LP TRTXKI

Vn hc
v
Cch Mng
T SCH NGHIN CU
2000

Lp Trtxki:
Vn hc v cch mng
Nguyn tc:
:
(MOCKBA, 1924)

T sch Nghin cu dch theo bn ting Php:

Lon Trotsky: Littrature et rvolution

Nh xut bn Julliard, Paris 1964

In ln th nht ti Php, 2000

T sch Nghin cu gi bn quyn n bn Vit ng
Vietnamese Copyright 2000 by T sch Nghin cu

T SCH NGHIN CU
Boite Postale 246
75224 Paris Cedex 11
FRANCE

LI CM N
Cun sch ny c ra i nh s cng tc v
gp sc ca mt tp th anh em, gm c nhng
ngi trt-kt v nhng ngi khng xu hng
ng phi chnh tr; trong s , c ngi Vit
Nam, c ngi Php, c ngi ng c ng
u.
Mc du cch xa nhau hng ngn cy s,
h lin lc, phn cng v hp tc vi nhau trong
vic dch thut, hiu nh, chnh l, sa cha bn
tho v in n.
Thay mt b bin tp T sch Nghin cu,
chng ti xin chn thnh cm n ht thy cc bn
v mong rng s hp tc ny s tip tc nhng
tc phm khc ca Trtxki c iu kin ra mt
ng o c gi, theo chng trnh n nh.
Paris, thng T nm 2000
Hong Khoa Khi

LI GII THIU
Vn hc v cch mng l mt tc phm quan trng ca Lp
Trtxki, bao gm nhng bi vit v vn ha v vn hc. L mt nh
cch mng chuyn nghip vo u th k XX, ng thi cng l mt
cy bt ni ting, mt din gi hng bin c sc thuyt phc, Trtxki
l mt ngi am hiu v say m ngh thut. V th, quan im ca ng
rt ng c quan tm trn c cc vn vn hc cng nh cch
mng.
Ngy nay, khi nhc n Trtxki, do tc ng ca thi gian v
do nh hng ca nhng ngun thng tin tht thit, a s nhng ngi
t quan tm n chnh tr ch bit n ng nh mt nh cch mng cc
t, ngi xng v ch trng cch mng hon cu khng
ngng ngh. Thm ch, v khng hiu mt cch thu o thuyt cch
mng thng trc do Trtxki khi tho, mt hc thuyt mc-xt c
tc ng rt ln n cc cuc cch mng Nga u th k XX, nhiu
ngi cn coi ng l mt k qu khch. Thm vo , mc d rt c
bit n trong gii tr thc phng Ty, Trtxki vn l mt khun mt
kh xa l i vi c gi Vit Nam bi mt l n gin: nhng trc
tc ca ng khng h c n hnh ti cc quc gia cng sn hin
thc. Ngc li, s nghip ca Trtxki li thng xuyn l ti
ch trch, bi nh ca chnh quyn t nhn l cng sn ny.
Trong bi gii thiu s lc ny, chng ti ch mun cp
n mt kha cnh ni ting trong s nghip ca Trtxki: hot ng
cm bt ca ng. khi i qu xa ti, chng ti cng xin khoanh
vng vi tc phm Vn hc v cch mng, cng s pht trin ca
nhng quan nim ph bnh v l lun vn hc ca Trtxki1.

Khng th thu hiu tng tn, cng nh khng th nh gi

chnh xc ni dung v gi tr ca Vn hc v cch mng, nu chng ta
khng im li mt s nt c bn ca i sng chnh tr v vn ha
nc Nga sau cch mng thng Mi.
Chnh bin thng Mi nm 1917 v cuc ni chin m
mu ko di bn nm sau a nc Nga t mt quc gia c ch
1

- C th tham kho mt s chi tit v vn nghip ca Trtxki trong Li ni

u hi k i ti (tp 1), T sch Nghin cu xut bn nm 1998.

LI GII THIU

qun ch mc nt, s pht trin t bn km ci, thnh mt nc

u tin trn th gii tin theo m hnh ca ch ngha x hi. Nhng
cnh , nhng thit hi, tn tht khng khip v ngi v ca lm
nc Nga - X-vit suy sp v kinh t v lung lay v chnh tr, khin
Lnin v ban lnh o bn-s-vch phi tm ngng bc v p dng
chnh sch Tn kinh t (N.E.P.). Trong nhng nm 1921-1928, song
song vi vic ni rng phm vi cc thnh phn kinh t v khuyn
khch nhn dn (c bit l nng dn) hot ng kinh t c hiu qu,
mi tng giao ng thun mt mc nht nh gia ban lnh o
ng bn-s-vch v gii tr thc cng c thit lp v duy tr, nhiu
nhn t ci m xut hin trong lnh vc bo ch v pht hnh sch
v. Nh , i sng vn ha - tinh thn ht sc a dng v mu sc
ca nc Nga c nhng nm thng pht trin rc r.
Dng nh l mt h qu ca N.E.P., trong thp nin 20, nn
vn hc Nga pht trin n mc cc thnh vi v s nhng xu
hng, nhng trng phi v t, nhm khc nhau. Cho n ngy nay,
gii nghin cu vn thng nht cho rng nhng nm 20 l nh cao
chi li nht ca nn vn hc Nga th k XX, vi nhng tn tui ln,
mang tm vc quc t nh Baben, Blc, Exnhin, Maiacpxki,
Bungacp, Paxtcnc, Manenstam, Pinnic, Sclpxki, Dsenc,
Akhmatva, Damiatin... V sau, gii nghin cu vn hc s gi y
l thi k th nghim ca nn vn hc Lin X.
Ni mt cch chnh xc, nhng nm 20 - thi k hong
kim ca vn hc Nga - X-vit - ko di chng mt thp nin ri k
t cuc cch mng thng Hai 1917 n nm 1932, khi Hi Nh vn
X-vit c thnh lp theo ch th ca tng b th Xtalin, chm dt
khong thi gian cc vn ngh s tng i c th lng, c t
do thnh lp cc t, nhm vn hc, c theo ui cc trng phi,
khuynh hng khc nhau. Mc thi gian 1932 cng nh du s c
ti ha ton din ca chnh quyn xta-lin-nt trn cc ban ngnh ngh
thut v vn ha, chun b cho hai thp k en ti nht trong lch s
Lin X - m u vi vic lnh t cng sn Kirp b m st (1934) v
kt thc bng ci cht ca nh c ti Xtalin (1953) -, vi nhiu hu
qu v cng tai hi trong sut nhng nm di sau .
c tc phm Vn hc v cch mng, c gi c th c mt
khi nim tng i r nt v i sng vn hc Nga thi k ny.

S ra i ca Vn hc v cch mng, cng nh ca hng lot

bi vit, kho lun... ca Trtxki trong thi im nhng nm u ca
thp nin 20, khng phi l ngu nhin. Cui nm 1920, u 1921, sau

LI GII THIU

khi b thiu s trc Lnin trong cuc tranh lun v vn nghip

on ti i hi X ng Cng sn (bn-s-vch) Nga, hot ng chnh
tr ca Trtxki c phn b chng li. ng thi, ph hp vi s trng
vn ha ca Trtxki, c mt d tnh a ng ln cng v lnh o
nhng c quan c vai tr ti quan trng trong chnh sch vn ha ca
ng bn-s-vch, k c vic thay th dn y Vn ha Lunatrcxki.
Rt cc, nhng d tnh trn khng thnh; tuy vy, vo u thp
nin 20, Trtxki vn gi v tr ca mt chnh tr gia c thm quyn ca
ng bn-s-vch trong cc vn vn ha.
Cui nm 1922, t ngy Lnin lm trng bnh, Trtxki gp
nhiu tht bi trong chnh tr, c th l tht bi trc Xtalin cng
Camnhp v Dinvip, hai cng s thuc b tam m ca Xtalin.
Khi , Trtxki quyt nh dng v kh vn ha v t tng p li
nhng i th ca ng trong ni b ng. y l mt lnh vc m
nh ngh s ca cch mng - ci tn phng Ty t cho Trtxki,
nh gi vai tr lnh o ca ng trong cc cuc cch mng 1905
v 1917 - hu nh khng c i th. V qu thc, s ti hi ca
Trtxki trn vai tr mt nh ph bnh v l lun vn hc sng gi vo
u thp nin 20 gy ting vang ln, b li s kin t nm 1917 tr
i, ng c bit n nhiu hn trong nhng vn chnh tr cp thi.
Trtxki tip ni cng trnh ca mnh t nhng nm trc cch
mng thng Mi, vi nhiu bi bo, nhiu cng trnh nghin cu
c gii chuyn mn nh gi cao.
y cng l giai on Trtxki c nhiu thi gian c,
nghin cu, vit lch, tc l tip tc nhng s thch, am m t
thu thiu thi m trong hon cnh ni chin, trn cng v dn y
Quc phng v ch tch Hi ng Quc phng, ng khng c iu
kin theo ui. Da trn nhng trang hi k c vit u n trong
nhng nm Th chin th nht, nm 1923, nguyt san t hoang
(Krasnaia Nov) ca Vrnxki - tp ch vn hc c uy tn v cht lng
nht trong thp nin 20 Lin X - ng ti hi tng ca Trtxki
v nhng ngy thng t y Ty Ban Nha v chuyn vin du cng
bc qua b bn kia Thi Bnh Dng1. ng cng cho in k nim v
nhng cuc gp g ca ng vi Lnin v ban bin tp t bo Tia la
giai on 1902-1903 trong mt bi vit c gi tr vn hc (Lnin v t
Tia la c, 1924). Theo ngh ca nhiu nh xut bn, Trtxki
cn u n vit li gii thiu, li ni u cho mt s tc phm vn
hc, nh trng ca Mi hai ca thi ho Blc v cun Tun l ca nh
1

- V sau, Trtxki a phn ny vo hi k i ti (xin xem i ti tp 1,

chng XXI: Qua Ty Ban Nha).

LI GII THIU

vn v sn Libinxki. Cnh , loi bi kho cu v tng kt tnh

trng tht hc ca nc Nga sau cch mng ca Trtxki, c in nm
1923 vi ta Vn ha v nhng vn ca i sng thng nht ,
cng c gi tr v mt vn chng v cha ng nhiu thng tin v x
hi hc.
Tuy nhin, nh hng ln nht ca Trtxki trong nn vn
ngh v trong gii vn ngh s Nga - Lin X sau cch mng thng
Mi, l cun Vn hc v cch mng, mt tc phm va c tnh
nghin cu lch s vn hc, va mang tnh ph bnh v l lun vn hc
m c gi ang cm bn dch Vit ng trong tay.

Tc phm quan trng ny ra i nh th no?

T nm 1921, Trtxki vit nhiu bi bin kho di hi, c
gi tr, ng trn t S tht (Pravda) v nhng tp ch chuyn lun
khc, v ci gi l nn vn ha mi cng nhng c tnh, trin
vng lch s ca n. Trong cc bi vit mang tnh phn tch v nhng
vn mi ny sinh trong gia nh, tn gio, thng tin i chng v
i thng, da trn c s truyn thng trit hc Plkhanp, Trtxki
nhc n kh nng khi tho nhng gi tr nhn vn trong hon cnh
ca thi k chuyn tip. i lp vi s thng tr th thin ca
chnh tr, ng tm cch xc nh v tr ca nn vn ha trong x hi
mi. Nm 1923, Trtxki chnh l v cho n hnh trong mt cun sch
ring bit lot bi v vn ha v cc nh vn, nh th Nga. Trong
sch, ng loi b mt s on khng u tay, mt s nhn nh vi
v, c phn th bo. Mang ta Vn hc v cch mng, tc phm
ni trn gy ting vang ln v c ti bn c b sung ngay trong
nm sau (1924).
Trtxki l mt cy bt c ti lun chin sc so, c gii
vn s cng thi nh gi rt cao. C th ni ton b Vn hc v cch
mng cng l mt tc phm mang tnh lun chin: y, quan nim
v cch mng vn ha (hay vn ha ca cch mng) ca ng lun
chin vi cc tro lu cch mng khc ca thi i by gi.
Tnh lun chin y th hin r nt ngay trong Li ni u
ca Vn hc v cch mng. Tri vi quan nim ca nhiu ngi sng
cng thi, ch trng on tuyt hon ton vi nn vn ha t sn
c, thi nt, v gi tr, h ho c ng cho s hnh thnh ca mt nn
vn ha v sn mi ca nhng ngi lao ng t hc thc, Trtxki
cho rng s l mt sai lm cn bn nu chng ta i lp vn ha t
sn v ngh thut t sn vi vn ha v sn v ngh thut v sn bi
l khng bao gi c nhng th (vn ha v ngh thut v sn)

LI GII THIU

bi v ch v sn ch l giai on chuyn tip tm thi. ngha lch

s v tinh thn cao c ca cch mng v sn l ch n t nn
mng, khng phi cho mt th vn ha giai cp m cho mt nn vn
ha u tin, tht s l ca con ngi.
Ni mt cch khc, y, Trtxki bc b hon ton khi
nim vn ha v sn ca nhng k lc quan tu. Hn na, ng cn
khng nh rng giai cp v sn, trong thi k thc hin nn chuyn
chnh v sn, cha c iu kin v kh nng kin to mt nn vn ha
mi; nn vn ha y ch c th c hnh thnh vo nhng giai on
pht trin v sau. Vo thi y, Lnin cng c kin tng t khi ng
ph phn gay gt mi th ngn t ba hoa v hoa m v vn ha v
sn v ng nhn mnh: trc ht, phi tin hnh mt cuc cch
mng trong vn ha. Nhng, xt v thc cht, khi chng li nhng
ngi ch trng vn ha v sn, Trtxki ng trn mt bnh din
khc: v hnh chung, ng lp li ch thuyt chnh tr ca c nhn
ng trn kha cnh vn ha, theo khng th xy dng thnh cng
ch ngha x hi trong phm vi mt quc gia ring bit. iu ny
c Trtxki nhc li mt cch r rt trong bi vit1 tng nim thi
ho Maiacpxki vo nm 1930: Maiacpxki khng th tr thnh
ngi sng lp trc tip nn vn ha v sn, cng bi l do khin ch
ngha x hi khng th xy dng c trong phm vi mt nc c
nht.
Cng theo Trtxki, trong giai on chuyn tip, ng li
vn ha v ngh thut ca ng bn-s-vch c th (v phi) hng
vo mc tiu sau y: gip nhng nhm v nhng trng phi ngh
thut chp nhn cch mng nm bt c ng ngha lch s ca
cuc cch mng, v sau khi t h trc mc tiu dt khot: theo
cch mng hay chng li cch mng, chng ta phi m bo cho h
quyn t do ton din trong lnh vc ngh thut. y l mt kin
rt cp tin trong ni b ban lnh o ng bn-s-vch lc by gi.
o qua mt lt v tnh hnh cc nhm vn hc Nga ng
thi, Trtxki cho rng cn c mt thc mi cho nn ngh thut
mi, mt nn ngh thut - theo ng - khng i i vi ch ngha thn
b, [...] ch ngha lng mn, [...] ch ngha bi quan, ch ngha hoi
nghi v c tnh hin thc, tch cc, tp th mt cch thit yu v
chan cha nim tin v hn vo tng lai. Da trn quan im m
hc , trong cc chng sch sau, Trtxki i vo m x nn vn
hc Nga bng cch ln lt phn tch cc xu hng, cc phe nhm vn
1

- Xin xem bi V v t st ca Maiacpxki trong ph lc Vn hc v cch

mng.

LI GII THIU

10

hc, gi tm c trng x hi ca chng v nh gi chng thng qua

mi quan h gia chng v cch mng.
Lin tc trong nm chng sch u ca Vn hc v cch
mng, Trtxki tm cch h thng ha cc khuynh hng vn hc
Nga, phn loi v t chng di nhng tiu ch vn hc v chnh tr.
y, t nhiu, ng da trn trc gic ch quan v s thch c nhn
ca mnh. Trtxki coi Bili, Damiatin v Rdanp l nhng nh vn
ngoi Thng Mi, coi Anryp (nh vn c in Nga vn c
ng yu thch thi thanh nin), Akhmatva (n thi s ln nht trong
lch s vn hc Nga), Dinaia Ghippiux (n s trng phi tng
trng)... thuc v nn ngh thut trc thng Mi, hay bn l
Thng Mi. Trtxki cng khng c thin cm vi nhiu nh vn,
nh th, trit gia ni ting ca nc Nga, v cc l do ny khc, phi
chn cuc sng lu vong sau cch mng, nh Bcaip, Bunhin,
Mrgicpxki, Triricp, Banmn, Ananp...; i vi h, nhiu khi
Trtxki dng nhng li l nh gi gay gt, khng tha ng.
c li nhng chng sch ny ca Trtxki, c gi ngy
nay c th cm thy kh hiu, trc nhiu nhn nh c phn gio
iu v vi v ca tc gi. Nhng c l khng phi (ch) l li ca
ng: vi nm sau khi cch mng thng Mi thng li v vi thng
sau khi nc Nga - X-vit vt qua nhng gian nan thi ni chin,
c mt khuynh hng chung, phn nh tm thc ca ngi chin
thng, rt ph bin trong nn vn hc v ngh thut Lin X, theo ,
cn phi loi b mi gi tr tinh thn ngoi Thng Mi, trc
Thng Mi, t sn, v ch cho php nhng g thuc v v
sn, cng nhn... Da trn c s thc h, c lc Trtxki khng
th vt qua nhng hn ch kh trnh khi ca thi i ng sng,
nhng nhiu khi, cht ngh s v con mt tinh tng ca ng
khin ng c c nhng quan nim bao dung, chun xc hn a s
cc chnh tr gia ph trch vn hc ca ng bn-s-vch. l trng
hp ca cc vn ngh s bn ng, mt khi nim do Trtxki
xng nm 1922, rt hay c nhc n trong i sng vn ha Xvit thp nin 20.
Trtxki dnh mt chng ring v t m phn tch mt
cch k lng quan nim ca ng v nhng ngi bn ng vn
hc ca cch mng. Theo ng, l nhng ngh s ngoi ng,
khng chng li chnh quyn mi, thm ch chp nhn th ch X-vit
v i cng ng vi nhng ngi bn-s-vch mt mc nht
nh. a s nhng nh vn bn ng u tui 20-30 khi
cch mng din ra, h khng c qu kh tin cch mng, khng
c thi on tuyt hon ton vi qu kh v ngh thut ca h

LI GII THIU

11

ng l khng c c nu khng c cch mng. Mc d, theo

ci nhn nghim khc ca Trtxki, nhng vn ngh s bn ng
khng bao gi nm c cch mng v ton b v i vi h, l
tng cng sn l xa l, thm ch, h khng c mt trin vng
chnh tr no, nhng ng vn ng h ngh thut ca h v ng nhn
thy ti nng kit xut ca h trong sng to v lao ng ngh thut c
th tr thnh hn tng ca chnh quyn X-vit: Chng ta bit rt
r nhng hn ch chnh tr, nhng dao ng, bp bnh ca nhng
ngi bn ng. Nhng, nu chng ta loi tr Pinnic v tc
phm Nm trn tri ca anh, nhm Huynh Xrapin vi
Vxvlt Ivanp, Tikhnp v Plnxcaia, nu chng ta loi b
Maiacpxki v Exnhin th thc s, chng ta cn li g ngoi nhng
hi phiu cha tr tin ca mt nn vn hc v sn tng lai? y
l mt kin rt to bo ca Trtxki trong thi im nhng nm
1922-1923, khi mt s nhm vn hc v sn cung tn ln ting
i quyn sng tc v quyn lnh o ngh thut cho mt nhm vn s
duy nht: vn s v sn. V qu thc, Trtxki khng nhm ln:
sau ngy sp ca ch X-vit theo m hnh c ti, quan liu
xta-lin-nt, nhn li mt cch tnh to v cng bng, khng phi nhng
nh vn v sn, hay nhng nh v lai cch mng ngng nghnh,
cc oan, i o thi mi gi tr tinh thn ca qu kh, m chnh gii
vn ngh s bn ng l nhng ngi to ra nhng tc phm
vt thi gian ca nn vn hc Nga - X-vit thp k 20.
Cng trong chng sch v nhng bn ng vn hc,
Trtxki dnh mt phn ring nh gi Kluip, Exnhin v nhng
nh vn c gc gc nng dn. y cng l nhng trang sch c sc
ca Trtxki: khng phi bt c nhn nh no ca ng cng xc ng,
cng chu c th thch ca thi gian, nhng ci nhn c o ca
ng v ngi nng dn, v x hi tiu nng v v thi nghip ca
nhng nh th dn d chng t Trtxki c ci nhn rt su sc v vn
nng dn, mt vn v cng quan trng nc Nga m a s dn
c l nng dn; iu ny l mt bng chng hng hn, bc b li buc
ti v cn c ca tp on Xtalin sau ny, rng Trtxki b qua
vn nng dn!
Alchxanr Blc, nh th v i nht ca trng phi tng
trng Nga, l ngi duy nht c Trtxki dnh trn mt chng sch
trong Vn hc v cch mng. Trtxki c nhng kin trn trng vi
Blc, ng cho rng Blc s chim mt ch ring trong lch s vn
hc Nga. Cng nh th, Trtxki ca ngi bn trng ca Mi hai ca
Blc, tc phm quan trng nht [...], tc phm duy nht s sng qua
cc th k. Tuy nhin, y Trtxki vn t ra b g b trong nhng

LI GII THIU

12

tiu chun do chnh ng ra, v mi quan h phi c gia nh th v

cch mng (hay nh cch ng thng din t: gia nh th v
Thng Mi) v do , ng cha dnh mt v tr tha ng cho
Blc, khi tuyn b Blc hon ton thuc v nn vn hc trc
Thng Mi v kit tc Mi hai khng phi l th ca cch
mng, m mi ch l tc phm tuyt mnh ca ngh thut c nhn
ch ngha i v vi cch mng.
Mt iu ng ch l trong Vn hc v cch mng, mc d
nhc n v phn tch mt cch k lng nhiu vn ngh s thuc mi
t, nhm, trng phi..., nhng Trtxki ch nu tn Gocki mt cch
s si, d gia ng v vn ho c mi quan h thn thit t i hi
V ng X hi Dn ch Nga (nm 1907) v, trong thp nin 20 Lin
X, khng th ni v nn vn ngh nc ny m b qua vai tr to ln
ca Gocki trong vic t chc nn vn hc mi v bo tr, che ch
nhng ti nng tr trong cc ngnh ngh thut 1. Tng t, Trtxki
khng cao Bitni, nh th v sn chnh thng thi ca ng
bn-s-vch, tc gi nhng bi th tuyn truyn - c ng t c gi tr
ngh thut, nhng rt c hiu qu v c coi trng Lin X sau
cch mng thng Mi2. iu cho thy, c l khi vit Vn hc v
cch mng, Trtxki c gng t sang mt bn nhng mi quan h,
cm tnh c nhn, cun sch c thm phn khch quan v mt
phn, cng trnh nhng li ra ting vo khng cn thit.
Ch ngha v lai, trng phi ngh thut quan trng v c nh
hng su rng trong nhiu ngnh ngh thut thuc phong tro tin
phong Nga u th k XX, c Trtxki m x trong mt chng
sch ring. y, chng ta c th thy r du n nhng cuc m
thoi, trao i gia Trtxki v trit gia Gramsi - lc ang thm
Mtxcva - v qu kh v hin ti ca ch ngha v lai . Phn tch
ng li v cng lnh ngh thut - nhiu khi cc oan v m - ca
L.E.F., nhm v lai ln nht Nga, ng u l Maiacpxki, Trtxki
nh gi cao nhng tm ti, th nghim ca nhm, cng nh nh
hng trc tip v gin tip ca ch ngha v lai i vi ton th nn
thi ca Nga, v cho rng trng phi v lai c th phc v ch mi
mt cch hu hiu, nu n loi b c nhng mt yu trong hnh

- Tuy nhin khi Gocki mt, Trtxki vit mt bi tng nim nng hu.
Xin xem trong phn Ph lc.
2
- Trtxki tng vit li ni u cho mt s tp th ca Bitni, nhng vo
nm 1930, khi Trtxki b trc xut khi Lin X, Bitni vit mt cun
sch ti t nhc m ng. Ngc li, Trtxki vn t ra tnh to v khch
quan trong cc bi vit v Bitni, ng ti trn Thng tin i lp.

LI GII THIU

13

thc th hin, khin cc tc phm v lai khng n c vi qun

chng.
Cng khng th b qua nhng kin gii cng phu v nghim
tc ca Trtxki v trng phi hnh thc ch ngha Nga vi nhng tn
tui lng ly nh Sclpxki, Iacpdn, Gicmunxki..., hot ng
trong hai nhm vn hc ni ting Hi nghin cu ngn ng th ca v
Nhm ngn ng hc Mtxcva, c tc ng mnh m n thi ca
hin i th k XX. cp n trng phi hnh thc, Trtxki t ra
khch quan: mc d cho rng hnh thc ch ngha l trng phi duy
nht biu l ht sc mnh chng i ca mnh v mt l thuyt
vi ch ngha mc-xt, nhng xt trn phng din l lun, ng vn
cng nhn hnh thc ch ngha l trng phi ngh thut u tin c
tnh khoa hc, nh n, l thuyt v ngh thut, v mt phn bn
thn ngh thut, cui cng c nng ln t giai on gi kim
thut sang giai on ha hc. Nu bit rng trng phi hnh thc
ch ngha - c coi l nn mng ca ch ngha cu trc phng Ty
- b cm on trong mt thi gian rt di Lin X v nhng kt
qu nghin cu ca n khc xa mt tri mt vc vi nhng gio iu
ca nn vn hc hin thc x hi ch ngha, chng ta c th thy
rng y, Trtxki ng chm n mt im cm k v nhy
cm ca th ch xta-lin-nt sau ny.
Trtxki kt thc tc phm ca mnh bng ba chng sch
mang tnh l lun, t nhiu c nhng im trng lp, nhm nhn mnh
quan im ca ng v cc vn vn ha v sn, ngh thut v
sn, ngh thut cch mng v ngh thut x hi ch ngha, cng nh
v ng li ca ng bn-s-vch trong ngh thut. y l nhng
trang sch mang nhiu ting vang nht, hay c trch dn nht ca
Trtxki trong cc cuc tranh lun, ng t tng ca i sng vn
ngh Lin X. Cng c v pht trin nhng lp lun tng nu ra
trong Li ni u, Trtxki khng nh giai cp v sn coi s chuyn
chnh ca mnh l mt thi k chuyn tip ngn v trong giai on
chuyn chnh, khng th ni n vn sng to ra mt nn vn ha
mi. Mt ln na, Trtxki t s pht trin ca nn vn ha mi
Lin X trn ci nn th gii, ni cch khc, y, thuyt cch
mng thng trc ca ng cng c th hin. Theo Trtxki, d
s nghip xy dng vn ha ca chng ta c quan trng v mang
ngha sng cn n my i na, n cng phi c t hon ton
trong khung cnh ca cch mng chu u v th gii, do , mt
khi cch mng mi ch thng li nc Nga - X-vit v cn ang
phi thai mt s quc gia khc, nhng ngy chng ta ang sng
cha phi l thi i ca mt nn vn ha mi, cng lm n mi l

LI GII THIU

14

bc thm dn vo thi i y. Trc ht chng ta phi chnh thc

chim lnh nhng yu t quan trng nht ca vn ha c t nht, c
th m ng cho mt nn vn ha mi. y l mt ci nhn hp l
v vn ha, trn qui m quc t, nh chnh li Trtxki din t.
Theo ng, vo thi im hi Nga, nhng cm t nh vn
hc v sn v vn ha v sn l nguy him v chng dn nn mt
cch gi to tng lai vn ha vo ci khung cht hp ca hin ti,
lm sai lch nhng trin vng, vi phm cc t l, lm mt phm cht
cc tiu chun v nui dng mt cch rt nguy him s kiu cng
ca cc cu lc b nh.
Nh th, khng l khi Trtxki, mc d coi nhng nh vn
v sn l trung thnh v cn thit v mt chnh tr, nhng ng ph
bnh h mt cch thng thn v nh gi rt thp cc tc phm ca
h v mt ngh thut: C th ni rt ng v nhiu nh th v sn
tr rng khng phi h lm ch k thut m k thut lm ch h;
Nht nh ri: d yu, d khng mu sc, d y li i na, nhng
cu th [cng nhn] vn c th nh du con ng tin b chnh tr
ca mt nh th v mt giai cp v chng vn c th c mt ngha
v cng to ln nh mt triu chng vn ha. Tuy nhin, nhng bi th
km v hn th, nhng bi th bc l s dt nt ca nh th, khng
phi l th ca v sn bi v, rt n gin, chng khng phi l th...
Cng nh th, Trtxki ph bnh gay gt hng i ca mt
s nhm, cu lc b vn hc v sn, nh ot chim c quyn
sng tc v lnh o v tay cng nhn. Trong thc t, giai cp cng
nhn Nga rt yu km v mi mt v nh li Vrnxki, nh ph bnh
v t chc i ti ca phong tro vn hc mi nc Nga sau cuc
ni chin, vn hc v sn ch l mt khi nim tm pho rng
tuch v trong nn vn hc ny hu nh khng c cng nhn, tc l
ngi cng nhn lin quan n sn xut. [...] Trong vn xui, hon
ton khng c cng nhn. Trong Vn hc v cch mng, Trtxki
cng thng thn khng nh: Ngh thut cch mng m ch c cng
nhn to ra c l khng ng, v nh th, ng bn-s-vch
khng th ch giao php cho in cho nhng nhm vn hc cng
nhn vi l do n thun l y c nhng cng nhn vit vn!
Vy th ng bn-s-vch phi c vai tr v chnh sch nh
th no i vi i sng vn ha, tinh thn? Theo Trtxki, ngh
thut phi t mnh dn ly li i ring, ngh thut khng phi l
lnh vc m ng phi ch huy. ng ng h, khuyn khch v ch gin
tip lnh o, s pht trin tht s ca ngh thut v cuc u
tranh cho nhng hnh thc mi khng nm trong nhng nhim v v
nhng lo toan ca ng. ng khng buc ai vo mt vic nh th.

LI GII THIU

15

Trtxki ch trng mt ng li khch quan trong vn ngh ca

ng bn-s-vch: ng khng c v cng khng th c nhng ngh
quyt c ch to sn v php lm th, v bc tin ca sn khu, v
cch tn ngn ng vn hc, v phong cch kin trc v.v... , ng
khng th ng vo lp trng ca mt cu lc b vn hc. ng
khng th v khng cn lm th, di mt ch cnh gic cch
mng, i vi ngh thut, [ng] phi c mt ng li chnh tr rng
ri v mm do, trnh xa mi cuc tranh ci ca cc cu lc b vn
hc...
Ngay vo nm 1923, Trtxki nhn thy rng do nhng l
do lch s tim n trong giai on pht trin ng thi ca Lin X,
nn vn ha mi ni chung v vn hc X-vit ni ring, ch c th
hnh thnh vi nhng mu thun ni ti v nhng phin din nng n.
Trong Vn hc v cch mng, Trtxki cng ch ra iu . ng thy
r rng sau nhng tn ph nng n ca chin tranh v cch mng, giai
cp v sn Nga ch mi ln mnh v mt chnh tr, m cha h c
c mt hc thc cn thit, cng nh cha h c c phong cch
trong ngh thut. Ni mt cch khi qut hn, giai cp v sn cha
tm thy ngay v cha tm thy hon ton phng php ring ca
mnh. Hin ti, phng php phc v ch yu, v hu nh ch phc
v ring, cho cc mc ch chnh tr. S pht trin phng php hc
ca ch ngha mc-xt bin chng v s ng dng rng ri n trong
nhn thc hon ton l cng vic ca tng lai. Ch trong mt x hi
x hi ch ngha, ch ngha mc-xt mi thi l cng c phin din
ca u tranh chnh tr, tr thnh mt phng php sng to khoa
hc, tr thnh yu t v cng c quan trng nht ca nn vn ha tinh
thn.
i vi mt ngi trong cuc nh Trtxki, y l mt
nhn nh sng sut. Phi chng ngay t thi , ng cm thy mt
cch l m rng nhng hn ch ca ch ngha mc-xt, khi n b vn
dng mt cch th thin trong u tranh chnh tr, t tng v vn
ha, s em li hu qu t hi nh th no? Chng ta s li tm thy
nhng suy ngh, nhng cch t vn tng t - nhng mt tm
cao hn, bao qut hn - trong cc bi vit ca Trtxki thp nin 30,
khi ng b trc xut khi Lin X...

i nt v nh hng ca Vn hc v cch mng

i vi nn vn ha, vn ngh Lin X.

LI GII THIU

16

Trtxki quan nim hot ng ph bnh, l lun vn hc cng

l mt phn ca hot ng chnh tr. Sau khi Lnin mt, nhng c th
ni ngay t nm 1922 tr i, Trtxki phn no l lnh t chnh tr
i lp li lc nht Lin X; nhng lp lun vn hc ca ng ngy
cng cha ng nhiu ng lc chnh tr, ch yu l s ph phn ci
gi l ng li trung ng ca Xtalin v Bukharin. ng thi, c
th nhn thy mt s tranh ua nht nh gia Trtxki v Bukharin,
hai lnh t c hc vn uyn bc v xut sc nht trong ban lnh o
bn-s-vch. Trong giai on , mc d Bukharin cng nh
Lunatrcxki l nhng chnh tr gia c quan nim tng i ci m i
vi vn ngh v gii vn ngh s, nhng Trtxki vt h vi nhng
nhn nh tinh t hn, cp tin hn v c gi tr lu di hn v tng
lp tr thc Nga.
Nh ni phn trn, trong ni b ban lnh o ng bns-vch, Trtxki l ngi c ci nhn khoan dung hn c i vi nhng
gi tr tinh thn ca x hi c ni chung, v vi lp vn ngh s
ngoi Thng Mi ni ring. Cng nh nh hng ca Vn hc v
cch mng v bi pht biu1 c ting vang ln ca Trtxki trong cuc
hi tho vn hc, do cc nhm vn hc v sn xng, t chc
vo thng Nm 1924 ti tr s Ban Trung ng ng bn-s-vch, m
dng vn hc c lp, khng chu s qun thc ca thc h gio
iu, khng b loi tr nh mun ca phe cng sn cung tn.
Khng phi ngu nhin m rt nhiu i din thuc gii tr thc bn
ng nh Paxtcnc, Baben, Exnhin v cc vn s thuc nhm
Huynh Xrapin v.v... lun nhc n Trtxki vi thi trn
trng, coi ng nh mt n nhn, mt ngi bo tr, mt lnh t cng
sn am tng vn ngh. V, nh mt phn ng v thc trc s
hnh thnh v bnh trng khng g ngn cn ni ca b my c ti,
quan liu xta-lin-nt, trong nhng nm 1926-1928, khi Trtxki b
loi khi chnh trng, rt nhiu vn ngh s, k c mt s nh vn
v sn vn c quan nim m hc hon ton xa l vi quan nim
ca Trtxki, t coi mnh l ngi trt-kt trong nhng khong thi
gian di ngn khc nhau. C th nhc n y Xxnpxki, nh bo
chnh lun ti ba; Vrnxki, tng bin tp t t hoang , nh ph
bnh vn hc, ngi cha ca phong tro vn hc Nga - X-vit; cc
thnh vin ca nhm vn hc Pereval (nh o) nh Cataip, mt thi
s c a chung, hoc Bdmenxki, ngi c coi l nh th
chnh thc ca on Thanh nin Cng sn Lin X (Comsomol)...
Ngay c nh cch mng ni ting Raxcnnhicp v v ng, Larixa
1

- Chng ti ng li bi pht biu quan trng ny trong phn Ph lc.

LI GII THIU

17

Ryxne, hai tr thc bn-s-vch say m vn ngh, cng tng chu nh

hng ca quan nim v vn hc ca Trtxki.
T nhng nm gia ca thp nin 20, Xtalin dn dn thng
th trong ng bn-s-vch v mt chin dch vu co, nhc m v lim
s chng Trtxki c m ra. a s cc tc phm ca Trtxki b xuyn
tc, ct xn ri b thu hi v cm pht hnh1. Trong s , Vn hc v
cch mng l cun sch c tui th ln nht: ch sau khi Trtxki b
trc xut khi Lin X mt i nm, theo ch th ca cp trn,
cun sch mi b a vo danh mc sch cm ca mi th vin
trn lnh th X-vit2. Dng nh Lin X, tc phm ny ch c
ti bn vo nm 1991 v ln u tin sau bao nhiu nm tri, chng ta
mi c dp c mt bi nghin cu tng i nghim tc ca mt tc
gi Nga trong nc v m hc Trtxki3.
Sau nm 1930, trong cnh lu y bit x nay y mai ,
gia bao nhiu hot ng chnh tr b bn - trong ng k nht l
vic tp hp cc t chc trt-kt quc t trong khun kh mt Quc t
mi ( t Quc t), vch trn b mt tht ca chnh th quan liu
xta-lin-nt, ln n nhng v n ngy to Mtxcva... -, Trtxki
khng c iu kin tip tc cng vic ca mt nh l lun v ph bnh
vn hc. Tuy nhin, tng t coi mnh l mt nh vn4, thnh thong
ng c vit nhng bi v ti vn hc nh chn dung mt s vn s5
(Gocki, Maiacpxki, Bitni, Manr, Xiln...) ng trn bo ch
quc t, ch yu l trn tp ch Thng tin i lp6 do Lp Xp, con
1

- Ngy 7-3-1935, Ban Trung ng ng Cng sn Lin X chnh thc ra ch

th thu hi v nim phong ton b cc tc phm ca Trtxki ti cc th vin
X-vit. iu tr tru l ngay c nhng sch v chng ph Trtxki cng phi
chu chung s phn !
2
- Ngay vo thi ci t v cng khai Lin X, cc s gia, cc nh
nghin cu nc ny vn gp rt nhiu kh khn khi h mun mn cun Vn
hc v cch mng trong th vin.
3
- Iuri Brp: M hc Trtxki (1991). y l li gii thiu bn ting Nga Vn
hc v cch mng, do Nh xut bn Vn hc Chnh tr n hnh (Mtxcva,
1991).
4
- Trong hi k i ti, Trtxki cho rng ng tr thnh mt nh vn vo nm
1900, khi ng b Nga hong bt i y ln th nht v bt u cng tc vi t
bo dn ty Tp ch phng ng ca tnh Icct. Xin xem i ti tp 1,
chng IX: i y ln th nht.
5
- Mt s bi trong s c T sch Nghin cu tuyn dch v ng trong
Ph lc cun Vn hc v cch mng.
6
- Thng tin i lp ra c c thy 87 s trong thi gian 1931-1941. a s
cc bi bo do Trtxki vit: c lc ng k tn tht, c lc dng bit danh X
hay Alpha, c lc ng khng k tn.

LI GII THIU

18

trai th ca ng, lm ch nhim. Ch n thi gian cui i, khi v

chng Trtxki nh c Mhic, ng mi tr li nghin ngm mi
quan h gia bin chuyn cch mng v ngh thut; nhng suy ngh
ca ng v vn ny cng c t Thng tin i lp ng ti.
Trong thp nin 30, ni chung quan nim ca Trtxki v vn
hc, trong c vn hc v sn, khng thay i nhiu so vi thi
k nm 1923, khi ng cho in Vn hc v cch mng. Nhng cn nhn
mnh mt im: sau nhng thng trm trong i sng chnh tr v i
sng thng nht, khi khng cn b b buc trong khun kh mt th
ch, mt ng phi nht nh, khi c dp chim nghim li mi
quan h gia vn ngh v chnh tr, vn ngh v cch mng, vn ngh
v quyn lc, Trtxki c nhiu kin thong hn, ci m hn
v vai tr ca sng to tr tu v nhu cu c lp ca ngi ngh s
chn chnh, ca nn vn ha ch thc, d nhin vn trong khun kh
phng s cch mng. Cnh , ng tip tc ln n, c phn gay gt
hn, v nhng bin tng ca vn ha v sn ni ring (c bit,
v ci gi l vn hc hin thc x hi ch ngha1, mt khi nim
rt thnh hnh v mang tnh bt buc Lin X t thp nin 30, khi
Xtalin dng cc bin php hnh chnh cng bc vn ngh s phi
sng tc theo mt phng chm duy nht: phc v chnh tr, t hng
ch , sng bi lnh t...), v ca nhng nn vn ha di ch c
ti, ton tr ni chung. cng l mt phn ni dung bn tuyn ngn
do ng2 v ngr Brtng, i din ni ting ca nn thi ca siu thc
Php, chp bt vo thng 7-1938. Mang tn V mt nn ngh thut
cch mng c lp, thc cht y l mt li ku gi, trong nhng
ngi ng tn thi thc gii vn ngh s th gii ng lng trong mt
trn tuyn chng ch ngha xta-lin-nt v ch ngha pht-xt, theo
phng chm c lp ca ngh thut - v cch mng; Cch mng v s gii phng vnh vin ngh thut.
V mt nn ngh thut cch mng c lp l mt bc tin
di trong t tng v quan nim vn ha, vn ngh ca Trtxki. Nu
nh trong thi gian u sau cch mng thng Mi v trong bn nm
thi ni chin, Trtxki cn ng v pha nhng ngi ch trng
kim duyt vn ha, cm on bo ch t do v l mt trong nhng
ngi ng u b my tuyn truyn chng tn gio, th Trtxki ca
1

- T gia thp nin 30 tr i, theo gng Lin X, hu ht cc ng Cng sn

trn th gii u thi nhau cao khi nim vn hc hin thc x hi ch
ngha.
2
- V nhng l do chin thut, Trtxki yu cu ha s ngi Mhic
ig Rivra k thay mnh. Xin xem bi ny trong ph lc Vn hc v cch
mng.

LI GII THIU

19

nhng nm cui thp nin 30 ln n nhng nh ch huy vic

sng to bng tr c ca x hi, thng qua nhng k mun lm cho
hot ng tr c l thuc vo nhng mc ch khng phi ca n, coi
thng mi qui lut lch s dnh ring cho n, mun qun l cc
ti ngh thut khi vin vo ci c c gi l ca nh nc. ng coi
s t do la chn cc ti ngh thut v vic hon ton khng hn
ch nhng mi trng tm hiu ca nh vn l mt quyn li qu gi
i vi ngi ngh s, ngi ngh s c quyn i hi khng b
tc i quyn li v ln ting dt khot phn i tt c nhng
ai d hm nay hay ngy mai mun p buc chng ti chp nhn rng
ngh thut phi tun theo mt khun php m chng ti thy hon
ton khng ph hp vi phng tin ca n. y, Trtxki chp
nhn cng thc hon ton t do trong ngh thut v ng i hi
nh nc cch mng ngay t u, ... phi thit lp v m bo mt
ch v chnh ph i vi sng to tr tu, trn c s khng da
trn mt quyn lc no, khng chu mt s rng buc no, khng h
c mt biu hin ch huy no! V Trtxki cn i xa hn na: v mc
ch phc v cch mng bng nhng phng php ca ngh thut
v bo v s t do ca chnh ngh thut, ng cho rng nhng
ngi mc-xt c th cng tc vi nhng ngi v chnh ph, i
din ca nhng khuynh hng m hc, trit hc v chnh tr hc... kh
cch bit nhau cng c th gp g nhau, vi iu kin ngi ny
hoc ngi kia phi on tuyt vi tinh thn cng an mt v hay phn
ng...
ng qu bit bao thi cp tin, phng khong v r rng
y ca Trtxki, mt ngi cng sn mc-xt kin nh! Xt trn
phng din ny, c th coi ng l hin tng c nht v nh
trong th gii cng sn t c ch kim!

Dch Vn hc v cch mng, chng ti cn c ch yu vo

bn Php vn ca Nh xut bn Giulia [Julliard], n hnh ti Pari nm
1964 (Pie Phrng, Klt Linhi v Ging-Gicc Marie bin dch,
Mrix Na vit li ni u), c s dng v tham kho mt s bn
dch khc trong qu trnh bin tp v ch gii. Ngoi ra, c gi
Vit Nam c iu kin theo di s pht trin tng bc v lin tc
trong quan nim vn ha, vn ngh ca Trtxki, chng ti a vo
phn ph lc cun sch nhng bi vit khc ca ng lin quan n vn
hc, ngh thut v cc nh vn, nh th. Cc bi ny, c bi Trtxki
vit trc cch mng thng Mi, c bi ng vit sau khi b tht
sng hoc sau khi b trc xut khi Lin X (thng c ng

LI GII THIU

20

ti trn tp ch Thng tin i lp). Chng khng c mt trong ln xut

bn u tin ca Vn hc v cch mng, nhng i khi c Trtxki
cho vo nhng ln ti bn v sau v thng c nhiu nh nghin
cu phng Ty a vo nhng bn dch nc ngoi sau khi
Trtxki qua i. Gom gp nhng bi vit vo bn dch nguyn
tc Vn hc v cch mng, chng ti mo mui tin rng nu s phn
Trtxki sng thm c t nm na, th no ng cng c dp chnh
l li cun sch v b sung cc bi vit ni trn vo v tr thch hp,
nh nhng phn t hu c ca tc phm.
Vn hc v cch mng l mt tc phm hay, nhng kh c.
Trong cc bi vit ca mnh, Trtxki thng dng nhiu php so snh,
n d phc tp, nhiu in tch kim, c... , c th ph hp vi lp c
gi c hc thc thi ng, nhng kh xa l vi chng ta hin nay. V
th, v cng gip bn c hiu thm i nt v i sng vn hc
thi hong kim ca nc Nga - X-vit trong thp nin 20, chng
ti mnh dn thm vo cui cun sch phn T mc, vi li gii thch
s lc v mt s khi nim xa xa, cng nh mt vi s liu, thng
tin v mt lp cc nh vn, nh th, nh nghin cu vn hc rt ti
nng ca nc Nga u th k, m tn tui ca h - v nhng l do
khng ai mun - cn tng i l lm i vi c gi Vit Nam, v c
vi c gi trn th gii. Hi vng, nhng c gng y ca chng ti, d
khng trnh khi nhiu khim khuyt do trnh cn hn ch, khng
phi l hon ton v ch.
Cng nh ton b cc trc tc ca Trtxki, Vn hc v cch
mng n tay c gi Vit Nam kh tr trng: by mi su nm sau
ngy ra i, dng nh y l ln u tin mt bn dch Vit ng
tng i y v cng phu c ra mt bn c trong v ngoi
nc. Nhng, chc hn nhng ngi ng tui cn nh: mt s quan
nim, lun im v vn ha ca Trtxki trong cun sch b bi nh,
bp mo, xuyn tc v c s dng mt cch rt hu hiu
trong chin dch thanh trng th bo nhng vn ngh s c t tng
dn ch, ci m thi k 1956-1958, thng c bit n vi ci tn
v n Nhn vn Giai phm1.
S chm tr ng tic ni trn khin mt s tng, nhn
nh trong Vn hc v cch mng mt thi s tnh, thm ch thiu
sc thuyt phc v t ra khng hp thi. Nhng cnh , xt thy vo
1

- Tiu biu cho li ni ly c, xu nnh, qu ly chnh quyn, bt lun phi

tri, l bi L-nin-nt hay trt-kt? ca Hong Trung Thng, ng trong tp
Chng ng mi ca vn hc chng ta (Nh xut bn Vn hc, 1961). Bi
ny, khi ng trn tp ch Vn ngh (s 11, thng 4-1958), tc gi ly tn l
Hng Vn.

LI GII THIU

21

nhng nm cui ca thin nin k ny, kh nhiu ni trn th gii,

vn ngh s vn cha c hng nhng quyn t thn ca h nh
quyn t do sng tc theo cm hng, quyn t do la chn ti, la
chn phong cch sng tc..., h vn b b buc trong khun kh
ng tnh, b ph thuc vo ng li chnh tr thin cn, th thin
nht thi ca nh cm quyn, c th ni rng nhiu t tng, nhiu
thng ip ca Trtxki trong cun sch vn cn ng vng vi thi
gian.
Nu c Vn hc v cch mng theo gc , chng ta s
c dp thng thc mt tc phm l lun - vn chng c gi tr di
ngi bt mt nh cch mng lc quan him c ca th k XX.
Hong Nguyn
H 1999

Ti xin tng cun sch ny cho Khrixchian

Ghocghivch Racpxki [Christian Georgevitch
Rakovsky] - mt chin s, mt con ngi,
mt ngi bn thn thit.

25

LI NI U
C th xc nh tnh hnh ngh thut nc ta bi nhng
nhn xt chung sau y:
Nu sau khi nm c chnh quyn ri m giai cp
v sn Nga khng xy dng c qun i ring cho mnh th
nh nc cng nhn t lu khng tn ti, v c l gi y
chng ta chng cn phi ngh n cc vn kinh t, li cng
chng phi ngh n cc vn vn ha v tinh thn.
Nu trong nhng nm ti, nn chuyn chnh v sn t
ra bt lc trong vic t chc nn kinh t c th bo m cho
nhn dn mt mc ti thiu ca ci vt cht sng th ch
v sn s buc phi t th tiu. Hin ti, kinh t ang l vn
ca mi vn .
Tuy nhin, cho d cc vn c bn v n, mc, , v
c nn gio dc s cp, c gii quyt xong i chng na,
th iu cng cha h c ngha l nguyn l lch s mi, tc
ch ngha x hi, hon ton thng li. Ch c s tin b ca
t duy khoa hc trn qui m quc gia v s pht trin ca mt
nn ngh thut mi (Tn ngh thut) mi c ngha l mm
mng lch s khng nhng ln ln thnh cy m cn ra hoa
kt tri. Do , s pht trin ca ngh thut l php th tt nht
cho sc sng v ngha ca mi thi i.
nh rng vn ha tn ti bng nha sng ca kinh t,
nhng cn phi c mt ci g hn l nhu cu ti thiu vn
ha c th ny sinh, pht trin v thng hoa. Giai cp t sn
nc ta, trong thi k tr nn giu mnh, rt nhanh chng
lm ch c vn hc. Giai cp v sn c th chun b to ra
mt nn vn ha v mt nn vn hc mi, x hi ch ngha,
khng phi bng nhng phng php nh nhoi ca phng th
nghim, trn c s ca s ngho nn, thiu thn v dt nt ca
chng ta hm nay, m bng nhng phng tin x hi, kinh t
v vn ha ln lao. Ngh thut cn s sung tc v c s d tha
na. Ngy cn phi m hn, bnh xe phi quay nhanh hn, thoi
phi a mau hn, cc trng hc phi tt hn.

VN HC V CCH MNG

26

Nn vn hc v vn ha Nga c in ca chng ta l
ting ni ca tng lp qu tc v quan liu, da trn ngi nng
dn. ng qu tc t kiu t mn cng nh ng qu tc n nn
ghi du n ln giai on quan trng nht ca vn hc Nga.
Sau xut hin anh tr thc bnh dn, da trn nng dn v t
sn; h cng vit nn mt chng ca mnh trong lch s vn
hc Nga. Sau khi tri qua giai on qu gin lc ca cc nh
dn ty1 gi, ngi tr thc bnh dn ny t hin i ha, xc
nh c tnh v c nhn, theo ngha t sn ca t ny. Vai tr
lch s ca trng phi suy i v ca phong tro tng trng l
nh vy. Ngay t u th k, c bit sau thi k 1907-1908, s
t sn ha gii tr thc v nn vn hc m ht tc . Chin
tranh chm dt qu trnh ny trong tinh thn i quc.
Cch mng lt giai cp t sn v s kin quyt
nh ny a vo vn hc. Th vn hc xoay quanh ci trc t
sn khng cn na. Nhng g t nhiu cn tn ti c trong
lnh vc vn ha - iu ny c bit cng ng trong lnh vc
vn hc - v cn ang loay hoay tm ra mt hng mi. T
tnh hung giai cp t sn khng cn na, ci trc ch c th l
nhn dn khng c giai cp t sn.
Nhng nhn dn l ai? Trc tin l giai cp nng dn
v trong mt chng mc no , l giai cp tiu t sn thnh
th, ri giai cp cng nhn, tng lp ny khng th tch ri khi
nguyn sinh l qun chng nng dn. l iu c biu
hin trong xu hng c bn ca nhng ngi bn ng2
vi cch mng. cng l iu thy c trong t tng ca
Blc [Block] qu c. Pinnic [Pilniak], nhm Huynh
Xrapin [Serapion], nhng nh hnh tng ch ngha, iu
1

- Nartnhiki (narodniki - dn ty): phong tro pht sinh trong gii tr thc
Nga trong nhng nm 60 ca th k trc. Nhng ngi dn ty t nguyn
i v vi nhn dn (narod), cng sng vi nng dn, chng ch Nga
hong bng tuyn truyn v gio dc. Phong tro nhanh chng mang tnh cch
mng v t phn chia thnh nhiu t chc (Rung t v T do, Phn dn
en, Dn v.v...). T chc khng b Dn m st Nga hong Alchxanr
nh nm 1881. Cui th k XIX, phong tro dn ty tan r, nhng ch
cho phong tro mc-xt do Plkhanp du nhp vo Nga.
2
- Trtxki dng cm t ngi bn ng khng theo ngha xu nh hin
nay, m theo ngha phong tro cng nhn Nga s dng trong mt thi gian
di i vi nhng tr thc c cm tnh vi h (xin xem thm phn Ph lc).

VN HC V CCH MNG

27

ny n nay vn cn rt sng. N cn tn ti c mt s nh v
lai ch ngha (Khlpnhicp [Khlebnikov], Krusenc
[Krouchenikh] v V. Camenxki [Kamensky]). C s nng dn
ca nn vn ha chng ta, hay ng hn, ca s thiu vn ha
ca chng ta, gin tip biu l tt c sc mnh th ng ca n.
Cch mng ca chng ta l ting ni ca ngi nng
dn tr thnh v sn, nhng vn da vo nng dn v hng
o cho nng dn. Ngh thut ca chng ta l ting ni ca
ngi tr thc phn vn ng gia nng dn v v sn. Khng
th ha nhp hu c vo bn ny hay bn kia, nhng anh ta b
ht dn v pha nng dn. Do v tr trung gian v do cc mi
quan h ca mnh, anh ta khng th tr thnh ngi mu-gch1
nhng c kh nng ci ha ngi mu-gch. Tuy nhin, khng
th c cch mng m khng c s lnh o ca cng nhn. Mu
thun l ngun gc ca kh khn c bn khi gii quyt vn
. C th khng nh rng cc nh th, nh vn ca nhng nm
thng cc k bin ng ny khc nhau ch h thot ra khi
mu thun bng cch no v cch h lp cc khong trng
nh th no, ngi bng ch ngha thn b, ngi bng ch
ngha lng mn, ngi bng s xa lnh thn trng, ngi bng
ting ku la chi tai. Khng ph thuc vo cc phng php
c dng vt ln trn mu thun, bn cht ca mu thun
vn l nht qun. l s phn chia bi x hi t sn gia lao
ng tr c, bao gm c ngh thut, v lao ng chn tay. Bn
thn cch mng l s nghip ca nhng ngi cng lm lao
ng chn tay. Mt trong nhng mc ch cui cng ca cch
mng l vt hn ln trn s phn chia thnh hai loi hnh hot
ng . Trong chiu hng ny, cng nh trong cc ngha
khc, to ra nn ngh thut mi hon ton phi l mt nhim v
c bn, tc nhim v xy dng mt nn vn ha x hi ch
ngha.
Tht l bun ci, v l v ng ngn n cao nu
ngh rng ngh thut th vi nhng bin ng ca thi i
chng ta. Cc s kin l do con ngi chun b v lm ra, chng
tc ng tr li v lm bin i con ngi. Ngh thut phn nh
trc tip v gin tip i sng ca con ngi, nhng k lm
1

- Nng dn Nga.

VN HC V CCH MNG

28

ra hoc sng trong cc s kin. iu ng vi mi loi hnh

ngh thut, t ci s nht cho n ci thm kn nht. Nu
thin nhin, tnh yu hay tnh bn khng gn vi tinh thn x
hi mt thi i, th th ca tr tnh vng bng t lu. Mt s
o ln su sc trong lch s, c ngha l s ti sp xp cc giai
cp trong x hi, lm rung chuyn cc c tnh, s t s cm th
cc ti c bn ca th ca tr tnh di mt gc mi v
nh vy, n cu ngh thut ra khi s lp li mun i.
Nhng tinh thn thi i phi chng hot ng v
hnh v c lp vi nguyn ch quan? Qu tht, phn tch n
cng, tinh thn c tt c mi ngi: nhng ngi tip thu
v th hin n, cng nh nhng ngi chng li n mt cch
tuyt vng, hoc c gng chy trn n, nhng nhng k quay
u chy trn s tn li dn, nhng k chng li nhiu lm cng
ch thi ln c ngn la hoang s no , trong khi nn ngh
thut mi s cm nhng mc mi, khi rng dng sng to
ngh thut v ch nhng ngi ha mnh lm mt vi thi i
mi c kh nng kin to c nn ngh thut mi ny. Nu
vch mt th ni t ngh thut hm nay n ngh thut x
hi ch ngha tng lai th hm nay chng ta ch mi vt qua
c giai on chun b cho s chun b .
Sau y l bc phc ha cc nhm vn hc Nga hin
ti.
Th vn hc ng ngoi cuc cch mng, t nhng
ngi vit bi ng tng k cho t bo ca Xuvrin [Souvorin]
n nhng nh th tr tnh cao siu ca Thung lng Nc
mt qu tc, ang cht dn, cng nh nhng giai cp m th
vn hc y phng s. Trong ph h, xt v hnh thc, n i
din cho s co chung ca hng ch o trong nn vn hc c
nc ta, mt nn vn hc bt u c tnh qu tc v kt thc l
thun ty t sn. Cng xt v mt hnh thc v din t bng
mt cch km r rng hn, th nn vn hc mu-gch X-vit
ca tng ngi nng dn c th tm thy ci ngun ca n trong
cc khuynh hng sng Xlav v khuynh hng bnh dn ca
nn vn hc c. iu hin nhin l cc nh vn ca tng nng
dn khng h xut thn trc tip t nng dn. S khng c h
nu khng c nn vn hc trc ca gii qu tc v t sn,
nn vn hc m h l nhng ngi i din cho hng tiu

VN HC V CCH MNG

29

pht. Hin nay, ton th bn h ang tm cch ha ng vo x

hi mi.
Khng cn nghi ng g na, ch ngha v lai cng l
con chu ca nn vn hc c. Nhng ch ngha v lai cha pht
trin c y trong khun kh ca vn hc c v cng cha
c c s thch nghi vi giai cp t sn, s thch nghi s lm
cho n c chnh thc tha nhn. Khi chin tranh ri cch
mng n ra, ch ngha v lai ang lang thang, nh mi trng
phi vn hc mi khc, trong cc thnh ph t bn. Di s
thc y ca cc s kin, ch ngha v lai lng l chy vo cc
dng knh mi ca cch mng. Do bn cht ca s vic, mt
nn ngh thut cch mng khng th ng dng ch ngha v lai.
Nhng xt v nhiu mt, mc du l a con bo lon v phiu
lng ca nn ngh thut c, ch ngha v lai gp phn to ln
hn, trc tip hn, tch cc hn so vi cc khuynh hng khc,
vo s hnh thnh ca nn ngh thut mi.
Cho d cc tc phm ca mt s nh th v sn ni
chung c ngha n my i chng na, ci gi l ngh thut
v sn ca h mi ch trong giai on tp rt. N gieo rc
ht ging ca vn hc ngh thut, gip giai cp mi tip thu cc
tc phm c in, d ch b mt. Vi ngha , n l mt
trong nhng knh dn n ngh thut x hi ch ngha trong
tng lai.
S l mt sai lm cn bn nu chng ta i lp vn ha
t sn v ngh thut t sn vi vn ha v sn v ngh thut v
sn. Khng bao gi c nhng th (vn ha v ngh thut v
sn) bi v ch v sn ch l giai on chuyn tip tm thi.
ngha lch s v tinh thn cao c ca cch mng v sn l
ch n t nn mng, khng phi cho mt th vn ha giai cp
m cho mt nn vn ha u tin, tht s l ca con ngi.
Chnh sch ngh thut ca chng ta trong giai on
chuyn tip c th hng vo (v phi hng vo) mc tiu sau
y: phi gip nhng nhm v nhng trng phi ngh thut
chp nhn cch mng nm bt c ng ngha lch s ca
cuc cch mng, v sau khi t h trc mc tiu dt khot:
theo cch mng hay chng li cch mng, chng ta phi m
bo cho h quyn t do ton din trong lnh vc ngh thut.

VN HC V CCH MNG

30

Lc ny, cch mng mi ch c phn nh tng phn

trong ngh thut, cho n khi nh ngh s thi khng cn coi
cch mng nh mt tai bin bn ngoi, v nhng ni m hi
cc vn ngh s c v mi tr thnh mt phn xng tht ca
cch mng th nh ngh s tp nhn cch mng khng phi bn
ngoi m t bn trong.
Cn lc x hi khng th du c ngay. Trc mt
chng ta, cn hng chc nm chin u chu u v chu M.
Khng nhng th h chng ta m c th h n sau s l nhng
ngi tham gia, nhng anh hng v nn nhn trong cuc chin
u ny. Ngh thut ca thi i chng ta s hon ton c t
trong khung cnh ca cch mng.
Ngh thut y cn c mt thc mi. Trc tin v
trn ht, n khng th i i vi ch ngha thn b, cho d l
thn b tht s hay tr hnh di ci v ch ngha lng mn, v
cch mng vn xut pht t mt trung tm l con ngi tp
th phi tr thnh ngi ch duy nht m quyn nng ca n
ch b gii hn ch thu hiu v s dng cc sc mnh t
nhin. Nn ngh thut mi y khng i i vi ch ngha bi
quan, ch ngha hoi nghi v mi dng suy sp khc ca tinh
thn. N c tnh hin thc, tch cc, tp th mt cch thit yu
v chan cha nim tin v hn vo tng lai.
Ngy 29 thng By 1924
Lp Trtxki

31

I
NGH THUT
TRC CCH MNG
Cuc cch mng bn-s-vch thng Mi 1917 khng
nhng ch lt chnh ph Krenxki1 [Kerensky] m cn lt
c ch x hi da trn nn tng t hu ti sn. Ch ny c
nn vn ha v vn hc chnh thng ca n. S sp ca n
li ko theo s sp ca nn vn hc trc Thng Mi.
Con chim sn ca ca nng th cng nh con c mo
tinh khn ch ct ting sau khi mt tri ln. Ban ngy ngi ta
hi h, lo toan, bn rn, nhng lc hong hn bung xung, tnh
cm v l tr bt u tng kt nhng vic h lm. Nhng nh
duy tm - k c mt s mn ic li m ca h, nhng
nh ch quan ch ngha Nga - cho rng th gii vn ng bng
tng, bng t duy ph phn, ni cch khc: gii tr thc iu
khin s tin b. Tht ra, trong sut trng k lch s, tinh thn
ch lch thch chy theo sau thc tin v kinh nghim cch
mng Nga. Khi cn phi chng minh s ngu ngc phn tin b
ca gii tr thc chuyn nghip n l th no. Hiu qu ca qui
lut ny trong lnh vc ngh thut l r rng. T bao i nay, s
ng ha nh th vi nh tin tri ch c th chp nhn c vi
ngha nh th phn nh thi i mnh cng l m chng km
g nh tin tri. Nu c nhng nh tin tri v nh th no i
trc thi i th iu ny ch c ngha l h bit pht biu
mt s yu cu ca tin ha x hi chm hn mt cht so
vi ng loi ca h m thi.

- Alchxanr Krenxki (1881-1970): lut gia, nh cch mng dn ch Nga,

gi chc b trng B T php, b trng B Chin tranh ri th tng
Chnh ph Lm thi Nga trong nm 1917. Di tn ra nc ngoi sau cch
mng.

VN HC V CCH MNG

32

c mt rung cm u tin bo thc mt d cm

cch mng trn vo vn hc Nga cui th k trc v u th
k ny, trong vng hng chc nm trc, lch s phi to ra
nhng bin i su sc trong cu trc kinh t ca t nc,
trong s phn chia cc nhm x hi v trong tnh cm ca
qung i qun chng. cho nhng nh c nhn ch ngha,
nhng nh thn b v cc con bnh ng kinh khc chim lnh
c phn trc ca sn khu vn hc, cch mng 1905 phi
tan tnh v nhng mu thun ni b, urnv [Dournovo]
bp giai cp cng nhn trong Thng Chp cng nh
Xtlpin1 [Stolypine] gii tn hai ngh vin v lp ra ngh
vin th ba. Thy N ca thin ng ct ting sau khi mt
tri ln, ng vo lc con c mo - nh tin tri - bay i. Gia
hai cuc cch mng (1907-1917), c mt th h tr thc Nga
hnh thnh (ng ra l thay hnh i dng) trong bu khng kh
ha hon x hi khin cng gia cc gii qun ch, qu tc v
t sn. c hp thc ha v mt x hi, iu khng c
ngha l nht thit phi c thc v lin h. M gii tr thc v
giai cp thng tr nui dng gii ny l nhng bnh thng
nhau: c th p dng qui lut ngang bng mt thong y. T
tng cp tin v tinh thn bo lon c t xa ca gii tr
thc tng c th hin mt cch trn vn trong tinh thn ch
ngha tht bi trong chin tranh Nga-Nht v bin i nhanh
chng di ngi sao mng 3 thng Su2. Mn nc sn thi ca
v siu hnh ca hu ht cc thi i, cc quc gia, v ku gi
s gip ca cc cha c trong Gio hi3, gii tr thc cng
ngy cng cng nhin t quyt nh cao gi tr c lp
vi dn chng ca mnh. Nhng hnh thc n o ca qu
trnh t sn ha mt cch t nhin y c v nh l s tr th
nhng bun phin m dn chng nm 1905, do ngoan c v
thiu tn trng, gy ra cho h. V d nh vic Lnht
1

- Pit Xtlpin (1862-1911): chnh khch bo th, b trng Ni v Nga

hong, ngi ch tr h thng khng b, kht ting v v treo c nhiu nng
dn ni lon. L ch tch hi ng b trng Vin uma Quc gia (h vin
Nga) u tin. B m st thng 7-1911.
2
- Sau tht bi ca cch mng 1905, ngy mng 3 thng Su 1907, th tng
Xtlpin ban b nhng iu mo xng l ci cch t chc.
3
- Tc gi dng t Gio hi y ch Gio hi Chnh thng Nga.

VN HC V CCH MNG

33

Anryp [Lonide Andriev] - gng mt ngh s n o nht,

nu khng phi l m nt nht, gia hai cuc cch mng - kt
thc con ng ng i ti t bo phn ng ca Prtppp
[Protopopov] v Amphitatrp [Amphiteatrov], ch ra mt
cch tng trng nhng ngun gc x hi ca ch ngha tng
trng trong chnh ng. y, s hp thc ha x hi tin st
n quyn li mt cch trng trn. Di lp da ca ch ngha
c nhn cu k nht, ca nhng cuc tm kim kin tr trong
mt x s thn b, ca mi u su lch s v lan rng, ngi ta
thy ni ln ci vng sa ca tinh thn tha hip t sn. V
ngi ta cng thy ngay iu ny trong nhng vn th yu nc
ht sc tm thng, ra i vo lc s pht trin t chc ca
ch mng 3 thng Su b o ln bi thm ha mt cuc x
xt ton cu.
Tuy nhin, th thch ca chin tranh vt qua sc
mnh khng nhng ca dng thi ca mng 3 Thng Su m ca
c c s x hi ca n: s sp v mt qun s ca ch
p tan s nghip ca th h tr thc gia hai cuc cch mng.
Lnht Anryp cm thy t st di ta lu i vinh quang
vng chc ca ng, ng quay ra khoa chn ma tay, than vn
ku go, ming si bt mp c gng bo v, c gng cu vt
mt ci g .
Mc du c bi hc ca cch mng 1905, gii tr
thc vn m p hi vng t b quyn chnh tr v tinh thn ca
h ln qun chng. Chin tranh cng c thm o tng ,
thc tn gio mi, ci cc bm sinh, chng hn g ch ngha
tng trng m h, khng cung cp c cho h cht keo
tm l ca thc h yu nc. Cuc cch mng dn ch thng
Hai 1917, a con ca chin tranh, ng thi cng l k kt
liu chin tranh, ch trong mt thi gian ngn thc y mnh
nht s hi sinh tng v s mnh cu th ca tr thc. Cch
mng thng Hai l s bng chy lch s cui cng ca tng
y. ng tro tn cn bc khi bay mi ch ngha Krenxki.
Ri n thng Mi, ci mc cn c ngha hn s ng tr ca
gii tr thc v ng thi nh du s tht bi vnh vin ca n.
Tuy nhin, d b nh bi, b nng bi ti li trong qu kh,
vinh quang qua ca n khin n vn cn la li om xm trong
cn m sng. Trong thc ca gii tr thc, th gii ang ln

VN HC V CCH MNG

34

tng pho. Gii tr thc sinh ra l i din ca dn ri. Ch

c gii tr thc mi nm c trong tay cun cm nang cha
bch bnh ca lch s. Bn bn-s-vch ang hnh ng bng
thuc phin ca ngi Trung Hoa v ngi Ltva. Chng khng
chng li c nhn dn lu u!
Trong nhng li chc mng nm mi ca gii tr thc
di tn c khu hiu Nm sau ta s v li Mc T Khoa. Tht
l cc k ng ngn! Ht thy u b lt nho! Hin nhin
ngi ta khng th cai tr ngc li nguyn ca dn chng,
nhng cai tr ngc li nguyn ca m tr thc di tn th
hon ton khng phi l khng c, v cn c kh nng cai tr
mt cch thng li na kia, bt k m di tn n ngh g.
Ln sng tin cch mng u th k, s tht bi ca
cch mng 1905, s cn bng nghim tc nhng khng bn ca
tro lu phn cch mng, s bng n ca chin tranh, mn m
u ca Thng Hai 1917, tn thm kch Thng Mi - tt c
nhng ci lin tc ging nhiu n nng n vo gii tr thc.
Khng c th gi nhn thc cc s kin, ti to thnh hnh
nh v tm li l din t, chng ta c Mi hai1 ca Blc v
mt s tc phm ca Maiacpxki [Maiakovski]. Cng l ng
k y, nhng ci ch mi l mt s k gi t i ch cha
phi s thanh ton vi lch s, cng cha c th coi nh vic
thanh ton n bt u. Bao gi cng vy, ngh thut t ra bt
lc khi bc vo mt thi i ln. Nh chng ta thng thy,
cc nh th khi cha c hin thn cho thn thnh u t ra l
nhng a con v ngha nht gia nhng a con v ngha ca
trn gian2. Cc nh th theo phi tng trng, phi Thi sn, bay
bng trn nhng dc vng v li quyn trn th nh bay trn
my xanh, li gp nhau catrina [Ekaterinodar] vi bn
Bch v, hay trong b tham mu ca thng ch Pinxtxki 3

- Trng ca ni ting v rt quan trng ca Blc, sng tc thng 1-1918. c

gi c th xem bn dch Vit ng ca Thy Ton trong tp th Blc Exnhin, Nh xut bn Vn hc (H Ni, 1983).
2
- m ch mt bi th ca Puskin.
3
- Gi. Pinxtxki (1867-1935): chnh khch, nh qun s, lnh t ng X hi
Ba Lan, ngi sng lp nc Ba Lan c lp.

VN HC V CCH MNG

35

[Pilsudsky]. Vi d tnh cung vng kiu Vranghen1 [Wrangel],

h nguyn ra chng ta bng th v vn xui.
Nhng ngi nhy cm nht v trong mt chng mc
no , nhng ngi thn trng nht, gi im lng. Trong mt
cu chuyn kh hay, Marit Saghinhian [Mariette Chaguinian]
k v nhng thng u ca cch mng, b dy ngh dt
vng sng ng nh th no. Khng nhng ch phi ri bn
lm vic n vi my dt, b cn phi t ri b bn thn
ri n ch tr thnh ngi hon ton li thi. Nhng ngi
khc m mnh trong Proletkult (Vn ha v sn) v
Politprosviet (Gio dc v sn) hoc lm vic trong cc bo
tng ch cc s kin kinh khng nht v bi thm nht m th
gii cha tng thy qua i. Nhng nm cch mng tr thnh
nhng nm gn nh hon ton im lng ca thi ca. Hon ton
khng phi v thiu giy. Nu lc y khng in c th by gi
c th in c ri. Thi ca khng nht thit phi thun vi
cch mng, n c th nghch vi cch mng lm ch. Chng ta
c bit vn hc ca m di tn. l mt con s khng tuyt
i. Nhng vn hc ca ta cng th, n cha mang li c ci
g xng ng vi thi i.

Sau Thng Mi, cc nh vn mun ngh rng khng

c g c bit xy ra v thi th, ni chung, chng lin quan g
n h. Nhng ri Thng Mi bt u hin ra trong vn hc,
n ra qui tc, n t lut l, n mun cng mt lc chi phi vn
hc v mt hnh chnh cng nh v mt ngha su hn. Mt
b phn quan trng cc nh vn c di c ra nc ngoi - iu
khng phi ngu nhin - v ri h ph sn, ng theo ngha
ca t . Bunhin [Bounine] c cn khng? Khng th ni rng
Mrgicpxki [Merejkovsky] thi khng tn ti na bi l
ng ta cha tn ti bao gi. V Cprin [Kouprine], v Banmn
[Balmont] v c Triricp [Tchirikov]? V tp ch Chim la (Jar
Ptitza) hoc cc tp Chung bo ng (Spolokhi)? V nhng
1

- Pit Vranghen (1878-1928): qu tc, tng k binh C-dc. Sau 1917, ch

huy cc lc lng Bch v, min Nam Lin X (c). Di tn ra nc ngoi
sau tht bi cui nm 1920.

VN HC V CCH MNG

36

sch xut bn khc m c im vn hc chnh ch l s bo tn

chnh t c. Nh trong cu chuyn ca Trkhp1 [Tchkhov], tt
c - khng tr mt ai - nguch ngoc vit vo cun s khiu
ni ca nh ga Bclin [Berlin]. Cn nhiu th gi chuyn tu
i Mtxcva chuyn bnh v trong khi ch tu, hnh khch ni
ln cm xc ca mnh. Trong cc tp vn tnh l Chung bo
ng, vn chng c i din bi nhng Nmirvch
antrenc [Neminovitch-Dantchenko], Amphitatrp, Triricp,
Pervukhin [Pervoukhine] v cc xc cht qu tc khc, tng
chng nh khng ng k. Alchxy Tnxti [Alexis Tolstoi]
c mt vi du hiu t ra cn tn ti tht ra khng r nt nhng
cng ng ta b loi khi cu lc b cao qu gm cc v cu
tinh ca chnh t c v ca l ngi nh trng lui qun y.
Phi chng l bi thc hnh nh v x hi hc:
khng th nh la c lch s?
Hy ni ti chuyn bo lc. t ai, nh my, tin gi
ngn hng b tch thu, rng hm b m tung; th cn nhng
ti nng v cc t tng th sao? Nhng gi tr v lng ny c
phi b xut ngoi nhiu n mc phi lo cho s phn ca
nn vn ha Nga nh Mcxim Gocki [Maxime Gorki], nh
thnh ca kh i ca n, thng lo ngi hay khng?2 Nhng ti
sao li chng c g xut hin t ? Ti sao dn di tn khng ch
ra c mt tn tui hoc mt cun sch no c i cht gi tr?
Ngi ta khng ch ra c bi ngi ta khng th la bp lch
s hay la bp nn vn ha chn chnh (khng phi vn ha ca
ngi tng thnh ca u). Thng Mi i vo vn mnh ca
nhn dn Nga nh mt s kin quyt nh, em n cho mi vt
mt ngha ring v mt gi tr ring. Qu kh phai tn v tr
tr li bc; v ngh thut ch sng li theo quan im
Thng Mi. K no ng ngoi trin vng ca Thng Mi,
k s tiu ma, s l mt l v vng v v th, nhng nh
thng thi rm v nhng nh th khng ng vi ci ny
hoc khng lin quan g n ci kia ch l nhng con s
1

- Antn Trkhp (1860-1904): i vn ho Nga, ni ting vi nhng truyn

ngn v kch ni.
2
- m ch nhng bi vit mang ta Nhng suy tng khng hp thi ca
Gocki trn t i mi (Novaia Jizniy).

VN HC V CCH MNG

37

khng. Rt n gin, h khng c g m ni. Ch vi l do

, v khng c l do no khc, mi khng c vn hc ca
nhng ngi di tn. V ci g khng c th khng th em ra
phn xt.
Trong ci thy ma di tn thi ra, c mt tay v lim s
hon ho ln ln. Trong mu ca ng ta c tt c cc tro
lu, cc xu hng gip ng ta khi nhim bi mi th t
tng. l Vtlughin [Vetlougine] lung tung. Chng ta bit
ng ta xut thn t u, nhng l vic th yu. Nhng cun
sch nh ca Vtlughin nh Nc Nga th ba, Anh hng chng
t tc gi ca chng c c, c thy, c nghe v c bit s
dng ngi bt. Vtlughin bt u cun sch th nht ca mnh
bng mt khc bi ca khc nhng anh hn tr thc tiu tan v
kt thc bng mt bn tng ca nhng con phe ca ch en. Con
phe y chc hn s l ch ca nc Nga th ba ang ln.
Nc Nga ny c thc, n bo v t hu ti sn, giu c v
tham lam v . Vtlughin tng ng v pha Bch v v b
chng khi chng b nh bi, tha c ng c vo chc nh t
tng ca ci nc Nga con bun y. ng ta bit r thin
hng ca mnh lm. Nhng ci nc Nga th ba y ra sao
ri? Than i! D c chi cch no i chng na, khng hiu sao
con bi gian ca k chi bc ln vn c li ra. Ngi bt sc so
cng khng gip c g cho n. Cun u ca Vtlughin vit
gn trng vo lc cuc ni dy ca pho i Krnstt 1
[Kronstadt] chng li cc X-vit (1921) v Vtlughin cho rng
nc Nga X-vit th l kt thc ri. Th nhng vi thng tri
i m s kin d kin khng xy ra. Nu chng ti khng
lm th ngi ta li thy Vtlughin c mt trong nhm Chuyn
hng. Nhng cng vn vy thi: ng ta c trit bo v
chng khi mi s thoi lui. Cn ni thm rng Vtlughin cng
vit mt cun tiu thuyt r tin c ci tn rt gi cm, Hi
k ca mt tn v li. V li th khng thiu, nhng Vtlughin
l tn v li xut sc nht trong nhng tn v li. Bn h ni lo
mt cch hn nhin, khng phn bit c s tht vi nhng
1

- Cui thng 2-1921, thy th Krnstt t chc bo lon, i cc quyn li

chnh tr v kinh t. y l cuc khi ngha v trang ln nht di ch Xvit. Cuc khi ngha b Hng qun - do Tukhatrpxki dn u - n p.

VN HC V CCH MNG

38

iu di tr. Phi chng mi l nhng cn b tht s ca

nc Nga th hai ang ch ci nc Nga th ba?
Trn mt bnh din cao hn, nhng m nht hn, l
Ananp [Aldanov]. Ni ng ra, l mt anh Cat1 [KD],
c ngha l mt tn o c gi. Ananp thuc s cc nh hin
trit hoi nghi ch ngha bc cao (, khng phi bn khuyn
nho u!). Ph nhn tin b, h sn sng chp nhn hc thuyt
u tr v nhng chu k lch s ca Vic 2 [Vico]; ni chung
khng ai m tn hn k hoi nghi. Bn Ananp khng phi l
nhng nh thn b theo ngha y ca t ny. H khng c
thn thoi thc chng ring ca h, ch ngha hoi nghi chnh
tr ch cho h ci c nhn mi hin tng chnh tr t quan
im vnh hng. Ci cho h mt vn phong ring vi li ni
n n n rt qu tc.
Bn Ananp tht s nghim tc khi t cho rng h
hn hn cc nh cch mng ni chung v nhng ngi cng sn
ni ring. H c cm tng l chng ta khng hiu c nhng
iu h hiu. i vi h, cch mng s d c l v tt c nhng
ngi tr thc khng phi ai cng qua trng hc ca ch
ngha hoi nghi chnh tr v ca ci vn phong tng to vn
tinh thn cho h.
Trong nhn ri, nhng ngi di tn ngi k ra nhng
mu thun lm m trn cc din vn v cc bn tuyn b ca
cc nh lnh o X-vit (ti sao li khng c nhng mu thun
y nh?), nhng cu hng trong cc bi x lun ca bo S tht3
(Pravda) (phi tha nhn l chng c khng t) v cui cng,
hai t ng ngn (ca chng ta) tng phn vi hai t thng thi
(ca h) trong cc trang h vit. Trn con ng lch s, h l
nhng k m la, h khng thy trc c g, h mt quyn
v mt lun vn ling, nhng tt c li c gii thch bng
nhng l do khc, c bit l entre nous4 bi s tm thng ca
nhn dn Nga. Bn Ananp t coi mnh trc ht l nhng
1

- Ch vit tt ca ng Dn ch Lp hin, mt ng t sn di thi Nga

hong.
2
- Gi. Vic (1668-1744): trit gia c in ni ting ngi .
3
- Nht bo, c quan ngn lun ca ng Cng sn Lin X (c).
4
- Ch ni ring trong chng ta thi (ting Php trong nguyn vn).

VN HC V CCH MNG

39

ngi tn trng vn phong bi v h vt qua nhng cu ri

rm ca Miliucp1 [Milioukov] v li din t di dng, cao
ngo theo kiu trng s ca Htxen [Hessen], ngi cng s
ca ng ta. Nhng vn phong ca h gii lm cng ch l cch
hnh vn yu t, khng sc thi, khng c tnh, c bit thch
hp vi cch hnh vn ca nhng k khng c g m ni.
Cch ni nng t mn v khng c ni dung ca h, thi ph
hoa trong tinh thn v vn phong ca h m gii tr thc c ca
ta cha tng bit n, n r trong giai on gia hai cuc
cch mng (1907-1917). Nhng h cn hc thm c chu
u v ri vit nn nhng cun sch nh. H ma mai, h hi
tng, i lc h cn ngp na, nhng h bit gi php lch s
m ghm li. H trch dn bng nhiu th ting, a ra mt s
d on hoi nghi ri ni ngc li ngay. Lc u cn thy vui
vui, sau m chn ri thy tm. Chao i, ci li vit mi di tr
v v s, phng ng v tin lm sao!
Nhng tc ti, bc bi ca Vtlughin, Ananp v phe
nhm c th hin kh tt trong bi th ca mt anh n
Amina [Don Aminado] no , sng Pari [Paris]:
Ai bo m l tng kia c tht?
Rng nh n nhn loi s kh hn?
Ai o ni vc tm ni s vt?
Tin ln, hi tng qun!
Mi nm na. Di qu i, hi thi gian!
Nh ta thy, anh chng Ty Ban Nha ny khng bit t
ho. Tin ln, hi tng qun! Cc v tng (v c cc thy s
c na kia) cng ct bc ri y. Khn ni, h li
chng bao gi i n ch c.

Bn ny bin gii, kh nhiu nh vn trc Thng

Mi vn ging ht cc nh vn pha bn kia: l nhng
ngi di tn ngay trong lng cch mng. Trc Thng
1

- Paven Miliucp (1859-1943): gio s, s gia, nh bo, lnh t ng Dn

ch Lp hin, b trng Ngoi giao trong Chnh ph Lm thi nm 1917. Di
tn sau cch mng thng Mi.

VN HC V CCH MNG

40

Mi, cm t ny i vi nh vn ha s tng lai cng c

ngha nh t Trung i so vi t Hin i i vi chng ta. i
vi nhng k m a s v nguyn tc cn gn b vi nn vn
ha c, Thng Mi ging ht nh mt cuc xm lng ca
ngi Hung N. Phi xua nhng k vo cc nh m thi, vi
nhng ci m h bp bm gi l b uc ca khoa hc v
nim tin. Nhng nhng k chy trn cng nh nhng k
lnh xa mt bn th cha ni c mt ch no mi. ng l
nn vn hc trc Thng Mi hay bn l Thng Mi ngay
ti nc Nga c nhiu ngha hn l nn vn hc ca m di
tn. Tuy nhin, k c nn vn hc y cng ch l s sng st,
yu t.
Bao nhiu tp th ra i! Mt s c im t bng
nhng tn kh ku! Trang nh, cu ngn, khng cu no ti c.
Chng c xu li vi nhau thnh th, trong tht s cng
c mt t ngh thut v nht l vang bng mt tnh cm xa xa.
Nhng gom li ton b nhng cun sch i vi con ngi
hin i sau Thng Mi th n tha thi nh chui trng ht
cho ngi lnh trn chin trng. Ht ngc ca th vn hc
thot ly y, th vn hc ca nhng t tng v tnh cm b x
y, l tp Cung s, mt tp ln, chn chn, trong th, bi v
th ca Xlgp [Sologoup], Rdanp [Rodanov], Blenxn
[Belenson], Kudmin [Kouzmine], Hlerbc [Hollerbakh] v
nhng ngi khc, c in ra ba trm bn c nh s. Mt tiu
thuyt v i sng La M, nhng bc th k v s cng l b
Apix 1 [Apis], mt bi v n thnh Xphia [Sophie] - c
chuyn h gii ln thin ng! Ba trm bn c nh s: tht l
no lng, tht l chn!
Di di cui ngi s b la v chung c - Hi m
dn en khinh th thnh thn! (Dinaia Ghippiux [Zinaida
Hippius], Nhng bi th cht, 1914-1918). Chc chn y
khng phi l th, nhng vit lch nh vy qu tht ti tnh! C
gng ny ca nh n thi s suy i nhm s dng di cui (bng
th!) em li mt mu i khng ai m phng c. Khi
Dinaia Ghippiux gi roi v s vnh hng e da qun
chng, c nhin b qu li, nhng b mun mi ngi hiu
1

- Apix l v thn Ai Cp c, c tn th di hnh dng mt con b c.

VN HC V CCH MNG

41

rng nhng li nguyn ra ca b s lm xo ng con tim qua

cc thi i. Trong s qu li y, m do hon cnh n c th
c min th, chng ta c th thy r bn cht ca tc gi.
Mi hm qua Dinaia Ghippiux cn l mt mnh ph Ptrgrt
[Ptrograd], y m, giu ti nng, t do v tn tin. t nhin
ngi n b t mn v s tinh t ca bn thn y pht hin
ra s t bc en ti ca m qun chng i giy inh, v v
b tn thng trong ngh thing ling nht ca mnh, b
bin cn thnh n bt lc thnh ting ku choe che ca n b
(cng vn bng th). Tht vy, nu ting ku y thc s khng
lm no lng ngi th n cng gy c s ch . Mt trm
nm sau, nh vit s ca cuc cch mng Nga chc s nhn
mnh rng tng c mt chic giy inh gim ln ngn t thanh
t ca mt mnh ph Ptrgrt v nh vit s s vch mt m
ph thy giu c di mt n ca mt con chin suy i, thn b
v m ui. Dinaia Ghippiux, m ph thy tht s, lm ra
nhng bi th cao qu hn nhng bi th ca ngi khc, hon
chnh hn nhng trung lp hn, c ngha l nhng bi th
cht.
Gia rt nhiu bi kch v nhng cun sch nh
trung lp, bn s bt gp Ngi nh ca nhng php l ca
Irina ipxva [Irne Odoevtzeva], bn hu nh c th lm
lnh vi th ch ngha lng mn hin i ha gi hiu ca
nhng k nhng, chim su, di m, trng t, v.v... y l c
s chiu c n hai hoc ba truyn k v cuc sng au kh ca
nhng ngi X-vit y. Ny y, ca khc v mt Ngi nh
xe nga b chnh y Dn [Zon] y n ci cht, c con nga
ca anh ta na; v y, cu chuyn mt ngi lnh em bn
mui trn thy tinh gi nh; ri cui cng l ca khc v nhng
ng dn nc Ptrgrt b nhim th no. Cc ti u
lt vt v chc s va cu Ghocghi [Georges] cng nh d
Anna. D sao, chng cng phn nh mt cht cuc sng v iu
khng ch l nhng ting vang mun mng ca nhng giai
khc c ht lu nay v c ghi trong cc tuyn tp. Mt
lc no , chng ti cng sn sng i theo cu Ghocghi.
l nhng bi th rt xinh xn. No, xin qu b dng tm!
Chng ta s khng ch ni v nhng bc cu tro
cn sng st sau Thng Mi; ngoi l Thng Mi, cn c

VN HC V CCH MNG

42

mt nhm nh vn, nh th tr. Ti khng bit chc chn lm

h tr mc no nhng d sao th trc chin tranh v trc
cch mng h mi bt u vit hoc h cha bt u. H vit
truyn ngn, th, tiu thuyt vi th ngh thut khng c c tnh
lm v thnh hnh lc by gi. Hi ngi ta ni danh nh
th. Cch mng, chic giy inh, nghin nt nhng hi
vng ca h. Trong chng mc c th, h mi ngi tng
rng khng c g xy ra c v trong nhng bi th, vn xui
khng c bn sc ca mnh, h biu l mt th tnh cm cao
ngo b thng tn. Tuy nhin, i lc, lm vi ni au tm
hn, h b mt t ngn tay ci ln mi, vy vy bn tay t s
ch nho.
Th lnh ca nhm ny l Damiatin [Zamiatine], tc gi
Nhng ngi o. Ni cho ng, ng ta chn ngi Anh
lm ti. Damiatin hiu bit r ngi Anh, ng m t h kh
tt trong mt lot phc tho, nhng ch b ngoi m thi. Nh
mt ngi quan st t xa, ng c ti, nhng khng chuyn
nghip. Cng di nhan y, ng v ra nhng phc tho v
ngi Nga o, l nhng thnh vin ca gii tr thc
sng trn mt hn o gia i dng xa l v th ch vi thc
th X-vit. Trong nhng phc tho ny, Damiatin tinh t hn,
nhng khng su sc hn. Ni cho cng, chnh ng ta cng l
mt ngi o, hn na, mt hn o rt nh ca nc
Nga hin nay.
D vit v ngi Nga Lun n hoc v ngi Anh
Lningrt [Leningrad], Damiatin vn l mt dn di tn trong ni
a. Vi vn phong c phn no cu k, lm nn phong cch
c bit ca ng ta (v gn vi thi ua i), Damiatin c v
sinh ra l dy hc trong cu lc b nhng thanh nin
o: nhng ngi sng sut nhng kh cn1.
Nhng ngi vnh vo nht trong s t nhn l ngi
o u l thnh vin nhm Nh ht Ngh thut Mtxcva.
H khng bit dng cc k thut cao ca h v ngay c bn
1

- on ny vit trong khi ti c bit c mt nhm nh th cng t xng l

Ngi o (Tikhnp v nhng ngi khc). Nhng h c nhng m
thanh sng v t nht Tikhnp cng c nhng m thanh ti, tr, y ha
hn. T u c ci tn gi ngoi lai y nh? (L.T.)

VN HC V CCH MNG

43

thn h lm g. H coi tt c nhng g xy ra chung quanh h

u l th ch hoc t ra cng xa l. Th ngh m xem: h sng
trong tinh thn ca sn khu Trkhp. Ba ch em v Cu Vania,
nhng li l hm nay! i cho qua thi tit xu - m thi tit
th xu th khng bao gi ko di - h din Con gi b Ang
[Angot], v ny ngoi mi khc, cho h mt c hi nh
cng kch chnh quyn cch mng. By gi h m ra cho anh
mt chu u chn chng v mt chu M mua tut tut bt c
th g, h cho anh thy vn rau ca nc Nga phong kin c
p bit bao, sn khu ca n tinh t v l lt bit bao! Cao
sang v p thay mt gnh ht sp cht, mt k cng v sn
khu y! Akhmatva [Akhmatova] rt ti nng li thuc
nhm ny sao?
Phng th gm nhng nh vit vn vn thng thi
nht; h bit a l, phn bit c kiu R-c-v1 vi kiu Gtch2, h ni ting Php v l nhng mn ca vn ha mc
cao nht. H suy ngh chnh ng rng vn ha ca chng
ta ang cn c mt t to ci s ng o tr con (Ghocghi
Aamvch [Georges Adomovitch]). Mt nc sn b mt cha
quyn r h. Ci bng long mt ngoi khng thay th
c vn ha tht s (Ghocghi Ivanp [Georges Ivanov]).
Th hiu ca h cng kh tt tha nhn rng xca Oai3
[Oscar Wilde] ch l mt k ua i, khng phi l nh th;
iu khng ai c th khng ng vi h. H coi khinh
nhng ngi khng thy gi tr ca trng phi, tc l gi tr
mt k lut, mt hiu bit, mt kht vng v mi li lm nh
th khng phi l xa l i vi chng ta. H mi gia rt k
lng thi ca ca h. Nhiu ngi trong s h c ti, chng hn
txp [Otsup]. txp l mt nh th ca k nim, ca thm kch
v ca ni bn khon. C sau mi bc chn, ng li ri vo
qu kh. iu duy nht lm thnh ngun vui sng ca ng ta
1

- Phong cch ngh thut chu u gia th k XVIII, ch trng nhng yu t

trang tr cu k, rm ra, nhng hnh th tinh t, tng phn.
2
- Mt phong cch rt thnh hnh trong nn ngh thut chu u th k XII XV, th hin mt cch in hnh nht trong kin trc (nh th mi cun, nh
nhn, trang tr phong ph v tinh xo, to ra nhng khng gian rng ln, gy
cm gic cun ht...)
3
- . Oai (1856-1900): nh th, nh vn ni ting ngi i Nh Lan.

VN HC V CCH MNG

44

l k c. Chnh ti tm thy mt v tr cho ti: va l nh quan

st, va l nh th, va l nh t sn: c ba rt cuc i ti t
ci cht, ng ni ma mai m nh nhng. Nhng ni bn
khon, lo lng ca ng khng phi l cn bnh thn kinh, tri li
n cn rt nhp nhng; l ni lo lng ca mt ngi u lm
ch c mnh v - mt iu tht s ng ta an tm - s lo
lng ny l hon ton c vn ha, khng mt cht vn ln thn
b. Nhng ti sao th ca nhng v y li khng tr hoa? Bi v
h khng to ra cuc sng, khng tham gia vo s pht tit
nhng tnh kh v tnh cm ca cuc sng, bi v h ch l
nhng k ht vng sa mun mng, nhng k k nghip mt
nn vn ha nui bng mu ngi khc. H l nhng k nhi
vn c hc, i khi cn tuyt diu na l khc, vn h ku oang
oang bi h c nhiu, h c nng khiu, nhng cng ch c th
m thi.
Di mt n ca mt cng dn th gii vn minh, anh
chng qu tc Vcxilp [Versilov] sinh thi l mt tn n chc
thng thi nht ca vn ha nc ngoi. Th hiu ca anh ta
c to ra bi nhiu th h qu tc. Anh ta chu u thoi
mi nh nh mnh. Vi v h c hoc vi mt s t khinh khi
mai ma, t v th cao sang ca mnh, anh ta nhn xung cu hc
tr chng vin cp tin ang trch dn Pixarp1 [Pissarev], hoc
ang ni ting Php bng ging nh qu; v cn b iu ca
anh ta th... i thi, ng ni n b iu lm g! Tuy nhin, cu
hc tr chng vin nm 1860 y, v ngi ni bc cu ta nm
1870, xy dng nn vn ha Nga, chnh trong thi k m
Vcxilp t ra cn ci nht, mt cch hin nhin, trong vic rt
ta tinh hoa ca vn ha.
Phe Cat Nga, nhng phn t t do t sn mun mng
vo u th k XX, thm nhun mt tinh thn tn trng, v c
sng knh na, i vi vn ha, i vi nhng nn mng vng
chc ca n, nhng hnh thc v mi v ca n, mc du t bn
thn h ch l nhng con s khng. Hy quay li, hy o lng
s khinh khi thnh thc ca phe Cat, t tng cao vn ha nh
vn hay trng s chuyn nghip ca h m nhn xung ch
1

- Alchxanr Pixarp (1803-1828): nh son kch, dch gi, nh ph bnh

sn khu Nga.

VN HC V CCH MNG

45

ngha bn-s-vch v em so ci vi s khinh khi m lch s

t r cho chnh phe Cat y. iu g vy? l trng hp
ca chnh Vcxilp, ch n gin l chuyn sang mc nhng
lo toan ca mt gio s t sn. Vn ha ca phe Cat ch l hi
quang n gin v mun mng ca vn ha nc ngoi trn
mnh t mng manh ca cng lun Nga. Trong lch s phng
Ty, ch ngha t do tng l mt phong tro mnh m chng li
cc quyn lc h gii v thin ng v trong cuc u tranh
cch mng si ni ca n, t do lm cho c nn vn minh vt
cht v vn ha tr nn phong ph. Nh chng ta bit, nc
Php c nh by gi l nh nhn dn Php c vn ha, c
hnh thc vn minh v tnh lch s thm vo mu tht ca
qun chng v c ti luyn qua l la ca nhiu cuc cch
mng. Qu trnh d man ca nhng tan v, nhng ni dy,
nhng thm ha... cng li nhng lp lng ng trong
ting Php ngy nay, du vt li trong nhng mt mnh mt
yu, trong tnh chnh xc v cng rn ca n. Trong cc phong
cch ca nn ngh thut Php cng vy. c mt tnh linh
hot v do dai mi cho ting Php, nhn tin m ni, phi c
mt cuc cch mng ln khc, khng phi trong ngn ng m
trong x hi. Mt cuc cch mng nh th cng cn thit y
nn ngh thut Php, rt bo th trong nhng sng kin ca n,
ln mt bnh din khc, cao hn.
Nhng nhng ngi Cat ca chng ta, nhng k bt
chc mun mng ca ch ngha t do, li mun khng phi
chi ra mt ng no m vn moi ra c ca lch s ci tinh ty
ca ch i ngh, ca s nh nhn tinh t, ca ngh thut hi
ha (trn c s vng chc ca li nhun v t tc). Nghin cu
cc phong cch c nhn hoc tp th ca chu u, thm nhun
chng v ngay c du nhp chng na, sau khi vay mn ri
li ni l khng c g ni, Aamvch, Irtxki [Iretsky] v rt
nhiu ngi khc c quyn lm nh th. Nhng khng phi nh
th l sng to vn ha, m ch l s gn lc ly phn tinh ty
ca n m thi.
Khi mt v Cat duy m no vin du trong toa sc
vt v n k lu bu vi chng ta, rng ng ta l mt ngi
chu u c gio dc v c hc thc cao th y, l ngi c
hm rng gi tt nht th gii, l ngi hiu bit n chn t k

VN HC V CCH MNG

46

tc v thut Ai Cp, nhng do cuc cch mng ca bn cc sc,

ng ta mi phi i cng vi nhng dn bun vc b, thn mnh
y chy rn... th ngi ta thy bun nn v nhng hm rng
gi, v mn v thut v v tt c th vn ha m ng ta n cp
c cc ca hiu chu u. Ta c th tin chc rng con rn
nh nht ca anh chng mang b rch ri kia bt u ln ln,
rng c th ni trong c ch ca lch s, con rn cn quan
trng hn, cn thit hn ci v ch k c nui dy cn thn v
hon ton cn ci n.
Trc chin tranh, trong khi bn ht vng sa vn ha
cha b ra h la yu nc, mt loi vn phong bo ch bt
u pht trin nc ta. Qu tht, Miliucp lc vn tip tc
di dng lm cm vit nhng bi x lun chuyn nghip v ch
i ngh; Htxen, nh xut bn lin doanh ca ng ta, cn
sn xut nhng mu tt nht cc th tc ly hn, nhng nhn
chung cht m tun chay ca Tin tc Nga 1 (Russki
Vidomosti) lm cho chng ta bt u qun nhng con
ng i i ly li ca nc Nga. Cht t tin b trong ngh
vit bo theo phong cch chu u (ch l c tr gi bng mu
ca cch mng 1905, bi v cc ng phi v Ngh vin t
m ra) b chm nghm trong nhng t sng ca cch mng
1917. Phe Cat ngy nay ang sng nc ngoi, d l
chuyn gia v ly hn, khng cn nhn mnh mt cch rt
mc tinh khn nhng mt yu v vn chng ca bo ch Xvit. ng, chng ta vit km, chng ta khng c bt php,
ngay c sau khi c t Tin tc Nga. Nh th c ngha l chng
ta li bc chng? Khng, nh th c ngha l chng ta ang
trong mt thi k chuyn tip khc gia ca s bt chc,
mt bn l s di dng vn t ca nhng tay lut s n lng,
v mt bn l phong tro vn ha rng ln ca c mt dn tc
m nu c c mt t th gi, dn tc ny s t to ra bt php
ca mnh, trong bo ch cng nh trong cc lnh vc khc.
Tip theo l mt loi khc, les rallis2. l mt t
chnh tr Php. Ngi ta gi nhng cu bo hong lm lnh
vi ch Cng ha bng ci tn nh th. Nhng ngi ny t
1

- Nht bo c xu hng t do Nga thi k 1863-1917.

- Bn theo ui (ting Php trong nguyn bn).

VN HC V CCH MNG

47

b cuc chin u cho nh vua, t b c hi vng nh vua v

din t trung thc ch ngha bo hong ca h bng ngn
ng Cng ha. Chng ai trong bn h c th vit c bi
Marseillaise1 cho d trc y, bi y cha c vit ra bao
gi, v cng phi nghi ng chuyn h tng say sa ht
nhng ca khc chng li bn bo cha. Nhng bn rallis ny
sng m sng. C kh ng nhng tn rallis nh th
trong m nh th, ngh s v din vin ngy nay. H khng vu
khng, khng chi ra; tri li, h chp nhn thc ti, nhng
bng nhng t chung chung v ti khng chu trch nhim
u y nh. Ty hon cnh, h khn kho im lng hoc
trung thc i bn cnh cc s kin; ni chung, h nhn nhc
v tham gia cch mng trong chng mc c th. Ti khng m
ch nhm Chuyn hng, nhm ny c thc h ring. Ti ch
ni v bn phm phu tc t ang sng yn lnh trong ngh
thut, v nhng vin chc bnh thng ca n, nhng ngi ny
lm khi khng phi l bt ti. Bn rallis y, chng ta gp
khp ni, ngay trong s nhng ha s v chn dung; h v
nhng chn dung X-vit v i khi l nhng ngh s ln.
H c kinh nghim, h thnh tho, h c tt c nhng g cn
thit. Tuy nhin, ta khng nhn ra c ai trong nhng bc
chn dung ca h. Ti sao vy? Bi v ngi ngh s khng
quan tm su sc n i tng, khng gn gi i tng v
mt tr tu, h v mt ngi bn-s-vch Nga nh h quen v
mt bnh ru hoc mt c ci trng cho Vin hn lm, v c l
cn th hn th na.
Ti khng k ra nhng tn tui bi v h lm thnh c
mt tng lp. Bn rallis y khng m mng ho huyn v
cng khng pht minh ra thuc sng. Nhng h c ch v cn
thit, ta nh mt th phn bn cho nn vn ha mi. V iu
khng phi l khng ng k.

C cho rng ngh thut bn l Thng Mi l v tnh,

iu thy r trong s phn dnh cho cc tm ti v pht hin
1

- Ca khc cch mng Php ca Rgi Lil [Roger de Lisle], sau tr

thnh quc thiu ca nc Php.

VN HC V CCH MNG

48

trong lnh vc tr tu hoc tn gio lm phong ph dng

chnh ca vn hc trc Cch mng, tc l ch ngha tng
trng. y, thit ngh cng cn thit phi c vi li v vn
ny.
Bt u th k ny, tr thc i t ch ngha duy vt v
ch ngha thc chng, v trong chng mc no , c ch ngha
mc-xt, qua trit hc ph phn ca Cng1 [Kant], n vi ch
ngha thn b. Gia hai cuc cch mng, thc tn gio mi y
chp chn v tn mt thnh nhng ngn la tn. By gi, trong
khi hn tng chnh gio b lung lay nghim trng, cc nh
thn b phng khch y, mi ngi mt kiu, suy sp, ci
thang mi ca s vt qu ln i vi h. Khng cn s gip
ca cc nh tin tri phng khch v ca cc nh bo c ra
ti, ch mt vi thng trc cuc cch mng chng li h,
nhng ln sng ca thy triu cch mng trn ti, p c vo
bc tng thnh ca Gio hi Nga, mt gio hi cha tng bit
n phong tro Ci lng. Gio hi Nga chng li lch s bi
tnh cng nhc, tnh bt ng trong mi hnh thc ca n, bi
nghi l my mc ca n v sc mnh ca nh nc. Tng h
mnh rt thp trc ch Xa hong, Gio hi Nga hu nh
khng thay i trong nhiu nm sau khi ng minh v k
chuyn ch che ch n . Nhng ri cng n lt n.
Khuynh hng ct mc mi mun i mi Gio hi th
mt cuc ci cch t sn mun mng, ly c l phi thch nghi
vi nh nc X-vit.
Cuc cch mng chnh tr t sn ca chng ta mi ch
hon thnh - v iu cng vn cn tri vi mun ca giai
cp t sn - c vi thng trc cuc cch mng ca qun
chng cn lao. Cuc ci t Gio hi ch bt u bn nm sau
cuc ni dy ca giai cp v sn. Nu Sinh gio2 tha nhn
cuc cch mng x hi th ch v n ang phi tm cch ngy
trang. Mt Gio hi v sn l khng th c c. S ci t Gio
hi nhm nhng mc ch ch yu l th ch t sn, v d nh
s t gii thot khi ci ch nng n thi Trung c, s thay th
mt tng quan c nhn hn ca cc tn i vi tn ti trt t
1

- I. Cng (1724-1804): trit gia ni ting ngi c

- Tn ca khuynh hng t trong Gio hi Chnh thng.

VN HC V CCH MNG

49

trn thin ng, i vi s gi di ca nghi l v i vi cc th

ba ngi; tm li, mc ch chung l em li cho tn gio v
Gio hi mt s mm do v kh nng thch nghi ln hn.
Trong bn nm u, Gio hi t v chng cch mng v sn
bng mt s bo th l lm v khng khoan nhng. By gi n
chuyn sang N.E.P. (Tn kinh t). Nu Tn kinh t X-vit mc
ni kinh t x hi ch ngha vi ch ngha t bn th Tn kinh t
ca Nh th l mt nhnh ghp t bn ln ci thn phong kin.
Nh ti ni, s tha nhn ch cng nhn l do qui lut
phi ngy trang p t.
Tuy nhin, s lung lay cu trc c hng th k ca
Gio hi bt u. Pha t - Sinh gio cng c cnh t - ct
ln nhng ting ni cn cp tin hn. Qu bn t na cn c
nhng gio phi cc oan. Mt ch ngha cp tin ngy th va
tnh gic nng m lng t cho nhng ht ging duy vt v v
thn. Mt k nguyn ca nhng cuc ni dy ln v nhng s
sp ln n vi vng quc ny, mt vng quc tng
bo trc l n khng thuc v trn th. Vy th by gi
thc tn gio mi u? Cc nh tin tri v cc nh ci cch
ca nhng thnh phng vn chng hay ca nhng cu lc b
Lningrt v Mtxcva u? Mn nhn tr hc1 u ri? V
pha h l s im lng hon ton. Khn kh cho nhng thy
thuc vi lng ng cn thn b t cm thy nh nhng con
mo ang c chiu chung t nhin b qung ln bng tan
ma lt. Nhng ngy kh khn sau cuc Cch mng th Nht
sinh ra thc tn gio mi, cuc Cch mng th Hai
bp n.
Th d nh Bcaip [Berdaiev] vn tip tc ln n
nhng k khng tin Cha, nhng k khng lo lng cho cuc
sng tng lai (sau khi cht) l bn t sn. Tht l ng nghnh
v bun ci! Trong ton b mi quan h ngn ngi ca v hc
gi ny vi nhng ngi x hi, ch cn li mt t t sn m
ng ta dng cho nhng k chng Cha X-vit. iu khn kh
l nhng cng nhn Nga khng theo o cht no, trong khi
1

- Mn khoa hc tm linh, mt nhnh ca thuyt thn tr, cho rng tinh

thn ca con ngi dn n tinh thn ca vn vt, do Runph Xtyne sng
lp.

VN HC V CCH MNG

50

bn t sn li tr thnh tn ... t khi h mt ti sn. Mt trong

rt nhiu nhng iu bt li ca cch mng l n phanh phui
trn tri nhng ci ngun x hi ca thc h.
thc tn gio mi b phai m nhng khng
phi khng li vi du vt trong vn hc. C mt th h nh
th tng chp nhn cch mng 1905 nh l hi m Thnh
Gioan1 [Jean] v tng thiu nhng i cnh mnh d ca h
trong hi hoa ng bt u a mt trt t thin nh vo
th. H c tip ni bi lp thanh nin trong hai cuc cch
mng. Nhng bi v, theo mt tp tc khng hay, lc kh khn
cc nh th xa thng quay v cc n thn sng ni, thn
Pan2, Mc3 [Mars] v V n4 (Vnus); ngy nay nh limp5
[Olympe] cng b quc hu ha do nhu cu hnh thc ca th.
Ni cho cng, chn Mc hoc thnh Ghocghi 6 [Georges]
cng ch l vn nhp iu, cm m tit ngn di. Khng cn
nghi ng g na, sau tt c nhng ci , vi hoc nhiu ngi
c n np mt s kinh nghim, nht l kinh nghim s hi.
Chin tranh n v ha tan s s hi ca gii tr thc trong
mt ni lo u m h. Ri tip n cch mng c mi lo s
y thnh ni kinh hong. Trng mong g y? Quay v ai y?
Bm vo ci g y? Khng cn g khc ngoi Thnh Kinh. By
gi th rt t ngi mun lc ci cht lng tn gio mi cht lc
c trc chin tranh Bcaip v cc tim thuc khc;
nhng k cn c s thn b th ch n gin lm du thnh gi
nh t tin h. Cch mng co, ra lp hnh xm trn
thn th, trong khi phi trn ra tt c nhng g c lu i, t
thi b lc, t s tip nhn vi sa m... v lm l ra ci
khng b tiu tan bi l tr ph phn do yu t v hn nht.
1

- Mt trong s 12 thnh tng ca Cha Gixu, tc gi sch Phc m, sch

Khi huyn v ba bc th trong Thnh Kinh (Tn c).
2
-Ttrong thn thoi Hy Lp c i, l v thn c nhng ngi chn cu
tn th, hnh dng na ngi na vt, biu th tnh mu mo v s thm kht
tnh dc mang bn cht sc vt.
3
- Thn chin tranh trong thn thoi La M c i.
4
- N thn i tnh v sc p trong thn thoi La M c i.
5
- Dy ni ln Hy Lp, c coi l x s cc lc ca cc thn linh, bn thn
linh v ngi trn c phong thn, trong thn thoi c in Hy Lp.
6
- Nhn vt truyn thuyt ca o Kit, git con rng c gii phng mt
cng cha b hin cho n lm vt hi sinh, v t v o.

VN HC V CCH MNG

51

Trong th ca, Cha Gixu khng bao gi vng mt. Vo thi

i cng nghip dt - c kh ha, o di ca c m ng trinh
l th vi th ph bin nht.
Phn ln cc tp th y khin ngi ta rng ri chn
tay, nht l th ca phi n. Tht ra, y h khng th i mt
bc m khng c Cha. Th gii tr tnh ca Akhmatva,
Xvtaiva [Zvetaeva], Rtlva [Radlova] v nhng n s khc,
chn chnh hoc khng, tht l cht hp. N bao ly chnh bn
thn n thi s, m thi s th nh mt ngi l mt i m hoc i
giy k s, v tt nhin l n bao c Cha vo trong nhng Cha
th chng c c im ring bit no. Cha l mt ngi ngoi,
rt thun tin, d vn chuyn, dng trong nh, mt ngi thn
ca gia nh, thnh thong li lm nhim v thy thuc ph
khoa. Lm sao m nhn vt ny - Cha ca Akhmatva,
Xvtaiva v nhng ngi khc - khng cn tr na, c
giao cho nhng vic ring (m phn nhiu l nhng vic bun
t) li c th iu khin c vn mnh ca v tr vi thi gian
ri ri ca ng ta?; iu tht kh hiu. Vi Trcpxcaia
[Chkapskaia], rt hu c, rt sinh hc, rt ph khoa (ti nng
ca Trcpxcaia l tht s), Cha c v nh l mt m mi,
mt b , c ngha l tt c nhng thuc tnh ca mt ngi
chuyn ngi l i mch nhng li c quyn nng rt ln. Nu
c th lm c mt ghi ch ch quan y, chng ti sn sng
cho rng c Cha n b y, vi ci hng n nang, nu khng
ng b th cng gi tnh hn nhiu so vi ch g con c p
bi trit hc thn b, trn thng tng cc v sao.
Sau ht, lm sao ta li khng kt lun c rng u c
bnh thng ca mt tay phm tc c hc l ci st rc m lch
s i ngang nm vo y v hu, rc ri cng nhng thnh tu
ca n? Chng ta thy trong st rc y c sch Khi huyn1,
Vnte2 [Voltaire] v cuyn3 [Darwin], sch Thnh ca, trit hc
i chiu, bng cu chng v cy nn. Mt mn h ln ng
1

- Cun sch cui cng trong b Thnh Kinh (Tn c), cha ng nhiu
hnh tng b n, tin on v thi tn th.
2
- Ph. Vnte (1694-1778): nh vn v trit gia Php, mt trong nhng ngi
ng u phong tro Khai sng.
3
S. cuyn (1809-1882): nh bc hc Anh, ch trng hc thuyt tin ha.

VN HC V CCH MNG

52

xu h lm ngi ta m ra tic ci ngu mui ca con ngi

thi n lng l. Con ngi - ng vua ca to vt - mun
phc v khng sai lm ve vy ui khi nghe ting ni ca
linh hn bt t. Xt k th thy linh hn mo xng y t ra l
mt c quan cn km hon ho v km nhp nhng hn d
dy hoc thn: ci bt t y c nhiu khc tha th s v
nhng ti cha y nhng dch hoi th, nguyn nhn thng
xuyn ca nhng nga ngy v l lot tinh thn. i khi, cc
khc tha v ti dch ny v ra thnh vn iu, th l th c
nhn v thn b pht sinh v c in thnh nhng tp sch
mng.

Nhng c l khng c g chng t mt cch chc chn

nht ci trng rng v h bi ca ch ngha c nhn tr thc
bng vic khp ni ngi ta tung h Rdanp: no l trit gia
thin ti, no l nh tin tri, no l nh th v nhn tin, c l
hip s tinh thn na. Th m r rng Rdanp l mt tn khn
kip, mt tn hn nht, mt tn n bm v mt k ti i. Bn
cht ca ng ta l nh vy v ti nng ca ng ta gii hn bn
cht y.
Khi ngi ta ni v thin ti ca Rdanp th ch
yu ngi ta cao nhng pht hin ca ng ta trong lnh vc
tnh dc. Nhng nu mt k no sng bi ng ta mun tp
hp v h thng ha nhng iu m Rdanp va che giu va
nhp nhng v nh hng ca tnh dc i vi thi ca, tn gio
hoc chnh tr, th k s rt ra c mt ci g kh ngho nn
v chng ly g lm mi m. Trng phi phn tm hc o
(Phroi1 [Freud], Jung2, Anbe [Albert], tle3 [Adler] v.v...)
c ng gp rt ln v vai tr ca yu t tnh dc trong s hnh
thnh c tnh v thc x hi. Thc ra, khng th em h ra
y so snh c. Ngay c nhng li phn bin qu ng
1

- X. Phroi (1856-1939): nh thn kinh hc v tm thn hc ngi o,

xng thuyt phn tm hc, c nh hng quan trng n nhiu b mn khoa
hc v ngh thut.
2
- C. Jung (1875-1961): nh tm l hc v tr liu tm l ngi Thy S, ngi
xy dng v pht trin lun thuyt v thc tp th.
3
- A. tle (1870-1937): nh tm thn hc ni ting ngi o.

VN HC V CCH MNG

53

nht ca Phroi cn quan trng v hu ch hn rt nhiu so vi

nhng gi thit to bo ca Rdanp, k sa chn vo s ngu
xun c v s ba hoa dng di, k i g nhng cnh ca b
ng v ni lo vi chnh mnh v vi c Phroi. Cng phi
tha nhn rng nhng ngi di tn ra nc ngoi hay trong x
ta ng l khng bit xu h l g khi h tuyn dng Rdanp,
knh cn nghing mnh v dng hin t cho ng ta. V tnh n
bm tinh thn, tnh nnh b v hn nht, Rdanp ch lm ci
vic y n cng nhng c im tinh thn chung ca hi di
tn: s hn nht trc cuc sng v s hn nht trc ci cht.
Mt anh Vchto Khvin [Victor Khovine] no , l
thuyt gia ca ch ngha v lai hoc ca mt th no cng
loi, qu quyt vi chng ta rng tnh khng kin nh ca
Rdanp xut pht t nhng nguyn nhn phc tp v tinh t
hn; rng nu Rdanp chy n vi cch mng (1905) m
khng ri t bo phn ng Thi mi (Novoie Vremia) ri r
sang phi hu, th ch v ng ta s hi pht hin ra ng ta c
ci cht ca siu nhn v ci v ngha. Nu ng ta i n
mc thi hnh nhng mnh lnh ca b trng B T php
(trong v Bylt1 [Beiliss]), nu cng mt lc ng ta va l ngi
bt phn ng ca t Thi mi va l ngi bt t do ca t Li
Nga2 (Russkoi Slovo) (di mt b danh), nu ng mi li
cho nhng nh vn tr n vi Xuvrin, th tt c nhng ci
n t tnh phc tp v t chiu su ca tm linh ng ta. Nhng
li ca ngi ng ngn v lm cm y cn c th c l hn mt
cht nu nh Rdanp n gn vi cch mng khi cch mng b
n p ri li la xa khi cch mng thng li. Nhng chnh
li l iu Rdanp khng lm v khng th lm c. ng

- Mt v gy no ng, xy ra nm 1912, trong nhng ngi Do Thi

b kt ti git ngi lm l. V ny l du hiu ca mt t tn st m
mu ngi Do Thi m cnh st c khuyn khch ngm. Trong bu khng
kh , Rdanp thy nn cng b trong mt t cu hu, nhng bi trong
ng khng nh rng o ca ngi Do Thi i hi phi c s hy sinh ca
nhng ngi v ti.
2
- Thi mi v Li Nga l hai t bo c xu hng t do ca cc vn s
tiu t sn, khng ra mt chng chnh quyn X-vit, nhng cng khng
i vi cc X-vit.

VN HC V CCH MNG

54

ta ca ngi thm ha cnh ng Khnca1 [Khodynka] nh

mt l t thn ra ti vo thi m tn phn ng
Pbntxp2 [Pobidonostzev] ang thng th. Quc hi Lp
hin v Khng b, tc l nhng g cch mng nht th ng ta
chp nhn vo thi thng Mi 1905, khi cuc cch mng non
tr c v nh lt c cc th lc hin hnh. Sau mng 3
thng Su 1907, ng ta ca ngi nhng ngi mng 3 thng Su.
Trong v n Bylt, ng ta c chng minh rng ngi Do Thi
tng dng mu cc tn Kit cho cc mc ch tn gio.
Khng lu trc khi cht, vn vi ci nhn mt quen thuc v
ng ngn, ng ta vit rng nhng ngi Do Thi l dn tc
ng u trn tri t, c nhin iu cng khng c gi tr
hn iu ng ta tng ni trong v Bylt, d l ni ngc li.
Ci ng hn c, thng xuyn hn c Rdanp l cch un
o kiu con giun ca ng ta trc chnh quyn. Mt nh vn
giun t, mt con giun ngo ngoe, nhp nhp, trn lt, co li
dui ra ty theo s cn thit v cng ng tm nh mt con
giun. C nhin, ch ni trong phm vi nhng ngi thn ca
ng ta th Rdanp nh gi nh th chnh thng nh mt ng
phn. Nhng ng tn trng nghi l (do hn h v phng xa)
v vo lc sp qua i hnh nh ng ta ra ti nm ln (cng
l phng xa). ng ta o c gi vi Cha Tri cng nh
trc y gi di vi nh xut bn v c gi ca mnh.
Rdanp bn mnh cng khai ly tin. Trit l ca
ng ta ph hp v thch ng vi cuc sng ca ng ta. Vn ng
ta cng th. ng ta l nh th bn l si, nh th ca cn nh
y tin nghi. Trong khi ch giu cc bc thy v cc nh
th tin tri, ng dy rng iu quan trng nht trn i l ci
m, ci m, ci mu m, ci du dng. Trong nhng thp k
cui ny, gii tr thc t sn ha nhanh v nghing nhiu v
pha ci m ci du nhng ng thi h cng lng tng vi
Rdanp nh mt anh t sn tr lng tng vi mt con b lng
1

- Ni Nga hong Nhiclai nh ng quang nm 1894. Ti , xy ra

mt tai bin lm cht vi trm ngi.
2
- Cnxtantin Pbntxp (1827-1907): lut gia, nh bo, Tng qun Hi
ng Gio hi ti cao Nga. L ngi dy d v c vn cho Nga hong
Alchxanr tam. Tc gi bn tuyn ngn ngy 29-4-1881, c ni dung
cng c ch c on.

VN HC V CCH MNG

55

l khng bit gi mm gi ming trc mt mi ngi. Nhng

v trn thc t Rdanp lc no cng thuc v gii tr thc v v
by gi nhng phn chia c k ca ci x hi c gio ha
mt ht ngha, m chnh ci x hi y cng mt ht mi s
gi gn, nn khun mt ca Rdanp c nhng tm thc
khng l. Trong m ngi tn sng Rdanp ngy nay, c
nhng l thuyt gia ca ch ngha v lai (Sclpxki
[Chklovsky], Khvin, Rmidp [Remizov]) v nhng nh nhn
tr m mng, Gixp Htxen [Joseph Hessen] tm thng, phi
hu c v phi t c! Hoan h anh chng n bm! Anh dy
chng ta thch nhng ci du ngt, chng ta m hi u v
mt tt c. V y, chng ta ang b lch s gt b - v chng c
m du g.

Mt tai ha, d c nhn hay x hi, bao gi cng l hn

th vng rt tt bi v n vch ra rt chc chn cc mi quan
h c nhn hoc x hi ch thc. Do c cch mng thng
Mi, nn ngh thut tn ti t trc v sau ny tr thnh
phn cch mng hu nh mc hon ton ch ra mi lin
h khng th ct t c ca n, tc ngh thut, vi cc giai
cp cm quyn nc Nga c. By gi, s vic r rng n
ni khng cn phi vch mt ch tn. Tay a ch, tay t bn,
tay tng mc qun phc hay thng phc di tn ra nc
ngoi vi trng s v nh th ca h. V tt c bn h cng
lm cho vn ha cht. C nhin, cho n lc nh th vn coi
mnh l c lp i vi anh t sn v c lc cn ci ln vi anh
ta na. Nhng khi vn c t ra mt cch nghim chnh
vi cch mng, lp tc nh th xut hin nh l mt tn n bm
n tn xng ty. Bi hc lch s y v ngh thut t do
pht trin song song vi bi hc v cc t do khc ca dn
ch, th dn ch qut dn trong vng hu c ca Iunhch1
[Ioudenitch]. thi hin i, ngh thut va mang tnh c nhn
v tnh ngh nghip, va khc vi ngh thut dn gian tp th
c: n ln ln trong s di do v ri ri ca cc giai cp cm
1

- Nhiclai Iunhch (1862-1933): nh qun s trong qun i Nga hong,

sau tr thnh tng Bch v.

