Ve Hz. MUHAMMED (S.a.v) O'Nun Peygamberidir - Annemarie Schimmel

VE HZ.
MUHAMMED(S.A.V)
O'NUN PEYGAMBER'DR
Peygamber'e slam inancnda Gsterilen Hrmet
ANNEMARIE S.CHIMMEL
1922'de Erfurt'ta dogdu. 1941'de Berlin niversitesi'nde lsl.3ml
Aratrmalar sahasnda doktora yapt. 1946 54 yllar arasnda Marburg
niversite'nde, 1954-59 yllar arasnda da Ankara lahiyat Fakltesi'nde
Dinler Tarihi dersleri verdi. Bonn ve Harvard niversitelerinde alt.
ok sayda uluslararas dl ald ve eitli ilmi kurulularda bakanlk ve
yelik yapt. Almanca, ngilizce ve Trke olmak zere 100 yayna imza
att. Arapa, Farsa, Urduca, Trke ve Sinde'den Almanca'ya eviriler
yapt. almalar zellikle tasavvuf byklerinden Mevlana, bn At.ullah
ve Hallc zerinde younlat. eitli lkelerde konferanslar verdi. 2003
ylnda 81 yandayken vefat etti.
Trkede Yaynlanm Eserleri:

- Muhammed kbal {tken Neriyat, 2007}
- Ben Rzgarn Sen Ate Mevlana Celaleddin Rumi'nin Hayat ve
Eserleri (tken Neriyat, 7999}
- Halifenin Ryalar, slam'da Rya ve Rya Tabiri {Kabalc Yaynlar,
2005)
- slam'n Mistik Boyutlar {Kabalc Yaynlar, 2001)
- Ruhum Bir Kadndr (z Yaynclk, 2004}
- Saylarn Gizemi {Kabalc Yaynlar, 1998}
- Tanrnn Yeryzndeki aretleri (Kabalc Yaynlar, 2004}
- Dinler Tarihine Giri (Krkambar Kitapl, 1999}
- Tasavvufun Boyutlar {Krkambar Kitapl, 2001)
- Yunus Emre ile Yollarda (tken Neriyat, 1999}
OKSAN NEMLOGLU AYTOLU

1948'de lstanbul'da dodu. Sankt Georg Avusturya Kz Lisesi ve EF
Alman Dili ve Edebiyat Blm'n bitirdi. eitli zel kurumlarda uzun
yllar alan Aytolu, Almanca ve ngilizce'den eviriler yapmaktadr.
VE HZ.
MUHAMMED(s.A.v
O'NUN PEYGAMBER'DR
Peygamber'e slam inancnda Gsterilen Hrmet
Annemarie Schimmel
Almanca'dan
eviri o Okan Aytolu
PROFL
Anemarie Schimmel,
1995
PROFiL YAYINCILIK
Yazar/Anermrie Sdimmel
Orijinal Ad/ Und /viuhammed ist Sein Prophet
Die Vem/rung des Propheten in der f;Jamisc/en Frmmigkeit
Trke Ad/ \/e !-iz. Muharnmed>.a v) O'nun Peygamberi'dir
Peygambere islam inancnda Gsterilen Hrne
Genel Koordin..tr / Mni r
stn
Genel \'aym Ynetmeni/Cem Kk

Almancadan eviri/
Okan
Redaksiyon /Erturul
Kapak Tasarm/ Kenar
Ayto lu
zalp
zem
Tasarm/ Adem enel

Baskt-Ci/t /Kitap Matbaas
Davutpaa Cad. No: 123 Kat: 1
Topkap "lstanbul Tel: O 212 482 99 1 O
3.
BASK! EYLL 2008
978-975-996-089-6
PROFL:
PRESTJ
PROFL
KTAPLAR:
49
01
YAYINCJUK
ataleme Sk. Merili Apt. ,'\Jo:
52 K.3
Caalolu - iSTANBUL
www.profilkitap.com/ bilgi@profilkitap.com
Tel.
0212. 514 45 1 1
Faks.
0212. 5 14 45 12
Profil Yaynclk Maviaa Kltr Sanat Yaynclk Tic.Ltd.ti markasdr.
Bu kitabn Trke yayn haklar Heinrlch Hugendubel Verlag araclyla Profil Yaynclk'a aittir.
Yayncrn izni olmadan herhangi bir formda yay11lanamaz, kopyalanamaz ve oaltlamaz. Ancak
kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.
NDEKLER
. ......9
Grlen Lzum zerine ..............
Giri
1. Biyografik Notlar ................
13
19
il. ""Gzel rnek"" Muhammed ..... ........ . .......29

.
111. Menkbeler ve Mucizeler
iV. Peygamber"in Gnahszlg .
V. Peygamber"in simleri
..
VI. Muhammed"in Nuru ve Tasawufta Yceltilmesi
61
97
111
1 23
Vll. Muhammed"in Dogumu erefine

Yaplan Kutlamalar ...........................14 1
Vlll. Mirac
Peygamber"in Gklere Ykselmesi . ..
.. 159
IX. Naatlar
Peygamber"i vmek iin Yazlan Methiyeler
X. Muhammed"in nce Yolunda
XI. Muhammed kbal"in Eserlerindeki Muhammed

Peygamber"in Veda Hutbesi .
Son Sz
. .. .
.
..
. 179
.
. 221
.
245
271
.275
Bibliyografya ... ... . .. . ... . . . ..................277

.
Alfabetik Liste Kavramlar ...
297
Ancak Allah bilir ne olduumu:

nanl da, inansz da olabilirim.
Benliimi sadk bir hizmetkar gibi,
Medine'nin ulu Hakan'na vermek isterim!
lvlihrace Kihan Prasad

Haydarabad Dekkan Eyaleti Hindu Babakan
GRLEN LZUM ZERNE
at'nn slam peygamberi Muhammed'e kar

gsterdii anlaysz tavr beni eskiden beri rahat
sz etmitir. Sadece sradan insanlar deil, oryan
talistlerin ou da tarihin eletirisini yaparken Muhammed'in
negatif niteliklerini sergilemeye daha yatkn olmulardr. Yine
ortaa metinlerinde de Avrupa'y ve Hristiyan kltrn tehdit
ettii dnlen slam arptlarak yanstlmtr. Trk iilerine,
Arab terristlere ve fundamentalizme gsterilen tepkiler ve bun
lara ek olarak kendi oulcu toplum yapmz iinde yabanc bir
dini kavramakta yetersiz kalmamz da bu olumsuz tabloyu ar
latran olgulardr. Gnmzde giderek artan seklerizm nede
niyle "tekinin" kutsal karsnda sayg duymann pek ok insan
iin olanaksz hale geldii de aktr. Grdm lzum zerine,
sekiz yl nce ilk kez yaynlanan ve
1985'de geniletilmi ngilizce
basks yaplan bu kitab okura tekrar sunmak bence nem ka

zanmtr.
1989 ilkbaharnda Salman Rdi'nin eytan Ayetleri ile il

gili gazete haberlerini takip edenler Ayetullah Humeyni'nin ve
geni Mslman kitlelerin hiddetinin nedenlerini doru anlam
deildi. slam hukukularna gre Peygamber'e hakaret etmenin
7e Hz. 1Vfuhr.t-nned O'nun Pe)gttnhel'i'dir
cezas asrlardan beri lm olmutur (bkz. 4. Dlm ve devam).

