Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

Li cm n

Em xin chn thnh by t lng bit n su sc n Thy gio PGS.TS

Trng Minh c cng Thy gio Trn Vit in, ngi tn tnh hng dn
cho em trong qu trnh thc hin bi tiu lun.
Em xin chn thnh cm n cc Thy c gio ging dy, ng gp kin
trong sut thi gian hc tp v thc hin bi tiu lun ca em ti Khoa Vt L.
Em xin cm n cc bn c v, ng vin, gip em trong sut thi
gian va qua.
Em xin chn thnh cm n cc cn b ca Trung Tm Thng Tin Trng
i Hc S Phm to iu kin cho em trong qu trnh tm kim ti liu.
Sinh vin
Trng Ngc Qu

SVTH: Trng Ngc Qu

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

Mc Lc

Li cm n ............................................................................................................. i
PHN I : M U .............................................................................................. 3
I.

L DO CHN TI. ................................................................................. 3

II.

MC CH NGHIN CU. ........................................................................ 4

III. PHM VI NGHIN CU. ........................................................................... 4

IV. NHIM V NGHIN CU. ........................................................................ 4
V.

PHNG PHP NGHIN CU. ............................................................... 4

VI. B CC TIU LUN. ................................................................................. 4

PHN II: NI DUNG .......................................................................................... 5
Chng 1: C s l thuyt .................................................................................... 5
1.1. i lng ng lc l g? .............................................................................. 5
1.2. o hm ca ton t theo thi gian. ............................................................. 6
1.3. Phng trnh chuyn ng trong c hc lng t. ....................................... 7
1.4. Tch phn chuyn ng. ................................................................................ 9
1.5. Tnh i xng ca khng gian, thi gian v cc nh lut bo ton. .......... 10
1.5.1. nh lut bo ton xung lng.................................................................. 10
1.5.2. nh lut bo ton mmen xung lng .................................................... 11
1.5.3. nh lut bo ton nng lng .................................................................. 12
1.5.4. nh lut bo ton chn l......................................................................... 13
Chng 2: V d v bi tp ................................................................................. 14
2.1. Cc v d...................................................................................................... 14
2.1.1. V d 1 (V d cho mc 1.2): .................................................................... 14
2.1.2. V d 2 (V d mc 1.3) ............................................................................ 16
2.1.3. V d 3 (V d mc 1.4) ............................................................................ 17
2.1.4. V d 4 (c s p dng cho mt s bi tp tip theo) ............................... 18
2.1.5. V d 5 ....................................................................................................... 20
2.2. Bi tp ......................................................................................................... 22
2.2.1. Bi tp1: .................................................................................................... 22

SVTH: Trng Ngc Qu

ii

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

2.2.2. Bi tp 2: ................................................................................................... 22
2.2.3. Bi tp 3: ................................................................................................... 23
2.2.4. Bi tp 4: ................................................................................................... 24
2.2.5. Bi tp 5: ................................................................................................... 25
2.2.6. Bi tp 6: ................................................................................................... 26
2.2.7. Bi tp 7: ................................................................................................... 28
2.2.8. Bi tp 8. ................................................................................................... 30
Phn III: Kt Lun ............................................................................................... 33
Ti Liu Tham Kho ........................................................................................... 34

SVTH: Trng Ngc Qu

iii

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

PHN I : M U
I.

L DO CHN TI.

Vi s pht trin hin nay ca nhiu ngnh khoa hc chng ta c th dn

khm ph ra nhng iu b n tn ti trong th gii t nhin. Mt trong nhng
ngnh khoa hc ngy cng pht trin l vt l. Trong ngnh vt l hc c rt
nhiu kin thc chuyn su gip ta l gii nhng vn ca th gii m cc
ngnh khoa hc khc khng th gii thch r rng c. Mt trong cc cng c
ch yu ca vt l hc l thuyt lng t m c bn nht l c hc lng t.
C hc lng t c hnh thnh vo na u th k 20 do Max Planck,
Albert Einstein, Niels Bohr, Werner Heisenberg, Erwin Schrdinger, Max Born,
John von Neumann, Paul Dirac, Wolfgang Pauli v mt s ngi khc to nn.
Mt s vn c bn ca l thuyt ny vn c nghin cu cho n ngy nay.
C hc lng t l mt b phn trong c hc l thuyt.
Vt l l thuyt l b mn chuyn i su vo vn xy dng cc thuyt
vt l. Da trn nn tng l cc m hnh vt l, cc nh khoa hc vt l xy
dng cc thuyt vt l.
Thuyt vt l l s hiu bit tng qut nht ca con ngi trong mt lnh
vc, mt phm vi vt l nht nh. Da trn mt m hnh vt l tng tng,
cc nh vt l l thuytbng phong php suy din, phng php suy lun ton
hc ra mt h thng cc qui tc, cc nh lut, cc nguyn l vt l dng
lm c s gii thch cc hin tng, cc s kin vt l v to ra kh nng
tm hiu, khm ph, tc ng hiu qu vo i sng thc tin.
C hc lng t l mt trong nhng l thuyt c bn ca vt l hc, n
m rng v b sung cho c hc c in ca Newton. C hc lng t nghin
cu v chuyn ng v cc i lng vt l lin quan n chuyn ng nh
nng lng v xung lng ca cc vt c kch thc nh b, c s th hin
r rt ca lng tnh sng ht. Lng tnh sng ht c gi nh l tnh cht c
bn ca vt cht, chnh v th c hc lng t c coi l c bn hn c hc
Newton v n cho php m t chnh xc v ng n rt nhiu cc hin tng
vt l m c hc Newton khng th gii thch c.
Chnh v vy s ra i ca c hc lng t gip chng ta gii quyt c
nhng kh khn m c hc c in cn trong b tc.
Thng qua vic hc tp v nghin cu c hc lng t m nht l cc i
tng ca n l khng th thiu v cn thit i vi nhng ai nghin cu vt l
c bit l vi sinh vin khoa Vt L.