VN HC V CCH MNG

56

quyn v c cc giai cp y bo dng. Yu t i bi hu

nh khng thy c khi m cc quan h x hi khng b nhiu
lon c phi by ra mt cch sng sng vo lc ba ru
cch mng h nhng ct chng gi ci.
Tm l n bm v lm im hon ton khng tng
ng vi tm l phc tng, l hoc knh trng. Tri li, n
bao hm nhng cuc ci ln rt nng n, nhng bng n, nhng
bt ha, nhng e da tan v hon ton, nhng ch l e da m
thi. Phma Phmch pixkin1 [Foma Fomitch Opinskine], mt
in hnh c in v tn n bm gi qu tc, vi tm l hu
nh lc no cng mun dy lon trong gia nh. Nhng nu ti
nh khng nhm th cha bao gi ng ta i xa hn ci nh kho
cui cng. ng l rt th l, v d sao mc lng, rt v l khi
so pixkin vi cc vin s v cc tc gia gn nh c in
Bunhin, Mrgicpxki, Dinaia Ghippiux, Ctliarpxki
[Kotliarevsky], Daixp [Zaitzev], Damiatin v nhng ngi
khc. Nhng phi ca bi ca lch s ng nh l n c. H
hin hnh l nhng con im v nhng tn n bm. D mt s
ngi trong bn h phn i iu ny rt kch lit, nhng a s
dn di tn trong ni a, mt phn do hon cnh b buc, nht
l do tnh kh h l th nn h phi ngh nh th, thy u bun
b v lm khng xong v h nh lm du ni u hoi bng
nhng hi tng, nhng kinh nghim li nhi.

ANRY BILI
Vn hc gia hai cuc cch mng (1905-1917) l nn
vn hc suy i trong kh cht v tm xa ca n, mt nn vn
hc siu tinh t trong k thut, mt nn vn hc c nhn, tng
trng v thn b ch ngha. Biu hin cao nht ca nn vn hc
ny l Bili [Bily] v thng qua ng ta, cch mng thng
Mi p ph n thng cnh nht. Bili tin vo ma thut ca
nhng con ch. Thnh th khi ni v ng ta, ta c th ngh rng
bt danh2 Bili chng t s chng i cch mng ca ng bi
1

- Nhn vt ca xtipxki.
- Bili ting Nga ngha l trng.

VN HC V CCH MNG

57

v giai on ln nht ca cuc u tranh cch mng din ra

trong cuc chin u gia v Trng.
Nhng hi c ca Bili v Blc l ng ngc nhin v
nhng chi tit v ngha, v nhng mng tm l ghp li mt
cch khin cng, v chng lm ni bt tnh cnh ca nhng
ngi thuc v mt giai on khc, mt th gii khc, mt giai
on qua, mt th gii s khng tr li. y khng phi l
vn th h, nhng ngi ny thuc th h chng ta, m y
l nhng s khc nhau v bn cht x hi, v mu ngi tr
thc, v gc r lch s. Vi Bili, nc Nga l mt ng c
rng, xanh nh trang tri Iaxnaia - Pliana 1 [Iasnaia-Poliana]
hoc trang tri Sakhmatv2 [Chakhmatovo]. Nc Nga cch
mng v trc cch mng mang hnh nh mt ng c xanh,
xanh hn ng c Iaxnaia - Pliana hay ng c Sakhmatv,
v nh th ngi ta cm thy nc Nga xa c chn su
bit bao nhiu, ci nc Nga ca in ch v vin chc, ni
ng hn, nc Nga ca Tucghnhp 3 [Turgueniev] v
Gntrarp 4 [Gontcharov]. C mt khong cch v cng ln
gia nc Nga y v chng ta v may mn bit bao, nc Nga
y gi xa chng ta n nh th! i, bc nhy vt qua cc
thi i, t nc Nga c cho n Thng Mi!
D l ng c Bghin5 [Bjine] ca Tucghnhp, ng
c Sakhmatv ca Blc, Iaxnaia - Pliana ca Tnxti hoc
blmp6 [Oblomov] ca Gntrarp, th cng l mt hnh nh
y, s m v hi ha ca cy ci. Gc r ca Bili n vo
qu kh. Th ci hi ha xa y nay u ri? Bili, mi s
dng nh u ln tng pho, mi s u ngang nga, u ln
xn, mi s u chng c g l hi ha, nhp nhng. i vi
Bili, ci m ca Iaxnaia - Pliana khng th bin thnh
bc nhy v pha trc m ch c php tr thnh nhng thi
1

- Trang tri ca Lp Tnxti.

- Mt lng huyn Klinxki, tnh Mtxcva, ni c trang p ca ng ngoi
Blc. Thi th u, ma h Blc thng sng y.
3
- Ivan Tucghnhp (1818-1883): nh vn tr tnh Nga.
4
- Ivan Gntrarp (1812-1891): vn ho Nga.
5
- Ting Nga, ngha l Nga ua.
6
- Nhn vt chnh trong kit tc cng tn ca Gntrarp (1859), thng c
coi l in hnh cho s tn li v bt lc ca gii qu tc Nga.
2

VN HC V CCH MNG

58

thc v s dm chn ti ch m thi. Ci nng ng biu kin

ca Bili ch l s i quanh i qun, l cuc chin u trn
sn mt ch gi ci ang t phn hy. Nhng li g cu,
un li ca Bili chng c tch s g. tng cch mng
khng ghi c du vt no trong Bili. Thc t, Bili l mt
tr thc bo th, thc tin, t st di chn ng v ng tuyt
vng v th. Cc ghi chp ca nhng ngi m mng1, cun
nht k gy c s gi cm nh tn tui Blc ni con
ngi rt thc tin, ang tuyt vng, c l si ang ta khi,
vi con ngi tr thc quen vi tin nghi ca tr c v khng
th m c mt cuc sng xa ng c Sakhmatv. Bili ngi m mng, chn p t v da ln tn a ch v g
quan liu - ch c th ph pho tun ra tng bm khi quanh
mnh.
Ch ngha c nhn b mt thng bng, li b bt ra khi
cc l thi quen thuc, Bili nhng mun ly bn thn thay th
th gii, xy dng li tt c bt u t ng ta v qua ng ta, t
ti hin tt c, nhng cc tc phm ca ng ta li to ra cc gi
tr ngh thut khng ng u, thng chng ch lm thng hoa
cc tp tc xa v mt tr tu hoc th ca. Phn tch n cng, ta
thy c ti sao s bn rn b v v ci ti, s ca tng nhng
s vic bnh thng ca ci tr c x xc y ang tr thnh
iu khng chu ng ni thi i chng ta, thi i m khi
lng v tc tht s ang lm ra mt th gii mi. Nu c
mt ngi khoa trng vit v cuc gp g ca mnh vi Blc
th phi vit th no v nhng s kin ln gn lin vi vn
mnh ca cc quc gia v dn tc?
Trong cc k nim thi th u ca Bili, Ctch
Ptap [Kotik Potaev], c nhng on sng r v hp dn
nhng khng phi lc no cng c gi tr ngh thut, tc l c
sc thuyt phc. ng bun, chng li c ni vi nhau bi
nhng cuc bn ci thn b, nhng chiu su ba t, mt s dn
ng tha thi nhng t v hnh nh lm chng hon ton tr
thnh tm ph, ph phim. Dng ci ch v u gi, tm hn
tr th ca Bili tm cch lun lch vo th gii bn ngoi.
1

- T tp ch do Anry Bili ch trng, ra c tng cng 6 s trong thi

k 1919-1922.

VN HC V CCH MNG

59

Ngi ta thy du thc ci ch ca ng bt c trang no,

nhng th gii bn ngoi li khng c . Th th ci th gii
bn ngoi n u?
Cch y khng lu, Bili - vn d lc no cng bn
rn vi chnh mnh, t k l, t do quanh chnh mnh, va ht
h, va lim lp - vit v bn thn bng vi ngh rt thc:
C l bn di nhng l lun tru tng ca ti v a s
c ci thiu s ang n np, n ang cn thn thm d a th.
Ti cp tt c bng con ng vng. Thm d a th t xa
bng mt gi thit, mt m ch, mt bng chng theo phng
php hc, v dng li trong s phn vn chm ch (Nhng k
nim v Alchxanr Blc). Coi Blc l theo a s, Bili t
ni v mnh hon ton nh mt nhn vt men-s-vch1 (men-svch v tinh thn, c nhin, ch khng phi men-s-vch v
chnh tr). Nhng ch y c v bt ng di ngi bt ca mt
anh M mng v c o (vit hoa), nhng xt cho cng, c
ni mi v mnh ri i khi ngi ta cng ni bt ra c s
tht. Bili khng theo a s, hon ton khng, ng ta rnh rnh
l mt ngi thiu s, mt mnh v t ch c v ang au
kh v than van trong mt mi trng mi, ng t cc quan
im ca ch y m nhn. Ta hon ton ng khi ni rng
Bili cp n mi chuyn bng ng vng. Ton b tc
phm Xanh Ptcbua [Saint Ptersbourg] ca ng c xy
dng bng nhng bin php quanh co. V v th, ci ging
nh s . Ngay c ch t c hiu qu ngh thut,
ngha l t c mt hnh nh ny sinh trong thc c gi,
th cng phi tr gi qu t n ni sau nhng vng vo, cng
thng v gng sc y, lng d ngi c vn rng khng. Khc
no ng cho ngi c chui vo nh bng ng ng khi, ri
sau mi ch cho anh ta thy c ca vo nh d dng hn.
Vn xui c vn ca Bili th khng khip. Cu c ca
ng khng tun theo vn ng bn trong ca hnh tng m li
theo nhp phch bn ngoi, mi u ch c v tha nhng ko
di th lm cho ta mt v ci nng n ca chng v cui cng
chng u c c cuc sng ca ta. iu chc chn l khi mt
cu kt thc theo nhp iu nh th, n s nh vo thn kinh
1

- Ngi trong phe thiu s, i li vi bn-s-vch l ngi trong phe a s.

VN HC V CCH MNG

60

ging nh khi mt ng ngi ta c ch ting r r ca ting

ngy ct ln. Song song vi c tt v nhp iu, li n ci sng
bi m tn v t. Chc chn l mi t khng ch c mt ngha v
n cn c c gi tr m thanh, m nu khng coi trng nhng
ci th ng ni n chuyn t ti bc thy trong vn xui
v thi ca. Chng ta khng ph nh nhng ti cn y ca Bili
trong lnh vc ny. Nhng t nng ngha nht v m vang nht
cng khng th c ngha hn nhng g c cha ng trong
n. Bili tm trong mi t vng mt ngha th hai, ring bit,
giu kn, nh nhng ngi theo thuyt Pitago1 [Pitagore] sng
vi cc con s vy. V v th, ng ta thng i vo ng ct. Nu
anh tro ngn tay gia ln ngn tr v s vo mt vt, anh s
cm thy nh c hai vt, nhng khi anh lp li th nghim th
anh s t cm thy kh chu; ng l s dng ng n xc gic
ca mnh, anh lm dng t la di. Cc phng php
ngh thut ca Bili cho ta mt cm gic hon ton nh vy.
Chng phc tp mt cch sai lm.
T tng ca Bili t ng, v bn cht l lc hu, c
im ca n khng hin hin s phn tch lun l v tm l
m ch nm trong cc tr ly ph m, un ln ngn t v chp
ni thanh m. Bili cng bm vo t v khng khng khng
chu bung n ra th ta li cng khng th chu ni nhng kin
cht cng ca ng ta trong mt th gii vt ln trn s bt
ng. Bili t ra sung sc nht khi ng ta m t cuc sng
chc nch xa kia. Nhng ngay c y, cch lm ca ng ta
khin ta tht mt mi, tht kh chu. Ngi ta thy r Bili
chnh l tht ca tht, l mu ca mu ca nh nc c, ng ta
hon ton bo th, th ng v n ha, v nhp iu ca ng ta,
cch tung hng ngn t ca ng ta ch l mt phng tin
ngho nn chng li s th ng ni ti v kh cn ca ng
ta, ngay by gi ng ta b bt ra khi ch ca i ng ta ri.

- Hc thuyt do nh trit hc v ton hc Hy Lp c i Pitago (th k VI

trc cng nguyn) xng, cho rng cc con s l bn nguyn ca vn vt
v nhng qui lut ton hc l c s cu to th gii.

VN HC V CCH MNG

61

Trong chin tranh th gii, Bili tr thnh mn ca

mt nh thn b ngi c, Runph Xtyne1 [Rudolf Steiner]
(c nhin l mt tin s trit hc) v Thy S, m m
ng ta ng canh di vm ngi n nhn tr. Nhn tr hc l
ci g vy? l C c gio c ty nhn hiu v tr tu
v tinh thn bng nhng trch dn vi v th ca v trit hc. Ti
khng th a ra nhng chi tit chnh xc hn bi v ti cha
bao gi c Xtyne v khng c nh lm vic : ti cho
rng ti c quyn khng ch n nhng h thng trit hc
ch dng cng phn bit ci ui ca cc m ph thy Vyma
[Weimar] v Kip [Kiev] (ni chung l ti khng tin vo cc
m ph thy, tr trng hp Dinaia Ghippiux nu trn th
ti tuyt i tin nhng li vn khng ni c iu g chnh xc
v chiu di ci ui ca n). Bili th li khc. Nu i vi
ng ta nhng vic trn tri l quan trng nht th ng ta phi
trnh by chng ra mi ng ch. Tuy nhin, khi Bili k cho
chng ta nghe chuyn i qua knh o, ng ta sa vo cc tnh
tit ch t th cng ging nh bng chnh mt mnh ng ta nhn
thy Vn Ghtxmani [Ghethsmani], nu khng th cng l
nhn thy cnh ngy th su ca cuc Sng th2; ri cng ng
Bili y, khi ng n ci nhn tr hc ca mnh l ng ta tr
nn ngn gn ngay, ng cho rng im lng l hn. iu duy nht
Bili cho chng ta bit l khng phi ti m Cha Kit
trong ti mi l ti, v chng ta sinh ra trong Cha Tri,
chng ta s cht trong Cha Kit v c Thnh thn s lm cho
chng ta sng li. Tht l vng lng tin, nhng li khng c
r rng cho lm. Bili khng din t mt cch ph cp hn
c v mt mi lo c bn: ni chuyn thnh thn m c th
qu th nguy him. Tht vy, ch ngha duy vt lun lun gim
ln mi nim tin v bn th cm th di dng vt cht, cho d
n bin ha k o n mc no. Nu anh l tn , xin anh
cho bit cc thin thn c nhng loi lng v no v ui cc
m ph thy lm bng cht g. V s nhng cu hi chnh ng
1

- Runph Xtyne (1869 - 1925): nh khoa hc, thn hc c, ngi sng

lp mn nhn tr hc v Hi Nhn tr.
2
- Theo Thnh Kinh, Cha Tri to ra vn vt trong su ngy, n ngy th
by th Cha ngh.

VN HC V CCH MNG

62

y m cc qu v tm linh hc thng hoa ch ngha thn b

ca h n mc cui cng s tn ti ca thin gii c dng
lm ci b danh ti tnh cho s khng tn ti. Lc (qu
tht th rt khng nn i su vo ) h li khip s v li ri
vo gio l C c. V nh vy, s pht trin tm linh ca cc
nh thn b khoa nhn tr hc v s sinh trng nim tin trit
hc ni chung nm gia mt khong trng thin nh bun t
v mt bng lit k nhng gi tr thn hc. Bili rt c gng
nhng v ch khi ng ta lp ch trng ca mnh bng mt phi
m gin gi v nhng nhp phch qu sc. ng ta c nng mnh
mt cch thn b ln trn cch mng thng Mi, ng ta cn c
gng tip nhn c n khi cho n mt v tr trong cc s vic xy
ra h gii, nhng vic m theo cch ni ca ng ta l ng
ngn. B tht bi im ny - lm sao m khng tht bi c
c ch? - Bili ni gin. C ch tm l ca qu trnh y
cng n gin nh rut gan con ri: vi ci l v vi ci l xo.
Nhng t nhng l v l xo ca Bili li tun ra sch Khi
huyn, khng phi sch Khi huyn ni chung m l loi sch
ring - sch Khi huyn ca Anry Bili. Tinh thn chn l
buc ti phi t thi i vi vn x hi. Vy th, h... h...
anh bit, vy ... Anh dng tr chng? Sao c, hm nay khng
c thng dn no ? y, c mt thng dn y, l ti!
Km th hiu chng? Vng, mt ci nhn mt gng gng, mt
s ngy ng kh cn.
Trc mt dn tc sng qua mt cuc cch mng m
cn nh vy c ?! Trong bi m u rt ngo mn cho cun
Anh hng ca khng anh hng ca mnh, Anry Bili
kt ti thi i X-vit ca chng ta l rt ng s i vi
nhng nh vn ang b hp dn trc nhng bc tranh honh
trng. Hy tng tng m xem: ng ta, nh vn honh trng,
m li b li v v i ca ci tm thng hng ngy ngi
v nhng hp ko! Xin hi anh rng liu ngi ta cn c th
o ln trong u mnh s thc v l-gch mt cch th bo hn
th khng? Chnh ng ta, Bili, li b cch mng li ra xa
nhng bc tranh v vi nhng hp ko! Vi nhng chi tit
cu k nht, khng phi chi tit m l mt m bt ch, Bili
k cho chng ta bit di vm n thnh Gioan ng ta
b gii t sng bi mt trn ma ngn t (ng nguyn

VN HC V CCH MNG

63

vn!), ng ta c bit mnh t ca t tng sng, v

n th thnh Gioan i vi ng ta tr thnh mt cuc
hnh hng trong l lun nh th no. Mt m ln xn nhng
iu trinh trng v thnh thin! Cng c, cng thy trang sau
kh chu hn trang trc. S tm kim tha mn ci h v tm
l khng phi u khc di vm n thnh Gioan; s bi bc
ua i, sng sa, hn nht v m tn, c vit trong mt ci
ngp lnh lng; tt c nhng ci c trnh by trc chng
ta nh mt bc tranh honh trng. Ting gi hy quay mt
v pha nhng g m cuc cch mng ln nht ang lm ln
nho trong cc lp trm tch ca tm l dn tc b coi l vic
mi v v nhng hp ko! t nc chng ta, nc Nga
X-vit, vic nh vy m b ng ta coi l nhng hp ko!
Th hiu ti n th y, ngn t trng tro n th y! ng
ra, ngi n thnh Gioan do m khch du lch v bn tr
thc ln l xy Thy S mi l ci th hp ko rm v v v
ca mt tin s trit hc c, mt hp y bnh li mo v
cc loi rui tm ng.
Chnh nc Nga chng ta ngy nay mi l bc tranh v
i m phi hng th k mi v c n. T , t nhng nh
cao ca nhng khong khng cch mng s bt u ngn ngun
ca mt ngh thut mi, mt quan im mi, nhng mch tnh
cm mi, mt nhp iu t tng mi, mt cuc chin u mi
v t ng. Trong mt trm, hai trm hoc ba trm nm na,
ngi ta s hi hp tm ra nhng ci ngun ca tinh thn nhn
loi c gii phng y, v... ngi ta s vp phi anh chng
m mng ngonh mt i vi hp ko ca cch mng v i
hi cch mng nhng phng tin vt cht t vic ng ta
trn cuc Th chin nh th no, v, Thy S ngy li ngy
ng ta bt c trong linh hn bt t ca mnh nhng con cn
trng b nh no ri t chng ln mng tay mnh di
vm ca n thnh Gioan nh th no.
Trong chnh bn anh hng ca y, Bili tuyn b nn
mng ca i sng hng ngy i vi ng ta u l nhng iu
ng ngn. V ng ta tuyn b nh th trc mt mt dn tc
ang mu thay i nhng nn mng ca i sng hng
ngy!

VN HC V CCH MNG

64

Vng, chc chn l nhng iu ng ngn ri, khng

hn cng khng km! Th m ng ta i c hng khu
phn 1 , khng phi khu phn bnh thng m l khu phn
tng xng vi nhng bc tranh honh trng. V ng ta ni
gin v ngi ta khng mau mau mang khu phn n cho
ng. Hnh nh khng phi l tr gi tht s cho cc vic
lm en tm trng con chin bng nhng iu ng ngn!
Chc chn l khng c ng ta, m Cha Kit ang trong ng
ta. V ng s phc sinh trong c Cha Thnh thn. Vy th ti
sao y, gia nhng iu ng ngn th tc ca chng ta, ng
ta li tun cn gin d ca mnh ln mt trang sch in ch v
mt paic thiu i? Tnh thng nhn tr khng ch lm ng ta
thot khi th hiu ngh thut m cn trnh c c s ngng
ngng trc x hi.
Bili l mt xc cht v ng ta s khng ti sinh, cho
d c bt c hn ai nhp vo.

- m ch khu phn (paic) m nh nc X-vit cp cho ngi lao

ng thnh ph trong thi gian c nn i.
1

65

II
NHNG BN NG
VN HC CA CCH MNG
Vn hc nm bn ngoi Thng Mi m c im ca
n c nu ln trong chng I, hin nay trn thc t l li
thi. Trc tin, cc nh vn ca xu hng vn hc ny tch
cc chng li cch mng v ph nhn mi tnh cch ngh thut
nhng g dnh lu ti cch mng kiu nh cc thy gio t
chi khng chu dy tr em ca nc Nga cch mng. Khong
cch ny i vi cch mng lm thnh c im ca nn vn
hc y. N khng ch phn nh s t b su sc phn chia hai
th gii m n cn l cng c ca mt ng li ph hoi tch
cc t pha cc ngh s. ng li y hy dit chnh n. Vn
hc c khng ch nh mt nhng g mi chm n ca n m c
nhng kh nng thc s ca n.
Gia ngh thut t sn ang hp hi, t lp li mnh
hay chui vo v bc nn lng v nn ngh thut mi cn cha
tn ti, ang hnh thnh mt ngh thut chuyn tip t nhiu c
lin h hu c vi cch mng nhng d sao cng cha phi l
ngh thut cch mng. Brix Pinnic, Vxvlt Ivanp
[Vsvolod Ivanov], Nhiclai Tikhnp [Nicolai Tikhonov],
nhm Huynh Xrapin, Exnhin [Essnine] v nhm cc nh
hnh tng ch ngha, Kluip [Kliouiev] (trong mt chng mc
no ) - ni ring tng ngi cng nh ni chung c bn h ng l khng c c nu nh khng c cch mng. Chnh
h cng bit iu , h khng chi b n, cng khng cm
thy cn phi chi b n, thm ch c mt s ngi cn kin tr
tuyn b iu . H khng thuc bn kim chc trong vn hc,
nhng k ang dn dn i vo s miu t cch mng. H
cng khng chuyn mnh theo cch mng nh nhng ngi

VN HC V CCH MNG

66

trong nhm Chuyn hng, vn c thi on tuyt vi qu

kh, tc l mt s thay i trn tuyn trit .
Cc nh vn va c nu tn phn ln cn rt tr,
tui gia hai mi v ba mi. H khng h c mt qu kh
tin cch mng no v nu mt ai c thi on tuyt, th
iu ch lin quan n nhng vic nh nht, khng ng k.
Khun mt vn hc ca h v ni chung, khun mt tinh thn
ca h c cch mng nho nn, ty theo gc m cch
mng li cun h, v mi ngi mi v, tt c bn h u
chp nhn cch mng. Nhng trong s chp nhn ca ring
tng ngi c mt nt chung, nt chung ny phn cch h r rt
vi ch ngha cng sn v lun lun tim n mi e da i lp
h vi ch ngha cng sn. Khng bao gi h nm c cch
mng v tng th v i vi h, l tng cng sn l xa l. Tt
c bn h t nhiu u c thin hng k vng ngi nng
dn, vt qua u ngi cng nhn. H khng phi l nhng
ngh s ca cch mng v sn m l nhng bn ng ngh
thut ca cuc cch mng ny, theo ngha m ng X hi
Dn ch trc y dng cm t ny. Nu nn vn hc nm
ngoi cch mng thng Mi (phn cch mng xt v bn cht)
l nn vn hc ang hp hi ca nc Nga a ch v t sn, th
cng trnh sng to vn hc ca nhng ngi bn ng lm
thnh mt th ch ngha dn ty X-vit mi, khng mang
nhng truyn thng ca ch ngha dn ty c v trc mt, n
cng khng c mt trin vng chnh tr no. i vi mt bn
ng, vn lun lun c t ra l ng bn s i cng
chng ta n ga no? Tuy nhin, hin ti chng ta cha th tr
li trc c cu hi ny, d ch l gn ng. Gii php ca
vn khng ch ph thuc vo nhng tnh cch ch quan ca
tng ng bn ng; ch yu, n ph thuc vo tin trnh
khch quan ca s vic trong thp nin sp ti.
Tuy nhin, s nhp nhng quan nim ca cc ng
bn ng khin h bn khon lo lng cha ng mt nguy
c thng xuyn cho ngh thut v cho x hi. Blc cm thy
tnh hai mt v lun l v v ngh thut y su hn ngi khc;
ni chung, ng su sc hn. Trong nhng hi k ca ng do
Naegia Pplvch [Nadejda Pavlovitch] chp li, c cu sau
y: Nhng ngi bn-s-vch khng ngn cm ta lm th,

VN HC V CCH MNG

67

nhng h cn tr ta c thy mnh nh ngi ch; k no cm

c cc im ca cao tro cm hng, ca sc sng to ca
mnh v nhp iu trong mnh, k l ch. Cch din t t
tng ny hi thiu tinh luyn, Blc thng nh th; v li y
l nhng hi k m hi k th ai cng bit rng khng phi lc
no cng chn xc. Nhng ci v tht bn trong v ngha ca
cu, lm cho t tng ny c th c tht. Nhng ngi bn-svch cn tr khng cho nh vn c cm thy mnh l ch, bi
v ngi ch phi c trong mnh mt cc im hu c v khng
chi ci c ca cao tro cm hng; nhng ngi bn-s-vch
i v tr cc cc chnh. Trong s nhng bn ng ca
cch mng - bi v Blc cng l mt bn ng v nhng
bn ng ngy nay hp thnh mt nhm rt quan trng
trong vn hc Nga - khng ai mang trong mnh ci cc im n.
Chnh v th, chng ta ch coi nn vn hc hin ti l
giai on chun b cho mt nn vn hc mi vi nhng phc
ha, phc tho, th ngi bt; mt nn ngh thut hon thin vi
mt b phn trung ng t tin vn l khc nhc ca tng lai

NHICLAI KLUIP
Th ca t sn c nhin l khng tn ti bi th ca, vn
l ngh thut t do, khng phc v ring mt giai cp no.
Nhng y l Kluip, mt nh th v mt nng dn, ngi
chng nhng nhn ra mnh l ai m cn nhc i nhc li,
nhn mnh v t ho v iu . Bi v mt nh th nng dn
khng cm thy cn phi giu mt vi nhng ngi khc v
nht l vi chnh mnh. Ngi nng dn Nga b p bc trong
nhiu th k, c ch ngha dn ty nng ln v mt tinh thn
trong nhiu thp k, vi mt vi nh th c bit ca mnh,
cha bao gi thc y h v mt x hi cng nh v mt ngh
thut v mun che giu ngun gc nng dn. Xa kia vy vi
Cnxp1 [Koltzov], ngy nay cng ng hn vi Kluip.

- Alchxy Cnxp (1809-1842): nh th ni ting ngi Nga u th k

XIX, xut thn t ng cp th ba.

VN HC V CCH MNG

68

Vi Kluip, thm mt ln na chng ta li thy phng

php x hi ng vai tr ch yu trong ph bnh vn hc. Ngi
ta bo chng ta rng nh vn bt u ni m c tnh anh ta bt
u, v v th ngun sng to ca anh l linh hn duy nht ca
anh ta ch khng phi l giai cp ca anh ta. ng l khng c
c tnh th khng th c nh vn. Nhng nu c tnh ca nh
th, nh vn, v ch c tnh y c bc l trong tc phm m
thi, th i tng ngh thut s l g?
Ph bnh vn hc phi lm g y? Tt nhin, ngi
ngh s - v l ngh s tht s - ni vi chng ta v c tnh ring
bit ca mnh th th v hn mt nh ph bnh ba hoa. Nhng s
tht l d c tnh c ring bit i chng na, iu khng c
ngha n khng th b phn tch. C tnh l s ha hp mt thit
nhng yu t thuc v b lc, quc gia, giai cp, thong qua hay
c th ch ha. V thc t l c tnh c bc l ra trong
tnh cch ring bit ca s ha hp , trong cc t l ca hp
cht tm l - ha hc y. Mt trong nhng nhim v quan trng
ca ph bnh l phn tch c tnh ca ngh s (tc l ngh thut
ca anh ta) thnh nhng yu t cu thnh v ch ra mi quan h
gia chng. Bng cch , nh ph bnh a ngi ngh s n
gn bn c hn, m bn c th t hay nhiu, cng c mt tm
hn ring bit, d n khng c th l ra mt cch ngh
thut, khng c nh hnh nhng vn l s ha hp ca
cng nhng yu t nh tm hn ngi ngh s. Thnh th vic
bc cu t tm hn ny sang tm hn khc li khng phi l ci
ring m l ci chung. Ch nh ci chung lm trung gian m ci
ring c bit n; ci chung c hnh thnh trong con ngi
bi nhng iu kin su sc nht v bn vng nht, nhng iu
kin ny nho nn hn anh ta bi cc iu kin x hi, gio
dc, sinh hot, lao ng v giao tip. Cc iu kin x hi trong
x hi lch s loi ngi trc ht l cc iu kin thuc v giai
cp. V th tiu chun giai cp t ra rt phong ph trong tt
c cc lnh vc ca thc h, k c ngh thut v c bit
ngh thut, bi v n - ngh thut - thng ni ln nhng kht
vng x hi su kn nht. Mt khc, mt tiu chun x hi
khng nhng khng loi tr s ph phn hnh thc m cn ha
hp tuyt vi vi n, ngha l vi tiu chun ca k nng, k
xo; trn thc t, tiu chun hnh thc ny th thch ci

VN HC V CCH MNG

69

ring nh mt thc o chung bi v nu khng a ci ring

v ci chung th s khng c giao tip gia ngi vi ngi,
khng c t tng v cng khng c c th.
Ly i ca Kluip tnh cch nng dn, khng nhng
linh hn ng s ci ct m ri cng chng cn g trong ng na.
Bi l c tnh ca Kluip l biu hin ngh thut ca mt nng
dn c lp, c nui dng tt, giu s, yu ci t do ca
mnh mt cch ch k. Ngi nng dn no cng l nng dn,
nhng khng phi ngi nng dn no cng bit cch din t.
Mt nng dn, bng ngn ng ngh thut v k xo mi, bit
din t bn thn v th gii t cm y ca mnh, hay ni
ng hn, mt nng dn gi c tm hn nng dn ca mnh
qua s o luyn t sn l mt c tnh ln; v Kluip l ngi
nh vy.
Nn tng x hi ca ngh thut khng phi lc no
cng d nhn ra nh th v khng phi lc no cng khng th
bc b c nh th. Nhng, nh ni trn, iu ch do
a s cc nh th u gn lin vi cc giai cp bc lt, m c
bn cht bc lt th cc giai cp y khng t ni nhng iu h
ngh, cng khng t ngh xem h l ai. Tuy nhin, bt chp cc
phng php x hi v tm l m nh s gi di x hi c
duy tr, ngi ta vn tm thy c bn cht x hi ca nh th,
d bn cht y c b pha long i mt cch rt tinh t. V nu
khng hiu c bn cht y th ph bnh ngh thut v lch s
ngh thut buc phi t treo mnh l lng trong khong khng.
Nh th, ni v tnh cch t sn ca th vn hc m
chng ta gi l bn ngoi Thng Mi khng c ngha l
nht thit phi ch bai nhng nh th mong mun c l ti t
ca ngh thut, ch khng phi l ti t ca giai cp t sn.
Bi v, c thy ai vit ch no l khng th phc v
t sn bng phng tin ngh thut u? Cng nh s trt ca
cc lp a chn ph by ra nhng tng trm tch ca v tri t,
cc o ln x hi ph by ra tnh cch giai cp ca ngh thut.
Ngh thut bn ngoi Thng Mi b ging mt n ch t
bi l do n gin l ci cht nh vo cc giai cp m trong
qu kh, ngh thut y gn vo . B mt h thng t sn v
s hu rung t v v tp qun, v cuc sng trong trang tri
v cc phng khch, nn ngh thut y khng cn tm thy

VN HC V CCH MNG

70

ngha g cuc sng, n tn li, cht mn v b y ti dit

vong.
Kluip khng thuc trng phi dn d, ng khng ca
tng ngi mu-gch. ng khng phi ngi theo ch ngha dn
ty m l mt ngi nng dn tht s, hoc gn nh th. Thi
tinh thn ca ng ng l ca mt nng dn; chnh xc hn,
ca mt nng dn phng Bc. Nh mt nng dn bnh thng,
Kluip l ngi c nhn ch ngha: ng l ch ca mnh, l nh
tin tri ca mnh. ng c t di chn v c mt tri trn u.
Mt nng dn l in ch giu s, c la m trong va, b sa
trong chung v nhng con quay gi chm tr trn nc nh.
ng nng dn ny thch khoe khoang ngi nh ca mnh, s no
, cch qun l sng sut ca mnh; y ht nh Kluip khoe ti
nng v phong cch thi ca ca ng. Ca tng bn thn cng t
nhin nh sau mt ba n thnh son, hoc nh lm du thnh
ln ming sau ci ngp.
Kluip l ngi c hc. Hc khi no v hc g, chng ta
khng bit, nhng ng s dng tri thc ca mnh nh mt ngi
c hc v cng nh mt ngi h tin. Nu mt anh nng dn
giu s bt ng mang t thnh ph v mt my in thoi, anh
ta s t n trong gc chnh ca gian nh, cch bn th khng
xa. Cng nh th, Kluip t im cc gc chnh ca thi ca
mnh bng n , sng Cng G, ni Bch Sn; m Kluip
mi thch t im lm sao! Ch c anh nng dn ngho hay li
nhc mi bng lng vi ci ch o th s. Anh nng dn t t
th phi c mt ci ch c chm tr, sn nhiu mu. Kluip l
mt nh th bc thy, a ti; ch no ng cng c chm tr,
c vng son, k ch v c gm, xa-tanh, c bc v cc loi
qu. Tt c nhng th chi sng, lp lnh di nh mt tri
v ngi ta c th ngh rng mt tri l ca ng, mt tri ca
Kluip, bi v ng l trong th gii ch c mnh ng, ti ca
ng, t di chn ng v mt tri trn u ng.
Kluip l nh th ca mt th gii khp kn, cng quo,
nhng ci th gii y khng phi khng thay i nhiu k t
nm 1861. Kluip khng phi l Cnxp: mt th k tri qua
khng v ch. Cnxp n gin, khim nhng, ng mc.
Kluip th phc tp, kh tnh, ti tnh. ng tha k thut th mi
t thnh ph v nh ngi nng dn hng xm tha v mt ci

VN HC V CCH MNG

71

my ht v ng dng k thut y nh mn a l n vi
mc ch duy nht l lm p ci khung nng dn ca th ng.
ng sc s, lun lun rc r v nhiu v, ng li hay lp d,
gy ci vi n tng mnh v ho nhong, v t tt c mi
th ln ci nn nng dn vng chc.
Th ca Kluip, cng nh t tng v i ng, thiu s
vn ng. Trong th ca Kluip c qu nhiu trang tr, chng
chim ch ca hnh ng: gm vc nng n, qu nhiu mu
sc v cc th khc na. i vo phi cn thn, ko lm v
hoc lm hng. Th m Kluip chp nhn cch mng, ci
ng lc ln nht. Kluip chp nhn n, khng phi ch cho
ring mnh m cho ton b giai cp nng dn, v ng lm th
cng theo ci cch nng dn ca ng. S xa b cc trang tri
ca qu tc lm Kluip thch th. Mc cho Tucghnhp than
khc cho ng ta. Nhng cch mng trc ht l cch mng
thnh th. Khng c thnh th, s xa b cc trang tri qu tc
khng th xy ra. y ni ln tnh hai mt ca Kluip i vi
cch mng, mt th tnh hai mt c bit, xin nhc li, khng
ch ca ring Kluip m ca ton b giai cp nng dn. Kluip
khng yu thnh th, ng khng tha nhn th ca thnh th. Ci
ging bn th ca th ng, trong ng p nh th Kirinlp
[Kirillov] t b th nh my v i theo th ca ng - nhng
rng thng ca Kluip mi l ngun ngh thut duy nht - rt
c ngha. Kluip hay ni vi s khinh khi t nhin v nhp
iu cng nghip ca th v sn, v c nguyn l ca dng
th ny. Kiu ni c trn mi bt c anh nng dn chc
nch no khi anh ta khinh th nhn ngi tuyn truyn cho ch
ngha x hi, ngi cng nhn thnh ph khng nh ca hay t
hn, mt k lang thang. V khi Kluip, vi v h c, mi ngi
th rn ngh ngi chc lt trn ci gh di chm tr ca nng
dn, iu gi nh ti dng iu mt ph ng nng dn v v
chng chc ca lnt [Olonets] ho hip a mu bnh m
cho anh v sn i kht, con ngi m gia nh my i sinh
sng Ptrgrt, din b cnh tnh thnh t v l gt giy
mn vt trn mt ng lt ca ph phng.
Kluip chp nhn cch mng bi n gii phng nng
dn v ng dnh nhiu bi ca cho cch mng. Nhng cch mng
ca ng khng c ng lc chnh tr v khng c trin vng lch

VN HC V CCH MNG

72

s. Vi Kluip, cch mng ging nh mt ci ch, hoc mt

m ci lng ly. Nhng ngi t nhiu ni n y, gp nhau
y, say ru v ht ca, m nhau v nhy ma ri ai li v
nh ny, t ca mnh vn di chn v mt tri ca mnh vn
trn u. Vi nhng ngi khc l mt nc Cng ha, vi
Kluip l t nc Nga c; vi nhng ngi khc na l ch
ngha x hi, vi ng l Kitegi [Kitej] - thnh ph mng m,
cht v bin mt. ng ch thin ng nh vo cch
mng, nhng thin ng y ch l vng quc nng dn c
m rng v t p thm, mt thin ng la m v mt ong,
mt con sn ca trn chi hin nh chm tr, mt mt tri thch
anh v kim cng. Khng phi khng do d m Kluip nhn
vo thin ng nng dn ca mnh i v tuyn, t tnh v
in; t ra in y l mt con b mng khng l t mt bn
trng ca nng dn sinh ra v gia i sng ca n l mt bn
tic.
Kluip Ptrgrt lc cch mng n ra. ng vit cho t
Nht bo (Krasnaia Gazeta) v kt thn vi cng nhn.
Nhng ngay trong thi k trng mt y, l mt nng dn ranh
ma, bng cch ny hay cch khc ng cn nhc trong u
xem c ci g c hi cho lnh vc nh b ca ng, ca Kluip,
tc l cho ngh thut ca ng khng? Nu cm thy thnh ph
khng h thch mnh cht no th ng, Kluip, s bc l ngay
tnh nt v s nng gi ci thin ng la m ca ng i vi
a ngc cng nghip. Nu b ch trch iu g th ng s chng
mt cng tm ch ngha m s qut ng tp l k ni ngc vi
mnh xung t, v ng s i khoe chuyn vi v mnh dn
v tin tng. Cch y khng lu u, Kluip m mt cuc
tn cng du kch bng th vo Exnhin, ngi quyt nh
mc o ui tm, i m cao v bo trc iu trong
th ca mnh. Kluip thy l mt s phn bi ngun gc
nng dn v xc cho chng thanh nin ny nh ng anh c
nh giu mng m ch em dm ngh n chuyn ci mt
giang h thnh ph v nh i theo bn ngi b loi b.
Kluip li nht. Ai xin ng trnh nhng ngn t
thing ling khin Kluip ni cu v vit:
Hnh nh khng c thnh thn, chng c tin nhn

VN HC V CCH MNG

73

Di vm tri cng nghip.

Chng ta khng bit chc chn Kluip c tin Cha hay
khng. Cha ca ng t nhin khc ra mu, cn c M ng
trinh th trao thn cho mt g ngi Hung no v vi ng
kim loi mu vng. Tt c nghe nh mt li ph bng; nhng
ui Cha ra khi nh Kluip, ph ci gc thing ling ni ang
c nh n chiu ln mt khung m bc hay vng, l mt s
ph hoi m ng khng th chp nhn. Khng c ngn n th
tranh thnh, th gii s khng hon chnh.
Khi Kluip ca ngi Lnin [Lnine] bng loi th nng
dn n d th khng d g m hiu mt cch r rng l ng
theo Lnin hay chng Lnin. Sao li c s nhp nhng trong t
tng, tnh cm v ngn t n th! Di y ca tt c l
tnh hai mt ca nng dn, anh chng Iant [Janus] ny i lapti1
mt b mt quay v qu kh, mt b mt khc quay v tng
lai. Kluip cn i n ch ca tng c Cng x na ka.
Nhng ng l ng ch ca tng nhn dp m thi.
Ti khng mun mt Cng x khng c bp l 2 . Nhng
Cng x c bp l th khng phi l xy dng li ton b nn
mng ca cuc sng theo cch phi lm, vi ci cm-pa v
thc p trong tay, m vn c phi l ci thin ng nng
dn c xa kia:
Nhng ting vng
Lng l nh chm qu,
V nhng ch, nhng t
Ta nhng con bi c trn cnh.
(Con c voi bng ng )
l ton b thi php ca Kluip! Th th cch mng,
u tranh, ng lc, s vn ti ci mi... nm ch no?
Chng ta c s bnh yn, s bt ng m hn, s huyn o lung
linh. Nhng t, nhng ch l nhng con bi c u trn

- Hi xo, mt th dp bn bng c.
- Bp l ca nng dn Nga, pha trn l ging nm, rt m trong ma

1
2

ng.

VN HC V CCH MNG

74

cnh. C ci g cng l mt y ch! Khn ni con ngi

hin i li khng th sng trong mi trng nh th.
Kluip s i theo con ng no? Li gn vi cch
mng hay lng ra xa? Nhiu kh nng hn l ng s lng ra xa.
ng qu bo ha vi qu kh. Mc du thnh ph tm thi c
suy sp iu tn th nng thn c n v tr tu d c p cng
l ang li tn trong thc t. Kluip cng vy, hnh nh ng
cng ang suy tn.

XCGY EXNHIN
Exnhin v c nhm theo trng phi hnh tng ch
ngha (Marienhp [Marienhof], Scsenivch [Cherchenevitch],
Cuxicp [Koussikov]) u trn ng ba ng gia Kluip
v Maiacpxki. R ca Exnhin n v lng qu nhng khng
su bng Kluip. Exnhin tr hn. Anh thnh nh th khi
ci lng qu , cng nh c nc Nga, b cch mng lay
chuyn. Kluip nh hnh trong nhng nm trc chin tranh
v ng p ng vi chin tranh v cch mng trong gii hn
ch ngha bo th ca ngi sn cc. Exnhin khng ch tr
hn m cn mm do hn, anh tip nhn cc nh hng rng
ri hn v giu kh nng hin thc hn. Gc gc nng dn ca
anh khng ging nh Kluip; Exnhin khng c c ci vng
chi ln v trnh trng thm trm v hoa m ca Kluip.
Exnhin lo xc khoe mnh l mt tn huligan1. Tht ra, ci
ngang tng ca anh, ci ngang tng thun ty vn hc (Th ti)
khng ng s n th. Tuy nhin, Exnhin chc chn l s
biu th tinh thn tin cch mng v cch mng ca thanh nin
nng dn, nhng ngi b cuc sng xo trn lng qu
y ti s ngang tng v ng ngc.
Thnh ph nh hng ti Exnhin mnh hn v r hn
n nh hng ti Kluip. y, ta thy nh hng rnh rnh
ca ch ngha v lai. Exnhin tr nn nng ng hn nhng
ch m anh d b kch ng hn, mm do hn, nhy cm hn
1

- y, Trtxki c m ch mt bi th ca Exnhin: Huligan (Cn , lu

manh).

VN HC V CCH MNG

75

vi ci mi. Nhng trng phi hnh tng li i lp vi tnh

nng ng. Hnh nh t n c mt ngha; nh vo ton cnh,
cc yu t tch ri tr thnh ring bit v lnh lo.
Ngi ta sai lm khi ni rng s di do hnh nh
ca nh hnh tng ch ngha Exnhin bt ngun t nhng
thin hng c nhn. Trn thc t, chng ta cng thy nhng
nt nh th Kluip. Th Kluip nng tru nhng hnh nh kn
hn v bt ng hn. Xt n cng, y l mt m hc t tnh
ring t hn so vi tnh nng dn. Th ca vi nhng hnh thc
lp li ca cuc sng xt ra li t tnh linh hot v n tm li
thot trong s c ng ha cc hnh nh.
Ch ngha hnh tng cht cha qu nhiu hnh nh n
ni th th ny ging nh mt con vt ti v v th, n vn
ng chm chp. S di do hnh nh, t bn thn n, khng
phi l mt bng chng ca sc mnh sng to; tri li, c
th l do s thiu chn mui v mt k thut ca nh th khi anh
ta b ng trong cc s kin v do tnh cm vt qu mnh v
mt ngh thut. Nh th th bn b trong nhng hnh nh v
ngi c th nng ny mun c cho xong, y nh khi nghe
mt din gi ang lp bp. D sao i na, ch ngha hnh tng
cng khng phi l mt trng phi ngi ta c th trng i
nhng s pht trin nghim chnh. Ngay c s ngang ngc
mun mng ca Cuxicp (Thng hng tri Ty pha ,
chng ti - nhng nh hnh tng - ht x hi) c v ng
nghnh nhng chng vui cht no. Ch ngha hnh tng c th
ch l mt giai on ca vi nh th thuc th h tr t nhiu c
ti, h ging nhau mt im duy nht: tt c cn cha chn
mui.
N lc ca Exnhin xy dng mt tc phm ln theo
phng php tng tng t ra khng c hiu qu bi tc gi
tun ra mt cch thi qu kho tranh nh thnh mn ca mnh.
Hnh thc i thoi trong Pugatrp [Pougatchov] thng cnh
vt qua mt nh th. Th loi bi kch ni chung l mt hnh
thc ngh thut rt trong sng v cng rn, n khng c ch cho
c nhng on t cnh hay k chuyn ln nhng khc tr tnh
bay bng. i thoi y Exnhin ri vo s nht nho. menc

VN HC V CCH MNG

76

Pugatrp1 [Emelko Pougatchov], k c nhng k th v bn ca

ng ta, tt c, khng tr ai, u l nhng nh hnh tng ch
ngha. V Pugatrp na, l Exnhin t u n chn: ng
mun tr thnh gh gm nhng khng thnh c. Dng
Pugatrp ca Exnhin l th ngi lng mn a cm. Tht l
ng nghnh v Exnhin li t xng l mt th huligan c v
nh kht mu; nhng khi Pugatrp ni nng nh mt anh chng
lng mn cha y hnh nh th ci cht lu manh li khng
cn na. Trng phi hnh tng kiu Pugatrp c dng dp hi
l bch.
Mc d ch ngha hnh tng mi ra i cht yu,
Exnhin vn cn thuc v tng lai. Anh tuyn b vi cc nh
bo nc ngoi rng anh cn t hn nhng ngi bn-s-vch.
Ci l t nhin v chng da c ai. Lc ny Exnhin, c
th cn t hn chng ti, nhng ti khn kh, nhng khng
phi l anh khng cm thy tui trung nin ca mnh; anh bt
u nhng cuc hnh hng ca thi trai tr v s khng tr v
y ht nh anh trc y. Chng ta s khng on trc. Khi no
Exnhin mun ni, anh s t ni ra vi chng ta.

NHM HUYNH XRAPIN

Nhm Huynh Xrapin bao gm nhng thanh nin
ang cn sng trong gia nh h. Mt s trong s h khng n
vi cch mng qua vn hc nhng n vi vn hc qua cch
mng. Chnh v cuc hnh trnh ngn ngi ca h xut pht t
cch mng, nn t ra cng c vi ngi trong s h cm thy
mt nhu cu ni ti phi ng xa cuc cch mng v phi bo
v quyn t do cc tc phm ca h chng li nhng i hi
ca x hi. C nh th ln u tin h cm thy ngh thut c
nhng quyn ring ca n vy. Ngh s avt2 [David] ( tc
phm ca N. Tikhnp) ng thi khin c bn tay ca tn

- menc Pugatrp (1742-1775): th lnh cuc khi ngha nng dn ln nht

trong lch s Nga. B Nga hong x t hnh.
2
- L. avt (1748-1825): ha s ngi Php, sinh Pari, l th lnh ca trng
phi tn c in; c bc tranh y cm kch Mara b git.

VN HC V CCH MNG

77

st nhn yu nc ln Mara1 [Marat] tr thnh bt t. Ti sao?

Bi v p lm sao nh chp le t c tay n khuu, tung te
nhng vt ti. Rt nhiu bn, nhm Huynh Xrapin
trnh xa cch mng hoc i sng hin i ni chung, thm
ch lnh xa c con ngi ca nc Nga, vit v cc sinh vin
rexen [Dresden], v nhng ngi Do Thi thi Thnh
Kinh, v nhng con cp ci v nhng con ch. Tt c nhng
iu ch cho ta cm tng v mt s m mm, mt s th
nghim, mt s chun b. H hp thu nhng thnh qu vn hc
v k thut ca cc trng phi tin cch mng, m thiu ci
th s khng c bc tin ln pha trc. Phong cch chung ca
h l ch ngha hin thc, nhng cn rt m h. Cn qu sm
xt tng c nhn trong nhm Huynh Xrapin, t ra l
trong khun kh ca cun sch ny. Ni chung, gia bao nhiu
triu chng khc, h bo trc mt cuc phc hng v vn hc
trn mt c s lch s mi, sau s sp bi thm. Ti sao
chng ta li dn h vo loi nhng ngi bn ng ca
chng ta? Bi v h dnh vi cch mng, nhng bng mt si
dy qu lng, bi v h cn rt tr v cha c g xc nh ni
v ngy mai ca h.
Nt nguy him nht ca nhm Huynh Xrapin l h
hay vnh vang rng h khng c nguyn tc. l s ng ngn
v ngy di. Nh th l vn c nhng ngh s v khuynh
hng, khng c quan h xc nh vi i sng x hi - cho
d l hiu ngm v khng nu ln bng nhng t ng chnh tr.
ng l trong nhng giai on bnh thng, s ng cc ngh s
thit lp cc quan h ca h vi i sng v cc hnh thi x
hi ca n mt cch tinh vi, khng cm thy c v hu nh
khng c s ph phn ca l tr. Ngh s m t cuc i nh h
thy, nhum thi ca h i vi cuc sng bng mt th tr
tnh. H coi nhng nn mng ca n l bt hon ci, bt bin v
khi h cp n cuc sng th h cng khng c nhiu l l
ph phn hn khi h ng trc thi dng h. Ch ngha bo

- Gi. Mara (1743-1793): nh vt l, chnh khch ngi Php, sinh Thy S;

bin tp vin t Bn dn; l mt trong nhng ngi kch ng trong cuc
thm st Thng Chn.
1

VN HC V CCH MNG

78

th th ng y lm thnh ci tr v hnh trong tc phm ca

h.
Nhng thi k khng hong khng cho php ngh s
ci quyn sang trng c t ng sng to, c c lp i
vi mi i hi x hi. Ai khoe khoang lm c iu ny, d
khng thnh thc v ngay c khi h khng c nh lm i
chng na, ngi che giu mt khuynh hng phn ng,
hoc l ri vo s ng ngn trong x hi, hoc t lm cho mnh
tr thnh l bch. B qua nhng trin vng x hi v ngh thut,
c nhin vn c th lm c nhng bi tp thi tr theo tinh
thn cc chuyn ca Xinbriukhp [Sinebrioukhov], hoc theo
phong cch tiu thuyt nh ca Fin [Fdine], cun Anna
Timphpna [Anna Timofeevna] chng hn, nhng khng th
lm ni mt bc tranh ln hoc quan trng, thm ch khng th
ng vng lu di vi nhng phc tho.
Cc nh tiu thuyt v cc thi s sinh ra trong cch
mng v cn rt tr, hu nh mi s sinh; trong khi tm ti nhn
cch ngh thut, h th lnh xa cuc cch mng, ni tng l
mi trng ca h, l ci khung m ng l h cn phi trong
. T , cc thin trng thoi Ngh thut v ngh thut
c v l rt quan trng v rt to bo i vi nhm Huynh
Xrapin, nhng trn thc t nhiu lm cng ch l mt du
hiu trng thnh v trong mi trng hp, l mt bng chng
ca s cha chn mui. Nu nhm Huynh Xrapin thot ly
hn cuc cch mng th h s t bc l ngay ra l nhng cn b
lc ln hai, ln ba ca nhng trng phi vn hc trc cch
mng, nhng trng phi ngy nay b b x.
Khng th a vi lch s. y, s trng pht i st
st sau ti c.

VXVLT IVANP
Vxvlt Ivanp, ngi nhiu tui nht v c bit
n nhiu nht trong nhm Huynh Xrapin, l ngi quan
trng nht v c trng lng nht trong nhm. Anh vit v cch
mng, ch vit v cch mng, nhng ch l nhng cuc cch
mng nng dn xa xi. Tnh n phng trong ti v s cht

VN HC V CCH MNG

79

hp tng i ca hin trng ngh thut anh ghi mt du

n n iu ln cc sc mu ti tn v rc r ca ng.
Anh d b kch ng trong tnh kh nhng trong trng
thi d b kch ng y, anh t ra cha ch v cha c i hi
ng mc i vi bn thn. Anh rt tr tnh v ln sng tr tnh
ca anh chy v tn. C iu, tc gi cho ngi ta cm thy
s nhn mnh qu nhiu, ng ln pha trc qu nhiu, ni
nng qu n o, v qu mnh vo vai, vo lng ca thin nhin
v con ngi. Tnh d b kch ng y khi cn thuc v tui tr
th rt hp dn; nhng nguy c cng ln nu n tr thnh kiu
cch. Tnh d b kch ng cng gim i th cng cn phi c
b p bng s m rng phm vi sng to v nng cao trnh
k thut. Ch c th lm c iu khi ngi ta c i hi
cao i vi bn thn. Ci tr tnh m vi n, Ivanp mun lm
m thin nhin v cc i thoi ca anh, cn phi kn o hn,
i vo ni tm hn, cn phi c che giu k hn v kim li
hn. Cu ny phi tip ni cu kia bi sc mnh t nhin ca
ngh thut, khng cn n s gip l liu ca tc gi. Ivanp
hc tp Gocki v anh hc tt. Mong anh tr li ln na
trng hc ny, nhng hy theo con ng ngc li.
Ivanp bit v thu hiu ngi nng dn Xibri
[Sibrie], ngi Cdc, ngi Kicghidia [Kirghize]. Trn ci
nn bo lon, chinh chin, bom ri n n, n p, anh nu ra
rt ng nhc im sau y ca nng dn: mc du c sc
mnh x hi vng chi, h khng c nhn cch chnh tr. Mt
thanh nin nng dn Xibri, cu chin binh ca Nga hong, khi
Nga th ng h nhng ngi bn-s-vch, nhng khi tr v
Xibri li phc v Tntrc1 [Toltchak] chng li Hng qun.
Cha anh ta, mt nng dn kh gi nhng v bun chn i tm
mt nim tin mi v tr thnh ngi ch huy nhng nhm Hng
qun, iu m chnh ng cng thy bt ng v khng nhn thc
c. C gia nh tan v, lng mc b t ph. Tuy nhin, khi
bo tp va qua i qua, ngi nng dn li bt u nh du
cy trong rng n h v tip tc khi phc cuc sng. Sau
1

- Chnh ra l Cntrc (1874-1920), c hi qun Nga hong trc

1917, sau l ng Bch v chng chnh quyn X-vit. B bt v b hnh
quyt.

VN HC V CCH MNG

80

khi dao ng trong nhiu hng, anh Mp c gng ng

vng trn ci gc nng n ca mnh. tc phm ca Ivanp,
nhiu mn kch ring l cng to ra mt sc mnh ln. Nhng
cnh nh cuc ni chuyn gia Hng qun vng Vin ng
v mt t binh M, hoc cnh nhu nht ca bn phin lon,
hoc cnh mt ngi Kicghidia i tm mt Cha Tri ln nhng cnh tht huy hong. Nhng ni chung, d mun hay
khng th Ivanp ch ra rng nhng cuc ni dy ca nng
dn trong nc Nga nng dn cha phi l cch mng. T
mt tia la nh t nhin bc ln cuc ni lon nng dn ngn
ngi, thng l tn bo trong cn tuyt vng, nn khng ai bit
c ti sao n bc la v n s dn n u. Khng bao gi v
chng bng cch no, mt cuc bo lon nng dn ring l li
c th thng li. Trong cun Nhng trn gi mu, nh vn
Nhikitin [Nikitine], mt ngi bn-s-vch thnh th, c nhc
n mt cuc ni dy nng dn nhng vn m h. T mt cu
chuyn do Ivanp k li th anh chng Nhikitin ny l mt
mnh b n ca mt th gii khc v ngi ta khng hiu r ti
sao yu t nng dn li xoay quanh anh ta. T nhng bc tranh
cch mng nhng ni xa xi ho lnh y, tot ra mt kt lun
khng th bc b: trong mt ci l ln v nhit cao din
ra mt cuc ti luyn tnh cch quc gia ca nhn dn Nga. V
t l luyn y, anh Mp bc ra khng hon ton ging nh khi
anh ta bc vo.
S l mt iu hay nu nh Vxvlt Ivanp cng c
th chn mui trong l luyn y.

NHICLAI NHIKITIN
Nhikitin r rng vt tri hn ln gia nhm Huynh
Xrapin trong nm qua. Nhng g anh vit nm 1922
nh du mt bc nhy vt v pha trc so vi nhng g anh
lm trong nm trc. Nhng trong ci chn vi y, c ci g
khin chng ta lo ngi trn kha cnh s chn sm ca mt
thanh nin. iu ng lo trc nht l ci ging v s th hin ra
r rng; ngy nay, t nhiu l c im ca hu ht thanh
nin nhng Nhikitin c lc n mang mt dng dp ti t.

VN HC V CCH MNG

81

Khng phi do anh s dng t ng sng sng, qu nhiu t

nhin ch ngha - d rng thi qu bao gi cng l thi qu - m
l do thi i vi con ngi v s vic, mt thi mang
tnh khiu khch th b v cht hin thc nng cn. Ch ngha
hin thc, hiu theo ngha rng, l s khng nh bng ngh
thut th gii thc ti vi c mu tht ca n, cng nh vi ch
v thc ca n. Nh th ch ngha y gm nhiu chng loi.
Ngi ta c th m t con ngi, khng ch con ngi x hi
m con ngi tm l - th xc, v cp n n di nhiu gc
: t trn, t di, t pha bn hoc quay xung quanh anh ta.
Nhikitin n vi con ngi, hay ng hn, sn li gn con
ngi vi v vng trm, t pha di. V th tt c nhng trin
vng v con ngi ca ng tr thnh th b, i khi tm lm.
Ti nng chn sm ca Nhikitin khin cho anh chng ny phi
lo lng. l mt li dn vo ng ct.
n np di nhng ngn t bt lch s v s b tha t
nhin ch ngha y l mt s thiu lng tin hoc mt nim tin
tt, v iu ny khng ch ng vi Nhikitin. Th h ca anh
b cun ht vo cn lc cc s kin ln m khng h c mt
cht chun b no v chnh tr, lun l hay ngh thut. H chng
c g l n nh, hoc ng hn, chng c g l truyn thng, v
th cch mng chinh phc h d dng. V d dng, s chinh
phc y hi ht. Thanh nin b cun vo cn lc v tt c cc
trng phi nh phi hnh tng ch ngha, nhm Huynh
Xrapin, v.v... tr thnh nhng k ly khai, tin mt cch na
i na on rng ci l nho l biu tng ch yu ca th gii
c. iu hon ton chng t rng th h thanh nin b cch
mng nm bt l loi t nht, khng nhng trong gii tr thc
thnh th m c trong giai cp nng dn v ngay c trong giai
cp cng nhn na. Th h y khng phi l th h cch mng,
n l th h bt nho v mang trong mnh nhng du hiu ring
ca ch ngha c nhn v chnh ph. Th h tip theo ln ln
trong ch mi, tt hn nhiu; n c tnh x hi hn, c k
lut hn, t i hi mnh cao hn v lng khao kht hiu bit
ca n ln ln mt cch nghim tc. Chnh lp thanh nin
ny rt ha hp vi phi gi - nhng ngi c ti luyn
trc Thng Hai v Thng Mi nm 1917 v c trc nm
1914. Cn ch ngha cch mng ca nhm Huynh Xrapin,

VN HC V CCH MNG

82

cng nh ca phn ng cc bn ng khc, th hp nhiu

hn vi ci th h n qu chm chun b cuc cch mng
v qu sm c cch mng gio dc. Tip cn vi cch
mng t pha xu, pha nng dn, v tip thu mt quan im
bn ly khai, nhng ng bn ng cng v mng khi thy r
rng cch mng khng phi l mt cuc chi m l mt quan
nim, mt t chc, mt k hoch, mt cng trnh. Nh hnh
tng ch ngha Marienhp vi v l v mai ma ng m
cho vnh bit cch mng bi cch mng phn bi ng ta,
Marienhp. V Nhikitin, truyn ngn Pella rt thnh cng vi
lot nhn vt in hnh cho bn ly khai gi danh cch mng,
kt thc bng nhng li l ht sc hoi nghi, khng rt r nh
li ca Marienhp nhng cng khng km phn v s: Cc
anh thm mt v ti cng b cuc... Chng ti by gi m
cn chy theo th l chuyn tm ph. Khng c ngha l g c.
Cc anh hy quay lng li nhng vng t a.
Chng ta mt ln nghe nhng iu nh th v chng
ta cn rt nh. Cc tiu thuyt gia v vit vn vn tr tui b
cch mng 1905 li cun, sau quay lng li vi cch
mng bng nhng li l gn ht nh th. Nm 1907, khi h ng
m cho vnh bit ci c l mt y (tc cch mng), h nghim
chnh ngh rng thanh ton mi th vi c. Nhng c ta li
n ln th hai v cn khe mnh hn. C thy nhng ngi
tnh khng ch i u tin ca nm 1905 nay sm gi,
trc lc v o l. V th, mc du tht ra chng bao gi quan
tm cho lm nhng c cng vn cun ht c vo phm vi ca
mnh - k c vng ngoi ln vng trong - ci th h mi ca
x hi c. Li mt nm 1907 khc n: v nm thng n c
tn l 1921-1922, v hnh thi n l N.E.P. Xt cho cng, i
vi nhng ng bn ng cch mng, khng phi l mt c
nng l mt p n m hn m ch l mt bun chuyn!
ng l nhng thanh nin y nhiu ln khng nh
rng h khng ngh n vic chia tay vi cch mng, rng h do
cch mng m ra, rng ngi ta khng th quan nim h ng
ngoi cch mng v h cng khng th lm nh th. Nhng, tt
c nhng ci rt m h v cn nhp nhng na. Hin nhin
l h khng th xa ri cch mng, cho d n c l mt bun
chuyn i chng na th Cch mng l mt thc t, hn th,

VN HC V CCH MNG

83

l mt phng thc sng. Sng ngoi cch mng s c ngha l

ng vo hng m di tn. Khng th t vn nh th!
Nhng ngoi nhng k di tn ra nc ngoi, cn c nhng
ngi di tn trn t m. Con ng dn h n vi cch mng
l xa vi. Nhng ngi khng c g chy theo mt ci g
ra s di tn tinh thn v iu ny cho thy ci cht hin
nhin ca ngi ngh s trong h, v t la di mnh th cng
chng c g: sc quyn r, nt ti tn, tm quan trng dnh
cho nhng ngi tr nht - tt c l hon ton do cch mng
mang n mt khi cch mng cm ha h. Nu em nhc
cch mng sang mt bn, s c thm vi Triricp na trn th
gii v khng cn g khc.

BRIS PINNIC
Pinnic l mt nh hin thc, mt ngi quan st c
bit, sng mt v thnh tai. Ngi v vt i vi anh khng gi,
khng c mn, lc no cng th, c iu chng b nm vo ci
hn n tm thi ca cch mng. Anh nm bt chng trong s
ti tn, trong s c nht ca chng, c ngha l chng sng
ng, khng cht; v trong ci hn n cch mng - i vi anh
cch mng l mt thc th sng v vng vng -, anh i tm
nhng ch da cho trt t ngh thut ca ring anh.
Trong ngh thut cng nh trong chnh tr - mt s
mt, ngh thut v chnh tr xch li gn nhau v c hai u lm
cng vic sng to - nh hin thc ny khng nhn c xa
hn i chn mnh, khng thy c g ngoi nhng tr ngi,
nhng khuyt im, nhng vt xe, nhng i ng vt v bt a
v. T sinh ra mt th chnh tr s st, chy trn, c hi v
mt th ngh thut h cp, xi mn bi s hoi nghi, mt th
ngh thut n theo. Pinnic l mt nh hin thc. Vn duy
nht l cung bc ca ci thang hin thc y. Bi l thi i
chng ta i hi phi c mt ci thang ln.
Vi cch mng, cuc sng tr thnh mt cuc hnh
qun d ngoi. i sng ring, cc th ch, phng php, t
tng, tnh cm, tt c u tr nn bt thng, tm thi, chuyn
tip, tt c cm thy mong manh v thng i n mc biu t

VN HC V CCH MNG

84

ci bp bnh, tm thi y trong ch ngha. T sinh ra ci kh

khn ca mi hot ng ngh thut. Cuc hnh qun d ngoi
lin min y, tnh cht ngoi ph y ca cuc sng bn thn n
mang mt yu t ngu nhin, v ci ngu nhin mang du n
ca s v ngha. Nhn trong v vn tnh tit ca n, cch mng
bng hin ra nh khng c ngha l g c. Vy th cch mng
ch no? Cch mng, y l s kh khn. Ch c k no hiu
c, cm c su sc nht ngha ni ti ca s phn tp y
v tm thy sau lng n ci trc ca s kt tinh lch s, mi c
th vt ln c kh khn . Nhng tn thi C i xa
kia tng hi: Chng ta lm nhng ngi nh chc chn
lm g mt khi chng ta ang i Cha Cu th ging h?.
Cch mng cng th, cch mng khng lm nhng ngi nh
chc chn; b khuyt iu y, cch mng bt mi ngi di
chuyn, nht h vo cng mt nh chung, dng ln tri.
Nhng ln tri tm thi: l quang cnh chung cc th ch
cch mng. Nh th, khng phi v cch mng i Cha Cu
th ging h, khng phi n a ra ci ch cui cng i lp
qu trnh t chc i sng vt cht, m ngc li, bi n c
gng khng ngng tm ti v rt kinh nghim c c nhng
phng php tt nht cho vic xy dng ta nh vnh cu ca
mnh. Tt c nhng vic lm ca n l nhng s tho, phc
tho, nhng bn nhp v mt ti qui nh. c v s cn
c nhiu bn nhp. V nhng phc tho hng cn nhiu hn rt
nhiu so vi nhng phc tho ha hn thnh cng. Nhng, tt
c u c nh du bi cng mt t tng, cng mt s tm
kim. Mt mc ch lch s chung gy nn cm hng cho
cc phc tho . Gviu, Glavbum1 khng n thun l s ghp
li nhng m trong Pinnic nghe thy ting gm ca cc sc
mnh c bn ca cch mng; l nhng t ng lao ng (cng
nh c nhng gi thuyt v lao ng), nhng t ng theo
mun, c suy ngh, c rn vi thc, nhm mt s xy
dng c thc, c suy ngh trc, c mun - mt mun nh
cha tng c trn th gii.

- Tn cc t chc X-vit, c vit tt bng nhng ch ci u, v d:

Glavbum l Cc Cng nghip giy v.v...
1

VN HC V CCH MNG

85

Vng, trong mt trm hoc mt trm nm mi nm

sau, mi ngi s nh da dit nc Nga hin nay, s thy
nhng ngy m tinh thn nhn loi c biu hin ra mt cch
p nht... Nhng giy ca ti vt v ti mun c ra
nc ngoi, vo qun n ngi vo bn, nhp t ut-ki (Ivan v
Maria). Cng nh mt on tu ch sc vt, do ci m hn n,
tay chn, b gy, n nn, khng th thy c con ng di
2.000 cy s, Pinnic ni rng do li ca mt chic giy vt v
nhng s lng cng, kh khn khc trong i sng X-vit m
ngi ta khng thy c khc quanh lch s va xy ra. Bin
v cao nguyn i ch! Bi v nc Nga ang trong cn au
! Bi v nc Nga chia thnh cc vng kinh t! Bi v
nc Nga c cuc sng! Bi v nc dng c snh nhng t
en! Ci ny, Ti bit. Nhng H thy nhng con rn trong
nh bn. Vn c t ra chnh xc. H (nhng k tm
thng cay ng, nhng ngi cm u b sa thi, nhng nh
tin tri b xc phm, nhng v thng thi rm, nhng tn ng
ngn, nhng g m mng chuyn nghip) ch thy c rn v
bn, trong khi trn thc t li cn c nhng cn au quan
trng hn nhiu. Pinnic bit th. Anh c th bng lng vi
nhng th di, nhng cn co git, nhng mu chuyn sinh l
khng? Khng, anh mun chng ta tham gia vo s sinh .
l mt vic ln v rt kh khn. Pinnic t nh ra
nhim v , th l tt. Nhng cha n lc ni l liu anh
c i c n cng hay khng.
Bi s giai thoi nn Pinnic khng c ch . Ni cho
ng, anh a ra hai hoc ba ch , c khi cn hn, nhng ch
tri ni ngang dc qua cu chuyn; nhng ch l nhng s
vic m ch, bng gi, khng c ngha chnh yu m mt ch
thng c. Pinnic mun ch ra rng cuc sng hin nay nm
trong cc mi quan h v trong s vn ng ca n; bng cch
ny hay cch khc, anh nm c n kh vng vng qua nhng
lt ct nhiu ni, bi v khng u cuc sng li khng thay
i. Cc ch , ng hn l nhng ci c kh nng l ch ,
xuyn qua cc chuyn ca anh, ch l nhng mu i sng c
lm lt mt cch ngu nhin, v chng ta hy ch mt iu
l cuc sng ngy nay c nhiu ti, hn hn so vi trc y.
Nhng trung tm kt tinh li khng xut hin trong cc ti

VN HC V CCH MNG

86

ph v i khi c tnh giai thoi y. N u vy? Chnh y

mi l tr ngi. Ci trc v hnh (m trc tri t y cng v
hnh) s phi l bn thn cuc cch mng, quanh n tt c cuc
sng sc si, hn n v s quay trn trn ng xy dng li.
ngi c tm thy ci trc y, bn thn tc gi phi bn tm
v ng thi, phi suy ngh nghim chnh v n.
Khi Pinnic, chng bit nhm vo ai, ng phi
Damiatin v nhng ngi o khc, khi anh ni rng mt
con kin khng th hiu c ci p ca mt pho tng ph
n bi v con kin chng thy c g khc ngoi nhng ni v
o khi n chy trn mnh tng, th anh nh trng v
mnh. Mi thi i ln, d l Ci lng, Phc hng hay cch
mng, phi c coi nh mt tng th, khng phi nh tng lt
ct hoc mnh vn. Qun chng, vi bn nng v ch ca h,
bao gi cng tham gia vo nhng cuc vn ng y. mi c
nhn, bn nng y t ti mc khi nim. Tuy nhin, nhng k
thp km v tr tu khng ng c ln y; nhng k ny
qu c nhn ch ngha chia s vi nhn thc ca qun
chng, li km pht trin v tr tu c c mt hiu bit
tng hp. Lnh vc ca h l nhng ni v o, trn h t
dy v, au kh vi nhng li nguyn ra trit hc v m hc.
V vn ny Pinnic th no?
Pinnic xem xt rt ti tnh v vi nhy rt cao mi
lt ct ca i sng chng ta, sc mnh ca anh l bi v
anh l nh vn hin thc. V li, anh am tng mi chuyn v
tuyn b rng nc Nga c chia ra thnh cc vng kinh t,
rng cn au p xy ra v trong ci hn n ca
nhng con rn, cc li nguyn ra v nhng k lang thang ang
din ra s chuyn tip ln nht trong lch s. Pinnic phi hiu
bit iu lm bi anh tuyn b n. Nhng phin mt ni
anh tuyn b dng nh ch so snh nhng iu mnh tin vi
thc t c bn v ph phng. Anh khng quay lng li vi nc
Nga cch mng. Tri li, anh n nhn n v cn ca ngi n
theo cch ca anh. Nhng anh ch ni thi. Anh khng th hon
thnh c nhim v ngh s ca anh bi v tr tu anh khng
bao qut ni nc Nga. V th anh hay ct t si dy cu
chuyn mt cch ty tin, c on tht nt rt nhanh,
gii thch (theo cch ny hay cch khc), tng qut ha (rt

VN HC V CCH MNG

87

ti) v t im tr tnh (i khi rt p nhng thng l v

ch). Tc phm ca anh y p nhng chi tit nhp nhng. i
khi cch mng l ci trc v hnh ca tc phm, v thnh
thong, nhng rt r, chnh tc gi li rt r chy quanh cch
mng. Pinnic ngy nay l nh th.
Trn phng din ti, Pinnic l mt nh vn tnh l.
Anh nm cch mng ngoi vi, sn sau, lng bn v nht l
cc th trn hng tnh. Cch mng ca anh l cch mng trong
mt th trn nh. ng, chnh ci cch cp nh vy c th s
sinh ng. N cng c th hin thc hn. Nhng mun c
nh vy, n khng c php dng li ngoi vi. Phi tm ra
ci trc ca cch mng m trc ny khng phi lng cng
khng tnh l. Ngi ta c th cp n cch mng t mt
th trn nhng khng th nhn n bng cp mt ca mt ngi
th trn.
Hi ng X-vit huyn - Mt con ng trn - ng ch,
hy gip ti bc vo! - Nhng i giy vi - Nhng tm
da cu - Xp hng tr s X-vit mua bnh m, xc
xch, thuc l - Tha cc ng ch, cc ng ch chnh l
ngi ch duy nht ca Hi ng cch mng v th trn i c, sao c cho ti t th! ( y ngi ta ni v xc
xch) - u tranh ny l trn cui cng - Quc t ca Lin minh - Ch ngha t bn quc t...
Trong nhng trch on ni trn ca cc tranh lun, ca
sinh hot thng ngy, ca cc din vn, ca xc xch v ca
bi ca, c mt ci g thuc v cuc cch mng i qua; mt
phn ct t ca cch mng c nm bt bi mt ci nhn su
sc nhng hnh nh vi vng, thong qua trong lc phi nc
i. Thiu mt s lin h gia cc on trch v ci sn ca
cu chuyn. Trong , thiu ci tng xy dng thi i ca
chng ta. Khi Pinnic m t mt toa sc vt, ngi ta cm c
anh cht ngh s, ngh s ca tng lai, ngh s tim tng ca
tng lai. Nhng ngi ta khng thy c cc mu thun
c gii quyt ra sao, m y li l du hiu khng th chi ci
c ca mt tc phm ngh thut. Ngi ta vn cm thy phn
vn lng l nh trc y, nu khng ni l cn hn th. Ti
sao li l on tu? Ti sao li toa sc vt? Chng l nc Nga

VN HC V CCH MNG

88

ch no? Khng ai i hi Pinnic, bng mt lt ct trong i

sng hoc thi gian, phi tin hnh phn tch lch s mt toa sc
vt, cng nh khng i hi c vic bo trc l c nhn anh s
nghing v ci g. Nu Pinnic hiu c toa sc vt c ngha
g v c nhng lin quan g vi thi cuc th anh lm c
vic c ch cho ngi c. ng ny, ci toa sc vt hi thi y
c chy, m chng c ngha g ht. V Pinnic c t nhin
chp nhn nhng ci v v th, anh ch khin ngi c nghi
ng.
Mt trong nhng tc phm ln cui cng ca Pinnic,
Cn bo tuyt, chng t anh l nh vn ln nh th no.
Cuc sng tiu iu, v ngha ca anh tr thc tm thng, bn
thu tnh l chm gia cch mng, l thi n mn, th thin,
ng cng ca i sng X-vit hng ngy, tt c nhng ci ,
gia bo tp Thng Mi, c Pinnic v ra khng phi di
dng mt bc tranh c trt t m l mt lot nhng vt rc r,
nhng hnh bng sc cnh v nhng hot cnh thng minh. M
cm gic chung th vn l: mt s nhp nhng lng tng.
nga [Olga] ngh rng mt cuc cch mng ging
nh mt cn bo tuyt; trong mi ngi l nhng bng
tuyt. Pinnic cng ngh nh vy, c l di nh hng ca
Blc. Blc coi cch mng nh mt yu t t nhin v theo bn
tnh ca ng, nh mt yu t lnh; khng phi nh la m nh
kiu mt cn bo tuyt. V trong mi ngi l nhng bng
tuyt. Nu cch mng ch l mt yu t mnh khng lin quan
g n con ngi th nhng ngy m tr tu con ngi biu hin
ra p nht t u n? V nu nhng au n y c th bin
bch c bi v l nhng cn au , th th ci g tht s
c sinh ra? Nu khng tr li cu hi , chng ta s c
c giy vt, rn, mu, bo tuyt v c tr chi nhy cu,
nhng s khng c cch mng.
Pinnic c bit c thc cht nhng g ra i gia
nhng kh au ca cch mng? Khng, anh khng bit. C
nhin anh c nghe ni (lm sao li c th khng nghe thy c
ch!) nhng trong su thm tri tim, anh khng tin. Pinnic
khng phi l ngh s ca cch mng, m ch l mt bn
ng trn bnh din ngh thut. Anh c tr thnh c mt
ngh s ca cch mng khng? Chng ta khng bit. Trc mt,

VN HC V CCH MNG

89

anh cha tr thnh ngi ngh s cch mng. Ri hu th s ni

v nhng ngy p nht ca tr tu loi ngi. Tt lm,
nhng Pinnic c v tr u trong nhng ngy y? Ln xn,
m h, nhp nhng. Phi chng Pinnic ln trnh nhng s kin
v con ngi cht ch qu, r nt qu v y tri gic?
Pinnic ln trnh nhng ngi cng sn; thng thng anh tn
trng h, hi lnh lng, i khi c thin cm, nhng anh ln
trnh h. Him khi chng ta gp tc phm ca anh mt ngi
cng nhn cch mng v iu quan trng hn c, khng bao gi
tc gi nhn nhng s kin din ra bng mt ca mnh. ng
thi, trong Nm trn tri, anh nhn i bng con mt ca cc
nhn vt ca anh, k c ca nhng bn ng ca cch
mng. V cn mt hin tng rt c ngha: Hng qun
khng tn ti i vi ngi ngh s ca nhng nm 1918-1921
ny. Lm sao li c th nh vy c? Nhng nm va qua ca
cch mng trc ht l nhng nm chin tranh. Mu t tri tim
ca t nc tun ra cc vng mt trn, v n cn rt
nhiu trong nhiu nm rng r. Trong nhng nm thng y, i
tin phong cng nhn t tt c s hng hi, nim tin vo
tng lai, s hy sinh qun mnh, s sng sut trong suy tng
v ngh lc ca mnh vo Hng qun.
Cui nm 1917 v u nm 1918, cuc cch mng ca
cc i Xch v cch mng th , trong cuc chin u sinh
tn, chuyn thnh bao s on, l on ngoi mt trn.
Pinnic khng nhn thy iu . i vi anh, Hng qun
khng tn ti. V th, nm 1919 i vi anh ch l mt nm trn
tri.
Tuy nhin Pinnic phi tr li - bng cch ny hay cch
khc - cho cu hi: ti sao li nh th? Anh phi c trit l ca
anh v cch mng ch. V y l iu lm chng ta lo lng:
trit l lch s ca Pinnic hon ton quay v qu kh.
Anh bn ng ngh s y lp lun c nh th con
ng cch mng dn v pha sau ch khng phi a ln pha
trc. Anh tip nhn cch mng bi n mang tnh quc gia, v
n quc gia bi n lt Pit [Pierre] i 1 v lm sng li
1

- Pit i (1672-1725): Nga hong v i trong lch s Nga, ngi c

cng hin i ha v khin nc Nga tr thnh mt quc gia hng mnh.

VN HC V CCH MNG

90

th k XVII. Vi anh, cuc cch mng ny l quc gia bi anh

nhn v pha sau.
Nm trn tri, tc phm chnh ca Pinnic, hon ton
c nh du bi tnh hai mt y. Ci y, ci mng ca cng
trnh ny c xy bng bo tuyt, php ph thy, m tn, ma
rng, bng nhng gio phi sng y ht nh cch y hng th
k m i vi h Ptrgrt chng c ngha g. Nhn tin cng
xin ni rng nh my hi sinh nh hot ng ca nhng
nhm th tnh l. chng phi l mt bi th trm ln ln
hn s phc sinh ca Lada1 [Lazare] sao?
Vo nm 1918-1919, ngi ta cp ph thnh ph v
Pinnic cho mng s kin ny bi r rng l i vi anh,
Ptrgrt chng l ci g ht. V li, cng nhn tin m ni,
nhng ngi bn-s-vch, nhng ngi mc o da thuc, l
tinh hoa ca nhn dn Nga, h khng hnh th v th thin.
Khi h mc o da thuc th Ngi khng th lm mm lng h
c. iu chng ta bit, chng ta mun; cng l iu
chng ta quyt nh v khng quay tr li. Nhng ch
ngha bn-s-vch l sn phm ca vn ha thnh th. Khng c
Ptrgrt th s khng c s la chn trong lng nhn dn th
thin. mt bn, v v c bn, l nhng nghi l ca cc
m ph thy, nhng dn ca, nhng t c. Cn mt bn th
nhng Gviu, Glavbum, Guvad! i, cn bo tuyt! Tht ti
bi! Mi ci tt y ch, nhng chng khng phi l nhng
ci ni tip nhau v xt cho cng, cng khng tt n th.
Nc Nga r rng y mu thun, mu thun n cc
na. Bn cnh nhng li ph ch ca cc m ph thy cn
c ci Glavbum. Bi v cc nhn vt nh b ca vn hc coi
khinh ci sng to mi y ca ngn ng, nn Pinnic nhc
li: Guvud, Glavbum... A! Tt tht!. Trong nhng t tm
thi v l tai y, tm thi nh mt tri ng qun d ngoi hay
mt ng la tri bn b sng (tri ng qun d ngoi khng
phi l nh v la tri khng phi l l si), Pinnic thy tinh
1

Theo Thnh Kinh (Tn c), nh c tin vo Cha Tri ca ngi nh Lada
m Lada cht bn ngy, xc bc mi, nhng khi ng Cu th ln ting
gi Lada, hy bc ra ngoi!, th Lada, tay chn cn b b trong vi lim,
mt cn bc trong thng khm, t trong m bc ra.

VN HC V CCH MNG

91

thn ca thi i anh c phn nh. A! Tht tt! Tht l tt

v Pinnic cm thy c iu (c bit l nu nh ng c
cm gic ny mt cch nghim chnh v bn lu). Nhng phi
ni v thnh ph nh th no y, thnh ph m cch mng
(cho d ci cch mng y sinh ra thnh ph) lm n thit
hi nng n? Pinnic tht bi chnh l y. Chng bng l tr,
cng chng bng tri tim, anh khng bit chn g trong ci m
mu thun hn tp y. Th m s la chn li l nht thit.
Cch mng cht thi gian ra lm hai. Chc chn l trong
nc Nga hin nay, nhng li ph ch ca cc m ph thy tn
ti song song vi nhng Gviu v Glavbum nhng khng cng
trn mt bnh din lch s. Nhng Gviu v Glavbum, cho d
thiu hon ho n my, vn l bc tin ti, cn cc li ph
ch d ph bin n my vn biu th ci trng lng cht ca
lch s. nt [Donat], tn mt gio phi, tht l p. l
mt anh nng dn vm v, mt tay n trm nga, sng c
nguyn tc (anh ta khng ung tr). Ly Cha, anh ta khng cn
n Ptrgrt. Anh bn-s-vch ckhipp [Arkhipov] cng l
mt gng mt ng gi. Anh lnh o c huyn v t khi g
gy, anh hc t vng trong mt cun sch. Anh thng minh,
khe v hay ni ht ng kin quyt, nhng iu quan
trng hn l chnh anh cng ht ng kin quyt. Ai trong
hai ngi i din cho cch mng? ng v ton cc m ni,
nt thuc v c tch, thuc v nc Nga xanh, v th k
XVII. Tri li, ckhipp thuc th k XXI d anh khng tho
lm v cc t ng mi. Nu nt t ra mnh hn, nu tn n
trm nga o mo v trm tnh cum c vn v ng st,
th th l cch mng kt thc v ng thi nc Nga cng chm
dt. Thi gian b cht ra lm hai, mt na ny sng, na kia
cht, v tt nhin ta phi chn na sng. Pinnic khng c kh
nng quyt nh, anh do d khi la chn v va lng mi
ngi, anh cm ru ca Pugatrp vo cm ca anh chng bns-vch ckhipp. l vic ha trang trn sn khu. Chng ta
thy anh ckhipp, anh ta khng ru.
M ph thy gocca [Egorka] ni: Ngi Nga vn
khn ngoan. Ngi c thng minh, nhng trong tinh thn h
ngc. Th Cc Mc [Karl Marx] th sao? - ai hi.
l mt ngi c - ti ni -, v v th hn ta cng ngc. Cn

VN HC V CCH MNG

92

Lnin? Lnin - ti ni -, l mt nng dn, mt ngi bn-svch, vy th cc anh phi l cng sn... Pinnic np sau m
ph thy gocca v iu cn rt mp m l khi ng h nhng
ngi bn-s-vch anh n ni cng khai, cn khi chng li h
th anh dng th ngn ng ng ngn ca m ph thy. Ci g
anh l su hn v tht hn? Phi chng n mt trong cc chng
sp ti, ngi bn ng ny s c th i tu m i v
hng ngc li?
Nguy c v mt chnh tr y bao gm nguy c cho
nh ngh s. Nu Pinnic c tip tc phn tch cch mng ra
thnh nhng cuc bo lon v ct cch mng thnh tng lt ca
cuc sng nng dn, th anh s i ti ch cng ngy cng n
gin ha cc phng php ngh thut ca mnh. Ngay hm nay
Pinnic vn khng phc ra mt bc tranh ca cch mng, anh
ch mi to nn ci nn v pha sau. Anh tri mu ra bng
nhng nt ln, to bo, nhng ng tic bit bao khi nh danh
ha quyt nh coi ci nn l tt c bc tranh! Cch mng thng
Mi l cch mng cc thnh ph: cch mng Ptrgrt v
Mtxcva (ng, Pinnic c nhn xt s qua: Cch mng cn
tip din). Tt c cng vic sau ny ca cch mng s hng
v cng nghip ha v hin i ha nn kinh t ca chng ta, v
s hon chnh cc qu trnh v phng php xy dng li trong
tt c cc lnh vc, v s trc tn r ci ngu n nng thn, v
vic o luyn mt nhn cch phc tp v phong ph hn. Cch
mng v sn ch c th c b sung v minh chng trn bnh
din k thut v vn ha bi cng cuc in kh ha ch khng
phi bi s quay v vi cy n nn; bi trit hc duy vt lc
quan, tch cc ch khng phi bi nhng m tn vng sm cc
v mt th nh mnh t ng. S rt ng tic nu Pinnic
mun tr thnh nh th ca cy n nn m vn mong mun
lm mt nh cch mng! C nhin, y khng phi l mt nguy
c v mt chnh tr - khng ai ngh n vic li ko Pinnic vo
chnh tr - nhng l mt nguy c c thc, rt thc, trn bnh
din ngh thut. Sai lm ca anh nm trong cch tip cn lch s
m t sinh ra nhn thc sai v thc tin v mt s nhp
nhng qu ng. iu gt anh ra khi cc mt quan trng
nht ca thc tin, thc y anh dn tt c v ch ngha nguyn
s, v s man r x hi, n gin ha cc phng php ngh

VN HC V CCH MNG

93

thut, lm dng ch ngha t nhin. Nh th khng phi l can

m m l ngng cung bi v ci khng em li hiu qu
nh n c th mang li. Nu anh tip tc i theo con ng ny
th anh s bc ti ch ngha thn b (m khng t bit) hoc s
gi di thn b (ph hp vi im xut pht lng mn) m ch
ngha ny s l ci cht hon ton v vnh vin.
Ngay t by gi, Pinnic xut trnh tm h chiu lng
mn ca anh mi ln anh gp kh khn. Mt v d: c mi khi
anh phi ni rng mnh chp nhn cch mng th anh ni khng
phi bng li l m h m bng li l hon ton r rng. iu
tht l lng. Nhng lc nh vy, anh lin lm ngay lp tc
theo kiu Anry Bili, li hng ch in vo n my con chn,
v tuyn b bng mt ging khng bnh thng: Xin cc
ngi ng c qun, ti l mt k lng mn. Nhng k say
ru th hay lm ra v ng n, cn nhng ngi iu lm
lc li phi v say thot khi nhng tnh th kh khn.
Pinnic thuc loi nhng ngi sau chng? Khi anh c tnh t
nhn l lng mn v yu cu mi ngi ng qun iu , phi
chng con ngi hin thc hn nht s st v thin cn trong
anh ang ni v mnh? Bt lun th no i na, cch mng cng
khng phi l chic giy vt cng vi ch ngha lng mn.
Bt c cch no th ngh thut ca cch mng cng khng c
l i khng bit n thc t, hoc bng tr tng tng bin ci
thc t khc nghit y thnh mt truyn thuyt ang c ch
to tm thng, cho mnh v mnh s dng. Tm l
truyn thuyt ang c ch to i lp vi cch mng.
Chnh vi tm l y, vi ch ngha thn b v nhng s la di
ca n m giai on phn cch mng sau 1905 khi u.
Tip nhn cch mng v sn nhn danh mt s ni di
c phng i ln, iu khng ch c ngha l chi b cch
mng m cn l vu khng cch mng. Tt c nhng o tng x
hi m cc cn m sng ca nhn loi tng tht ra bng tn
gio, thi ca, lun l hoc trit hc, u ch dng nh la v
lm ui m nhng ngi b p bc. Cuc cch mng x hi
lt i ci mn o tng, o c ha cng nh nhng
tht vng ti nhc v dng mu ra sch s ha trang ca
thc tin. Cch mng ch mnh khi m n thc tin, hp l,
mang tnh chin lc v ton hc.

VN HC V CCH MNG

94

L no cch mng thng Mi - cuc cch mng m

chng ta ang c trc mt, cuc cch mng v sn u tin t
khi tri t quay - li cn n nhng gia v lng mn nh mn
ra-gu1 mo, li cn n nc xt th? C vic cho nhng
Bili! Mc cho h thng thc n tn cng mn ragu mo
tm thng trn vi nc xt nhn tr.
Mc d hnh thc sng tc ca Pinnic c tm quan
trng v c v ti mt, ci li kiu cch ca anh khin ngi ta
bc mnh bi chng thng l bt chc. iu kh hiu l ti
sao Pinnic li c th ri vo s ph thuc Bili v mt ngh
thut, thm ch, vo nhng mt t hi nht ca Bili. Ci ch
ngha ch quan y tht mt ngi, n m t nhng on tr tnh
v ngha, thi nhau lp i lp li, cn ni v kiu lp lun vn
hc th d dn, v l v dao ng gia ch ngha hin thc qu
khch v nhng on vn tm l trit hc bt ng, bi v th
c sp xp thnh nhng hng ch in bc thang v gia nhng
trch dn bt lch s li c mt lin h my mc; tt c l tha,
chn ngy v thiu c o. Anry Bili vn ranh ma. ng
che giu nhng l hng trong vn mnh di nhng khc tr
tnh in lon. Bili l mt nh nhn tr hc, ng hc c ci
khn ngoan Runph Xtyne, ng ng canh trc ngi
n thn b c Thy S, ng ung c ph v n xc xch.
V v ci thn b ca ng gy cm v thiu no, ng a vo
cc phng php vn hc ca mnh mt mnh khe lng gt
na thc na th nhn (n ly li nh ngha chnh xc
trong t in). ng cng vit, iu cng ng. Ti sao
Pinnic cm thy nhu cu phi bt chc Bili? Hay Pinnic
cng chun b dy cho chng ta ci trit hc bi thm y lo cu
th trong nc xt scla Pte [Peter]? Phi chng Pinnic
khng nhn th gii ng nh n vi tnh vt cht ca n, v
khng xem xt n ng nh vy? Vy s l thuc vo Bili t
u m ra? Nh mt ci gng li, s l thuc ny phn nh
nhu cu ni ti ca Pinnic mun to cho mnh mt hnh nh
tng hp v cch mng. Nhng thiu st ca Pinnic
nghing anh v pha Bili, m Bili vn l con ngi thch v
vi bng nhng th ch ngha ph sn v tinh thn. l
1

- Mn xp hm c, gm tht v rau xanh, c nhiu gia v.

VN HC V CCH MNG

95

mt ci dc i xung; i vi Pinnic c l tt hn l vt b li
x s na hi hc ca anh chng Xtyne Nga kia v tro ln
dc theo con ng ca chnh mnh.
Pinnic l mt nh vn tr. Tuy nhin, v tui tc anh
cng khng cn tr. Anh bc vo giai on khng hong v
nguy c ln nht ca anh l s t mn qu sm. Va mi ngng
li nhng iu ha hn, anh tr thnh bc thnh. Anh t
coi l bc thnh, anh nhp nhng, nc i, b him, anh m ni
th phi hiu ngm, nh mt linh mc. Anh lm gio s trong
khi thc ra anh cn phi hc v hc hi hng say, v nhng cu
cnh ca anh trn bnh din x hi v trn bnh din ngh thut
khng trng vi nhau. K thut ca anh khng n nh, anh
cha lm ch c n, ging ca anh v, nhng li o vn ca
anh p vo mt ngi c. C th tt c nhng ci ch l
nhng ri lon khng trnh khi ca tui trng thnh khng
trnh khi, nhng vi mt iu kin: ng t coi mnh l quan
trng. Bi v nu s t mn v thng thi rm li np sau ci
ging run run, th ti nng ln ca anh cng khng cu anh ra
khi mt s kt thc khng v vang. Trong giai on ngay
trc cch mng, c mt vi tc gi ca chng ta rt ha hn
nhng h li lao ngay vo tnh t mn nn b tnh t mn bp
nght. Tm gng ca Lonht Anryp ng phi a vo cc
sch gio khoa dnh cho cc tc gi y ha hn.
Pinnic c ti, nhng kh khn anh phi vt qua th
ln. Chc anh ginh c thng li!

CC NH VN DN D V
NHNG NGI NGI CA
ANH MU-GCH
Khng th thu hiu, khng th tip nhn hoc miu t
cch mng thng Mi, d ch l mt b phn ca n, nu
khng nhn thy cch mng trong ton cc, vi nhng nhim v
lch s thc tin ca n, m nhng nhim v l nhng mc
tiu ca cc lc lng ch o cch mng. Nu thiu ci nhn
y, ngi ta s ng thi i bn ra mc ch v i bn ra cch

VN HC V CCH MNG

96

mng. Cuc cch mng ny s phn r ra thnh tng hi v tng

on anh dng hoc khng khip. Ngi ta c th v nhng bc
tranh kh tt v cch mng nhng khng th ti to c cch
mng v ng nhin, cng khng th ha gii c vi cch
mng; qu thc nu nhng chu ng v hy sinh cha tng c
li khng c mc ch, th lch s l... mt nh thng in.
Pinnic, Vxvlt Ivanp, Exnhin hnh nh c gng
xng vo cn lc nhng h khng c suy ngh v khng c tinh
thn trch nhim. H khng ha mnh n mc khng cn
trng thy h na, iu m ta s phi khen ch khng trch h.
Nhng ri h khng xng ng c khen. Ngi ta nhn ra h
r qu: Pinnic lm dng v gi to, Vxvlt Ivanp vi ci tr
tnh ngt ngt, Exnhin vi ci ngng cung kh chu. Gia
h v cch mng, xt v ti cc tc phm ca h, khng
c ci khong cch tinh thn bo m mt bc li ngh
thut cn thit. S thiu ham mun v thiu nng lc nhng
ngi bn ng vn hc trong s nm bt cch mng v ri
ha vo trong m khng b tan bin, hiu cch mng
khng ch nh mt hin tng c bn m cn nh mt qu trnh
nht nh... khng phi ca ring mt ai; l mt nt chung
c tnh x hi. a s nhng bn ng l nhng tr thc ca
tng anh mu-gch. Th nhng gii tr thc li khng th chp
nhn cch mng khi da vo anh mu-gch m khng t ra l ngu
xun. V th nhng ngi bn ng khng phi l
nhng nh cch mng m l nhng ngi ngy th trong cch
mng. Ngi ta khng r h n yn yn vi ci g: c phi l
vi cch mng trong ngha l khi im ca mt cuc vn
ng kin tr ang tin ti, hoc bi mt s mt no cch
mng ko li chng ta li pha sau? V c kh d kin
xp vn vo mt trong hai loi ni trn. Nh ta bit, anh mugch th tip nhn ngi bn-s-vch v chi b ngi
cng sn. iu c ngha l anh cu-lc1 khi bp anh
trung nng th th nh cp c lch s ln cch mng. Sau
khi ui a ch i, anh cu-lc mun mang thnh ph v tng
mng mt v quay ci lng s ca anh ta v pha nh nc.
Anh cu-lc khng cn n Ptrgrt (t ra lc u l th) v nu
1

- Ph nng.

VN HC V CCH MNG

97

th c tr nn gh l (ch ca Pinnic) th cng ng

kip. Khng nhng p lc ca nng dn i vi a ch - chnh
p lc ny l ht sc c ngha v khng th nh gi n ht
c bi cc h qu lch s ca n - m c p lc ca ngi
mu-gch i vi thnh ph to nn mt yu t cn thit cho
cch mng. Nhng cch mng khng phi ch c vy. Thnh
ph sng ng v iu khin cch mng.
Nu ngi ta b mc thnh ph, tc l nu cho anh
cu-lc m x n trn bnh din kinh t v Pinnic cng lm
nh th trn bnh din ngh thut, th cch mng ch cn l mt
qu trnh tht li y mu v bo lc. Thiu s lnh o ca
thnh ph, nc Nga nng dn khng nhng khng bao gi tin
ln c ch ngha x hi m cng khng th tr ni trong hai
thng v cui cng s bin thnh phn, thnh than bn cho ch
ngha quc ton cu. c phi l mt vn chnh tr
khng? l chuyn suy ngm v th gii v do , n l vn
mang tnh ngh thut rng ln. Cn phi dng li y mt
lt.
Cch y khng lu lm, Trucpxki [Tchoukovsky] vt
ni A. Tnxti hy ha hp, hoc vi nc Nga cch mng
hoc vi nc Nga khng cch mng cng c. L l chnh
ca Trucpxki l nc Nga vn l nc Nga nh trc y v
ngi mu-gch Nga s khng chu i nhng tranh thnh v
nhng con gin ca mnh ly bt c ci bnh xp no ca lch
s. C nhin, Trucpxki chng minh cho cu y khi ng ni
rng c mt phong tro mang tinh thn dn tc rng ln ang
dy ln, rng phong tro ny khng th b nh bt r. Kinh
nghim ca ng thy dng gc tu vin, thay v moi qu nho kh1
moi con gin ra t bnh m, c Trucpxki trin khai ra
ton b nn vn ha Nga. Chao i, con gin m li l qu nho
kh ca tinh thn dn tc! Chng l tinh thn dn tc m thp
n th ? l s khinh r qu qut i vi thin h! ng c
tin vo tranh thnh khng? Khng, ng khng tin, nu khng
ng chng so snh chng vi cc con gin mc du trong i-

- Ngi Nga c loi bnh m trn vi qu nho kh (idiuminca), y ni qu

nho l ch ci tinh ty, ci tinh cht ca mt vt, mt s vic no .

VN HC V CCH MNG

98

d-ba1, con gin thng np sau tranh thnh. Nhng v ci r

ca Trucpxki hon ton nm trong qu kh v qu kh y li
tm cht ly anh mu-gch ru phong v m mui, nn
Trucpxki mi lm cho con gin dn tc c xa sng sau tranh
thnh tr thnh nguyn l ni lin n vi cch mng. Xu h v
s nhc bit bao! S nhc v xu h bit bao! Nhng nh tr thc
hc trong nhng cun sch (nh vo chnh anh nng dn
y), h co giy trong cc tp ch, h sng trong nhng
giai on khc nhau, to ra nhng phong tro, nhng
khi cch mng n th h tm cho tinh thn dn tc mt ch n
np trong gc i-d-ba ti tm nht, ni con gin ang sng.
Nu Trucpxki l ngi t quan tm nht n nghi thc
th tt c cc nh vn ca tng anh mu-gch cng th, h hng
v mt ch ngha dn tc nguyn thy bc mi gin. Chc chn
l ngay trong cuc cch mng, ngi ta thy din ra nhng qu
trnh i st ch ngha dn tc nhiu im. S suy tn kinh t,
s ln ln ca nhng l thi tnh l, s phc th ca i hi xo
i vi i giy da, nhng ba tic tng trc tng, ni ru lu,
tt c lui ( c th ni l: lui) vo chiu su cc th k. V
song song vi ci , ngi ta c th nhn thy s ti hi c
thc ca ci m-tp dn ty trong vn hc. S pht trin
rng cc ca khc v thnh ph Blc (Mi hai), nhng nt
dn ca ( Akhmatva v kiu cch hn, Xvtava), ln sng
l thi tnh l ( Ivanp), s xen vo gn nh my mc ca cc
ca khc, ca nhng t ng m tn trong cc cu chuyn ca
Pinnic, tt c nhng ci chc chn do cch mng gy ra, c
ngha l do qun chng - ng nh trong thc t - ni ln
hng u cuc sng. Ngi ta c th nhn mnh nhiu biu hin
khc ca mt cuc tr v vi tnh dn tc, nh b hn,
ngu nhin hn v nng cn hn. Th d nh cc b qun phc
ca chng ta, mc d c ci g ging ca Php v ca ng
tng Php Galiph2 [Galliffet] ng tm, nhng bt u gi
nh n ci o chng trung c v ci m cnh st ca ta ngy
xa. Trong nhng lnh vc khc, do tnh trng ngho kh
1

- Nh g n s ca nng dn ngho Nga.

- A. Galiph (1830-1909): tng ch huy lc lng qun i n p Cng
x Pari, b trng B Chin tranh thi k 1899-1900.

VN HC V CCH MNG

99

chung, mt cn cha xut hin, nhng cng c l do tha

nhn c mt khuynh hng no v nhng mu thi trang
bnh dn. Theo ngha rng ca t ny, thi thng n vi
chng ta t nc ngoi; n ch nm trong phm vi cc tng lp
hu sn v do , n vch ra mt ng ranh gii x hi r
rng. S kin giai cp cng nhn tr thnh giai cp lnh o
gy nn mt phn ng khng trnh khi i vi vic vay mn
cc mu thi trang t sn trong cc lnh vc khc nhau ca i
sng hng ngy.
Hin nhin l vic tr v vi hi xo, dy lanh, dy gai
lm ti gia v tr v vi ru lu khng phi l mt cuc cch
mng x hi m l mt phn ng kinh t, phn ng ny l tr
ngi chnh cho cuc cch mng. Trong khi cn bn n mt
khc quanh c thc dn v qu kh v nhn dn th tt c
nhng biu hin y u rt khng n nh, rt hi ht. S rt
khng hp l nu d liu rng mt hnh thc mi ca vn hc
li c th pht trin c t mt khc ht ngoi hoc t mt
bi nng ca; nu c i na th ch c th l mt r r m thi.
Vn hc s thi i nhng ngn t qu tnh l. Ngy nay chic o
thng trung c c thy khp ni l v nhng l do kinh t.
Tnh c o trong i sng dn tc mi v trong ngh thut
mi ca chng ta s t ni bt hn nhiu nhng li su hn
nhiu v s bc l ra chm hn nhiu.
V thc cht, cch mng c ngha l s on tuyt su
sc ca nhn dn vi ch ngha chu , vi th k XVII, vi
nc Nga thnh thin, vi cc tranh thnh v vi cc con
gin. N khng c ngha l s quay tr li k nguyn trc Pit
i m tri li, l s thng nht ca ton dn vi nn vn
minh v l s xy dng li nhng c s vt cht ca nn vn
minh ph hp vi quyn li ca nhn dn. K nguyn Pit i
ch l hnh trnh u tin trong cuc leo dc lch s n
Thng Mi v nh c Thng Mi, ngi ta s i xa hn v
cao hn. Trong ngha , Blc nhn vn su hn
Pinnic. Blc, khuynh hng cch mng c bc l trong
nhng cu th tuyt vi nh sau:
T nc Nga rt thnh thin,
La trt xung

VN HC V CCH MNG

100

m n my khn kh,
A! A! Khng Cha Tri, chng cn thnh gi!
M n my st mt ku than1.
S on tuyt vi th k XVII, vi nc Nga nh g
xut hin di dng Blc thn b nh l mt iu thnh thin,
nh iu kin ha hp vi Cha Kit. Di hnh thc th s
nh vy, t tng cho rng s on tuyt y khng b p t t
bn ngoi m l kt qu ca s pht trin dn tc v tng ng
vi nhng nhu cu su sc nht ca nhn dn c th hin.
Khng c s on tuyt y, nhn dn mc nt ti ch. Chng
ta cng thy ngh cho rng cch mng c tnh cht dn tc y
trong mt bi th ng ch ca Briuxp [Brioussov] v cc b
gi Trong ngy ra ti thng Mi:
Ti tng nghe k li
Nhm hng Kremli i ti
Cc b cht si v mang n
Nhng si lanh ti, ri xe.
Trn thc t, dn tc tnh l g? Phi ni li t
nhng iu n gin nht. Puskin2 [Pouchkine], ngi khng
tin vo tranh thnh v khng sng chung vi gin, vy ng
khng dn tc hay sao? Bilinxki3 [Bilinsky] na, ng cng
khng dn tc ? Cn c th k thm nhiu na, ngay c trong
nhng ngi ng thi. Pinnic coi th k XVII l dn tc.
Nh th Pit i phi l phn dn tc. T suy ra, dn
tc ch l nhng g i din cho ci lc cht ca tin ha v
tinh thn hnh ng bay i mt, ch l nhng g m ci c
th quc gia trong nhng th k va qua tiu ha v bi tit.
C l ch nhng bi phn ca lch s mi l dn tc. Chng ti
suy ngh hon ton tri li. Pit i d man dn tc hn
tt c ci qu kh ru xm v hun chng lng lng tng

- Trch trng ca Mi hai.

- Alchxanr Puskin (1799-1873): nh th, nh vn c in Nga, ni ting
v th trng ca v tr tnh.
3
- Vixarin Bilinxki (1811-1848): nh ph bnh vn hc ni ting ngi Nga.
2

VN HC V CCH MNG

101

chng li ng. Nhng ngi thng Chp1 dn tc hn tt c

vin chc ca Nhiclai nht2 vi ch n l ca ng, vi
cc tranh thnh quan liu v nhng con gin dn tc ca ng.
Ch ngha bn-s-vch th dn tc hn nhng ngi di tn theo
ch hoc nhng ngi khc, v Buinni3 [Boudieny] dn
tc hn Vranghen, cho d nhng nh t tng, nhng nh thn
b v nhng nh th ca cc ng phn quc gia c ni g i
chng na. i sng v s vn ng ca mt quc gia c
thc hin qua nhng mu thun ha thn trong cc giai cp, cc
ng phi v cc nhm. Trong s nng ng ca chng, cc yu
t dn tc v cc yu t giai cp trng lp vi nhau. Trong tt c
cc giai on khng hong ca s pht trin, c ngha l trong
tt c cc giai on nng n trch nhim nht, mt quc gia v
ra lm hai na v na no y nhn dn ln mt bnh din kinh
t v vn ha cao hn th na l dn tc.
Cch mng thng Mi pht sinh t yu t dn tc,
nhng iu khng c ngha ch nhng g l c bn trong
cuc cch mng ny mi l sng ng v l dn tc theo cch
suy ngh ca nhng nh th nghing mnh trc cch mng.
Vi Blc, cch mng l yu t ni lon: Gi, Gi,
trong th gii ca Cha. Vxvlt Ivanp hnh nh khng bao
gi vn c ln yu t nng dn. Vi Pinnic, cch mng l
mt cn bo tuyt. Vi Kluip v Exnhin, cch mng l mt
cuc ni dy nh ca Pugatrp hoc Xtenca Radin 4 [Stenka
Razine]. Cch mng c cc yu t, c bo tuyt, la, vc su,
gi lc. Nhng Trucpxki, ngi sn sng ha gii qua con
gin, tuyn b cch mng thng Mi l khng thc v la
ca n qu t. V c Damiatin, ng hc i lm l, pht hin
nhit tnh khng trong cuc cch mng ca chng ta.
l tt c cung bc, t bi kch n hi hc. Thc ra d bi kch
1

- Mt s s quan chu nh hng ca t tng t do Php, ch trng nn

qun ch lp hin, gy ra cuc khi ngha thng Chp nm 1825.
2
- Nga hong (1796-1855), tr v trong thi gian 1825-1855.
3
- Xemin Buini (1883-1973): nguyn soi ni ting ca Hng qun Lin
X.
4
- Xtenca Radin (1630-1671): lnh t cuc khi ngha nng dn thi k 16701671, th lnh C-dc. Sau nhng thng li ban u, b qun i Nga hong
bt gi v x t.

VN HC V CCH MNG

102

hay hi hc chng u t co mt thi lng mn, th ng,

chim ngng v tm thng i vi cch mng nh i vi
bt c sc mnh no ca yu t dn tc c gii phng.
Cch mng khng ch l mt cn bo tuyt. Tnh cch
cch mng ca giai cp nng dn c i din bi Pugatrp,
Xtenca Radin v mt phn bi Makhn1 [Makhno]. Tnh cch
cch mng ca cc thnh ph c i din bi cha o Gapn2
[Gapone], mt phn bi Khruxtalp3 [Khroustalev], v c bi
Krenxki. Tuy nhin, trn thc t, cha phi l cch mng
m ch l mt cuc ni dy. Cch mng l cuc u tranh ca
giai cp cng nhn ginh chnh quyn, thit lp chnh quyn
ca n, ti thit li x hi. N vt qua nhng nh cao nht,
nhng cc im nhc nhi nht ca mt cuc u tranh mu,
nhng n vn l mt v khng th phn chia trong sut qu
trnh ca n t nhng bc u d dt n im tn cng l
tng khi m nh nc dng ln bi cch mng s tiu tan vo
x hi cng sn.
ng tm cht th ca cch mng trong ting sng my
hoc trong cuc chin u ngoi chin ly, trong s anh dng
ca k chin bi hoc trong vinh quang ca ngi chin thng,
bi v tt c nhng giy pht y u c trong cc cuc chin
tranh. Mu cng chy y, v cn nhiu hn, sng my cng
n lt t nh th v y cng c nhng k chin thng v
chin bi. Cht bi hng v cht th ca cch mng l ch mt
giai cp cch mng mi lm ch tt c cc th v kh kia v
nhn danh mt l tng mi nng con ngi ln v to ra con
ngi mi. Giai cp cch mng tin hnh cuc chin u
chng th gii c, ln lt lc tht bi khi chin thng, cho n
thng li quyt nh. Th ca cch mng nm trong tng th. N
khng th bin thnh tin l cho s chi dng tr tnh tm thi
1

- Vext Makhn (1889-1935): th lnh ni ting ca cc phn t v chnh

ph, lnh o phong tro nng dn c lp trong thI k cch mng v ni
chin Nga.
2
- Ghocghi Gapn (1870-1906): linh mc Chnh gio, ngi dn u cuc
biu tnh ln ca cng nhn Xanh Ptcbua ngy 9-1-1905 trc Cung in
Ma ng.
3
- Trng s v ng phi, ch tch u tin ca X-vit Xanh Ptcbua nm
1905trc Trtxki mt thi gian.

VN HC V CCH MNG

103

ca nhng th th. Th ca cch mng khng th nm trong ti

xch tay. N nm trong cuc u tranh gian nan ca giai cp
cng nhn, trong s trng thnh, s kin tr, trong nhng
khuyt im ca n, trong nhng c gng lp i lp li, trong s
tiu hao nng lng au n tr gi cho tng thng li nh
nht, trong ngh lc v tnh c lit ngy cng tng ca cuc
chin u, trong chin thng cng nh trong cc cuc rt lui c
tnh ton, trong s cnh gic v tin cng, trong ln sng ca
qun chng qut khi cng nh trong s nh gi lc lng cn
thn v trong mt chin lc khin ta ngh n vic nh c.
Cch mng i ln vi chic xe ct-kt u tin m nhng ngi
n l bt bnh dng tng c bn cai ca h, vi cuc nh
cng u tin h t chi khng em cnh tay mnh ra phc
v bn ch, vi cu lc b b mt u tin s cung tn
khng tng v l tng cch mng c nui dng bng
thc tin ca nhng vt thng x hi. Cch mng i ln v i
xung, dao ng theo nhp ca tnh hnh kinh t, theo nhng
on thng trm ca tnh hnh. Vi nhng thy m mu lm
n thc, n m ra cho mnh ci v trng php l tng do bn
bc lt ngh ra, dng nhng ng ten ca mnh v khi cn th
ngy trang cc ng-ten . N xy dng cc nghip on, qu
bo him, hp tc x v cc cu lc b gio dc. N lan vo cc
ngh vin th ch, ra cc t bo, khuy ng qun chng, ng
thi tin hnh khng ngng la chn nhng phn t tt nht,
can m v tn ty nht ca giai cp cng nhn v xy dng ra
ng ca chnh mnh. Cc cuc nh cng thng kt thc bng
tht bi hoc na thng li, cc cuc biu tnh c nh du
bng nhng nn nhn mi v mu mi li ra, nhng tt c
u c ghi li trong k c ca giai cp cng nhn, chng,
cng c v ti luyn lin minh ca nhng ngi u t l
ng ca cch mng.
Cch mng khng hot ng trn mt sn khu lch s
trng khng v do , n khng c t do la chn ng i
v thi hn. Trong dng s kin, c khi n bt buc phi bt
u bng mt hnh ng quyt nh trc khi tp hp c cc
lc lng cn thit; l trng hp nm 1905. c nng ln
bi tinh thn qun mnh v tnh trong sng ca mc ch, t
nh cao n rt xung v thiu mt ch da vo qun chng

VN HC V CCH MNG

104

c t chc. Kt qu ca n lc trong rt nhiu nm b git khi

tay. T chc tng chng tuyt i mnh b p v tan nt.
Nhng phn t u t b th tiu, giam cm, ly tn. Hnh nh
ngy tn cng ca cch mng n. V nhng nh th nh b
tng rn r thm thit cho n khi n ang thng li tm thi, nay
bt u rung dy n theo iu bi quan, thn b v khiu dm.
C n giai cp v sn cng hnh nh chn nn, mt tinh thn.
Nhng cui cng th mt du vt mi khng th xa i c li
khc vo k c ca n. V tht bi li l mt bc tin ti
thng li. Nhng c gng mi buc ngi ta phi nghin rng
v chp nhn nhng hy sinh mi. Dn dn i tin phong tp
hp li lc lng, v nhng phn t u t ca th h mi c
thc tnh bi tht bi ca nhng th h i trc tip bc
theo h. D mu c chy nhng cch mng khng chu tht bi,
n vn sng trong mi hn th u ut bc ln t cc phng th
v lng qu b tn st nhng khng ng gc. N sng trong
lng tri trong sng ca i t v gi tuy t v s lng nhng
c ti luyn trong th thch, khng s tht bi, tng kt ngay
tnh hnh, phn tch, nh gi, cn nhc, xc nh nhng im
xut pht mi, phn bit ra nt tng qut ca s tin ha v ch
ra ng li. Nm nm sau tht bi, phong tro li tun ra vi
nc l ma xun nm 1912.
T trong lng cch mng, sinh ra phng php duy
vt cho php mi ngi nh gi cc lc lng, tin on cc
s bin i v iu khin cc s kin. l thnh tu ln nht
ca cch mng v th ca cao qu nht ca cch mng cng nm
. Ln sng nh cng dng ln theo mt khng cng
li c, v ngi ta cm thy ngay bn di c mt nn mng
qun chng v mt kinh nghim su sc hn nm 1905. Nhng
chin tranh, li thot l-gch ca s tin ha v cng c
tin on, cht ngang con ng ca cch mng ang ln.
Ch ngha quc gia lm chm ngp tt c. Ch ngha qun phit
tht nh sm vang v t nc. Ch ngha x hi tng chng
b chn vi vnh vin. Nhng chnh ng lc tng nh cch
mng suy tn li l lc n ni ra nguyn vng to bo nht ca
mnh: bin chin tranh quc thnh ni chin v giai cp cng
nhn ginh ly chnh quyn. Di ting vang rn ca nhng
chin xa tn cng dc cc no ng v nhng ting go tht

VN HC V CCH MNG

105

ging nhau trong tt c cc ngn ng ca ch ngha s-vanh1,

cch mng tp hp c lc lng trong chin ho, nh my
v lng mc. Ln u tin qun chng, vi mt s thng tu
tuyt vi, nm c cc si dy khng d thy ca cc s
kin lch s. Thng Hai 1917 l mt thng li ln ca cuc cch
mng nc Nga. Tuy nhin thng li y b ngoi li ln n
nhng yu sch cch mng ca giai cp v sn. N phng on
rng chng tai hi v khng hi vng. N dn n k nguyn ca
Krenxki, Xrteli2 [Tsretelli], ca nhng i t v trung y
cch mng v yu nc, n a n nhm Trcnp3 [Tchernov]
mt lic, ming dng di, , ngu xun, v hi. i, nhng
khun mt trong trng ca cc thy gio tr v ca nhng anh
co giy trong lng b ng ngn v ging nam cao ca
pcxentip4 [Avksentiev]! i, ci ci rt i cch mng ca
cc nh dn ch ri tip theo l mt ting h in di n cho
cc din vn ca mt nhm ngi bn-s-vch. Tuy nhin
vic ng dn ch cch mng nhy vo chnh quyn c
chun b sn bi s lin minh ca cc lc lng x hi trong
chiu su, bi tnh cm ca qun chng, bi s sng sut v
hnh ng ca i tin phong cch mng. Cht th ca cch
mng khng phi ch c trong th i ln ca cc yu t c bn
cao tro thng Mi m c trong thc sng sut v ngh lc
cng thng ca ng lnh o. Thng By 1917, khi chng ti
b nh p v b sn ui, b tng vo t ngc, b coi l gin
ip ca Hhendlcn5 [Hohenzollern], khi chng ti b cm
nc v la, khi bo ch dn ch chn vi chng ti di nhng
1

- Ch ngha dn tc hp hi, cc oan.

- Ircli Xrteli (1882-1959): chnh khch x hi dn ch, lnh t men-svch, gi nhiu trng trch trong Chnh ph Lm thi. Di tn ra nc ngoi
nm 1921.
3
- Vchto Trcnp (1875-1952): nh bo chnh lun dn ty, sau theo phe
x hi cch mng. Lnh t phe x hi cch mng cnh hu, b trng Nng
nghip trong Chnh ph Lm thi.
4
- Nhiclai pcxentip (1878-1943): nh dn ty, sau l lnh t ng X hi
Cch mng, ch tch Tin Quc hi (1917). Thng 7-1917, trn cng v b
trng Ni v Chnh ph Lm thi, pcxentip h lnh bt giam Trtxki.
Di tn trong ni chin.
5
- Mt dng h tr v nc c. Cc thnh vin ca dng h ny tng thng
tr nc Ph (t 1701), c (1871-1918) v Rumani (1866-1947).
2

VN HC V CCH MNG

106

ng li l vu khng, mc d ang hot ng b mt hoc b

cm t chng ti vn cm thy mnh l ngi chin thng v l
ngi lm ch tnh hnh. Th ca cch mng cao qu nht nm
trong ci ng lc tin quyt y ca cch mng, trong ci hnh
hi chnh tr ca n.
Thng Mi ch l mt nh cht v n ko ngay theo
n nhng nhim v mi bao la, nhng kh khn nhiu khng k
xit. Cuc chin u tip theo i hi nhng phng php v
nhng phng tin a dng nht, t nhng trn tn cng dng
mnh ca i Xch v cho n cng thc khng chin, khng
ha hoc n c s u hng tm thi trc ti hu th ca
ch. Nhng c Brt-Litpxc1 [Brest-Litovsk], khi lc u
chng ti t chi hip c ha bnh ca Hhendlcn, v sau
ny, khi chng ti k n m khng c, ng cch mng khng
cm thy b nh bi m li thy mnh l ngi ch ca ngy
mai. ng li ngoi giao ca ng cch mng l mt khoa s
phm ng gp vo ci l-gch cch mng ca cc s kin. Cu
tr li l: thng Mi mt 1918. Hn rng s tin on lch s
khng mong t ti s chnh xc ton hc. Khi th n ni qu
ln, khi th n nh gi thp. Nhng ngh lc c thc ca i
tin phong tr thnh mt yu t ngy cng c tnh cht quyt
nh trong cc s kin chun b cho tng lai. Tinh thn trch
nhim ca ng cch mng tr thnh su sc v phc tp hn.
Nhng t chc ca ng i su vo nhn dn, chng ln m,
nh gi, d kin, chun b v iu khin cc s pht trin.
ng l ng hi tho lui nhiu hn l tin cng. Nhng
nhng bc li y khng lm thay i ng li chung hnh
ng lch s ca n. l nhng giai on, nhng khc cong
ca con ng ln. Chnh sch Tn kinh t l tm thng
? Hin nhin! S tham gia vo Ngh vin ca Rtdianc
[Rozianko], s phc tng ci chung con ca Trkhtd 2
[Tchkheidz] v ca an3 [Dan] trong X-vit u tin, nhng
1

- Thnh ph thuc nc Cng ha Blrtxia, gn bin gii Ba Lan, ni din

ra cuc ha m Nga - c nm 1918.
2
- Nhiclai Trkhtd (1864-1926): lnh t men-s-vch, gi nhiu chc v
hng u trong X-vit nm 1917. Sng Php t 1921, t st v b tc.
3
- Phi an (1871-1947): bc s, lnh t ng men-s-vch.

VN HC V CCH MNG

107

cuc hip thng vi Phn Quylman 1 [Von Kuhlmann]

Brt-Litpxc... chng c g l vui c. Nhng Rtdianc v
Ngh vin ca ng khng cn na. Trkhtd v an b lt
, cng nh Quylman v ch ca y. N.E.P. n. N n
v s ra i. Ngi ngh s m cch mng khng cn hng
v i vi anh ta v cch mng khng lm mt i mi ch
Xutrarpca [Soutcharepka], ngh s y c ci u rng khng;
anh ta tht tm thng. Cng vi tt c nhng u im cn thit
khc, ch c th tr thnh nh th ca cch mng mt khi ngi
ta hc c cch hiu cch mng trong tng th, coi nhng tht
bi ca n l nhng bc tin ti thng li, thu hiu c s
cn thit ca nhng bc li, v trong s tch cc chun b lc
lng lc thoi tro ngi ta thy c cht bi trng mun i
ca cch mng v cht th ca n.
Cch mng thng Mi mang tnh dn tc trong chiu
su ca n. Nhng vi quan im dn tc, n khng ch l mt
sc mnh. N l mt trng hc. Ngh thut cch mng phi
qua trng hc . V l mt trng hc rt kh.
V ci gc nng dn, v nhng khng gian rng ln v
nhng s v vu v vn ha ca n, cch mng Nga l hn n
nht, d hnh nht trong cc cuc cch mng. Nhng nh s
lnh o ca n, nh phng php hng dn n, nh s t
chc, mc ch v cc nhim v ca n, cch mng Nga li l
chnh xc nht, c k hoch nht v hon chnh nht trong
tt c cc cuc cch mng. Trong s ha hp ca hai cc im
y cha ng linh hn, tnh cch su kn ca cuc cch mng
ca chng ta.
Trong cun sch ca Trucpxki vit v cc nh v lai
ch ngha, l ngi thn trng trong li ni ngang vi nhng
ngi thn trng nht trong ngh, ng ta gi ng tn ci
tt c bn ca cch mng thng Mi: Ngoi mt n d di v
bng n nhng v bn cht, n c tnh ton, thng minh v
khn ngoan. Trucpxki v nhng ngi cng loi vi ng
chung qui c l mun cho mng mt cuc cch mng ch c s
d di, ch l tai ha. H hoc con chu trc h ca h, chc
chn mun cy ph h ca mnh bt ngun t , bi v mt
1

- R. Quylman (1873-1948): tr l ngoi trng c thi k 1917-1918.