Bu idam hkmne, tarihi olgular ne sren formalist argman
lara dayanarak ya da on zaman "ifade zgrl"n savunarak
kar klmtr.
Fakat hi kimse, dindar bir Mslman'm, onun dinini ku
ran ve yayan kiinin yaamlar menkbelerle rlm olan bizim
ortaa azizlerimiz gibi, sevdii ve sayd tarihi kiiliklerin alay
edilerek kk drlmesi karsnda neler hissettiini me
rak etmedi. slam (Diederichs, 1987) isimli eserinde, eitimli ve
modern bir Mslman'n dnya grn anlatan Ch. LeGai
Eaton bir ngiliz gazetesinde
eytan Ayetleri
rneindeki gibi
Peygamberine yaplan bu hakareti kavrayamad iin yal bir

ad<um mitsizce alarken grdn yazmtr. Hi phe yok
ki, bu adam, kkten dinci olmaktan ok uzak, ama slam'n ok
tipik bir tezahr olarak Muhammed ile o derin isel ba srd
ren milyonlardan biriydi yalnzca.
Hz. Muhammed, Mslmanlkta bir baba figr ve insan
soyunun en saygn bydr, btn peygamberlerin teblileri
o'nunla birlikte zirveye ulamtr. nsan z babasn sevip sayd
ve rnek ald gibi, Hz. Peygamber'i de sevip saymak, rnek
almak; o'na itaat etmek ve izinden gitmek zorundadr. Allah'tan
rahmet, o'nun vastasyla istenir, sadece adn anmak bile kutsal
bir g tar ve Medine'deki kabrini ziyaret eden milyonlarca in
sann rlhu ycelir; airler btn lisanlarda bu yere olan zlem
lerini dile getirmilerdir. O, kyamet gn geldiinde mminleri
savunacak olan ve sevgisine gvenilen kiidir. Bugnn modern
politikacs iin Muhammed, dinsel bir teslimiyet
(isldm'm anla
m da zaten bndur) ile dnyevi olann ayrlmaz bir biimde bir

birine bal olduu bir kltrn kurucusu; ayn zamanda eitlik
ve kardelii iitleyen siyasi bir liderdir.
Kii olarak Muhammed'in bu zellikleri bilindii takdirde,
eytan .Ayetleri
10
gibi bir kitabn dourduu ac ve deheti daha
An11e11utrie SchinueL
iyi anlamak da mmkn olacaktr. Bizim Tenmcmiz gereken,

dier insanlarn dini duygularn anlamak ve bunlar "ortaadan
kalna" veya "kkten dinci" olarak tanmlarken, kendini beenmi
ve kmseyen bir tavrla bir kenara atmamaktr. Muhammed'e
gsterilen hrmet gnmzde de srd iin, bizim alma
mz slfm'n deerlerini renmemize ve tanmamza yardmc
olabilir, zira eitimli kiiler bile bunlardan habersizdir.
Annemarie Sclimmel
Bonn, Austos 1989
11
GR
ahire'deki Ezher Camii'nin eski rektr olan

eyh Mustafa el-Merai yllar nce Msr'daki
Anglikan piskoposuna unlar sylemiti:
Hristiyanlarn, Mslman dostlarnda bilmeden uyan

drdklar en byk kzgnlk, Mslmanlarn hayatnda
Peygamber'e gsterilen saygnn ne kadar nemli olduun
dan habersiz olmalardr.1
Msrl din bilgini bu ifadesiyle hi kukusuz ok isabetli bir
tesbit yapmtr, nk Hristiyan dnyasnda Muhammed' den
daha ok korku, nefret ve aalama uyandrm baka bir tarihi
kiilik yoktur. Dante
Ilahi Komedya 'snda
o'nu cehennemin
en alt katna atarken, Hristiyanlk'tan sonra gelip de dnya

zerinde aktif ve politik baars olan yeni bir dinin dodu
unu kavramaktan aciz ortaa Hristiyanlarnn duygularna
tercman oluyordu. Bu yeni dine mensup olanlar daha nce
Hristiyanlara ait olan Akdeniz havzasnn byk bir ksmna
da sahip olmulard.
Burada Muhammed'in ortaa ve daha ge dnem Avrupa
edebiyatnda nasl
aalandnn
detayna girmek istemi
yoruz. Romantik dnem edebiyatndaki tasvirlerle balayp

Arthur Jeffery, "Ibnl Arabiecerat'l Kevn", Studia lsliimfca X, 1959, s. 44.
'l- Hz. Muhrmned O'nun Peygamberi'dir
Peygamber'in "cinsellii" nedeniyle defalarca sulanmasna ka

dar, dnyadaki en baarl dinlerden birisini kurmu olan kii
hakknda Bat, yzyllar iinde negatif bir hkm vermitir.
Geen yzylda, deyim yerindeyse slam'n tamamen sus
turulmasndan sonra, imdi yeniden gven kazanan Mslman
lkelerle karlap aran Batllara, mminlerin Muhammed
Peygamberi nasl grdklerini anlatmak iin artk hakl bir sebep
olumutur.
Hz. Peygamber'e gsterilen sevginin ne kadar derin ve g
venin ne denli samimi olduunu, asrlar boyunca o'na nasl hr
met edildiini, o'ndan nasl yardm istenildiini, inananlar iin
nasl bir model oluturduunu ve en basit eylemlerde bile rnek
alndn gayr-i mslim bir okurun, din bilginlerinin ve yazar
larn belgelerinden; ranllar, Trkler, Hintliler ve Afrikallarn
ifadelerinden anlamas belki mmkn olabilir. Yine, mistiklerin
felsefelerini o'nun nda nasl gelitirdiklerini ve mkemmel
bir insan olarak Peygamber'e kozmik bir fonksiyon ykledikle
rini de anlayabilir.
Hz. Muhammed, Adem ile balayan uzun peygamberler
zincirindeki son halkadr. Kendinden nce gnderilen pey
gamberlerin teblilerine getirdii mesajla son noktay koya
rak Allah'n kelamn balangtaki saf na kavuturmutur.
Kanadal slam aratrmacs Wilfred Cantwell Smith'in tesbiti
kesinlikle dorudur:
Mslmanlar Tanr'nn sorgulanmasn tolere ede

bilirler -nk ateist yaynlar ve rasyonalist topluluklar
mevcuttur- fakat toplumun en liberal kanatlarnda bile
Muhammed'e yaplan bir saldrya ateli bir fanatizmle
karlk verilecektir. 2
2
Wilfred Cantwell Smith, Modern Jslam in India [Hindistan'da Modern slfn], I.a
hor 1947, s. 69.
14
Anemarie Schimmel
1978 ylnda Pakistan'da
Nizam- Mustafa
[Mustafa'nn ni
zam/Peygamber'in dzeni] sistemi yrrle konduu zaman,

buna kar kanlar olmutu. Bu eletiriler zerine lkenin en b
yk gazetesi olan
Dawn' da yarm sayfalk bir ilan yaynlanmt.

