Professional Documents
Culture Documents
Sosyalizm ve
K o n f e r a n s
Sosyoloji
Tarihinde
Proudhon*
Cemil MER
stanbul niversitesi Lektrlerinden?
112
Cemil Meri
113
114
Cemil Meri
Risale bir top dabesiyle balar : "Klelik nedir, sualine tek kelimeyle
cev^ap vermem gerekse i d i de, cinayettir deseydim, dncem hemen an
lalrd. Peki neden, mlkiyet nedir, sualine hrszlktr diye cevap ver
me-yeyemi? Oysa bu ikinci kaziye de birincinin az deitirilmii".
Bununla beraber okuyucuyu rktmemee alr : "Adalet, cemi
y e t e klavuzluk eden merkez yldzdr yazara gre. Mlkiyet adalete uy
g u olmad iin ktdr. Ne doutan gelen bir hakka dayatlabilir, ne
i g a l hakkna, ne de emee. Cemiyetle mlkiyet birbirinin zdddrlar.
C e m i y e t ya mahvolacaktr, yahut da mlkiyeti ortadan
kaldracaktr.
Mlkiyeti emekle merulatranlayz. nk yaratc olan ferd emek de
i l , maer gtr. Her istihsalde, cemiyetin btn ie karr. Mstah
s i l i n elinden kan mal, nceden cemiyete ipotek edilmitir. Mstahsilin
cemiyet karsndaki durumu borlu olmaktr. Borcunu deyemeden lr
g i d e r . Mlk sahibi hain b i r emanetidir. Eer mlkiyet emekle m e r u l a "
sa idi, bir tek mlk sahibi olmak gerekirdi : Cemiyet."
Sonra cret hakknda sosyolojik - ekonomik bir tahlil. Burada, Marx'n artk - deer nazariyesinin baz temalar ile karlarz, : tek tek al
a n iilerle, bir arada alan iilerin yapt i ayn deildir. D e m e k
ki sermayedar, itima gcn eseri olan deeri demiyor. Bu bir istismar
dr.
Ar ferd mlkiyetin btn mesnedlerini rten yazar, itiraki
l i i n de (communaut) aleylindedir. Mallarn sahibi olan komnote, fert
t e n gz bal bir itaat ister. nsann hayat, kabiliyetleri, melekeleri, dev
l e t i n emrindedir. Devlet umum namna bunlar diledii gibi kullanr.
K o m n o t e baskdr, komnote kleliktir. Proudhon, b u menf komnoten i n karsna mspet bir komnote karr : nizamla anariyi, kollektif
g l e artlardaki eitlii, hakkaniyetle hrriyeti meczeden itima b i r bn
ye.
Dnya bahyal beri, mlkiyet de kralhk da k halindedir. nsan
n a s l adaleti msavatta aryorsa, cemiyet de nizam anaride aramaktadr.
H e r g n biraz daha yaklatmz hkmet ekli anaridir, anari yani her
h a n g i bir efendinin, bir hkmdarn olmay. Mlk sahibi, hrsz kahra
m a n , hkmdar (btn b u isimler ayn manya gelir) iradesini zorla kab r l ettirir bize. Anari hrriyetdir, nk herhangi b i riradeye d e i l , ka
lrna boyun eer sadece. Anari insanlar arasnda eitlii s a l a m a k iin
mlkiyetin yerine zilyetlii (possesion) getirir. Zilyetlik, itima hayatn
artdr. Zilyetlik insanlemi, itima bir vazife haline gelmi mlkiyet
t i r . Mlkiyet btn cemiyetin olmaldr. Fertler ve zmreler mlkiyeti
a n c a k belli artlar iinde ellerinde bulundurmaldr.
115
US
Cemil Meri
117
maddecilik
I
Beeriyette nizam yazarna gre, cemiyetin topyekn faaliyeti istih
sali de iine alr, ama istihsalden ibaret deildir.
I I Cemiyet devaml bir yarattr. eitli dzenler ve farkl guruplar
yaratr
n Cemiyeti tekiltlandrmak hem ideal, hem de reel bir seriyi tas
vir e t m e k t i r .
