You are on page 1of 13

Phng php gii phng trnh nghim nguyn.

A. Phng trnh c bn.


I. Phng trnh bc nht hai n: ax by c a, b, c 1
+ nh l: a, b l cc s nguyn dng v d a, b . Khi 1 v nghim
nguyn nu c d v v s nghim nguyn nu c d . Hn na nu x0 ; y0 l mt nghim
nguyn ca 1 th phng trnh c nghim nguyn tng qut l:

b
a

x0 n; y0 n , n
d
d

V d 1: Gii phng trnh nghim nguyn 18 x 15 y 2009


Gii
Ta c: 18,15 3 v 2009 3 do : 18 x 15 y 2009 6 x 5 y

2009
3

Suy ra khng tn ti x, y nguyn tha mn phng trnh.


V d 2: Gii phng trnh nghim nguyn 15 x 3 y 150
Gii
y
Ta c: 15 x 3 y 150 x 10
5
Suy ra nghim nguyn ca phng trnh l: y 5n, x 10 n
B. Mt s dng phng trnh khc.
I. Dng 1:
+ a phng trnh cho v dng: f x .g y k k vi f x , g y l
cc a thc h s nguyn, ta phn tch k ra tha s nguyn t v gii cc h phng trnh
sau:
f x m
vi k m.n

g
y

Nhng phng trnh dng : xy ax by c 0 u gii c theo cch trn.


+ Dng tnh cht chia ht thu hp iu kin ca n.
V d 1: Tm nghim nguyn dng ca phng trnh:
xy 2 x 3 y 1 0
Gii
+ xy 2 x 3 y 1 0 y x 3 2 x 1 y x 3 2 x 3 5 x 3 y 2 5

toan999.wordpress.com

V Tin Trnh

V x, y x 3, y 2 do ta c:
x 3 1 x 3 1 x 3 5 x 3 5

y 2 5 y 2 5 y 2 1 y 2 1
x 4 x 2
x 8 x 2

y 7 y 3 y 3 y 1
V nghim nguyn dng nn phng trnh c nghim l 4; 7 , 8;3
2x 1
5
2
(v x 3 0 )
x3
x 3
x 3 5 x 8 y 3
x 3 5 x 2
V y x 3 | 5
x 3 1 x 4 y 7

x 3 1 x 2 y 3
Vy nghim nguyn dng ca phng trnh l: 4; 7 , 8;3

+Hoc xy 2 x 3 y 1 0 y x 3 2 x 1 y

I.1.Bi tp:
1.1) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh
x 2 y 2 2009
Gii
2

x y x y x y 2009

V x, y x y , x y do ta c:
x y 2009 x y 2009 x y 1
x y 1

x y 1
x y 1
x y 2009 x y 2009
x 1005
x 1005 x 1005 x 1005

y 1004 y 1004
y 1004 y 1004
Vy nghim nguyn dng ca phng trnh l 1005,1004
1.2) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh.
1 1 1
( p l s nguyn t)
x y p
Gii
Nhn xt rng nu x; y l nghim th y; x cng l nghim

1 1 1
xy p x y x y p p y p p 2 x p y p p 2
x y p
V x, y x p, y p do :

toan999.wordpress.com

V Tin Trnh

x p p2 x p p2 x p p x p p

y p 1
y p 1 y p p y p p
x p2 p x p p2 x 2 p x 0

y 2 p y 0
y p 1
y p 1
Vy nghim nguyn dng ca phng trnh l p 2 p; p 1 , p 1; p 2 p , 2 p; 2 p

1.3) Tm nghim nguyn khng m ca phng trnh


21x 6 y xy 123
Gii
21x 6 y xy 123 21x 126 y x 6 249 21 x 6 y x 6 249
x 6 y 21 249

V x, y x 6, y 21 v ta c: 249 249.1 249 . 1 3.83 3 83


V x, y 0 x 6 6, y 21 21 nn phpng trnh khng c nghim nguyn dng.
1.4) Tm nghim nguyn khng m ca phng trnh.
x2 x 1 y 2
Gii
2
2
x 2 x 1 y 2 4 x 2 4 x 4 4 y 2 2 y 2 x 1 3