BalAfantasticfallacy [fantastik yanl hkm] olan bu yazda
ncelikli olarak Peygamber'in statsn tesbit etmeye kalkan
lar hedef alnyordu:
Hz. Peygamber'in statsnn Allah'tan hemen sonra

geldii, zerinde tartlmayacak -herkes tarafndan kabul
edilen- bir olgudur, zira Allah, Peygamberinin, o'na bizzat
Kendisi tarafndan ihsan edilen hretini tanr. nl air
eyh Sadi bunu ok gzel ifade etmitir: "Ksacas, Allah 'tan
sonra sensin en yce olan!"
H. Muhammed'in hayat 18. yzyldan itibaren Bat'da
aratrlmtr. Her ne kadar kendisine "mriklerin ba" sfat
verilmise de, baz aydnlanma dnemi dnrleri o'nu, akla
dayanan bir dinin temsilcisi olarak grmlerdir. 19. yzyldan
balayarak klasik Araba kaynak eserler ilmi olarak incelenme
ye balanmtr. Ancak, o dnemde yazlan biyografiler n yar
glarla doludur ve Muhammed'e biilen rol, asla bir mminin
Hz. Peygamber'e bak gibi deildir. zellikle, ngiliz misyoner
okullar ve Batl eitim metotlar vastasyla bu gibi biyografilere
ulaan Hintli Mslmanlarn mthi tepkileri, ngiliz hakimi
yetine kar bakaldrnn nedenlerinden biri olnutur. William
Muir'in3 kaleme ald Peygamber biyografisiyle balayan ve ben
zer eserlere gsterilen reaksiyonla birlikte, Hz. Muhammed'i
tarihteki rolnn tekrar aratrlmak istenmesi de gayet man
tkldr, nk yzyllar iinde Peygamber'in tarihsel kiilii,
menkbe ve sylencelerin muhteem peesi altnda kaybolmu
3
William Muir, The Life ofMahomet and History of Islam [lvluharnmed'in Hayat ve
slam Tarihi], 4 cilt, Londra 1856-61.
15
Ve Hz. Muhammed O'nun Peygamb eri'dir
gibiydi. Muharnrned'in hayatnn Hindistan'da aratrlmasna

paralel olarak Bat dnyasnda da sa'nn yaam yksne duyu
lan ilgi artmaktayd. Sonuta bir dizi ciddi aratrma, fakat dier
taraftan gerekleri yanstmayp savunma ierikli olan ok sayda
yzeysel makale yaynland. Ancak Seyyid Amir Ali'nin 1897'de
kaleme ald Life of Muhammed [Muharnmed'in Hayat] isimli
ve daha sonra The Spiril of Islam [slam'n Ruhu] adyla nle
nen eseri modern bir Peygamber biyografi.sinin nasl yazlaca
na dair nclk etmitir. Bat dilinde yazlm dier bir modern
belge de Muhammed Hanidullah'a ait olan La Vie du Prophete
isimli kitaptr. Doru kaynaklara dayanan ve Bat'da eitim gr
m ok dindar bir Mslman'n kaleminden km bu eser,
slami bir bak asn yanstmaktadr. Yine, eitimli modern bir
Trk kadn olan Emel Esin'in Mekke ve Medine adl kitab bir
Peygamber biyografi.si olmasnn yan sra, yazarn Peygamber'in
huzurundak duygularn yanstmas bakmndan da okunmaya
deer bir eserdir.
Avrupal ilim adamlar tarafndan son yllarda yazlan
yaam ykleri, nceki kuaklarn eserlerinden farkl olarak
Muhammed hakkndaki dorular bildirme gayreti iindedir; ne
var ki Peygamber'in bir Mslman iin ne ifade ettiini gsteren
eserler ok enderdir: Tor Andrae'nin, Die person Muhammads in
glaube und lehre seiner gemeinde [rnmetininnanc ve retileri

erevesinde Muhammed] (Stockholm 1918) isimli muazzam
eseri bu alanda yazlm ve gnmze kadar alamam olan,
fakat olduka az bilinen standart bir almadr. Bu eserden bir
yl nce Max Horten Die religise Gedankenwelt des Volkes im
Islam [slam Milletlerinde Dini Dnce Dnyas] isimli -ve ne
yazk ki unutulmaya terk edilmi- kitabnda, Peygarnber'e gste
rilen saygya dair saysz doru rnek verirken, bunlar klasik ve
modern Arab kaynaklarna dayandrmtr. Die Glaubenslehren
des Islam [slam'da man retileri] (Paderborn 1964) adl eser16
Annernarie Schimmel
de, Muhammed'in teoloji ve dindarlkta stlendii rol Hermann

Stieglecker tarafndan ok duyarl bir biimde anlatlntr.
ok bilgilendirici, gzel ve sevimli bir eser olan Muslim
Devotions'da [Mslmanlarn Dualar] (Londra 1961) Constance
E. Padwick, btn slam dnyasndan derledii dua kitaplarn
dan yapt alntlarla Peygamber'in yceltilmesi ile ilgili ok
zengin bir malzeme sunmutur. Bu eserde bizi, Muhammed
PeygamberinMslman kltnde ve kiisel dualarda sahip oldu
u stn yere; slam sofuluunun ve ibadet dnyasnn kalbine
gtrmektedir.
Ancak, bu yazarlardan hi birisi Peygamber'e duyulan sev
ginin en gzel ve en ak bir biimde ifade edildii ok nemli
bir alana girmemitir. Bu zel alan ise iirdir, ocuklara ok er
ken yalarda Peygamber sevgisi alad ve bydkleri zaman
onlarda sevilen ve saylan bir Peygamber sreli oluturduu iin
farkl dillerde sylenen halk iirleri zellikle nemlidir.
17
l.
BYOGRAFK NOTLAR
uhammed'in hayat hakknda eitli kaynak

lardan edindiimiz bilgilere sahibiz. Bizzat
Kur'an' da o'nun ve ilk Mslman cemaatinin
yaamna dair iaretler mevcuttur. Dier taraftan Peygamber'in
szleri ve beyanlar da, ki bunlara "Hadis" diyoruz, sonraki yz
yllar iinde derlenmi olup Peygamber'in hayat ve karakteri hak
knda belli bir dereceye kadar fikir vermektedir. Yine cemaatin ve
Peygamber'in yaamndaki nemli olaylar anlatan Medineli air
Hassan b. S:l.bit'in iirleri de nemli bir kaynaktr. Peygamber'in
savalar hakknda yazlan belgeler ok eskilere dayanmaktadr;
yine o'nun hayatn konu alan yazlarn
(sire/siret)
tarihi de ok
eskidir. bn-i shak tarafndan yazlan ve bn-i Hiam tarafn