VN HC V CCH MNG

108

cuc cch mng nu khng tnh ton, khng thng minh, s

khng bao gi y s nghip ca n n cng, khng bao gi
bo m thng li ca ngi b bc lt i vi k bc lt, khng
bao gi ph hy c c s vt cht nm bn di ngh thut
v s ph bnh th cu. Trong tt c cc cuc cch mng trc
y, qun chng u hung tn v bng n, cn giai cp t sn
th tnh ton v khn ngoan, do giai cp t sn thu c kt
qu ca thng li. Cc ngi duy m, lng mn, cc ngi bnh
vc thuyt nguyn t, thn b v l nh ph bnh kho lo, cc
ngi hn s chp nhn khng kh khn mt cuc cch mng
trong qun chng ch c bng bt v hy sinh ch khng c
tnh ton chnh tr. Cc ngi s phong thnh cho mt cuc cch
mng nh vy theo mt nghi l lng mn c thit lp sn.
Mt cuc cch mng cng nhn tht bi s c ci ngh thut
y ng m knh cho, ci ngh thut n trong c xe ch hng
ca bn chin thng. Vin tng qu l p! Chng ti mun c
mt cuc cch mng thng li, cho d n khng c th ngh
thut y nhn nhn v mt ngh thut, th ngh thut y hin
ang nm pha nhng k chin bi.
Ghcxen1 [Herzen] ni rng hc thuyt ca Hghen2
[Hgel] l i s ca cch mng. nh ngha y cn c th p
dng ng hn vi ch ngha mc-xt. Php bin chng php
duy vt ca u tranh giai cp l mn i s tht s ca cch
mng. Di mt chng ta, bao trm n l nhng hn mang,
hng thy, v dng, v bin. Nhng l mt hn n c
tnh ton, cn nhc. Nhng giai on ca n c d kin.
Nhng tip ni u n, tun t c d kin v ng khun
vo nhng cng thc cng rn. S hn mang nguyn thy l
mt vc thm ti tm. Nhng li c s sng sut v cnh gic
trong ng li lnh o. Chin lc cch mng khng phi l
khng c hnh th theo kiu mt sc mnh t nhin, m n
cng hon chnh nh mt cng thc ton hc. Ln u tin

- Alchxanr Ghcxen (1812-1870): nh vn, trit gia, nh cch mng dn

ch Nga, ngi t nn mng l lun cho phong tro dn ty Nga.
2
- Ph. Hghen (1770-1831): trit gia c in c, gng mt v i ca nn
trit hc th gii.

VN HC V CCH MNG

109

trong lch s, chng ta thy c mn i s ca cch mng th

hin trong hnh ng.
Nhng nhng c tnh rt quan trng ny - trong sng,
hin thc, c sc mnh vt l ca t tng, l-gch nghit ng,
sng sut v kin quyt trong ng li - khng n t lng
x m t cng nghip, t thnh ph, vi t cch im cht ca
s pht trin tinh thn ca n, v nu chng l nhng c tnh
c bn ca cch mng thng Mi th chng li hon ton xa l
i vi nhng ngi bn ng. Chnh v th m h ch l
nhng ngi bn ng m thi. Bn phn ca chng ta l
phi ni r cho h bit nh th, v quyn li ca chnh tnh
trong sng ng li v ca tnh sng sut to ra c im
ca cch mng.

CHUYN HNG
- NHM VN S LUN LT
Trong t Nc Nga, c coi l c quan ngn lun ca
nhm Chuyn hng, Lginp [Lejnev] ra sc - tuy sc ng ta
cng chng l bao - cng kch nhm Chuyn hng ni chung.
ng ln n h, khng phi khng c l do m t mt
tinh thn thn Xlav vi v v mun mng. ng l h c sai
lm mt cht v mt ny. C gng m nhm Chuyn hng
trin khai lin kt vi cch mng l rt ng khen, nhng
nhng cy nng t tng h dng vo mc ch ny cn th s
qu. Ngi ta c th ngh rng chin dch hi bt ng ny ca
Lginp s c hoan nghnh. Khng phi th. Nhm Chuyn
hng, mc du bc khp khing mt cch tuyt vng, i
mu v hnh nh xch li gn cch mng, trong khi Lginp
dng cm v rt to bo th li ngy cng xa ra. Nu s thn
Xlav ca Kliutrnicp [Kloutchnikov] v ca Ptkhin
[Potekhine] mun mng v thiu suy ngh chn chn lm
Lginp vng mc th s vic khng phi tinh thn thn
Xlav m mt thc h. ng mun c gii thot khi mi
thc h, bt k thc h no. l ci m ng gi l s tha
nhn nhng quyn ca cuc sng.

VN HC V CCH MNG

110

Ton b bi vit c xy dng rt kho, c suy ngh

chn chn t u n cui. Tc gi thanh ton cch mng v
cng vi cch mng, tin th ng ta thanh ton lun th h
lm ra cch mng. Lginp xy dng trit hc lch s ca ng
nh l bo v th h mi, chng li nhng ngi gi, chng
li nhng ngi dn ch duy tm, nhng l thuyt gia v.v...;
trong s ng cng gp c nhng nh dn ch lp hin, nhng
nh x hi cch mng v nhng ngi men-s-vch vo y.
Nhng ci th h mi c ng ta che ch n l ai? Thot u,
tng chng nh l ci th h t ngt vt b thc h
dn ch v tt c o tng ca n, thit lp ch X-vit v,
d hay d d, iu khin cuc cch mng cho n khi c tnh
tnh khc. Thot u c v l nh th v Lginp gi ra cm
gic bng mt ng vng tm l khn kho: lm nh vy
ng d dng chim c lng tin ca ngi c d sai khin
h sau ny. Trong phn hai ca bi vit, khng phi hai m ba
th h c xut hin: th h chun b cho cuc cch mng
nhng, theo ng l, t ra khng c kh nng a n n
ch; th h th hin cc mt anh dng v ph hoi
cch mng; cui cng, th h th ba c giao nhim v khng
phi ph hoi qui lut m a qui lut vo hnh ng. Th h
th ba ny c nu ra bng mt cch ng l m h nhng
nh th cng d lun lt hn. l nhng ngi hng, nhng
ngi xy dng khng nh kin v khng vng mc g ht.
Theo Lginp, mt thc h no l tha. Cc anh th
ngh xem, cch mng, cng nh cuc sng ni chung, ging
nh mt con sng ang chy, nh mt con chim ang ht v t
bn thn n khng c mc ch. Th trit l dung tc y li
c km theo ci nhy mt thng c nhng l thuyt gia
cch mng, nhng ngi tin vo mt hc thuyt l lun v
nhng ngi nhm nhng mc ch nht nh hoc nhng cng
vic sng to. V li, c ngha g khi cuc sng bn thn
n l khng c mc ch, chy tri nh mt dng sng? Cuc
sng no y? Nu ni v s chuyn ha sinh l th iu t
nhiu cn ng, cho d con ngi vn cn n mt th mc
ch lun no di dng cc ngh thut nu n, v sinh, y
hc v.v... vn , i sng khng phi l mt dng sng
ang chy. Ngoi ra, cuc sng cn c mt ci g cao hn

VN HC V CCH MNG

111

sinh l. Lao ng ca con ngi, ci hot ng phn bit con

ngi vi con vt, l hon ton c mc ch; nu khng c
nhng tiu hao nng lng c iu khin hp l th khng c
lao ng. V lao ng c v tr ca n trong i sng con ngi.
Ngh thut, ngay ci thun ty nht, l hon ton c mc
ch; nu ngh thut on tuyt vi nhng mc ch ln, d nh
ngh s c thc c iu hay khng, th n s bin thnh
mt tr chi tm thng. Chnh tr l hin thn ca mc ch
lun. V cch mng l chnh tr c ng, a nhng m qun
chng gm hng triu sinh mng vo hnh ng. Vy th lm
sao cch mng li c th l v mc ch?
Lin quan n iu chng ta va ni, thi ca
Lginp i vi Pinnic l rt ng ch . Lginp tuyn b
rng Pinnic l mt ngh s tht s, gn nh l ngi sng to ra
cch mng trn bnh din ngh thut. ng cm thy cch
mng m ng v ang mang n trong ngi, v.v....
Lginp ni rng ngi ta lm khi ln n Pinnic ha tan
cch mng trong iu s ng. Rng ngay cng bc l
sc mnh ca Pinnic vi t cch ngh s. Pinnic hiu
cch mng khng t ngoi m t bn trong, ng cho n tnh
nng ng, vch ra bn cht hu c ca n. Cm t hiu
cch mng t bn trong c ngha l g? C l l nhn cch
mng bng con mt ca ci lm thnh sc nng ng ln nht
ca n, tc l ca giai cp cng nhn, i tin phong c thc
ca n. V nhn cch mng t bn ngoi c ngha l g? C
ngha l ch xem xt cch mng nh mt sc mnh t nhin,
mt qu trnh ui m, mt trn bo tuyt, mt khi hn n
vic, ngi v bng en. Nh th ngha l nhn t bn ngoi. V
ng l cch Pinnic nhn nhn cch mng.
Vi chng ti th tri li, chng ti suy ngh theo lc
: hnh nh Pinnic mun tng hp ngh thut nc Nga v
cch mng. Nhng lm sao c c mt s tng hp nc
Nga v cch mng c ch? Vy cch mng n t bn ngoi ?
Cch mng khng phi l ca ring nc Nga ? Liu c th
phn chia nc Nga v cch mng ra, ri i lp nc Nga vi
cch mng v sau tng hp chng li? Ni nh th cng
tng ng nh ni s tng hp con ngi v tui ca anh ta,
hoc s tng hp ngi ph n v s sinh ca ngi . Do

VN HC V CCH MNG

112

u m c ci kt hp gm ghic ca t v y? chnh l t
vic tip cn cch mng t bn ngoi. i vi h, cch mng l
mt s kin v i nhng bt ng. Nc Nga khng phi l
nc Nga c thc vi qu kh v tng lai n mang trong
mnh, m l nc Nga c truyn, ai cng bit n, lng ng
trong thc bo th ca h, thc ny khng tip nhn cuc
cch mng ang p xung ngi h. V h c gng, bng lgch v tm l - chc l c gng rt ln - tng hp nc Nga
v cch mng khng phng hi n kt cu tinh thn ca h.
Mt ngh s nh Pinnic, vi nhng khuyt im v nhc
im ca mnh, ng c sinh ra ng l cho h. Vt b mc
ch lun cch mng, trn thc t, l bin cch mng thnh mt
cuc ni dy mng manh ca nng dn. C thc hay khng,
l cch a s cc nh vn m chng ta gi l bn ng
cp n cch mng. Puskin ni rng phong tro dn tc
ca chng ta tng l mt cuc bo lon, phi l v tn bo. C
nhin l nh ngha ca mt nh qu tc, nhng trong gii
hn quan im ca mt nh qu tc n li l su sc v ng
n. Chng no phong tro cch mng cn gi c tnh nng
dn, chng n cn khng mc ch theo li ca
Lginp, hoc phi l nu ngi ta thch dng ch ca
Puskin hn. Trong lch s, giai cp nng dn cha bao gi c
lp t nng ln n nhng mc ch chnh tr tng qut. Cc
phong tro nng dn cho mt Pugatrp hoc mt Xtenca
Radin, v b n p trong sut qu trnh lch s chng lm c
s cho cuc u tranh ca cc giai cp khc. Khng u v
cha bao gi c mt cuc cch mng thun ty nng dn. Khi
giai cp nng dn thiu s lnh o ca phe dn ch t sn
trong cc cuc cch mng c, ca giai cp v sn nc ta, th
sc vn dy ca n ch c th p vo v lm lung lay ch
hin hu, khng bao gi dn n mt s ti t chc x hi c
tnh ton t trc. Mt giai cp nng dn cch mng cha bao
gi c th dng nn mt chnh ph. Trong chin u, n to ra
nhng i du kch nhng cha bao gi lm thnh mt o qun
cch mng tp trung. V th n t phi thua trn. Tht l c
ngha bit bao vic hu ht cc nh th cch mng ca chng ta
quay v vi Pugatrp v Xtenca Radin, khi m Vaxili
Kamenxki l nh th ca Xtenca Radin, cn Exnhin th l nh

VN HC V CCH MNG

113

th ca Pugatrp! Chc chn khng phi l xu khi cc nh th

y c cm hng bi nhng giy pht bi thm ca lch s
Nga, nhng l xu v l ti c khi h khng th cp n cuc
cch mng hin nay bng cch no khc ngoi vic x n ra
thnh nhng cuc bo lon m qung, thnh cc s ni dy s
ng v nh vy h xa mt mt trm hoc mt trm nm
mi nm lch s Nga, nh th chng cha tng c. Nh li
Pinnic, cuc sng ca ngi nng dn th r: n lm,
lm n, v, ngoi ra, h sinh, v cht. Tt nhin, l
s dung tc ha i sng nng dn. Tuy nhin, trn quan im
ngh thut, l mt s dung tc ha chnh ng. Bi v cch
mng ca chng ta l g nu khng phi l mt s ni dy d
di nhn danh cuc sng c thc, hp l, c suy ngh v tin
ln pha trc chng s vn hnh s ng my mc, thiu
ngha sinh hc ca cuc sng, c ngha l chng li nhng cn
r nng dn ca lch s Nga c, chng li s thiu mc ch ca
n (tnh phi mc ch ca n), chng li ci trit hc thn
thnh v ngu xun kiu Carataip [Karataiev]? Nu ta rt ci
khi cch mng, cch mng s khng xng vi nhng cy
nn m ngi ta thp ln cho n, v nh ta bit, ngi ta
hin dng cho cch mng nhng ci ng gi hn nhng cy
nn nhiu.
Tuy nhin, khng ch cch mng m c ngi nng dn
cng b vu khng nu Pinnic, hoc hn na, Lginp, c
cung cch tht s ca ngi nng dn xem xt cuc cch mng.
Trong thc t, thnh qu lch s to ln ca chng ta trong chin
u l ch bn thn ngi nng dn, vng v nh mt con
gu, dng li hoc thm ch li li, nhng t tch mnh khi
cuc sng c, cuc sng v l v v ngha v anh ta dn dn b
li vo bu khng kh xy dng li thc. S cn phi qua
hng thp k trc khi trit hc ca Carataip b thiu hy sch
snh sanh, nhng qu trnh y bt u v bt u mt cch
tt p! Quan im ca Lginp khng phi l quan im ca
nng dn, m l quan im ca mt tr thc tm thng, phc
kch sau lng ngi nng dn ngy hm qua bi v Lginp
mun giu lng ca ng ta ngy hm nay. Nh vy th c g l
ngh thut lm u.

VN HC V CCH MNG

114

CH NGHA TN C IN
Cc bn thy khng, ngh s l mt nh tin tri. Cc
cng trnh ngh thut c xy dng bng d cm; t suy ra
ngh thut trc cch mng l ngh thut ch thc ca cch
mng. Trong tp Cy tm xun (Chipovnik) y t tng phn
ng, th trit l y c Muratp [Mouratov] v phrt
[Efros] nu ra, mi ngi mt cch, nhng nhng kt lun ca
h th ging nhau.
Phi tha nhn rng chin tranh v cch mng c
chun b bi mt s iu kin vt cht nht nh v trong thc
ca cc giai cp. Cng li phi tha nhn rng qu trnh chun
b c phn nh bng nhiu cch khc nhau trong cc cng
trnh ngh thut. Nhng l mt ngh thut trc cch mng,
ngh thut ca gii tr thc t sn bc nhc trc cn ging
t. Cn chng ta, chng ta ni v ngh thut ca cch mng,
ngh thut do cch mng to ra; t cch mng, ngh thut rt ra
nhng d cm mi m n lt mnh, n nui dng cch
mng. Ngh thut y khng phi ng sau chng ta m ng
trc chng ta.
Cc nh v lai v lp th hu nh cng nhau ng tr
trong nhng nm u ca cch mng (v quan im ngh thut,
l mt vng trng) nhng h b trc xut khi v tr m h
chim gi. Khng phi ch v ngn sch X-vit hn hp m bi
v h khng c v, do bn cht, h khng th c nhng ngun
thu gii quyt nhng vn ngh thut rng ln ca
mnh. By gi chng ta nghe ni rng ch ngha c in ang
tin bc. Hn th, chng ta nghe ni ch ngha c in l ngh
thut ca cch mng. Cn hn th na, ch ngha c in l
a con v bn cht ca cch mng (phrt). Nghe tht l
vui tai! Tuy nhin, iu l lng l ch ngha c in nh ra
mi thn thuc b con vi cch mng sau bn nm suy ngh.
l mt s thn trng c in. Nhng c tht l ch ngha tn-cin ca Akhmatva, Vpkhpxki [Vevkhovsky], Lnht
Grxman [Lonid Grosman] v phrt l a con v bn
cht ca cch mng khng? Ni bn cht l i qu xa. Phi
chng ch ngha tn c in l mt a con ca cch mng,

VN HC V CCH MNG

115

cng theo ngha nh trong trng hp ca N.E.P.? Cu hi c

v bt ng v khng ng lc. Tuy nhin n li hon ton ng
ch. N.E.P. c mt ting vang di dng nhm Chuyn
hng v ngi ta bo cho chng ta tin lnh l nhng l lun
gia ca s chuyn bin chp nhn bn cht ca cch
mng. H mun cng c nhng thng li v sp xp li cc
thnh qu; khu hiu ca h l ch ngha bo th cch mng.
i vi chng ta, N.E.P. l mt khc quanh ca qu o cch
mng m, nhn v ton cc, n lm thnh mt khc quanh.
Chng ta cho rng con tu lch s va mi xut pht v ngi ta
cn dng mt thi gian ngn ly nc v tng p lc. Tri
li, h ngh rng phi bng lng vi tnh trng ngh ngi ny khi
m s ln xn ca vn hnh dng li. N.E.P. ra nhm
Chuyn hng v nh c N.E.P. m ch ngha tn c in mun
c l con ca cch mng. Chng ti ang sng; mch
p mnh trong huyt qun chng ti; ha hp vi nhp iu
ca mi ngy ang n; chng ti khng mt n, mt ng bi
qu kh i ri. Ni hay lm. C l cn hay hn mt cht,
ngoi mun ca tc gi. Cc bn thy ch, nhng a con ca
cch mng n khng mt ngon v qu kh trn bit ri!
Nhng a con n ngon ming, ngi ta khng th nhn c
m khng ni ra nh th. Nhng cch mng khng hi lng d
dng nh vy vi nhng nh th y, nhng ngi khng b mt
ng v khng vt qua bin gii cho d c cch mng.
Akhmatva vit vi li rn ri ni ti sao b khng ra i.
B khng i l rt tt. Nhng chnh b Akhmatva hu nh
khng ngh rng nhng khc ht ca b li l ca cch mng, v
tc gi ca bn tuyn ngn tn c in qu vi vng. Khng
mt ng v cch mng khng phi ng nht vi vic nhn bit
bn cht ca cch mng. Tht th, ch ngha v lai khng ch
ng cch mng nhng n c mt ni lc, theo mt chiu hng
no , song song vi cch mng. Nhng ngi v lai u t nht
lc no cng hng hc la v c l by gi h vn cn th. Ch
ngha tn c in th li ch bng lng vi vic n khng mt
ngon. Trong thc t n rt gn nhm Chuyn hng, ngi em
r ca N.E.P..
Xt cho cng, l l t nhin. Trong khi ch ngha v
lai b hp dn bi tnh nng ng hn mang ca cch mng

VN HC V CCH MNG

116

tm cch din t trong ci nng ng hn mang ca cc t ng,

ch ngha tn c in bc l nhu cu ca ha bnh, ca cc hnh
thc n nh v ca mt du chm cu nghim chnh. l ci
m c l nhm Chuyn hng s gi l ch ngha bo th cch
mng.

MARIT SAGHINHIAN
By gi th r rng: thi hin ha, thm ch
thin cm ca Marit Saghinhian i vi cch mng c
bt ngun t th gii quan t tnh cch mng nht, c tnh chu
nht, th ng nht, nhn nhc theo tinh thn Thin Cha
gio nht. Tiu thuyt gn y nht ca Saghinhian, S phn
chng ta, dng gii thch quan im . Tt c trong l
tm l hc, thm ch tm l hc tin nghim, vi nhng cn
nguyn chm trong tn gio. Ngi ta thy nhng tnh
cch ni chung, tinh thn v linh hn, s phn t n
(noumnal) v s phn hin tng (phnomnal), nhng b n
tm l mi ch, v cho ci ng chng cht khng qu
k d cun tiu thuyt c t vo trong mt bnh vin tm
thn. y, v gio s rt p, mt thy thuc tm thn c tr tu
rt tinh t, ngi chng v ngi cha cao qu nht, mt tn
o Kit t thy nht; b v c phn n gin hn, nhng mi
tnh trn vn ca b vi chng lm thng hoa trong lng knh
Cha Kit; c con gi toan chng i nhng sau ny cng t
h mnh nhn danh Cha. Mt thy thuc tm thn tr, c l l
vai tm tnh ca cu chuyn, n hon ton vi gia nh ny.
Anh ta thng minh, hin lnh v m o. Cn c mt k thut
vin vi ci tn Thy in, c bit cao qu, tt, mt hin nhn
gin d, y c chu ly v qui phc Cha. C linh mc
Lnht [Lonide], c bit chn chn, c bit m o v nht
nh l ngi qui thun Cha, do ngh nghip bt buc. Xung
quanh h tt c u l nhng ngi in hoc d in. Qua h
ta nh gi c s hiu bit v s su sc ca v gio s, v
mt khc cng thy c s cn thit phi tun theo Cha mc
du Cha khng to ni mt th gii khng c ngi in. V
cn mt thy thuc tm thn tr tui na. Anh ny v thn

VN HC V CCH MNG

117

nhng, d nhin, cng s ci lng tng gio. Nhng nhn vt

y tranh lun vi nhau coi gio s tin hay khng tin c qy s,
hay l ng coi ci c l iu phi nhn cch; v c l h thin v
pha khng cn c qy s. Ngi ta nhn thy trn ba: 1923,
Mtxcva v Ptrgrt. K diu thay!
Cc nhn vt ca Marit Saghinhian tinh t, tt bng v
m o, nhng khng gy c thin cm m ch gy c s
lnh m hon ton, i khi chng lm ta bun nn: mc d c
s thng minh hin nhin ca tc gi v cng l do c th ngn
ng r tin, th hi hc tht s qu ma y. Ngay c nhng
gng mt m o v nhn nhc ca xtipxki 1
[Dostoievsky] cng c phn gi di v ngi ta cm thy chng
xa l vi tc gi. Tc gi to ra chng, phn ln tri vi
mnh, bi xtipxki l ngi am m v xu tnh xu nt
mi th, k c ci Thin Cha gio nham him ca ng.
Marit Saghinhian th li c v rt tt, d ch l ci tt trong gia
nh. B dn nhng tri thc di do v s thm nhp tm l
c bit su sc ca b vo trong ci khung quan im gia nh
ca b. B cng t nhn thy iu v b ni thng n ra.
Nhng cch mng hon ton khng phi l mt vic trong gia
nh. V th hnh ng ci mnh theo nh mnh ca Marit
Saghinhian tng phn kch lit vi tinh thn v ngha ca
thi i chng ta. V v th nhng sng to rt tho hin ca b,
cho php ti c dng t ny, thi hoc mi m o.
Trong nht k vn hc ca b, Marit Saghinhian ni
v s cn thit phi u tranh cho vn ha bt c u v bt
k lc no. Nu c nhng ngi dng tay x mi, hy dy h
dng khn tay. Tht l ng v tht l to bo, nht l ngy nay,
khi m qun chng tht s ca nhn dn bt u xy dng li
vn ha mt cch c thc. Nhng ngi v sn na m ch,
khng quen dng khn tay (anh ta cha bao gi c mt khn
tay), thanh ton gn mt ln s ngu xun ca cc gii lut
thn thnh v ang tm cch xy dng nhng quan h ng n
gia ngi vi ngi; ngi v sn y c vn ha gp trm vn
ln bn gio dc phn ng ca hai gii (nam n) x mi trit
1

- Phi xtipxki (1821-1881): i vn ho, tiu thuyt gia bc thy

ngi Nga.

VN HC V CCH MNG

118

hc vo chic khn tay thn b ca h, lm rc ri thm c ch

khng p y bng nhng s gi to ngh thut rt phc tp v
bng nhng s vay mn tr hnh v s st i vi khoa hc.
Bn cht ca Marit Saghinhian l phn cch mng.
Chnh ci Thin Cha gio c tnh nh mnh ca b, s th
trong gia nh vi nhng g khng thuc v gia nh ca b
khin b chp nhn cch mng. B ch n gin i ch ngi,
chuyn t xe ny sang xe khc vi hnh l trong tay v ci o
an ngh thut - trit hc ca mnh. B tng nh vy l gi
c chc hn c tnh ca b. Nhng khng mt si no trong
chic o an ca b biu l c c tnh y.

119

III
ALCHXANR BLC
Blc hon ton thuc v nn vn hc trc Thng
Mi. Nhng xung ng ca Blc - hoc v pha mt ch ngha
thn b bo bng hoc ng v pha cch mng - khng ni ln
trong mt khng gian trng rng m trong bu khng kh rt
m c ca vn ha nc Nga c, ca nhng a ch v gii
tr thc ca n. Ch ngha tng trng ca Blc l hi quang
ca ci mi trng chn ngy tip cn ngay . S tng trng
l hnh nh tng qut ca thc t. Nhng bi th ca Blc lng
mn, tng trng, thn b, m h v khng thc. Nhng chng
gi nh trc mt cuc sng rt thc vi nhng hnh thc v
nhng mi quan h c xc nh. Ch ngha tng trng
lng mn ch xa ri i sng ch n khng bit tnh cht c
th ca i sng, nhng nt c nhn v nhng tn ring ca i
sng; xt cho cng, ch ngha tng trng l mt phng tin
bin i v lm thng hoa i sng. Nhng bi th ca Blc
rc r, bo tp v ln ln, phn nh mt mi trng v mt
thi k nht nh, vi phong cch sng, trang phc, nhp iu
ca chng. Ngoi ra, chng tri ni nh nhng m my. Th
th ca tr tnh y khng sng lu hn thi i v tc gi ca n.
Blc thuc v nn vn hc trc Thng Mi nhng ng
vt ln s thit thi v i vo phm vi ca Cch mng
Thng Mi khi vit Mi hai. V th ng chim mt ch ring
trong lch s vn hc Nga.
ng c kh chu v Blc b che lp bi m tiu yu,
thi s hoc na thi s, xoay quanh linh hn ng v sng tn ngu
ngc, khng th hiu c ti sao Blc cho Maiacpxki
nh mt ti nng ln m li ngp tht s trc Gumilip
[Goumilev]. Blc, nh th tr tnh thun ty nht, khng
ni n ngh thut thun ty v khng t th ca ln trn i
sng. Tri li, ng tha nhn rng ngh thut, i sng v

VN HC V CCH MNG

120

chnh tr l khng th phn chia v khng th tch ri. Blc

vit trong bi ta cun Tr a ca ng (1919): Ti quen tp
hp cc s vic n trc mt ti, mt lc no , trong mi
lnh vc ca i sng, v ti tin chc rng tt c chng bao gi
cng hp thnh mt ha m y tnh nhc. iu cn ln
hn nhiu, mnh hn nhiu v su sc hn nhiu mt th duy
m t mn v tt c nhng iu v l v tnh c lp ca ngh
thut i vi i sng x hi.
Blc bit gi tr ca gii tr thc. ng ni: Tuy ti l
b con rut tht vi gii tr thc nhng ti vn phi ni rng
gii tr thc bao gi cng tiu cc. Cha ng v pha cch
mng, ti cng cha c ch nh ng v pha chin
tranh. Blc cha ng v pha cch mng, nhng ng li
iu chnh cuc hnh trnh tinh thn ca mnh theo bc i ca
cch mng. Cch mng 1905 tin li gn m nh my vi
nhng ng khi di cho Blc v ln u tin, ng nng ngh
thut ca mnh ln trn nhng m sng m tr tnh. Cuc
cch mng th nht i vo tm hn ng v bt ng ra khi s t
mn c nhn v ci yn tnh thn b. Blc cm thy rng phn
ng gia hai cuc cch mng lm thnh mt khong trng
trong tinh thn v tnh trng thiu mc ch ca giai on
khin n tr thnh mt trng u vi nc b o thay cho
mu. Blc vit v hong hn thn b tht s ca nhng nm
trc cuc cch mng th nht v v nhng di chng gi
thn b n lin sau cuc cch mng (Tr a). Cuc cch
mng th hai thc tnh ng, lm ng hot ng n mt mc
ch v theo mt hng no . Blc khng phi l nh th ca
cch mng. ng bm vo bnh xe ca cch mng trong khi
ng nm bp trong ng ct v ngha ca i sng v ca nn
ngh thut trc cch mng. Bi th Mi hai, tc phm quan
trng nht ca Blc, tc phm duy nht s sng qua cc th k,
l kt qu ca s tip xc y.
Nh Blc t ni, ng mang ci hn mang trong mnh
sut c cuc i. Cch biu t ca ng l ln ln v trit l i
ng v th ng v ton cc l ln ln. iu ng cm thy c
l ci hn mang chnh l s bt lc ca ng trong mun
ha hp ci ch quan vi ci khch quan, l s thn trng v
chm ch ca ng trong thi im chng kin giai on chun

VN HC V CCH MNG

121

b v cng ph nhng s kin ln nht lm cho ng tr thnh

thiu ngh lc. Qua tt c nhng bin i y, Blc vn tht s l
mt ngi thuc phi suy i, theo ngha lch s vn c ca t
ny, theo ngha m ch ngha c nhn suy tn tng phn vi
ch ngha c nhn ca giai cp t sn ang ln.
Blc, cm gic bn khon v ci hn mang xoay
quanh hai hng chnh, mt ng l thn b, mt ng l cch
mng. Cui cng ng khng tm thy gii php hng no.
Cng nh th ng, tn gio trong ng ti tm v ln ln, hon
ton khng cng quyt. Cch mng di xung nh th mt
trn ma , mt trn st l a chn ca cc s kin, gt b hay ng hn - cun tri i mt Blc trc cch mng, mt
Blc tng lng ph i mnh bng bao nhiu y m v d
cm. Cch mng nhn chm m thanh du dng, th thm ca
ch ngha c nhn trong th nhc go tht v lng ln ca s
ph hy. Lc th phi la chn. Qu tht, khng cn phi la
chn, cc nh th phng khch vn c c th tip tc khc ca
ru rt ca h, ch cn thm vo nhng li than vn v ci
kh khn ca i sng l . Nhng Blc b thi i li cun v
mun din t ra iu bng ting ni ni tm th phi la
chn, v ng la chn bng vic vit Mi hai.
Khng cn nghi ng g na, bi th y l thnh cng
ln nht ca Blc. Xt cho cng, l ting ku tuyt vng v
qu kh ang li tn nhng l mt ting ku tuyt vng c
nng ln thnh hi vng cho ngy mai. Ting nhc ca nhng s
kin khng khip y gy cm hng cho Blc. N hnh nh
ni vi ng: Tt c nhng g ng vit cho n nay l khng
ng. Nhng con ngi mi n. H mang n nhng tm
lng mi. H khng cn n nhng ci ng vit trc y.
Chin thng ca h i vi th gii c l i din cho mt chin
thng i vi ng, i vi nhng bi th ca ng, nhng bi th
ch ni ln ci dn vt ca th gii c trc khi n cht. l
iu Blc lng nghe v tha nhn. Nhng bi v tht kh
khn phi tha nhn iu v v mun chng cho s thiu
nim tin ca mnh bng nim tin vo cch mng, v mun t
cng c v t thuyt phc mnh, ng din t s tip nhn
cch mng bng nhng hnh nh cc oan nht tuyt giao
vi ci c ca mnh. Blc khng h c mt cht c gng no

VN HC V CCH MNG

122

th nm bt s bin i cch mng. Tri li, ng nm bt n

di nhng dng th thin nht - mt cuc nh cng ca gi ,
v mt lnh Xch v git Ctca [Katka], v cp bc mt gia
nh t sn - v ng ni: ti chp nhn nhng ci , ri ng ca
ngi tt c nhng ci bng thi khiu khch chng li
nhng li ban php ca Cha Kit. C l ng cn c gng cu
vt c hnh nh ngh thut Cha Kit bng cch cho n
nhng ct tr ca cch mng.
D th no, Mi hai khng phi l th ca cch mng.
l tc phm tuyt mnh ca ngh thut c nhn ch ngha i
v vi cch mng. Bi th y s cn mi. Bi v nu nhng bi
th lc hong hn ca Blc b chn vi trong qu kh (nhng
thi k nh th khng tr li na) th Mi hai vn cn vi trn
gi tn c ca h, vi nhng tm bin treo ca h, vi Ctca vi
trong tuyt, vi nhng bc chn cch mng ca h v ci th
gii c y cht pho nh mt con ch gh.
S vic Blc vit Mi hai ri im bt, s vic ng thi
khng nghe nhc l do c tnh ca ng cng nh do c th
nhc khc thng m ng tng nghe hi nm 1918. S
on tuyt run ry v bi thng ton b qu kh i vi nh th
tr thnh mt s t on hon ton. Khng k nhng qu
trnh ph hy c th ng, Blc ch c th tip bc bng cch
ha hp vi nhng s kin cch mng ang pht trin theo hnh
trn c bao qut ton cu. Nhng bc i ca lch s khng ph
hp vi nhu cu tm l ca mt ngi lng mn b ln sng
cch mng p vo. ng c trn nhng bi ct tm thi,
ngi ta phi c mt s tu luyn khc, mt nim tin khc vo
cch mng, mt s hiu bit nhng nhp iu tip din ca n,
ch khng ch l s hiu bit th nhc hn mang cc cn thy
triu ca n. Blc khng c, khng th c nhng th . Tt c
nhng ngi lnh o cch mng u l nhng ngi c tm l
v cch x s xa l i vi ng.
V th ng co li vi mnh v gi im lng sau Mi hai.
V nhng ai tng sng vi ng trong tinh thn, cc hin nhn,
thi s, c nhng ai lun t ni mnh l tiu cc, u
ngonh mt i vi ng, trong v ranh ma v cm ght. H
khng th tha th cho ng v cu vit v con ch gh. H khng
bt tay Blc na v coi ng l k phn bi, m ch sau khi ng

VN HC V CCH MNG

123

mt h mi lm lnh vi ng v c chng minh rng Mi

hai khng h cha ng mt iu g bt ng, rng nhng ci
khng n t Thng Mi m t Blc trc kia, rng tt c cc
yu t ca Mi hai u c gc r trong qu kh. V h cn c
chng minh rng nhng ngi bn-s-vich ch tng tng ra
Blc l ngi ca mnh! Qu tht, khng kh khn g khi tm
thy Blc nhng on, nhng nhp, nhng ch ly ph m,
nhng kh th pht trin n trn vn nht trong Mi hai.
Nhng ngi ta cng c th pht hin ra nh th c nhn ch
ngha Blc nhng nhp iu v nhng tm trng hon ton
khc; tuy nhin, cng chnh Blc y, nm 1918, tm thy
chnh mnh (khng phi trn nhng vin lt ng, m
chnh mnh) th nhc git git trong Mi hai. Mun c th,
phi c nhng vin lt Thng Mi. Nhng ngi khc vi
v vt b nhng vin lt y di tn ra nc ngoi hoc di
tn vo nhng c o trong ni a. l ci nt ca vn v
cng l iu h khng tha th cho Blc!
Bn ph phn u ni xung vy
ang li ho dn nhng ci bng c ch, vnh vang
Mng chng n b lt
Chung ln mc chng nm ngp ni lo toan
(A.Blc, Bn ph phn)
Tuy nhin, Mi hai khng phi l bi th cch mng.
V ngha ca cch mng vi t cch nh mt sc mnh c bn
(nu ai ch mun xem n nh mt sc mnh c bn) khng
th ch cho ch ngha c nhn mt li thot n ra khi ng
ct m n ri vo. ngha su sc ca cch mng vn u
ngoi bi th. Bn thn bi th cng b lch tm, theo ngha ca
khi nim trong vt l. V th, Blc hon thnh bi th ca
ng vi hnh tng Cha Kit. Nhng Cha Kit khng c cht
g thuc v cch mng, ch thuc v qu kh ca Blc.
Khi ykhenvan [Eichenwald] biu th thi t sn i
vi Mi hai, ni toc ra, v khng phi l khng c nh
xu, rng hnh ng ca nhng nhn vt ca Blc m t ng
cc ng ch, th ng lm ci nhim v c nh sn: vu
khng cch mng. Mt ngi Xch v git Ctca v ghen tung.

VN HC V CCH MNG

124

C th c chuyn hay khng? Hon ton c th. Nhng mt

Xch v nh vy m b bt, anh ta s b ta n cch mng x t.
Khi s dng thanh kim khng b ng s, cch mng bit
nghim khc gi n nh mt quyn ca nh nc. Vic cho
php s khng b c dng vo nhng mc ch c nhn l e
da cch mng trc mt s sp khng trnh khi. Ngay t
u 1918, cch mng chm dt s ri lon v chnh ph v
tin hnh mt cuc u tranh khng thng tic v thng li i
vi nhng phng php hy hoi theo kiu chin tranh du kch.
M kho ra! Bn v li sp ch chn. xy ra nh
th. Nhng nhng cuc ng m mu bit bao din ra
cng v l do y gia nhng Xch v v bn n cp! Lim
khit l mt khu hiu vit trn l c ca cch mng. Cch
mng l khc kh, nht l trong giai on cao im nht ca n.
Kt qu l Blc khng v ra mt bc tranh ca cch mng, chc
chn d trng hp no th tc phm ca ng cng khng ni
v s nghip ca i tin phong cch mng, m l v nhng
hin tng i theo n, do n gy ra v mu thun vi n trong
bn cht. Nh th hnh nh mun ni rng ng cng cm
thy c cch mng, thy hi th ca n y; c nh khng
khip vo tim, s thc dy, lng dng cm, s liu mnh v c
trong nhng biu hin xu h, v l, m mu cng phn nh
ln tinh thn ca cch mng, m i vi Blc l tinh thn
ca mt Cha Kit cc oan.
Tt c nhng g vit v Blc v Mi hai, phn thng
c l thuc v Trucpxki. Cun sch nh v Blc khng t hn
cc cun sch khc ca ng: mt s cao hng b ngoi nhng
bt lc hon ton sp xp t duy cho c th t, mt s trnh
by lng cng, mt nhp iu ca bo ch tnh l, cng vi mt
s thng thi rm, ngho nn v mt xu hng tng qut trn
c s nhng phn khng cn c. V Trucpxki bao gi cng
pht hin ra nhng ci m cha ai thy. bao gi c ai coi
Mi hai l bi th ca cch mng, ca cuc cch mng xy
ra vo thng Mi? Ly Chu ti lng lnh! Trucpxki s gii
thch tt c nhng ci ngay v s ha gii mt ln cho xong
vn Blc vi cng lun. Mi hai khng ca ngi cch
mng m ca ngi nc Nga mc d nc Nga c cch mng:
y l mt ch ngha quc gia ngoan c khng g lm vng

VN HC V CCH MNG

125

mc c v n mun thy c s thnh thin trong ci xu x,

min ci xu x y l nc Nga (C. Trucpxki, Mt cun sch
v Alchxanr Blc). Vy Blc chp nhn nc Nga mc d
c cch mng hay khng, hay ni mt cch chnh xc hn, mc
d ci xu x ca cch mng. Hnh nh ng l lun nh vy,
hay t ra ngi ta hiu l nh vy. Nhng ng thi, Blc bao
gi (!) cng l nh th ca cch mng, song khng phi cuc
cch mng ang xy ra hm nay m mt cuc cch mng khc,
mt cuc cch mng quc gia v ca ring nc Nga... Th l
trnh v da li gp v da. Nh vy, Blc, trong Mi hai,
khng ca ngi nc Nga mc d c cch mng, m chnh xc l
ng ca ngi cuc cch mng: tuy nhin khng phi cuc cch
mng xy ra, y l mt cuc cch mng khc m a ch
chnh xc ca n th Trucpxki rt r. y, ng nh vn ti
nng y ni v chuyn ny: Cuc cch mng Blc ca ngi
khng phi cuc cch mng xy ra xung quanh anh ta m l mt
cuc cch mng khc, c thc, chi la. C phi chng ta va
nghe ni rng Blc ca ngi ci xu x ch khng phi l ca ngi
mt ngn la bng chy? Rng ng ca ngi ci xu x y bi v
ci xu y l nc Nga ch khng phi l cch mng? By gi
chng ta bit c l ng hon ton khng chp nhn ci xu
ca cuc cch mng thng Mi bi v ci xu y l nc Nga,
m ng say sa ca ngi cuc cch mng kia l c tht v chi
la, bi l do duy nht l cch mng quay li chng ci xu
x hin hnh!
Vanca [Vanka] git Ctca vi khu sng m giai cp
anh ta giao cho anh ta bo v cch mng. Chng ta ni l
chuyn th yu i vi cch mng. Blc mun bi th ca ng
ni rng: ti chp nhn c ci ny bi v ti cng nghe thy
ng lc ca cc s kin v nhc ca bo t. Nhng m y
Trucpxki, ngi gii thch cho ng, t m nhn vic ging
gii ci cho chng ta. Vanca git Ctca, l ci xu ca
cch mng. Blc chp nhn nc Nga, c vi ci xu y bi v
n thuc v nc Nga. Tuy nhin, khi ca ngi vic Vanca git
Ctca v s cp bc nh ca, Blc ca ngi khng phi cuc
cch mng Nga ang c trong thc t, xu x, hm nay m l ci
kia, ci c tht v chi la. Chng lu na Trucpxki s cho
chng ta a ch ca cuc cch mng c tht v chi la y.

VN HC V CCH MNG

126

i vi Blc, nu cch mng l chnh nc Nga, nc

Nga ng nh trong thc t, vy ci nh hng bin nhn
cch mng nh mt s phn bi c ngha g? C ngha g v
linh mc i do mt mnh? C ngha g thnh ng: Th gii
gi c nh mt con ch gh? C ngha g nhikin 1
[Dnikine], Miliucp, Trcnp v bn di tn? Nc Nga b
cht i. S vic l cch mng. Blc gi mt na l ch
gh, na kia c ng ca ngi vi nhng g ng sn c trong
tay: th v Cha Kit. y vy m Trucpxki cho rng ch l
mt s hiu lm. i, mu mo mi gian di lm sao, trong t
tng s cu th mi khim nh lm sao, u c mi v ti, lo
pht lm sao!
ng, Blc khng phi ngi ca chng ta. Nhng ng
n vi chng ta. Lm vic ng t hy mnh. Kt qu
ca s th gng sc ca ng l tc phm c ngha nht ca
thi i chng ta. Bi th Mi hai ca ng s cn sng mi.

- Antn nhikin (1872-1947): tng Nga hong, sau thng 11-1917 t chc
v ng u o qun Tnh nguyn vng sng ng chng chnh ph Xvit. Di tn qua Anh sau ni chin.

127

IV
CH NGHA V LAI
Ch ngha v lai l mt hin tng chu u. Trong
nhiu iu ta thy th iu ng ch ca ch ngha ny l, tri
vi s nhn nh ca trng phi hnh thc Nga, n khng ng
khung trong hnh thc ngh thut m ngay t u, c bit ,
n gn lin vi cc s kin chnh tr v x hi.
Ch ngha v lai l hi quang trong ngh thut ca giai
on lch s bt u t gia nhng nm 1890 v kt thc mt
cch trc tip trong chin tranh th gii. X hi t bn qua hai
thp k pht trin kinh t cha tng c lt nho nhng ngh
c k trc y v ca ci v v sc mnh, hnh thnh nhng
thang bc mi, tiu chun mi v ci lm c v ci khng
lm c, ko con ngi ra khi s n hn m m v y
h vo nhng mo him mi.
Tuy nhin, cc gii cm quyn vn tip tc sng mt
cch my mc nh trc y. Ha bnh c v trang vi nhng
mn nht v ngoi giao, ch i ngh trng rng, chnh sch
i ni v i ngoi da trn mt h thng van an ton v
phanh hm - tt c nhng ci nng ln thi ca vo lc
khng kh bo ha in t bo hiu c nhng bng n ln sp
ti. Nh th, ch ngha v lai c tn hiu bo trc v mt
ngh thut.
Ngi ta thy mt hin tng lp li nhiu ln trong
lch s: nhng nc lc hu khng c mt nn vn ha xn ln
c bit li phn nh rc r hn, mnh m hn trong h thc
ca mnh nhng thnh tu ca cc nc tin tin. Cho nn, t
tng ca c nhng th k XVIII v XIX phn nh
nhng thnh tu kinh t ca Anh v chnh tr ca Php. V cng
vy, ch ngha v lai biu hin rc r nht khng phi M,
hoc c, m v Nga.

VN HC V CCH MNG

128

Ngoi tr lnh vc kin trc, cn th ngh thut ch da

trn k thut khu cui cng, c ngha l trong chng mc k
thut c dng lm c s cho tt c cc kin trc thng tng.
S l thuc v mt thc hnh ca ngh thut, c bit l ngh
thut ngn t, i vi k thut l khng ng k. Ngi ta c
th vit mt bi th ca ngi cc nh chc tri, cc khinh kh cu
c ngi li v cc tu ngm mt x heo ht ca mt tnh l
Nga no trn trang giy vng kh v vi mt mu bt ch.
lm bc chy tr tng tng nng nn ca tnh l y, ch
cn cc nh chc tri, cc kh cu li v cc tu ngm c thc
M l lm ri. Ngn t l th vt liu xch tay tin li nht.
Ch ngha v lai c sinh ra nh mt khc un ca
ngh thut t sn v n khng th ra i theo cch khc c.
Tnh chng i kch lit ca n khng mu thun vi iu ny.
Gii tr thc cc k phc tp, khng ng nht. Trng
phi ngh thut no c tha nhn ng thi cng l trng
phi c tr th lao tt. N c iu khin bi nhng ng
quan o c nhiu khuy. Nhn chung, nhng ng quan ngh thut
y trnh by cc phng php ca trng phi mnh vi s tinh
t y nht v lm cn ht ngun d tr, thuc n ca trng
phi mnh. Ch cn mt bin i khch quan no , mt cuc
ni dy chnh tr hoc mt cn dng t x hi, th l m phng
lng vn hc, gii thanh nin, nhng ti nng n tui nhp
ng... b kch thch, h nguyn ra th vn ha t sn ph phn
v tm thng, h thm m vi ci khuy o cho h c m
vng nu c th c.
xc nh bn cht x hi ca ch ngha v lai trong
nhng bc i u ca n, trong s nhng nh nghin cu, c
ngi cho rng s phn khng kch lit chng i sng v ngh
thut t sn c mt tm quan trng quyt nh; thng thn m
ni th nhng nh nghin cu c mt kin thc khng y
v lch s cc khuynh hng vn hc. Nhng nh lng mn,
d h l Php hoc c, bao gi cng ni nh qut vo mt v
o c t sn v thi bo th. Ngoi ra, h tc di, ph
phang mt nc da xanh xao, v Tphin Gchi1 [Thophile
Gautier], trm s xu h ln u giai cp t sn, tng mc
1

- T. Gchi (1811-1872): nh vn, nh th, nh ph bnh Php.

VN HC V CCH MNG

129

o gi-l khin d lun xn xao. Khng mt cht nghi ng l

ci o chong mu vng ca cc nh v lai chnh l c chu gi
b nh ca ci o gi-l lng mn lm cho cc ng b, b m
ngy xa xit bao kinh hi. Ta bit rng chng c tai bin no
xy ra sau nhng s phn khng y, nhng tc di v o gi-l
ca ch ngha lng mn. Chng thit g m d lun t sn
chp nhn cc qu nhn v cn thn thnh ha h trong cc
sch gio khoa.
Tht l cc k ngy th khi em so snh tnh nng ng
ca ch ngha v lai v nhng thin cm ca n i vi cch
mng vi tnh suy i ca giai cp t sn. ng c hnh
dung giai cp t sn nh mt con mo gi ang cht. Khng,
con th quc to bo, do dai v n c nanh vut. Bi hc
1914 b qun ri chng? gy chin tranh, giai cp t sn
s dng rt rng ri cc tnh cm v tnh kh, do bn cht,
chuyn nui dng s bo lon. Php, chin tranh c
miu t nh l s hon thnh ca cuc i cch mng. Giai cp
t sn tham chin chng thc s t chc nhng cuc cch
mng trong cc nc khc hay sao? , phi can thip (ngha
l phi ng h s can thip vo chin tranh) l cc nh cch
mng, tc l bn cng ha, Tam im, x hi s-vanh v v
lai. Cui cng, ch ngha pht-xt chng nm c chnh
quyn bng nhng phng php cch mng, chng huy
ng qun chng, m ng, hng triu ngi, ti luyn v v
trang h hay sao? Khng phi l ngu nhin hay hiu lm nu
nh ch ngha v lai vo dng thc pht-xt. iu
hon ton ph hp vi cc s kin1.
Ch ngha v lai Nga sinh ra trong mt x hi ang cn
lp d b trong cuc u tranh chng Raxputin2 [Raspoutine]
v chun b cho cuc cch mng dn ch thng Hai 1917. l
iu em li u th cho ch ngha v lai nc ta. N thu thi
nhng nhp iu vn ng, hnh ng, tn cng v ph hoi
1

- Chng ti cng b trong sch ny mt l th ngn, rt c sc v phong

ph, ca ng ch Gramsi, v s phn ca ch ngha v lai (L.T.).
2
- Grigri Raxputin (1872-1916): c o dng Chnh thng, sau tr thnh cn
thn c nh hng ln ti hong gia v triu nh Nga hong. B m st nm
1916.

VN HC V CCH MNG

130

ang cn m h. N u tranh ginh ch di nh mt tri

vi v mnh m hn, n o hn cc trng phi trc y, iu
tha mn cc tnh kh v quan im tch cc ca n. ng,
anh v lai tr tui khng i vo nh my nhng anh ta rt n o
trong cc tim c ph, lm cc t ng nhc, khoc mt o
chong mu vng, nh phn bi mi v vung nm tay m h
v u .
Cch mng v sn Nga n ra trc khi ch ngha
v lai c th gi t gii thot ra khi nhng tr tr con y,
ra khi nhng tm o chong mu vng, ra khi s phn khch
v trc khi n c th c chnh thc cng nhn, ngha l
trc khi n bin thnh trng phi ngh thut v hi v mt
chnh tr v c vn phong chp nhn c. Giai cp v sn cp
c chnh quyn gia lc ch ngha v lai ang cn b ngc
i! Hon cnh y y ch ngha v lai v pha nhng ch nhn
mi ca cuc sng, hn na s xch gn li v tip xc vi cch
mng ca ch ngha v lai li cng d dng hn bi tnh trit
hc ca n, tc l bi s khng tn trng cc gi tr c v tnh
nng ng ca n. Nhng trong giai on mi ca cuc tin ha
ny, ch ngha v lai vn mang theo mnh n nhng c tnh ca
ngun gc x hi ca n, tc l tnh phng lng t sn.

ng tuyn u ca nn vn hc, ch ngha v lai,

cng nh bt k trng phi vn hc ngy nay no khc, vn c
l mt sn phm ca qu kh thi ca. Ni rng ch ngha v lai
gii phng ngh thut khi nhng si dy tam c c lch s
nghn nm ct cht n vi giai cp t sn, nh ng ch Trugic
[Tchoujak] vit, l coi r nhng nghn nm y. Nhng nh v
lai ku gi on tuyt vi qu kh, thot ly khi Puskin, thanh
ton vi truyn thng v.v... v li ku gi c ngha
trong phm vi ni v ng cp vn hc c, v gii tr thc khp
kn. Ni cch khc, n ch c ngha trong chng mc cc nh
v lai b ct khi cung rau ni h vi cc gio ch ca truyn
thng vn hc t sn.
Nhng li ku gi y hin nhin tr thnh v ngha nu
hng n v giai cp v sn. Giai cp cng nhn khng cn v
khng nht thit phi on tuyt vi truyn thng vn hc bi

VN HC V CCH MNG

131

v n khng b giam hm cht no trong vng kim ta ca mt

truyn thng nh th. Giai cp cng nhn khng bit n vn
hc c, h cn phi lm quen vi nn vn hc y, cn phi lm
ch c Puskin, thm nhp v vt Puskin bng cch . Xt
cho cng, s on tuyt ca cc nh v lai vi qu kh l mt
cn bo trong th gii ng kn ca tr thc c nui dy bi
Puskin, Pht1 [Feth], Chittrp2 [Tiouttchev], Briuxp, Banmn
v Blc v gii tr thc y chy theo ch ngha qu kh
khng phi v b nhim mt s sng bi m tn i vi cc hnh
thc ca qu kh m bi v t thn n khng c g i phi
mang hnh thc mi. n gin l gii tr thc y khng c g
ni ht. N ni li nhng tnh cm c vi nhng t tm cho l
mi. Cc nh v lai xa ri n l ng. Nhng khng nn bin s
on tuyt ny thnh mt qui lut pht trin ph bin.
Trong s gt b qu kh qu ng ca ch ngha v lai
khng n np mt quan im cch mng v sn m ch c
ch ngha h v ca s phng lng. Nhng ngi mc-xt
chng ti sng vi cc truyn thng v khng v th m khng
phi l cch mng. Chng ti nghin cu v bo tn mnh
m cc truyn thng ca Cng x Pari ngay t trc cuc cch
mng th nht y ca mnh. Ri nhng truyn thng ca 1905
nui dng chng ti cng bi p thm vo , chun b
cho cuc cch mng th hai. Ngc ln xa hn, chng ti
ni Cng x vi nhng ngy thng Su 1848 v cuc i cch
mng Php. Trong lnh vc l thuyt, qua Mc, chng ti ng
trn quan im ca Hghen v kinh t hc c in nc Anh.
Chng ti, nhng ngi c gio dc v bc vo cuc chin
u mt thi i pht trin c t chc ca x hi, chng ti
sng vi nhng truyn thng cch mng. Khng t khuynh
hng vn hc ny n di mt chng ti tuyn chin khng
nhn nhng vi tinh thn t sn v t nghi ngi i vi
chng ti. Cng nh cn gi bao gi cng tr li nhng ng
vng ring ca n, nhng nh cch mng trong vn hc y,
nhng k ph hoi truyn thng y li tr li con ng kinh
1

- Aphanaxi Pht (1820-1895): nh th ni ting ngi Nga.

- Phi Chittrp (1803-1873): nh th Nga, ni ting vi nhng bi th
trit hc.
2

VN HC V CCH MNG

132

vin. Gii tr thc, bao gm c cnh t vn hc ca n, nhn

cch mng thng Mi nh l s ph hy hon ton th gii m
h quen bit, ci th gii m i khi h on tuyt to ra
nhng trng phi mi ri li quay tr li vi n. Tri li, i
vi chng ti, cch mng th hin truyn thng quen thuc,
c ng ha. Ri b mt th gii m chng ti khc t
v mt l lun v ph hy trong thc t, chng ti s bc vo
mt th gii vn quen thuc vi mnh trong truyn thng v
trong tr tng tng. l ch i lp nhau gia kiu tm l
ca ngi cng sn, ngi lm chnh tr cch mng, vi kiu
tm l v lai, ngi ci cch cch mng v mt hnh thc. l
ngun gc ca nhng hiu lm ngn cch gia i bn. Ci d
khng phi ch ch ngha v lai ph nhn nhng truyn
thng thing ling ca tr thc. Tri li, n nm ch ch ngha
v lai khng t cm thy mnh thuc v truyn thng cch
mng. Chng ti i vo cch mng, cn ch ngha v lai th b
ri vo .
Tnh hnh khng n ni tht vng n th. Ch ngha
v lai s khng quay v nhng ng vng ca n bi v
khng c nhng ng vng y. V tnh hung ny khng phi
l khng c ngha, n to cho ch ngha v lai kh nng c
hi sinh, c i vo nn ngh thut mi, khng phi vi t
cch khuynh hng quyt nh m l mt trong nhng thnh
phn quan trng ca nn ngh thut y.

Ch ngha v lai Nga c cu thnh bi nhiu yu t

kh c lp i vi nhau v c khi mu thun vi nhau. Ngi
ta thy nhng cng trnh v nhng tiu lun ng vn cha
y t ng c (Khlpnhicp, Krusenc); hoc d sao cng cha
nhng ci khng thuc v thi ca, chng hn mt thi php, tc l
mt l thuyt v cch thc v phng php, mt trit l v c
th l hai trit l v ngh thut, mt c tnh hnh thc
(Sclpxki) v mt na hng v ch ngha mc-xt (cvatp
[Arvatov], Trugic v.v...); cui cng l c th na, mt sng to
sng ng. Chng ti khng coi s ngo mn trong vn hc nh
mt yu t c lp: thng thng n ha hp vi mt trong
nhng yu t c bn. Khi Krusenc ni rng cc m tit khng

VN HC V CCH MNG

133

c ngha dir, boul, tchil cha ng nhiu cht th hn tt c

th ca Puskin (hay ci g cng loi), ci ngo mn ny nm
u gia thi php ng vn v, xin th li cho ti, mt kiu
ngo mn nng mi. Di mt hnh thc trang nh hn,
Krusenc c l mun ni rng s phi m trong cu th vi
dng ir, boul, tchil thch hp vi cu trc ting Nga v tinh
thn cc m thanh Nga hn l s phi m ca Puskin vn chu
nh hng ca ting Php mt cch v thc. D ng hay
khng, iu hin nhin l ir, boul, tchil khng c trch ra
t mt tc phm v lai, cho nn khng c g em so snh c.
C th mt ngi no lm th theo ci b quyt m nhc v
ng vn hay hn th ca Puskin. Nhng cn phi ch xem
vic ny.
Nhng sng to t ca Khlpnhicp v Krusenc cn
c c bn ngoi a ht ngh thut thi ca. l mt th ting
ni vn hc m h, mt phn thuc v ng m hc, nhng chc
chn khng phi l th. iu chc chn l ngn ng sng v
pht trin, to ra nhng t mi xut pht t chnh n v loi b
nhng t c. Nhng ngn ng lm vic rt thn trng, c
tnh ton v ph hp vi nhng nhu cu cht ch ca n. Mi
mt thi i ln v mi li c mt tc ng mnh n ngn
ng. Ngn ng tip thu vi v mt s ln t mi, ri tin hnh
mt th ng k mi, loi b tt c nhng g tha v xa l. Vic
Khlpnhicp hoc Krusenc to ra mi hoc mt trm t mi
t nhng gc hin hnh c th c mt ngha no v mt
ng vn; trong mt chng mc rt khim tn, n c th lm cho
sinh ng, v c ngn ng thi ca na, pht trin d dng, c th
bo trc mt giai on trong s bin ha ca ngn t s
c iu khin c thc hn. Nhng vic lm l ph i
vi ngh thut v nm ngoi thi ca.
Khng c l do g ri vo tnh trng m say thnh
knh vi nhc iu ca th thi ca siu l tr ging nh cc cung
bc v cc bi tp k nng ngn ng, c th c ch trong cun
v ca hc tr nhng hon ton khng thch hp vi sn khu.
D th no i na, vic th thay th thi ca bng nhng bi tp
ca siu l tr r rng s dn n s bp nght thi ca. V li
ch ngha v lai khng mn con ng . Maiacpxki l mt
nh th, hin nhin l nh th; anh thng ly cc t trong cun

VN HC V CCH MNG

134

t in c in ca an [Dal] ch rt t khi anh ly trong kho t

vng ca Khlpnhicp hoc Krusenc. V, cng ngy
Maiacpxki ngy cng t dng hn nhng t xy dng mt cch
c on hoc nhng t mi.
Cc vn c nu ra bi cc l thuyt gia ca nhm
L.E.F. (Mt trn Ngh thut Cnh t) v ngh thut v cng
nghip c kh, v ngh thut khng t im cuc i m rn
dp cuc i, v nh hng c xc nhn i vi s pht trin
ca ngn ng v s hnh thnh c h thng nhng t ng ca
khoa c hc - sinh vt vi ngha gio dc nhng hot ng
ca con ngi trong tinh thn hp l hn v do p hn - tt
c u l nhng vn cc k quan trng v l th trong trin
vng xy dng mt nn vn ha x hi ch ngha.
Khn thay, L.E.F. li t ln cuc tranh lun v cc vn
mt mu sc b phi khng tng. Ngay c khi h xc
nh ng n khuynh hng chung ca s pht trin trong lnh
vc ngh thut hoc i sng, cc l thuyt gia ca L.E.F. i
trc lch s v i lp cc s hoc cng thc ca h vi ci
ang c thc. Nh vy, khng c mt cy cu no ni h vi
tng lai. H khin ta nh ti phi v chnh ph, d cm thy
khng cn c chnh ph trong tng lai, em i lp nhng s
ca h vi chnh tr, ngh vin v nhiu thc tin khc m
tnh trng hin ti, trong tr tng tng ca h, l phi em
xung bin. Trong thc t, bn h va mi thot mng giu
mi. Bng nhng cu th phc tp v c vn iu, Maiacpxki
chng minh tnh cht tha ca cu th c vn v ha s vit
nhng cng thc ton hc, mc d chng ta c nhng nh
ton hc lm vic . Khi Myerkhn [Meyerhold] - nh th
nghim say m, mt Bilinxki cung nhit ca sn khu - cho
trnh din mt s ng tc khng tn trng nhp iu1 th ng
dy cho nhng din vin yu km v i thoi ci m ng gi l
c sinh hc, v kt qu thu c l mt ci hoa ic2. Ct ri
khi tng lai ci ch c th pht trin nh mt b phn ca
tng lai v vi v vt cht ha iu mi d cm c mt
phn trong tnh trng thiu thn hin nay, trc hng n chiu
1

- Nguyn vn: bn nhp iu.

- Nguyn vn: kt qu l mt s sy thai.

VN HC V CCH MNG

135

ngui lnh ca sn khu, ch khin ta ngh n li chi ti t

ni tnh l. V khng c g i lp vi ngh thut mi hn l
phong cch tnh l v li chi ti t.
Ngh thut kin trc mi s gm hai yu t: mt mc
ch mi v mt k thut mi s dng nhng vt liu na mi,
na c. Mc ch mi s khng phi l xy n miu, lu i
hay bit th ring, m l nh ca nhn dn, mt c x c ng
ngi thu, mt nh cng cng, mt nh trng kch thc ln.
Cc vt liu v s s dng chng s c quyt nh
bi tnh hnh kinh t ca t nc khi khoa kin trc sn
sng gii quyt nhng vn ca mnh. Mu toan bt s xy
dng kin trc ra khi tng lai ch l chng t mt s c
on t nhiu thng minh v c nhn. V mt phong cch mi
khng th lin kt vi s c on c nhn.
Cc nh vn ca nhm L.E.F. cng nhn mnh mt
cch nghim chnh rng mt phong cch mi c pht trin
ni m cng nghip c kh phc v nhu cu ca ngi tiu th
mt cch khch quan. My in thoi l mt v d v phong
cch mi. Cc toa ging nm, cu thang v ga tu in ngm,
thang my, hin nhin tt c l nhng yu t ca mt phong
cch mi, cng nh cc cu st, cc khu ch c mi che, cc ta
nh chc tri v cc cn trc. iu c ngha l ngi ta s
khng th to ra mt phong cch kin trc mi nu khng k
n vn thc hnh v mt s lao ng nghim tc gii
quyt n. Mu toan lm ra mt phong cch nh th, suy t bn
cht ca giai cp v sn, t tnh tp th, tnh nng ng, tnh v
thn ca n, v.v... l ch ngha duy tm thun ty v ch ni ln
ci ti ca tc gi, mt biu tng c on v mi mi vn c
l li ti t tnh l c xa.
Sai lm ca nhm L.E.F., hay t ra l ca mt vi l
thuyt gia trong nhm, xut hin trc mt chng ti di dng
tng qut nht khi h kin quyt i ngh thut phi ha nhp
vi cuc sng. Khng cn phi chng minh rng s phn chia
ngh thut vi nhng mt khc ca i sng x hi l kt qu
ca cu trc giai cp ca x hi, rng ngh thut v ngh thut
ch l mt tri ca ngh thut ca ring cc giai cp c c
quyn v rng ngh thut s ha nhp dn dn vo i sng tc
l ha vi sn xut, cc hi h qun chng v i sng qun

VN HC V CCH MNG

136

th. L.E.F. hiu v gii thch iu l tt. Nhng li l khng

tt khi h tung ra mt ti hu th cho ngh thut ngy hm nay,
nh nhm ni: cc anh b ngh i v ha nhp vi i
sng. Nh vy th cc nh th, ha s, iu khc, din vin phi
thi suy ngh, biu din, vit th, v tranh, khc tng, ni nng
trc tin i sn khu v trc tip mang ngh thut ca h vo
i sng hay sao? Nhng bng cch no, u v theo li ca
no? Nht nh ri, phi hoan nghnh mi c gng em li ti
a nhp iu, m thanh v mu sc trong cc hi h qun chng,
mt-tinh v biu tnh. Nhng t nht phi c mt cht tng
tng lch s hiu rng gia ci ngho kh kinh t v vn
ha chng ta ngy hm nay vi khi ngh thut ha nhp c
vo i sng - tc l lc cuc sng t n nhng kch thc
mc n c hon ton nho nn bi ngh thut -, th cn phi
c nhiu th h s n v i. V ci tt hoc v ci xu, nn ngh
thut nh ngh s cn tn ti trong nhiu nm v s l cng
c gio dc ngh thut v x hi cho qun chng, cho s ham
thch thm m ca h, khng ch vi hi ha m c vi th ca
tr tnh, tiu thuyt, hi kch, bi kch, iu khc, giao hng.
Gt b ngh thut nh mt phng tin miu t v minh ha
kin thc bi v ngi ta phn i th ngh thut t sn trm t
v n tng nhng thp k cui, l tc ot ca giai cp
ang xy dng x hi mi mt cng c c tm quan trng ln
nht. Ngi ta ni vi chng ti rng ngh thut khng phi l
mt tm gng m l mt ci ba, n khng phn chiu m n
rn dp. Nhng hm nay, ngi ta hun luyn ngay c cch s
dng ba nh mt tm gng, nh mt cun phim nhy ghi li
tt c yu t ca s vn ng. Nhip nh v in nh, nh sc
miu t ca chng, tr thnh nhng cng c gio dc rt
mnh trong lnh vc lao ng. Nu ngi ta khng th khng
cn mt ci gng d ch co ru, lm sao ngi ta c th t
xy dng hoc xy dng li cuc sng ca mnh m khng
ngm mnh trong tm gng ca vn hc? Hn khng ai i
hi nn vn hc mi phi c ci lnh lng ca mt tm gng.
Vn hc cng su sc, n cng mun nho nn cuc sng v
cng c kh nng miu t i sng mt cch c ngha v
nng ng.

VN HC V CCH MNG

137

Chi b kinh nghim, tc l chi b tm l c nhn

trong vn hc v trn sn khu, c ngha g? l s phn
khng mun mng v l ci lm cho gii tr thc cnh t tr
thnh li thi di con mt ch ngha hin thc th ng ca
Trkhp v ch ngha tng trng m mng. Nu nhng kinh
nghim ca cu Vania mt i phn no v ti tn - v iu
khng may l c thc - th vn c ng l cu Vania khng
phi l ngi duy nht c cuc sng ni tm. Bng cch no,
trn nhng c s no v nhn danh ci g, ngh thut c quyn
quay lng li vi i sng ni tm ca nhng con ngi, hm
nay ang xy dng mt th gii mi bn ngoi v nh vy,
ang t xy dng li mnh? Nu ngh thut khng gip cho con
ngi mi y t gio dc, t lm mnh vng thm v tinh t
hn th ngh thut dng lm g? V lm sao n c th t
chc cuc sng ni tm nu n khng i su vo v khng
ti hin n? y ch ngha v lai ch lp li nhng cu ni li
nhi, gi y qu lc hu.
Cng c th ni nh vy i vi i thng. Lc u
ch ngha v lai l s phn khng chng li ngh thut ca
nhng nh vn hin thc tm thng, x s trong i sng
thng nht nh nhng k n chc. Vn hc b ngt ngt v tr
thnh ng ngn trong ci th gii t ng b nh ca nhng
trng s, sinh vin, b phu nhn a tnh, anh cng chc trong
qun, ca ngi Prnp1 [Peredonov] v ca nhng tnh cm,
nim vui v ni au kh ca h. Nhng ngi ta c phi m
rng s phn i nhng k sng n chc n mc ngn cch
vn hc vi nhng iu kin v nhng hnh thc ca i sng
con ngi khng? S phn i ca ch ngha v lai chng mt
th hin thc tm thng c l do lch s chnh ng trong
chng mc n m ng cho mt s ti thit ngh thut mi
ca i sng, cho mt s ph hy v mt s xy dng li trn
nhng c s mi.
Tht k l khi L.E.F. va ph nhn chc nng miu t
i sng hng ngy ca ngh thut, li va nu tc phm K
khng cng ng vi ta ca Brch [Brik] nh mt mu mc v
1

- Nhn vt o c gi, c c v dm ng trong tiu thuyt Con qu kinh

tm, xut bn nm 1907, ca Xlgp.

VN HC V CCH MNG

138

vn xui. Vy y l ci g nu khng phi l mt bc tranh ca

i sng hng ngy, cho d di dng mt bn tin thi s a
phng bng ging vn gn nh l cng sn? Ci d khng
phi ch nhng ngi cng sn trong khng c miu t
hin nh nhng con cu hoc cng nh thp, m ch ngi ta
khng thy c - d ch l mt cht xu - vin nh gia tc gi
v ci mi trng tm thng m anh ta miu t. Bi v cho
ngh thut c kh nng bin ci cng nh phn nh, nh ngh s
cn c nhng khong cch i vi i thng, cng nh nh
cch mng phi c mt khong cch i vi thc tin chnh tr.
p li nhng li ph bnh, i khi mang tnh cht
tha m hn l thuyt phc, ng ch Trugic lm ni bt vic
L.E.F. xung phong i vo mt qu trnh tm ti lin tc. Chc
chn L.E.F. tm th nhiu hn l thy. Nhng khng phi l
mt l do ng lm ci iu m Trugic ni n: ca tng
L.E.F., hoc mt cnh ca L.E.F., l ngh thut cng sn.
Khng th thn thnh ha nhng tm ti cng nh trang b cho
mt l on mt pht kin cha n u n a.
iu c ngha l L.E.F. ang i trn con ng sai
lm v chng ta chng hi vng g h chng? Khng, khng c
chuyn ng phi c quan im r rng v c nh v cc vn
ca ngh thut tng lai hin ang b mt nhm no
ngm ph hoi. Hon ton khng phi th. ng khng c v
cng khng th c nhng ngh quyt c ch to sn v php
lm th, v bc tin ca sn khu, v cch tn ngn ng vn
hc, v phong cch kin trc v.v..., cng nh trong mt lnh vc
khc, ng khng c v khng th c nhng ngh quyt c
ch to sn v phn bn tt nht, v cch t chc vn ti ng
n nht hoc v th sng my hon ho nht. V nhng g lin
quan n sng my, vn ti, phn bn, phi c ngay nhng ngh
quyt c tnh thc hnh. Vy ng lm g? ng giao cho mt
s ng vin ca mnh nhim v nghin cu v gii quyt
nhng vn y, v ng kim tra nhng ng vin bng
nhng kt qu thc tin t cc hot ng ca h. Trong lnh vc
ngh thut, vn va gin n hn li va phc tp hn. V
vic khai thc ngh thut trn phng din chnh tr hoc ngn
cm khai thc nh th t pha ch, ng c kinh nghim,
ng sng sut, kin nh v c phng tin. Nhng s pht

VN HC V CCH MNG

139

trin tht s ca ngh thut v cuc u tranh cho nhng hnh

thc mi khng nm trong nhng nhim v v nhng lo toan
ca ng. ng khng buc ai vo mt vic nh th. Tuy nhin,
gia nhng vn ngh thut, chnh tr, k thut v kinh t, vn
c mt s im gp nhau. Nhng im ny l cn thit xc
nh nhng quan h tng h ni ti gia cc vn y. l
vic m nhm L.E.F. mun m ng. Nhm ny nho ln,
ln xung pha ny pha kia, v ni khng phi xc phm h
ch thc ra h cng phng i khng phi l t trong lnh vc l
lun. Nhng c phi chng ta khng lm qu mc trong
nhng lnh vc cn quan trng hn nhiu khng? V li, chng
ta tm cch nghim chnh sa cha nhng sai lm trong vic
tip cn l thuyt hoc trong s hng hi tham gia cng tc thc
hnh cha? Chng ta khng c l do g nghi ng vic nhm
L.E.F. c gng mt cch nghim tc v li ch ca ch ngha
x hi, quan tm su sc n nhng vn ngh thut v
mun c hng dn bi nhng tiu chun mc-xt. Vy ti
sao li bt u bng s on tuyt m khng bng vic tm cch
gy nh hng v thu nhn? Vn t ra hon ton khng
nm trn li dao. ng c nhiu thi gian tin hnh mt
cuc kho st, thn trng gy nh hng v la chn. Hay
l chng ta c qu nhiu nng lc u t n ni t cho php
mnh phung ph mt cch nh d nh th? Xt n cng, trng
tm ca vn khng trong s xy dng l thuyt ca ngh
thut mi m trong s biu hin ngh thut. Vy tnh hnh nh
th no v s biu hin ngh thut ca ch ngha v lai, ca
nhng tm ti v thnh tu ca n? y, ngi ta thy cn t
l do hn vi vng v khng khoan nhng.

Ngy nay, ngi ta t c th ch bit ph nhn nhng

thnh tu ca ch ngha v lai trong ngh thut, c bit trong
thi ca. Tr rt t ngoi l, ton b nn thi ca hin nay ca chng
ta b nh hng trc tip hoc gin tip ca ch ngha v lai.
nh hng ca Maiacpxki n mt lot nh th v sn l iu
r rng. Ch ngha xy dng cng ghi c nhng thnh qu
quan trng, cho d ngoi hng m n t ra. Ngi ta
khng ngng cng b nhng bi vit v tnh cht hon ton ph

VN HC V CCH MNG

140

phim v phn cch mng ca ch ngha v lai di cc ba sch

do bn tay cc nh xy dng ch ngha k. Trong s ln
nhng nh xut bn chnh thc, cc bi th v lai c in bn
cnh nhng li ph phn rt gay gt v ch ngha v lai. Nhm
Proletkult lin kt vi cc nh v lai bng nhng mi quan h
sng ng. Tp ch Ting kn (Gorn) ngy nay c ra mt
trong mt tinh thn v lai kh r. Qu tht, khng cn phi
phng i tm quan trng ca nhng vic y bi v, nh i
a s cc nhm ngh thut ca chng ta, vic y ch xy ra
trong lng mt tng lp trn, hin nay rt t lin h n qun
chng cng nhn. Nhng cng s l ng ngn nu nhm mt
trc nhng vic y v coi ch ngha v lai nh mt pht minh
lng gt ca gii tr thc suy i. Ngay c nu mai y ch
ngha v lai t ra n lc suy tn - ti khng ngh rng iu l
hon ton khng th c - th d vy, sc mnh ca ch ngha v
lai hm nay vn ln hn sc mnh ca tt c cc khuynh hng
m nh chng ch ngha v lai trng thnh.
Nh ni trn, ch ngha v lai Nga bui u l s
phn n ca phi phng lng, tc l cnh t na bn cng ca
gii tr thc chng li m hc khp kn, mang tnh ng cp ca
tr thc t sn. Qua ci v cuc ni lon ca thi ca y, ngi ta
cm thy p lc ca nhng lc lng x hi su kn m ngay
ch ngha v lai cng khng hiu c. Cuc u tranh chng t
vng c v c php c trong thi ca, khng k nhng s phng
tng l lng qui n, l mt s ni dy tt lnh chng li th t
vng hp hi v gi to, c lm ra khng c g bn
ngoi c th quy nhiu; l cuc ni dy chng ch ngha n
tng mun ung i sng qua mt ng ht, l cuc ni dy
chng ch ngha tng trng tr thnh rm trong bu tri
trng rng ca n, chng Dinaia Ghippiux v ng loi, chng
tt c nhng qu chanh khc b vt kit v nhng xng g gi
b gm nhn bi ci th gii b nh ca gii tr thc t do - thn
b.
Nu chm ch xem xt giai on qua, chng ta
khng th no khng nh gi rng s nghip ca cc nh v lai
trong lnh vc ng vn hc l thit yu v tin b bit bao
nhiu. D khng phng i kch thc ca cuc cch mng
y trong ngn ng, chng ta cng phi tha nhn rng ch

VN HC V CCH MNG

141

ngha v lai o thi khi thi ca nhiu cu v t ng so

mn, n cn tip mu cho nhng cu v t ng khc v, trong
mt s trng hp, n may mn to ra nhng cu v t ng
mi hoc ang i vo ngun t vng v lm phong ph ha
ngn ng ang sng. iu ng khng ch vi mt s t m
c v tr ca n gia cc t khc, tc l vi c php. Trong lnh
vc phi hp t cng nh trong lnh vc hnh thnh t, ch
ngha v lai qu l i qu gii hn m mt sinh ng cho php.
Tuy nhin, iu cng xy ra vi cch mng, v y l
ti li ca mi phong tro sng ng. ng l cch mng,
c bit l i tin phong c thc ca n, t ra c tinh thn
t ph bnh hn cc nh v lai. Ngc li, nhng ngi ny li
gp mt tr lc kh ln t bn ngoi v mong rng h s cn
gp nhiu hn na. Nhng s phng i ri s t o thi v
cng vic ch yu l lm trong sch v tht s cch mng i
vi ngn ng thi ca th s tn ti.
Cng nh vy, ngi ta cn phi tha nhn v nh gi
ng qu trnh lao ng sng to v tt lnh ca ch ngha v lai
v vn iu. Nhng k th hoc n gin thng cho qua
nhng d kin y bi v h ngh rng h c tha hng
ca t tin, cn tt c nhng sng kin ca m v lai l chn
ngt v tn km, khng cn phi quan tm. Nhn y, ngi ta
c th nu ln vn xt xem vn iu c tht l cn thit hay
khng. Tht kh k l, chnh Maiacpxki cng thnh thong
chng minh rng vn khng phi l cn thit trong nhng cu
th c vn rt phc tp. Mt s xem xt thun ty l-gch rt c
th s xa b nhng cu hi m ngi ta t ra i vi hnh
thc ngh thut. Nhng ngi ta khng c phn xt vi l tr,
n khng i xa hn mt th lun l hnh thc, m cn phn xt
vi tinh thn bao gm c tnh cht phi l trong chng mc ci
phi l ny l sng ng v trng yu. Thi ca l vic m cm xc
nhiu hn l tnh, v khi tm hn thm nhun nhng nhp
iu sinh hc, nhng nhp iu v nhng phi hp nhp iu
tip ni vi lao ng x hi, th n tm cch din t chng vi
hnh thc l tng ha di dng m thanh, ca khc v li l
ngh thut. Mt nhu cu nh th m cn sng, cn tn ti th
nhng vn, iu v lai, mm mi hn, to bo hn v phong ph

VN HC V CCH MNG

142

hn vn l mt thnh tu chc chn v c gi tr. V thnh tu

ny c nh hng ra bn ngoi cc nhm thun ty v lai.
Trong s phi m ca cu th, nhng thnh tu ca ch
ngha v lai cng khng th chi ci c. Khng c qun
rng m thanh l thnh gic i km vi ngha (ni dung). Nu
cc nh v lai v s cn sai lm v h t mt cch gn nh
qui g m thanh ln trn ngha, th ch l mt s hng hi,
mt bnh u tr t khuynh ca mt trng phi thi ca mi
cm th m thanh theo mt cch mi, vi mt ci tai thanh tn,
tri vi li ngt lt c k ca t ng. Hin nhin l tuyt i a
s cng nhn ngy nay khng quan tm n nhng vn ny.
Phn ln i tin phong ca giai cp cng nhn, do b li cun
bi nhng cng vic khn thit hn, cng qu bn. Nhng s c
mt ngy mai. Ngy mai y s i hi mt thi chm ch
hn v chnh xc hn, thng thi hn v ngh thut hn i vi
ngn ng thi ca cng nh ngn ng vn xui, t bit l i vi
vn xui. Mt t khng bao gi bao gm chnh xc mt trong
tt c ci ngha c th m n nm bt. V li mt t c mt m
v mt dng, khng nhng cho tai v mt m cn cho c c lgch v tr tng tng ca chng ta. Ch c th lm cho t duy
chnh xc hn bi mt s la chn cn thn nhng t khi nhng
t c cn nhc mi cch, tc l c quan im m hc,
v c phi hp mt cch su sc nht. Trong lnh vc ny
khng th tin hnh m qung, nhng cng c o lng vi
lng l cn thit. Li mn, np c, thi quen v s li nhc
phi nhng ch cho mt li lm vic c h thng, theo chiu
su. Trong mt tt nht ca n, ch ngha v lai l s phn
khng chng li hot ng m qung, nhng i din ca
trng phi vn hc mnh m y c nh hng rt ln trong
mi lnh vc.
Trong mt cng trnh cn cha c cng b ng ch
Goclp [Gorlov], theo ti, miu t sai lm ngun gc
quc t ca ch ngha v lai v vi phm trin vng lch s khi
ng nht ch ngha v lai vi thi ca v sn, nhng nhng thnh
tu ca ch ngha v lai th c tm tt mt cch c suy
ngh v rt nghim tc. Goclp nhn mnh mt cch ng n
rng cch mng v lai trong hnh thc, vn ny sinh t cuc ni
dy chng m hc c, phn nh c trn bnh din l thuyt s

VN HC V CCH MNG

143

ni dy chng cuc sng t ng v hi thi sn sinh ra ci

m hc c y v gy ra Maiacpxki, nh th ln nht ca
trng phi ny v nhng bn b thn thit nht ca ng, s
ni dy chng trt t x hi sn sinh ra cuc sng b b x y,
ci m hc b b x y ca n. V th nhng nh th y c mt
quan h hu c vi Thng Mi. S ca Goclp l ng,
nhng phi lm cho n chnh xc hn v nh ranh gii r hn
na. ng l nhng t mi v nhng phi hp t mi, nhng
vn mi, iu mi tr thnh cn thit bi v ch ngha v lai,
cng th gii quan ca n, a ra mt s sp xp mi ca
cc s kin v s vic, thit lp nhng quan h mi gia
chng vi nhau v pht hin ra cc s kin, s vic cho bn
thn n.
Ch ngha v lai chng li ch ngha thn b, s thn
thnh ha th ng thin nhin, s li nhc qu tc v mi th
nhc li khc, n chng li s m mng v ci ging st
mt; n v k thut, t chc khoa hc, my mc, k hoch ha,
ngh lc, can m, tc , chnh xc v n v con ngi mi
c v trang bng tt c nhng th . Mi lin quan gia
cuc ni dy m hc y v cuc ni dy x hi v o c l
trc tip: c hai hon ton lng vo nhau trong kinh nghim
sng ca b phn hot ng mi, tr, khng b n l ha ca tr
thc cnh t, phiu lng, sng to. S kinh tm i vi tnh
thin cn v tm thng ca i sng c sn sinh ra mt
phong cch ngh thut mi nh l phng tin thot khi n
v thanh ton n. Trong nhng phi hp khc nhau v trn
nhng nh ngh thut khc nhau, chng ta thy s chn
ngy ca tr thc khng mun xy dng thm mt phong cch
mi na. Kt cc bao gi cng vy. Nhng ln ny, cch mng
v sn nm c ch ngha v lai mt giai on trng
thnh nht nh ca n v y n tin ti. C nhng nh v lai
tr thnh ngi cng sn. Bng chnh hnh ng , h i
vo mt lnh vc nan gii v c quan h su sc hn, ri
vt xa bin gii ca th gii ring, b nh ca h, ngay c khi
tm hn h cn cha kin lp c mt cch hu c nhng iu
. V vy, cc nh v lai, k c Maiacpxki, t ra l nhng
ngi yu nht trn bnh din ngh thut nhng ch h ging
nhng ngi cng sn nht. Nguyn nhn ch yu khng nm

VN HC V CCH MNG

144

ngun gc x hi m qu kh tinh thn ca h. Cc nh th v

lai cha lm ch c y cc yu t m cc quan im v
th gii quan cng sn cha ng tm cho chng mt s biu
hin hu c di dng cc t, nhng t ny c th ni l cha
i vo mu tht h. V th nhng nh th ny thng chuc ly
nhng tht bi v ngh thut v tm l, nhng hnh thc cu
k, n o m chng c tch s g. Trong nhng tc phm cch
mng nht ca mnh, ch ngha v lai tr thnh s cch iu
ha. Tuy nhin, nh th tr Bedmenxki [Bezimensky], ngi
mang n Maiacpxki nhiu, cho mt biu hin thc s ng
v cc quan im cng sn: Bedmenxki cha phi l mt nh
th trng thnh khi anh n vi ch ngha cng sn; v tinh
thn anh c sinh ra trong ch ngha cng sn.
Ngi ta c th bc b v ngi ta lm nh th
nhiu ln, rng ngay c hc thuyt v cng lnh v sn cng
c sng to bi nhng ngi con ca gii tr thc dn ch t
sn. ch ny phi ch ra mt s khc bit quan trng, dt
khot. Hc thuyt kinh t v trit hc lch s ca giai cp v sn
da trn mt tri thc khch quan. Nu l thuyt v gi tr thng
d c sng to ra khng phi bi v tin s trit hc c s
thng thi bch khoa l Cc Mc m bi ngi th mc Bben1
[Bebel], ngi sng v ngh d xn n mc khc k, cn l tr
th sc bn nh mt li dao co, th l thuyt y s c trnh
by trong mt tc phm d hiu, n gin v n phng hn
nhiu. S phong ph v a dng ca t duy, ca lun c, ca
hnh nh v ca trch dn trong T bn lun chng t chng ta
khng th nghi ng lng tri thc nm sau cun sch ln
y. Nhng v y l tri thc khch quan, nn tinh hoa ca T
bn lun tr thnh ti sn ca Bben v ca hng nghn,
hng triu ngi v sn khc. Trong lnh vc thi ca, chng ta
phi xem xt mt th gii quan trn bnh din hnh nh, ch
khng phi l mt tri thc khoa hc v th gii. Do , i sng
hng ngy, hon cnh ring, chu k ca nhng kinh nghim c
nhn c mt nh hng quyt nh i vi sng to ngh thut.
Nho nn li th gii tnh cm hp th t tui th u, trn bnh
1

- A. Bben (1840-1913): nh t tng x hi, chnh tr gia c. Sng lp

(1869) v ng u ng X hi Dn ch c n khi mt.

VN HC V CCH MNG

145

din khoa hc, l mt cng vic ni tm kh nht trong mi

vic. Khng phi ai cng lm c. Do , trn i c rt nhiu
ngi t duy nh nh cch mng v cm xc nh k tm
thng. V v th chng ti cm nhn trong thi ca v lai, ngay
c trong ci phn hin thn hon ton cho cch mng, mt
tinh thn cch mng thuc v k lng du nhiu hn l ca giai
cp v sn.

Maiacpxki l mt ti nng ln, hay nh Blc nhn

nh, mt ti nng khng l. Anh c th trnh by nhng s vt
m chng ta thng thy bng cch khin chng hnh nh l
mi m. Anh s dng cc t v t vng nh mt bc thy to
bo, lm vic theo qui lut ca mnh, ci cng vic th th cng
ca ng c th khin cho ta a thch hay khng a thch. Nhiu
hnh nh, li din t v t ng ca anh i vo vn hc, s
lu li y lu, nu khng phi l mi mi. Anh c nhng
quan nim ring, cch biu t ring, vn v iu ring.
ngh thut ca Maiacpxki lc no cng hu nh
y ngha l v i khi tht cao c. Nh th a vo trong lnh
vc ca mnh cuc chin tranh v cch mng, tri v a ngc.
Maiacpxki th ch vi ch ngha thn b, vi mi th gi di,
vi cnh ngi bc lt ngi, nhng thin cm ca anh hon
ton hng v nhng con ngi tranh u ca giai cp v sn.
Anh khng mong mun tr thnh v gio ch ca ngh thut,
hoc ch t l mt gio ch trn nguyn l; tri li, anh sn sng
em ngh thut ca mnh hon ton phc v cch mng.
Nhng trong ti nng ln y, hay ng hn trong c c
tnh sng to ca Maiacpxki, ngi ta khng thy c s hi
ha cn thit gia cc yu t cu thnh, khng c cn bng,
khng c c mt s cn bng nng ng. Maiacpxki biu l
nhc im ln nht ch ng l anh phi c nim v s
cn i v phi t ra bit t ph bnh.
Tip nhn cch mng, iu l ng nhin i vi
Maiacpxki hn vi bt c nh th Nga no khc bi v cch
mng ph hp vi ton b qu trnh pht trin ca anh. Nhiu
con ng dn gii tr thc n vi cch mng (tt c u
khng n ch), v do cn phi xc nh v nh gi ng

VN HC V CCH MNG

146

n hn s chuyn hng c nhn ca Maiacpxki. C con

ng th ca mu-gch m tr thc v nhng bn ng kh
tnh (chng ti ni v h) i theo, c con ng ca nhng
ngi thn b i tm mt th nhc cao hn (A. Blc), c con
ng ca nhm Chuyn hng v ca nhng ngi ch ha
hp vi chng ti bng phng cch n gin (Scpxcaia,
Saghinhian), c con ng ca nhng nh duy l v chit trung
(Briuxp, Grtxki [Gorodetsky] v li c Saghinhian na).
Cn nhiu con ng khc, khng th k ra c ht.
Maiacpxki n bng con ng ngn nht, con ng ca mt
lng t ni lon b bi xch. Vi Maiacpxki, cch mng l
mt th nghim ng, thc v su sc, bi n p xung nh
sm v ta nh chp ln nhng s vt m Maiacpxki th ght
theo kiu ring ca mnh v vi chng, anh cha ha gii tr
li. Sc mnh ca anh nm . Ch ngha c nhn cch mng
ca Maiacpxki nng nhit tun vo cch mng v sn nhng
khng ha nhp vi n. Nhng tnh cm nm trong tim thc
ca anh i vi thnh th, thin nhin, ton cu khng phi l
ca mt ngi th m ca mt ngi phiu lng. Ngn n
ng trc lc lt mt nhng chic tt ca ng ph, ci
hnh nh ni bt y, mt c im v cng r rt Maiacpxki,
chiu sng ln bn cht phiu lng v thnh th ca nh th
hn bt c nhn xt no. Ci mu sc trng tro v v s ca
nhiu hnh nh, c bit trong giai on th ca u tin, lm
l du vt qu r ca tu qun, ca tim c ph ngh s v ca
tt c mi th lin quan n n.
Maiacpxki gn vi tnh nng ng cch mng, tnh
can m dn dy hn l tnh anh hng tp th, chin tch v
kinh nghim tp th ca cch mng. Cng nh ngi Hy Lp c
xa a nhn hnh ha, suy ngh mt cch ngy th rng cc sc
mnh t nhin cng c hnh dng nh mnh, nh th ca chng
ta cng a Maiacpxki ha, a nhn cch ca mnh vo nhng
qung trng, ng ph v rung ng ca cch mng. ng
l cc cc bao gi cng gp nhau. Trong mt chng mc no
, s ph bin rng ri ca ci ti1 xa i ranh gii ca
nhn cch v dn con ngi n gn tp th hn, cc bn kia.
1

- ego trong nguyn vn.

VN HC V CCH MNG

147

Nhng ci ch ng trong mt chng mc m thi. Thu

sut qua mi trang vit ca Maiacpxki l tnh ngo ngh ca
k c nhn ch ngha v phng lng, khng phi n chng li s
khim tn chng ai i hi phi chng, m chng li s t nh,
chng li thc chng mc l ci nht thit phi c. Ngi ta
lun nhn thy mt s cng thng cao trong cc tc phm
ca anh nhng ng sau s cng thng y, khng phi lc no ta
cng nhn thy mt sc mnh. Nh th t mnh l liu qu.
Anh ginh qu t tnh c lp cho cc s kin v s vic, nh
th khng phi cch mng ang chin u chng li cc tr lc
m l Maiacpxki ang lm nn nhng k tch ca cc lc s
trong lnh vc t ng. i khi anh lm nn nhng k tch tht
s; nhng thnh thong, vi nhng c gng rt anh dng, anh
nng nhng qu t rnh rnh rng khng.
C mi bc i, Maiacpxki li ni v mnh, khi th
ngi th nht, khi th ngi th ba, khi th vi t cch c nhn
v khi th ha mnh vo trong nhn loi. Khi mun cao con
ngi, anh nng con ngi ln ngang tm Maiacpxki. Anh t
cho php mnh n ni hon ton sung s v nhng s kin ln
nht ca lch s. l iu kh chu nht v nguy him nht
trong tc phm ca anh. trng hp ca anh, khng th ni
n giy cao gt hay c kheo, vi anh l nhng vt b nh
n bun ci. Maiacpxki chn ny t ln ni Bch Sn v
chn kia trn ni Enbrud [Elbrouz]. Ging ni ca anh trm
ln ting sm. Th th c g phi ngc nhin khi anh i x
sung s vi lch s v my tao vi cch mng? Nhng nguy
him l ch : bi l khi p dng bt c u v vo bt c
vic g nhng chun mc v i nh th, c gm ln nh sm
(mt t a thch ca nh th) t nh Enbrud v Bch Sn, anh
lm tiu bin nhng kch thc cc cng vic trn th ca
chng ta v khng cn phn bit ci g nh, ci g ln c na.
Cho nn Maiacpxki ni v tnh yu ca mnh, tc l v nhng
tnh cm su kn nht, nh l ni v s di c ca cc dn tc.
M cng v th, khi ni v cch mng, anh khng th tm c
mt ngn ng no khc. Anh bao gi cng bn tm cao nht
v x th no cng bit l bn nh vy th t trng ch nht v
cn lm pho b hng nng.

VN HC V CCH MNG

148

ng l php ngoa d phn nh mt phn no ci d

di ca thi i chng ta. Nhng iu khng bin h cho
vic s dng n mt cch nng ni trong ngh thut. Ngi ta
khng th go to hn chin tranh hoc cch mng. V c mun
lm nh th th s d b ng gc. thc chng mc trong ngh
thut cng ging nh u c thc tin trong chnh tr. Sai lm
ch yu ca thi ca v lai, ngay trong nhng tc phm tt nht, l
thiu chng mc: chng mc tng c mt thi trong cc phng
khch mt i, chng mc ni qung trng cng cng li
cha tm thy. Nhng phi tm thy n. Ct cao ging ln n s
r, s khn, s nghn v hiu lc ca li ni s bng khng. Cn
phi ni bng ting ni t nhin ca chng ta ch khng phi
vi mt ting ni mnh hn. Cn nu c th ni to th phi gi
mi nh th. Maiacpxki ku go qu nhiu ch ng l
ch cn ni; v th ch phi ku ting ku ca anh dng nh
cha . S th thit ca li anh ni b hy i bi ting n o v
khn ging.
D nhiu khi lng ly, nhng hnh nh mnh m ca
Maiacpxki thng hay ph hy ton cnh v lm t lit s vn
ng. Chc rng nh th nhn ra iu , v th anh li vn ti
mt thi cc khc: ngn ng ca cc cng thc ton hc xa
l vi thi ca. Ngi ta t nhin phi ngh rng thuyt hnh tng
v hnh tng, m ch ngha hnh tng v ch ngha v lai
gn gi nhau - cn c g gn ch ngha hnh tng nng dn
bng ci thi y! - vn c gc r trong ci nn pha sau, ci
nn nng dn vn ha ca chng ta. N c gc t nh th
Thnh Vaxili1 [Basile] Cc Lc hn l t mt cy cu b-tng
ct thp. D cho gii thch bng lch s v vn ha nh th no
i chng na th ci thiu nht trong cc tc phm ca
Maiacpxki vn l s vn ng. iu ny c v ngc i, bi
v dng nh ton b ch ngha v lai da trn s vn ng.
y c php bin chng khng th lung lc: qu nhiu hnh nh
bo bng li dn n cnh tri im bin lng. c th cm
nhn v mt vt l, hung h y li l ngh thut, s vn ng
phi n nhp vi c ch cm th ca chng ta, vi nhp iu tnh
1

- Thnh Vaxili (330-379): mt trong nhng s ph ca Gio hi Kit, tc gi

nhiu tc phm thn hc..

VN HC V CCH MNG

149

cm ca chng ta. Mt tc phm ngh thut phi ni ln c

s pht trin tun t ca mt hnh nh, mt ngh, mt tnh kh,
mt lun c, mt tnh tit cho n tn nh ca n, khng th
ngi c chm ni t chn tri ny n chn tri khc, d n
c c cu thnh bi nhng hnh nh va p vo nhau ti tnh
nht. Maiacpxki, mi cu ch, mi cch hnh vn, mi hnh
nh u c gng t ti mt ng bin, mt cc i, mt nh.
V th c tng th khng c nh. Ngi c c cm gic b
chia ra tng mnh v khng thy c ton b. Leo ni vt v
nhng cn c l do. i do trn mt con ng mp m th va
mt li va chng l th g. Nhng tc phm ca Maiacpxki
khng c nh, chng khng tun theo mt k lut ni ti no.
Tng phn khng chu tun th ton b, c gng gi tnh c
lp, pht trin s nng ng ca ring n, khng tnh n ton
th. V th khng c c tng th ln s nng ng ca tng th.
Cng trnh nghin cu ca cc nh v lai v ngn ng v hnh
nh vn cha c c s th hin tng hp.
150.000.0001 ng l phi l bi th ca cch mng.
Nhng n khng c nh th. Trong , l tc phm
ln nhng n vn b suy kit bi nhc im v nhng khuyt
im ca ch ngha v lai. Tc gi mun vit mt anh hng ca
v ni kh au ca qun chng, v s anh dng ca qun
chng, anh hng ca v cuc cch mng khng c c tnh ca
150.000.000 chng Ivan. V th anh khng k tn di tc
phm: Khng ai l tc gi ca bi th ca ti. Nhng s v
danh hu , s v danh c l y khng lm thay i g c: trn
thc t, bi th rt m sc ring t, c nhn, v ch yu l
trong ngha xu ca nhng t ny. Trong bi th, c rt nhiu
s c on v c. Nhng hnh nh nh: Uynxn2 [Wilson]
bi trong m, Sicag [Chicago] mi anh dn km nht
cng mang hm thiu tng, Uynxn phm n, tch m,
bng hn leo tng ny ln tng khc v.v... tht l n gin v
1

- Trng ca do Maiacpxki sng tc nm 1919, m t mt cch hnh tng

trn quyt u gia tng thng M Uynxn (i din phe t bn v phn ng
quc t) v chng Ivan (i din cho 150 triu dn Nga).
2
- Th. Uynxn (1856-1924): gio s, chnh khch thuc ng Dn ch, tng
thng M thi k 1913-1921.

VN HC V CCH MNG

150

th thin, hon ton khng phi hnh nh dn gian v d sao th

cng khng phi hnh nh m qun chng ngy nay s dng.
Ngi th s c bi th ca Maiacpxki ch t cng nhn
thy nh Uynxn trn bo. Chng ta bit Uynxn n m v
m, nhng ng ta khng phi l khng gy. Ngi th Nga
cng c ptn Sincle 1 [Upton Sinclair] v bit rng
Sicag, ngoi nhng ng tng cn c nhng cng nhn l
m. Khng k tnh ngoa d rn vang nh sm, ngi ta vn cm
thy nhng hnh nh v bng c v th s y mt li ni t
no y ging nh kiu ngi ln ni vi tr con. Ci m
nhng hnh nh l ra khng phi l s n gin ca mt
tr tng tng dn gian di do m l ci ng ngn ca s
phng lng. Uynxn c mt ci thang. Nu lc tr ng leo ln,
may ra ng mi n gn nh thang lc v gi! Ivan tn cng
Uynxn, l din bin ca cuc quyt u v ch th gii
v u tranh giai cp; Uynxn c nhng khu sng lc bn
c v mt thanh kim su mi rng ca, nhng Ivan c mt
bn tay, v mt bn tay na t vo tht lng. Ivan khng v
kh, tay t vo tht lng, chng li tn d gio c sng lc,
l mt ti Nga rt c! Phi chng chng ta khng ng trc
Ilia Murmt2 [Ilya Mouromietz]? Nu khng th l thng ngc
Ivan, i chn t, tin ti trc my mc c tuyt xo?
Uynxn nh Ivan bng thanh kim: Hn nh anh bng bn
chiu thn th... Nhng ngi b thng bt thnh lnh tri
dy. V vn vn, trong ci mch y. Tht l khng ng ch
v c bit ph phim khi nhng ca khc c xa v nhng
chuyn thn tin y c em chuyn n thnh ph Sicag
cng nghip p dng vo u tranh giai cp! Tt c ci
nhng mun tr thnh khng l nhng thc t ch l mt trn
thi u in kinh, mt th in kinh m h, nho bng, s ma
may vi nhng qu t rng. V ch th gii v u tranh giai
cp! T ph bnh, mi u? Thi v ch l mt cnh tng
cho nhng ngy ngh, thng hay da trn cc mu m, th
on... C hnh nh, c t ng u khng thch hp y. ng
1

- . Xincle (1878-1968): nh vn M, nh ci cch x hi v kinh t,tham gia

t chc Hip hi cc quyn t do cng dn M vo nm 1920.
2
- Nhn vt trng s anh hng trong truyn c Nga.

VN HC V CCH MNG

151

l l cuc chin u tht s khng l ca mt trm nm mi

triu con ngi, ngi ta ch nhi li mt truyn thuyt v mt
cuc thi u hi ch. S nhi li tuy khng c nhng cng
chng thay i c g.
Nhng hnh nh khng nhm vo u, tc l khng
c phi tr t bn trong, nut chng mt t tng v lm
hng n trn bnh din ngh thut cng nh trn bnh din chnh
tr. chng li kim v sng lc, ti sao Ivan li t mt bn
tay vo tht lng? Ti sao li khinh b k thut nh vy? Ivan
khng c v trang bng Uynxn, iu l chc chn.
Nhng chnh v th m anh ta phi dng c hai tay. V nu anh
ta khng ng xung t, l v Sicag cn c nhng cng
nhn ch khng ch c nhng tng t v cng v phn ln
nhng cng nhn y chng li Uynxn v ng h Ivan. Bi th
khng ni ln iu . Trong lc nhm t mt hnh nh tht
s, tc gi lm hng mt phn ch yu.
Vi v v qua qut, c ngha l li mt ln na khng l
do, tc gi chia ton th gii ra lm hai loi: mt bn l
Uynxn, bi trong m vi nhng chn qu, hi ly, nhng thin
th to ln v mt bn l Ivan, vi nhng o b-lu v hng triu
ngi sao ca Ngn H. Hin cho cc hi ly nhng cu nho nh
ca cc nh vn thuc phi suy i trn ton th gii, hin cho
cc o b-lu cu vn anh thp ca cc nh v lai. Khn thay,
mc d bi th c biu cm v c mt s cu mnh, thch hp
cng vi nhng hnh nh rc r, thc s n khng h c mt
cu no anh thp cho cc o b-lu. C phi do thiu ti nng
khng? Khng, m l do thiu mt hnh nh cch mng c
rn bi cn no, mt hnh nh m s din t s ph thuc vo
. Tc gi chi kiu anh lc s, bt v nm mt hnh nh, ri
mt hnh nh khc. Chng tao s kt liu i my, hi th gii
lng mn! Maiacpxki e da. Tt lm. ng l phi kt thc
ch ngha lng mn ca blmp v Carataip. Nhng lm nh
th no? N gi ri, git n i v ly s n lm gt tn thuc
l. chng phi l ch ngha lng mn v l th tiu cc
nht hay sao? Nhng s ngi dng lm gt tn thuc l va
khng tin, va khng hp v sinh. V s d man y xt ra
cng... khng my ngha. Mun dng xng s vo vic ,
nh th phi mc bnh lng mn; d th no th anh khng

VN HC V CCH MNG

152

tinh luyn, cng khng bit lin kt cc hnh nh. Hy git ly

ci giu c ca mi th gii! Maiacpxki ni v ch ngha x
hi vi ci ging sung s y. Nhng git ly l mt hnh ng
n cp. T y thch hp chng, khi ni v s trng dng t
ai v nh my bi x hi? T y rt l khng ng ch. Tc
gi t tm thng ha nh bn vi ch ngha x hi v
cch mng. V khi sung s kch vo xng sn ca mt trm
nm mi triu Ivan, anh khng phng i Ivan ln kch thc
khng l m ch thu li bng mt phn tm trang giy. S sung
s khng h ni ln s thn mt su kn, thng thng n ch
chng t s thiu gi gn v mt chnh tr hoc o c. Nhng
quan h nghim chnh v su sc vi cch mng loi tr ci
ging sung s, chng c th gy ra ci m ngi c gi l
ni au ca khong cch.
Bi th cha nhng cu mnh, nhng hnh nh to bo
v nhng t ng t ng ch. Khc kinh cu thng li cho
ha bnh on kt c l l phn mnh nht. Nhng cui
cng, ton b bi th mang du n ca s thiu vn ng bn
trong. Cc mu thun khng c soi sng c gii quyt
tip. Mt bi th v cch mng m thiu s vn ng! Cc hnh
nh c th cng ch v mnh v chng va vo nhau long
chong. Vic thiu ha hp gia chng khng phi do cht liu
lch s m do mt s bt ha ni ti vi mt trit hc cch
mng v i sng. Tuy nhin, khi c ht bi th, v khng
phi l khng kh khn mi c ht c, ngi ta t ngh:
ng l nh th c th vit c mt tc phm ln, ch cn
ng t ra chng mc v bit t ph! C th nhng khuyt im
c bn y khng thuc v Maiacpxki m ch v anh sng tc
trong phng kn. Khng c g tai hi cho s t ph v chng
mc bng cuc sng trong phng ring.
Nhng tc phm chm bim ca Maiacpxki cng tht
bi trong vic thm nhp bn cht s vic v cc tng quan
ca chng. Vn chm bim ca anh cay nhng hi ht. Mun
ni ln c mt ci g, nh bim ha phi bit nhiu hn l
vic lm ch cy bt. Phi bit nh lng bn tay mnh ci th

VN HC V CCH MNG

153

gii m anh lt mt n; Xantkp1 [Saltykov] bit rt r b

my quan liu v qu tc! Mt bc bim ha phng chng (hi
i! Chn mi chn phm trm cc nh bim ha X-vit l vy)
nh mt vin n bn trt bia, d l bng b ngang ngn tay hay
si tc; n gn trng ch nhng vn l trt. Vn chm bim
ca Maiacpxki cng phng chng; nhng nhn xt sc nhn
ca ng, theo kiu ni chuyn ring, bn trt ch, i khi
bng mt ngn tay v i khi bng c bn tay. Maiacpxki suy
ngh nghim tc rng ngi ta c th tch ci hi hc khi
gi ca n v y n ra mt ngoi. Trong bi ta cho tuyn
tp vn chm bim ca mnh, anh cn trnh by c mt s
cho ting ci. c s y, iu lm cho ngi ta mm
ci mt cch kh x l n hon ton chng cha ng ci g
ng nghnh c. V nu c ai cho mt s kh hn s
ca Maiacpxki, ngi y cng khng xa b c s khc
nhau gia ting ci t mt bi vn chm bim bn trng ch
vi ting cc cc to nn bi s c ca ngn ng.
c s phng lng thc y, Maiacpxki t nng
mnh ln n nhng thnh tu tht s sng to. Nhng ci cnh
m anh leo ln ch l ca ring anh. Anh ni dy chng li thn
phn ca mnh, chng li s l thuc vt cht v tinh thn m
i anh v nht l mi tnh m anh gp phi; au n, ut c v
nhng k nm quyn lm anh mt ngi yu, anh i n mc
phi gi n cch mng v bo trc rng cch mng s p
xung mt x hi tng cp mt t do ca mt Maiacpxki.
m my mc qun 2 , bi th ni v mt mi tnh au kh,
chng phi l tc phm c ngha nht trn bnh din ngh
thut, to bo nht v y ha hn nht trn bnh din sng to
trong s cc tc phm ca anh hay sao? Ngi ta kh tin rng
mt tc phm c mt sc mnh ln n nh vy v mt hnh
thc c o nh vy li c vit bi mt thanh nin hai mi
hai, hai mi ba tui. Chin tranh v th gii3, Diu php - h4,
1

- Mikhain Xantcp (1826-1889): nh vn Nga, ni ting.vi nhng tc

phm chm bim.
2
- Trng ca, sng tc nm 1915.
3
- Trng ca, sng tc nm 1916.
4
- V kch c sng tc theo n t hng x hi, nhn k nim mt nm
cch mng thng Mi (1918).

VN HC V CCH MNG

154

v 150.000.000 l nhng tc phm yu hn nhiu, bi l

Maiacpxki ri qu o c nhn ca mnh v th vn ng
trn qu o ca cch mng. Ngi ta c th hoan nghnh
nhng c gng y ca anh bi vi anh qu tht khng c con
ng no khc. V chuyn y1 tr li ti tnh yu ring t
nhng sau m my vi bc ch khng phi pha trc. Ch
mt s m rng phm vi hiu bit v mt s o su vo ni
dung ngh thut mi c th cho php gi c thng bng trn
mt bnh din cao hn nhiu. Nhng ngi ta khng th khng
thy rng vi mt cch c thc m i vo mt con ng
ngh thut v x hi mi hon ton l mt vic lm rt kh
khn. Gn y k thut ca Maiacpxki tinh t ln r rng,
nhng n cng tr thnh so mn hn. Diu php - h v
150.000.000, bn cnh nhng cu lng ly, li c nhng s st
km tai hi, t nhiu c b bi tu t hc v mt vi bc nhy
trn si dy n ngn ng. Phm cht hu c, tnh chn tht,
ting ku bn trong m chng ta tng nghe c trong m
my khng cn na. Mt vi ngi ni: Maiacpxki
ang t lp li mnh. Maiacpxki cn ngun thi hng ri,
vi ngi khc ni thm. Maiacpxki tr thnh nh th
quan phng, nhng ngi khc na reo ln vi v c c.
Tt c nhng ci c tht khng? Chng ta ng vi vng a
ra nhng li tin on bi quan. ng, Maiacpxki khng cn l
mt thanh nin, nhng anh cn tr. Ci khng cho php
chng ta nhm mt trc nhng kh khn trn con ng ca
anh. Tnh bt pht sng to p trong m my nh mt
ngun y sc sng, anh s khng tm li c n. Nhng
khng c l do tic r n. S bng bt tui thanh nin
thng nhng ch trong trng thnh cho s lm ch chc
chn c bn thn, iu ny gm khng ch mt s lm ch
chc chn v ngn ng m cn mt ci nhn rng ri v cuc
sng v lch s, mt s thm nhp su sc vo c ch ca
nhng sc mnh tp th v c nhn, ca nhng t tng, nhng
tnh kh v nhng ham m. S lm ch y khng i i vi li
ti t trong x hi, vi nhng ting ku, vi s thiu t trng
vn thng i km theo thi khoc lc kh chu nht; s lm
1

- Trng ca, sng tc cui thng 12-1922, gia thng 2-1923.

VN HC V CCH MNG

155

ch y khng biu hin ch lm ra v thin ti, ha theo thi

giu ct hoc mi biu hin khc thng c tn sng trong
cc tim c ph m tr thc lui ti. Nu cn khng hong m
nh th phi tri qua (bi v khng hong th lun c) c kt
thc bng vic chuyn ha thnh s sng sut bit phn bit ci
ring vi ci chung, nh vit vn hc s s ni rng Diu php h v 150.000.000 ch nh du mt s gim p sut khng
trnh khi v tm thi khc quanh ca mt on ng ang
tip tc i ln. Chng ti thnh tht mong Maiacpxki s nhn
ra rng s gia ca tng lai ni ng.

Khi ngi ta gy tay hoc chn, cc xng, gn, c

bp, mch mu, dy thn kinh v da khng toc v theo cng
mt ng, cng nh vy sau chng khng dnh li v lnh
cng lc. Khi xy ra mt s tan v cch mng trong i sng
cc x hi th cng khng c s ng thi hay i xng ca cc
qu trnh, cho d trong lnh vc t tng hoc trong cu trc
kinh t. Nhng tin t tng cn thit cho cch mng ra i
trc cch mng, trong khi nhng h qu t tng quan trng
nht ca cch mng li ch xut hin mun hn rt nhiu. Do
, s khng nghim chnh cht no nu da vo nhng ch
tng ng v nhng so snh hnh thc m dng ra mt th
ng nht gia ch ngha v lai v ch ngha cng sn t
suy ra ch ngha v lai l ngh thut ca giai cp v sn. Nhng
mu toan nh vy phi b gt b, iu khng c ngha l
phi coi thng s nghip ca cc nh v lai. Theo chng ti,
h l nhng ci mc cn thit cho s hnh thnh ca mt nn
vn hc ln v mi. Nhng i vi nn vn hc y, rt cc h
ch lm thnh mt giai on c ngha. tin vo iu , ch
cn cp n vn c th hn, trn bnh din lch s. V li
ch tc phm ca h khng n c vi qun chng, cc nh
v lai khng sai khi tr li l c n pho T bn lun ca
Mc, qun chng cng khng hiu c. Hin nhin l qun
chng cn thiu vn ha v gio dc m hc, v iu ch
c nng ln chm chp. Nhng ch l mt trong nhng l
do khin cho qun chng vn khng hiu c ch ngha v lai.
Cn mt l do khc: trong nhng phng php v hnh thc ca

VN HC V CCH MNG

156

n, ch ngha v lai mang nhng du vt hin nhin ca th gii

ny, hay ng hn l ca ci th gii b nh trong n sinh
ra v bi ci l-gch ca s vt (tm l ch khng phi lun l)
m ngy nay n vn cha ra khi. Li ch ngha v lai ra khi
ngi v tr thc ca n cng kh nh tch hnh thc ra khi ni
dung. Nu vic y c th xy ra, ch ngha v lai s c mt bin
i v cht su sc n ni n khng cn l ch ngha v lai
na. iu s ti, nhng khng phi l ngy mai. Tuy nhin,
ngay t hm nay, ngi ta c th bo m rng nhng g lm
thnh ch ngha v lai s c ch trong mt phm vi ln v c th
phc v cho mt cuc hi sinh ngh thut, vi iu kin ch
ngha v lai phi tp ng trn i chn ca n, ng mu toan
buc mi ngi phi tha nhn mnh bng mt sc lnh ca nh
nc nh n mun lm hi u cch mng. Nhng hnh
thc mi phi c lp t tm ly con ng i n thc ca
cc phn t tin tin trong giai cp cng nhn, theo mc m
h pht trin ln v mt vn ha. Ngh thut khng th sng,
cng khng th pht trin m khng c bao bc bi mt bu
khng kh thin cm. Ch trn con ng , v khng trn mt
con ng no khc, s din ra mt qu trnh phc tp ca
nhng quan h tng h. Trnh vn ha c nng cao ca
giai cp cng nhn s gip v nh hng n nhng nh
canh tn y, h tht s c ci ni. Li kiu cch khng trnh
khi khi cn tn ti cc b ng s bin mt v nhng mm
sng s cho ra i nhng hnh thc mi, cho php gii quyt
nhng vn ngh thut mi. S tin ha y trc ht i hi
phi c s tch ly nhng ti sn vn ha, s tng tin ca mc
sng v s pht trin ca k thut. Khng c con ng khc.
Khng th suy ngh nghim tc rng lch s s ng hp cc tc
phm v lai sau rt nhiu nm, em ra cho qun chng s
dng, khi m h trng thnh. Nh th s l... ch ngha qu
kh thun ty nht. Khi thi i y n, nhng khng phi n
s n lin ngay, l lc s gio dc vn ha v m hc trong
qun chng lao ng s lp y ci vc su gia tr thc sng
to v nhn dn, ngh thut s trnh by mt b mt hon ton
khc hm nay. Trong qu trnh y, ch ngha v lai s xut hin
nh mt mt xch khng th thiu c. Nh th u phi l t?

VN HC V CCH MNG

157

MT L TH CA NG
CH GRAMSI V CH NGHA
V LAI
1

Di y l li p cho nhng cu hi bn t cho ti

v phong tro v lai :
K t khi c chin tranh, phong tro v lai mt
hon ton nhng nt c trng ca n. Marintti2 [Marinetti]
quan tm rt t n phong tro. Anh ta ly v v thch dnh
sc lc ca mnh cho v hn. Hin nay tham gia phong tro v
lai c nhng ngi theo ch ngha qun ch, nhng ngi cng
sn, nhng ngi cng ha v nhng k pht-xt. Milan, gn
y ngi ta mi thnh lp mt t tun bo chnh tr, Il
Principe, ang nu hoc tm cch nu ln nhng l thuyt m
Makiaveli3 [Machiavelli] truyn b t th k XV, v d
nh cuc u tranh phn chia cc ng phi a phng v dn
quc gia n ch hn lon (ch c th chn vi cuc u tranh
bi mt quc vng chuyn ch), mt Xda Bocghia
[Csar Borgia] mi t ln u cc ng phi th ch. T bo
nm di quyn hai nh v lai, Brun Cra4 [Bruno Corra] v
Enric Xttimenli [Enrico Settimelli]. Mc d Marintti b
bt hi nm 1920 Rma [Rome] v trong mt cuc biu tnh
1

- A. Gramsi (1891-1937): trit gia, nh l lun mc-xt ngi , sng lp

vin ng Cng sn . Nm 1922, ng qua Mtxcva v li trong thi
gian mt nm. Vo dp , Gramsi c dp gp g cc lnh t ti cao ca
Lin X nh Lnin, Trtxki...
2
- Ph. Marintti (1876-1944): nh th, tiu thuyt gia, nh son kch , ngi
khai sinh v ng u phong tro v lai , tc gi ca nhiu bn tuyn ngn v
lai, trong quan trng nht l S thnh lp v tuyn ngn ca ch ngha v
lai (1909).
3
- N. Makiaveli (1469-1527): nh s hc, trit gia chnh tr, c nhng
tc phm v o c nhng rt ph bin v thut cai tr khin tn tui
ng tr thnh ng ngha vi tnh nham him v tro tr.
4
- B. Cra (1892- ?): kch tc gia, nh vn , tham gia phong tro sn khu
v lai vi nhng v kch u tin. V sau, l tc gi ca mt s tiu thuyt v
kch phc v tng lp c gi c th hiu km ci hn.

VN HC V CCH MNG

158

yu nc, anh ta c mt bi din vn kch lit chng nh

vua, ngy nay anh ta vn cng tc vi t tun bo ny.
Nhng pht ngn vin chnh ca ch ngha v lai trc
chin tranh nay tr thnh nhng tn pht-xt, tr Givanni
Papini1 [Giovanni Papini] quay ra theo o Cng gio v vit
mt tiu s Cha Kit. Trong chin tranh, nhng nh v lai
tn thnh chin tranh n thng li cui cng v ng h ch
ngha quc mt cch kin tr nht. Ch ring mt tn pht-xt,
An Palaxexki 2 [Aldo Palazzeschi], tuyn b chng chin
tranh. Anh ta ly khai phong tro v mc d l mt trong
nhng nh vn vit hay nht, cui cng anh ta phi im lng
vi t cch nh th.
Nhn trong ton b, Marintti khng ngng khch l
chin tranh, anh ta cng b mt bn tuyn ngn chng
minh chin tranh l phng thuc v sinh duy nht i vi th
gii. Anh ta tham gia chin tranh, l tiu on trng mt
tiu on chin xa v cun sch cui cng ca anh ta, Bung
thp, l mt bi tng ca nng nhit cc chin xa. Marintti c
vit mt tp sch nhan Ngoi ch ngha cng sn, trong
anh ta trnh by nhng hc thuyt chnh tr ca anh ta (nu
ngi ta c th coi nhng kin k quc ca con ngi y l
hc thuyt), i khi cng y cht tr tu nhng bao gi cng
rt k. Trc khi ti i khi nc , chi b Proletkult ca Turin
yu cu Marintti, nhn mt cuc trng by tranh v lai, l
gii cho cng nhn chi b bit ngha ca phong tro v lai ny.
Marintti sn lng nhn li mi, anh ta xem phng trng by
cng cc cng nhn v tuyn b hi lng v i vi ngh thut
v lai, gii cng nhn nhy cm hn bn t sn nhiu. Trc
chin tranh, ch ngha v lai rt ph cp trong m cng nhn.
Tp ch L'Acerbo c ch tiu in n ln n 20.000 bn m bn
phn nm l ph bin trong cng nhn. Nhn nhiu cuc trnh
din ngh thut v lai trong cc nh ht ca nhng thnh ph ln
1

- Gi. Panini (1881-1956): thuc nhm v lai Phirend, tham gia phong tro
v lai nm 1913, tc gi bn tuyn ngn Ch ngha v lai v ch ngha
Marintti.
2
- A. Palaxexki (1885-1974): nh th, tiu thuyt gia , tham gia phong tro
v lai nm 1913, ng u nhm v lai Phirend.

VN HC V CCH MNG

159

nht , cng nhn bnh vc cc nh v lai, chng li bn tr

(na qu tc v t sn) cng kch h.
Nhm v lai ca Marintti khng cn na. Poesia (Thi
ca), t bo ngy xa ca Marintti, ngy nay c t di
quyn mt anh Mari txi [Mario Dessi] no , mt k
khng c t gi tr no v mt tr tu cng nh t chc. Min
Nam, nht l o Xixin [Sicile], c nhiu t bo v lai ng ti
cc bi vit ca Marintti, nhng nhng t bo nh y u do
gii sinh vin xut bn, h coi s dt nt v ng php ting
ca h l ch ngha v lai. Nhm quan trng nht trong cc nh
v lai l nhm cc ha s. Rma, thng xuyn c trin lm
hi ha v lai c t chc bi mt anh Antni Giuli
Bragaglia1 [Antonio Giulio Bragaglia] no , l mt nh
nhip nh khng t, mt nh sn xut phim v mt ng bu
sn khu. Ha s v lai c tn tui nht l Giacm Banla 2
[Giorgio Balla]. annunxi 3 [D'Annunzio] th cha bao gi
cng khai by t quan im i vi ch ngha v lai. Cn ghi
nh rng t khi ra i, ch ngha v lai dt khot chng
annunxi. Mt trong nhng cun sch u tin ca Marintti
c tn Les Dieux s'en vont, d' Annunzio reste4. D rng trong
chin tranh, cc chng trnh chnh tr ca Marintti v
annunxi trng khp nhau mi im, cc nh v lai vn
chng annunxi. Trong thc tin, h khng h quan tm cht
no n phong tro Phuime [Fuime], mc du sau ny h c
tham gia vo cc cuc biu tnh.
C th ni rng t khi k ha c, phong tro v lai
hon ton mt tnh cht ca n v ha vo nhiu tro lu
tip theo. Cc tr thc tr hu ht l phn ng. Nu nh trc
kia cng nhn tng tm c trong ch ngha v lai nhng yu
1

- A. Gi. Bragalia (1890-1960): nh vn, tiu lun gia , tn ca ch ngha

v lai v lp th, o din nhiu v kch ni ting ca chu u.
2
- Gi. Banla (1871-1958): ha s, thnh vin ch cht ca phong tro v
lai . Bt u nh mt ha s hin thc, sau theo phong cch v lai t
nm 1910, khi ng k tn di bn Tuyn ngn k thut ca hi ha v
lai.
3
- G. annunxi (1863-1938): nh vn, nh th, nh bin kch, thnh
vin hng u ca ch ngha v lai .
4
- Thn thnh ra i, annunxi li (ting Php trong nguyn bn).