Proudhon, 1846'da Paris'e dner. nce Lyon'daki firmann temsilci
sidir, sonra gazetecilie ve yazarla verir kendini, "iktisad Tezadlar Sis
temi v e y a Sefaletin Felsefesi" 1846 Ekiminin 15 inde kar ve anlaysz
bir s k t l a karlanr. Tek yank uyandrr : "Felsefenin Sefaleti". M a r x ' m
l S 4 7 ' d e Franszca olarak yaymlanan bu kitab bir diyaloga dvet deil,
m n a k a a kaplarn kapayan bir mahkmiyet karardr. Proudhon, eski
takdirkrmn insafsz hcumlarna cevap vermez. Gurvitch, cevap ver
mee tenezzl etmez diyor. Proudhon, 38 yandadr ve dnyaca tann
m a k t a d r . Marx ise, 29 yanda bir mehul, iktisad Tezatlar yazar Marx'n kitafcn yle vasflandrr bir mektubunda : 'adilikler, iftiralar, t a h
rifler, intihallerle rl".. Ve elindeki nshann kenarna u kayd der :
" M a r x ' m eserinin gerek mnas, benim her konuda kendisi gibi d n
m, v o dncemi kendisimden evvel sylemi olmamdan duyduu te
essrdr,"
|
Proudhon'a gre, iktisad tezatlar arasnda muvazene kurmak, ancak
klsik iktisadn pein hkmleriyle komnist topyalardan kurtulmakla
k b i l d i r . Klsik iktisad kuvveti dinletirir, komnizm sefaleti. Oysa y a
zar h e r trl dine aleyhdardr. Ekonomi politiin karsna ekonomi i l
mini karr. Ekonomi ilmi, cemiyet ilminin bir parasdr. Cemiyet i l m i
ne
Cemil. Meri
119
20
Cemil Meri
121
bamsz,
da,,
I I itima Felsefesi
Proudhon. hem filozof, hem sosyolog, hem de sosyo - politik bir dok
trin kurucusudur. Hareket halindeki lemin sonsuz eitliliinden i l h a m
alr. t i m a lem, manev lem, hukuk lemi ve nihayet gerek lem. B
tn b u lemlerin temelinde birbirlerine irca edilemeyen bir unsurlar ok
luu vardr.
" B e a l i t e mahiyeti icab girifttir, mahhasda basit yoktur". G e r e
in a k n btn teferruat ile kavramak iin tek geerli metod, sentez
leri b i r yana iten "antitezler" diyalektiidir, itima realite, (daha g e n i
bir i f a d e ile beer realite) sonsuz bir diyalektik hareket iersindedir. B u
hareketi btn kvnmlaryla izlemek iin diyalektik bir ampirizme ihtiya
v a r d r . Proudhon, ya ilerledike, felsefede gereki bir pragmatizme te
m a y l eder. " G r e ' c i " (relativiste) sosyolojinin felsefeye kyasla stnl
n daha i y i anlar. Bu sosyolojinin konusu, cemiyetlerin, itima snf
larn -ve guruplarn diyalektiidir. Felsefe sosyal ilmin bir metodolojisin
den i b a r e t t i r artk. Felsefeden kurtulan diyalektik metod, felsefeden ve
b t n bilgilerden nce gelir. nk insan aksiyonunun ncln be
1
lirtir.
-i,.
Proudhon, ilk eserlerinden itibaren, diyalektikten bahseder. Ama d i y a
lektik anlay Hegel'in tam tersidir.
H e g e l , insan cemiyetini ve tarihini bir teodise haline getirmiti.
Proudhon, ar bir ateist olarak sahneye kar. Cemiyet kendi t a r i h i n i
t a m a m e n insanca bir emekle yaratan Prometedir.
2 Hegel, zel mlkiyeti ebedletirmiti. Proudhon'a gre, zel.
mlkiyet, btn yolsuzluklarn kaynadr. Bunun iin yok edilmelidir.
3 Hegel, devleti tanrlatrr, Proudhon, devlete kardr. n c e ,
sosyal ihtill devleti ortadan kaldracaktr, der. Sonra u hkme v a r r ~.
