nhn
Bin s do EV
Bin s do CV
Trong nhng thut ng:
Bin i trong DV =
Bin i thuc tnh n IV
Bin i thuc tnh n EV
Bin i thuc tnh n CV
S khc nhau hon ton (s mu thun hon ton)
Mu thun thuc tnh n IV
Mu thun thuc tnh n EV
Mu thun thuc tnh n CV
Khi ta c bien so tong cong, tc la ta co s nh gi nh
hng kt hp ca c 3 b phn cu thnh, tht kh tch ly s tc ng
qua li gia chng. T mc ch nghin cu nhm xc nh bin i c th
131
c quy cho l EV v CV l nh nht. y l nhng g m Kerlinger

(1986) gi l nguyn tc "maxmicon" ca mu thun.
Mt trong nhng vn quan trng t ra l, lm th no chng ta c
th gim thiu nh hng thuc tnh n EV v CV? Cu tr li l chng ta
khng th, nhng c th nh lng c chng. Mc ch duy nht ca
vic to ra mt nhm kim sot l nh gi s bin i thng qua kt qu
ca EV. nh hng ca CV thng c gi nh l ln lam. Nh chng
ta tho lun, bin i ngu nhin trc tin t 2 ngun: i tng v
cng c nghin cu. Ngi ta cho rng nu mt s i tng nghin cu
nh hng n DV mt cch tch cc th nhng yu t khc s nh hng
tiu cc. Chng hn nu mt s i tng nghin cu rt tch cc trong thi
n mt vn no , th s rt phong ph hay nh hng tch cc, c
hn ch n nhng vn khc rt tiu cc. Ngc li, h c khuynh hng
hy b ln nhau; v vy, nh hng dy chuyn c cho l khng. Do ,
trong hu ht cc Chng trnh nghin cu CV c cho l s khng.
Tuy nhin, nu trong mt cng trnh nghin cu dn s mi trng,
hu ht nhng c nhn u b nh hng tch cc hoc tiu cc, th mt li
h thng trong nhng ti liu pht hin s c gii thiu. Cng ging nh
nu mt cng c nghin cu khng thc t th s khng nh gi mt cch
chnh xc nhng g cn phi nh gi, mt thng k sai lch h thng se
lam hong ket qua nghin cu.
Trong cc mn khoa hc t nhin, mt nh nghin cu c th kim
sot EV. Vic th nghim thng c thc hin trong phn th nghim.
Vi cc mn khoa hc moi trng nhan van lai c thc hin trong x
hi thng vt qu s kim sot ca ngi nghin cu. T khng c
ngi nghin cu no kim sot hoan toan EV vi nh hng ca
chng. S la chn tt nht l nh lng nhng tc ng qua li ca
chng thng qua vic dng mt nhm kim sot; mc d, oi luc mt
nhm kim sot nay co the tao ra nhng vn m bo EV c mt nh
hng ging nhau n c 2 nhm kim sot v th nghim. Trong mt s
tnh hung no nhng nh hng qua li gia chng c th loi b.
132
(iu ny xy ra ch khi 1 hay 2 s bin i c mt tc ng r rt n DV)

C hai phng php c s dng khng nh rng EV c mt nh
hng tng ng n nhm kim sot v th nghim thong qua hai
phng php loi b EV.
1. Khng nh rng EV c mt tc ng tng ng n nhm kim
sot & nhm th nghim. Ngi ta cho rng nu hai nhm c th so snh
c th phm vi m EV s nh hng n DV s tng t trong c hai
nhm. Hai phng php sau y khng nh rng, nhm kim sot v nhm
th nghim c th so snh c vi nhau:
Cm tnh: Khng nh rng hai nhm c th so snh c vi
nhng kha cnh ca s bin i. Ngi ta cho rng nu nhng
nhm ny c th so snh c th phm vi EV s nh hng n
DV s ging nhau trong mi nhm.
Tng xng: Mt cch khc khng nh rng hai nhm c th so
snh c s nh hng ca EV s ging nhau trong c hai
nhm (c tho lun trong Chng 8).
2. Loi b EV: i khi chng ta c th loi b EV hay xy dng thnh
mt cng nghin cu. Chng ta thng thc hin iu ny khi c mt lun
chng thuyt phc m EV c mt mi tng quan cht ch vi DV, hay khi
bn mun cch ly s tc ng ca EV ra thnh tng phn ring l. C 2 phng
php c s dng:
Xy dng nhng bin so nh hng n cng nghin cu
nhm gii thch khi nim ny, ta c th ly v d. Gi s bn mun
nghin cu s tc ng dch v sc khe ngi m n t l t
vong ca tr s sinh trong nghin cu: dn s moi trng.
Ngi ta cho rng, tnh trng ve sinh moi trng cng c nh
hng r rt n t l t ca tr s sinh.
Loi b s bin i: hiu c iu ny, chng ta hy ly mt v
d khc. Gi s bn mun nghin cu s tc ng qua li ca mt
Chng trnh gio dc sc khe n thi v nim tin v vic hu
133
qu gy ra v phng php cha tr ca mt cn bnh no trong

cng ng ngi Kinh va ngi Cham ang sng trong cng
ng ring bit khi thi v nim tin thay i r rt t vn ha
n vn ho, vic nghin cu ngi Kinh v ngi Cham trong
cung mt nhm s khng cung cp cho bn mt bc tranh chnh
xc. Trong cc bi nghin cu tht thch hp loi b nhng mu
thun vn ho trong vic nghin cu dn s bng cch chn nghin
cu ring l dn s hay xy dng mt nhm ngi sp xp thng k
theo im chung chuyn v vn ha ngay thi im phn tch.
By gi chng ta s quay tr li vi chc nng u tin ca cng
nghin cu lin quan n ton b k hoch ca vic nghin cu. N s trnh
by chi tit cho bn, ngi hng dn v ngi c khc tt c nhng quy
trnh bn lp k hoch s dng v nhim v m bn ang thc hin tr
li cho nhng vn trong cng nghin cu. Mt trong nhng yu cu
quan trng nht trong mt cng nghin cu l trnh by mi th mt
cch r rng c th ngi c hiu tin trnh m bn nghin cu l g. Do
, mt cng nghin cu nn:
Tn ti nghin cu l theo "nhm" "t trc n sau" hay "so
snh" "th nghim" hay "kim sot".
Cung cp thng tin chi tit v nhng kha cnh nghin cu sau:
- Ai s phu trach vic nghin cu dn s va moi trng
- Lm th no mt nghin cu v dn s lien quan en moi
trng c thit lp?
- Bao nhieu mu hay ton b dn s trong cong ong c chn
nghin cu?
- Sau khi chn mu lm th no tip xc am ong oi tng.
- S chp thun nh th no?
- Phng php thu thp d liu moi trng no c s dng v ti
sao?
134
- Trong trng hp cung cp mt bng cu hi iu tra, cu tr li

s c phn hi u?
- Lm th no i tng nghin cu tip xc vi bn nu h c cu hi?
- Nu nh c mt cuc phng vn h s c hng dn tr li nh
th no?
Nhng kin thc v nhng loi bin s khc nhau hoc cch nh gi
ng vai tr quyt nh trong vic nghin cu. Cc bin s l yu t quan
trng gip hnh thnh cc khi nim mt cch r rng, chi tit v vn cn
nghin cu nhm trnh by chnh xc nhng gi thuyt v pht trin cng c
nghin cu. Cc bin s nh hng n vic cc d liu c phn tch nh
th no? Nhng cach kim tra no c th p dng cho cc d liu? C th
p dng phng php gii thch no? Cc d liu c trnh by nh th
no? V kt lun c rt ra. Cch t cu hi quyt nh cch phn loi
da vo thang nh gi m nh hng n tt c nhng vn t ra trn.
Tng t nh th, cch m mt bin s c nh gi giai on thu thp
d liu n phm vi ln hn quyt nh vic nghin cu c cho l d b nh
hng ti "s lng" hay "cht lng" hay khng? Tht cn thit cho nhng
ngi mi bt u nghin cu hiu c nhng cch khc nhau mt bin
s c nh gi v hm ca n trong vic nghin cu.
Mt bin s c th c phn loi t 3 lut c mi tng quan ln
nhau: mi quan h nhnqu, lp cng nghin cu v n v nh gi.
C 4 thang nh gi c p dng cho ngnh qun tr mi trng:
xut (nominal), th bc (ordinal), phng vn iu tra (interval) v t l (ratio).
Bt k khi nim ( nim) no c nh gi bng nhng thang nh gi ny
c gi l Bin s. Nhng thang nh gi cho php cu tr li mang tnh ch
quan cao cng nh c nh gi mt cch chnh xc nht. Vic la chn
phng php nh gi mt bin s bng thang nh gi ph thuc vo mc
ch nghin cu v cch bn mun truyn t n ngi c.
Nhm khng nh nu mt bi nghin cu c gng thit lp mt mi
quan h lin quan n nguyn nhn v kt qu th IV c c hi nh hng
135
n DV ln nht trong khi nhng nh hng ca EV v CV n DV l

nh nht.
Mt bi nghin cu khng c s kim sot nh gi s thay i ton
b (thuc tnh thay i do IV EV CV) trong mt hin tng hay hon
cnh. Mc ch gii thiu mt nhm kim sot l nh lng mc tc
ng ca EV v CV.
Trong nghien cu can phai chi tiet hoa cac kha canh cua van
e. Cong viec nay phai thong qua cac dang cua bien so.
Cc khi nim
Cc khi nim
Giu c
Ch th
Ch th
Cc bin s
Cc bin s
Mc quyt nh (xc
nh cng vic)
a/ Thu nhp
a/ Thu nhp/ nm
a/ Nu > 10.000
b/ Ti sn
b/ Tng gi tr ca:
b/ Nu >25.000
Nh, tu, xe, vn u t

Trnh hc
vn cao
a/ im trung bnh trong k thi
a/ Phn trm s im
a/ Nu > 75 %
b/ im trung bnh bi tp
b/ Phn trm s im
b/ Nu > 75 %
c/ im trung bnh
c/ Phn trm s im
c/ Nu > 80 %
a/ # bnh nhn c phc v

trong 1 thng/ nm
C chng s khc nhau

gia mc trc v sau
thng k
d/...
Hiu qu
(chng
trnh sc
kho)
a/ S bnh nhn
b/ Thay i bnh
1. Thay i phm vi bnh

2. Thay i kiu bnh
c/ Thay i t l t vong
1. Thay i trong ch
d/ Thay i ch dinh
dng
2. Thay i trong i u kin

sng
e/ thay i iu kin mi
trng
1. Thay i v cn nng
2. Thay i v ln bnh
3. Thay i bnh
b/ Thay i t l bnh (# tnh

trng bnh/1000)
Thay i ni ng
v gi ng
c/ 1 thay i khong
kh anh sang
2 thay i che o an
d/ 1 thay i v
cn nng
2 ln bnh trong nm
3 thay i bnh
Hnh 6.10: Thay i nhng khi nim v bin s
136
hay
im tng hay gim ph
bin trong mi bin s
c quyt nh do
ngi nghin cu hoc
chuyn vin khc

Cc loi bin s
Kiu nguyn
nhn
Bin s
c lp
Bin s
gia
Bin s
khng
lin quan
Thit k
nghin cu
Bin s
ph
thuc
Bin s s
lng
Hng s
n v o
lng
Bin s
ng
Bin s
tng
trng
Bin s
cht
lng
Chia nh
Bin s tip
din
Bin s
xac
nh hay
rieng r
Bi s
Hnh 6.11: Cc loi bin s
Cu hi:
1. Bin s l g?
2. nim l g?
3. S khc nhau gia nim v bin s nh th no?
4. Phn loi bin s nh th no?
5. Trong cc nghin cu c th c c cc bin s vi nhng nguyn
nhn no?
6. Steven phn cp nh gi thnh my loi?
7. trnh by cch phn loi cp nh gi theo sut hay xp hng?
137
8. Trnh by cch phn loi cp nh gi theo phng vn?