dan dzeltilen eser daha ge dnemlerde yazlan "sire"lere temel
olmutur. Bu meyanda Peygamber'in hayat ile ilgili ok sayda
rivayetin de ortaya km olmas ok doaldr; hatta yle men
kbeler vardr ki, dini liderin karizmasn kuru gereklerden ok
daha gzel yanstmaktadr. Elimizdeki btn bu malzemeyi gz
nne alarak Muhammed'in hayatnn ksa yksn yle an
latabiliriz:
Muhammed, Mekke'de hkm sren Kurey kabilesinin
bir kolunda dnyaya geldi; Muhammed Hamidullah1 bu tarihi,
slami kaynaklardaki hesaplamalara gre Haziran 569 miladi
M. Hamidullah, "La date de naisance du Prophete lvluhammad'', Prance-Islan,
Haziran Ten1muz 1969.
Ve Hz. Muhammed O'nun Peygamberi'dir
olarak bildirir. Domadan nce babasn, kk bir ocukken de

annesini kaybetti ve Halime isimli bir stanne tarafndan by
tld. Stannenin bakm altndayken bir kere ortadan kaybol
masn, airler, daha sonra o'nun bykln gsteren harika
bir belge olarak yanstmlardr:
Tasalanma! O kaybolmad,
Btn bir alemdir o'nda kaybolan.
(Celaleddin er Rlmi, Mesnevi IV 976)
"Gsn almas" olarak bilinen mucizenin bu srada m

gerekletii tam olarak aik deildir. Daha sonra amcas Ebl
Tilib'in himayesine giren Muhammed'in ilk mridi de amcas
nn olu olan Ali olacaktr. Pek ok Mekkeli gibi Muhammed de
ticaret yapmaya balad. Slriye'ye yapt yolculuk srasnda 12
yanda olan Muhammed'in omuzlar arasnda "peygamberlik
mhrn" gren kei Bahira, o'nun ileride peygamber olaca
n mjdelemitir. Muhammed 25 yandayken kendisinden yal
olan Hatice adl bir hanmla evlendi ve bu mutlu evlilikten 4 kz
ile 1 veya 2 erkek ocuklar dnyaya geldi, fakat erkek ocuklar
yaamadlar. Muhammed'e ilk vahiy 40 yanda iken indirilmi
tir, olgun bir kadn olan ei Hatice o'nun yaad bu dini olaylara
byk bir arlayla yaklamtr. Muhammed'e ilk vahiy inzivaya
ekildii Mekke yaknlarnda bulunan Hira dandaki bir maa
rada indirilmitir. Maarada o'na grnen Allah, kavmini yeni
ve saf bir inanca davet etmesini emretmitir. Peygamber vahiyleri
yle tanmlamtr:
Vahiy bazan bir zincirin akrdamas gibi bir sesle bir

likte geliyor ve bu bana ok ac veriyor, ses kesildiinde de
bana sylenenleri aklmda tutuyorum. Bazan da insan
suretinde bir melek bana hitap ediyor
ve onun szlerini ezberliyorum.
20
Annemane Schinmel
Mekkeliler ok sayda puta tapnaktaydlar. Bu putlarn su

retlerinin/heykellerinin bulunduu Kabe'ye yaplan yllk hacc
ziyaretleri, kurulan panayrlar ve pazarlarla birlikte Mekke'nin
ticari dzeninin en nemli ksmn oluturmaktayd. Edebi bel
gelerden rendiimize gre, Arab kabilelerinde ve Mekkeli tc
carlar arasnda henz koyu bir dindarlk mevcut deildi. Bunlarn
yaamnda -sklkla edebiyata da yanstlan- fatalist bir anlay
hayli yaygnd. Arab yarmadasnda tutucu olmayan baz Yahudi
kabileleri ile Hristiyan guruplar da yaamaktayd. Arabistan'a
komu olan Suriye, Mezopotamya ve Msr'da eitli mezheple
re mensup Hristiyanlar yaad iin, monofizitler ve nasturiler
gibi mezhepler Arablara hi de yabanc deildi. Bunlarn dnda
hanif diye adlandrlan ve yarmadada hkm sren inanlar

dan daha saf bir inan araynda olan mnferit kiiler de vard.
Muhammed, Kur'an'da brahim'in dininin temsilcileri olarak
anlan 'hanifler' ile, einin akrabalar vastasyla tanmt.
Hz. Muhammed'e miladi 610 ylndan itibaren indirilmeye
balanan vahiylerde Allah; kainat yaratan, doru ve iffetli olmak,
bakalarn sevmek gibi emirlerine uymayan kullarn yarglaya
cak olan varlk olarak anlatlmaktayd. Kur'an'n balang srele
rinde kyamet gnnde olacaklar ksa fakat bir kam gibi arpc
cmlelerle anlatlmtr. Aslnda bu dnyadan baka bir aleme
inanmayan Mekkeliler, llerin tekrar dirileceine bir anlam ve
remedikleri halde, vahiyler onlarn, -kupkuru topran baharda
yeerip can bulmas gibi- lmden sonraki hayatn da doum ve
gebelik gibi bir mucize olduuna inanmalarm salad.
Hz. Muhammed ile Mekke'nin ileri gelenleri arasndaki sr
tmeler artnca, o'na inananlardan bir gurup -slam'a en yakn
olan bir Hristiyan inancnn uyguland- Habeistan'a g etti.
Miladi 619ylndaMuhammedhem ei Haticeyi, hem de -slam'
kabul etmese de, her zaman yeenini korumu olan- amcas Ebu
Talib'i kaybetti ve daha kuzeyde bir ehir olan Yesrib'den ald
21
bir davet zerine kendisine bal olanlarla birlikte oraya hareket

etti. Bu hadiseden sonra kent "Peygamber'in ehri" anlamna ge
len "Medine" adn ald ve miladi 622 ylnda gerekleen hicret,
slami takvimin balangc sayld. Rivayete gre Muhammed ve
dostu Ebl Bekir Mekkelilerden kaarken bir maaraya snm
lard ve bir rmcek maarann giriini rd a ile kapatt
iin onlarn bu maarada saklandk!arndan kimse phelenme
miti (bkz. Tevbe/40). Farsa'daki yilr- gar [maara dostu] sz
c, iki insan arasndaki sk dostluu anlatan bir deyimdir ve
kaynan bu efsaneden alntr.
Hz. Muhammed' den Medine'de, ehirdeki guruplar arasn
da sren politik anlamazlklar zmesi istendi. Muhammed,
'ensar' [slam'n yaylmasna yardm edenler] ile 'muhilcirln'u
badatran bir idari dzeni kurmay baard ve bylece ileri
de gerekleecek olan slami devlet idaresi eklinin temelini at
m oldu. Mekke ile miladi 624'de yaplan sava, sayca az olan
Mslmanlar kazand. Muhammed'in dmana savurduu bir
avu akl tann, savan sonucunu belirlemesi bir mucize ola
rak kabul edildi. Kur'an'da, Attn vakit sen atmadn velakin atan
Allah't (Enfal/ 17) denilmesi pek ok mistik speklasyona yol a
mtr. Bedir sava bir krlma noktas olmu ve zaferin ad, gen
cemaat iindeki en byk olay olarak daha sonraki literatrde
yerini alntr. Bir yl sonra yaplan Uhud sava'nda ayn baar
gsterilemese de Mslmanlar zerindeki etkisi ok byik olna
mtr. Daha sonra, Mekkeliler Medine'yi kuatmay denemiler,
fakat ranl bir Mslrnan'n verdii taktikle ehrin etrafna bir
hendek kazld iin, kuatma teknikleri hakknda bilgisi olma
yan Mekkeliler geri ekilmek zorunda kalmlardr. Bu kuatma
dan bir yl sonra, miladi 628'de Muhammed Mekke'ye doru bir
hacc yolculuuna knay denemi, ancak sonuta o'na Mekke
sakinleriyle ayn haklara sahip bir hemehri stats salayan bir
anlama yapmakla yetinmitir.
22
Anne narie Schimmel
Ayn zaman iinde Medine civarndaki baz Yahudi yerle