VN HC V CCH MNG

160

t u tranh chng nn vn ha kinh vin c, x cng v xa

l i vi nhn dn, th ngy nay h cn phi cm v kh u
tranh cho t do ca mnh v t quan tm n cc cuc tranh lun
c. Trong cc thnh ph cng nghip ln, chng trnh ca
Proletkult nhm thc tnh c sng to ca cng nhn i vi
vn hc v ngh thut thu ht ht nng lc ca nhng ai cn
c th gi v lng ham mun quan tm n nhng vn nh
th.
Mtxcva, ngy 8 thng Chn 1922

161

V
TRNG PHI HNH THC
CH NGHA TRONG THI CA
V CH NGHA MC-XT
Nu ta ra mt bn nhng m vang yu t ca cc h
t tng trc cch mng th l thuyt duy nht chng li ch
ngha mc-xt nc Nga X-vit trong nhng nm gn y l
l thuyt hnh thc ch ngha trong ngh thut. iu nghch l
y l ch ngha hnh thc Nga li gn b cht ch vi ch
ngha v lai Nga v khi ch ngha v lai, v quan im chnh tr,
t nhiu hng phc ch ngha cng sn, th ch ngha hnh thc
biu l ht sc mnh s chng i ca mnh v mt l thuyt
vi ch ngha mc-xt.
Vchto Sclpxki va l l thuyt gia ca ch ngha v
lai, li va l th lnh ca trng phi hnh thc ch ngha.
Theo thuyt ca ng, ngh thut bao gi cng l s thc thi
nhng hnh thc thun ty m t chng y ngha, v
iu ny ln u tin c ch ngha v lai tha nhn. Vy
ch ngha v lai l ngh thut c thc u tin ca lch s v
trng phi hnh thc ch ngha l trng phi ngh thut u
tin c tnh khoa hc. Nh nhng c gng ca Sclpxki - v
cng lao ca ng khng phi nh! - l thuyt v ngh thut, v
mt phn bn thn ngh thut, cui cng c nng ln t
giai on gi kim thut sang giai on ha hc. V tuyn co
ca trng phi hnh thc ch ngha, nh ha hc u tin ca
ngh thut, thn mt v vai cc nh v lai dung ha ang
i tm mt cu ni vi cch mng v nh tm ra n trong quan
nim duy vt lch s. Mt ci cu nh th khng cn thit: ch
ngha v lai t n y ngha ri.
Chng ta phi dng li mt lt trng phi ny v hai
l do. u tin l v chnh n: mc d tt c nhng nng cn v

VN HC V CCH MNG

162

phn ng v ngh thut trong l thuyt hnh thc ch ngha,

mt phn no ca cng cuc tm kim ca cc nh hnh thc
ch ngha l tht s c ch. L do th hai, l ch ngha v lai:
d nhng tham vng ca cc nh v lai mun c lm i din
duy nht ca ngh thut mi l khng c cn c i chng na,
ngi ta cng khng th loi tr ch ngha v lai ra khi s tin
ha dn n ngh thut ngy mai.
Trng phi hnh thc ch ngha l g?
C nh n hin nay c i din bi Sclpxki,
Gicmunxki [Jirmunsky], Iacpdn [Jacobson] v nhng ngi
khc th trc tin n l mt a b non lo xc. Vi tuyn
b rng bn cht ca thi ca l hnh thc, trng phi ny hng
nhim v ca h vo vic phn tch - ch yu l na m t v
na thng k - t nguyn v c php cc tc phm th, phn
tch n tng loi nguyn m, ph m, m tit v tnh ng c
tnh trng lp. Ci cng vic c tnh b phn y, vn c
nhng nh hnh thc ch ngha khng ngn ngi gi l khoa
hc hnh thc ca thi ca hoc thi php, l cn thit v hu
ch; iu khng phi bn ci, nhng vi iu kin phi hiu
l b phn, l ph, l chun b. N c th tr thnh mt
yu t ch yu ca k thut thi ca v nhng qui tc ngh
nghip. Cng nh vy, vi nh th, hoc nh vn ni chung,
vic lp ra nhng bng cc t ng ngha v tng con s ny ln
m rng vn t l cn thit. Vi nh th l c ch, thm ch
khng th b qua c vic o lng mt t khng ch theo
ngha ni ti ca n m cn theo gi tr m hng ca n, bi v
trc ht nh m hng m t y c truyn sang ngi khc.
Cc phng php ca ch ngha hnh thc, c gn gi trong
nhng gii hn hp l, cn c th gp phn lm trong sng
nhng c im ngh thut v tm l ca hnh thc (kt cu, s
vn ng, tnh tng phn, s ngoa d ca n, v.v...). n lt
mnh, nhng phng php y c th m ra cho ngh s mt con
ng - hay mt trong nhng con ng - tin ti s hiu bit
th gii v to iu kin d dng cho vic pht hin nhng
tng quan l thuc ca mt ngh s hoc c mt trng phi
ngh thut i vi mi trng x hi. Trong chng mc chng
ta ang nghin cu mt trng phi ng i, ang sng, ang
tip tc pht trin, trong giai on chuyn tip m chng ta

VN HC V CCH MNG

163

ang tri qua th cn phi th thch n bng nhng th nghim

x hi v cn phanh phui nhng gc r giai cp ca n. Bng
cch , khng nhng ch ngi c m c chnh trng phi
na, mi c th nh hng, tc l t bit mnh, t soi sng
mnh v t iu khin.
Nhng cc nh hnh thc ch ngha li t chi khng
chu chp nhn rng nhng phng php ca h khng c
gi tr no khc ngoi tnh th yu, thc dng v k thut, ging
nh php thng k i vi mn khoa hc x hi hoc knh hin
vi vi cc khoa sinh hc. H cn i xa hn nhiu: i vi h th
cc ngh thut v li ni tm thy s trn vn ca mnh trong t
ng, nh cc ngh thut to hnh tm thy mnh trong mu sc.
Mt bi th l mt s phi hp cc m ting, mt bc ha l
mt s phi hp cc mng mu, v cc qui lut ca ngh thut
l cc qui lut ca nhng s phi hp . Quan im x hi v
tm l i vi chng ta l quan im duy nht cho vic lm
vi knh hin vi v biu thng k i vi cht liu ngn ng c
mt ngha, th i vi cc nh hnh thc ch ngha ch l
gi kim thut. Ngh thut bao gi cng c lp vi i sng
v mu sc ca n cha bao gi phn nh mu c bay trn pho
i ca th (Sclpxki). S sp xp vo t ng, vo khi
ngn ng l giy pht duy nht, ch yu ca thi ca (R.
Iacpdn, trong cun Thi ca Nga ngy nay). Ngay t lc c
mt hnh thc mi, th c mt ni dung mi. Nh vy hnh thc
quyt nh ni dung (Krusenc). Th l s t theo hnh
thc ca t, t n t c gi tr, hay nh Khlpnhikp ni, t
l t tr (Iacpdn ), v.v... ng, cc nh v lai tm
trong t mt cng c th hin cho k nguyn ca u my xe
la, chn vt, in, i v tuyn v.v...; ni cch khc, h tm
mt hnh thc mi cho ni dung mi ca cuc sng. Nhng
hnh nh l mt cuc ci lng trong lnh vc phng s
ch khng phi trong lnh vc ngn ng thi ca (Iacpdn).
Ch ngha v lai Nga th li hon ton khc; h y n cng
s sp xp vo khi ngn t. i vi ch ngha v lai Nga,
hnh thc quyt nh ni dung. Qu tht, Iacpdn buc phi
tha nhn l mt lot phng php thi ca mi c p
dng (?) vo quy hoch th. V y l kt lun ca ng:
T m c nhng bi th th ca Maiacpxki v

VN HC V CCH MNG

164

Khlpnhicp. Ni cch khc, khng phi l quy hoch th,

sau khi p vo mt v tai nh th hoc gio dc ci to li cc
mt v tai , gy cm hng nh th c mt hnh thc
mi, c nhng hnh nh mi, nhng tnh ng mi, mt nhp
iu mi, m tri li chnh hnh thc mi t sinh (mt cch t
tr) buc nh th phi tm mt vt liu thch hp v, gia
bao iu khc, y anh v pha thnh ph! S pht trin ca
khi ngn t t pht chuyn t tx1 [Odysse] sang
m my mc qun: b uc, ngn nn, ri ngn n in
chng l g y c! Ch cn ni r ra quan im y thy
ngay c tnh cht khng vng chc rt tr con ca n. Nhng
Iacpdn cn c nhn mnh; ng tr li trc rng cng
Maiacpxki y, ngi ta thy nhng cu th nh: Hy ri b
thnh ph, hi loi ngi ng ngn. V l thuyt gia ca
trng phi hnh thc ch ngha c ci l lun su sc sau y:
Vy l th no? Mt mu thun c tnh l lun? Th c cho
nhng ngi khc gn cho nh th nhng t tng c din
t trong cc tc phm ca nh th i! Ln n mt nh th v
nhng t tng v tnh cm l mt thi cng v l nh thi
ca cng chng thi trung c nh din vin ng vai Giua2
[Judas]. V vn vn.
Hin nhin l tt c iu trn u do mt hc sinh
trung hc rt c nng khiu vit vi dng r rng nht v t
tr nht v nht mt cy bt vo tay gio s vn hc ca
chng ta, mt nh thng thi rm rnh rnh. Nhng, nhng
nh canh tn bo dn ca chng ta vn rt ti cm bt li khng
th dng n cho mt cng vic l lun ng n. chng
minh iu , khng kh. ng l ch ngha v lai cm thy
nhng gi ca thnh ph, tu in, in, in bo, xe hi,
chn vt, hp m (c bit l hp m) trc khi tm thy hnh
thc mi ca n. Quy hoch th nm su trong tim thc
ca nh v lai v cc tnh ng, t nguyn, c php v nhp iu
ca ch ngha v lai ch l mt c gng a mt hnh thc
ngh thut ti tinh thn mi cc th chim lnh c
1

- S thi Hy Lp, c coi l mt trong hai kit tc ca Hmer [Homre],

mt thi s m thi c i.
2
- Tn ca mt tng , phn Cha Gixu ly ba mi ng bc.

VN HC V CCH MNG

165

thc. V nu Maiacpxki la ln Hy ri b thnh ph, hi loi

ngi ng ngn th l ting ku ca mt th dn, mt ngi
b th ha n xng ty; v li chnh nh ra ngoi thnh ph
nn anh t ra rt r v trng thy c l th dn, khi m anh
ri thnh ph... v nh ngh ca mnh nng thn. y
tuyt nhin khng c vn ln n (t ny n nh mt si
tc trn bt xp) mt nh th v nhng t tng v tnh cm m
anh ni ra. Tt nhin ch l ci cch anh ni ra, n lm
cho nh th l nh th. Nhng cui cng, nh th, trong ngn
ng ca trng phi anh theo hoc t anh sng to ra, lm
nhng nhim v nm ngoi anh.
V ci ng c vi khi anh t gii hn trong vng
cht hp ca tr tnh: tnh yu ring t v ci cht ca chnh
mnh. Nhng sc thi c nhn ca hnh thc thi ca l t nhin
tng quan vi phong cch tr tu c nhn nhng ng thi
chng thch ng vi s m phng v np c trong lnh vc tnh
cm cng nh trong cch din t chng. Mt hnh thc ngh
thut mi, ni theo ngha rng, lch s, ny sinh p ng
nhng nhu cu mi. vn c ng trong vng ca thi ca tr
tnh su kn, ngi ta c th ni rng gia sinh l ca tnh dc
v mt bi th tnh c xen vo mt h thng phc tp ca
nhng c ch tm l chuyn tip m trong nhng yu t c
nhn, di truyn v x hi u tham gia. Ci nn di truyn, tnh
dc ca con ngi bin i chm chp. Nhng hnh thi x hi
yu ng bin i nhanh hn. Chng tc ng n thng
tng kin trc tm l ca tnh yu, to ra nhng sc thi mi v
m hng mi, nhng yu cu tm linh mi, nhu cu mt t
vng mi v nh vy a ra nhng i hi mi i vi thi ca.
Nh th ch c th tm thy vt liu sng to ngh thut trong
mi trng x hi ca mnh v anh truyn nhng xung ng
mi ca i sng qua thc ngh thut ca chnh mnh. Ngn
ng b bin i v phc tp ha bi cc iu kin th thnh
cho nh th mt vt liu ngn t mi, gi m hoc to iu
kin d dng cho nhng phi hp mi v t by t mt cch
thi v nhng t tng mi hoc mt tnh cm mi ang c chc
thng ci v ti tm ca tim thc. Nu khng c nhng thay
i tm l ny sinh t nhng thay i mi trng x hi, th s
khng c vn ng trong ngh thut: mi ngi c l s tip

VN HC V CCH MNG

166

tc, i ny sang i khc, bng lng vi thi ca ca Thnh Kinh

hoc ca ngi Hy Lp c i.
Nhng lc nh trit hc ca ch ngha hnh thc s
nhy chm ln chng ta m la ln: y cng ch l mt hnh
thc mi trong lnh vc phng s, ch khng phi trong lnh
vc ngn ng thi ca! Nh th th chng ti tht l b st nh!
Nu iu c th lm ngi thch th xin vng, thi ca l phng
s, nhng thuc loi cao cp.
Nhng tranh lun v ngh thut thun ty v ngh
thut c nh hng c th chp nhn c gia nhng ngi
t do v dn ty. n chng ta, chng khng cn xng ng
na. Php duy vt bin chng bn trn nhng ci : i vi
n, trn quan im qu trnh lch s khch quan, ngh thut bao
gi cng l mt tn y t ca x hi, v li ty thuc lch s.
Ngh thut tm nhp iu t ng cn thit din t nhng tnh
cm u ti v m h, n lm cho t duy v tnh cm xch li gn
nhau hay i lp nhau, n lm phong ph kinh nghim tinh thn
c nhn v tp th, n lm tinh t tnh cm, khin cho tnh cm
mm hn, nhy bn hn, m vang hn, n m rng khi lng
t duy nh s tch ly mt kinh nghim vt qu kch thc c
nhn, n gio dc c th, tp th x hi, giai cp, quc gia. V
ngh thut lm nh th hon ton khng cn bit trong dng
chy ca n hin nay n hot ng di l c ngh thut
thun ty hay mt ngh thut cng khai c khuynh hng.
Trong s pht trin x hi Nga ca chng ta, ngh thut c
khuynh hng l ngn c ca mt gii tr thc tm cch gn
b vi nhn dn. Bt lc, b ch p bi ch Nga hong,
thiu mi trng vn ha, mun tm mt ch da trong nhng
tng lp di ca x hi, gii tr thc c gng chng t cho
nhn dn l h ch ngh n nhn dn, ch sng bi nhn dn
v yu mn nhn dn nhit lit. Cng nh nhng ngi dn
ty i v vi dn, tng sn sng khng cn o lt sch, lc
v bn chi nh rng, gii tr thc trong ngh thut cng sn
sng hy sinh nhng tinh t ca hnh thc din t tht
trc tip v ngay tc khc nhng au kh v hi vng ca nhng
ngi b p bc. Ngc li, vi giai cp t sn ang ln, khng
th cng khai t xng l t sn v ng thi c gi gii tr thc
phc v mnh, th theo l ng nhin ngh thut thun ty

VN HC V CCH MNG

167

l mt l c ca giai cp ny. Quan im mc-xt cch kh xa

nhng khuynh hng y, nhng khuynh hng cn thit trong
lch s nhng cng b vt qua trong lch s. Xt trn bnh
din iu tra khoa hc, ch ngha mc-xt tm ti cc gc r x
hi ca ngh thut thun ty cng nh ca ngh thut c
khuynh hng vi s bo m nh nhau. N khng cht no
ln n mt nh th v nhng t tng v tnh cm m anh
din t, nhng n t t nhng cu hi c ngha su hn,
nh l: Mt hnh thc nht nh ca mt tc phm ngh thut,
trong tt c nhng c im ngh thut ca n, tng ng vi
mt dng tnh cm no? Nhng t tng v tnh cm y thuc
iu kin x hi no? Chng chim v tr no trong s pht trin
lch s ca x hi, ca giai cp? Cn na: nhng yu t di sn
vn hc no tham gia lp thnh hnh thc mi? Di nh hng
ca nhng xung ng lch s no nhng phc hp tnh cm v
t tng mi chc thng lp v phn cch chng vi mi
trng c thc ca thi ca? S tm ti c th tr thnh phc tp
hn, chi tit hn, c nhn hn, nhng tin tng rng n s ng
vai tr ph nh ngh thut thng ng vai tr ph trong tin
trnh x hi.
Trong ngh thut mi giai cp c ng li ca mnh,
thay i vi thi gian, tc l c phng thc ring nu nhng
i hi ca n i vi ngh thut: s bo tr vn ngh kiu
Mnh Thng Qun ca cung nh v cc i lnh cha, li
cung cu mt cch t ng c b sung bng nhng bin php
phc tp nh hng n c nhn, v vn vn. S l thuc vo x
hi v vo c c nhn ca ngh thut l khng phi che giu m
cng khai by ra chng no ngh thut cn gi tnh cch nnh
thn. Ni chung, tnh cch rng ri hn, i chng hn, v danh
ca giai cp t sn ang ln, mc du c nhiu lch lc, dn
n l thuyt v ngh thut thun ty. Trong nguyn c
khuynh hng ca tr thc dn ty m chng ti ni trn
cng c mt th ch k giai cp: khng c nhn dn th gii tr
thc khng th bn r, khng th t khng nh mnh v khng
th nm c quyn ng vai tr trong lch s. Nhng trong
u tranh cch mng, tnh ch k giai cp ca gii tr thc b
lt nho t trn xung di, t di ln trn v cnh t ca
mnh tnh ch k c dng ca s hy sinh cao c nht. Bi vy,

VN HC V CCH MNG

168

gii tr thc khng nhng khng che giu m cn ln ting

ni ln nguyn c khuynh hng ca mnh khi h nhiu ln
hy sinh c ngh thut trong ngh thut ca mnh cng nh h
hy sinh nhiu th khc.
Quan nim mc-xt ca chng ti v s hp thc ha x
hi khch quan ca ngh thut v v li ch x hi ca n s
khng h c ngha, khi n c dch ra ngn ng chnh tr, l
chng ti mun cai qun ngh thut bng cc sc lnh v ch
th. S l sai lch khi ni rng vi chng ti ch c ngh thut
ni v cng nhn th mi l mi v l cch mng; cn ngh rng
chng ti i hi cc nh th ch t nhng ng khi nh my
hoc mt cuc ni dy chng t bn th tht l v l. Hin
nhin, do chnh bn cht ca n, nn ngh thut mi s khng
th khng t cuc u tranh ca giai cp v sn vo trung tm
s ch ca n. Nhng li cy ca nn ngh thut mi
khng gii hn mt s ng cy nht nh c nh s:
tri li, n phi cy v lt ton b t, dc v ngang. D nh
n my, ci vng trn ca tnh tr tnh c nhn hin nhin l
c quyn tn ti trong ngh thut mi. Hn na, con ngi mi
s khng th hnh thnh m khng c mt th tr tnh mi.
Nhng mun to ra ci , t nh th cng phi rung cm vi
th gii theo mt cch mi. Nu nh trn vng m th gii ca
nh th ngi ta buc phi thy Cha Kit hoc Xabath 1
[Sabaothe] ch thn ci mnh (nh trng hp Akhmatva,
Xvtaiva, Scpxcaia v nhng ngi khc), th iu ch
chng t s suy sp ch ngha tr tnh ca nh th, s khng
thch ng v mt x hi, v do v c mt m hc, ca nh
th vi con ngi mi. Ngay c ch m h thng thut ng y
khng phi ch l mt tn d su lng m l mt s chm tr
trong t vng, t ra n cng chng t s t ng tm l
i lp n vi thc ca con ngi mi. S khng ai p t
hoc c p t cc nh th mt danh mc ti. Bn hy vit
tt c nhng g n vi u c bn! Nhng hy cho php giai
cp mi, ci giai cp c i l do t lnh trch nhim xy
dng mt th gii mi, c ni vi bn trong trng hp ny
1

- Mt trong nhng tn gi ca Cha Tri trong Thnh Kinh (Cu c).

Thng c dng nh c Cha cha.

VN HC V CCH MNG

169

hay trng hp khc: nu bn din t cc quan nim ca vic

xy dng nh ca bng ngn ng nhng ngi cc oan th
iu s khng lm cho bn tr thnh nhng nh th mi.
Trong mt phm vi rt rng, hnh thc ngh thut l c lp
nhng nh ngh s to ra hnh thc y v khn gi thng thc
n khng phi l nhng ci my trng rng, khng th cho rng
ci ny ct to ra hnh thc v ci kia ct thng thc n.
l nhng sinh vt sng m tm thn kt tinh v biu th
mt s thng nht no , c khi s thng nht y khng phi
lc no cng hi ha. Tm thn y l kt qu ca nhng iu
kin x hi. S sng to v cm th nhng hnh thc ngh thut
l mt trong nhng chc nng ca n. Cc nh hnh thc ch
ngha du c chy theo nhng iu tinh t n my i chng
na th tt c quan nim n gin qu mc ca h l b da trn
s khng hiu bit v tnh thng nht tm l ca con ngi x
hi ca con ngi sng to v con ngi tiu th ci c
to ra. iu m giai cp v sn c th phi tm thy trong ngh
thut l s din t trng thi tinh thn mi y, ci trng thi
tinh thn va mi bt u hnh thnh trong giai cp v sn v
ngh thut phi gip trng thi tinh thn y c mt hnh th.
y khng phi l mnh lnh ca nh nc m l mt tiu
chun lch s. Sc mnh ca n nm trong tnh khch quan ca
s tt yu lch s ca n. Khng th n trnh n, cng khng
th thot khi quyn lc ca n.
ng, trng phi hnh thc ch ngha hnh nh c c
gng c khch quan. Khng phi l khng c l do khi n
chn s c on trong vn hc v trong ph bnh - ci m
ch hot ng bng nhng s thch v tnh kh. N i tm nhng
tiu chun chnh xc phn loi cc s khen ch. Nhng do
hp hi v quan im v tnh hi ht cc phng php ca
mnh, n thng xuyn ri vo nhng s m tn nh thut xem
tng bng ch vit hay bng s ngi. Ta bit hai trng phi
ny cng c mc ch lp ra nhng tiu chun thun ty khch
quan xc nh tnh cch con ngi nh s ln, v dng trn
tra ca cc ng un trong ch vit v nhng c im ca
cc bu sau u. C th l cc ng un v cc bu qu
thc c mt tng quan vi tnh tnh, nhng tng quan y
khng trc tip v cn xa mi xc nh c ton b tnh cch

VN HC V CCH MNG

170

con ngi. Ci khch quan ch ngha y o tng y c xy

trn nhng yu t ngu nhin, th yu, hoc ni n gin l
thiu st, chc chn s dn n ch ngha ch quan t hi.
Trong trng hp trng phi hnh thc ch ngha, n dn n
t sng bi t. Sau khi m cc tnh t, cn nhc tng hng
v o cc nhp iu, hoc l nh hnh thc ch ngha dng li
v im lng vi dng mt ngi khng bit mnh cn lm g na,
hoc anh ta pht biu mt s khi qut ha bt ng cha nm
phn trm ch ngha hnh thc v chn mi lm phn trm th
trc gic t tnh ph phn nht.
Xt n cng, cc nh hnh thc ch ngha khng theo
ui cch xem xt ngh thut ca h cho n kt lun hp l.
Nu ngi ta xem qu trnh sng tc th ch l mt s phi hp
ca m thanh hoc ca t v mun ng trn con ng
gii quyt tt c vn thi ca, th cng thc hon ho duy nht
ca thi php s l: hy t kim ly mt cun t in c l
lun, v nh nhng phi hp v hon v i s cc yu t ca
ngn ng hy to ra tt c cc thi phm ngy xa v sp ti ca
th gii. Lp lun mt cch hnh thc, ngi ta c th vit ra
pghni nghin 1 [Eugne Onguine] bng hai con ng:
hoc lm nh Puskin, cho s la chn cc yu t ngn ng ph
thuc mt tng ngh thut c trc, hoc gii bi ton bng
php i s. Theo quan im hnh thc ch ngha, phng
php th hai l ng hn v n khng ph thuc tnh trng tinh
thn, cm hng hoc nhng yu t mong manh khc cng loi
v ngoi ra cn c li th l trong khi dn n pghni
nghin, n c th dn n v s tc phm ln khc. Tt c ci
m ngi ta cn y l mt thi gian khng gii hn, c ngha
l vnh cu. Nhng m c nhn loi, hung h mt nh th,
khng c ci vnh cu trong tay mnh, nn ng lc c bn ca
sng tc th vn l, nh trc y, tng ngh thut c
cm th trc, hiu theo ngha rng nht tc ng thi l t
tng r nt, tnh cm c nhn hoc x hi biu t r rng v
thin hng cn m h ca tm linh. Trong nhng c gng ca
nh th tin ti hin thc ha ngh thut, tng ch quan y
n lt n li b khu gi v kch thch bi ci hnh thc ang
1

- Tc phm ni ting ca Puskin, c sng tc trong thi k 1823-1831.

VN HC V CCH MNG

171

tm kim v i khi n c th b a y ton b n mt con

ng hon ton bt ng i vi lc bt u. Ni n gin, tc
l hnh thc ngn t khng phi l s phn nh th ng cho
mt tng ngh thut c cm th trc m l mt yu t
ch ng nh hng n c tng. Nhng th quan h tng
h tch cc y, trong hnh thc nh hng n ni dung v
i khi lm bin i ni dung t u n cui, chng ta tng
bit trong mi lnh vc ca i sng x hi v c i sng sinh
hc. Hon ton khng phi l mt l do gt b ch ngha
cuyn v ch ngha mc-xt v sng lp ra mt trng phi
hnh thc ch ngha trong sinh hc v x hi hc.
Vchto Sclpxki, ngi un o v cng d dng t ch
ngha hnh thc trong ngn ng n nhng c lng ch quan
nht, ng thi li t mt thi c chp nht i vi vic nh
ngha v nghin cu ngh thut da trn ch ngha duy vt lch
s. Trong mt cun sch nh xut bn Bclin di nhan
Hnh trnh ca ngi k s, ng nu ln trong khong ba
trang nh - v d sao khng th chi ci c tnh ngn gn l
u im chnh ca Sclpxki - nm lun chng thu o (khng
phi bn, su m l nm) chng li quan nim duy vt v ngh
thut. Chng ta s im qua nhng lun chng y bi v cng
kh c ch khi xem xt v ch ra rng nhng chuyn tm pho
nh th m li c trnh by nh l im cao nht ca t tng
khoa hc (vi rt nhiu chng loi trch dn t liu khoa hc
trn ba trang giy t ti y).
Sclpxki vit: Nu nh mi trng v cc quan h
sn xut nh hng n ngh thut th liu cc ti ngh thut
c b gn vo mi trng ni chng tng ng vi cc quan h
y khng? Th m trong thc t cc ti li lang thang v
nh. Vng, th cn cc con bm? Theo cuyn, cc con
bm cng tng ng vi nhng quan h nht nh, tuy
nhin chng vn bay t ni ny n ni kia, khc g bt c nh
vn no cng c t do vn ng theo mnh.
Ti sao ch ngha mc-xt, v chnh ch ngha mc-xt,
li phi buc cc ti ngh thut vo vng n l, l iu
ngi ta thy kh hiu. S vic cc dn tc rt khc nhau, v
cc giai cp khc nhau ca cng mt dn tc, s dng nhng
ti ging nhau, chng t mt cch gin n rng tr tng

VN HC V CCH MNG

172

tng ca con ngi l c gii hn v con ngi trong tt c

nhng sng to ca mnh, k c sng to ngh thut, c xu
hng tit kim nng lc ca mnh. Mi giai cp u c s
dng, trong chng mc ln nht, di sn vt cht v tinh thn ca
mt giai cp khc. C th chuyn lun chng ca Sclpxki
mt cch d dng sang c lnh vc k thut sn xut. T c xa,
ci xe c da trn ch mt ti duy nht ging nhau: nhng
trc, nhng bnh xe, mt ci khung. Tuy nhin ci xe ca mt
qu tc La M thch hp vi s thch v nhu cu ca ng ta
cng nh c xe nga ca b tc Oclp [Orlov], vi tin nghi
bn trong ca n, thch hp vi s thch ca vin sng thn ca
n hong Catrina 1 [Catherine]. Ci xe ch hng ca ngi
nng dn Nga th thch hp vi nhu cu hot ng kinh t ca
anh, vi sc lc ca con nga b nh ca anh v vi nhng c
im ca ng nng thn. Chic xe hi, hin nhin l mt sn
phm ca k thut mi, vn c l theo ti y: bn bnh
dng trn hai trc. Tuy nhin, mi ln trong m, trn mt con
ng nc Nga, mt con nga ca nng dn i chch v mt
bn, s hi v nh n pha chi la t chic hi, mu tnh tit y
phn nh s xung t ca hai nn vn ha.
Nu nh mi trng th hin ra c trong tiu thuyt
th gii khoa hc chu u khng phi ngh nt c tm xem
nhng chuyn k trong Ngn l mt m c son ra khi no
v u, Ai Cp, n hay Ba T. l lun chng th
hai ca Sclpxki. Ni rng mi trng ca con ngi, v ca
ngh s gia bao ngi khc, c ngha l nhng iu kin sng
v gio dc ca ngi c biu hin ra trong tc phm ca
h, nh th hon ton khng c ngha l s biu hin y c mt
tnh a l, nhn chng v thng k chnh xc. D kh m xc
nh ni nhng truyn no c vit Ai Cp, n hay
Ba T, th iu chng c g l bi v nhng nc y c nhiu
iu kin x hi ging nhau. Nhng ngay vic gii khoa hc
chu u ngh nt c gii quyt nhng cu hi t chnh
vn bn ca nhng truyn y cng chng t nhng vn bn
1

- y, Trtxki c ni n n hong Catrina nh (1729-1796), ti v

trong thi k 1762-1796, ni ting vi cch tr nc chuyn ch, nhng sng
sut.

VN HC V CCH MNG

173

y phn nh mi trng, cho d cch phn nh cn rt mo m.

Khng ai c th ra khi c chnh mnh. Nhng li m sng
ca mt ngi in cng ch cha ng nhng g m trc kia
bnh nhn tip th c ca th gii bn ngoi. Ch ng thy
thuc tm thn c kinh nghim, c tr tu su sc v bit c
qu kh ca bnh nhn mi tm c trong ni dung ca li m
sng nhng mnh mo m v h hng ca s tht. Sng to
ngh thut c nhin khng phi l s m sng. Nhng n cng
l mt s bin cht, bin dng, mt s bin i thc ti theo cc
qui lut c bit ca ngh thut. D hoang tng qui d n
my, ngh thut khng c vt liu no khc ngoi th vt liu
c cung cp bi th gii ba chiu m trong chng ta ang
sng v bi th gii hp hn ca x hi c giai cp. C khi nh
ngh s to ra tri hay a ngc th nhng cnh huyn hoc ca
anh cng ch bin i mt cch n gin kinh nghim ca chnh
i anh, cho n v gm c ha n khng tr n c ca b
ch cho anh thu bung.
Sclpxki tip tc: Nu nh cc c im ng cp v
giai cp c phn nh trong ngh thut th sao nhng chuyn
k ca i Nga v cc lnh cha qu tc cng ging nh cc
chuyn k v ng gip trng gio hi chnh thng?
Thc ra y chng qua ch l mt cch ni di dng ca
lun chng th nht. Ti sao nhng mu chuyn v cc qu tc
v cc gip trng li khng th ging nhau, v nh th th tri
g vi ch ngha mc-xt? Nhng li ku gi do cc nh mc-xt
c tn tui vit thng ni v nhng a ch, t bn, linh mc,
tng t v nhng k bc lt khc. a ch hin nhin l khc
vi nh t bn, nhng trong mt s trng hp c th cho
chung vo mt b. Trong mt s trng hp ti sao ngh thut
dn gian li khng th cho lnh cha v gip trng vo mt b
khi m h u l i din cho nhng ng cp thng tr v bc
lc anh mu-gch? Trong nhng bim ha ca Mr [Moor] v
ieni [Deny], gip trng v a ch thng ng bn nhau
m khng phng hi t g cho ch ngha mc-xt.
Sclpxki nhn mnh: Nu nh nhng c im
nhn chng c phn nh trong ngh thut th vn hc dn
gian (folklore) ca cc dn tc khc nhau s khng trao i vi

VN HC V CCH MNG

174

nhau c, v nhng chuyn k c sinh ra trong lng mt

dn tc ny s khng c gi tr i vi dn tc lng ging.
Cng tt! Ch ngha mc-xt hon ton khng ngh rng
nhng nt nhn chng c mt tnh cch c lp! Tri li, n
nhn mnh tm quan trng hon ton quyt nh ca cc iu
kin t nhin v kinh t trong s hnh thnh vn hc dn gian.
S ging nhau ca cc iu kin tin ha cc dn tc chn
nui v trng trt m giai cp nng dn chim u th v s
ging nhau ca cc nh hng tc ng ln nhau n vi h
khng th khng dn n mt vn hc dn gian tng t. Nhn
vn chng ta ang lu th thy rng khng c g quan
trng trong vic tm hiu xem liu cc ti ging nhau
c c lp ny sinh cc dn tc khc nhau nh l s hi
quang khc x bi cng mt lng knh tng tng ca nng
dn v ca mt kinh nghim ging nhau trong nhng nt c
bn, hay l tri li, nhng ht ging truyn k dn gian li c
chuyn i bi mt ngn gi lnh ni ny sang ni khc, bn r
ni no c t thun li. Trong thc t, c hai phng thc
c l phi hp vi nhau.
Cui cng - nm l, quan im mc-xt v ngh thut
l sai bi v... - Sclpxki a ra, coi nh lun chng ring
bit, ti c th v vic bt cc thng qua hi kch Hy Lp
truyn n tn xtrpxki1 [Ostrovsky]. Ni cch khc, nh ph
bnh ca chng ta li nhc mt ln na di mt dng c bit
lun chng th nht ca ng (nh ta thy y, ngay c lnh
vc lun l hnh thc, vi nh hnh thc ch ngha ca chng ta
tt c cng khng din ra tt hn). Vng, cc ti u di c
t dn tc ny n dn tc khc, t giai cp ny n giai cp
khc v c t tc gia ny n tc gia khc. iu ch ni ln
rng tr tng tng ca con ngi l tit kim. Mt giai cp
mi s khng bt u li sng to ton b nn vn ha t
u, m n chim lnh ly qu kh, chn, sa, sp t li qu
kh v tip tc xy dng t . Khng c s s dng ci t
o hng h gi ca qu kh y, ni chung s khng c s tin
ln pha trc trong qu trnh lch s. Nu ti v thm kch
ca xtrpxki n c vi ng t ngi Ai Cp qua nc Hy
1

- Alchxanr xtrpxki (1823-1886): nh son kch ni ting ngi Nga.

VN HC V CCH MNG

175

Lp, th t giy m trn ng x l ti ny, ng c c n

nh giy ci Ai Cp, ri n giy da Hy Lp. Hy ly mt vic
tng t khc gn chng ta hn: vic cc phng php ph
phn ca cc nh ngy bin Hy Lp - nhng nh hnh thc ch
ngha thun ty trong thi i ca h - i su vo thc ca
Sclpxki khng lm thay i cht g vic bn thn
Sclpxki l mt sn phm rt tuyt ca mt mi trng x hi
v ca mt thi i c tnh cht quyt nh.
S cng ph ch ngha mc-xt nm im ca
Sclpxki nhc chng ta nhiu n nhng bi chng ch ngha
cuyn m Tp ch Chnh gio (Pravoslavnoi Obozreni)
tng ng ti trong thi xa xa1. Cch y ba mi hoc bn
mi nm, nh thng thi Nhican [Nikanor], gim mc x
txa [Odessa], vit rng nu l thuyt ngi l con chu ca
loi kh l ng, th cc c ca chng ta phi c nhng du
hiu r ca mt ci ui hoc lp li c im cc c
ng, c b ca cc c. Hai l, nh mi ngi u bit, kh ch
ra kh... Nm l, ch ngha cuyn sai bi v n mu thun
vi ch ngha hnh thc2... Xin li, ti mun ni vi nhng ngh
quyt dt khot ca cc hi ng Gio hi th gii. Tuy nhin
nh bc hc thy tu c mt li th: ng ta r rng l nh qu
kh ch ngha v ng ly nhng lun chng t tng Pn3
[Paul] ch khng t vt l, ha hc hoc ton hc nh l nh v
lai ch ngha Sclpxki.
Khi cn bn ci v chuyn nhu cu ngh thut khng
do cc iu kin kinh t sinh ra. V cng khng phi kinh t
sinh ra nhu cu n ung. Tri li, chnh nhu cu thc phm v
nhit lng sinh ra kinh t. Bt lun th no cng khng th ch
cn c vo nhng nguyn l duy nht ca ch ngha mc-xt
nh gi, loi b hoc cng nhn mt cng trnh ngh thut.
iu hon ton ng. Trc ht, mt cng trnh ngh thut
phi c nh gi theo nhng qui lut ca n, tc l nhng qui
1

- V sau, Trtxki c nhc li chi tit ny trong hi k i ti ca ng.

- y c s chi ch. Trong ting Php, formel c hai ngha: dt khot v
hnh thc.
3
- Thnh tng Ki T gio, ngi truyn t gio thuyt ca Gixu ra tm
th gii, tc gi 14 bc th trong Thnh Kinh (Tn c)..
2

VN HC V CCH MNG

176

lut ca ngh thut. Nhng ch c ch ngha mc-xt l gii

thch c ti sao v nh th no giai on lch s y li
xut hin khuynh hng ngh thut y, tc l khuynh hng y
biu t nhu cu ca nhng hnh thc ngh thut no, loi tr
nhng hnh thc khc, v ti sao li nh th.
S rt l th thin, u tr m ngh rng mi giai cp t
n c th to ra tt c v y ngh thut ca ring n v, ni
ring, giai cp v sn li c th to ra mt ngh thut mi nh
nhng cu lc b ngh thut khp kn, nhng cuc hi tho
vn ha v sn v cc th khc... Ni chung, hot ng sng
to ca con ngi lch s l c tnh k tha. Mi giai cp mi
ang ln bao gi cng ng trn vai nhng giai cp trc n.
Nhng s tip din l bin chng, ngha l n t bc l ra
nh nhng s i ch nhau v nhng v bn trong. Nhng
xung ng di dng nhng nhu cu ngh thut mi l do kinh
t em li, thng qua mt giai cp mi v, mt mc km
hn, do tnh hnh mi ca cng mt giai cp khi s giu c v
sc mnh vn ha ca n tng ln. Sng to ngh thut bao gi
cng l s lt ngc phc tp nhng hnh thc c di nh
hng ca nhng kch thch mi ny sinh bn ngoi ngh thut.
Chnh theo ngha rng y m ngi ta c th ni n chc nng
ca ngh thut v ni rng ngh thut phc v. Ngh thut
khng phi l mt yu t thot xc t nui dng ly mnh m
l mt chc nng ca con ngi x hi, khng th tch ri khi
mi trng v phng thc sng ca n. Bao gi cng vy, ta
nh khi ngi ta y mt thnh kin x hi n mc qu
ng, y con ng i ca Sclpxki cng cc k c bit:
ng i n ch ngh rng ngh thut tuyt i c lp i vi
phng thc sng ca x hi mt giai on lch s nc Nga
ca chng ta m hn bao gi ht ngh thut biu l ra r
rng, rng s l thuc tinh thn v vt cht hng ngy ca n
vo cc giai cp, cc nhnh ca giai cp v cc nhm x hi!
Ch ngha duy vt khng ph nhn tm quan trng ca
yu t hnh thc, d cc mt l lun, php l hay ngh thut.
Cng nh mt h thng php l c th v phi c phn xt
theo tnh l-gch v mch lc ni ti ca n, ngh thut c th
v phi c nh gi theo quan im nhng thnh tu hnh
thc ca n, bi v ngoi nhng ci ra th khng c ngh

VN HC V CCH MNG

177

thut. Tuy nhin, mt l thuyt php l m li mun khng nh

rng php lut l c lp vi cc iu kin x hi th n s hng
t nn mng. ng lc, ngi ta tm thy n trong kinh t,
trong cc mu thun giai cp; lut php ch cung cp mt hnh
thc v mt cch biu hin lin kt bn trong vi nhng hin
tng y, khng phi trong nhng c im c bit m trong ci
chung ca chng, trong nhng g c th xy ra v lu bn ca
chng. Chnh ngy nay chng ta c th nhn thy, vi mt s
sng sa him c trong lch s, mt php lut mi c hnh
thnh nh th no: khng phi bng nhng phng php din
dch l-gch t tc t mn m bng mt s nh gi qua kinh
nghim t nhng nhu cu kinh t ca giai cp thng tr mi v
bng mt s sp t qua kinh nghim cho khp vi nhng nhu
cu y. Vn hc, bng nhng phng php v cch lm ca
mnh m gc r ca nhng phng php v cch lm bt vo
qu kh xa xi nht v th hin kinh nghim tch ly trong ngh
thut ngn t, cho cc t tng, tnh cm, trng thi tinh
thn, quan im v nhng iu mong mi ca thi i mnh v
giai cp mnh mt hnh thc biu hin. Ngi ta khng th i ra
khi . V hnh nh hon ton khng cn phi ra khi , t ra
l i vi nhng ngi khng phc v cho mt thi i qua
v cho mt giai cp qu thi lch s.
Nhng phng php phn tch hnh thc l cn nhng
khng . Ngi ta c th m nhng li ly ph m trong
nhng ngn ng, phn loi cc n d, lit k nhng nguyn m
v ph m trong mt bi ht m ci, khi phi bn ci, tt c
nhng ci , bng cch ny hay cch khc, lm phong ph
thm s hiu bit ca chng ta v vn hc dn gian; nhng nu
ngi ta khng bit h thng lun canh trng trt ca ngi
nng dn v chu k t lin quan n i sng ca anh ta, nu
ngi ta khng bit vai tr ca chic cy cha vi, nu ngi ta
khng nm c ngha ca lch Nh th i vi ngi nng
dn t lc anh ci v n lc ch nng dn , th ngi ta s
ch mi bit ci v ngoi ca ngh thut dn gian ch cha thu
c ti ci nhn ca n. Ngi ta c th v ra mt bng kin
trc nh th Clnh [Cologne] bng cch o y v chiu cao
cc vng cung ca n, xc nh ba chiu ca cc gian gia, kch
thc v cch sp t cc ct ca n, v.v... Nhng nu khng

VN HC V CCH MNG

178

bit th no l mt thnh ph trung c, l phng hi v nh th

Thin Cha gio thi Trung i th ngi ta s khng bao gi
hiu c nh th ln Clnh. Mu toan gii phng ngh
thut khi i sng, tuyn b rng n hot ng c lp, iu
lm mt linh hn ca ngh thut v git cht n. Ngay c
nhu cu ca mt vic lm nh vy l mt triu chng suy i
t tng khng chi ci c.
S so snh m chng ti va phc ra trn y vi
nhng li ch trch thn hc chng ch ngha cuyn, i vi
c gi, c th l nng cn v mang tnh giai thoi. Theo mt
ngha no th iu d nhin l ng. Nhng y c mt
s lin quan su hn. Vi mt ngi mc-xt t nhiu c hc
thc, l thuyt hnh thc ch ngha khng th khng gi nh li
nhng nt nhc quen thuc ca mt giai iu trit hc rt c.
Cc lut gia v o c gia (hy k ra mt cch ngu nhin:
Xtamle [Stammler], ngi c v Mikhailpxki 1
[Mikhailovsky], nh ch quan ch ngha ca chng ta) c
chng minh rng o c v lut php khng th b quyt nh
bi kinh t vi l do duy nht l khng th tng tng c
chnh i sng kinh t li nm ngoi cc chun php l v m
hc. Qu tht, cc nh hnh thc ch ngha v lut php v o
c khng i n ch khng nh s c lp hon ton ca
php lut v m hc i vi kinh t; h tha nhn mt quan h
tng h phc tp no gia cc yu t, nhng i vi h
nhng yu t y va nh hng ln nhau, va vn gi c
tnh ca chng l nhng thc th c lp khng bit t u m
n. Vic khng nh mt s c lp hon ton ca yu t
m hc i vi nh hng ca cc iu kin x hi, theo kiu
Sclpxki, l mt v d v s l lng, ngng cung c bit,
v li s l lng ny cng do cc iu kin x hi quyt nh:
l chng hoang tng t i ca m hc trong thc t
khc nghit ca chng ta b t u quay xung. Ngoi c
im ra, nhng cng trnh ca cc nh hnh thc ch ngha
vn c th phng php lun ti t nh cc loi ch ngha duy
tm khc. Vi mt nh duy vt th tn gio, lut php, o c,
1

- Nhiclai Mikhailpxki (1842-1904): nh x hi hc, nh bo, mt trong

nhng t tng gia ca phong tro dn ty Nga.

VN HC V CCH MNG

179

ngh thut l nhng mt khc nhau ca mt qu trnh pht trin

x hi duy nht trn nn mng ca n. D chng khc nhau do
nn tng sn xut ca chng, chng vn b phc tp ha, cng
c v pht trin trong chi tit nhng tnh c th ca mnh, v
chnh tr, tn gio, lut php, o c hc, m hc vn c l
nhng chc nng ca con ngi rng buc vi nhau bi x hi
v tun th cc qui lut ca t chc x hi. Cn nh duy tm th
li thy rng khng phi mt qu trnh pht trin lch s duy
nht to ra nhng c quan v chc nng cn thit cho con ngi
m l mt s giao thoa, phi hp hoc tc ng tng h ca
mt s nguyn l c lp: cc thc th tn gio, chnh tr, php
l, m hc v o c, chng c ngun gc v s gii thch
ngay trong tn gi ca chng. Ch ngha duy tm bin chng
ca Hghen theo cch ring ca n trut ngi cc thc th y
(tuy nhin nhng thc th y vn l nhng phm tr vnh cu)
v qui chng v mt s hnh thnh thng nht. D rng
Hghen, s thng nht y l tinh thn tuyt i trong qu trnh
th hin bin chng ca n c ny mm di dng nhng
yu t khc nhau, nhng h thng ca Hghen - khng phi
nh ch ngha duy tm m tnh bin chng ca ch ngha ny
- cho ta mt nim v thc tin lch s ta nh mt ci gng
tay ln tri cho bit hnh nh bn tay ngi. Cn v pha nhng
ngi hnh thc ch ngha (thin ti ln nht trong h l Cng)
h khng nhn n ci ng ca s pht trin m ch nhn vo
mt lt ct ngang ca n vo ngy v gi h pht hin ra trong
trit hc. H thy y ci phc tp v ci a dng ca i
tng ca h (ch khng phi ca qu trnh, bi v h khng t
duy theo tng thi k ca qu trnh). Ci phc tp y, h phn
tch v phn loi chng. H t tn cho nhng yu t, v nhng
yu t b bin ngay thnh nhng bn cht, nhng ci dituyt i khng cha khng m: tn gio, chnh tr, o c,
lut php, ngh thut... y khng phi l ci gng ln tri ca
lch s na, m l da lt khi ngn tay v phi kh cho n s
tru tng ha hon ton; khi bn tay ca lch s tr thnh
sn phm ca tc ng tng h gia ngn ci, ngn tr,
ngn gia v nhng yu t khc. Yu t m hc l ngn
t, nh nht nhng khng phi l t ng yu nht trong cc
ngn tay.

VN HC V CCH MNG

180

Trong sinh hc, thuyt sc sng l mt bin th ca s

sng bi cc mt khc nhau trong qu trnh tng th, khng thu
sut c quyt nh lun bn trong. i vi o c, vi m
hc tuyt i v nm trn mt x hi, cng nh i vi sc
sng tuyt i v nm trn th cht, ch cn thiu mt iu...
l mt Cha sng th duy nht. S a dng ca cc yu t
c lp, v thy v chung, khng phi l g khc ngoi mt th
a thn gio ngy trang. V nu ch ngha duy tm ca Cng
trong lch s l s din dch ca C c gio sang ngn ng
ca trit hc duy l th ngc li tt c cc dng ca ch ngha
hnh thc duy tm, cng khai hoc b n, dn n Cha Tri
nh l ci ngun ca mi ci ngun. So vi chnh th u s
duy tm ch ngha ca mt t nhng ci di - tuyt i th
mt ng Sng th ring v duy nht l mt nhn t em li
trt t ri. l ch n nu ca s lin quan su hn gia
nhng l l ca hnh thc ch ngha chng ch ngha mc-xt v
nhng l l ca thn hc chng ch ngha cuyn.
Trng phi hnh thc ch ngha l mt a b non
b phu tch ca ch ngha duy tm, v b p dng vo cc vn
ngh thut. Cc nh hnh thc ch ngha t r mt tinh
thn sng o chn mui rt nhanh. H l mn ca thnh
Gioan: vi h, khi thy l li Cha. Cn vi chng ta,
khi thy l Hnh ng. T ny i theo n nh mt ting
vng ca m thanh.

181

VI
VN HA V SN
V NGH THUT V SN
Mi giai cp thng tr to ra nn vn ha ca n v t
, ngh thut ca n. Lch s tng bit n cc nn vn ha
ch n ca thi C i c in v ca phng ng, vn ha
phong kin ca chu u Trung c v vn ha t sn ang thng
tr th gii ngy nay. T , hnh nh l l ng nhin giai cp
v sn cng phi to ra vn ha v ngh thut ca mnh.
Tuy th, vn khng n gin nh thot nhn. X hi
trong nhng ch n l giai cp thng tr tn ti trong
nhiu th k. Vi ch phong kin cng vy. Vn ha t sn,
cho d ch tnh t khi n cng khai v no nhit xng danh lc
ban u, tc l t thi Phc Hng, th cng tn ti nm th
k v ch n r vo th k XIX, m chnh xc hn vo na sau
ca th k XIX. Lch s chng t rng s hnh thnh mt nn
vn ha mi xung quanh mt giai cp thng tr i hi mt thi
gian rt di v ch t c s ton thnh vo giai on trc
khi c s suy i chnh tr ca giai cp y.
Giai cp v sn s c thi gian to ra mt nn vn
ha v sn khng? Tri vi cc ch ch n, phong kin
v t sn, giai cp v sn coi s chuyn chnh ca n l mt
thi k chuyn tip ngn. Khi mun cnh co nhng quan
nim lc quan tu v qu trnh chuyn sang ch ngha x hi,
chng ti thy cn phi nhn mnh rng giai on cch mng x
hi, trn qui m ton cu, s khng ko di hng thng, m
hng nm v hng chc nm; hng chc nm, nhng khng phi
hng th k, cng khng phi hng thin nin k. Trong khong
thi gian y, giai cp v sn liu c th to ra c mt nn vn
ha mi chng? S nghi ng li cng c l khi nhng nm cch
mng x hi s l nhng nm u tranh giai cp tn khc, trong

VN HC V CCH MNG

182

s tn ph s chim nhiu ch hn hot ng mi nhm xy

dng. D th no i na, sc mnh ca giai cp v sn s ch b
ra ch yu ginh chnh quyn, gi chnh quyn, cng c v
s dng n cho nhng nhu cu bc thit nht ca i sng v
cho cuc u tranh sau ny. Th m chnh giai on cch
mng b ng khung trong nhng gii hn rt cht hp y,
xut hin kh nng xy dng mt nn vn ha c k hoch,
chnh trong giai on ny giai cp v sn s t ti p lc cao
nht v s biu hin y nht tnh giai cp ca n. V ngc
li, khi ch mi cng c bo m chng nhng cuc
o chnh qun s v chnh tr v khi cc iu kin sng to vn
ha cng thun li, th giai cp v sn s cng ha tan vo cng
ng x hi ch ngha, s cng thot khi nhng c im giai
cp ca mnh, c ngha l s thi khng cn l giai cp v sn
na. Ni cch khc, trong giai on chuyn chnh, khng th
ni n vn sng to ra mt nn vn ha mi, tc l vn
xy dng lch s rng ln nht; tri li, s xy dng vn ha s
l khng tin khong hu trong lch s khi bn tay st ca nn
chuyn chnh v sn l khng cn thit na, khng c tnh giai
cp na. T t phi ny ra mt kt lun tng qut, rng
khng nhng khng c vn ha v sn m s khng c mt nn
vn ha nh th; v tht ra cng chng nn nui tic iu y
lm g: giai cp v sn nm chnh quyn chnh l nhm vnh
vin chm dt vi nhng nn vn ha giai cp v m ng
cho mt nn vn ha nhn loi. Chng ta hnh nh rt hay qun
iu .
Nhng cch ni ln ln v vn ha v sn, do s tng
ng v tng phn vi vn ha t sn, l do s qun trit qu
t tnh ph phn gia s mnh lch s ca giai cp v sn v ca
giai cp t sn. Phng php tm thng, thun ty t do ch
ngha v nhng s tng ng lch s hnh thc khng c g
trng hp vi ch ngha mc-xt. Khng h c mt s tng
ng thc s no gia chu k lch s ca giai cp t sn v chu
k lch s ca giai cp cng nhn.
S pht trin ca vn ha t sn - bng mt lot cc
cuc cch mng - bt u t nhiu th k trc khi giai cp
t sn nm c chnh quyn trong tay. Khi giai cp t sn cn
l ng cp th ba, cn b chim ot mt na quyn li, n

VN HC V CCH MNG

183

c mt vai tr ln khng ngng tng trng trong mi lnh vc

ca pht trin vn ha. Ngi ta c th thy iu c bit r
rng trong s tin ha ca kin trc. Cc nh th G-tch khng
phi l c xy dng t nhin di s thc y ca mt
cm hng tn gio. S xy dng nh th Clnh, kin trc v
iu khc ca n, thu tm tt c kinh nghim kin trc ca
nhn loi k t thi k hang ng, v tt c nhng yu t ca
kinh nghim y tp trung vo mt phong cch mi biu t vn
ha ca thi i, phn tch n cng c ngha l cu trc v k
thut x hi ca thi i . Giai cp t sn c ca cc phng
hi l ngi xy dng tht s ca phong cch G-tch. Va
pht trin v va mnh ln, tc l lm phong ph ln, giai cp
t sn vt qua phong cch G-tch mt cch c thc v
tch cc, v bt u to ra phong cch kin trc ring ca h,
khng phi cho cc nh th na m l cho cc lu i ca h.
Da trn nhng thnh tu ca G-tch, h quay v thi C i,
c bit l La M, s dng kin trc Mor1, t tt c di cc
iu kin v nhu cu ca cuc sng mi th, v nh vy h
to ra thi Phc Hng (nc , cui phn t th nht th k
XV). Cc nh chuyn mn c th m c v thc s m
c cc yu t m thi Phc Hng mn ca C i v mn
ca G-tch xem cn cn nghing v pha no. D th no,
thi Phc Hng cha th bt u trc khi giai cp x hi mi,
no n v mt vn ha, cm thy sc lc thot khi ci
ch ca cung G-tch, xem xt phong cch G-tch v mi
phong cch trc nh l vt liu v bt cc yu t k
thut ca qu kh phc v nhng mc ch kin trc ca n.
iu ny cng ng tt c cc ngnh ngh thut khc, vi s
khc nhau xut pht t tnh mm do ln hn ca chng, tc l
cc ngh thut ny l thuc t hn vo cc mc ch thc dng
v vo cc vt liu, cc ngh thut t do khng by ra php
bin chng ca s thng tr v ca s k tip nhau cc phong
cch vi mt sc mnh cng y sc thuyt phc nh th.
Mt mt, thi Phc Hng v thi Ci cch tn gio vi
mc ch to ra nhng iu kin tn ti v tri thc v chnh tr
1

- Mt dn tc hn hp, phn ln xut pht t cc b lc Rp v Bcber,

sinh sng ti pha Bc chu Phi.

VN HC V CCH MNG

184

thun li hn cho giai cp t sn trong x hi phong kin, v

mt khc, cuc cch mng chuyn chnh quyn sang tay giai
cp t sn ( Php), phi tri qua t ba n bn th k gia
ba thi i cc lc lng vt cht v tr tu ca giai cp t
sn trng thnh. Thi k i cch mng Php v nhng cuc
chin tranh m n sinh ra tm thi h thp trnh vt cht
ca vn ha. Nhng sau , ch t bn li t khng nh l
hp t nhin v vnh cu...
Nh vy, qu trnh tch ly c bn cc yu t ca vn
ha t sn v ca s kt tinh chng thnh mt phong cch ring
bit c quyt nh bi nhng c im x hi ca giai cp
t sn vi t cch l giai cp hu sn, giai cp bc lt: khng
nhng n l giai cp pht trin v vt cht trong lng x hi
phong kin bng cch gn b vi x hi ny trm nghn kiu
v thu ht v n cc ca ci, m n cn chim ring cho mnh
gii tr thc khi to ra nhng im ta vn ha (trng ph
thng, i hc, vin hn lm, bo ch) trong thi gian di trc
khi n cng khai nm ly nh nc, ng u ng cp th ba.
Ch cn nhc li y l giai cp t sn c, vi nn vn ha
v song ca n, v cc mt k thut, trit hc, khoa hc v ngh
thut, chnh quyn nm trong tay mt ng cp phong
kin v quan liu cho n tn nm 1918 v ch quyt nh, hay
ni ng hn buc phi trc tip, nm ly chnh quyn khi b
khung vt cht ca vn ha c bt u bin thnh tro bi.
V chuyn ny ngi ta c th phn bc: phi mt
hng nghn nm to ra ngh thut ca x hi ch n v ch
cn vi th k c ngh thut t sn, vy th ti sao vi chc
nm li khng to ra ngh thut v sn? Trong hin ti,
cc c s k thut ca i sng hon ton khng nh nhau
na v do , nhp iu cuc sng cng rt khc nhau. Li
bc b y thot u c v thuyt phc, tht ra i khi l ca
vn .
Chc chn trong s pht trin ca x hi mi s c lc
nn kinh t, s xy dng vn ha, ngh thut s to ra s t do
ln nht vng vy v tin bc. Cn v nhp iu ca s
hot ng vng vy , ngy nay chng ta ch c th ngi m
c. Trong x hi sau ny, khi ngi ta gt b c ni lo
toan gay gt, dn vt v ming n hng ngy, th cc tim n

VN HC V CCH MNG

185

cng cng s dn nhng thc n ngon lnh theo thch tng

ngi, nhng tim git cng cng s git i sch s o qun cho
tt c mi ngi, tr con, tt c tr con, s c nui dng tt,
khe mnh, vui v v cc em s tip th nhng yu t c bn
ca khoa hc v ngh thut nh khi cc em tip th an-bu-min1,
ht th khng kh v si m di nh mt tri, in v v
tuyn in s khng cn l nhng bin php th s nh ngy
nay m l nhng ngun nng lng tp trung v tn c ngay
trong mt nt bm, s khng c nhng ci mm ch bit
n, tnh ch k s b tng c khi con ngi - mt sc
mnh v bin! - v con ngi s hon ton hng v s tm
hiu, bin i v ci tin th gii; trong mt x hi nh th tnh
nng ng ca s pht trin vn ha s khng th no so snh
c vi nhng g ngi ta c bit trong qu kh. Nhng
tt c nhng ci ch s n sau mt thi k chuyn tip ko
di, kh khn v trc mt chng ta chng hu nh cn nguyn
vn. V nhng iu chng ta ang ni y chnh l v thi k
chuyn tip y.
Thi i chng ta, thi i hin nay m khng nng
ng sao? N nng ng, v nng ng mc cao nht. Nhng
tnh nng ng ca n tp trung vo chnh tr. Chin tranh v
cch mng l nng ng, nhng iu ln nht l chng lm thit
cho k thut v vn ha. ng l chin tranh sn sinh ra mt
chui di cc sng ch k thut. Nhng s ngho i chung do
chin tranh gy ra lm chm li mt thi k di vic ng
dng thc tin nhng pht minh , nhng pht minh c th
cch mng ha i sng hng ngy. iu xy ra i vi
v tuyn, hng khng v nhiu pht minh ha hc. Mt khc,
cch mng to ra nhng tin cho mt x hi mi. Nhng n
to ra bng nhng phng php ca x hi c, bng u tranh
giai cp, bng bo lc, ph hoi v hy dit. Nu cch mng v
sn khng xy ra, nhn loi s cht ngt trong nhng mu thun
ca bn thn. Cch mng cu x hi v vn ha, nhng bng
phu thut au n nht. Tt c nhng sc mnh ca cc hot
ng u tp trung vo chnh tr, vo u tranh cch mng.
1

- Mt nhm nhng cht lng trng trng c th ha tan trong nc v dung

dch mui. y, ch cht b.

VN HC V CCH MNG

186

Phn cn li b y li v pha sau v tt c nhng g lm tr

ngi cho cch mng th s b gim p khng thng tic. Qu
trnh y tt nhin c nhng cao tro, v thoi tro ca n c tnh
b phn: ch ngha cng sn thi chin nhng ch cho N.E.P.,
n lt n N.E.P. cng phi tri qua nhiu giai on. Nhng
trong bn cht ca mnh, chuyn chnh v sn khng phi l
cng vic t chc kinh t v vn ha ca mt x hi mi, m
l mt ch qun qun cch mng nhm chin u thit lp
x hi y. Khng c qun iu . Nh vit s tng lai
chc chn s t im nh ca x hi c vo ngy 2 thng Tm
19141, khi sc mnh kch pht ca vn ha t sn nhn chm
th gii trong la v mu ca chin tranh quc. im khi
u cho lch s mi ca nhn loi chc s c ghi ngy
mng 7 thng Mi mt 19172. V c th nhng chng ng
c bn ca s pht trin nhn loi s c chia i loi nh sau:
lch s tin s ca ngi nguyn thy; lch s C i pht
trin trn c s ch n l; thi Trung i da trn ch
nng n; thi t bn ch ngha vi s bc lt bng tin lng v
cui cng, x hi x hi ch ngha vi s chuyn tip khng
au n, chng ta hi vng rng n s nh th, mt ch cng
x m mi hnh thc chnh quyn s bin mt. D th no i
chng na, hai mi, ba mi hoc nm mi nm dng tin
hnh cch mng v sn th gii s i vo lch s nh mt thi
k chuyn tip nng n nht t mt h thng ny qua mt h
thng khc, v bng cch no th nhng nm y cng l mt
thi i c lp ca vn ha v sn.
Trong nhng nm thng ha hon hin nay, nhng o
tng v vn ny c th ny sinh trong nc cng ha Xvit chng ta. Chng ta a cc vn vn ha vo chng
trnh ngh s. Bng cch ngoi suy, t nhng lo toan hin nay
ca chng ta vo khun kh mt tng lai xa, chng ta c th i
n ch tng tng ra mt nn vn ha v sn. Trn thc t,
d s nghip xy dng vn ha ca chng ta c quan trng v
mang ngha sng cn n my i na, n cng phi c t
hon ton trong khung cnh ca cch mng chu u v th gii.
1

- Ngy khi u Th chin th nht.

- Ngy khi u cch mng thng Mi.

VN HC V CCH MNG

187

Chng ta bao gi cng ch l nhng ngi lnh ang trong

mt chin dch. Hin ti, chng ta c mt ngy ngh v chng ta
phi tn dng n git o s-mi, ct tc v trc ht lau
chi, tra du m vo sng. Tt c hot ng kinh t v vn ha
ca chng ta ngy nay chng c g khc ngoi s sp xp li ci
ba-l hnh qun gia hai trn nh, gia hai chin dch. Nhng
trn quyt nh ang cn pha trc v chc chn khng phi
l xa lm. Nhng ngy chng ta ang sng cha phi l thi i
ca mt nn vn ha mi, cng lm n mi l bc thm dn vo
thi i y. Trc ht chng ta phi chnh thc chim lnh
nhng yu t quan trng nht ca vn ha c ch t c th m
ng cho mt nn vn ha mi.
iu c bit tr nn r rng nu ngi ta nhn nhn
vn ng nh n phi nh th qui m quc t. Giai cp v
sn v vn cn l giai cp khng c s hu. Xut pht t tnh
hnh , i vi giai cp v sn, kh nng lm quen, hc hi cc
yu t ca vn ha t sn, nhng yu t vnh vin i vo di
sn ca nhn loi, l cc k hn ch. Trong mt ngha no ,
ng l ngi ta c th ni rng giai cp v sn, t ra l giai cp
v sn chu u, cng c phong tro Ci cch ca n v nht
l trong na cui ca th k XIX, khi khng cn xm phm trc
tip n quyn lc nh nc n cng ginh c nhng iu
kin php l thun li hn cho s pht trin ca mnh trong ch
t sn. Nhng, mt l, c giai on Ci cch ca n
(ch i ngh v ci cch x hi) m giai on ny ch yu
trng khp vi giai on nhi Quc t, lch s ginh cho
giai cp cng nhn s thp nin gn bng s th k ginh cho
giai cp t sn. Hai l, trong giai on chun b , giai cp v
sn khng giu ln cht no, n chng thu tm c trong tay
mt sc mnh vt cht no; ngc li, quan im x hi v
vn ha n ngy cng b thua thit. Giai cp t sn lc nm
chnh quyn hon ton c v trang bng vn ha ca thi
i. Cn giai cp v sn khi nm chnh quyn ch hon ton
c v trang bng nhu cu chim lnh nn vn ha mt cch
gay gt. Sau khi chim c chnh quyn, giai cp v sn c
nhim v hng u l nm ly trong tay b my vn ha, trc
y tng phc v ngi khc, nh cng nghip, trng hc, nh

VN HC V CCH MNG

188

xut bn, bo ch, sn khu, v.v..., v nh c b my y m n

m cho mnh con ng vn ha.
nc Nga, nhim v ca chng ta cn phc tp hn
bi s ngho nn ton b truyn thng vn ha ca chng ta
v bi s ph hoi vt cht do cc s kin mi nm cui cng
ny gy nn. Sau khi ginh c chnh quyn v sau gn su
nm u tranh bo v v cng c n, giai cp v sn chng
ta buc phi ra sc kin to nhng iu kin vt cht cho cuc
sng cn s ng nht v nhm bn thn mnh lm quen,
theo ngha en, vi c s u tin ca nn vn ha. Nu chng
ta nh thi hn cho nhim v thanh ton nn m ch l t nay
cho n dp k nim ln th mi ngy thnh lp chnh quyn
X-vit, th iu khng phi l khng c l do.
Ai c th bc b rng ti cho khi nim vn ha
v sn mt ngha qu rng. D khng th c vn ha v sn
trn vn, pht trin thnh mn th giai cp cng nhn vn c th
t du n ca n ln nn vn ha trc khi n ha nhp vo x
hi cng sn. Mt li bc b kiu trc ht phi c lu
nh l mt s i chch nghim trng i vi v tr ca vn ha
v sn. Ni rng giai cp v sn, trong thi k chuyn chnh,
phi ng du n ca n ln vn ha, iu l khng th chi
ci. Nhng t n nn vn ha v sn cn rt xa, nu ngi
ta hiu vn ha l mt h thng pht trin, c lin h ni ti cht
ch v hp l gia kin thc v s tinh thng trong mi lnh
vc sng to vt cht v tinh thn. Ch ring vic ln u tin
hng chc triu ngi bit c, bit vit v bit lm bn php
tnh v nn mt s kin vn ha c tm quan trng cao nht.
Trong bn cht, nn vn ha mi s khng mang tnh qu tc, s
khng ginh ring cho mt thiu s c quyn c li, m s l
mt nn vn ha qun chng, ph cp, thuc v nhn dn.
s lng cng s bin thnh cht lng: s gia tng tnh qun
chng ca nn vn ha s nng trnh ca n ln v s lm
bin i n v mi mt. Qu trnh y s ch pht trin qua mt
lot nhng giai on lch s. Vi mi thnh cng trn con
ng , nhng mi lin h ni ti vn lm cho v sn mang
tnh cht mt giai cp ri s li lng dn, v do mnh t cho
mt nn vn ha v sn s bin mt.

VN HC V CCH MNG

189

Nhng cn cc tng lp trn ca giai cp cng nhn?

i tin phong t tng ca n? Liu c th ni rng trong
mi trng , d cho n hp, ngi ta chng kin c ngay
t by gi s pht trin ca mt nn vn ha v sn? Chng ta
chng c Vin Hn lm x hi ch ngha, c cc gio s
hay sao? Mt s ng ch phm sai lm trong vic t vn
mt cch qu tru tng nh th. Ngi ta quan nim l c th
to ra mt nn vn ha v sn bng nhng phng php phng
th nghim. Thc ra si ngang ch yu ca vn ha c dt
bng nhng tng quan v tc ng tng h gia lp tr thc
ca giai cp vi bn thn giai cp . Vn ha t sn - k thut,
chnh tr, trit hc v ngh thut - c to nn trong mi tc
ng tng h gia giai cp t sn vi nhng nh pht minh,
sng ch, nhng nh lnh o, nh t tng v nh th ca n.
Ngi c to ra nh vn, v nh vn to ra ngi c. iu
cn ng mc ln hn nhiu i vi giai cp v sn bi v
kinh t, chnh tr v vn ha ca n ch c th c xy dng
trn c s pht minh sng to ca qun chng. Tuy nhin, trong
tng lai gn, nhim v ch yu ca gii tr thc v sn khng
phi nm trong vic tru tng ha mt nn vn ha mi - nn
vn ha ang cn thiu nn mng - m trong cng vic lao ng
vn ha c th nht: gip m qun chng lc hu mt cch
c h thng, c k hoch, v hin nhin l c ph phn, h
tip thu nhng yu t ti cn thit ca nn vn ha hin c.
Ngi ta khng th to ra mt nn vn ha giai cp ng sau
lng giai cp. Th m, mun xy dng vn ha y trong s
cng tc vi giai cp (v sn), trong quan h mt thit vi sc
vn ln lch s ni chung ca n ngi ta li phi... xy dng
ch ngha x hi, t ra trong nhng nt ln ca hnh thc x hi
ny. Trn con ng , nhng c im giai cp trong x hi
s ngy cng khng su sc thm m ngc li, chng trit tiu
dn, t l thun vi nhng thng li ca cch mng. Chuyn
chnh v sn l s gii phng theo ngha n l mt phng tin
tm thi - rt tm thi - dn ng v t nn mng cho mt
x hi khng giai cp v mt vn ha da trn s on kt.
gii thch c th hn nim giai on xy dng
vn ha trong s pht trin ca giai cp cng nhn, chng ta
hy xem xt tip din lch s khng phi ca nhng giai cp m

VN HC V CCH MNG

190

ca nhng th h. Ni rng cc th h k tha nhau - khi x hi

tin trin ch khng phi khi x hi suy tn - c ngha l mi
th h thm phn ng gp ca mnh vo nhng g vn ha
tch ly c cho ti lc . Nhng trc khi lm c vic y,
mi th h mi phi qua mt giai on tp s. N tip thu nn
vn ha hin c v bin i n theo cch ca mnh, lm cho n
t nhiu khc vi vn ha ca th h trc. S tip thu y cha
phi l sng to, ngha l to ra nhng gi tr vn ha mi, m
ch l tin cho s sng to y. Trong mt chng mc no ,
iu va ni c th p dng vo s phn m qun chng lao
ng ang t nng mnh ln ti trnh sng to lch s. Ch
cn ni thm rng trc khi ra khi giai on thc tp vn ha,
giai cp v sn s thi khng cn l giai cp v sn na. Cn
phi nhc li mt ln na rng giai tng trn cng ca ng cp
th ba - giai cp t sn - thc tp di mi nh ca x hi
phong kin v lc ang cn trong lng x hi ny, trn bnh
din vn ha, n vt cc ng cp lnh o c v tr
thnh ng lc vn ha trc khi nm ly chnh quyn. Tnh
hnh li hon ton khc i vi giai cp v sn ni chung v
giai cp v sn Nga ni ring: giai cp v sn buc phi nm
chnh quyn trc khi tip th c nhng yu t c bn ca
vn ha t sn; n buc phi lt x hi t sn bng bo
lc cch mng chnh v x hi y cn bc n i vo vn ha.
Giai cp cng nhn c gng bin b my nh nc thnh mt
ci bm khe lm cn kht vn ha ca qun chng.
l mt nhim v c tm lch s v hn. Nhng, nu ngi ta
khng mun dng ngn t mt cch d di th cha phi l
s sng to mt nn vn ha v sn ring bit. nc ta, trong
chng ba trn mi trng hp, nhng cm t vn ha v
sn, ngh thut v sn v.v... c dng khng c tinh thn
ph phn ch nn vn ha v ngh thut ca x hi cng sn
sp ti; trong hai trn mi trng hp, chng ch s vic
nhng nhm ring bit ca giai cp v sn nm bt c mt s
yu t ca vn ha tin v sn; v cui cng trong nm trn
mi trng hp, l mt m ln xn cc t tng v t ng
khng u, khng ui.
y l mt v d gn gi ly trong hng trm v d khc
v cch dng r rng l cu th, sai lm v nguy him cm t

VN HC V CCH MNG

191

vn ha v sn. ng ch Xidp [Sizov] vit: C s kinh t

v h thng tng kin trc tng ng vi n lm thnh nt c
th vn ha ca mt thi i (phong kin, t sn, v sn). Nh
vy, y thi i vn ha v sn c t trn cng mt bnh
din vi thi i t sn. Th nhng ci m y ngi ta gi l
thi i v sn th li ch l bc chuyn tip ngn t mt h x
hi v vn ha ny sang mt h khc, t ch ngha t bn sang
ch ngha x hi. S thit lp ch t sn cng phi n sau
mt thi k chuyn tip, nhng tri vi cch mng t sn c
gng, khng phi l khng kt qu, duy tr lu di s thng
tr ca giai cp t sn, cch mng v sn c mc ch thanh
ton s hin din ca v sn vi danh ngha giai cp trong mt
thi hn cng ngn cng tt. Thi hn y ty thuc trc tip vo
nhng thng li ca cch mng. Chng phi l k quc hay sao
khi ngi ta li c th qun c iu v t thi i vn
ha v sn trn cng bnh din vi thi i vn ha phong kin
hoc t sn? Nu ng nh vy th phi chng do m chng
ta khng c khoa hc v sn? Chng ta khng th ni c rng
quan nim duy vt lch s v s ph phn mc-xt v kinh t
chnh tr hc l nhng yu t khoa hc v gi ca mt nn vn
ha v sn hay sao? Chng phi l c mu thun hay sao?
Nht nh ri, duy vt lch s v l thuyt gi tr c tm
quan trng rt ln, l v kh giai cp ca v sn v ca khoa
hc ni chung. C nhiu cht khoa hc tht s trong ch ring
mt bn Tuyn ngn ca ng Cng sn hn l trong hng lot
th vin y nhng cp nht, th on v xo tr nh ngh v
trit hc v lch s. C th v th m ni ch ngha mc-xt l
sn phm ca vn ha v sn c khng? C th ni rng
chng ta thc s s dng ch ngha mc-xt khng nhng ch
trong u tranh chnh tr m c trong cc vn khoa hc chung
c khng?
Mc v ngghen [Engels] xut thn t tng lp dn ch
tiu t sn v l tt nhin, hai ng c o to bi vn ha
ca tng lp ny ch khng phi bi vn ha v sn. Nu khng
c giai cp cng nhn vi cc cuc nh cng v u tranh, vi
nhng au kh v ni dy ca h th cng s khng c ch
ngha cng sn khoa hc, bi v cng s khng c s cn thit
lch s. L thuyt ca ch ngha cng sn khoa hc hon ton

VN HC V CCH MNG

192

c xy dng trn c s ca vn ha khoa hc v chnh tr t

sn, mc du n tuyn chin vi nn chnh tr ny trong mt
cuc tranh u khng ch sng m l mt mt mt cn. Di
nh hng ca nhng mu thun t bn ch ngha, t tng ph
cp ca nn dn ch t sn nhng ngi i din to bo nht,
chn tht nht v sng sut nht ca n, c nng ln n
mt s t ph nh tht thin ti bng tt c kho l lun ph
bnh ca khoa hc t sn. Ngun gc ca ch ngha mc-xt l
nh th.
Tnh n ngy hm nay, giai cp v sn cha tm thy
ngay v cha tm thy hon ton phng php ring ca mnh
trong ch ngha mc-xt. Cn xa mi c th. Hin ti,
phng php phc v ch yu, v hu nh ch phc v
ringring, cho cc mc ch chnh tr. S pht trin phng
php hc ca ch ngha duy vt mc-xt bin chng v s ng
dng rng ri n trong nhn thc hon ton l cng vic ca
tng lai. Ch trong mt x hi x hi ch ngha, ch ngha
mc-xt mi thi l cng c phin din ca u tranh chnh tr,
tr thnh mt phng php sng to khoa hc, tr thnh yu
t v cng c quan trng nht ca nn vn ha tinh thn.
Khng th chi ci c rng mi mn khoa hc u
phn nh t hay nhiu cc khuynh hng ca giai cp thng tr
Mt ngnh khoa hc cng lin h mt thit vi nhim v thc
tin chinh phc t nhin (vt l, ha hc, cc khoa hc t nhin
ni chung), th ngoi nhng toan tnh giai cp, n cng c cng
hin ln cho nhn loi. Mt ngnh khoa hc cng gn b su
sc vi c ch x hi ca s bc lt (kinh t chnh tr hc) hoc
cng tng kt mt cch tru tng kinh nghim con ngi (nh
tm l hc, khng trong ngha thc nghim v sinh l m trong
ngha gi l trit hc), th n cng ph thuc vo tnh ch k
giai cp ca t sn v tm quan trng ca n vo ng gp
chung cho tri thc nhn loi cng nh. n lt mnh, cc khoa
hc thc nghim bit c nhng mc khc nhau v s v
t v khch quan khoa hc ty thuc vo tm rng ca nhng
khi qut ha c thc hin. Theo qui tc chung, cc
khuynh hng t sn pht trin t do nht trong nhng thng
tng ca trit hc phng php lun, ca th gii quan. V
th cn thit phi qut dn lu i khoa hc t di ln trn,

VN HC V CCH MNG

193

hay ng hn, t trn xung di v phi bt u t nhng tng

trn. Tuy nhin, s l ngy th khi ngh rng giai cp v sn
trc khi em ci khoa hc tha hng c ca giai cp t sn
p dng vo s nghip xy dng ch ngha x hi th phi a
n ra ph phn, xt li ton b. Nh th th cng gn ging nh
cc nh o c khng tng ni rng trc khi xy dng mt
x hi mi, giai cp v sn phi t nng ln ngang tm o c
cng sn. Trong thc t, giai cp v sn s lm bin i trit
o c cng nh khoa hc, nhng ch sau khi n xy dng
c x hi mi, d dng phc tho. Nh vy, y chng ta
c ri vo mt vng lun qun khng? Lm sao xy dng mt
x hi mi vi khoa hc c v o c c? y cn mt cht
bin chng, cng th bin chng m chng ta vung vi trong
th tr tnh, trong hnh chnh, trong xp bp ci v cho c.
bt u lm vic, i tin phong v sn rt cn mt s im
ta, cn mt s phng php khoa hc kh d gii phng thc
khi ch t tng ca giai cp t sn; c ci i tin phong v
sn c, c ci n cn phi thu np thm. N th thch
phng php c bn ca mnh trong nhiu trn nh v trong
nhng iu kin rt khc nhau. T n nn khoa hc v sn
th cn rt xa. Giai cp cch mng khng th ngng cuc chin
u bi v ng cha quyt nh chp nhn hay khng gi
thuyt v in t v i-n, l thuyt phn tm l ca Phroi, di
truyn hc, nhng pht minh ton hc mi v thuyt tng i
v.v... Qu tht, sau khi nm c chnh quyn, giai cp v sn
s c nhng kh nng ln hn nhiu thu thi khoa hc v
kim tra li n. Nhng ni bao gi cng d hn lm. Khng c
chuyn giai cp v sn hon vic xy dng ch ngha x hi
cho n khi nhng nh bc hc mi ca n (nhiu ngi hin
cn tui nghch t!) kim tra v thanh lc tt c nhng
phng tin v nhng con ng i n hiu bit. Gt b nhng
g r rng l v ch, l sai, l phn ng, giai cp v sn s
dng trong nhiu lnh vc s nghip xy dng ca mnh nhng
phng php v kt qu ca khoa hc hin i, tt nhin l
dng chng vi c phn trm yu t giai cp, phn ng m
chng cha ng. Kt qu thc tin s c minh chng trong
ton b bi v s thc hnh, c kim tra bi nhng mc ch
x hi ch ngha, s tun t th nghim v la chn l thuyt,

VN HC V CCH MNG

194

cc phng php v cc kt lun ca l thuyt. Trong thi gian

, nhng nh bc hc c gio dc trong nhng iu kin
mi s ln ln. Bng mi cch, giai cp v sn s phi a s
nghip xy dng ch ngha x hi n mt trnh kh cao, tc
l n mt s tha mn tht s nhng nhu cu vt cht v vn
ha ca x hi, trc khi c th tin hnh tng qut dn dp
khoa hc t trn xung tn di. y khng c g chng li
cng vic ph bnh mc-xt m nhiu cu lc b nh v hi tho
c gng thc hin trong nhiu lnh vc. Cng vic y l cn
thit v em li nhiu kt qu. N phi c m rng v o
su bng mi cch. Tuy nhin chng ta phi gi c nim
mc-xt mc nh gi ng trng lng ring ca
nhng kinh nghim v nhng th nghim y ngy hm nay so
vi kch thc chung ca s nghip lch s ca chng ta.
Nhng iu ni trn c loi tr hay khng, kh nng
tri ln t hng ng giai cp v sn nhng nh bc hc, nh
pht minh, nh son kch, nh th li lc, trong giai on
chuyn chnh cch mng? Hon ton khng. Nhng s l cc k
d di m gn ci tn vn ha v sn cho nhng thnh tu ngay
c c gi tr nht ca nhng i din cng nhn. Khi nim vn
ha khng th chuyn thnh mn tin tiu c nhn v ngi ta
khng th xc nh nhng tin b vn ha ca mt giai cp theo
nhng tm h chiu v sn ca nhng nh pht minh ny hay
nh th n. Vn ha l tng s hu c cc kin thc v s bit
lm vic thnh tho c trng cho c x hi, hoc t ra l cho
giai cp lnh o x hi. N bao qut v i su vo mi lnh vc
sng to ca nhn loi v kt ni chng thnh mt h thng.
Nhng thnh tu c nhn vt ln trn trnh y v nng n
ln dn dn.
Ci quan h hu c y c hay khng gia thi ca v sn
ca chng ta ngy nay v hot ng vn ha ca giai cp cng
nhn nhn trong ton b? Hin nhin l khng. C nhn hoc
tng nhm cng nhn bt u lm quen vi nn ngh thut vn
c sng to bi tr thc t sn v s dng k thut ca
ngh thut trong lc ny mt cch kh chit trung. C phi l
h lm nh th vi mc ch biu t cuc sng ring bn
trong, mang tnh v sn ca h? Nht nh khng, v cn xa
mi ti iu . Tc phm ca nhng nh th v sn thiu ci

VN HC V CCH MNG

195

phm cht hu c ch c t mt mi lin h mt thit gia ngh

thut v s pht trin vn ha ni chung. l tc phm vn
hc ca nhng ngi v sn c nng khiu hoc c ti,
khng phi l vn hc v sn. Tuy nhin, c phi l mt
ngn ngun ca nn vn hc y khng?
L t nhin, trong s nghip ca th h hin nay c v
s mm mng, gc r, ci ngun m , mt nh thng thi
tng lai, chm ch v cn mn xut pht t nhng lnh vc
khc nhau ca vn ha tng lai s ngc dng n , cng
nh cc s gia ngh thut hin nay ang ngc dng t sn
khu ca pxen1 [Ibsen] n nhng kch tn gio, hoc t ch
ngha n tng v ch ngha lp th n tranh ha ca cc thy
tu. Trong kt cu ca ngh thut cng nh trong kt cu ca
thin nhin, khng c ci g mt i v tt c u lin h vi
nhau. Nhng trong thc t, c th l trong i sng, sn phm
hin nay ca cc nh th xut thn v sn cn xa mi c pht
trin trn cng mt bnh din ca qu trnh chun b cc iu
kin cho nn vn ha x hi ch ngha tng lai, tc l qu
trnh nng cao trnh qun chng.
ng ch ubpxci [Doubovskoi] tc gin nhiu,
hnh nh c mt nhm nh th v sn chng li ng ch v
mt bi bo trong bn cnh nhng kin theo ti cn phi
bn ci, ng ch pht biu mt lot chn l qu tht hi
chua cht nhng nhn chung l khng chi ci c2. ng ch
ubpxki i n kt lun rng th ca v sn khng c trong
nhm Kouznitsa (L rn), m l trong nhng bo tng ca cc
nh my vi nhng tc gi v danh. l mt kin ng, mc
du c ngc i. Ngi ta cng c l nh th khi ni rng
trong lc ny, nhng Schxpia3 [Shakespeare] v nhng Gt4
[Goethe] v sn ang cn chy chn t n mt trng tiu
hc no . Khng chi ci c rng ngh thut ca cc thi s
nh my c lin h hu c hn nhiu vi i sng, vi nhng lo
1

- H. pxen (1828-1906): thi s, nh son kch v i ngi Na Uy, sng lp th

loi kch th dn.
2
- S tht, s ra ngy 10-2-1923.
3
- U. Schxpia (1564-1616): nh th, nh son kch ni ting ngi Anh.
4
- Gi. Gt (1749-1832): nh th, nh vn, nh bin kch ni ting ngi c.

VN HC V CCH MNG

196

toan hng ngy v nhng quyn li ca qun chng cng nhn.

Nhng khng phi l vn hc v sn. mi l cch biu
t c vit ra ca qu trnh vi m nng cao vn ha ca giai
cp v sn. Chng ti gii thch bn trn l hai iu
khng phi cng mt th. Nhng thng tn vin cng nhn ca
cc bo ch, cc nh th a phng v cc nh ph bnh lm
mt cng vic vn ha to ln, v t v chun b cho nhng
ma gieo ht tng lai. Nhng ci v thu hoch vn ha v
ngh thut c y s l - may thay! - x hi ch ngha ch
khng phi l v sn.
ng ch Pltnip [Pletnev], trong mt bi bo hp dn1
trn nhng con ng ca th ca v sn, pht biu kin
cho rng tc phm ca cc nh th v sn, c lp vi gi tr
ngh thut ca chng, l quan trng ch v mi lin h trc tip
ca chng vi i sng giai cp. T nhng v d ca th ca v
sn, ng ch Pltnip ch ra mt cch kh thuyt phc nhng
thay i trong tnh trng tinh thn cc nh th v sn, trong mi
tng quan vi s pht trin chung ca i sng v ca nhng
cuc chin u ca giai cp v sn. Chnh bng cch , ng
ch Pltnip chng minh rng nhng sn phm ca th ca v
sn - khng phi tt c, nhng phn nhiu - l nhng t liu
quan trng ca lch s vn ha. iu khng c ngha l
nhng t liu ngh thut. C cho l nhng bi th y yu,
hnh thc gi ci, y li, ti cng nhn - Pltnip vit v mt
nh th cng nhn t nhng tnh cm tn gio nng ln
thnh mt tinh thn cch mng chin u - nhng chng phi
l chng nh du con ng tin b ca mt nh th v sn
hay sao? Nht nh ri: d yu, d khng mu sc, d y li
i na, nhng cu th y vn c th nh du con ng tin b
chnh tr ca mt nh th v mt giai cp v chng vn c th
c mt ngha v cng to ln nh mt triu chng vn ha.
Tuy nhin, nhng bi th km v hn th, nhng bi th bc l
s dt nt ca nh th, khng phi l th ca v sn bi v, rt
n gin, chng khng phi l th. Rt ng ch ghi nhn l
khi t song song s tin ha chnh tr ca cc nh th cng
nhn vi s tin b cch mng ca giai cp cng nhn, ng ch
1

- Ting kn, quyn 8.

VN HC V CCH MNG

197

Pltnip nhn xt rt ng rng t vi nm nay v nht l t u

thi k N.E.P., cc nh vn xa ri giai cp cng nhn. ng
ch Pltnip gii thch s khng hong ca thi ca v sn - i
km theo l khuynh hng v hnh thc ch ngha v v... tnh
tm thng - bng s thiu gio dc chnh tr cc nh th v
bng vic ng t ch n h. Pltnip ni rng kt qu l cc
nh th khng chng li p lc khng l ca thc h t sn:
h nhng bc hoc ang nhng bc. S gii thch
r rng l khng . nc ta, c th c p lc khng l no
ca thc h t sn? Khng nn ni qu! Chng ta s khng
tranh ci xem liu ng c th lm hn cho th ca v sn hay
khng? iu khng gii thch s thiu sc khng
ca th th ny, cng nh s thiu sc mnh khng c b
bi mt s ma may giai cp d di (theo phong cch bn
tuyn ngn ca Kouznitsa). Ci gc ca vn l, trong giai
on tin cch mng v trong giai on u ca cch mng, cc
nh th v sn coi php lm th khng phi nh l mt ngh
thut c nhng qui lut ring ca n m nh l mt trong nhng
phng tin than vn v thn phn bun chn ca h hoc
gii by nhng tnh cm cch mng ca h. Cc nh th v sn
ch mi cp n th nh mt ngh thut v nh mt ngh
nghip trong nhng nm gn y, sau khi s cng thng ca
cuc ni chin gin ra. ng thi, ta thy r: trong lnh vc
ngh thut, giai cp v sn vn cn cha to c mi trng
vn ha, trong khi gii tr thc t sn d xu hay tt c
mi trng ca mnh. Vn ch yu y khng phi l
ng, hay cc nh lnh o ca ng, cha gip m l
qun chng cha c chun b v mt ngh thut; th m ngh
thut, cng nh khoa hc, i hi mt s chun b. Giai cp v
sn chng ta c vn ha chnh tr ca n - trong chng mc
bo m s chuyn chnh ca n - nhng n khng c vn
ha ngh thut. Chng no cc nh th v sn i trong hng
ng nhng t chc chin u chung, th h, nh chng ti
ni, c gi tr l nhng t liu cch mng. Khi h phi ng
u vi nhng vn ngh nghip v ngh thut, h bt u, d
t nguyn hay khng, tm cho mnh mt mi trng mi. Vy
y khng n gin l s thiu ch m l mt s hp thc ha
lch s su hn. Tuy nhin, iu hon ton khng c ngha l

VN HC V CCH MNG

198

cc nh th cng nhn bc vo giai on khng hong ny b

vnh vin mt i i vi giai cp v sn. Chng ti hi vng t ra
mt s trong h s ra khi cn khng hong ny v khe khon
hn. Li mt ln na, iu cng khng c ngha l cc nhm
thi s cng nhn ngy nay c sinh ra t nhng nn mng
khng th lung lay ca mt nn thi ca ln v mi. Chng c g
nh vy c. Xem chng vic ny s ginh cho cc th h tng
lai, nhng th h y cng s phi tri qua nhng giai on
khng hong bi v s cn lu na, vn c nhng nhm v cu
lc b i chch, vn c nhng do d v sai lm v t tng v
vn ha m nguyn nhn su xa l ch giai cp cng nhn cn
thiu chn v mt vn ha.
Ring vic hc tp k thut vn hc, l mt giai
on cn thit v i hi c thi gian. K thut cng thy r
nhng ngi khng c n. C th ni rt ng v nhiu nh th
v sn tr rng khng phi h lm ch k thut m k thut lm
ch h. i vi mt vi ngi c ti nht, y ch l khng
hong ca s trng thnh. Cn v nhng ngi khng th lm
ch c k thut, h bao gi cng mang v gi to ca
nhng k bt chc v ca c nhng k lm duyn. S l mt
s qu qut nu t kt lun rng nhng ngi cng nhn
khng cn n k thut ca ngh thut t sn. Tuy nhin, nhiu
ngi ri vo sai lm . H ni: Cho chng ti mt ci g
l ca chng ti, xu x cng c, nhng l ca chng ti.
iu l sai v di tr. Ngh thut xu x khng phi l ngh
thut v v th nhng ngi lao ng khng cn n n. K
theo thi ca ci xu x mang trong mnh mt phn kh ln
s khinh r qun chng v rt quan trng vi loi ngi c bit
u c chnh tr nui mt mi hoi nghi mu tht v sc mnh
ca giai cp cng nhn nhng li phnh nnh v tn dng n
khi mi vic ang thun bum xui gi. Theo sau m m
dn, nhng ngi ngy th chn tht nhc li ci cng thc n
gin ha gi v sn y. khng phi l ch ngha mc-xt m
l ch ngha dn ty phn ng, nhum mt cht thc h v
sn. Ngh thut ginh cho giai cp v sn khng th l mt
th ngh thut loi hai. Phi hc tp, mc du vic nghin
cu - nht thit l phi hc k ch - bao gm mt him
nguy no . Phi hc, v tm quan trng ca nhng t chc

VN HC V CCH MNG

199

nh Vn ha v sn chng hn, khng phi l o tc n

to ra mt nn vn hc mi m vic n ng gp c bao
nhiu vo s nng cao trnh vn hc ca giai cp cng nhn,
bt u t nhng tng lp trn ca giai cp ny.
Nhng cm t nh vn hc v sn v vn ha v
sn l nguy him v chng dn nn mt cch gi to tng lai
vn ha vo ci khung cht hp ca hin ti, lm sai lch nhng
trin vng, vi phm cc t l, lm mt phm cht cc tiu chun
v nui dng mt cch rt nguy him s kiu cng ca cc cu
lc b nh.
Nu ngi ta vt b cm t vn ha v sn th th...
vn ha v sn sinh ra lm g? Vy th hy qui c vi
nhau vn ha v sn c ngha l hot ng vn ha ca
giai cp v sn, tc l u tranh gay gt nng cao trnh
vn ha ca giai cp cng nhn. Trn thc t, tm quan trng
ca vn ha v sn s khng gim i cht no bi cch hiu
.

Trong bn tuyn b cng lnh m nhn th chng ti

nu trn, cc nh vn v sn nhm Kouznitsa dng dc nu
phong cch, tc l giai cp v do , nhng nh vn c
ngun gc x hi khc khng th to ra c mt phong cch
ngh thut tng ng vi bn cht ca giai cp v sn. T ,
ng nhin nhm Kouznitsa l v sn ha c thnh phn v
khuynh hng; ng l n ang to ra ngh thut v sn.
Phong cch, tc l giai cp. Nhng phong cch hon
ton khng sinh ra cng lc vi giai cp. Mi giai cp tm ra
phong cch ca mnh bng nhng con ng cc k phc tp.
Tht l n gin nu mt nh vn, ch v anh l mt ngi v
sn trung thnh vi giai cp, c th ngi ng t ng v
tuyn b: Ti l phong cch ca giai cp v sn!
Phong cch l giai cp, khng ch ngh thut m
trc ht chnh tr. Th m chnh tr li l lnh vc duy nht
giai cp v sn thc s to ra phong cch ring ca mnh.
Bng cch no? Hon ton khng phi bng ci tam on lun
n gin: mi giai cp c phong cch ca mnh, m v sn l
mt giai cp, vy n giao cho nhm v sn no nu ln

VN HC V CCH MNG

200

phong cch chnh tr ca mnh. Khng, con ng i phc tp

hn nhiu. S hnh thnh ng li chnh tr v sn phi tri
qua nhng cuc nh cng kinh t, qua s u tranh cho quyn
c lin hip, qua cc nh khng tng Anh, Php, qua s
tham gia ca cng nhn vo cc cuc u tranh cch mng di
s lnh o ca dn ch t sn, qua Tuyn ngn ca ng Cng
sn, qua s ra i ca ng X hi Dn ch (tuy nhin, trong
tin trnh ca cc s kin, ng ny vn phi phc tng phong
cch ca cc giai cp khc), qua s chia tch ca ng X hi
Dn ch v s ly khai ca nhng ngi cng sn, qua cuc u
tranh ca nhng ngi cng sn cho mt mt trn duy nht v
cn qua mt lot giai on sp ti na. Nhng g cn li ngh
lc ca giai cp v sn sau khi phi ng u vi nhng
i hi s ng ca i sng v ang i vo s nho nn
thnh phong cch chnh tr y. Trong khi qu trnh i ln
trong lch s ca giai cp t sn din ra vi s cn bng tng
i tt c cc lnh vc ca i sng x hi, th giai cp t sn
giu c ln, t ti t chc, t o luyn v trit hc v m hc
v tch ly nhng tp qun thng tr, cn i vi giai cp v
sn, giai cp b thit thi v kinh t, th c qu trnh t quyt
nh c mt tnh cch chnh tr cch mng n phng cao
li tm thy s biu hin cao nht ng Cng sn.
Nu ngi ta mun so snh s vn ln trong ngh
thut ca giai cp v sn vi s vn ln ca n trong chnh tr,
phi ni rng trong lnh vc ngh thut, chng ta hin nay ang
gn giai on m nhng phong tro u tin cn yu t ca
qun chng trng lp vi nhng c gng ca gii tr thc v
ca mt vi cng nhn xy dng nhng h thng khng
tng. Chng ti tht lng trng mong cc nh th nhm
Kouznitsa s gp phn ca h to ra ngh thut ca tng lai,
ci nu khng phi l v sn th t ra cng l x hi ch
ngha. Nhng giai on hin nay, ch mi l on u ca qu
trnh, s l mt sai lm khng th tha th c nu ta ginh cho
Kouznitsa c quyn ca cm t phong cch v sn. Hot
ng ca Kouznitsa i vi giai cp v sn, trn nguyn tc,
nm cng mt bnh din vi hot ng ca L.E.F., ca Krug
(Vng trn) v ca nhng nhm khc ang cng c gng em
li mt s biu t ngh thut cho cch mng. Th tht, chng

VN HC V CCH MNG

201

ti khng bit s ng gp ca nhm no l quan trng hn.

Th d nh i vi nhiu thi nhn v sn, nh hng ca ch
ngha v lai l khng chi ci c. Ti nng ln ca Kadin
[Kazine] thm nhun nhng yu t k thut v lai.
Bedmenxki l ra khng th c nu khng c Maiacpxki, v
Bedmenxki l mt trin vng.
Tuyn b ca Kouznitsa v ra tnh hnh hin nay
trong lnh vc ngh thut bng nhng nt cc k en ti v
buc ti: N.E.P., vi t cch mt giai on cch mng, xut
hin trong mi trng ca mt ngh thut m ngh thut
ging nh l ci ti tnh ca loi kh; c nhng ci ,
ngi ta phn pht nhng phng tin ti chnh... Khng c
Bilinxki na. Hong hn trn sa mc ca ngh thut... Nhng
chng ti ct cao ging v dng l c ... v.v... V ngh
thut v sn, ngi ta ni bng li l cc k khuch i, li cn
khoa trng na, mt phn nh l ngh thut ca tng lai v
mt phn l ngh thut ca hin ti: Giai cp cng nhn
nguyn khi to ra mt ngh thut duy nht theo hnh nh ca
n v ging n. Ngn ng c bit ca n vi m hng v,
m mu sc, giu hnh nh, vi tnh gin d, trong sng, chnh
xc ca n, d lm nn sc mnh ca mt phong cch ln.
Nu th th sao li c sa mc ca ngh thut v ti sao trn
li chnh l hong hn? Ci mu thun hin nhin y ch c mt
s gii thch: vi ngh thut c nh nc X-vit bo h v
n ng l mt sa mc b xm chim bi hong hn, th cc tc
gi ca bn tuyn b i lp n bng mt ngh thut v sn
c tm c v phong cch ln nhng ngh thut v sn li
khng c coi trng ng mc bi v khng c Bilinxki
v th ch cc Bilinxki c mt vi ng ch nh bo xut
thn t hng ng ca chng ti v quen ra cc mnh lnh. C
c nguy bn thn ti t nhiu cng dnh vo Dng Mnh Lnh,
tuy vy ti phi ni rng li tuyn b ca Kouznitsa thm nhun
tinh thn cu giai cp t hn l s lo xc b ng. Kouznitsa
ni v mnh nh l k c quyn c mang ngh thut cch
mng bng ng nhng t ca cc nh v lai ch ngha, hnh
tng ch ngha, ca nhm Huynh Xrapin v ca nhng
ngi khc. Ny cc ng ch, ci ngh thut tm c ln,
phong cch ln, ci ngh thut honh trng y u? u?

VN HC V CCH MNG

202

D ngi ta c ngh nh th no v tc phm ca nh th ny

hay nh th n c ngun gc v sn - v hin nhin ci cn thit
y l mt cng vic ph bnh chm ch, c th ha cht ch th vn khng c ngh thut v sn. ng a vi nhng ngn
t to tt. C mt phong cch v sn, li cn tm c ln, honh
trng na, l khng ng. Nu c th n u? Trong ci g?
Cc nh th v sn ang tp s, v khng cn phi nh n cc
phng php soi hin vi ca trng phi hnh thc ch ngha,
nh chng ta ni, ngi ta vn c th xc nh c nh
hng ca nhng trng phi khc n h, trc ht l ca
trng phi v lai ch ngha. y khng phi l mt li ch
trch, bi v y khng phi l ti li. Nhng chng li tuyn
b no li c th to ra mt phong cch v sn honh trng.
Cc tc gia ca chng ta phn nn khng c
Bilinxki. Nu nh chng ti phi a ra bng chng php l
chng t rng hot ng ca Kouznitsa thm nhun tnh trng
tinh thn ng tr trong th gii nh khp kn, trong cc cu lc
b nh, cc trng phi nh ca gii tr thc, th chng ti s
tm thy n trong cng thc ng bun: Khng c Bilinxki.
Hin nhin y ngi ta khng lin h n con ngi
Bilinxki ch thc m l n i din ca ci triu i nhng
nh ph bnh Nga tng gy cm hng v dt dn nn vn hc
c. Cc ng bn Kouznitsa ca chng ta khng nhn thy rng
triu i y khng cn tn ti ng t lc qun chng v sn
bc ln v i chnh tr. V mt kha cnh, v l kha cnh
quan trng nht, Plkhanp 1 [Plkhanov] l mt Bilinxki
mc-xt, ngi i din cui cng ca triu i cao qu cc nh
chnh lun y. Bng vn hc, nhng Bilinxki m cnh ca
tng hm cho cng lun ca thi i h. Vai tr lch s ca h
l vy. Ph bnh vn hc thay th cho chnh tr v chun b cho
chnh tr. V nhng g Bilinxki v nhng i din khc ca
s ph bnh cp tin cn l m ch, chng tip nhn thi
i chng ta tht v mu Thng Mi v tr thnh thc tin

- Gocghi Plkhanp (1856-1918): nh mc-xt cu tro uy tn nht trong

ng X hi Dn ch Nga, ngi du nhp ch ngha mc-xt vo Nga.

VN HC V CCH MNG

203

X-vit. Nu Bilinxki, Trcnspxki 1 [Tchernychevsky],

brliubp 2 [Dobrolioubov], Pixarp, Mikhailpxki,
Plkhanp, mi ngi mt cch, l nhng ngi gi cm
hng chung cho vn hc, hn th na l nhng ngi gi
cm hng vn hc cho cng lun mi ny sinh, th by gi tt
c cng lun ca chng ta bng ng li chnh tr, bo ch, hi
ngh, th ch ca n cha ni ra nhng ng i ca
mnh hay sao? Tt c i sng x hi ca chng ta c t
di mt ngn n chiu, ch ngha mc-xt soi sng tt c cc
giai on ca cuc chin u ca chng ta, mi mt th ch ca
chng ta phi chu ng khp mi ni s cng ph ca ph
bnh. Trong nhng iu kin y, th di nui tic ngh n
Bilinxki l t ra - hi i! hi i! - mt tinh thn khc t c
trng cho cc cu lc b tr thc nh, hon ton theo phong
cch (chng c g l honh trng) ca mt ngi dn ty cnh t
no , y tnh thng theo kiu Ivanp-Radumnhch.
Khng c Bilinxki. Nhng cui cng, Bilinxki l mt
ngi hng dn d lun trong thi i ng nhiu hn l mt
nh ph bnh vn hc. V nu m Vixarin Bilinxki c th
sng trong thi chng ta, hn ng s l y vin... B Chnh tr ng giu iu ny vi Kouznitsa! V c th ng s cn y s
vic i rt nhanh. ng, mt con ngi vn d quen h nh lang,
li phn nn rng mnh khng th cho ngi ta nghe nhng m
u du dng?

Hon ton khng phi ngu nhin m thi ca ca nhng

cu lc b nh, trong khi c gng thng ni c n, li ri
vo ci lng mn nht nho ca tinh thn v tr. T tng
ca n cng gn nh sau: phi cm thy th gii nh mt th
thng nht v bn thn n nh mt phn hot ng ca thc th
thng nht y, vi trin vng sau ny iu khin khng ch qu
t m c v tr. Hn l nhng ci tht trng l v to kinh
1

- Nhiclai Trcnspxki (1828-1889): nh ph bnh vn hc, trit gia, nh

cch mng dn ch Nga, ngi xut nhng t tng m hc c nh hng
ln n a s cc lnh t bn-s-vch Nga.
2
- Nhiclai brliubp (1836-1861): nh th, nh cch mng dn ch ni
ting ngi Nga

VN HC V CCH MNG

204

khng. Chng ta l nhng ngi dn bnh thng ca Cucxc

[Kursk] hoc Caluga [Kalouga], chng ta va chim c tt c
nc Nga v hin nay chng ta i ti cch mng th gii.
Chng ta s bng lng vi nhng bin gii hnh tinh khng?
Hy t ngay ci ai v sn ln thng tn-n ca v tr. Cn g
n gin hn? Ngi ta bit lm, v chng s ai ht!
Ch ngha v tr c v, hoc c th c v, cc k to
bo, mnh m, cch mng, v sn. Trn thc t, ngi ta thy
trong ch ngha v tr nhng yu t gn vi s o ng: ngi
ta trn nhng vic kh khn trn tri t - v c bit nghim
trng trong lnh vc ngh thut - np vo khong khng gia
cc v sao. Ngay , tht bt ng, ch ngha v tr li c b
con vi ch ngha thn b. Tht vy, mun a vng quc cc
v sao vo quan nim ngh thut v th gii ca mnh v khng
ch c chim ngng m li hot ng tch cc nh th no ,
khng tnh n c nhng kin thc ngi ta c th c v thin
vn hc, l mt cng vic tht gay go - v d sao cng
khng cn thit lm... V cui cng, ngi ta thy rng nu cc
nh th tr thnh cc nh v tr th khng phi l v c dn
gii Ngn H cp thit g vo cnh ca h v i h tr li, m
v cc vn trn qu t kh din t qu bng ngh thut nn
xui h th nhy vo th gii trn kia. Tuy nhin, khng ch
t xng danh nh v tr l nm c cc v sao trn tri.
Hn na v tr li nhiu khong trng hn l cc v sao. Ci
khuynh hng ng ng v vic h phi lp y nhng khong
trng trong th gii quan ca h v trong tc phm ngh thut
ca h bng ci cht tinh t ca nhng khong khng gia cc
v sao s c nguy c ln dn mt s nh v tr n cht tinh
t nht, l c Cha Thnh thn, ni nm yn ngh kh
nhiu nh th qu c.
Nhng thng lng v li nm ln u cc nh th v
sn cng nguy him hn khi cc nh th ny cn rt tr, mt s
va mi ra khi tui thiu nin. Vi a s h, cch mng thng
li thc tnh h n vi thi ca. H bc vo lc cha
trng thnh, li c nng bi i cnh ca s t pht, ca
cung phong v bo tp... Chung qui, ci say ban u y cn
xm chim c cc nh vn hon ton l t sn v sau c
tr gi bng s kh c nhc u v qu say, tr li thnh phn

VN HC V CCH MNG

205

ng, thn b v tt c nhng g cng loi m ngi ta mun.

Nhng kh khn v th thch tht s bt u khi nhp i ca
cch mng chm li, cc mc tiu tr nn m m hn, v lc
ch c bi theo dng, ung nc v th bong bng th khng ,
m cn phi t ra thn trng hn, li vo mt ch v nm li
tnh hnh. Lc l lc xut hin mu toan: tin vo v tr!
Th cn qu t? Cng nh vi nhng nh thn b, qu t i
vi cc nh v tr cng c th n gin ch l ci cu nhy.
Cc nh th cch mng thi i chng ta cn phi c
ti luyn dy dn v, y hn u ht, bn lnh tinh thn
khng c tch ri bn lnh tr tu. H cn mt th gii quan
v t , cn mt quan nim ngh thut bn vng, mm do,
c nui dng bng nhng s kin. Mun hiu c giai
on chng ta ang sng khng ch theo kiu nh bo m hiu
tht s, su sc, th phi bit qu kh ca nhn loi, phi bit
i sng, lao ng, u tranh, hi vng, tht bi v thnh cng
ca n. Thin vn hc v v tr hc l nhng iu rt hay!
Nhng trc ht l phi bit lch s loi ngi v i sng hin
ti trong rt nhiu qui lut ca n v trong thc tin c o v
ring bit ca n.

Tht l k khi ta nhn thy rng nhng k ch to ra

nhng cng thc tru tng ca thi ca v sn thng pht l
mt nh th c quyn c tng danh hiu nh th ca nc
Nga cch mng hn ai ht. S xc nh cc khuynh hng v
c s x hi ca ng khng i hi mt phng php ph bnh
rc ri no: th , ton b mian1 kia, nguyn mt khi.
khng phi l mt nh th i li gn cch mng, ci xung vi
cch mng, chp nhn cch mng; l mt ngi bn-s-vch
c v kh l thi ca. Sc mnh c bit ca mian l ch .
Vi ng, cch mng khng phi l vt liu sng to m l li
khn thit nht, l ci a ng vo v tr ca ng. Tc phm
ca ng l s phc v x hi, khng ch chung quy li nh
ngi ta ni v ngh thut ni chung m c ch quan, trong
thc ca nh th. V c nh th, ngay t nhng ngy u ng
1

- mian Bitni.

VN HC V CCH MNG

206

phc v lch s. ng gia nhp ng, ln ln vi ng, ng

tri qua nhng giai on khc nhau trong qu trnh pht trin
ca ng, hc tp ngy li ngy, suy ngh v cm xc
cng vi giai cp cng nhn, lm ti hin li th gii t
tng v tnh cm di dng c ng trong ngn ng thi ca, khi
th vi s lm lnh ca ng ngn, khi th vi s bun ru ca
cc cu ht, s to bo ca nhng khc chm bim, khi li ni
gin, khi li tung ra nhng li ku gi chuyn rung. Khng c
cht ti t no trong cn gin d v th ght ca ng. ng ght
bng ci ght trong sng ca ng cch mng nht th gii.
ng c nhng phn c sc mnh ln v k thut hon chnh, v
cng c kh nhiu ci cha vt c trnh ca bo ch, ca
ci thng ngy, ci th yu. Bi v mian khng i nhng
dp him hoi lc m thn Apl1 [Apollon] ku gi nh th n
vi s hy sinh thn thnh th mian mi sng tc, m ng lm
vic hng ngy, theo yu cu ca cc s kin v... ca Ban
Trung ng. Tuy nhin, nhn trong ton b, tc phm ca ng l
mt hin tng hon ton mi, c nht v song. V xin cc
nh th b t ca cc trng phi khc nhau thch ch nho
mian - No, xem anh chng vit bo tng k ny! - hy moi
trong c ra tm xem c nh th no khc, bng nhng vn th
ca mnh c mt nh hng trc tip v hiu qu nh th n
qun chng. M qun chng no? Hng triu cng nhn, nng
dn, hng qun! V vo lc no? Vo thi i ln nht ca mi
thi i!
mian khng tm kim nhng hnh thc mi. ng
cng khai dng nhng hnh thc c, kinh in. Nhng ng,
chng thc s c hi sinh nh b my chuyn ti c mt
khng hai ca th gii t tng bn-s-vch. mian khng lp
ra v s khng bao gi lp ra trng phi: chnh ng c
to ra bi mt trng hc c tn l ng Cng sn Nga cho nhu
cu ca mt thi i ln v song. Nu ngi ta gt ra khi nim
siu hnh v vn ha v sn nhn nhn cc s vic theo quan
im nhng g giai cp v sn c, nhng g giai cp v sn
cn, nhng g n ham m v thc y n n hnh ng, nhng
g nng trnh vn ha ca n ln v t chun b mnh t
1

- Apl: thn Mt tri, v thn ca ngh thut trong thn thoi Hy Lp.

VN HC V CCH MNG

207

cho mt ngh thut mi, th tc phm ca mian Bitni

[Dmyan Bitni] tht s l vn hc v sn v i chng, tc l
mt vn hc cn thit cho s sng ca mt dn tc mi thc
dy. C th khng phi l th ca ch thc, nhng cn l
mt ci g ln hn.
Mt ngi, khng phi trong m ngi cui cng ca
lch s, Phcinng Ltxan1 [Ferdinnd Lassalle], mt hm vit
trong mt l th gi cho Mc v ngghen Lun n: Ti s
t nguyn t b khng vit nhng g ti bit, ch thc hin
mt phn nhng g ti c th.
Trong tinh thn y, mian c th ni v mnh: Ti
sn sng nhng cho nhng ngi khc vic vit v cch mng
vi nhng hnh thc mi v phc tp hn, min l ti c th t
mnh vit v cch mng vi nhng hnh thc c.

- Ph. Ltxan (1825-1864): lnh t phong tro x hi dn ch c.

209

VII
NG LI CA NG
TRONG NGH THUT
Mt s nh vn mc-xt s dng tr li cc phng
php tiu tr ton b hoc c nhn i vi cc nh v lai, vi
nhm Huynh Xrapin, vi cc nh hnh tng ch ngha v
ni chung l vi tt c cc bn ng. Khng bit ti sao s
ph Pinnic li c bit tr thnh mt ci mt v c nhng
nh v lai cng lm th. R rng mt s mt, Pinnic tht l
kh chu: ng qu d di trong cc vn ln, qu lm iu, tr
tnh gi to qu... Nhng c bit, Pinnic ch ra kha cnh
tnh l v nng dn ca cch mng, chuyn tu ch nhng tay
bun chuyn1, v nh c Pinnic chng ta nhn thy c
tt c nhng ci r hn v chn xc hn trc. Cn Vxvlt
Ivanp? Sau Nhng ngi du kch, Con tu bc thp s hiu 1469, Ct xanh, mc du c tt c cc thiu st trong s xy dng
ct truyn, vn th nht gng v c nhng ch gi to, chng
phi l chng ta bit hn v cm thy hn v nc Nga trong
ci bao la, ci a chng loi n v cng, ci lc hu v sc
mnh ca n? Liu c th thay th s hiu bit trc tip, c hnh
nh thc t y bng li ngoa d ca cc nh v lai, hay ting ku
n iu ca cc bng chuyn, hay nhng bi bo ngn ra c
hng ngy nh s sp xp ba trm ch theo nhiu cch khc
nhau hay khng? C th xa Pinnic v Vxvlt ra khi i
sng hng ngy i m xem, chng ta s ngho i trng thy...
Nhng ngi t chc cuc thp t chinh chng li cc bn
ng - h tin hnh cng vic m chng suy ngh y
n vin nh v qui m - cng tn cng ng ch Vrnxki
1

- Nguyn vn: mescnhiki. Trong thi k cch mng, nhiu nng dn i tu

vi mt ci tay ni ln, nh ci bao ti (mesc), ln toa ch sc vt, mua i
bn li th hng ha, ch yu l thc phm.

VN HC V CCH MNG

210

[Voronski], ch bt t t hoang (Krasnaia Nov) v gim

c Nh xut bn Vng trn, v h coi Vrnxki nh ngi
thn tn v gn nh l k ng la vi cc bn ng .
Chng ti ngh rng theo ch th ca ng, ng ch Vrnxki
thc hin mt cng vic vn hc v vn ha quan trng, v
nht nh l vic ra sc lnh trong mt bi bo ngn - vi ting
chim ku ru rt - v s sng to ngh thut cng sn th d hn
l lao ng vi tt c s cn trng cn thit chun b cho s
sng to .
V hnh thc, cc nh ph bnh ca chng ta i
vo con ng xa kia, c tuyn tp Tan r (Raspad) m ra
vo nm 1908. Tuy nhin, phi hiu v nh gi c nhng
bin chuyn ca tnh hnh lch s, ca s phn b lc lng mi
din ra t do . Thi , chng ta l mt ng b nh bi v
phi rt lui vo b mt. Cch mng ang thoi tro, phong tro
phn cch mng ca Xtlpin v nhng ngi thn b v chnh
ph tin ln trn ton tuyn. Trong ni b ng, tr thc ng
mt vai tr khng cn xng vi tm quan trng ca h v cc
nhm tr thc thuc cc h chnh tr khc nhau nh hng
ln nhau. Trong nhng iu kin nh th v bo v cch nhn
v suy ngh ca mnh, chng ta phi chin u chng li mi
hnh thc biu hin v vn hc ca phi phn ng.
Ngy nay, tnh hnh hon ton khc. Lut php y
hp dn ng vai tr c li cho giai cp lnh o v xt cho
cng, n quyt nh s lao ng sng to ca tr thc, hin nay
ang hot ng c li cho chng ta. Ty thuc n, ta phi bit
xy dng mt ng li chnh tr trong ngh thut.
Khng ng l ch c cng nhn mi to ra c ngh
thut cch mng. Chng ti xin nhc li, chnh v cch mng l
ca cng nhn, n gii phng mt lng nng lng nh ca
giai cp cng nhn trong lnh vc ngh thut. Nhng ngh s
ngi c, Anh hoc cc nc khc, ch khng phi ngi
Php, sng tc nhng tc phm ln nht ca cch mng
Php, phn nh cuc cch mng trc tip hoc gin tip cuc
cch mng . Bn lm cch mng, giai cp t sn Php khng
sc tc ly du n ca mnh. iu ny cng ng hn i
vi giai cp v sn: vn ha ngh thut ca n yu hn nhiu so
vi vn ha chnh tr ca n. Cc nh tr thc, ngoi nhng li

VN HC V CCH MNG

211

th v qu trnh o to ra h, c ci c quyn xu xa l gi
mt lp trng chnh tr th ng v t nhiu c thin cm vi
thng Mi. Khng c g l l nu h cung cp c cho ta
nhng hnh nh v cch mng, p hn l nhng hnh nh m
giai cp v sn vn bn rn vi cch mng cho ta, k c khi
chng b mo m t nhiu. Chng ta bit rt r nhng hn ch
chnh tr, nhng bt n, dao ng ca nhng bn ng.
Nhng, nu chng ta loi tr Pinnic v cun Nm trn tri ca
ng, nhm Huynh Xrapin vi Vxvlt Ivanp, Tikhnp
v Plnxcaia, nu chng ta loi b Maiacpxki v Exnhin th
thc s, chng ta cn li g ngoi nhng hi phiu cha thanh
ton ca mt nn vn hc v sn tng lai? Chng ti hi vng
rng mian Bitni, mt ngi khng thuc nhm bn
ng, s khng th b y ra mt bn, ng cn gn gi vi
vn hc v sn theo nh ngha ca Tuyn ngn ca nhm
Kouznitsa. Vng, khng c h th ta cn li ci g?
iu phi chng c ngha l, mu thun vi nhng
nguyn l ca mnh, ng gi mt lp trng chit trung trong
lnh vc ngh thut? L l mun bp ngi ny li tht l tr
con! Ch ngha mc-xt a ra nhiu kh nng: nh gi s pht
trin ca ngh thut mi, theo di mi s chuyn bin, khuyn
khch nhng tro lu tin b bng s ph bnh; ngi ta khng
th i hi n hn th. Ngh thut phi t mnh dn ly li i
ring. Nhng phng php ca n khng phi l nhng phng
php ca ch ngha mc-xt. Nu ng lnh o giai cp v sn,
th ng khng lnh o qu trnh lch s. Vng, c nhng lnh
vc ng lnh o trc tip, chuyn chnh. C nhng lnh vc
khc ng kim tra v khuyn khch, c nhng lnh vc ng
ch khuyn khch, li cn c lnh vc ng ch nu ra phng
hng. Ngh thut khng phi l lnh vc m ng phi ch
huy. ng ng h, khuyn khch v ch gin tip lnh o.
ng giao nim tin cho nhng nhm thnh tht tin li gn cch
mng v bng cch , ng ng vin h lm ra sn phm
ngh thut. ng khng th ng vo lp trng ca mt cu
lc b vn hc. ng khng th v khng phi lm th.
ng bo v trong ton b nhng quyn li lch s ca
giai cp cng nhn. Tng bc, ng chun b mnh t cho
mt vn ha mi, mt ngh thut mi. ng khng nhn nhng

VN HC V CCH MNG

212

bn ng nh nhng ngi cnh tranh vi cc nh vn

cng nhn m nh nhng ngi cng tc vi giai cp cng nhn
trong mt cng cuc ti thit v i. ng hiu tnh cht tm
thi ca nhng nhm vn hc trong mt giai on chuyn tip.
Hon ton khng nh gi h bng nhng chng ch c nhn v
mt giai cp m cc ng vn s a ra, ng lo cho v tr m
nhng nhm y chim hoc c th chim c trong qu trnh
xy dng mt nn vn ha x hi ch ngha. Nu vi mt nhm
ny hay nhm n hm nay cha th xc nh c v tr y,
ng s ch i vi c s kin tr v chm ch. iu hon
ton khng ngn cm cc nh ph bnh, cc bn c by t mi
cm tnh c nhn vi nhm ny, nhm n. Bi v nhn trong
tng th, ng bo v cc quyn li lch s ca giai cp cng
nhn nn ng phi khch quan v thn trng v hai l: ng
khng giao php cho in (imprimatur) cho nhm Kouznitsa ch
v y c nhng cng nhn vit vn; ng khng t chi ngay
lp tc bt c nhm vn hc no, d ch bao gm hon ton tr
thc, min l nhm ny c c gng tin li gn cch mng, lm
mnh thm mt trong nhng mi lin h (mt ch ni bao gi
cng l mt im yu): vi thnh ph hoc lng qu, gia cc
ng vin v nhng ngi khng ng, gia tr thc v cng
nhn.
Vi mt ng li chnh tr nh vy c ngha l mt
trong nhng mt ca ng, mt quay v ngh thut, s khng
c bo v? Khng nh nh vy s l khuch i qu ng.
Khi nm vng cc tiu chun chnh tr lm phng hng, ng
gt b trong ngh thut nhng khuynh hng r rng l c hi
hoc hy hoi. ng l mt trn ngh thut khng c bo v
bng mt trn chnh tr. Chng phi l i vi khoa hc cng
vy sao? Nhng ngi nm trong tay mt nn khoa hc thun
ty v sn ngh g v hc thuyt tng i? Hc thuyt y c i
i vi ch ngha duy vt hay khng? Vn c gii
quyt dt khot cha? u? Khi no? Bi ai? r i vi
mi ngi, k c vi nhng k ngoi cuc, l cng trnh ca
Pplp1 [Pavlov] c xy trn mnh t ca ch ngha duy vt.
1

- Ivan Pplp (1849-1936): nh bc hc Nga, c gii thng Nben nm

1904 v l thuyt phn x c iu kin.

VN HC V CCH MNG

213

Nhng ni sao v thuyt phn tm hc ca Phroi? N c i

i vi ch ngha duy vt nh ng ch Rac1 [Radek] ngh, v
nh c ti ngh, hay n chng li? Ngi ta c th t cu hi
y cho nhng l thuyt mi v cu trc nguyn t, v.v... S l
tuyt diu nu c mt nh bc hc no c th thu gm c
tt c cc tng qut mi m y v mt phng php lun, thit
lp nn nhng mi quan h vi th gii quan duy vt bin
chng. T ng ta mi c th cng b nhng tiu chun
tng h ca nhng l thuyt mi v cng lc o su vo
phng php bin chng. Ti e rng cng vic y - ti khng
ni l mt bi bo ng hay vit trong tp ch m l mt cng
trnh khoa hc hay trit hc tm c, nh cc cun Ngun gc
mun loi hay T bn lun - li khng ra i c d hm nay
hoc ngy mai. Hay ng hn, nu mt quyn sch nh th
c vit hm nay, rt c th nhng trang ca n s khng b
ct trc khi giai cp v sn h v kh.
Vic thun ha, luyn cho quen thy th vn ha, tc l
tip th t ABC mt nn vn ha tin v sn, chng l li khng
i hi mt s la chn, ph phn, mt tiu chun giai cp?
Nht nh ri. Tiu chun y l chnh tr, ch khng phi l vn
ha tru tng. C hai ch trng khp trong ngha rng m cch
mng ang chun b cc iu kin ca mt nn vn ha mi.
iu khng c ngha l s phi hp hai tiu chun din ra
mi lc. Nu cch mng tng buc phi ph cu hoc tng
i khi cn, th cch mng s khng ngn ngi chn ng mi
khuynh hng ngh thut, d nhng thnh tu hnh thc ca n
c ln n my, nu khuynh hng ny c xu hng a nhng
tc nhn hy hoi vo trong cc thnh phn cch mng hoc
lm cho cc lc lng ni b cch mng nh giai cp v sn,
giai cp nng dn, tng lp tr thc ni dy chng li nhau. Tiu
chun ca chng ti ni thng ra l chnh tr, khng lay chuyn
v khng i. V th, cn thit phi xc nh gii hn ca n.
chnh xc hn na, ti s ni rng, di mt ch cnh
gic cch mng, i vi ngh thut chng ti phi c mt

- Cc Rac (1885-1939?): nh bo, nh cch mng ni ting ca phong tro

cng nhn o, c, Ba Lan v Nga. Cht trong t ngc ca Xtalin.

