Professional Documents
Culture Documents
CC PHNG PHP VT L
PHN TCH CU TRC VT RN
TRONG KHOA HC VT LIU
Dr. NGUYEN ANH TUAN
HANOI-2007
NI DUNG BI GING
CHNG 1: CU TRC CHT RN & MNG TINH TH
1.1. Cu trc nguyn t.
1.2. Cht rn v cc lin kt trong cht rn.
1.3. Cu trc tinh th ca cht rn - Mng tinh th v i xng tinh th.
1.4. Cu trc vt rn v nh hnh.
CHNG 2: CC PHNG PHP NHIU X
2.1. C s ca nhiu x - L thuyt tng qut.
2.2. Nhiu x tia X (XRD).
2.3. Nhiu x in t (ED).
2.4. Nhiu x ntron (ND).
CHNG 3: CC PHNG PHP HIN VI
3.1. C s ca HV - Hin vi quang hc (OM).
3.2. Hin vi in t truyn qua (TEM).
3.3. Hin vi in t qut (SEM).
3.4. Cc loi hin vi khc (hin vi laze ng tiu, hin vi tia X, hin vi
ntron,....).
NATuan-ITIMS-2007
10.
Materials science and technology, Ed. by R.W. Cahn, P. Haasen and E.J.
Kramer, Vol. 1&2 A & B, VCH Weinheim, 1993.
Elemen of X-ray diffraction, B.D. Culity and S.R. Stock; Prentice Hall, 2001.
Diffraction for Materials Scientists by J.M. Schultz, Prentice-Hall, Inc.,
Englewood Cliffs, New Jersey 1982.
Electron Microscopy in Material Science ed. by U. Valdr; Academic Press
Inc., New York and London 1971.
Fundamental of surface and thin film analysis , L.C. Feldman and J.W.
Mayer, North Holland, Amsterdam, 1986.
Electron Microscopy of thin crystals , P.B. Hirsch, London, 1965.
Scanning tunneling microscopy and related methods, NATO ASI series E,
Vol. 184, 1990.
Electron Scattering and Related Spectroscopies, by M. De Crescenzi and
M.N. Piancastelli; World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd. 1996.
Analytical Techniques for Thin films Ed. by K.N. Tu and R. Rosenberg
(Treatise on Materials Science and Technology, Vol. 27); Academic Press, Inc.;
Hardcourt Brace Jovanovich, Publishers, 1988.
Practical surface analysis 2nd ed. by David I. Briggs, John Wiley & Sons
1996.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Sng th
cp
Mt bc 0
Mt bc 1
Mt bc 2
Cc tm pht sng th cp
Cc nh sng pha trc
NATuan-ITIMS-2007
(1)
( x, t ) = 0 e
r r
i ( k . x t )
(2)
rr
( x, t ) = 0 cos(t k . x + )
(3)
(x x0).k = 0,
v:
2
1
2 = 2 2
v t
2
2
2
2 = 2 + 2 + 2 v r = x 2 + y 2 + z 2
z
y
x
(4)
1
2
=
+
r 2 r r v 2 t 2
r
e
(r , t ) = 0
Hay di dng iu ho:
(r , t ) =
0
r
r r
i ( k .r t )
(5)
(6)
rr
cos(t k .r + )
(7)
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Sng phng
Sng cu
NATuan-ITIMS-2007
Sng dc c hnh thnh khi phn t dao ng dch chuyn song song vi
phng lan truyn sng. Cc phn t dao ng khng chuyn ng cng vi
sng, m ch dao ng tin-li xung quanh v tr cn bng ca n khi sng i qua.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Sng
phng ti
iu ny s c iu
bin bi ng bao ca
nhiu x 1 khe
iu ny s c iu
bin bi ng bao ca
nhiu x 1 khe
Sng
phng ti
iu ny s c iu
bin bi ng bao ca
nhiu x 1 khe
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Cng cc vt
nhiu x qua khe.
Th nhim nhiu x
qua mt khe.
Cc gin nhiu
x t mt khe.
Cc gin nhiu
x t nhiu khe.
Hnh nh cc vt
nhiu x t cc
khe c rng
khc nhau.
NATuan-ITIMS-2007
A delta function at
Hnh nh nhiu x l kt qu ca
php bin i Fourier /v s bin i
tun hon theo thi gian ca sng qua
mt cu trc khng gian thc thnh dng
sng bin i tun hon trong khng gian
tn s (KG o), v n m t mt cu trc
no trong KG o m phn nh cu
trc tng ng ca khng gian thc.
NATuan-ITIMS-2007
I0
Black box
Specimen
2
I(2)
NATuan-ITIMS-2007
Kt qu ca tn x n hi:
* Cc chm tia tn x c th giao thoa vi nhau, nu cng pha, c
th xut hin cc cc i v cc cc tiu giao thoa.
* Ti cc v tr c cc i giao thoa, cc tia tn x c cng
mnh ln do tng hp cc sng c cng pha, cng tn s gi l
cc cc i nhiu x.
Nhiu x = Tn x + Giao thoa.
Kt qu ca s nhiu x:
* Ty thuc vo iu kin thc nghim: s nhiu x c th hin
qua nhiu hin tng khc nhau.
* Cc dng thng c ghi nhn :
+ Vt (spot) nhiu x
+ Vch (line) nhiu x
+ ng vin (contour) nhiu x
C th ti to li c
cu trc ca mi trng
tn x (mu/"hp en").
+ ng nhiu x ngc
NATuan-ITIMS-2007
Mc b ph hy ph thuc vo mc trt t ca cc
tm tn x v gc nhiu x 2.
Mu
"HP EN"
C 2 kh nng:
- Cc tm tn x sp xp
trt t trong "hp en".
- Cc tm tn x sp xp
khng trt t.
Sng phng
Tm tn x
NATuan-ITIMS-2007
(2.1)
+ n l s bc phn x
+ dhkl l khong cch gia cc tm tn x c cng tnh cht
no (k hiu qua cc ch s hkl)
+ hkl l gc tn x t cc tm tn x nm khong cch
tng ng dhkl .
- Khi cc tm tn x sp xp t trt t, hoc hon ton hn n
Tnh khng trt t cng ln, mc b ph hy ca iu kin giao thoa
cng cao s giao thoa xy ra khng hon ton hoc b mt hn.
, o
,
(2.2)
Detector
Tm tn x
r1
r4
r2
r3
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
f ( x) = an sin
2nx
/2
/2
f ( x) sin
2mx
dx = an
n
(1)
/2
/2
sin
2mx
sin
2nx
sin ax sin bx =
2i
2i
e i( a +b ) x + e i(a +b ) x e i( a b ) x + e i(a b ) x
=
4
4
1
1
= cos( a + b ) x + cos( a b ) x
2
2
dx
(2)
(3)
NATuan-ITIMS-2007
f ( x) sin
/2
/2
/2
1
2 (m + n) x
2 (m n) x
dx = an cos
dx cos
dx
2 n / 2
/ 2
2mx
1
2 (m + n) x
a
sin
n
2 n 2 (m + n)
/2
/ 2
sin
2 nx
dx =
/2
2 (m n)
1
x sin 2 x
2 2 n
/2
/2
/ 2
f ( x) sin
2nx
dx =
an
x =n
x = n
sin
2 (m n) x
/2
/ 2
(4)
(5)
(6)
NATuan-ITIMS-2007
g ( x ) = bn cos
2nx
bn =
/2
g ( x ) cos
(7)
2nx
/2
h ( x ) = cn e
dx
2nx
cn =
/2
h( x)e
/ 2
(8)
2nx
dx
NATuan-ITIMS-2007
h( x) = c(q )e i 2qx dx
(9)
+M
+M
2i ( q q ') x
2iq ' x
h
(
x
)
e
dx
=
c
(
q
)
e
dxdq
M
+M
2 i ( q q ') x
+M
+M
dx =
M
M
cos 2Qxdx =
(10)
(11)
sin 2MQ
1
sin 2Q MM =
Q
2Q
2MQ
sin
Q
(12)
(13)
NATuan-ITIMS-2007
2. Cc tch phn: Nu
NATuan-ITIMS-2007
5. Tch phn ca hm :
NATuan-ITIMS-2007
qut nh sau:
r r
r
r ik . r
A(k )
= (r )e dvrr f (k )
AI (k )
r
r ikr .ur
I (k )
= P(u)e dvur
I I (k )
r r
r ikr .ur
r
I (k ) r
ik . u
r
r
r
I I (k ) dvk = P(u)e dvu dvk = e dvk P(u)dvur
r r
ik . u
r r
0 ( r r ' )
r
r
dv k = ( u ) =
r r
(
r
= r ')
r r r
(Note : u = r ' - r )
NATuan-ITIMS-2007
r
r
r
I (k ) r
2
r = P ( 0) = V
dv
=
(
u
)
P
(
u
)
dv
u
e
I I (k ) k
NATuan-ITIMS-2007
2.1. C s ca nhiu x
2.2. Nhiu x tia X (XRD)
2.3. Nhiu x in t (ED)
2.4. Nhiu x ntron (ND)
NATuan-ITIMS-2007
GII THIU
2.2.1. S LC LCH S TIA X
1895: tia X c W.C. Rntgen
Ln u tin pht hin ra.