imlerine zarar verilmiti. Muhammed'in beklentisinin aksine,
Medine Yahudileri, o'nun tarafndan bildirilen vahiyleri Tevrat' n
tamamlanmas olarak kabul etmeyi reddettiler. Yahudilerin bu
tutumu, Mekke'ye dnme isteinin giderek glenmesiyle birle
ince, namaz ve dualar srasnda o zamana kadar Kuds'e d
nlrken, ibadet ynnn deitirilerek kutsal Kibe'nin bulun
duu Mekke'ye evrilmesine sebep oldu. Bylece, doduu yer
olan kutsal ehri geri almak Muhammed'in politikasnn mer
kezine yerleti. Miladi
630 ylnda Mekke'ye giren Muhammed
dmanlarn balad ve Kabe'yi btn putlardan temizledi. Bu

tarihten itibaren, iinde hibir tasvirin yer almad, btn dnya
Mslmanlarnn gnde be kez ynelerek namaz kldklar ve
Arabi aylarn sonuncusunda ritel kyafetler iinde tavaf ettikleri
Kabe, slam inancnn merkezi olmutur.
Hz. Muhammed, ailesinin yaad Medine'ye tekrar dnd.
Hatice'nin lmnden sonra birok kez evlenen Muhammed'in
en ok sevdii ei, -dostu Ebi Bekir'in ok gen olan kz- Aye
olmutur. Evlendii kadnlarn bazlar, kocalar savalarda e
hit dm olan Mslmanlarn dul eleriydi. Eleri arasnda
o'na hediye olarak sunulan Kbti bir cariye de vard; bu kadn
Peygamber'e bir erkek evlat verdiyse de, ocuk doumdan hemen
sonra lmt. Mslman erkekler sadece drt ele evlenebilir
ken, vahiyler Peygamber'e daha ok evlilik yapmas iin izin ver
mitir. Evhlikler ve ailevi sorunlarn zm iin Mslmanlara
Kur'an'n daha sonraki srelerinde tavsiyelerde bulunulmutur.
Kur'an'n teblileri srekli olmutur; Muhammed'in slam'
yaymaya balad ilk peygamberlik yllarnda indirilen vahiy
!erde Allah'n birlii ve O'ndan baka kulluk edilecek bir var
lk olmad, kyamet gn ve Allah'n gazabndan saknmann
gereldilii bildirilirken, daha sonraki g dnemlerde gelen va
hiylerde, Muhammed'e, girdii bu zorlu yolda g vermesi iin
23
daha nce gnderilen peygamberlerin ektii ac ve zorluklar rnek gsterilir. Aslnda hepsi birer Kitab- Mukaddes fgr olan
Mlsa, Davld, Sleyman ve !sa'nn Kur'an'da Hristiyan-Yahudi
geleneinden farkl bir balamda yer almalar, Batl aratrmac
larn vahiylerin kayna hakknda kuku duymalarna yol am
tr. Muhammed'in Yahucli ve Hristiyan (nasturi veya monof zit)
kitaplarndan bilinli veya bilmeyerek alntlar yaptna dair ok
geni bir literatr bulunmasna ramen, imanl Mslmarlarca
bu husus Kur'an'n gerekten Allah kelam olduunun bir isba
tdr, nk Muhammed Peygamber okuma ve yazma bilmiyor
du; ve o'nun mmi olduu Kur'an'da belirtilmiti. yleyse bu
hikayeleri hibir yerde okumu olamazd ve bu bilgilere ancak
Allah tarafndan gelen vahiyle vakf olmutu. Adem ve dier pey
gamberlerle ilgili ykler, aslnda o'nun hayat iin bir rnek te
kil etmilerdir. Allah tarafndan gnderilen elilere inanmayan
halklar nasl yok edildiyse, Muhammed'i Allah'n resll olarak
tanmayan Mekke ahalisi de yle yok edilecektir.
slam Medine'de kurumsallamtr ve gelen vahiylerin ieri
i de zamana bal olarak deimekte; Muhammed'in devlet ba
kan olduunda ortaya kan sosyal ve politik sorunlara eilmek
tedir. Bir srede Muhammed gzel bir rnek (Ahzab/21) olarak
sunulmakta ve mminler o'na itaat edip rnek almalar yolunda
uyarlmaktadr. Enbiya/107'de, Muhammed'in alemlere rahmet
iin seildii ve Ahzab/56'da, Allah'n ve meleklerinin o'na salat

[inayet] ettii belirtilmektedir.
Miladi 632 ylnda Muhammed Mekke'ye hacca gider. Onun
haccda uygulad seremoni bugn de hi deimeden uygulan
maktadr. Maide slresi'nde yle denilmektedir:
Bugn sizin iin dininizi ikmal ettim/kemale erdirdim

ve zerinize nimetimi tamamladm ve sizin iin din olarak
islima [teslimiyete] rza gsterdim. . (Milide/3}
.
24
Annemarie SchimmeL
Haccdan birka hafta sonra Peygamber, miladi 8 Temmuz

632'de sevgili ei Aye'nin evinde ld. Medine'deki kabrinin
dini yaamn merkezi haline gelmesine ramen, bn-i Teyrniyye
gibi kat orta a teologlar ile 18. ve 19. yzylda Vehhabiler,
Medine'ye yaplan hacc ziyaretlerine sert bir ekilde kar k
mlardr. Yine de kabrinin banda dua eden haclar o'na veda
hutbesinin son szleriyle sesleneceklerdir:
Allah'n Elisi olduuna ahitlik ederim. Allah'n emirlerini

bize bildirdin. mmetine doru yolu gsterdin, karanl
an ve erefle aydnlattn ve hikmetli szler syledin.'
Hz. Muhammed salnda, lmnden sonra mmetine ki
min nderlik edeceini belirlememiti. lmnden sonra kayn
pederi Ebu Bekir halife seildi. Miladi 634 ylnda halife olan ve
adaletiyle nlenen mer el-Faruk'un ldrlmesi zerine miladi
644 ylnda Mekkeli bir soylu olan Osman halife oldu. Onun za
mannda 114 sreden meydana gelen ve deimeden gnmze
kadar ulaan Kur'an yazya geirilmitir. Kur'an'n ilk suresi olan
Fatiha, Hristiyarlktaki "Kutsal Babamz" duas gibi mtalaa
edilmelidir. Halife Osnan'dan sonra bu makarna Peygamber'in
amcasnn olu ve ayn zamanda damad olan ve iilerin ba
llk gsterdii [ia-i Ali Ali'nin partisi] Ali gemitir. Ali ve
=
Peygamber'in kz Fi\tma'nn oullar Hasan ve Hseyin, ii

inancndaki en nemli kiilerdir.
Hz. Peygamber'in ailesine gsterilen sayg, sadece dinsel an
lamda nemli deildir; bu hrmet ayn zamanda slam tarihinde
siyaseti belirleyen en byk faktr olnutur. Ali taraftarlar en
bandan beri Ali b. Ebi Talib'in Peygamber tarafndan yaamnn
son yllarnda halifelik makam iin belirlendiine ve bu nedenle
Muharnrned'in tek meru halef olduuna inanmlard. Ali'nin
2
Constance E. Padwick, Muslim Devotions [Mslman Dualar], Londra 1961, s.