2 y 2 x 1 2 y 2 x 1 3
2 y 2 x 1 3 y 1
V 2 y 2 x 1 2 y 2 x 1 v 2 y 2 x 1 0 nn

2 y 2 x 1 1
x 0
Vy nghim nguyn khng m ca phng trnh l 0;1
1.5) Tm nghim nguyn ca phng trnh
x 2 x y 2 3 y 0
Gii
2
x x y 2 3 y 0 y 1 x x 2 2 x 3
Ta thy x 1 khng l nghim ca phng trnh, do ta c:
x2 2 x 3
2
y
x 1
x 1
x 1
V y x 1 | 2 x 1 1; 2;1; 2
x 1 1 x 2 y 3
x 1 2 x 3 y 3
x 1 1 x 0 y 3
x 1 2 x 1 y 3

toan999.wordpress.com

V Tin Trnh

Vy nghim nguyn ca phng trnh 2; 3 , 3; 3 , 0;3 , 1;3

1.6) Tm nghim nguyn ca phng trnh


x 3 y 3 21xy 6
Gii
3

x y 21xy 6 x y 3 xy x y

x y
21xy 6 3xy

x y 7 x y 49

x y7

349
x y7

V 3 xy x y 7 | 349 x y 7 1; 349;1;349
+ x y 7 1 x y 8 3xy 518 (loi v 518 3 )
+ x y 7 349 x y 356 3xy 129278 (lai v 129278 3 )
+ x y 7 1 x y 6 3 xy 222 xy 74
x y 6
H v nghim.

xy 74
+ x y 7 349 x y 342 3 xy 114618 xy 38206
x y 342
H v nghim

xy 38206
Vy phng trnh v nghim nguyn

II. Dng 2: Phng trnh i xng.


Phng php: gii phng trnh nghim nguyn ca mt phng trnh i xng:
f x, y , z ,... ta gi s x y z ... hoc x max y, x,... thu hp min gi tr ca
bin.
V d 2: Tm nghim nguyn dng ca phng trnh: x y xy
Gii
Do vai tr ca x, y l nh nhau, khng mt tnh tng qut ta gi s x y .
Chia hai v ca phng trnh cho xy ta c:
1 1
1
x y
1 1 2
2
V x y do ta c: 1 hay y 2 m y y 1, 2
x y y
y

y 1 x 1 x phng trnh v nghim


y 2 x 2.

toan999.wordpress.com

V Tin Trnh

Vy nghim nguyn dng ca phng trnh l: 2; 2

II.1 Bi tp:
2.1) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh:
x y z xyz 1
Gii
Do vai tr ca x, y, z l bnh ng nn ta c th gi s 1 x y z .
Chia hai v ca 1 cho xyz ta c:

1 1 1

1
yz zx xy
1 1 1
3

2 x3 3 x 1
Do ta c: 1
yz zx xy x
x 1, y z 1 yz z 1 y 1 2 *
Gii * vi iu kin 1 y z ta c: z 3, y 2
Vy nghim nguyn dng ca phng trnh l: 1; 2;3 v cc hon v
2.2) Mt tam gic c s d di ba ng cao l cc s nguyn dng v bn knh
ng trn ni tip bng 1. Chng minh tam gic l tam gic u.
Gii
Gi tam gic ABC . t a BC , b CA, c AB . Gi x, y, z tng ng l ng cao qua
cc nh A, B, C ca tam gic.
V bn knh ng trn ni tip bng 1 nn: x 2, y 2, z 2 . Gi s x y z 2 .
1
1
1
Din tch tam gic ABC l: S ABC ax by cz 1
2
2
2
1
Mt khc ta c: S ABC S BCI SCAI S ABI a b c 2 vi I l tm ng trn ni
2
tip.
T 1 v 2 ta c:
a b c
abc
1 1 1