Germany
United Kingdom
United Kingdom
1879 1960
1862 - 1942
E = h = hc/
EX-ray = 102 - 106 eV
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
;
Nghim ca phng trnh sng in t phng:
r.k = const.
NATuan-ITIMS-2007
eV = hc/
NATuan-ITIMS-2007
ca in p, ph thuc vo bn cht
K1 ~ 0.709
K2 ~ 0.71
K1 ~ 0.632
Nh vy bc x c trng xut
hin khi cc e- bn ph bia c nng
lng cao thm su vo cc
lp v bn trong nguyn t v gy
cc kch thch v chuyn di lng
t cc lp K, L, M, ...
NATuan-ITIMS-2007
K = (2 x K1 + K2 ).
VD:
IK = Bi(V - V*K)n
= C(Z - )
( l h s chn)
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Mt s kim
loi ph bin
dng lm ant
ng pht tia X
NATuan-ITIMS-2007
- Cc ph c trng K, L, M cng c th
c pht ra bng chnh s kch thch ca
cc photon tia X.
K : L K
L : M L
K : M K
K : N K
L : N L
L : P L
Ch : in p ti thiu c bc x
c trng dy K, th kch thch, l:
Vmin = 12400 / hp th-K (volts)
K
K
Vmin(kV)
7.10
Fe
0.17566
0.17442
0.193604
0.193998
Ni
0.15001
0.14886
0.165791
0.166175
Cu
0.139222
0.138109
0.154056
0.154439
Zr
0.070173
0.068993
0.078593
0.079015
Mo
8.98
L
M
N
K, L, M, N, n = 1, 2, 3, ...
E(K1) = EK - EL(III)
20.0
NATuan-ITIMS-2007
Hp th khi:
l h s hp th thc (hay cn gi l hp
th photon), l hp th tn x.
-
Ngng hp th:
/ = k3Z3
mt s gi tr , h s / thay i t ngt
ng dng: lc bc x (lc n sc) cho tia X,
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Ni c s dng ph bin.
Khng lc
Li ra nc
lm mt
Li vo nc
lm mt ant
UF
A
I ~ 1.0 - 1000 mA
A
UHV ~ 30 - 150 kV
Nguyn l cu to v lm vic ca mt ng pht tia X
NATuan-ITIMS-2007
Ca s Be
Ca s Be
NATuan-ITIMS-2007
Catt pht ra
chm tia eChm tia X pht ra
Ca s Be cho
tia X pht ra
1. Electron gun
2. Linac (linear accelerator )
3. Booster ring
4. Storage ring
5. Beamline
6. End station
NATuan-ITIMS-2007
tnh cht nh truyn thng, phn x, khc x, hi t, phn k, v s dng cc cng c/linh
kin/vt liu thch hp c c cc tnh cht nh quang hc thng thng.
- VD: dn truyn tia X (phn x, khc x,) s dng cc h trn c s cc mt i cong (zone
plate), cc cu trc quang hc a lp (multilayer optics) v dy cch t vi cu trc (microstructured optical arrays),
- Cc phn t linh kin dng trong quang hc tia X c kch thc rt nh, c thit k thch hp
vi tia X c nhng gc ti ring, c nng lng c th. V vy gy nhiu hn ch v thc hnh.
NATuan-ITIMS-2007
Hiu ng quang in
Phng tin/dng c:
Mn hunh quang
Phim nh/knh nh nh tng
Detector in t
+ ng m Geiger
+ ng m t l
+ ng m nhp nhy
+ Detector bn dn
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Khng c
B si
quang
d
c
1) nh lut Bragg
2) Phng trnh Laue
3) Mng nghch v nhiu x
4) Cc hng nhiu x
5) Cc phng php nhiu x
6) Cc ng dng ca XRD
NATuan-ITIMS-2007
= 2 dhkl sinhkl
Lu :
- Tia ti, php tuyn mt phng
nhiu x v tia nhiu x l ng
phng.
- Gc gia tia nhiu x v tia
truyn qua lun l 2-Theta (2).
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
o
M
A2
A1
Mt phn x
S = s - so
S = s so
= 2 sin
A
NATuan-ITIMS-2007
(n = s nguyn, R l
vect mng Bravais)
eiRS = 1
k = 2s
R K = 2n
K = 2S
ko = K
K
( = - o)
K
ko
nm trong mt mt phng m
vung gc v ct ti mt na
ca mt ng thng ni gc
ca khng gian-k vi mt nt
mng nghch K.
- Nhng mt phng nh vy
c gi l cc mt phng
Bragg.
K = k - ko
K = 2n/d
K = 2 k sin
ko
k sin = n/d
ko
V: k = 2/
n = 2dsin
NATuan-ITIMS-2007
Nhiu x t mt dy nguyn t sp xp
theo hng khi gc ti bng 90o.
NATuan-ITIMS-2007
I ( s ) = I I P(u)e
-
so
dv u
Mi gi tr s tng ng vi mt bin
s= 2sin/, mt gc tn x 2 v gc
phng v .
mi php thc nghim nhiu x, c
th thay i mt cch c lp 3 yu t:
o, 2, . C th gn cho mi im
trong KG nghch (s-space) mt cng
d on trc khi cho trc mt b
cc iu kin thc nghim.
so,
x
V nguyn tc c th to ra mt
gin v cng trong
khng gian s da trn 3 ta
cu s, 2, .
Mt in t trong mi c
s l c(r). V tr khng gian
ca cc gc rpqr ca cc c
s l rpqr = pa + qb + rc.
Qu tch ca tt cc cc im
mng l:
z(r) =
(r - r
p= q= r =
pqr
O
O
A( s )
ta c:
= F [ (r )] F [ z (r ) (r )]
Ae ( s )
A( k )
=
Ae ( k )
i 2 s .r
(
r
)
e
dv r
A( s )
C th biu din bin nhiu x gm hai s hng:
= F ( s) Z ( s)
Ae ( s )
NATuan-ITIMS-2007
ngha ca cc tha s:
+ Tha s mng Z(r): chc nng l xc nh v tr-s c cng nhiu
x khc zero.
