You are on page 1of 29

CAC TRIEU CHNG TAM THAN

BS CKII Nguyen Van Nuoi


e lam tot cong tac kham benh, bc au tien trong
qua trnh chan oan va ieu tr, thay thuoc tam than can
co hai kha nang rieng. Kha nang au tien la thu thap cac
d lieu lam sang mot cach khach quan va chnh xac thong
qua viec khai thac benh s va tham kham trang thai tam
than, sap xep cac d lieu nay mot cach can nhac va co
he thong. Kha nang th hai la hieu moi benh nhan nh
mot ca nhan vi cac ac thu ve tam ly, xa hoi, hoan
canh va moi trng song. Khi ren luyen kha nang au
tien, thay thuoc tam than can van dung cac ky nang va
kien thc lam sang; khi ren luyen kha nang th hai, can
van dung s hieu biet ve con ngi va kinh nghiem vi cac
benh nhan trc ay e hieu c nhng cam xuc va
hanh vi cua benh nhan ang c tham kham. Ca hai kha
nang nay co the c hnh thanh va phat trien qua viec
lang nghe benh nhan va hoc tap t cac thay thuoc tam
than co nhieu kinh nghiem hn.
Ky nang kham benh oi hoi s hieu ro nh ngha
cua cac trieu chng. Neu khong co cac kien thc nay
thay thuoc co the b sai lam trong viec phan loai cac bieu
hien lam sang va v vay se khong the chan oan chnh
xac. Do o, viec nam vng cac nh ngha la bc c ban
au tien trc khi tien hanh viec khai thac benh s va
tham kham tam than.
Viec nghien cu cac trang thai bat thng ve tam
than c goi la benh hoc tam than. Thuat ng nay bao
gom ba cach tiep can khac nhau vi cac oi tng:
Benh hoc tam than mo ta Tiep can nay lien quan
en s mo ta khach quan cac trang thai bat thng ve
tam than va tranh e cap en cac quan niem hoac ly
thuyet a nh trc. Muc ch la lam sang to tnh chat c
ban cua cac trai nghiem tam than benh ly va hieu c
cac trai nghiem nay moi benh nhan. Tiep can nay cua
benh hoc tam than ch lien quan duy nhat en viec mo ta
cac trai nghiem co y thc va hanh vi co the nhan thay
c.
Benh hoc tam than ong lc Tiep can nay bat
nguon t cac nghien cu ve phan tam hoc. Giong nh
phng phap tren, tiep can nay cung bat au bang s mo
ta cua benh nhan ve cac trai nghiem tam than cua mnh
va cac quan sat cua thay thuoc ve hanh vi cua benh
nhan. Tuy nhien tiep can nay ngoai s mo ta con tm cach
1

giai thch nguyen nhan cua cac hien tng tam than bat
thng lien quan en cac qua trnh vo thc ma benh nhan
khong nhan biet c.
Benh hoc tam than thc nghiem Tiep can nay
cung tm cach giai thch cac hien tng bat thng cung nh
mo ta chung. Tuy nhien, cac giai thch trong tiep can nay
lien quan en cac qua trnh tam ly co the xac minh c
bang thc nghiem, hn la cac qua trnh vo thc nh trong
benh hoc tam than ong lc. Cac phng phap c dung
e nghien cu cac hien tng bat thng la cac phng
phap cua khoa hoc than kinh, bao gom cac ky thuat chan
oan hnh anh nao va tam ly hoc nhan thc. Mac du
benh hoc tam than thc nghiem lien quan en nguyen nhan
cua cac trieu chng, cac trieu chng nay ch c nghien
cu trong boi canh cua cac hoi chng. V du, v benh hoc
tam than thc nghiem ve lo au a c nghien cu chu
yeu cac benh nhan b roi loan lo au nen no c mo ta
trong chng ve cac roi loan nay.
Khi mo ta cac trieu chng tam than, can phan biet
gia hnh thc va noi dung cua cac trieu chng; s phan
biet nay c minh hoa tot nhat qua cac v du. Mot benh
nhan noi rang, khi mot mnh anh ta nghe nhng tieng noi
goi anh ta la mot ke ong tnh, th hnh thc cua trai nghiem
la mot ao thanh con noi dung lien quan en phat bieu anh
ta la ong tnh. Mot benh nhan th hai nghe nhng tieng noi
noi rang anh ta sap b giet; nh vay hnh thc van la mot
ao thanh nhng noi dung lai khac. Mot benh nhan th ba co
cac y ngh am anh anh ta la ong tnh nhng nhan biet
nhng y ngh nay la khong ung. Trng hp nay co noi
dung tng t nh v du au (lien quan en ong tnh) nhng
hnh thc th khac- mot y ngh am anh. Hnh thc giup cho
viec thiet lap chan oan con noi dung tuy t co vai tro trong
chan oan nhng lai rat quan trong trong x tr. V du, noi dung
cua mot cua mot hoang tng gi y benh nhan co the
tan cong mot mot ke lam hai gia nh.
Cac trieu chng co khi c chia thanh nguyen phat
va th phat nhng cac thuat ng nay co hai ngha khac
nhau. Ngha th nhat lien quan en thi gian, nguyen phat la
xay ra au tien, va th phat la xay ra sau. Ngha th hai
lien quan en tnh nhan qua, nguyen phat la phat sinh trc
tiep t qua trnh benh ly, va th phat la phat sinh nh
mot ap ng vi trieu chng nguyen phat. Hai ngha nay
thng i oi vi nhau v cac trieu chng phat sinh trc tiep
t qua trnh benh ly bao gi cung xuat hien trc. Tuy
nhien, mac du cac trieu chng xay ra sau thng la mot
ap ng vi cac trieu chng au tien, nhng khong phai
2

luon luon nh vay v chung cung co the phat sinh trc tiep
t qua trnh benh ly. Thuat ng nguyen phat va th phat
thng c dung nhieu hn trong ngha ve thi gian v cach
dung nay khong can en mot suy luan ve tnh nhan qua.
Tuy nhien, nhieu benh nhan khong the noi cac trieu chng
cua ho xuat hien theo th t nao. Trong nhng trng hp
nay, khi mot trieu chng dng nh la mot ap ng vi
mot trieu chng khac, chang han mot hoang tng b theo
doi bi nhng ke am hai la mot ap ng vi viec nghe
nhng tieng noi ket an mnh, no se c goi la th phat
theo ngha nhan qua.
Ve y ngha cua cac trieu chng rieng le, cac roi loan
tam than thng c chan oan khi co s hien dien cua
mot nhom cac trieu chng a c xac nh ro. Hau nh
moi trieu chng n oc eu co the c trai nghiem bi
mot ngi bnh thng; ngay ca cac ao giac, thng c coi
la ac iem cua roi loan tam than, oi khi cung co the
xuat hien nhat thi nhng ngi khoe manh. Trng hp
ngoai le la mot hoang tng n oc thng c xem la
bang chng cua roi loan tam than neu no la ro ret va
dai dang (roi loan hoang tng). Do o, s hien dien cua
mot trieu chng n oc tuy khong han la bang chng cua
roi loan tam than nhng la mot ch nh can phai kham
xet ky lng nhieu lan e tm them cac trieu chng khac
cua roi loan tam than.
I. CAC ROI LOAN Y THC:
Y thc la s nhan biet ve ban than va moi trng
xung quanh. Cac mc o cua y thc co the thay oi t
hoan toan tnh tao cho en hon me.
Hon me la trang thai nang nhat cua roi loan y thc.
Benh nhan khong co cac bieu hien cua hoat ong tam
than va rat t hoat ong van ong tr ho hap. Benh nhan
khong ap ng ngay ca oi vi cac kch thch manh. Hon
me co the c phan loai tuy theo mc o cua cac ap
ng phan xa con lai va loai hoat ong ien nao.
Y thc u am lien quan en mot trang thai co the
thay oi t mot roi loan va u nhan thay en ngu ga ro
ret trong o benh nhan ap ng khong ay u vi cac
kch thch. Cac kha nang tap trung, chu y va tr nh b giam
cac mc o khac nhau va nh hng lc b roi loan. T
duy ngi benh lon xon, va cac s kien c giai thch mot
cach khong chnh xac.
Sng s Theo ngha c dung trong tam than hoc,
sng s la mot trang thai trong o benh nhan bat ong,
khong noi, va khong ap ng nhng dng nh van con
nhan biet qua oi mat m va doi theo cac vat xung quanh.
3

Neu nham mat, benh nhan se chong lai cac co gang e


m mat. Cac phan xa bnh thng va t the ngh van con
duy tr.
Lu lan Roi loan y thc trong o benh nhan co cac
phan ng khong phu hp vi cac kch thch ben ngoai;bieu
hien bang roi loan nh hng ve thi gian, khong gian, va
xung quanh. Lu lan oi khi cung c dung e ch s mat
kha nang suy ngh mot cach sang suot, co the xay ra trong
tnh trang y thc bnh thng. Trong sang, lu lan xay ra cung
vi cac ao tng, ao giac, va cac roi loan kh sac nh lo
au, s hai.
Sang Mot trang thai lu lan cap, ac trng bi khi
au tng oi ot ngot vi roi loan tap trung va chu y,
cac bat thng tri giac va nhan thc nh cac ao giac va
hoang tng, roi loan giac ngu va roi loan than kinh t chu.
Sang thng keo dai t vai gi en vai ngay, tien trien
dao ong va gia tang vao ban em. ien nao thng co
hoat ong cham lan toa. Ngi benh co cac bat thng
van ong nh bt rt, run, giat c va cac roi loan than kinh
t chu nh tim nhanh, sot, huyet ap tang, ra mo hoi, dan
ong t. Sang hay gap trong cac roi loan chuyen hoa,
nhiem trung, cac benh cua he than kinh trung ng, cac
trang thai nhiem oc hoac cai chat
Trang thai hoang hon Trang thai y thc b thu hep,
vi cac ao giac, xuat hien ot ngot trong mot thi gian
ngan va cung ket thuc ot ngot. Do s chi phoi cua cac
ao giac, ngi benh co the co cac hanh vi nguy hiem cho
ban than va ngi xung quanh; sau cn ngi benh khong
nh nhng g a xay ra. Trang thai hoang hon gap trong
benh ong kinh hoac cac benh thc the nao.
II. CAC ROI LOAN CHU Y VA TAP TRUNG:
Chu y la kha nang hng vao mot van e can giai
quyet con tap trung la kha nang duy tr tam iem chu y
nay. Kha nang hng vao mot phan chon loc cua thong tin
en nao rat quan trong trong nhieu tnh huong hang ngay,
chang han khi noi chuyen mot cho on ao. Chu y va
tap trung co the b roi loan trong rat nhieu roi loan tam
than nh roi loan kh sac, roi loan thieu sot chu y tang
ong, roi loan lo au, tam than phan liet, va cac roi loan
thc the nh sang va sa sut tam than. Do o, viec phat
hien cac bat thng ve chu y va tap trung t giup ch
nhieu cho chan oan. Tuy nhien cac bat thng nay lai quan
trong trong x tr; v du chung anh hng en kha nang trao
oi thong tin vi benh nhan trong luc kham benh, va can
tr kha nang lam viec, lai xe, hoac tham gia cac hoat ong
4