1
1 1 1 1 1 1
x y z

x y z x y z
1 1 1 3
1 1 1
Do : 1 z 3 z 3 . Thay z 3 vo 1 ta c:
x y z z
x y x
1 1 2
3 x y 2 xy 2 x 3 2 y 3 9
x y 3
ax by cx a b c a b c

toan999.wordpress.com

V Tin Trnh

2 x 3 9
2 x 3 3 x 3
(loi)

2 y 3 1
2 y 3 3 y 3
Vy x y z 3 khi a b c . Vy tam gic ABC u.
2.3) Tm nghim t nhin ca phng trnh: x y 1 xyz 1
Gii
Do x, y c vai tr nh nhau nn ta c th gi s x y .
x 1
Nu x y ta c: 2 x 1 x 2 z x xz 2 1
xz 2 1
x y 1, z 3
Nu x y t 1 ta c: 2 x 1 xyz x y 1 x xyz 2 x yz 2
+ yx 1 y z 1, 1 x 2 x !
y 2, z 1 x 3
+ yz 2
y 1, z 2 x 2
Vy nghim t nhin ca h l: 1;1;3 , 3; 2;1 , 2;3;1 , 2;1; 2 , 1; 2; 2
2.4) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh: x 2 y 2 xy 19 1
Gii
Do vai tr ca x, y l nh nhau nn ta c th gi s 1 x y
T 1 ta c: 19 x 2 y 2 xy 2 x 2 x 2 3x 2
hay 3 x 2 19 x 2 6 x 2
+ x 1, y 2 y 18 0 (khng c nghim nguyn dng)
+ x 2, y 2 2 y 15 0 y 3 y 5 (loi)
Vy nghim nguyn dng ca phng trnh l 2;3 , 3; 2
2.5) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh: x 2 y 2 z 2 xyz 20 1
Gii
Do vai tr ca x, y, z l bnh ng nn ta c th gi s 1 x y z
Ta c: 20 x 2 y 2 z 2 xyz 3 x 2 x 2 4 x 2 hay x 2 5 x 2
+ x 1, y 2 z 2 yz 19 3 y 2 19 y 2 6 y 2
Nu y 1, z 2 z 18 0 (khng c nghim nguyn dng)
Nu y 2, z 2 2 z 15 0 z 3 , c nghim 1; 2;3
+ x 2, y 2 z 2 2 yz 16 4 y 2 16 y 2 4 y 2
Nu y 1, z 2 2 z 15 0 z 3 ,c nghim 2,1, 3
Nu y 2, z 2 4 z 12 0 z 2 , c nghim 2; 2; 2

toan999.wordpress.com

V Tin Trnh

Vy nghim nguyn dng ca phng trnh l: 1; 2;3 v cc hon v ca n, 2; 2; 2


III. Dng 3: Hn ch tp nghim bng iu kin ca n.
Phng php:
hn ch tp nghim ta dng bt ng thc kt hp vi iu kin ca n.
+ Nu s gi tr ca n khng nhiu ta c th dng phng php th trc tip.
+ Dng bt ng thc khi s gi tr ca n nhiu. Phng php ny ta c mt s
ch sau:
+ Nu vai tr cc bin nh nhau th dng phng php gii phng trnh i xng
gii.
+ Nu thy n c cu trc ging nhau nh cng bc, tch cc s nguyn lin tip
ta c th dng cc nhn xt sau:
n
a) x n y n x a a * y x i, i 1; a 1
b) x x 1 ... x n y y 1 ... y n x a x a 1 ... x a n
y x i, i 1, a 1

V d 3: a) Tm nghim nguyn ca phng trnh.


x y 50
Gii
k: 0 x 50
x y 50 y 50 x y 50 x 10 2 x
V y nguyn nn 2 x 4k 2 x 2k 2 2k 2 50 k 2 25 k 0;1; 2;3; 4;5
+ k 0 x 0 y 50
+ k 1 x 2 y 32
+ k 2 x 8 y 18
+ k 3 x 18 y 8
+ k 4 x 32 y 2
+ k 5 x 50 y 0
Vy nghim nguyn ca phng trnh l: 0;50 , 50; 0 , 2;32 , 32; 2 , 8;18 , 18;8
b) Tm nghim nguyn ca phng trnh: y 2 x 4 x 2 5 1
Gii