Nu trn 3 trc ta ca tinh th c s nguyn t tng ng l N1, N2, N3
(N = N1N2N3 l tng s nguyn t c trong tinh th).
r
Z (s ) =
N1 / 2 N 2 / 2 N 3 / 2
r i 2sr .rr
z (r )e dvr =
(r - r
N 1 / 2 N 2 / 2 N 3 / 2
tinh th
N1 / 2
r r
i 2p ( s .a )
p = N1 / 2
N2 / 2
r r
i 2q ( s .b )
q= N 2 / 2
N3 / 2
pqr
)e
r r
i 2s . r
dvrr
r r
i 2r ( s .c )
r = N3 / 2
r r
r r
r r
= N. ( s a h) ( s b k ) ( s c l )
h
Lu :
- V N1, N2, N3 rt ln nn 3 s hng exp trn tip cn n
hnh vi ca hm delta.
- h, k, l, l cc s nguyn.
NATuan-ITIMS-2007
r r
0 khi s a h
r r
h ( s a h ) = 1 khi sr ar = h
Ta c iu tng t vi cc cp b, k v c, l.
iu kin Laue:
s.a = h
s.b = k
s.c = l
h, k, l, l cc s nguyn
a* b = 0
b* b = 1
c* b = 0
a* c = 0
b* c = 0
c* c = 1
Nh vy cc gi tr
ca s m ng vi
cng nhiu x
c xc nh, s ri
vo mt mng vi cc
nt trong khng gian
nghch (resp).
MNG NGHCH (rel)
c*
b*
a*
NATuan-ITIMS-2007
b* = (c a)/Vc,
c* = (a b)/Vc
a = (b* c*)/Vc,
b = (c* a*)/Vc,
c = (a* b*)/Vc
= 1/(bcos),
c*
= 1/(ccos).
bc
a*
a
c
Cc trng hp cn li tng t)
6) Bt k vect mng nghch no r* = ha* + kb* + lc* cng du vung gc vi
mt phng hkl trong khng gian thc.
7) r*hkl = 1/dhkl trong dhkl l khong cch ca cc mt hkl.
8) Gc hkl gia mt phng hkl vi mt phng h'k'l' bng:
cos hkl
r* r*
rhkl rh 'k 'l '
= * *
rhkl rh 'k 'l '
NATuan-ITIMS-2007
h2k2l2
h1k1l1
NATuan-ITIMS-2007
d 2hkl
*2
= rhkl
2
d hkl
thun v mng o
a2
Tetragonal
1
h2 + k 2
l2
=
+
2
d hkl
a2
a2
Orthorhomb ic
1
h2 k 2 l 2
=
+
+
2
d hkl
a2 b2 c2
Hexagonal
1
4 h 2 + kl + k 2
l2
=
+
2
3
d hkl
a2
c2
Rhombohedr al
1
= ( h 2 + k 2 + l 2 ) a * 2 + 2 ( hk + kl + lh ) a * 2 cos *
2
d hkl
Monoclinic
Triclinic
1
= h 2 a * 2 + h 2 b * 2 + l 2 c * 2 + 2lha * c * cos *
2
d hkl
Ch thch
*, *, * tng ng l gc gia
b* v c*; c* v a*; a* v b*
1
= h 2 a * 2 + k 2 b * 2 + l 2 c * 2 + 2 hka * b * cos * + 2 klb * c * cos * + 2lhc * a * cos *
2
d hkl
NATuan-ITIMS-2007
r r
r r*
F (r rpqr) = (s rhkl )
r r*
r r
1
F (s rhkl ) = (r rpqr)
Cu Ewald
BI TP:
NATuan-ITIMS-2007
Cc bc xy dng cu Ewald:
Bc 1:
To mng nghch t mt mng
thun tng ng
Bc 2:
Gn cc ch s hkl tng ng vi
cc trc mng nghch cho.
NATuan-ITIMS-2007
Bc 4:
- Xc nh mt im O no trn
ng ca tia ti cch gc mng
nghich 000 mt khong bng 1/.
- V hnh cu tm O c bn knh
1/. Tt nhin hnh cu ny s i
qua gc mng nghch 000.
(Trong trng hp 2D, cu Ewald l
mt ng trn)
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
2
d hkl
a2
Tetragonal
1
h2 + k 2
l2
=
+
2
d hkl
a2
a2
Orthorhomb ic
1
h2 k 2 l 2
= 2+ 2 + 2
2
d hkl a
b
c
Hexagonal
1
4 h 2 + kl + k 2
l2
=
+
2
3
d hkl
a2
c2
Rhombohedr al
1
= ( h 2 + k 2 + l 2 ) a *2 +2( hk + kl + lh ) a *2 cos *
2
d hkl
Monoclinic
1
= h 2 a *2 + h 2 b *2 + l 2 c *2 +2lha * c * cos *
2
d hkl
Triclinic
1
= h 2 a *2 + k 2b *2 + l 2 c *2 +2 hka * b * cos * +2 klb * c * cos * +2lhc * a * cos *
2
d hkl
a*
*
*
b*
Ch thch
*, *, * tng ng l gc
gia b* v c*; c* v a*; a* v b*
NATuan-ITIMS-2007
= 2dsin
1
h2 + k 2 + l 2
=
- Phng trnh khong cch gia cc mt trong h cubic:
2
d hkl
a2
sin 2 =
2
4a
(h
+ k2 + l2
sin2110 = 2/2a2
- Tng t ta c cc cng thc xc nh sin2 i vi cc h tinh th khc.
Nh vy, cc hng nhiu x c th c s gn lin vi h tinh th (gm 14 mng
Bravais) v cc tham s mng ca n (a, b, c, v , , ).
Ni khc i: Cc hng nhiu x c xc nh ch bi hnh dng v kch
thc ca c s.
Ngc li: C th xc nh v mt tinh th cha c bit (hnh dng v kch
thc ca c s) khi o cc hng (gc Bragg ) ca chm tia nhiu x.
NATuan-ITIMS-2007
Bin i
C nh
C nh
Z Phng php bt
C nh
Bin i mt phn
Bin i
NATuan-ITIMS-2007
CHNG 1: CU TRC CA VT RN
X Phng php Laue
Phng php Laue thc hin nhiu x trong trng hp n tinh th ng yn, nhng
s dng bc x tia X a sc ( thay i), do bn knh cu Ewald thay i nn vn c
th ct nt mng nghch c nhiu x. Tuy nhin phng php ny khng th cho
bit cc i nhiu x thuc v no. V vy phng php ny ch hn ch cung cp
mt s thng tin v cu trc mng. Ch yu ch xc nh i xng tinh th.
NATuan-ITIMS-2007
Cc vt nhiu x ca mt h mt
phng (hkl) thng phn b trn
cc ng parabollic kn hoc m.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Tnh gc :
tan(180o 2) = r, trong r l khong cch t tm nh, l vt ca
chm tia trn film, v R l khong cch t film ti tinh th.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
- Bc tip theo l phn tch cc hnh chiu ni thc nghim da vo gin atlat
chun xc nh cc cc c ch s hkl thp. V d :
Nhn vo gin thc nghim (bn tri) i chiu vi hnh chiu ni
chun 001 (bn phi) ta thy hnh chiu thc nghim ging vi hnh
chiu chun sau khi quay n i mt gc thch hp.
NATuan-ITIMS-2007
Xc nh nhanh tnh i
xng:
- i xng bc 4 (4-fold):
(100)
- i xng bc 3 (3-fold):
(111)
-
NATuan-ITIMS-2007
45
100 zone:
100
110 zone:
111 zone:
110
100
60
110
110
Cc gc ny l c trng cho s
c mt ca nhng cc no , l
ch giao nhau ca mt vng mt
phng l hnh chiu ca cc
trc vng.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Khe hn ch chm
tia tn x ngang
Khe hn ch chm tia tn
x thng ng (to chm
tia song song nm ngang)
Khe nhn chm
tia hi t
Detector
Mu
Khe hn ch
chm tia tn
Khe hn ch chm tia tn
x ngang
x thng ng (to chm
tia song song nm ngang)
Khe gii hn
chm tia phn
k theo phng
ngang
Ngun
pht tia X
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Bi tp:
Xy dng cu Ewald cho cc phng php nhiu x sau:
- Phng php Laue,
- Phng php tinh th quay,
- Phng php bt (hay phng php Debye-Scherrier).