SVTH: Trng Ngc Qu

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

Vic hc tp l rt cn thit i vi mi sinh vin hon thnh tt chng

trnh hc tp ca ngnh cng nh ca khoa ra. Vi mi mn hc u c h
thng kin thc chuyn bit v c hc lng t cng vy. Do nhm gip cho
mi sinh vin hc tp tt hc phn c hc lng t cn c h thng kin thc v
h thng bi tp c bn phc v. Nhm p ng mt phn nh mc ch trn th
em xin chn vn xy dng h thng bi tp h tr cho vic hc tp chng
S thay i i lng ng lc theo thi gian lm ti nghin cu.
II.

MC CH NGHIN CU.

- H thng ha c s l thuyt.
- Xy dng c cc v d bi tp minh ha cho tng phn c bn trong
chng s ph thuc i lng ng lc theo thi gian.
- Nghin cu m rng kin thc, rn luyn phng php gii bi tp,
phng php nghin cu khoa hc.
III. PHM VI NGHIN CU.
Chng S thay i i lng ng lc theo thi gian.
IV. NHIM V NGHIN CU.
Xy dng c mt s v d v bi tp lin quan minh ha cho tng phn
c bn trong chng S thay i i lng ng lc theo thi gian.
V.

PHNG PHP NGHIN CU.

Phng php ch yu l phng php l thuyt.

VI. B CC TIU LUN.
Tiu lun gm 3 phn:
- Phn 1: Phn m u:
Gm: L do chn ti, mc ch nghin cu, phm vi nghin cu, nhim
v nghin cu, phng php nghin cu.
- Phn 2: Phn ni dung:
Gm 2 chng:

Chng 1: C s l thuyt.

Chng 2: V d v bi tp.
- Phn 3: Phn kt lun.

SVTH: Trng Ngc Qu

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

PHN II: NI DUNG

Chng 1: C s l thuyt
1.1.

i lng ng lc l g?

hiu r khi nim i lng ng lc trong c hc lng t ta cn phi

thng qua tin c bn ca n chnh l tin II, sau y chng ta i vo tm
hiu tin c bn ny.
Trong c hc c in i lng ng lc A ch n gin l mt bin s
ng lc c th o c (observable). Php o mt i lng ng lc A c
hiu l mt tc ng vt l t ln h thu c mt s thc c gi l gi
tr ca A. n gin ta xt php o khng sai s (theo cch thng thng
trong thc nghim, ngha l sai s ca php o do dng c o v ch quan ngi
c). Ta bit trong c hc c in khng c s phn bit gia biu din ton hc
ca i lng v gi tr o c ca i lng . Trong lc , trong c hc
lng t c s phn bit ny l c bn. Tin II s cp n s biu din
ton hc ca mt i lng ng lc A cng vi cc gi tr kh d ca n v
c pht biu nh sau:
Tng ng vi mt i lng ng lc A l mt ton t tuyn tnh v
hermite tc dng trong khng gian Hilbert cc hm trng thi. Cc kt qu o
c v i lng A ch c th l tr ring ca ton t .
T tin II chng ta ch cc im sau:
Php o i lng ng lc A c th c biu din bng cch tc dng
ton t ln trng thi | . Kt qu thu c ca mt php o chnh l mt
trong cc tr ring (ph tr ring) ca ton t . Ph tr ring ny c th gin
on hoc lin tc. iu ny s tng ng vi hay phng trnh tr ring ca
ton t nh sau:
| , i vi trng hp ph tr ring gin on,
| , i vi trng hp ph tr ring lin tc,
trong | hoc | l cc hm ring trc chun ca ton t .
Nu khi o i lng ng lc A ta c cc gi tr a th trng thi ca h
s chuyn t | sang | (php o lm nhiu lon trng thi ca ht).
Tnh cht tuyn tnh cu ton t lin quan n nguyn l chng cht cc
trng thi, trong lc tnh cht Hermite ca lin quan n tnh thc ca gi
tr o dc ca i lng ng lc A.