1 x 4 y 2 x4 x 2 5 x4 6 x 2 9 x 2 3
2

Do ta c: y 2 x 2 1 y 2 x 2 2
2

+ y 2 x 2 1 x 2 1 x 4 x 2 5 x 2 4 y 2 25
2

+ y 2 x 2 2 x 2 2 x 4 x2 5 x2

toan999.wordpress.com

1
(loi)
3

V Tin Trnh

Vy nghim nguyn ca phng trnh l: 2;5 , 2; 5 , 2;5 , 2; 5

III.1. Bi tp:
3.1) Tm nghim nguyn ca phng trnh y 2 1 x x 2 x 3 x 4 1
Gii
Nu x 0 y 1
Xt x 0 , t 1 ta c:

4 y 2 4 4 x 4 x 2 4 x3 4 x4 4 x4 4 x3 x2 3x2 4 x 4
2

2 x 2 x 3x 2 4 x 4 2 x 2 x

4 y 2 4 4 x 4 x 2 4 x3 4 x4 4 x4 x 2 4 4 x3 4 x 8x 2 5 x2
2

2 x2 x 2 5x2 2 x2 x 2
2

Do ta c: 2 x 2 x 4 y 2 2 x 2 x 2 4 y 2 2 x 2 x 1

Vy ta c phng trnh:
x 1
4 1 x x 2 x 3 x 4 2 x 2 x 1 x 2 2 x 3 0
x 3
+ x 1 y 2 1
+ x 3 y 2 112
Vy nghim nguyn ca phng trnh l: 0;1 , 0; 1 , 1;1 , 1; 1 , 3;11 , 3; 11

3.2)

Tm nghim nguyn ca phng trnh: x 4 2 x 3 3 x 2 y 2 6 x 8 y 7 0 1


Gii
1 y 8 y 16 x 2 x 3x 6 x 9
2

y 1
Nu x 0 y 2 8 y 16 9
y 7
Xt x 0
2
Ta c: y 4 x 4 2 x 3 3 x 2 6 x 9 x 4 2 x 3 x 2 2 x 2 6 x 9
2

x 2 x 2 x2 6 x 9 x 2 x

y 4

x 4 2 x3 3x2 6 x 9 x 4 x 2 9 2 x3 6 x2 6 x 4 x 2
2

x 2 x 3 4 x 2 x 2 x 3

toan999.wordpress.com

V Tin Trnh

Do ta c: x x y 4
2

y 4 2 x 2 x 1 2
x x 3
2
2

2
y 4 x x 2
2

+ y 4 x 2 x 1 x 2 x 1 x 4 2 x 3 3 x 2 6 x 9 x 2
y 1
2
y 4 9
y 7
2

+ y 4 x 2 x 2 x 2 x 2 x 4 2 x3 3 x 2 6 x 9

2 x 2 2 x 5 0 (khng c nghim nguyn)


Vy nghim nguyn ca phng trnh l 0; 1 , 0; 7 , 2; 1 , 2; 7
3.3) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh: x 2 xy y 2 x 2 y 2
Gii
2
2
x xy y x y x y xy xy 1 x 2 y 2 x y xy 1
Mu thun v x y nm gia hai s chnh phng lin tip
2

3.4) Tm nghim nguyn ca phng trnh: x 4 x 2 y 2 y 10 0 1


Gii: 1 y y 1 x 4 x 2 10
Ta c:

x 4 x 2 y y 1 x 4 7 x 2 12

x 2 x 2 1 y y 1 x 2 3 x 2 4
Do ta c: y y 1 x 2 1 x 2 2 hoc y y 1 x 2 2 x 2 3
+ y y 1 x 2 1 x 2 2 , ta c: x 2 1 x 2 2 x 4 x 2 10 x 2 4
y 6
y y 1 30
y 5
2
2
2
2
+ y y 1 x 2 x 3 , ta c: x 2 x 3 x 4 x 2 10 x 2 1
y 4
y y 1 12
y 3
Vy nghim nguyn ca phng trnh l:
2; 6 , 2; 5 , 2; 6 , 2; 5 , 1; 4 , 1; 3 , 1; 4 , 1; 3
IV. Dng 4. Dng phng php cc hn.
V d 4. Chng minh phng trnh sau khng c nghim nguyn dng