vui chi cua ngi benh. Cac roi loan chu y va tap trung
gom:
Phan tan chu y (distractibility) la trang thai trong o
chu y b loi cuon vao cac kch thch khong quan trong hoac
khong thch hp t ben ngoai.
Mat chu y chon loc la khong chu y en nhng s
kien gay lo au.
Tang canh giac (hypervigilance) la chu y va tap trung
qua mc vao tat ca cac kch thch t ben trong lan ben
ngoai, gap trong cac trang thai hoang tng, hng cam.
III.CAC ROI LOAN KH SAC VA CAM XUC
Trong tam than hoc, khi mo ta cac trang thai xuc cam
(emotions) bieu hien thai o cua con ngi, cac thuat ng
kh sac (mood) va cam xuc (affect) oi khi c s dung vi
y ngha gan giong nh nhau. Tuy nhien, gia hai thuat ng
nay van co s khac biet nhat nh. Kh sac c dung e
ch trang thai chu quan keo dai hoac lan toa trong khi cam
xuc e ch trang thai xay ra tng luc, co the quan sat
c, oi khi bien oi nhanh chong e ap ng vi s a
dang trong t duy va tnh huong.
A. Cac roi loan kh sac
Tram cam (depression) la mot ap ng bnh thng
vi s mat mat hoac bat hanh. Tram cam tr nen bat
thng khi nang ne hn so vi s bat hanh hoac keo dai
qua mc mong i. Kh sac tram cam thng ket hp chat
che vi cac bien oi khac nh anh gia thap ban than, t
cho mnh co nhieu khuyet iem, va suy ngh bi quan. Ngi b
tram cam co bieu hien ac trng vi cac khoe mieng gap
xuong, gia tran co nhng nep nhan thang ng; ho
thng khom lng, cui au, ve mat buon rau, au kho. Van
ong thng b c che nhng cung co the gia tang cac
benh nhan kch ong, lo au. La trieu chng c ban trong cac
giai oan tram cam cua roi loan tram cam va roi loan
lung cc nhng tram cam cung hay gap trong nhieu roi loan
tam than khac nh cac roi loan lo au (roi loan lo au toan
the, hon hp lo au-tram cam, roi loan am anh-cng che),
tam than phan liet, loan than ngan, cac roi loan an uong
Sau uat (melancholia) la trang thai tram cam nang
vi cac ac iem nh mat hng thu trong tat ca cac hoat
ong, mat phan ng vi cac kch thch thng van thng
gay thch thu, tram cam nang hn vao buoi sang, thc giac
sm, chan an hoac sut can ro ret, cam giac toi loi qua
mc hoac khong phu hp.
Hng phan (elation) la cam giac vui sng, khoai cam,
het sc t man hoac lac quan. Hng phan thng ket hp
vi cac bien oi khac nh tang s t tin va thoai mai, tang
5

hoat ong va tang thc tnh oi khi co the gay bt rt,


kho chu. Hng phan hay gap nhat trong hng cam va hng
cam nhe.
Hng cam (mania) la trang thai kh sac ac trng bi s
hng phan, kch ong, tang hoat ong, tang tnh duc, tang
nhp o t duy va ngon ng.
Hng cam nhe (hypomania) la bat thng kh sac co
cac ac iem giong nh hng cam nhng mc o nhe hn.
Khoai cam (euphoria) la trang thai hng phan manh
liet vi y tng t cao, gap trong cac benh co ton thng
thc the nao nh u nao, tai bien mach mau nao, chan thng
so nao, liet tien trien
B. Cac roi loan cam xuc
Cam xuc thieu hoa hp (inappropriate affect) la s
khong phu hp gia cam xuc va t duy hoac ngon ng i
kem, gap trong benh tam than phan liet.
Cam xuc cun mon (blunted affect) la roi loan cam
xuc ac trng bi mot s giam sut ro ret cng o cam
xuc c bieu hien ra ben ngoai, gap trong tam than phan
liet.
Cam xuc thu hep (restricted or constricted affect) cung la
s giam cng o cam xuc nhng t hn trong cam xuc cun
mon.
Cam xuc phang lang (flat affect) la s mat hoan
toan hoac gan nh hoan toan moi bieu hien cam xuc;
giong noi tr nen n ieu, ve mat bat ong.
Cam xuc khong on nh (labile affect) la s bien oi
nhanh chong va ot ngot cua cam xuc, khong lien quan vi
cac kch thch ben ngoai.
Cam xuc hai chieu (ambivalence) la s ton tai ong
thi cua hai cam xuc trai ngc nhau oi vi cung mot
ngi hoac cung mot s vat. Gap trong tam than phan liet,
cac trang thai ranh gii, cac roi loan am anh-cng che.
S th gia tao (la belle indifference) la thai o iem
tnh hoac khong quan tam mot cach khong phu hp ve
benh tat cua mnh, gap benh nhan roi loan chuyen dang.
C. Cac roi loan khac
Lo au (anxiety) la cam giac lo s lan toa, rat kho chu
nhng thng m ho, kem theo nhieu trieu chng c the nh
hoi hop, anh trong ngc, run, ra mo hoi, kho mieng, siet
chat ngc, kho chu da day, kho nuot, buon non, mac
tieu tieu, bt rt muon i ti i i lui, khong the yen
mot cho. Lo au la mot ap ng phu hp trc mot nguy
hiem, thng co tnh nhat thi nham ong vien c the co
cac hanh ong can thiet( chay tron hoac chong lai) nhng
se c coi la bat thng khi nang ne va keo dai hn s e
6

doa. Ve nhan thc, lo au ac trng bi s tang canh giac,


tap trung kem, mat sang suot, s mat kiem soat hoac mat
tr. Cac trieu chng hanh vi gom s set, tranh ne, de bc
tc, bat ong, va th nhanh. Cac roi loan tri giac gom giai
the nhan cach, tri giac sai thc tai, va tang cam giac.
Lo au tnh cach (trait anxiety) la kieu lo au keo dai
suot i nh mot ac iem ve nhan cach. Nhng ngi co
lo au tnh cach thng soi noi, tang nhay cam vi cac kch
thch, va de phan ng ve tam sinh ly hn nhng ngi
khac. Ngc lai, lo au trang thai (state anxiety) la cac giai
oan lo au gan lien vi cac tnh the chuyen biet va khong
con ton tai khi tnh the thuc ay giam i.
Lo au vo c (free-floating anxiety) la lo au dai dang
khong ro nguyen nhan, rat nhieu y ngh va s kien khac
nhau dng nh cung thuc ay va gop phan gay ra lo au.
Ngc lai, lo au tnh the (situational anxiety) ch xay ra khi co
cac ly do chuyen biet hoac cac kch thch ben ngoai, nh
trong cac am anh s.
La trieu chng c ban trong cac roi loan lo au, trieu
chng lo au con hay gap trong rat nhieu benh c the va
tam than. Do o, thay thuoc tam than can phan biet gia
lo au nguyen phat do chnh roi loan gay ra vi lo au th
phat la phan ng tam ly cua benh nhan vi benh ly chu
yeu. Cac roi loan noi tiet, t mien dch, chuyen hoa, va
nhiem oc, cung nh cac tac dung co hai cua thuoc eu
co the gay lo au. Trong cac benh ly tam than, lo au
thng gap cac benh nhan tram cam, loan than, trong
cac roi loan nhan thc va roi loan lien quan en chat.
S (fear) la lo au gay ra bi mot nguy hiem co thc va
c nhan biet mot cach co y thc.
Hoang loan (panic) Cn hoang loan la cn lo au d doi
t gii han, keo dai t nhieu phut en nhieu gi, vi cac
trieu chng cang luc cang tang dan. Benh nhan cam thay
mot s khiep s hoan toan, s mnh se chet, se mat tr,
hoac mat kiem soat, kem theo cac trieu chng c the cua
lo au nh au that ngc, th doc, va met moi en kiet sc.
Cac cn hoang loan la thanh phan chu yeu cua roi loan
hoang loan nhng cung co the gap trong cac roi loan lo au
va cac roi loan tam than khac.
De bc tc va gian d (irritability and anger) De bc
tc la trang thai tang cao s san sang a en gian d.
Ca hai trieu chng tren eu co the xay ra trong nhieu loai
roi loan nen t co gia tr chan oan. Tuy nhien, chung lai
rat quan trong trong x tr nen neu hien dien, chung can
c lng gia ngay ve nguy c bao lc. De bc tc va gian
d co the xay ra trong cac roi loan lo au, roi loan kh sac,
7