SVTH: Trng Ngc Qu

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

o hm ca ton t theo thi gian.

1.2.

Ta s tm o hm theo thi gian ca ton t . Mun vy, ta chp nhn

mnh sau:
o hm ca tr trung bnh ca i lng ng lc A bng trung bnh ca
o hm ca i lng ng lc A theo thi gian, ngha l:

Trc ht ta tnh o hm theo thi gian ca tr trung bnh ca A:

| |

| |

Dng phng trnh schrodinger ph thuc thi gian ta c th vit:

| |

Thay vo (1.2), ta c:

| |

Do tnh cht Hermite ca ton t nn ta c th bin i tch v

hng th hai trong (1.4) nh sau:

| |

| |

Hay:

Mt khc, theo nh ngha ca tr trung bnh, ta c:

SVTH: Trng Ngc Qu

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

So snh (1.6) vi (1.7) v s dng (1.1) ta c:

)
(
Phng trnh (1.8) chnh l biu thc o hm theo thi gian ca ton t
. Phng trnh ny cn gi l phng trnh chuyn ng Heisenberg. i vi
s hng th hai ta k hiu nh sau:
(

[ ]

{ }

v c gi l mc Poisson lng t. Lc (1.8) tr thnh:

{ }
Trong trng hp i lng ng lc A khng ph thuc tng minh vo
thi gian, ngha l th o hm ca ton t theo thi gian ch n gin bng mc
Poison lng t ca ton t v , khi (1.9) c dng n gin:

{ }
Phng trnh chuyn ng trong c hc lng t.

1.3.

Phng tnh (1.11) c dng tng t nh trong c hc c in.

[

trong [H,A] l mc Poisson c in v c dng:

[

T phng trnh ny ta c th tm c phng trnh chuyn ng trong

c hc c in. Tht vy, cho A = x, ta c:
[

Cho A=p ta c:
[

Tng t nh trong c hc c in, phng trnh (1.9) xc nh s bin

thin theo thi gian ca i lng ng lc A tng ng vi ton t . Nu cc
i lng ng lc ang xt l to v xung lng ca ht (khng ph thuc
SVTH: Trng Ngc Qu

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

tng minh vo thi gian) th ta s c cc phng trnh chuyn ng nh

sau:

{ }

{ }

T hai phng trnh ny ta c th tm c cc phng trnh din t s

thay i theo thi gian ca gi tr trung bnh ca ta v xung lng, th hin
bng nh l Erenfest vi ni dung nh sau:
Cc phng trnh chuyn ng trong c lng t c dng nh trong c c
in trong ta thay i lng bng tr trung bnh, c th nh sau:
+ Trong c c in:

+ Trong c lng t:

By gi ta s chng minh nh l Erenfest. Theo (1.1) ta c:

|

T phng trnh chuyn ng Heisenberg, ta c dng ca

{ }

nh sau:

[ ]

Tnh giao hon t [ ]

[
(

hay

[
)

( )

Thay vo phng trnh (1.20), ta c:

SVTH: Trng Ngc Qu

Tiu Lun: C Hc Lng T

Tng t, ta c dng ca

{ }

GVHD: Thy Trn Vit in

nh sau:

[ ]

Tnh giao hon t [ ]

[ ]

, ta c

, thay vo (1.23), ta c:

Thay biu thc o hm ca ton t vo (1.19):

|

Tng t, thay biu thc o hm ca ton t vo (1.20), ta c:

|

Nh vy o hm theo thi gian ca tr trung bnh ca to bng tr

trung bnh ca xung lng chia cho khi lng ca ht. o hm theo thi gian
ca tr trung bnh ca xung lng bng tr trung bnh ca lc. T ta thy
rng trong c hc lng t, cc tr trung bnh ca to v xung lng ca ht
cng nh lc tc dng ln n lin h vi nhau bi nhng phng trnh tng t
nh trong c hc c in. Ni cch khc i vi mt ht chuyn ng, cc tr
trung bnh ca ca cc i lng trong c hc lng t bin thin nh nhng
gi tr thc ca chng trong c c in. nh l Erenfest c chng minh.
1.4.

Tch phn chuyn ng.