3 x2 y 2 z 2 t 2
toan999.wordpress.com

1
9

V Tin Trnh

Gii.
Gi s phng trnh cho c nghim nguyn dng, gi x0 ; y0 ; z0 ; t0 l nghim
nguyn dng b nht trong tp cc nghm nguyn dng ca phng trnh. Khi ta c

3 x02 y02 z02 t02


So snh hai v ta c : z0 t0 3 z0 3 v t0 3
2

Do z0 3 z1 , t0 3t1 thay vo trn:

3 x02 y02 9 z12 t12 x02 y02 3 z12 t12


2

Ta li c x0 y0 chia ht cho 3 nn x0 v y0 phi chia ht cho 3,


gi x0 3 x1 , y0 3 y1 thay vo (2)
2

Ta li c: x1 y1 3 z1 t1

Vy x1 , y1 , z1 , t1 l mt nghim nguyn dng ca (1)


v x1 x0 ; y1 y0 ; z1 z0 ; t1 t0 . iu ny mu thun vi tnh nh nht ca

x0 ; y0 ; z0 ; t0 .
Vy phng trnh cho v nghim.

IV. Bi tp.

4.1) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh 7 x y


2

t2

4.2)Tm nghim nguyn dng ca phng trnh x y z 2 xyz


(Gi : chng minh x, y , z u chn)

**Mt s thi:
1) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh:
1
1 1 1
2 2 2 11
2
x
y
z t
Gii
x, y , z , t nguyn dng, t 1 ta c:

1
x2
x 2 1,
x 2,
x 2 4,

1
1
1
1, 2 1, 2 1
2
y
z
t
2
2
2
y 1, z 1, t 1
y 2, z 2, t 2
y 2 4, z 2 4, t 2 4
1,

toan999.wordpress.com

10

V Tin Trnh

1
1 1 1 1 1 1 1
2 2 2 1
2
x
y
z t
4 4 4 4
Du " " xy ra nn x y z t 2
Vy nghim nguyn dng ca phng trnh l: 2; 2; 2; 2
Do ta c:

2) Tm s nguyn dng x, y, z sao cho: 13 x 23 y 33 z 36


Gii
1 x 2 y 3 z 36 x 8 y 27 z 36
Vi x, y, z nguyn dng ta c: x 1, y 1, z 1 x 1, 8 y 8, 27 x 27
Do : x 8 y 27 z 1 8 27 36
Du " " xy ra nn x y z 1
Vy nghim nguyn ca phng trnh l: 1;1;1
3

3) Tm nghim nguyn ca phng trnh:


x 2 17 y 2 34 xy 51 x y 1740
Gii
Nhn xt: vi s nguyn x th x c th dng sau:
x 17k r , r 0;1; 2;3; 4;5;6; 7;8
Do x 2 17t;17t 1;17t 4;17t 9;17t 16;17t 8;17t 2;17t 15;17t 13 , t
Phng trnh cho :
x 2 17 y 2 2 xy 3 x y 1740

x 2 17 102 y 2 2 xy 3 x y 6
Nhn thy rng v phi c dng 17t 6 trong khi x 2 khng c dng 17t 6 do
phng trnh v nghim nguyn
4) C tn tai hay khng cc s nguyn x, y sao cho: 2 x 2 y 2 2007
Gii
Gi s tn ti x, y nguyn tha mn 2 x 2 y 2 2007
Suy ra y 2 l y l nn y 2 y1 1 y1
2

