PH NG PHP LM CC BI VN NGH LU N

Vn bn ngh lun l mt dng vn ph bin trong trng hc v i sng c

bit l trng THPT. Tuy nhin vit vn ngh lun li khng phi l chuyn d
dng. vit cho hay, cho ng, c sc thuyt phc cao th li cng kh. i
vi hc sinh, mt trong nhng vn bi ri khi vit vn ngh lun l phn m
bi, kt bi v cch chuyn on. Tuy y khng phi l phn trng tm ca bi
vn nhng n l nhng phn khng th thiu, gp phn lm ni bt vn cn
ngh lun hn.
Vi mong mun c th gip cc bn lm tt bi vn ngh lun, bng kinh tch
ly v sch v c c, hm nay nhm chng ti xin trnh bi mt s phng
php lm m bi, kt bi v chuyn on.
PH N 1: PH NG PHP M BI
Phn m bi trong vn ngh lun l phn t vn , thng thng c hai cch:
1- Tr c ti p:
L cch i thng vo vn cn ngh lun. Ngha l sau khi tm hiu v
tm c vn trng tm ca bi ngh lun, ta nu thng vn ra bng
mt lun im r rng. Tuy nhin khi m bi trc tip, ta cng phi trnh by
cho , khng ni thiu nhng cng khng nn ni ht ni dung, phi p ng
cc yu cu ca mt phn m bi ng mc trong nh trng.
VD: ngh lun x hi
Bnh lun cu tc ng: Trm hay khng bng tay quen
Bn v mi quan h gia l thuyt v thc hnh, tc ng ta c cu: Trm hay
khng bng tay quen.
Nhn nh y ca cu tc ng c ng hon ton hay khng ?
VD: ngh lun vn hc
Phn tch tnh hung V nht trong tc phm cng tn ca Kim Ln.
Mt truyn ngn thng c xy dng da trn c s mt tnh hung c o.
Truyn ngn V nht ca Kim Ln cng th hin c im ny v bc l ngay
nhan tc phm.
Ch : t vn theo cch trc tip d lm nhng kh hay v khng thu ht,
hp dn s ch ca ngi c nhiu. V vy trong nh trng, ngi ta thung
chung cch t vn gin tip hn.

2- Gin ti p
Vi cch ny ngi vit phi dn dt vo bng cch nu ln nhng c lin
quan n lun (vn cn ngh lun) gy s ch cho ngi c sau
mi bt sang lun .
Sau y l mt s kiu thng dng:
a) Kiu din dch
Dn dt vo theo kiu din dch ngi vit phi nu ra nhng khi qut
hn, bao trm vn t ra trong bi ri thu hp li dn ri sau cng bt vo
vn ca bi.
VD: Vi ngh lun vn hoc: Mt th gii Kinh Bc vi truyn thng vn ho
ngh thut lu i, vi mt v p c knh trong Bn kia sng ung ca
Hong Cm. Ta c th m bi nh sau:
Sinh ra v ln ln trn qu hng quan h vi nhng ln iu dn ca ngt ngo
m thm vun p cho kh nng th c bit ca Hong Cm thm ta sng.
Mnh t Kinh Bc c knh khng ch l ni ng cho i m cn l ni ng
gn b mu tht vi tng cnh vt, vi mi con ngi, vi nhng gi tr vn ho
tinh thn hng ngn i ca ng cha li. Chng phi v th m hnh nh qu
hng Kinh Bc tng trn tr khng bit bao nhiu ln trong th Hong Cm
m nh cao l Bn kia sng ung. Bi th c sng tc trong gi pht
thng hoa ca cm xc nh thung v min qu xa.
b) Kiu quy np
Quy np l kiu lp lun ngc li vi din dch, ngha l ta phi lp lun t
nhng , nhng s vic c th ring l, c th, nh hn , s vic t ra trong
lun ca bi ri m rng dn v tng hp khi qut ln bt sang lun
.
VD: Bnh lun cu tc ng: Tt g hn tt nc sn
Trong cuc sng, chng ta thng phi ng trc mt s la chon: chon
ngi, chn vt, v.vChng ta thng gp nhng tnh hung rt kh quyt
nh bi v khng thiu nhng cnh: ngi p m km, ngi gii th likhng
p, vt p nhng li khng bni vi nhng trng hp nh th, dn gian
ta c li khuyn qua cu tc ng: Tt g hn tt nc sn
c) Kiu so snh
C hai cch so snh:
So snh tng ng, tng lin: vi cch ny ta bt u bng cch nu ln mt
, mt s vic tng t, c lin quan vi , s vic tng tca lun c tc
dng gi ra mt s lin tng ri t m chuyn sang .