tam than phan liet, sa sut tam than, nhiem oc ru hoac


ma tuy. Trong mot so trng hp, chung khong ch gay nguy
hiem cho ngi khac ma ngay ca ban than ngi benh.
IV. CAC ROI LOAN HANH VI VAN ONG
Cac bat thng ve hanh vi, bieu hien ve mat, va t
the thng xay ra trong tat ca cac loai roi loan tam than.
Ngoai tr tic, cac trieu chng chuyen biet khac hay gap
benh nhan loan than, ac biet la tam than phan liet.
Tic (tic) la cac c ong khong eu lap i lap lai lien
quan en mot nhom c, v du lac au qua mot ben, nhun vai.
Kieu cach (mannerism) la cac c ong khong t y,
a an sau thanh thoi quen, lap i lap lai, dng nh co
mot y ngha chc nang nao o, v du chao, vuot toc.
nh hnh (stereotypy) la kieu van ong hoac ngon ng
khong oi, lien tuc lap i lap lai nh lac l than mnh; gap
trong roi loan t ky tre em, tam than phan liet the cang
trng lc
T the khac thng (posturing) la s gi mot t the
c the khac thng lien tuc trong mot thi gian dai. T the
nay dng nh co mot y ngha bieu tng, v du ng vi
hai canh tay dang rong nh ang b ong inh tren thap t,
hoac khong co y ngha ro ret, v du ng tren mot chan.
Phu nh (negativism) la s chong oi khong co ly do
moi co gang lam chuyen dch hoac moi s hng dan, hoac
lam ngc lai ieu c yeu cau.
Nhai ong tac (echopraxia) la s bat chc mot cach
t ong moi c ong cua ngi khac ngay ca khi c yeu
cau khong lam nh vay.
Khuynh hng hai chieu (ambitendence) Benh nhan
c xem la bieu hien khuynh hng hai chieu khi luan phien
co cac c ong trai ngc nhau, v du, a tay ra e bat tay,
roi rut tay vao, roi lai a tay ra, va c tiep tuc nh the.
Mat trng lc c (cataplexy) la s mat trng lc c
ot ngot va nhat thi, gay ra yeu va bat ong; co the b
thuc ay bi cac trang thai cam xuc va thng noi tiep
bang giac ngu. Hay gap trong benh ngu ru.
Cang trng lc (catatonia) la trang thai tang trng lc
c anh hng en s duoi va gap c, mat i khi co cac c
ong t y. Gap trong cac benh co ton thng thc the nao
nh viem nao, tam than phan liet the cang trng lc, tram
cam hoac hng cam, ngam thuoc an than kinh
Gi nguyen dang (catalepsy) la trang thai trong o
benh nhan gi nguyen mot t the c the c ap at; gap
trong cac trng hp nang cua tam than phan liet the
cang trng lc. oi khi c xem la ong ngha vi uon sap
tao hnh.
8

Kch ong cang trng lc (catatonic excitement) la


kch ong van ong khong co muc ch, khong b anh hng
bi cac kch thch ben ngoai. Benh nhan trong trang thai
cang trng lc co the ot ngot bung phat trang thai kch
ong va tan cong ngi xung quanh.
Sng s cang trng lc ( catatonic stupor) la sng
s trong o benh nhan thng van con nhan biet c xung
quanh.
Cng nhac cang trng lc (catatonic rigidity) la s
t y gi mot t the cng nhac, chong lai moi co gang di
chuyen.
Uon sap tao hnh (waxy flexibility) la trang thai trong
o ngi benh c nan mot t the va roi t the nay
se c duy tr; khi di chuyen cac chi cua benh nhan , ta co
cam giac nh chung c lam bang sap. oi khi nhng
benh nhan nay cung co the gi au cao hn goi trong mot
thi gian dai (goi tam ly).
Mat van ong (akinesia) la mat cac c ong than
the, nh trong trang thai bat ong cc nang cua tam than
phan liet the cang trng lc; cung co the xay ra do tac
dung phu ngoai thap cua thuoc chong loan than.
Tang hoat ong (overactivity)
Bt rt va kch ong (restlessness and agitation) la
s gia tang toan bo cac c ong cua c the, vi cac bieu
hien nh bon chon, ng ngoi khong yen, chan tay lien tuc
ca quay, kem theo s cang thang noi tam. Trang thai bt
rt gap trong cac roi loan tam than co tang cam xuc
hoac lu lan nh nhiem oc, sang, hng cam, tram cam kch
ong, roi loan lo au, cung nh cac benh c the nh cng
giap.
Tang hoat ong toan the (generalized overactivity),
trong o benh nhan dng nh co s gia tang nang lng c
the, c phan biet vi kch ong do khong co s cang
thang noi tam va cac c ong co muc ch hn. Gap trong
hng cam, hng cam nhe, chan an loan than kinh, va la
thanh phan cua roi loan thieu sot chu y tang ong.
Kch ong lu lan (confusional agitation) la mot trang
thai bt rt va hoat ong khong co muc ch, gap trong cac
cn ong kinh, nhiem oc cap, sang.
Giam hoat ong (hypoactivity) la s cham chap van
ong gap trong nhieu benh c the nh suy giap, benh Addison,
mot so benh nhiem trung va sau nhiem trung, nhiem oc,
cung nh trong mot so roi loan tam than thc the, tam
than phan liet, va cac roi loan tram cam. Giam va mat
9

van ong co the xay ra trong tam than phan liet hoac do
tac dung phu cua cac thuoc chong loan than.
Cac phan ng chuyen dang (conversion reactions) la
cac roi loan chc nang, do can nguyen tam ly lien quan
en cac chc nang giac quan hoac van ong. Cac the van
ong hay gap la yeu hoac liet chi, mat ng-mat i, that
ieu hoac mat tieng. Cac phan ng chuyen dang giac quan
gom mu, iec, va mat cam giac.
Cac roi loan kiem soat xung ong
Xung ong uong ru (dipsomania) la cn them
uong mot lng ln cac thc uong co ru, ngi benh
khong cng lai c. Gap chu yeu trong cac giai oan hng
cam va roi loan nhan cach.
Them uong (potomania) la nhu cau thng xuyen
uong mot lng ln nc. Gap trong tam than phan liet
man tnh, roi loan nhan cach va co the nhng benh
nhan ang ieu tr bang cac thuoc chong loan than,
carbamazepine, lithium, hoac cac thuoc khac. Nhng benh
nhan nay thng co t trong nc tieu va nong o sodium
trong huyet thanh thap, trng hp nang co the a en ngo
oc nc (water intoxication) vi cac cn co giat.
Them an (bulimia) la nhng cn an nhieu kem theo
mot cam giac oi d doi. Gap trong chng an nhieu loan
than kinh, tam than phan liet, cac giai oan hng cam, cham
phat trien tam than, sa sut tam than, roi loan nhan cach.
Xung ong an cap (kleptomania) la s that bai tai
dien trong viec chong lai xung ong an cap cac o vat
khong can thiet, hoac cho viec s dung cua ban than,
hoac co gia tr ve tien bac. Cac xung ong nay khong ket
hp vi cac hoang tng hoac ao giac, khong do tc gian
hoac muon tra thu. Hanh ong an cap thng giup lam
giam s cang thang ngi benh. Cac o vat an cap
thng t co gia tr va benh nhan co u kha nang e
mua, sau o chung c tch tr, vt i, hoac tra lai cho chu
nhan. Xung ong nay hay ket hp vi cac roi loan lo au va
roi loan an uong.
Xung ong ot nha (pyromania) lien quan en cac
cn co y ot nha; c thc hien khong phai e kiem tien,
che dau toi pham, tra thu hoac v cac ong c khac; khong
do hau qua cua cac ao giac, hoang tng, hoac roi loan
phan oan (do ngo oc, sa sut tam than, hoac cham phat
trien tam than). Nhng benh nhan nay thng quan tam
en la va viec cha la, thch nhn thay la chay. Ho co
the len ke hoach ot nha trc va khong he quan tam
en hau qua nguy hiem do hanh ong cua ho.
10

Xung ong nho toc, long (trichotillomania) la hanh


vi tai dien nho toc, long a en s mat toc, long co the
nhan thay c nhieu vung khac nhau cua c the. Cac v
tr hay gap nhat la da au, long may, va long mi. Hanh vi
nay thng mang lai s thch thu hoac lam giam cang thang
cho ngi benh.
anh bac benh ly (pathologic gambling) ac trng
bi xung ong anh bac khong phu hp, dai dang va tai
dien anh hng en ban than, gia nh va nghe nghiep cua
ngi benh.
V. CAC ROI LOAN T DUY
T duy la hnh thc cao nhat cua qua trnh nhan thc co
muc ch phan anh thc tai khach quan mot cach gian tiep
va khai quat thong qua cac hoat ong phan tch, tong hp,
so sanh, khai quat hoa va tru tng hoa, phan oan, suy
luan va cuoi cung la tm ra ket luan. T duy c bieu hien
di hnh thc ngon ng (va la san pham va la s phan
anh cua t duy), hnh anh, bieu tng, cam giac
Cac roi loan t duy co the c chia thanh roi loan hnh
thc t duy (roi loan ngon ng) va roi loan noi dung t duy.
A. Roi loan hnh thc t duy
Chia theo nhp o ngon ng nhanh
T duy don dap (pressure of thought) Cac y ngh a
dang xuat hien don dap va nhanh chong trong au ngi
benh, khong sao ngan can c; gap trong hng cam, tam
than phan liet, cac roi loan nhan thc.
T duy phi tan (flight of ideas) Qua trnh lien tng cua
ngi benh rat nhanh chong, cac y ngh va li noi xuat
hien noi tiep nhau mau le vi chu e thay oi rat nhanh theo
cac tac ong ben ngoai. Ngi benh noi thao thao bat
tuyet, viec no cha xong a noi sang viec kia, khong co mot
chu e nao nhat nh ca en mc t duy co khi tr nen
khong lien quan. T duy phi tan la ac trng cua giai oan hng
cam.
Noi ho lon (word salad, verbigeration) S pha tron ri
rac, khong the hieu c cua cac tieng, cac t va cum t.
Gap trong tam than phan liet man tnh va cac trang thai sa
sut tam than.
Chia theo nhp o ngon ng cham
T duy cham chap (bradypsychia) Qua trnh lien tng
cua ngi benh rat cham, ho suy ngh kho khan, noi dung
n ieu, ngheo nan. Ngoi benh noi rat cham, dng lai
rat lau sau moi cau noi, hoi mai mi tra li. Gap trong giai
oan tram cam.