VN HC V CCH MNG

214

ng li chnh tr rng ri v mm do, xa l vi mi cuc

tranh ci ca cc cu lc b vn hc.
L tt nhin, ng khng th, d ch mt ngy thi,
bung th theo nguyn tc ti u hay ti laissez faire,
laissez passer1, ngay c trong ngh thut. Vn l bit lc no
ng phi can thip, trong chng mc no v trng hp no.
Vn khng n gin nh cc l thuyt gia ca L.E.F. nhng ngi ch trng vn hc v sn - suy ngh.
Khng cn em so snh, cng c th thy nhng mc
ch, nhim v v phng php ca giai cp cng nhn c th
hn, xc nh r hn v c xy dng tt hn, trn bnh din
l thuyt, trong lnh vc kinh t hn l trong ngh thut. Tuy
nhin, sau khi th xy dng mt nn kinh t tp trung, ng
buc phi tha nhn s tn ti ca nhng m hnh kinh t khc
nhau, thm ch cnh tranh vi nhau. Bn cnh nhng x nghip
nh nc t chc thnh t-rt, chng ta c nhng x nghip a
phng, nhng x nghip em cho thu, nhng, nhng x
nghip t, cc hp tc x, kinh t nng dn c th, cc kustari
(th th cng), x nghip tp th v.v... ng li chnh tr c
bn ca nh nc l hng v mt nn kinh t x hi ch ngha
tp trung. Khuynh hng chung y, trong mt giai on nht
nh, bao gm s nng rng ri cho kinh t nng dn v th
th cng. Nu lm khc i th ng li chnh tr ca chng ta
nhm mt nn cng nghip x hi ch ngha trn qui m ln s
l mt s tru tng khng hn.
Nc Cng ha X-vit on kt cng nhn, nng dn
v tr thc xut thn tiu t sn di s lnh o ca ng Cng
sn. T s ha hp x hi y, nh tin b ca k thut v vn
ha, phi ra i mt x hi cng sn. Qua mt lot giai on,
giai cp nng dn v tr thc s n vi ch ngha cng sn
bng nhng con ng khc vi cng nhn. Nhng con ng
ring ca h khng th khng c phn nh vo trong vn hc.
Nhng tr thc khng gn b tht mt thit vn mnh ca mnh
vi giai cp v sn (tuyt i a s h l khng cng sn) tm
cch da vo nng dn v h thiu mt im ta t sn, hoc
im ta ny qu yu. Lc ny qu trnh y c tnh tng trng
1

- Cho mun lm g th lm, cho qua. (ting Php trong nguyn bn).

VN HC V CCH MNG

215

th ng hn, v ch yu l l tng ha theo kiu hu nghim

(a posteriori) tinh thn cch mng ca anh mu-gch. N c
trng cho tt c nhng bn ng. Vi s gia tng cc
trng hc, ngi dn thn qu s bit c, mi lin h gia
ngh thut v giai cp nng dn c th tr thnh hu c. Giai
cp nng dn s sn sinh ra nhng tr thc ca ring mnh. Nu
quan im ca nng dn v kinh t, chnh tr hoc ngh thut c
tnh cht n gin hn, hn ch v ch k hn quan im ca
giai cp v sn, th n vn c l mt d kin thc tin. Nh
ngh s s lm ra tc phm tin b c ngha lch s khi vay
mn quan im ca nng dn hoc tt hn l ha hp quan
im nng dn vi quan im ca mnh v anh ta s thu trit
c tng rng lin minh cng nng l mt bc thit sng
cn. Qua sng to ca anh ta, s hp tc cn thit gia nng
thn v thnh th s c cng c. Bc tin ca nng dn n
ch ngha x hi s em li cho cc tc phm ca anh ta mt ni
dung phong ph v su sc, mt hnh thc a dng trong nhiu
mu sc, v chng ta hon ton c l khi ngh rng anh ta s
a thm c vo lch s ngh thut nhng chng c gi tr.
Ngc li, em i lp lng x vi thnh th, ci lng hu c v
thing ling qua hng th k, l mt vic lm phn ng, th
ch vi giai cp v sn, khng ng hnh vi tin b v n t
phi tan r. C trong lnh vc hnh thc cng vy, mt ngh
thut nh th ch dn n nhng cu ni li nhi v s bt
chc.
Nh th Kluip, cc nh hnh tng ch ngha, nhm
Huynh Xrapin, Pinnic v c nhng nh v lai nh
Khlpnhicp, Krusenc v Camenxki, u c mt ci vn mugch hu c, trong khi nhng ngi khc ch c mt ci vn t
sn din ra bng ngn ng ca mu-gch. Ni m cc mi quan
h vi giai cp v sn t nhp nhng nht, l cc nh v lai.
Nhm Huynh Xrapin, cc nh hnh tng ch ngha,
Pinnic l ra y s chng i ca h vi giai cp v sn,
t ra l rt gn y. H phn nh, di gc rt manh mn,
tinh thn lng xm thi k trng thu bt buc ng cc. l
thi k h tng phi tm mt ch n trnh nn i cc lng,
khi h cht cha li nhng n tng. Biu tng kt ca h
ng ra l nhp nhng. Phi khng c xem xt n ngoi

VN HC V CCH MNG

216

giai on c kt thc vi cuc ni dy Krnstt. Ngy nay,

mt cuc thay i ln din ra trong nng dn. N xy ra
tr thc v n s phi biu l nhng bn ng ang ca
tng ngi mu-gch. N c by t ra ri, trong mt chng
mc no . Di nh hng ca nhng chn ng x hi mi,
nhng nhm y vn tn ti c vi nhng u tranh ni b,
nhng phn ly, nhng lin minh. Phi theo di nhng ci cn
thn v vi tinh thn ph phn. Khng phi l khng c l do
khi chng ti hi vng rng, nu ng mun nm vai tr lnh o
tinh thn th khng th b qua nhng vn nh th v khng
th bng lng vi nhng cuc bn ci sung.
Mt nn ngh thut v sn tm c ln c th soi sng
bc ng i ca nng dn n ch ngha x hi c khng?
Chc chn l c th, cng nh mt nh my in c th
phn phi nh sng v nng lng cho ngi nh ca nng dn,
cho chung gia sc, ci xay. Ch cn c mt nh my nh th
v nhng ng dy cp i n lng. Nhn th cng xin ni,
trong trng hp ny, khng c nguy c nng nghip chng li
cng nghip. Khn thay, chng ta vn cha c nhng ng
dy nh th v nh my in th r rng l lm g c. Cha
c mt nn ngh thut v sn. Ngh thut c ngun cm hng
v sn (cc nh th cng nhn v cc nh v lai) cng cha my
sn sng p ng nhng nhu cu ca thnh ph v nng thn,
trong khi cng nghip X-vit sn sng gii quyt nhng vn
ca nn kinh t th gii.
Gi s nh chng ta b mc giai cp nng dn (lm sao
chng ta c th nh vy c?) th i vi giai cp v sn, giai
cp c s ca x hi X-vit, hnh nh cc s vic cng khng
n gin nh ngi ta thy trong cc trang sch bo ca L.E.F.
Cc nh v lai ngh nm xung bin nn vn hc c nhn
c, li thi trong hnh thc, mu thun vi bn cht tp th ca
giai cp v sn (l l ny l ch vo chng ta y, ti nghip
chng ta qu!). H bc l mt s hiu bit rt thiu st v tnh
bin chng ca cc quan h gia c nhn v tp th. Khng c
nhng chn l tru tng, ni cch khc l cn c nhiu ch
ngha c nhn lm. V c nhn ch ngha m mt b phn tr
thc trc cch mng lao vo ch ngha thn b, mt b phn
khc th mn con ng hn n ca ch ngha v lai, v khi

VN HC V CCH MNG

217

trao mnh cho cch mng - ni vy vinh danh h - h tin

gn li giai cp v sn. Khi nhng ngi ny a vo giai cp
v sn hng v chua cht c gc t tnh c nhn ch ngha ca
h, c nn tha cho h ci ti c qu nhiu thi t k trung tm,
tc l mt th c nhn ch ngha qu mc? iu tai ha l
ngi v sn khng c th c tnh . C tnh ca h khng
c hnh thnh y v cng khng c phn ha y .
Vic nng nhn cch vi nhng phm cht khch quan trong
thc ch quan ca nhn cch s l thnh qu qu gi nht ca s
tin b vn ha ang bt u t hm nay. Ngh rng vn
chng t sn li c th lm tn hi n s on kt giai cp th
tht l u tr. Nhng iu m Schxpia, Gt, Puskin,
xtipxki s em li cho cng nhn, trc ht l mt hnh
nh phc tp hn v nhn cch, nhng am m v tnh cm ca
n, mt thc su hn v nhng sc mnh ni ti ca n, mt
tng gic r hn v tim thc ca n, v.v... Cui cng, ngi
cng nhn tm thy y mt ci g phong ph hn. D
thm y ch ngha c nhn lng mn ca mt anh chng lang
thang, Gocki bit nui dng tinh thn tr trung ca cch
mng v sn trc nm 1905, bi v ng gip cho s thc
tnh nhn cch ca mt giai cp m nhn cch mt khi c
thc tnh n s tm cch c quan h vi nhng nhn cch
khc c thc tnh. Giai cp v sn cn s nui nng v s
gio dc ngh thut. ng coi h nh cc t st m cc ngh
s ca qu kh v tng lai c th nho nn sao cho h ging
mnh.
Giai cp v sn vn rt nhy cm trn cc bnh din
tinh thn v ngh thut, nhng n cha c hng mt nn
gio dc thm m. Cng t c kh nng l con ng ca h li
bt u t ch m gii tr thc t sn phi dng li trc khi
gii ny tht bi. Cng nh bt u t mt phi, mt c th ti
hin lch s ca mt loi, v trong mt chng mc no , ca
c th gii ng vt, giai cp mi m tuyt i a s va mi
vn ln khi mt cuc sng hu nh tin s phi ti hin ton
b lch s vn ha ngh thut. N khng th bt u xy dng
mt nn vn ha mi trc khi tip thu v tiu ha nhng yu
t ca nhng nn vn ha c. Nh th khng c ngha l n s
i tng bc mt cch c h thng qua tt c cc giai on lch

VN HC V CCH MNG

218

s qu kh ca ngh thut. Khc vi c th sinh hc, mt giai

cp x hi tip thu v tiu ha t do hn v c thc hn. Tuy
nhin, n khng th tin bc m khng coi trng nhng im
mc quan trng nht ca qu kh.
V nn tng x hi ca ngh thut c b ph hy trit
hn bao gi ht so vi trc y, nn nhm mc ch tip
ni ngh thut, cnh t ca n tm im ta trong giai cp v
sn, t ra cng trong nhng tng lp x hi ang ng xung
quanh giai cp v sn. Giai cp v sn, n lt n, trong khi
li dng v tr l giai cp lnh o, vn ti ngh thut, tm
cch thit lp nhng tip xc vi ngh thut, v nh vy
chun b nhng c s cho mt s trng thnh ngh thut v
i. Trong ngha ny, ng l bo tng ca cc nh my
cng to ra nhng tin cn thit, d cn rt xa xi, cho nn
vn hc ngy mai. L t nhin s khng c ai ni: khng phi
lm g c, c ch giai cp v sn t nhng bo tng y l s
lm ch c ngh thut. Giai cp v sn cng cn mt s lin
tc trong truyn thng ngh thut. Ngy nay n thc hin truyn
thng gin tip nhiu hn l trc tip, qua cc ngh s t sn
ang ng xung quanh n, hoc tm ch n di i cnh ca
n. N dung np b phn ny, ng h b phn kia, chp nhn
nhng ngi ny v tip th hon ton nhng ngi kia. ng
li chnh tr ca ng trong ngh thut ty thuc chnh l vo
tnh phc tp ca qu trnh y, vo hng nghn mi lin h ni
ti. Khng th quy n v mt cng thc, mt ci g cn cn
nh m con chim s. V li khng cn thit phi quy v nh
th.

219

VIII
NGH THUT CCH MNG
V NGH THUT X HI
CH NGHA
Khi ni v ngh thut cch mng, ngi ta ngh n hai
loi hin tng ngh thut: nhng tc phm c ch phn nh
cch mng v nhng tc phm khng lin h vi cch mng v
ti, nhng li thm nhun cch mng mt cch su sc, mang
m mu sc ca thc mi c tri ln trong cch mng. Rt
hin nhin, l nhng hin tng bt ngun, hoc c th bt
ngun, t nhng quan nim hon ton khc nhau. Alchxy
Tnxti, trong cun tiu thuyt Con ng au kh, m t
giai on chin tranh v cch mng. ng thuc trng phi
Iaxnaia-Pliana1 c vi tm c nh hn, quan im hp hn. V
nhng s kin ln nht, trng phi ch dng nhc li mt
cch au n rng Iaxnaia-Pliana xut hin nhng nay
khng cn na. Ngc li, khi nh th tr Tikhnp ni v mt
ca hng thc phm nh - hnh nh anh e s khi vit v cch
mng -, anh cm th v m t s tr tr, bt ng vi v hn
nhin v mnh lit say sa m ch mt nh th ca thi i mi
mi c th din t c.
Nh vy, ngh thut cch mng v nhng tc phm v
cch mng, nu chng khng cng l mt ci duy nht th
chng cng c nhng im tip xc vi nhau. Nhng ngh s do
cch mng sinh ra khng th khng mun vit v cch mng.
Mt khc, nu qu ngh thut c iu g mun ni v cch
mng th n s phi vt b khng thng tic ci quan im ca
ng gi Tnxti: l tinh thn i lnh cha v tnh cm ca
ng i vi ngi mu-gch.
1

- Trng phi Lp Tnxti, gi theo tn in trang ca vn ho.

VN HC V CCH MNG

220

Hin nay vn cha c ngh thut cch mng. Ch c

nhng yu t ca ngh thut y, nhng du hiu, nhng xu
hng tin ti ngh thut y. Trc ht, c con ngi
cch mng ang rn c th h mi theo hnh nh ca mnh v
h ngy cng thy cn c ngh thut y. Phi mt bao nhiu
thi gian ngh thut y c biu hin ra mt cch dt
khot? Kh m lng on, y l mt qu trnh khng o
lng c v chng ta buc phi dng li trc nhng tnh
ton, ngay c khi phi xc nh thi hn ca nhng qu trnh x
hi c tnh vt cht. Ti sao t sng ln u tin ca ngh
thut li khng n ngay i, ci ngh thut ca th h tr sinh ra
trong cch mng v c cch mng p trong lng y?
Ngh thut cch mng by ra b mt tt c nhng mu
thun ca thi k giao thi. Ch ln ln ngh thut cch mng
vi ngh thut x hi ch ngha m nn mng ca n cn cha
vng chc. Tuy nhin, cng khng nn qun rng ngh thut x
hi ch ngha s ra i t nhng g ang din ra trong thi k
chuyn tip ny.
Nhn mnh mt s phn bit nh th, chng ti khng
h ham thch cc s . Chng phi v c m ngghen nu
c im ca cch mng x hi ch ngha nh mt bc nhy
t thi i ca tt yu sang thi i ca t do. Cch mng cha
phi l thi i ca t do. Tri li, n pht trin n cao
nht nhng nt ca tt yu. Ch ngha x hi s ng thi
xa b nhng mu thun giai cp v xa b chnh cc giai cp
y, cch mng y cuc u tranh giai cp n tuyt nh ca
n. Trong cch mng, vn hc ti luyn cng nhn trong cuc
u tranh chng bn bc lt, vn hc y l cn thit v tin b.
Vn hc cch mng khng th khng thm nhun mt tinh thn
hn th x hi, tinh thn y l mt yu t sng to trong tay lch
s trong thi k v sn chuyn chnh. Trong ch ngha x hi,
tnh on kt s l nn mng ca x hi. Ton b nn vn hc,
ton b nn ngh thut s c ha iu trn nhng ging khc
nhau. Tt c nhng xc cm m chng ta, nhng ngi cch
mng hm nay, ngi ngng khi phi gi ng tn chng ra bi
l chng b tm thng ha v dung tc ha, l tnh bn
v t, mi thin cm, tnh thng i vi ng loi, tt c ri s

VN HC V CCH MNG

221

vang ln thnh nhng bn ha tu hng trng trong thi ca x hi

ch ngha.
Mt s pht trin hi qu ca cc tnh cm v t y liu
c y con ngi xung hng con vt a cm, th ng, sng
theo by n, nh nhng k theo hc thuyt Nts1 [Nietzsche]
lo ngi hay khng? Hon ton khng. Sc mnh to ln ca s
ua tranh mang tnh cnh tranh th trng trong x hi t sn s
khng mt i trong x hi x hi ch ngha. Dng ngn ng ca
phn tm hc, n s thng hoa, tc l tr thnh cao hn v
phong ph hn. N s nm trn bnh din ca s u tranh v d
lun, d kin, s thch. Trong chng mc m cc cuc u
tranh chnh tr s b loi tr - x hi sau ny khng c giai cp
th nhng cuc u tranh nh vy s khng cn - nhng am
m c gii phng s hng v k thut v xy dng, chng
cng hng c v ngh thut, m ngh thut ny c nhin s
rng ri hn, chn mui hn, ti luyn hn v c hnh thc cao
nht ca s xy dng cuc sng trong mi lnh vc, khng ch
trong lnh vc ca ci p hoc lnh vc th yu.
Tt c lnh vc ca i sng nh s trng cy, qui
hoch nh ca, xy dng nh ht, cc phng php gio dc, s
gii quyt cc vn khoa hc, sng to ra nhng phong cch
mi s lm cho mi ngi v mi ngi u quan tm. Mi
ngi s phn chia thnh tng ng, tng phi trong cuc
tranh lun v vn mt con knh khng l mi o hoc s
phn b c o trong sa mc Xahara [Sahara] (mt vn nh
th cng s c t ra), v s iu ha kh hu, v mt nh ht
mi, v mt gi thuyt ha hc, v nhng trng phi m nhc
ua tranh vi nhau, v mt h thng th thao ti u. Nhng
nhm ngi quy t li vi nhau theo cch s khng h b
u c bi mt s ch k giai cp hoc ng cp no. Tt c
u s quan tm n nhng thnh tu ca tp th. Cuc u
tranh s c mt tnh cht thun ty t tng. N s khng lin
quan mt cht no n tt c nhng g to ra tinh thn cnh
tranh trong x hi phn chia giai cp nh s chy ua theo li
nhun, s tm thng, phn trc v h bi. Cuc u tranh
1

- Ph. Nts (1844-1900): trit gia, nh th, nh ngn ng, nh t tng ngi
c, c nh hng ln trong th k 19.

VN HC V CCH MNG

222

khng v th m km phn kch thch, km kch tnh v km

am m. V v trong x hi x hi ch ngha, tt c cc vn
ca i sng hng ngy xa kia th c gii quyt t pht v
t ng, cng nh cc vn giao cho s bo tr ca cc ng
cp gio chc, tt c cc vn y s tr thnh di sn chung,
ngi ta c th ni chc chn rng nhng ham mun v quyn
li c tnh tp th, s ua tranh c tnh c nhn s c hin
trng rng ri nht v nhng c hi tp dt, th hin s
khng cn gii hn no na. Ngh thut s khng b thiu
nhng phng thot ca cc tinh thn x hi mnh m, ca
nhng xung ng tm l tp th t sn sinh ra nhng
khuynh hng ngh thut mi v nhng t bin v phong
cch. Nhng trng phi m hc s nhm li quanh nhng
ng ca h, tc l nhng lin hip ca cc c tnh, cc s
thch, cc hng pht trin tm linh. Trong mt cuc u tranh
v t v si ni nh th, trn nn mng vn ha khng ngng
c nng cao, nhn cch s ln ln trong khp mi chiu v s
lm tinh t thm c tnh c bn qu gi ca n, y l s khng
bao gi tha mn vi kt qu t c. Thc ra khng c l do
g chng ta phi s rng trong x hi x hi ch ngha, nhn
cch s ng yn hoc l i v suy nhc.

Chng ta c th gi ngh thut cch mng bng mt ci

tn c c khng? u ng ch xinxki [Ossinsky] gi
n l hin thc. iu ng ch y ni l ng v c ngha,
nhng chng ta phi thng nht v nh ngha trnh hiu
lm. Trong lch s, ch ngha hin thc hon chnh nht trong
ngh thut trng khp vi thi k hong kim ca vn
hc, tc l vi ch ngha c in ca mt nn vn hc thuc v
tng lp qu tc.
Giai on ca cc ti mang tnh khuynh hng trong
thi k m ngi ta nh gi mt tc phm trc ht x
hi ca tc gi trng khp vi giai on m gii tr thc thc
tnh ang tm cch nhch v pha hot ng x hi v c lin h
vi nhn dn trong cuc u tranh chng ch c.
Trng phi suy i v ch ngha tng trng sinh ra
trong s i lp vi ch ngha hin thc hin tn. Chng

VN HC V CCH MNG

223

tng ng vi giai on trong tr thc cch bit vi dn

chng, tn sng kinh nghim ca chnh n, trn thc t l u
hng giai cp t sn, nhng li khng chu ha mnh vo giai
cp t sn v mt tm l v m hc, tt nhin. Nhm mc ch
y, ch ngha tng trng cu xin s gip ca c Cha
tri.
Trc chin tranh, ch ngha v lai tng mu toan t
gii phng trn bnh din c nhn ca ch ngha tng trng
vn suy sp v tm mt im ta nhn tnh trong nhng
thnh tu phi nhn tnh ca vn ha vt cht.
l i th (grosso modo) tnh l-gch ca s tip
ni cc giai on ln trong vn hc Nga. Mi khuynh hng
nh th cha ng mt quan nim v x hi hoc v nhm phi
tng ghi du n ca n ln cc ti, ni dung, ln s la
chn cc hon cnh, tnh cch nhn vt, v.v... Theo ngha hnh
thc, nim v ni dung y khng lin quan n ti m
vi quan nim x hi. Mt thi i, mt giai cp v nhng tnh
cm ca n tm thy bng ca n trong ci tr tnh khng ch
cng nh trong tiu thuyt x hi.
Tip theo, vn hnh thc c t ra. Trong nhng
gii hn nht nh, hnh thc s pht trin ph hp vi nhng
qui lut ca n, nh bt c th k thut no. Mi trng phi
vn hc mi, khi tht s l mt trng phi ch khng phi l
mt nhnh ghp c on, u bt ngun t ton b s pht
trin trc kia, t k thut hin hnh, t nhng cu ch v t
mu sc, v n xa ri nhng bn b quen thuc i vo nhng
hnh trnh mi v nhng chinh phc mi.
Trong trng hp ny, s tin ha cng l bin chng:
khuynh hng ngh thut mi ph nhn ci c trc n. Ti
sao? C nhin, mt s tnh cm v t tng cm thy b t tng
trong ci khung ca nhng phng php c. ng thi, nhng
cm hng mi tm thy trong ngh thut c mt s yu t kt
tinh do s pht trin sau ny m c kh nng mang li cho h s
din t cn thit; ngn c bo lon bn c ging ln chng
ci c v ton b khi nhn danh mt s yu t c kh nng
c pht trin. Mi trng phi vn hc c cha ng tim
tng trong qu kh v mi trng phi pht trin bng s on
tuyt chng li qu kh. Quan h tng h gia hnh thc v

VN HC V CCH MNG

224

ni dung (ni dung khng n gin ch l mt ch m l

mt th phc tp sng ng ca nhng tnh cm v t tng
ang tm cch biu hin) c quyt nh bi hnh thc mi,
hnh thc ny c pht hin ra, c tuyn co v c pht
trin di p lc ca mt s bc thit ni ti, ca mt yu cu
tm l tp th c nhng gc r x hi nh mi dng tm l con
ngi.
T m c tnh hai mt ca mi khuynh hng vn
hc; mt mt n thm mt ci g cho k thut ca ngh thut
khi nng cao (hoc h thp) trnh chung ca nghip v ngh
thut; mt khc, di dng lch s c th ca mnh, n pht biu
nhng i hi nht nh m phn tch n cng l nhng i
hi ca giai cp. Nhng i hi ca giai cp cng c ngha l
nhng i hi ca c nhn: qua c nhn giai cp c pht biu.
iu cng cn c ngha l i hi ca dn tc: v tinh thn
mt dn tc l do giai cp lnh o n quyt nh v bt vn
hc phi ph thuc.
Hy ly ch ngha tng trng lm v d. Phi hiu y
l g? Ngh thut bin thc tin thnh tng trng v coi l
phng php hnh thc ca sng to ngh thut? Hay l
khuynh hng ring bit i din bi Blc, Xlgp v nhng
ngi khc? Ch ngha tng trng Nga khng sng to ra
nhng hnh nh tng trng. N ch lm ci vic ghp nhng
hnh nh tng trng mt thit hn vo c th ca ting Nga
hin i. Theo chiu hng y ngh thut ca ngy mai, d sau
ny c i vo nhng con ng no, cng s khng mun chi
b di sn hnh thc ca ch ngha tng trng. Trong mt s
nm nht nh, ch ngha tng trng Nga thc t s dng
tnh tng trng vo nhng mc ch c xc nh rt r.
Nhng mc ch no vy? Trng phi suy i c trc ch
ngha tng trng i tm gii php cho mi vn ngh
thut trong nhng ci l th nghim v nhn cch: gii tnh, ci
cht, v.v... hay ng hn l gii tnh v ci cht, v.v... N kit
qu ngay trong thi gian rt ngn. T , khng phi l khng
c s thc y x hi no mt khi xut hin s cn thit phi
tm ra mt s xc nhn ph hp hn vi cc yu cu, tnh cm
v tnh kh, lm cho chng phong ph ln v y chng
ln mt bnh din cao hn. Ch ngha tng trng lm cho

VN HC V CCH MNG

225

hnh nh, ngoi vic l mt phng php ngh thut, tr thnh

mt tng trng ca nim tin v i vi tr thc n lm mt
ci cu ngh thut dn n ch ngha thn b. Theo ngha ny,
hon ton khng hnh thc v tru tng cht no m mt cch
rt c th mang tnh x hi, ch ngha tng trng khng ch l
mt phng php k thut ca vn ngh. N cn ni ln s trn
trnh thc tin bng vic xy dng mt th gii bn kia, bng
vic ha mnh m vi nhng m mng ho huyn, bng
chim ngng v bng th th ng. Blc, chng ta tm thy
mt Giucpxki1 [Joukovsky] c hin i ha. Cc tuyn tp
c v cc bi vit kch sng tc theo quan im mc-xt (nm
1908 v nhng nm tip theo), d mt s lun im tng qut
ca chng c s ng (chng c xu hng cho tt c vo mt
r), hng v cnh suy tn vn hc bng mt chn on
v mt d on c ngha hn v ng hn rt nhiu so vi
nhng vic m ng ch Trugic lm, du cho ng ch y c
quan tm n vn hnh thc sm hn v nghim tc hn so
vi nhiu nh mc-xt khc. Nhng do b nh hng cc trng
phi ngh thut hin i nn ng ch y nhn thy cc
trng phi n nhng giai on tch ly mt nn vn ha v sn
m khng thy l nhng giai on tr thc xa dn qun
chng.
Cm t ch ngha hin thc bao hm ngha g?
nhiu giai on khc nhau, ch ngha hin thc mang li cho
vn hc mt s din t tnh cm v nhu cu ca cc nhm x
hi khc nhau bng nhng phng tin rt khc nhau. Mi
trng phi hin thc cn c mt nh ngha vn hc v x hi
ring bit, mt s nh gi vn hc v mt hnh thc ring bit.
Chng c g chung vi nhau? Mt s hp dn no ng k
vi nhng g lin quan n th gii, n i sng nh l n
ang c trong thc t. Hon ton khng trn trnh thc t, cc
trng phi hin thc chp nhn thc t trong ci n nh c th
hoc trong kh nng bin i ca n. Khi h c m t i sng
nh n c trong thc t hoc xem n nh nh cao ca sng to
ngh thut, th hoc l minh chng cho n hay ln n n,
1

- Vaxili Giucpxki (1783-1852): nh th, dch gi ni ting ngi Nga u

th k XIX.

VN HC V CCH MNG

226

hoc l chp nh n, khi qut ha n hay tng trng ha

n. i sng y vn l i sng trong ba chiu ca chng ta, xt
v mt vt cht t n l , vi mt gi tr v gi.
Trong ngha trit hc ni chung, ch khng phi
trong ngha mt trng phi vn hc, ngi ta c th ni chc
nn ngh thut mi s phi l ngh thut hin thc. Cch mng
khng th cng tn ti vi ch ngha thn b. Nu ci m
Pinnic, cc nh hnh tng ch ngha v mt s ngi khc gi
l ch ngha lng mn ca h, th ngi ta c th lo ngi rng
chnh l mt s t khi rt r ca ch ngha thn b di
mt ci tn mi; cch mng s khng dung th lu ci ch
ngha lng mn y. Ti ni iu khng phi t ra c u
c hc thuyt m ch xt on mt cch lnh mnh m thi.
Ngy nay ngi ta khng th c sn bn mnh mt th ch
ngha thn b xch tay, kiu mt con ch con m ngi ta chiu
chung. Thi i chng ta cn quyt nh dt khot nh mt
li ba. Cuc sng cay ng, bo tp, o ln n tn y, ni:
Ti cn mt ngh s ch c mt tnh yu. D anh chim lnh
ti bng cch no, d anh dng nhng dng c v cng c g,
ti cng ng theo anh, theo tm tnh ca anh, theo thin ti ca
anh. Nhng anh phi hiu ti ng nh ti c trong thc t, phi
xem xt ti nh ti s tr thnh th no v vi anh khng th c
g khc ngoi ti ra.
chnh l thuyt nht nguyn hin thc, vi ngha th
gii quan ch khng phi vi ngha rt trong kho tng c truyn
ca cc trng phi vn hc. Tri li, ngi ngh s mi s cn
n tt c cc phng php v bin php c dng trong
qu kh, mt vi phng php, bin php thm vo na,
nm c cuc sng mi. V khng phi l ch ngha chit
trung trong ngh thut, v tnh thng nht ca ngh thut c
sn nh s cm th tch cc v th gii.

Trong nhng nm 1918 v 1919, khng him khi ta gp

mt trn mt s on binh s, k binh i u v theo sau l
nhng xe ch nam n din vin, trang tr v cc o c khc.
Ni chung, v tr ca ngh thut ang nm trong nhp hnh khc
ca lch s ang pht trin. Do nhng bin i nhanh chng

VN HC V CCH MNG

227

trn cc mt trn, nhng chic xe ch din vin v o c

thng xuyn mt v tr bp bnh, chng khng bit i u.
Thng, chng b ri vo tay Bch v. Ngh thut cng
nm trong mt tnh th khng km trc tr, nhn trong ton b,
n b bt ng bi mt s thay i t ngt trn mt trn lch s.
Kch ngh nm trong tnh th c bit kh khn, n
hon ton khng bit nn i v u. C l iu ng ch hn
c l mc du sn khu l hnh thc ngh thut th cu nht, n
li c nhng l thuyt gia cp tin nht. Ai cng bit rng nhm
cch mng nht trong Lin bang Cng ha X-vit li l cc
nh ph bnh sn khu. T du hiu u tin ca mt cuc cch
mng phng Ty hay phng ng, c l tt nht l nn t
chc h thnh mt binh on c bit nhng Levtresi (Nhng
nh ph bnh sn khu cnh t). Khi sn khu ca chng ta trnh
din Con gi b Ang, Ci cht ca Tatenkin [Tatelkine],
Turant [Turandot], cc qu ngi Levtresi ca chng ta t
ra kin nhn. Nhng khi ngi ta din mt v bi kch ca
Mctin [Martinet], h bn ni lon chng li, ngay c trc khi
Myerkhn cho trnh din D khc1. Tc phm y m c tinh
thn yu nc ?! Mctin l mt tay ha bnh ch ngha! V
mt trong nhng nh ph bnh cn tuyn b rng: i vi
chng ti, ci l qu kh v v th n v tch s. Sau ci
t khuynh ch ngha y, che giu mt th t tng tm thng,
khng c my may tinh thn cch mng. Nu chng ta phi nm
li s vt v quan im chnh tr, chng ta s ni rng Mctin
l mt nh cch mng v mt ngi c t tng quc t
vo thi k m kh nhiu i biu ca chng ta, hin nay thuc
cnh cc t, cn cha hay bit g v cch mng. V bi kch ca
Mctin thuc v qu kh chng? Th l ngha l g? Cch
mng Php xy ra ri chng? N thng li ri chng?
Chng ta c nn coi mt cuc cch mng Php nh mt thm
kch lch s ring r hay n ch l mt s lp li t ngt ca cch
mng Nga? Ci t tng t khuynh y, ngoi nhiu iu khc
ra, bao hm tnh quc gia hn hp tm thng nht. R rng
1

- Bi kch ca nh th cng sn Php Mcxen Mctin, nguyn thnh vin

nhm i sng Cng nhn (La vie Ouvrire). Xin xem bi v tc phm y
trong on sau.

VN HC V CCH MNG

228

rng kch bn ca Mctin c nhng on ko di v n l mt

bi kch sch v hn l mt tc phm sn khu (bn thn tc gi
cng khng h mong a n ln sn khu). Nhng khuyt im
y ng l phi nm pha sau, nu sn khu xem xt v
kch y trong mt c th, lch s v quc gia ca n, tc l xem
n nh tn bi kch ca giai cp v sn Php mt giai on
nht nh trong hnh trnh v i ca giai cp y ch khng phi
l mt th gii ngi xm. Chuyn ct truyn vn din ra trong
mt mi trng lch s xc nh sang mt mi trng khc
c xy dng mt cch tru tng, c ngha l tch mnh khi
cch mng, cuc cch mng c tht, thc s, ang bn b pht
trin v i t nc ny sang nc khc. Do , i vi mt s
nh cch mng gi hiu, cuc cch mng y c v nh l s lp
li mt cch t ngt nhng g sng ng.
Ti khng bit ngy nay sn khu c cn n khoa c
hc - sinh vt khng, nu mn khoa hc ny ng hng u
ca s tt yu lch s. Nhng ti khng c mt cht nghi ng,
nu c php ni mt cch ch quan nh vy, rng sn khu
Nga cn c mt vn tit mc mi v i sng cch mng v
trc ht l mt dng hi kch X-vit. ng l chng ta
phi c Ngi th m ca chng ta, Bit nhiu kh lm ca
chng ta v Quan thanh tra1 ca chng ta. Khng phi l mt s
o din mi ca ba hi kch c y, khng phi l li nhai li c
sa sang p ng nhng yu cu ca ch X-vit d rng
l mt s bc thit sng cn ca chn mi lm trn mt
trm trng hp. Khng, chng ta n gin ch cn mt bi
chm bim cc phong tc X-vit, gy c n ci v s bt
bnh. Ti c dng nhng t trong cc sch gio khoa vn hc
c v hon ton khng s b kt ti l i git li. Giai cp mi,
cuc sng mi, nhng tt xu mi v s ngu xun mi yu cu
ngi ta ko bc mn ln; khi vic y s xy ra, chng ta s c
mt ngh thut bi kch mi v khng th nu ln ci ngu xun
mi m khng c nhng phng php mi. Cn bao nhiu
Ngi th m mi ang run ry ch i c a ln sn khu?
1

- Ngi th m ca Phnvidin [Fonvizine], nh son kch Nga (1745-1792),

Bit nhiu kh lm ca Gribip [Griboidov], nh son kch Nga (17951829), Quan thanh tra ca Ggn.

VN HC V CCH MNG

229

Bit bao lo ngh ang n v s bit nhiu hoc tng l bit

qu nhiu, v s l hay bit bao nhiu nu c mt Quan thanh
tra mi i do qua cc ng qu X-vit. Cc bn ng ku ca
v s kim duyt sn khu, ci khng ng u. Qu tht,
nu hi kch ca bn li mun ni: Ny, hy xem chng ti
b ngi ta dn dt i u, m chng ti th mun quay tr v
vi t m qu tc xa kia, th c quan kim duyt s cm mt
hi kch nh th v n s c bin php cn thit. Nhng nu hi
kch ca anh ni: Chng ta hin ang xy dng mt cuc sng
mi v y l vic u gi, tm thng, n l c c v mi, cn
phi qut dn sch, th s kim duyt s khng can thip. Nu
trong trng hp y m s kim duyt can thip th l s ngu
ngc m tt c chng ta u phi ng ln chng li.
Thnh thong, khi mn c ko ln, ti phi l
giu nhng ci ngp khi xc phm n ai, ti c n tng
rt mnh m rng c ta nm bt rt nhy mi s m ch n
cuc sng hin ti, k c nhng ci v ngha nht. Ngi ta
nhn thy iu nhng v ca kch nh c Nh ht Ngh
thut lm sng li, vi nhng ci gai m dng, ln v nh (c
hoa hng no m li khng c gai!). Ti cht ngh rng nu
chng ta cha chn mui vi hi kch, th t ra chng ta cng
phi dng ln c mt hi kch tp s c tnh x hi.
C nhin, iu chc chn khng cn phi ni ra l trong
tng lai, sn khu s ra khi bn bc tng v i vo cuc
sng ca qun chng, m qun chng ny s hon ton phi
tun theo nhp ca khoa c hc - sinh vt, v.v... Xt cho cng,
ci ny ng l chuyn ca mt tng lai rt xa, ca ch ngha
v lai. Gia ci qu kh m sn khu ang sng nh vo n v
ci tng lai rt xa, c ci hin ti chng ta ang sng. Gia
qu kh ch ngha v v lai ch ngha, gi sn khu c c
mt c may cho hin ti ch ngha th tt qu. Hy b phiu
cho mt khuynh hng nh th. Vi mt hi kch X-vit tt,
sn khu s phc sinh trong vi nm v c th lc y chng ta
s c bi kch, khng phi v l m ngi ta coi n l biu hin
cao nht ca ngh thut vn hc.

VN HC V CCH MNG

230

Mt s nh thn b - nhng ngi sn sng chp nhn

cch mng vi iu kin cch mng bo m cho h c th gii
bn kia - t cu hi: liu thi i v thn ca chng ta c
th to ra ngh thut honh trng c khng? Bi kch l hnh
thc honh trng ca ngh thut vn chng. Trong thi C i,
ch ngha c in thit lp bi kch trn nn thn thoi. Tt c
cc bi kch c i thm nhun mt nim tin su sc vo s phn,
nim tin y em li cho i sng mt ngha. n lt mnh,
ngh thut honh trng thi Trung i li gn vi thn thoi C
c, thn thoi C c em li mt ngha khng ch cho cc
nh th v cc kch tn gio m cho mi quan h nhn gian.
Ngh thut honh trng c c thi i y l nh vo s
thng nht ca tnh cm tn gio vi i sng v nh s tham
gia tch cc ca n vo tnh cm y. Nu ngi ta loi tr c
tin (chng ti khng ni v ting vo ve m h thn b xy ra
trong tm hn gii tr thc hin i, m ni v tn gio thc s
vi Cha Tri, thin o v tn ti ng cp gio hi), th cuc
sng s tr thnh trn tri v khng cn ch cho nhng xung
t tuyt vi ca ngi anh hng v s phn, ca ti li v s
cu ri.
Nh thn b rt ni danh Xtpun [Stpoune] tm cch
dng quan im y cp n ngh thut trong bi vit ca
ng v Bi kch v thi nay. Trong mt chiu hng nht nh,
ng xut pht t nhng nhu cu ca bn thn ngh thut, ha
hn mt ngh thut honh trng mi, ch ra trin vng hi sinh
ca bi kch v kt lun, ng nhn danh ngh thut yu cu
chng ta hy qui phc di sc mnh ca tri! C mt l-gch
len li trong cng trnh ca Xtpun. Thc ra, tc gi khng bn
tm g n bi kch; cc qui lut ca bi kch th c ngha g trc
l tri! ng mun nu thi i chng ta bng ngn tay t ca
m hc bi kch ri tm ly tt c bng bn tay. l mt
phng php thun ty xo tr. Theo quan im bin chng, l
lun ca Xtpun l hnh thc v nng cn. n gin l ng
khng bit cc c s vt cht lch s trn sinh ra bi kch
c i v ngh thut gtch v t nhng ci s vn ln mt
ngh thut mi.
Nim tin vo s phn khng trnh khi lm l ra
nhng gii hn cht hp m con ngi c i c t tng sng

VN HC V CCH MNG

231

sut nhng k thut ngho nn phi t g b trong . H

khng dm chinh phc gii t nhin trn qui m m ngy nay
chng ta c th lm v thin nhin treo trn u h nh nh
mnh. S hn ch v tnh cng rn ca cc phng tin k
thut, tnh mu m rut r, bnh tt, ci cht, tt c nhng g
hn ch con ngi v li h vo trong vng hn ch, l nh
mnh. Tnh bi kch ni ln mu thun gia th gii thc ang
thc tnh v s hn ch tr tr ca phng tin. Thn thoi
khng to ra bi kch, n ch din t bi kch bng ngn ng
tng trng c th ca thi k th u ca nhn loi.
thi Trung i, quan nim thn linh v cu th v ni
chung, tt c phng php k ton kp - mt trn tri v mt
th gian - xut pht t linh hn kp ca tn gio v ni ring l
ca o Thin cha mang tnh lch s, tc l o Thin cha
tht s, khng to ra nhng mu thun trong i sng.
Chng c phn nh v gii quyt ngoi mt. X hi Trung
i vt ln trn nhng mu thun ln dn ca n bng cch rt
ra mt hi phiu trn mnh c Cha con: cc tng lp cai tr
k vo , ng cp gio hi khoc n vo giai cp t sn, v
qun chng b p bc th chun b hng n th gii bn
kia.
X hi t sn ct vn cc quan h con ngi, khin cc
quan h y mm do v c ng cha tng c. Tnh thng nht
nguyn thy ca thc, mt nn tng ca ngh thut honh
trng tn gio, bin i ng thi vi nhng quan h kinh t
nguyn thy. Nh c cuc Ci cch, tn gio c c tnh cch
c nhn ch ngha. Cc tng trng ngh thut tn gio vn l
cung rn ca chng b ct t vi Tri, sp v phi i
tm mt im ta trong ch ngha thn b m h ca thc c
nhn.
Trong cc bi kch ca Schxpia, cc bi kch m ng l
khng th c nu khng c Ci cch tn gio, nh mnh c i
v nhng am m Trung i b loi tr bi nhng am m c
nhn ca con ngi, bi tnh yu, bi ghen tung, bi s khao
kht tr th, bi lng tham v xung t trong lng tm. Trong
mi bi kch ca Schxpia, am m c nhn c y ln ti
mc cng thng n ni n vt qu con ngi, treo l lng
trn u con ngi v tr thnh mt th s phn: lng ghen

VN HC V CCH MNG

232

tung ca tenl [Othello], tham vng ca Mcbt [Macbeth],

tnh keo kit ca Silc [Shylock], tnh yu ca Rm [Romeo]
v Giulit [Juliette], tnh lo xc ca Crilan [Coriolan], tnh
do d tr thc ca Hmlt [Hamlet]. Bi kch ca Schxpia mang
tnh c nhn v trong chiu hng y, n khng c ci ngha
chung ca p lm vua1, trong ni ln thc ca c mt
dn tc. Tuy nhin so vi Exkhile2 [Eschyle], Schxpia vn l
mt bc tin v i ln pha trc, ch khng phi mt bc
li. Ngh thut ca Schxpia c tnh ngi hn. D sao mc
lng, chng ta s khng chp nhn thm na mt bi kch trong
ch c Cha Tri ra lnh v con ngi tun lnh. V li, s
khng c ai cn vit mt bi kch nh th.
Sau thi gian ct vn nhng quan h con ngi, x hi
t sn trong bc ng i ln ca n t t ra mt mc ch
ln: gii phng nhn cch. T sinh ra nhng bi kch ca
Schxpia v v Phaoxt [Faust] ca Gt. Con ngi coi mnh
l trung tm ca v tr v do , ca c ngh thut. Ch y
t trong nhiu th k. Tt c vn hc hin i khng g
khc l s xy dng trn ch y, nhng mc ch ban u gii phng v thm nh nhn cch - tan bin trong lnh vc
mt thn thoi mi khng c linh hn khi thiu st ca x hi
thc ang phi ng u vi nhng mu thun khng chu
ng c na ca n t bc l ra.
S xung t gia ci g l c nhn v ci g bn ngoi
c nhn c th din ra trn mt c s tn gio. N cng c th
din ra trn c s mt am m ca con ngi vt qu con
ngi, m trc ht l vt qu yu t x hi. Chng no m
con ngi cha lm ch c t chc x hi ca mnh, t chc
x hi ny vn cn treo l lng trn u con ngi nh mt
nh mnh. D ci v tn gio c hay khng, iu ch l th
yu v ty thuc vo mc b ri ca con ngi. Cuc u
tranh ca Babp3 [Babeuf] cho ch ngha cng sn trong mt x

- Tc phm ca nh vit kch c i Xphcle.

- Exkhile (525-456 trc cng nguyn): nh th, nh son kch Hy Lp,

1
2

c coi nh ngi sng lp nn bi kch c i.

3
- Ph. Babp (1760-1797): nh x hi khng tng, nh cch mng ngi
Php.

VN HC V CCH MNG

233

hi cha chn mui cho ch ngha ny l cuc u tranh ca

mt ngi anh hng c i chng li s phn. S phn ca
Babp c tt c nhng c trng ca mt bi kch tht s, nh
ht s phn anh em Grcc [Gracques] m Babp ginh
c ci tn ca h.
Bi kch nhng am m thun ty c nhn tr thnh
qu nht nho i vi thi i chng ta. Ti sao? Bi v chng
ta sng trong thi i ca nhng am m x hi. Bi kch ca
thi i chng ta biu hin trong xung t gia c nhn v tp
th, hay trong s xung t gia hai tp th i ch trong lng
cng mt nhn cch. Thi i chng ta cng l thi i ca
nhng cu cnh ln. l ci lm c trng cho thi i. Ci
v i ca thi i ny nm trong c gng ca con ngi nhm
t gii phng khi nhng my m thn b hoc t tng nhm
xy dng c x hi ln bn thn theo mt k hoch t n thit
k ra. C nhin l mt cuc tranh lun v i hn ci tr tr
ca ngi c i thch hp vi thi i th u ca h, hn
nhng li m sng ca cc thy tu Trung i, hay l hn s
ngng cung c nhn lm tch ri c nhn khi tp th, lm cho
c nhn kit qu nhanh chng v su sc nht v y n xung
y vc ca ch ngha bi quan, nu khng th cng bt n phi
ph phc bn chn trc con b Apix mi c khi phc li
gn y.
Bi kch l mt biu hin cao ca vn hc bi v n bao
hm tnh kin tr anh dng ca nhng n lc, tnh qu quyt ca
nhng mc ch, nhng xung t v nhng am m. Trong
chiu hng ny, Xtpun c l khi ng coi nn ngh thut
m trc ca chng ta l v ngha, tc l, dng li pht
biu ca ng, nn ngh thut trc chin tranh v trc cch
mng l v ngha.
X hi t sn, ch ngha c nhn, ci cch tn gio, bi
kch Schxpia, cuc i cch mng khng dnh mt ch no
cho ngha bi kch ca nhng mc ch p t; mt mc ch
ln phi p ng c thc ca mt dn tc hoc ca giai cp
lnh o dn tc lm bt ln tinh thn anh dng, to ra
mnh t m t ny sinh nhng tnh cm ln khin bi kch
tr nn mnh lit. Chin tranh Nga hong c nhng mc ch xa
l vi thc ca chng ta, cho nn n ch cho ra i c

VN HC V CCH MNG

234

nhng cu th gi di, v gi tr, mt th thi ca c nhn r nc,

khng th nng ln c thnh tnh khch quan v ngh thut
ln.
Nhn t quan im s tin ln v mt lch s ca ngh
thut vi t cch mt hnh thi x hi, cc trng phi suy i
v tng trng, vi tt c nhng nhnh ca chng l nhng
dng vit nguch ngoc, nhng bi tp, nhng hp m m h
ca cc nhc c. Trong ngh thut, m trc l mt giai
on khng mc ch. Ai c mc ch th ngi c vic khc
lm ch khng phi lm ngh thut. Ngy nay, ngi ta c
th t nhng mc ch ln nh ngh thut. Kh m tin on
liu ngh thut cch mng s c th gi lm ra mt bi kch
cch mng ln khng. Tuy nhin, ngh thut x hi ch
ngha s cch tn bi kch, tt nhin, l th bi kch khng c
Cha Tri.
Ngh thut mi s l mt ngh thut v thn. N s
em li sc sng cho hi kch, bi v con ngi mi mun ci.
N s thi cuc sng mi vo tiu thuyt. N s trao mi quyn
hnh cho vn tr tnh, bi v con ngi mi yu tt hn v yu
mnh m hn ngi c i, v n s dnh t duy ca n cho ci
sinh v ci t. Ngh thut mi s lm sng li mi hnh thc
xut hin trong qu trnh pht trin ca tinh thn sng to. S
phn hy v suy tn ca nhng hnh thc y khng c ngha
tuyt i, nhng hnh thc y tuyt i khng th khng i i
vi tinh thn thi i mi. Ch cn nh th ca thi i mi ha
hp bng mt cch mi vi nhng t tng ca nhn loi v
vi tnh cm ca mnh.

Vo nhng nm cui ny, kin trc b tn thng hn

c v khng phi ch nc Nga m thi; cc ta nh c dn
dn b nt v ngi ta khng xy dng nhng ci mi. C
mt cuc khng hong v nh trn ton th gii. Sau chin
tranh, khi con ngi bt u lm vic tr li th u tin h
quay v vi nhng nhu cu thit yu hng ngy, ri mi ngh
n cng vic sa cha li cc phng tin sn xut v nh .
Sau ht, nhng ph hoi ca chin tranh v ca cc cuc cch
mng s phc v kin trc theo cch m chy nm 1812 gp

VN HC V CCH MNG

235

phn lm p Mtxcva. Nga, cho d c t vt cht vn ha

b ph hy hn so vi cc nc khc, nhng y s ph
hy li ln hn v s xy li th km hn rt nhiu. Khng c g
l nu chng ta b ri kin trc, mt loi ngh thut honh
trng nht.
Ngy nay chng ta ang bt u dn dn lt li cc
ng ph, lp li cc dng knh, hon thnh cc ta nh xy
d dang, tuy nhin ci mi ch l bt u. Chng ta dng
nhng ta nh ca khu Trin lm Nng nghip Mtxcva nm
1923 bng g. Chng ta cn phi ch trc khi xy dng trn
qui m ln. Cc tc gi ca nhng n v i, nh Ttlin
[Tatlin], s c thi gi suy ngh, sa cha hoc xem li
ton b cc n y. L ng nhin, chng ti khng ngh
rng chng ta s c tip tc sa nhng ph c v cc ngi nh
trong hng chc nm na. Nh bt c vic g khc, bt u phi
sa cha li ci ri mi chun b t t, tch ly lc lng
trc khi bng vo mt giai on pht trin o t. Sau khi tha
mn c mt s nhu cu bc thit nht ca i sng v c
c mt khon d tha, nh nc X-vit s a ngay lp tc
vo chng trnh ngh s ca n vic xy dng nhng cng
trnh khng l, trong tinh thn ca thi i chng ta s c
th hin. Chc chn Ttlin c l khi loi khi d n ca anh
nhng phong cch dn tc, iu khc phng d1, nhng b phn
gi hoa, nhng t im v trang tr v anh c s dng ng
n cc vt liu. T bao gi ri nhng my mc, nhng cy cu
v nhng ch c mi che u c xy dng nh vy. C l
cn phi chng minh rng Ttlin c l trong nhng sng ch
ca anh: hnh khi quay, hnh kim t thp v hnh tr, tt c
bng thy tinh. Tnh th v hon cnh s cho anh thi gi
xy dng t m nhng l l nhm bo v chng.
Mptxng 2 (Maupassant) ght thp pphen 3 [Eiffel],
khng ai buc phi bt chc ng. ng l thp pphen cho ta

- S din t t tng, khi nim tru tng bng ng , thng qua

nhng hnh nh c th.
2
- G. Mptxng (1850-1893): vn ho Php.
3
- Cng trnh ca k s A. G. pphen [Eiffel] (1832-1923), hon thnh nm
1889.
1

VN HC V CCH MNG

236

mt n tng mu thun; hnh thc n gin ca n li cun ta,

ng thi tnh v ch ca n li y ta ra. Tht mu thun: s
dng vt cht cc k hp l lm nn mt ci thp cao nh th,
nhng lm g c ch? Khng phi mt cng trnh xy dng,
m l mt tr chi xy dng. Ngy nay mi ngi u bit thp
pphen c dng cho i pht v tuyn. iu em li
cho n mt ngha v lm cho n hi ha hn v thm m. Nu
ngay t u n c xy dng nhm mc ch y, c l n s
cn c nhng hnh thc hp l hn na v do cn c mt v
p ngh thut ln hn na.
Cng nh vy, chng ta khng th tn thnh nhng l
l m ngi ta chng minh cho m hc ca Ttlin. ng mun
xy dng nhng phng hp cho Hi ng Dn y th gii, cho
Quc t Cng sn, v.v... bng thy tinh. Cc x , cc ct
chng nhng khi tr v kim t thp bng thy tinh - ch
dng vo vic chng - qu b b v qu nng n n ni
ngi ta tng chng l mt dn gio b b qun. Ngi ta
khng hiu ti sao chng li . Gi th ngi ta ni vi
chng ta rng chng phi ci khi vin tr quay trong s
c cc cuc hp, th ngi ta cng c kh nng p li rng
nhng cuc hp khng nht thit phi nm trong mt khi vin
tr v khi vin tr khng nht thit phi quay. Thi th u ti
nh c ln ti thy mt nh th nm trong mt chai bia: tr
tng tng ca ti b ci kch thch gh gm m ti khng
phi t hi ci lm g. Ttlin i theo con ng ngc li.
Ci chai thy tinh tng cho Hi ng Th gii cc Dn y, anh
mun nht vo trong n mt ngi n hnh xon c bng btng ct thp. Hin ti ti khng th nhn c cu hi: ti sao?
Ci khi vin tr v s vn quay ca n th cng c i, nu
vic xy dng n n gin v nh nhng, nu cc my mc
lm n quay khng bp mt cng trnh.
Cng nh th, chng ti khng th tn thnh cc l l
m ngi ta a ra gii thch cho chng ti v tm quan
trng ngh thut, v to hnh trong iu khc ca Iacp Lpst
[Jacob Lipschitz]. Ngh thut iu khc cn c loi b tnh
c lp o tng ca n, mt th c lp lm cho n sng vt
vng trong cc sn sau ca cuc sng hoc trong ngha a cc
bo tng. iu khc phi lm r cc mi quan h ca n vi

VN HC V CCH MNG

237

kin trc, biu dng chng trong lng mt s tng hp cao

hn. Trong ngha rng y, iu khc phi tm thy mt s p
dng v li. Tt lm. Lm th no vn dng nhng ny vo
ngh thut to hnh ca Lpst? Bc hnh cho chng ta thy hai
mt phng ct nhau, s ha mt ngi ngi, trong tay cm
mt dng c. Ngi ta ni vi chng ta rng nu iu khng
phi l v li th l theo chc nng. Theo ngha no? xt
tnh chc nng, ngi ta phi bit chc nng y l th no ch.
Nu ngi ta suy ngh n tnh phi-chc nng, hoc n li ch
ngu nhin ca nhng mt phng ct nhau, ca nhng hnh
dng c gc cnh v li ra y, th ci bc tng n cui cng s
bin thnh ci gi o. Nu nh tc tng trc y nh lm
mt ci gi o, c l ng s tm c mt hnh dng thch hp
hn. Khng! Chng ta khng th k thc vic nho thch cao
cho mt ci co nh th.
Cn li mt gi thuyt: ngh thut to hnh ca Lpst,
cng nh ngh thut ngn t ca Krusenc, ch l nhng bi tp
k thut n gin, nhng cung bc i vi m nhc v i vi
iu khc ca tng lai. Trong trng hp ny, khng nn trnh
by php xng m nh l m nhc. Hy chng nm trong
nh xng, ng trng hnh nh ca chng ra.

Khng cn nghi ng g na, trong tng lai, v nht l

trong mt tng lai xa, nhng cng vic to tt nh qui hoch
mi cc th-cng vin, nhng nh mu, ng st, hi cng,
ngoi cc kin trc s v k s ra, s cn li ko c s quan
tm ca qung i qun chng. ng l l s chng cht cc
ph phng theo kiu t kin, tip , i ny ni i khc,
nh kin trc, tay cm cm-pa, s xy nhng th-xm lng
m ch da vo bn . Nhng n ca nh kin trc s c
a ra tranh lun, s hnh thnh nhng nhm qun chng tht s
ng h hay chng li, s xut hin nhng nhm phi k thutkin trc vi nhng hot ng, nhng am m, nhng cuc mttinh v nhng cuc b phiu ca h. Khoa hc kin trc s li
php phng theo hi th t nhng tnh cm v tnh cch ca
qun chng trn mt bnh din cao hn v nhn loi c gio
dc v to hnh nhiu hn s lm quen vi vic xem xt th

VN HC V CCH MNG

238

gii nh mt th t st nhun nhuyn, sn sng c nho

nn nhng hnh thc bao gi cng phi p hn. Bc tng
phn cch ngh thut vi cng nghip s b ph i. ng l l
mang tnh trang tr, ngh thut to hnh s l phong cch ln ca
tng lai. im ny, cc nh v lai c l. V th ng nn ni
v s ph sn ca ngh thut, v vic n b k thut loi b.
Hy nhn mt con dao nhp. Ngh thut v k thut c
th phi hp y bng hai cch: hoc ngi ta trang tr con
dao nhp, v ln cn n mt hoa hu hay ci thp pphen, hoc
ngh thut gip k thut tm mt hnh dng dao nhp l
tng, mt hnh dng thch hp hn vi cht liu ca n, vi
i tng ca n. Nu ngh rng ngi ta c th t c ci
bng nhng phng tin thun ty k thut th sai; i tng v
vt cht c th c c v vn bin thi. lm mt con dao
nhp l tng, phi bit cc c tnh ca vt cht v nhng
phng php x l n, li phi c c tng tng v th hiu.
Chng ti cho rng trn ng tin ca vn ha cng nghip, tr
tng tng ngh thut s tm cch to ra hnh thc l tng
cho mt vt theo cch nh vy, ch khng phi trang tr n nh
l mt phn thng ngh thut m ngi ta nh vo n. Nu
iu ng vi con dao nhp th s cng ng hn vi o
qun, c, nh ht v thnh ph. iu khng ni rng
ngi ta s khng cn c tc phm ngh thut, ngay c trong
tng lai xa nht. iu mun ni rng ngh thut phi cng
tc cht ch vi tt c cc ngnh k thut.
C nn ngh rng cng nghip s nut mt ngh thut
hoc ngh thut s nng cng nghip ln nh limp ca mnh
khng? Cu tr li s khc nhau ty theo ngi cp vn
ng v pha no: cng nghip hay ngh thut. ng v kt qu
khch quan th khng c s khc nhau. Mt ny hay mt khc
u i hi mt s pht trin v i ca cng nghip v mt s
nng cao v i phm cht ngh thut ca n. Ni n cng
nghip, c nhin chng ta hiu y l ni ti ton b hot
ng sn xut ca con ngi: bao gm c nng nghip c kh
ha v in kh ha.
Bc tng phn cch ngh thut vi cng nghip, v c
bc tng phn cch ngh thut vi thin nhin s sp .

VN HC V CCH MNG

239

Khng phi theo ngha m Ging-Gic Rtx 1 [Jean-Jacques

Rousseau] tng ni rng ngh thut s ngy cng tin st vi
thin nhin, trong ngha thin nhin s c a li gn hn
vi ngh thut. V tr hin nay ca ni, sng, ng rung v
ng c, tho nguyn, rng v b bin khng th c coi l
vnh vin. Con ngi thc hin mt s thay i khng phi
l khng quan trng trn bn ca t nhin; y ch mi l
nhng bi tp ca hc tr so vi nhng ci s n sau ny.
Nim tin c th ha di chuyn ni, cn k thut vn khng chp
nhn g do nim tin th s bt ni v di chuyn ni tht s.
Cho n nay, k thut ch mi lm iu trong mc ch
thng mi hoc cng nghip (m v ng hm), tng lai n
s lm trn qui m v cng ln hn ng theo nhng qui hoch
sn xut v ngh thut m rng. Con ngi s lp mt bn
thng k mi nhng ni v sng. N s ci to thin nhin mt
cch tht s v nhiu ln. Rt c th n s nho nn li mt t
theo th hiu ca n. Chng ta chng c l do g lo rng th hiu
ca n s ngho nn.
Nh th Kluip, trong khi bt chin vi Maiacpxki,
ranh mnh tuyn b rng nh th khng nn ni n cn
trc, rng ch c trong l ca tri tim, ch khng trong mt
l no khc, mi nung chy th vng thm ca cuc sng.
Ivanp-Radumnhch, mt nh dn ty xa kia phi x hi
cch mng cnh t - v iu ni ln tt c - xa vo
chuyn ngi khc cuc tranh lun ny. m ch
Maiacpxki, Ivanp-Radumnhch tuyn b th ca ba v my
mc ch l th nht thi; hy ni vi chng ti v tri t ca
t tng, ngun th vnh hng ca v tr. Mt pha, ngun
vnh hng ca thi ca; pha kia, ci ngn ngi nht thi.
Radumnhch, nh duy tm bn thn b, nht nho v thn trng,
l c nhin thch ci vnh hng hn ci ph du. S i lp tri
t vi my mc l khng c ni dung; nng thn lc hu
ngi ta khng th chng ci xay, hay n in, hay nh my
x hi ch ngha. Th v tri t khng phi l vnh hng m c
bin i; v con ngi ch bt u ca ht sau khi t gia
1

- Gi. Gi. Rtx (1712-1778), trit gia, nh l thuyt x hi v chnh tr, nh

thc vt hc, mt trong nhng cy bt xut sc trong K nguyn Khai sng.

VN HC V CCH MNG

240

mnh v t ai nhng dng c v cng c, nhng loi my th

s ban u. Khng c lim, hi v li cy th khng c nh
th nng dn. iu phi chng c ngha l t vi lim c
c quyn v vnh hng hn l t vi ci cy in? Con ngi
mi, nhng ngi ch mi bt u sinh ra, s khng nh Kluip
v Radumnhch, em i lp cc dng c bng xng ng vt
hay xng c vi cn trc hay ba my. Con ngi x hi ch
ngha s chinh phc ton b thin nhin, k c nhng con chim
tr v nhng c tm, bng my mc. H s ch ra nhng ni m
ni s phi b bt i, h s chuyn hng nhng dng sng v
s bao vy cc i dng. Nhng nh duy tm ngc nghch c
th ni rng tt c cui cng s mt vui, v th h l nhng
ngi ngc nghch. H c hnh dung c chng ri ton b
a cu s c k ch rch ri, rng s bin thnh cng vin v
vn tc? S ch cn nhng lm cy v cc cnh rng, nhng
chim tr v nhng con h ni no con ngi cn mun gi
chng li. V con ngi s lm cch no cho nhng con
h khng nhn thy n c s c mt ca my mc, chng
c tip tc sng nh sng. My mc s khng i lp vi t
ai. N l cng c ca con ngi hin i trong mi lnh vc
i sng. Nu thnh ph hin nay l nht thi, n s khng
ha nhp c vo lng c. Tri li, lng x s c nng ln
tm thnh ph. V s l nhim v chnh ca chng ta. Thnh
ph l nht thi nhng n ch ra tng lai v con ng i
n. Lng x hin nay bt ngun hon ton t qu kh; m hc
ca n l c, c nh ngi ta rt n ra t bo tng ngh thut
dn gian.
T giai on nhng cuc ni chin, nhn loi bc ra,
ngho i, sau nhng ph hoi khng khip, khng k nhng
cuc ng t nh mi y Nht Bn. N lc chin thng
ngho nn, i kht v thiu thn di mi hnh thc, tc l
chinh phc thin nhin, s l mi lo toan ni cm ca chng ta
trong hng chc v hng chc nm. Trong giai on u ca
mi x hi x hi ch ngha non tr, ngi ta say m nhng mt
tt ca kiu cch M. S hng th th ng thin nhin khng
cn hp thi na trong ngh thut. K thut s gy cm hng
mnh m hn cho sng to ngh thut. V sau ny, s i lp

VN HC V CCH MNG

241

gia k thut v ngh thut s c gii quyt trong mt s

tng hp cao hn.

Nhng c m hin nay ca mt s ngi nng nhit

nhm truyn mt phm cht mang kch tnh v mt nhp iu
hi ha vo cuc sng con ngi, th rt ph hp v gn b cht
ch vi trin vng ni trn. Lm ch c kinh t ca mnh,
con ngi s lm o ln cuc sng t hm hng ngy. Trong
cng vic nui dy tr con chn ngt, gia nh s c nh gnh
nh sng kin x hi. Sau ht, ngi ph n s ngoi ln khi
tnh trng na n l ca mnh. Bn cnh k thut, ngnh s
phm s hun luyn v mt tm l cho nhng th h mi v s
qun l cng lun. Nhng kinh nghim gio dc x hi s thi
ua nhau v phng php, s pht trin vi mt sc vn ln
m ngy nay khng tng tng ra c. Phng thc sng
cng sn s khng pht trin m qung nh kiu nhng tng san
h ngm trong bin. N s c xy dng c thc. N s
c kim tra bi t duy ph phn. N s c iu khin v
iu chnh. Con ngi s bit di chuyn sng v ni, s hc xy
dng nhng cung in cho nhn dn trn nh Bch Sn hay
di y i Ty Dng, con ngi y s em li cho cuc
sng ca mnh s phong ph, nhiu mu sc, s cng thng kch
tnh, tnh nng ng cao nht. Mt ci vng ch mi bt u
hnh thnh trn b mt cuc sng nhn loi ri s v tan di p
lc ca nhng pht minh v thnh tu mi.
Khng, cuc sng ca tng lai s khng n iu.
Sau cng, con ngi s bt u nghim chnh lm cho
bn ng ca mnh tr thnh hi ha. N nhm t ti mt s
chnh xc, mt s phn bit, mt kt cu ln hn v, do , s
t c v p trong nhng ng tc ca c th, trong lao
ng, trong i ng, trong vui chi. Con ngi s mun lm
ch nhng qu trnh na thc v v thc ca chnh c th
mnh: s h hp, s tun hon mu, s tiu ha, s sinh sn. V
trong nhng hn ch khng trnh khi n s tm cch bt cc
qu trnh y ph thuc vo s kim sot ca l tr v ngh lc.
Homo sapiens (con ngi khn ngoan) hin nay ngng tr,
t coi mnh s l i tng cho nhng phng php phc tp

VN HC V CCH MNG

242

nht ca s chn lc nhn to v i tng cho nhng bi tp

vt l - tm l hc.
Nhng trin vng y bt ngun t ton b s tin ha
ca con ngi. Con ngi bt u bng s xua tan nhng
bng m ca sn xut v t tng, bng s p tan li mn
man r trong cng vic lao ng ca mnh nh k thut v bng
s chin thng tn gio nh khoa hc. N tng c s v
thc ra khi chnh tr bng cch lt cc ch qun ch,
thay th bng nn dn ch v i ngh duy l, ri bng nn
chuyn chnh khng nhp nhng ca cc X-vit. Nh s t
chc x hi ch ngha, n loi tr s t pht m qung, s ng
ca nhng quan h kinh t. iu cho php xy dng li i
sng truyn thng ca gia nh trn nhng c s hon ton
khc. Cui cng, nu nh bn cht ca con ngi nm n trong
nhng gc ti tm nht ca v thc, th chng phi l ng
nhin hay sao khi phi i theo hng iu khin nhng n
lc ln nht ca t duy tm ti v sng to? Nhn loi thi
khng nm rp trc Cha Tri, Nga hong v T bn, l no
li u hng trc nhng qui lut kh hiu ca s di truyn v
ca s chn lc ging m qung? Con ngi c t do s tm
cch t ti s cn bng hn trong nhng hot ng ca cc c
quan ni tng v s pht trin hi ha hn ca cc m; nh vy
n s gi c cm gic s hi trc ci cht trong gii hn
mt phn ng hp l ca c th trc him nguy. Qu tht,
khng cn nghi ng g na, s thiu hi ha v gii phu v v
sinh l, s mt t l qu ln trong vic pht trin ca cc c
quan ni tng hoc s s dng cc m cho bn nng bo ton
s sng mt s s st bnh hon v cung lon v ci cht m
s s st y li nui dng nhng iu tng tng nhc nh
v ng ngn v th gii bn kia. Con ngi s c gng ch huy
cc tnh cm ca mnh, nng cc bn nng ln ngang tm thc
v lm cho chng tr thnh trong sng, con ngi s iu khin
ch ca mnh trong m ti ca v thc. T , con ngi s
t nng mnh ln mt trnh cao hn v s to ra mt mu
ngi sinh hc v x hi cao cp, mt siu nhn, nu bn mun.
Kh tin on c u l gii hn m s lm ch bn
thn s t n, cng nh kh tin on kh nng lm ch k
thut ca con ngi i vi thin nhin s pht trin c n

VN HC V CCH MNG

243

u. Tinh thn xy dng x hi v s t gio dc vt l - tm l

hc s tr thnh nhng mt sinh i ca mt qu trnh duy nht.
Tt c cc ngh thut - vn hc, sn khu, hi ha, iu khc,
m nhc v kin trc - s cho qu trnh y mt hnh thc tuyt
vi. Ni ng hn, hnh thc m qu trnh xy dng vn ha v
qu trnh t gio dc ca con ngi cng sn khoc vo s lm
pht trin n nh cao nht nhng yu t sinh ng ca ngh
thut hin i. Con ngi s tr nn v cng mnh hn, khn
ngoan hn v tinh t hn. C th con ngi s hi ha hn,
ng tc ca con ngi nhp nhng hn, ging ni ca con
ngi du dng hn. Nhng hnh thi ca cuc sng con ngi
s mang mt phm cht v cng hng trng. Con ngi trung
bnh s t tm vc ca mt Arixtt1 [Aristote], mt Gt, mt
Mc. V, trn nhng cao y, h s vn ln nhng nh cao
mi.

- Arixtt (384-322 trc cng nguyn): nh bc hc v trit hc c Hy Lp.

245

CC BI TRUY IU, TNG

NIM NHNG VN NGH S
QUA I CA TRTXKI
Cc bi vit sau y lin quan n vic Exnhin v
Maiacpxki t st, c in trong mt s ln ti bn
cun Vn chng v cch mng thi Trtxki cn sng.
Chng ti b sung thm hai bi Trtxki vit sau nm
1929, nhn ci cht ca Lunatrcxki [Lounacharsky] v
Gocki. (Lc Trtxki b trc xut khi Lin X).

TNG NH XCGY
EXNHIN
Chng ta mt Exnhin, nh th xut chng vi bit
bao ti thm, bit bao chn tht! V ci cht ca anh mi bi
thm lm sao! Anh t ra i, bng mu ca mnh anh ni li
ly bit vi mt ngi bn v danh no , cng c th l vi tt
c chng ta. Nhng dng th cui cng ca anh du dng v
hin hu n mc ng kinh ngc 1 . Anh ri cuc sng m
khng t v pht phn khng, khng lm iu lm b thch
thc chm chc, khng sp ca m ch nh nhng khp n li
bng bn tay tun tro mu . Trong c ch y ca cuc ly
bit, hnh nh rt th v rt ngi ca Exnhin rc chy
khng th no qun.
Exnhin son Nhng khc du ca ca chng lng t
bng ging chi tai, p li nhng ip khc ngng cung
ca nhng qun ru ti tn Mtxcva, anh vit ra giai
iu Exnhin y, ca ring anh, khng ai bt chc ni. Thng
khi, anh hay khoe khoang bng mt c ch rt tm thng, bng
1

Trtxki m ch bi th cui cng do Exnhin vit bng mu ca mnh, ti

cn bung khch sn ni ng t vn.

VN HC V CCH MNG

246

mt li ni sng sng, dung tc. Nhng di ci b ngoi y,

hi hp p mt tri tim rt mc du dng, mt tm hn khng
bit t v v khng ngi che ch. Bng s dung tc v vnh
na vi , Exnhin tm cch chng chi vi nhng tn nhn
ca thi i chng kin s ra i ca anh, nhng anh
khng lm c g ht. Ti khng th chu hn c na
ri, ngy 27 thng Chp1, nh th b cuc i nh bi
tuyn b nh th, khng thch thc, cng khng t co. Cn
phi nhn mnh tnh dung tc v vnh v na vi y, bi v
khng phi n gin ch c Exnhin chn hnh thc ny, cn
l du n li bi nhng iu kin ca thi i chng ta, ci
thi i qu t du dng, qu t hin lnh. Che giu di ci mt
n ngng cung - anh phi tr cho ci mt n y mt gi qu ln
- v do , hon ton khng ngu nhin, r rng Exnhin lc
no cng cm thy xa l ci th gii ny. Anh khng em li
vinh quang cho n, chnh v th gii ny khng dung np c
anh m chng ta mt Exnhin. Ti cng khng trch anh: c
ai li ngh n chuyn lm kh thm nh th tr tnh v i m
chng ta khng bit cch gi li cho chng ta?
Nghit ng thay thi i chng ta, y c l l mt
trong nhng thi i nghit ng nht trong lch s ci nhn loi
c gi l vn minh ny! Bt c nh cch mng no c sinh
ra trong vi chc nm nay u b chim lnh bi mt lng yu
nc d di. Vi thi i ny, n l t quc ca anh ta trong
thi gian. Nhng Exnhin khng phi l nh cch mng. Tc
gi ca Pugatrp v Bi ca v Hai mi su2 l mt nh tr tnh
ni tm. Thi i chng ta li khng tr tnh. l l do ch
yu khin Xcgy Exnhin, t mnh v sm n th, i xa
khi chng ta v thi i ca anh.
Exnhin bt r t nhn dn mt cch su sc v nh tt
c nhng g anh, s mc mc gin d ca anh khng h m
cht gi to. Bng chng khi phi bn ci m ngi ta tm thy
n khng phi trong nhng bi th ca anh v nhn dn ni
lon m li l trong th tr tnh ca anh:
1

27 thng Chp nm 1925, ngy nh th t st.

- Sng tc nm 1924. c gi c th xem bn dch Vit ng ca L c Th
trong tuyn tp th Blc v Exnhin, Nh xut bn Vn hc (H Ni, 1983).
2

VN HC V CCH MNG

247

Trong bi bch x lng im bn b trng

Nga hng bm lay ng, y tri thu.
Hnh nh y ca ma thu v bao hnh nh khc thot
u lm ta ngc nhin nh nhng to bo bt ng. Nh th
bt chng ta cm thy nhng gc r nng dn t nhng hnh
nh ca anh v chng thm su vo tm hn ta. Pht
khng din t nh vy, Chittrp cng khng. Ci vn nng
dn - d c ti nng sng to ca Exnhin bin i v tinh
t ha - bm chc vo anh. Chnh sc mnh nm trong ci
vn nng dn y gy ra ci yu ring ca Exnhin: anh b
nh bt khi qu kh m khng bao gi c th bn r vo hin
ti.
Thnh ph khng khin anh cng cp, ngc li n
cn lm anh b hy hoi v tn thng. Ti nc ngoi, nhng
chuyn i chu u v chu M khin lm anh tr nn im
m hn. Anh hp th Thran [Teheran] su sc hn Niu Oc
nhiu, v ci tr tnh hon ton ni tm ca anh, c ci r t
Riadan1 [Riadan], tm thy Ba T2 nhiu mi tng thch
hn l cc trung tm vn ha chu u v chu M.
Exnhin khng chng li cch mng v cng khng h
xa l vi cch mng; tri li, anh thng xuyn vn ti cch
mng. T nm 1918, anh vit:
i m, t quc ca ti i,
Ti l ngi bn-s-vch!
V trong nhng nm cui i, anh hng v cch mng
theo mt cch khc:
V gi y nc Nga - X-vit
Ngi bn ng hng hi nht l ti.
Cch mng thm su, thm mnh vo cu trc th v
vo th gii cc hnh nh ca anh, lc u cht chi, th kch
nhng sau sng sa dn. Vi s sp ca th gii c, Exnhin
1

- Qu ca Exnhin.
- Exnhin lun ao c c sang Ba T hc hi. Nm 1923, ng n Ba
T; n tng min Nam v vn th ca cc nh th c in Trung gip
Exnhin sng tc chm th Nhng m iu Ba T, gm hn chc bi.
2

VN HC V CCH MNG

248

khng mt g v anh cng khng phi tic g. Khng, nh th

khng xa l vi cch mng, ch c iu cch mng v anh
khng cng bn cht. Exnhin l con ngi ni tm, du dng,
tr tnh - cch mng th phi by, hng trng, y thm ha. V
mt thm ha t du chm ln cuc i ngn ngi ca nh
th.
Ai ni rng mi ngi u mang trong mnh
chic l xo s phn v cuc sng s cng n n cng. Nhng
iu ch ng mt phn. L xo sng to ca Exnhin khi
gin ra ng phi gc cnh sc nhn ca thi i lch s v
n gy.
Ngi ta tm thy trong th Exnhin rt nhiu kh th
p, trn tr thi i anh sng. Ton b s nghip ca anh u
mang du n thi i. Tuy nhin Exnhin khng thuc th
gii ny, anh khng phi l nh th ca cch mng.
Ti s tip nhn tt c
Nh vn ang tip nhn
Sn sng i theo nhng li mn
Vi thng Mi v c vi thng Nm
Ti xin hin dng c tm hn
Duy cy n th, ti khng trao tng1
Chic l xo tr tnh ca anh ch c th gin n cc
trong mt x hi hi ha, hnh phc, y li ca, trong mt thi
i m k ng tr khng phi l cuc chin u gay go m l
tnh bn, tnh yu, s ng cm du dng. Thi i y s n.
Thi i ca chng ta, vn cn tim n nhiu cuc chin u c
lit v khng th no trnh khi ca con ngi chng li con
ngi, s c thay th bi nhng thi i khc, ang c
cuc chin u hin nay chun b. l thi k n r thc s
ca nhn cch con ngi, v cng vi n, thi ca cng s phn
thnh. u tin, cch mng s ginh git cho mi ngi, khng
ch quyn c bnh m m quyn c thng thc thi ca.
Trong gi pht cui, Exnhin vit bc huyt th y
cho ai? Phi chng, anh gi tn ngi bn cha c ra i ca
anh, con ngi ca mt thi i tng lai m c ngi chin
1

Nc Nga X-vit (1924), bn dch ca Thy Ton.

VN HC V CCH MNG

249

u cho n bng v kh, c ngi - nh Exnhin - bng nhng

vn th ca mnh? Nh th cht v anh khng cng bn cht
vi cch mng. Nhng nhn danh tng lai, cch mng vnh
vin chp nhn anh nh ngi con ca mnh.
T nhng nm u ca s nghip thi ca, Exnhin vi
thc t trong ni tm l khng th t v c, hng v ci
cht. Trong mt khc ca cui cng, anh gi t cc loi hoa:
Th c sao, hi nhng ngi yu qu!
Ti thy nng v thy t lnh,
Gi tip nhn cn git au hp hi
ng ci sut v mi m yu thng1.
Ch by gi, sau ngy 27 thng Chp, khi tt c chng
ta bit anh ng hay sai, chng ta mi c th hiu ton b s
chn tht bn trong ca th anh, m hu nh mi cu th u
vit bng mu chy ra t nhng mch mu b tn thng ca
anh. Ni au xt ca chng ta li cng cay ng hn. Khng ra
khi ni tm ca mnh, trong d cm v ci cht sp ti ca
mnh, Exnhin li tm thy mt ngun an i bun ru v xc
ng:
V em yu thng vi ngi yu thng khc
S lng nghe trong thanh vng bi ca
Rt c th, nh ti ti mt cht
Nh v mt bng hoa chng cn thy bao gi2
Trong thc ca chng ta, mt ngh lm du ni au
chua xt ang cn rt mi m: nh th ln, nh th ch thc y
bng cch ca anh phn nh thi i ca anh v lm phong
ph n bng nhng khc ht ni v tnh yu vi mt phong
cch mi, bu tri xanh ri xung dng sng, mt trng nh
mt con cu non gm c trong bu tri v bng hoa duy nht y
chnh l bn thn anh.
Mong rng, trong bi tng nim ny v nh th, khng
c g lm cho chng ta gc ng hoc lm cho chng ta mt dng
kh. Ci l xo lm cng thi i chng ta mnh hn ci l xo c
1

- Hoa ni cng ti - thi t bit! (1925), bn dch ca Thy Ton.

Hoa ni cng ti - thi t bit! (1925), bn dch ca Thy Ton.

VN HC V CCH MNG

250

nhn ca mi chng ta nhiu lm lm. Vng trn c ca lch s

s m ra n cng. ng chng li n, m hy gip n bng tt
c sc mnh c thc ca t duy v ngh lc chng ta. Chng
ta hy chun b tng lai. Hy chim ly cho ch, cho anh quyn
c bnh m v quyn c ca ht.
Nh th cht, thi ca mun nm! Khng t v, a
con ca mi ngi ri xung vc thm! Nhng, mun nm
cuc i sng to, trong cho n pht cht ca mnh Xcgy
Exnhin an nhng si qu thnh thi ca!
(S tht, ngy 19 thng Ging 1926)

V T ST CA
MAIACPXKI
Ngay Alchxanr Blc cng tng nhn nh
Maiacpxki l mt ti nng khng l. Chng ta c th ni
thm m khng s qu li, rng Maiacpxki gn l mt thin
ti. Anh ch thiu mt iu duy nht: s hi ha. Nhng th hi
lm sao c c s hi ha ngh thut trong nhng thp nin
y ry tai bin, khi cc vt thng gia ng bin ca hai
thi i cn cha ln so? Trong thi nghip ca Maiacpxki,
cc nh cao ngh thut i km hng chui nhng tht bi nng
n, cc hiu sut cao nht xen k nhng gii php vn vt tm
thng, thm ch, nhng chi tit dung tc qu i.
Khng phi trc ht Maiacpxki l mt nh cch
mng v ch sau , anh mi l nh th. Mc d Maiacpxki
chn thnh mun coi s nghip cch mng l mc ch thc s
ca anh, nhng trc ht anh vn l mt thi s, mt mt ngh s
tuy quay lng li vi th gii c nhng khng bao gi on
tuyt hon ton vi n. Ch sau ny, anh mi i tm v trong
mt chng mc nht nh, anh tm thy ch da cho mnh
trong cch mng, nhng thc cht khng bao gi anh ha nhp
hon ton vi cch mng, bi l anh khng n vi cch
mng thng qua mt qu trnh chn mui ni ti, mt qu trnh
ko di nhiu nm rng. Nu xem xt vn mt cch ton

VN HC V CCH MNG

251

din, chng ta c th ni Maiacpxki khng ch l mt ca

nhn, m cn l nn nhn ca mt thi k chuyn tip, thi k
va phi to dng nhng yu t ca mt nn vn ha mi trong
mt nhp cha tng c bit n, nhng ci qu trnh li
cha nhanh v v mu thun to iu kin cho s pht
trin hi ha ca mt nh th, mt th h nh th la chn con
ng cch mng. Vic dng ngn t mt cch thiu k lut
trong phng php sng to, s thiu vng ca tnh hi ha ni
ti, bc l trong cch s dng hnh nh ca tc gi, u l
nhng nhn t bt ngun t l do ni trn. Bn cnh ging vn
hng hn chn thnh, y xut hin mt vi li l khng cn
thit, sn s mt cch xc phm khi cp n thi i v giai
cp, thm ch, i lc thi s cn t cho php mnh bung ra
nhng li pha tr v duyn, dng nh t v chng li th
gii bn ngoi. Thot nhn, tt c nhng iu ny cn khin cc
thi phm ca anh tr nn thiu xc tn c v mt ngh thut v
ln tm l, nhng qu thc ch l v b ngoi v ngay c
nhng l th anh vit trc khi mt cng mang ging iu y:
chng c g to tt, c iu chng ta hi thi phng mt cht
m thi - anh ghi nhn nh li tng kt cuc i mnh. Chng
ta c th bo rng ci tr tnh v ma mai - ci ma mai chng
li ci tr tnh nhng ng thi cng bo v n - ca nh th
lng mn mun mn Henrch Hyne1 [Henrich Heine] cng c
vai tr nh ci hng hn v ging iu dung tc - ci dung tc
hy dit ci hng hn bi thit, nhng cng ng thi bo v n ca nh v lai mun mng Maiacpxki.
c bin son bng th ngn ng xun ngc ca cc
h s php l, bn thng bo chnh thc vi v nhn nh
rng v t t ca Maiacpxki khng h lin quan g n
nhng hot ng x hi v vn hc ca nh th. iu c
ngha l ci cht t nguyn ca Maiacpxki khng lin quan g
ht vi cuc i anh, hoc l i anh khng c g chung vi thi
nghip ca anh. Ni cch khc, ngi ta tm cch bin ci cht
ca Maiacpxki thnh mt v vic hnh s n thun. Bt cng
bit bao, khng cn thit v xun ngc bit bao! Vp i

- H. Hyne (1797-1856): thi ho c.

VN HC V CCH MNG

252

phm tc - Tan v chic thuyn tnh1 - Maiacpxki vit nh

th v i t ca anh trong nhng vn th cui cng. iu
m ch rng nhng hot ng x hi v vn hc ca ng
khng nng ng vt ln trn i sng thng nht,
gip ng thot khi nhng dn vt khng th chu ng ni.
Lm sao c th ni rng nhng iu ny khng h lin quan g
n nhau?
T tng chnh thng hin nay v vn hc v sn
c da trn c s nh sau: nhng k ch tr t tng y hon
ton khng c kh nng cm nhn nhp iu v thi hn ca s
pht trin vn ha; nh vy, trong lnh vc vn hc chng ta li
c chng kin nhng qu trnh nh trong i sng kinh t.
Cuc u tranh nhm to dng nn vn ha v sn chng
khc g ci th nghim tp th ha ton b" tt c nhng thnh
qu vn ha ca nhn loi trong khun kh mt k hoch nm
nm duy nht. Trong thi gian cch mng thng Mi, nh
tng ng vi th ch ngha duy tm khng tng, chnh
v th m n vp phi s phn i ca Lnin v ca tc gi
nhng dng ny. Nhng nm gn y, vn ha v sn n
thun tr thnh mt h thng c on quan liu bao trm ln
ngh thut: n tr thnh mt cng c xut sc pht tn ton
b nn ngh thut. Nhng vn s t sn tht bi nh Gltcp
[Gladkov], Xraphimvch [Srafimovitch] v ng bn c
vinh danh nh nhng tc gia c in ca nn vn hc v sn gi
hiu. Mt tay bt ti v kho nh hi nh Avcbc [Averbakh]
cng nhng k tng t m c tn vinh l Bilinxki (!), c
quyn phn xt v vn hc v sn. T lnh ti cao ca ngn
ng ngh thut li l Mltp2 [Molotov], mt k ch rp tm
ch p ton b sc sng to tim n trong con ngi. V tr l
ca Mltp li l Guxp3 [Goussev], bc thy trong mi lnh
vc, tr ngh thut. Ci b tng tham mu ny hon ton l
sn phm ca s thoi ha quan liu c th nhn thy trong
1

Nhng vn th b d (1930), Hong Ngc Hin dch.

- Viatrexlp Mltp (1890-1986): ch tch Hi ng Dn y (1930), ngoi
trng Lin X (1939-1949), th h trung thnh ca Xtalin
3
- Xcgy Guxp (1874-1933): chnh y thi ni chin, ch th ca Trtxki,
tr th tch cc ca Xtalin trong Hng qun v Quc t Cng sn.
2

VN HC V CCH MNG

253

cc gii lnh o cch mng. Mltp v Guxp thay th

nn vn hc chn chnh bng mt th khiu dm cung nh,
cch mng gi hiu, bin tng, s nghip ca mt tp th v
danh.
Nhng i din u t nht ca gii thanh nin v sn,
mang s mng chun b c s cho mt nn vn hc v vn ha
mi, ri vo tay nhng k mu toan bin i s thiu vn ha
ca chng thnh tiu chun duy nht cho mi vic.
Trong s cc i din ca nn vn hc Nga c, trc
mt cn cha c tha nhn, Maiacpxki l ngi tm cch
t to ra cc mi lin h vi cch mng mt cch bn b nht v
can m nht, v anh l ngi tri qua mi lin h y mt
cch ton vn hn hn nhng ngi khc. Nhng anh cng
khng th xa b mt vc su thm thm tim n trong con
ngi mnh. V hn th na, trong nhng nm cui i, mt
vn mi li bi thm vo nhng mu thun ph bin i km
cuc cch mng, ging vo nn ngh thut lc no cng i tm
nhng hnh thc khp kn: trong cc thi phm ca anh, xut
hin xu hng cp n ch ngha k nghip. Maiacpxki sn
sng nhn v mnh nhng cng vic kh cc nht, nu thi
i i hi iu anh, nhng cng lc anh khng th t
b bng ma ca ch ngha hnh thc quan liu, cch mng gi
mo: trn bnh din l lun, anh khng th x l ni hin tng
v do vy, khng th tm ra phng thuc cha chy n. D
vy, anh hon ton c quyn ni v mnh: Cha bao gi ti l
bi bt. Trong mt thi gian di, anh gin d khng c; anh
trnh xa ci nng trang hnh chnh ca th vn hc v sn gi
mo kiu Avcbc. ng thi, anh c gng thnh lp, di
ngn c ca L.E.F., on thp t qun nng nhit ca cch
mng v sn: chin u bng ting ni lng tm ca mnh ch
khng phi v s hi. C iu, L.E.F. khng sc mnh p
t nhp iu ca mnh cho mt o qun 150 triu ngi1:
nhng ngn sng ca cch mng tro ln qu cao. Tuy nhin,
vo thng Ging nm nay, Maiacpxki cng nhng b: anh
phi p mnh ri cui cng, hai ba thng trc khi t st, anh
gia nhp V.A.P.P. (Hip hi cc nh vn v sn ton nc Nga).
1

Trtxki m ch trng ca 150.000.000 ca Maiacpxki.

VN HC V CCH MNG

254

S gia nhp y chng em li li lc g cho anh, tri li l ng

khc. V khi anh thanh ton mi n nn trn bnh din i
phm tc, v mt c nhn cng nh trong i sng x hi, v
ch tm nh m chic thuyn tnh ca mnh, nhng tn
bi bt c thu mn, nhng k cm bt quan liu, li lp
i lp li: Khng th hiu ni, khng th nm bt ni, iu
ny chng t chng nhng h khng hiu nh th ln
Maiacpxki m cng chng nm bt ni cc mu thun ca thi
i.
c xy dng sau khi p ph tan tnh cc nhm
vn hc cch mng chn chnh v sng ng, b tri buc ngt
ngho v mt hnh chnh, b b ri v t tng, t chc vn hc
v sn1 r rng khng chng t bt c s gn b no v mt
tinh thn: trc s ra i ca thi ho v i nht ca nc Nga
X-vit, ngi ta ch phn ng bng mt nhn xt lng tng,
phn nh mt th quan im bn chnh thc: Nhng iu ny
chng lin quan g n nhau... Ci hn l t, thm ch qu t,
xy dng mt nn vn ha mi trong thi hn ngn nht.
Maiacpxki khng th tr thnh ngi sng lp trc
tip nn vn hc v sn, cng bi l do khin ch ngha x hi
khng th xy dng c trong mt nc c nht. Tuy nhin,
khng th nghi ng c rng trong nhng cuc chin u ca
thi k chuyn tip, anh u tranh v cng bn b vi v kh
ngn t. Chc chn anh l mt trong nhng ngi tin phong
ca mt nn vn hc mi.
(Thng tin i lp s 11, thng Nm 1930)

ANATLI VAXILIVCH
LUNATRCXKI
Trong vng mi nm tr li y, nhng s kin chnh
tr ca phn chia v t chng ti vo nhng chin tuyn
khc nhau, thnh th ti ch c th theo di s phn ca
1

y, Trtxki c m ch V.A.P.P.

VN HC V CCH MNG

255

Lunatrcxki qua bo ch. Nhng, c nhng nm thng m

cc mi lin h chnh tr mt thit khin chng ti gn b,
khi , nhng quan h c nhn gia chng ti d cha n ch
tht thn tnh, nhng c tnh cch bn b su sc.
Lunatrcxki km Lnin bn nm tui v hn ti cng
khong chng y. S khc nhau v tui tc , t bn thn
khng c g quan trng, nhng ch ra mt iu l chng ti
thuc hai th h cch mng khc nhau. Khi chng hc sinh
trung hc Lunatrcxki bc vo i sng chnh tr Kip, anh
cn chu nh hng ca nhng n lc cui cng ca cuc u
tranh khng b do cc nh dn ty tin hnh chng li ch
Nga hong. i vi nhng ngi cng thi gn gi hn vi
ti, cuc u tranh ca nhng ngi dn ty thuc v
truyn thuyt.
T nhng nm cn i hc, Lunatrcxki ni bt v ti
nng ton din ca ng. ng lm th, iu th hn ri, ng
nm bt d dng nhng t tng trit hc, ng ct ging ngm
th tuyt vi trong cc ti d hi sinh vin; l mt din gi
ngoi hng, trong bng mu sc nh vn ca ng khng thiu
mt sc mu no. Hai mi tui, ng c th din thuyt v
Ntse, c th lun chin v mnh lnh nht quyt, c th bo v
l thuyt v gi tr ca Mc v c th so snh Xphcle 1
[Sophocle] vi Schxpia. Nng khiu c bit ca ng c ha
hp hu c trong con ngi ng vi tnh ti t qu ng ca tr
thc qu tc, gii tr thc m xa kia c biu hin cao nht
trn bo ch thng qua con ngi Alchxanr Ghcxen.
Lunatrcxki gn b vi cch mng v vi ch ngha
x hi trong bn mi nm, tc l trong ton b qung i
trng thnh ca ng. ng tri qua cc nh t, nhng chn
y i, di tn ra nc ngoi, m vn l mt ngi mc-xt
n cng. Trong nhng nm di , hng nghn v hng nghn
ngi trong s bn chin u c ca ng, xut thn t gii tr
thc qu tc v t sn nh ng, chuyn sang chin tuyn ca
ch ngha quc gia Ucraina, ch ngha t do t sn hoc ch
ngha bo hong phn ng. Vi Lunatrcxki, nhng t tng
1

- Xphcle (496 - 406 trc cng nguyn): nh th Hy Lp, tc gi ca nhiu

v bi kch kit tc.

VN HC V CCH MNG

256

cch mng khng phi l s bc ng ca tui tr: chng

ngm vo tn mch mu v tng dy thn kinh ca ng. l
iu u tin cn phi ni bn nm m cn cha xanh c ca
ng.
Tuy nhin, s sai lm nu ta hnh dung Lunatrcxki nh
mt con ngi c ngh lc st v cng rn, nh mt chin s
ch bit nhn v pha trc. Khng. Tnh kin quyt ca ng rt
co gin, c l cn qu co gin l ng khc, i vi nhiu ngi
trong chng ta. Tnh ti t trong ng khng ch c trng cho tr
tu, m cn l mt nt tiu biu v tnh cch ca ng. Trong vai
tr nh hng bin hay nh vn, ng d i lan man. Rt nhiu
khi, mt hnh nh ngh thut li cun ng ra xa s pht trin
ngha c bn ca n. Trong hot ng chnh tr, ng cng
thch nhn ngang lic dc. ng qu nhy cm vi mi s mi
m loi - trong lnh vc trit hc v chnh tr - khi b
chng li cun v ng a ct vi chng.
Hin nhin l s a dng bay bm ca ng lm yu
i ting ni ph bnh ni ti trong ng. Thng thng, cc din
vn ca ng l ng khu, v trong cc trng hp nh th
khng trnh khi nhng on rm r kiu cch v tm thng.
V cng ty hng, ng vit hoc c cho ngi khc vit v
hu nh khng bao gi ng sa cha cc bn tho. ng thiu
tp trung tr tu v thiu kh nng t kim duyt to ra
nhng gi tr bn vng v t phi bn ci hn; mc d ng c
tha ti nng v kin thc lm vic .
Nhng d c lan man bao nhiu i na, Lunatrcxki
lun lun tr v kin c bn, chng nhng trong cc bi bo
hoc din vn, m trong c ton b hot ng chnh tr ca ng.
Nhng dao ng loi, lm khi bt cht ca ng vn c mt
bin hn ch: chng khng bao gi vt qu ng bin ca
cch mng v ch ngha x hi.
Ngay t nm 1904, chng mt nm sau s phn lit
gia hai phe bn-s-vch v men-s-vch trong ng X hi Dn
ch Nga, Lunatrcxki, i thng t ni y i ra nc ngoi,
ng v pha nhng ngi bn-s-vch. Trong nhng ngy y,
Lnin va mi on tuyt vi cc bc thy (Plkhanp,

VN HC V CCH MNG

257

cxenrt 1 [Akselrod], Daxulch 2 [Zasulich]) v vi nhng

ngi bn t tng gn gi nht ca ng (Mctp3 [Martov],
Ptrexp4 [Potresov]), nn rt c n. Lnin rt cn, cn lm,
mt cng s trong cng vic truyn b, l cng vic m ng
khng thch v cng khng th lm mt mnh. i vi Lnin,
Lunatrcxki qu thc l vt bu tri cho. Va t chn t bc
thang tu ha xung, ng nho ngay vo cuc sng mnh lit
ca dn Nga di tn Thy S, Php v trn ton chu u: ng
din thuyt, phn bin, tranh lun trn bo ch, iu khin cc
cu lc b, ng a ct, chm bim, ht bng mt ging sai,
chinh phc c gii tr ln nhng ngi c tui bng hc vn
qung bc v tnh tnh lch thip, c th hin trong cc mi
quan h c nhn.
Kh nng d ha hp mt cch t nh l mt trong cc
nt rt ni bt trong nhn cch tinh thn ca Lunatrcxki. ng
xa l vi tnh hiu danh nh mn cng nh vi s ch trng su
hn bo v bng mi gi trc ch th v trc bn b
nhng iu m ng coi l chn l. Sut i mnh,
Lunatrcxki lun chu nh hng ca nhng ngi, thng
thng t kin thc v t ti nng hn, nhng li c tnh cch
kin quyt hn ng. ng n vi ch ngha bn-s-vch qua s
dt dn ca Bcanp [Bogdanov], ngi bn v bc n anh
ca ng. Nh bc hc tr v sinh l hc, y hc, trit hc, kinh t
hc Bcanp (tn tht l Malinovsky [Malinpxki]) bo
m trc vi Lnin l Lunatrcxki, ngi ng ch tr tui ca
ng, khi ra nc ngoi nht quyt s noi gng ng v i theo
nhng ngi bn-s-vch. Li tin on hon ton c
chng thc. Nhng cng chnh Bcanp, sau khi cch mng
1905 b n p, li ko Lunatrcxki ri khi phe bn-s-vch v
a ng vo mt nhm nh cc k c chp, nhm ny - mt
cch b phi - khng tha nhn cuc phn cch mng
1

- Paven cxenrt (1850-1928): nh cch mng Nga, mt trong nhng cha

ca ch ngha mc-xt Nga.
2
- Vra Daxulch (1849-1919): nh cch mng Nga, thuc th h cu tro
cng Plkhanp v cxenrt
3
- Giuli Mctp (1873-1923): nh bo chnh lun x hi, i din ln nht ca
phe men-s-vch Nga.
4
- Nh cch mng x hi dn ch cu tro.

VN HC V CCH MNG

258

thng th, v h phi hp phe phn cch mng thng th vi s

gio ging tru tng v mt nn vn ha v sn c sn
sinh bng phng php iu ch trong phng th nghim.
Trong nhng nm en ti ca thi phn ng1 (19081912), khi nhng nhm tr thc rng ln ri vo ch ngha thn
b hng lot, th Lunatrcxki cng vi Gocki, ngi m ng
gn b bng mt tnh bn mt thit, knh cn tham gia nhng
n lc tm kim thn b. ng trn mnh t ca ch ngha
mc-xt, ng trnh by l tng x hi ch ngha nh mt hnh
thc mi ca tn gio v ng nghim tc bt tay vo vic khi
tho phn nghi thc. Giu ct mt cch chua cay, Plkhanp
gi ng l Thnh Anatli [Anatole] v ci bit danh nho
bng y theo ng rt lu. Lnin cng qu trch khng thng
tic ngi bn chin u trong qu kh v tng lai ca mnh.
Mu thun ko di n nm 1917, d cng ngy cng du dn.
Kh , Lunatrcxki li i theo nhng ngi bn-s-vch, nhng
khng phi l khng c nhng chng i v khng c mt p
lc mnh t bn ngoi, ln ny l t pha ti. Tip ti l mt
thi k hot ng tuyn truyn khng mt mi, nh cao trong
s nghip chnh tr ca Lunatrcxki. Ngay c vo lc , ng
cng khng thiu nhng hnh ng mang tnh n tng ch
ngha. Chng hn, thng Mi mt 1917, vo thi kim nguy
kch nht, cht na ng on tuyt vi ng khi nghe tin n t
Mtxcva lan n, rng pho binh X-vit ph hy nh th
Thnh Vaxili. Con ngi am hiu v bo h ngh thut y
khng th tha th mt s ph hoi man r nh vy! May thay,
Lunatrcxki, nh chng ta bit, l ngi d ha gii v d
nhng nhn. V li, nh th Thnh Vaxili khng h b tn hi
g trong cuc chnh bin Mtxcva.
Trn cng v Dn y Gio dc, Lunatrcxki l ngi
khng th thay th trong cc mi quan h vi cc gii i hc
c v ni chung, vi gii gio vin, nhng k ch i mt
cch thn trng s thanh ton ton din cc b mn khoa hc v
ngh thut t pha nhng k tim quyn dt nt. ng
chng minh mt cch nhit tnh v nh nhng cho ci gii khp
1

- Tc l nhng nm sau khi cch mng 1905 b n p, uma Quc gia b

gii tn v phong tro cch mng Nga b nhiu tht bi nng n.

VN HC V CCH MNG

259

kn y bit rng nhng ngi bn-s-vch khng ch tn trng

vn ha, m cn khng ngi ngng trong vic tm hiu n.
Trong nhng ngy , nhiu nhn vt ca gii khoa hc h
hc ming lng nghe tn mi r Lunatrcxki c bng na t
sinh ng hin i v hai t ng m ch thong qua cng chng
t mt hc vn uyn bc ton din, thay mt cho hng chc
gio s i hc. Lunatrcxki c cng lao khng nh trong vic
a gii tr thc c vn bng v nghip v v vi ch Xvit. Nhng, trn cng v ngi t chc trc tip ca B Dn
y Gio dc, ng li t ra ht sc yu km. Sau nhng c gng
bt thnh u tin, c tng tng ti t ha hp vi s
km ci v nng lc hnh chnh, Lunatrcxki phi t nh
ch cng tc ch o thc tin. Ban Trung ng bn cp cho ng
nhng ph t, nhng ngi ny c bo v bi uy tn c nhn
ca v dn y, nm cht dy cng lnh o trong tay h.
iu ch lm cho Lunatrcxki c thm th gi rnh
ri dnh cho ngh thut. V b trng ca cch mng khng ch
l mt ngi snh si v coi trng sn khu, m cn l mt kch
tc gia c sc sng tc sung mn. Nhng kch bn ca ng bc
l nhng kin thc rng ri ng c v nhng iu ng quan
tm, th hin mt nng lc k l khin ng d dng thm nhp
vo lch s v vo nn vn minh ca nhiu nc v nhiu thi
i, cui cng, chng t mt kh nng c bit ha hp tr
tng tng ca mnh vi t tng ca ngi khc. Nhng ch
c th m thi. Khng h c du n ca mt ngh s ln ch
thc trong nhng v kch y.
Nm 1923, Lunatrcxki cho xut bn tp sch nh c
ta Nhng hnh bng, bao gm chn dung nhng lnh t
cch mng. Cun sch ra i hon ton khng ng lc: ch cn
ni rng trong khng c ly mt ch cp ti Xtalin
[Staline] l . Ngay trong nm sau, Nhng hnh bng khng
c lu hnh v bn thn Lunatrcxki cm thy b tht sng
trong mt chng mc no . Nhng khi , thm mt ln na,
bn tnh may mn ca ng - kh nng thch ng - li khng b
ri ng. ng ha gii rt nhanh vi bin chuyn din ra trong
thnh phn nhn s ca ban lnh o; trong mi trng hp,
ng hon ton qui thun nhng ngi ch mi ca tnh hnh.
Tuy nhin, xt n cng, ng vn l mt khun mt l trong

VN HC V CCH MNG

260

hng ng ca h. Lunatrcxki bit qu nhiu v qu kh ca

cch mng v ca ng, ngoi ra ng c mi quan tm qu rng
ri v ng qu thng thi, khng tr nn lc lng gia nhng
k quan liu. Sau khi b ct chc dn y, trn cng v d
sao ng cng thc hin n cng nhim v lch s ca mnh,
hu nh Lunatrcxki ng bn l cho n khi c b nhim
i s Ty Ban Nha. Tuy nhin, ng khng c th gi
nhm chc mi: thn cht n ng Mentn [Menton].
Khng ch bn b m c nhng i th chn chnh ca ng cng
s ghi nh hnh nh ng.
(Ngy 1 thng Ging 1933)
(Thng tin i lp s 18-19, thng Hai 1934)

MCXIM GOCKI
Khi Gocki qua i, ng khng cn iu g ni.
Nh th, c l chng ta s nh nhng hn vi ci cht ca ng.
Gocki l mt vn ho ln. ng li du vt su m trong
lch s pht trin ca tng lp tr thc Nga cng nh trong bn
mi nm lch s ca giai cp cng nhn Nga.
Thi k sng to xut sc nht ca ng ri vo nhng
nm khi u. Trn cng v thi ho ca nhng k chn t,
ng mang li sc lc mi cho gii tr thc Nga vi tinh thn ni
lon lng mn t th gii ca vc thm, ca khn cng. Thi
by gi gii tr thc chun b lt th ch Nga hong,
thnh th h rt cn tm gng ca nhng k ni lon, nhng
k khng c cht g mt trn th gian ny. V sau , tinh
thn tip tc c lan truyn trong qung i qun chng.
Sau ny, mt k chn t khng cn ch ng trong
cuc cch mng, nu khng k n nhng cuc khng b v
cp bc. Bi l trong thi gian cch mng 1905, giai cp v
sn c th gp g gii tr thc cp tin, nhng ngi ch coi
Gocki nh mt th qun chn hu, bo v h trn ng
rt qun. Gocki cn lm mt bc tin trung thc - thm ch
qu cm theo phng cch ca ng - v pha giai cp v sn;

VN HC V CCH MNG

261

cun tiu thuyt xut sc Ngi m ra i nh th. y,

Gocki nm bt mt din tch ln hn nhiu v ng o su hn
nhiu so vi nhng nm u ca s nghip ng, tuy vy, khng
th trng lp vn hc hay vn ha chnh tr no c th b p
ni tnh trc tip t nhin ca thi i ny. Con ngi chn t
mt thi nh thn li v gi y, ng b tinh thn duy l lnh
lo ch o: thay v nh ngh s, ngi thy gio tiu hc pht
ngn trong ng. Trong nhng nm ca thi k phn ng, lc
ng ng bn giai cp cng nhn ang rt lui khi trn a cng
khai, lc ng ng v gii tr thc, nhng ngi bn - k th xa
ca ng; cng c lc ng sng vi nhng th nghim tm ng
trong tn gio. Cng vi Lunatrcxki qu c, Gocki cng
ton tm ton hng v ch ngha huyn b. S u hng v
mt tinh thn li du n trong mt truyn ngn kh yu
ca ng: Li th l.
Bng s tn knh ca nhng ngi t hc, Gocki ci
u trc nhng gi tr ca nn vn ha: cuc gp g u tin,
mun mng vi vn ha tr thnh mt n tng nh i i
vi ng. Hc thc tinh thn v trc gic lch s ca ng khng
ng c th hnh thnh mt khong cch cn thit gia c
nhn ng v nn vn ha, ng c th vn dng vn ha vi
u c ph phn.
Trong mi quan h vi vn ha ca Gocki, lun lun
c mt s sng bi v hm m mc cao.
Trong thi gian chin tranh, ni s hi cho nhng gi tr
vn ha ca nhn loi ch ng trong ng: ng khng phi l
ngi quc t m l mt nhn vt vn ha theo ch ngha th
gii - vi li suy ngh c Nga - th ng hn. ng khng th
tip thu cch nhn nhn vn mang tnh cch mng v chin
tranh, cng nh cch tip cn vn ha mt cch bin chng.
Tuy vy, ng vn ng cao vi vi trn nhng phn t tr thc
v quc thi i y.
Gocki n cho cch mng 1917 vi tm trng khip
m, ht nh ng ch mt kho tng ngh thut qu bu: cnh
tng nhng ngi lnh c th lng v nhng cng nhn
v cng ri ngh, lang thang v nh khin ng kinh hong.
n thun, ng nhm mt trc cc s kin bo tp v hn lon
ca nhng ngy thng By. V sau, ng li duy tr mi quan h

VN HC V CCH MNG

262

vi mt nhm tr thc cnh t, tuy chp nhn cch mng nhng

bc b s tan v km theo. Bin c thng Mi b ng coi
thng thng l i th ca ng, ng, mt i th, nhng th
ng v au kh.
Gocki ha gii rt kh khn vi cuc cch mng thng
li: trong nc tnh trng v chnh ph ng tr, tng lp tr thc
i kht, b truy qut, nn vn ha nguy cp. Trong nhng nm
u sau cch mng, ni bn khon ln nht ca ng l lm trung
gian gia chnh quyn X-vit v cc i din ca tng lp tr
thc c, gp g nhng lnh t cch mng can thip gip
h. Lnin, ngi vn knh trng v yu qu Gocki, rt lo vn
ho c th s khng thot khi s kim ta ca nhng mi quan
h c v nhng nhc im, thnh th rt cc ng cng thuyt
phc c Gocki t nguyn ra nc ngoi.
Gocki ch ha gii vi ch X-vit sau khi tnh
trng v chnh ph chm dt v s chn hng kinh t v vn
ha bt u. ng nh gi rt cao s nghip gio dc qung i
qun chng nhn dn, c khi u vi tin khng l, v
nh th p li, ng ct li biu dng mun mng cho bin
c thng Mi.
Khng cn nghi ng g na, giai on cui ca cuc i
Gocki l chu k suy sp: tuy nhin, s suy sp ny xut
hin mt cch hon ton ng qui lut. Gi y, nhng khuynh
hng gio dc hc trong ng rt c t dng v: ng dy d
khng mt mi mt cch v la chn nhng nh vn tr, nhng
k non nt, c iu khng phi lc no ng cng dy h iu
cn dy. Nhng lng nhit tnh thnh tm v s phong ph
trong tinh thn ca vn ho cng tha n b cho vic vi
mt tnh hu ngh v b bn, ng cho php c nhng tn quan
liu sn n qu gn ng. Bi l cnh nhng nhc im thuc
v con ngi, [thm ch] rt con ngi ca ng, ng vn lo
lng v quan tm nhiu hn c cho nhng thnh tu ca k
thut, ca khoa hc v ngh thut: ng, ch ngha ton tr
khai sng sng rt ha thun vi cng cuc phc v nn vn
ha. Gocki tin rng nu thiu th ch quan liu, khng th c
my cy, khng th c nhng k hoch nm nm v iu quan
trng hn c, khng th c my in, thm ch khng th c c
nhng tr lng giy in na. V cng vi hnh ng y, ng

VN HC V CCH MNG

263

tha th cho ch quan liu v [h to ra] th giy c cht

lng ti t, thm ch, ng nhm mt lm ng trc tnh cht
nnh b hn h khng th no chu ni ca loi ngh thut mi,
c gi l vn hc v sn.
a s gii Bch v lu vong th ght v coi Gocki l
k phn bi; tuy nhin chng hiu vn ho phn bi ci
g? - c chng, ng ch phn bi t tng t hu. C nhin, s
cm ght Gocki ca nhng k mt thi ngi trn nh chp
cng t nhin nh vic chng ta t lng knh trng trc con
ngi tuyt diu ny.
Ngay khi thn th Gocki cha kp ngui lnh, bo ch
X-vit di xung ng nhng danh hiu mang tnh tng ca
v v gi di: ngi ta gi ng l thin ti, thm ch,
thin ti v i nht. Chc hn Gocki cng phi nheo my khi
n nhn nhng tr ngoa ng qu trn y, nhng bo ch ca
gii quan liu tm thng c mt th thc o khc: nu
Xtalin, Caganvch 1 [Kaganovitch], Mician 2 [Mikoian] c
phong l thin ti ngay t khi h cn sng th tt nhin chng ta
khng th tranh lun v danh hiu ny ca Gocki khi ng
mt. Tuy nhin, trong thc t, Gocki s i vo lch s nn vn
hc Nga nh mt ti nng vn hc ln, khng th ph nhn,
nhng danh hiu thin ti khng th no ph hp vi ng.
Ti cng chng mun ni n chuyn hin nay
Mtxcva, u u ngi ta cng nhc n vn ho va qua i
nh mt nh cch mng kin nh v mt ngi bn-s-vch c
tinh thn st . Nhng phi ni y l th ba hoa rng tuch
ca l quan liu! Thi k 1905, cng vi nhng nh vn bn
ng theo khuynh hng dn ch nh ng, Gocki qu thc
c gn gi vi ch ngha bn-s-vch, nhng - cng vi nhng
ngi ni trn - ng cng xa ri [phong tro] mc d gia
chng ng lun duy tr mi quan h c nhn tt p vi nhng
i din ca ch ngha ny. Chc hn ng ch vo ng sau
chuyn bin Tc-mi- 3 [ca x hi] X-vit. Gocki khng
1

- Lada Caganvch (1893-1991): nh cch mng Nga, cng s thn cn v

trung thnh ca Xtalin.
2
- Anaxtax Mician (1895-1978): nh lnh o ng v nh nc X-vit.
3
- Thng Nng (t 20-7 n 18- 8 theo lch Cch mng). Ngy 9 thng Nng

VN HC V CCH MNG

264

bao gi l mt nh cch mng thc s, iu c phn nh

rt chnh xc bi thc t sau: trong thi gian cch mng thng
Mi v ni chin, vn ho c quan h th ch vi nhng
ngi bn-s-vch, ngc li, thm ch ng cn duy tr mi lin
h rt gn gi vi gii quan liu Tc-mi-. Gocki ch sng
trong sc hp dn ca cch mng nh mt hnh tinh ph: ng
quay trn xung quanh cch mng v khng bao gi chin thng
c nh lut vn vt hp dn. Cng ging nh nhng hnh
tinh, trong i, ng tri qua nhiu giai on - cch mng c
lc ri vo ng trc din, c lc t sau lng. Tuy nhin, gia
chng, ng vn trung thnh vi bn thn, vi bn tnh giu tnh
cm, gin d m vn rt phc tp. Tin a ng trn chng
ng cui cng vi lng knh trng v bit n, chng ta khng
bung nhng li tng ca qu trn v nhng li l thn thin xc
phm. Gocki l mt con ngi v mt nh vn ln: ng
vnh vin i vo lch s ca mt dn tc ang tin bc trn con
ng mi.
Ngy 9 thng By 1936
(Thng tin i lp s 51, thng By 1936)

nm II (tc 28-7-1794), giai on cp tin ca i cch mng Php chm dt

vi ci cht ca lnh t Rbexpie [Robespierre] v thng li ca phe bo th
Giacbanh [Jacobinus] trong mt cuc bo lon chnh tr phn cch mng.
Trotsky dng t thng Nng m ch thi k thoi b hay bc ngot
phn ng c ti v c hi ch ngha ca cuc cch mng, khi cc thnh qu
x hi - v mt hnh thc - vn c duy tr.

265

Ph lc
NHNG BI VIT KHC CA
LP TRTXKI LIN QUAN
N VN HC, NGH
THUT V CC VN NGH
S
LP TNXTI
Bi vit di y ra mt ln u tin bng ting c
trong nht bo Neue Zeit 1 (Thi mi), s ra ngy 15
thng Chn 1908, nhn dp k nim 80 nm ngy sinh
ca Tnxti.

Tnxti mng th 80 tui, vy m hm nay trc mt

chng ta ng hin ra nh mt tng c k, ru phong, nh
mt ngi thuc th h xa c.
S tnh ny mi k l lm sao! Khng ch Cc Mc m
c Henrch Hyne - ta hy ly mt v d gn vi Tnxti - hnh
nh hm nay vn ang cn sng gia chng ta. Dng thc thi
gian khng sao vt qua c gi y ngn cch chng ta
vi ngi cng thi v i ta Iaxnaia - Pliana. Tnxti 33
tui khi ch nng n nc Nga c xa b. ng ln
ln v tr thnh nh l chu con ca mi th h m cng
vic lao ng khng ch ng ni trong bu khng kh ca
1

- Tp ch l lun ca ng X hi Dn ch c, c n hnh trong thi gian

1883-1923.

VN HC V CCH MNG

266

giai cp qu tc nng thn Nga c, vi con du i lnh cha,

gia nhng ng rung k tha cha truyn con ni, trong ci
nh phong kin rng mnh mng, di bng hng on m m
ca nhng li i p. Tnxti thm nhun truyn thng ca
gii qu tc nng thn, tnh lng mn ca n, tnh nn th ca
n, v sau ht, ton b phong cch sng ca n, n mc n tr
thnh b phn cu thnh, hu c trong nhn cch ng. L qu
tc t lc bt u c thc, hm nay ng vn l qu tc cho n
tn xng tn ty ci ngun su xa nht trong lao ng sng
to ca ng, bt chp mi tin ha v t tng ca ng sau ny.

Tnxti, nh qu tc
Trong lu i lnh cha ca cc ng hong Vncnxki
[Vonkolsky], v sau chuyn sang gia nh Tnxti, nh th ca
Chin tranh v ha bnh trong mt gian phng c rt n
s. Trn tng treo mt ci ca v trong gc, da vo tng,
mt ci hi v mt ci ba th mc. tng trn l chn dung
ca mt lot th h t tin, nh nhng ngi cht cng ng
gc nhng tp tc c truyn. Ci mi c ngha tng trng
lm sao! Trong tm hn ch nhn ngi nh chng ta cng thy
c hai tng n chng cht ln nhau, theo th t ngc li. Trong
khi nhng vng trn ca thc, trit hc ca li sng gin d
v s ha mnh vi dn chng hnh thnh1, th tng di
ni m su gc r nhng tnh cm, dc vng v ch c c
mt phng trng by tranh di dc cc v t tin phong kin n
cho chng ta.
Trong cn phn n ca s n nn Tnxti quay lng
li vi ci ngh thut di tr v v b, ci ngh thut thc thi li
tn sng nh tng vi cc mi thin cm c pht trin mt
cch gi to ca giai cp thng tr v gieo rc nhng thnh
kin ng cp ca h da vo s di tr ca lng tt gi hiu.
Chng ta cn thy g na? Trong Phc sinh, tc phm ln cui
cng ca ng, ng t vo trung tm ca s ch v mt
ngh thut mt vin in ch Nga, giu tin bc v lm t tin,
ng bao bc y cn thn bng tm vc si vng ca nhng
1

- Nguyn vn: xy t.

VN HC V CCH MNG

267

quan h, thi quen v k nim qu tc, lm nh khng cn g l

p v quan trng trn mt t ny ngoi ci th gii v b
v di tr y.
Mt con ng thng v ngn t trang tri ca lnh
cha chy tut n nh ca nng dn. Trn con ng ny, nh
th Tnxti vn thng i vi lng yu thng, trc khi nh
o c Tnxti bin n thnh con ng cu th. Ngay c sau
khi ch nng n c xa b, ng vn cn coi ngi nng
dn nh thuc v ng, vi t cch mt b phn cu thnh ca
ngoi cnh bao quanh ng v ca bn ng su kn ni ng.
ng sau ci tnh thng khng chi ci c ca ng i vi
tng lp cn lao chn chnh, ngi ta cng thy rnh rnh
m t tin phong kin tp th c thin ti ngh s ca ng
lm cho bin dng.
Chung qui, tng lp a ch v nng dn, nh chng
hin hu, l nhng in hnh duy nht m Tnxti n vo
gio ng lao ng sng to ca ng. C trc v c sau cuc
khng hong ca i mnh, cha bao gi ng t thot khi,
hoc tm cch t thot khi, s khinh b tht s phong kin i
vi nhng nhn vt chen vo gia a ch v nng dn hay v
tr no bn ngoi hai cc thing ling ny trong trt t c ca
s vt: ngi qun gia c, nh bun, ngi gia s dy ting
Php, ngi tr thc, ng bc s v sau cng l ngi cng
nhn nh my vi ci ng h v si dy chuyn ca anh ta.
ng khng bao gi cm thy cn phi nghin cu nhng in
hnh y, nhn vo y tm hn h, hi h v nhng nim tin ca
h, v do th h i qua trc i mt ngh s ca ng nh
nhng nhn vt chng c cht quan trng g v phn nhiu l
hi hc. Khi ng phi m t nhng nh cch mng ca nhng
nm 70 hoc 80, nh trong Phc sinh, th ng bng lng vi
vic ch thay i trong mi trng mi nhng in hnh c v
a ch v nng dn ca ng, hoc ng cho chng ta nhng
phc tho s si v hi hc. Nhn vt Nvvrp
[Novodvorof] ca ng c th cng i din cho mu ngi cch
mng Nga, chng khc g nhn vt Ric la Mclinie [Riccaut

VN HC V CCH MNG

268

de la Marlinire] ca Ltxinh1 l in hnh cho ngi s quan

Php.

Him khch ca Tnxti

i vi cuc sng mi
u nhng nm 60, khi nc Nga b chm ngp di
nhng ln sng t tng mi, v nhng iu kin x hi mi,
m iu ny cn quan trng hn, th, nh chng ta thy,
Tnxti c mt phn ba th k sau lng mnh. V phng
din tm l v tinh thn, ng hon ton c hnh thnh.
y, khi cn phi ni rng Tnxti cha bao gi l ngi bo
v ch nng n, nh ngi bn thn thit ca ng, Pht
(Sensin [Chenchine]), tng bo v; trong tm hn nh qu tc
v nh tr tnh tinh t ny, tnh yu thin nhin bit chung sng
vi s ham thch ci roi da. iu chc chn l Tnxti cm thy
cm ght su sc i vi nhng iu kin mi ang thi im
sp sa thay th cc iu kin c. ng vit vo nm 1861:
Ring c nhn ti, ti khng nhn thy quanh mnh phong tc
c thun hn mt cht no v ti thy khng cn thit phi
tin vo li nhng k ni ngc li. Th d nh i vi ti,
nhng quan h gia ch xng vi cng nhn cng khng nhn
o hn nhng quan h gia qu tc vi nng n.
S ri lon v hn mang khp ni v trong mi vic, s
suy tn ca giai cp qu tc c, s suy tn ca giai cp nng
dn, s hn lon chung, tro v bi ca s ph hy, s x b v
m ca cuc sng th thnh, qun ru v iu thuc l nng
thn, bi ht th tc ca ngi th cng xng thay th cho bi
dn ca cao qu - tt c nhng ci khin ng chn chng vi
t cch nh qu tcv ngh s. V th, ng quay lng khi ci
qu trnh khng khip y v mt tinh thn, o c m ngi
ngh s ni ng vnh vin khng th tn thnh. ng khng cn
phi ng vai tr ngi bo v ch nng n, tr thnh
ngi tn thnh bng c tm hn vic quay v nhng iu kin
x hi trong ng tm c ci dung d minh trit v s hon
1

- G. Ltxinh (1729-1781): nh vn, nh th, nh son kch, nh ph bnh ni

ting ngi c.