9. trnh by cch phn loi cp nh gi theo trnh t hay phn loi?
10. trnh by cch phn loi cp nh gi theo t sut?
Ti liu tham kho:
NXB Gio Dc.
Hc (Cm nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u). Nh
Ch Minh. H Ch Minh.
138
CHNG 7
CCH XY DNG GI THIT

7.1. NH NGHA GI THIT
L do ch yu th hai trong nghin cu khoa hc l s cu thnh gi
thit. Gi thit em li s r rng, s ring bit v tp trung n vn
nghin cu.
Th nhng c lc chng khng thit yu cho mt vn nghin cu.
Bn c th a ra mt nghin cu vng chc m khng cn xy dng mt
gi thit n. Mt khc, trong qu trnh nghin cu, bn c th xy dng rt
nhiu hc thuyt min bn cho l ph hp. Nhng phn ng, ngi ta tin
rng, thc hin mt nghin cu ngi ta phi cu thnh mt gi thit.
Thng qua kin ny, gi thit xy ra ch yu t mt lot linh cm c
kim tra thng qua mt qu trnh nghin cu v c th dn n mt nghin
cu vng chc hon ton. Th nhng, trong nghin cu bnh hc mi
trng, thu hp lnh vc nghin cu, s cu thnh gi thit tht l quan
trng.
Tm quan trng ca gi thit th hin kh nng mang li phng
hng, nt c trng v tiu im ca mt ngnh nghin cu, chng cho cc
nh nghin cu bit thng tin c trng g cn thu thp v t cung cp
tiu im ln hn.
Hy chng ti ngh l bn ang trong ng ua v trong cuc c
. Da vo linh cm bn c rng con nga no s chin thng. Bn ch
c th bit linh cm ng hay sai sau trn ua y. Hy th ly mt v d
khc, gi nh bn c linh cm rng, trong lp hc mnh c nhiu ngi ht
thuc l hn l nhng ngi khng ht. kim tra linh cm mnh, bn hi
tt c hay ch mt s ngi trong lp xem c ht thuc khng. Sau bn
c th kt lun ci linh cm ng hay sai.
138
Gi th chng ti a ra mt v d khc, v nh bn lm vic trong

lnh vc v sinh mi trng v sc khe cng ng. Cc n tng v vic
phn tch bnh ca bn l t l cao hn iu kin nht nh.
Bn mun tm ra nguyn nhn c th xy ra ca iu kin ny. C th
c nhiu nguyn nhn khm ph mi kh nng d hiu i hi rt nhiu
thi gian v ngun cung cp. Do thu hp s la chn, ty vo kin
thc ca bn v lnh vc m bn hy xc nh ci bn cho l c nhiu
kh nng gy ra nht. Da trn s xc minh bn c th kt lun rng nguyn
nhn gi thit l nguyn nhn thc s ca iu kin th gi thit ca bn l
ng.
Trong nhng v d ny, bn khi u bng ci linh cm thin cn hay
s gi thit. Trong trng hp (ca trng ua) bn ch i s kin ny xy
ra v trong hai v d khc m bn hoch nh nghin cu nhm nh mc
cho s chc chn ca ci gi thit bn a ra, th bn ch t kt lun v
s chc chn ca ci gi thit y sau s kim nghim k cng.
Gi thit da vo l lun, tng t l mt nh nghin cu, bn khng
bit v mt hin tng, mt hon cnh, s ph bin ca mt iu kin trong
mt s dn hay l v kt qu ca mt chu trnh; th nhng bn li c linh cm
hnh thnh ci nn ca nhng phng on hay gi thit nht nh. Bn kim
nh nhng vic ny bng cch thu thp thng tin c kh nng gip bn a
ra kt lun linh cm l ng hay sai, qu trnh xc minh a ra mt trong ba
kt lun:
Linh cm ca bn c th ng;
ng phn no ;
Sai.
Nu khng c qu trnh xc nhn, bn khng th kt lun iu g v s
chc chn ca s phng on. V vy, gi thit l s linh cm, s phng
on, s nghi ng, s xc nhn hay kin v mt hin tng, mi quan h
hay tnh hung, v hin thc hay s tht m bn khng bit. Nh nghin cu
139
tp hp nhng ci trn li thnh nn tng ca qu trnh iu tra. Trong hu

ht c nghin cu gi thit thng c cn c vo nhng nghin cu khc
trc , hoc l chnh bn hay l s quan st ca nhng ngi khc.
C nhiu nh ngha v gi thit, theo Kerlinger, "gi thit l li
phng on mi quan h gia hai hoc nhiu bin i" (1986:17). T in
quc t mi v ngn ng ca Webster nh ngha gi thit l mnh (li
tuyn b), iu kin nguyn tc c gi thit m c l khng da vo nim
tin nhm a ra nhng h qu c logic v bng phng php ny kim tra s
ng n ca n.
Back v Champion nh ngha gi thit l "li tuyn b v iu g
m gi tr ca n thng c bit" (1976:126). Theo nh ngha khc,
Bailey vit: "Gi thit l mt li tuyn b c pht biu trong mt hnh
thc c th kim tra v n phng on mi quan h nht nh gia hai bin
thin, ni cch khc, nu chng ta ngh rng, c quan h tn ti, ta pht biu
u tin n l mt gi thit v sau kim tra gi thit ".
Theo Grinell v Stothers (1998), mt gi thit c vit theo cch m n
c chng minh bng d liu c gi tr v ng tin cy
T nhng nh ngha trn, r rng l gi thit c nhng c im nht
nh. l:
N l mt li tuyn b th;
Gi tr ca n cha c bit;
Trong mt s trng hp n phn bit mi quan h gia nhiu s
thay i.
7.2 CC CHC NNG CA MT GI THIT
Trong khi nhiu nh nghin cu tin rng, xy dng mt ngnh hc,
i hi mt gi thit, nh c cp ri th vic c mt gi thit khng
my cn thit. Tuy nhin, gi thit rt quan trng, bi v, n mang li tnh r
rng cho vn nghin cu. c bit l n phc v cho nhng chc nng
sau.
140
Giai oan I
Linh cam phong
oan
Giai oan II
Nghien cu
Giai oan III

Ket luan
ung/sai
Hnh 7.1: Qu trnh kim tra gi thit
S cu thnh gi thit cung cp tiu im cho ngnh hc. N cho bn

bit nhng mt ring bit ca vn nghin cu.
Gi thit mch bn d liu g cn thu thp v nhng g khng cn thu
thp t cung cp tiu im cho mt ngnh hc.
Khi n cung cp tiu im, s vn dng mt gi thit nng cao tnh
khch quan ca mt ngnh hc.
Gi thit c th lm bn nng cao s cu thnh hc thuyt v gip bn
b sung nhng l hng v kin thc. Theo Kelinger, "gi thit l trung
gian c sc thuyt phc trong vic dung ha khch quan nhng
khuyt im gia nim tin v thc t kinh nghim.
7.3 C IM CA GI THIT
gi thit c gi tr thc tin, gi thit cn phi c:
Gi thit nn n gin, ring bit v nhn thc r rng - khng c s
m h trong xy dng gi thit; bi v, s m h to cho vic xc nh gi
thit khng d dng. Khng nn qu b hp nhng khng qu rng, ngha l
n ch nn kim tra mt lc mt quan h. c th pht trin mt gi thit
hay, bn phi nghin cu k vi lnh vc mn hc (s hiu bit v vn ha
c tm qua trng rt ln). Bn cng i su vo vn , th xy dng gi thit
cng d dng. V d, gi thit rng n sinh vin thch hc qun tr mi
trng hn nam sinh vin. Ngc li, nam sinh vin li thch hc k thut
mi trng hn n sinh vin
141
Gi thit trn r rng, ring bit v d kim tra. N ni ln c ci

m bn ang c so snh ( l u thch mn hc ca lp hc ny), nhng
nhm ngi c so snh (nam v n sinh vin) v cc bn mun thit lp
(yu ngh k thut mi trng ca nam sinh vin cao hn).
T l ngi x rc bin thin ngc vi s thc cng ng BVMT.
Gi thit ny cng r rng v ring bit nhng li kh kim tra hn nhiu.
C 3 vn trong gi thit ny, "t l ngi x rc", thay i ngc vi ci
quyt nh hng ca mi quan h, v "s kt gn x hi". tm ra t l
ngi x rc v nhm xem th mi quan h nghch o hay khng th li
kh d dng. Nhng xc nh thc cng ng BVMT th kh hn nhiu
ln. Ci g quyt nh thc cng ng BVMT? N c o nh th no?
iu ny lm cho vic kim tra gi thit kh khn.
Gi thit phi c khi nim xc nhn, phng php v k thut phi
c sn cho s thu thp v phn tch d liu. Nu gi thit khng th xc
nhn khch quan th khng th kim chng n ng hay sai bi v, khng c
k thut nh dng n. Tuy nhin, iu ny khng c ngha l bn khng
nn xy dng gi thit ch v khng c phng php xc nh n. Cng c
th trong qu trnh lm vic bn pht trin mt k thut mi xy dng n.
Gi thit phi c khi nim xc nhn ngha l n c th th hin trong
nhng iu kin c th o c. Nu n khng th o c c, n khng th
c kim tra v do s khng th a ra kt lun.
7. 4. CC LOI GI THIT
Nh gii thch, bt k s phng on no bn tm kim lm cho
n c gi tr thng qua nhng bin php k thut c gi l gi thit. V
vy, theo l thit, ch c mt loi gi thit duy nht, l nghin cu gi
thit - nn tng ca s iu tra nghin cu. Tuy nhin, v nhng quy c
trong iu tra khoa hc v v cch din t trong vic xy dng mt gi thit,
gi thit c th c phn thnh vi loi. Ni rng ra c 2 loi gi thit:
1. Gi thit nghin cu
2. Gi thit d khuyt
142
S cu to thnh mt gi thit d khit l mt quy c trong quy trnh

khoa hc. Chc nng ch yu ca n l nhm phn bit r rng mi quan h
m c coi l ng nu gi thit nghin cu b sai. V mt no , gi thit
d khit c v i nghch vi gi thit nghin cu. Tr li quy c, mt gi
thit v gi tr, hay gi thit khng c s khc bit g, c gi l gi thit
d khit.
Hy ly v d, gi s bn mun kim tra kt qu s kt hp khc nhau
ca trung tm sc khe v sinh mi trng v s cung cp dinh dng hin
ti trn t l t vong tr em. kim tra iu ny, cn tin hnh k hoch
th nghim.
C nhiu cch cu to thnh gi thit. V d:
1. Khng c s khc nhau v mc t vong tr em gia nhng iu
kin v sinh mi trng khc nhau?
2. Nhm cha tr bng ci thin iu kin v sinh mi trng cung
cp dinh dng c lm gim t l t vong tr em so vi phng
php cha tr, thng thng?
3. T vong tr em trong nhm cha tr MCH cng vi t n mc
30/1000 trong vng trn 5 nm. V sinh mi trng so vi cung
cp dinh dng ci thin iu kin.
4. Suy gim t l t vong tr em ln hn gp 3 ln trong nhm cha
tr MCH so vi NS trong vng trn 5 nm.
Hy ly mt v d khc. Gi s bn mun tm hiu v t l ht thuc
trong cng ng da trn s khc bit v gii. Nhng gi thit sau c th
c hnh thnh:
1. Khng c s khc nhau quan trng trong t l nam v n ht thuc
ca mt s dn c iu tra.
2. T l ht thuc nhiu hn nam gii trong s dn iu tra c
143
3. 60% n gii v 30% nam gii trong s dn iu tra l nhng ngi

ht thuc l.
4. S n ht thuc nhiu hn nam hai ln trong tng s iu tra
hai v d trn, phng php m gi thit th nht c cu thnh
ch ra rng khng c s khc nhau trong phm vi tc ng ca nhng
phng php cha bnh khc nhau trn t l t vong tr em, hay l t l
ngi ht thuc nam n. Khi xy dng gi thit (cn gi nh iu kin
khng c s khc nhau gia hai tnh hung, nhng nhm, nhng kt qu
hay s ph bin ca mt iu kin, mt hin tng, ci ny c gi l gi
thit v gi tr thng c vit l Ho).
Gi thit th hai mi v d ch ra rng, khng c s khc bit
phm vi tc ng ca nhiu phng php phng chng bnh v sinh mi
trng khc nhau trn t vong tr em cng nh t l ngi ht thuc
nam/n trong mt s dn d rng phm vi khc khng c phn bit r
rng.
Gi thit m nh nghin cu t ra iu kin c khc nhng khng
lm r c tm quan trng gi l gi thit v s khc nhau.
Nh nghin cu c l c kin thc v hnh vi ht thuc ca cng
ng ngi hay Chng trnh cha bnh v kt qu ca n suy on s
chnh xc ca trng hp hoc kt qu cha tr trong n v nh lng.
Kim tra gi thit th ba c hai v d: mc t vong ca tr em l
30/1000 v t l ngi ht thuc nam/n l 60/30%. Loi gi thit ny c
gi l gi thit im ph bin.
Gi thit 4 c hai v d suy on mi quan h gia tc ng ca s
lin kt khc nhau ca Chng trnh MCH v NS bin s c lp (t vong
tr con) hay mi quan h gia s ph bin ca mt hin tng (ht thuc l)
trong s dn khc khc (gia nam v n). Loi gi thit ny xc nh phm
vi mi quan h da trn hu qu nhng nhm cha bnh khc nhau theo
bin s c lp (trn 3 ln i vi MCH so vi NS trn 5 nm) hay s ph
144
bin ca mt hin tng nhng nhm dn khc nhau (n ln hn nam 2