11

T duy ngat quang (thought blocking) S gian oan ot


ngot cua dong t duy trc khi mot y tng c hoan tat;
sau mot luc dng, benh nhan khong nh ieu g a noi
hoac sap phai noi. T duy ngat quang la mot trieu chng
quan trong do gi y tam than phan liet, ac biet sau khi a
loai tr cac nguyen nhan khac nh b phan tan chu y ot
ngot, met moi, va lo au. S ket hp ve chan oan vi
tam than phan liet cang manh hn khi benh nhan giai thch
trai nghiem theo mot cach khac thng, v du khi benh nhan
noi rang t duy cua mnh a b ngi khac anh cap.
T duy lai nhai (circumstantiality) Roi loan trong qua trnh t
duy va ngon ng trong o ngi benh ke mot cach t m
cac chi tiet th yeu va rat kho chuyen sang noi dung chnh.
Gap trong ong kinh, tam than phan liet, roi loan am anh
cng che, va mot so trng hp sa sut tam than.
T duy kien nh (perseveration) S lap i lap lai co tnh
chat benh ly cung mot ap ng vi cac kch thch khac
nhau nh c lap lai cung mot cau tra li vi cac cau hoi
khac nhau, hoac lap i lap lai mot cach dai dang cac t
hoac khai niem ac trng trong luc noi. Gap trong cac roi
loan nhan thc, tam than phan liet, va cac benh tam
than khac.
Chia theo hnh thc phat ngon
Noi mot mnh (monologue) Ngi benh noi lam tham
mot mnh, noi dung khong lien quan en hoan canh xung
quanh. Gap trong tam than phan liet.
Noi tay oi (dialogue) Ngi benh noi chuyen vi mot
nhan vat tng tng hoac ang tranh luan vi ao thanh.
Gap trong tam than phan liet.
Tra li ben canh (reponse a cote, irrelevent answer)
Hoi mot ang, ngi benh tra li mot neo, lam ra ve
khong biet hoac khong quan tam en cau hoi. Gap trong
tam than phan liet.
Khong noi (mutism) Mat kha nang noi nhng khong
co cac bat thng ve cau truc cua nao va cac c quan
phat am. Gap trong cac benh loan than do s chi phoi cua
cac ao giac hoac hoang tng, trong cac trang thai cang
trng lc, roi loan phan ly, tram cam, sang hoac sa sut tam
than.
Noi lap lai (palilalia) Ngi benh luon lap i lap lai
nhng t cua chnh ho, gap trong cac tic phat am phc tap.
Nhai li (echolalia) Ngi benh lap lai nhng t hoac
cum t nghe c t ngi khac, co khuynh hng lap i lap
lai va dai dang. Gap trong mot so the cua tam than phan
liet, ac biet la the cang trng lc va cac tic phat am
phc tap.
12

Cn xung ong li noi (verbal impulsion) Ngi benh


lam l suot ngay nhng thnh thoang lai co nhng cn xung
ong noi mot hoi lau nhng cau vo ngha, tuc tan. Gap
trong tam than phan liet.
Chia theo ket cau ngon ng
Ngon ng khong lien quan (incoherence) T duy hoac
ngon ng ma ngi khac khong the hieu c do cac t
hoac cum t c ket noi vi nhau khong co lien quan ve
y ngha, ng phap hoac logic. Roi loan nay xay ra trong cac
menh e, khac vi noi lac e o roi loan la gia cac
menh e. Thuat ng nay khong dung khi roi loan ngon ng
la do mat ngon ng (aphasia).
Noi lac e (derailment, loosening of associations) Mot kieu
ngon ng trong o ngi benh chuyen t mot chu e nay
sang mot chu e khac hoan toan khong co lien quan hoac
ch co lien quan mot cach gian tiep ve y ngha. Ngon ng
cua ngi benh lon xon, khong logic va cung khong sang
to hn khi c hoi them. Hay gap nhat trong tam than phan
liet. Can lu y la mot s chuyen oi thnh thoang sang mot
chu e khac khong bao trc hoac khong co lien quan ro
ret th khong phai la noi lac e.
Sang tao ngon ng (neologism) Cac t hoac cum t ,
do ngi benh at ra, thng e mo ta mot trai nghiem
benh ly. Sang tao ngon ng can c phan biet vi phat
am khong ung, s dung t sai nhng ngi hoc van
thap, t a phng Trc khi xac nh mot t la sang tao
ngon ng, thay thuoc can hoi benh nhan muon noi g qua
t nay. Sang tao ngon ng hay gap nhat trong tam than
phan liet man tnh.
Chi ch (punning, clanging) S ket hp cac t co am
tng t nhng khac ngha; cac t khong co lien quan ve
logic nhng theo nhp ieu, theo van. V du: tri xanh, an canh,
uong nc chanh. Hay gap nhat trong tam than phan liet
hoac hng cam.
Chia theo y ngha, muc ch ngon ng
Suy luan benh ly (morbid reasoning) la suy luan tach
ri khoi thc te, co tnh chat b hiem, triet hoc, hoac sieu
hnh. Gap trong tam than phan liet.
T duy than b (magical thinking) la kieu t duy trai thc
te, trong o moi y ngh, li noi c cho la co kha nang
thc s e gay ra hoac ngan nga cac s kien. T duy than
b la kieu t duy ac trng tre em nho t 2 7 tuoi, cung
gap trong tam than phan liet.
T duy hai chieu (ambivalent thinking) Ngi benh cung
luc co nhng suy ngh, li noi hoan toan trai ngc nhau.
Gap trong tam than phan liet.
13

T duy t ky (autistic thinking) Ngi benh rut lui vao


the gii t ky, tach ri khoi thc te, hay noi en nhng
van e cua the gii ben trong ky la cua mnh. Gap trong
tam than phan liet.
T duy tng trng (symbolic thinking) oi vi cac s
vat, hien tng ben ngoai, ngi benh thng gan cho mot
y ngha tng trng. V du, ngi benh cho so 3 tng trng cho
ieu tot con so 8 tng trng cho ieu xau.
B. Roi loan noi dung t duy
Bao gom cac am anh va cac tin tng bat thng. Khi
lng gia tnh chat bat thng cua cac tin tng can xet
en nen van hoa cua ngi benh v mot so tin tng c
xem la bat thng trong nen van hoa nay lai co the c
chap nhan hoan toan trong mot nen van hoa khac. Ve
mc o, cac tin tng bat thng co the i t cac nh
kien cho en cac hoang tng. Trong hau het cac trng
hp, hoang tng thng khong co tnh ac hieu ve chan
oan do co the gap trong nhieu benh ly khac nhau nh tam
than phan liet, roi loan hoang tng, roi loan kh sac, sang,
sa sut tam than, cac roi loan lien quan en chat
1. nh kien (overvalued ideas) la cac tin tng dai dang
bat thng va vo ly vt qua gii han cua moi ly le.
Benh nhan co nh kien thng t hoac khong nhan thc
c rang cac y ngh cua ho la khong ung; tuy nhien, cac
y ngh nay khong kho tin mot cach ro ret nh hau het cac
hoang tng. Cac nh kien lien quan en hnh dang va can
nang la ac iem chnh trong chan an loan than kinh. Ghen
tuong benh ly va s ban tam ve s khong chung thuy cua
chong hoac v mnh co the tao thanh mot nh kien neu
khong co bang chng thc s nao bien minh cho s nghi ng
nay.
2. Hoang tng (delusions)
nh ngha: Hoang tng la nhng y tng sai lam,
khong phu hp vi thc te khach quan nhng ngi benh tin
chac la hoan toan chnh xac, khong the giai thch, phe
phan c cho du co nhng bang chng trai ngc ro ret
t thc te.
Hoang tng co cac tnh chat c ban sau:
S tin tng vng chac cua ngi benh vao cac y
tng sai lam mac du cac y tng o khong co c
s thc te hoac mau thuan ro ret vi thc te.
Co tnh ca nhan, ngha la khong c chia se bi
nhng ngi cung la tuoi, gii tnh, giao duc va
van hoa.