VD: Bnh ging on th: Bao gi v bn kia sng ung/ Anh li tm em/ Em
mc ym thm/ Em tht la hng/ Em i try hi non sng/ Ci m nh sng
mun lng xun xanh. (Bn kia sng ung - Hong Cm)
Nu Sng L ca Vn Cao l mt trng ca bng nhc v con sng min qu
trung du thi chng Php th Bn kia sng ung ca Hong Cm cng c
coi l trng ca bng th v con sng ca min que Kinh Bc. Vit tc phm
ny, Hong Cm mun gi gm, dn tt c cm xc mnh lit ca mnh. va
l nim t ho kiu hnh trc nhng v p ca qu hng, va l ni xt xa
cm gin tro si trc cnh que hng b gic tan pha. Nh th ti hin li
chn thc, sinh ng bc tranh cuc sng, thin nhin con ngi Kinh Bc mt
thi mu la mt thi ho bnh. on th cui bi cho ngi c mt hnh nh
p v Kinh Bc trong tng lai chin thng qua d cm y tin tng ca
Hong Cm.
So snh tng phn i lp: bt u lp lun bng cch nu tri ngc vi
ca lun ri ly lm ci c m chuyn sang lun .
VD: Suy ngh ca anh (ch) t ngha ca cu chuyn Hoa hng tng m
(Sgk 12 tp 1, trang 220)
C nh th tng than th Nhy cm qu i khi thnh nghit ng, nhng s
v tnh mi l iu nghit ng tht s. Trong cuc sng phc tp ny mi hng
n nhng iu to tt m con ngi thng v tnh v tnh trc nhng iu
tng chng nh v cng n gin ca cuc sng. Chnh nhng iu tng nh
gin n y li l mt phn quan trong lm nn ngha cuc sng ny. S v
tm c th bin mt ngi tt thnh k xu, s v tnh ca ngi ny c th to
nn ni au, s tht vng cho ngi khc, nht l gia nhng ngi than. Cu
chuyn Hoa hng tng m l cu chuyn hay cm ng v tnh mu t.
Nhng ngha ca cu chuyn khng dng li vic gi ca lng hiu tho ca
c b ngho vi ngi m qu c ca mnh. Cu chuyn l bi hc c ngha
nhn sinh m mi ngi c c th pht hin nhng gi tr khc nhau.
Tm li: M bi c nhiu cch, nhiu kiu, ty trng hp m vn dng. Nhng
nhn chung, chng ta cn nh mt iu: phn m bi, phn t vn c nhim
v khi gi s ch ca ngi c i vi vn mnh cn ngh lun. Do
cn trnh di dng, vng vo hoc ln sang phn thn bi lm long vn ngh
lun s c gii quyt c th trit phn thn bi. c c phn m bi
nh i hi ngi vit phi c v thc hnh nhiu dng khc nhau, ch khi
rn luyn nhiu, ng trc nhng vn kim tra bn c th tm ra cch m
bi nhanh chng v d dng hn. Khng phi lc no p dng nhng cch lm
trn cng hay, s sng to ca c nhn gp phn khng nh vo thnh cng ca
bi vit. V th bn hy c gng t tm cho mnh nhng hng m bi tt nht.