ln) loi gi thit ny c gi l gi thit lin h.
C nhiu nhm ln v gi thit v gi tr v gi thit nghin cu gi
thit v gi tr c phn loi theo gia tht nghin cu). Bt k kiu gi thit
no, bao gm c gi thit v gi tr, c th l c s ca mt qu trnh iu
tra. Khi gi thit v gi tr tr thnh c s ca cuc iu tra nghin cu, n
tr thnh gi thit nghin cu.
7.5. SAI SOT TRONG KIEM TRA GIA THIET
Nh c cp, gi thit l s suy on c th ng hay sai. C kh
nng i n mt kt lun sai v mt gi thit do nhiu nguyn nhn khc nhau.
Nhng kt lun sai v s nh gi ca mt gi thit c th c tao ra nu:
K hoch nghin cu a ra b sai;
Cch trch mu c ng dng sai;
Phng php thu thp d liu khng chnh xc;
Phn tch b sai;
Cch thng k c ng dng khng ph hp;
Nhng kt lun a ra khng ng.
Khng t hoc tt c cc mt ny ca qu trnh nghin cu c th gy ra sai
lm trong nghin cu, lm cho kt lun b v ngha. V vy, trong vic kim tra
gi thit lun c nhng li sai gy ra do nhng nguyn nhn c nu trn.
Do vy, trong vic a ra kt lun v mt gi thit, c hai loi sai lm
c th xy ra:
S t chi mt gi thit v gi tr ng. loi II;
Chp nhn mt gi thit v gi tr sai. loi I.
7.6. TIEU CHUAN CHU AO TRONG MOT GIA THIET NGHIEN CU
Nh trn nu, gi thit l phng tin v l bc u tin mt
NCKH thc thi. Do , phi thn trng khi t gi thit.
145
Mt gi thit mang tnh thc thi, phi c ni dung KH, v phi c cc

chun sau:
Phi c hnh thnh trn nhng quan st thc t khch quan
Khng c tri vi nhng l thit ng n c cng nhn,
nu nh khng c g l tng hay.
Gi thit phi c kim chng bng l thuyt v thc nghim
7.7 PHN ON TRONG GI THIT KHOA HC
Gi thit lun i km theo phn on s vic.
Nhng phn on yu cu: Phi c tnh logic
Phn on chia nhiu loi: Phn on n v Phn on kp
Phn on n
L phn on ch c mt n nguyn phn on to thnh.
Trong phn on n li chia ra nhiu loi na: Phn on (P)
khng nh, P ph nh, P chung, P ring, P tt nhin.
Phn on phc l phn on bao gm nhiu phn on n l hp
thnh
Trong Phn on phc li chia ra:
+ Phn on lin kt: gm nhiu phn on n lin kt vi nhau bng
cc lin t "v" , "nhng" , "ng thi"...
+ Phn on chn lc: nhiu phn on n lin h vi nhau bng t
"hoc", "hay l"
+ Phn on gi nh: bt u bng ch "nu", "nu nh .
TM TT
Gi thit ng vai quan trng trong vic em li s r rng, ring bit
v tiu im cho mt ngnh nghin cu.
146
Gi thit mang l li ni c tnh suy on khch quan i vi s xc

nhn thng qua mt ngnh nghin cu. Trong vic cu thnh gi thit u
quan trng l phi m bo im bo rng, n n gin, c trng, r
rng v c th xc nh c.
C hai loi gi thit: gi thit nghin cu, v gi thit d khit. Gi
thit nghin cu c th c phn loi nhiu hn da trn cch c thnh
lp nh l mt gi thit v gi tr, gi thit khc nhau, gi thit v tiu im,
gi thit tng hp.
Vic kim nh mt gi thit tr nn v ngha nu bt k mt trong
cc kha cnh nghin cu - hoch nh, ly mu, phng php thu thp s
liu, phn tch s liu, cc cch thc thng k c p dng hay cc kt lun
c rt ra. Mang li s sai lm hoc khng thch hp. iu ny c th dn
n s phn loi sai lm v mt gi thit: loi I - t chi mt gi thit v gi
tr khi ng, loi II - chp nhn mt gi thit v gi tr v n khng c
chp nhn.
147
PHAN IV
HNH THNH KHI NIM
V MT CNG TRNH NGHIN CU
Chng 8
CHN LOI CNG NGHIN CU

Chng ny, chng ta s tho lun v mt s cng nghin cu
c s dng thng thng nht. V d,
Ch s lin kt vi nghin cu (dn s v mi trng);
Thi gian tham kho ca nghin cu;
Bn cht ca cuc iu tra/tham kho.
Mi cng nghin cu u c phn loi t mt trong nhng
trin vng/ tin trn v l c s ca s phn loi. V vy, thut ng s
dng m t n khng c ph bin lm, nhng cc tn gi ca
cng cho mi c s phn loi th ngc li. Ch , cc loi cng
nghin cu c khi loi tr ln nhau. V d nu mt nghin cu l tnh cht
kiu mu/tiu biu th n khng th cng lc l nghin cu trc sau
hoc nghin cu theo chiu dc. Nhng n c th l nghin cu thc
nghim hoc l thuyt.
Vn cn bn ca vic nghin cu v dn s v mi trng ta c th
chia cng ra 2 loi:
Nghin cu b phn tiu biu
Nghin cu trc - sau
8.1 CHN LOI CNG NGHIN CU B PHN TIU BIU
Nghin cu b phn tiu biu l cng thng dng nht trong
nghin cu qun l mi trng v nghin cu khoa hc x hi. cng ny l
148
nghin cu ph hp trong vic tm ra s tn ti ca mt hin tng, mt

trng thi, vn , quan im, thng qua mt b phn tiu biu no trong
cng ng. N gip ta thu li mt "bc tranh ton cnh" ti thi im
nghin cu. Chng ta c th phc tho nghin cu v cc hin tng qua
vic nm bt mt b phn tiu biu ca qun th ti mt thi im trong mt
mi trng nht nh.
Mt nghin cu b phn tiu biu rt n gin. Bn ch cn quyt
nh ci g cn tm kim, xc nh nghin cu dn s, chn mu (nu cn
thit) v lin h vi ngi tham gia nghin cu tm ra thng tin cn thit.
V d, cng ca b phn tiu biu c nh gi cao khi nghin cu cc
vn sau y:
Quan im nghin cu mi trng-dn s vi cht c ha hc
(dioxin) trong chin tranh Vit Nam.
Cc c im dn s - kinh t v mi trng x hi ca dn c
min Ty Nam B;
Tc ng ca v sinh mi trng ln sc khe dn sng bn v trn
knh rch Thnh ph H Ch Minh;
Tc ng ca mi trng x hi - nhn vn dn n tnh trng v
gia c ca gii tr;
Cht lng dch v ca mt t chc dch v mi trng th
Thnh ph H Ch Minh.
Anh hng ca nn tht nghip i vi t nn ng ph (y
cng c th l mt nghin cu trc sau);
Mi quan h gia gia nh v thnh qu hc tp ca tr em;
Thi ca cng ng i vi cc vn cng bng x hi;
Phm vi tht nghip trong thnh ph;
S hi lng ca ngi tiu dng vi mt sn phm;
149
Hiu qu ca vic kim tra hi th ca li xe (ung ru) trong

vic ngn chn tai nn giao thng (y cng c th l nghin cu
trc - sau);
Nhu cu sc khe ca cng ng;
Thi ca sinh vin i vi mi trng trng hc.
Nhng nghin cu ny ch lin quan n mt vn vi nghin cu
dn s - mi trng t tn km v d phn tch. Tuy nhin, iu bt li nht
l khng lng trc s thay i. lng trc s thay i cn c t nht
hai s theo di, quan st, t nht hai nghin cu tiu biu, ti hai mc thi
gian trn cng mt m ng qun th dn c.
8.2. CHN LOI CNG NGHIN CU TRC - SAU
Thun li ca cng nghin cu trc - sau l c th o lng c
s thay i trong mt tnh hung, mt hin tng mt vn , mt quan im.
l cng c nh gi cao nht trong vic lng c tc ng hoc
hiu qu ca mt Chng trnh.
Mt nghin cu trc sau c tin hnh ging nh quy trnh ca
mt nghin cu b phn tiu biu. Ch khc l c cch quan st. Nghin
cu trc sau c th hoc l thc nghim hoc l khng thc nghim, ty
theo cch thnh lp. l nghin cu c nh gi thng dng nht. S
khc nhau gia hai loi quan st i vi s thay i coi nh c tc ng
xu ti Chng trnh. Nhng ti sau y c dng nghin cu cho
cng ny:
Tc ng ca c s h tng i vi cht lng ca cc dch v mi
trng;
Hiu qu ca dch v mi trng ln cht lng khng kh th;
Tc ng ca gio dc mi trng vi hnh ng x rc ca tr hc
ng;
150
Hiu qu ca Chng trnh gio dc cng ng mi trng vi

tnh t gic BVMT gii tr;
Tc ng ca vic nng cao hiu qu lao ng;
Tc ng trong vic tng kh nc thi i vi s dng ngun nc
v v sinh khu dn c;
Tc ng ca vic bo v sc khe b m v tr em i vi t l t
vong ca tr s sinh;
Hiu qu ca vic kim tra hi th li xe khi ung ru vi tai nn
giao thng (ging nh nghin cu tiu biu);
Hiu qu ca ly kin dn chng vi cht lng mi trng s
i (2005).
Nghin cu trc sau c nhiu thun li ci chnh l kh nng o
lng c s thay i trong mt hin tng hoc nh gi c tc ng
ca s can thip v n cng c nhng mt bt li. Tuy nhin, nhng iu
ny xy ra mt cch ring bit hoc chung chung m khng xy ra trong
mi nghin cu. iu bt li y l ph thuc vo qu trnh iu tra, vo
nghin cu m ng, v phng php thu thp d liu. Nhng bt li l:
Thay v thu thp mt d liu ta phi thu thp hai. C ngha l c 2
mi lin h vi m ng v vy vic thc hin kh hn v tn km
hn, hon thin th mt nhiu thi gian hn. c bit nu nghin
cu thuc loi th nghim th cn phi ch cho n khi bn thc
hin vic xm nhp thc t, kim tra kt qu c ng khng mi l
lc kt thc c nghin cu.
Trong vi trng hp, thi gian tri qua gia hai mi lin h b
tiu tn trong nghin cu qun th ca mi trng sng. V
nhng ngi tham gia trong th nghim trc c th di
chuyn hoc rt lui khi vng thc nghim v nhiu l do.
Nu nghin cu qun th ca mi trng sng cn mi m v
cn c khong thi gian ln, tin cy gia cc ln quan st
151
trc v quan st sau th nhng thay i trong nghin cu c th

l do n ang trng thnh, ang hon thin. iu ny hon ton
ng khi bn ang nghin cu v tr em hoc mt qun th thc
ng vt. Nu n tng quan mt cch cht ch vi vi thay i
ph, th tc ng ca s trng thnh c phn nh ci quan
st sau v c bit n nh l s tc ng trng thnh
V d: gi s bn mun bit nh hng ca mt Chng trnh phc
tho to nn snhn thc cao v BVMT trong dn. lm c vic
ny, bn phi phc tho mt h thng cu hi, lit k nhiu cch thuyt phc
v hi nu h c ng vi kin vi mnh cch x l khng.
Bc u trong khi tr li cu hi gm cch phng chng nhim,
ngi tham gia c cnh bo v s tc hi nhim, iu ny s c phn
nh qua cu tr li ca ngi y bc sau.
V vy, bn thn cc hin tng nghin cu truyn t kin thc
cho vic nghin cu qun th trong mi trng sng, nh hng n
bin i ph.
TIU KT
Chng ny cho chng ta bit v nhng cng nghin cu c
xem xt t 3 kha cnh l: nhm lin h, giai on tham kho kin v cng
tc iu tra t nhin. u tin l cng nghin cu kiu mu, nghin cu
trc v sau. Phm tr nghin cu th hai l nghin cu thuc v qu kh,
nghin cu c qu kh ln tng lai. Th ba l nghin cu thc nghim,
khng thc nghim v nghin cu thng dng.
152
Chng 9
CHN PHNG PHP