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
IPDS II
IPDS 2T
NATuan-ITIMS-2007
http://www.microphotonics.com/stadimp.htm
NATuan-ITIMS-2007
khu vc gc
2-theta thp
thng quan
st thy hin
tng phn x
ton phn.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Halite, Syn
1.5406
Filter Ni
d-sp
Rad. CuK1
[ 3.26
2.821
Cut off
Int. Diffractometer
I/Icor. 4.40
Ref. Swanson, Fuyat, Natl. Bur. Stand. (U.S.), Circ. 539, 2 41 (1953) 1.994
1.701
Sys. Cubic
S.G. Fm3m (225)
\ 1.628
a 5.6402
b
c
A
C
1.410
Z 4
mp 804o
1.294
Ref. Ibid.
1.261
Dm 2.17 SS/FOM F17 = 92.7(.0108,17)
Dx 2.16
1.1515
n 1.542
Sign
2V
]
1.0855
Ref. Danas System of Mineralogy, 7th Ed., 2 4
0.9969
Color Colorless
^ 0.9533
0.9401
X-ray pattern at 26oC. An ACS reagent grade sample
th
recrystallized twice form hydrocloric acid. Merck Index, 8
0.8917
Ed., p.956. Halite group, halite subgroup. PSC: cF8.
0.8601
0.8503
Ghi ch: XS th; Ys liu nh tnh; Z tn v cng thc
ho hc; [ s liu s dng nh.x k;\ s liu tinh th hc, 0.8141
(225) l s th t ca nhm KG (c 230 nhm KG); ] S
liu quang hc; ^s liu v mu; _s liu v gin nh.x
Int
hkl
13
100
55
2
15
6
1
11
7
1
2
1
3
4
1
3
2
111
200
220
311
222
400
331
420
422
511
440
531
600
620
533
622
444
Int
hkl
NATuan-ITIMS-2007
K hiu ngn ca
nhm im h LP
K hiu y ca
nhm im h LP
i xng Laue
S nhm KG
(gm 230 nhm KG)
C3
C4
C3
C4
C2
C4
C2
NATuan-ITIMS-2007
CHNG 1: CU TRC CA VT RN
Hnh chiu ni s dng trong biu din i xng tinh th hc
NATuan-ITIMS-2007
rng ca peak
- Trong phng php bt hay a tinh th, s m rng ca vch nhiu x c nhiu
nguyn nhn: do nhit , do sai s thit b (c kh,), do ng sut ni, v c bit l
do kch thc cc vi tinh th. Sau khi loi tr cc yu t m rng vch khc, ng
gp ca kch thc tinh th vo s m rng vch nhiu x c xc nh qua cng
thc Scherrer: rng ca na vch nhiu x:
(phn ny s xt n k hn chng 6)
NATuan-ITIMS-2007
trong :
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Kch thc cc ht kt t t cc ht
siu mn Cu70Zn30 ch to bng phng
php nghin quay ngui (nghin trong
nc) tng ln khi tng nhit .
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Quan st nh hng ca ng
sut gy bin dng mng tinh th
thng qua s dch vch nhiu x
v s m rng ca vch nhiu x
NATuan-ITIMS-2007
Trc y cho thy bin , hay cng nhiu x c biu din qua hai
thnh phn ng vi hai tha s: Tha s mng Z(s) v Tha s cu trc F(s):
A( s )
= F ( s) Z ( s)
Ae ( s )
T bi ton nhiu x c xt n hai kha cnh: kha cnh hnh hc ca
nhiu x, ch quan tm n vn c tnh nh tnh, mang bn cht hnh hc:
iu kin hnh hc v nhng v tr trong khng gian xut hin cc cc i
nhiu x.
-
r r
r r*
F (r rpqr) = (s rhkl )
r r*
r r
1
F (s rhkl ) = (r rpqr)
()
Nhn xt:
rr
r r*
r
A( s)
= N (s rhkl ) F(s )
Ae (r)
()
r
F (s ) =
r 2 isr rr
( r )e dv rr
cell
NC
r r
r
2 is rn
F (s ) = fne
n =1
NC
NC
r* r*
r
r
r*
r
r
F ( s ) = f n exp[ 2i ( h a + kb + lc ) ( x n a + y n b + z n c )] = f n e 2i ( hx n + ky n + lz n )
n =1
NATuan-ITIMS-2007
e(2n+1)i = - 1 vi n = 0, 1, 2, 3,
e(2n)i = + 1 vi n = 0, 1, 2, 3,
c) Ni chung,
eni = (- 1)n
vi n = 0, 1, 2, 3,
d) eni = e-ni vi n = 0, 1, 2, 3,
e)
ei + e-i = 2 cosx
Tha s cu trc:
NC
r
2 i ( h x n + k y n + lz n )
F (s ) = fne
1
NATuan-ITIMS-2007
(v d mng SC)
= 0 nu h,k,l l hn hp c s l v chn.
= 4f nu h,k,l hon ton l s l hoc
hon ton l s chn.
NATuan-ITIMS-2007
Cl
- Nguyn t Cs nh x 0,0,0
- Nguyn t Cl nh x , , .
Fhkl = fCs + fCl .i(h + k + l) =
Bt k t hp no ca
h, k, l
l chn, hoc u l l
100
110
110
111
111
200
200
200
210
211
211
220
220
220
300, 221
10
310
310
11
311
311
12
222
222
222
h2 + k2 + l2
Lu n hng nhiu x cp trn
SC (lp phng
n gin)
NATuan-ITIMS-2007
r ikr .rr
A(k )
= (r )e dvrr
AI (k )
(38)
r
r r
(r ) = n (r - rn )
(52)
Tha s
chung
r r
r r ikr .rr
r r ikr .( rr rrn )
A( k )
ik . rn
= n ( r rn )e dvrr = e
dvrr
n ( r rn )e
AI ( k ) n
n
(53)
(tch phn ca mt tng bng tng cc tch phn vi tha s chung c rt ra)
Nhn xt:
*) S hng tch phn trong (53) chnh l biu din bin ca tn x bi
nguyn t th n (khng ph thuc vo nguyn t khc). t tch phn
ny nh sau:
r
r r ikr.(rrrrn )
X
fn (k) = n (r rn )e
dvrr
(54)
r
r ikr .rr
A(k )
X
= f n (k ).e n
AI (k ) n
(55)
r
f (k ) =
r ikr .rr
n (r )e dvrr
X
n
(56)
(one atom
of type n )
f ( 0) =
X
n
r
n (r )dvrr = Z n
(one atom
of type n )
(57)
Cc gi tr c
tnh t hm sng
chnh xc
k = 4sin/
NATuan-ITIMS-2007
T ta c:
r
f nX ( k ) =
ik . r cos 2
(
r
)
e
r sin d d dr
n
(58)
0 0 0
X
n
( k ) = 2
ik . r cos 2
(
r
)
e
r sin d dr
n
(59)
0 0
X
n
( k ) = 2
n (r )e
ik . r . u
r dudr = 2
2
0 1
2
r
n (r )
1 ik . r
e
e ik . r dr (60)
ikr
sin k .r
dr
kr
(61)
hay:
X
n
( k ) = 4
2
r
n (r )
0
NATuan-ITIMS-2007
2C
2C
( 1 / a + ik ) r
( 1 / a ik ) r
r / a
ikr
ikr
re
dr
re
dr (62)
re
e
e
dr
f nX ( k ) =
ik 0
ik 0
0
X
n
2 C r b1 r
(k ) =
e
ik b1
1 b1 r
2 e
0 b1
r b2 r
+
e
0
b
1 b2 r
+ 2 e
0 b2
(63)
0
1
1 8C 1
2
(64)
+
+
+
=
+
k
0
0
2
2
2
b1
b2
a a
Nh vy th biu din hm fnX trn y biu din quan h gia (1/a2 + k2)-2
i vi k = 4sin/ vi a = 0.48 l trng hp ca hydro. Khi C c tm ra bng
cch t fnX = 0, v ZH = 1. Cch tnh n gin trn y cho kt qu kh gn vi
nhng tnh ton chnh xc hn.