Tng t nh c hc trong c hc lng t i lng ng lc A c gi

l tch phn chuyn ng hay i lng bo ton nu
, hay:

Ta tm iu kin mt i lng ng lc l tch phn chuyn ng. Ta s

dng h thc:
|
iu kin (1.27) cho ta

SVTH: Trng Ngc Qu

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

Theo phng trnh chuyn ng Heisenberg ta c:

[ ]
(1.28) c nghim ng th:

[ ]
Nh vy, iu kin mt i lng ng lc l tch phn chuyn ng l
i lng ng lc khng ph thuc tng minh vo thi gian v ton t
tng ng giao hon vi ton t Hamilton. Ta s chng minh tnh cht sau ca
tch phn chuyn ng.
tr

Nu A l mt tch phn chuyn ng th xc sut

no ti thi im khng ph thuc thi gian.

ng vi mt gi

Tht vy, v hai ton t giao hon vi nhau nn chng c chung hm ring.
Gi l hm ring ny, ta vit phng trnh tr ring ca nh sau:

Khai trin mt trng thi bt k theo cc hm ring ta c:

Xc sut o gi tr

l:

iu c ngha l xc sut khng ph thuc thi gian.

1.5.

Tnh i xng ca khng gian, thi gian v cc nh lut bo ton.

C hc lng t cng c tt c cc nh lut bo ton nh c hc c in.

Ngoi ra, n cn bao gm c cc nh lut bo ton khng c tin l trong c
hc c in nh: bo ton chn l, bo ton tnh i xng, bo ton spin... Khi
mt i lng ng lc l tch phn chuyn ng th n tun theo nh lut bo
ton. Ta s ln lt xt cc nh lut sau:
1.5.1. nh lut bo ton xung lng
nh lut ny lin quan n tnh ng nht ca khng gian. V khng gian
l ng nht nn tnh cht vt l ca mt h kn khng thay i qua mt php
bin i tnh tin h coi nh mt tng th. V tnh cht ca h lng t c xc
nh bi ton t Hamilton ca n, nn tnh ng nht ca khng gian th hin
ch ton t Hamilton bt bin i vi mi php bin i tnh tin. Nu ta xt

SVTH: Trng Ngc Qu

10

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

mt php bin i tnh tin mt khong rt nh v gi l ton t tnh tin th ton t

s giao hon vi ton t , ngha l: [ ]
.
Dng ca ton t
tnh tin th:

c th c xc nh nh sau: Theo nh ngha ca ton t

(1.33)

Khai trin hm sng v phi ca (1.33)

Vy:

Thay dng ca ton t vo giao hon t [ ]

[

, ta c:
]

V ton t xung lng ca h c dng:

Nn h thc (1.35) tr thnh [ ]

Hamilton nn xung lng ca h bo ton.

. Ton t giao hon vi ton t

Vy ta kt lun rng tnh ng nht ca khng gian lin quan n s bo

ton xung lng.
1.5.2. nh lut bo ton mmen xung lng
nh lut ny lin quan n tnh ng hng ca khng gian. V khng
gian l ng hng nn tnh cht vt l ca mt h khng i theo mi phng.
V mt vt l, iu c ngha l Hamil- tonian ca h giao hon vi ton t
quay mt gc nh .

SVTH: Trng Ngc Qu

11

Tiu Lun: C Hc Lng T

Gi

GVHD: Thy Trn Vit in

l ton t quay th:

(1.37)

Khai trin hm sng v phi ca (1.37)

(
V

, nn:
(

V ton t mmen xung lng ca h c dng:

nn [ ]
. Ton t giao hon vi ton t Hamilton nn mmen xung
lng ca h bo ton. T ta kt lun rng tnh ng hng ca khng gian
lin quan n s bo ton mmen xung lng.
1.5.3. nh lut bo ton nng lng
nh lut ny lin quan n tnh ng nht ca thi gian. iu ny c
ngha l cc nh lut chuyn ng ca h khng ph thuc vo vic chn gc
thi gian. Ta gi l ton t tnh tin thi gian mt khong b v c xc nh bi
h thc:

. T , ton t

Thc hin khai trin:

c dng:

SVTH: Trng Ngc Qu

12

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

V ton t phi giao hon vi ton t Hamilton, nn ta tm c

Mt khc v ton t nng lng giao hon vi chnh n nn ta suy ra

. Nh vy nng lng c bo ton.
1.5.4. nh lut bo ton chn l

nh lut bo ton chn l lin quan n tnh nghch o ca khng gian.

y l php bin i lm thay i du ca to khng gian ca ht:
Nh vy trong php bin i khng gian th h to phi bin thnh h
ta tri. Nu gi ton t nghch o l th ta c:

Ton t Hamilton ca mt h kn bt k l bt bin i vi php bin i

nghch o. Tnh bt bin ny cng ng cho mt h trong trng ngoi i
xng xuyn tm, nu tm i xng l tm ca trng. Nh vy ta c:
[ ]
Ta xc nh tr ring ca ton t nghch o. Mun vy, ta hy tc dng
ton t ln c 2 v ca phng trnh (1.41):

Theo phng trnh tr ring:

ta thy ton t c tr ring l I 1 .Nh vy khi tc dng ton t I ln hm

sng th ta c th c hai trng hp:

hoc

Ta gi hm sng trong trng hp u l hm chn v trng hp sau l

hm l.T h thc [ ]
, ta i n kt lun l tnh chn l ca hm sng l
mt tch phn chuyn ng. nh lut bo ton chn l c th pht biu nh sau:
Khi mt h kn c s chn l xc nh th s chn l khng i theo thi
gian.