PH N 2: PH NG PHP K T BI
Kt bi l phn rt quan trng i vi bi vn ngh lun, l phn kt thc vn
t ra phn m bi v gii quyt phn thn bi. Tuy nhin v nhiu
l do khc nhau, kt bi thng l phn ui nht so vi cc phn khc ca bi
vn. Nguyn nhn khch quan, do kt bi l phn cui cng, khi lm n kt bi
th gn ht gi nn chng ta thng lm rt vi, lm cho c, cho y b cc.
Nguyn nhn ch quan, th nht l sau khi lm mt phn thn bi di, phi i
phn tch, bnh lun nhiu nn n cui ta b ct , khng con g ni, th
hai do bn than thiu kinh nghim lm kt bi.
Ging nh phn m bi, phn ny ch nu ln nhng khi qut, khng trnh
by lan man, di dng hoc lp li s ging gii, minh ha, nhn xt mt cch
chi tit nh phn thn bi. Nhng n cng khc phn m bi. Nu nh phn
m bi c nhim v gii thiu vn s c ngh lun th phn kt bi c
nhim v tng kt, nh gi chung vn c ngh lun. Kt thc vn
hay s to c m vang, d ba cho bi vn.
C nhiu kiu kt thc vn khc nhau ty theo dng ngi vit tuy nhin
c th quy vo cc kiu sau:
1-T ng k t, tm l c nh ng chnh trnh by ph n thn
bi:
y l cch kt bi thng thng nht v d lm nht
VD: Tm hiu Mnh, ta v ai trong Vit Bc ca T Hu
Tm li, mnh, ta, ai l nhng t xng h c T Hu s dng linh
hot trong Vit Bc to nn s gn b rt th v gia ngi , ngi i, to
nn s bang khung, bn rn, khng th tch ri gia Vit Bc vi nhng ngi
gn b vi qu hng cch mng, th gi ngn.
2. Chi t trung, dung ha:
y cng l kt bi theo cch tng hp nhng tng hp ri t rt ra thi
chit trung, dung ha.Cch kt bi ny thng p dng cho nhng lun
khng ng hn m cng khng hon ton sai hoc nhng lun c hai, ba
kin i nghch nhau nhng xem ra kin no cng u c l ca n, c bit l
nhng vn thuc quan im c nhn
3. Pht tri n m r ng thm v n :
VD: Tuyn ngn c lp l mt vn kin c gi tr lch s to ln, l mt bi
vn chnh lun ngn gn, sc tch, lp lun cht ch, anh thp, li l hng hn
y sc thuyt phc. Hy lm sng t kin trn.

 hn na th k tri qua nhng Tuyn ngn c lp vn l mt vn kin c

gi tr lch s to ln ng thi cng l mt tc phm chnh lun xut sc, mu
mc. Tuyn ngn c lp - m u cho k nguyn c lp, t do, to iu kin
cho mi thay i cho i sng dn tc trong c vn hc.
4. V n d ng vo cu c s ng, rt ra bi h c p d ng:
VD: Vi : Suy ngh v mi quan h gia tin ti v hnh phc. Ta c th kt
bi nh sau:
Tin ti v hnh phc l mi quan h bn cht ca x hi loi ngi. Tin ti v
hnh phc l kht vng mun i ca nhn loi. Phm l ngi, ai cng mun
c tin ti v hnh phc. Nhng iu ho mi quan h ny qu khng n
gin, nht l trong x hi hin i, khi m nhu cu ca con ngi v s no
ngy cng cao hn, tha thit hn. c c hnh phc thc s, mi ngi
phi bit cch dng tin ti nh mt phng tin gy dng v bo v hnh
phc, khng nn ng tin iu khin ta.