2C
f nX ( k ) =
ik
NATuan-ITIMS-2007
f = f 0 + f ' + i f
''
(65)
NATuan-ITIMS-2007
e 4 sin 2
I e = I 0 2 4
2
m
c
R
Lin quan n
bn knh in
t c in, re
z
y
z
O
X'
y y = 90o
E
S
NATuan-ITIMS-2007
sin y
e
1
I ey = 2 .I 0 2 4
=
2
m c R
2
e
1 .I
2 0
2 4 2
m c R
e
sin
z
1
I ez = 2 .I 0 2 4
=
2
m c R
2
e
1 .I
cos 2
2 0
2 4 2
m c R
- Do vy cng tn x tng cng trong phng OD bng: Ie = Iey + Iez
e4
e 4 1 + cos 2 2
= I 0 2 4 2 .( )
I e = I 0 2 4 2
2
m c R
m c R
- i lng () = 1 + cos22)/2 chnh l tha s phn cc, c trng cho tn
x bi in t.
NATuan-ITIMS-2007
Hiu qung ng
A
1
B
NATuan-ITIMS-2007
IA = Ie fo2
sin[4r (sin / )]
4r (sin / )
Cc s liu tn x nguyn
ZAg = 47
ZBr = 35
fo
ZFe = 26
ZCa = 20
ZCl = 17
ZAl = 13
nguyn t v ion.
- Cc i ca fo ti sin/ = 0,
ng vi = 0.
- fo gim khi tng .
- Thy r fo gim theo Z.
ZO = 8
ZC = 6
xQ
xR
NATuan-ITIMS-2007
- i vi mt c s c m nguyn t:
F (hkl ) =
[( f
0 , r cos r ) + ( f 0 , r sin r )
2
1/ 2
O
* V d: Xt mng 2-D, gc O.
* Gi thit h mt (hk) cho phn
(1/k)b
b
xra
(1/h)a
x bc nht. Mt hk gn gc nht
yrb
xr, yr
ng.t r
c cc on ct (1/h)a v (1/k)b
(hk)
trn cc cnh c s.
* lch pha t cc mt ny l 2
theo hai hng a v b.
* Xt nguyn t r c ta xr, yr
F ( hkl ) =
{[ f
] [ f
2
+
0 , r cos 2 ( hx r + ky r + lz r )
0 , r sin 2 ( hx r + ky r + lz r )
]}
2
Nhn xt:
1-
(hkl ) = arctan
0,r
= It/Io = e-t
(cm2):
A
a =
N0
n
trong / l h s hp th khi. = m
Vuc
cm 2
-1
(
)
cm
ai
i =1
t2
y
Itr.qua( = 0)
(hkl)
- Tha s truyn qua tr thnh:
Ph thuc gc Bragg
(hkl ) =
1
Vcrystal
Ph thuc v tr
[ t1 ( xyz ) + t 2 ( xyz )]
e
dxdydz
Itr.qua(2)
, y tch phn c ly qua th tch
Vcrystal ca tinh th.
NATuan-ITIMS-2007
1/d
(ROP) = 2 OP // phng
1/d = 2sin/
VN
phn x.
- Gi thit tinh th quay vi vn tc gc khng i
(RPX) = 90o
1/
2 sin
sin 2
VN = V cos =
cos =
sin 2
E VN = E
= Ic
E = I c
sin 2
- V nng lng E = I.t , vi t l thi gian, lng /2sin biu th thi gian m cc
mt phn x tng ng cn phn x nng lng E. 1/2sin biu din thi gian
tng i m bt k mt phng tinh th no cn quay khong gc nh ca m s
phn x xut hin.
hkl
Mhkl
h00
hhh
hh0
12
hhk
24
hk0
24
hkl
48
NATuan-ITIMS-2007
Bt k t hp no ca
h, k, l
chn, hoc u l l
100
110
110
111
111
200
200
200
210
211
211
220
220
220
300, 221
10
310
310
11
311
311
12
222
222
222
h2 + k2 + l2
NATuan-ITIMS-2007
1 + cos 2 2
- Tn x bi in t Tha s phn cc: () =
2
sin[4r (sin / )]
4r (sin / )
1
e t d x d y d z
- Tha s hp th: ( hkl ) =
V crystal
- Tha s Lorentz: L() = 1
sin 2
2 1/ 2
1 + cos 2 2
Tha s gc: L ().() =
sin 2
- S phn cc n sc: Trn y cho thy chm tia nhiu x cn b phn cuc mt phn bi qu trnh
nhiu x. V tinh th lc n sc c th lm bin i cng nhiu x s hng lin quan n gc
nhiu x ca b lc sc (m) cn phi c a thm vo hiu chnh.
NATuan-ITIMS-2007
Khi biu thc chung ca cng tch phn c th biu din nh sau: vi mt
tinh th nh c th tch V quay vi vn tc khng i quanh trc song song vi
mt (hkl) Nng lng phn x tch phn s t l vi V nn c th vit (vi Q l
kh nng phn x khi ring): Q(hkl)V = E(hkl)/I0 (cm2),
trong E(hkl) l nng lng tng cng c nhiu x t mt chm tia c cng
I0.
Nng lng tng cng ca bc x b phn x bi mt h cc mt thu c
trong thi gian quay tinh th chnh l cng tn x bi tinh th c hiu
chnh Lorentz:
E = I c
sin 2
2
Cng tn x bi tinh th: I c = I e ( F (hkl ) N ) V T , trong |F(hkl)| l t l
gia bin hn hp ca sng tn x bi mt c s vi bin ca sng tn x
bi mt in t, N l s n v trong mt n v th tch, V l th tch ca tinh
th, T l tha s nhit .
NATuan-ITIMS-2007
e 4 1 + cos 2 2
I e = I 0 2 4 2
2
m c R
1 + cos 2 2
e4
1
2
(
)
E = I 0 2 4
F
(
hkl
)
N
V
T
m
c
(
1
/
)
2
sin 2
e 4 N 2 3V 1 + cos 2 2
2
F
(
hkl
)
T
= I 0
Tha s gc: L ().()
2 4
2m c sin 2
Biu thc ny c vit vi gi thit khng c s nh hng ca cc lai hp th
thng thng cng nh hp th c bit ln cc chm tia nhiu x v s cp trong
tinh th (gy nn cc hiu ng tt s cp v th cp). V th n ch p dng mt cch
l thuyt cho trng hp l tng vi tinh th v cng nh ( loi tr hp th).
=
F
(
hkl
)
T
2 4
I 0 2m c sin 2
y l nng lng tng cng tng i gia nng lng c phn x bi h mt
(hkl) vi nng lng ti tnh trn mt n v din tch ca tinh th v trong mt n
v thi gian.
NATuan-ITIMS-2007
Biu thc E/I0 trn y chnh l Cng (hay phn x) tch phn, c o
bng cch so snh gia cng phn x t mt h mt phng vi cng
chm tia ti. Tuy nhin vic o cng s cp khng thun tin v mt thc
nghim, v cng khng cn thit, nn ch s dng biu thc tng i cho trng
hp tng qut.
e 4 N 2 3V
l mt hng s i vi mi thc nghim vi tinh th cho trc.