137, Hasaneyn Mahlufun Delfl'l Hacc eserini kaynak alarak.
25
Ve 1-lz. Muha nuned O'nun Peyga rrb eri'dir
Fatma' dan olan byk olu Hasan, babasnn miladi 661 ylnda
katledilmesi zerine iktidara gelen Emevi hanedanyla anlaarak
ykl bir para ald ve bir sre sonra da, -byk bir olaslkla- ze
hirlenerek ld. Kk kardei ve nc mam olan Hseyin,
miladi 680 sonbaharnda Emevi kuvvetleriyle Irak'ta karlat ve
Muharrem aynn onuncu gnnde ehit edildi. Kerbela olaynda
yaananlar, Hseyin ve ailesinin aclar iirlere, yklere ve hatta
dramatik temsillere konu olmu ve iilerin strap dolu dindarl
da kaynan bu olaylardan almtr. Hseyin'in olu Zeyn'el
Abidin'den sonra iilikte eitli akmlar ortaya kmtr. mam
Zeyd'i cemaatin lideri olarak tanyan iiler birok bakmdan
Snnilere yakndr. Yedili bir sistem benimseyen sm!tili iiler,
slan'n ezoterik, yani gizli-mistik ve da kapal bir yorumunu
temsil ederler. (Ali, Hasan, Hseyin, Zeyn'el-Abidin, Muhammed
Bakr, Cafer ve) smail'in kardei Musa el-Kazm'dan, -miladi
873 ylnda ortadan kaybolan, fakat bir gn dnyaya geri dnp
hakszlklar ortadan kaldracana inanlan- on ikinci imama
kadarki imamlar tanyan 'On iki mam' gurubu, 1501 ylndan
bu yana ran'n resmi mezhebidir.
Yalnz iiler deil, Peygamber ve mmet geleneini srd
ren Snniler de Peygamber'e, ailesine, seyyid ve eriflere, Ali,
Fatma ve Hseyin'in soyundan gelenlere byk sayg gsterir
ler. rnein, bir seyidin olu ile seyyid olmayan aileden gelen bir
kzn evlenmeleri dnlemez! Seyyid ailelerinde Peygamber'in
rahmet gcnden izlerin [bereket] srdne olan inan hala de
vam etmekte ve Hint-Pakistan'nda yaatlnaktadr. Seyyidlerin
sosyal ve politik hayattaki rol gnmzde de nemlidir. Yine,
Peygamber'in evresinde yaam olan baz kiiler belli ruh
sal durumlarn ve ideolojilerin sembol olmulardr. rnein,
Kur'an'da (bkz. Tebbet suresi) byk cezalarla tehdit edilen ve
Peygamber'in en byk dman, fakat ayn zamanda amcas da
olan Ebu Leheb ve kars, Muhammed'in kurmaya alt yeni
26
Anne rnarie Schinme!
dzeni engellemeye ve o'nu yolundan dndrmeye alanlarn

sembol haline gelmilerdir. Peygamber'in hayatn bir drama
olarak gstermek istersek Eb Leheb, o'nun kart karakteri; "ate
in babas" roln stlenen Rmi ise sevginin ateinden mahrum
kalan tek kiidir:
Senin ateinden mahrum kalnca ben yalnz

EbC Leheb'i grdm!
Hz. Muhammed'in hayat hikayesindeki pozitif kiiliklere bir
rnek olarak Peygamber'in mezzini Bilal-i Habei gsterilebilir.
lk Mslmanlardan olduu iin Mekkeli efendisi tarafndan i
kence gren Biliil'in kleliine Eb Bekir tarafndan azat paras
denerek son verilmitir. Bylece Bilal halk arasnda, slam' ka
bul ettikleri iin zgr Mslmanlarla eit muamele gren siyah
larn sembol olmutur. Senai bunu u ekilde ifade etmitir:
Biliil'in ayakkablar iki yz tane

Rstem'den daha deerlidir.
Bu deyile, slam' seerek zgr olan bir klenin, slamiyet
ncesine ait bir ran efsanesindeki en byk kahraman olan
Rstem'den kat kat stn olduu vurgulanmtr. Sena'i'nin bu
veciz szne Afrikal Mslmanlar ok sk yer verirler. Fakirlii
ve mnzevi hayatnedeniyle nlenen ve ilk sflerin prototipi olan
Eb Zerr de pozitif kiiliklere verilen dier rnektir. Massignon
onu, sosyalizmden ok nce gelmi bir sosyalist olarak tanm
lar. Peyganber'e bal olanlar arasnda Selnan el-Farisi'nin yeri
zellikle nemlidir. ranl bir berber olan bu zat, Peygamber'e
biat etti ve slam'n ezoterik yorumu balamnda bu dini kabul
eden ve bilgilerini Mslmanlarn ilerlemesi yolunda kullanan
ranllara rnek oldu (Medinelileri Mekke kuatmasndan kur
taran hendei kazdran kii Selman' dr). Selman, Mslmanlkta
27
saylar ok olan lonca sisteminde ilk kez zanaatkarlarn piri ol

mutur.
Hz. Muhammed'in biyografsi iinde zel bir yere sahip
olan mminlere vereceimiz son rnek, Yemen'de yaayan ve
Peygamber'i hi grmemesine ramen Mslmanl kabul eden
Veysel Karani'dir [veys]. Hz. Muhammed, veys iin yle de
mitir:
Tanr'nn nefesinin Yemen'den

bana geldiini hissettim.
Mistik gelenekte veys, dnyevi bir ustadan feyiz almad
halde srlara vakf olan kiidir. veys mutasavvfar bir hoca
tarafndan eitilmezler; onlara bizzat Allah tarafndan (ya da
gizemli Hzr tarafndan) Allah'a varan yolun srlar gsterilir.
Btn bu kiilikler slam iilkelerinin geleneinde hala o kadar
canldr ki, 20. yzylda bile bir Urdu airi sevgiyle dolu olan ru
hunu ve Peygamber'e sadk yreini Bilal ve veys ile mukayese
edebilmektedir (Asghar Gondawi).
28
II.
"GZEL RNEK" MUHAMMED
unu akldan karmamamz gerekir: Muhammed