SVTH: Trng Ngc Qu

13

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

Chng 2: V d v bi tp
Trong chng ny khi lm bi tp chng ta c th p dng mt s tnh cht
v cc giao hon t sau d dng tnh ton:
(1) Phn i xng: [ ]
[ ],
(2) Giao hon vi mt s v hng a: [ ]
,
(3) Phn phi i vi php cng: [ ] [ ] [ ],
[ ],
(4) Phn phi i vi php nhn: [ ] [ ]
(5) ng nht Jacobi: [ [

[ [ ]]

]]

[ [ ]]

Cc h thc giao hon sau y:

(a) [ ]
(b) [ ]
(c) [ ]
(d) [

(e) [ ]
(f) [ ]
(g) [ ]
(h) [ ]

{
2.1. Cc v d
2.1.1. V d 1 (V d cho mc 1.2):
Chng minh rng o hm theo thi gian ca tng v tch ca hai ton t
cng tun theo quy lut ging nh o hm ca tng v tch ca hai s thng
thng.
Li gii:
S dng h thc o hm ca tng hai ton t theo thi gian, ta c:
( )
( )
[ ]
Ta cn chng minh rng:
(

SVTH: Trng Ngc Qu

14

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

S dng cng thc tnh o hm theo thi gian ca hai ton t v , ta

c:

[ ]

[ ]

Cch khc l t (1), ta c:

p dng tch cht ca ton t ta c:

( )

[
]
[ ]

[ ]

T (1) v (2) (hoc (3)) ta c th suy ra h thc cn chng minh l:

( )
+Chng minh o hm ca tch hai ton t theo thi gian.
S dng h thc o hm ca tch hai ton t theo thi gian, ta c:
( )
( )
[ ]
Ta cn chng minh rng:
( )

Ta c:
T (4), ta c:
( )
[ ]

[ ])

[ ])

Cch khc l i t:

SVTH: Trng Ngc Qu

15

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

[ ]

( )

[ ]

)
)

[ ]

T (4) v (5) (hoc (6)) ta c th suy ra h thc cn chng minh l:

( )
2.1.2. V d 2 (V d mc 1.3)
Mt ht dao ng iu ha c in tch q > 0 v khi lng m, t trong
mt in trng
.
v .
a) Tnh
b) Gii phng trnh cho , t tm

khi bit

Li gii:
Ta c:
|

a)S dng phng trnh chuyn ng Heisenberg:

thc giao hon,ta c: trong Hamiltonian c dng:

[ ],v cc h

Do :

]
[

Ta tnh c:

SVTH: Trng Ngc Qu

16

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

[ ]

b) o hm theo thi gian biu thc

ta c:

v s dng biu thc

Phng trnh ny cho nghim l:

(

vi A l hng s c xc nh t iu kin u, V
, t :
(

nn ta c

2.1.3. V d 3 (V d mc 1.4)
i vi ht chuyn ng t do mt chiu theo trc x, cc i lng no sau
y l cc tch phn chuyn ng: nng lng, xung lng, hnh chiu momen
xung lng ln trc x
?
Li gii:
V cc i lng khng ph thuc tng minh vo thi gian, nn chng minh
chng l cc tch phn chuyn ng ta ch cn chng minh ton t tng ng giao hon vi
ton t Hamilton, ngha l:
[ ]
[ ]
[ ]

Vi
Ta c:
[ ]
[

[ ]
[ ] [ ]
, nn nng lng l tch phn chuyn ng.

[ ]
[ ]
lng l tch phn chuyn ng.
[ ]
Tnh [

[
]

SVTH: Trng Ngc Qu

]
]

, suy ra xung

[
[

]
]

, ta c

17

Tiu Lun: C Hc Lng T

[ ]

. Do

GVHD: Thy Trn Vit in

l tch phn chuyn ng.

2.1.4. V d 4 (c s p dng cho mt s bi tp tip theo)

Cho ton t hamilton ca mt ht c dng:

hy xt i vi bnh phng momen xung ln c phi l mt i lng bo

ton hay khng?
Li gii:
Mt i lng nglc A c gi l bo ton khi tha mn iu kin sau
y:

[ ]

Ta ang xt n bnh phng momen xung lng nn ta thy rng n

khng ph thuc tng ming vo thi gian. Do , ta ch cn tnh giao hon t
ca ton t tng ng vi ton t hamilton l n c phi l i lng bo ton
khng.
Bnh phng momen xung lng c ton t tng ng l:

Ta c:
[ ]

([ ]

[ ]

[ ])

Trc ht, ta ln lt i tnh:

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

Ta ln lt xt cc giao hon sau:

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ] [ ]
[ ]
[ ]
[ ]
(

SVTH: Trng Ngc Qu

[ ]
)