THU THP THNG TIN
9.1. GII THIU
Trong nghin cu khoa hc, thu thp thng tin hay cn gi l thu thp
mu (xin nhc thu thp mu, khc vi phng php ly mu thc a
trong khoa hc t nhin) l khu rt quan trng, khng th thiu trong
nghin cu khoa hc ni chung v KH mi trng ni ring.
C hai cch tip cn chnh cho vic thu thp thng tin v mt tnh
hung, ngi, vn hay hin tng. i khi, thng tin yu cu c sn v ta
ch cn rt n ra. Tuy nhin, i khi, ta cn phi thu thp thng tin. Da trn
cc cch tip cn khi qut v vic thu thp thng tin, ta c th chia s liu
thnh cc loi:
S liu s cp
S liu th cp
Thng tin thu thp bng cch tip cn th nht c cho rng thu thp
c t ngun s cp trong khi cc ngun c dng trong cch tip cn
th hai c gi l ngun th cp. V d v cc ngun s cp bao gm vic
dng cc s liu iu tra dn s trong vic thu thp thng tin v s ngi
ngi cha c nc sch dng trn tng dn s. Vic dng cc h s bnh
vin trong vic tm ra mu hnh bnh v t vong ca cng ng; vic dng
h s lu tr ca mt t chc qun l mi trng trong vic xc nh cc
hot ng ca n v vic thu thp s liu t cc bi vit, tin, tp ch, bo k
thu thp thng tin lch s v cc loi thng tin khc. Mt khc, vic tm
hiu thi trc tip ca cng ng v cc dch v v sinh mi trng, xc
nh chnh xc nhu cu gim thiu nhim ca cng ng, nh gi mt
Chng trnh, xc nh s tha mn cng vic ca cc nhn vin trong mt
t chc qun l mi trng, xc nh chc chn mt dch v m mt nhn
vin cung cp, l cc v d v thng tin thu thp t nhng ngun s cp.
153
Tm li, ngun s cp cung cp thng tin trc tip v ngun th cp cung

cp thng tin gin tip. Hnh 9.1, cho thy cc phng php khc nhau ca
vic thu thp thng tin.
Cac phng phap thu thap d lieu
Cac nguon th cap
Cac van ban
Cac nguon s cap
Quan sat
Nhn g ngi
tham gia
Phon g van
Co cau truc
Ban g cau hoi
Ban g cau
hoi gi th
Cac thon g bao chnh phu

Cac nghien cu trc o
Nhn g ngi
khon g
Cac ieu tra dan so
gia
tham
Phi cau truc
Ban g cau
hoi thu thap
Hnh 9.1: Cc phng php thu thp d liu
Khng c phng php thu thp thng tin no cung cp c thng

tin chnh xc v tin cy tuyt i. Cht lng ca cc s liu thu thp c
ty thuc vo mt s yu t khc nhau m chng ta s xc nh khi tho
lun tng phng php. K nng ca bn, vi t cch nh mt ngi nghin
cu, ty thuc vo kh nng quan tm n cc yu t c th nh hng n
cht lng ca s liu. Mt trong nhng s khc bit ch yu ca nhng
ngi nghin cu chuyn nghip v nghip d ty thuc vo s thu hiu v
kh nng khng ch cc yu t ny ca h. Do vy, iu quan trng cho
154
nhng ngi mi bt u l phi nhn thc c vn : lm con s bit

ni l k nng ca nh nghin cu.
9.2 THU THP THNG TIN T CC NGUN S CP
Ngi ta s dng mt vi phng php thu thp cc s liu s cp.
Vic chn mt phng php no ty thuc vo mc nh nghin cu, s
c sn ca ngun v cc k nng ca ngi nghin cu. i khi, phng
php thch hp nht t c mc tiu nghin cu li khng th dng
c v nhng gii hn nh thiu ngun hay hoc thiu cc k nng cn
thit. Trong nhng trng hp ny, bn nn nhn thy cc kh khn t
nhng gii hn ny s tc ng mnh ti cht lng ca s liu.
chn la mt phng php thu thp s liu no , trong nghin
cu iu tra qun l mi trng, cc c im kinh t x hi nhn khu
hc ca qun th ng mt vai tr quan trng. Bn nn bit cng nhiu cng
tt nhng c im nh trnh hc vn, ngh nghip, thi quen x rc,
sinh hot, tnh trng kinh t x hi v thnh phn dn tc. Nu c th, s
hu dng khi chng ta bit c mi quan tm, s tham gia v thi ca
cng ng i vi vic nghin cu mi trng sng ca chnh h. Mt s
cng ng, v l do no , cm thy khng d chu vi mt phng php
thu thp thng tin c th no (nh b phng vn) hay khng thoi mi khi
bc l quan im trong mt bn iu tra.V d: cu hi Bn c x rc
khng? C hay tiu tin ven ng khng?. Hn na, nhng ngi t hc s
c nhng phn ng vi nhng phng php thu thp thng tin khc vi
nhng ngi c hc hn.
Mt yu t quyt nh quan trng na vi cht lng d liu l cch
gii thch mc tiu ca nghin cu vi nhng ngi tr li tim nng. D
cho ta s dng phng php no i chng na, phi chc chn rng nhng
ngi tr li hiu r mc ch v nhng vic c lin quan n nghin cu.
iu ny cng quan trng khi bn dng bn cu hi thu thp d liu v
khi phng vn, bn c th tr li cc cu hi ca mt ngi tr li nhng
trong mt bn phng vn, bn s khng c c hi ny.
155
Trong nhng phn sau, chng ta s tho lun tng phng php thu
thp s liu theo kh nng ng dng v kh nng thch ng ca n trong mt
tnh hung, cng nh nhng kh khn v gii hn km theo.
9.3. QUAN ST
Quan st l mt cch thu thp d liu s cp. Quan st l mt phng
php mang tnh chn la, h thng v c mc ch quan st v lng nghe
mt tng tc hay mt hin tng khi n xy ra. C nhiu tnh hung m
trong quan st l phng php thch hp nht thu thp d liu, v d,
khi bn mun bit phn ng trong mt nhm, nghin cu nhn thc bo v
mi trng ca mt nhm dn c, xc nh chc chn nhng phn vic m
mt cng nhn x l mi trng thc hin, hoc nghin cu hnh vi mi
trng (environmental Behaviuos) mt c nhn no . N cng thch hp
khi ta khng th tm kim thng tin chnh xc v y bng cch hi v
ngi tr li khng mun hp tc hoc khng nhn thc c cu tr li do
h khng th tch bch bn thn mnh ra khi hnh ng. Tm li, khi bn
quan tm n hnh vi hn nhn thc mt c nhn, hoc khi cc i tng
dnh lu qu nhiu vo hnh ng n h khng th cung cp thng
tin khch quan v n, th quan st l cch tip cn tt nht thu thp thng
tin cn bit.
9.3.1 Cc hnh thc quan st
C hai hnh thc quan st: Quan st tham gia v Quan st khng
tham gia.
a. Quan st tham gia l khi mt ngi nghin cu tham gia vo hot
ng ca nhm c quan st nh thnh vin ca n, c hoc khng c
thng bo cho h bit l h ang b quan st. V d, bn c th mun bit
phn ng ca dn chng ni chung vi nhng ngi cng nhn v sinh mi
trng ng ph. Bn c th nghin cu phn ng bng cch t mnh tham
gia lm thnh vin i v sinh vi ngy. Mt chn la khc, bn c th
nghin cu mi trng sng ca t nhn v gi lm ngi t lm iu
ny.
156
b. Quan st khng tham gia

Ngc li vi quan st tham gia, quan st khng tham gia l khi nh
nghin cu khng tham gia cc hot ng ca nhm m ch quan st th
ng, nhn, lng nghe cc hot ng v t rt ra kt lun. V d, bn
nghin cu cc cng vic m mt k thut vin phi x l rc thi phi thc
hin . Nh mt ngi quan st, nhn, theo di v ghi chp cc hot ng h
thc hin. Sau khi tin hnh mt s quan st, bn t rt ra kt lun v cc
cng vic k thut vin y thc hin trong bi chn lp rc. Ngi ta c th
quan st bt k nhm ngh nghip trong bt k mi trng no theo cch
nh th.
9.3.2. Cc kh khn khi s dng quan st thu thp d liu
Mt s kh khn c th nh hng n vic s dng quan st nh
mt phng php thu thp d liu, d khng cho rng tt c hay bt k ci
no trong chng cng nht thit phi th hin trong mi tnh hung, l ngi
mi bt u, bn cng nn bit c cc kh khn ny.
Khi nhng c nhn hay cc nhm nhn ra mnh ang b quan st,
h c th thay i hnh vi ca mnh. Ty theo tnh hung, s thay i c th
tch cc hoc tiu cc v d, n c th lm gia tng hoc gim st nng
sut lao ng v iu ny c th xy ra do mt s nguyn nhn no .
Khi c s thay i hnh vi ca nhng c nhn hay mt nhm do h ang b
quan st, ngi ta gi n l hiu ng Hawthorne. Vic s dng phng
php quan st trong trng hp nh th s gy nn cc bin dng: Ci quan
st c khng i din cho hnh vi thng thng ca h.
Lun c th c thnh kin ca ngi quan st. Nu ngi quan st
c thnh kin, anh ta d dng a ra thnh kin v chng d g kim tra cc
quan st v cc kt lun rt ra t chng.
Cc din dch rt ra t cc quan st c th thay i ty ngi
quan st.
C kh nng c quan st v ghi chp khng hon chnh, m n
thay i ty vo phng php ghi chp. Mt ngi quan st c th nhn tinh
157
tng nhng li khng ghi chp chi tit. Vn ngc li c th din ra khi
ngi quan st ghi chp chi tit nhng khi lm th li b st mt s hnh
ng.
9.3.3 Cc tnh hung c th thc hin vic quan st
Cc quan st c th c thc hin trong hai iu kin: T nhin v
C khng ch
Quan st mt nhm ang iu hnh bnh thng hn l can d vo cc
hot ng ca n c phn loi l quan st trong iu kin t nhin. a
cho nhm mt tc nhn kch thch n phn ng li v quan st phn ng
gi l quan st c khng ch.
9.4. GHI CHP QUAN ST
C nhiu cch ghi chp quan st. La chn phng php ghi chp ty
thuc vo mc ch quan st. Hy nh rng mi phng php u c u v
nhc im ring.
9.4.1 Tng thut
Trong phng php ghi chp ny, ngi nghin cu ghi chp li cc
chi tit ca tng tc bng li vn ca mnh. Thng thng, anh ta ghi vn
tt trong khi ang quan st cc hnh ng v ngay sau khi quan st s ghi li
chi tit bng ging vn tng thut. Thm na, mt vi ngi nghin cu c
th din dch tng tc v rt ra kt lun. u im ln nht ca cch ghi
chp bng th loi tng thut l n a ra mt ci nhn su hn cho hnh
ng. Tuy vy, mt nhc im l ngi quan st c th c thin lch trong
quan st ca mnh, v do vy, cc din dch v kt lun rt ra t quan st
cng s b thin lch. Cng vy, nu mt nh nghin cu ang ch tm quan
st, anh ta c th qun ghi chp mt phn quan trng ca hnh ng, v hin
nhin l trong qu trnh ghi chp, phn hnh ng ny c th b b qua. V
th, c kh nng c nhng ghi chp hoc quan st khng hon chnh. Thm
vo , vi nhng ngi quan st khc nhau, kh nng tng thch ca cch
ghi chp theo li trn thut c th l mt vn .
158
9.4.2 . Thang im
i khi, mt s ngi quan st thch a ra mt thang im nh
gi cc kha cnh khc nhau ca mt hnh ng hay hin tng. Vic ghi
chp c thc hin da trn thang im do ngi quan st hoc ngi
nghin cu a ra. Mt thang im c th mt, hai hoc ba chiu ty theo
mc ch quan st. V d, thang im ca hnh 9.2 Thit k ghi nhn
bn cht ca cc tng tc trong cng mt nhm C 3 chiu: tch cc, tiu
cc v trung tnh.
Mt trong nhng kh khn khi s dng thang im ghi nhn cc
quan st l n khng cung cp thng tin pha bn trong ca hnh ng.
Thm vo , n c th chu tc ng ca nhng rc ri sau:
Nu ngi quan st khng tht t tin vo kh nng nh gi ca
chnh mnh, anh ta c khuynh hng trnh nhng v tr hai u, m
thng dng cc v tr gia. Sai lm xu hng ny to ra c gi l sai
lm ca xu hng trung tnh.
Mt s ngi quan st c th a thch nhng phn no ca thang
im ging nh mt s gio vin cho im kh cn mt s th khng. Khi
nhng ngi quan st c xu hng dng mt phn no ca thang im
ghi li hnh ng, hin tng ny gi l hiu ng elevation
Mt nghin cu v bn cht ca tng tc trong mt nhm
Kha cnh tng tc
Tch cc
Trung tnh
Tiu cc
Tham gia
Ha hp
T tin
Gy hn
Lnh m
Thn thin
Cch bit
Hnh 9.2: Mt thang im nh gi ba chiu (theo Ranzit Kuma, 1968)
159
Mt loi sai lm khc c th c l khi m ngi quan st nh gi