S hng
2 4
2m c
Cng tng i ca tt c cc mt phn x m song song vi trc quay c
dng:
1 + cos 2 2
2
sin 2
F (hkl ) T
e I 0
Nu t K e =
, l mt hng s i vi mt php thc nghim c th,
2
m
c
64
L
e
y I0 l cng chm tia ti, L l khong cch t mu n detector, (e2/mec2)2
2
I hkl
I ( hkl ) =
K e K ( hkl ) v
s
NATuan-ITIMS-2007
K ( hkl )
M
F( hkl )
= hkl
V2
1 + cos 2 2 cos 2 2 m
2
sin cos
hkl
( Lp ) hkl
1 + cos 2 2 cos 2 2 m
=
2
sin cos
hkl
NATuan-ITIMS-2007
r
3 sin 2 N s a
I (s )
2
2
2
j j j
= F (s) Z (s) = F (s)
2
Ie (s)
j =1 sin s j a j
Hm giao thoa
a1 = a ; a 2 = b ; a 3 = c
+ Biu thc chung ca cng tn x thc nghim tng qut c th vit li di
2
dng:
2
Lorentz
Phn cc
F
(
T
)
Q V = L P g V xtl M
2
mc
Tha s cu trc
tinh th T oK
J hkl
V
3
= I0
64 2 R 3 Vc2 sin sin 2
re2
1 + cos 2 2
2
M hkl F (hkl )
2
Lorentz
Th tch c s.
Phkl
Ehkl re2 V
3
=
= 2 2
I0
R0 Vc 2 sin 2
1 + cos 2 2
2
M hkl F (hkl )
2
NATuan-ITIMS-2007
= F (s) G ; G =
Hm giao thoa:
2
Ie (s)
j =1 sin s j a j
1/Nj
2/Nj
3
Nj
2
Nj
1
Nj
1
Nj
2
Nj
3
Nj
Chiu lm
mng mu
tinh th.
Nu c cc mt phn x (001)
th cc nt mng nghich s b ko di ra
NATuan-ITIMS-2007
K/t tinh th
NATuan-ITIMS-2007
r
r ikr .ur
I (k )
= P(u)e dvur
I I (k )
r r
r ikr .ur
r
I (k ) r
ik . u
r
r
r
I I (k ) dvk = P(u)e dvu dvk = e dvk P(u)dvur
r r
ik . u
r r
0 ( r r ' )
r
r
dv k = ( u ) =
r r
r
(
= r ')
r r r
(Note : u = r ' - r )
NATuan-ITIMS-2007
r
r
r
I (k ) r
2
r = P ( 0) = V
dv
=
(
u
)
P
(
u
)
dv
u
e
I I (k ) k
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
1 + cos 2 2
2
F (hkl ) T
sin 2
F ( hkl ) =
{[ f
] [ f
2
+
0 , r cos 2 ( hx r + ky r + lz r )
0 , r sin 2 ( hx r + ky r + lz r )
]}
2
Phng trnh ny cho php tnh c nhng cng phn x khi bit cu trc tinh
th. Cng o c, sau khi hiu chnh hp th v s dp tt, v cc tha s c
bit ch xut hin t phng php c th dng ghi phn x, c th thc hin tnh
ton cu trc tinh th.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
2.1. C s ca nhiu x
2.2. Nhiu x tia X (XRD)
2.3. Nhiu x in t (ED)
2.4. Nhiu x ntron (ND)
NATuan-ITIMS-2007
n
1
=
= 0.815 U (volts)
(nm) 2d sin
NATuan-ITIMS-2007
(a)
(b)
nh nhiu x in t (ED) t mt l kim loi Au a
tinh th mng (a) v n tinh th Al (b).
NATuan-ITIMS-2007
(nm)
=
hoc:
p mv
U (volts)
U ( volts)
Bc sng
c hiu chnh
tng i tnh
vi U ~ 40 - 60 kV ~ 0.05 .
- V d: Mt chm tia in t nng lng 100 keV c = 0.0389 , phn gii c
kch thc n 0.0195 .
- S khc nhau gia ED v XRD
1. Thit din tn x in t ca nguyn t kh ln i vi c tn x n hi v
khng n hi lm cho tng tc vi vt cht mnh hn nhiu so vi tia X.
t xuyn thu hn nhiu so vi tia X rt d b hp th mnh trong khng kh.
Cc thao tc thc nghim nhiu x i vi ED, t vic to ra chm tia in t
(tia-), b tr mu n ghi gin nhiu x, u c thc hin trong bung
chn khng cao.
NATuan-ITIMS-2007
Chm tia-e
Mu
Mn hunh quang
& cc vnh nhiu x
K thut gc st
4 8 2 m
+ 2 2 V = 0
h
2ix 1 2i r r
= exp
+ exp
S r f ( )
r
M t sng
phng khng
b tn x
M t sng b tn x
gc vi bin f()
tng quan vi bin
ca sng ti.
Vect tn x
S = (s - so)/ = r*
S= S = 2sin()
r*= G= ha* + kb* + lc*
= 2
NATuan-ITIMS-2007
r
r ikrrr
f (k ) = B V (r )e dvrr '
e
sau).
cng l c(r') (k c in tch ht nhn) ln in t r (hnh slide
r
(r ' )
Th nng tc ng ti ch mt phn t th tch ny chnh l: rc r dvrr ' .
r r'
NATuan-ITIMS-2007
c dng:
r r r
r rr
i k ( r - r ' )
r ikr rr'
c ( r ' ) ik r r r
e
e
f ( k ) = B r r e dvr dvr ' = B r r dvrr c ( r ' )e dvrr '
r r'
r r '
atom
1
44244
3
1 /( k 2 )
r ikr rr'
B
f ( k ) = 2 c ( r ' )e dvrr '
k
e
(r ' )
Ze 2
V (r ) =
+ e 2 re r dvrr'
r
r r'
atom
- S dng biu din ca c(r') trn y thay vo biu thc fe(k) trn rt ra c:
rr
rr
rr
r
r
r
Be
Be
Be 1
X
f e (k ) = 2 Z (r ' )e ik r' dvrr ' e (r ' )e ik r' dvrr ' = 2 Z c (r ' )e ik r' dvrr ' =
Z
f
(k )
2
k
k
k
1442443
X
f (k )
B = /2mv2
f
Z
f
=
2
2
2mv sin ( )
e
2i r r
S r
r
S
sin[4r(sin / )]
X
X sin
2
f = e (r ) e
dvrr f
dr
= 4r e (r)
(
)
r
sin
0
atom
- Trong trng hp in t b tn x bi mt m nguyn t - phn t Bin
tn x phn t ca in t c dng l tng cc bin tn x nguyn t c ly
n
n
trung bnh (xp x) pha do sai khc v v tr ng.t:
sin [2Srij / ]
2
M c = f (e) f (e)
2Srij /
i
j
trong f(e)i(j) chnh l f e(k) trn ng vi nguyn t i hay j cch nhau mt khong rij.