VN HC V CCH MNG

269

ho v mt ngh thut. , cuc sng lp i lp li i ny

qua i khc, th k ny qua th k khc, trong s bt bin
trng tn v trong s tt yu thnh thin ng tr ton nng. Tt
c mi hnh ng i c quyt nh bi mt tri, ma,
gi, c mc. Trong ci trt t y ca s vt, khng c ch cho
l tr hoc ngh lc c nhn v do , trch nhim c nhn cng
khng c nt. Tt c c qui nh, minh chng, chun y t
trc. Mt khi khng c ban mt cht trch nhim hoc
nguyn no cho ring mnh, con ngi sng trong n thun
ch bit vng li - theo li nh th c sc Glp Uxpenxki1
[Glieb Ouspenski], tc gi ca tp Sc mnh tri t - v chnh
ci s vng li thng xuyn y bin thnh nhng c gng
thng xuyn lm nn cuc sng, cuc sng ny b ngoi
xem ra khng dn n kt qu no nhng t n cha ng kt
qu y... V - k diu thay! - ci s l thuc ti i y, khng
suy ngh v khng la chn, khng sai lm v do khng hi
tic, chnh l ci to ra s d dng tinh thn ca cuc sng
di s bo tr kht khe ca bng la mch en. Micula
Xlianinvch [Micoula Slianimovitch], ngi anh hng nng
dn ca truyn thuyt dn gian c, ni v mnh: t m yu
ti.
l huyn thoi tn gio v nartnhitrextv (ch
ngha duy dn) Nga, v ngi dn ty m trong nhng thp
k di thng tr tm hn gii tr thc Nga. Hon ton th
ch vi nhng khuynh hng cp tin y, Tnxti bao gi
cng trung thnh vi chnh mnh v trong lng ca ch ngha
duy dn, ng i din cho cnh qu tc, bo th. c th m
t cuc sng Nga bng ngi bt ngh s nh ng bit, hiu
v yu, ngay vo u th k XIX, Tnxti phi trn n
vo qu kh. Chin tranh v ha bnh (1867-1869), theo
ngha y, tc phm hay nht ca ng, n nay vn khng c tc
phm no snh kp.
Tnxti th hin ci tnh cch qun chng thiu c tnh
hn u ht y v tnh v trch nhim thnh thin y trong
nhn vt Carataip [Karataiev], l mu ngi m bn c
chu u t cm thng nht v, ni g th ni, n xa l nht i
1

- Nh dn ty, i din gii tr thc cp tin Nga th k XIX.

VN HC V CCH MNG

270

vi anh ta. Cuc i ca Carataip, nh chnh nhn vt ny t

nhn bit, chng c ngha l g xt v mt cuc sng c nhn.
N ch c ngha khi n l mt b phn ca ton b, m lc
no anh ta cng cm thy n nh vy. Nhng th hiu, nhng
tnh bn, tnh yu nh Pie hiu, Carataip hon ton khng hiu
c, nhng anh ta yu v sng trong tnh yu ca tt c
nhng g anh ta gp trong i v c bit l ca nhng con
ngi... Mc du tt c s du dng ca tnh bn m Carataip
dnh cho anh ta, Pie (b tc Bdukhp) vn cm thy rng
Carataip s khng bun ly mt pht nu phi xa anh ta. Nu
dng ngn ng ca Hghen, th l giai on m tinh thn
cha t c n bn cht su kn v do n t ra ch l tnh
tinh thn bn nng. Mc du nhng ln Carataip xut hin ch
c tnh cch ph, anh ta vn Carataip l ci trc trit l, nu
khng phi l trc ngh thut, ca ton cun sch. Cutudp1
[Koutouzov] m Tnxti xy dng l mt anh hng dn tc,
l Carataip trong vai mt v tng t lnh. Tri vi Naplng2
[Napolon], Cutudp khng c c k hoch ring ln tham vng
ring. Trong chin thut bn thc ca ng v do l chin
thut cu nguy, ng khng cho l tr iu khin mnh m l
mt ci g trn l tr, mt bn nng thm kn do nhng iu
kin vt cht v nhng cm hng biu hin tinh thn bnh dn.
Trong nhng giy pht tt p nht, Nga hong Alchxanr
cng nh ngi lnh cui cng ca ng, tun theo nh hng
su xa ca tri t mt cch m h v cng theo cung cch y.
Tt c tnh bi hng ca tc phm nm chnh trong s thng nht
v tinh thn y.

Tnxti, ngi v bc tranh

nc Nga c
Xt n cng, ci nc Nga c y kh s bit bao, vi
lp qu tc b lch s i x ph phng, khng c qu kh ng
cp ng t ho, khng c cc cuc thp t chinh, khng c
1

- Mikhain Cutudp (1745-1813): nh qun s, ni ting vi chin thng trong

chin tranh Nga - Th (1811-1812) v Nga - Php (1812).
2
- Naplng nht (1769-1821): nh qun s li lc, hong Php.

VN HC V CCH MNG

271

tnh yu ngha hip v khng c nhng cuc u thng trn

mnh nga v khng c c nhng cuc vin chinh lng mn i
cp ph trn nhng con ng ln! Nc Nga c y ngho
bit bao v v p bn trong, cuc sng ngoan ngon nh cu
v na sc vt ca m qun chng nng dn ca n b mt
phm gi su sc bit bao!
Nhng nhng bin i nhim mu no li khng to ra
thin ti! T ci cht th ca cuc sng bun b nh nh khng
mu sc y, Tnxti li ra nh sng ban ngy tt c v p
thm kn ca n. Bng mt s trm tnh uy nghim, mt tnh
yu tht s theo phong cch Hmer vi nhng a con tinh
thn ca mnh, ng dnh cho tt c mi ngi v tt c mi
vt s ch ca mnh: v tng t lnh, nhng ti t trong trang
tri ca lnh cha, con nga ca ngi lnh thng, c con gi
nh ca b tc, anh mu-gch, Nga hong, con rn trong o smi ngi lnh, ngi hi vin Tam im1 gi, khng ai trong h
c c quyn trc ngi bt ca ng v mi ngi u nhn
c phn ca mnh. Tng bc mt, tng nt mt, ng phc ra
bc tranh bao la m cc phn ca n c ni li vi nhau bi
mt si dy bn trong bn vng, khng th tiu tan. Tnxti
sng tc khng vi vng nh bn thn cuc sng m ng tri ra
trc mt chng ta. By ln, ng son li ton b tc phm
ca ng! iu lm ta kinh ngc nht trong cng cuc lao ng
sng to khng l ny, c l l iu nh ngh s khng cho php
bn thn mnh v khng cho php bn c c cm tnh vi nhn
vt ny hay nhn vt n ca ng. Khng bao gi ng trng by
nhng nhn vt ca ng cho chng ta xem nh cch
Tucghnhp lm, v li ng khng thch Tucghnhp, trong
lung nh sng ca pho hoa hoc tia chp ca ma-gi khng
bao gi ng tm cho h mt th ng c li. ng khng giu g
ht v khng b qua g ht. Pie, ngi bn khon i tm chn l,
n cui tc phm ng trng by nhn vt ny di dng mt
ng ch gia nh bnh yn v tha mn. C b Natasa Rxtva
1

- Hi nhng ngi th n t do, hay cn gi l hi Phrngmaxng [FrancMaconnerie]: mt t chc quc t b mt c tnh cht tn gio-o c, hnh
thnh ban u Anh u th k XVIII, truyn b nhng nguyn l t do t
sn, ku gi s hon thin v tinh thn v lng bc i.

VN HC V CCH MNG

272

{Natacha Rostova] d gy cm xc vi tri tim t nh du dng

gn nh tr th, ng bin c, hon ton khng thng tic,
thnh mt b tr thin cn, tay y nhng t lt d bn. Nhng
chnh s ch say m tt c cc phn ring l to ra ci bi
hng mnh m ca ton cc. Ngi ta c th ni l tc phm y
thm nhun ci m hc phim thn, n khng bit p, xu,
ln lao, nh hp, bi v i vi n ch c cuc sng ni chung
l ln v p trong s tip din i i nhng biu hin khc
nhau ca n. l ci m hc nng thn tht s, bo th thng
thng theo bn cht ca n, v n lm cho tc phm anh hng
ca ca Tnxti tin gn n Ng th (Kinh Cu c) v Ilit1.
Hai ln Tnxti th lm sau ny v tht bi, khi ng
nhm t nhng in hnh tm l ng a thch vo trong khung
ca qu kh v c bit vo giai on ca Pie nht v giai
on nhng ngi Thng Chp, do s khng a thch ca ng
i vi nhng nh hng xa l em n cho hai giai on y
mt tnh cch rt r nt. Ngay c ch Tnxti gn vi thi i
chng ta hn, nh trong Anna Carnina [Anna Karenina]
(1873), ng vn hon ton xa l vi nhng xo trn trong x
hi, v khi trung thnh mt cch ngoan c vi t tng bo th
trong ngh thut ca mnh, ng thu li chiu rng ng bay
ca mnh v ch phn bit trong c khi cuc sng Nga y
nhng c o phong kin cn nguyn vn vi nhng lu i c
ca lnh cha, nhng chn dung cc t tin v nhng li i p
trng cy on m di bng nhng cy y, i ny tip i
khc, din ra chu k v tn ca sinh, lo, bnh, t...
Tnxti m t i sng tinh thn nhng nhn vt ca
mnh hon ton nh phong cch sng ca h: yn n, khng vi
v, khng thc y cc dng tnh cm, t tng v i thoi ni
tm ca h. ng khng bao gi vi v khng bao gi n qu
chm. ng nm trong tay nhng si dy buc vo s phn mt
s ln nhn vt v khng lt khi mt mt si no. Nh mt
ng ch mn cn v khng bit mt, ng nm trong u mt
bn k ton tng k tt c cc b phn nhng ca ci mnh
mng ca mnh. C th ni l ng ch cn quan st v to ha s
lm tt. ng gieo ht ging vo t v, nh mt ngi lm
1

- S thi Hy Lp, c coi l ca Hmer.

VN HC V CCH MNG

273

rung khn ngoan, ng ch, do mt qu trnh t nhin, thn cy

v bng la s mc khi t. Ngi ta hu nh cng c th ni
ng l mt Carataip thin ti, im lng nhn nhc trc cc qui
lut t nhin. ng khng bao gi t tay ln cc chi non th
bo bc cc l ra. ng i cho n khi ci chi t n m ra l,
di tc ng ca mt tri. Bi v ng ght su sc ci m hc
cc thnh ph ln, th m hc do tham lam m t tiu hy
mnh, n th bo v hnh h thin nhin khi ch bit i hi
nhng nc ct, nhng tinh cht v vi ngn tay run run n
nh tm trn tm bng mu nhng mu sc khng c trong
quang ph mt tri.
Ngn ng ca Tnxti, cng nh chnh thin ti ca
ng, bnh lng, chm ri, r rng, d khng thi qu, gn guc,
i khi nng v th nhng lc no cng gin d v c mt hiu
qu khng th so snh c. N khc vi th vn tr tnh, hi
hc, rc r v c thc v v p ca mnh ca Tucghnhp,
cng nh khc vi th vn n o, dn dp v gp ghnh ca
xtipxki.
Ngi dn thnh th xtipxki, thin ti c tri tim b
thng khng th lnh, nh th tm thy khoi lc trc s tn
bo v trc tnh thng, vi t cch ngh s ca nhng
truyn ngn cho cc gia nh Nga, trong mt cun tiu
thuyt ca ng t i lp mt cch rt su sc v rt ni bt
vi b tc Tnxti, nh th ca nhng iu ci lng li thi
ca mt qu kh qu tc. Qua ming ca mt nhn vt ca
mnh, xtipxki ni: Nu ti l mt nh vit tiu thuyt
Nga v nu ti c ti, bao gi ti cng s chn cc nhn vt l
gii qu tc Nga, bi v ch trong ci gii c hc thc y th t ra
ngi ta mi thy c ci v b ngoi ca mt k cng tt
p v ca nhng ng c cao qu... Ti ni hon ton nghim
chnh, mc du bn thn ti khng phi l nh qu tc, nh bn
bit... Bi v, hy tin ti, ch trong nhng gii y, nc ta,
ngi ta mi thy c nhng g l p, t ra nhng g c th
gi l v p hon chnh, y . Ti ni iu khng phi v
tuyt i tin vo s hon ho v vo s ng n ca ci p
y, m bi v n cho chng ta, v d nh nhng hnh thc c
nh v danh d v bn phn m ngoi gii qu tc ngi ta
khng th tm thy c u trong nc Nga. xtipxki

VN HC V CCH MNG

274

tip tc, chc chn l ngh n Tnxti nhng khng ni ra.

Con ng m nh vn y i vo c l s rt r rng; nh vn
y s ch c th chn th loi lch s bi v thi i chng ta
nhng bng hnh p v cao qu khng cn na v nhng g
tn ti cho n nay, theo cng lun hin hnh, mt v p
c xa ca chng.

Cuc khng hong tinh thn

ca Tnxti
Cng bin mt vi nhng bng hnh p ca qu
kh, khng ch nhng i tng trc tip ca sng to ngh
thut bin mt m c nhng c s ca thuyt nh mnh tinh
thn ca Tnxti, v m hc phim thn ca ng cng bt u
lung lay: ch ngha Carataip thnh thin ca tm hn Tnxti
sp . Tt c nhng g cho n l b phn cu thnh ca
mt chnh th y v khng th hy hoi th bin thnh
mt khc on l loi v do thnh mt vn . L tr tr thnh
v l. V bao gi cng th, ng vo lc cuc i mt i
ngha c ca n, Tnxti t hi v ngha ca cuc i ni
chung. l lc (trong na sau ca nhng nm 70) bt u c
cuc khng hong tinh thn ln, khng phi trong cuc i ca
mt Tnxti thiu nin m mt Tnxti nm mi tui! ng tr
v vi Cha, tip nhn gio hun ca Cha Kit, khng tha
nhn s phn cng lao ng, vn minh, nh nc v ng ca
tng cng vic nh nng, s gin n v nguyn l s khng
tn ti ca ci c1.
Su sc hn l cuc khng hong bn trong - ngi ta
bit rng, theo li t th ca ng, nh th nm mi tui t lu
mang ngh t st trong mnh - v cng ng ngc nhin m
thy rng rt cuc, Tnxti li tr v im xut pht. Cng vic
nh nng, chng phi l c s trn din ra anh hng ca
Chin tranh v ha bnh hay sao? S quay v vi ci gin n,
vi nguyn l ha nhp vo tm hn nhn dn, chng phi l
tt c sc mnh ca Cutudp? Nguyn l khng chng li ci
1

- ng ra l: khng chng li ci c.

VN HC V CCH MNG

275

c, chng phi n l c s ca s chu ng theo nh mnh ca

Carataip? Nu vy, s khng hong Tnxti l g? V iu
ny, mong sao nhng g cho n nay cn l b mt v c giu
kn di t t nay hy xut hin ra di nh sng ban ngy v
chuyn sang phm vi thc. Linh tnh t nhin bin mt vi
t nhin v ha nhp vi t nhin, tm tr nay tm
cch nm ly ci bn cht su kn ca mnh. S hi ha t ng
b chnh tnh t ng ca cuc sng chng i li, ta phi bo
v s hi ha ny v gi gn n nh sc mnh c thc ca T
tng. Trong cuc u tranh bo v o c v m hc ca
mnh, nh ngh s cu cu n nh o c.
Trong hai Tnxti y - nh th v nh o c - ngi
no c lng nht chu u? Khng d tr li dt khot cu
hi ny. D th no, iu chc chn l n ci bao dung ca
cng chng t sn nhn xung ci gin n thnh thin ca ng
gi tri Iaxnaia-Pliana cng du mt tnh cm hi lng c bit
v tinh thn. Kia ka mt nh th tr danh, mt nh triu ph,
mt ngi ca chng ta, hn na, mt nh qu tc, v nhng
ng c tinh thn m ang mc mt ci o b-lu, i giy rm v
ang ca g! Ngi ta nh thy y mt th ng tc m qua
, nh th nhn ly v phn mnh nhng ti li ca c mt giai
cp, ca c mt nn vn ha. C nhin, iu hon ton
khng ngn cm bn tm thng nhn Tnxti t trn tm cao
ca ng v li cn ni ra nhng iu nghi ng v nng lc tr
tu ca ng liu c cn nguyn vn hay khng? V d nh mt
k chng phi l v danh, Mc Nr [Max Nordau], mt
trong nhng ngi khoc ci trit hc ca ng gi Xmile [Smile]
tt bng c pha thm mt cht v s; trong b o manh mn ca
tn h trn mt t bo nh k ch nht mt cun Lmbrd
[Lombroso] b ti ca mnh, y pht hin ra mt iu ng
ch : Lp Tnxti mang trong ngi tt c du hiu ca s suy
thoi. Bi v, i vi nhng ngi n my y, s in cung bt
u t ch no ht li lc.

Trit hc x hi ca Tnxti
D nhng ngi t sn khm phc ng theo cch no,
d cho h c nh gi ng vi s ng vc, ma mai hoc

VN HC V CCH MNG

276

lng, i vi h ng vn l mt iu b n v tm l. Nu tr
ra mt s t nhng mn ca ng - Mensicp [Menchikov],
mt ngi trong s hin nay ang ng vai tr mt
Hammexten 1 [Hammerstein] ca Nga! - th phi nhn rng
trong vng ba mi nm cui ca i mnh, nh o c
Tnxti lc no cng hon ton c c. Tht ng l tnh th bi
thm ca mt nh tin tri ng ni mt mnh gia sa mc...
Hon ton di nh hng ca nhng cm tnh nng thn bo
th ca bn thn, Tnxti bo v khng bit mt mi v bo v
thng li th gii tinh thn ca ng trc nhng nguy c e da
n t mi pha. Rt dt khot, ng vch ra mt ng phn
cch su gia ng v tt c cc chng loi t do ch ngha t
sn v trc tin, ng chi b nim tin ni chung vo thi i
chng ta, vo s tin b. ng ku ln: ng, nh sng in,
in thoi, trin lm, ha nhc, sn khu, hp x g v dim,
dy eo qun v ng c, tt c nhng ci l tuyt! Nhng
phi nguyn ra chng n mun i, khng nhng chng m
c nhng tuyn ng st v vi bng trn ton th gii, nu
lm ra chng th chn mi chn phn trm nhn loi phi sng
trong vng n l v phi cht n hng nghn mng trong cc
nh my!
S phn cng lao ng lm cho chng ta giu c thm
v lm p cuc i chng ta. Nhng n ct xo linh hn sng
ca con ngi. o s phn cng lao ng!
Ngh thut! Ngh thut chn chnh phi on kt mi
ngi trong tnh yu ca Cha ch khng phi phn chia h ra.
Ngh thut ca cc v, tri li, ch dnh cho mt thiu s tho
i. N chia r con ngi v v th n cha ng s di tr. V
Tnxti dng cm gt b ngh thut ni di: Schxpia,
ri ngay c Gt, Vagne2, Backlin.
ng gt b mi chm lo lm giu v ng mc qun o
nng dn, i vi ng, n tng trng cho s chi b vn ha.

- . Hammexten (1847-1919) o din ca kch ngi M gc c, ni

ting trong lch s ngh thut ca kch ca M.
2
- V. Vagne (1813-1883), nh son nhc, l thuyt gia m nhc, mt trong
nhng nhc s ln ca th k XIX.

VN HC V CCH MNG

277

Ci g giu sau ci tng trng y? ng i lp ci g vi ci

di tr, tc l vi qu trnh lch s?
Chng ta c th tm tt trit hc x hi ca Tnxti
trong nhng lun im ch yu sau:
1.- Khng phi nhng qui lut x hi hc rn nh thp,
m nhng qui nh php l c lp ra mt cch c on,
quyt nh ch n l ca con ngi.
2.- Ch n l hin i l h qu ca ba qui nh php
l v t, thu v t hu.
3.- Khng nhng chnh ph Nga m bt c chnh ph
no khc u l mt th ch c mc ch phm nhng ti c
kinh khng nht m khng b trng pht, nh c quyn lc nh
nc.
4.- Vic ci thin x hi tht s ch c th t c nh
s tu dng v o c v v tn gio ca cc c th.
5.- Mun loi tr cc chnh ph, khng cn phi nh
chng bng nhng phng tin bn ngoi, ch cn khng
tham gia v khng ng h chng. c bit cm:
a) nhn nhng n ngha ca mt ngi lnh, mt vin
tng, mt b trng, mt tin ch, mt ngh s;
b) t nguyn cung cp cho chnh ph nhng thu trc
thu hoc gin thu;
c) s dng cc th ch ca nh nc hoc thnh cu mt
s tr cp ti chnh no ca chnh ph;
d) bo v t hu ti sn ca mnh bng mt phng
sch no ca chnh quyn nh nc.
Nu chng ta t ra ngoi biu ny im ni v s
cn thit phi tu dng v mt o l v tn gio ca cc c th
- m xem ra n phi chim mt v tr ring - chng ta s c
mt chng trnh v chnh ph kh hon chnh. Trc tin,
chng ta c mt quan nim thun ty my mc, coi x hi l
sn phm ca mt s qun l ti v mt php l. Sau l s
ph nhn hnh thc nh nc v chnh tr ni chung, ri cui
cng n phng php u tranh l tng nh cng v ty chay,
s ni lon ca nhng ngi khoanh tay.
Nu chng ta loi tr lun o c v tn gio th
trn thc t chng ta loi tr si dy thn kinh duy nht ni
ton b ta nh duy l vi ngi to ra n, tc l linh hn

VN HC V CCH MNG

278

Tnxti. Vi ng, ph hp vi tt c cc iu kin pht trin v

v tr ca linh hn ng, nhim v khng phi l ly ci v chnh
ph cng sn thay th cho ch t bn m l bo v ch
cng ng lng x trc mi nh hng bn ngoi nhiu
lon. Trong ci nartnhitrextv (duy dn, dn ty) cng nh
trong ci v chnh ph ca ng, Tnxti i din cho nguyn
l nng thn bo th. Cng nh hi Tam im nguyn thy
mun phc hi v cng c o c hip hi tng tr c bng
nhng phng tin t tng v ri sp di nhng n
ca s pht trin kinh t, Tnxti cng mun lm sng li
phng thc sng nguyn thy da trn nhng iu kin ca
kinh t t nhin bng sc mnh ca tng o c v tn
gio. Nh vy, ng tr thnh mt k v chnh ph bo th, bi
v ci quan trng trc nht i vi ng l ch nh nc, vi
nhng ci roi ca ch ngha qun phit v nhng con b cp
ca c quan thu v ca n, ng ng n ci cng ng cu
nguy ca Carataip. Cuc u tranh ton cu gia hai th gii
i ch l th gii t sn v th gii x hi ch ngha m s
phn ca chnh nhn loi ty thuc vo s kt thc ca n, cuc
u tranh y khng c i vi Tnxti. i vi ng, ch ngha
x hi bao gi cng vn l mt chng loi gin n ca t do
ch ngha, t lm ng quan tm. Trc mt ng, Mc v Baxtia
[Bastiat] l nhng i biu ca cng mt nguyn l di tr
duy nht: ca vn ha t sn, ca ngi cng nhn khng rung
t, ca s tri buc bi nh nc. Nhn loi mt khi bc
vo con ng sai th i xa nhiu hay t trn con ng y cng
khng quan trng g. Ch c th quay li pha sau hon ton mi
thot c nn.
Tnxti khng tm thy c nhng t khinh b
tha m khoa hc, ci khoa hc tuyn b rng nu chng ta
tip tc sng lu di mt cch ti li, theo nhng qui lut ca
tin b lch s, x hi v cc mt khc, th cuc i ca chng
ta ri cng s c ci tin rt nhiu.
Tnxti tng ni: Ci c phi c ty tr ngay, v
mun th ch cn tha nhn n l c. Tt c nhng tnh cm
lun l ni buc con ngi li vi nhau trong lch s, cng nh
tt c nhng o tng tn gio v o c m nhng quan h y
lm ny sinh ra chng, trong con ngi Tnxti tt c tr

VN HC V CCH MNG

279

thnh nhng gii lut tru tng nht ca tnh yu, ca hoan lc
v ca s khng chng li ci c, v bi v nhng gii lut y b
ng lt b mt ni dung lch s v do lt b mt bt c ni
dung no, nn d sao i vi ng chng hnh nh thch hp vi
mi thi i v mi dn tc.
Tnxti khng tha nhn lch s. l c s cho tt c
t tng ca ng. Chnh l ch da cho tnh t do siu hnh
ca s ph nhn m ng ch trng, cng nh cho tnh v hiu
qu trong thc tin bi ging v o l ca ng. Cch sng
duy nht m ng chp nhn, ci phng thc sng nguyn thy
ca nhng ngi nng dn Cdc cc vng tho nguyn
mnh mng ca Uran [Oural], ng l b din ra ngoi l lch
s. N lp li, khng c mt bin i no, nh i sng ca
nhng by ong hoc t kin. Ci m loi ngi gi l lch s
i vi ng l sn phm ca in r, ca sai lm, ca tn bo,
v lm bin tng linh hn tht s ca nhn loi. Vi mt lgch thng thng, ng thi vi vic gt b lch s, ng gt b
lun tt c cc h qu ca n. ng ght bo ch vi t cch t
liu ca thi i hin nay. ng ngh rng c th cn tt c sng
trn i dng th gii chng bng b ngc gi yu ca mnh.
S hon ton khng hiu bit lch s m Tnxti by ra
gii thch s bt lc non tr ca ng trong lnh vc cc vn
x hi. Trit hc ca ng l mt bc tranh Trung Quc tht
s. Nhng t tng ca cc thi i khc nhau nht khng c
ng sp xp theo chiu vin vng ca lch s m tt c u xut
hin trc khn gi cng mt khong cch. ng ln ting
chng chin tranh vi nhng l l rt t l-gch thun ty, v
ng thi tng thm sc mnh ng trch dn Epictet1 [Epicite]
v Mlinari [Molinari], Lo T v Phrrch [Frderic]
nh, nh tin tri Ixaie2 [Isaie] v Hcnin [Hardonin] - nh vit
bo hng tun, ngi vit nhng li phn truyn cho cc ch
qun thnh Pari. Cc nh vn, nh trit hc v cc nh tin tri,
1

- Epictet (55-135): trit gia Hy Lp, ch trng ch ngha khc k, bao hm

cc t tng t do, o c v nhn bn.
2
- Nh tin tri o Do Thi, sng vo th k VII trc cng nguyn. c
xem l tc gi cun sch tin tri ln mang tn ng trong Thnh Kinh (Cu
c).

VN HC V CCH MNG

280

trc mt ng, khng i din cho nhng thi i nht nh m

l nhng phm tr vnh cu ca o c. Khng T c ng
xp ngang hng vi Harnc 1 [Harnack], v Spenhao 2
[Schopenhauer] c ghp khng nhng vi Cha Gixu m c
vi Moise3.
Trong cuc chin u c c v bi thm chng li php
bin chng ca lch s m ng ch bit ng u bng ci scsc, khng-khng ca mnh, Tnxti lun lun ri vo nhng
mu thun khng sao gii quyt c. V ng rt ra ci kt ln
ny, tht rt xng vi s ngoan c thin ti ca ng: Ci mu
thun c bn gia tnh th ca con ngi v hot ng o l
ca h l du hiu chc chn nht ca chn l.

Lch s phc th
Nhng s kiu ngo khng thc t y hm cha trong
lng n mt s trng pht. Tht vy, kh m nu c tn mt
nh vn no tri vi mun ca mnh b lch s khai thc tn
bo n th, nh i vi Tnxti.
ng, nh o c thn b, k th ca chnh tr v cch
mng, trong nhng nm di li p thc cch mng trong
nhiu nhm b phi bnh dn. ng, mt con ngi t b tt c
vn ha t sn, li c s cho n n cn ca t sn u M,
trong li gio hun ca ng h thy c biu hin ca ch ngha
nhn o rng rut, c s t v chng li trit hc ca cch
mng.
ng, con ngi v chnh ph bo th, k t th ca t
do ch ngha, trong dp k nim 80 nm ngy sinh li b bin
thnh ngn c v cng c ca mt hot ng chnh tr n o v
c khuynh hng t do ch ngha Nga.
1

- A. Harnc (1851-1930): nh s hc, thn hc Tin Lnh ca nc c, c

quan im ph phn nh hng ln trong thn hc cui th k XIX, u th
k XX.
2
- . Spenhao (1788-1860): trit gia c, ngi khi xng ch ngha bi
quan trong trit hc.
3
- Nh tin tri, ngi lp ra nh nc Ixraen [Israel] v o Do Thi. Tng
truyn ng l tc gi ca nm cun sch u tin trong Thnh Kinh (Cu
c).

VN HC V CCH MNG

281

Lch s thng ng nhng khng nh gc c ng.

Ngay ngy hm nay, n gii hn ca i mnh, ng vn gi
c nguyn vn, ti tn, s bt bnh ca ng.
Trong mn m cc k th thm v ng ng st kh
ca s phn ng mu toan vnh vin che ti mt tri ca t
nc bng mng li dy c dy treo c, trong bu khng kh
nng n kh th ca cng lun hn, tm lm, ngi tng
cui cng ny ca lng nhn i Gia T m sng li nh
tin tri y phn n ca Cu c tht ln ting ku ngoan c:
Ti khng th im c!. nh mt li nguyn ra tht vo
mt nhng tn st nhn treo ngi cng nh nhng k im lng
trc cnh ngi cht treo.
V nu ng khng c thin cm vi nhng mc ch
cch mng ca chng ta th chng ta cng bit rng v lch s
t chi khng cho ng hiu c ng i ca n.
Chng ta s khng ln n ng l v th. V chng ta bao
gi cng cm phc ng, khng ch thin ti, thin ti ny s
sng lu di chng khc g bn thn ngh thut, m c tinh
thn o c dng cm khng th khut phc, ci tinh thn
khng cho php ng c li trong lng ci Nh th gi di
ca ng, ci X hi ca ng v ci nh nc ca ng, ci tinh
thn buc ng phi sng c n gia v vn ngi ngng
m ng.
(1908)

PARI, MA H 1916
(Trch t s tay c)
Ghi ch ca tc gi: Nhng dng ny c vit vo
ma thu nm 1916 cho bo ch Nga, lc l hp
php1. Tuy nhin chng vn cha c cng b. Ging
vn y kh n ha v cn phi ch n b my
kim duyt.
1

- T thng 11-1914 n gia thng 9-1916, Trtxki lm phng vin chin

trng cho t T tng Kip (Kievskaia Misl) Php.

VN HC V CCH MNG

282

C th ni rng trong khi ngi Pari trong sut v h

ny, ngy li ngy, ti c th quan st cuc sng thng l
mi m ca n. Hai nm qua k t ngy o qun ca tng
Phn Kluch [Von Klueck] tin st thnh ph. Mi y, mt h
ngh s ng X hi vit bo gi li nhng ngy m m y.
Sau nhng thng bo thng li ca nhng tun u, t nhin
nc Php c bit mt nguy c c th a n ci cht ang
e da Pari. Ngp ngng, chnh ph t hi c nn bo v th
hay khng? Nhng nh i t sn c nh hng ln Pari, s
s ph hoi ca pho binh c, lm p lc ngi ta tuyn
b th b ng, tc l mun dng Pari cho k th m
khng cn mt cuc chin u nh no.
Xmba [Sembat] tm n nhm ngh s x hi v cho
bit rng Viviani t chi m nhim lu hn na trng trch i
vi t nc nu nh ng khng c s cng tc ca nhng ng
vin x hi. ng ngh s ny k li: Chng ti nhn nhau rng
ri. Lnggh 1 [Longuet] chng li li ngh; Xmba v
Ghex2 [Guesde] th chp nhn. Nhng con ngi ny, vn
khng ra i cho i s, nay ang phi dn thn vo sng gi.
Mt thnh vin trong nhm x hi tit l mt s v vic ni b,
khin nhm phi gii th v giao tt c quyn hnh cho mt y
ban; y ban ny ch nh Xmba v Ghex vo chc v b
trng. Chnh ph, vi tha thun ca B Tham mu, sa son
rt khi Pari. Cnh t phn i, cc b trng phe x hi hng
ng. Tng Ganlini [Gallini] c giao nhim v bo v
Pari, ng bn triu tp Uybe [Hubert], th k cng on th u
Pari, v ra lnh cho ng ta huy ng h o ho. Pari, mt
o qun c ng c thnh lp, o qun ny ri s ng mt
vai tr quyt nh trong trn nh sng Mcn [Marne]... Pari
vi mt phn ba dn c i s tn c cu thot.
y, tnh trng chin thng cng thng vn ng tr v
s n o ca nguy c vn cn treo l lng trn thnh ph;
1

Gi. Lnggh (1876-1936): trng s, s gia, nh bo x hi, lnh t trung

phi trong ng X hi Php.
2
- G. B. Ghex (1845-1922): cu thnh vin Cng x Pari, khi xng
phong tro x hi Php. Sng lp ng Cng nhn (1879) v ng X hi
Php (1901).

VN HC V CCH MNG

283

Chnh ph cng ha hp Boc [Bordeaux] v cc c nng

tiu t sn ph trng nhng qun o tang mi tinh nh nhng
di c, nht l khi h tang b con xa; cc b m v cc n
cng nhn trnh li ph trng le lot nh th. Vi tun sau,
hu ht nhng ph n t cho php mnh li trang im khim
nhng y, vic tang tr thnh mt tn thi nht, v bng
dng n b vn en em li cho ph x mt du n khc
thng... n im nh ri th ci mt ang thnh hnh b tt
xung nhanh; kiu i tang tr nn hon ton li thi v
nhng o mu em li cho ph phng Pari mt trong nhng b
mt c sc ca n gia i thng. M gii bo ch t sn
ng knh trng, mi y cn ca ngi tinh thn khc k c
i ca ngi ph n Php, nay li i hi s thanh lch nh
l bn phn ca tinh thn i quc: bn ch phin lng, nhng
khch hng M ang tr li Pari tm nhng mu hng mi
theo gu Php! Khi nhng ngi lnh mt trn c v
php su ngy, c th nhn quanh h mt t - iu thng
xy ra khi h phi ln tm ch trn toa tu a h v li tuyn
la - th h ngc nhin n sng s trc dng i vn din ra
bnh thng. H nh phi theo ui cuc chin tranh m h
tng tng, tuy khng ni ra, l cn rt lu di.
Tuy nhin, di s thay i thi , din ra mt qu
trnh bn cng ha chm chp, vng chi v lin tc hn, ging
nh c mt con su ang lm si l nn mng cuc sng. Lp
lt ng mt dn, ngi ta ch thay n trong trng hp rt
hn hu. Kh t r khi nhng cy n ng, v mc d than
ngy cng khan him khin kh dt tr thnh mt cht qu gi,
nhng n ng vn khng c ai sa cha. S x ch v ti
x tc-xi khng p ng nhu cu, mc du c thm vi
trm dn di tn Nga lm ngh ny. m ti x tc-xi n
mc lp thnh mt giai cp gn nh l giai cp qu tc. Nhng
chic ng h, v c nhng ng h qu lc trn cc ngn thp,
trong cc ki-t v hiu bun u ngng chy, ci ny sau ci
kia, chng ch gi ca tt c cc kinh tuyn tr kinh tuyn thnh
Pari.
ng ph th Php cha khi no sch bng, nay li
cn km hn bao gi ht. Cc qun mi tn ni ting, m trc
mt chng Huav [Houdave] v uyba [Dubas] tng tin

VN HC V CCH MNG

284

hnh nhng thng k iu tra k quc, nay ang u c khng

kh ma h, cng hn bao gi ht. n ch ca thnh Pari c
ng mi ln v cnh st, trong nhng trng hp khc thng
t ra rt kin quyt, gi khng cn bt ni ch phi eo r
mm, cng khng buc ni chng khng c a by. Trong
nhiu khu ph, c nhng mnh t b quy ro v nhng ta
nh xy d dang: ngy nay ngi ta ch xy dng nhng nh
my phc v chin tranh; tt c cc cng trng khc vn y
nguyn nh ngy 2 thng Tm 19141: khng c ai xy dng,
khng ai mun xy dng.
Vi ngy cng ph xanh cc i l, cc vn
cng cng v cng vin, sau ci m t kh chu v bun t ca
ma xun, nhng tia nng m u tin t nhin x xung thnh
ph. Pari tr li, cng thanh lch hn trong b trang sc diu k
bi cc cy tiu huyn, d, v keo. Nhng iu khng ko
di c lu. Khng c ai ti cc i l v nhng nhnh l
non xanh trong cc cng vin ch nc mt cch v ch...
Nhng lp hoa gi mt s ln ta nh ri tng mng:
khng nhn c tin thu nh, cc v ch nh hon ton
ngng sa cha. Ca knh nhiu hiu bun vn v. Nhng
ngi bn knh nay bn knh theo gi vng, ting rao hng lanh
lnh ca h vang trong ph n l kh chu. Bu in lm vic
chm tr d s: th trong ni thnh phi ba hoc bn ngy mi
n ni, may m chng cn n! Rt gn y ngi ta pht hin
trong qun XVIII mt thng th, lng kht vo ct n, lu ngy
b thng y. Ngy nay cn bao nhiu thng th nh th
Pari? Cc bo t ra cu hi phin lng .
Pari khng bao gi bun hn v m, vo nhng gi
thi bnh, khi n lp lnh mi th nh sng ca cuc sng k o
ban m. Nhng thng u, cc tim c ph ng ca lc tm
gi, sau ny m ca n mi gi ri. S cc khinh kh cu
Dppelin2 [Zeppelin], ngi ta phi che rm cc ca s, cc
n u c chao mu, n ni trn cc hin nh, cc sn
1

- Ngy khi u Th chin th nht.

- Loi kh cu hnh iu x-g, c th iu khin c, hot ng bng nhng
loi kh nh hn khng kh, c gi theo tn nh pht minh ngi c Ph.
Dppelin.
2

VN HC V CCH MNG

285

thng, khch phi ngi trong bng ti t m. nh ring, ti

ti ngi ta bung rm mc du khng kh ngt ngt. Vi dng
tm ti, cc nhn vin cnh st i tun tra, ghi ly nhng ca s
c n sng v nhng nhn vin gc cng, mt l y v hi
hng, leo cu thang bn bc mt g vo ca nhng ngi
thu nh phm qui nh.
Tng i mt, nhng nhn vin cng lc i xe p
trong cc ph ti tm v lng l, hi giy nhng ngi qua li
m h nghi ng. Ai mun vui chi thoi mi u phi giu
mnh. Ban m, ngi ta ung sm banh trong cc khch sn
thn, ca ng then ci. Mun chi bi ba-ca-ra1 hoc nhy
tng-g th phi xung cc tng hm v cn thn ng mi ca
ln, ca s. Cc nh o c y lng khoan dung vui v nhn
thy trong s thn trng hon ton khng t nguyn y mt s
tn sng m thi h tt xu em dng cho o c.
Trong mt ph nh ph Muphta [Mouffetard], Pari l
r s chm tr v k thut v y t, s ngho kh v bn thu ca
mnh. Gia hai bc tng , di chn chng cht nhng xe
ct kt ch y rau thi, nhng giy dp khng nhn ra c
hnh th, nhng ming tht nga c vn xanh cng mi th n
c v khng n c. Trn mt lng ng hp, g gh, cao
thp khng u, gia nhng sp hng b v tht ng ng,
nhng thng qu ng, trong khng kh nng mi l nhng ng
gi qun nhung bc mu le xe bung xung n guc, i li
hi h, nhng b da tht nho (tr nhng ngi lao ng),
nhng a b m hp v nhng con ch... Ngi ta c th gp
li mt cch c ngha tt c nhng yu t y thnh mt bc
tranh ton cnh; mi chi tit sng ni to ln s ngho kh, p
bc, l ra nhng dy thn kinh mi mn v s i. i Pari!
i kh nhc! i khn cng!
Tng con s t Benph [Belfo], khi kim loi nng
n, nm trn mt b . Di chn n c mt mi tn bng
hoa cng, cn ui n cng ln nh mt ci l xo khe. Chim
lm t trong ci ming h ra ca n v rm ri ra khi nhng

- Baccarat, mt loi bi may ri ca Php.

VN HC V CCH MNG

286

nanh mnh s: khng mt ai lm ci vic nhc b rm khi

hng con s t Benph c1.
Nhng tng i v song ca Pari li cng vng vng
nguyn v. Chng nhiu khng m xu v mang li v cao qu
kh t cho ci th c knh lng ly v bn thu ny. Thn t
do vn ln trong ci bng d nhn thy trn u mi ngi
qung trng Baxti [Bastille]. Tng i Cng ha chim lnh
vng vng qung trng ca n.
B cu li trn u v tay ngtng2 (Danton)
nhng du vt lu ri khng xa c, t s thn mt ca
chng vi nh cch mng hng bin. Augtxt Cngt 3
[Auguste Comte] i din vi i hc Xocbon ang en i v
bi v m hng. Sclmanh [Charlemagne] v hai con trai ng
ni bt ln, sch hn nhng pho tng khc trn nn cy xanh
i din vi nh th c B. Trc in Luvr [Luvre], t
khi ln tng i Gambtta [Gambetta], mt kiu cu k hoa
m v v hn nh tng i Vanch-Rtx 4 [WaldeckRousseau] Tuylri [Tuileries] v ni chung, ging nh tt c
cc tng i thi tam Cng ha. Khng h b xm phm,
nh th c B lm ta m say mi ln tnh c ta gp li ci
sng to y ca bn tay con ngi. Marintti, anh chng v lai
hay la , mun trt khi mt t tt c nhng nh th v bo
tng dn ng cho nhng hnh thc mi ca ngh thut
tng lai. Pho binh ang thc hin mt phn chng trnh hy
hoi y. Chc chn rng sau s thanh ton ny, mt s thanh
ton d sao cng khng c lm theo nhng nguyn l ca m
hc v lai, s bt u mt chng mi ca lch s loi ngi v,
do , mt chng mi ca lch s ngh thut v ngh thut vn
khng bao gi c nhng chng mi c lp. Khong cch lch
s m n s phn cch nhn loi vi tng lai lc nhn loi
quay v vi chnh mnh sau chin tranh v ci thi Trung i
1

- V sau, Trtxki cng a chi tit ny vo hi k i ti.

- G. ngtng (1759-1794): trng s, nh cch mng lng danh thi i cch
mng Php, ni ting v ti hng bin.
3
- A. Cngt (1798-1857): trit gia Php, ngi t nn mng cho ch ngha
thc chng.
4
- P. Vanch-Rtx (1846-1904): chnh tr gia, th tng Php, ngi ng h
nhit thnh chnh sch m rng thuc a ca Cng ha Php.
2

VN HC V CCH MNG

287

nh vy l tm thy mt biu hin tuyt vi trong cc vm

cung nh th c B, khong cch y chc chn l s tng ln
v cng. Mc du vy, hoc ng hn, v vy nhn loi vn c
kh nng to ra nhng hnh thc mi cho cuc sng v ngh
thut, vn s bng b tt c vt thng m cc nh th c v cc
bo tng c phi chu ng... Nh th c B cn tn ti, l
iu rt tt.
Nh mi ci hon ho khc, sn in Luvr khng bao
gi lm ta chn mt cho d ta c c ngm n lun lun. Hi
ha bit bao nhiu, hp m trm lng lng ng bit bao nhiu
trong cc ta nh ca in Luvr! hong cung, ngi ta cm
thy ni luyn tic no nng, m du v mt thi i khng bao
gi tr li. Khi hon mn ca Naplng khng ch ni ln
vinh quang chin thng m cn c sc mnh. Nhng bc tng
v bn nc phun ca in Tuylri nm trong s yn lng huy
hong gia l v hoa. y ngi ta chm lo ti cy v do
nhng s phi hp mu sc ca hoa l nhng li i ti tn y
l khng g so snh c. Qung trng Cngcoc
[Concorde] ly din t khng gian. Nhng vin cnh t
do ng khung trong cy l y t tng vt ra khi
thnh, nhng du sao th khng g ni ln v p ca thnh ph
bng ci qung trng Cngcoc y. Khi ra khi ng hm
di ca tu in ngm chy di sng Xen [Seine], ngi ta
vo nh ga Cngcoc trong qung khng gian khong ng
y, mi ln nh th ngi ta c thn thc do thy k l m cm
n vic mt iu nh th li tn ti v ta li c ngm n. Cc
ng gi ng gt trn cc t bo, trn cc gh bng cng cng
vn hoa Tuylri, cc b va an va trng coi l tr chi a,
lm ta ngc nhin v s th mn mi ca h: ta c cm tng
khng nn n y na khi mang theo cng vic hoc sch c,
cng nh khi i n nh ht hoc bo tng ngh thut. Trong
nhng ngy l, c m ng ra ngoi th, th gin trn
nhng gh bng hoc gh cho thu qung trng lid
[Elyses] v ngn ngm nhn xe c qua li. Trn i l Snglid [Champs-Elyses], cc nh t khng ch c v l nhng
lu i: s ng c bin thnh bnh vin, vin tp luyn cho
ngi b thng tt hoc cc ca hng bn do nn nhn
chin tranh lm ra. Nhng trm qun y lu ng mang biu

VN HC V CCH MNG

288

tng Hng thp t ch n v a i nhng ngi b thng.

Qung trng Ngi sao l ngi sao v i ca thnh ph Pari, t
ta ra mi hai i l: y l mt trong nhng t im ca
thnh ph. Tin tro v thoi tro ca cuc sng thnh ph ny
chy dc theo mi hai ng mch y. Trong khi qung trng
Cngcoc, theo ngn ng kin trc, ni ln v p ca khng
gian th qung trng Ngi sao ta ra v ha hp m vn ng
hn mang cha ng.
Pari tht l dim l...
Hn bt c khu ph no, khu La Tinh l vng quc
ca ph n. Hu nh khng gp y mt nam sinh vin no.
Tim nhy Buyli [Bullier] ni ting ng ca. Ngc li
ngi ta thy y nhan nhn n sinh vin, c n sinh vin
Nga, nhng ngi m, nh mt t bo Php ni, c ngh thut
b mt sng bng hai mi su ph-rng mi thng...
C bit bao nhiu ph n c n ang ch i, ho
mn trong ting khc, v cn c sch! Cha bao gi nhng
ph n bnh dn c nhiu nh lc ny. H ngu nghin c
tut tut nhng g ri vo tay h, nhng g c th lm cho h
khuy kha khi ngh n hin ti: h c nhiu nht l tiu
thuyt v kch, truyn tnh i, vin tng v trinh thm. H
trnh c c chng no hay chng y nhng tin tc t mt
trn, ch hi chng h c cu: Ca va avec la guerre?, nhng
ngi ny tr li: Pas mal! Pas mal!1 v lc u mt cch
c bit. nh ga phng Bc v ga phng ng, cc chuyn
tu mang n v ch i nhng ngi lnh v php. Nhiu ngi
c ph n ch i hoc tin a: m, v, ch, em gi. Nhng
ngi lnh khng c gia nh i do trong ga, l loi v lng
tng; h ch va bc xung tam cp ra ph l cc gi , lc
no cng ch sn, tin n n h...
Uycbanh Gi [Urbain Gohier] ku go nhng bin
php quyt lit chng nhng k u c sc khe th xc v
tinh thn. ng cn i nhng bin php cng rn hn i vi
nhng tn v li, nhng tn trm cp. Trong nm u ca chin
tranh, bn ny hu nh bin mt; ti phm t nhin gim tt
1

- Ca va avec la guerre? (Chin tranh kt qu c ch?), Pas mal! Pas mal!

(Cng tm tm! Cng tm tm!), bng ting Php trong nguyn bn.

VN HC V CCH MNG

289

xung v nhng anh xm trn cc mt bo u ni v nh

hng ti to nh chin tranh. Mt trong nhng t bo ln
rt nghim chnh mi Giocgi Bran [George Brandes],
ngi tng b bo ch Php c th ni l hon ton h b v
thi trung lp trong o c, n Pari tn mt trng
thy phong tc c gn c khi trong n mc no...
Trong lnh vc ny cng th, phn ng c din ra sm sa.
Nh mi mt khc ca i sng, ti c thc dy dn dn khi
cn n m chin tranh y n vo y. Nhng v m st
v cp bc to bo, nhng cuc u gia cc bng lu manh
xy ra gia ban ngy. Bo ch go ln: Phi to thanh Pari!
Gia thi im khng hong t chin tranh chuyn sang ha
bnh, bn gy ri v ti phm khng c php c mt th .
Cai tr l phng nga. Phng nga l qut cho sch! l
cu chm ngn ca Uycbanh Gi. C th bn c khng bit
nh o c ny: nhng bi vn kch ch ngha qun phit,
ch ngha tng l v cc phn ng thi c v ryphut 1
[Dreyfus] khin ng ni ting. ng ni bt trong s nhng
ngi bnh vc ryphut bi s sc bn v chua cht nhng
li cng kch ca ng chng ch ngha qun phit v nhng linh
mc; thm ch, ng cn cng kch c Girt 2 [Jaurs], ch
Girt c khuynh hng tha hip. Gi khng gi c v tr
y lu. Vi nm sau, ngi ta thy ng lin h vi bn quc gia,
bn bi tr Do Thi v c vi bn theo ch. iu duy nht
thng xuyn c Gi trong sut cuc i y mu thun ca
ng l s cm tc v ghen ght Girt. Ngy nay ng l mt
trong nhng nh vn Php tha hip nht vi cnh st v phe
phn ng.
Nm ngoi, rt him nh t sn ri Pari trong ma h
v cng t cc b may o mi: h hi vng chin tranh sp kt
1

- V n ryphut n ra nm 1894, mang tn vin i y pho binh Php A.

ryphut. B T php ca chnh ph t bn lc y dng nhng chng c
hon ton khng thuyt phc a ryphut vo ngc. Cc lc lng tin
b ca nc Php dy ln mt phong tro rng ln i xt li v n ny.
By nm sau, nm 1906, ryphut c hon ton phc hi danh d v
quyn li.
2
- Gi. Girt (1865-1914): chnh tr gia, trit gia, s gia, lnh t nh Quc
t. Sng lp ng X hi Php (1902).

VN HC V CCH MNG

290

thc nay mai. S n lc may o mi v tu bit th, ngi ta

ngh, nhng chin tranh khng chu kt thc, o vy sn, s
mc tang phc tr thnh mt nhc v trong m nhng ngi
li hu phng - c nhin phi tr i nhng ngi buc phi
tp trung sc lc chng li gi b v than qu cao, tc l
m dn c cc khu th thuyn - ny sinh mt ham mun
mnh lit phi li dng bng mt cch no trong thi
chin ci cuc sng ang lt khi tay. Nhng th may v th
lm m ph n kho rng cha bao gi cc b t sn Pari li
may nhiu o nh nm nay. Tt c cc bit th khu ngoi v
b bin u cht nch. C theo bo L Phigar (Le Figaro),
vian [Evian], ma ngh mt vt qu nhng d kin lc
quan nht. Tt c cc loi hnh th thao y thy mt s
thnh hnh cha tng thy. Cc bo ghi tn nhng ng nam
tc Mantasp [Mantaschev], Pie Lapht [Pierre Laffitte], Xam
Pc [Sam Park], Cana, Phu [Fould], Phn Hyken [Von
Heickel], tm li, ng l c mt n mt l nhng tay chi
quc t trc tng, vui v! Ngi ta cha bao gi mua nhiu vt
qu n th. Cc ng th kim hon khoe nhng b phi hp k
diu kim cng v bch kim. Kim cng khng nhng c mc
ch lm p, chng cn l phng tin u t vn. Tui
vng khng chc g ng, hn th na, li cn b nh thu.
Ai bit c chin tranh cn c th ko di bao lu v tng lai
cn nhng th thu g? Trong khi cc vin kim cng vn c l
kim cng, ai tch c kim cng ngi c th ng u
vi mi him nguy. Nhng ngi hu phng t nhin nhn
ra rng h gi i hai nm, c th ni nh th, v h mun
sng ci cuc sng m t i sng Pari c a ra mt
mu hnh.
l mt bn thng bo, trn cc li v n tng,
li v chm mu, li v lp th u khng li mt t du vt
g. Cch y mt trm nm, khi qun i ng minh ko vo
Pari khi phc triu i Php, cc ngh s hp thi trang
hi v ra mt s thanh lch mnh mung cng vi nhng
bin php v mu sc ng nh nhng bin php v mu sc
m cc ngh s ngy nay s dng, c xut bn trong i sng
Pari. Phi ni thm rng tp ch y ra i nm mi t nm

VN HC V CCH MNG

291

v Ten1 [Taine], vng, chnh Ten ng h n. Ch ngha bo

th trong i sng hng ngy v trong cc hnh thc ngh
thut Php (v mc du c nhng quan nim ngh thut mi
ny sinh ngay y, Pari) cng mnh nh ch ngha bo
th cc quan h kinh t. Trong cuc chin tranh ny, nc
Php cm thy rt su sc mt tiu cc ca ch ngha bo th
y. Trong i sng Pari c mt khng gian u tin dnh cho
nhng chuyn chm bim v nhng hi kch c ti i sng
nhng tay nh giu mi ni, nu ta tin vo tp ch ny th bit
l nhng ngi ln bi v n mc, v chn mt bit th
cho ma h v, ni chung l v to cho mnh mt khung cnh
thch hp. l mt th chm bim nh nhng thuc phm
tr ngh thut gio dc. Nhng nh giu mi ni t phi rt
thch th c bo ny: u tin h thy y nhng phc tho
hi hc v nhng ngi m h bit, sau , h gio dc s
thch ca h m khng t bit. c mt ngh y hn
na v tp ch ny, phi ni thm rng n bo hong mt cch
cung nhit, n tuyn truyn chng li chnh th i ngh v cc
ngh s m ch ng ca h c nht nh l phi trong cc chin
ho v nhng iu n tin tng cng khng ngn tr vic mt
trong nhng ch nhim chnh ca n nhn lng ca nn Cng
ha vi chc v qun trng. ng ny mun y cc ngh s ra
chin ho, cn ng ta th ngi trong cn hm sng sa ca ta
th chnh qun.
A la guerre comme la guerre2 v nhng tay chi vui
v nht ca hu phng buc phi lm quen vi nhng iu hn
ch kh chu nht. Nhiu cu lc b quan trng b thiu nhn
vin v m nhn vin y, do tnh phc tp v t nh ca chc
nng, kh thay hn l thay mt tay sot v xe in.
Nhng khch quen ca cu lc b c thy d sng
trong cuc chin tranh ny khng? nh bi l vic bn hp
php: theo cch tt nht, o l yu nc ca cc tay ch cu
lc b cng ch cho php h nhn hot ng ny bng na con
mt. V mt l do khng c r rng, cng lun t m ca
1

- A. Ten (1828-1893): s gia, nh ph bnh Php, mt trong nhng ngi t

nn mng cho thc chng lun.
2
- Chin tranh l chin tranh (ting Php trong nguyn vn).

VN HC V CCH MNG

292

ng ph t ra him khch vi cc cu lc b: nh bo Thi

i phn nn, ngi ta xem cc hi vin cu lc b mc d
thuc tng lp trn nhng i a s l nhng tn li nhc,
nh bc v say ru. Cnh st cn phi yu cu cc hi vin
ca mt trong s cc cu lc b giu c nht ng n tra gia
tri khi by ra cho ngi qua li mt cnh c phn qu hp
dn. Nhng bo ch nghim chnh th nhn mt, cc t ny
hon ton c lin i vi cc cu lc b ng knh y, m a s
hi vin ca cc cu lc b y cn qu tr nm 1870 v by
gi th li qu gi c th lao mnh vo cc chin cng: Khi
phi ni! Ngy nay mi ngi sn sng tht lng vui v nhn
nhng thiu thn m t quc i hi chng ta, nhng ti sao
li c phi nhn nh bi hoc nhn n tra ngoi vn?
Li phi ni thm l vic i sn b cm. Trong hai ma
thu u ca chin tranh, hin nhin l chng mt khi ni ny
th bn vo th rng trong khi ni kia ngi ta bn vo nhng
mc tiu hon ton khc. Vo ma thu th ba, s kin nhn ca
cc tay sn - nhng k qu tr i vi cuc chin tranh trc v
qu gi i vi cuc chin tranh hin ti - cui cng cng mt
mi, v bo ch ca gii thng lu, nm ngoi tuyn b cm i
sn v mt o c, nay bt u ni rt hng hn rng vic i
sn c th chng lm hi ai trong khi th rng li lm hi ng
rung ca nng dn. Cui cng cnh st cng phi xng vo
vic kin co, ng l khng phi bnh vc vic i sn m
chng... vic tiu dit th rng.
Ni chung, kiu o c thy tu gi th l c v xi n
trong tun chay c nhng p dng rng ri vo lc ny. Nm
ngoi, nh chc trch cm ua nga. Nm nay, dng nh
khng phi cc ch nga m l cc con nga ua nng lng
mun tr li trng ua. Ngi ta lin tuyn b rng cc cuc
ua l cn thit gn gi cc truyn thng thng m tt p.
Sau khi do d, nh chc trch cho php cuc ua nga din
ra Cn [Caen], khng phi ua tht hon ton m l ua
th, mt cuc gp g, nh mt vi t bo ni: vi cch gi
mi y, ngi ta hi vng cc cuc ua nga s khng lm ny
sinh nhng ngha chua cht trong cc chin ho.
Cc rp chiu bng, nh ht v ca v nhc hu nh bao
gi cng y ngi; cng chng, thnh phn nhn chung rt

VN HC V CCH MNG

293

bnh dn, chm trong m sng m lnh m v l ng. Tt

c khn gi hnh nh gi i v li thi mt cch qui n. Cc
v kch tng c tung ra trc chin tranh by gi li b chn
vi trong qu kh xa xm. Nhc c b ty tr em li thng
li ln cho anh chng ba hoa v khoc lc Xanh-Xng [SaintSaens], bng nhng bc th vit cho t L Phigar, anh nhc s
ny thnh thong li nhc mi ngi nh rng m nhc tt nht
l th nhc mang nhn hiu rp ca chng. Nhng cnh trong
cc tp ch c gng theo di thi s mt cch st sao nht. Tm
vc ca tr tng tng sng to vn yu v cn b hn ch
bi s kim duyt dn nhng bc nh tp ch vo mt th
ch ngha thi thng, yu nc mt cch nht nho n mc
khng hp dn c ni c ngi Pari ln ngi tnh l v
nhng tp ch ng minh ang xut hin y ry. Ni dung
th cha bao gi ngho nn nh by gi. Cngxe Mayn
[Concert Mayol], ngi ta trng by mt su tp ton b qun
o v c lt, hu ht l mt l hng c. Phli-Bcgie
[Folies-Bergres] - ngy nay, vo nm 1916! - ci inh ca
cuc trng by l mt dy vy phng, o ui tm mu v m
cao thnh c t nm 1860. Mt kt qu chc chn ca cuc
chin tranh ny l n y ngh thut vo con ng ph sn.
Trong cc rp chiu bng, phim chin tranh chim v tr
tng i hp. Nhng phim yu nc vi cc ti an-dtxing1 tnh cm mu m nhanh chng li thi. Phim Php
vi cc thm kch gia nh v hi kch kiu ngoi tnh bng a,
phim M vi loi trinh thm khng ch vo u c, c hai
th u khng lin quan g n thc tin hin nay. Phn ln l
phim c: ngi ta chiu nhng phim ny v chng khng
chu c th thch ca thi gian; mn nh c cch ca n
chng nhn qu trnh ngho i v k thut v vn ha. Cng
chng th u oi, khng phi bun m nh l l ng. Mi
ngi ho hon v trng i ci trng rng ln ri s xm chim
cuc sng ring t ca h, trong khi thi i biu dng mnh
m cc lc lng tp th; h i tm ngun an i hoc gii tr; h
tm gh ngi, nhn v nghe, ngc nhin, ngy mai li thy
vn nhng iu y. Ch n th by trong cc rp ht nh cc
1

- Thuc tnh Andtx [Alsace].

VN HC V CCH MNG

294

qun mi c mt cng chng sng ng, thng thc nhng ci

m ngi ta em li cho h: nhng ngi th tr, c bit
nhng n cng nhn, sau mt tun lm vic cng thng, nng
lng c nghe, c xem, c ci. Nhng v kch m Pari
lm vui m cng chng ny khng em li vinh quang cho
Gitmia [Jitomir]. Ernext Pcra [Ernest Pacra], gim c nh
ht nh mang tn Bi ht t son nhng mn kch vui hai
hi vi s cng tc ca mt nh bo no , hnh nh ch cn
cha chnh t cho ng ta. Pcra l mt ngi Pari chnh
cng ca Pari, nh ng ta qung co trn p phch: a con
ca Mngmc [Montmartre], hc ngh kim hon, hc ngh
khc, lm ca s tr tnh trong cc rp ht r tin, lm ha
vin bn qun s, ri lm ch cc rp ht nh. ng gim c
duy nht bit tn trng cng chng1 nhp vai mt v hn phu
phng ng, khng giy cao c nh bng, khng m cao thnh
vo trc ngy ci, nhng li c mt tn y t gi khn
ngoan v trung thnh. Tn v li gi, ng l din vin ca
ngoi 2 n cp c mt ci m cao thnh trong qun c
ph v iu thu c s ngc nhin qu ln ca m cng
chng m gim c Pcra tn trng.
Grng-Ghinhn3 [Grand-Guignol], vi nm trc,
m cng chng - nht l t sn v tr thc - n xem nhng
v khng khip, th nay n lt nhng ngi tiu t sn
li Pari trong ma h v vi ngi lnh v php vi v con ko
nhau n xem. y cng vy, hu ht cc v u c. Ngi ta
trnh din trc cng chng nhng iu khng khip ca ci
cht n t t trong mt lu i b mt t hp nhng nh triu
ph b bnh hi. Nhng iu khng khip y hnh nh c lm
du i nh s c mt ca chng khp ni ca thi i chng ta
ang sng. Khi nhn vt b trn sn khu, trong bng ti,
git ci vng v gi c mt b triu ph hi cn hi ct, th
cng chng bt ln ci, ting ci y coi khinh bng ti, khinh
bnh hi v khinh cc c gng lm cho h s bng nhng cch
nh th. Rt him khn gi v tay khi mn h xung trn nhng
1

- Le seul directeur qui respecte le public (ting Php trong nguyn vn).
- Faubourg (ting Php trong nguyn vn).
3
- Rp ma ri ln.
2

VN HC V CCH MNG

295

xc qun qui, nhng mt n en v nhng thy ma. Trong rp

ni ting Nh hm ca nc Cng ha, vo th by khng
c ch cho ngi xem. Cng chng, gm ton gii bnh dn m
ch yu l th thuyn, chim tt c cc gh v li vo. ng ch
rp ni: y khng phi nh pra1 vi mt ci mn
v mi th k xo. Ri ng y sn khu, mt cu b gip
ng, n tn chn khn gi c ch xem cho mt t ngi mi
n, v ng ni tip: Cc v thy y, y tt c u r
rng. Mt ca s ng tc cao ging ngm vi cu th bt knh
v Gigi (Phrngxoa Gidp [Francois-Joseph]), ri k chuyn
nhng ngi c m vo xem bn trong thp bia blixc2
[Oblisque] nh th no, chc chn h tng n rng; v sau
anh ca s ni v Gtxtp cv 3 [Gustave Herv], ngi sau
chin tranh tr thnh ngh s ca phe phn ng. Nhng ti
hu nh chnh tr y b chm trong m tnh cm linh tinh, khiu
dm v tc tu. i vi mt ca s ng tc Php ch danh th
phi bit trc l anh ta hon ton khng c ging; v khi trn
sn khu bt ng li c mt ging nam trung ht c, m tn
ngi y li l Vnph [Wolff] - khip cha! - th iu
khin ng ch phi gii thch khng bit mt mi rng ca s
ging nam trung ny khng dnh dng g n hng in bo
c rt quen thuc.
Ra khi rp ht, nh chiu bng hoc qun n, mi
ngi li i vo cc ph ti tm, v nu tri ma h phi ch
nn t chn vo u trn nn ng st l.
t xe c. ga tu in ngm, nhng m ngi nh
nhng cn lc, ai v nh ny. Nhiu ph n va c con em
chng theo vo rp chiu bng, nhiu ngi n ng chng
nng. Nhng c bm v mt mi bm v, nhng c kim sot
vin gip nhng ngi thng tt tm ch. Nhng ngi gc
cng cu nhu v khng vi vng m ca cho nhng ngi thu
nh, nhng ngi c che ch nh lnh tm hon tr tin
thi khng tr tin nh na cho nhng ch nh khn kh.
(Cnh ng (Krasnaia Niva), s 1, 1922)
1

- Nh ht Nhc kch, mt nh ht ln trong thnh ph.

- Thp bia Ai Cp.
3
- G. cv (1871-1944): chnh khch, trng s, nh bo x hi Php.
2

VN HC V CCH MNG

296

NHN V KCH M CA
MCXEN MCTIN
VIT V RMANH RLNG
(trch t Kch ca giai cp v sn Php)
Nu Mctin theo trng phi Rlng1 [Rolland] th v
tinh thn, ng vt qu trng phi y. l iu khin ng
tr thnh ngi cng sn.
Trong chin tranh, khi t t mnh trn cuc hn
chin, Rlng to nn nim tn trng chnh ng do s can
m c nhn ca ng. l thi k tnh dng cm theo by
ph y ni rng v rung ng chu u bng nhng xc cht,
trong khi s can m c nhn, d t i nht, li rt him
thy, nht l gia m qu tc v t tng.
Rlng t chi khng h theo by si ca t quc mnh;
ng nng mnh ln khi cuc hn chin, hay ni ng hn,
ng quay lng li vi n: ng c th trong mnh t trung lp.
Bn cnh ting gm tht m ca chin tranh, ngi nc Thy
S trung lp, ng khng ngng nh gi cao khoa hc, ngh
thut c v thuyt gio cho s cng tc ca hai dn tc c Php.
Chng trnh y qu khng to bo mt cch ng s,
nhng phi c tnh c lp c nhn n mc no mi dm
tuyn b n ln gia lc ch ngha s-vanh lan trn trn th
gii. l iu kh knh.
Nhng ngay t lc ta thy tnh cht hp ca trit
hc Rlng, v ti xin php ni toc ra rng l tnh ch k
ch ngha nhn o ca ng. Rlng th c th c th t
nc Thy S trung lp, nhng cn nhng ngi khc? Mt dn
tc khng th t mnh trn cuc hn chin bi v h l bia tht
cho cuc hn chin y. Giai cp v sn Php khng th di c
sang Thy S. Ngn c ca Rlng ch ring ng dng c: y
1

- R. Rlng (1866-1944): vn ho Php, gii thng Nben Vn chng nm

1915.

VN HC V CCH MNG

297

l ngn c ca mt ngh s ln, c nui dng bng hai nn

vn hc Php v c, ngi ngh s y qu tui lm ngha
v qun s v c ti sn c th di chuyn t nc ny
sang nc khc1.
Tnh cht hp ca ch ngha nhn o Rlng sau ny
biu hin y khi vn chin tranh, ha bnh v hp tc tr
tu tr thnh vn ca cch mng. C y na, Rlng vn
quyt nh ng trn cuc hn chin. ng khng tha nhn c
ti, bo lc, cnh hu, cnh t. Qu tht l cc s kin lch s
khng ty thuc vo mt s tha nhn nh vy, nhng nh th
khng v th m khng c quyn xt on chng v mt o
c hay m hc, v vi nh th, vi ngi t k trung tm nhn
o, th l .
Nhng cn qung i qun chng? Khi h lm k ti
i, chu ng s c ti ca t bn, Rlng s ln n giai cp
t sn v mt th v m hc; tri li khi nhng ngi lao ng
c lt bo lc ca bn bc lt bng phng tin duy nht h
c trong tay l bo lc cch mng th h s vp phi s ln n
v mt o c v m hc ca Rlng.
Nh vy, lch s nhn loi rt li ch l vn hiu v
mt ngh thut hoc l xt on v mt o c.
Tham vng c nhn ca Rlng thuc v qu kh.
ng trc lch s nhn loi, Mctin khong t, sng
ng, nhn o hn nhiu. ng khng t mnh ln trn cuc
hn chin. i vi ng s gii phng cho vn minh nhn loi,
chin tranh v ha bnh, s hp tc ca cc quc gia khng phi
l vn nh gi theo c nhn, m l nhng i tng cho
cc hnh ng tp th. iu ng dng thnh kch trong tc
phm cui cng ca ng, m, l hnh ng cch mng ca
qun chng b p bc.
V kch ny c hin thc khng? C, c mt ci nn
hin thc, trong ton b cng nh trong mi nhn vt ni ring.
Cc nhn vt ang sng, nhng qua mi i sng c nhn, qua
mi giai on kch tnh th l i sng ca giai cp h, ca
t nc h, l i sng ca nhn loi hin i c biu
hin.
1

- Rlng ti Thy S t khi chin tranh c tuyn b.

VN HC V CCH MNG

298

Bn trn h, ng li mt cch v hnh nhng lc lng

x hi. l gi tr tng trng ca cc hnh tng.

V TUYN IN, KHOA

HC,
K THUT V X HI
y l bi din vn ca Lp Trtxki i hi ln th
nht Nhng ngi bn ca V tuyn in, ngy 1 thng
Ba 19261.

Tha cc ng ch,
Ti t l hi 50 nm ca Tucmnixtan [Turkmnistan]
v y. Nc Cng ha anh em min Trung y hm nay k
nim ngy thnh lp. C v ch Tucmnixtan xa l vi ch
k thut v tuyn v Hi nhng ngi bn ca V tuyn,
nhng thc ra gia chng c nhng quan h rt cht ch. Chnh
bi v Tucmnixtan l mt nc xa xi nn n phi gn nhng
ngi tham d i hi ny. Do tnh mnh mng ca Lin bang
chng ta bao gm c Tucmnixtan - mt lnh th di su trm
nghn vc-xt2, ln hn nc c, ln hn nc Php, ln hn
bt c quc gia chu u no, mt t nc m dn c phn tn
trong nhng c o v khng c ng s - vi cc iu kin
nh th, c tng chng ngi ta pht minh ra lin lc v tuyn
l nhm cho Tucmnixtan, ni n li vi chng ta. Chng ta
l mt nc lc hu; ton b Lin bang, thm ch tnh c cc
khu vc tin tin nht, l cc k lc hu trn bnh din k thut,
tuy nhin chng ta chng h c quyn c th trong s chm tr
y bi v chng ta xy dng ch ngha x hi v bi v ch
ngha x hi gi nh trc v yu cu mt trnh k
1

- T h nm 1925 tr i, Trtxki gi chc trng Ban gim c K thut

in t v ch tch Ban lnh o Khoa hc v K thut Cng ngh iu
khin. ng d i hi Nhng ngi bn V tuyn in trn t cch ny.
2
- n v o chiu di Nga thi xa, xp x 1067m.

VN HC V CCH MNG

299

thut cao. Trong khi chng ta vch nhng con ng xuyn qua
t nc, ci to v xy dng cc cu (v chng ta phi cn xy
dng nhiu cu hn na!) th chng ta vn buc phi sc vi
nhng nc tin tin nht v nhng thnh tu khoa hc v k
thut mi nht - ng hng u v gia bao nhiu lnh vc
khc l k thut v tuyn in. S pht minh ra in bo v
tuyn v truyn thanh v tuyn c c s thuyt phc
nhng ngi hoi nghi nht v bi quan nht gia chng ta v
kh nng v hn ca khoa hc v k thut, c c s
chng minh rng nhng thnh tu khoa hc t khi thy ca n
thc t ch mi l mt bc i ngn so vi nhng ci ang ch
chng ta trong tng lai.
Hy ly v d hai mi lm nm cui ny - ng mt
phn t th k - v hy nu nhng thnh qu k thut m con
ngi t c trc mt chng ta v trc mt th h trc,
th h ca ti. Ti nh li - v chc chn khng ch mt mnh
ti trong s nhng ngi hm nay c mt ang nh li, d rng
a s y l thanh nin - ti nh ci thi m xe hi cn l vt
him. Cng vy, ngi ta khng ni n my bay cui th k
trc. Do y trn ton th gii, ti ngh rng cha c ti 5.000
xe hi, trong khi hin nay c khong 20 triu, ring Hoa K
c 18 triu: 15 triu xe du lch v 3 triu xe ti. Trc mt
chng ta, xe hi tr thnh mt phng tin chuyn ch c tm
quan trng hng u.
Ti vn cn nh nhng m thanh ln ln v r r khi
ln u tin nghe ci my ht c. Lc y ti lp u ca
nhng nm trung hc. C mt ngi tho vt i khp cc thnh
ph min nam nc Nga vi mt my ht c, n txa v
gii thiu cch s dng n. V ngy nay ci gi-ra-m-phn,
chu ni ca my ht c, l mt trong nhng nt ph bin nht
ca i sng gia nh.
Th cn my bay? Nm 1902, cch y 23 nm,
Oenx1 [Wells], nh vn Anh (nhiu ngi trong s cc bn
y bit cc truyn ngn khoa hc gi tng ca ng)
xut bn mt cun sch trong ng vit (ng cng cho y l
1

- Gi. Oenx (1866-1946): nh vn v trit gia chnh tr, ni ting vi cc tc

phm khoa hc vin tng.

VN HC V CCH MNG

300

mt tr tng tng to bo v phiu lu v mt k thut): theo

ng th vo khong gia th k XX ny, ngi ta khng
nhng pht minh m cn ci tin n mc no mt con
tu nng hn khng kh c th s dng vo qun s. Sch y
vit nm 1902. Chng ta bit rng my bay ng mt vai tr
nht nh trong chin tranh quc v cn 25 nm na mi n
im gia th k ny!
Th cn chiu bng? y cng khng phi l vic nh.
Cch y khng lu, n cha c - nhiu ngi trong cc bn
cn nh c ci thi y. Th nhng hin nay khng th tng
tng c i sng vn ha ca chng ta m li khng c
chiu bng.
Tt c nhng pht minh, sng ch y i vo i sng
chng ta trong phn t th k va qua, trong thi gian y loi
ngi cn lm thm nhng chuyn nh cc cuc chin tranh
quc tn ph cc thnh ph v cc nc, khin hng triu ngi
b hy dit. Trong khong mt phn t th k , mt lot
nc nhiu cuc cch mng xy ra, d qui m c nh hn
cch mng ca chng ta. Trong hai mi lm nm, cuc sng b
chen ln bi xe hi, my bay, my ht, chiu bng, in bo v
tuyn v truyn thanh v tuyn. Nu cc bn ch cn nh rng,
theo tnh ton gi thit ca cc nh bc hc, t ra phi 250.000
nm con ngi chuyn t cuc sng sn bn sang cuc sng
chn nui, th khong thi gian ngn ngi ny - 25 nm - tht
chng l ci g. Chng ta rt c bi hc g t giai on ny?
Rng k thut i vo mt giai on mi, rng nhp iu pht
trin ca n ngy cng tng.
Cc nh bc hc t do ch ngha - hin nay h khng
cn na - u m t nh nhau rng ton b lch s loi ngi
ging nh mt s tin b lin tc v theo tuyn tnh. Nh th l
sai. Bc i ca tin b khng theo ng thng m l mt
ng cong gp khc. Vn ha khi tin khi li. tng c vn
ha chu c i, vn ha c i Hy Lp v La M, ri vn
ha chu u bt u pht trin v ngy nay vn ha chu M
ang c ny sinh cc nh chc tri. Ngi ta gi li c
nhng g t cc nn vn ha qu kh? Ngi ta tch ly c g
l sn phm ca tin b lch s? Nhng bin php k thut,
nhng phng php nghin cu. T duy khoa hc v k thut

VN HC V CCH MNG

301

tin ln khng phi khng c t on, suy thoi. Ngay c nu

anh ngh n nhng ngy xa xi y, khi m mt tri s thi
khng chiu sng v mi hnh thi sng b tuyt dit trn mt
tri t, th thi gian trc mt chng ta vn cn di do. Ti
ngh rng trong nhng th k sp n, t duy khoa hc v k
thut, trong tay mt x hi t chc theo phng thc x hi ch
ngha, s tin trin khng gp khc, t on hoc suy thoi.
N chn mui rng ln n th, n c lp v ng
vng n th trn nn mng ca n, n s i ti theo con ng
k hoch ha vng vng song song vi s tng trng ca cc
lc lng sn xut m n c mi lin h mt thit nht.

Mt thng li ca
duy vt bin chng
Nhim v ca khoa hc v k thut l ch ng vt cht
cho con ngi, v c ch ng khng gian, thi gian l hai ci
khng tch ri khi vt cht. Ni tht ra, c mt s sch v duy
tm - khng phi tn gio m l trit hc - trong bn c th
c thy rng thi gian v khng gian l nhng phm tr do
tinh thn chng ta ra, chng l kt qu t nhng yu cu t
duy ca chng ta, cn trong thc t th khng c nhng ci .
Tuy nhin, kh m chp nhn c nhng quan im y. Nu
mt nh trit hc duy tm no ng l cn n ng gi
i chuyn tu chn gi, nhng li ti chm ra hai pht, ngi y
s ch trng thy ci ui chuyn tu ca mnh v s - t mt
mnh - thy rng khng th tch ri thi gian v khng gian
khi thc tin vt cht. Nhim v ca chng ta l thu hp khng
gian y, chin thng n, l tit kim thi gian, ko di cuc
sng con ngi, ghi li thi gian qua, nng cuc sng ln
mt trnh cao hn v lm phong ph n. l l do cho
cuc u tranh ca chng ta vi khng gian v thi gian m c
s ca cuc u tranh ny l cuc u tranh ch ng vt cht
cho con ngi - ci vt cht to nn nn mng khng ch ca
mi vt tht s tn ti m c ca mi t duy.
Bn thn cuc u tranh m chng ta tin hnh cho cc
cng trnh khoa hc ca chng ta l mt h thng rt phc tp

VN HC V CCH MNG

302

cc phn x, c ngha l nhng hin tng thuc phm vi sinh

l hc pht trin trn c s gii phu sinh l, c s ny t n
cng sinh ra t th gii v c ca ha hc v vt l hc. Mi
ngnh khoa hc l mt s tch ly kin thc da trn kinh
nghim lin quan n vt cht v cc c tnh ca n, da trn
s hiu bit khi qut cc phng tin ch ng vt cht y
cho li ch v nhu cu ca con ngi.
Tuy nhin, khoa hc cng cho ta bit v vt cht bao
nhiu th n li cng tm ra nhng c tnh bt ng by
nhiu, v t duy trit hc suy i ca giai cp t sn cng st
sng s dng nhng c tnh mi y hoc nhng biu hin ca
vt cht chng minh rng vt cht khng phi l vt cht.
Bn cnh s tin b ca cc khoa hc t nhin trong vic ch
ng vt cht li din ra cuc u tranh trit hc chng li ch
ngha duy vt. Mt s trit gia v c mt s nh bc hc th
em hin tng phng x vo cuc u tranh chng ch ngha
duy vt: ngi ta quen vi cc nguyn t, yu t c s ca
vt cht v t duy duy vt, nhng nay ci nguyn t y ri tan
tnh trong tay chng ta, v thnh in t, v ngay t khi c vic
ph bin thuyt in t mt cuc tranh lun n ra trong ng
chng ta xung quanh vn : cc in t ng h hay chng li
ch ngha duy vt? Ai quan tm n nhng vn ny s c
cun sch rt b ch ca Lnin: Ch ngha duy vt v ch ngha
thc nghim ph phn. Thc t, hin tng phng x huyn
diu v hin tng truyn sng in t v tuyn khng km
phn huyn diu chng lm tn hi mt cht no cho ch
ngha duy vt.
Hin tng phng x dn n s cn thit phi quan
nim nguyn t nh mt h thng phc tp nhng phn t nh
b, hon ton khng tng tng c, hin tng ny ch
dng lm l l chng li mt loi ch ngha duy vt dung tc
ch bit tha nhn vt cht l nhng g n cm thy c bng
i tay trn tri. Nhng l thuyt duy cm, khng phi l ch
ngha duy vt. C hai th, phn t, phn t ha hc nh nht, v
nguyn t, phn t vt l nh nht, th gic v xc gic ca ta
u khng bit c. Nhng nhng gic quan ca chng ta,
nhng cng c u tin ca chng ta nhn thc, tri li hon
ton khng phi l nhng phng tin cui cng ca chng ta

VN HC V CCH MNG

303

nhn thc. Mt v tai con ngi l nhng b my rt c s,

khng thch hp nhn thc cc yu t c bn cc hin
tng vt l v ha hc. Chng no trong nhn thc ca chng
ta v thc tin, chng ta ch n gin c hng theo bi
nhng pht hin hng ngy ca cc gic quan ca mnh, chng
chng ta cn kh m tng tng c rng nguyn t l
mt h thng phc tp, rng n c mt ht nhn, xung quanh
ht nhn y l cc in t, rng t m c hin tng phng
x. Ni chung, tr tng tng ca chng ta lm quen rt kh
khn vi nhng thnh tu mi ca tri thc. th k XVI
Cpcnch [Copernic] pht hin ra khng phi mt tri quay
quanh tri t m tri t quay quanh mt tri, th ci b xem
l k qui, v k t ngy tr tng tng bo th vn cn
kh m lm quen vi vic . l iu chng ta nhn xt
nhng ngi khng bit ch v mi th h hc sinh mi. Tuy
nhin, l nhng ngi c hc vn nht nh, cho d chng ta
cng thy hnh nh mt tri quay quanh tri t nhng khng
h nghi ng rng trong thc t s vic li khc, bi v iu
c xc nhn bi s quan st ton b cc hin tng thin vn.
Khi c con ngi l mt sn phm ca s pht trin vt cht
v ng thi l mt cng c nhn thc ci vt cht y; dn
dn khi c con ngi thch nghi vi chc nng ca mnh, tm
cch vt qua nhng hn ch, sng to nhng phng php
khoa hc lun lun mi, tng tng ra nhng cng c bao gi
cng phc tp hn v chnh xc hn, kim tra khng ngng
cng vic ca mnh, tng bc i vo nhng chiu su trc kia
khng bit, thay i quan nim v vt cht m khng bao gi xa
ri vt cht, ci nn mng ca mi s tn ti.
Bt lun th no i na, tnh phng x m chng ta va
nu ra cng khng e da ch ngha duy vt v ng thi, n
cn l mt chin thng huy hong ca php bin chng. Cho
n thi gian gn y, cc nh bc hc gi nh rng trong th
gii c 90 nguyn t khng th phn ri ra c v khng th
chuyn ha ln nhau - c th ni v tr nh l mt tm thm dt
bng 90 si ch c mu sc v c cht lng khc nhau. Mt
khi nim nh th mu thun vi duy vt bin chng v hc
thuyt ny ni v tnh thng nht ca vt cht v, iu ny cn
quan trng hn, v kh nng chuyn v nguyn t ca vt cht.

VN HC V CCH MNG

304

V cui i mnh, Menlp [Mendeleiev], nh ha hc ln

ca chng ta, khng mun dung ha vi quan nim rng mt
nguyn t c th chuyn bin thnh nguyn t khc; ng tin
tng chc chn v s bn vng n nh ca cc c th y
d ng cng bit hin tng phng x. Ngy nay, khng c
nh bc hc no tin vo tnh bt bin ca cc nguyn t. S
dng hin tng phng x, cc nh ha hc thnh cng trong
vic hnh hnh trc tip tm hoc chn nguyn t, v cng
nhn hnh hnh nhng tn d cui cng ca thuyt siu
hnh hc trong ch ngha duy vt, bi v ngy nay kh nng
chuyn v nguyn t ha hc ny thnh nguyn t khc c
chng minh trong thc nghim. Nh vy, hin tng phng x
dn n mt thng li tuyt vi ca t duy bin chng.
Cc hin tng ca k thut truyn thanh v tuyn da
trn s truyn cc sng in t khng cn dy dn. Khng dy
dn (v tuyn) hon ton khng c ngha l s truyn ny phi
vt cht. nh sng khng ch ta ra t cc ngn n m c t
mt tri, t mt tri n n ta khng phi nh dy dn. Chng
ta hon ton quen vi vic truyn nh sng khng dy trong
nhng khong cch ln. Th m chng ta kh ngc nhin khi
con ngi bt u truyn m trong mt khong ngn hn nhiu
cng nh nhng sng in t y, chng l ci nn ca nh sng.
Tt c nhng ci y l biu hin ca vt cht, l qu trnh vt
cht - sng v nhng cn lc - trong khng gian v thi gian.
Nhng pht minh mi v nhng p dng chng vo k thut ch
chng t cho chng ta thy rng vt cht khng thun nht hn
v giu kh nng hn rt nhiu so vi nhng suy ngh ca
chng ta cho n nay. Nhng, cng nh trc y, khng c g
li c to ra t ch khng c g.
Nhng nh bc hc ng ch nht ca chng ta ni
rng khoa hc, v c bit vt l hc, thi gian gn y i
n mt khc ngot. Cch y cng cha lu lm, h ni rng
chng ta ch mi tip cn vi vt cht v mt hin tng hc
- c ngha l di gc quan st cc biu hin ca n - nhng
hin nay, chng ta bt u i su hn bao gi ht vo c bn
trong vt cht, bit cu trc ca n v chng bao lu na,
iu khin n t trong. ng nhin, mt nh vt l gii s
ni v nhng vic y tt hn ti. Cc hin tng phng x a

VN HC V CCH MNG

305

chng ta n vn gii phng nng lng bn trong nguyn

t. Nguyn t cha ng trong lng n mt sc mnh tim tng
v cng vic ln lao nht ca vt l hc l gii phng nng
lng y, lm bt tung ci nt khin cho nng lng tim n c
th phun ra nh mt ging nc. Lc s m ra kh nng thay
th than v du la bng nng lng nguyn t, v nng lng
nguyn t s thnh ngun ng lc c bn. khng phi l
mt cng vic v vng. V bit bao nhng trin vng ln ang
m ra trc chng ta! Ch ring vic y cho chng ta quyn
tuyn b rng t duy khoa hc v k thut ang n gn mt
bc ngot ln, rng thi i cch mng trong s pht trin ca
x hi loi ngi s c km theo bi mt thi i cch mng
trong lnh vc tri thc v vt cht v vic ch ng n. Nhng
kh nng k thut khng gii hn s m ra trc mt nhn loi
ang c gii phng.

V tuyn in - Ch ngha qun

phit - Nhng iu m tn
Tuy nhin, c l n lc phi xem xt cht ch hn
na cc vn chnh tr v thc tin. Gia k thut v tuyn v
h thng x hi c mi tng quan g? K thut v v tuyn l
x hi ch ngha hay l t bn ch ngha? Ti t cu hi ny ra
bi v cch y t ngy Mccni1 [Marconi], mt ngi ni
danh, ni Bclin rng s truyn hnh nh trong khng gian
bng sng Hc2 [Hertx] l mt tng phm phi thng cho ch
ngha ha bnh, bo hiu s kt thc nhanh chng ca k
nguyn qun phit. Ti sao li c th nh vy? S co chung
ca thi i ny c tuyn b nhiu ln n mc rt cc,
nhng ngi theo ch ngha ha bnh ln ln ci khi u v
ci kt thc. Vic thy c t khong cch xa b gi nh l
s kt thc cc cuc chin tranh! Qu l s pht minh ra nhng
phng tin truyn hnh nh ng qua khong cch ln l mt
iu rt hp dn, bi v tht l s nhc i vi thn kinh th gic
1

- M. Mccni (1874-1937): k s in ngi , gii thng Nben, c

pht kin ng dng thc t h thng truyn tn hiu v tuyn.
2
- Gi theo tn nh vt l hc ngi c H. Hc.

VN HC V CCH MNG

306

khi thn kinh thnh gic - nh c v tuyn - chim c v tr

u tin v mt ny. Nhng gi nh rng nh kt thc c
cc cuc chin tranh th tht qu v l v n ch chng t rng,
trng hp cc danh nhn nh Mccni cng nh a s cc
nh chuyn mn - v cn c th ni a s con ngi ni
chung - phng thc t duy khoa hc, ni thng ra, mang li s
vin tr cho tinh thn khng phi trong tt c mi lnh vc m
ch trong nhng khu vc nh. Trong thn tu thy, ngi ta
thit k nhng vch kn con tu khng b chm ngay lp tc
khi c tai nn, cng nh vy c v s bc vch kn cht trong
no b con ngi: trong mt lnh vc, hay trong c t cc lnh
vc, anh c th tm thy tinh thn khoa hc cch mng nht,
nhng sau mt bc vch l tinh thn thin cn nht ca nhng
tay tr thc tm thng ang n tr. Sc mnh ln nht ca
ngi mc-xt, vi t cch t duy khi qut ha kinh nghim
loi ngi, l s gip sc ph i nhng bc vch bn trong tinh
thn y nh tnh nguyn vn s phn tch th gii ca n. Tr
li vn ca chng ta, ti sao vic thy c k th li thanh
ton c nn chin tranh? Thi c, khi c chin tranh cc ch
th nhn thy nhau, mt i mt. Thi Naplng cng cn th.
Ch sau khi pht minh ra v kh tm xa th iu mi y li
dn ch th ra xa nhau v a h n ch phi bn vo nhng
mc tiu ngoi tm mt. V nu ci khng thy c tr thnh
thy c th iu y ch c ngha l, trong lnh vc ny cng
vy, tam on lun Hghen thng: hu v phn l n
hp ca s hy dit ln nhau.
Ti nh li c thi k ngi ta vit rng s pht trin
ca my bay c th s chm dt chin tranh bi v nh th, ton
b nhn dn s b y vo cc hot ng qun s, bi v iu
dn n s suy tn ton b v kinh t, v i sng vn ha ca
nhiu nc v.v... Thc t, vic pht minh ra my bay nng hn
khng kh m ra mt chng mi cn c c hn trong lch
s qun s. Khng cht nghi ng g, hin nay chng ta sp bt
u mt chng cn m mu hn v kinh hong hn. K thut
v khoa hc c l-gch ring ca chng, l-gch ca s tm hiu
t nhin v ch ng n v li ch ca con ngi. Nhng k thut
v khoa hc khng pht trin trong h v, chng pht trin
trong mt x hi loi ngi c phn chia thnh cc giai cp.

VN HC V CCH MNG

307

Giai cp lnh o, giai cp hu sn lm ch k thut v qua

k thut lm ch thin nhin. K thut t bn thn n khng th
gi l hiu chin hay ha bnh. Trong mt x hi m giai cp
lnh o l hiu chin th k thut phc v cho ch ngha qun
phit.
Khng th chi ci c rng k thut v khoa hc lm
xi mn dn s m tn. Tuy nhin, y cng vy, tnh giai cp
ca x hi p t ra nhng gii hn quan trng. Ly v d chu
M: cc bi thuyt php y c truyn li bng v tuyn,
iu c ngha l v tuyn dng lm phng tin ph bin
nhng nh kin. Ti ngh rng nhng vic nh vy khng ti
y c - Hi nhng ngi bn ca V tuyn s ch n
chuyn ny, ti hi vng th, phi khng? (Ci v v tay).
Trong h thng x hi ch ngha, ton b k thut v khoa hc
nht nh s chng li cc thnh kin tn gio, chng li m tn,
ci th m tn ni ln s yu hn ca con ngi trc con ngi
hoc trc thin nhin. Xin hi cc bn, ting ni ca thin
ng s c trng lng bao nhiu khi trn ton t nc ta s
truyn i bng v tuyn pht i t Bo tng Bch khoa? (Ci)

Chng ta khng th tt hu!

Chng ta bo m s chin thng ngho nn v m tn
nu chng ta tin trin trn bnh din k thut. Chng ta khng
c php tt li sau cc nc khc. Khu hiu u tin ca
mi ngi s dng v tuyn l phi ghi nh trong u: khng
c tt hu! Bi v chng ta cc k chm tr so vi cc nc
t bn tin tin; s chm tr y l di sn ch yu m qu kh
li cho chng ta. Lm th no? Tha cc ng ch, nu cc nc
t bn c tip tc tin v pht trin u n nh thi k trc
chin tranh th chng ta phi khc khoi t hi: chng ta c
ui kp c h khng? V nu khng th ui kp c,
chng ta s b nt khng? V ch ny, chng ti tr li:
chng ta khng c qun rng t duy khoa hc v k thut
x hi t sn t nh pht trin cao nht ngay gia lc x
hi t sn y, v mt kinh t, ngy cng i su vo ng ct v
lm vo cnh suy i. Kinh t chu u khng cn bnh trng
na. Trong mi lm nm cui ny, chu u ngho i ch

VN HC V CCH MNG

308

khng phi giu ln. Nhng cc sng ch v pht minh ca n

th khng l. Trong khi chin tranh tn ph chu u, bin thnh
hoang tn tng khong bao la ca lc a, ng thi n cng c
mt thc y phi thng i vi t duy khoa hc v k thut
ang nght th trong mng vut ca ch ngha t bn suy tn.
Tuy nhin, nu ni v nhng tch ly vt cht ca k thut, tc
l khng phi k thut cn nm trong u con ngi m
nhp vo my mc, vo cc nh my, x nghip, ng st, in
bo v in thoi v.v... th hin nhin l chng ta lc hu mt
cch kinh khng. ng hn, phi ni l s chm tr y s l
kinh khng nu chng ta khng c thun li v cng ln ca t
chc X-vit v ca mt x hi cho php khoa hc v k thut
pht trin c k hoch khi m chu u ngt th trong nhng
mu thun ca chnh mnh.
Tuy nhin, khng c giu kn s chm tr ca chng
ta trong tt c cc ngnh m tri li, phi nh gi khch quan,
nghim khc, khng cung cung vi v, cng khng t gy o
tng d ch trong giy pht. Mt nc c bin thnh mt
khi duy nht v kinh t v vn ha bng cch no? Bng cc
phng tin giao thng, lin lc: ng st, tu thy, bu in,
in bo, in thoi, v tuyn in bo v v tuyn truyn
thanh. Chng ta ch no trn bnh din ? Chng ta lc hu
kinh khng! Hoa K, mng li ng st di 405.000 km;
Anh, khong 40.000 km; c l 54.000 km; nhng nc ta
ch c 69.000 km v con s nh th tri trn khong cch to ln
ca t nc chng ta! Li cn b ch hn nhiu khi em so
snh trng ti nhng hng c vn chuyn trong cc nc y
v y o chng bng tn-ki-l-mt - tc l mt tn vn
chuyn trn mt ki-l-mt. Nm ngoi, Hoa K vn chuyn 600
triu tn-km; chng ta 48,5; Anh 30; c 60; tc l Hoa K vn
chuyn hng ha mi ln hn c, hai mi ln hn Anh v
hai hoc ba ln hn ton b chu u, c chng ta trong .
Ly v d v bu in, mt trong nhng phng tin c
bn truyn b vn ha. Theo nhng thng bo ca B Bu
in v in bo, da trn nhng con s gn y nht, chi tiu
cho mng li bu cc Hoa K nm ngoi ln n 1 t mt
phn t rp, tng ng vi 9 rp 40 c-pch tnh theo u
ngi. nc chng ta, chi ph cho lnh vc ny l 75 triu, tc

VN HC V CCH MNG

309

33 c-pch u ngi. T l chnh lch gia Hoa K i vi

chng ta l 940 v 33 cpch.
Nhng con s v in bo v in thoi khng km
phn kinh hong. Chiu di nhng ng in bo Hoa K l
3 triu ki-l-mt, Anh na triu, v ta 616.000 km. Nhng
chiu di nhng ng in bo y li l tng i nh Hoa
K, bi v h c nhiu ng in thoi - 60 triu km - trong
khi Anh c 6 triu v ta ch c 311.000 ki-l-mt. ng ci,
nhng cng ng khc cho chng ta, tha cc ng ch, nhng
phi gm cho chc nhng con s y trong u: chng ta phi o
lng v so snh c th ui kp v vt bng bt c gi
no! (V tay). S my in thoi - mt ch tiu tt khc v trnh
vn ha - Hoa K l 14 triu, Anh mt triu v ta 190
000. C 100 ngi Hoa K c mi ba my in thoi, Anh
hn hai mt t v chng ta mt phn mi, hay ni cch khc
Hoa K, t l s my in thoi so vi s dn ln hn ta n
130 ln.
Cn v v tuyn, ti khng bit hng ngy chng ta chi
cho n bao nhiu (ti ngh rng Hi Nhng ngi bn ca V
tuyn c th bt tay vo vic ny), nhng Hoa K hng ngy
ngi ta chi mt triu -la, tc l 2 triu rp, cho v tuyn,
nh th khong 700 triu rp mt nm.
Nhng con s y vch ra mt cch tn nhn cho chng
ta thy s lc hu ca chng ta. Chng cng cho chng ta thy
tm quan trng c th v phi c th s dng v tuyn vi t
cch l phng tin lin lc t tn km nht trong t nc nng
nghip bao la ca chng ta. Chng ta khng th nghim chnh
ni v ch ngha x hi m khng quan nim bin i t nc
thnh mt khi duy nht, c ni li vi nhau bng cc
phng tin lin lc loi. c th du nhp c ch ngha
x hi, bc u v trc ht chng ta phi c th ni vi
nhng vng xa xi nht ca t nc, nh l Tucmnixtan.
Bi v Tucmnixtan - m ti bt u nu ln trong cc suy
ngh ca ti hm nay - sn xut ra bng v cng vic ca cc
nh my dt vng Mtxcva v Ivanv-Vdnxenxc
[Ivanovo-Voznesensk] l thuc vo nng sut lao ng ca
Tucmnixtan. lin lc trc tip v ngay lp tc vi tt c
cc im trong nc, mt trong nhng phng tin quan trng

VN HC V CCH MNG

310

nht l v tuyn - iu y c nhin c ngha v tuyn khng

phi l chi dnh cho tng lp trn th thnh vn c v
tr u tin hn cc tng lp khc, m phi tr thnh mt cng c
lin lc kinh t v vn ha gia thnh th v nng thn.

Thnh th v nng thn

Chng ta khng c qun rng gia thnh th v nng
thn Lin X c nhng mu thun qui d v vt cht v tinh
thn ca ch ngha t bn m chng ta b tha hng trn c
khi. Trong giai on kh khn chng ta tri qua, khi thnh
th v n nu nng thn v khi nng thn i na cn bnh m
ly mt ci o chong m, vi ci inh hoc mt cy n ghi-ta,
th thnh ph c v tht ng thng hi so vi nng thn m
m. Nhng trong chng mc cc nn mng kinh t c bn ca
chng ta, c bit l cng nghip, c phc hi, th nhng
u th to ln v k thut v vn ha ca thnh ph i vi nng
thn t chng xut hin ra. Chng ta mt nhiu cng sc
lm du v c loi tr nhng mu thun gia thnh ph v
nng thn trong lnh vc chnh tr v php l. Nhng trn bnh
din k thut, cho n nay, chng ta cha lm c bc no
quan trng. V chng ta khng th xy dng ch ngha x hi
vi nng thn trong cc iu kin trn tri v k thut v vi
mt giai cp nng dn thiu vn ha. Mt ch ngha x hi pht
trin trc ht c ngha l a thnh th v nng thn ln cng
trnh k thut v vn ha, tc l ha tan thnh th v nng
thn trong mt khi c nhng iu kin kinh t v vn ha
thun nht. V th ch mt vic n gin ni lin thnh th vi
nng thn i vi chng ta l vn sinh t.
Trong khi to ra cng nghip v cc th ch th, ch
ngha t bn nng thn t ng v ch c th n t
ng: bao gi ch ngha t bn cng c th rt ra cc vt liu v
thc phm cn thit khng ch t nng thn ca mnh m cn t
cc nc lc hu bn ngoi v cc thuc a, ni nhn cng
nng dn r mt. Nhng nhiu lon ca chin tranh v sau chin
tranh, s phong ta v mi e da phong ta lun lun treo l
lng v cui cng s bt n nh ca x hi t sn, tt c
khin cho giai cp t sn phi quan tm n gn giai cp nng

VN HC V CCH MNG

311

dn hn. Gn y, chng ta nhiu ln nghe cc chnh tr gia

t sn v x hi-dn ch ni v mi quan h vi giai cp nng
dn. Trong cuc tranh lun vi ng ch Racpxki1 v cc mn
n, Bring2 [Briand] thi phng khi m t cc nhu cu ca
nhng tiu ch v c bit l ca nng dn Php3. tt Bao4
[Otto Bauer], anh chng men-s-vch cnh t o, trong mt bi
din vn gn y, nhn mnh tm quan trng c bit ca
mi lin h vi nng thn. bao trm ln tt c, Li
Giocgi5 [Lloyd George], nhn vt quen bit c ca chng ta thc ra chng ta mi bt u hi qun i ng ta - lc cn hot
ng t chc Anh mt lin minh nng dn c bit
lin h vi giai cp nng dn. Ti khng bit trong iu kin
ca nc Anh, mi lin h y s c hnh thc no, nhng t
ming Li Giocgi ch lin h y c mt m hng kh l
mnh khe. Trong mi trng hp, ti khng gi gm vic bu
ng ny l quan cai tr mt qun nng thn no cng nh l
hi vin danh d Hi Nhng ngi bn ca V tuyn in, bi
nhng khi y ng ta s khng qun lm mt s la o hay
tham no . (V tay). Trong khi chu u, s quan tm tr
li vn lin h vi nng thn mt mt l th on chnh tr
ngh vin v mt khc l mt triu chng c ngha v s lung
lay ca ch t bn, th i vi chng ta vn cc mi quan
h kinh t v vn ha vi nng thn l mt vn sinh t trong
ngha y ca t ny. C s k thut ca mi lin h y
phi l in kh ha, v ci ny gn lin vi vn du nhp v
tuyn in trn qui m ln. bt tay vo thc hin cc nhim
v n gin nht v cp thit nht, tt c cc phn ca Lin
bang X-vit cn phi m thoi c vi nhau trong nng
1

- Kh. Racpxki (1873-1941): lnh t xut sc ca phong tro cng nhn

Bungari, Rumani, Ucraina v Nga, nh bo, nh ngoi giao. L ng minh
v ngi bn thn thit nht ca Trtxki. B t hnh nm 1941.
2
- A. Bring (1862-1932): nh ngoi giao v chnh tr gia Php.
3
- Trtxki m ch cc cuc thng thuyt Php-X v vic tr cc mn n ca
Nga hong cho cc ch n Php. Racpxki, ngi bn v ng ch thn thit
nht ca Trtxki, lc l i s Lin X Php.
4
- . Bao (1882-1938): chnh khch, lut gia, nh x hi dn ch o, chuyn
gia v vn dn tc.
5
- Gi. Li (1863-1945): chnh khch Anh, thnh vin ng T do, th tng
chnh ph lin hip thi k 1916-1922.

VN HC V CCH MNG

312

thn phi nghe c thnh ph nh nghe mt ngi anh c hc

thc hn v c trang b tt hn. Khng thc hin nhim v
y, s ph cp v tuyn in s vn c l mt chi cho cc
cu lc b c u tin ca th dn.
Bn bo co ca cc ng ch ni rng trong cc nc
Cng ha ca chng ta, ba phn t c dn nng thn khng bit
my thu thanh l g v phn t cn li ch c bit n nh cc
bui biu din c bit trong cc l hi. Chng trnh ca chng
ta phi d kin rng mi lng khng nhng c bit my thu
thanh l g m mi lng cn phi c trm thu sng na.

Chng ta i v u?
Biu gm km bo co ca cc ng ch ch ra s
phn b cc hi vin ca Hi chng ta trong cc giai cp x hi.
Cng nhn chim 20% ( l nhn vt b nh vi mt ci ba);
nng dn 13% (nhn vt cn nh hn vi mt ci lim); vin
chc 49% (nhn vt ng knh, xch mt ci cp); ri n 18%
cc thnh phn khc (ngi ta khng xc nh r h l ai
nhng h c hnh dung nh l mt qu ng i m qu da
vi mt ci can, khn trng ci ti ngc, r rng l mt
Npman1). Ti khng c ni rng phi tng c cc v c khn
ci ti ngc ra khi Hi nhng ngi bn ca V tuyn in,
nhng h phi c kim tra hn cho v tuyn in tr nn
t tn km hn cho nhng ngi mang ba v lim. (V tay).
Ti cng khng c ngh rng phi h thp mt cch my mc
con s nhng hi vin xch cp. Tuy nhin, cn thit phi tng
tm quan trng ca hai nhm c bn bng bt c gi no (V
tay); 20% cng nhn, tht l t; 13% nng dn, t mt cch xu
h. Con s cc v i m qu da xp x bng con s cng nhn
(18%) v vt con s nng dn, ci con s ch mi c 13%!
l mt s vi phm hin nhin Hin php X-vit. Cn phi
c nhng bin php nm sau hoc trong hai nm na nng
dn tr thnh khong gn 40%, cng nhn 45%, vin chc bn
giy 10% v m gi l nhng ngi khc 5%. Nh th s l
1

- m ch nhng doanh nhn, ch xng, giu c ln trong thi k

Tn kinh t.

VN HC V CCH MNG

313

mt t l bnh thng, ha hp hon ton vi tinh thn Hin

php X-vit. S chim lnh cc lng bng v tuyn in l mt
nhim v cho vi nm sp ti, gn rt mt thit gn vi s xa
nn m ch v vi vic in kh ha nng thn, v mt mc
nht nh n l iu kin tin quyt cho vic thc hin cc
nhim v y. Mi tnh phi i chim lnh nng thn vi mt
chng trnh pht trin nht nh v v tuyn in. Chng ta
hy m ra trn bn tm bn v mt cuc chin tranh mi!
T mi trung tm cc tnh, phi chim lnh bng v tuyn in
trc ht mi lng ln nht. Mi lng khng bit ch hoc bn
m ch, trc khi bit c v bit vit nh phi lm, th cn
c tip cn c vi vn ha qua v tuyn in nh l
phng tin dn ch nht ph bin tin tc v tri thc. Bng
phng tin v tuyn in, mi ngi nng dn phi t c kh
nng cm thy c mnh l cng dn ca Lin bang chng ta,
cng dn ca ton th gii.
Ch trong ngha rng , s pht trin v cng nghip ca
chng ta mi khng ph thuc vo giai cp nng dn, iu l
rt r rng; cn mt mc nht nh no y th c cuc cch
mng trong cc nc chu u cng cn phi ph thuc giai cp
nng dn ca chng ta v vo s tng trng v kinh t ca giai
cp . iu bt li cho cng nhn chu u trong cuc u
tranh ginh chnh quyn v - khng phi ngu nhin - iu m
nhng k x hi-dn ch s dng kho lo trong mt mc ch
phn ng, l s l thuc ca cng nghip chu u vo cc
nc hi ngoi v thc phm v nguyn liu. Chu M cung
cp ng cc v bng, Ai Cp th bng, n l ng ma,
qun o M Lai th cao su v.v... V d nh c nguy c v mt
cuc phong ta ca Hoa K a n s cn kit nguyn liu v
thc phm cho cng nghip chu u trong nhng thng v
nhng nm kh khn nht ca cch mng v sn. Trong nhng
iu kin y, mt lng xut khu tng thm loi v ng cc
v nguyn liu X-vit l mt nhn t cch mng mnh m cho
cc nc chu u. Nng dn ca chng ta phi c gio dc
c thc rng mi b la m c p thm ra ri xut cng
th cng thm mt trng lng nh th trong cn cn u tranh
cch mng ca v sn chu u, bi v b la y lm gim i s
l thuc ca chu u i vi chu M t bn ch ngha. Nhng

VN HC V CCH MNG

314

ngi nng dn trng bng Tucmnixtan phi c lin h

vi cng nhn dt Mtxcva v Ivanv-Vdnxenxc v c
vi giai cp v sn cch mng chu u. Mng li truyn sng
v tuyn in trong nc ta phi c an kt sao cho nng dn
chng ta c sng vi cuc sng ca nhng ngi lao ng
chu u v ton th gii v c tham gia vo cuc sng y
ngy ngy. Phi lm sao cho ci ngy m nhng ngi lao ng
chu u s chim li c nhng trm pht sng ca h, khi
m giai cp v sn Php chim c thp pphen v t nh
thp bo tin bng mi th ting rng h lm ch nc Php
(V tay), phi lm sao cho trong ngy y, gi y, khng nhng
ch th thuyn cc thnh ph chng ta v cc ngnh cng
nghip chng ta m c nng dn chng ta nhng lng xa xi
nht cng c th p li li ku gi ca cng nhn chu u:
Cc bn c nghe c ting ni ca chng ti khng? Ngi anh em, chng ti nghe c ting ni cc bn v
mun gip cc bn! (V tay). Xibri s gip ng cc, cht
m, nguyn liu, vng Cuban [Kouban] v sng ng th ng
ng cc v tht, Udbkixtan [Uzbkistan] v Tucmnixtan
s gp bng. Nhng iu ny ch ra rng s pht trin lin lc
v tuyn ca chng ta y chu u bin i nhanh thnh mt
t chc kinh t duy nht. Cng bao nhiu iu khc, s pht
trin mng li v tuyn in bo l chun b cho thi k cc
dn tc chu u v chu s on kt li trong mt Lin bang
X-vit cc dn tc x hi ch ngha. (V tay).

VN HA V
CH NGHA X HI
(trch)
S ph phn mc-xt i vi khoa hc khng nhng
phi ch mang tnh cht cnh gic m cn phi l cn trng, nu
khng n c th suy thoi thnh mt th loi gio hot, mt th

VN HC V CCH MNG

315

thng thi rm kiu Phamuxp 1 (phamuxptrina). Ta hy ly

khoa tm l hc lm v d. Vic nghin cu cc phn x ca
Pplp c t hon ton trn con ng duy vt bin chng.
N lt hon ton bc tng gia sinh l hc v tm l hc.
Mt phn x n gin nht l thuc v sinh l, nhng h thng
cc phn x s cho thc. S tch ly sinh l v lng cho
mt cht lng mi, cht lng tm l. Phng php ca
trng phi Pplp l thc nghim v t m. S tng qut ha
c ginh git dn dn tng bc: t nc bt ca con ch
cho n thi ca (tc l cho n c ch tm l ca s tng qut
ha ch khng phi hm lng x hi ca n), d rng nhng
con ng dn n thi ca vn cn cha tm ra.
Trng phi phn tm hc ca Phroi thnh Vin
cp n vn theo mt cch khc. Thot tin, n xut pht t
vic cho rng cc ng lc thc y cc qu trnh tm l phc
tp nht v tinh t nht biu hin ra di hnh thc nhng nhu
cu sinh l. Theo ngha chung y, trng phi ny l duy vt
nu ngi ta gt ra ngoi vn xt xem liu n c ginh mt
v tr qu quan trng cho nhn t tnh dc n chon phn cc
nhn t khc hay khng (nhng nh vy cng l mt cuc
tranh lun trong khun kh ch ngha duy vt). Tuy nhin, bng
thc nghim, nh phn tm hc khng cp n vn
thc, t nhng hin tng s ng n nhng hin tng cao
nht, t phn x n gin n phn x phc tp nht; ng c
gng nhy mt bc qua tt c cc bc thang trung gian, trc
tip t trn xung di, t huyn thoi tn gio, t thi ca tr
tnh hoc t gic mng n nhng nn tng sinh l ca tm hn.
Cc nh duy tm dy rng tm hn l c lp, rng t
tng l mt ci ging khng y. Pplp v Phroi, tri li,
cho rng ci y ca t tng l sinh l. Nhng trong khi
Pplp, nh mt ngi th ln, tt xung tn y v thm d t
m ci ging t di ln trn, th Phroi ng bn trn ging
v vi mt ci nhn sc so c gng xuyn qua khi nc
c l lun lun xao ng m phn bit hoc on ra cc
ng nt ca y. Phng php ca Pplp l thc nghim.
1

- Famuxp: nhn vt trn sn khu, tiu t sn thng thi rm, thm y mt

th kin thc gi hiu.

VN HC V CCH MNG

316

Phng php ca Phroi l phng on, i khi n k d.

nh coi phn tm hc l khng i i vi ch ngha mcxt, nh quay lng li khng cn nghi l vi ch ngha
Phroi tht l n gin qu mc, hay ng hn l qu ngy
th. D th no chng ti cng khng cng li kin chp
nhn hc thuyt Phroi. l mt gi thit nghin cu c
th mang li cho ta - v chc chn l n s mang li cho ta nhng gi thit v nhng kt lun nm trong ng li ca tm
l hc duy vt. Cng vi thi gian con ng thc nghim s
em li bng chng. Nhng chng ta khng c l do no, cng
khng c quyn g ngn cm mt con ng khc, cho d con
ng khc y t ng tin hn nhng c gng tin on ra
nhng kt lun m con ng thc nghim dn n chm hn
nhiu1.
Vi nhng v d y ti mun ch ra, t nht cng l mt
phn, va tnh a dng ca di sn khoa hc, va tnh phc tp
ca nhng con ng m giai cp v sn nh chng chim
lnh di sn y. Nu trong xy dng kinh t cng vic khng
th c gii quyt bng mt mnh lnh v nu phi hc cch
bun bn, th trong cc ngnh khoa hc s ra lnh thun ty
v gin n ch c th em li khng g khc ngoi s thit hi
v s nhc nh. y, ngi ta phi hc cch hc.
(Cng b nm 1926-1927)

TH GI VIN S I.P.
PPLP
Ngi Ivan Pplvch [Ivan Paplovitch] rt knh mn,
Xin ngi th li cho ti nu l th ny ko ngi ra khi
nhng cng vic c tm quan trng rt c bit ca ngi.
1

- L c nhin, vn ny khng c g ging vi mt th ch ngha Phroi

no ch l tr nghch ngm v tr phng tng khiu dm. Mt th nga
li nh vy khng c lin quan g n khoa hc v ch l mt trng thi suy
i: trng tm con ngi chuyn t no b xung ng ty sng... (L.T.)

VN HC V CCH MNG

317

Ti ngh rng l iu c th min th v ti ca l

th, d c cp bi mt ngi khng chuyn mn, xem ra
vn lin quan trc tip n hc thuyt do ngi dng nn. y l
nhng quan h h tng gia thuyt phn tm hc ca Phroi
v thuyt v cc phn x c iu kin.
Trong nhng nm Vin, ti c tip xc gn gi vi
nhng ngi theo Phroi; ti c cc cng trnh ca h v c
dp i d c cc cuc hp ca h1. Trong cch h cp n cc
vn tm l, ti lun lun ngc nhin v h kt ni mt th
hin thc sinh l vi mt s phn tch gn nh l vn hc cc
hin tng tm l.
Xt n cng, l thuyt phn tm hc da trn nhn
nh rng qu trnh tm l l mt thng tng kin trc phc tp
c xy dng trn nhng qu trnh sinh l m n phi ph
thuc vo. Si dy lin lc gia cc hin tng tm l bn
trn v cc hin tng sinh l bn di, trong tuyt i a
s cc trng hp, vn nm trong tim thc v biu hin trong
cc gic m v.v...
Theo ti, l thuyt ca ngi v cc phn x c iu kin
bao gm c hc thuyt Phroi nh mt trng hp ring.
S thng hoa ca nng lng tnh dc - ti thch th ca
trng phi Phroi - l mt sng to da trn nhng c s tnh
dc ca cc phn x c iu kin n+1, n+2 v tip theo.
Nhng ngi theo Phroi ging nh nhng ngi
nhn vo mt ci ging su v kh c. H ht cn tin ging
y l mt ci vc (vc ca linh hn); h thy hoc m t ci
y sinh l v xy dng mt lot gi thuyt ti tnh v th v
nhng c on v phng din khoa hc, l nhng gi
thuyt v cc c im ca y ging l ni xc nh bn cht
ca nc trong ging.

- Trtxki quan tm n mn phn tm hc t u th k, khi ng sng o.

Trong thi k 1922-23, ng c ton b tc phm c n hnh ca
Phroi v mt s mn , v tr thnh mt trong nhng ngi Nga u tin
c hiu bit su rng v hc thuyt Phroi. Mc du ch chp nhn cc kt
qu nghin cu ca trng phi Vin mt cch thn trng, nhng Trtxki
s dng mt s nhn nh v phng php ca Phroi khi vit hi k i
ti v tiu s Xtalin.

VN HC V CCH MNG

318

L thuyt v cc phn x c iu kin khng bng lng

vi nhng phng php khoa hc na vi v vn hc na
vi, vi nhng quan st lm t trn xung di m n xung
n tn y v i ngc ln bng thc nghim1.
(27 thng Chn 1923)

CUC CCH MNG

B BP NGHT
Ti tht khng may v c Nhng ngi chinh phc
chm mt mi tm thng hoc hai nm. Cun sch vit v
cch mng Trung Quc, tc l ti ln nht ca nm nm gn
y. Mt vn phong c ng v p, ci nhn chnh xc ca
ngh s, s quan st c o v mnh dn - tt c mang li
cho cun tiu thuyt tm quan trng c bit. Khi ti ni iu
y y th khng phi v cun sch y ti nng, mc du
khng th b iu , m bi v n cho ta nhng bi hc chnh
tr c gi tr cao nht. Nhng bi hc y n t Manr 2
[Malraux]? Khng, chng c rt ra t bn thn cu chuyn,
ngoi ci bit ca tc gi v chng chng li tc gi - iu y
lm vinh d cho ngi quan st v cho ngi ngh s ch khng
lm vinh d cho ngi cch mng.
Tuy nhin, t quan im y, chng ta cng c quyn
nh gi Manr: nhn danh chnh anh v nht l nhn danh
Garin [Garine], ci ti th hai ca anh, tc gi khng mc c
nhng phn on ca mnh v cch mng.
Cun sch c mnh danh l tiu thuyt. Thc t qua
cun sch, chng ta ang ng trc lch s c tiu thuyt
ha ca cch mng Trung Quc trong giai on u tin ca n,
giai on Qung Chu. khng phi mt lch s y . i
1

- Ngoi l th ny, Trtxki cng tng thuyt phc vin s Pplp gip
nhng tn ca hc thuyt Phroi ti Nga.
2
- A. Manr (1901-1976): nh vn, nh t tng, chnh tr gia Php. C nh
hng ln n nn vn hc Php th k XX.

VN HC V CCH MNG

319

khi n cn thiu ci nm tay cht ch ca x hi. B li, n a

n cho ngi c khng ch nhng tnh tit cch mng rc
sng m c nhng hnh bng sc nt khc su vo k c nh
nhng hnh tng x hi.
Vi tng nt chm ph sc mu, theo phng php ca
nhng ha s chm mu, Manr cho ta mt bc ha khng th
qun c v cuc tng nh cng, hin ra khng phi ng t
di ln nh ngi ta tng lm m t trn xung: nhng khch
chu u khng c ba n tra, nhng khch chu u ngt th
v nng - ngi Trung Hoa ngng lm vic trong bp v khng
cho qut my chy. y khng phi l mt li ch tc gi:
ngi ngh s - ngoi quc chc khng th cp n ti
theo cch khc. Nhng ngi ta c th c mt li ch khc m
i vi tc gi l quan trng hn: mc du tt c nhng iu
ng bit v hiu, cun sch vn thiu mt s thn cn t nhin
gia nh vn v nhn vt ca ng l cuc cch mng.
Thin cm, hn th na thin cm tch cc, ca tc gi
vi nc Trung Hoa ni ln l iu rt hin nhin. Nhng
chng b h hao i bi nhng biu hin qu ng ca ch ngha
c nhn v thm m tht thng. Chm ch c cun sch, i
khi ngi ta cm thy bc mnh khi thy mt ging ma mai c
v nh bao dung i vi nhng k c coi l man r m cn
bit ho hng. C cho l nc Trung Hoa cn lc hu i na,
mt s biu hin chnh tr ca n cn mang tnh cht c i i
na, nhng khng ai yu cu phi cho qua nhng ci . M
phi c mt ci nhn xa, ng n, t vt no vo ch y. Cc
s kin Trung Hoa m trn nn din ra cun tiu thuyt
ca Manr l quan trng hn rt nhiu cho s phn tng lai
ca vn ha nhn loi so vi li bn tn v b v ng ch ca
cc ngh vin chu u v so vi nhng sn phm vn hc cht
thnh ni ca nhng nn vn minh t ng. Manr hnh nh c
mt s rt r no trong vic nhn thc ra iu ny.
Trong cun tiu thuyt, c nhng trang p v sc
mnh th hin lng cm th cch mng sinh ra nh th no t
ch thng tr, t s dt nt, t tnh trng n l v sc mnh ny
cng c ti luyn nh thp. Nhng trang y ng l c i
vo Tuyn tp ca Cch mng, nu nh Manr n qun
chng nhn dn vi nhiu t do v nhiu mnh dn hn, nu

VN HC V CCH MNG

320

nh anh khng a vo cng trnh nghin cu ca mnh mt

cht ging iu b trn chn chng nh th thanh minh cho
mi quan h tm thi ca anh vi s ni dy ca nhn dn
Trung Hoa, c th l thanh minh i vi chnh anh cng nh
i vi cc quan chc hn lm Php v i vi nhng k
bun thuc phin tinh thn.

Brin [Borodine] i din cho tam Quc t v gi

chc v c vn bn cnh chnh ph Qung Chu. Garin, nhn
vt c tc gi sng i, th ph trch tuyn truyn.Tt c cng
vic ca h xy ra trong khun kh ca Quc dn ng.
Brin, Garin, tng Nga Galen [Gallen], ngi Php
Gira [Grard], ngi c Klen [Klein] hp thnh mt b
my quan chc c o ca cch mng, vt ln trn nhn dn
ang ni dy v dt dn nhn dn theo ng li cch mng
ring ca mnh m ng l l phi theo ng li ca cch
mng.
Cc t chc a phng ca Quc dn ng c tc
gi xc nh nh sau: Cuc hp ca mt s ngi cung tn,
c nhin dng cm, mt s nh giu i tm s tn trng hoc s
yn n, ca nhiu sinh vin, cu li...1. Khng nhng bn t sn
i vo cc t chc m h cn hon ton lnh o ng. Nhng
ngi cng sn ph thuc vo Quc dn ng. Ngi ta thuyt
phc cng nhn v nng dn ng lm iu g khin cho nhng
ngi bn n t giai cp t sn phi kh chu. Nhng hi ca
chng ti c kim sot l nh vy (t hoc nhiu, bn ng
lm ch ).... Li th nhn tht k quc! Quan chc Quc
dn ng th kim sot cuc u tranh giai cp Trung
Quc, cng nh ngn hng quc t kim sot i sng kinh t
cc nc lc hu. Nhng mt cuc cch mng th khng th t
iu khin c. Ngi ta ch c th cho nhng lc lng ni
ti ca n mt biu hin chnh tr. Ngi ta phi bit buc s
phn mnh vo lc lng no trong s lc lng .

- a s cc cu ch trong ngoc kp bi ny l c trch dn t cun sch

Nhng k chinh phc.