5. Lin t ng:
L cch kt bi thng qua s lin tng, tc l mn kin ca dn gian, ca
mt danh nhn, mt ngi c uy tn hoc ca sch lm kt lun
VD: Tm hiu bi th ngm trng ca Bc chng ta c th chia s vi cm xc
chn thnh ca nh th T Hu v nhng ngy thng Bc b giam cm
Li thng ni a y thn Bc
Mi bn trng t ti gng cm
i chn yu, mt m, tc bc
M th bay cnh hc ung dung

6. H n h p
L cch kt hp 2, 3 ...kiu kt bi trn lm thnh phn kt thc vn
Tm li: C nhiu cch, nhiu kiu kt bi. Nhng d kt bi theo kiu no i
chng na th cng nhm khc su kt lun ca ngi vit li n tng m
cho ngi c v nhm nhn mnh ngha ca vn c ngh lun.
Kt bi hay phi va ng li, cht li, phi va m ra, nng cao v c ngn nga
mi trong lng ngi c.

PH N 3: PH NG PHP CHUY N O N
1. Khi ni m:
Nh chng ta bit, bi vn l mt th thng nht, hon chnh c to nn
bi cc phn, cc on, cc cu. Do gia cc phn, cc on, cc cu cn c
s kt dnh vi nhau v nu khng c s kt dnh y bi vn s tr nn ri rc,
thiu thng nht.S kt dnh vi nhau y c gi l s lin kt.Trong lin
kt cc on vn l mt thao tc quan trng. y t chng ti xin ni r v cc
cch chuyn on (lin kt on).
2. Cc v tr lin k t o n
C cc v tr nh sau:
- Gia cc phn b cc ca bi tc l gia phn m bi vi phn thn bi, gia
phn thn bi vi thn kt bi.
- Gia cc on trong tng phn nht l gia cc on trong phn thn bi.
3. Cc cch lin k t o n
Dng t ng lin kt: ty theo mi quan h gia cc on cc phn m ta s
c cch dng thch hp.
a) Ni cc on c quan h th t ta c cc t ng sau: trc tin, trc ht,
thot nhin, tip theo, sau , cui cng,mt l, hai l, bt u l
b) Ni cc on c quan h song song ta c cc t:mt mt, mt khc, ngoi ra,
bn cnh
c) Ni cc on c quan h tng tin c : v li, hn na, thm ch
d) Ni cc on c quan h tng ng c : tng t, cng th, cng vy, cng
ging nh trn
e) Ni cc on c quan h tng phn ta c: nhng, song song, tuy nhin, tuy
th, tuy vy, th nhng, tri li, ngc li,
f) Ni cc on c quan h nhn qu ta c: bi vy, do , v th cho nn
g) Ni mt on c ngha tng kt cc on trc ta c : tm l, ni tm li,
chung quy, tng kt li
VD: Trong bi phn tch ca gio s Nguyn ng Mnh v phn tch nhn vt
Xun tc , gio s c s dng nhiu t cc t kt ni lin kt cc on
vn vi nhau.Trong c cc on nh sau:
() Tuy nhin ,cho n lc y thng Xun vn cha thc c y v su
sc ci bn cht ca ci x hi m s a n ti.Cho nn khi, v mt li
ni c lm cho c t cht, ng l phi hiu l mt ci cng ln th n li hong