122S
Cemil Meri
123
124r
Cemil Meri
125
12ft
Cemil Meri
(veya sosyal
Kollektif akl bakadr, ferd akl baka. Kollektif akl istidlaller yap
m a z , tam mnas ile melidir. Ama nazari de olabilir. Yeniliin kayna
o d u r , yaratclk ondan gelir. htilllerde infilk eden bu akldr. stikbal
d e sosyal adaletin zaferi onunla mmkn olacaktr. Ferdi akl mutlakdur, kollektif akl her mutlaktan irenir.
Kollektif akla gre cemiyet yzde yz moral bir varlktr. Canl var
l k l a r d a n tamamen farkldr. Bu varlklarn hayat kanunu uzuvlar ara
s n d a k i bamllktr. Cemiyetin her trl mertebeler dizisinden nefret
e d i i bundandr. Ferd akl cemiyeti birbirine bal varlklara bler, mutlakiyetidir.
IV Sosyal ve PolitiM Doktrini
Proudhon :
a)
b)
c)
d)
a)
doktrinleri
ykar.
aratrr.
127:
Cemil Meri
Sonra federalizm. " X X . asr federasyonlar a olacak yahutta insan
lk' bin yllk bir arafa girecek." "Hrriyet demek federasyon demektir,
cumhuriyet demek federasyon demektir, sosyalizm demek federasyon de
m e k t i r , tesi palavra."'
Siyasi federalizmde hikmet - i hkmet'in yerine hukuk geer. Mer
k e z iktidar zel iktidarlar ve mahalli topluluklar tarafndan kstlanr.
Prondhon, cihan lsnde bir konfederasyona inanmaz. A v r u p a bile
t ete konfederasyon halinde birletirilemeyecek kadar byktr; ancak bir
konfederasyonlar konfederasyonu tekil edebilir. Bir konfederasyon ma
h a l l topluluklardan kurulmaldr, ii snf da kapitalist snfn yerine
sosyalizmi ikme iin konfederasyona bavurmaldr.
"Ekonomi de, sna - zira bir federasyon eklnide dzenlenmelidir
Bca, mtalite prensiplerinin, i blmnn daha geni lde t a t b i k i n
d e n ibarettir. "eyrek asrdan beri gelitirdiim btn iktisad dnceler
kelime ile zetlenebilir : Zira - sna federasyon. Btn siyas grle
r i m d e buna benzer bir formle irca edilebilir : Siyas federasyon veya
a d e m merkeziyet."
Sna - zira federasyon bir kere kurulduktan sonra bozulamaz. stih
s a l vastalarnn mlkiyeti hem ekonomik toplumun btnne, her bl
g e y e her alanlar gurubuna aittir, hem de teker teker iiye, her kylye.
Sna demokrasinin birok ynleri var : nce fabrika ve teebbsler
d e devletin ve patronun mdahalesine son verilir. Onlarn kontrol ve y
n e t i m i ii temsilcilerine devredilir. Btn iiler ortak mlk sahibidir.
Hlsa, sosyal ihtillden sonra kapitalizm yerini adem - i merkezi
y e t i ve ok ynl bir kollektivizme brakacaktr. Bu kollektivizm ii olojestiyonuna ynelecek, istihsal vastalarnn federatif mlkiyeti ile vazife
l e r i kstlanm siyasi bir demokrasi arasnda denge kuracaktr.
Bu dnceler, Rusya'daki kolhozlarda ve Yugoslavya zadrugalarmda
f i i l i y a t a gemitir, diyor Gurvitcl.. Federalizme gelince: A B D , A l m a n
y a . Brezilya gibi eski federasyonlar m i l l i plnda gittike merkezleme
t e m a y l gstermilerse de federasyon, hi deilse konfederasyon pren
s i b i milletleraras tekiltlar sk sk megul etmektedir. i sendikalizmi
<1 e federal bir karakter almtr.
Kollektivist lkelerde de durum deimektedir. Kltr m u h t a r i y e t i
i l e elele veren siyas federalizm, Rusya ve Yugoslavya'da kesin b i r baar
k azanmtr. Birok halk demokrasileri de blgeci adem - i merkeziyet ve
129
130
Cemil Meri
131
B B L Y O G R A F T A
Le Seuil, 1945.
mecmuas,