18

Tiu Lun: C Hc Lng T

[ ]

GVHD: Thy Trn Vit in

[ ] [ ]
[ ]
[ ]
)
(

[ ]

[ ]

Do :
[ ]

Tng t ta cng tnh v c cc kt qu sau:

[ ]

[ ]

[ ] [ ]

[ ]
)

] [ ] [ ] [ ]


)
(

Suy ra:
[ ]
]

] [
] [
]
[

[
[
[
[

] [
]
]

]
] [
]
[

[
[
[

[
[

]
]

]
]

( {

} )

SVTH: Trng Ngc Qu

19

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

T (2.1), (2.2), (2.3), (2.7) ta thy rng: [ ]

momen xung lng khng bo ton.

, vy bnh phng

2.1.5. V d 5
Ht chuyn ng trong mt trng th nng ph thuc vo x hay
hy tm trong cc i lng ng lc sau i lng no l tch phn chuyn
ng: nng lng, cc hnh chiu ca xung lng, cc hnh chiu ca momen
xung lng v bnh phng momen xung lng.
Li gii:
Do cc i lng ng lc khng ph thuc tng minh vo thi gian, nn
ta ch cn tnh cc giao hon t ca ton t tng ng vi ton t Hamilton l
c.
C th cn tnh cc giao hon t sau y: [ ], [ ], [ ],
[ ], [ ], [ ], [ ], [ ]

Ton t Hamilton c dng nh sau:

p dng cc tnh cht ca ton t v cc h thc giao hon, ta c:
, do nng lng l tch phn chuyn ng.
[ ]
Ta i tnh cc giao hon t gia cc ton t ca cc hnh chiu xung lng
ln cc trc, ta c:

[ ] [
]
]
[ ] [
[ ]

[ ]

i vi cc hnh chiu ca momen xung lng ln cc trng c cc ton t

tng ng l:
Tnh cho , th:

[ ] [

( [ ]
[

SVTH: Trng Ngc Qu

[ ]
[ ] )
]

[
[
[

]

]

]
[

20

Tiu Lun: C Hc Lng T

i vi , ta c:

[ ] [

GVHD: Thy Trn Vit in

[ ]

( [ ]

[ ] )
[

]
]

[ ] )

[ ]

( [ ]

[
]

Cn vi , tnh nh sau:

]
[ ] [

Cn i vi bnh phng momen xung lng th ton t towng ng l:

[ ]

T (2.7) v d 4 ta c:
[ ]
(
[

[ ]

( {

} )

Do , ta thy rng : [ ]
Nh vy, cc i lng sau l tch phn chuyn ng: nng lng, hnh
chiu ca xung lng ln trc y, ln trc z, v hnh chiu momen xung lng ln

SVTH: Trng Ngc Qu

21

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

trc x.
2.2. Bi tp
2.2.1. Bi tp1:
Chng minh tr trung bnh ca o hm theo thi gian ca mt i lng
vt l khng ph thuc tng minh vo thi gian trong trng thi dng ca ph
gin on th bng 0.
Li gii:
Gi A l i lng vt l ang xt, ta c tr trung bnh ca o hm theo
thi gian ca A l:

|[ ]
Khai trin mc ta c:

[ ]
p dng tnh cht hermite ca ton t ri p dng phng trnh tr ring
ca ton t :
, ta c:
|

(
|

2.2.2. Bi tp 2:
Ht chuyn ng trong trng th
()

. Hy chng minh cc h thc sau:

Li gii:
a)p dng cng thc phng trnh chuyn ng Heisenberg, ta c:
()

{ }

[ ]

Vi ton t Hamilton c dng:

Do :

SVTH: Trng Ngc Qu

22

Tiu Lun: C Hc Lng T

[ ]

GVHD: Thy Trn Vit in

[ ]

[ ]

[ ]
]

( [

] )

Nh vy:
()

b)Ta c:
{ }

(
(

[ ]

[ ]

])
]

[ ]

])

c)Ta c:
{ }

[ ]
[

[
]

]
)

2.2.3. Bi tp 3:
Vi iu kin no th

l nhng tch phn chuyn ng?

Bi gii:
V
c biu din qua ta v xung lng nn chng khng ph
thuc tng minh vo thi gian. V vy, chng minh chng l tch phn
chuyn ng ta ch cn chng minh [ ]
. Ta s s dng
[ ]
ta cu, trong cc ton t c dng:

SVTH: Trng Ngc Qu

23

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

vi ton t ng nng l:

Phn gc ca ton t Laplace trong h ta cu c dng:

[
[ ]

[
[

Mun cho giao hon t trn bng khng th th nng phi khng ph thuc
, ngha l
[ ]

[
[

Mun cho giao hon t ny bng khng th th nng phi khng ph thuc
vo
, ngha l
l nhng
Nh vy, ht chuyn ng trong trng xuyn tm th
tch phn chuyn ng.
2.2.4. Bi tp 4:
Ton t Hamilton ca ht mang in chuyn ng trong t trng c dng:

trong l th vecto, m l khi lng ca ht.