mt c nhn no theo mt kha cnh ca hnh ng li b nh hng ca
cch m anh ta nh gi c nhn kha cnh khc ca hnh ng .
Mt ln na, ging nh xy ra trong ging dy khi nh gi ca gio vin v
mc hon thnh ca sinh vin trong mn hc ny c th b nh hng
bi nh gi ca anh ta cho vic hon thnh ca sinh vin i vi mn hc
khc. Loi hiu ng ny c bit di tn hiu ng qung (halo effect).
9.4.3 . Ghi nhn theo loi
i khi, ngi quan st c th quyt nh ghi nhn li quan st ca c
ta hay anh ta bng cch s dng phn loi. Kiu v s lng phn loi ty
thuc vo kiu tng tc v s la chn ca ngi quan st v vic phn
loi nh th no. V d: th ng /ch ng (hai loi), hng ni / hng
ngoi (hai loi); lun lun / i khi / khng bao gi (ba loi); rt ng /
ng / khng chc chn / khng ng / rt khng ng (nm loi).
Vic s dng phn loi ghi nhn li mt quan st c th phi chu nhng
vn nh vi cc thang im.
9.4.4 Ghi nhn bng cc dng c c hc
Cc quan st c th c ghi nhn bng bng video v sau c
phn tch. V d quan st hin tng ph Rng ngp mn Cn gi...
nhim v hnh vi gy nhim trn knh Tham Lng. Li th ca vic ghi
hnh l hnh ng m ngi quan st thy c cng c th c xem i,
xem li nhiu ln trc khi rt ra kt lun, v c th mi cc chuyn gia
khc xem i n nhng kt lun khch quan hn. Tuy th, mt trong
nhng nhc im l mt s ngi cm thy khng thoi mi v c th
hnh x khc i trc ng knh. Do vy, hnh ng c th khng phn nh
trung thc tnh hung.
Vic chn la mt phng php c th no ghi nhn li quan st
ca bn ty thuc vo mc tiu ca quan st, s phc tp ca hnh ng v
kiu qun th m bn ang quan st. Vic cn nhc cc yu t ny trc khi
quyt nh phng php ghi nhn li quan st ca bn l rt quan trng.
160
9.5. PHNG VN
Phng vn l mt phng php thng c dng thu thp thng
tin t mi ngi. Trong nhng trng hp qun tr mi trng, chng ta thu
thp thng tin thng qua cc cch tng tc khc nhau vi nhng ngi
khc. Nhng tng tc trc din gia hai hay nhiu c nhn vi nhau vi
mt mc ch c th trong suy ngh c gi l phng vn. Mt mt no ,
phng vn c th rt uyn chuyn, khi ngi phng vn t do t cu hi h
ngh ra xung quanh vn cn iu tra, mt khc, n c th rt cng nhc,
khi ngi iu tra phi theo st cc cu hi c quyt nh t trc. Ty
theo mc uyn chuyn, ngi ta c th phn loi phng vn thnh: Phi
cu trc v C cu trc
9.5.1. Phng vn phi cu trc
Trong mt phng vn phi cu trc, hay cn c bit di tn phng
vn chuyn su, phng vn vin pht trin mt khung sn, c gi l
hng dn phng vn, theo tin hnh phng vn. Trong cu trc ny,
phng vn vin a ra cc cu hi mt cch t nhin trong sut cuc phng
vn. Phng vn phi cu trc c th thc hin theo kiu mt i mt hoc tp
hp thnh mt nhm nhng ngi tr li (gi l phng vn nhm hay phng
vn nh hng nhm).
Cch tip cn thu thp thng tin ny rt hu dng trong trng hp
bn cn c hoc bit rt t thng tin chuyn su v lnh vc . Tnh linh
hot cho php ngi phng vn hi ngi tr li l mt thun li v n c
th gi ra nhiu thng tin. V n cung cp nhiu thng tin chuyn su, nhiu
ngi nghin cu dng k thut ny xy dng nn mt cng c nghin
cu c cu trc. Mt khc, do bn hng dn phng vn khng lit k cc
cu hi c th hi ngi tr li, kh nng so snh cc cu hi nu ra v
cc cu tr li thu c c th tr nn kh khn. Bi v, ngi nghin cu
thu thp kinh nghim qua cc cuc phng vn, do , loi thng tin c
thu thp t nhng ngi phng vn lc u c th rt khc vi thng tin t
nhng ngi c phng vn khi cng gn v cui. Cng nh th, s t do
c th lm cho ngi iu tra a nhng thnh kin ca mnh vo trong
161
nghin cu. Dng bn hng dn phng vn nh phng tin thu thp

thng tin i hi ngi i iu tra c k nng tt hn nhng ngi dng
phng php phng vn c cu trc.
9.5.2. Phng vn c cu trc
Trong mt phng vn c cu trc, ngi i iu tra hi mt lot cc
cu hi c quyt nh trc, dng ng t, v trt t cu hi c bn
lit k phng vn ghi r. Bng lit k phng vn l mt danh sch cc cu
hi c vit thnh vn bn, c kt thc m hoc ng, c chun b cho
mt ngi phng vn dng, trong mt giao tip gia ngi vi ngi (c
th l trc din, qua in thoi hoc qua phng tin truyn thng in t)
Lu rng bng lit k phng vn l mt cng c thu thp s liu trong
khi phng vn l mt phng php thu thp s liu.
Mt trong nhng u im ch yu ca phng vn c cu trc l n cung
cp thng tin ng b, m bo cho kh nng so snh ca s liu. Phng vn c
cu trc yu cu t k nng phng vn hn phng vn phi cu trc.
9.6. BNG CU HI
Bng cu hi l mt danh sch cc cu hi bng vn bn, m cc cu
tr li s c ngi tr li ghi li. Trong mt bng cu hi, ngi tr li
c cc cu hi, gii thch nhng g c trng i v ghi li cu tr li.
Ch c mt khc nhau duy nht gia bng lit k phng vn v bng cu
hi l bng lit k phng vn, phng vn vin c cu hi (v gii thch
chng nu cn thit), v ghi li phn hi ca ngi tr li vo bn lit k
phng vn. Phn bit ny rt quan trng tnh n im mnh yu ca
hai phng php.
Trong trng hp bng cu hi, v khng c ai gii thch ngha ca
cu hi cho ngi tr li, nn cu hi phi tht r rng v d hiu l rt quan
trng. Cch trnh by ca bng cu hi cng phi d c v p mt, th t
ca cc cu hi phi d theo di. Bng cu hi phi c pht trin da trn
vn phong tng tc. iu c ngha l ngi tr li cm thy nh th
ang ni chuyn vi mt ngi no . Trong bng cu hi, mt cu hi
162
nhy cm hay mt cu hi m ngi tr li cm thy ngn ngi khi p phi

c m u bng mt cu gii thch cc vn lin quan n cu hi.
Dng phng ch khc cho cc cu gii thch ny phn bit chng vi cc
cu hi tht s l mt kin hay.
9.6.1. Chn la gia bng lit k phng vn v bng cu hi
Vic chn la gia bng cu hi v bng lit k phng vn l quan
trng v nn c cn nhc k cng v im mnh yu ca hai phng php
nh hng n gi tr ca cc tm kim. Bn cht ca vic iu tra v cc
c tnh kinh t x hi v mi trng nghin cu l trng tm ca chn la.
Vic chn la gia bng lit k phng vn v bng cu hi phi da trn cc
tiu ch sau:
Bn cht ca iu tra Nu nghin cu v cc vn m ngi tr li
cm thy min cng khi tho lun vi ngi iu tra th bng cu hi l s
chn la tt hn v n m bo tnh trng v danh. y c th l trng hp
ca cc nghin cu v vic s dng thuc tr su xt cho rau, x nc thi
khng x l ca mt x nghip, khng ng ph mi trng, khai thc ct ba
bi. Tuy nhin, c nhng trng hp cn phi thu thp cc thng tin tt hn v
nhng vn , nhy cm ny bng cc phng vn ngi tr li. N ty vo loi
i tng nghin cu v k nng ca phng vn vin.
Phn b a l ca i tng qun th nghin cu Nu nhng
ngi tr li sng ri rc trong mt khu vc a l rng ln, bn khng cn
cch la chn no khc ngoi vic dng bng cu hi v phng vn trong
nhng trng hp ny rt t.
Loi i tng trong nghin cu mi trng cng ng Nu s
ngi thuc i tng nghin cu b m ch, rt tr, rt gi, hoc tn tt, c
th khng cn s chn la no khc ngoi vic phng vn ngi tr li.
V d 1: Mt cch t cu hi cho nghin cu ng c ngh nghip
trong di dn t do vo Ty Nguyn.
Mt nghin cu v ng c ph rng lm ry ca cc di dn t do nh
hng ln ti nguyn mi trng
163
Bng cu hi bt u bng mt li gii thiu:

Hon cnh c nhn, v iu kin kinh t, mi trng sng c nh
hng ln vic xc nh ng c ph rng ca mi c nhn. iu ny c
bit ng vi cc di dn. V th, chng ti mun hi bn mt vi cu v
hon cnh ca bn v ca gia nh bn. Vic nhn ra cc yu t ny rt
quan trng cho vic nh gi i din mu tham gia vo nghin cu
phn nh cc di dn v hiu quy m, bn cht v l do ng c ph rng c
lin quan n iu kin bn thn bn. Chng ti cm n bn tr li cc cu
hi ny v thng tin bn cung cp rt hu dng cho chng ti. Chng ti
nhn mnh rng, cc phn hi ca bn rt hu dng vi chng ti v chng
ti v cng cm n bn tr li ht cc cu hi. Tuy nhin, nu bn cm thy
khng mun tr li mt cu hi c th no y, chng ti s vui v chp
nhn quyt nh ca bn. Chng ti c th m bo rng, cc phn hi ca
bn hon ton khng b tit l danh tnh v s khng c dng cho bt k
mc ch no khc.
Trc khi hi cc cu v tnh trng gia nh lin quan n di dn nh
hng ln mi trng sng v ti nguyn rng ni n, li gii trnh sau
c chn vo bn cu hi.
By gi chng ti xin hi vi cu v gia nh bn. Hon cnh gia nh
c th nh hng n chn la cch sng ca bn sau khi di dn. Mt ln
na, chng ti xin m bo tnh trng v danh cho cc phn hi ca bn.
phc v cho ti iu tra trnh chuyn mn trong qun l mi
trng vng c di dn t do nh hng ln mi trng, trc khi tm hiu
kinh nghim ca ngi tr li v vic cng nhn bng cp ca h, trong
hon cnh bng gi, bng tht kh ln xn nc ta, li gii trnh sau c
chun b lm h yn tm trong phn yu cu ny:
Vic cng nhn cc bng cp v kinh nghim chuyn mn, cng vi
cc yu t khc, ng vai tr quan trng trong vic xc nh ng c ngh
nghip ca c nhn ti mt lnh vc nghin cu v qun l mi trng ang
rt mi. Trong phn ny, chng ti xin hi kin ca bn trong qu trnh
bng cp ca bn c cng nhn. Chng ti mun bit bn hi lng hay
164
khng hi lng nh th no vi kt qu . Nu bn khng hi lng, chng

ti mun bit l do ca bn v thng tin ny c th gip cho nhng ngi ra
quyt nh ci tin quy trnh. Ln na, chng ti xin m bo rng cc tr
li ca bn hon ton b mt. Tuy nhin, nu bn cm thy khng thch tr
li mt cu hi c th, xin bn c b qua n.
V d 2: Mt nghin cu v vic b tr li ngh nghip trong qun l
nh nc v mi trng
Cu trnh by sau c chn vo bn cu hi trc khi hi nhng cu
v kin thc mi trng, kinh t x hi v nhn khu hc ca nhng ngi
tr li.
c nhng hiu bit v tnh hnh ca cc nhn vin tri qua vic
b tr li ngh nghip trong cc b phn qun l nh nc v mi trng
ca chnh ph sut ba nm qua, chng ti mun hi vi cu v kinh nghim
ca bn. Nhng cu tr li ca bn s gip chng ti xc nh nhng loi
cng vic xy ra khi iu ng, chuyn cng tc v kinh nghim ca
nhng nhn vin b nh hng. Xin ng cm thy b b buc phi tr li
mt cu hi no nu bn khng thch d cho chng ti chc chn rng cc
thng tin bn cung cp c coi l tuyt mt.
Cc cu hi v kinh nghim ngh nghip c m u bng cu trnh
by sau.
Chng ti mong c hi vi cu v kinh nghim lm vic ca bn.
Cc tr li ca nhng cu hi ny s to iu kin cho chng ti so snh
loi cng vic bn lm khi gia nhp lc lng qun l mi trng cho
nh nc v cng vic bn ang nhn sau khi iu chuyn. iu ny s gip
chng ti xc minh bn cht v quy m ca s thay i trong cng vic ca
bn trc v sau khi b iu chuyn. Mt ln na, khng bt buc phi tr
li cc cu hi nu bn khng mun. Tuy th, nhng tr li cho cc cu hi
ny cc k quan trng vi chng ti. Chng ti m bo tnh trng nc
danh ca thng tin do bn cung cp.
165
Trc khi hi nhng cu v tc ng ca vic iu chuyn ln mt