Ta c: 2 x 2 2 y1 1 2007 2 x 2 4 y12 4 y1 2006 x 2 2 y12 2 y1 1003


Suy ra x 2 l x l nn x 2 x1 1 x1
2

Ta c: 2 x12 1 2 y12 2 y1 1003 4 x12 4 x1 2 y1 y1 1 1002


V 2 y1 y1 1 4 do 4 x12 4 x1 2 y1 y1 1 4 1002 4 (v l). Vy khng tn ti
x, y nguyn tha mn 2 x 2 y 2 2007 .

toan999.wordpress.com

11

V Tin Trnh

5) Tm nghim nguyn ca phng trnh: xy 6 x 2006 y 12033 0


Gii
xy 6 x 2006 y 12033 0
x y 6 2006 y 6 3 y 6 x 2006 3
x 2006 1 y 6 3
x 2005 y 3
x 2006 3 y 6 1
x 2003 y 5

x 2006 1 y 6 3
x 2007 y 9

x 2006 3 y 6 1 x 2009 y 7
Vy nghim nguyn ca phng trnh l:
2005; 3 , 2003; 5 , 2007; 9 , 2009; 7
6) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh:

1 1 1

x y 2
4

7) Tm nghim nguyn khng m ca phng trnh: y 1 y 4 x 1 x 2


Gii

y 1

y x 1 x 2

y 4 4 y3 6 y 2 4 y 1 y 4 x 2 2 x 1 x2
2 y4 4 y3 6 y2 4 y 1 2x2 2x 1
2 y 4 2 y 3 y 2 2 y 2 2 y 1 1 2 x 2 x 1 1
2

y 2 y 1 x 2 x 1

x 2 x 1 l s chnh phng.
2

Mc khc: x 2 x 2 x 1 x 2 2 x 1 x 1 (do x l s nguyn khng m)


2

Vy x 2 x 1 x 1 x 0
2

Vi x 0 ta c: y 2 y 1 1 y 2 y 1 1 y 0 y 1 (loi)
Vy nghim nguyn khng m ca phng trnh l: 0; 0
8) Tm nghim nguyn ca phng trnh: 8 x 2 y 2 x 2 y 2 10 xy
Gii

8 x 2 y 2 x 2 y 2 10 xy 8 x 2 y 2 8 xy x 2 y 2 2 xy 0
2

8 xy xy 1 x y 0
Nu x, y l nghim nguyn ca phng trnh th xy xy 1 0 0 xy 1 . Do x, y
nguyn nn ch c hai kh nng sau:

toan999.wordpress.com

12

V Tin Trnh

+ Nu xy 0 th t 1 ta c x y 0
+ Nu xy 1 th t 1 ta c x y 1
Vy nghim nguyn ca phng trnh l : 0; 0 , 1;1 , 1; 1
9) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh: 2x 2 y 2 z 1184 vi x y z

2 2 2 1184 2 1 2
x

y x

Gii
2 z x 25.37

Do 1 2 y x 2 z x l s l ln hn 1, 2 x l ly tha ca 2.
2 x 25
x 5
Ta c:

y 5
z 5
y x
z x
1 2 2 37
2 2 36
Xt 2 y 5 2 z 5 36 2 y 5 1 2 x 5 y 5 22.32
Do 1 2 x 5 y 5 l s l, 2 y 5 l ly tha ca 2
y 5 2
y 7
y 7
Ta c: z y
z 7

3
z 10
2 8
2 2
Vy nghim nguyn dng ca phng trnh l: 5;7;10
10) Tm cc s nguyn dng phn bit tha: x 3 7 y y 3 7 x
Gii
x 7 y y 7 x x y 7 x y x y x 2 xy y 2 7 x y
3

x 2 xy y 2 7 ( v x y )
2

7 3xy x y 7 3 xy 0 xy

7
3

x 1 x 2
M do x, y nguyn dng v x y nn xy 2 xy 2

y 2 y 1
Th li ta c nghim nguyn dng phn bit ca phng trnh l: 1; 2 , 2;1
11) Mt bi ton c:
Mt trm con tru n mt trm b c
Tru ng n nm, tru nm n ba,
Tru gi l kh, ba con mt b
Hi c bao nhiu tru mi loi.

toan999.wordpress.com

13

V Tin Trnh

You might also like