insan st vasflara sahip olduunu asla iddia et
memi ve "kendisine bildirilenleri yayan bir hiz
m
tan te bir varlk olmak istememitir. Ondan mu
cizeler sergilemesini isteyenlere ise, Kur'an' okumalarn tavsiye

etmitir. Halkna ak ve duru bir Araba ile tebli ettii Kur'an,
o'nun hayatnn yegane mucizesi olmutur. Kur'an'da, kutsal ki
tabn insanlar ve cinler iin indirildii ak bir ekilde belirtilmi
tir ve baz esrarengiz olaylara yaplan gndermeler ise tefsirciler
ve halk vaizlerinin Peygamber'e pek ok mucizevi hikayeler atfet
melerine frsat vermitir. te bu ykler halk edebiyatnn ve elit
zmre edebiyatnn, ama hepsinden daha ok, yzyllar iinde
Hz. Muhammed iin yazlan iirlerin nvesini oluturmutur.
Ancak, bizzat Peygamber yalnzca bir eli olduunu bilmek
teydi. Mekkeliler o'ndan bildirilerini mucizelerle ispatlamasn
istedikleri zaman aadaki ayet indirilmitir:
Eer insanlar ve cinler bu Kur'an'n bir benzerini getir

mek zere toplansalar, onun bir benzerini getiremezler;
birbirlerine destek de olsalar. (lsra/88)
Ve Hz. Muhamm e d O'nun Peygamberi'di r
Arablar hitabette n e kadar mahir de olsalar v e zengin ede

biyatlar ne denli mkemmel de olsa, Kur'an ile mukayese edi
lebilecek bir sz sylemeleri/getirmeleri mmkn deildi. slam
dinindeki Kur'an'n bu stn konumu, fenomenolojik adan
sa'nn Hristiyan inancndaki konumu ile paralellik arz etmek
tedir. Hristiyan dininde Tanr kelam sa'da grnr klnp ete
kemie dnrken, slam'da (Harri Wolfson'a gre) yazya d
klp kitap haline gelmitir. Bu nedenle Muhammed ile sa'y
kyaslamak -en azndan teolojik ve fenomenolojik olarak- mm
kn olamaz. Muh amed bunu biliyordu; ve dier insanlardan
stn olmasnn tek nedeninin, kendisine elilik grevinin ve
rilmesi olduu Kur'an vahiyleri vastasyla o'na devaml olarak
hatrlatlyor ve uyarlyordu:
De ki: "Ben sadece sizin gibi bir beerim; sadece bana

ilahnzn tek ilah olduu vahyolundu." (Fussilet/6)
Yine o'na, En'am sresinde de yle demesi emredildi:
De ki: "Ben size 'Allah'n hazineleri benim yanmdadr'

demiyorum, gayb da bilmem, size
'Ben meleim' de demiyorum." (En'am/50)
Muhammed'in Allah tarafndan eli olarak seilmesi, iza
h mmkn olmayan ilahi bir ltuftur. Bu sebepten Allah o'nu
uyarmaktadr:
Celalim hakk iin, dilersek sana vahyettiimizi

tamamen gideriveririz, sonra Bize kar kendine
bir vekil de bulamazsn. (srd/86)
Muhammed'in, kendisine byle bir kitabn indirileceini
mit etmesi imkanszd; Kasas slresi'nde yle denmitir:
30
Anne narie Schimnel
Sen, sana Kitap ilka edileceini ummazdn;

Rabbinden bir rahmet olmas hari. (Kasas/86)
Mekkeliler, Muhammed'in onlara fke dolu szlerle bildir
dii ve kendilerini saknmalarn syledii kyamet gnnn ne
zaman geleceini sorduklarnda, hesap verme vaktini kendisinin
de bilmediini; o'na verilen grevin sadece insanlar uyarmak ol
duunu defalarca tekrarlamak zorunda kalmtr (hkz. Naziit/42
ve devam).
Btn insani taraflarna ramen Kur'an'da Muhammed'in
stlendii olaanst role gnderme yaplan ayetler de mevcut
tur:
Ey Muhammed! Biz seni alemlere

rahmet iin gnderdik. (Enbiya! 07)
phesiz ki Allah ve melekleri
Nebi'ye salat [inayet] ederler. (Ahziib/56)
nk o, hakikaten asil tabiatldr (bkz. Kalem/4). Kutsal
Kitap'ta,
Allah'a ve O'nun Elisi'ne itaat edin!
tarznda emir
ler de sk sk yer almaktadr. Kur'an'da yer alan bu gibi ayetler

Peygamber'e normalin ok stnde bir hrmet gsterilmesine
yol am ve Kutsal Kitap'taki kk iaretlerden zaman iinde
byk hikayeler ve gizemli efsaneler rlerek Muhammed' in ta
rihi kiilii ok renkli ktan bir peenin ardnda saklanmtr.
Hz. Peygamber'e itaat etmek, slam'da dindarln gelimesinin
merkezinioluturan husus olarak kabul edilir. Al-i mran sresi'nde,
De ki: ''Allah' seviyorsanz bana itaat edin ki, Allah da sizi sevsin
ve gnahlarnz balasn. Allah gerekten balayandr, merha
met edendir" (Al-i mran/31) buyurulur (kr. Ahzab/21). Kelime-i
31
ahadet'te ["Allah'tan baka ilah yoktur ve Muhammed O'nun re

swdr" sznde] islam'n kesin bir tanm yaplmaktadr. Allah,
Muhanmed'i eli olarak gndermekle varln dnyaya aklan
tr (Wilfred Cantwell Smith). Bu nedenlerle, Hz. Muh anmed'in
hayat tarz [snnet] Mslnanlar iin uymak zorunda olduklar bir
kurallar btndr. Hz. Peygamber, slamiyet'in balang yllarn
da u ifadeyi sklkla telaarlamtr: "Beni takip edenler bendendir,
benim snnetimden yz eviren benden deildir"; nk Kur'an'da
da yazl olduu gibi Hz. Muhanmed, "en gzel rnektir" [usvetun
hasenetun] (bkz. Ahzilb/21).1