ngi k thut mi trng sang qun l mi trng, cu trnh by sau c
a vo bn cu hi.
Cc cu sau hi quan im ca bn v nhng kha cnh trong vic
cng vic trc v sau khi iu chuyn. Tr li ca bn gip chng ti o
lng c tc ng ca vic iu chuyn n cc mt trong cng vic v
tnh trng gia nh bn. Chng ti cm n nhng quan im trung thc ca
bn. m bo rng nhng phn hi ca bn s hon ton b mt.
9.6.2 Cc cch thc hin mt bng cu hi
Mt bng cu hi c thc hin theo nhiu cch khc nhau.
Bng cu hi gi th Cch thng thng nht thu thp thng
tin l gi nhng bn cu hi n cc cc ngi tr li tim nng bng ng
th tn. R rng cch tip cn ny c gi nh rng, bn tip cn c vi
a ch ca h. Thng thng, gi bao th dn sn tem v a ch km theo
bn cu hi l mt tng tt v n c th lm gia tng t l tr li. Mt
bn tr li gi bng th phi i km vi mt th gii thch (Xem chi tit
pha di). Mt trong nhng kh khn chnh ca phng php ny l t l
tr li thp. Trong trng hp t l tr li cc thp, s tm c s gii hn
rt nhiu kh nng p dng i din cho i tng c nghin cu.
Thc hin tp trung Mt trong nhng cch tt nht thc hin
mt bng cu hi l c c mt lng khn gi khng th rt lui nh sinh
vin trong mt lp hc, ngi d cuc hp, ngi ta d mt Chng trnh
hay ngi t tp ti mt ni. N m bo t l phn hi cao v bn s t thy
ngi t chi tham gia nghin cu. Cng nh th, v bn c tip xc c nhn
vi m ng nghin cu, bn c th gii thch mc ch, nhng vic c lin
quan v tm quan trng ca nghin cu v lm sng t bt k cu hi no t
ngi tr li. Li khuyn ca tc gi l nu bn c mt lng khn gi
khng th rt lui c cho nghin cu ca mnh, hy ng b mt c hi
ny Cch thu thp s liu nhanh nht v bn c th tit kim tin tem th.
166
Thc hin ti mt ni cng cng i khi bn c th thc hin

bng cu hi ti mt ni cng cng nh trung tm mua sm, y t, bnh vin,
trng hc, qun bia hi. D nhin, n ty thuc vo loi dn s nghin cu
bn tm kim v ni c th tm ra. Thng thng, mc tiu nghin cu c
gii thch cho nhng ngi tr li tim nng khi ta tip cn v yu cu h
tham gia vo nghin cu. Ngoi tr vic hi mt thi gian hn mt t,
phng php ny c tt c nhng u im ca vic thc hin bng cu hi
theo cch tp trung.
9.6.3 Cc u im ca bng cu hi
Bng cu hi c mt s u im:
t tn km V bn khng phi phng vn ngi tr li, bn s tit
kim c ngun nhn lc v ngun ti chnh. Do vy, vic dng bng cu
hi s thun tin v t tn km. c bit khi n c thc hin tp trung,
y s l mt phng php t tn km hn c thu thp d liu.
N cho php b mt cho ngi tr li V khng c tip xc trc
din gia ngi tr li v phng vn vin, phng php ny cung cp tnh
trng gi kn tn ngi tra li. Trong trng hp cn hi nhng cu nhy
cm, iu ny c th gia tng kh nng c c thng tin chnh xc.
9.6.4 Cc nhc im ca bng cu hi
D cho bng cu hi c vi nhc im, mt lu quan trng l
khng phi tt c su tp d liu bng phng php ny u c nhng
nhc im . Mc ph bin ca mt nhc im ty thuc vo mt s
yu t, nhng bn cn nhn thc c chng hiu nh hng ca chng
n cht lng ca d liu. l:
ng dng hn ch Mt nhc im chnh l ng dng ca n
gii hn trong nhng i tng iu tra l nhng ngi bit c, bit vit.
N khng th dng cho dn s m ch, qu tr, qu gi hoc tn tt.
T l phn hi thp Bn cu hi b tai ting v t l phn hi thp,
v d: ngi ta khng gi tr v. Nu bn d nh dng mt bn cu hi,
167
hy nh rng, bi v khng phi ai cng gi li bn cu hi, kch c mu ca

bn s b gim i do nh hng ny. T l tr li thp c lin quan n mt
s yu t: s quan tm ca mu n ch ca nghin cu; cch trnh by
v di ca bn cu hi; cht lng ca th gii thch mc ch v cc vn
lin quan n nghin cu; v phng php c dng phn pht bn
cu hi. Bn may mn nu c t l 50% tr li v i khi, n ch n 20%.
Tuy vy, nh ni trn, t l tr li thp khng phi l mt vn nu
bn thc hin tp trung.
Khuynh hng t chn lc Khng phi tt c nhng ngi nhn
c bn cu hi u hi p, nn n c mt khuynh hng t chn lc.
Nhng ngi gi tr bn cu hi c th c thi , thuc tnh hoc ng c
khc vi nhng ngi khng gi. Do vy, nu t l phn hi thp, s tm
c c th khng i din cho ton b cng ng nghin cu
Thiu c hi lm sng t vn Nu v mt l do no , ngi
tr li khng hiu cc cu hi, s khng c c hi cho h hiu r ngha. Nu
nhng ngi tr li khc nhau din dch cu hi mt cch khc nhau, n s
nh hng n cht lng thng tin c cung cp.
Khng cho php cc phn hi ty Cc bn cu hi c gi
th khng thch hp nu ta yu cu cc phn hi khng b g b. V cc
bn cu hi cho h thi gian ngm ngh trc khi tr li.
Vic tr li mt cu hi c th b nh hng bi vic tr li cc cu
hi khc Khi ngi tr li c th c c tt c cc cu hi trc khi tr
li (thng xy ra), cch h tr li mt cu hi c th no c th b nh
hng bi hiu bit ca h cho cc cu hi khc.
C kh nng t vn cho ngi khc Vi cc bn cu hi gi th,
nhng ngi tr li c th t vn cho nhng ngi khc trc khi tr li.
Phng php ny c th khng thch hp trong trng hp m ngi iu
tra ch mun tm hiu quan im ca cng ng v ngi c yu cu cho
bit quan im ca chnh mnh c th c gip .
168
Mt tr li khng th b sung thng tin khc Ta c th b sung

thm thng tin vo mt cuc phng vn t cc phng php thu thp d liu
khc nh quan st. Tuy vy, bn cu hi thiu u th ny.
9.6.5. u im ca phng vn
Phng vn t ra thch hp hn trong nhng trng hp phc tp
N l phng php thch hp nht nghin cu nhng lnh vc nhy cm
v phc tp v phng vn vin c c hi chun b cho ngi tr li trc khi
hi nhng cu nhy cm v gii thch c nhn v nhng iu phc tp cho
ngi tr li
Hu dng thu thp cc thng tin chuyn su Trong cuc phng
vn, ngi iu tra c th thu thp nhng thng tin chuyn su bng cch
thm d. Do vy, phng vn l mt phng php thu thp d liu c a
chung, trong trng hp yu cu thng tin chuyn su.
C th b sung thng tin Phng vn vin c th thu thp thm
thng tin t ngi tr li bng cch quan st cc phn ng khng ni.
C th gii thch cu hi t c kh nng cu hi b hiu nhm v
phng vn vin c th lp li cu hi hoc hi n theo cch m ngi tr li
c th hiu c
Phng vn c mt ng dng rng ri Phng vn c th dng vi
hu ht bt k loi dn s no: tr, tn tt, m ch hoc rt gi.
9.6.6. Cc nhc im ca phng vn
Phng vn mt nhiu thi gian v t tin c bit l khi nhng
ngi tr li sng ri rc trn mt vng a l rng ln. Tuy vy, nu bn
trong mt vn phng, bnh vin hoc mt c quan no , ni m nhng
ngi tr li phi n c mt dch v, phng vn h trong mi trng
s t tn km v t mt thi gian hn.
Cht lng d liu ph thuc vo cht lng ca tng tc
Trong mt cuc phng vn, cht lng tng tc gia phng vn vin v
ngi c phng vn c nh hng n cht lng ca thng tin thu
169
c. Cng nh vy, v tng tc trong mi cuc phng vn l n nht,

cht lng ca thng tin thu c t nhng cuc phng vn khc nhau s
thay i ng k
Cht lng ca s liu ty thuc vo cht lng ca phng vn
vin Trong mt cuc phng vn, cht lng ca s liu to thnh b nh
hng bi kinh nghim, k nng, v s tn tm ca ca phng vn vin.
Cht lng ca d liu c th thay i khi c nhiu phng vn vin
s dng Vic s dng ca nhiu phng vn vin c th lm nghim trng
hn cc vn c ch ra hai ch im trn.
Ngi nghin cu c th a nh kin ca mnh vo Lun c
th c nh kin ca ngi nghin cu trong vic ln khung cu hi v din
dch cc phn hi.
Cht lng phing vn mang tnh ch quan ca phng vn vin
Nu nhng phng vn vin tin hnh cc cuc phng vn c nhn, c th
lao hay t nguyn, khng phi l ngi nghin cu cng c kh nng h a
chnh kin ca mnh vo khi din dch phn hi, phn loi cc phn hi hoc
chn t ng tm tt cc quan im ca ngi tr li.
9.6.7 Cc loi cu hi
Loi v cch din t cc cu hi rt quan trng cho mt cng c kho
st. V n nh hng n loi v cht lng thng tin thu c. Do vy, cc
cu hi phi thch hp, xc ng, v khng phi vng bn kh khn trong
vic cn nhc t cu hi. Phn ny tho lun v cu hi m v cu hi
ng, hai loi thng dng nht trong cc ngnh khoa hc qun l mi
trng, mi trng nhn vn.
Trong mt bng lit k phng vn hay mt bng cu hi, cc cu hi
c to thnh l:
Cu hi m v
Cu hi ng.
170
Ngi ta khng a ra cc kh nng tr li trong mt cu hi m.

Trong trng hp mt bng cu hi, ngi tr li dng li vn ca chnh
mnh vit cu tr li vo; trong khi bng lit k phng vn, ngi iu
tra ghi li cu tr li theo ng nguyn vn hay tm tt ca ngi c
phng vn. Trong mt cu hi ng, cc cu tr li c kh nng c ghi
sn v ngi tr li hay iu tra vin ch vic nh du vo mc no m t
chnh xc nht cu tr li ca ngi c phng vn. S khn ngoan nu
thm vo phn cc tr li khc / xin gii thch ph hp vi bt k mt
cp hi p no khng c trong danh sch. Cc cu hi trong hnh 9.5 l
cc cu hi ng. Cc cu hi ny cng c th hi theo dng m nh trong
hnh 9.6.
Khi quyt nh, liu ta nn dng dng cu hi ng hay m thu
thp thng tin v mt bin no , th bn hnh dung ra k hoch ca bn
trong vic dng cc thng tin to ra. iu ny quan trng v cch bn cu
trc cu hi s quyt nh n v o lng c phn loi cho cc phn hi.
Ngc li, n v o lng s quyt nh phng php thng k c s
dng cho s liu v cch phn tch v trnh by thng tin.
Chng ta ly v d v bin thu nhp, trong mt cu hi ng, thu
nhp ca mt cng nhn cng ty mi trng th c th ghi nhn theo kiu
c lng nh l trn trung bnh, trung bnh, di trung bnh, hoc c th
theo kiu nh lng, vo cc hng di 10.000 / 10.000 19.000 /
ngy. Chn la ca bn s nh hng n n v o lng, n lt n li
nh hng n ng dng ca cc qu trnh thng k. V d, bn khng th
tnh c thu nhp trung bnh ca mt ngi t cc phn hi ca cu hi
(C) trong hnh 9.5; cng nh bn khng th tnh c trung v v mode ca
mc thu nhp. Nhng t cc tr li ca cu hi C, bn c th tnh ton chnh
xc mode ca mc thu nhp. Tuy th, trung bnh v trung v ca mc thu
nhp khng th tnh ton chnh xc (Cc tnh ton nh th c th c lm
vi mt vi gi nh c th). T nhng tr li ca cu hi (C) trong hnh 9.6,
cc s thu nhp khc nhau c th c tnh ton rt chnh xc. Hn na,
thng tin v thu nhp c th trnh bnh bt k cch no. iu ny cng
171
ng cho bt k thng tin no thu c bng cc phn hi cho cc cu hi

ng v m.
A. Hy cho bit tui ca bn bng cch nh du vo thch hp
Di 15
15 19 tui
20 24 tui
B. C th m t tnh trng hn nhn ca bn
C gia nh
c thn
Hn nhn thc t
Ly d
Ly thn
C. Thu nhp trung bnh ca bn (gi ngy cng lao ng)
Di 10.000/ngy
10.000 19.999 /ngy
20.000 29.999 /ngy
30.000 39.999 /ngy
40.000+ /ngy
HOC
C(a). Bn phn loi thu nhp trung bnh hng nm ca mnh
Trn trung bnh
Trung bnh
Di trung bnh
172
D. Theo bn, u l nhng phm cht ca mt nh qun tr mi trng

ti nguyn gii
C kh nng quyt nh
Ngi quyt nh nhanh
C kh nng lng nghe
Cng bng
C k nng m thoi
Khc, xin lit k
Hnh 9.5. Cc v d v cu hi ng
A. Tui hin thi ca bn? _________________________tui