(a) Tm ton t vn tc ca ht.
(b) Thit lp h thc giao hon gia cc ton t thnh phn.
Li gii:
Ton t Hamilton ca ht mang in chuyn ng trong t trng c dng:

(a) Thay ton t Hamilton vo cng thc tnh ton t vn tc ta c nh

sau:

SVTH: Trng Ngc Qu

24

Tiu Lun: C Hc Lng T

[ ]

) [(

((
(

([

GVHD: Thy Trn Vit in

]
[(

])

) ]

) ] (

[(

))

(b) tnh h thc giao hon gia cc thnh phn vn tc bi cc cng thc
sau:
[

[(

) (
([

(
[

[(

) (
]

) (
]

])

])

])

[(
([

)]

(
]

]
)

([

)]

)]

]
)

2.2.5. Bi tp 5:
Dng phng trnh chuyn ng Heisenberg cho ta , hy chng t rng
tr trung bnh ca xung lng ca ht trng thi dng th bng khng.
Li gii:
Tr trung bnh ca xung lng ca ht trng thi dng c xc nh bi
cng thc sau:

T phng trnh chuyn ng Heisenberg cho ta , ta c:

[ ]
( )
Thay (2) vo (1), ta c:

SVTH: Trng Ngc Qu

25

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

|
p dng tnh cht hermite ca ton t , ta c:
{

S dng phng trnh tr ring ca ton t l:

{
|

|
Nh vy ta c iu phi chng minh.

, th:
}
.

2.2.6. Bi tp 6:
Hm Hamilton ca dao ng t iu ha mt chiu c dng;

,
hy kim tra trong cc i lng sau, i lng no l tch phn chuyn ng:
a) Nng lng.
b) Cc hnh chiu ca xung lng.
c) Cc hnh chiu momen xung lng.
d) Bnh phng momen xung lng.
Li gii:
p dng iu kin mt i lng ng lc A l tch phn chuyn ng
da vo cng thc sau:

[ ]
Vi l hm hamilton.
V cc i lng ng lc khng ph thuc tng minh vo thi gian nn
o hm theo thi gian ca cc i lng bng khng. Do , ta ch cn tnh
cc giao hon t ca ton t tng ng vi ton t hamilton l c.
a) Nng lng tng ng vi ton t hamilton, ta c:
[ ]

]
[

]
]

[
[

]
]

[
[

Do , nng lng l mt tch phn chuyn ng.

SVTH: Trng Ngc Qu

26

Tiu Lun: C Hc Lng T

b)

GVHD: Thy Trn Vit in

Cc hnh chiu xung lng tng ng vi cc ton t: , , .

[ ]

[ ]

[ ]

Nh vy, hnh chiu xung lng ln trc x khng phi l tch phn chuyn
ng, cn hnh chiu xung lng ln trc y v z l tch phn chuyn ng.
c)
Cc hnh chiu momen xung lng tng ng vi cc ton t: ,
, .
[ ]

( [ ]
([
[ ]

[ ] )

( [ ]

[ ]

[ ]

( [ ]

]
[

[ ]
[ ] )

( [

])
]

[ ] )

[ ]

[
[

([

])

])

Do , hnh chiu momen xung lng ln trc x l tch phn chuyn ng,
cn ln cc trc y v z khng phi.

SVTH: Trng Ngc Qu

27

Tiu Lun: C Hc Lng T

d)

GVHD: Thy Trn Vit in

Bnh phng momen xung lng c ton t tng ng l .

]
]
[ ] [
[ ] [

p dng v d 4, ta c:
[ ]
(
[

(
)
T , ta c kt qu: [ ]

Do , bnh phng momen xung lng khng phi l tch phn chuyn
ng.
2.2.7. Bi tp 7:
Nhng i lng ng lc no sau y: nng lng, cc hnh chiu ca
xung lng, cc hnh chiu ca momen xung lng c bo ton khi ht
chuyn ng trong trng th bin thin
.
Li gii:
Mun bit c i lng ng lc A c phi l i lng bo ton ta phi
p dng cng thc sau:

[ ]
Trc ht ta xt ton t Hamilton c dng:

(
Ta c:

[ ]

[
[

]
[

SVTH: Trng Ngc Qu

[
]

[
]

]
[

28

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

Do , nng lng khng phi l i lng bo ton.

i vi cc i lng ng lc khc th n khng ph thuc tng minh
vo thi gian do ta ch cn tnh giao hon t ca ton t tng ng vi ton
t hamilton.
i vi cc hnh chiu ca momen xung lng ln cc trc c cc ton t
tng ng l: , .
Ta c:
[ ]

[
[
[ ]

[
[
[ ]

[
[

]
]