14

Ngi benh khong nhan thc c tnh chat phi ly


cua chung.
Anh hng en cam xuc va hanh vi cua ngi
benh, co the a en cac hanh vi nguy hiem cho
ngi benh va nhng ngi xung quanh.
Noi dung hoang tng chu anh hng rat nhieu bi
cac nen van hoa cung nh thi ai lan boi canh xa hoi
ma ngi benh ang song. Mac du cac hoang tng khong
co tnh ac hieu ve chan oan, mot so loai hoang tng
thng gap trong mot roi loan nay hn la trong mot roi loan
khac. V du, mac du cac hoang tng b chi phoi va tri giac
hoang tng hay gap trong tam than phan liet, chung cung
xay ra, tuy t hn, trong cac roi loan kh sac co trieu chng
loan than. Tng t, hoang tng phu hp vi kh sac co chu
e t cao gap trong hng cam hoac hoang tng t buoc toi
ac trng cua tram cam cung co the gap trong tam than
phan liet.
Phan loai hoang tng
Hoang tng nguyen phat la hoang tng xuat hien
ot ngot, ngi benh tin chac la ung va khong co s
kien tam ly nao a en. V du, mot benh nhan ot nhien
tin chac rang mnh ang thay oi gii tnh, ieu ma benh
nhan cha tng ngh en trc ay va khong co s kien
nao co the gay ra y tng o. Trong thc hanh thng kho
xac nh mot hoang tng co phai la nguyen phat khong do
benh nhan kho nh lai trnh t chnh xac trong cac trai
nghiem bat thng cua mnh. Cac hoang tng nguyen phat
c cho la co gia tr trong chan oan tam than phan liet
va ch nen c ghi nhan khi chung hien dien mot cach
chac chan.
Hoang tng th phat la hoang tng phat sinh t
mot trai nghiem benh ly co trc. Trai nghiem nay co
the la cac ao giac (v du, mot benh nhan nghe nhng tieng
noi co the ngh la mnh ang b theo doi), mot thay oi kh
sac (v du, mot benh nhan tram cam nang ngh rang ngi
khac coi mnh vo dung), mot hoang tng khac (v du, mot
benh nhan co hoang tng phat minh ngh rang ke khac
ang tm cach am hai mnh e cp lay phat minh). Mot so
hoang tng th phat dng nh co chc nang bo sung, lam
cho cac trai nghiem au tien tr nen co the hieu c oi
vi ngi benh, nh trong v du th nhat. Cac hoang tng
th phat khac co tac dung ngc lai, lam tang them s au
kho cho ngi benh. Bang cach nay, mot so benh nhan
phat trien mot loat cac hoang tng th phat co lien quan
vi nhau cho en khi tao thanh mot he thong hoang tng
15

phc tap. Khi ieu nay xay ra, cac hoang tng c goi la
he thong hoa.
Hoang tng chia se (shared delusions) Thong thng,
nhng ngi xung quanh nhan biet hoang tng la sai va
tranh luan vi benh nhan nham lam cho benh nhan t bo
cac y tng sai lam cua ho. Tuy nhien, oi khi mot ngi
song chung vi benh nhan co hoang tng lai chia se hoang
tng vi ngi nay. Trang thai nay c goi la hoang tng
chia se hoac ien tay oi (folie a deux). Mac du s tin chac
vao hoang tng cua ngi th hai cung manh nh ngi
au khi ca hai con song chung, no thng giam i khi ho
tach ri nhau.
Kh sac hoang tng (delusional mood) Khi trai nghiem
mot hoang tng, benh nhan se co ap ng ve cam xuc.
V du, khi ngh rang co nhieu ngi ang tm cach am hai
mnh th benh nhan thng lo s. Nhng co khi roi loan cam
xuc lai xuat hien trc hoang tng. Chang han ban au
benh nhan cam thay lo s nhng khong biet tai sao, tm cach
giai thch, va roi tin chac rang co ngi ang tm cach hai
mnh . Khi hoang tng theo sau, no dng nh e giai thch
cam xuc cua ngi benh.Hien tng nay c goi la kh
sac hoang tng.
Tri giac hoang tng (delusional perception) Thuat ng
nay c dung khi hoang tng ot ngot xuat hien do ngi
benh vo c gan mot y ngha khac thng vao mot s vat
ma ho tri giac c.V du, v tr cua mot bc th e lai tren
ban lam viec co the c benh nhan giai thch ay la dau
hieu mnh sap b chet. Trai nghiem nay c goi la tri giac
hoang tng.
Tr nh hoang tng (delusional memory) Trong trieu
chng nay, mot y ngha mi a c gan cho cac s kien
trong qua kh. V du, mot benh nhan ngh rang ang co mot
am mu au oc mnh, va khi nh lai la mnh a b oi sau
mot ba an cach ay kha lau trc khi hoang tng hien
nay bat au, va benh nhan ket luan rang mnh a b au
oc trong lan o. Trai nghiem nay can c phan biet vi
hoang tng a xuat hien t trc. Thuat ng tr nh hoang
tng khong xac ang v khong phai tr nh b roi loan ma
chnh la do y ngha hoang tng c gan vao cac s kien
qua kh.
Hoang tng ky quai (bizarre delusions) Cac hoang
tng c coi la ky quai neu chung vo ly mot cach ro
ret, khong the hieu c va khong xuat phat t cac trai
nghiem cuoc song thng ngay. V du, mot benh nhan tin
rang mot ngi la a lay i het cac noi tang cua mnh va
thay the chung bang cac noi tang cua mot ngi khac ma
16

khong e lai mot vet thng koac mot vet seo nao; mot
benh nhan khac tin rang mot ke xam nhap t vu tru a
cam cac ien cc vao nao e theo doi cac y ngh cua
mnh. Cac hoang tng thuoc cac trieu chng hang au cua
Schneider trong chan oan tam than phan liet nh t duy b
anh cap, t duy b ap at, t duy b boc lo, t duy b phat
thanh eu c xem la ky quai. Mac du cac hoang tng
ky quai c coi la ac trng cua benh tam than phan liet,
tnh chat ky quai co the kho anh gia do can phai xet
en cac khac biet ve van hoa.
Hoang tng khong ky quai (nonbizarre delusions) la
hoang tng lien quan en cac tnh huong co the xay ra
trong i song thc nh b theo doi, b au oc, c yeu,
hoac b phan boi bi v hoac chong mnh Hoang tng
khong ky quai la bieu hien chu yeu cua roi loan hoang
tng, va viec xac nh cac hoang tng co ky quai hay
khong la ac biet quan trong trong chan oan phan biet
gia roi loan hoang tng va tam than phan liet.
Hoang tng phu hp vi kh sac (mood-congruent
delusion) la hoang tng co noi dung phu hp vi kh sac, v
du mot benh nhan tram cam tin rang mnh phai chu trach
nhiem ve s huy diet cua the gii.
Hoang tng khong phu hp vi kh sac (moodincongruent delusion) la hoang tng co noi dung trung tnh
hoac khong phu hp vi kh sac, v du mot benh nhan tram
cam co cac hoang tng ve t duy b ap at hoac t duy b
phat thanh.
Cac chu e cua hoang tng
Hoang tng b hai (persecutory delusions) Ngi benh
khang nh co nhieu ngi hoac to chc nao o ang tm
cach mu hai, au oc, quay roi, lng gat, hoac vu khong,
lam mat thanh danh cua ho. Hoang tng b hai hay gap nhng
t co gia tr chan oan v co the gap trong nhieu benh loan
than nh tam than phan liet, roi loan hoang tng, loan than
thc the, roi loan kh sac Benh nhan co hoang tng b hai
thng co thai o gian d, thu han va co the dung bao
lc chong lai nhng ngi ho tin la ang lam hai ho.
Hoang tng lien he (delusions of reference) Ngi benh
cho rang moi o vat, s kien hoac hanh vi cua nhng ngi
xung quanh eu co mot y ngha ac biet vi mnh. V du, khi
thay hai ngi noi chuyen vi nhau th benh nhan cho rang
ho ang ban tan ve mnh. Mot bai bao hoac mot nhan xet
tren truyen hnh cung c benh nhan cho la am ch mnh
hoac truyen at mot thong iep en cho mnh.
Hoang tng b chi phoi (delusions of control) Ngi
benh cho rang co mot sc manh nao o t ben ngoai chi
17

phoi toan bo t duy, cam xuc va hanh vi cua mnh. Hoang


tng b chi phoi can c phan biet vi s tuan theo mot
cach t nguyen cac ao thanh menh lenh va cac niem tin
ton giao cho rang thng e chi phoi cac hanh vi cua con
ngi. Ngc lai, benh nhan co hoang tng b chi phoi
khang nh rang cac hanh vi cua mnh la do mot tac nhan
ben ngoai (khong phai do thng e) va khong do y muon
cua chnh mnh. Hoang tng b chi phoi gi y manh me benh
tam than phan liet. Hoang tng b chi phoi co the kem
theo cac bieu hien sau:
T duy b anh cap ( delusions of thought withdrawal)
la hoang tng trong o ngi benh cho rang cac y ngh b
rut mat khoi au oc mnh bi nhng ngi hoac nhng
sc manh t ben ngoai. Thng i kem vi t duy ngat
quang.
T duy b ap at (delusions of thought insertion) la
hoang tng trong o ngi benh cho rang mot so y ngh
khong phai cua chnh mnh ma b ap at bi nhng ngi
hoac sc manh t ben ngoai.
T duy b phat thanh (delusions of thought broadcasting)
la hoang tng trong o ngi benh cho rang cac y ngh
cha noi ra cua mnh b ngi khac biet c qua radio, than
giao cach cam hoac bang mot cach nao o. Mot so benh
nhan cung tin rang cac y ngh cua ho cung b ngi khac
nghe c, kem theo trai nghiem benh nhan cung nghe c
cac y ngh cua mnh.
Hoang tng ghen tuong (delusions of jealousy) Ngi
benh khang nh v hoac chong mnh co qua he bat chnh
vi ngi khac mac du khong co c s hoac bang chng
ro ret. Hoang tng ghen tuong hay gap phai nam hn phai
n, co the a en hanh vi gay han nguy hiem oi vi
ngi ma benh nhan cho la a phan boi mnh. Can ac
biet chu y khi benh nhan hanh ong theo s chi phoi cua
hoang tng nh tra van, b mat theo doi v hoac chong mnh,
kham xet quan ao, tm kiem th t hoac cac bang chng
khac cua s ngoai tnh. Mot benh nhan co hoang tng ghen
tuong khong bao gi thoa man neu khong tm ra bang
chng ho tr cho hoang tng cua mnh nen se tiep tuc tm
kiem cac bang chng nay.
Hoang tng t buoc toi (delusions of self-accusation)
Ngi benh cho mnh a pham sai lam ln, co nhieu toi loi,
ang b trng phat. Hoang tng t buoc toi thng a en
cac y ngh va hanh vi t sat, gap trong tram cam nang.
Hoang tng nghi benh (hypochondriacal delusions) Ngi
benh tin rang mnh ang b mot can benh mac du cac bang
18