VN HC V CCH MNG

321

Nhng ngi cu li ang pht hin ra l h tn ti, ch

n gin l h tn ti. Nh vy l tc gi nhm trng. Nhng
cm thy mnh tn ti, nhng cu li, nhng th cng nghip
v nhng nng dn phi lt bn ngn tr h tn ti. S thng
tr ca nc ngoi gn b khng ri vi ci ch bn trong.
Nhng ngi cu li khng nhng phi xua ui Banuyn
Baldwin] hoc Mc nan1 [McDonald] m cn phi lt giai
cp thng tr. Khng th lm c iu ny m khng lm iu
kia. Nh vy, s thc tnh nhn cch trong qun chng Trung
Quc - c s lng hn mi ln dn s Php - ha ngay vo
lp dung nham ca cuc cch mng x hi. Cnh tng tht
hng v!
Nhng n y, Brin bc ra sn khu v tuyn b:
Trong cuc cch mng ny, cng nhn phi lm cng vic ca
anh cu li cho giai cp t sn. S n l ha x hi m giai cp
v sn mun c gii thot, h thy n c chuyn vo lnh
vc chnh tr. Ai lm ci hnh ng phn trc y? B my quan
liu tam Quc t. kim sot Quc dn ng, trn thc
t b my ny gip anh t sn tm s tn trng v an ton
khi n l ha nhng ngi cu li ang mun tn ti.
Brin, k lun lun vn hu trng, trong cun tiu
thuyt ny c miu t nh mt con ngi hnh ng, mt
tay cch mng nh ngh, l hin thn sng ng ca ch
ngha bn-s-vch trn t Trung Hoa. Khng c g sai lm hn
th! y l l lch chnh tr ca Brin: nm 1903, 19 tui, di
c sang M; nm 1918, tr li Mtxcva, y nh bit ting
Anh nn ng ta c giao cng vic lin lc vi cc ng
nc ngoi; b bt nm 1922 Glaxgu [Glasgow]; sau ,
sang Trung Quc vi t cch i din Quc t Cng sn. Ri
nc Nga trc cuc cch mng th nht v tr li sau cuc
cch mng th ba, Brin, ngi i din hon ho cho m
quan chc nh nc v ng, ch tha nhn cch mng sau
khi cch mng thng li. i vi thanh nin i khi ci ch
l vn thi gian, khng hn khng km. i vi nhng
ngi t bn mi n nm mi tui th l mt c
im chnh tr. Nu nh Brin quay tr v vi cch mng
1

- Mc nan (1866-1937): th k ng Bo th, th tng Anh.

VN HC V CCH MNG

322

thng li Nga mt cch v vang, iu hon ton khng c

ngha l ng bo m c thng li ca cch mng Trung
Quc. Nhng ngi nh loi ny hp th khng kh khn g c
ch v ging ni ca nhng ngi cch mng nh ngh.
Nhiu ngi trong s h, vi ci dng bo tr bn ngoi y, la
c khng nhng ngi khc m cn la c c chnh h.
Phn nhiu tnh to bo khng lay chuyn c ca ngi bns-vch h li bin thnh thi v lim s ca vin cng chc
sn sng lm mi chuyn. A! C s y quyn ca Ban Trung
ng y nh! Ci ba h mnh thing ling y, Brin lc
no cng trong ti o.
Garin khng phi l mt vin chc, anh ta c o hn
Brin v c l cn in hnh cho ngi cch mng hn.
Nhng anh ta thiu s hun luyn cn thit: ti t v ni ting
nht thi, Garin cc k bi ri trong nhng s kin ln v iu
bc l mi lc. Cc khu hiu ca cch mng Trung Quc
c anh ta c nh sau: ... Chuyn dng di v dn ch, dn
quyn, v.v.... Ci c ging cp tin, nhng l cp tin gi
hiu. Cc khu hiu v dn ch l dng di, lm nhm, ng
ght khi pht ra t ming ca Pencar 1 [Poincar], Eri 2
[Herriot], Lng Blum3 [Lon Blum], nhng k trnh n Php
v nhng tn cai ngc ng Dng, Angiri v Marc.
Nhng khi ngi Trung Quc ni dy nhn danh dn quyn
th khng phi l cch ni dng di m l nhng khu hiu
ca cch mng Php th k XVIII. Hng Cng, thi k bi
cng, bn Anh tham lam v tn bo e da lp li cc nhc
hnh. Nhn quyn v dn quyn Hng Cng, l quyn
ca ngi Trung Quc khng b ngi Anh nh bng roi.
Vch r ci dn ch thi nt ca quc, l phc v cch
mng; gi cc khu hiu ca nhng ngi b p bc ni dy l
dng di, v hnh chung l gip bn quc.
1

- R. Pencar (1860-1937): nh bo chnh lun, chnh khch Php, ba ln

c bu l ch tch ngh vin Php.
2
- . Heri (1872-1957): chnh tr gia Php, lnh t ng X hi Cp tin, tng
l th tng Php.
3
- L. Blum (1872-1950): nh bo, lut gia, chnh khch x hi Php. Th
tng Php thi k Mt trn Bnh dn.

VN HC V CCH MNG

323

Mt pht tim thuc b mc-xt c l c th trnh

cho tc gi nhng hiu lm tai hi loi . Nhng ni chung,
Garin cho rng l thuyt cch mng l mt m l thuyt ln
xn. Nh ta thy y, anh ta thuc v s ngi coi cch mng
ch l mt tnh trng s vic nht nh. C l khng c ch?
Nhng chnh v cch mng l mt tnh trng s vic - tc l
mt giai on pht trin x hi c qui nh bi nhng nguyn
nhn khch quan v b chi phi bi nhng qui lut nht nh m mt u c khoa hc c th tin on ci hng chung ca
qu trnh. Ch ring s nghin cu gii phu x hi v sinh l
ca n mi cho php tc ng n tin trnh cc s kin khi da
vo cc d kin khoa hc ch khng phi theo nhng iu
phng on ti t. Ngi cch mng coi khinh hc thuyt
cch mng th khng hn g ngi cha bnh coi khinh hc
thuyt y hc m anh ta khng bit, hay cng nh ngi k s
khng tha nhn k thut. Nhng ngi khng c khoa hc li
mun sa cha ci tnh trng s vic m ta gi l bnh tt
y, h c coi l ph thy hay lang bm v b lut php truy
n. Nu c mt ta n x nhng tn ph thy ca cch mng
th c l Brin v b l khi xng Mtxcva b x ti
nng n. Ti cng e rng c Garin cng khng th v can trong
v ny.
C hai nhn vt i lp nhau trong cun tiu thuyt,
nh hai cc ca cuc cch mng quc gia: ng gi Trng i
[Tcheng Dai], ngi c uy quyn thuc cnh hu ca Quc dn
ng, nh tin tri v v thnh ca giai cp t sn, v Hng
[Hong], th lnh tr ca bn khng b. C hai c v ra bng
mt bt php rt mnh. Trng i l hin thn ca nn vn
ha c Trung Quc c din dch ra trong ngn ng ca vn
ha chu u; vi b o khoc kiu cch y, ng tn vinh
quyn li ca tt c cc giai cp thng tr Trung Quc. Qu
tht, Trng i mun gii phng quc gia, nhng ng s qun
chng hn s quc; ng ght cch mng hn ght ch thc
dn t ln c quc gia. Nu nh ng c ch n cch mng th
ch l lm du n, chinh phc n, lm kit qu n. ng tin
hnh ng li khng chin trn hai mt trn, chng quc v
chng cch mng, ng li ca Gngi [Gandhi] n , ci
ng li m giai cp t sn tin hnh di mi kinh tuyn

VN HC V CCH MNG

324

v v tuyn, trong nhng giai on nht nh v ty theo hnh

thc ny hay hnh thc khc. ng li khng chin th ng
xut pht t khuynh hng giai cp t sn mun dn v mt
pha nhng phong tro qun chng v trng dng chng.
Khi Garin ni rng nh hng ca Trng i vt ln
trn chnh tr, ta ch cn c vic nhn vai. ng li che giu
ca bc cng minh Trung Quc cng nh n , trong
hnh thc cao qu tuyt vi v o c ha mt cch tru tng
ca n, biu th cc quyn li bo th ca cc giai cp hu
sn. S v t khng v li c nhn ca Trng i hon ton
khng i lp vi chc nng chnh tr ca ng: bn bc lt cn
nhng bc cng minh cng nh tn ti trt t nh th cn c
cc v thnh.
Ai xoay vn quanh Trng i? Cun tiu thuyt tr
li bng mt s chnh xc ng khen: mt th gii quan li
gi, bun thuc phin lu hay th nh, nh nho tr thnh li
bun xe p, trng s trng i hc Pari, tr thc cc loi.
Sau lng h l mt giai cp t sn vng vng, mc ni vi nc
Anh v v trang cho tng Tng [Tang] chng li cch mng.
Trong khi ch thng li, Tng sn sng a Trng i ln
ng u chnh ph. Tuy nhin c hai, Trng i v Tng,
vn tip tc l ng vin Quc dn ng m Brin v Garin
phc v.
Khi tng Tng cho qun ca mnh tn cng thnh ph
v chun b tn st nhng ngi cch mng, m trc tin l
Brin v Garin, th nhng ng ch ca hn trong Quc dn
ng - vi s gip ca Hng - ng vin v v trang cho
nhng k tht nghip. Nhng sau khi nh thng Tng, cc th
lnh li c gng khng thay i nhng g c t trc. H
khng th xa hip nh ca h vi Trng i bi v h khng
tin vo cng nhn, nhng ngi cu li, m qun chng cch
mng. Bn thn h cng b nhim cc nh kin ca Trng i
m h l th v kh chn lc ca cc nh kin .
khng b giai cp t sn chn ght, h phi u
tranh vi Hng. Hng l ai v t u ra? - T s khn cng.
Hng thuc v nhng ngi lm ra cch mng ch khng phi
nhng ngi i theo cch mng khi cch mng thng li.
Khi i n ngh phi git tn ton quyn Anh Hng Cng,

VN HC V CCH MNG

325

Hng ch ch mt iu: Khi ti b kt n t hnh th cn phi

ni vi thanh nin h bt chc ti. Phi cho Hng mt
chng trnh r rng: lm cho cng nhn ni dy, gn b h li
vi nhau, v trang h v em h chng li Trng i nh l
k th ca h. Nhng b my quan chc ca Quc t Cng sn
li kt thn vi Trng i, xua ui Hng v lm Hng in
tit. Hng git cc ch ngn hng v thng nhn, k c khi
nhng ngi ny ng h Quc dn ng. Hng git cc c
o: ... Nhng k dy con ngi phi chu ng cnh khn
cng th phi b trng tr, d l cha c Thin Cha gio hay l
nhng ngi khc.... Nu Hng khng tm thy con ng
ng n ca mnh th l li ca Brin v Garin, nhng
ngi t cch mng chy theo ui bn ch ngn hng v
thng gia. Hng phn nh m qun chng thc tnh nhng
cn cha di mt v cha vn vai. Bng sng lc v dao gm,
anh c tc ng vo qun chng, m qun chng m nhng
cn b Quc t Cng sn lm t lit. l s tht khng son
phn v cch mng Trung Quc.
Tuy nhin, chnh ph Qung Chu dao ng c
khng ri t tay ca Garin v Brin - nhng ngi nm cnh
st v cc nghip on - n tay ca Trng i, ngi khng
nm c g c nhng khng phi l khng tn ti. Chng ta
c mt bc tranh gn hon chnh v chnh th tay i. Nhng
i din Quc t Cng sn nm c cc nghip on th
thuyn Qung Chu, cnh st, trng hc sinh s quan Hong
Ph, cm tnh ca qun chng, s h tr ca Lin X. Trng
i th c mt quyn lc tinh thn, tc l uy tn ca nhng
ngi hu sn in cung ht mc. Bn b ca Trng i nm
trong mt chnh ph bt lc, c ti tr bi bn dung ha.
Nhng chng phi nh ch Nga hi cch mng thng
Hai (h thng Krenxki v phe cnh), iu khc duy nht y
l vai tr nhng ngi men-s-vch li do nhng ngi bn-svch gi hiu ng. Brin khng bit c iu bi v ng
ta ha trang thnh ngi bn-s-vch v ng nghim tc tin
vo s ha trang .
T tng ch yu ca Garin v Brin l tu thuyn
Trung Quc v nc ngoi i n cng Qung Chu khng
c dng Hng Cng. Nhng con ngi ny t coi mnh l

VN HC V CCH MNG

326

nhng nh cch mng c u c thc tin v hi vng rng s

bao vy thng mi s lm sp ch thng tr Anh Hoa
Nam. Nhng h hon ton khng ngh n vic cn thit phi
lm trc l lt chnh ph t sn Qung Chu, mt chnh
ph ch bit ngi ch ci gi giao np cch mng cho nc
Anh. Khng, Brin v Garin hng ngy i g ca chnh
ph v ng m xin ban b sc lnh cu vn tnh th. Mt
ngi trong s h nhc li cho Garin nh rng xt n cng,
chnh ph ny ch l mt bng ma. Garin khng bi ri. Anh ta
ci li: Bng ma hay khng, n phi hot ng, bi v chng
ta cn n n. Nh vy y, ng x trng cn nhng ba ch
m ng lm ly bng sp v bng. iu g np sau th chnh tr
lm kit sc v h thp cch mng y? y l s tn trng ca
mt nh cch mng tiu t sn i vi mt tay t sn bo th
mt cch vng vng. Cho nn k nht trong s ngi cc
oan Php lun sn sng qu gi trc Pencar. Nhng c
l qun chng Qung Chu cn cha chn mui lt chnh
ph t sn? T bu khng kh tot ra nim tin rng nu
khng c s phn i ca Quc t Cng sn th ci chnh ph
ma tri y b lt t lu di p lc qun chng. C cho l
cng nhn Qung Chu cn qu yu thit lp c chnh
quyn ca h. Ni chung, nhc im ca qun chng l g? H
thiu chun b k tc bn bc lt. Trong trng hp nh vy,
nhim v u tin ca cc nh cch mng l gip cng nhn
thot khi nim tin n l. Tuy nhin, s nghip m b my quan
liu ca Quc t Cng sn hon thnh li trit chng mc
tiu . H tim nhim cho qun chng ci khi nim phi
phc tng giai cp t sn v h tuyn b rng nhng k th
ca giai cp t sn cng l nhng k th ca h.
ng lm cho Trng i chn nn! Nhng nu
Trng i c lnh xa, iu khng trnh khi, nh th s
khng c ngha l Garin v Brin c gii thot khi s l
thuc r tin i vi giai cp t sn. H s ch chn Tng Gii
Thch - a con cng giai cp v em ca Trng i - lm con
bi mi tr o thut ca h. L th lnh trng v b Hong
Ph do nhng ngi bn-s-vch thnh lp, Tng Gii Thch
khng ch dng mc chng i t m sn sng dng sc
mnh mu, khng phi di dng bnh dn - ca qun chng

VN HC V CCH MNG

327

- m di dng qun s v trong gii hn cho php giai cp t

sn c gi quyn hn tuyt i v qun i. Brin v
Garin, trong khi v trang cho qun th ca h, tc v kh v
xua ui nhng ngi bn ca h. H chun b cho tai ha
nh vy .
Tuy nhin, chng ta c nh gi qu cao nh hng ca
b my quan liu cch mng ln cc s kin thi cuc khng?
Khng. N t ra mnh hn l n tng, nu khng phi
lm ci tt th t ra lm ci xu. Nhng ngi cu li ch mi
bt u tn ti v mt chnh tr nn h cn mt s lnh o to
bo. Hng cn c mt chng trnh to bo. Cch mng cn n
ngh lc ca hng triu con ngi va mi thc tnh. Nhng
Brin v nhng vin chc quan liu ca y li cn n Trng
i v Tng Gii Thch. H bp nght Hng v khng cho
ngi cng nhn ngng u. Trong vi thng na h s bp
nght cuc ni dy ca nng dn khi lm pht cc quan
chc t sn trong qun i. Sc mnh ca h l ch h i
din cho thng Mi Nga, cho ch ngha bn-s-vch, cho Quc
t Cng sn. cp ot c uy quyn, ngn c v tin vin
tr ca cuc cch mng ln nht, bn quan liu chn con
ng ca mt cuc cch mng khc m, cng c nhiu kh
nng l s ln.
Cuc i thoi gia Brin v Hng l bn buc ti
kinh khng nht i vi Brin v nhng k iu khin
Mtxcva. Cng nh bt c lc no, Hng i tm nhng hnh
ng quyt lit. Anh trng tr nhng tay t sn ng ch
nht. Brin ch c mt cu tr li: ng ng n nhng ai
b tin ra. Cn Garin th ni: Cch mng khng n gin
nh vy. Brin ngt li: Cch mng, l phi tr tin
cho qun i. Nhng cu chm ngn y cha ng tt c cc
yu t ca ci thng lng bp nght cch mng Trung Quc.
Brin che ch cho giai cp t sn; thng li, giai cp ny
rt tin cho cch mng. Tin chy v qun i Tng Gii
Thch. Qun i Tng Gii Thch trit tiu giai cp v sn
v thanh ton cuc cch mng. C tht l khng th thy trc
c khng? C tht l s vic khng c tin on
khng? Giai cp t sn ch t nguyn chi tin cho qun i no
phc v n chng li nhn dn. Qun i cch mng khng i

VN HC V CCH MNG

328

tin thng thm: n li cn bt ngi ta phi chi thm. Nh

th gi l chuyn chnh cch mng. Hng pht biu rt thnh
cng trong cc cuc hp cng nhn v ging nhng n sm st
vo bn Nga ang mang li mm suy sp cho cch mng.
Nhng con ng ca Hng khng dn n ch, nhng anh
ng khi chng li Brin. Nhng th lnh Thi bnh Thin
quc lm g c c vn Nga? V nhng th lnh ca Quyn ph
na? Nu nh cuc cch mng Trung Quc 1924-1927 c
th ra mt mnh th c l n khng th i thng ngay n thng
li nhng n s khng phi cn n nhng phng php ha-raki-ri (t m bng), s khng phi chu nhng s tht bi nhc
nh v s rn luyn c cc cn b cch mng. Gia chnh th
tay i Qung Chu v Ptrgrt [Ptrograd] c s khc nhau
bi thm l trn thc t, Trung Quc khng c ch ngha bns-vch: di ci tn trt-kt, n b tuyn co l hc thuyt
phn cch mng v b khng b bng mi cch vu khng v n
p. tnh trng m Krenxki khng thnh cng trong nhng
ngy thng By, Xtalin thnh cng Trung Quc mi nm
sau.
Garin khng nh vi chng ta: Brin v tt c
nhng ngi bn-s-vch th h ng ni ln v cuc chin
u ca h chng bn v chnh ph. Nhn xt y l cn i
vi tc gi chun b cho ngi c bit n cuc chin u
ca Brin chng nhm ca Hng. V lch s, n l sai: nu
ch ngha v chnh ph khng th ngc u dy Nga th
khng phi l v nhng ngi bn-s-vch chin u thng
li chng li n m bi v h o t di chn n t trc.
Ch ngha v chnh ph, nu khng nm gia bn bc tng
qun c ph ca tr thc hoc phng bin tp cc t bo, nu
thm nhp su hn th n ni ln c tm l tht vng ca
qun chng v by t c s trng pht chnh tr i vi
nhng la di ca dn ch v ca nhng phn bi ca ch ngha
c hi. S mnh dn t cc vn cch mng v ging gii cc
bin php gii quyt chng ca ch ngha bn-s-vch khng
cn ch cho ch ngha v chnh ph pht trin Nga. Nhng
nu s iu tra lch s ca Manr khng ng th cu chuyn
ca anh, ngc li, chng t mt cch ti tnh vic chin thut

VN HC V CCH MNG

329

c hi ca Xtalin - Brin chun b mnh t cho ch ngha

khng b v chnh ph Trung Quc.
B thc y bi tnh l-gch ca ng li chnh tr y,
Brin ng phi c mt sc lnh chng bn khng b.
Nhng ngi cch mng vng vng b gt vo con ng phiu
lu bi ti c ca nhng ngi lnh o Mtxcva, cho nn
giai cp t sn Qung Chu, vi s ban php ca Quc t Cng
sn, tuyn b t h ra ngoi vng php lut. H tr li bng
nhng hnh ng khng b bn quan liu gi cch mng, ci
bn bo tr cho giai cp t sn b tin ra. Brin v Garin
nm ly nhng k khng b v tiu dit h bo v khng
phi nhng tay t sn m bo v ci u ca chnh mnh. Nh
vy , ng li ha gii b trt di tai hi n mc tt cng
ca s phn bi.
Cun sch c ta l Nhng k chinh phc. Trong
tinh thn ca tc gi, ci tn y c hai ngha, cch mng
che y ch ngha quc, cch mng l thuc vo nhng
ngi bn-s-vch Nga, hay ng hn l l thuc vo vo mt
nhm no trong h. Nhng k chinh phc? Qun chng
Trung Hoa ni dy trong mt cuc khi ngha cch mng,
di nh hng r rng ca chnh bin Thng Mi, ly n lm
gng v ly ch ngha bn-s-vch lm ngn c. Nhng nhng
k chinh phc li khng chinh phc c g. Ngc li, h
dng tt c cho qun th. Nu cch mng Nga gy ra cch
mng Trung Quc th nhng k ni nghip ngi Nga bp
nght n. Manr khng din dch ra nhng iu . Hnh nh
anh cng khng ngh ti iu . Nhng iu din dch y li
ch cng ni bt hn t cun sch ng ch ca anh.
(Prinkip, ngy 9 thng Hai 1931)

VN HC V CCH MNG

330

V CUC CCH MNG B

BP NGHT V NHNG K
BP NGHT N
(Tr li ng ngr Manr)
Mt cng vic cn kp ngn tr ti khng kp thi
c c bi bo ca ng Manr bin h cho Quc t Cng sn,
cho Brin, Garin v cho c bn thn ng, khi ng chng li
li ph bnh ca ti. Vi t cch mt nh vn chnh tr, ng
Manr li cn xa cch giai cp v sn v cch mng hn so vi
t cch ngh s. T bn thn s vic c l cha minh
chng nhng dng c gi s c sau y, bi v ngi ta cha
bao gi nghe ni mt nh vn c ti nht thit phi l mt nh
cch mng v sn. Tuy nhin, nu nh ti nghin cu tr li
mt vn lt qua, th l v quan tm n ti ch
khng phi ni v ng Manr.
Nh ti ni, nhng hnh tng hay nht ca cun
tiu thuyt ca ng c nng ln n mc thnh nhng biu
tng x hi. Ti phi ni thm rng Brin, Garin v tt c
nhng ngi cng tc vi h l nhng biu tng ca mt
nn quan liu gn nh l cch mng, ci in hnh x hi
mi y c sinh ra mt phn nh s tn ti ca nh nc Xvit v, phn khc, nh mt ch no ca Quc t Cng
sn.
Ti khng coi Brin l in hnh ca mt ngi
cch mng nh ngh d rng trong cun tiu thuyt ca ng
Manr, ng nu ln c im y. Tc gi c chng minh
cho ti thy rng Garin c nhng nt o quan li cho ng ta
ci quyn c c mt chc v nh vy. ng Manr khng cm
thy khng ng lc khi ng ni thm rng Trtxki cn c
hn vi nt o na. C phi l ng nghnh khng? in hnh
cho ngi cch mng nh ngh khng c g l mt nhn vt l
tng. Trong mi trng hp, l mt in hnh c xc
nh rt r, c l lch chnh tr ca n v c nhng nt sc cnh

VN HC V CCH MNG

331

r rng. Ch nc Nga mi c th, trong vi chc nm, to ra

in hnh y v Nga, trn vn hn bt c ng no, l in
hnh ngi bn-s-vch.
Nhng ngi cch mng nh ngh ca th h Brin,
tnh theo tui, bt u hnh thnh vo trc cuc cch mng th
nht, tri qua th thch nm 1905, c ti luyn, c hc tp
thm (hoc h hng i) trong nhng nm phn cch mng. Ch
n nm 1917 h mi c c hi p nht kim tra li xem
h l ci g. T 1903 n 1918, tc l trong giai on Nga
hnh thnh in hnh ngi cch mng nh ngh, mt Brin,
hng trm v hng nghn ngi nh th ng ngoi cuc
chin u. Nm 1918, sau thng li, Brin phc v cc Xvit v vic lm vinh d cho anh; phc v mt Nh nc v
sn th vinh d hn l phc v mt Nh nc t sn. Brin
nhn nhng nhim v nguy him. Cc tay sai ca cc cng
quc t sn nc ngoi, nht l ti cc thuc a, cng hay
gp phi nhng nguy him ln khi hon thnh cng vic.
Nhng khng phi ci khin h tr thnh nhng nh cch
mng. in hnh ca ngi cng chc phiu lu v in hnh
ca ngi cch mng nh ngh, trong mt s tnh hung c th
c nhng im ging nhau. Tuy nhin, do bn cht tm l ca
h cng nh chc nng lch s ca h, h l hai loi in hnh
i lp.
Ngi cch mng dn ra con ng i vi giai cp ca
mnh. Nu giai cp v sn yu, lc hu, th ngi cch mng t
hn ch mnh trong cng tc b mt, kin tr, trng k v
khng my v vang; khi lp ra cc cu lc b, tuyn truyn,
chun b cn b; vi ch da l cc cn b u tin anh to nn,
anh s lay chuyn c qun chng, hp php hoc b mt, ty
theo tnh hnh. Bao gi anh cng c s phn bit giai cp mnh
vi giai cp th ch v s ch c mt ng li, ng li
tng ng vi cc lc lng ca giai cp mnh v lm cho h
mnh ln. Ngi cch mng v sn, d l ngi Php, Nga hay
Trung Hoa, s coi cng nhn Trung Quc nh mt i qun
thuc v mnh, cho hm nay hoc cho ngy mai.
Ngi cng chc phiu lu t t mnh ln trn tt c
cc giai cp ca dn tc Trung Quc. Anh ta t cho mnh c
quyn thng tr, quyt nh, ch huy c lp vi cc mi quan

VN HC V CCH MNG

332

h ni ti gia cc lc lng ang c Trung Quc. Nhn thy

giai cp v sn Trung Hoa hin cn yu v khng th nm c
cc v tr ch huy mt cch chc chn, ngi cng chc tm
cch ha gii v phi hp cc giai cp khc nhau. Anh ta hnh
ng nh mt thanh tra quc gia, mt ph vng c giao ph
trch cc cng vic ca mt cch mng thuc a. Anh ta tm
mt lin minh gia anh t sn bo th v anh v chnh ph, ng
tc ra nhng chng trnh thch hp (ad hoc), dng nn mt
ng li da trn nhng mu thun, to ra mt khi gm bn
giai cp i lp nhau; anh ta t bin mnh thnh nh o thut
nut kim v ch p ln cc nguyn tc.
Vy kt qu s th no? Giai cp t sn th giu hn, c
nh hng hn, c kinh nghim hn. Anh cng chc phiu lu
khng th la phnh n c. Ngc li, anh cng chc y c
th nh la c nhng ngi cng nhn y tinh thn hy sinh
nhng thiu kinh nghim v giao np h cho giai cp t sn.
B phn quan liu ca Quc t Cng sn ng vai
tr nh th trong cch mng Trung Quc.
Ngh rng quyn ca b my quan liu cch mng l
c ch huy, c nhin l c lp vi lc lng ca giai cp v
sn, ng Manr dy cho chng ta rng khng th tham gia
vo cch mng Trung Quc m khng tham chin, rng khng
th tham chin m khng vo Quc dn ng v.v... Thm vo
, ng cn ni s on tuyt vi Quc dn ng s li cun
ng Cng sn phi rt lui vo b mt. Khi ngi ta ngh rng
nhng l l nh th tm tt ci trit hc ca nhng i din
Quc t Cng sn Trung Quc, ngi ta khng th im ting
m phi ni: Vng, php bin chng ca qu trnh lch s i
khi a nghch mt cch tr tru vi cc t chc, con ngi v
t tng! Cch ngi ta gii quyt vn tht l n gin!
Mun nhp c vo cc s vic m giai cp th ch ang lnh
o th mnh phi ph thuc vo chnh tr ca giai cp y; mun
trnh s n p ca Quc dn ng th phi khoc mu sc ca
ng y... l tt c b mt m Brin v Garin c bc
l cho chng ta.
S nh gi chnh tr ca ng Manr v tnh hnh, v
nhng kh nng v nhng vn ca Trung Hoa hi nm 1925
l hon ton sai; tc gi ch mi gn t ti im m cc vn

VN HC V CCH MNG

333

tht s ca cch mng bt u r nt. Ti ni tt c nhng g

cn phi ni v ti ny. D th no, bi bo ca ng Manr,
do xut hin mt ni khc, khng phi l l do ti xt li
nhng g ti ni. D ngi ta c t t mnh trn lnh vc
phn on sai lm ca ng Manr v tnh hnh th cng tuyt
i khng th tha nhn iu l ng ng li XtalinBrin-Garin. Mun phn khng ng li vo nm 1925
th phi bit trc. Vo nm 1931 m i bo v n th phi l
mt k ui m v phng cu cha.
Chin lc ca cc vin chc Quc t Cng sn em
li cho giai cp v sn Trung Hoa nhng g ngoi nhng ti
nhc, s tiu dit cc cn b chin s, v iu nghim trng hn,
mt s ln ln khng khip? Mt s u hng nhc nh trc
Quc dn ng c trnh c s n p cho ng cng sn hay
khng? Hon ton ngc li, kt qu t l s gia tng v tp
trung cc bin php n p. Chng phi l ng Cng sn
phi rt vo ng hm bt hp php y ? V khi no? Trong
giai on tan v ca cch mng! Nu nh nhng ngi cng
sn bt u hot ng trong hm ngm khi tro lu cch mng
ang ln, th h c th hot ng cng khai sau v dn
u qun chng. Vi s gip ca nhng Brin, Garin,
Tng Gii Thch gieo rc s ln xn trong ng, lm n
bin tng, mt tinh thn, v Tng li cng hot ng vng
vng hn, buc ng phi vo b mt trong nhng nm phn
cch mng y. ng li ca Brin-Garin hon ton v tuyt
i phc v giai cp t sn Trung Quc. ng cng sn Trung
Quc phi lm li s nghip t u n cui, trn mt vng t
y mnh v, ln xn nhng nh kin, nhng sai lm khng
c tha nhn v s mt lng tin ca nhng cng nhn tin
tin.

Tnh cht ti c ca tt c ng li l c bit hin

nhin trong mt s vn chi tit. ng Manr cho rng
Brin v b l c cng trong vic giao np nhng ngi
khng b cho giai cp t sn, c thc dn th lnh t sn
Trng i n di li ao ca bn ny. Th on nh th
tht xng vi mt tn Bocgia [Borgia] quan liu hoc vi tng

VN HC V CCH MNG

334

lp qu tc cch mng Ba Lan, thng thch m st thng qua

nhng bn tay trung gian, np sau lng dn chng. Khng, vn
khng phi l h th Trng i trong mt ci by; nhim
v tht s cch mng l chun b cho vic lt giai cp t sn.
Khi mt ng cch mng buc phi git ngi, ng cng khai
nhn ly trch nhim, bng cch nu ra nhng nhim v v mc
ch m qun chng c th t ti v hiu c.
o l cch mng khng da trn nhng chun mc
tru tng ca Cng. N gm nhng qui tc x th t ngi
cch mng di s kim sot ca giai cp mnh, trong nhng
nhim v v ca mnh. Brin v Garin khng c lin h
vi qun chng, khng thm nhun mt tinh thn trch nhim
trc giai cp ca h. l nhng siu nhn ca gii quan liu
ngh rng tt c u c php trong gii hn ca mt s y
nhim nhn c t cp trn. Hnh ng ca nhng con ngi
y, d c lc rt ni bt, cui cng nht thit phi quay li
chng li ch cch mng.
Sau khi dng bn tay ca Hng m st Trng i,
Brin v Garin giao np Hng v c nhm cho bn ao
ph. Nh vy, tt c ng li ca h c ng du n ca
Cain. y, ng Manr tip tc lm trng s cho h. L l ca
ng l g? ng ni rng chnh Lnin v Trtxki cng khng
dung tha phi v chnh ph. Kh m tin c rng iu c
khng nh bi mt ngi tng, t ra trong mt thi gian, c
ci g chung vi cch mng. ng Manr qun hoc khng
hiu rng mt cuc cch mng chng mt giai cp l bo
m s thng tr ca mt giai cp khc v ch trc nhim v
, nhng ngi cch mng mi c quyn dng bo lc. Giai
cp t sn tiu dit nhng ngi cch mng, i khi tiu dit c
nhng ngi v chnh ph (nhng nhng ngi ny th cng
him hn, v h ngy cng chu phc tng) duy tr mt ch
bc lc v nhc. Trc mt giai cp t sn lnh o th
nhng ngi bn-s-vch bao gi cng ng v phe nhng
ngi v chnh ph chng li bn Chiappe. Khi ngi bn-svch cp c chnh quyn, h lm mi cch li cun
nhng ngi v chnh ph v vi chuyn chnh v sn. V thc
s, a s nhng ngi v chnh ph b nhng ngi bn-svch li ko. Nhng thc t, cng nhng ngi bn-s-vch

VN HC V CCH MNG

335

i x rt cng rn vi mt s ngi v chnh ph tm cch lm

suy bi nn chuyn chnh v sn. Chng ti c ng khng? C
sai lm khng? Ngi ta s nh gi ty theo kin m ngi
ta c th c i vi cuc cch mng m chng ti hon thnh
v i vi ch m cuc cch mng y thit lp. Nhng
ngi ta c th tng tng c khng, d ch trong giy lt,
nhng ngi bn-s-vch trong chnh ph ca hong thn Lvp1
[Lvov], trong chnh ph ca Krenxki, trong ch t sn, li
c th l nhng nhn vin ca mt chnh ph nh th tiu
dit nhng ngi v chnh ph? Ch cn t cu hi ra tht r
rng m gt b n i mt cch kh chu.
Cng nh quan ta Bri isn [Brid Oison] bao gi
cng b qua ni dung ca mt v vic m ch ch n hnh
thc, b my quan chc cch mng gi hiu v ngi trng s
vn hc ca n, ng Manr, ch ch n c ch ca mt cuc
cch mng v khng t hi cuc cch mng y phi phc v
giai cp v ch no. im , mt vc su phn cch
ngi cch mng vi anh cng chc ca cch mng. Nhng
iu ng Manr ni v ch ngha mc-xt tht l k quc. C
theo ng, ng li mc-xt khng th p dng c Trung
Quc v giai cp v sn Trung Hoa, theo ng, cha c thc
giai cp. C v l trong trng hp ny, vn l phi thc tnh
ci thc giai cp y. Th m ng Manr li kt lun bng s
minh chng cho mt ng li chng li quyn li giai cp v
sn.
ng Manr li s dng mt l lun khc, khng c
sc thuyt phc cht no m cn ng nghnh hn. ng ni:
Trtxki khng nh li ch ca ch ngha mc-xt i vi
ng li cch mng, nhng chnh Brin cng l mc-xt, c
Xtalin cng th; vy th phi ngh rng ch ngha mc-xt khng
c vai tr g ch ny c.
V phn ti, ti bo v hc thuyt cch mng chng
li Garin cng nh l ti s bo v khoa y hc chng li mt
anh thy nn xng theo li c truyn khoc lc. Anh nn
xng ci li ti rng nhng ng thy thuc c giy php cng
1

- Ghocghi E. Lvp (1861-1925): chnh khch, th tng Chnh ph Lm

thi Nga t thng Ba n thng By 1917.

VN HC V CCH MNG

336

thng git bnh nhn ca h. L l ny khng nhng khng

xng ng vi mt ngi cch mng m c vi mt cng dn
bnh thng c hc vn trung bnh. Y hc khng phi l ton
nng, thy thuc khng phi lc no cng cha c bnh;
trong s h, c nhng ngi dt nt, nhng ngi ti v c
nhng ngi u c bnh nhn; c nhin khng phi l l
do cho php hnh ngh i vi nhng anh thy nn xng cha
bao gi hc ngh y v ph nhn tm quan trng ca y hc.
Sau khi c bi bo ca ng Manr, ti phi c mt
nh chnh v bi bo trc ca ti: ti vit rng nu tim
mt liu thuc mc-xt cho Garin th c l s c ch cho anh ta;
by gi th ti khng ngh nh th na.
(Caici [Kadikoy], 12 thng Su 1931)

BI PHNG VN
LP TRTXKI V
VN HC V SN
li Prinkip, ti nh Lp Trtxki, ti1 hi kin
ng v vn hc v sn sau khi bo cho ng bit v nhng
cuc tranh lun m mt s nh vn hiu chin gy ra phng
Ty. Ti ngh mnh s l bch v khim nh nu i hi
Trtxki ci quyn c i din cho tinh thn cch mng. D
mun hay khng, v tr ca ng c xc nh trong lch s.
L nhn vt ca cuc i cch mng Nga, ng vn l ngi
chin thng d b lu y. L nh vn, ng hon thnh vi mt
s sng sut v kin ngh him c nhim v ca ngi c y
quyn ca giai cp v sn.
Ban u ng bo ti v cng vic bn rn, ng khng
nm c tnh hnh cc tro lu vn hc, c nhng tro lu t
xng l v sn. Do , i vi ng, vic a ra nhng li
tuyn b l khng thch hp. Nhng v sau, khi c th gi
1

- Tc Mrix Parigianin.

VN HC V CCH MNG

337

suy ngh thoi mi, ng cho ngi chuyn n ti mt lot

cc trang giy nh v ln, ti ch cn c vic khai thc chng
mt cch chn tht. Bn c s tm thy y mt bi phng
vn ko di khong mi lm ngy c chuyn n tay ti t
tng mt, ni Trtxki , xung tng trt, ni ng cho ti tr.

Vn bn ca Lp Trtxki:
Thi ca ti i vi vn ha v sn c trnh
by trong cun sch ca ti: Vn hc v cch mng. i lp
vn ha v sn vi vn ha t sn l sai hoc khng hon ton
ng. Ch t sn, v do vn ha t sn, c pht trin
trong nhiu th k. Ch v sn ch l mt ch tm thi v
chuyn tip tin ti ch ngha x hi. Chng no ch chuyn
tip y cn ko di (chuyn chnh v sn) th chng , giai cp
v sn ch c th to ra mt nn vn ha giai cp mc no
. N ch c th chun b nhng yu t cho nn vn ha x hi
ch ngha. Nhim v ca giai cp v sn ch nh th ny: to ra
nn vn ha phi v sn nhng x hi ch ngha trn nn tng
mt x hi khng giai cp.
Ti tr li Trtxki rng chc chn ng c l khi tch
nim vn ha ra khi tinh thn giai cp, tuy nhin s phn bit
y ch c gi tr vi mt thi hn cn cha c xc nh.
Trong khi ch i, c th ngh rng giai cp cng nhn, trong
giai on u tranh ginh chnh quyn v gii phng mi tng
lp lao ng, lo to ra, d bng nhng phng tin khng
y , mt nn vn ha ring bit, tm thi, thch hp cho nhu
cu u tranh cch mng. Loi vn ha khng c g l c nh
trong thi gian v b gii hn hon ton trong cc x hi hin
i y c cn thit khng?
- C - Trtxki p li - V xin bn lm n nhn mnh
cho rng, hn bt c ai, ti khng coi thng nhng c gng
sng to ngh thut hay ni rng hn, vn ha, xen vo tro lu
cch mng. Ti ch mun ni rng kt qu ca nhng c gng
y khng th l tuyt i... Ti s c tm cho bn nhng iu
ch dn chnh xc hn.

VN HC V CCH MNG

338

Ti nhn c mt mnh giy khc ca Trtxki. l

mt on trch trong bc th ng vit cho mt ngi bn, th
ngy 24 thng Mi mt 1928 v vit t mt ni b lu y.
S vic Trtxki gi cho ti bn sao ca vn bn sau hn ba nm
y chng t ng bo lu cht ch kin m cc nh vn v
sn Php chng ta s bit m khng khi ng cay.
Chng ta hy c:
Bn thn mn, ti nhn c t bo tng rt th
v v t Thng Mi (Oktiabr) c bi ca Xraphimvch.
Nhng ca him1 trong m vn chng t sn y tng chng
c sinh ra to nn mt nn vn hc v sn.
Rt r rng iu h ni ch l mt s gi mo tiu t
sn, cht lng loi hai hoc loi ba. Cng nh vic ngi ta c
l do ni mc-ga-rin l b v sn. ng gi ngghen
nu rt ti c im ca cc v ny, c bit v nh vn v
sn Php Valt [Valls]. Ngy 17 thng Tm 1884, ngghen
vit cho Bcxten2 [Bernstein]:
Khng c l do ng khen Valt nhiu n th.
l mt anh chng vn s hunh hoang, rng tuch hay ng hn
l mt anh lm vn t bn thn khng i din cho ci g c,
thiu ti nng tr nn cc oan nht, tr thnh nh vn
khng khch quan bng cch cao th vn chng
km ci ca mnh.
Nhng nh kinh in ca chng ta, trong nhng vic
ny, th khng khoan nhng; nhng nhng k k nghip li
bin vn hc v sn thnh mt ci b n my trong h
nht nhnh nhng thc n tha ca bn n t sn. V ngi no
1

- Ngi phng vn b pht v phi ghi li y li ph phn qu nng n

nhm vo nh vn vit cun Sui thp m ng dch sang ting Php. Nhng
bi phng vn s nh th no nu n b bin i theo ca ngi i phng
vn? Cn v phn Xraphimvch, cn ni rng tc gi ny c o to theo
khun kh t sn v c ti nng kh t nht nhng vt ln qu kh nng
mt cch p trong thin phng s ca ng v cuc ni chin Cpcad
v, hn na, c cng ln khi dnh tt c thin ch ca mnh cho cch mng
thng Mi; v do gy nn s cm ght ca nhng nh vn gii, nay tr
thnh phn ng nhng trc kia tip nhn ng vi mt mi thin cm
thm kn. (M.P.)
2
- E. Bcxten (1850-1932): trit gia, l thuyt gia, lmh t cnh hu ni ting
ca ng X hi Dn ch c v nh Quc t.

VN HC V CCH MNG

339

khng mun ly nhng thc n tha y lm vn hc v sn, th

ngi ta gi h l k u hng.... Chao i! Nhng k tm
thng! Chao i! Bn hunh hoang rng tuch! Chao i! Bn
tm lm! Th vn hc y cn t hn l bnh st rt ng nc
ang bt u honh hnh tr li y...1
S pht khng ny s gy cng phn cho nhng ngi
lng thin trong cc gii cch mng, tc gi ca Ngi
ni dy c coi l bc thnh trong lng vn. Nhng ti lm g
c? Th ra ngghen, mt nh kinh in ca chng ta,
hng dn ci gy m mn v k k nghip ng dng, v
lm tn hi thanh danh nh vn ni lon m chng ti nghi ng,
tuy khng ni ra, l phm cht km.
T c sch bui chiu (s ra ngy 28 thng T 1932)
v tnh cho chng ta mt s chng minh y ca ch
ngha h v li thi ca Valt v ngc nhin mt cch sai
lm rng con ngi bo lon b giai cp cng nhn rung b y
cui cng li c giai cp t sn n nhn l tc gia - s
trng pht m ng ra ng khng ng phi chu. Pulay
[Poulaille], anh bn tt ca chng ta khoi tr nu ln nhng
cu rng tuch ca Valt, nh cu sau y v Cng x: l
hn l ca t tng v cch mng2. Sau anh ta hi nu lm
nh Valt m t chy Pari ngn bn Vcxay [Versaillais]
khng vo c th c phi l vn hc khng?... Nht nh,
ci cch y l khng th c. Vy th chng ta phi tr li
l vn hc.

- Trong bc th ny ca Trtxki, nhng on in nghing l do ng nhn

mnh. (M.P.)
2
- Tnh chn tht cch mng ca Valt, s hng hi, dng cm, qun mnh ca
ng th khng phi nghi ng. Nhng th vn chng bi thit, ba hoa v trng
rng v l thuyt ca ng l ci th t thch hp t nht vi giai cp v sn,
ngoi cc phong tro ln ca qun chng bnh dn v cc giai on anh dng
ca h. Li cn phi tic rng thng thng trong nhng giai on nh th,
cc cu rng, qung co rm beng v mt th t k trung tm lng
bng, km theo mt thut lng gt cch mng v thc th li nh hng
rt ln n qun chng. Cng x xa kia c qu nhiu nhng biu hin
kiu v Valt rt chn tht trong s gi b ca mnh, rt ra t mt th
vn hc tiu t sn kch ng, trong nhng ngi mc-xt na vi v v
chnh ph tng chnh l in hnh ca vn hc v sn cch mng. (M.P.)

VN HC V CCH MNG

340

Nhng trang tm li c ca Valt m t c sch

bui chiu cng b ch lm ch da cho li ph phn nghim
khc ca ngghen. Ngoi ra, hnh nh Pulay c mt nim rt
s lc v cc cuc cch mng hin i v c mt nim qu
lc quan v vn hc v sn (do Valt ng u).

Sau t lu, nhn cuc m thoi vit tay ny, ti hi

Trtxki v nhng ngi sn xut ra cc kch bn tuyn truyn
cho cc m vn ngh ca cng nhn. ng ni vi ti l ng
khng r.
Ti cng hi ng v Hngri Bcbut [Henri Barbusse]
v t Th gii. Di mt Trtxki, ng Bcbut v qun th vn
hc quanh ng khng tn ti. Ti mong l nh th.
t nhin, Lp avivch1, ngi lun lun chnh xc
ha t tng ca mnh, cho ti bit ngi ta mi cng b nhng
bi c sc cha in ca ngghen v pxen.
Hai nh vn c c xong, xa kia thuc cnh cc t
ca ng X hi Dn ch v nay l bo th v pht-xt, m
mt cuc bt chin v gi tr x hi ca pxen, nh vn m h
cho l phn ng v tiu t sn. c mi tham gia cuc bt
chin, ban u ngghen tuyn b ng khng th i n cng
trong cuc tranh lun, v khng c thi gian v vn th phc
tp. Nhng ng mun lm ni bt, theo ng, pxen l nh vn
t sn, nh du mt s tin b. ngghen tuyn b rng
thi i chng ta, chng ta khng hc c g trong vn hc
nu khng phi vn hc ca pxen v cc tiu thuyt gia ln
ngi Nga. Cc nh vn c l nhng k tm thng, nht
gan, xong xnh, bi v x hi t sn c lc hu so vi s tin
ha chung. Nhng vi t cch pht ngn vin ca giai cp t
sn Na Uy, giai cp lc ny ang l nhn t tin b v i trc
c s tin ha ca t nc nh b ca ng, pxen c mt tm
quan trng lch s to ln trong cng nh ngoi nc. c
bit, pxen dy cho chu u v th gii s cn thit phi gii
phng ph n v mt x hi. L nhng ngi mc-xt, chng ta
khng th coi thng iu v chng ta cn phn bit gia t
1

- Tc Trtxki.

VN HC V CCH MNG

341

tng t sn tin b ca pxen v t tng phn ng, s st

ca t sn c. Php bin chng buc chng ta phi nh th.
Trtxki truyn n ti nhng suy ngh ca ngghen
bng nhng li l gn ng nh vy. Ti khng th ghi ch li
ngay. Lc , chng ti ang ngi n.
Ngy 2 thng T, t tng trn ca ng xung tng trt,
Lp Trtxki nh chuyn ti ti bc thng ip nh sau:
ng ch Parigianin, trnh cc hiu lm v vn
vn hc v vn ha v sn, tm li ti mun nhn mnh mt
im c coi l ng nhin i vi mi ngi mc-xt nhng
li b xa m mt cch cn thn bi phi quan liu theo ch
ngha xta-lin-nt ca Xtalin v mi phi khc. Ngay c trong
ch t bn, c nhin chng ta phi lm mi cch nng cao
trnh vn ha ca qun chng cng nhn. V ni ring, trong
chuyn ny c c chm lo n trnh vn hc ca h. ng
ca giai cp v sn phi ht sc quan tm n nhng nhu cu
ngh thut ca thanh nin cng nhn, nng h v lnh o
h. S thnh lp nhng cu lc b nh vn cng nhn mi cm
bt, nu lm tt, c th cho nhng kt qu rt hu ch. Nhng
d lnh vc cng tc ny c quan trng n my, n cng khng
trnh khi t khp mnh trong nhng gii hn cht hp. Mt
nn vn hc mi v mt nn vn ha mi khng th c to ra
bi nhng c nhn ring l xut thn t giai cp b p bc:
chng ch c th c to ra bi tt c cc giai cp, bi tt c
nhn dn c gii thot khi s p bc. Vi phm cc t l lch
s, tc l trong trng hp ny nh gi qu mc cc kh nng
ca vn ha v vn hc v sn, iu dn n vic coi cc vn
ca cch mng ch l cc vn vn ha, iu tch ri
cc nh vn cng nhn tr hoc nh vn d b ra khi giai
cp ca h, lm hng h v tinh thn, nhiu khi bin h thnh
nhng ngi m phng loi hai c o tng v thin chc ca
mnh. chng li ci v ch chng li ci , theo ti, phi
tin hnh mt cuc u tranh khng khoan nhng.

Tm li, Trtxki i hi mt nn vn ha chn chnh,

ng khng tha nhn mt th phm tinh thn, kiu bnh m KK.
Th ngh thut ngho nn, nh nhng y, th tuyn truyn qun

VN HC V CCH MNG

342

ru y, th sn khu prl (v sn) y, v s nhng iu

khng khip v tnh cm v trit hc, chng ang u c
cc t chc cng nhn. Trtxki cng t cm thy cch bit vi
nhng nh th nghim ngh thut cch mng m mt giai
cp t sn c thin cm, v phng cu cha v mt t mn
v l nh ho phng cho khng chng ta bng nhng tiu
tit k quc v vn phong v o din. Cui cng, Trtxki nghi
ng nhng k thot ly giai cp v sn, sng theo cch ngh s,
lm ra v vn nhn dn bng ngh thut, t ra coi thng v
mun cch tn vn ha t sn, th vn ha ny vn cn hoan
nghnh h lm tr gii tr cho mnh.
L thin hng chung ca cc x hi hot ng v
to ra kt qu bng mt cch no , vn ha khng t ng tc
ra c. Hc thuyt mc-xt mun rng x hi mi tip thu tt
c nhng g l qu bu ca x hi c v nh cch mng th
khng h c nh ph nhn nhng quyn v nhng nhim v
ca s tha k. Nhim v ca mt giai cp chin thng bao gi
cng l p t mt nn vn ha mi c lm phong ph thm
v b sung n tng chi tit cng vi thi gian. Nhng nu ci
mi ng l ci mi, nu hin ti l tng lai, th n vn cha
ng mt lng ln qu kh. Trtxki ngh rng phi c mt s
cng tc ca tt c nhng lc lng nhn dn c thc tnh
bi cch mng to ra ci mi trong khi cu vn ci di sn.
Trong tinh thn ca Trtxki, m ti khng mun phn bi li
cht no, vn ha l s thm nhp ca mt tnh trng chung vo
nhng ngi lao ng, ca mt sc mnh chung c thc
hin nhng duy nht ch biu hin ra c qua cch mng.
Ngi mc-xt coi trng tnh vng chc v khung ct ca chng
loi, tnh vnh hng lun lp li trong s bc thit hng ngy, v
do , rt sinh ng. Tnh thng trc ca cch mng... Trong
nhng yu t tri ngc nhau cc t y c s khng nh ca
qui lut cao nht ca T nhin m chng ta u bit...

Tuy nhin Trtxki vn lo ti c th phn nh khng

trung thnh t tng ca ng. Cng vi l th trn, ng gi cho
ti thng bo sau:

VN HC V CCH MNG

343

Phi t nhng iu kin cho ci ngi ta gi l Vn

hc v sn. Cc tc phm vit v i sng ca giai cp cng
nhn lm thnh mt b phn no ca vn hc t sn. Ch cn
nhc li Gicminan (Germinal). Chng c g thay i cch nh
gi ch ny d cho nhng tc phm y thm nhun nhng
khuynh hng x hi ch ngha v cc tc gi ca chng xut
thn t giai cp cng nhn. C nhin, nhng ngi ni n vn
hc v sn, i lp n vi vn hc t sn, khng nhm vo mt
vi tc phm m nhm vo tng th sng to ngh thut lm
thnh mt nhn t ca nn vn ha mi v sn. iu gi
nh rng trong lng x hi t bn, giai cp v sn c th
sng to ra mt nn vn ha v sn mi v mt nn vn hc v
sn mi. Khng c mt cao tro ln rng ca giai cp v sn v
vn ha th khng th ni n nn vn ha v vn hc v sn,
bi v chung quy vn ha c to ra bi qun chng ch
khng phi bi nhng c nhn. Nu ch ngha t bn m ra cho
giai cp v sn nhng kh nng nh vy th n khng cn l
ch ngha t bn v chng c l do g lt n.
Phc ha ra bc tranh v mt nn vn ha mi - vn
ha v sn - trong khun kh ca ch ngha t bn, l suy
ngh ca mt nh ci lng khng tng, l cho rng ch
ngha t bn c th m ra nhng trin vng ci tin khng gii
hn.
Nhim v ca giai cp v sn khng phi l to ra mt
nn vn ha mi trong lng ch ngha t bn, m l lt ch
ngha t bn c mt nn vn ha mi. C nhin, mt s tc
phm ngh thut c th gp phn vo phong tro cch mng ca
giai cp v sn. Nhng cng nhn c ti c th tin n ngang
hng vi nhng nh vn li lc. Nhng t im n mt
nn vn hc v sn th cn rt xa.
Trong nhng iu kin ca ch ngha t bn, nhim v
ch yu ca giai cp v sn l u tranh cch mng ginh ly
chnh quyn. Tip n l n vic xy dng mt x hi x hi
ch ngha v mt nn vn ha x hi ch ngha. Ti cn nh
mt cuc m thoi ngn vi Lnin - mt trong nhng cuc
m thoi cui cng - v nhng ti ny. Lnin khn thit yu

VN HC V CCH MNG

344

cu ti ln ting trn bo ch phn bc li Bukharin 1

[Boukharine] v nhng l thuyt gia khc v vn vn ha
v sn. Trong bui ni chuyn y, Lnin ni vi li l gn
ng nh sau: Trong chng mc m mt nn vn ha cn l
v sn th cha phi l mt nn vn ha. Trong chng mc
c mt nn vn ha th nn vn ha khng cn l v sn
na. T tng y l ht sc r rng: giai cp v sn khi
nm c chnh quyn cng nng cao nn vn ha ca mnh th
nn vn ha y cng thi khng phi l vn ha v sn m
chuyn thnh vn ha x hi ch ngha.
Lin X, sng to ra mt nn vn hc v sn c
tuyn b l nhim v chnh thc. Mt khc, ngi ta ni vi
chng ta rng trong k hoch nm nm sp ti, Lin X s bin
thnh x hi khng giai cp. Nhng trong mt x hi khng giai
cp, ci c nhin c th nhn thy l mt nn vn hc khng c
tnh giai cp, ngha l nn vn hc phi v sn. R rng y
khng h c chuyn chi ch.
Ch giao thi ca Lin X tng ng mt mc
no vi vai tr lnh o ca nhng bn ng2 trong vn
hc. u th ca nhng bn ng cn ch ch quan
liu bp nght cc khuynh hng sng to c lp ca giai
cp v sn. Ngi ta trnh by cc tc phm ca nhng ngi
bn ng km ti, ch ni ln c nh ci lng mm do
nh l mu mc ca vn hc v sn. Trong s nhng ngi
bn ng c mt s l ti nng tht s, nhng h khng
thot khi ci cn bnh ca nhng con mt. Ti nng duy nht
ca nhng Xraphimvch ch l ti ngy to.
Vic thanh ton s gim h th l v my mc ca ch
quan liu thi Xtalin i vi mi hnh thc sng to tinh
thn l iu kin khng th thiu c nng cao trnh vn
hc v vn ha cho nhng phn t v sn tr trong i sng vn
ha x hi ch ngha Lin X.
1

- Nhiclai Bukharin (1888-1938): nh cch mng, chnh tr gia, l thuyt gia

bn-s-vch, gi nhiu chc v quan trng trong ng v nh nc. B x t
trong phin ta ngy to nm 1938.
2
- Lin X, ngi ta gi bn ng l nhng nh vn ni chung thuc
tng lp trung lu hoc t sn, thch nghi vi s nghip ca giai cp v sn.
(M.P.)

VN HC V CCH MNG

345

Do c chuyn v chuyn mn vn chng m ti n

Prinkip. Trtxki bit ti rt trng ng bi ng l chin s ca
chnh ngha v sn v l ngi t chc li lc nhng thng li
ca cch mng thng Mi. ng bit ti coi ng l mt trong
nhng nhn vt ln nht ca thi i chng ta. ng khng cn
ti ca ngi ng mt cch qu l liu v chng ti khng bao gi
ni chuyn v ng li chnh tr ca ng. Nu nh t tng v
tnh cm ca ti buc ti tin tng hon ton ng, th ti
ni v by t ra iu . Ti bit rng li ni ca ti chng c t
quan trng no i vi phong tro cch mng. cng li l
mt trong nhng l do khin ti thy phi trnh suy ngh trong
nhng loi hnh t tng nh th.
Mc tiu chnh xc ca chuyn i thm v li
Prinkip ca ti l hon tt mt bn dch ln do c s bt ng
gia tc gi v chnh ti.
Ngi ta c th hnh dung d dng rng trong rt nhiu
gi lm vic chung, chng ti i n nhng cuc tho lun
m cng cn phi li mt vi du vt do v tr lch s ca
ngi m thoi vi ti.
Trc tin ti tin rng Lp Trtxki, vi t cch l mt
nh vn, dng nhng phng php c hiu sut rt tht
thng. ng th nhn tng tho ra hoc c cho vit mt s
trong nhiu tc phm ca ng ch ct sao din t c nhanh
nht v r nht t tng ca ng. Nhng khi tm trng ng
bng n thnh nhng hnh nh, nhng php n d l lng m
li ni vn hoa Nga khng phi lc no cng chu ng
c d dng, th iu khng lm ng phi ch . c bit
ng s dng kh mnh m cc t vng thng thng v chnh
tr v bng lng vi vic lp li. ng t quan tm n vic vit
cch ny hay cch khc v cho rng t mc ch nu nhng
ca mnh trng vo im ngm. Ti bit mt cun sch m
ng bt xut bn ngay, bt chp nhng khim khuyt hin nhin
ca bn dch, v ng ni vi ti: Cun y cn c xut
bn nh vy. Vn phong y t quan trng.
Nhng gi y, con ngi hnh ng y li mun xy
i vn hc cho mnh. Lp Trtxki t nay l mt ngi khc

VN HC V CCH MNG

346

hn. ng vit v ni rng t lu, trc khi tr thnh ngi

chin s nh mi ngi bit, ng do d gia cuc i ngi
k s v cuc i ngi lm vn. Trong nhiu giai on ca
cuc i, ng biu l thin hng nh vn. Vi mt s chm
ch n tt cng, ng xy dng nhng cun sch m khng ai
c th ph nhn c gi tr ngh thut cao ca chng, l
cun 1905, cun Lnin, cun i ti v hin nay l cun Lch
s cuc cch mng Nga ca ng.
ng ni vi ti:
- Chao i! Vit vn kh tht!
Nhng bn tho ca Trtxki l nhng t giy ln dnh
y keo cng nh mc.
- Cng vic ca ti khng tin hnh c nhanh...
khng nhanh hn cng vic ca bn...
Ti mun lu y s t nh trn y ca Lp
Trtxki. ng n gp ti:
- C th bn ngh rng ti trch bn lm vic chm
chp. Khng. hon ton khng phi l nh ca ti. Ti
bit vic bn lm...
Nhng i khi ng chm ln mi lc ti t ra mun bo
v c php ting Php ca ti trc nhng s xc phm qu
ng.
Ti vit mt cu c cu trc nh sau: Nh ng ta
ni vi ti iu ny, rng mt khc ng hnh ng nh th,
v rng cui cng m ng ngh v...
- Ny, ng ch Parigianin, ti sao li c nhng rng,
m y?
- Rng thng thay cho nh trong mt lot mnh
ph...
- Ny, ng bn ca ti i!... Xin ng tm ch khc!...
Xa cho ti nhng ch rng y i!
- C php m!
- Vng, c php! Hn lm!... thun ty l s thng
thi rm - Trtxki la ln. ng vng vy trn gh, s tc ti ca
ng khng phi l gi v, nhng ngn tay rt biu cm ca ng
cho ti bit iu . - Nhng rng ca ng bn? ng khng bit

VN HC V CCH MNG

347

Phlbe1 [Flaubert] ght nhng ch rng ? Ny, liu hn nh!

Khi m chng ti lm cch mng nc cc v th nhng ch
rng ca ng bn...
Ti ci u:
- Vng, c th... Nhng c cch mng u...
Trtxki ni vi v hin t v chn ngn:
- Thi c, ta cho qua... nhng ch rng ca ng
bn y ... Nhng lt na ti s i li... Ri ng ch s
thy!...
V cuc u tranh li tip din.
Trtxki ca ngi cch vit ca Phlbe v ca... Paxcan2
[Pascal]. Vng, ng l Bled Paxcan, ngi ca ngi Thin
Cha gio. L nh vn duy vt thch th vi ci mau l v
tnh sc cnh ca cc cng thc, ng sc mnh n tung lm
ph v dng chy di do v u n ca vn xui Php.
Trtxki khng thch cht no s trn trnh hng bin, s pht
trin mm nh bng (li ca ng) m s iu luyn
hnh nh i vi ng l mt nhc im.
Ma mai, ng cng kch ti:
- ng vit nh th Btxuy3 [Bossuet] y!
- Ny! Ny! Ci chng phi l ti u, nu ti ngh
nh ng ch...
C phi t ng nng lng m on ra cch k
chuyn c tit tu nhp iu ca Phlbe khng? Khng v c l
l khng, bi v c lp vi s nhp nhng, ng tm thy
Phlbe s ni bt rt mnh ca cc mt tng phn.
Nhng s a thch y lm thnh c im khng phi
ca Pascan v Phlbe m ca chnh Trtxki. Chng ch ra
nhng biu hin tng ng l nh vn ca ng. Ngoi ra, khi
lm r tm tnh ca ng, chng khng chng minh s thnh
tho ca ng v mt ph bnh. Chng ch biu l c im ca
1

- G. Phlbe (1821-1880): nh vn Php, ni ting v tnh khch quan trong

miu t v vn phong chau trut.
2
- B. Paxcan (1623-1662): trit gia, nh ton hc, nh vt l hc ni
ting ngi Php.
3
- Gi. Btxuy (1627-1704): linh mc, nh vn, nh hng bin ti nng
ngi Php.

VN HC V CCH MNG

348

ng l con ngi sinh ra chin u v sinh ra v tnh bt ng

ca nhng cng thc mnh lit.
Mc du vy, kin ca Trtxki v vn ha x hi ch
ngha ni chung v vn hc gi l v sn ni ring vn c
tm quan trng hng u. Bi v n hoch nh chnh xc nhng
mi quan h gia nhng yu t khng hon chnh: mt mt,
nhng ngh s buc phi nu ly ng lng ca giai cp t sn;
mt khc, mt giai cp v sn c vn ha mt cch khn kh
m cc tc phm ca cc nh vn gi l v sn cng khng
vi ti c.
l ci bi thm ca mt tnh hnh s ch thay i bng
cuc cch mng. V l iu m Lp Trtxki cp n
mnh bo v r rng.
Mrix Parigianin [Maurice Parijanine]
(Nhng k hn mn [Les Humbles], s thng By thng Tm 1932)

XLIN V PENCAR
Lp Trtxki vit chuyn kho ny, cha in, bng ting
Php, vi thng sau khi cun Chuyn i n cui m
c xut bn.

Luy-Ferrng Xlin 1 (Louis-Ferrand Cline) bc vo

nn vn hc ln nh nhng ngi khc bc vo nh ca h.
Vi u c chn mui, vi mt kho quan st rng ln ca mt
ngi va l thy thuc, va l ngh s, vi v th v coi
thng ch ngha kinh vin, vi mt cm quan c bit v cuc
sng v ngn ng, Xlin vit mt cun sch ri y s cn
mi, d ng c vit nhng cun khc cng tm c vi cun sch
ny. Chuyn i n cui m, tiu thuyt ca s bi quan, c
1

- L. Xlin (1894-1961): nh vn, thy thuc ngi Php, tc gi tiu thuyt

Chuyn i n cui m (1932). Trong Th chin th hai, ng b buc ti hp
tc vi nc c pht-xt v phi sng lu vong an Mch sau khi chin
tranh chm dt. Xlin tr v Php khi c lnh n x nm 1950.

VN HC V CCH MNG

349

vit ra bng ni hi hng trc cuc sng v s mt mi m

cuc sng gy ra hn l bng s ni lon. S ni lon tch cc
thng gn lin vi hi vng. Trong cun sch ca Xlin khng
c nim hi vng.
Mt sinh vin thnh ph Pari, xut thn t mt gia nh
h lu, hay l lun, na chng quc gia, na v chnh ph - cc
qun c ph khu ph La Tinh lc nhc nhng nhn vt kiu ny
- t nguyn nhp ng ngay t khi nghe ting kn u tin,
mt hnh ng tri khoy ngay c vi chnh anh ta. B a ra
mt trn, trong s chm git my mc y, anh ta bt u thm
mun s phn ca nhng con nga cng cht ngoo nh nhng
con ngi nhng khng c nhng cu rng tuch. Sau khi b
thng v nhn mt hun chng, anh tri qua nhng bnh vin
ni nhng thy thuc tho vt thuyt phc anh quay v ngha
a chin trng hng hc cng sm cng tt. B m, anh ri
qun ng, i n mt thuc a chu Phi, y anh chn ngy
s hn h ca con ngi, ri anh b kit sc v ci nng v bnh
st rt nhit i. B mt n chu M, anh lm vic cho hng
Pho [Ford] v gp ngi bn i trung thnh l mt c im (
l nhng trang du dng nht ca cun sch). Quay v Php, anh
tr thnh thy thuc ca dn ngho, v b tn thng trong tm
hn anh lang thang trong m ti ca cuc i, gia nhng
ngi m v nhng ngi khe, nhng cng u ng thng,
tn t v khn kh.
Xlin khng ln n cht no cc iu kin x hi
Php. ng l thong qua trong mt vi on, ng chng n
nang g gio hi, tng t, thng th, v c tng thng nc
cng ha. Nhng cu chuyn ca ng bao gi cng trin khai
rt xa di tm cc giai cp cm quyn, trong m ngi bnh
thng, vin chc, sinh vin, nh bun, th th cng v gc
cng; hn na hai ln, anh ra khi bin gii nc Php. ng
thy rng cu trc x hi hin ti cng xu nh bt c cu trc
x hi no, qu kh hoc tng lai. Nhn ton cc, Xlin bt
bnh vi con ngi v hnh ng ca h.
Cun tiu thuyt c xy dng v th hin nh mt
bc tranh ton cnh cha y nhng v l ca cuc sng,
nhng bo tn, va chm, di tr ca n, khng li thot, khng
tia hi vng. Mt h s quan hnh h lnh trc khi cng ng gc

VN HC V CCH MNG

350

vi h; mt m nh giu M sng bng tin li gi ngn hng

do chi ph phim qua cc khch sn chu u; nhng vin
chc thuc a Php tr thnh n n bi tnh tham tn; Niu
Oc [New York] v s lnh lng my mc ca n i vi
nhng k khng c -la, i vi th ngh thut ht kit mu
ngi; li tr v Pari; ci th gii nh hp, tm thng v y
k ca cc nh thng thi; ci cht dn d, ti tm v nhn
nhc ca mt ch b by tui; s tra tn mt em b gi; nhng
ngi c o c sng bng ng li nh mn git m mnh
bng s tit kim; mt linh mc Pari v mt linh mc tn
cng chu Phi, ngi ny cng nh ngi kia, sn sng bn
ng loi ca mnh ly vi trm ph-rng - ngi ny th lin
minh vi nhng ngi vn minh sng bng tin li, ngi kia
th kt thn vi bn n tht ngi... T chng ny sang chng
khc, trang ny sang trang khc, nhng mng i ni nhau li
thnh mt s v l bn thu, m mu v nh trong cn c
mng. Mt ci nhn th gii th ng vi s nhy cm b mt,
khng vn ti tng lai. l nn tng tm l ca s tht
vng - mt s tht vng thnh tht ang dy da trong s v s
ca mnh.
Xlin l nh o c. Vi cc bin php ngh thut,
tng bc mt, ng lm nhim tt c nhng g thng thng
c tn trng nht: nhng gi tr x hi c thit lp chc
chn nht, t lng yu nc n nhng quan h c nhn v tnh
yu. T quc lm nguy chng? Ci ca khng phi l ln lm
khi nh ng ch chy... d cch no cng phi tr tin. ng
khng cn nhng tiu chun lch s. Cuc chin tranh ca
ngtng khng cao qu hn cuc chin tranh ca Pencar:
trong c hai trng hp, mn n yu nc u phi tr bng
mu. Tnh yu b u c bi li lc v h vinh. Tt c cc mt
ca l tng ch l nhng bn nng tm thng c khoc
ngoi bng nhng t ng oang oang. n c hnh nh ngi
m cng khng c bung tha: khi gp mt a con b thng,
b khc nh mt con ch ci c ngi ta tr li con, nhng
b khng bng con ch ci v b tin vo li ngi ta ni vi
b cp con b i.
Vn phong ca Xlin ph thuc vo th gii quan ca
ng. Qua vn phong nhanh nhn c v nh t trau chut, sai ng

VN HC V CCH MNG

351

php, am m, sng ng bt ra v php phng ci phong

ph tht s ca vn ha Php, kinh nghim cm xc v tr tu
ca mt dn tc ln trong tt c s phong ph v cc sc thi t
nh ca n. ng thi, Xlin vit nh l ngi u tin phi vt
ln vi ngn ng. Nh ngh s lay chuyn ton b kho t
vng ca vn hc Php. Ci v th bay i, nhng li so mn
ri rng. Ngc li, nhng t b m hc kinh vin hoc lun l
cm k li t ra khng th thay th c din t cuc sng
trong s th l v hn h ca n. Nhng t tc tu ch dng
tha m tnh khiu dm. Xlin s dng chng cng nh cc t
ch cc chc nng sinh l khng c ngh thut tha nhn.

Ngay t trang u ca cun tiu thuyt, c gi bt ng

gp ci tn Pencar: nh bo Thi i s mi ra cho bit, tng
thng nc Cng ha Php, vo mt bui sng, i khai mc mt
cuc trin lm ch con. y khng phi l chuyn ba, ti c
tin ny t s Thi i mi nht, nhn c Prinkip: ng
Anbe Lbroong [Albert Lebrun], tng thng nc Cng ha,
km theo c i t Ruypi [Rupied] v b tham mu, sng nay
i xem khu trin lm ch. C nhin, l mt trong nhng
chc nng ca tng thng nc Cng ha v chng ti chng c
g phi ni ti. Vi Xlin, r rng ci mu tin tai qui y khng
c mc ch ca ngi v nguyn th quc gia. Ni chung, i vi
mt nh coi tng s no, kh m thy c mt cht tn trng
no tc gi mi ny.
Th m cu tng thng Pencar, mt nhn vt nht
nho, kh khan, v v nht ca cc chnh gii Nh nc Cng
ha, li l nh chnh tr chuyn quyn nht. T khi b m, ng ta
tr thnh thing ling. T cnh hu n cp tin, khng ai nhc
n tn ng m khng thm vi li bit n tha thit. Khi phi
bn ci, Pencar l sn phm thun ty ca giai cp t sn,
cng nh nc Php l nc t sn nht trong cc quc gia,
nc Php t ho vi tnh cch t sn ca n, vi ngun gc
ca vai tr cu th ca n i vi phn cn li ca nhn loi.
Di nhng v b ngoi tinh t, s cao ngo ca giai cp t sn
Php ging nh mt lp trm tch lng ng qua nhiu th k.
Nhng con ngi ngy xa - nhng ngi c mt s mnh lch

VN HC V CCH MNG

352

s ln - li cho con chu mt su tp phong ph cc vt

trang tr che y ci t tng bo th ngoan c nht. Tt c
i sng chnh tr v vn ha nc Php c ng trong cc
trang phc ca qu kh. Nh trong cc nc sng bng nn
kinh t khp kn, cc gi tr h o trong i sng Php c
mt t gi bt buc. Cc cng thc ca ch ngha gii phng
cu th, t lu thot ly khi thc tin, vn gi mt th gi
cao. Nhng nu son v phn trn mt khun mt c th b coi l
gi di, th ci mt n li khng phi l vic lm gi na: n
gin l mt v kh. Ci mt n tn ti c lp vi c th m
c ch v ging ni ca c th phi ph thuc vo n.
Pencar hu nh l mt biu tng x hi. Tnh i
din rt cao ca ng lm thnh mt nhn cch. ng khng c
nhn cch no khc. Trong nhng bi th thi tr ca ng - bi
v ng cng c mt thi tr trung - cng nh trong cc hi k
tui gi ca ng, ngi ta khng tm thy mt thng ip duy
nht no v c tnh. Thnh ly thc s ca ng v o c,
ngun gc ca s cng iu lnh gi ca ng, l quyn li
ca giai cp t sn. Nhng gi tr c l ca chnh tr Php i
vo mu tht ng. Ti l t sn, v khng c ci g l t sn
li xa l vi ti. Ci mt n chnh tr dnh cht vo mt ng.
S gi di mang tnh tuyt i th tr thnh mt s thnh tht
no .
Pencar khng nh rng chnh ph Php khao kht
ha bnh n mc khng th c on c nhng n trong
u ch th. Nim tin p ca mt dn tc bao gi cng
khoc cho cc dn tc khc nhng o c ca chnh mnh.
y khng cn l s gi di na, cng khng phi l mt s
man tr ch quan m l yu t bt buc ca mt nghi thc,
ging nh s cam oan nhng tnh cm trung thnh cui mt
bc th xo tr. Khi vng Ruya [Ruhr] b chim ng, nh vn
c min Ltvch [Emil Ludwig] hi Pencar: Ngi
tng rng chng ti khng mun hoc khng th tr bi
thng c chng? Pencar tr li: Khng c ai t nguyn
tr bi thng. Thng By 1931, Brueninh [Bruening] nh
in cu vin s gip ca Pencar v nhn c cu tr li:
Cc ngi phi bit chu ng. Cng chng vin khng th
mua chuc c ca giai cp t sn khng bit n tnh thng.

VN HC V CCH MNG

353

Nhng nu s ch k c nhn khi vt qu mt gii hn

no l bt u lm hi n chnh n, th tnh ch k ca giai
cp th cu cng vy. Pencar mun hnh h nc c
mi mi gii thot nc Php khi mi lo u. D sao nhng
khuynh hng s-vanh do Hip c Vcxay [Versailles] gy ra
- hip c ny d chp nhn mt cch m du qui n i vi
Pencar - th c, n c kt tinh trn khun mt kinh
khng ca Htle [Hitler]. Khng c vic chim ng vng
Ruya, bn quc x khng d dng cp c chnh quyn.
V vic Htle nm quyn m ra vin cnh nhng cuc xung
t mi.
thc h dn tc Php c xy dng trn s tn sng
tnh trong sng, tc l tnh l-gch. Nhng khng cn l ci lgch hnh ng qu cm ca th k XVIII tng lt mt th
gii, m l l-gch ca tam Cng ha - ci l-gch bn xn,
thn trng, sn sng lm mi s tn hi n thanh danh mnh.
Cng vi s cao o ca cc bc thy xa xa trnh by cc
phng php nh ngh ca mnh Pencar, trong nhng hi k
ca mnh, ni v nhng thao tc kh khn ca t duy: la
chn, phn loi, phi hp. Cc thao tc r rng l kh khn.
Nhng Pencar khng lm cc thao tc trong khng gian ba
chiu ca qu trnh lch s m trong khng gian hai chiu ca
cc t liu. Chn l i vi ng ch l kt qu ca th tc php
l, mt cch kin gii hp l cc hip c v cc o lut.
Ch ngha duy l bo th chi phi nc Php l thuc vo
cc1 [Descartes] cng gn nh ch ngha kinh vin trung c
l thuc vo Arixtt.
S ngi ca thc v mc tr thnh thc v
mc nh; t duy c xu hng v ra thnh tng mnh. Vi
mt s t m thch th, Pencar m t c nhng mt nh nht
ca ngh lm nguyn th quc gia! Nhn c t vua an
Mch tm hun chng Voi trng, ng m t n nh mt tiu
phm qu: kch thc, hnh dng, nt v v mu sc ca ci vt
mn bun ci y, khng c ci g b b qun trong cc hi k
ca ng. Vi tt c nhng chi tit ca mt bin bn cnh st,
Pencar m t mnh cuc ua nga cng d vi vua v
1

- R. cc (1596-1650): nh trit hc, nh khoa hc, nh ton hc Php.

VN HC V CCH MNG

354

hong hu nc Anh. Cng chng quay v khn i, qun c

tin t cuc v c nga, khng ch n nga v chm ch
ngp ngh nhn chng ti. Khng ch n nga v vua v
tng thng, iu phi l c im ca cng i quc!
Vn phong ca Pencar khng c sc sng, n nh ci
nh m ca v hong Ai Cp c xa nht. ng ch dng
nhng t xc nh hoc l con s nhng ln tu b hoc l kt
hp thnh mt s trang sc tu t. ng so snh s ngh li ca
mnh trong lu i lid vi vic giam gi Xinvi Pelic [Silvio
Pellico] trong cc nh ngc ca ch o. Trong nhng
phng khch chn ngn vng son, chng c g gi c tr
tng tng ca ti. Nhng ci vng son chn ngn y l
phong cch chnh thng ca tam Cng ha. Cn tr tng
tng ca Pencar, l mt s thng hoa ca vn phong y.
Nhng bi vit v din vn ca ng khin ta ngh n mt ci
ct giy thp gai c trang tr bng hoa giy v nhng vy
vng.
Khi chin tranh ang e da, Pencar t Xanh
Ptcbua [Saint-Ptersbourg] tr v Php bng ng bin;
trong bt k y v lo u v chuyn i ca mnh, ng khng
qun m t cnh sc nh sau: Bin xanh, hu nh vng v, th
vi nhng xung t ca con ngi. ng vit hon ton ng
nh th, ng tng ch mt, v cc k thi tt nghip ca ng
trng ph thng. Khi ni v nhng hot ng i quc ca
mnh, trong vi on Pencar im qua tt c cc loi hoa
trang tr cho bit th ng ngh ngi: gia mt bc in mt m
v mt cuc in thoi li c danh mc ngi trng hoa! Cn
na, gia nhng lc nguy kch nht li xut hin mt con mo
Xim, tng trng cho s m m gia nh. Khng th c ci
bin bn t thut y m khng cm thy ngt ngt. Khng mt
nhn vt sng, khng mt tnh cm con ngi nhng ngc li
li c ci bin th , c nhng cy ngu bng, cy du, cy
d hng, chim b cu v mi ngt ngt ca con mo Xim.

Cuc sng c hai mt, mt cng khai v chnh thc

dnh cho tt c cuc i, mt kia th b mt v quan trng hn.
S phn i y thy r trong cc quan h ring t cng nh

VN HC V CCH MNG

355

trong cc quan h x hi, trong gia nh, nh trng, ta n,

ngh vin, ngoi giao. Ngi ta thy li n trong s pht trin c
mu thun ca x hi loi ngi v, l t nhin, tt c cc
quc gia v dn tc vn minh. Nhng hnh thc c th cho s
phn i y, nhng mn che v mt n n dng u nhum mu
sc dn tc rc r. Trong cc nc ngl Xcxng [anglosaxons], yu t ch yu ca h thng hai mt tinh thn y l tn
gio. Nc Php chnh thc t tc b ci bin php quan
trng y. Trong khi hi Tam im Anh khng th quan nim
mt v tr khng c Cha, mt ngh vin khng vua, mt ti
sn khng ch, th nhng hi vin Tam im Php xa kin
trc s v i ca v tr ra khi iu l ca h. Trong cc v
vic chnh tr v mu li, ni di cng nhiu cng c hiu qu:
b quyn li trn tc v mt thin ng gi nh l i ngc li
vi s sng sut La Tinh... Tuy nhin cc nh chnh tr, cng
nh csimt1 [Archimde] cn mt im ta; phi thay th
nguyn ca kin trc s v i bng nhng gi tr c ngun
gc khc. u tin l nc Php.
Khng u ngi ta thch ni v o ca ch ngha
yu nc bng ci nc cng ha v thn ny. Tt c nhng
quyn nng m tr tng tng loi ngi phong cho c Cha
cha, c Cha con v c Cha Thnh thn, gii t sn Php
chuyn giao chng cho quc gia ca n. V v nc Php
thuc ging ci nn cng lc n mang ngay nhng nt ca c
M ng trinh. Nh chnh tr xut hin nh mt linh mc v
thn ca mt thn linh hon tc. Nghi l yu nc c hon
chnh n mc tuyt ho v lm thnh mt chng khng th
thiu ca nghi l chnh tr. C nhng t, nhng li din t
ngh vin t nhin gy nn nhng trng hoan h, cng nh mt
s cu nghi l khin tn phi qu ngay xung v khc.
Tuy nhin, c s khc nhau. Lnh vc tn gio chn
chnh c s tn ti ring, khc bit vi lnh vc nhng vic lm
hng ngy. Nh s phn gii rch ri cc thm quyn, s gp
g ca chng cng t xy ra nh s m vo nhau ca xe hi,
my bay. Tri li, o v thn ca ch ngha yu nc va chm
1

- csimt (287-212 trc cng nguyn): nh ton hc, c hc li lc ca Hy

Lp c i

VN HC V CCH MNG

356

trc tip vi chnh tr hng ngy. Nhng tham vng ring t v

quyn li giai cp th lun lun i lp vi ch ngha yu nc
thun ty. May thay, cc ch th th li rt cao thng v, iu
ny cn quan trng hn, h c gn b vi nhau bng mt s
bo m chung khin h quay mt i khi nhn mi khi gp
trng hp gai gc. Phi a s ng h chnh ph v phi chng
i cng c trch nhim t gic tn trng lut chi chnh tr.
Lut chnh pht biu nh sau: ging nh s vn ng ca cc
vt th u b chi phi bi lut ca trng lng, hnh ng ca
cc chnh tr gia phi b chi phi bi lng yu t quc.
Tuy nhin, mt tri ca ch ngha yu nc cng c
nhng vt en. Mt s d di qu ng vi nhau gy ra cm
gic khng b trng pht v xa b ranh gii gia ci ng khen
v ci ng ch. Lc nhng mi hi thi c tch t, thnh
thong n tung ra v u c bu khng kh chnh tr. Cuc ph
sn ti chnh ca Tng lin hp, Panama, v ryphut, v
Rst [Rochette], v ph sn ti chnh Uxtrch [Oustric] l
nhng giai on ng ghi nh ca tam Cng ha.
Clmngx1 [Clmenceau] b vy bn tung te bi v ph sn
ti chnh Panama. Ring Pencar v mt c nhn bao gi cng
bit trnh ra mt bn nhng ci chnh tr ca ng th cng kiu
nh th. Khng phi l khng c l do khi ng tuyn b thy
tinh thn ca ng l Mc ren [Marc Aurell] - ngi c o
c khc k khng phi l khng ph hp c vi phong tc
thi ch La M suy i.
Pencar phn nn trong cc hi k ca ng: Trong
su thng u nm 1914, trc mt ti l ci quang cnh bn
thu nhng mu m chnh tr v nhng v b bi ti chnh.
Nhng chin tranh, l t nhin, qut sch cng mt lc cc
tham vng ring t. S on kt thing ling lm trong sch
tri tim mi ngi. iu c ngha l: nhng mu m v
nhng tr la gt bin vo hu trng yu nc ri loang
rng ra nh cha bao gi t c. Chin tranh ngoi mt trn
cng kt thc m h th, theo Xlin, hu phng cng rung
nt. Hnh nh Pari trong chin tranh c m t trong tiu
1

- G. Clmngx (1841-1929): chnh tr gia Php, nhiu ln gi chc b

trng, th tng trong nhng ni cc khc nhau.

VN HC V CCH MNG

357

thuyt ca ng bng nhng nt khng chn tay. Khng nhiu

cht chnh tr m thc ra li l nhiu: cht mn sng nui
dng n.
D l nhng v b bi php l, ti chnh hay ngh vin,
Php, tnh hu c ca cc b bi y l hin nhin. T tnh
kin tr, keo kit ca ngi nng dn v ca th th cng, t s
thn trng ca cc thng gia v k ngh gia, t s tham bo
m qung ca ngi thc li, t s lch thip ca gii ngh s,
t ch ngha s-vanh ca gii bo ch, v s si dy dn n
nhng nt tht bao gi cng c ci tn sinh thnh l Panama.
Trong mi bng bong cc quan h, cc dch v, cc ha gii,
cc t lt ngy trang, c hng nghn hnh thc trung gian gia
lng yu nc v vic lm m mui. Ngay khi m mt trng
hp au n va chm vo lp da khng th ch vo u c
ca c th chnh tr - d xy ra u v lc no - th thy ngay
l phi tin hnh mt cuc iu tra ngh vin hoc php l.
Nhng lc , lin xut hin ngay mt kh khn: bt u t
u, v dng li u?
Ch sau khi Uxtrch v n bt ng, ngi ta mi pht
hin ra rng ci loi tuc t1 xut thn t m ch qun nh
ny, cc h ngh s v cc nh bo, cc cu b trng v i s
phc v nh m tr con chy hng, di tn ca h hay
di ci tn vay mn, rng nhng giy t c li cho tn ch
nh bng th bay qua cc b vi tc ca tia chp cn nhng
giy t bt li th b chm tr dc ng cho n khi tr thnh
v tch s. Nh ti tr tng tng ca mnh, nh cc quan h
thng lu ca mnh, nh s ng la ca bo ch, tn o thut
v ti chnh ny lm nn c nghip s, nm trong tay vn
mnh hng nghn ngi, hn mua - t ny tht th l nhng
ng qu chng -, thng, nui, kch thch, ng vin cc
bo ch, cc vin chc, ngh s; v hu nh bao gi cng di
mt hnh thc khng nm bt c. V cng vic ca ban iu
tra cng m rng th li cng hin nhin l vic thm cu khng
c li thot. ch tng chng nh c ti phm th ha ra ch
l nhng quan h v hi gia chnh tr v ti chnh. ch ngi

- Mt loi xc tu, ging nh con mc.

VN HC V CCH MNG

358

ta tng tm c ci nhn ca ung nht th li ch thy tht da

lnh mnh.
Vi t cch trng s, X... bo v quyn li cc c s
ca Uxtrch; vi t cch nh bo, X... ca tng rng h thng
thu quan ph hp vi quyn li ca Uxtrch; vi t cch l
i biu ca dn, X... t chuyn mn ha trong vic xem xt
cc biu thu hi quan. Th cn vi t cch b trng? Ban
iu tra phi bn lin min v vn tm hiu xem c phi
d l b trng m X... vn tip tc nhn tin th lao dnh cho
trng s, hoc c phi l gia hai k khng hong ni cc lng
tm ca X... vn c trong sng nh pha l.Tht l o c rm
trong s gi di! Raun Pr [Raoul Pret], cu ch tch h ngh
vin, ng c vo chc tng thng, cng l mt ti phm hnh
s. Tuy nhin, bng s iu tra su sc, ng ta cng lm
nh mi ngi, c iu l t thn trng hn, d sao cng l
khng t may mn hn. H mn i! - nhng ngi yu nc
in u tht ln. Mn lin h. S tn th o c li c nu
ln, v ci t danh d li lm tun ra mt trng v tay nhit
lit trn cc hng gh ca in Bucbng [Bourbon].

Nh li Pencar, trn ci nn quang cnh khng thay

i ca nhng tnh tit ngh trng v nhng v b bi ti
chnh, cun tiu thuyt ca Xlin mang mt ngha kp.
Khng phi ngu nhin m gii bo ch hp tro lu thi
bt bnh vi vic cng b v Uxtrch, ln n ngay Xlin l
ph bng quc gia. Ban iu tra ca ngh vin dng nhng
li l lch thip quen thuc m c bn b ln bn nguyn khng
bao gi ri b (con ng phn ranh gii gia h vi nhau
khng bao gi r rng c). Cn Xlin th thot khi mi quy
c. ng vt b mt cch th bo nhng mu sc v b ca ci
bng mu yu nc. ng c mu ca ng, nhng mu ng rt
ra c t cuc sng, do ci quyn ca ngh s. ng l ng
khng nm c cuc sng trong cc tng lp ngh s cng nh
trong cc gii cao cp chnh ph, m ng ch hiu c ci cuc
sng trong nhng biu hin bnh thng nht ca n. Cng
vic ca ng khng v th m d hn. ng bc trn tri gc r.
Tho g mt ngoi ca nghi thc, ng thy bn v mu. Trong

VN HC V CCH MNG

359

ton cnh rng rn ca n, ti c mt i tnh cch c bit v

mt mi li nh nht: n c gn lin vi c ch hng ngy
ca i sng, n b thc y bi li lc v s tham lam, nh v
Uxtrch dnh vi c ch cao hn ca nn ti chnh hin i.
Xlin ch ra ci hin hu. V v vy ng c v nh l mt nh
cch mng. Nhng Xlin khng phi l nh cch mng v
khng mun lm nh cch mng. ng khng nhm vo ch
xy dng li x hi, i vi ng ci ch ny l khng tng.
ng ch mun nh tung ci uy quyn bao che nhng g lm ng
s, lm ng phi dn vt.
gim nh cho lng tm gnh nng nhng dn vt
ca cuc sng, theo ng thy thuc ca dn ngho n, phi c
nhng n thuc mi bng tu t hc. ng t ra l mt nh cch
mng trong tiu thuyt. V ni chung iu kin ca mt phong
tro ngh thut l th ny: n l s va chm ca nhng khuynh
hng tri ngc nhau.
Khng ch cc ng phi mi hao mn trc quyn lc
m cc trng phi ngh thut cng vy. Cc phng php sng
to cng cn dn hiu lc v thi khng kch ng tnh cm con
ngi: du hiu chc chn nht l trng phi chn mui
a vo ngha a cc kh nng cn kit, tc l a vo Hn
lm vin. S sng to sng ng khng th xng ln m khng
thot ra khi truyn thng chnh thng, i chch khi nhng t
tng v tnh cm b kinh vin ha, nhng hnh nh v vn
phong c lp sn tp qun trn vo. Mi chiu hng mi i
tm mi lin h trc tip hn v chn thnh hn gia cc t ng
v cc s cm th. Chng li s gi v trong ngh thut bao gi
cng bin thnh, t hay nhiu, chng li s di tr trong cc
quan h x hi. Bi v hin nhin l nu ngh thut mt ci
thc v s gi di x hi, th n khng trnh khi ri vo thi
kiu cch rm.
Truyn thng vn ha dn tc cng phong ph v phc
tp th s on tuyt s cng mnh bo. Vi mt s cng thng
cng cc, sc mnh ca Xlin nm ch ng vt b mi qui
tc, vi phm mi qui c, v khng nhng ch lt trn cuc
sng ng cn lt da n. V th ng mang ti ph bng. Nhng
ng l khi ng ph nhn mnh m truyn thng dn tc, Xlin
li mang tnh dn tc su sc. Nh nhng ngi chng qun

VN HC V CCH MNG

360

phit trc chin tranh th gii, thng l nhng ngi yu

nc tuyt vng, Xlin mang Php tnh n tn xng ty
li bc trc nhng ci mt n nh nc ca tam Cng
ha. Ch ngha Xlin l ch ngha chng Pencar trong o
l v ngh thut. Sc mnh ca n v c nhng hn ch ca n
u nm ch ny.
Khi Pencar t so snh vi Xinvi Plic, ci m h
ln nht nho, vnh vo v kh chu y lm cho ta rng
mnh. Nhng con ngi Plic tht s kia, ch khng phi con
ngi Pencar nht trong mt lu i vi t cch l nguyn
th quc gia, ci con ngi b nm vo nh t Xanh-Mcgrt
[Sainte-Marguerite] v nh t Xpinbc [Spielberg] v ti yu
nc, con ngi ny phi chng lm hin ra mt phng
din khc cao hn trong bn cht nhn loi? Khi ngi
theo Thin Cha gio v ngoan o y sang mt bn - mt nn
nhn th ng hn l mt chin s - Xlin c th nhc cho
vin quan chc cao cp t nhn ca in lid mt t
nhn khc tng phi tri qua bn mi nm trong cc nh t
Php trc khi con chu nhng tn cai ngc em tn ca ngi
y gn vo mt i l Pari: Aogtxt Blngki 1 [Auguste
Blanqui].
Nh th chng phi l c trong con ngi mt ci g
cho php con ngi t nng cao n ln khi chnh mnh? Nu
nh Xlin phi quay lng li ci v i ca tm hn v ch
ngha anh hng, khi nhng ln v nhng hi vng, nhng
iu lm cho con ngi ra khi m ti dy c ca ci ti khp
kn, th l v ng thy c bit bao nhiu gio s c tr
tin hu h ang phng s bn th ca ch ngha v tha gi
hiu. Thng tay khng thng tic vi chnh mnh, nh o c
bc xa khi hnh nh ca mnh trong gng, p v gng v
lm cho bn tay mnh b thng. Cuc vt ln nh vy lm
kit sc v khng dn n mt trin vng no. S tht vng dn
n s nhn nhc chu ng. S ha gii m ra cnh ca ca
1

- L. A. Blngki (1805-1881): nh cch mng x hi khng tng Php, lnh

t nht Quc t lao ng (1864). B giam cm tng cng 37 nm trong t.
Ch trng thc hin nhng bin i x hi bng khi ngha v trang ca cc
nhm bo phn nh.

VN HC V CCH MNG

361

Hn lm vin. V nhiu ln, nhng ngi trit h cc qui c

vn hc li kt thc s nghip ca h di vm ca Vin hn
lm.
Trong nhc tnh ca cun sch, c nhng m chng
y ngha. Khng ch gt b ci c thc m c ci c th thay
th n, nh ngh s li ng h trt t hin hnh. Trong chng
mc , mun hay khng, Xlin l ng minh ca Pencar.
Nhng khi vch ra s di tr, ng gi s cn thit phi c mt
tng lai hi ha hn. Ngay c khi Xlin ngh rng chng cn
c ci g tt na con ngi, th sc mnh ca s bi quan ng
t n bao hm phng thuc cha tr n.
Xlin, ng nh con ngi ng, bt ngun t thc tin
Php v t tiu thuyt Php. ng khng phi ngng ngng v
iu . Thin ti ngi Php tm thy trong tiu thuyt mt
s biu t cha tng snh kp. Ni v Rable [Rabelais], mt
thin ti cng l thy thuc, l ni v mt ph h rc r bc
thy ca vn xui s thi m cnh tr nhnh trong bn th
k, t ci ci ln ca nim vui sng cho n s tht vng v
chn nn, t bnh minh chi li cho n tn cng m ti. Xlin
s khng vit c cun no khc trong lm bng n s cm
ght ci di tr v hoi nghi chn l n mc y. Ci nghch
cnh y phi c gii quyt. Hoc l nh ngh s phi lm
quen vi bng ti, hoc l anh s thy c rng ng.
(Prinkip, ngy 10 thng Nm 1933)

PHNTAMARA
y l mt cun sch ng ch : t dng u n
dng cui, cun sch chng li ch pht-xt c thit lp
, chng li nhng di tr, bo lc v nhng ni nhc ca ch
ny. Phntamara [Fontamara] l mt cun sch tuyn truyn
chnh tr hp dn say m. Nhng s say m cch mng y
c nng ln mt tm cao khin n thnh mt cng trnh ngh
thut tht s. Phntamara tm li ch l mt lng ngho kh b
b qun min Nam nc . Sut hai trm trang sch, ci tn

VN HC V CCH MNG

362

y l tng trng cho tt c nng thn , cho s ngho i, s

tht vng v c s bo lon ca n.
Xiln 1 am hiu v nng dn mt cch ng cm
phc: nh anh tng ni, anh sng hai mi nm u ca
cuc i mnh Phntamara. Anh khng bit t im v mu
m. Anh bit nhn cuc sng nh l chnh n, khi qut ha
nhng iu anh thy theo phng php mc-xt, ri th hin
nhng iu khi qut ha y thnh hnh nh ngh thut. Tc
gi pht biu nhn danh giai cp nng dn, nhn danh nng dn
ngho v nhng ngi chn cu. Mc du tnh kh khn c
bit ca phng php , Xiln s dng n nh mt bc thy
thc s. Anh vit mt s chng c sc mnh lm o ln
con ngi.
Cun sch y c xut bn Lin X cha? thu
ht c s ch ca nh xut bn Quc t Cng sn cha? N
xng ng c truyn b ra hng triu bn. D thi ca b
my quan liu nh nc i vi tc phm vn hc chn chnh
cch mng y nh th no, chng ti tin rng Phntamara s
thm nhp vo tri tim i chng. Bn phn ca mi ngi cch
mng l phi gip vo s truyn b cun sch ny.
L. Trtxki
(Trn tu thy Bungari, 19 thng By 1933)

V MT BI PHNG VN
NGR MANR
Bi phng vn ngr Manr trong t El Nacional v
Ty Ban Nha, Php, v cc v n Mtxcva v v ngr
Gt2, c mt tnh cht hon ton nh nc, cng nh chuyn
i Niu Oc ca ng; ngi ta c th ngh nh vy.

- I. Xiln, tc gi cun Phntamara (Durch, 1933).

- A. Gt (1869-1951): vn ho ni ting ngi Php.

VN HC V CCH MNG

363

Khi Manr t lng knh trng s dng cm v ng

li chnh tr sng sut ca chnh ph tng thng Ccnt
[Cardenas] i vi cch mng Ty Ban Nha, chc chn ti
khng phn i g. Ti ch tic rng sng kin ca Mhic
khng tm c mt ch da no. Nhng li ni nng n v
Lng Blum c tnh cht nhiu mu thun, nc i. Ti chng
phi l ngi bo v ng ta. Nhng trong tt c cc vn v
Ty Ban Nha, Xtalin theo ui v tip tc theo ui mt
ng li hon ton ging nh Blum. Hnh nh trch nhim v
nhng hu qu ca ng li trin khai Mtxcva y ch ct
p ln u Blum. Tuy nhin, nhim v ca Manr khng
phi lm sng t nhng vn . Nh cc chnh khch
khc, nht l cc v khng chnh thc, Manr ni rt t v
iu ng quan tm nht.
Hin nay, Niu Oc l trung tm ca phong tro xt li
cc v n Mtxcva. Nhn th cng xin ni l cch duy
nht phng nga bng php l nhng v git ngi mi.
Khng cn phi gii thch ti sao phong tro y li khin nhng
ngi ang t chc nhng v trn ln trng en Mtxcva
hong ht n th. H sn sng dng bt c phng sch no
ngn chn n. Chuyn i ca Manr l mt trong nhng
phng sch .
Nm 1926, Manr Trung Quc, phc v cho Quc t
Cng sn v Quc dn ng. ng l mt trong nhng ngi
phi chu trch nhim v vic bp nght cch mng Trung
Quc. Trong hai cun tiu thuyt ca mnh, Manr v tnh
a ra mt bc tranh bc l ng li ca Quc t Cng sn
Trung Quc. Nhng ng khng bit rt ra nhng kt lun cn
thit t nhng kinh nghim ca mnh.
Manr, cng nh ngr Gt, thuc s nhng ngi
bn ca Lin X. Nhng c mt s khc nhau rt ln gia h v
s khc nhau y khng ch trong tm c ti nng. ngr Gt l
ngi c tnh cch tuyt i c lp, c mt s sng sut rt ln
v mt s chn tht tr tu cho php ng gi mi s vt bng tn
ng ca n. Khng c s sng sut y, ngi ta c th bp b
ni v cch mng nhng khng phc v n c.
Tri li, khc vi Gt, Manr khng th c s c lp
hu c v tinh thn. Cc tiu thuyt ca ng thm nhun ch

VN HC V CCH MNG

364

dng cm nhng bn thn ng li khng c c tnh y mc

nh no. T khi lt lng, ng l ngi i din bn cng
khai ca chnh quyn. Niu Oc, ng ku gi qun chng hy
qun i mi th, tr cch mng Ty Ban Nha. Tuy nhin, s
quan tm n cch mng Ty Ban Nha khng ngn c Xtalin
git hi hng chc nh cch mng cu tro. Bn thn Manr
cng ri b Ty Ban Nha tin hnh M mt chin dch bo
v cng vic php l ca Xtalin-Vsinxki1 [Vychinsky]. Phi
ni thm rng ng li ca Quc t Cng sn Ty Ban Nha
phn nh hon ton ng li tai hi ca Quc t Trung
Quc. l s tht trn tri khng th che giu.
(Bo Cng nhn Tranh u [La Lutte Ouvrire], ngy 9 thng
T 1937)

TH GI GIAN LNN
C2 qu mn,
Ti cm thy c phn bi ri v th tht vi c, ch mi
my ngy gn y, tc l chm ti ba mi nm, ti mi c
ln u cun Gt st ca Gic Lnn3. Ti khng ni qu u:
cun sch gy cho ti mt n tng mnh m. Khng ch v
nhng u im v ngh thut: y hnh thc tiu thuyt ch
c dng lm ci khung phn tch v tin on x hi. Tc
gi c dng rt tit kim trong vic s dng cc phng tin
ngh thut. iu ng quan tm, khng phi s phn c nhn ca
cc nhn vt m l s phn ca nhn loi. Ni th, tuyt nhin
ti khng mun lm gim gi tr ngh thut ca tc phm, nht
l nhng chng cui ca n, k t cng x Sicag. khng
phi l iu ch yu. Cun sch gy n tng mnh cho ti bi
1

- Anry I. Vsinxki (1883-1954): chnh n ta n ti cao X-vit (19351039), ngi t chc nhng phin ta ngy to ln nht trong thp nin 30
Lin X. Ngoi trng X-vit (1949-1953).
2
- Tc Gian Lnn [Joan London], con gi nh vn Gic Lnn.
3
- Gi. Lnn (1876-1916): nh vn M, ni ting vi nhng truyn phiu lu
v nhng tc phm hin thc..

VN HC V CCH MNG

365

tnh to bo v c lp ca n cc d on trong lnh vc lch

s.
Phong tro cng nhn th gii cui th k va qua v
u th k ny pht trin trong khung cnh ca ch ngha ci
lng. C v nh hnh thnh vnh vin trin vng mt s
pht trin ha bnh v lin tc ca dn ch v ci cch x hi.
Hin nhin l cch mng Nga qut vo cnh cp tin ca
ng X hi Dn ch c v trong mt thi gian no bi
thm sc nng ng cho ch ngha nghip on v chnh ph
Php. Ngoi ra, Gt st cn mang du tch r rng ca nm
1905. Thng li ca tro lu phn cch mng c xc nh
r Nga vo lc cun sch ng ch ny ra i. Trn v i
th gii, s tht bi ca giai cp v sn Nga cung cp cho
ch ngha ci lng khng ch kh nng ly li nhng v tr mt
thi mt m c nhng phng tin khut phc hon ton
phong tro cng nhn c t chc. Ch cn nhc li l ng trong
vng by nm sau (t 1907 n 1914) phong tro x hi - dn
ch quc t t chn mui ng vai tr thp hn v
h thn ca n trong chin tranh th gii.
Gic Lnn din t mt cch sng to s thc y
ca cch mng Nga ln th nht, ng cng bit suy ngh v ton
b s phn ca x hi t bn di nh sng ca cuc cch mng
y. c bit ng ch vo nhng vn m ch ngha x
hi chnh thc ngy nay coi nh chn vi vnh vin: s gia
tng ca ci v quyn lc u mt cc ca x hi, s gia tng
cng khn v kh au cc kia. S tch t ca ni hn cm x
hi, ngn triu dng khng th o ngc ca nhng tai ng
m mu, tt c nhng vn c Gic Lnn cm nhn
vi mt s dng cm buc chng ta phi ngc nhin, lun lun
t hi: vy th nhng dng ny c vit vo khi no? Chng
nh vit trc chin tranh ?
c bit, phi nhn mnh vai tr m Gic Lnn
gn cho ng cp quan liu v qu tc cng nhn trong s tin
ha sp ti ca nhn loi. Nh s ng h ca hai ng cp ny,
gii ti phit M s bp c s ni dy ca cng nhn v
duy tr c nn c ti st trong ba th k ti. Chng ta s
khng tranh ci vi nh th v k hn khng th khng c bit
l di i vi chng ta. V li, iu quan trng y khng

VN HC V CCH MNG

366

phi l t tng bi quan ca Gic Lnn, m l xu hng

nng nhit ca ng mun lay ng tt c nhng ai mun c
ru ng bi li mn, bt h phi m mt m nhn vo ci ang c
v ci ang sinh thnh. Nh ngh s s dng ti tnh php ngoa
d. ng y n ranh gii tt cng nhng khuynh hng ni ti
ca ch ngha t bn s n l ha, s tn bo, hung c v
phn trc. ng s dng nhng th k o ng hn nguyn
tn bo ca bn bc lt v vai tr phn bi ca b my quan
liu cng nhn. Chung qui, nhng ngoa d lng mn nht ca
ng ngn ln ng hn nhng bi tnh k ton ca nhng nh
chnh tr t cho mnh l hin thc.
Khng kh khn g m khng thy c rng t tng
x hi chnh thng thi , vi v trch thng, hoi nghi khi
n nhn cc iu tin on khng khip ca Gic Lnn.
Nu ngi ta chu kh nghin cu nhng li ph bnh Gt st
ng trong cc bo c Neue Zeit v Vorwaerts, trong cc bo
o Kampf v Arbeiter Zeitung1, th s d dng phi cng nhn
rng chng trai lng mn ba mi tui thy xa hn rt
nhiu so vi ht thy cc nh lnh o x hi - dn ch thi
cng li. V li trong lnh vc ny Gic Lnn khng ch
khng chu ng c s so snh vi cc nh ci lng v cc
phi trung gian. C th khng nh chc chn rng vo nm
1907, khng c nh cch mng mc-xt no - tr Lnin v Rda
Luchxmbua2 [Rosa Luxemborg] - hnh dung c y n
th ci trin vng tai hi ca s lin minh t bn ti chnh vi
qu tc cng nhn. iu xc nh gi tr c bit ca
cun tiu thuyt.
Chng Con vt tht go trong vc thm r rng l
trung tm ca tc phm. Vo thi im cun sch c xut
bn, ci chng c tnh cch khi huyn ny phi c coi nh
l tuyt nh ca php ngoa d. Nhng vic xy ra t ngy
, n nay trong thc tin, vt qu sch v. Tuy nhin vn
cn cha c ni ra ting ni cui cng ca cuc u tranh
1

- Trtxki tng l cng tc vin thng trc ca nhng t bo ni trn.

- R. Luchxmbua (1870-1919): nh kinh t hc gc Ba Lan, lnh t cnh t
phong tro cng nhn v x hi dn ch c, m t trong nhng sng lp vin
v lnh t ca ng Cng sn c. B m hi nm 1919.
2

VN HC V CCH MNG

367

giai cp. Con vt trong vc thm, l nhn dn b y n

tt cng ca tnh trng bt phc tng, ca ni ti nhc v s
suy thoi. ng v th m vi ni nh ngh s bi quan! Khng,
Lnn l mt ngi lc quan, nhng ng l mt con ngi lc
quan c ci nhn sc so v sng sut. y, vc thm m giai
cp t sn s x chng ti xung nu cc anh khng lm cho n
bit l phi - t tng ca ng l vy v t tng y ngy nay
c mt m hng mang tnh thi s hn nhiu v vang ng
hn rt nhiu so vi ba mi nm trc. Cui cng, trong tc
phm ca Gic Lnn khng cn g ni bt hn d kin tht
s l tin tri cc phng php m ci Gt st kia s dng
duy tr s thng tr ca n trn nhn loi b bp. Lnn biu
th mt cch p s t do khng vng vu nhng o tng
ci lng v ha bnh ch ngha. Trong bc tranh v tng lai
ca mnh, ng khng gi li mt t g ca nn dn ch v tin
b ha bnh. Bn trn m qun chng b tc ot ni ln
cc ng cp qu tc cng nhn, i ng qun nhn, b my
cnh st c mt mi ni, v bao trm ln c ci ta lu i
l bn trm ti chnh. Khi c nhng dng y, ngi ta khng
tin c vo mt mnh: l bc tranh ca ch ngha pht-xt, ca
nn kinh t pht-xt, ca k thut cai tr v tm l chnh tr ca
n (cc trang 229, 300 v ghi ch trang 301 l c bit ng
ch ). Mt s kin khng chi ci c: ngay t nm 1907,
Gic Lnn tin liu v m t ch pht-xt nh kt qu
tt yu t s tht bi ca cch mng v sn. Cho d nhng
khuyt im chi tit cun tiu thuyt - v qu l c nhng
khuyt im nh vy - th no i chng na, chng ta khng th
khng nghing mnh trc d cm mnh m ca nh ngh s
cch mng.
Ti vi v khi vit nhng dng ny. Ti s rng cc
tnh hung s khng cho php ti b sung s nh gi v Gic
Lnn. Ti s c gng c tip cc tc phm khc m c gi
cho ti v s ni cho c bit nhng suy ngh ca ti v cc tc
phm y. C c th s dng nhng l th ca ti theo cch m
c thy cn thit. Chc c thnh cng trong vic vit tiu s con
ngi v i l thn ph c.
Cho thn i,

VN HC V CCH MNG

368

Lp Trtxki
(Cioacan [Coyoacan], 16 thng Mi 1937)

CH QUAN LIU
CC QUYN
V NGH THUT
Cch mng thng Mi thc y ngh thut trong
mi lnh vc mt cch p . Ngc li, phn ng quan liu
bp cht sn phm ngh thut trong bn tay cc quyn ca n.
Chng c g l y! Ngay ngh thut cung nh thi ch
chuyn chnh cng da vo s l tng ha ch khng phi da
vo s gi mo.
Th m, ngh thut chnh cng ca Lin X - v y
cng khng c th ngh thut no khc - li da vo mt s gi
mo th thin, trong ngha thng v trc tip nht ca t ny.
Mc ch ca s gi mo y l vinh danh lnh t, l s by
t gi to mt huyn thoi anh hng.
Rt gn y, ngy 27 thng T nm nay, t bo bn
chnh thc Tin tc1 (Izvestia) in mt bc tranh mi, m t
Xtalin l ngi t chc cuc bi cng Tiphlt2 [Tiflis] vo
thng Ba 1902. Nhng theo cc t liu in ra t lu, Xtalin lc
ang trong t, v hn na khng phi Tiphlt m Batum
[Batoum]. Ln ny th s di tr p ngay vo mt. Ngy hm
sau, t Tin tc phi xin li v sai lm thm hi ca h. Khng ai
bit r bc tranh y, vn c tr bng tin ca nh nc, ri
th no. Hng chc, hng trm, hng nghn cun sch, b phim,
bc tranh, pho tng t v v vinh danh nhng s tch lch
s nh s vic k trn, nhng s tch cha tng xy ra bao
gi. Nh vy y, trong nhiu bc tranh v cch mng thng
1

- Nht bo, c quan ngn lun ca X-vit Ti cao Lin X.

- Th Grudia sau ny.

VN HC V CCH MNG

369

Mi, ngi ta khng bao gi qun miu t Xtalin ng u

mt trung tm cch mng cha tng c.
Trong con ngi Alchxy Tnxti, tn nnh thn
bp cht nh ngh s: ng vit mt cun tiu thuyt1 ca ngi
nhng chin cng ca Xtalin v Vrsilp 2 [Vorochilov]
Xarixn [Tsaritsyne]. S tht, nh cc t liu c xc nhn,
o qun Xarixn - mt trong hai t o qun cch mng -
ng vai tr thm hi nht3. Khng th nhn ngm m khng
git mnh gh tm trc nhng bc tranh, pho tng X-vit,
trong nhng vin chc cm bt lng, di s gim st ca
nhng vin chc cm sng lc, ca tng nhng lnh t v i
v thin ti m thc t th khng c mt t ti g l thin ti v
v i c. Ngh thut di thi i Xtalin s i vo lch s nh
l biu hin hin nhin nht cho s suy tn su sc ca cch
mng v sn.
Tuy nhin, hin tng ny khng ch gii hn Lin
X. tm mt hng mi, lp tr thc c coi gn nh l
gii cch mng phng Ty, di dng v mt s tha nhn
mun mng v cch mng thng Mi, b qu gi trc b
my quan liu X-vit. C nhin, nhng ngh s c t cch v
ti nng th vn ng xa. Li cng xut hin hng u mt
bn ngi sa a, hnh tin v bt ti loi. Mc du tnh
cch rng ln ca n, tt c phong tro qun s ha y cho n
nay vn cha sn sinh c mt cng trnh no c th sng lu
hn tc gi ca n hay nhng k in Kremli gi ra n.
Tuy nhin, tnh trng cm t kiu thnh Babiln
[Babylon] i vi ngh thut cch mng khng th ko di v
s khng ko di v tn. Mt mt s sp thm hi ng
li hn h v phn ng ca cc mt trn bnh dn Ty
Ban Nha v Php; mt khc, nhng v n gi mo Mtxcva,
nh du s bt u mt chuyn hng ln khng ch trong
lnh vc chnh tr m c trong lnh vc l thuyt cch mng.
1

- Trtxki mun ni n cun tiu thuyt Bnh m (1937).

- Klimenti Vrsilp (1881-1969): nh qun s, nguyn soi Lin X, dn y
Quc phng thi k 1925-1940, mt trong nhng ngi tn dng Xtalin
nhiu nht, gp phn st hi hu nh ton b ban ch huy Hng qun.
3
- Trtxki thut li mt cch chi tit v thi k ny trong hi k i ti.
2

VN HC V CCH MNG

370

Duy ch c mt cao tro gii phng nhn loi mi l c th lm

phong ph ngh thut vi nhng kh nng mi. Chc chn l
mt ng cch mng khng th t cho mnh nhim v iu
khin ngh thut. Tham vng nh vy ch c th n trong
u nhng k ang say sa trc quyn nng tuyt i ca gii
quan liu Mtxcva. Ngh thut, cng nh khoa hc, khng
nhng khng i hi mnh lnh m do bn cht ca mnh,
chng khng dung np iu . S sng to ngh thut c qui
lut ca n, k c khi n phc v c thc mt phong tro x
hi. Ngh thut cch mng, cng nh mi hot ng tht s
sng to, khng i i vi s di tr, gi mo v t tng thch
nghi. Cc nh th, ha s, iu khc, nhc s s t tm cho mnh
ng li v phng php, nu phong tro gii phng cc giai
cp v dn tc b p bc ph tan c nhng m my ca ch
ngha hoi nghi v ch ngha bi quan hin ang che ti chn tri
nhn loi. iu kin u tin cho s hi sinh v vn cao nh
vy l vic lt ch bo tr ngt ngt ca m quan liu in
Kremli.
Lp Trtxki
(Cioacan .Ph., 10 thng Su 1938)

NGH THUT V
CCH MNG
(Th gi ban bin tp Tp ch ca ng)
Cc ng ch c nh ngh ti pht biu kin v
tnh hnh hin nay ca ngh thut. Ti nhn li nhng khng
phi l khng do d. T khi vit xong cun sch Vn hc v
cch mng (1923), ti khng bao gi phi bn tm na v cc
vn sng to ngh thut v ti ch c th theo di khng lin
tc nhng s kin mi xy ra trong lnh vc ny. Vy, ti cn
xa mi ngh rng cu tr li ca mnh li c th c tnh cch

VN HC V CCH MNG

371

ton din. Bc th ny ch vi mc ch t li vn cho ngay

ngn.
Trn phng din chung, con ngi thng biu t
trong ngh thut yu cu v s hi ha v sung mn trong cuc
sng, tc l v nhng ca ci qu nht m x hi c giai cp
tc i t n. V th, bt c tc phm ngh thut chn chnh no
bao gi cng mang trong lng n s phn khng i vi thc
ti, phn khng c hoc v thc, tch cc hoc th ng, lc
quan hoc bi quan. Mi tro lu ngh thut mi u bt u
bng s ni lon. Sc mnh ca x hi t sn c biu hin
ch trong nhiu giai on di ca lch s n bit phi hp p
ch v c v, bi xch v phnh ph, nhm i n ch gy nh
hng v thu phc tng tro lu ngh thut phn khng v
dn n mc cc tro lu y c chnh thc tha nhn. S
tha nhn kiu c ngha l gi hp hi ca tro lu y
n gn. Lc , t cnh t ca trng phi c hp php ha
hoc t bn di ca i ng th h mi t do sng to phng
tng li vn ln mt tro lu phn khng mi; sau mt thi
gian, n lt n, tro lu mi ny li leo ln nhng cung bc
ca Vin Hn lm.
l con ng m cc ch ngha c in, ch ngha
lng mn, ch ngha hin thc, ch ngha t nhin, ch ngha
tng trng, ch ngha biu hin, ch ngha suy i v.v... i.
Tuy nhin, lin minh gia ngh thut v giai cp t sn nu
khng thch hp th cng vng bn chng no x hi t sn cn
i ln, chng no x hi cn kh nng duy tr ch chnh
tr v tinh thn ca nn dn ch khng ch bng cch bung
lng dy cng cho cc ngh s v nung chiu h cch m
c bng t nhiu n hu cho cc tng lp thng nh ca giai
cp cng nhn hng xoa du v thun ha gii quan liu ca cc
cng on v cc ng cng nhn. V mt lch s, phi t tt
c nhng hin tng y trn cng mt bnh din.
X hi t sn suy tn hin nay lm cc mu thun x
hi trm trng trn mc khng chu ng ni. Khng trnh khi
l chng s bin thnh nhng mu thun c nhn v do cng
i hi nng bng hn mt nn ngh thut gii phng. Song
ch ngha t bn suy tn t ra tuyt i khng c kh nng cung
cp nhng iu kin ti thiu pht trin cc tro lu ngh

VN HC V CCH MNG

372

thut ang p ng v mt no cho thi i chng ta. C mt

s s hi n mc m tn trc mi t mi, bi v khng phi
y l vn sa cha v ci cch t ra cho n m l vn
sinh t. Qun chng b p bc th sng bng cuc sng ca
ring h, v s phng lng l mt c s qu cht hp: v th cc
tro lu ngh thut mi c mt tnh cch ngy cng bin ng,
dao ng gia hi vng v tht vng. Cc trng phi ngh thut
nhng thp k cui, nh ch ngha lp th, v lai, a-a, siu
thc, ni tip nhau m khng i n lc ton thnh. Ngh
thut, yu t phc tp nht, nhy cm nht v ng thi d b
hy hoi nht ca vn ha, c bit phi chu nh hng do s
phn hy v h bi ca x hi t sn.
Khng th tm mt li thot ng ct bng nhng
phng tin ring ca ngh thut. Tt c nn vn ha ang b
khng hong, t nhng c s kinh t n nhng tng cao nht
ca thc h. Ngh thut khng th ra khi cuc khng hong
cng nh khng th ng ring mt mnh. N khng th mt
mnh t cu n. iu khng th trnh khi l n s cht nh
ngh thut Hy Lp cht di hoang tn ca x hi n l, nu
x hi hin i khng bin i c. Nh vy, vn y c mt
tnh cch hon ton cch mng. Chnh v ch , chc nng ca
ngh thut thi i chng ta c xc nh bi mi quan h
ca n vi cch mng.
Chnh trn con ng y m lch s t cc nh ngh
s trc mt ci by khng l. Trong vng mi hoc mi lm
nm cui ny, c mt th h tr thc cnh t quay nhn v
phng ng v t hay nhiu buc cht s phn ca mnh
nu khng phi vi giai cp v sn cch mng th t ra cng vi
cuc cch mng ang thng li. Khng phi l hai iu
ging nhau. Trong cch mng ang thng li, khng ch c cch
mng m cn c c ci tng lp u i mi y ang trn ln
trn vai n. Trong thc t, tr thc cnh t c tm cch i
ch. N c c g nhiu khng? Cch mng thng Mi c
mt thc y p cho ngh thut X-vit trong mi lnh vc.
Ngc li, bn quan liu phn ng bp nt phn ng ngh
thut trong bn tay cc quyn ca n. iu ny khng c g l.
V c bn, ngh thut l mt cng vic cn no v i hi mt
s chn thnh trn vn. Ngay ngh thut cung nh ca thi

VN HC V CCH MNG

373

qun ch chuyn ch cng da trn s l tng ha ch

khng phi trn s gi mo. V li, ngh thut chnh cng ca
Lin X - y khng cn th ngh thut no khc - cng chia
s s phn ca nn t php cc quyn, tc l di tr v gian ln.
Mc ch ca nn t php cng nh ca ngh thut l tn
dng lnh t, gi to ch ra mt huyn thoi anh hng.
Lch s nhn loi cha tng thy c g tng t nh th v tm
c v mc v s! Mt vi v d s khng phi l tha.
Cch y t lu, nh vn X-vit ni ting Vxvlt
Ivanp ph v s im lng m ng gn gi by t s nhit
tnh ca ng i vi nn t php ca Vsinxki. Theo Ivanp, s
hy dit ton b nhng ngi bn-s-vch gi, tiu biu cho
nhng hi bc hi thi ca ch ngha t bn, to ra trong
lng cc ngh s mt s cm th nhng g l sng to. Lng
mn thn trng trong bn cht, tr tnh trong t duy, Ivanp
ging Gocki nhiu im nhng qui m nh hn. Bn cht
khng phi l nnh thn, ng thy im lng l hn trong chng
mc cn c th im lng c, nhng n lc s im lng i
vi ng l ci cht ca con ngi cng dn ng, v c th cn
l ci cht th xc na. Khng phi l s cm th nhng g l
sng to m l s s hi lm t lit bn tay nhng nh vn nh
vy.
Trong con ngi Alchxy Tnxti, tn nnh thn
thng nh ngh s. ng ta vit c mt cun tiu thuyt nhm
ca ngi cc chin cng ca Xtalin v Vrsilp Xartxin.
Thc ra th cc ti liu chng t mt cch khch quan rng
o qun Xartxin - mt trong hai t o qun cch mng -
ng mt vai tr kh thm hi. Hai v anh hng (Xtalin
v Vrsilp) th b cch chc1.
Nu con ngi diu k Trapaip 2 [Tchapaiev], mt
trong nhng anh hng chn chnh ca cuc ni chin, c
in nh X-vit bin thnh bt t th ch bi v ng khng sng
1

- Th d, xem bi ca N. Mckin: Vrsilp v Hng qun trong cun sch

ca L. Trtxki: Trng phi gi mo lch s kiu Xtalin (L.T.) (Mckin chnh
l bt danh ca Lp Xp, con trai th ca Trtxki).
2
- Vaxili Trapaip (1887-1919): nh qun s ni ting ngi Nga, hi sinh
trong ni chin.

VN HC V CCH MNG

374

n thi i Xtalin; nu thi i y chc chn ng b x

bn nh mt tn tay sai pht-xt. Cng Alchxy Tnxti y
vit mt v kch v ti nm 1919: Cuc xut chinh ca mi
bn cng quc. Theo tc gi, nhng anh hng chnh ca v
kch l Lnin, Xtalin v Vrsilp. Hnh nh ca h [Xtalin v
Vrsilp] trn y vinh quang v dng cm, xuyn sut ton
b v kch. Th y, mt nh vn ti nng, mang danh ln
nht v chn thc nht ca nhng nh hin thc Nga tr
thnh mt anh th tm thng, ch to nhng huyn thoi theo
mnh lnh.
Mi y, ngy 27 thng T nm nay, c quan khng
chnh thc ca chnh ph, t Tin tc, in li bc nh rt t mt
b phim mi, trnh by Xtalin nh l ngi t chc cuc nh
cng Tiphlt thng Ba nm 1902. Nhng, nh cc t liu
c cng b chng t t lu, lc Xtalin ang b giam,
hn na, Batum ch khng phi Tiphlt. Ln ny s di tr
l ra qu r. Ngy hm sau, t Tin tc phi xin li v s nhm
ln ng tic . Nhng cn cun phim v duyn, quay bng
tin ca nh nc , s phn n ra sao th khng ai bit.
Hng chc, hng trm, hng nghn cun sch, phim,
tranh, tng ghi li v biu dng nhng s kin lch s kiu
nh vy. Cng th, nhiu phim v cch mng thng Mi th
hin mt trung tm cch mng - cha bao gi tn ti! - do
Xtalin lnh o. Cn phi k li s ni di man tr y c
tun t chun b nh th no. Lnht Xrbriacp1 [Lonide
Srbriakov], sau ny b x bn trong v n Piatacp-Rac2
[Piatakov-Radek], nm 1921 lu ti v vic ngi ta cng
b trong bo S tht nhng on trch bin bn ca Ban Trung
ng cui nm 1917, m khng h c mt li gii thch no.
Nguyn l b th Ban Trung ng, Xrbriacp c nhiu mi
quan h trong hu trng ca b my ng v ng bit rt r
mc ch ca vic cng b bt ng ny: l bc th nht,
cn thn trng, trn con ng sng to ra nhn vt trung tm
1

- Lp Xrbriacp (1890-1937): ng vin bn-s-vch cu tro, b th Ban

Trung ng 1919-1920, thnh vin phe i lp, b t hnh nm 1938.
2
- V n ngy to th hai Mtxcva, x cc lnh t bn-s-vch cu tro
nh Rac, Piatacp, Xcnnhicp...