([

])

i vi cc hnh chiu ca momen xung lng ln cc trc c cc ton t

tng ng l: , .
Ta c:
[ ]

([ ]
( [ ]

]
[ ]

[ ])

[ ]
(

SVTH: Trng Ngc Qu

[ ]

[ ]
[ ])

29

Tiu Lun: C Hc Lng T

[ ]

GVHD: Thy Trn Vit in

)
]

([ ]

[ ]

( [ ]

[ ]

( [ ]
(

[ ]

[ ])

]
]

([ ]

[ ]

[ ])

[ ]

[ ]

[ ])

[ ]

[ ]

[ ]

[ ])

Nh vy, cc i lng c bo ton l: hnh chiu ca xung lng ln

trc x, v ln trc y, hnh chiu momen xung lng ln trc z.
2.2.8. Bi tp 8.
Nhng i lng ng lc no sau y: nng lng, cc hnh chiu ca
xung lng, cc hnh chiu ca momen xung lng v bnh phng momen
cung lng c bo ton khi ht chuyn ng trong trng i xng xuyn
tm.
Li gii:
V cc i lng khng ph thuc tng minh vo thi gian nn ta ch cn
tnh cc giao hon t tng ng ca cc i lng vi ton t hamilton.
Dng ca ton t Hamilton trong trng th xuyn tm l:

trong : phn gc ca ton t laplace c dng:

(

SVTH: Trng Ngc Qu

30

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

Ton t tng ng ca hnh chiu xung lng ln cc trc l:

Cc ton t tng ng ca hnh chiu momen xung lng ln cc trc l:

}
{

Ta ln lt i tnh cc giao hon t ca cc ton t tng ng vi ton t

hamilton.
Trc ht ta tnh cho nng lng c ton t tng ng l: , ta c:
[ ]

[
[

] [

Thay dng ca ton t nng lng vo phng trnh trn, ta c:

[ ]

Nh vy nng lng l mt i lng bo ton.

i vi cc hnh chiu ca xung lng ln cc trc, ta c:
[ ]

[ ]

SVTH: Trng Ngc Qu

)]
]

)]

31

Tiu Lun: C Hc Lng T

[ ]

GVHD: Thy Trn Vit in

)]

Nh vy, cc hnh chiu ca xung lng ln cc trc l i lng khng

bo ton.
i vi cc hnh chiu momen xung lng ln cc trc, ta c:
[ ]

]
{

}]

{
[ ]

}]
}

{
[ ]

Do , cc hnh chiu momen xung lng ln cc trc l i lng bo

ton.
i vi bnh phng momen xung lng th ta c:
[ ]

[
(

)
)

)]
)

Vy bnh phng momen xung lng l i lng bo ton.

SVTH: Trng Ngc Qu

32

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

Phn III: Kt Lun

Da vo mc ch nghin cu ca ti chng ta gii quyt c mt

s vn c bn sau y:
- H thng ha c kin thc c bn ca chng s thay i i lng
ng lc theo thi gian.
- Xy dng c h thng bi tp c bn nht ca chng, ch yu l phn
tch phn chuyn ng hay l s bo ton ca mt i lng.
- Trnh by c cch gii bi tp h tr cho vic hc tp tt chng ny
trong h thng bi tp mn c hc lng t.
- S dng nhun nhuyn cch tnh cc giao hon t gia cc ton t vi
ton t Hamilton.
Nhn chung chng S thay i i lng ng lc theo thi gian tng
i t bi tp. Tuy nhin, n l chng gp phn gip ta hiu r hn v vn
ca mt i lng ng lc. Qua bi tiu lun, em thy kin thc ca bn thn
cn nhiu hn ch, vic gii bi tp cha c nhun nhuyn v cn nhiu
vng mc cn phi c gng hn na.
Trong qu trnh thc hin khng trnh khi sai st, do mong GVHD
thng cm v gp thm cho bi lm c hon chnh.Thng qua bi tiu lun
ny, theo em trong ging dy vt l phi xy dng cc v d c th cho mi phn
l thuyt d dng h thng ha c kin thc mt cch su sc hn.

SVTH: Trng Ngc Qu

33

Tiu Lun: C Hc Lng T

GVHD: Thy Trn Vit in

Ti Liu Tham Kho

1.
2.
3.
4.
5.

Gio trnh C Hc Lng T (L nh Trn Cng Phong), NXB

H Hu, nm 2012.
Bi tp Vt l l thuyt tp 2 (Ngyn Hu Mnh (cb) T Duy Li
nh Thanh L Trng Trng), NXB Gio Dc 2007.
C hc lng t (Phm Qu T nh Thanh), NXB HQG H
Ni.
Bi tp c lng t (V Vn Hng), NXB H Quc Gia 2006.
Bi tp c hc lng t (Hong Dng), NXB i Hc Quc Gia
Thnh ph H Ch Minh 2002.

SVTH: Trng Ngc Qu

34