i
NATuan-ITIMS-2007
I(Zi,S):
Mc = fi
2
Bi S 2
(e) 2
2 2
+ fi
(e)
(e)
fj e
Bij S 2
2
sin 2Srij /
2Srij /
]+
I (Z , S )
i
i
(
s ' )raj
(e)
A= fj e
r
raj
Do :
NATuan-ITIMS-2007
r r
( e ) 2iS R j
j
r r
2iS rn
= F (S ) e
r r
2iS rn
s'
Cu Ewald
-G
A =
V c2
2
sin 2 ( t z ) sin 2 ( L x x ) sin ( L y y )
( z )2
( x )2
( )
Hm giao thoa
r r
2iS rn
v S = G + , ta c:
A = Fe
r r
2i (z +G R )
NATuan-ITIMS-2007
sl =
NATuan-ITIMS-2007
dch pha
r dz
e
0e
0e
1 + 2im0 eV (r ) h 2 s
rr
rr
2
i
G
r
dz
2is r
0e
1 + 2im0 e h 2 s VG e
rr
2is r
d G e
r r
2 i s ' r
dz
= 2im 0 e 2 s 0VG e
h
r r r
2i ( s +G )r
d G =
0e
dz
NATuan-ITIMS-2007
i ist sin( st )
e
G (t ) =
G
s
v cng nhiu x:
2 sin 2 (st )
G (t ) = 2
G (s ) 2
2
r r
r r
r
2iG r 2iG R
V (r ) = VG e
e
i
0e
G
r r
2i ( sz +G R )
i
G = 0 e
G 0
r r
2i ( sz +G R )
d G =
v cng nhiu x:
dz
dz
2
2
2
2 sin t s + 1 / G
G (t ) = 2
G s 2 + 1 / 2 2
G
2
)
Tha s giao thoa
Chiu di tt
- Cng thc cng thu c trn y l kt qu ca vic p dng l thuyt ng
lc hc hai chm tia (two-beam dinamical theory), gi thit rng c hai
bin sng ti o v sng nhiu x G u thay i theo chiu dy z trong tinh
th, v s thay i ca o l do sng nhiu x G tnh n tng tc gia hai
chm tia ti v tn x.
NATuan-ITIMS-2007
A = Fe
r r
2i (z +G R )
2
im
e
0
s
( x, y, t ) = 0 exp(2is r ) exp
V ( x , y , z ) dz
2
h
0
G2t/2s << 1
NATuan-ITIMS-2007
r 8 2 me
r
r
[
]
(r ) +
E
+
V
(
r
)
(
r
)=0
h2
2
m0
v2
1 2
c
eE 0
= m 0 1 +
2
m0 c
r
s = s = 1 = 2 m 0 eE 0
eE 0
2m0 c 2
; E = E0
eE 0
1+
m0 c 2
eE 0
1+
2 m0 c 2
1+
2
r r
r r
r
h
2iG r
2iG r
=
U Gr e
VGr e
- Hm th c biu din di dng chui Fourier: V (r ) =
r
r
2me G
G
vi UG l hng s, c lin quan ti tha s tn x in t fj ca nguyn t th-j trong
m eM G
UG =
m0 Vc
f
j =1
(sin / )e
r r
2iG j
Tm nghim ca
phng trnh
Schrdinger
NATuan-ITIMS-2007
)]
r r2
K k + G CGr +
UGr 'CGr Gr ' = 0
r
2
G'0
(
+
)
U
=0
G
UG
K 2 (k + G ) 2
)(
NATuan-ITIMS-2007
Ngun in t
NATuan-ITIMS-2007
~ 5 - 0.5 .
+ Nhiu x in t nng lng trung bnh, MEED: 0.5-5 keV; ~ 0.5 - 0.2 .
+ Nhiu x in t nng lng cao, RHEED: 5 - 500 keV.
~ 0.2 - 0.02 .
NATuan-ITIMS-2007
Li trit
Li 1
Li 2
Li 3
Li 4
- Li 2 v 3 c th m
(U0 U), gi l li trit,
c tc dng ch cho nhng
in t c nng lng hp
eU ca cc tn x n
hi i qua v ti mn nh.
NATuan-ITIMS-2007
Mn hunh quang
Cc li trit
Sng in t
NATuan-ITIMS-2007
Mn hynh
quang
Cc vt
nhiu x
Cc phin
in cc
pha mn
hnh
Sng in t
B phn tch
knh in t
(detector)
Cc phin
in cc
pha tinh
th
Tinh th
Thu knh
tnh in
pha tinh
th
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
(c o bng k
thut SPA-LEED
vi cc phn
gii khc nhau)
Gin LEED
NATuan-ITIMS-2007
R = ma + nb.
a // a* ; b // b*
a b* = b a* = 0
a b*; b a*
V D
B mt fcc(100)
b
Lu : Cc hnh
y m t cc
nguyn t b mt
c nhn t trn
xung (top-view)
a
a
(a)
a
(b)
Khi mng tinh th khi c cu trc kiu fcc v b mt thc hin nhiu x song
song vi mt (110), c s l hnh ch nht c tnh cht: |a| < |b| v a b.
V D
B mt fcc(110)
b
a
NATuan-ITIMS-2007
V D
B mt fcc(111)
a
b
a
- Substrate : fcc(100)
- Substrate unit cell
- Adsorbate unit cell
- Adsorbate atoms
c s ca b mt c cu trc fcc(100) v
cc ng.t ca cht hp th lin kt ngay trn
nh (on-top) vi tng ng.t b mt theo
cu hnh ( 2 x 2 ).
-Substrate : fcc(100)
- Substrate unit cell
- Adsorbate unit cell
- Adsorbate atoms
Mt kiu lin kt b mt khc c cng cu
hnh ( 2 x 2 ) trn c cu trc fcc(100):
cc ng.t hp th nm nhng ch trng
bc-4 (four-fold hollows) ca cc ng.t b
mt .
NATuan-ITIMS-2007
- Substrate : fcc(110)
- Substrate unit cell
Trong trng hp fcc(110), c s ca cht hp th ln
- Adsorbate unit cell
gp 2 ln c s ca b mt theo c 2 chiu, nhng vn
- Adsorbate atoms
duy tr dng ch nht c t s (1:2) v khng b xoay i.
NATuan-ITIMS-2007
- Substrate : fcc(111)
- Substrate unit cell
- Adsorbate unit cell
Adsorbate atoms
NATuan-ITIMS-2007
- Substrate : fcc(100)
- Substrate unit cell
- Adsorbate unit cell
Adsorbate atoms
c(2 x 2)
(2 x 2)R450
Substrate : fcc(110)
c( 2 x 2 )
NATuan-ITIMS-2007
Hy t xc nh n v ca
cht hp th.
Substrate : fcc(111)
(3 x 3)R30o
NATuan-ITIMS-2007
n v ca cht hp th trong
trng hp ny c xc nh
nh sau:
Ko di n v ca ra mt
on tng ng bng 3 ln (1.732),
sau quay i mt gc 30o.
Substrate : fcc(111)
(3 x 3)R30o
NATuan-ITIMS-2007
b2
M
(Lu : cc phn t ma trn ct l cc vector, cn cc phn t ma trn M
l cc s biu din t l gia cc vector c s)
2 0
; dng k hiu (2 x 2)R45o c chuyn thnh dng ma
0 2
1 1
trn
(xem cc v d sau y).
1
1
ma trn
NATuan-ITIMS-2007
a
a
b
b
b2
b
a
b1
b2
a
a
b
b
b1
b
a
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
G (hkl )
rG
O (000)
NATuan-ITIMS-2007
Cch sp xp cch mt
ngay trn nh (on-top)
Cch sp xp cch mt
ch lm bc-2
(two-fold hollows)
Cch sp xp cch mt
ch lm bc-4
(four-fold hollows)
NATuan-ITIMS-2007
Mng ch nht c tm
a*
b*
a
a*
Mng lc gic
b
a
b*
a*
b*
b
a
a*
b*
a*
Cc vt nhiu x LEED
NATuan-ITIMS-2007
110
000
020
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
o s phn b cng ca cc vt
nhiu x LEED nhng v tr khc nhau.
LEED pattern
NATuan-ITIMS-2007
Lisland
K//~1/Lisland
K
K//
FWHM
K
K//
K//
NATuan-ITIMS-2007
(1 1)
- o cng profiles ca cc vt
nhiu x LEED trong gin ca pha
c(2x2) khi nghin cu s hp th
nguyn t xy trn b mt Ni(100).
(1/2 )
(-1 -1)
(0 0)
(-1/2 -1/2)
- Tp hp cc profile cng vt
nhiu x c o theo cc nhit
khc nhau cho php quan st qu trnh
thay i trt t theo nhit .