chng y khoa eu ngc lai. Cac hoang tng nay hay gap
ngi cao tuoi, phan anh s quan tam nhieu ve sc khoe
la tuoi nay. Hoang tng nghi benh thng lien quan en
benh ung th hoac benh da lieu, hoac hnh dang cua cac
phan c the, ac biet la mui. Nhng benh nhan co cac
hoang tng thuoc loai sau cung nay oi khi oi c phau
thuat tao hnh. Hoang tng nghi benh gap trong cac roi loan
tram cam va tam than phan liet.
Hoang tng h vo (nihilistic deusions) Ngi benh tin
rang mot ngi hoac mot vat nao o a ngng hoac sap
ngng ton tai, s nghiep cua mnh tieu tan va the gii sap
b huy diet. Hoang tng h vo ac biet hay ket hp vi
cac trang thai tram cam cc nang. oi khi, hoang tng h
vo lien quan en cac chc nang cua c the nh tim phoi
ngng hoat ong, ruot gan thoi ra Khi hoang tng nay
xay ra trong mot roi loan tram cam nang th c goi la hoi
chng Cotard.
Hoang tng t cao (delusion of grandeur) Ngi benh t
cho mnh la mot nhan vat quan trong, giau sang, co nhieu
quyen lc va tai nang ac biet. Gap chu yeu trong cac giai
oan hng cam va oi khi trong tam than phan liet.
Hoang tng c yeu (erotomania) Hiem gap, xay ra
n nhieu hn nam. Ngi benh cho rang co mot ngi
ang yeu mnh tha thiet, ngi nay thng la mot nhan vat
noi tieng hoac cap tren ni ho ang lam viec. Gap trong roi
loan hoang tng, tam than phan liet.
Hoang tng nhan nham (delusional misinterpretation)
Gom hoang tng Capgras va hoang tng Fregoli. Hoang tng
Capgras hiem gap, n nhieu hn nam, trong o benh nhan
cho rang ngi than cua mnh a b thay the bi mot ke
gia dang giong het e lng gat mnh nen co the tan cong
ngi than nay. Trong hoang tng Fregoli, ngi benh cho
rang nhng ngi khac nhau ma ho gap that ra ch la mot
ngi duy nhat, thng la ke benh nhan tin la muon am
hai mnh, a cai trang thanh. Cac hoang tng nay co the
gap trong tam than phan liet va cac benh thc the nao.
3. Am anh va cng che (obsessions and compulsions)
a. Am anh la cac y ngh, xung ong, hoac hnh
anh khong c mong muon, xuat hien dai dang tren ngi
benh vi tnh chat cng bach, ngi benh nhan biet o
la sai, tm cach chong lai nhng khong sao thang c. Am
anh khac vi t duy b ap at do ngi benh nhan biet cac
y ngh gay kho chu nay la cua chnh ho ch khong phai
do s chi phoi t ben ngoai. S chong lai cac am anh cung
la mot ac iem quan trong v giup phan biet chung vi
cac hoang tng. Tuy nhien, khi cac am anh a hien dien
19

mot thi gian dai, s chong lai nay se giam i nhng s thay
oi nay t gay kho khan ve chan oan v, vao luc no xay
ra, tnh chat cua trieu chng va chan oan thng a c
xac nh.
Hnh thc cua am anh
Y ngh am anh (obsessional thoughts) la cac t hoac
cum t xuat hien lap i lap lai trong au, gay kho chu cho
ngi benh, v du nh cac cum t tuc tu hoac bang bo
mot ngi sung ao hoac cac y ngh ve mot s co au
kho nh cac ban tay cua mnh a b lay nhiem vi trung se
lam lay benh cho ngi khac.
Nghien ngam am anh (obsessional ruminations) la s
xuat hien lien tiep cac y ngh lam cho ngi benh rat kho
chu nh tai sao trai at lai tron, ieu g se xay ra neu trai
at hnh vuong...
Nghi ng am anh (obsessional doubts) la s khong
chac chan ve viec a thc hien hay cha mot hanh ong
trc o, v du ngi benh phan van khong biet mnh a
bep ga trc khi ra khoi nha nen c s b chay nha. Loai
am anh nay luon a en s kiem tra, tuy nhien ieu nay
cung khong lam ngi benh yen tam va buoc ho phai
kiem tra mot cach lien tuc.
Xung ong am anh (obsessional impulses) la s thoi
thuc thc hien cac hanh vi, thng co tnh chat gay han,
nguy hiem hoac gay lung tung; v du, cam dao am ngi
than, nhay vao xe la, thot ra nhng li tuc tu ni trang
nghiem. Du la thoi thuc nao, ngi benh nhan thc c
ieu nay la vo ly va khong muon thc hien cac hanh vi
nay. ay la iem quan trong giup phan biet vi hoang
tng, c ngi benh cho la hp ly va co the a en
hanh ong nh gay han chong lai ke cho la am hai mnh.
Am anh s (phobia) la s s hai dai dang, vo ly va
qua mc mot s vat hoac tnh huong chuyen biet; benh
nhan biet la khong ung nhng khong xua uoi c va a
en s tranh ne co tnh chat bo buoc cac kch thch gay s.
Cac am anh s hay gap la am anh s khoang rong
(agoraphobia), am anh s cho cao (acrophobia), am anh s
cho ong kn (claustrophobia), am anh s vat nhon
(aichmophobia), am anh s xa hoi (social phobia), am anh s
o mat (erythrophobia), am anh s ngi la (xenophobia), am
anh s am ong (ochlophobia), am anh s suc vat
(zoophobia), am anh s con trung (insect phobia), am anh s
mau-vet thng (blood-injury phobia), am anh s tiem chch
(needle phobia), am anh s sam chp (astrapophobia), am anh
s em toi (nyctophobia), am anh s ai dng
20

(thalassophobia), am anh s mot mnh (eremophobia), am


anh s tat ca (panphobia)
Noi dung cua am anh
Mac du noi dung hoac cac chu e cua am anh rat
a dang nhng co the xep vao mot trong 6 loai sau:
Chat ban va s nhiem benh Thng ket hp vi y
ngh la cac ban tay b dnh chat ban hoac vi trung, vi rut
va lam nhiem benh cho nhng ngi khac.
Gay han Lien quan en y muon tan cong, quat thao
ngi khac hoac co nhng nhan xet tuc tu trc mat moi
ngi.
S ngan nap Lien quan en o ac, quan ao phai
c sap xep theo mot th t nhat nh hoac cong viec
phai c to chc theo mot trnh t rieng.
Benh tat Lien quan en viec s b mac mot benh
nao o nh benh ung th hoac cac benh lay qua ng tnh
duc.
Tnh duc Lien quan en nhng y ngh hoac hnh anh
tnh duc ma benh nhan cam thay xau ho hoac ghe tm.
Ton giao Lien quan en nhng y ngh bang bo, niem
tin hoac cac nghi thc ton giao.
b. Cng che (compulsions) la cac hanh vi lap i lap
lai va dng nh co muc ch, c thc hien theo mot cach
nh hnh nen con c goi la cac nghi thc cng che.
Ngi benh cam thay b bat buoc phai thc hien cac hanh
vi nay mac du co s thoi thuc muon chong lai. Cung giong
nh cac am anh, cac cng che cung c ngi benh
nhan biet la sai va khong phu hp nhng khong chong lai
c. Hau het cac cng che eu ket hp vi am anh.
Trong mot so trng hp s ket hp nay dng nh co the
hieu c nh mot cng che ra tay ket hp vi y ngh
am anh la cac ban tay b nhiem ban. Trong nhng trng
hp khac khong co s lien quan ro ret gia cac hanh vi va
y ngh, nh khi kiem tra v tr cua cac o vat ket hp vi
cac y ngh gay han. Hau het cac cng che giup lam
giam ngay s kho chu i kem vi cac y ngh am anh nhng
ve lau dai chung se keo dai cac cng che. Cac cng
che co the kem theo cac y tng nghi ng rang hanh vi
cha c thc hien ung, dan en s lap i lap lai hanh vi
them nhieu lan na. Trong trng hp nay, hanh vi cng
che co the keo dai nhieu gi. Hanh vi cng che co the
co nhieu loai nhng co 4 loai ac biet hay gap:
Nghi thc kiem tra thng lien quan en s an
toan, v du, kiem tra i kiem tra lai xem bep ga a c tat
cha.
21

Nghi thc lam sach thng bieu hien di hnh


thc ra tay lap i lap lai nhng cung co the lien quan en
viec ve sinh nha ca.
Nghi thc tnh toan thng lien quan en s tnh
toan theo mot cach ac biet nao o va c thc hien theo
loi tnh nham lam cho ngi khac khong nhan biet c nghi
thc nay.
Nghi thc an mac lien quan en cach sap xep
quan ao hoac mac o theo mot cach thc ac biet. Nghi
thc nay thng kem theo s nghi ng a en s lap i lap
lai khong ngng. Trong nhng trng hp nang, benh nhan
co the mat mot gi hay hn e mac quan ao moi buoi
sang.
c. Cham chap am anh (obsessional slowness) Nhieu
benh nhan am anh thc hien cac hanh ong mot cach
cham chap v cac nghi thc cng che hoac cac nghi ng
lam mat thi gian va khien ho khong the tap trung vao
muc ch chnh. Tuy nhien, oi khi s cham chap dng nh
khong phai la bieu hien th phat cua cac van e nay
nhng la mot net nguyen phat co nguon goc cha ro.
VI. CAC ROI LOAN CAM GIAC VA TRI GIAC
Cam giac (sensation) la qua trnh tam ly nham phan
anh nhng thuoc tnh rieng le cua cac s vat, hien tng
tac ong trc tiep vao cac c quan cam giac cua ta. Cam
giac con phan anh nhng trang thai ben trong c the nh
nong ruot, con cao kho thTuy la mot qua trnh tam ly
n gian nhat nhng cam giac co vai tro rat quan trong v
neu khong co no ta khong nhan thc c the gii ben
ngoai.
Tri giac (perception) la qua trnh nhan thc cao hn cam
giac. Neu cam giac ch phan anh nhng thuoc tnh rieng
le th tri giac phan anh s vat, hien tng mot cach toan
ven do trong qua trnh tri giac ta thng s dung nhieu giac
quan cung mot luc. Tri giac la c s e hnh thanh cac bieu
tng, thanh phan can thiet cho cac qua trnh tam ly phc
tap khac nh tr nh va t duy.
Cac roi loan cam giac va tri giac gom:
1. Tang cam giac (hyperesthesia) la tang tnh thu cam
vi cac kch thch ben ngoai. V du, anh sang thong thng
cung lam ngi benh choa mat, mau sac tr nen rc r,
cac mui tr nen nong nac, tieng on ao tr nen khong
the chu noi Gap trong cac trang thai hng cam, lo au, cai
cac thuoc nhom benzodiazepine, ngo oc cac chat gay ao
giac, oi khi trong cn thoang cua benh ong kinh.