VN HC V CCH MNG

375

huyn thoi Xtalin m ngy nay ang chim v tr quan trng

n th trong ngh thut X-vit.
Nhn khong xa thch ng, v mt lch s th cuc
ni dy thng Mi hin ra mt cch c phng php v
nguyn khi hn nhiu so vi trong thc t. Thc ra, nhng dao
ng, nhng mu toan tm ng ln trnh, nhng sng kin
phiu lu v nhng ci chuyn hng bt ng, tt c c ni tip
nhau trong cuc ni dy. Chng hn nh trong bui hp m
t xut ngy 16 thng Mi ca Ban Trung ng, nhng y
vin quan trng nht ca X-vit thnh ph Ptrgrt vng mt;
mt ngh quyt c thng qua, theo b tham mu X-vit
ca cuc khi ngha c b sung bng mt trung tm1 h
tr ca ng gm c Xvclp [Sverdlov], Xtalin, Bpnp
[Boubnov], Urtxki [Ouritski], Dcginxki [Dzerjinski]. Cng
lc , X-vit thnh ph Ptrgrt li ra ngh quyt thnh lp
y ban Qun s Cch mng. Ngay khi mi ra i, y ban ny
lm mi cng vic c tnh quyt nh chun b cho cuc khi
ngha n mc khin mi ngi - k c nhng ngi sng lp ra
n - qun i hon ton ci trung tm c dng ra m
trc. Nhiu ng tc nh vy bin i trong cc cn lc ca
thi . Xtalin cha bao gi tham gia vo y ban Qun s Cch
mng, ng ta khng xut hin in Xmnni [Smolny], tc
B Tham mu ca cch mng, khng tham gia cht no vo
qu trnh chun b thc hin cuc khi ngha: ng ta ngi ta
son bo S tht v vit hng ng nhng bi m qu t ngi
c. Nhng nm tip theo, khng ai ni g n trung tm ch
o ny c. Trong nhng bi m nhng ngi tham gia khi
ngha ghi li cc k nim - v vi cc loi bi ny th khng c
g phi sa li - tn ca Xtalin khng c nhc n mt ln.
Ngay c Xtalin, khi vit bi k nim cch mng thng Mi
ng trong bo S tht s ra ngy 7 thng Mi mt 1918, cng
khng ni mt t g v trung tm ch o khi ng ta k li tt
c cc th ch v nhn vt gn b vi cch mng2. Tuy nhin,
vo nm 1924, ngi ta ngu nhin tm li c ci nguyn bn
1

- Mang tn Trung tm Qun s Cch mng.

- Trong hi k i ti, chng XL: m mu ca bn k nghip, Trtxki
vit k lng v chi tit ny.

VN HC V CCH MNG

376

c ca bi bo v din dch n mt cch di tr, dng lm

c s by t chuyn hoang ng. Trong mi sch hng
dn, bng tra cc tiu s v c trong ln xut bn cui cng, cc
sch gio khoa u ni n trung tm cch mng do Xtalin
lnh o. Mt khc, cho d thn trng, khng ai c th gii
thch trung tm y t u v khi no, ra nhng mnh lnh
g v cho ai, c vit nhng bin bn khng v nhng bin bn
y hin u. Chng ta c y tt c nhng yu t ca cc v
n Mtxcva.
Vi tnh ngoan ngon c th, ci gi l ngh thut Xvit khin huyn thoi quan liu y tr thnh mt trong
nhng ti a thch xy dng ngh thut. Xvclp, Urtxki,
Dcginxki v Bpnp c mt trong cc tranh hoc tng,
h ngi hoc ng xung quanh Xtalin vi v ang cc k
chm ch v lng nghe cc bi din vn ca ng ta. Ci tr s
trung tm ng c mt tnh cch phim nh, c
trnh mt cch t nh vn a ch. Cn c th trng i hoc
i hi g na nhng ngh s buc phi bi bc ngn bt v
nhng nt th bo cho mt s xuyn tc lch s m h cng
thy l hin nhin?
Phong cch ca hi ha X-vit nh nc hin nay
c gi l hin thc x hi ch ngha. Ngay ci tn y c
nhin cng do mt ngi no lnh o mt lnh vc ngh
thut no t ra. Ch ngha hin thc ch l m phng cc
bc m bn a phng ca phn t th ba th k qua; tnh
x hi ch ngha th hin r ch, nh nhng bc nh bp
bm, n lm xut hin nhng s kin cha bao gi xy ra.
Khng th c m khng chn ngy v kinh ngc nhng vn
th v cc cun tiu thuyt X-vit, hoc xem nhng phin bn
tranh v tng X-vit: trong nhng tc phm y nhng vin
chc cm bt, cm chi v hay cm dao khc, di s gim st
ca nhng vin chc cm sng lc, thi nhau tn dng
nhng lnh t v i v thin ti mc d thc t h khng
c cht my may v i hoc thin ti. Ngh thut thi i
Xtalin s mi mi l s biu hin c th nht v bc li su
nht ca cch mng v sn.
Vn ny khng gii hn trong bin gii Lin X.
Vin c mnh phi tha nhn chm tr cch mng thng Mi,

VN HC V CCH MNG

377

cnh t ca tr thc phng Ty qu gi trc b my

quan liu X-vit. Nhng ngh s c t cch v ti nng vn
ng mt bn nh thng l. Nhng bn tht c l vn, bn
kim chc v bt ti th c b ln hng u. l lc m ra thi
k ca nhng trung tm v nhng khu vc loi, ca nhng
th k nam v n, ca nhng bc th nht nh phi c ca
Rmanh Rlng, ca nhng nh xut bn c tr cp, ca
nhng tic tng v i hi m kh m phn bit c
ng ranh gii gia ngh thut v Cc tnh bo G.P.U. Mc
du c sc mnh ln, phong tro qun s ha y khng th
cho ra i ni ly mt tc phm c th sng lu hn tc gi
hoc nhng ngi in Kremli gi ra chng.
Trong lnh vc hi ha, cch mng thng Mi tm
thy ngi th hin tt nht khng phi Lin X m nc
Mhic xa xi, khng phi trong m bn chnh thc m
mt con ngi hin nhin l k th ca nhn dn - con ngi
m t Quc t t ho l c trong hng ng ca mnh.
Thm nhun nn vn ha ngh thut ca mi dn tc v mi
thi i, ig Rivra 1 [Diego Rivera] vn c l ngi
Mhic trong nhng ng dy su kn nht ca thin ti ni
ng. Ci gi cm trong nhng bch ha hng trng ca ng,
ci nng ng ln trn truyn thng ngh thut, ln trn ngh
thut hin i v, trong mt ngha nht nh, ln trn bn thn
ng, l hi th mnh m ca cch mng v sn. Khng c
thng Mi, kh nng sng to ca ng khi lnh hi thin hng
ca lao ng, khi hiu s n l ha v s ni dy s khng bao
gi c th t ti mt sc mnh v mt chiu su nh th. Anh
mun chnh mt mnh nhn thy cc ng c su kn ca cch
mng x hi chng? Hy nhn cc bch ha ca Rivra! Anh
mun bit th no l mt ngh thut cch mng khng? Hy
nhn cc bch ha ca Rivra!
Hy bc li gn cc bch ha y v anh s thy trn
mt vi bc c nhng vt xc v vt bn do bn ph hoi vn
ha cm ght gy ra: l nhng ngi theo Thin Cha gio
v nhng k phn ng khc, trong c nhin c bn theo
1

- . Rivra (1886-1957): ha s, ng vin cng sn Mhic, theo Lin on

Cng sn Cch mng (trt-kt) nm 1936.

VN HC V CCH MNG

378

Xtalin. Nhng vt nh, nhng vt thng y em li cho cc

bch ha mt sc sng cn ln hn. Chng ta khng ch c
trc mt mnh mt bc tranh nh l i tng ngh thut
chim ngng mt cch th ng, m cn c mt khi sng
ca s u tranh x hi. ng thi, l mt nh cao ca ngh
thut.
Duy ch s tr trung v mt lch s ca mt nc cha
vt qu giai on u tranh cho c lp dn tc cng cho
php cy bt cch mng - x hi ch ngha - ca Rivra c
trang tr cc bc tng cc cng s Mhic.
M, s tnh cn t hn v hng dn i. Cng nh cc
thy tu thi Trung c do dt nt co da (da dng lm giy)
xa mt cc tc phm vn hc c i ri ph ln y nhng
li lm nhm kinh vin, nhng k tha k ca Rcpheol
[Rockfeller], ln ny th c c c tnh ton, ph ln cc bch
ha ca ha s Mhic v i nhng li trang tr nhm chn ca
h. Cch co da mi y ch lm tr thnh bt dit s phn ca
ngh thut ang b y a trong x hi t sn gia thi phn
hy.
Tnh hnh khng c t g tt hn trn t nc ca cch
mng thng Mi. D rng y l iu thot u khng tin
c, th vn khng c ch cho ngh thut ca ig Rivra ti
Mtxcva, Lningrt hay bt c ni no Lin X, gii
quan chc xut thn t cch mng xy cho h nhng lu i v
nhng cng trnh k nim s. Lm sao b l in Kremli
li chp nhn c trong lu i ca h c mt ngh s khng
chu v tng thnh theo hnh nhn lnh t, hoc khng chu
v hnh con nga to nh tht ca Vrsilp? Vic Lin X ng
ca khng cho ig Rivra vo bi ln mt nn chuyn
chnh cc quyn mt vt nh khng th no ra sch.
Liu gii quan liu s cn bp nght, s cn dm nt, s
cn bi nh lu di nhng ci m tng lai nhn loi phi ph
thuc vo? Nhng triu chng chc chn cho chng ta bit n
s khng cn c bao lu. Mt mt, s sp xu h v ng
thng hi ca ng li phn ng, hn h ca cc Mt trn
Bnh dn Ty Ban Nha v Php, mt mt nhng li di tr
gian ln ca cc v n Mtxcva, tt c bo trc mt bc
ngot ln khng nhng trong lnh vc chnh tr m c trong lnh

VN HC V CCH MNG

379

vc rng ln hn ca thc h t tng cch mng. Ngay c

nhng ngi bn bt ng - c nhin khng phi l tr thc
v li v cn b ca Tn cng ha v Quc gia - bt u
chn ngn ci ch v ci roi.
Ngh thut, vn ha, chnh tr i hi mt vin nh
mi. Thiu iu , nhn loi s ngng tin b. Nhn loi cha
bao gi c trc mt mnh nhng vin nh ng lo ngi v tai
ha nh ngy nay. V th, s hong lon c xem l trng thi
tinh thn ni bt ca gii tr thc mt hng. Nhng k ch
chng li ch Mtxcva bng s hoi nghi v trch nhim th
chng c trng lng no trn cn cn lch s. Ch ngha hoi
nghi ch l mt dng khc v chng cao hn g s suy sp tinh
thn. Ci np sau cch nh gi cn i rt hp vi thi bui
hin nay gia ch quan liu ca Xtalin v nhng ngi
chng i cch mng, chn trong mi trng hp, l s ph
phc thm hi trc nhng kh khn v nguy him ca lch s.
Tuy nhin, nhng mnh li ngoi ming v nhng mu mo
tm thng s khng gip c ai ra khi tnh trng . S
chng ai c hng n treo hay tm hon. Trc mt k
nguyn chin tranh v cch mng ang tin ti gn, mi ngi
phi c cu tr li: cc trit gia, cc nh th v ngh s, cng
nh nhng ngi dn thng.
Trong tp ch ca cc ng ch, s thng Su, cht lt
vo mt ti l th k quc ca mt bin tp vin ca cc ng
ch Sicag m ti khng quen. Khi by t (ti mong rng c
s hiu lm) s ng ca mnh vi vic xut bn, anh ta vit:
Tuy nhin (?) ti khng t t hi vng no vo bn trt-kt,
cng nh vo nhng l tn d bc nhc khc khng c ly
mt c s qun chng no. Nhng li kiu cng y ni v k
ni ra nhiu hn l anh ta mun. Trc tin, chng chng
t rng nhng qui lut ca s pht trin x hi i vi anh ta ch
l mt cun sch ph thy khng th hiu c. Khng c mt
t tng tin b no li tri ln khi mt c s qun chng,
nu khng n s khng phi l tin b. Chung qui vn ch l:
tt nhin mt t tng s gp c qun chng vi iu kin
bn thn n p ng c cc yu cu pht trin x hi. Tt c
cc phong tro ln u bt u t nhng mnh vn ca nhng
phong tro trc . Thin Cha gio ban u l mt mnh

VN HC V CCH MNG

380

vn ca o Do Thi. Tin Lnh l mt mnh vn ca C

c gio, tc l ca cc nc theo C c gio b suy thoi.
Nhm Mc-ngghen ni ln nh mt mnh vn ca cnh t
Hghen. Quc t Cng sn c chun b t gia cuc chin
tranh bng nhng mnh vn ca phong tro x hi - dn ch
quc t. Nu tt c nhng ngi i u y t ra c kh nng t
to ra mt c s qun chng th ch l v h khng s c lp. H
bit trc rng cht lng t tng ca h s bin thnh s
lng. Nhng mnh vn y khng b thiu mu; tri li,
chng cha ng trong lng ci tinh ty ca nhng phong tro
lch s ln lao cho ngy mai.
Nh chng ti tng ni, chnh nhng nhm nh
khin nn ngh thut tin b. Khi khuynh hng ngh thut
thng tr cn ngun sng to th nhng mnh vn sng to
tch ri khi n v chng bit nhn th gii bng nhng con mt
mi. Cng to bo trong quan nim v bin php, nhng ngi
m u cng i lp vi nhng quyn uy c thit lp trn
mt c s qun hng bo th; v bn th cu, bn hoi nghi
v bn ua i cng thy h, nhng ngi m u, l nhng k
k quc bt lc hoc l nhng mnh vn bc nhc. Nhng
rt cuc bn th cu, bn hoi nghi v bn ua i s b vi
trong h thn: cuc sng s bc qua xc chng.
Bn quan liu Thng Nng, m ngi ta khng th ph
nhn vic chng c mt cm quan hu nh tinh lc v s him
nguy v c mt bn nng t bo tn mnh m, hon ton
khng sn sng nh gi cc nh cch mng chng i
chng vi s coi thng rt oai m s coi thng thng ch
l k ng hnh thn thit ca s nh d v thiu kin nhn.
Trong cc v n Mtxcva, Xtalin, vn bn cht khng thch
nh bc, em nh c s phn ca ng cp cm quyn
Kremli v c s phn c nhn ca ng ta trn l bi ca cuc
u tranh chng ch ngha trt-kt. Gii thch s vic y th
no y? S khng ti no hiu c chin dch quc t d di
chng ch ngha trt-kt, m ngi ta kh tm thy s kin
tng ng trong lch s, nu cc mnh vn khng cha
ng mt sc sng mnh m. Ngy mai s m mt cho nhng
ai hm nay cha thy c iu .

VN HC V CCH MNG

381

Nh mun hon chnh bc chn dung t v ca anh ta

bng mt nt ni bt, thng tn vin ca cc ng ch Sicag
ha vi cc ng ch - dng cm bit bao! - rng s theo cc
ng ch vo mt tri tp trung pht-xt hoc cng sn sau
ny. Chng trnh nh vy khng ti u! C nhin, ngi ta
khng c run s khi ngh n mt tri tp trung. Nhng
chng phi l nhiu ngi thy c li hay sao khi chn cho
h v cho t tng ca h ni tr n khng hiu khch y? Vi
ch ngha phi o c, c th ca nhng ngi bn-svch, chng ti sn lng th nhn rng cc qu ngi khe mnh
m u hng trc u tranh v khng c u tranh th tht
khng cn g xng ng vi h hn l tri tp trung.
S l khc i nu thng tn vin ca cc ng ch ch
ni: trong lnh vc vn hc v ngh thut, chng ti khng
mun chu s bo tr ca nhng ngi trt-kt hn l s bo
tr ca nhng ngi theo Xtalin. Yu cu t bn thn n l
tuyt i ng. Nhng ngi ta ch c th tr li rng t yu
cu ra trc bn cnh mi quan h vi nhng ngi c
gi l trt-kt, th ch c ngha l hc vo cnh ca m.
Cuc u tranh t tng gia t v tam Quc t khng
ch da trn s i khng trong quan nim c mc tiu ng
phi m cn da trn s i khng trong quan nim chung v
i sng vt cht v tinh thn ca nhn loi. S khng hong
hin nay ca vn ha trc ht l mt khng hong v s lnh
o cch mng. Trong cuc khng hong y, ch ngha xta-linnt l lc lng phn ng quan trng nht. Khng c mt ngn
c mi v khng c mt cng lnh mi th khng th to ra
c c s qun chng cch mng; nh vy khng th a x
hi ra khi ng ct. Mt chnh quyn tht s cch mng khng
th v khng mun ginh cho mnh nhim v lnh o ngh
thut, v li cng khng mun trao cho n nhng mnh lnh,
khng nh th trc khi v cng khng nh th sau khi nm
c chnh quyn. Tham vng kiu ch c th n trong u
l quan liu ngu dt, v s, say sa quyn lc tuyt i mnh
ca mnh v tr thnh phn ca cch mng. Ngh thut
cng nh khoa hc khng nhng khng tm s lnh o m, do
bn cht ca chng, khng chu ng c s lnh o. Sng
to ngh thut tun theo nhng qui lut ring ca n, k c khi

VN HC V CCH MNG

382

n c thc t mnh vo s phc v mt phong tro x hi.

Mt sng to tinh thn chn chnh khng th i i vi s di
tr, gi to v thi thng. Ngh thut c th thnh bn ng
minh ln ca cch mng chng no n vn trung thnh vi
chnh n. Cc nh th, ngh s, iu khc, nhc s s t tm ly
ng i v phng php nu phong tro gii phng cc giai
cp v dn tc b p bc ph tan c my m ca ch ngha
hoi nghi v ch ngha bi quan ngy nay ang che ti chn tri
nhn loi. iu kin u tin cho mt cuc phc hng nh vy
l phi lt s bo h bp nght ca ch quan liu in
Kremli.
Ti chc tp ch ca cc ng ch ginh c v tr ca
mnh trong o qun chin thng ca ch ngha x hi, ch
khng phi trong mt tri tp trung.
Lp Trtxki
(Cioacan, 17 thng Su 1938)

NG V NGH S
y l bi pht biu ca Trtxki cuc hp ngy 9
thng Nm 1924 ca phng bo ch Ban Trung ng v
ng li ca ng trong lnh vc vn hc. Bi ny,
do ng Braian Picx [Brian Pearce] tm li c trong
tp Cc vn vn ha di nn chuyn chnh v sn
(Voprosy Kultury pri Diktature proletariata) xut bn
Mtxcva nm 1925, Klt Linhi [Claude Ligny] dch ra
ting Php t bn ting Nga ni trn v in ln u trong
tp ch Php Nhng bc th mi s thng Nm v
thng Su 1967. Cho n nay, n vn cha c in
thnh tuyn tp.

Trtxki.- Ti ngh rng quan im ca nhm Na Postou

(ng gc) y c biu l r rng nht qua li ng ch
Raxcnnhicp1 [Raskolnikov] - cc ng ch chng cn lm g
1

- Phi Raxcnnhicp (1892-1939): thy th, nh vn, nh bo, ni ting

trong cuc ni chin Nga. on tuyt vi ch Xtalin nm 1938.

VN HC V CCH MNG

383

c na m ci li na u, cc ng ch trong nhm Na
Postou ! Sau mt chuyn i xa1, Raxcnnhicp tr v y
vi tt c v ti tn, hn nhin ca ngi pganixtan
[Afghanistan] ni vi chng ta, trong khi nhng thnh vin
khc ca Na Postou th t nhiu nm tri cm ca Cy Khoa
hc v ang tm cch giu i b dng trn trung ca mnh ng th y, tr ng ch Vcin [Vardine] th vn n mc nh
lc s sinh.
Vcin.- Ngay c nhng iu ti va ni y ng
ch nghe u.
Trtxki.- ng th, ti n sau. Nhng, mt l, ti
thy bi ca ng ch trong s bo cht ca Na Postou; hai l,
ti va mi lt qua bn ghi tc k bi din vn ca ng ch,
v ba l, ti phi ni rng rt c th khng cn nghe ng ch
ni m ngi ta vn bit trc ng ch s ni g. (Ci r).
Nhng hy tr li vi cu ng ch Raxcnnhicp va ni:
Ngi ta gii thiu vi chng ti nhng ngi bn ng,
nhng c phi l t S tht c, trc chin tranh, hoc t Ngi
sao (Zvezda) in cc tc phm ca cxbasp [Artsybachev],
Lnht Anryp v nhng ngi khc m ngy nay h chc
chn c coi l nhng bn ng khng? Th y,
chng phi l mt cch t cu hi vui v v hn nhin, khng
rm r v nhng suy ngh v ch hay sao? Nhng ni ti
cxbasp v Anryp y lm g? Theo ch ti bit, h
cha bao gi c coi l bn ng c. Lnht Anryp
cht trong mt trng thi kinh phong v cm ght nc Nga
X-vit. Cn cxbasp th t lu nay nc ngoi - n gin
l ng ta b lu y. Khng nn gy chuyn thm lm g! Th
no l mt ngi bn ng? Trong vn hc, cng nh
trong chnh tr, chng ta gi bn ng l nhng ngi no
i khp khing v long chong cng mt ng vi chng ta
ti mt im no , con ng y c nhin dn chng ta, cc
ng ch v ti, i xa hn nhiu. Cn k no i ngc li vi
chng ta, khng phi l bn ng m l k th, v do ,
nu c dp chng ta s tng c chng ra nc ngoi, bi v i
1

- Raxcnnhicp i cng du pganixtan mi v (ghi ch ca Braian

Picx).

VN HC V CCH MNG

384

vi chng ta li ch ca cch mng l iu lut cao nht. Trong

iu kin y lm sao cc ng ch c th ln ln Anryp vo
chuyn nhng bn ng c?
Raxcnnhicp.- ng , th cn Pinnic th sao?
Trtxki.- Nu khi ni v cxbasp m ng ch ngh
n Pinnic, th ti khng th tranh ci vi cc ng ch c
na. (Nhng ting ci).
Ting mt ngi.- H chng phi l cng mt th sao?
Trtxki.- Sao vy, sao li cng mt th? Nu ng ch
k nhng tn ngi, ng ch phi bit mnh ang ni v ai ch.
D Pinnic tt hay xu, tt ch ny hay xu ch kia, Pinnic
vn l Pinnic v ng ch phi ni v Pinnic nh ng anh ta
l Pinnic ch khng phi nh Lnht Anryp. Ni chung,
hiu bit c ngha l phn bit c cc s vt v s vic, ch
khng phi l lm nho nho chng trong mt m hn tp...
Raxcnnhicp ni vi chng ta: V t Ngi sao hoc t S
tht, chng ti khng bao gi vy gi nhng ngi bn
ng; Chng ti tm v thy nhng nh th v nh
vn trong qun chng v sn. tm v thy! Trong qun
chng v sn! Th ri cc ng ch lm g? Ti sao cc ng
ch li giu bin cc nh th v nh vn y i, khng cho chng
ti c bit h?
Raxcnnhicp. - Lm g c chuyn y! mian Bitni
chng hn.
Trtxki.- Hay qu! Th tht l ti khng bit cc ng
ch pht hin c mian Bitni trong qun chng v sn.
(Tt c ci r). Cc ng ch thy y, chng ta cp n
cc vn vn hc vi hnh trang nh th no. Chng ta ni v
Lnht Anryp nhng li ngh n Pinnic; chng ta t ho
tm thy trong qun chng v sn nhng nh vn v nh th
nhng kim li th thy nhng qun chng y cung cp tt c
v duy nht ch c mi mt i biu l mian Bitni.
(Ci). Thi i! Tt c nhng ci l chuyn to lao ht. Vn
ny i hi ta phi nghim tc hn cht na.
ng, chng ta th xem xt nghim tc hn cht na
nhng n phm ca cng nhn trc cch mng, nhng t bo
hng ngy v tp ch c nu ra y. Tt c chng ta u
nh l c trong khng t cc bi th dnh cho u

VN HC V CCH MNG

385

tranh cch mng, cho ngy 1 thng Nm v.v... Nhn chung tt c

nhng bi th y l mt t liu vn ha v lch s kh quan
trng v c ngha. Chng minh ha s thc tnh ca thc
cch mng v s tin b chnh tr ca giai cp cng nhn. Trong
ngha , gi tr vn ha v lch s ca chng khng km
phn ln lao so vi gi tr vn ha v lch s trong cc tc phm
ca tt c nhng Schxpia, Mlie [Molire] v Puskin trn th
gii. D nhng bi th y c km ci th no, chng vn ha
hn mt nn vn ha nhn bn mi, cao hn, m qun chng
c thc tnh s sng to ra khi m h nm c cc yu t c
bn ca nn vn ha c. Tuy nhin, cc bi th ca cng nhn
ng trong Ngi sao hoc S tht cn lu mi c ngha rng
mt nn vn hc mi, v sn ra i. Nhng cu th thiu
ngh thut theo phong cch cgiavin1 [Derjavine], hoc trc
cgiavin, tuyt i khng th c coi nh mt nn vn hc
mi, d rng cc t tng v tnh cm c biu t trong cc
bi th y thuc v nhng nh vn nm trong giai cp cng
nhn mi bt u cm bt. Ta s sai lm khi tng rng s tin
ha ca vn hc ging nh mt si dy chuyn lin tc trong
nhng cu th ngy ng, cho d chn thnh, do nhng cng
nhn mi cm bt xut bn vo u th k ny s lm nn mt
xch u tin ca dng vn hc v sn tng lai. Thc t,
nhng bi th cch mng y l mt s kin chnh tr, ch khng
phi mt s kin vn hc.
Chng gp phn vo s tin trin ca cch mng ch
khng phi s tin trin ca vn hc. Cch mng dn n
thng li ca giai cp v sn, thng li ca giai cp v sn n
lt n li dn n bin i v kinh t. S bin i kinh t thay
th su sc b mt vn ha ca qun chng lao ng. V tin b
vn ha ca nhng ngi lao ng l ci tht s to ra c s
cho mt nn vn hc mi v ni chung, cho mt nn ngh thut
mi. ng ch Raxcnnhicp ni vi chng ta: S nhp nhng
l khng th chp nhn c. Trong cc n phm ca chng ti,
cc bi chnh tr v cc bi th phi lm thnh mt khi; tnh
nguyn khi chnh l ci phn bit ch ngha bn-s-vch vi
1

- cgiavin (1743-1816): nh th Nga, theo ch ngha c in, trc thi

Puskin.

VN HC V CCH MNG

386

cc th khc, v.v... Thot u, nhng suy ngh y tng chng

khng th bc b c. Nhng thc ra ch l mt quan nim
tru tng thun ty, rng tuch. Cng lm l mt c
nguyn ng knh, nhng khng c tnh thc tin. Qu l tuyt
diu nu chnh tr ca chng ta v vn hc chnh tr cng sn
ca chng ta c b sung bng mt th gii quan bn-s-vch
din t di hnh thc ngh thut. Nhng khng phi vy u,
cc ng ch , v hon ton khng phi do ngu nhin u.
Vn l nh th bi v sng to ngh thut, do bn cht ca
n, i chm hn cc phng tin biu t khc ca tr tu loi
ngi. iu li cng ng hn khi n lin quan n mt giai
cp x hi. Hiu iu ny hay iu n v din t n cho c lgch l mt vic, nhng tip thu mt cch hu c ci mi, ci t
li hon ton cu trc tnh cm ca ci mi y v tm cho cu
trc y mt cch biu hin ngh thut li l vic khc. Qu trnh
y hu c hn, chm hn, phc tng kh khn hn so vi mt
hnh ng c thc, c cn nhc, v do bao gi cng tr
mun hn so vi cc qu trnh khc. T duy chnh tr ca giai
cp cng nhn i trc, chn t trn nhng c kheo, cn sng
to ngh thut th chng nng, khp khing theo sau. Ni cho
cng, Mc v ngghen din t mt cch tuyt diu t duy
chnh tr ca giai cp v sn mt thi i m giai cp cng
nhn vn cha thc tnh vi t cch nh th.
Ting mt ngi.- ng, ng, iu ng!
Trtxki.- Cm n cc ng ch lm. (Ci). Nhng by
gi cc ng ch hy th rt ra nhng kt lun cn thit v tm
hiu ti sao ci nguyn khi y ca vn hc chnh tr v ca thi
ca li l ci khng th c c. Vic lm cng s gip chng
ta hiu ti sao, trong cc tp ch mc-xt hp php trc y,
vi cc ngi bn ng chng ta bao gi cng lm thnh
mt khi - hoc na khi - i khi rt mp m, i khi l gi
di v ngy to. Chc chn tt c cc ng ch u nh t Li
mi (Nvi Xlv), t bo tt nht trong cc tp ch mc-xt
hp php trc y, m nhiu nh mc-xt th h c, trong
c c Vlaimia Ilch, cng tc. Nh cc ng ch bit, Li
mi tng c quan h kh thn thit vi phi suy i. Ti sao
vy? Bi v vo thi phi suy i l mt khuynh hng tr,
b vn hc t sn cng kch. S vic h b cng kch, b ln n

VN HC V CCH MNG

387

y h v pha chng ta vi danh ngha i din cho mt lc

lng chng i, mc du s chng i ca chng ta c nhin
c tnh cch khc vi s chng i ca h. D sao, phi suy i
mt thi l nhng bn ng ca chng ta. Cc tp ch mcxt xut bn sau ny - y ta khng ni n nhng tp ch na
mc-xt -, k c t Gio dc (Prxvsnhi), cng cha tng c
mt gc vn hc nguyn khi m vn dnh khong rng cho
cc bn ng. Ty theo tnh th m mt ny cht hn hoc
thong hn, nhng khng c nhng yu t ngh thut cn thit
th khng th no c c trong lnh vc ngh thut mt ng
li nguyn khi.
Nhng xt cho cng th ng ch Raxcnnhicp khng
h quan tm n nhng iu . ng ch y khng bit chnh
xc ci g trong cc tc phm ngh thut, lm cho chng tr
thnh ngh thut. iu l ra hin nhin trong kin ng
ch ca ng ch y v ant1 [Dante]. Ci lm ra gi tr ca
Thn khc, theo Raxcnnhicp, l n cho php hiu c tm
l ca mt giai cp nht nh mt thi i nht nh. Nhng
t vn nh vy th r rng l xa b Thn khc khi lnh
vc ngh thut mt ri. C l n lc phi lm iu tht,
nhng nh vy phi hiu r ci gc ca vn v khng s
nhng hu qu l-gch. Nu ti ni rng gi tr ca Thn khc l
ch n gip ti hiu c trng thi tinh thn nhng giai cp
nht nh mt thi i nht nh th nh vy ti ch coi n n
thun l mt t liu lch s, bi v cng trnh ngh thut Thn
khc phi hng v tm linh ti, tnh cm ca ring ti v phi
ni vi tm linh, tnh cm ti mt ci g . Thn khc ca
ant c th gy cho ti mt cm gic ngt ngt, nng n, nui
trong ti s bi quan v u bun, hay tri li lm ti khe khon,
cho ti can m, phn khi... D trng hp no, chnh l
ch da cn bn cho mi quan h gia ngi c v tc phm.
C nhin, khng c g ngn cn mt ngi c ch lm cng
vic nghin cu v ch thy Thn khc l mt t liu lch s. D
vy, r rng l hai thi y nm hai bnh din nht nh c
lin quan vi nhau nhng khng che lp nhau. Nh vy ta phi
gii thch theo cch no y v vic gia mt tc phm thi
1

- A. ant (1265-1321): i thi ho , tc gi Thn khc.

VN HC V CCH MNG

388

Trung c v chng ta khng nhng ch c mt quan h lch

s m cn c mt quan h m cm trc tip? iu ni ln
rng tt c cc x hi c giai cp d khc nhau th no vn c
nhng nt chung. Nhng cng trnh ngh thut c xy dng
trong mt thnh ph thi Trung c c th lm cho chng ta
ngy nay rung ng, l iu c tht. Mun t c nh vy
th phi th no? t thi: ch cn trng thi tinh thn v nhng
tnh cm m cc cng trnh y biu t mt cch rng ri, nng
nn, mnh m, c kh nng nng chng ln cao hn ci bin
gii cht hp ca cuc sng thi . ant l mt sn phm ca
mt mi trng x hi nht nh, nht nh l th ri. Nhng
ng cng li l mt thin ti. Nhng cm xc ca ring thi i
ng c ngh thut ca ng nng ln ti mt cao t ai t
c. V nu ngy nay chng ta nhn nhng tc phm khc ca
thi Trung c ch nh nhng i tng nghin cu v khi
chng ta thy trong Thn khc mt ngun gi cm ngh thut,
th khng phi v ant l mt th dn Phlrenx [Florence]
th k XIII m v ng khng mun lm mt ngi nh th.
Hy ly cm gic sinh l s ng nh ni s hi ci cht lm v
d. Cm gic y khng ch ring con ngi mi c; cc con vt
cng cm thy nh th. C iu con ngi, n c th hin
bng ngn ng c tit tu, n tm c cch biu hin ngh
thut cho mnh. Cch biu hin y thay i ty theo cc thi
i, ty theo cc mi trng x hi, ti mun ni con ngi ta
s cht bng nhiu cch khc nhau. Tuy nhin, ni v ci th
khng phi ch Schxpia, Bairn [Byron] hay Gt m c nhng
ngi ht kinh cu nh th cng c th lm chng ta xc
ng. (Ting th di ca ng ch Libinxki). Vng, phi y,
ng ch Libinxki , ti n y ng lc ng ch ang gii
thch cho ng ch Vrnxki hiu s khc nhau v trng thi
tinh thn gia cc giai cp khc nhau, bng nhng li l ABC
v chnh tr - nh ng ch ni. Di dng chung chung y th
chng c g phi bn ci. Tuy nhin, ng ch khng th ph
nhn rng Schxpia v Bairn ang ni vi tm hn chng ta,
tm hn ng ch v tm hn ti.
Libinxki.- H sp sa thi khng ni na ri!
Trtxki.- Sp sa ? Ci ny th ti khng bit. Nhng
chc chn l s c ngy mi ngi nhn tc phm ca Schxpia

VN HC V CCH MNG

389

v Bairn nh ngy nay chng ta nhn tc phm cc nh th

Trung c, tc l ch di gc phn tch lch s. V cn trc
na, s c ngy mi ngi thi tm trong T bn lun ca
Mc nhng li ch dn cho hot ng thc tin v lc , T
bn lun s tr thnh mt ti liu lch s n thun, cng lnh
ca ng ta ri cng vy. Nhng hin ti, tt c chng ta, cc
ng ch cng nh ti, chng ta cha sn sng xp Schxpia,
Bairn v Puskin vo kho u. Tri li, chng ta s cn dn
cng nhn phi c h. ng ch Xxnpxki [Sosnovski] chng
hn, ng ch hng hi gii thiu Puskin vi bn c, ng ch
ni rng l v Puskin cn cn cho chng ta nm mi nm
na. Hy vn thi gian bao lu qua mt bn. Theo ngha
no chng ta c th cn dn cng nhn phi c Puskin? Chng
h c quan im giai cp v sn no Puskin v li cng khng
c s biu hin nguyn khi no ca t tng cng sn trong
! Ngn ng ca Puskin qu l lng ly - cn c th ni c
g hn na? Chnh n gip Puskin din t ci nhn ca th
gii qu tc. Ch l chng ta li i ni vi cng nhn rng hy
c Puskin i hiu mt nh qu tc, mt nhn vt cung nh
v ch n n ma xun v tin ma thu nh th no. Nht nh
l yu t qu tc phi c Puskin, ngi xut thn t mt
ngun gc x hi nht nh. Nhng cch Puskin dng biu
hin trng thi tinh thn ca mnh l cch c nui dng
bng kinh nghim v ngh thut v v tm l tch ly hng th
k, tm li l rt tng qut, khin n p ng n ngy nay
v s cn p ng na, nh ng ch Xxnpxki va ni, t nht
cng l nm mi nm na. Khi c ai n ni vi ti rng
gi tr ngh thut ca ant i vi chng ta l ch n din
t cuc sng v phong tc ca mt thi i nht nh, th ti
ch cn bit khot tay, lc u cho thua. Ti tin chc nhiu
ngi nh ti tng c ant phi kh khn lm mi nh li
c ngy v ni sinh nh th, nhng ci khng ngn cn h
c hng mt khoi cm ngh thut tuyt vi, nu khng
phi t ton b Thn khc th t nht cng t nhiu phn trong
tc phm . Bi v ti khng phi l nh nghin cu s v vn
ha Trung c, cho nn phn ng ca ti trc ant ch yu
thuc phm tr ngh thut.

VN HC V CCH MNG

390

Riadanp 1 [Riazanov].- ng ch ni qu li. c

ant, l tm trong bin c: y l iu m Svrip 2
[Chvyriev], mt ngi cng chng li lch s, tng phn
bc Bilinxki.
Trtxki.- Ti khng nghi ng Svrip ni iu ,
ng ch Riadanp , nhng ng ch lm khi ni ti chng
li lch s. R rng rng cp n ant t quan im lch s
l hon ton chnh ng v cn thit, v iu nh hng n
phn ng thm m ca chng ta trc tc phm ca ng, nhng
ngi ta khng th ly ci ny thay th ci kia. Ti nh li iu
Carip3 [Kariv] vit v ti ny trong mt bi bt chin
chng nhng ngi mc-xt. ng ta ni: th c h, cc qu
ngi mc xch y, (thi ngi ta gi nhng ngi mc-xt
bng ci li nh vy), ch ra cho chng ta thy Thn khc c
son ra bi ci g gi l li ch giai cp.
Nhng mt khc, mt nh mc-xt cu tro ngi ,
Antni Labrila4 [Antonio Labriola], vit i khi nh sau:
Ch nhng k ngu xun mi ngh rng c th hiu c vn
bn ca Thn khc bng nhng ha n m nhng ngi bun
d thnh Phlrenx gi cho khch hng. Ti nh cu vn y
gn nh thuc lng bi v ngy trc ti phi nhc i nhc
li nhiu ln trong cuc bt chin vi bn ch quan ch ngha.
Ti ngh rng ng ch Raxcnnhicp cp n ant, v c
ngh thut ni chung, khng phi vi nhng tiu chun mc-xt
m vi nhng tiu chun ca Suliaticp [Chouliatikov] va mi
qu c, ngi cho mt bc bim ha tht s v ch ngha
mc-xt trong lnh vc ny. Trong bc bim ha y, Antni
Labrila ni rt mnh nhng ci phi ni v n.

- avt Riadanp (1870-1938): nh bo, s gia, nh nghin cu Mc ln nht

ca Nga, sng lp Hc vin Mc-ngghen ti Mtxcva. B Xtalin t hnh
nm 1938.
2
- X. Svrip (1806-1864): nh vn, nh ph bnh vn hc Nga.
3
- Nhiclai Carp (1850-1931): s gia Nga, vin s hn lm thi Nga hong
v X-vit, chuyn gia ni ting v lch s cch mng v thi k nh sng
Php.
4
- A. Labrila (1843-1904): nh trit hc mc-xt ngi , c nh hng ln
n cc nhm mc-xt u tin Nga.

VN HC V CCH MNG

391

Gi l vn hc v sn, ti hiu l mt nn vn hc
nhn i bng nhng con mt tin phong, v.v., v.v... ng ch
Llvch [Llivitch] ni nh vy. nh ngha tuyt hay, v
chng ti sn sng chp nhn n. Tuy nhin, chng ta khng
mong nhn c ch mt nh ngha m cn c mt nn vn hc
na. Nn vn hc y u? Hy ch n cho chng ti bit!
Llvch.- Cmxmnlia (Thanh nin cng sn). y l
tc phm tt nht trong thi gian gn y.
Trtxki.- Thi gian no nh?
Ting mt ngi.- Nm ngoi.
Trtxki.- Tt lm. Nm ngoi. Ti hon ton khng c
tranh ci vi ng ch. V cc tc phm ca Bedmenxki, ti
c mt kin, mong rng khng ai cho l ch bai. Ti rt khen
cun Cmxmnlia m ti c t khi n cn l bn tho.
Nhng trong chuyn ny, c lp vi vic t ngi ta c th
tuyn b s ra i ca vn hc v sn, ti ch n gin ni rng
Bedmenxki s khng phi l ngh s nu chng ta hin nay
khng c Maiacpxki, Paxtcnc [Pasternak] v ngay c
Pinnic.
Ting mt ngi.- iu chng chng minh g c.
Trtxki.- C ch. t ra iu cng chng t s sng
to ngh thut trong thi i hin nay l mt c ch cc k
phc tp, khng t ng sn sinh ra c bng nhng cuc hp,
nhng cu lc b v nhng cuc hi tho, m n t to ra dn
dn qua nhng quan h phc tp trc nht l vi nhng bn
ng khc nhau. Khng th thot khi iu u, cc ng
ch . Bedmenxki khng mun thot khi v anh c l. Trong
mt s tc phm ca anh, nh hng ca nhng bn ng
l qu r. Nhng l mt ci li m tui tr v tui trng
thnh khng th trnh khi. Th nhng chnh ng ch
Libinxki, k th ca nhng bn ng, li bt chc
Pinnic v c Bili. Vng, ng th y. Ti xin li ng ch
Avcbc ra hiu phn bc ti nhng li c v khng tin
mnh cho lm. Cun tiu thuyt gn y nht ca Libinxki,
cun Ngy mai, l ng cho ca hnh bnh hnh c hai cnh
l Brix Pinnic v Anry Bili. T n cha phi l iu d:
Libinxki khng th sinh ra trn mnh t Na Postou nh mt
nh vn lo luyn.

VN HC V CCH MNG

392

Ting mt ngi.- Trn mnh t bc mu th ng

hn!1
Trtxki.- Ti ni v Libinxki sau ln xut bn u
tin cun Tun l ca anh y2. Cc ng ch cng nh y, thi
Bukharin vi tnh tnh bng bt v bn cht tt bng ca
mnh ca ngi tc phm ca Libinxki bng nhng li khen
khng phi l khng lm ti pht hong. Trong khi ch i, ti
buc phi nhn thy s l thuc thi qu ca Libinxki i vi
cc nh vn - bn ng v na bn ng - m chnh
anh v cc bn trong Na Postou ht li nguyn ra. Trong
chuyn ny, cc ng ch cng li thy rng ngh thut v chnh
tr khng phi bao gi cng nguyn mt khi! Ti hon ton
khng c bn mt mi tn vo ng ch Libinxki u. Ti
ngh rng tt c chng ta u hiu r bn phn ca mnh l phi
quan tm nhiu nht n mi ti nng tr gn gi chng ta v
mt t tng, i vi mt chin hu li cng phi quan tm
hnl. iu kin u tin ca s quan tm, lu l ng
khen qu sm v ng bp nght s t ph bnh; iu kin th
hai: ng nh du chm ht3 cho s nghip vn chng ca
mt ngi nu ngi c bc nhng bc nhm. ng ch
Libinxki cn rt tr, cn phi hc tp v tin b. V Pinnic
cng l cn.
Ting mt ngi.- Cho ai? Cho Libinxki, hay cho
chng ti?
Trtxki.- Trc ht cho Libinxki.
Libinxki.- C ngha l ti bt chc Pinnic?
Trtxki.- Khn thay, c th con ngi ch c th nui
dng bng cch t u c v tng cng trong bn thn
nhng cht gii c ca chnh mnh. S sng l nh th. Nu
ngi ta phi kh anh nh mt con c trch th s u c s
khng c na, nhng cng s khng c c thc n, v ni chung
l s khng c g ht. (Ci).

- Chi ch v napxtpxcaia demlia (t ca nhm Na Postou) v

pxtnaia demlia (t ngho, khng ph nhiu).
2
- Trtxki vit li ni u cho cun sch ny.
3
- Nguyn vn: ng gch mt gch cui cng.

VN HC V CCH MNG

393

Ngay y, bo v nhng quan nim tru tng v

vn ha v sn v vn hc v sn, trong n l mt b phn,
ng ch Pltnip cng kch ti bng cch trch dn Vlaimia
Ilch. Qu thc l ng ch nhm trng ch! Ti xin dng li
vn ny mt lt. Gn y mt cun sch ca Pltnip,
Trtiakp v Xidon [Sizon] c xut bn, trong ngi ta
trch dn Lnin chng li Trtxki nhm bo v vn ha v
sn. Cch lm nh th ngy nay rt hp thi. V ti ny,
ng ch Vcin c th vit c mt lun n y. Tuy nhin,
ng ch Pltnip , ng ch bit rt r chuyn ny, bi v
chnh ng ch n ch ti trnh nhng n sm st ca
Vlaimia Ilch, l ngi m trong vn vn ha v sn,
nh cc ng ch bit, sn sng cm ch phong tro Vn
ha v sn. V ti tng ha vi ng ch, trong mt s iu
kin, c th ti s bo v phong tro . Ti cng ni vi
ng ch v nhng im tru tng ca Bcanp v vn ha
v sn, ti hon ton bt ng vi ng ch v Bukharin, ngi
bo tr ng ch, v hon ton ng vi Vlaimia Ilch.
ng ch Vcin - ngi m hin nay trong cc pht
biu khng cn l i din truyn thng ca ng na -
ch p e mt cch th bo nht nhng iu Lnin vit v vn
ha v sn. Nh mi ngi u bit, s gi di khng phi l
ca him i ny: ngi ta trch dn Lnin mi ni mi
chn, nhng ngi ta thuyt php bng nhng iu ngc li.
Bng nhng li l khng th hiu cch no khc, Lnin ln
n khng khoan nhng nhng li ni dng di v vn ha v
sn. Tuy nhin, khng g n gin hn l khc b s lm
chng kh chu y: ngi ta s ni, nht nh ri Lnin ln
n nhng li dng di v vn ha v sn, m ng l Lnin
ln n nhng li dng di, cn chng ta, chng ta khng ni
dng di, chng ta nhn nhn s vt nghim tc v chng ta cn
ni theo kiu cao ngo na kia. Nhng ngi ta qun mt rng
Lnin tng ln n vi mc nghim khc nht ngay c i vi
nhng ngi trch dn li Lnin bt c lc no. Ti nhc li, s
gi di y dy: ngi ta trch dn Lnin, v ngi ta lm
ngc li.
Nhng ng ch ln pht biu y di chiu bi vn
ha v sn ang n nhn kin ny hay kin kia ty theo

VN HC V CCH MNG

394

thi ca nhng ngi c kin y i vi cc cu lc b ca

phong tro Vn ha v sn. Ti ni iu y theo kinh
nghim bn thn. Cun sch ca ti v vn hc gy nhiu lo
lng cho mt s ng ch. Nh mt s ngi c l cn nh, ban
u n c xut bn di dng nhng bi trong bo S tht.
Ti vit cun sch y trong hai nm, trong cc v ngh h. Hon
cnh trong cun sch, nh chng ta thy hm nay, c mt tm
quan trng nht nh i vi vn chng ta ang quan tm.
Lc xut bn tng k phn mt ca cun sch gm cc vn
nh: vn hc ngoi Thng Mi, nhng ngi bn
ng, nhng ngi bn ca mu-gch, tnh hn ch v mu
thun trong lp trng t tng v ngh thut ca nhng bn
ng, th phi Na Postou lin cao ti: u u cng thy
trch dn bi ca ti v cc bn ng. Mt thi ti cng
thy qu mt. (Ci). Nhng li ph bnh ca ti v cc bn
ng, ti xin nhc li, c coi gn nh l khng ch c:
c Vcin cng khng ni li no ngc li.
Vcin.- By gi cng th, ti khng c g ngc li.
Trtxki.- Nhng iu ti ni l ng. Vy th gii thch
cho ti ti sao by gi cc ng ch ch tranh lun gin tip,
bng li bng gi, vi cc bn ng? Chung qui v sao?
Thot nhn th khng hiu c. Nhng cng d on ra thi:
sai lm ca ti khng phi l cho mt nh ngha sai v bn
cht x hi ca cc bn ng hoc v tm quan trng ca
h trong ngh thut - nh ng ch Vcin va ni l cng
khng c g ngc li -, m sai lm ca ti l khng qu gi
trc cc bn tuyn ngn ca Oktiabr (Thng Mi) hay
Kouznitsa, khng chu tha nhn rng trong nhng tuyn
ngn y c s i din duy nht v chuyn nht cho cc quyn
li ngh thut ca giai cp v sn, tm li khng ng nht
cc quyn li vn ha v lch s v cc nhim v ca giai cp
cng nhn vi cc , d nh v tham vng ca mt vi cu
lc b vn hc nh. l sai lm ca ti. V khi iu c
bc l ra th ngi ta la m v hi chm mt cch l k:
Trtxki ng v pha bn bn ng tiu t sn! Ti ng
v pha bn ng hay chng li h? Pha no l theo, pha
no l chng? Tt c nhng ci , gn hai nm qua cc ng
ch bit qua cc bi vit ca ti v cc bn ng. Nhng

VN HC V CCH MNG

395

lc cc ng ch ng , khng ngt li khen ngi,

trch dn, v tay. Vy m mt nm sau, khi r rng li
ph bnh cc bn ng ca ti hon ton khng h c a
cu lc b ny hay cu lc b kia hin nay ca cc nh vn mi
tp tng vit lch ln tn my xanh, th cc nh vn v cc nh
bo tr ca mt cu lc b no , hay ni cho ng hn, ca
nhng cu lc b n, lin pht hin ra nhng sai lm trong
cch ti nh gi cc bn ng. i, th m cng gi l
chin lc! Ti li ca ti khng phi l ti khng coi Pinnic
hay Maiacpxki phm phi sai lm - cc hi vin ca Na
Postou khng ni thm vo y c iu g m ch nhc li
mt cch th tc hn nhng iu ti ni - ti li ca ti l
xc phm ci xng vn hc ca h. Ti nhn mnh: xng
vn hc! Trong mi li ph bnh la li ca h, khng c bng
dng quan im giai cp. Ch c quan im cnh tranh gia cc
cu lc b vn hc, v khng c g khc na.
Ti cp n cc bn ca ngi mu-gch v
chng ta nghe y cc hi vin Na Postou tn thng c
bit chng ny. Nhng tn thng cha u, cn phi hiu
na. Xt n cng th l ci g? L nhng ng bn ca
ngi mu-gch hon ton khng phi l hin tng ngu
nhin, v ngha v ngn ngi. Xin hy nh rng chng ta c
chuyn chnh v sn trong mt nc m dn c ch yu l mugch. gia hai giai cp y, nh gia hai tht ci, gii tr thc
b nghin nt phn no nhng n c hi sinh v khng th
b nghin nt hon ton, tc l n vn l gii tr thc trong
lu di cho n khi c s pht trin y ca ch ngha x hi
v c s vn ln quyt lit ca vn ha ton dn trong nc.
Gii tr thc phc v nh nc cng nng, phc tng giai cp
v sn mt phn v s, mt phn v thc, h do d v s cn
do d ty theo din bin cc s kin v trong cc bc do d
h tm mt ch da t tng trong giai cp nng dn. T m
ra nn vn hc X-vit bn ca mu-gch. Trin vng ca n
th no? N c cn bn th ch vi chng ta khng? Con
ng m n i s dn ti u - n vi chng ta hay ri xa
chng ta? Ci ty thuc din bin chung ca cc s vic.
Giai cp v sn c nhim v va gi quyn b ch ca n i
vi giai cp nng dn trong mi lnh vc, va dn dt giai cp

VN HC V CCH MNG

396

nng dn n vi ch ngha x hi. Nu chng ta b tht bi trn

con ng , c ngha l nu mt s v xy ra gia giai cp
v sn v giai cp nng dn, th gii tr thc bn ca mugch, hay ng hn 99% gii tr thc, s t ng v pha trn
a i ch vi giai cp v sn. Nhng mt s kt thc nh th
khng nht thit phi xy ra. Tri li, chng ta phi li s vic
sao cho giai cp nng dn, di s lnh o ca giai cp v sn,
i n ch ngha x hi. Con ng s di, rt di. Trong cuc
tin ha , giai cp v sn v giai cp nng dn mi bn s sn
sinh ra mt gii tr thc mi. ng ngh rng tr thc do giai
cp v sn o to ra s v th m l tr thc v sn trm phn
trm. Ch ring vic giai cp v sn buc phi tch ra khi mnh
mt loi c bit nhng ngi lao ng vn ha nht thit
phi ko theo mt s ly d t nhiu su sc gia mt giai cp
nhn chung l lc hu vi gii tr thc m giai cp ch
trc ht.
iu cn ng hn i vi tr thc nng dn. Con
ng giai cp nng dn i n ch ngha x hi hon ton
khng ging con ng ca giai cp v sn. V gii tr thc cho d n l siu X-vit - cng c t kh nng ha trn con
ng ca n vi con ng ca gii tin phong v sn th li
cng phi tm mt ch da chnh tr, t tng v ngh thut
ngi mu-gch - ch da c thc hay l tng tng ra th
cng th m thi. S th y cn ng hn trong vn hc, y
chng ta c mt truyn thng dn ty lu i. iu s c ch,
hay c hi cho chng ta? Ti xin nhc li: cu tr li ty thuc
hon ton vo din bin sau ny ca cc s kin. Nu cho
giai cp v sn dt i, chng ta s a giai cp nng dn n
ch ngha x hi - v chng ta qu quyt rng chng ta s em
n c -, khi th cng trnh ca nhng ngi bn ca
mu-gch, bng nhng con ng t nhiu rc ri v quanh co,
s ha nhp vi ngh thut x hi ch ngha tng lai. Chnh
mt phc tp ng thi li rt thc t v c th y ca nhng
vn l iu cc thnh vin ca Na Postou, v khng phi ch
c h, hon ton khng hiu. Sai lm c bn ca h l ch .
Ni n nhng ngi bn ng m khng tnh n c s v
nhng trin vng x hi ca vn , l sung.

VN HC V CCH MNG

397

Xin cc ng ch cho php ti ni thm vi li v chin

thut ca ng ch Vcin trong lnh vc vn hc, d ch cn c
vo bi bo mi nht ca ng ch y trong t Na Postou. Theo
cch nhn ca ti, y khng phi l mt chin thut, m mt v
gy ri! Mt ging cao ngo thi qu, mt s km ci n bc
mnh, ng v gc t tng v kin thc m ni. Xt v mt
ngh thut, tc l v mt mt lnh vc ring, c bit ca hot
ng con ngi th ng ch Vcin khng c mt khi nim
no ht v ngh thut. ng ch cng khng c mt quan nim
mc-xt no v cc iu kin v cc con ng tin ha ca
ngh thut. Thay vo , bng mt cch khng xng ng, ng
ch y lm tr tung hng vi nhng on trch cc bo hi ngoi
ca bn Bch v di tn. Nhng t bo ny, cc ng ch hy
tng tng m xem, ca ngi ng ch Vrnxki v vic cho
xut bn cc tc phm ca Pinnic, hoc nhng bo ng l ca
ngi Vrnxki th li ni mt iu g chng li Vcin v do
c li cho Vrnxki; v c th v vn vn - ci cch s dng
li m ch v lin h nh vy c nhin l b li mt s hon
ton thiu kin thc v thiu hiu bit. Bi vit mi nht ca
ng ch Vcin c xy dng hon ton trn ngh rng
nhng t bo ca Bch v tn thnh Vrnxki chng li
Vcin khi vit rng tt c nhng mu thun ny la din ra
v Vrnxki nhn nhn vn hc t mt quan im vn hc.
Vi cch x s chnh tr ca ng ta,Vrnxki hon ton xng
ng vi ci hn ca bn Bch v - Vcin ni nh vy.
l chuyn chi bng gi, hon ton khng phi l chuyn
phn tch mt vn ! Nu Vcin ri tr v nhm khi lm mt
php tnh nhn, v nu Vrnxki cng lm php tnh y m li
c kt qu ng ging nh vi mt tay Bch v gii s hc, th
ti khng thy iu y c hi g cho uy tn chnh tr ca
Vrnxki c. Vng, phi bn v ngh thut vi t cch l n
ngh thut v bn v vn hc vi t cch n l vn hc, tc l
vi t cch mt lnh vc hon ton ring bit ca hot ng con
ngi. ng, chng ta c mt tiu chun giai cp vn dng
c vo lnh vc ngh thut, nhng tiu chun giai cp y
y phi chu mt th khc x ngh thut, tc l n phi thch
hp vi tnh cht tuyt i ring bit ca mi trng hot ng
m chng ta vn dng n. iu , giai cp t sn bit rt r:

VN HC V CCH MNG

398

h, cng nh th, h cng nhn nhn ngh thut theo quan im

giai cp h, nhng h bit rt ra t ngh thut nhng g h cn,
chnh v h xt ngh thut vi t cch l ngh thut. Vy th
c g l khi mt ngi t sn c hc thc t ra v l i vi
Vcin khi Vcin l ra phi nhn nhn ngh thut t mt tiu
chun giai cp v ngh thut th Vcin li xt vn bng
nhng m ch v chnh tr? V nu ti c phi xu h v mt ci
g y, th khng phi l v mt hnh thc ti thy ti ng
vi tay Bch v ny hay tay Bch v n l ngi c kin thc
v ngh thut, m l v ti phi gii thch, di mt tay Bch
v y, nhng iu s ng ca cc vn ngh thut cho mt
nh bo ng vin mun tranh ci v nhng vn ny. Thay v
mt s phn tch vn theo quan im mc-xt v th ta li ch
thy nhng on trch t t Ngi bt (Pero) hay t Nhng ngy
(Dni)1 b bao quanh bi mt m tp nhp nhng li bng gi v
nhng lch lc v ngn ng, tht l thm hi!
Ngi ta khng th cp n ngh thut nh n vi
chnh tr. Khng phi v sng to ngh thut l mt nghi l tn
gio v mt huyn thoi, nh mt ngi no y mai
ma, m v n c qui tc v phng php ca n, c qui lut
pht trin ca n v nht l v trong sng to ngh thut ci c
vai tr ln li thuc v cc qu trnh trong tim thc - nhng
qu trnh ny chm hn, bing nhc hn, kh kim sot v iu
khin hn, ng nh chng trong tim thc. y ngi ta
ni rng nhng tc phm ca Pinnic gn gi vi ch ngha
cng sn th yu km hn nhng tc phm khc ca anh, m
nhng tc phm ny th li xa cch chng ta v mt chnh tr.
Ti sao li nh th? ng l con ngi duy l Pinnic vt
xa v li ng sau con ngi ngh s Pinnic. Vi mt ngh
s, s cng quyt quay mnh xung quanh mt ci trc, d ch
quay vi thi, l mt vic cc k kh khn, thng gn
lin vi cn khng hong su sc, i khi cht ngi. Th m
y chng ta phi thc hin mt vng quay ngh thut ko theo
khng phi mt c nhn hay mt cu lc b nh m c mt giai
cp x hi. Phi ni l mt qu trnh cc k di v phc tp.
Khi chng ta ni v vn hc v sn khng phi trong ngha
1

- Cc t bo Bch v..

VN HC V CCH MNG

399

nhng truyn k hoc nhng bi th ring l v t nhiu thnh

cng, m trong ngha nghim tc hn rt nhiu so vi khi chng
ta ni v vn hc t sn, th khng lc no chng ta c php
qun s chm tr qu ln v vn ha ca tuyt i a s giai cp
v sn. Ngh thut sinh ra trn c s tc ng qua li thng
xuyn gia giai cp v cc ngh s ca giai cp trn cc bnh
din i sng hng ngy, vn ha v thc h. Gia giai cp
qu tc hay giai cp t sn v cc ngh s ca h khng bao gi
c s on tuyt trn bnh din i sng hng ngy. Cc ngh s
xa sng v nay vn sng trong mt bu kh quyn t sn,
ht th khng kh cc thnh phng t sn, hng ngy thm nhun
trong tht v mu nhng gi t giai cp h. Cc qu trnh tim
thc ca hot ng sng to h c nui dng bng ci .
Ngy nay, giai cp v sn liu to ra c chng mt mi
trng vn ha v thc khin mt ngh s mi, khng ra khi
i sng hng ngy ca ni , c th tip thu c tt c
nhng gi cn thit v ng thi lm ch c s sng to
ngh thut ca mnh? Khng. V phng din vn ha, qun
chng cng nhn cc k lc hu; trong lnh vc ny, vic a s
cng nhn m ch hay na m ch l mt tr ngi ln. Hn
na, giai cp v sn, chng no n vn cn l giai cp v sn,
buc phi tiu hao lc lng tt nht ca mnh cho cuc u
tranh chnh tr, cho s phc hi kinh t v s tha mn cc nhu
cu vn ha s ng nht: u tranh chng nn m ch, bnh tt
v chy rn, giang mai v.v... ng l ngi ta cng c th gi
cc phng php chnh tr v thc hnh cch mng ca giai cp
v sn l vn ha v sn; nhng l th vn ha m bng mi
cch n s phi mt i chng no ny sinh mt nn vn ha
mi, mt nn vn ha chn chnh. V nn vn ha mi y s tr
thnh ng l mt nn vn ha khi giai cp v sn ngy cng
khng phi l v sn, ni khc i l x hi x hi ch ngha
vo giai on pht trin y hn.
Maiacpxki vit ra mt tc phm c sc mnh ln,
tn cun sch y l Mi ba tng , vi ni dung cch mng
cn kh d dng v m h. Nhng khi cng Maiacpxki y
quyt nh lm mt bc ngot theo hn ng li ca giai
cp v sn v vit 150.000.000, anh ta phi chu nhng cay
ng au n nht trn bnh din l tr. iu c ngha l

VN HC V CCH MNG

400

trong phm vi l tr, Maiacpxki i qu nhng kh nng sng

to su sc ca mnh. Chng ta cng nhn thy Pinnic s
chnh lch nh th gia nhng nh hu thc v cc qu trnh
sng to tim thc. Ch phi ni thm rng trong nhng iu
kin hin nay, mt ngun gc v sn chnh cng t bn thn n
khng th cho nh vn mt th bo m no rng nhng tc
phm ca anh ta s gn b hu c vi giai cp ca anh ta. Cng
khng mt cu lc b nh vn v sn no c th cung cp mt
th bo m nh th c, chnh l bi trong nhng iu kin
hin nay, mt cu lc b gn mnh vo hot ng ngh thut
buc phi tch khi giai cp mnh, v cng v th, rt cuc n
phi th cng mt khng kh vi nhng ngi bn ng.
N s tr thnh mt cu lc b vn hc trong s nhng cu lc
b khc.
Ti cn mun ni vi li na v ci ngi ta qui c
gi l vin nh, nhng thi gian ti pht biu vt qu
nhiu ri.
Ting lao xao.- Tip tc i! ng ch c tip tc!
Trtxki.- Ngi ta phn i ti: t ra cng phi cho
chng ti nhng vin nh ch! Nh th ngha l th no? Na
Postou v cc cu lc b lin minh vi n bm vo mt th vn
hc v sn c xy trong nhng cu lc b nh, bng nhng
phng php nh nhoi ca phng th nghim. l mt vin
nh m ti gt b hon ton. Ti nhc li ln na, ngi ta tuyt
i khng th t trn cng mt bnh din lch s vn hc
phong kin, vn hc t sn v vn hc v sn. S phn chia lch
s y l hng hon ton. Ti ni iu trong cun sch ca
mnh v ti coi tt c nhng li bc b quan im trn l khng
my nghim chnh v t c sc thuyt phc. Nhng ngi ni
v vn ha v sn mt cch nghim chnh v - trong vin nh
ca mt giai on di - mun xy dng vn ha v sn thnh
mt ci nn, l v s ging nhau v hnh thc vi vn ha t sn
khin h ngh n chuyn y. Giai cp t sn nm chnh
quyn v to ra vn ha ca mnh; giai cp v sn sau khi
ginh c chnh quyn s to ra mt nn vn ha v sn.
Nhng giai cp t sn l mt giai cp giu, v v th n
c hc thc. Vn ha t sn c t trc khi giai cp t sn
nm ly chnh quyn v mt hnh thc. Mt khi giai cp t sn

VN HC V CCH MNG

401

nm chnh quyn th l nhm thit lp v duy tr mi

mi s thng tr ca n. Trong x hi t sn, giai cp v sn l
mt giai cp b thit thi, n khng s hu g ht v v th
khng c iu kin to ra nn vn ha ca mnh. Nm c
chnh quyn, ln u tin n ch c kh nng tht s thy c
s chm tr kinh khng ca mnh v vn ha. thng c s
chm tr y, trc tin n phi xa c cc iu kin khin
cho n vn c l mt giai cp. Ngi ta s c th ni c ngy
mt nhiu hn v mt nn vn ha mi trong chng mc nn
vn ha y ngy mt mt dn i tnh giai cp. l ci gc ca
vn , v l mi bt ng chnh khi ngi ta ng chm ti cc
vin nh. Mt s ngi khi xa ri lp trng nguyn tc v vn
ha v sn ni: Ci m chng ti ang nhm vo ch l giai
on chuyn tip sang ch ngha x hi, nhng hai mi, ba
mi, nm mi nm y l cn thit ph v th gii t sn
v xy dng mt th gii mi. C th gi vn hc v sn l
th vn hc sinh ra trong giai on y, hng v li ch v v
li ch ca giai cp v sn c chng? D sao chng na,
y chng ta t cho t vn hc v sn mt ngha khc hn
vi ngha m n c trong quan nim u tin ca chng ta. Ci
ch yu ca vn khng phi ch . Trn qui m quc t,
nt ch yu ca giai on chuyn tip sang ch ngha x hi s
l mt cuc u tranh giai cp c lit. Nhng hai mi n nm
mi nm m chng ta va ni n, trc ht s l mt giai
on ni chin cng khai. M ni chin, nu nh n chun b
cho nn vn ha ln tng lai, th n cc k c hi cho nn vn
ha hm nay. Mt trong nhng h qu trc tip ca Thng
Mi l ci cht ca nn vn hc. Cc nh th v ngh s lng
im. Ngu nhin chng? Khng. T lu ngi ta ni: khi i
pho gm, nng th im lng. Phi n khi no ngi ta th
c mt cht th vn hc mi hi sinh. N bt u hi sinh
nc chng ta cng vi N.E.P., nhng n mang ngay cc mu
sc m nhng ngi bn ng em li. Ngi ta khng
th khng ch n cc s kin. Nhng thi im cng thng
tt , tc l lc giai on cch mng ca chng ta c th
hin cao nht, th l lc khng thun li cho vn hc v cho
sng to ngh thut ni chung. Nu ngy mai cch mng bt
u c hoc chu u, th liu n c s em li cho ta mt

VN HC V CCH MNG

402

s n r tc thi ca vn hc v sn hay khng? Chc chn l

khng. Khng nhng khng m ra s sng to ngh thut,
cch mng s cn bp nght ngh thut, ch nt n, bi v
chng ta s li phi ng vin, phi v trang, phi tuyn qun
hng lot. Khi trng pho gm, nng th cm lng.
Nhng ting ni.- Nhng mian 1 th khng im lng
u!
Trtxki.- mian, li mian! ri, cc ng ch !
Cc ng ch bt u bng vic tuyn b mt k nguyn mi
ca vn hc v sn, nhm mc ch y cc ng ch to ra
nhng cu lc b, nhng nhm, nhng hi, v khi ngi ta i
hi cc ng ch mt biu hin phn no c th hn v ci vn
hc v sn y th cc ng ch lm chng ti pht mt v
mian ca cc ng ch. Nhng mian l mt sn phm ca
vn hc c trc Thng Mi. ng ta khng lp ra mt
trng phi no v s khng lp ra trng phi no. ng ta hc
tp c Krlp 2 [Krylov], Ggn 3 [Gogol], Nhcraxp 4
[Nekrassov]. Theo ngha y, ng ta l mt ngi k nghip
tinh thn cch mng ca nn vn hc c ca chng ta. Do ,
da vo mian, cc ng ch t ph nhn mnh...
Vy th ta c nhng vin nh g? Vin nh ch yu,
l s tin b ca vic xa nn m ch, ca gio dc, s pht
trin nhanh chng s lng cc thng tn vin cng nhn, s
pht trin ca in nh, s bin i tun t ca i sng hng
ngy v phong tc, v s bng ln v sau ny ca trnh vn
ha. l qu trnh c bn, n s li b ct ngang bi nhng ni
chin mi, trm trng hn, ln ny qui m chu u v c trn
ton th gii na. Trn ci nn y, con ng sng to thun
ty vn hc s cc k khc khuu. Kouznitsa, Oktiabr v nhng
nhm, nhng hi khc cng loi, d bng cch no, cng khng
phi l nhng ct mc v hot ng vn ha giai cp ca giai
cp v sn m ch l nhng chng on hp dn ca nhng
1

- mian Bitni.
- Ivan Krlp (1769-1844): nh vn c in Nga, ni ting vi lot truyn
vit cho thiu nhi.
3
- Nhiclai Ggn (1809-1952): vn ho Nga.
4
- Nhiclai Nhcraxp (1821-1878): thi ho Nga.
2

VN HC V CCH MNG

403

cu lc b nh hp gm mt s nhn vt. Nu nh t nhng

nhm y mc ln mt vi nh th tr hoc nh vn c ti nng,
th cng cha phi l vn hc v sn, nhng n l ci c ch.
Nhng nu cc ng ch c bin ci M.A.P.P. (Hip hi cc nh
vn v sn Mtxcva) hoc ci V.A.P.P. thnh nh my vn hc
v sn, chc chn cc ng ch s tht bi nh cho n nay cc
ng ch tht bi. Mt hi vin ca mt hip hi loi ny
thng t coi mnh hoc l i din ca giai cp v sn trong
ngh thut, hoc l nh i din ca ngh thut trong giai cp
v sn. Ai c c mt chn trong V.A.P.P. th c v nh c
mt chc tc. Ngi ta phn bc ti, rng V.A.P.P. n gin l
mt mi trng cng sn em li cho nh th tr nhng gi
cn thit, v.v... c thi, nhng cn ng Cng sn th sao?
Nu nh th tr y tht s l mt nh th v cn l mt ngi
cng sn chn chnh th ng Cng sn Nga, bng hot ng
ca n, s cung cp cho anh ta nhng gi nhiu hn nhiu so
vi M.A.P.P. hoc V.A.P.P. Chc chn l ng phi (v ng s
lm th) t ra rt quan tm n mi ti nng tr cnh mnh,
gn gi vi mnh v t tng. Nhng nhim v ch yu ca
ng trong lnh vc vn hc v vn ha vn l pht trin gio
dc - t gio dc thun ty n gio dc chnh tr v khoa hc cho qun chng cng nhn, v t ci ch yu to ra ci nn
ca ngh thut mi.
Ti bit rng vin nh y khng tha mn c cc
ng ch. N c v cha tht c th i vi cc ng ch. Ti
sao? Bi v cc ng ch hnh dung s pht trin sau ny ca
vn ha mt cch my mc, nh mt s tin ha c d
kin: cc ng ch ni rng nhng mm mng hin nay ca vn
hc v sn s ln ln v pht trin, s ngy mt phong ph hn
v ngi ta s thy hnh thnh mt nn vn hc v sn tht s,
nn vn hc ny ri s ha mnh vo cc tro lu rng ln ca
vn hc x hi ch ngha. Khng, s vic s khng din ra nh
vy u. Sau giai on ha hon tm thi hin nay, s xut
hin - khng phi trong ng m trong nh nc - mt th vn
hc nhum mu m c ca cc bn ng, ri ngi ta s
chng kin mt giai on d di, gm nhng cn au tht mi,
nhng cn co git mi, mt giai on ni chin mi. Chng ta
s phi tham gia vo y, khng sao trnh c u. Rt c kh

VN HC V CCH MNG

404

nng cc nh th cch mng lc s cho chng ta nhng bi

th chin u hay, mc du vy s pht trin ni chung ca vn
hc s b ngng tr mt cch t ngt. Tt c cc lc lng s
b gic vo trn nh. Chng ta s c c mt giai on ha
hon th hai sau khng? Ti khng bit. Nhng giai on
ni chin mi ny, rng hn nhiu v c lit hn nhiu, s c
kt qu - nu chng ta chin thng - l m bo vng vng v
vnh vin nhng c s x hi ch ngha cho nn kinh t ca
chng ta. V mt t chc, chng ta s c trong tay nhng k
thut mi, nhng s h tr mi. S ln ln ca chng ta s din
ra theo mt nhp iu hon ton khc. Chnh trn ci nn mi y
m sau cuc ni chin, vi nhng bin ng ngot ngoo v
long tri chuyn t, mt nn vn ha tht s s c xy dng,
v do , mt nn vn hc mi cng hnh thnh. Nhng nn vn
ha lc s l nn vn ha x hi ch ngha, hon ton da
trn s trao i thng xuyn gia ngh s v qun chng c
vn ha cao, c tht cht vi nhau bi si dy on kt. Cc
ng ch th li khng nhn thy ci vin nh y m ch nhn
thy vin nh ca cc ng ch, ca cc cu lc b ca cc ng
ch. Cc ng ch mun rng ng, nhn danh giai cp cng
nhn, chnh thc cng nhn ci xng ngh thut nh b ca
cc ng ch. Cc ng ch th ngh m xem: em gieo mt ht
u trong chu hoa c th lm mc ln mt cy i th ca vn
hc v sn khng? Khng, khng bao gi mt cy i th li
sinh ra t mt ht u!

VN HC V CCH MNG

405

V MT NN NGH THUT
CCH MNG C LP
Nm 1938, ngr Brtng [Andr Breton] v ig
Rivra cng k vo mt bn tuyn ngn mang tn V
mt nn ngh thut cch mng c lp, c lm ti
Mhic. Lp Trtxki tham gia bin son bn tuyn
ngn ny1.

Ngi ta c th ni khng qu ng rng cha bao gi

nn vn minh nhn loi li b nhiu nguy c e da nh hin
nay. S ph hoi nn vn ha bng nhng phng tin tn bo
tiu hy nn vn minh c i trong phm vi mt phn chu
u. Ngy nay, ton b nn vn minh th gii cng chu chung
mt s phn lch s, b cc lc lng phn ng c v trang
bng tt c nhng phng tin hin i lm cho chao o.
Chng ta khng nhng nhn thy mt cuc chin tranh ang
n gn trc mt chng ta, m ngay by gi, trong thi cn
ha bnh, tnh hnh ca khoa hc v ngh thut tr nn hon
ton khng th chu ng ni.
Mi mt pht hin v trit hc, x hi hc, khoa hc
hay ngh thut u c coi nh l kt qu ca mt s ngu
nhin qu gi, th hin t nhiu tnh t pht cn thit. N mang
c tnh ca c nhn khi hnh thnh. N vn dng nhng kh
nng ch quan lm bt ra mt s vic no , ri nh
nhng iu kin khch quan n tr nn phong ph hn. Ngi
ta khng th xem nh s cng hin nh th, v mt kin thc
ni chung (nhm tm hiu th gii) cng nh v mt cch mng
(nhm bin i th gii, i hi con ngi phi c nim ng
n v cc qui lut qui nh s vn ng ca th gii). Hn na,
ngi ta khng th khng quan tm n nhng iu kin tinh
thn m nhng cng hin ng gp vo nhng qu trnh
1

- Mt ghi ch ca ngr Brtng ni r: Mc du c cng b vi hai

ch k trn, nhng bn tuyn ngn ny thc t c Lp Trtxki v ngr
Brtng son tho. V nhng l do chin thut, Trtxki yu cu ly ch k
ca ig Rivra thay cho ch k ca mnh. (Theo cun c php i ra La Cl des Champs - J.J. Pauvert xut bn, 1953, trang 41).

VN HC V CCH MNG

406

thay i th gii. V mun th, ngi ta khng th khng tn

trng nhng qui lut c th ca vic sng to bng tr tu.
Th nhng, th gii ngy nay buc chng ta phi nhn
thy s vi phm cc qui lut trong phm vi ngy cng lan
rng. S vi phm trng trn khng nhng nht nh s lm
gim st cht lng ca tc phm ngh thut, m cn h thp
nhn cch ngi ngh s. Sau khi xua ui khi nc c
tt c cc ngh s t nhiu yu chung t do, cho d s yu
chung c khi ch l hnh thc, ch pht-xt Htle buc
nhng ai cn mun tip tc cm bt hoc cm chi v phi tun
lnh phng s ch v ca tng ch , vi nhng iu kin ti
t hn c nhng qui c ti t nht. Lin X cng vy, ngy
nay tnh trng ang ln ti cao v gn nh l cng khai.
Chng cn phi ni, chng ti khng bao gi li ng
vi khu hiu Khng pht-xt, khng cng sn, d cho s
phn ca khu hiu ny nh th no. Khu hiu ch ph hp
vi bn cht ca nhng ngi bo th tm thng, lun hong
ht, mun bu vu vo tn tch ca qu kh dn ch. Mt
nn ngh thut chn chnh l nn ngh thut khng chp nhn
nhng bin th khc nhau t mt khun mu sn c no , m
n c gng th hin nhng nhu cu ni tm ca con ngi v
ca nhn loi ngy nay. N khng th khng l nn ngh thut
cch mng, tc l n khng th khng hng ti vic xy dng
li x hi mt cch hon ton v trit , cho d iu ch
gii phng sc sng to ca tr tu khi nhng g tri buc n,
to iu kin cho ton nhn loi vn ti nhng tm cao m
cho ti nay, ch nhng thin ti him c mi t c. ng
thi, chng ti nhn xt rng ch cuc cch mng x hi mi c
th m ng cho mt nn vn ha mi. Tuy nhin, nu chng
ti c khc t mi lin h vi gii lnh o hin nay Lin
X, chnh l v, theo cch nhn ca chng ti, h khng i din
cho ch ngha cng sn, m chnh h li l k th xo quyt
nht v nguy him nht ca ch ngha .
Do nh hng ca ch cc quyn Lin X v
thng qua nhng t chc c gi l vn ha m Lin X
kim sot nhng nc khc, bng m th ch i vi s ny
n nhng gi tr tinh thn ang bao trm ln ton th gii.
Trong bng m ca bn v mu c nhng con ngi gi

VN HC V CCH MNG

407

danh l tr thc v vn ngh s, ly s hn h lm sc bt, coi

vic ph nhn nhng nguyn tc ca chnh h l mt tr chi
xo tr, coi s di tr nh mt thi quen v li v coi s ca ngi
ti c l mt th vui. Nn ngh thut ca nh nc di thi
Xtalin th hin, vi s tn bo cha tng c trong lch s,
nhng c gng la di mt cch v l nhm che du b mt
gian phi ca h.
S bt bnh i vi vic ph nhn mt cch tr trn
nhng nguyn tc m ngh thut lun lun tun theo ngm
ngm nung nu trong gii lm ngh thut. Ngay c nh nc
xy dng trn ch n l cng khng dm ph nhn ton b
nhng nguyn tc . S bt bnh phi tr thnh s ln n
khng khoan nhng. Ngy nay, chng i bng ngh thut l
mt trong nhng sc mnh c th lm mt uy tn v nh
nhng ch trong mi nhn thc v phm gi v sc mnh
ca con ngi b coi thng, quyn vn ti mt th gii tt
p hn ca giai cp b bc lt b ph nhn.
Cch mng v sn khng e s trc ngh thut. Cuc
cch mng hiu rng, theo nhng cng trnh nghin cu v
s hnh thnh khuynh hng ngh thut trong x hi t bn
ang suy sp th, vic quyt nh n khuynh hng ny ch c
th xy ra nh s va chm gia con ngi vi nhng hnh thi
x hi chng li con ngi. S va chm li c trau di
thm bi thc con ngi, lm cho gii vn ngh s tr thnh
ng minh tin nh ca cch mng. Khoa phn tm hc lm
sng t c ch thng hoa ca ngh thut, nhm lp li s cn
bng mt gia ci ti vn cht ch v cc yu t b dn
p. Vic khi phc li s cn bng c thc hin v li
ch l tng ca ci ti, da vo sc mnh ca th gii ni
ti, ca ci ta, ng u vi nhng thc ti ph phng.
Sc mnh ca ci ta l sc mnh chung cho tt c mi
ngi v thng xuyn ny n trong ci sinh thnh tng lai.
Nhu cu gii phng tinh thn s t n din ra mt cch t nhin,
ha nhp vo v c ti luyn li trong mt nhu cu thit yu:
nhu cu gii phng con ngi.
T , c th rt ra mt iu l ngh thut khng th
chp nhn - m khng b suy thoi - s ngoan ngon tun theo
mnh lnh t bn ngoi, dp theo nhng khun mu m mt s

VN HC V CCH MNG

408

ngi tng rng c th p t c cho n, nhm thc hin

nhng mc ch thc dng cc gn. Tt hn l nn tin vo kh
nng tin liu ca ngh thut. l kh nng c bit ca mi
ngh s chn chnh. N bao hm vic bt u gii quyt (tim
n) nhng mu thun trm trng nht ca thi i v hng t
tng ca nhng ngi ng thi ti vic gp rt lp li mt
trt t mi.
kin ca Mc lc cn tr v vai tr ca nh vn cn
c trn trng nhc li thi i chng ta. R rng l kin
, v phng din khoa hc v ngh thut, cn phi c m
rng ra cho c nhng ngi lm cng vic sn xut v nghin
cu. Mc ni: L t nhin l nh vn phi kim c tin
c th sng v vit. Nhng anh ta khng c l do g sng v vit
kim tin... Nh vn khng th no coi tc phm ca mnh l
phng tin. T bn thn cc tc phm s l mc ch, ch
khng phi l phng tin i vi nh vn v nhng ngi
khc. Cho nn, khi cn, nh vn phi hy sinh i mnh cho cuc
i ca tc phm... iu kin u tin ca t do bo ch chnh
l khng coi nh mt ngh. Hn lc no ht, by gi l
lc cn phi nu cao li tuyn co y, chng li nhng k
mun lm cho nhng hot ng tr c l thuc vo nhng mc
ch khng phi ca n, coi thng mi qui nh lch s dnh
ring cho n, mun qun l cc ti ngh thut khi vin vo ci
c c gi l ca nh nc. S t do la chn cc ti ngh
thut v vic hon ton khng hn ch nhng mi trng tm
hiu ca nh vn l mt quyn li qu gi i vi ngi ngh s.
Ngi ngh s c quyn i hi khng b tc i quyn li .
Trong sng to ngh thut, iu ch yu l tr tng tng
khng b rng buc, khng b p t di bt c l do no theo
nhng khun mu sn c. Chng ti dt khot phn i tt c
nhng ai, d hm nay hay ngy mai, mun p buc chng ti
chp nhn rng ngh thut phi tun theo mt khun php m
chng ti thy hon ton khng ph hp vi phng tin ca
n; v nguyn c cn nhc ca chng ti l tun theo
cng thc: hon ton t do trong ngh thut.
C nhin, chng ti tha nhn rng nh nc cch
mng c quyn t v, chng li s tn cng ca t sn, ngay c
khi s tn cng ny np sau l c khoa hc hoc ngh thut.

VN HC V CCH MNG

409

Nhng gia nhng phng sch tm thi b bt buc phi p

dng bo v cch mng v nhng nh ch huy vic sng
to bng tr c ca x hi c mt s khc bit. Nu pht trin
lc lng sn xut vt cht, cch mng cn phi xy dng mt
ch x hi ch ngha vi k hoch sn xut tp trung, th i
vi vic sng to tr tu, ngay t u, cch mng cn phi thit
lp v m bo mt ch v chnh ph va t do tr tu.
Khng da trn mt quyn lc no, khng chu mt s rng
buc no, khng h c mt biu hin ch huy no! Cc hip hi
nhng nh bc hc v cc nhm vn ngh s s phi gii quyt
nhng nhim v cha bao gi ln lao nh th, h c th c
xut hin v h trin khai mt cng vic a dng, duy nht da
trn c s ca tnh bng hu t do sng to, khng my may b
rng buc t bn ngoi.
T nhng iu chng ti va cp n, r rng l
trong khi bo v quyn t do sng to, chng ti khng h
chng minh cho s th chnh tr. V chng ti khng h
mun lm sng li ci gi l ngh thut thun ty, th ngh
thut thng phc v nhng mc ch khng h thun ty
ca bn phn ng. Khng, chng ti c mt quan im rt cao
xa v chc nng ca ngh thut, khng t chi nh hng
ca n i vi vn mnh x hi. Chng ti ngh rng, nhim v
ti cao ca ngh thut trong thi i chng ta l tham gia c
thc v tch cc vo vic chun b cho cch mng. Nhng,
ngi ngh s ch c th phc v cuc u tranh gii phng khi
ch quan ngi ngh s thm nhun ni dung v x hi v
c nhn ca cuc u tranh , bng cch a nhng suy ngh
v kch tnh ca ni dung y vo no trng ca mnh, ri tm
phng sch t do th hin ni tm ca mnh mt cch c ngh
thut.
Trong giai on hin nay - c c trng bng s hp
hi ca ch ngha t bn, dn ch cng nh pht-xt - d cho
ngi ngh s khng by t s phn khng x hi bng mt hnh
thc r rt no, nhng h vn cm thy c nguy c b tc mt
quyn sng v quyn tip tc s nghip, bi v h b tc ot
mi phng tin ph bin tc phm ngh thut ca mnh. Tt
nhin, lc ngi ngh s s quay li vi cc t chc xta-linnt, v nhng t chc ny to cho ngi ngh s kh nng thot

VN HC V CCH MNG

410

khi tnh trng b c lp. Nhng v phn ngi ngh s, s t b

tt c nhng g lm nn thng ip ring ca mnh v nhng s
nhng b qu thp hn -, m nhng t chc ny i hi
i ly mt vi li lc v vt cht -, ngn cn khng cho php
ngi ngh s ng trong nhng t chc , mt khi s tha ha
v o c cha t ti mc sc mnh thng ni nhn cch
ngi ngh s. Lc ngi ngh s phi nhn thc c ngay
ch ng ca mnh l ni khc, ch khng phi trong m
phn bi chnh ngha ca cch mng - v tt nhin l phn bi
li chnh ngha ca con ngi - m l trong i ng nhng
ngi by t lng trung thnh khng g lay chuyn c i
vi cc nguyn l cch mng. i ng , t ch duy nht h l
nhng ngi c t cch gip ngi ngh s tin bc, v nh
c cch mng h s l ngi m bo cho s t do th hin tt
c cc hnh thc ca thin ti nhn loi sau ny.
Mc ch ca li ku gi ny l tm mt mnh t
tp hp nhng ngi u tranh cho cch mng ca ngh thut,
phc v cch mng bng nhng phng thc ca ngh thut
v bo v s t do ca chnh ngh thut, chng li nhng k
tim ot cch mng. Chng ti tin tng su sc rng, s gp
g trn mnh t ny c th thc hin c vi nhng i din
ca nhng khuynh hng m hc, trit hc v chnh tr hc,
mc d nhng khuynh hng kh cch bit nhau. Trn mnh
t ny, nhng ngi mc-xt c th cng tc tay nm tay vi
nhng ngi v chnh ph, vi iu kin ngi ny hoc ngi
kia phi on tuyt tinh thn cng an mt v hay phn ng, d
tinh thn c c i din bi Gixp Xtalin hay ch hu
ca ng ta l Gcxia Olix1 [Garcia Oliser].
Hng nghn, hng vn nh t tng v ngh s n c,
m ting ni ca h b t i bi ting n o b i ca bn
chuyn ngh xo tr, tng c tp hp thnh i ng nhng
nay tn mn trn khp th gii. Nhiu tp ch nh a
phng c qui t quanh mnh nhng lc lng tr, y l nhng
ngi khai ph nhng con ng mi ch khng phi truy tm
nhng mn tin tr cp. Mi khuynh hng tin b trong ngh
thut b ch ngha pht-xt nhc m nh l mt s suy thoi.
1

- B trng chnh ph Cng ha Ty Ban Nha nm 1936.

VN HC V CCH MNG

411

Mi sng to t do u b phe Xtalin ln n l pht-xt. Nn

ngh thut cch mng c lp phi nhm hp li u tranh
chng s n p ca bn phn ng v ln ting i quyn c
tn ti. Mt tp hp nh vy l mc ch ca Lin hip Quc t
Ngh thut Cch mng c lp1 m chng ti thy cn thit
phi lp ra. Chng ti hon ton khng ch tm c mt kin
p t no trong li ku gi ny. Chnh chng ti ch coi y l
bc i u tin trn con ng mi. Hi tt c nhng ai i
din cho ngh thut, hi tt c nhng bn hu v nhng ngi
bo v ngh thut, hy sn sng cng nhn s cn thit ca li
ku gi ny. Chng ti cng gi li ku gi ny n tt c
nhng nh xut bn cnh t c lp sn sng tham gia sng
lp Lin hip Quc t v nghin cu nhim v cng nh
phng php hot ng ca Lin hip.
Khi mt cuc tip xc quc t u tin c thit lp
nh bo ch v th tn, chng ti s tin hnh t chc nhng i
hi nh cp a phng v cp quc gia. Giai on tip ti,
chng ti s triu tp i hi th gii chnh thc ghi nhn s
sng lp Lin hip Quc t. iu chng ti mun:
c lp ca ngh thut - v cch mng,
Cch mng - v s gii phng vnh vin ngh thut.
ngr Brtng, ig Rivra
(Mhic, ngy 25 thng By 1938)

- F.I.A.R.I. (vit tt ting Php ca Fdration Internationale de l'Art

Rvolutionnaire Indpendant).

413

T MC
cvatp, Brix (1896-1940): s gia vn ha, nh nghin cu
vn hc Nga - X-vit, l lun gia ca Proletkult v L.E.F., ch
trng th loi vn ngh sn xut, ph nhn s hin din ca ngh
thut theo quan nim truyn thng. B ngh vn vo cui thp nin 20
v vt thng do chn thng thn kinh trong cuc ni chin.
Aamvch, Ghocghi. (1894-1972): thi s, thnh vin
nhm Thi sn. Di tn sau cch mng thng Mi, vit nhiu tc phm
ph bnh c nh gi cao.
Akhmatva, Anna (1899-1966): n thi s, dch gi, tiu
lun gia ni ting, thnh vin Phng th v Thi sn. Khng chp
nhn cch mng thng Mi, nhng Akhmatva vn li Lin X;
trong mt thi gian rt di, b b cm vit, b y i v tan nt gia
nh. Ngy nay, Akhmatva c gii ph bnh Nga nh gi l n
thi s v i nht ca nc Nga.
Amphiteatrp, Alchxanr (1862-1938): nh bo, nh vn
Nga, c a chung vi vn phong i lp mang mu sc ca ch
ngha t do. Cc tc phm gn ging vn gii tr, nng cn, pha v tiu
thuyt hnh s ly k ca ng rt ph bin v c a chung Nga
u th k XX.
Ananp, Mc (1886-1957): nh vn, tiu lun gia Nga. Di
tn ra sang Php nm 1919, M t 1941. Trong thi gian sng lu
vong, l tc gi ca rt nhiu tc phm lch s c ting vang v cch
mng thng Mi v nhng lnh t ca cch mng.
Anryp, Lnht (1871-1919): nh vn, nh son kch ni
ting u th k XX, i din ca trng phi tng trng Nga.
Khng chp nhn cch mng thng Mi.
Avcbc, Lpn (1903-1939): nh bo, nh lnh o vn
hc, tng b th R.A.P.P. thi k 1926-1932. Vi nhng quan nim
cc oan v phng php lnh o c on, phn dn ch, c bit l
sau khi Vrnxki b cch chc, Avcbc gy nn nhng tn tht
nng n v khng th b p cho s pht trin ca nn vn hc Nga X-vit.

T MC

414

Banmn, Cnxtantin (1867-1942): thi ho, dch gi Nga,

i din ln nht ca th h th nht cc nh th trng phi tng
trng. Sng nc ngoi sau nm 1920.
Bcaip, Nhiclai (1874-1948): trit gia tn gio, i din
ln nht ca ch ngha c nhn C c gio. Chng li th ch c ti
v nhiu ln xung t vi Gio hi Chnh thng. Ph phn ch ngha
mc-xt v ch ngha cng sn, nhng tha nhn nhng ci r tinh
thn v lch s c bit ca ch X-vit. B trc xut ra nc ngoi
nm 1922 cng hng trm tr thc ni ting khc ca nc Nga.
Nhng t tng ca ng c nh hng n ch ngha hin sinh th k
XX.
Bli, Anry (1880-1934): thi ho, tiu thuyt gia, tiu
lun gia, th lnh v t tng gia th h th hai ca trng phi tng
trng Nga. c coi l nh th nghim mnh bo nht trong lch s
vn hc Nga. Cc tc phm nghin cu vn hc ca ng c nh hng
ln n trng phi cu trc lun th k XX.
Bitni, mian (1883-1945): nh th, nh vn chm bim,
ng vin bn-s-vch, thnh vin ni bt nht ca nn thi ca tuyn
truyn - c ng X-vit, ngi ng h tch cc ng li ca
R.A.P.P.
Blc, Alchxanr (1880-1921): thi ho, nh son kch, tiu
lun gia, gng mt v i nht ca trng phi tng trng Nga.
c coi l nh th qu tc cui cng ca nc Nga. Thot u
chp nhn cch mng thng Mi, nhng v sau tht vng, sng n
c v cht trong cnh v vng.
Bcanp, Alchxanr (1873-1928): bc s, trit gia, nh
vn, nh lnh o vn ha Nga - X-vit, ngi khi xng khi nim
vn ha v sn, l lun gia hng u ca t chc Proletkult Nga.
Brch, Oxp (1888-1945): nh vn, nh bo, nh nghin cu
vn hc, mt trong nhng l lun gia hng u ca L.E.F., nh t chc
ca trng phi hnh thc Nga, ng ch bt nhiu tp ch v lai.
Briuxp, Valri (1873-1924): thi s, tiu thuyt gia, tiu lun
gia, nh son kch Nga, mt trong nhng ngi khai sinh trng phi
tng trng Nga, nh vn Nga c vn ha nht (li Gocki). Mt
s thi phm ca ng mang mu sc v lai. Chp nhn cch mng thng
Mi vi i cht do d, tham gia tch cc cng vic t chc vn ha
v gio dc x hi. Gia nhp ng Cng sn nm 1920.

T MC

415

Bunhin, Ivan (1870-1953): thi ho, vn ho Nga, bc thy

ca th loi truyn ngn. Cng quyt phn i cch mng thng
Mi, di tn sang Php nm 1920. L nh vn Nga u tin c nhn
gii Nben Vn chng (nm 1933).
Camenxki, Vaxili (1884-1961): nh th, nh vn, mt trong
nhng thnh vin ch o ca trng phi v lai Nga.
Cudmin, Mikhain (1875-1936): nh th, nh vn, dch gi,
thot u theo trng phi tng trng, sau gia nhp Thi sn, c nhiu
tc phm rt c a chung u th k. c coi l ngi m ng
ca ch ngha hu hin i Nga. Sau cch mng thng Mi, sng n
dt v trnh mi hot ng chnh tr.
Cprin, Alchxanr (1870-1938): nh vn hin thc c
a chung nht u th k XX Nga, ngi tip i nhng truyn
thng vn chng c in Nga. Sng lu vong thi k 1917-1937
Php. Trc khi mt t lu, Cprin tr v Lin X.
Daixp, B (1881-1972) : nh vn Nga, ni ting vi nhng
tiu thuyt tr tnh theo trng phi n tng. Di tn sau cch mng
thng Mi.
Damiatin, pghnhi (1884-1937): nh vn bn ng
Nga, ng ngoi mi phe phi trong thp nin 20. Sng Anh trong
mt thi gian di, c coi nh nh vn Nga Anh (li Blc).
Tham gia ng X hi Dn ch Nga thi thanh nin, nhng ri ng
trong thi k phn ng v tip n cch mng thng Mi vi s
hoi nghi. Damiatin khng ng tnh vi chnh quyn bn-s-vch,
ng b t y t lu, b bi nh v cm vit (nm 1929). Di tn ra nc
ngoi nm 1932 nh s can thip ca Gocki.
Di tn trong ni a: khi nim, dng ch nhng ngi
sng Lin X, nhng ch chp nhn chnh quyn X-vit trong mt
chng mc nht nh, hoc hon ton khng chp nhn chnh quyn
X-vit, hoc chng li chnh quyn . Trong thc t, cc t tng
gia R.A.P.P. s dng rt rng ri cch gi ny i vi ton th
nhng ngi trong gii tr thc Nga, c thi phn i nhng
phng php c ti, v dn ch v v nhn o. V sau, a s nhng
ngi ny b lu y hoc b trc xut khi Lin X.
phrt, Abrm (1888-1954): nh nghin cu lch s ngh
thut v sn khu, nh ph bnh vn hc, dch gi Nga. T 1919 tr i,
l trng phng bo v di tch lch s thuc B Dn y Gio dc.

T MC

416

Exnhin, Xgy (1895-1925): thi ho Nga, i din ln nht

ca nn thi ca dn d chu u, thnh vin quan trng nht ca
nhm cc nh hnh tng ch ngha. Thot u chp nhn chnh
quyn X-vit mt cch hng hi, nhng dn dn tht vng trc thc
tin cch mng, khng tm c v tr ca mnh trong x hi mi, sng
b tha v t st nm 1925.
Ghippiux, Dinaia (1867-1945): n thi s theo trng phi
tng trng Nga, v ca Mrgicpxki. Di tn ra nc ngoi cng
chng cui nm 1921.
Gicmunxki, Vchto (1891-1971): nh nghin cu vn hc,
nh ngn ng hc, nh dn tc hc, nh t chc khoa hc, vin s hn
lm Nga - X-vit. Thi tr l thnh vin Hi nghin cu ngn ng
th ca, mt trong nhng l lun gia ca trng phi hnh thc ch
ngha Nga.
Gltcp, Phi (1883-1958): nh vn, nh bo, nh gio,
thnh vin ng bn-s-vch, thnh vin tch cc ca nhm Kouznitsa.
c coi l nh vn ln ca nn vn hc hin thc x hi ch
ngha Lin X.
Gocki, Mcxim (1868-1936): vn ho, nh bo, nh t
chc vn hc Nga, ngi bo tr v ng h mt s nh vn bn
ng (Baben, Pinnic...). Sng lp nhiu tp ch v c s vn ha
(Nh Ngh thut, Nh xut bn Vn hc Th gii). Trong thi gian
cui i, vi nhng c gng thnh lp Hi Nh vn X-vit, v hnh
chung Gocki gp phn xy dng t sng bi c nhn Xtalin. Nm
ng mt (ci cht ca ng n nay cn li nhiu nghi vn) ca ng
trng vi khi im ca thi k i khng b Lin X.
Gumilip, Nhiclai (1886-1921): nh th, sng lp vin ca
nhm Phng th v Thi sn, chng ca n thi s Akhmatva. Sau
cch mng thng Mi, Gumilip li Nga, sng n dt, nhng vn b
vu co l phn cch mng v b chnh quyn mi x t nm 1921.
Hnh tng ch ngha: nhm cc nh vn tin phong
Mtxcva, thnh lp nm 1919, gm Exnhin, Cuxicp, Marienhp,
Scsenivch..., vi cng lnh cao nhng hnh nh n d, v p
bt thng v gy tc ng ca thi ca. Xut pht t c s v lai, cc
nh hnh tng ch ngha ch trng chng li trng phi v lai, h
c quan nim v chnh ph mt cch cc oan. Sau khi Exnhin qua
i, nhm ny t tan r.

T MC

417

Huynh Xrapin: nhm cc nh vn bn ng

Ptrgrt, thnh lp u nm 1921, mang tn mt nhn vt tiu thuyt
(thy tu Xrapin) ca nh vn c Hpman, theo l tng nhn o
v bc i. Cc thnh vin ca nhm: Phin, Vxvlt Ivanp,
Nhiclai Nhikitin, Nhiclai Tikhnp, Cavrin, Dsenc, Lunx....
Thot u, h l nhng thanh nin c Gocki mi tham gia cng
vic dch thut ca Nh xut bn Vn hc th gii do ng thnh lp;
trong qu trnh , cc thnh vin ca nhm c hc hi t nhiu bc
thy trong lng vn nh Damiatin, Gumilip, Sclpxki, Trucpxki...
Trong cc bn tuyn b, nhm Huynh Xerapin cao s c lp
ca ngh thut, ca nh vn v cng vic sng to; vi quan nim ,
nhiu ln h mu thun vi cc nhm nh vn v sn v cc nh
ph bnh mc-xt.
Iacpdn, Rman (1896-?): nh nghin cu vn hc, nh
ngn ng hc ni ting ngi Nga, thnh vin Hi nghin cu ngn
ng th ca (1016-1919). Di tn sang Tip Khc thp nin 20, ging
dy nhiu trng i hc Mxcva, Bc u v Hoa K. Tham gia
sng lp v l l lun gia ca trng phi ngn ng Praha, t nn
mng cho ch ngha cu trc.
Ivanp-Radumnhch (1878-1946): nh nghin cu lch s
vn hc, nh ph bnh, nh x hi hc, ngi t chc vn hc, ch
bin nhiu tp ch ca phe x hi cch mng cnh t. Chuyn gia
nghin cu v trng phi tng trng Nga. Sau cch mng, b t y
tng cng 25 nm. Mt nc ngoi.
Ivanp, Vxvlt (1895-1963): nh vn, thnh vin nhm
Huynh Xrapin. Tip n cch mng mt cch th , tham gia c
2 phe (Hng qun v Bch v) trong thi ni chin,
Khlpnhicp, Vlemia (1885-1922): thi s, thot u theo
trng phi tng trng, sau tr thnh mt trong nhng ngi sng
lp trng phi v lai Nga. c coi l nh th nghim c thc nht
ca trng phi ny, nh cch mng ca ngn ng thi ca.
Kirinlp, Vlaimia (1890-1943): nh th, i din nhnh
tin phong ca cc nhm th ca v sn. Nm 1920, l mt trong
nhng sng lp vin ca Kouznitsa.
Kluip, Nhiclai (1887-1937): thi ho, th lnh nhm nhng
nh th nng dn, c nh hng mnh m n Exnhin. Nn nhn ca
ch c ti Xtalin nm 1937.

T MC

418

Kouznitsa (L rn): mt nhm cc nh th, nh vn v

sn Mtxcva, do mt s nh th rt khi Proletkult (Graximp,
Kirinlp, Cadin, Alchxanrpxki...) thnh lp nm 1920, ch trng
phc v cch mng mt cch ngh thut. Trong mt thi gian ngn,
Kouznitsa c coi l nh cao ca vn ha v sn: trong hai nm
1920-1922, ban lnh o nhm ny cn nm trong tay quyn iu
khin V.A.P.P., nhng sau nh hng ca h yu dn.
Krasnaia Nov (t hoang ): tp ch vn hc ln u tin
ca nn vn hc Nga - X-vit, c quan ngn lun quan trng nht ca
cc nh vn bn ng, ng h trng phi hin thc mi.
Thnh lp nm 1921, c Lnin v Gocki ng tnh, di s ch
o ca tng bin tp Vrnxki (n nm 1927), tp ch l ni ng
ti u tin ca nhiu tc phm tiu biu v c gi tr ca Baben,
Vxvlt Ivanp, Pinnic, Exnhin, Maiacpxki, Paxtcnc... v cc
i din khc ca nn vn hc mi (nm 1923, Kraxnaia Nov xut
bn cun Vn hc v cch mng ca Trtxki). Sau khi Vrnxki b bi
chc, v c bn Kraxnaia Nov chu s iu khin hon ton ca
R.A.P.P. v sa st dn.
Krug (Vng trn): mt nhm vn s, hp tc trn c s mt
nh xut bn, chuyn n hnh cc tc phm ca cc nh vn bn
ng, tn ti trong thi gian 1922-1929, ng u l Vrnxki, cc
thnh vin ban lnh o gm Baben, Phin, Vxvlt Ivanp,
Paxtcnc, Pinnic.... Krug in n cun nin gim cng tn v rt
nhiu tc phm ni ting ca nn vn hc Nga v th gii.
Krusenc, Alchxy (1866-1968): thi s v lai, mt trong cc
tc gi bn tuyn ngn v lai ni ting Tt vo th hiu cng chng!
Libinxki, Iuri (1898-1959): nh bo, tiu thuyt gia, thnh
vin tch cc ca R.A.P.P. v M.A.P.P.
L.E.F. (Mt trn Ngh thut Cnh t): nhm nhng ngi
theo ch ngha xy dng ng k nht Lin X, ht nhn ch o
ca phong tro tin phong X-vit, tn ti trong thi gian 1923-1928.
Cc thnh vin: Maiacpxki, Camenxki, Paxtcnc (n 1927),
Trugic, Brch, cvatp, Sclpxki..., h n hnh t tp ch cng tn
nhm tuyn truyn v ph bin quan im (v lai) ca nhm. Nhm
L.E.F. u tranh i i mi mi ngng ngh thut, h ph nhn cc
ngnh v cc hnh thc ngh thut c in, ch trng nn vn ha
phng s, ly s hu ch thc t lm thc o gi tr. Vi thi hiu
chin cc oan, ph nhn nhng chc nng c trng ca ngh thut,

T MC

419

L.E.F. b tn cng gay gt t bn ngoi v s v ni ti ca nhm

l khng trnh khi.
Anatli, Lunatrcxki (1875-1933): nh nghin cu vn hc
v ngh thut, nh son kch, dch gi, nh lnh o vn ha X-vit,
nh l lun vn hc mc-xt ni ting. Dn y Gio dc thi k 19171929. Lunatrcxki l ngi t nn mng cho chnh sch vn ha Xvit trong nhng nm u.
Maiacpxki, Vlaimia (1893-1930): thi s, nh son kch,
th lnh phong tro tin phong Nga, ngi ng u L.E.F. c coi
l nh th ln nht ca ch X-vit. Chp nhn cch mng mt
cch hng hi, thnh thc phc v chnh th mi, nhng v cui i,
tht vng trc nhiu vn phc tp ca x hi v i t, ng t
t nm 1930. Ci cht ca Maiacpxki nh du s chm dt ca
nhng nm 20 v ca nn vn hc tin phong Nga.
M.A.P.P. (Hip hi cc nh vn v sn Mtxcva): chi nhnh
ca R.A.P.P. (Hip hi cc nh vn v sn Nga) thi k 1923-1932,
gm cc thnh vin ch lc Rp, Llvch, Libinxki, Avcbc,
Xraphimvch, Raxcnnhicp..., l mt trong nhng thnh tr ca
nhm Na Postou.
Myerkhn, Vxvlt (1874-1940): nh o din cch tn
trong hai thp nin 20 v 30, ngi khch l nhiu ngh s sn khu v
in nh Nga trong sng to ngh thut. L mt trong nhng nh lnh
o Nh ht Ngh thut ni ting Mxcva.
Mrgicpxki, imitri (1866-1941): nh vn, nh th, nh
nghin cu vn hc, trit gia ni ting ngi Nga, gn gi vi trng
phi tng trng. Khng chp nhn cch mng thng Mi, cng v
(n thi s Dinaia Ghippiux) di tn sang Php nm 1919 v vit nhiu
bi bo chng chnh quyn X-vit.
Na Postou (ng gc): tp ch ph bnh ca nhm Oktiabr,
ra khng nh k c 6 s trong thi k 1923-1925, cc bin tp vin
Vcin, Vlin, Llvch, Rp, Avcbc... V c bn, Na Postou l
c quan ngn lun ca M.A.P.P., l i cc ca ng li vn hc (a
dng, khoan dung, trm hoa ua n) do Lunatrcxki xng. Tp
ch ny m nhiu cuc tn cng i vi ton th nn vn hc Nga X-vit; nhng chin dch tn nhn nht, bt cng nht nhm h
th nhng ngi khng ng chnh kin trong vn ha, cng xut
pht t y.

T MC

420

N.E.P. (chnh sch Tn kinh t): tn ti trong thi k 19211928, c mc ch chn hng nn kinh t b tn ph trong ni chin,
khuyn khch ngi dn kinh doanh c hiu qu, cng c lin minh
cng - nng v thnh lp s ng thun vi gi tr thc. Nh N.E.P.,
trong nhng nm 20 Lin X, i sng vn ha v tinh thn tin
n mt nh cao kh vt qua.
ipxva, Irina (1901-?): n thi s, thnh vin Phng
th. Sau 1917, di tn ra nc ngoi v chuyn sang vit tiu thuyt.
Oktiabr (Thng Mi): nhm cung tn nht, hung hn nht
ca nhng nh vn v sn Mtxcva, nhng k tm mi cch
ginh vai tr lnh o c tn, sen m vn hc, bng nhng
phng php nhc m, vu co bn thu, kch ng d lun...
Paxtcnc, Borix (1890-1960): thi ho, vn ho, dch gi
Nga, thot u tham gia nhm v lai Nga (L.E.F.), sau ph nhn
thi k ny v th nghim sng tc thi ca theo trng phi c in, vi
nhng hnh nh n d. Chp nhn cch mng thng Mi vi ni lo u
v gh tm trc b my nh nc kiu xta-lin-nt. V cui i,
Paxtcnc l nn nhn ca mt chin dch bi nh bn thu, khi Hn
Lm vin Thy in trao tng ng gii Nben Vn chng cho s
nghip thi ca v vn xui ca ng.
Phin, Cnxtantin (1892-1977): nh vn, thnh vin nhm
Huynh Xrapin. c coi l ngi tip ni v pht trin truyn
thng vn hc c in Nga.
Phng th: nhm cc nh th Ptrgrt, ch trng khi
tho mt cng lnh thi ca chng li nhng biu hin cc oan ca hai
trng phi tng trng v v lai. Phng th th nht do Gumilip
v Grtxki thnh lp nm 1911, gm cc thnh vin Manenstam,
Akhmatva, ipxva... Cui nm 1920, Phng th th hai c
thnh lp bi Aamvch, Gumilip, Ivanp, txp...
Pinnic, Brix (1894-1938): tiu thuyt gia ng ngoi mi
phe phi, bc thy trong phong tro vn xui tin phong, tc gia c
nh hng ln nht trong na u thp nin 20. Chp nhn cch mng
thng Mi, nhng bi quan v h nghi trc s tn bo, en ti v
hn lon ca nc Nga thi ni chin. B vu co l gin ip cho
Nht v b th tiu trong t y.
Proletkult (Vn ha v sn): khi nim chung ch nn
vn ha v sn hoc nhng t chc vn ha v sn, xut hin nhiu

T MC

421

nc chu u di nh hng nhng n lc trong lnh vc vn ha

ca phong tro cng nhn cch mng quc t.
Proletkult ( Nga): Nga, Proletkult l mt phong tro vn
ha qun chng ca giai cp v sn, tn ti trong thi k 1917-1925.
ng thi, n cng l tn trung tm v nh xut bn ca phong tro
. Ln u tin, Proletkult xut hin ngy 19-10-1917, di s
xng ca cc y ban cng xng Ptrgrt, nh t chc sng to
vn ha mang tnh giai cp ca gii v sn. Sau cch mng thng
Mi, Hi ng Dn y X-vit ra ch th cho php Proletkult quyn
t tr v n nm 1919, t chc ny c gn na triu thnh vin,
trong s c 80.000 thnh vin tch cc. Tri vi cc nhm ngh
thut tin phong v cc nhm vn hc v sn cc oan nh
V.A.P.P., R.A.P.P., Oktiabr, Na Postou..., Proletkult khng ph nhn
di sn vn ha qu kh v khng ch trng bnh trng chnh tr v
gy th hn, m ch mun a tinh thn cng nhn, l tng quc t
v sn v tnh ng ch vo vn ngh.
Rtlva, Anna (1891-1949): nh th, n dch gi Nga, sng
tc th th t do v kch th.
Rmidp, Alchxy (1877-1957): nh son kch, tiu thuyt
gia Nga, ngi ni tip truyn thng hin thc gi tng ca
xtipxki, c coi l hin tng c sc nht ca vn hc Nga
u th k XX. Khng chp nhn cch mng thng Mi, coi l
s tiu hy ca nc Nga. Di tn sang Php nm 1921, l tc gi
nhiu hi tng c gi tr.
Rdanp, Vaxili (1956-1919): nh vn, nh bo, trit gia
Nga, nhn vt lng danh ca nn vn ha Nga u th k.
Sclpxki, Vchto (1893-1985): nh vn, nh nghin cu
vn hc, tiu lun gia bc thy, ngi sng lp trng phi hnh thc
Nga. Nm 1922 di tn ra nc ngoi, nhng sau t lu li tr v
Nga. Nhng hc thuyt v l thuyt vn hc ca ng c nh hng
ln n nn vn hc th gii th k XX.
Scsenivch, Vaim (1893-1942): nh th, dch gi Nga,
thot u chu nh hng trng phi tng trng, sau gia nhp
nhm v lai. L mt trong nhng sng lp vin v l ngi t chc,
nh t tng ca nhm hnh tng ch ngha.
Smena Vekh (Chuyn hng): mt nhm cc tr thc, vn
ngh s di tn, a s l cu Bch v, gi theo tn t tp ch ra i
Praha nm 1921, do h n hnh. Nhm ny coi chnh sch Tn kinh t

T MC

422

v con ng ti hi ch ngha t bn Nga, h ch trng hp tc

vi chnh quyn X-vit, vi hi vng ch ngha cng sn s phc v
hu hiu hn nhng mu bnh trng i Nga, so vi ch Nga
hong thu xa. Bclin, nhng ngi chuyn hng chnh tr ra
t nht bo Hm trc (Nakanouni) nhm ng h nhng ngi bns-vch.
Ttlin, Vlaimia (1885-1953): kin trc s, ni ting trong
phong tro tin phong Nga, ngi t nn mng cho ch ngha xy
dng Nga.
Thi sn: nhm cc nh th Prtgrt, thnh lp nm 1912,
gm cc thnh vin chnh Gumilip, Grtxki, Akhmatva,
Manenstam...
Tikhnp, Nhiclai (1896-?): nh vn, nh th, dch gi
Nga, thnh vin nhm Huynh Xrapin. Chp nhn cch mng
thng Mi, gia nhp Hng qun.
Tnxti, Alchxy (1883-1945): vn ho Nga, ngi tip ni
truyn thng vn xui c in th k XIX. Nm 1917 chng i chnh
quyn bn-s-vch, lm vic cho tng Bch v nhinkin, sau di
tn ra nc ngoi. Nm 1921 gia nhp phe Chuyn hng, sng tc
nhng tc phm thn X-vit v tr v Nga nm 1924. Sau khi Gocki
qua i, ng c bu lm ch tch Hi Nh vn Lin X v l tc gi
ca nhiu b tiu thuyt ln, c vn phong bc thy, nhng u c ch
nh phc v chnh th xta-lin-nt.
Triricp, pghnhi (1864-1936): nh vn Nga, thot u
vit cc truyn ngn v i sng tiu t sn nng thn v khng hong
ca phong tro dn ty. Di nh hng ca Gocki, trong thi k
1905-1907, ng sng tc nhiu tc phm ph phn hin thc Nga v
mang ging iu cch mng. Sau khi cuc cch mng th nht tht
bi, Triricp t ra bi quan v tht vng trc cc trin vng chnh tr.
Sau cch mng thng Mi, ng di tn (1921) v chng chnh quyn
X-vit mnh m trong cc bi vit Praha.
Trucpxki, Cocnhy (1882-1969): nh vn, nh th, nh
nghin cu vn hc Nga. C nhiu tc phm ni ting vit cho thiu
nhi.
Vcin, Iularin (1890-1941): nh ph bnh, nh bo, i
din nhm Na Postou, k th khng i tri chung ca cc nh vn
bn ng v nhng ngi c Vrnxki bo tr.

T MC

423

Vn hc bn ng, nh vn bn ng: hai khi

nim do Trtxki xng nm 1922, ch cc vn ngh s Nga -Xvit (v dng vn hc do h khi xng) trong thi k 1922-1929,
chp nhn cch mng thng Mi mt cch d dt, nhng vn gi
quyn t do, c lp, s t quyt, chc nng ph bnh v quyn ni
ln s tht trong i sng ngh thut.
Vn hc v sn, nh vn v sn: hai khi nim gy
nn nhiu tranh lun nht trong i sng vn hc Nga - X-vit thp
nin 20. Mt s nh mc-xt Nga cho rng giai cp cng nhn s thnh
lp mi ni nn thi ca ca ring h (Plkhanp), nn vn hc
v ngh thut ca h (Lunatrcxki), hn th na, nn vn ha giai
cp c lp ca h - vn ha v sn (Bcanp). Trong s cc lnh
t bn-s-vch, Trtxki bc b kh nng tn ti ca vn hc v sn,
Lunatrcxi phn i cch nhn ; i xa hn na, Bukharin tm thy
cc nh vn v sn nhng th lnh tinh thn trong tng lai ca vn
hc X-vit. Cc oan nht l kin ca Xtalin: trong mt trn phc
tp ca nn vn hc X-vit, cc nh vn v sn l nhng ngi
lnh o duy nht. Khi nim vn hc v sn b bi b t nm
1932, khi gii vn ngh cung nh xta-lin-nt by t ra ci gi l
vn hc hin thc x hi ch ngha.
V.A.P.P. (Hip hi cc nh vn v sn ton nc Nga): t
chc thng nh ca cc t, nhm vn hc v sn Nga thi k
1920-1925, thot u chu nh hng ca nhm Kouznitsa, sau i
din cho ng li ca cc nhm cc oan v cung tn nh Oktiabr,
M.A.P.P., Na Postou...
Vrnxki, Alchxanr (1884-1943): nh vn, nh bo, nh
ph bnh vn hc ni ting, mt trong nhng lnh t tinh thn ca
phong tro vn hc mi, ch bt tp ch Krasnaia Nov (1921-1927),
ch trng lin kt cc t, nhm vn hc Lin X trn c s dn
ch, nhn o v bnh ng, ngi ng h v bo tr ln nht ca cc
nh vn bn ng. Di nh hng ca Trtxki, ng ph nhn
kh nng mt nn vn hc v sn Nga; v vy, Vrnxki b cc
nhm nh vn v sn cung tn tn cng d di. Nm 1925, ng
Cng sn Nga ra ngh quyt ph phn Vrnxki c t tng u
hng. Nm 1927, ng b khai tr khi ng, b tc mi chc v, b
t y nhiu ln v cht trong tri tp trung.
Xraphimvch, Alchxanr (1863-1949): nh vn ngi
C-dc, thnh vin tch cc ca nhng t chc vn hc v sn.
c gii ph bnh xta-lin-nt tn vinh l nh vn v sn ln.

T MC

424

Xlgp, Fi (1863-1927): nh th siu thc, nh vn,

dch gi Nga, c bit n vi nhng tc phm hin thc, mang yu
t t nhin ch ngha, trong th gii c quan nim nh mt thc
th phi l, ngu xun v con ngi ch l chi trong tay nhng th
lc ma qu. Sau bin c thng Mi 1917, b cm sng tc v xut
bn trong thc t.
Xvtaiva, Marina (1892-1941): n thi s Nga, ng ngoi
mi t, nhm ngh thut. Trong thi ca ca b, c th nhn ra mi yu
t ca trng phi tng trng v tin phong Nga. Xvtaiva cng l
tc gi ca nhng hi tng, nht k vn hc c sc. Sau 1917, gia
nh Xvtaiva b tan nt, i kh, nm 1922 b di c theo chng (cu
s quan Bch v) ra nc ngoi. Sng ngho kh, c n, b gii di tn
ph Php. Nm 1940, Xvtaiva tr v Lin X v t vn trong
cnh tuyt vng v i kht, khi chng b b t hnh v con gi b b
cm t.

425

Sch ca T sch Nghin cu

xut bn:
- Quan liu Vit Nam (Nhm t Vit Nam ti Php,
1976)
- Dn ch x hi ch ngha v chuyn chnh v sn (V Gia
Minh, 1980; ti bn c sa cha 1999)
- Vn Ba Lan (H Cng Ngh, 1981)
- Cuc cch mng b phn bi (Lp Trtxki, 1993)
- T trnh b mt ca Krpsp v Stalin (1994)
- Ngi Vit Php 1940 - 1954 (ng Vn Long, 1997)
- V nn sng bi c nhn v nhng hu qu ca n (Nhikita
Khrtsp, pht hnh trn mng Internet, 1998)
- i ti (Lp Trtxki, hai tp, 1998-1999)
- Lenin, con ngi, cuc i v s nghip (Nguyn Vn Lin,
1998)
- Vn hc v cch mng (Lp Trtxki, 2000)

Sp xut bn:
- Lch s cch mng Nga (Lp Trtxki, hai tp)
- Cch mng thng trc
- tam Quc t sau thi Lnin (Lp Trtxki, hai tp)

a ch lin h:
T sch Nghin cu
Boite Postale 246
75224 Paris Cedex 11
France

427

MC LC
Li gii thiu .............................................................................5
Li ni u ..............................................................................25
Ngh thut trc cch mng .................................................31
Anry Bili .......................................................................56
Nhng bn ng vn hc ca cch mng .....................65
Nhiclai Kluip ....................................................................67
Xcgy Exnhin....................................................................74
Nhm Huynh Xrapin....................................................76
Vxvlt Ivanp ...............................................................78
Nhiclai Nhikitin ..............................................................80
Bris Pinnic ........................................................................83
Cc nh vn dn d v nhng ngi ngi ca anh mu-gch...95
Chuyn hng - nhm vn s lun lt ................................109
Ch ngha Tn c in ..................................................114
Marit Saghinhian ..............................................................116
Alchxanr Blc .................................................................119
Ch ngha v lai.....................................................................127
Mt l th ca ng ch Gramsi v ch ngha v lai .......157
Trng phi hnh thc ch ngha trong thi ca v ch ngha
mc-xt ...................................................................................161
Vn ha v sn v ngh thut v sn ..................................181
ng li ca ng trong ngh thut .................................209
Ngh thut cch mng v ngh thut x hi ch ngha.....219
Cc bi truy iu, tng nim nhng vn ngh s qua i
ca Trtxki............................................................................245
Tng nh Xcgy Exnhin...............................................245
V t st ca Maiacpxki...................................................250

T MC

428

Anatli Vaxilivch Lunatrcxki ........................................254

Mcxim Gocki ..................................................................260
Ph lc: Nhng bi vit khc ca Lp Trtxki lin quan n
vn hc, ngh thut v cc vn ngh s ...............................265
Lp Tnxti ........................................................................265
Pari, ma h 1916...............................................................281
Nhn v kch m ca Mcxen Mctin vit v Rmanh
Rlng ................................................................................296
V tuyn in, khoa hc, k thut v x hi vn ha v ch
ngha x hi ........................................................................314
Th gi vin s I.P. Pplp .................................................316
Cuc cch mng b bp nght.............................................318
V cuc cch mng b bp nght v nhng k bp
nght n ..............................................................................330
Bi phng vn Lp Trtxki v Vn hc v sn.............336
Xlin v Pencar...............................................................348
Phntamara.........................................................................361
V mt bi phng vn ngr Manr................................362
Th gi Gian Lnn.......................................................364
Ch quan liu cc quyn v ngh thut .........................368
Ngh thut v cch mng ...................................................370
ng v ngh s ..................................................................382
V mt nn ngh thut cch mng c lp..........................405
T mc...................................................................................413
Sch ca T sch Nghin cu..............................................425
Mc lc ..................................................................................427