NATuan-ITIMS-2007
LEED pattern of a
"clean" Ni (100)
surface
The amplified
difference map
S cu to ca h MBE vi
s b tr h o RHEED
NATuan-ITIMS-2007
S thc nghim
nhiu x RHEED
Mu
Chm tia-e
ti nng
lng cao
NATuan-ITIMS-2007
Nguyn tc to nh
nhiu x RHEED
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Mng o l cc
thanh thng gc vi
b mt mng thun
~ 3-50
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
V cc vc t mng o tng ng
vi nt o.
Cc vc t trn l cc hng c th
cho cc i nhiu x
Mt s hng b dp tt do tnh cht
ca mng Bravais.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
- Vi b mt kh g gh:
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Virtual
Aperture
Specimen
Lower Objective
Lens
ng i ca chm tia v tr mt
phng tiu pha sau vt knh (back
focal plan) v knh c iu chnh
nh nhiu x TED
BackFocal Plan
SAAperture
Nguyn l to nh nhiu x TED
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
K+g
b*
Camera length L
a*
D
K+g
Ewald Sphere
g
D
D
= tan ( ) = tan (2 B );
L
2 dSin B =
1 D
d L
NATuan-ITIMS-2007
r/L = tan2
Hnh hc nhiu x in t
Mn nh
Thu
knh t
r/L = 2 = 2(/2d)
r = L/d
r
vi vt nhiu x G, v , L l nhng
hng s, th dhkl ca vt G c tnh:
dhkl = L/rG
Sng-
Mu
T = Chm tia truyn thng
O = Tm im trn mn nh nhiu x
S = Chm tia nhiu x Bragg
G = Vt nhiu x Bragg
r = Khong cch t tm mn nh n vt
nhiu x Bragg G.
NATuan-ITIMS-2007
Nu c cc mt phn x (001)
th cc nt mng nghich s b ko di ra
Lm cho cu
Ewald tr nn
ct ton b nt
mng nghch m
hnh chiu ca
chng l cc vt
trn mn hnh:
NATuan-ITIMS-2007
rhkl
Gin TED c to ra
t mt cu trc VH ch
to ra mt vng sng
tm gin , ng vi vt
ca chm tia in t
truyn qua mu, v mt
vng n to ra bi s
tn x ngu nhin ca
cc in t.
NATuan-ITIMS-2007
Cu trc si kiu tm
(PLATELIKE TEXTURE)
Cu trc a tinh th
(POLYCRYSTAL)
NATuan-ITIMS-2007
a trung tm
g
R1
RN
NATuan-ITIMS-2007
a trung tm
NATuan-ITIMS-2007
a tm
- C th nhn thy cc cp ng ct nhau
hnh ch V trong vt a tm l chng
chp t cc ng trong cc vt a
a tm vi cc ng Kikuchi v nh phng to
NATuan-ITIMS-2007
Gc t tiu nh
Gc t tiu ln (quan st
thy cc ng Kikuchi)
NATuan-ITIMS-2007
Chiu di ln
Chiu di b
NATuan-ITIMS-2007
Qu im hi t
(Overfocus)
ng im hi t
(Focus)
Cha ti im hi t
(Underfocus)
NATuan-ITIMS-2007
Mu tinh th mng
Mu tinh th dy
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Cn phi s dng b
(hkl)
, d
n = 2dsin
NATuan-ITIMS-2007
(hkl)
, d
n = 2dsin
NATuan-ITIMS-2007
(hkl)
, d
n = 2dsin
NATuan-ITIMS-2007
S kt cu cc thnh phn
c bn ca mt h EBSD.
nh pha bn trong bung SEM cho thy
cch b tr cc b phn thc hin k
thut nhiu x in t - EBSD.
NATuan-ITIMS-2007
Mt gin EBSD, gm cc
ng/di Kikuchi, ca Ni ghi
in th gia tc 20 kV.
Cc thng s hnh hc trong k thut ghi nhn nh
nhiu x EBSD
Cc ch thng s dng trong k thut EBSD
- in p gia tc: 5 30 kV
- Cng chm tia in t: 1 -15 nA
- rng ca s WD: 20 mm
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Vng
ng
sut d
Vng
ng
sut d
+ Ngoi ra c th s dng cc b
mt c ch t khi tinh th,
hoc cc b mt mng mng
c mc, lng ng hay ph
trn cc b mt ca rn.
NATuan-ITIMS-2007
Gin nh hng ca
cc ht tinh th rn men
Bn c tnh b mt ca
cc ht tinh th rn men
nh gc
nh nn
nh sau khi tr nn
(Phn ny s cp n di y)
NATuan-ITIMS-2007
Kt qu l cc in t b tn x ngc.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
ra theo tt c cc hng
phn k.
NATuan-ITIMS-2007
(hkl)
, d
Cp ng Kikuchi
Chm tia in t
Mt phng
nhiu x
Di Kikuchi
Cc nn
nhiu x
Mn hunh quang
Khi U = 20 kV
~ 0.07
~ 0.5o
NATuan-ITIMS-2007
Cc trc vng
Cc ng Kikuchi c
th c xc nh ch s
Ging in t tn x ngc
(EBSP) ca n tinh th Ge c
thc hin 20 kV.
Vng cc mt phng
Trc vng
NATuan-ITIMS-2007
, lu gc chnh l rng ca di
Kikuchi
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
nh cha tr nn
nh tr nn
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
2.1. C s ca nhiu x
2.2. Nhiu x tia X (XRD)
2.3. Nhiu x in t (ED)
2.4. Nhiu x ntron (ND)
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
- Nhiu x neutron c th thc hin trn cc mu l n tinh th, a tinh th hay bt.
- tp trung chm tia ln b mt mu, ngi ta s dng mt h thng hi t quang
hc c bit gm nhiu ng mao qun (polycapillary focusing optics) dn v t
tiu cc tia neutron.
- Detector, thng l mt dy gm nhiu detector ni lin tip theo hnh vng cung
c b tr trong khong gc tn x ca neutron, ~ 10o 160o vi b mt mu.
NATuan-ITIMS-2007
n + 6 Li
He + 3 H + 4.79 MeV
NATuan-ITIMS-2007
Material
Density of
6Li atoms
(cm-3)
Scintillation
efficiency
Photon
wavelength
(nm)
Photons
per neutron
395 nm
~ 7,000
Li glass (Ce)
1.751022
0.45 %
LiI (Eu)
1.831022
2.8 %
470
~ 51,000
1.181022
9.2 %
450
~ 160,000
NATuan-ITIMS-2007
n + 6 Li
He + 3 H + 4.79 MeV
NATuan-ITIMS-2007
Mt dy cc detector ri rc
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Nguyn l o ca cc
php nhiu x
Neutron cng c
da trn phng trnh
Bragg: 2dsin()=.
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
(Movie)
NATuan-ITIMS-2007
HRPT
Thermal, High Resolution Powder Diffractometer
DMC
Cold, High Intensity Powder Diffractometer
TriCS
Thermal Single Crystal Diffractometer
POLDI
Thermal, Time-of-Flight Strain Scanner
NATuan-ITIMS-2007
=1.9, 12/24
10mm, Na2Al12Ca3F14
NATuan-ITIMS-2007
detector
radial collimation
sample
sample table
collimation
monochromator shielding
neutron guide
monochromator
NATuan-ITIMS-2007
Monochromator:
te
monitor
secondary
collimation
primary collimation
or
cooled N 2-filter
ct
shutter
collimators
filter
tanzboden (granite)
cradle
(1.5 - 380K)
de
polygon
neutron shutter
(fail safe)
beam reduction
horizontal collimation
de
c
te
to
borpolyethylen
iron
polyethylen
primary beam stop
monochromator
(Ge311 , C002)
H 2O - scatterer
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
NATuan-ITIMS-2007
Crystal Structure
NATuan-ITIMS-2007