22

2. Giam cam giac (hypoesthesia) la giam tnh thu cam


vi cac kch thch ben ngoai, ngi benh tiep thu moi s vat
mot cach l m, khong ro ret, xa xam. V du, moi tieng
ong nghe nh xa xoi, tieng noi xung quanh khong nhan ra
cua ai, thc an cam thay nhat nheo Gap trong trang thai
tram cam.
3. Ao tng (illusions) la tri giac sai lam ve cac s vat
co that trong thc te khach quan, v du, nhn day thng tng
con ran. Ao tng co the xay ra trong cac trng hp sau:
Khi mc o kch thch giac quan b giam. V du, vao
luc tri sam toi, nhn bui cay tng ngi ngoi.
Khi khong tap trung chu y vao giac quan co lien
quan. V du mot ngi ang cham chu oc sach nghe tieng
gio xao xac tng co tieng ngi noi.
Khi mc o y thc b giam nh trong sang.
Khi ang trong trang thai cam xuc manh nh s hai.
Cac ao tng cung co the gap nhng ngi khoe
manh, ac biet khi co s ket hp cua cac tnh huong tren, v
du khi mot ngi trong trang thai s hai va ang mot ni
l m toi.
4. Ao giac (hallucinations) la tri giac nh co that ve mot
s vat, hien tng khong he co trong thc te khach quan.
Ao giac xuat hien va mat i khong phu thuoc vao y muon
cua ngi benh, co the kem theo roi loan y thc nh sang
hoac roi loan t duy nh hoang tng.
Ngi benh co ao giac luon tin chac nhng g mnh tri
giac c la co that trong thc te va hoan toan khong co
kha nang phe phan. Ngay ca khi biet rang nhng ngi
xung quanh khong chia se nhng g ma ho tri giac c th
ieu nay cung khong lam lay chuyen s tin chac cua ngi
benh.
Mac du ao giac thng c xem la mot bieu hien
cua roi loan tam than nhng oi khi cung gap ngi bnh
thng, xay ra khi mi vao ngu hoac khi mi thc giac (ao
giac luc gi thc, gi ngu). Loai ao giac nay chu yeu la
ao th va cung hay gap trong benh ngu ru. Mot so ngi
co ngi than va mi qua i co the thay hoac nghe
tieng noi cua ngi a chet. Ao giac cung co the xay ra
ngi b thieu sot giac quan nh b mu hoac iec do
nguyen nhan ngoai bien, trong ong kinh thuy thai dng
Co nhieu cach phan loai ao giac:
Ao giac tho s va ao giac phc tap
Ao giac tho s (elementary hallucination) la ao giac
cha hnh thanh, khong co hnh thai va ket cau ro ret nh
nghe tieng coi, tieng go ca, thay mot anh hao quang
23

Ao giac phc tap (complex hallucination) la ao giac


co hnh tng ro rang va sinh ong, co v tr nhat nh trong
khong gian nh thay mot an thu d ang lao en tan cong
mnh, nghe tieng noi bao mnh ra vn tm ni an nap
Ao giac that va ao giac gia
Ao giac that hoac ao giac tam ly giac quan
(hallucinations psychosensorielles) la ao giac co nguon goc t
ben ngoai, ngi benh tiep nhan ao giac nh mot s vat
co that trong thc te, khong phan biet c ao giac vi s
vat that.
Ao giac gia hoac ao giac tam ly (hallucinations
psychiques) la ao giac co nguon goc t ben trong c the
cua ngi benh nh nghe tieng noi phat ra t trong au,
trong ngc hoac trong bung. Ngi benh tiep nhan c ao
giac khong phai bang cac giac quan ma la trong y ngh.
Ao giac gia ket hp vi hoang tng b chi phoi e hnh
thanh hoi chng tam than t ong Kandinski-Clerambault,
gap trong tam than phan liet va mot so benh loan than
khac.
Ao giac chia theo giac quan
Ao thanh (auditory hallucinations) gom ao thanh tho s
va ao thanh phc tap. Noi dung cua ao thanh co the la che
nhao, canh cao, e doa, phe bnh, chi rua Co loai ao
thanh bnh pham khen, che benh nhan va ao thanh menh
lenh bao benh nhan lao vao o to, nhay xuong song, tan
cong ngi xung quanhTieng noi co the la cua mot hoac
nhieu ngi, tre em hoac ngi gia, xa la hoac quen thuoc.
Tieng noi co the la noi vi benh nhan hoac ra lenh cho
benh nhan (ao giac ngoi th hai) hoac co nhieu tieng noi
bnh pham hoac ban tan ve benh nhan (ao giac ngoi th
ba). Ao thanh co the xay ra lien tuc hoac tng thi gian,
anh hng en cam xuc lam cho ngi benh vui ve, phan
khi hoac lo lang, buon rau, gian d. Ngoai ra, tuy theo noi
dung cua ao thanh ma ngi benh co the co cac hanh vi
nh bt tai, lang nghe, tra li vi ao thanh, chay tron, t sat
hoac tan cong ngi khac. Ao thanh gap trong tam than
phan liet va cac benh loan than khac, trong cac roi loan kh
sac, cac benh tam than thc the, cac roi loan lien quan
en chat
Ao th (visual hallucinations) Cung hay gap nhng t hn
ao thanh va oi khi ket hp vi ao thanh. Noi dung cua ao
th rat a dang nh thay mot anh la, mot khuon mat, mot
bay sau bo, mot an thu dhoac ao th t thay mnh
(autoscopic hallucinations). Kch thc cua ao th co the giong
nh t nhien, co the ln len (ao th khong lo) hoac nho i
(ao th t hon); co the la ao th cam hoac kem theo tieng
24

noi, khong mau hoac co mau sac sac s, bat ong hoac
sinh ong. Noi dung cua ao th co the lam ngi benh say
me, nhn ngam mot cach thch thu hoac ng ngac, bang
hoang s haiAo th hay gap trong cac benh loan tam than
do nhiem trung, nhiem oc, trong hoi chng cai ru hoac ma
tuy, trong tam than phan liet, au au migraine, ngi
mu Mac du ao th thng c xem la ac trng cua cac
roi loan tam than thc the, chung cung c gap en
benh nhan tam than phan liet, nhng khong phai luc
nao cung ket hp vi ao thanh.
Ao xuc (tactile or haptic hallucinations) Ngi benh co
cam giac s mo, cham chch, te lanh, nong bong, con
trung hoac sau bo bo di da, cam giac tnh duc Ao xuc
gap trong cac trang thai nhiem oc nh suy gan, cac hoi
chng cai ru hoac ma tuy, tam than phan liet, nhng
ngi b cat cut chi (hoi chng chi ma). Ao xuc nh co sau
bo bo tren hoac di da hay gap trong sang run va ngo oc
cocaine, con cam giac tnh duc hay gap trong tam than phan
liet, ac biet khi c benh nhan giai thch mot cach khac
thng.
Ao khu va ao v (olfactory and gustatory hallucinations)
t gap, thng i oi vi nhau. Trong ao khu, ngi benh
ngi thay nhieu mui khac nhau, thng la cac mui kho
chu nh mui trng thoi, mui cao su chay; trong ao v, ngi
benh cam thay mot v von khong co trong thc an nh
ang, chua, cay Ao khu va ao v thng ket hp vi
benh nao thc the, ac biet vi cac cn moc cua ong
kinh cuc bo phc tap. Ao khu cung co the gap trong tram
cam loan than, ien hnh la cac mui thoi ra, muc nat,
chet choc.
Ao giac noi tang (visceral hallucinations) ngi benh
cam thay trong ngi ho co nhng d vat, nhng sinh vat
nam yen hay ong ay, v du, ran trong bung, ech trong da
day
Ao giac luc gi thc, gi ngu la cac ao giac,
chu yeu la ao th, xuat hien ngay trc khi vao ngu
(hypnagogic hallucinations) hoac khi mi va thc giac
(hypnopompic hallucinations). Ao giac luc gi thc, gi ngu
la cac ao giac sinh ly, gap ngi bnh thng, di dang
cac ao giac ngan ngui va tho s nh nghe tieng chuong reo
hoac tieng goi ten mnh. Cac ao giac nay cung la trieu
chng ac trng cua benh ngu ru, trong o chung thng
keo dai hn va co noi dung a dang hn.
Ao giac phan xa(reflex hallucinations) c dung e
mo ta mot tnh trang hiem gap trong o mot kch thch
giac quan nay a en mot ao giac mot giac quan khac;
25