B. Bn m t nh th no v tnh trng
hn nhn ca mnh?______________________________
C. Thu nhp trung bnh hng nm ca bn?_______________
D. Theo bn, u l nhng phm cht
ca mt nh qun tr mi trng gii?________________
1. _______________________________________________
2. _______________________________________________
3. _______________________________________________
4. _______________________________________________
Hnh 9.6. V d v cu hi m
C hai loi cu hi m v cu hi ng u c nhng u v nhc

im ring trong cc tnh hung khc nhau. Vi mt s quy m, u nhc
im ca chng ty thuc vo liu vic n c dng trong mt cuc phng
vn hay trong mt bn cu hi v trong vic liu n c dng tm thng
173
tin v con s hay quan im. Nh mt lut l, cu hi ng rt hu dng

tm ra thng tin s liu v nhng cu hi m tm hiu cc quan im, thi
, nhn thc. Quyt nh chn cu hi m hay ng l ty vo mc ch
m thng tin c s dng, kiu dn s m ta ly thng tin, phng php
ngh tm kim v c kt qu.
9.6.8. u - nhc im ca cu hi m
Cu hi m c mt s u - nhc im:
Cu hi m cung cp thng tin chuyn su nu n c mt ngi
phng vn giu kinh nghim dng trong mt cuc phng vn. Trong mt
bng cu hi, cc cu hi m c th cung cp nhiu thng tin min l ngi
tr li cm thy thoi mi din t quan im ca mnh v d dng bng
ngn ng thng dng. Mt khc, phn tch cc cu hi m kh hn, ngi
nghin cu cn phi xem xt k lng mt qu trnh khc phn tch ni
dung lm r s liu.
Trong mt bng cu hi, cc cu hi m cho php ngi tr li c
hi t din t thoi mi, kt qu l s c nhiu loi thng tin hn. Nh
th, ngi tr li khng b iu tit bi phi la chn cc cu tr li t mt
danh sch no . Nhc im ca vic t do la chn l, trong mt bn
cu hi, thng tin c th b mt nu mt s ngi tr li khng c kh
nng t din t.
V cc cu hi m cho php ngi tr li t do din t, n hin
nhin loi b kh nng v thnh kin ca iu tra vin (thnh kin ca
iu tra vin c a ra thng qua bn tr li cho nhng ngi c phng
vn). Mt khc, c nhiu kh nng thnh kin ca phng vn vin trong cc
cu hi m.
9.6.9. u - nhc im ca cu hi ng
Ging nh cu hi m, cu hi ng c nhiu u v nhc im.
Mt trong nhng nhc im chnh ca cu hi ng l thng tin thu
c t chng thng thiu chiu su v s a dng.
174
C nhiu kh nng c nh kin ca iu tra vin hn v nh

nghin cu ch c th ln danh sch mu cu tr li m c / anh ta quan tm
hoc ngh ra. Ngay c nu nh mc chn la khc c nu ra, thng
thng phn ln mi ngi ch chn trong s cc cu tr li c a ra,
nn kt qu tm c c th vn phn nh nh kin ca iu tra vin.
Trong mt bn cu hi, danh sch cc cu tr li cho mt cu hi
no c th iu tit s suy ngh ca ngi tr li, nn cc cu tr li c
th khng tht s phn nh quan im ca ngi tr li. ng hn, n c
th phn nh chng mc v vic ng hoc bt ng vi quan im ca
nh nghin cu hoc phn tch ca tnh hung.
S thoi mi trong vic tr li danh sch cc cu tr li cho sn c
th to cho nhng ngi c phng vn v phng vn vin mt xu hng
trong nh du mt hoc nhiu mc no m khng suy ngh n k cng.
V cc cu hi ng a ra cc danh sch cho sn trong ngi
c phng vn tr li cc cu do ngi nghin cu hi, gip m bo
thng tin nh nghin cu vin cn c thu thp.
V cc cu tr li c th c c phn loi sn, rt d so snh
chng.
9.6.10. Cc cn nhc khi t cu hi
Ngn t v ng iu ca cu hi l quan trng v thng tin v cht
lng ca n phn ln ty thuc vo cc yu t ny. Do vy, cn thn trong
vic t cu hi l rt quan trng. Mt s cn nhc nn nh khi t cu hi:
Lun dng ngn ng thng ngy v d hiu: Nhng ngi tr li
ca bn c th khng hc cao, v thm ch nu c nh vy i na, h vn c
th khng bit mt s thut ng k thut n gin m bn quen dng. c
bit, trong mt bng cu hi, bn cn phi tht cn trng khi dng cc t
ng ngi tr li hiu c v bn s khng c c hi gii thch cc cu
hi cho h. Mt trc nghim trc s cho bn thy ngi tr li hiu hay
khng hiu g. V d:
175
C ai trong gia nh bn l mt tu khng? (Bailey, 1978:100)

cu hi ny, nhiu hay tt c nhng ngi tr li, ngay c mt s
ngi c hc, s khng hiu t tu , v do vy, c th tr li sai.
Khng dng cc cu hi m h: Mt cu hi m h l mt cu hi
c hn mt ngha v nhng ngi tr li khc nhau c th din dch n
khc nhau. N s dn ti cc cu tr li khc nhau, lm cho n kh, nu
khng ni l khng th, rt ra mt kt lun c gi tr t thng tin ny. Cc
cu hi sau ri vo trng hp ny:
Cng vic ca bn c gp kh khn khng v bn ang d nh c em
b? (Moser v Kalton 1989; 323) C Khng
Khi iu tra, liu mi ph n u c hi c mang thai khng?
Nhng ngi khng mang thai nh du khng, ngha l h khng mang
thai v nhng ph n mang thai nh du khng c ngha l mang thai
khng gy kh khn cho cng vic ca h. Cu hi ny cn c nhng ngha
m h khc na; n khng ch r loi cng vic hay tnh trng c mang.
Bn c va lng vi mi trng khng? (Moser v Kalton 1989;
319)
Cu hi ny cng ti ngha v n khng ch r h hi lng hay khng
hi lng kha cnh no ca mi trng. Dch v, gi c, c s vt cht, hay
cht lng mi trng khng kh? Ngi tr li c th ngh v bt k kha
cnh no khi tr li cu hi ny.
ng hi nhng cu lng vo nhau: Mt cu hi lng vo nhau l
mt cu hi nm trong mt cu hi. Kh khn chnh ca loi cu hi ny l
ta khng bit ngi tr li ang tr li cu hi c th no. Mt s ngi tr
li c hai cu trong khi mt s ngi khc ch tr li mt trong hai cu hi.
X nghip bn c thng xuyn v mt bao tin cho mi ln x l
nc thi cho tng chuyn ving thm?
Cu ny c hi trong mt cuc iu tra xc nh chc chn dch
v x l nc thi. Cu hi ny c hai phn: x nghip bn c thng xuyn
176
x l nc thi khng v mi ln tn bao nhiu tin x l? loi cu hi

ny, vi ngi tr li phn u, vi ngi tr li phn sau, cn vi ngi tr
li c hai phn. Tnh c, cu hi ny cng m h ch n khng ch r
thng xuyn trong khong thi gian no, mt tun, hai tun, mt thng
hay mt nm?
Phng ban ca bn c chnh sch tuyn dng c bit no cho ngi
dn tc thiu s hay cho ph n khng? (Bailley 1978; 97)
Cu hi ny dng lng vo nhau m ngi tr li c hi liu vn
phng ca h c chnh sch tuyn dng c bit cho hai nhm: dn tc thiu
s v ph n. Mt cu tr li c khng nht thit l vn phng c
chnh sch tuyn dng c bit cho c hai nhm ny.
Khng hi nhng cu mm trc cu tr li l loi cu hi m
vi ni dung, cu trc hoc t ng ca mnh, dn dt ngi tr li theo mt
hng c th no . Nhng cu hi thin kin trc v hng ngi ta
tr li theo hng tch cc hoc tiu cc.
nhim mi trng ang gia tng phi khng?
Ht thuc c hi phi khng?
Vn u tin l khng phi l cu hi m l mt cu khng
nh. V vi cc cu khng nh nhim mi trng ang gia tng v
ht thuc c hi, ngi tr li cm thy khng ng l sai, c bit l
khi nghin cu vin l nh chc trch v rng nu c ta hay anh ta ni l
nhim mi trng ang gia tng v ht thuc c hi, th n phi nh vy.
Cm gic rng l mt cu tr li ng c th p buc ngi ta phn hi
theo cch ngc li vi tnh th thc s ca mnh.
ng hi mt cu da trn cc gi nh Trong cu hi ny,
nghin cu vin gi nh rng nhng ngi tr li thuc mt nhm c th
no y v tm kim thng tin da trn gi nh .
Bn ht bao nhiu iu thuc mt ngy? (Moser v Kalton 1989;
325)
177
Bn dng phng php trnh thai no?

C hai cu ny c hi m khng chc chn rng liu ngi tr li
c ht thuc hay hot ng tnh dc khng. Trong nhng trng hp ny,
vic quan trng u tin l phi xc nh chc chn rng ngi tr li c
thuc v nhm bn ang yu cu khng.
9.6.11. Nhng cu hi l cu trc ca mt cng c nghin cu
Cng c hay dng c nghin cu l kha cnh quan trng nht ca mt
d n nghin cu v bt k nhng g bn ni v nhng iu tm c hoc
cc kt lun da trn cc loi thng tin thu thp c, v s liu m bn thu
thp c hon ton ph thuc vo cng c nghin cu ca bn. C mt cu
ni ni ting v my tnh lng nguyn liu vo, lng rc ra cng c
th p dng vo trong vic thu thp d liu. Cng c nghin cu cung cp
u vo cho mt nghin cu v do cht lng v gi tr ca u ra,
nhng g tm c, ty thuc ton b vo n.
Theo hiu bit ca tc gi, d cho tm quan trng ca n, vn cha c
mt hng dn chuyn bit no cho nhng ngi mi bt u cch xy
dng mt cng c nghin cu. Ngi ta cho sinh vin t hc di s dn
dt ca ngi hng dn nghin cu ca h. Nhng nguyn tc ngh
trong cng pha di a ra mt cch tip cn rng hn, c bit cho
nhng ngi bt u. Nhng nguyn tc pha di nhm m bo gi tr ca
cng c bng cch m bo bn t c mc tiu nghin cu. Do vy, cc
mc tiu c nh ngha r rng ng mt vai tr cc k quan trng v mi
cu hi trong cng c phi ph hp vi mc tiu. Cc vn nghin cu
hoc cc gi thit nghin cu, ngi mi bt u nn theo quy trnh sau.
Bc 1: Nu bn cha lm g, hy nh ngha r rng, v ln danh
sch tng ci mt cho tt c cc mc tiu nghin cu, vn nghin cu,
hoc cc gi thit cn th.
Bc 2: Cho mi mc tiu, vn nghin cu hoc gi thit, ln danh
sch cc vn lin quan m bn mun hi trong sut nghin cu ca bn.
Bc 3: Ly tng vn nhn din c bc 2 v ln danh sch
thng tin c yu cu tr li.
178
Trong qu trnh trn, bn c th nhn ra rng c mt vi cu hi yu