ht b trn.Cng nh sau khilm hi i c Tuyt, ng l phi lp tc nhn

li lm r t c c Hng th n li t chi va van xin
Nhng t sau nhng v th thng Xun hon ton gic ng v ht sc ch
ng.T y thnh cng ca n vn do nhiu nhn t may mn nhng ch yu
l do n bit khai thc nhng nhn t may mn ()
Khi qut li, c th ni th ny : thng Xun, t th gii h lu, t nhp vo
th gii thng lu, va do s va khng hon ton t nhin ().
Dng cu lin kt : l nhng cu ni thng ng u cu hoc c khi
ng cui on vn nhm mc ch lin kt on c cha n vi on
khc.Ni dung thng tin cha trong cu ni ny hoc c cp n on
trc hoc s c trnh by k on sau.C nhng dng chnh sau:
a) Cu ni lin kt vi phn trc, on trc:
VD: Tr ln l mt vi ngh v vic lm m nhiu nm ti tch ly c.
Cng chng c g mi l Ha chng c cht khc l ti quan tm nhiu n
trc cm v trong khu trc cm ti c nm bt ci gi l thn
(L Tr Vin Suy ngh v mn ging vn)
b) Cu ni lin kt vi phn sau on sau:
Thng c hai kiu biu hin
- Chm vo mch vn cu thng bo trc tip nh chuyn on:
VD: Sau y chng ti xin tm hiu nh hng ca ca dao dn ca trong th T
Hu xem T Hu k tha v hc tp vn c nh th no.
- Nu cu hi ri tr li, gii p phn sau on sau. Cu hi ny thng
ng cui on trc:
VD: Nhng s mnh y li hin ra di hnh thc nhng con ngi. Bn
ngi y kh ng. y a Kiu khng ch c mt ngi m y a Kiu l
mt x hi. Ta thy g trong x hi y?
(Hoi ThanhS kho lch s vn hc Vit Nam)
c) Cu ni lin kt vi c phn, on trc ln phn, on sau:
Vi dng ny c th thc hin theo cc kiu sau:
- Chm vo vn mch mt hai cu thng bo trc tip nh chuyn on.
VD: Ci th mt st m ngy v tnh y qu khng ly g lm p! ng
quan th, li cn b quan na. i biu cho b quan y l m m Hon
Th
(Hoi Thanh dn theo Ting Vit 9)
- To ra th tng ng gia hai phn hai on

VD: Nu nh cc nh vn hin thc ph phn mun tiu thuyt l s thc

i nh V Trng Phng tng tuyn ngn th cc nh vn lng mn lai ch
trng thot ra khi hin ti
- Dng php lp c php (ip kiu cu):cu trc nhc li ch gii quyt
phn, on trn; cu sau ni n ch s gii quyt phn, on di.
VD: Nh Nguyn Tri, chng ta nh ngi anh hng cu nc, ngi cng L
Li lm nn s nghip Bnh Ng, ngi tho Bnh Ng i Co
Nh Nguyn Tri l nh ngi anh hng cu nc ng thi l nh nh vn ln
nh th ln ca nc ta.
(Phm Vn ng Nguyn Tri, ngi anh hng dn tc)
- Tiu kt ngn gn ni dung, lun im trnh by on trc v a ra ni
dung, lun im khc c lin quan tip tc gii quyt on sau.
VD: Bn quan li, lu manh u l nhng hin thn ca s mnh, ci s mnh
cay nghit n giy v Thy Kiu. Nhng ni n nhng lc lng bo tn ca
s mnh, khng th khng ni n th lc ca ng tin.
Tm li, c nhiu cch chuyn on khc nhau, s a dng ny lm cho bi vn
ca bn lin kt hn, mch cm xc khng b gin on. Hy vng bn s tm
c nhng cch thch hp p dng vo bi lm ca mnh.
LI KT
Nhn chung li, lm tt mt bi vn ngh lun, chng ta phi thnh tho nhiu
thao tc, phi nm vng cc k nng trong qu trnh xy dng, trin khai thnh
mt bi vn. Cng vic ny i hi nhiu cng phu rn luyn, thc hnh qua
tng bc.Trn y l mt s kinh nghim m t chng ti tp hp li c t
sch v c c v kinh nghim thc t mong rng s h tr cho cc bn trong
qu trnh lm bi. Nn hiu bi vn hay xut pht t cm xc chn tht, t kh
nng hiu v cm th ca cc bn. Nhng cch trn ch phn no gip bn i
ng hng trong qu trnh lm bi ch khng phi l cng thc chung cho mt
bi vn.
Vn dng phng php kho lo cng vi kin thc vng vng bn vn c th
lm tt mt bi vn m khng cn phi c nng khiu bm sinh, ng than vn
v cho rng khng c nng khiu th khng lm vn c bn nh!