v du am nhac co the gay ra cac ao th. Cac ao giac phan


xa co the xay ra sau khi s dung cac chat ma tuy nh LSD
hoac hiem hn, trong benh tam than phan liet.
5. Cam giac bien hnh (metamorphopsia) la cam giac sai
lam ve o ln, hnh dang cac vat, cac khoang cach trong
khong gian. Ngi benh thay nhng vat xung quanh nh thu
nho lai (micropsia) hoac phong to ra, oi khi co kch thc
khong lo (macropsia). Roi loan nay thng kem theo loan cam
giac ve khoang cach (porropsia), trong o khoang cach
dng nh ngan lai hoac dai ra. Cam giac bien hnh khac
vi ao giac v ay la s phan anh lech lac mot s vat co
that trong thc te, cung khac vi ao tng v ban chat cua
s vat khong b bien oi hoan toan ma ch thay oi
mot vai thuoc tnh ma thoi.
6. Roi loan s o than the (trouble of body schema) la tri
giac sai lam ve hnh dang va kch thc cua than than the
mnh. Ngi benh co cam giac than the mnh ln len va
dai ra hoac ngc lai, be i va ngan lai. Ngi benh cung
co the cam thay mnh nhe nh bac hoac nang nh ch, cac
chi xe dch, tach ri khoi than the hoac than the mnh b
chia lam oi. Roi loan s o than the thng ket hp vi
cam giac bien hnh, co the gap trong cac ton thng thc
the nao, tam than phan liet cung nh trong cac benh loan
than thc nghiem.
VII. CAC ROI LOAN TR NH
Tr nh la qua trnh tam ly co chc nang ghi nhan,
bao ton va cho hien lai nhng kinh nghiem va tri thc cu
di dang bieu tng, y niem va y tng.
1. Cac loai tr nh
Tr nh may moc la tr nh ch da tren nhng moi
lien he n gian gia cac oi tng e de nh nh diem
giong nhau, khac nhau
Tr nh thong hieu lien quan en viec van dung cac
moi lien he noi tai co tnh chat qui luat gia cac he thong
e nh. Tr nh thong hieu ben vng hn, sau sac hn do
co s tham gia tch cc cua nhieu qua trnh tam ly khac nh
t duy, cam xuc, tap trung, chu y
Tr nh lap tc (immediate memory) lien quan en s
bao ton thong tin trong thi gian rat ngan t 10 en 20 giay,
thng c anh gia bang cach bao benh nhan lap lai
cac day so xuoi va ngc hoac lap lai ten va a ch cua
mot ngi nao o. Tuy nhien, can lu y la cac benh
nhan tram cam hoac lo au, do kha nang tap trung kem,
viec thc hien cac nghiem phap tren co the gap kho khan
mac du benh nhan khong b giam tr nh.
26

Tr nh gan (recent memory) con c goi la tr nh


ngan han (short-term memory) keo dai t nhieu phut en 2
ngay la thi gian can e ghi nhan va cung co mot thong
tin mi, thng c anh gia bang cach bao benh nhan
lap lai ten cua 3 o vat khong lien quan sau 5 phut hoac
hoi benh nhan ve mot so s kien mi xay ra trong ngay.
Tr nh xa (remote memory) con c goi la tr nh dai
han (long-term memory) lien quan en nhng s kien trong
nhng khoang thi gian dai, thng c anh gia bang
cach hoi benh nhan nhng s kien quan trong a xay ra
trong qua kh cua ho.
Co nhieu qua trnh sinh ly khac nhau lam trung gian cho
moi gian oan nay cua tr nh; do o, cac qua trnh tac
ong en tr nh lap tc hoac gan lai khong anh hng
en tr nh xa va hien nay cac qua trnh chuyen tr nh gan
thanh tr nh xa van cha c biet ro.
2. Cac roi loan tr nh
Giam nh (hypomnesia) la kem nh nhng s viec
mi xay ra hay nhng s viec cu, gap trong cac roi loan
thc the nao.
Tang nh (hypermnesia) la nh lai nhng s viec rat
cu, ca nhng s viec khong quan trong vi ay u chi tiet
tng nh khong the nao nh c, gap trong trang thai
hng cam, roi loan nhan cach.
Quen (amnesia)
Quen toan bo la quen tat ca nhng s viec cu
va mi thuoc moi lnh vc, gap trong sa sut tam than nang.
Quen tng phan la quen mot so ky niem, quen
ngoai ng, quen thao tac nghe nghiep, gap trong ton
thng khu tru cua nao hoac do cam xuc manh va ot
ngot.
Quen thuan chieu (anterograde amnesia) la quen, do
mat kha nang ghi nhan, nhng s viec xay ra ngay sau mot
s kien ac biet nh chan thng au, roi loan hoat ong
nao, hoac do tac dung cua cac chat ma tuy. Benh nhan
choang ien thng b quen thuan chieu trong thi gian ieu
tr, hien tng nay se giam dan trong vai tuan.
Quen ngc chieu (retrograde amnesia) la quen, do
mat kha nang nh lai, nhng s viec xay ra trc mot s
kien chan thng trong mot khoang thi gian nao o. Khi tr
nh phuc hoi, nhng s viec cu se c nh lai trc, cac
s viec mi se c nh lai sau (nh luat Ribot).
Quen trong cn la ch quen nhng s viec xay ra
trong cn, gap trong cn ong kinh, ngo oc ru (blackout)
Loan nh (paramnesia)
27

Nh gia (pseudoreminiscense) oi vi nhng s viec


co that trong i song cua ng benh trong mot thi gian
va khong gian nao o, ngi benh lai nh vao mot thi
gian va khong gian khac. Gap trong cac benh thc the nao.
Ba chuyen (confabulation) Ngi benh lap ay cac
khoang trong trong tr nh mot cach vo thc bang cac trai
nghiem tng tng hoac khong co that ma benh nhan tin
la ung va khong he biet la mnh ba ra (khac vi noi
doi). Noi dung ba chuyen co the thong thng hay ky quai.
Ba chuyen c cho la do roi loan hoat ong cua thuy tran
va mat kha nang t giam sat (self-monitoring). Ba chuyen
hay gap trong mot so hoi chng quen do ru nh hoi chng
Wernicke-Korsakoff cung nh cac roi loan khac cua cac the
vu, oi th, hoac cac thuy tran.
Nh nham (fausse reconnaissance) Ngi benh nh
cac s viec xay ra vi ngi khac thanh viec cua mnh,
nhng ieu nghe hoac oc thay au lai cho la ban than
mnh a trai qua, co ngi lai tng mnh ang song trong
qua kh. Gap trong benh ong kinh.
a tng thay (deja vu) Ngi benh co cam giac
quen thuoc vi nhng g ho ang nhn thay mac du ay la
lan au tien ho co nhng trai nghiem nh vay, thng ket
hp vi cac hien tng a tng nghe (deja entendu) va
a tng ngh (deja pense).
Cha tng thay (jamais vu), cha tng nghe (jamais
entendu), va cha tng ngh (jamais pense) Ngi benh co
cam giac ho cha tng thay, nghe, hoac ngh nhng ieu
ma ho a thc s trai nghiem trong qua kh.
Cac hien tng tren co the gap trong i song hang
ngay nhng gia tang trong cac trang thai met moi hoac
nhiem oc va thng ket hp vi ong kinh cuc bo phc
tap va cac roi loan tam than khac.
VIII. CAC ROI LOAN TR NANG
Tr nang la kha nang hieu, nh lai va s dung cac
kinh nghiem, kien thc ve t nhien va xa hoi a tch luy
c e hnh thanh nhng nhan thc, phan oan mi giup
ta hoat ong co hieu qua. Cac roi loan tr nang gom:
Cham phat trien tam than (mental retardation) la s
thieu sot tr nang thng do nguyen nhan bam sinh hoac
mac phai trong nhng nam au cua thi th au, gay anh
hng en kha nang thch ng, hoc tap va quan he xa hoi
cua ngi benh. Hien nay, da vao cac bieu hien lam sang
va thng so tr tue IQ, ngi ta chia cham phat trien tam
than thanh cac mc o nhe, trung bnh, nang va nghiem
trong.
28

Sa sut tam than (dementia) la mot hoi chng ac


trng bi roi loan tr nh gan va tr nh xa ket hp vi giam
kha nang t duy tru tng va kha nang phan oan, bien
oi nhan cach va cac roi loan nhan thc khac. Sa sut tam
than co nhieu nguyen nhan khac nhau, mot so co the
phuc hoi nh suy giap va tu mau di mang cng; mot so
khac khong phuc hoi nh sa sut tam than kieu Alzheimer va
sa sut tam than do benh mach mau nao.
Sa sut gia (pseudodementia) co cac bieu hien lam
sang giong sa sut tam than nhng khong do nguyen nhan
thc the; gap chu yeu trong tram cam, ac biet ngi
gia.
IX. GIAI THE NHAN CACH VA TRI GIAC SAI THC TAI
Giai the nhan cach (depersonalization) la cac trai
nghiem dai dang, tai dien ac trng bi s bien oi trong
nhan thc ve ban than, ngi benh co cam thay th , xa
la vi chnh mnh, ho co cam giac nh mnh la mot ngi
may, mat het moi tnh cam vi ngi than, khong con biet
vui, buon, hn, gian. Ngi benh cam thay mnh nh khong
co that, hoac thay nh mnh ang song trong mot giac m
hoac trong mot cuon phim
Tri giac sai thc tai (derealization) la mot thay oi tng
t nhng lien quan en moi trng xung quanh, ngi benh
cam thay moi s vat nh khong co that, nhng ngi xung
quanh nh khong co s song, ho nh nhng hnh ngi c
lam bang giay. Tri giac sai thc tai thng, nhng khong phai
luon luon, i kem vi giai the nhan cach. Cac giai oan
giai the nhan cach va tri giac sai thc tai nhat thi co the
xay ra ngi bnh thng, ac biet khi met moi, thieu
ngu, hoac trong cac tnh huong stress. Trong nhng trng hp
nay, cac trai nghiem tren thng khi au ot ngot va t
khi keo dai qua vai phut. Giai the nhan cach va tri giac sai
thc tai co the gap trong cac roi loan lo au, tram cam, tam
than phan liet, va ong kinh cuc bo phc tap, cung nh
trong roi loan giai the nhan cach. Do giai the nhan cach va
tri giac sai thc tai xay ra trong rat nhieu roi loan tam than
nen chung t co gia tr ve chan oan.

29

You might also like