cu nhng thng tin ging nhau. Trong trng hp ny, nhng cu hi
ch nn hi mt ln.
9.6.12 Hi cc cu hi c nhn v nhy cm
Trong cc mn khoa hc mi trng sinh thi nhn vn, i khi ta cn
hi nhng cu v bn tnh c nhn. Mt s ngi tr li c th nhn thy
iu ny tht phin toi. Vic nhn thc c rng cm gic nh hng
n cht lng thng tin v thm ch lm chm dt cuc phng vn hoc
khng gi tr v cc bn cu hi l quan trng. Nghin cu vin s dng vi
cch tip cn gii quyt kh khn ny. Cch tip cn no l tt nht vn
cn l mt cu hi kh tr li. Theo Bradburn v Sudman:
Khng c mt phng php thu thp s liu no l ni tri hn
cc phng php khc cho tt c cc loi cu hi mang tnh e da. Nu mt
ai chp nhn cc kt qu mnh gi (gi tr b mt), tng ci trong
nhng cch thu thp thng tin u tt nhng iu kin c th no
(1976: 12-13)
V mt k thut, tt nht hi nhng cu nhy cm hoc mang tnh
e da, c v nh c hai quan im tri ngc nhau v mt cu hi v bn
tnh c nhn nn c hi theo hai cch: trc tip v gin tip.
u im ca cch tip cn th nht l ngi ta c th chc chn rng
mt cu tr li khng nh l chnh xc. Nhng ngi ng h cch tip cn
th hai tin rng hi cch trc tip c v lm ngi tr li b xc phm v do
vy h s khng thch tr li, ngay c i vi nhng cu hi khng nhy
cm. Mt s cch hi cc cu hi c nhn theo cch gin tip nh sau:
Bng cch cho xem hnh v hay tranh minh ha;
Hi ngi tr li hon tt mt cu;
Hi ngi tr li phn loi th cha cc cu; v
Dng cng c ngu nhin. M t cc phng php ny vt ra
ngoi mc tiu ca quyn sch.
179
9.6.13. Trnh t cc cu hi
Trnh t cu hi trong mt bng cu hi hay mt bng phng vn l
quan trng v n nh hng n cht lng thng tin, s quan tm v thm
ch c s sn lng ca ngi tr li khi tham gia vo mt nghin cu. Mt
ln na, c hai loi quan im v cch tt nht sp xp th t cc cu
hi. Quan im u cho rng cc cu nn c hi ngu nhin v quan im
th hai cho rng cc cu hi phi tun theo mt trnh t hp l da trn mc
tiu ca nghin cu. Tc gi tin rng quy trnh sau th tt hn v n dn dt
dn dn ngi tr li vo ch ca nghin cu, bt u t nhng ch
n gin v tin ti nhng ch phc tp. Cch tip cn ny duy tr s
quan tm ca ngi tr li v t t khuyn khch h tr li cc cu hi. Tuy
nhin, cch tip cn ngu nhin hu dng trong tnh hung ngi nghin
cu mun ngi tr li by t s ng hay bt ng v nhng kha cnh
khc nhau ca mt vn . Trong trng hp ny, mt danh sch cc nhn
nh hay cu hi c sp xp hp l s iu khin ngi tr li hng n
cc quan im m nhng ngi nghin cu bc l qua cc cu trnh by.
9.7. NI DUNG CA TH GII THCH BN PHNG VN
Bn cn phi vit mt th gii thiu km vi bng cu hi. N nn
rt ngn gn:
Gii thiu bn v c quan bn i din;
Gii thiu nhng mc tiu chnh ca nghin cu trong hai ba cu;
Gii thiu nhng vn c lin quan;
Ghi nhng hng dn chung
Ghi r vic tham gia nghin cu ny l t nguyn Nu ngi
nhn c quyn t chi nu h khng mun tr li bn cu hi;
Chc chn vi ngi tr li v tnh trng v danh ca thng tin do
h cung cp;
S in thoi lin lc trong trng hp h c bt k cu hi no;
180
a a ch gi tr bn cu hi v hn cui cng gi tr n; v
Cm n s tham gia ca h vo nghin cu ny.
9.8. CC IU KIN QUYT NH CHO VIC THU THP D LIU
Trc khi bn bt u thu thp d liu t nhng ngi tr li tim
nng, bn buc phi chn chn:
Khuyn khch h chia s thng tin yu cu vic ngi tr li vui
lng chia s thng tin vi bn l rt cn thit. Bn nn lm ht mi n lc
ng vin h nh gii thch bng nhng t n gin, r rng mc tiu v
nhng g lin quan n vic nghin cu, vo lc phng vn hay trong bn
cu hi.
H hiu r cu hi nhng ngi tr li phi hiu r ngi ta ch
i h nhng g trong cc cu hi. Nu ngi tr li khng hiu r rng cu
hi, h c th tr li sai, khng thch hp hoc v ngha.
C nhng thng tin yu cu iu kin tin quyt th ba l ngi
tr li phi c nhng thng tin ang tm kim. iu ny c bit quan trng
khi bn ang tm kim thng tin k thut hay s tht. Ngi tr li s khng
th cung cp nu nh h khng c n. iu kin ny khng cn thit trong
trng hp ta hi v quan im v tt c chng ta u c quan im.
9.9. THU THP THNG TIN BNG NGUN TH CP
n by gi, chng ta ch tho lun cc ngun thu thp thng tin s
cp ni bn hay ngi no khc thu thp d liu yu cu cho mc ch c
th ang c quan tm. Trong trng hp c ngi khc thu thp cc
d liu , v bn ch vic rt ra cc thng tin yu cu cho mc ch nghin
cu ca mnh. Phn ny lit k mt s trong nhiu ngun thng tin th cp
c th c nhm thnh tng nhm sau:
Bo ch chnh thc hoc bn chnh thc ca chnh ph c nhiu t
chc chnh thc hoc bn chnh thc ca chnh ph thu thp d liu theo
mt nh k thng xuyn v v xut bn chng cng chng v cc
nhm quan tm s dng. Vi v d thng thng: iu tra dn s, ng k
181
thng k v sinh t, iu tra lc lng lao ng, bo co y t, d bo kinh

t, thng tin nhn khu hc.
Cc nghin cu trc mt s ch , rt nhiu nghin cu
trc do nhng ngi khc thc hin c th cung cp cho bn thng tin
cn thit.
Ghi chp c nhn mt s ngi ghi li nhng ghi chp c nhn
hay lch s c th cung cp thng tin cn thit cho bn
Thng tin i chng cc bo co xut bn trn cc t tin, bo, tp
ch c th l mt ngun s liu tt khc.
9.10. CC KH KHN KHI DNG S LIU T NHNG NGUN
TH CP
Khi dng s liu t nhng ngun th cp, bn cn phi cn thn v c i
cht kh khn vi s sn c, nh dng v cht lng ca s liu. Mc ca
nhng kh khn ny thay i ty theo ngun thng tin. Khi dng nhng s liu
, mt s vn bn nn ch :
Gi tr v tin cy gi tr ca thng tin thay i rt nhiu ty
theo ngun. V d: thng tin thu c t mt iu tra dn s th thng c
gi tr v ng tin hn nhng g thu c t phn ln cc nht k c nhn
nh kin c nhn vic dng thng tin t nhng nht k c nhn,
bi bo v tp ch c th c kh khn v nh kin c nhn khi nhng ngi
vit ny c s cht ch v khch quan t hn mnh mong i trong cc bo
co nghin cu.
S c sn ca s liu thng thng cc nh nghin cu ban u
lun gi nh rng s liu yu cu c sn, nhng bn khng th v khng
nn c nhng gi nh ny. Do vy, chc chn s liu yu cu c sn trc
khi bn tin hnh cc nghin cu tip theo l rt quan trng.
nh dng Trc khi dng s liu t nhng ngun th cp, vic
chn chn rng s liu sn c nh dng yu cu cng quan trng. V d,
182
c th bn cn phn tch tui theo cc nhm 23-33, 34-48, vv.., nhng trong
cc ngun, tui li c phn chia khc nh 21-24, 25-29, vv..
TIU KT
Trong chng ny, bn tm hiu cc phng php thu thp s liu
khc nhau. Cc phng php c dng thu thp thng tin v mt tnh
hung, hin tng, vn hoc mt nhm dn s no , c th c phn
loi:
Ngun s cp;
Ngun th cp.
Phng vn, quan st v dng bng cu hi l ba phng php chnh
c phn loi theo ngun s cp. Tt c cc ngun khc, ni m thng tin
yu cu c sn, nh cc bi xut bn ca chnh ph, bo co v cc nghin
cu trc y, c gi l ngun th cp.
Vic chn mt phng php thu thp s liu c th ty thuc vo mc
ch ca thu thp thng tin, loi thng tin c thu thp, cc ti nguyn c
sn cho nh nghin cu, k nng ca nh nghin cu v cc c tnh kinh t
x hi nhn khu hc ca qun th nghin cu. Mi phng php u c
nhng u nhc im ring v mi ci thch hp trong nhng hon cnh
nht nh. Vic chn la mt phng php thu thp s liu c th rt quan
trng m bo cht lng thng tin. Khng c phng php thu thp s
liu no m bo thng tin chnh xc 100%. Cht lng thng tin ca bn
ty thuc vo vi yu t c lin quan n ngi tr li, tnh hung phng
php lun v kh nng ca bn nh mt nghin cu vin vic khng
ch v gim thiu tc ng ca cc nhn trong qu trnh thu thp d
liu.
Vic dng cc cu hi ng v cu hi m thch hp trong nhng
tnh hung khc nhau. C hai u c nhng im yu v im mnh. Bn
cn phi bit dng cho thch hp.
183
Cu trc mt cng c nghin cu l kha cnh quan trng nht ca

bt k n lc nghin cu no. l u vo trong nghin cu ca bn v
u ra hon ton ty thuc vo n. Mt cng c nghin cu phi c
pht trin theo quan im ca cc mc tiu trong nghin cu. Phng
php ngh trong chng ny m bo cc cu hi trong cng c c
mi lin quan trc tip n mc tiu ca bn. Cch din t cu hi cng
c th c vi vn .
184

Phuong Phap Nghien Cuu Khoa Hoc Tap 1 p1 Le Huy Ba

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phuong Phap Nghien Cuu Khoa Hoc Tap 1 p1 Le Huy Ba

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GS - TSKH LE HUY BA (Chu bien)

NHA XUAT BAN AI HOC QUOC GIA

Nhng ngi bien soan:

Phng phap nghien cu khoa hoc

Phng phap nghien cu khoa hoc

DANH MUC VIET TAT

Bao cao chnh

Bao cao tom tat

Bao cao khoa hoc

Bao ve moi trng

Giao duc moi trng

Khoa hoc moi trng

Ky thuat moi trng

Moi trng nhan van

Moi trng sinh thai nhan van

Moi trng tai nguyen

Nghien cu khoa hoc

Nghien cu khoa hoc thc nghiem

Nghien cu thc nghiem

GS-TSKH Le Huy Ba (Chu bien)

Phng phap nghien cu khoa hoc

Pho thong trung hoc

Quan ly moi trng

Tai lieu tham khao

Th nghiem chnh tac

Tai nguyen moi trng

Viet Nam ong

Phng php lun nghin cu khoa hc

GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)

Phng php lun nghin cu khoa hc

GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)

Phng php lun nghin cu khoa hc

GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)

CCH XY DNG GI THIT

Phng php lun nghin cu khoa hc

GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)

Phng php lun nghin cu khoa hc

GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)

9.8 CC IU KIN QUYT NH CHO VIC THU THP D LIU

CC CHC NNG CA NHNG THANG IM THI

CC LOI THANG NH GI THI

Phng php lun nghin cu khoa hc

GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)

XUT NGHIN CU.

Phng php lun nghin cu khoa hc

GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)

Phng php lun nghin cu khoa hc

GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)

MT S V D THNG K XC SUT MI TRNG

Phng php lun nghin cu khoa hc

GS. TSKH L Huy B (Ch Bin)

17.5.2 nh ngha v chng minh h s ng nh hng

Phng phap nghien cu khoa hoc

GS-TSKH Le Huy Ba (Chu bien)

gp phi l nhng cn bnh g? Nguyn nhn gy ra nhng cn bnh , c

Phng phap nghien cu khoa hoc

Nhn vin bn hng cn tp hun g gia tng lng sn phm

GS-TSKH Le Huy Ba (Chu bien)

Cch gii quyt no l hiu qu nht cho mt s c mi trng?

Cch tt nht bit c hiu qu ca vic x l nhim.

Phng phap nghien cu khoa hoc

Cng ngh no m tiu hao t nguyn liu, t ti nguyn thin

GS-TSKH Le Huy Ba (Chu bien)

Phng phap nghien cu khoa hoc