Muhammed'in snneti unsurdan olumaktadr:
A)
Fiil., yani hareketleri, davranlar;
B)
Kavi., yani szleri;
C)
Takrir, yani dile getirmedii, fakat onaylad belli durumlar.
Hz. Muhammed'in tarihten gelen veya tarihi olduu kabul edilen davran biimi ve tutumu daha sonraki nesiller iin
normatif bir deer tamtr ve bu deerden de henz slam'n
kurulu yllarnda Hadis ilmi domutur. "Haber" anlamna
gelen Hadis, Peygamber'in gvenilir bir arkadann ahit olup
naklettii, Peygamber'in bir davran ve sz zerine yaplan
yorumu da iermektedir. Hadis gelenei iin en nenli kaynak,
Peyganber'e yakn olan kiilerdir [sahabedir]. erikleri ok eit
li olan Hadisler; ritellerle, iman ve ahiretle ilgili olduu gibi, Hz.
Peygamber'in gnlk hayattaki davranlarna dair de (rnein,
yemek alkanlklar gibi) olabilir. Bu Hadisleri nakledene, yani
isnad'a, nesiller iinde birbirlerine skca bal olan yeni halkala

rn eklennesi suretiyle uzun bir zincir olumutur. slamiyet'in
nc asrnda toplanan kanonik byk Hadis klliyatndaki ti
pik bir Hadis fornu iin yle bir rnek verilebilir:
Tor Andrae, Die person Muhammads i n Zehre und glaube seiner gemeinde,
Stockholm 1918, s. 182, ifa'y kaynak alarak (Cemaatinin Felsefe ve nancnda
Muhammed'in ahsiyeti).
32
_Annemarie Schim1nel
"Hz. Peygamberi unu veya bunu yaparken grdm"

diyen ve Hadis aktarmnda ilk kaynak olan
Ebu Hureyre'ye ait bir haber, bunu toplantda nakleden
A kiisine yedi kii zerinden dolaarak gelebilmekteydi.
Aktarlan Hadislerin doru olup olmad ok sk kon
trol ediliyordu, nk sz konusu olan, mminlerin kendileri
ne rnek alacaklar en nemli kaynakt, yani Hz. Peygamber'di.
Yaplan aratrmann hedefi, aktarlan Hadisin ieriinden ok,
bilgiyi nakleden kiiydi. Bunlarn gvenilir insanlar olup olmad
, bilgiyi edindii kiinin [ravinin] Peygamber'in lmnde ok
gen olup olmad; veya Peygarnber'in ikametgahnda bulunup
bulunmad, o'nunla gerekten temas edip etmedii, sorutur
mada en ok dikkat edilen hususlard. Eer bir Hadis aktarrnm
da ekil olarak btn kriterlerin doru olduu isbatlanrsa, o za
man o Hadis
sahih
[salam ve kusursuz J olarak kabul edilirdi.
Byk bir titizlikle yaplan ayklarnalara ramen gittike saylar

artan ve slami cemaatin gelimesi, onun teolojik ve pratik so
runlar hakknda bize belli bir resim izen, en doru ve gvenilir
Hadisler, miladi
9. asrda alt otorite tarafndan eitli eserlerde
bir araya topland. Bunlarn iinde Buhari ve Mslim tarafmdan

yaplan derlemeler
Sahihayn
[iki sahih eser] olarak bilinir ve ka
nonik olarak geerlilikleri, Kur'an' dan sonra ikinci sray alm

tr. Bu kitaplarda Hz. Peygamber'in d grnne, adetlerine ve
ahlaki deerlerine ilikin bilgi verilmekteydi. Daha sonralar baz
blgelerde Buhari'nin Sahih'inin Ramazan aynda hatmedilrnesi
ve hatim sonunda da byk bir kutlama yaplmas adet oldu.
Daha sonraki yzyllarda ok sayda dier Hadis aktarm
lar bir araya getirildi; bunlar Kur'an tefsirinin yan sra btn
slam dnyasnda teolojik eitimin esasn oluturdu. Begavi'nin
Mesabih es-Snne ve
Tebrizi'nin
Mikat'ul-Mesabih
adl eserleri
asrlar boyunca retilmekte olan en nemli Hadis derlemelerin-
33
den saylr. ok sayda mmin de ok kymetli saydklar, krk

adet Hadisi toplayarak Trke ve Farsa manzumeler halinde
yazm ve bu derlemelere
Erbain
adn vermilerdir. Ortaada
pek ok sofu Mslman nl bir staddan gvenilir Hadis ri

vayet etmek midiyle uzak yolculuklara kmay gze almtr.
Bu arada, erkek ravilerin yan sra kadnlarn da Hadis nakilcileri
olduunu belirtelim.
Evet, Hadis bulmak iin seyahatler yapmak, din alimlerinin
dnyasnda nemli bir dal tekil etmekteydi. Hadisler dier kii
lere szl olarak nakledilmeliydi. islam'n ilk dnemlerine ait ya
zl Hadis derlemeleri varsa da, bunlar bir hocann rencilerine
szl olarak nakletmesi daha makbul saylrd.
Bu eitimin trensel bir mahiyeti vard; bir mmin Kur'an
okurken veya dinlerken, nasl Allah'n sesini duyduunu ve O'na
yaklatn hissediyorsa, Peygamber'e ait bir bilgiyi okurken de
hem o'nunla yakn bir ba kurduu hem de Peygamber'in ken
disini iittii hissine kaplyordu. Bu nedenle, baz eski fkh ve
din bilginleri Hadis eitimi yaparken, aynen dua srasnda olmas
gerektii gibi bedenen mutlak bir temizlik iinde olmaya zen
gsterirlerdi. Maliki mezhebinin kurucusu ve fkh alimi Malik b.
Enes (. 795 m.) hakknda u menkbe anlatlr:
Hadis rivayetinden nce ykanr, yeni elbiseler giyer

ve yeni bir sark sarar; ciddiyet, huu ve tevazu iinde
minberde yerini alrd. Ders esnasnda ho kokulu ttsler
yaklrd. Huu iinde kendinden o kadar geerdi ki, byle
bir ders esnasnda bir akrep onu on alt kez sokmutu.2
Gemi nesillerin Hz. Peygamber'le ilgili bilgilerini yanstt
iin Hadis ilmi, bir tr Kur'an tefsiri halini almt. Erken d2
34
Tor Andrae'nin ayn eseri, s. 183.
Annemarie Schimmel
nemde, henz Hadis almalar yaplmazken de Hz. Peygamber

tm doru davranlarda model olarak kabul ediliyordu. Biz a
lmamzda bugn hala canl olan Hadis nakilleriyle ilgilenmeyi
amalyoruz, nk gnmzn nde gelen Hadis bilginlerin
den Fazlurrahman, "Yeni bir malzeme olduu dnlm veya
asimle edilmi olan eyler daima Kur'an ve Snnet prensiplerinin
bir yorumu olarak sunulmutu" demektedir.3
Hadis eitiminde baz problemlerin doduu kesindir.
Birbiriyle elien aktarmlarn hepsinin kaynann Peygamber
olmas mmkn mdr? Her siyasi ve teolojik akmn kendi ide
olojisini savunmak amacyla elinin altnda hazr tuttuu Hadis
aktarmlarndan faydalanm olmas akla gelemez mi? Says
alt olan klasik Hadis koleksiyonundaki [Ktb-i Sitte] ve hatta
Buhari ve Mslim derlemelerindeki aktarmlarn mutlak olarak
gvenilir olduundan emin miyiz? Bu sorular zerinde modern
ada hararetli tartmalar yaplmtr. Ignaz Goldzieher'den bu
yana Avrupal Hadis kritikilerinin Hadis nakillerine yaklam
ok eletirel olmu, fakat onlarn bu tavr sofu Mslmanlar tara
fndan slam'n temellerini sarsmaya ynelik bir deneme olarak
alglanmtr.
Hadis eletirmenleri eer Peygamberimizin bir

peygamber olduunu kabul etmi olsalard, Hadislerin
tmne kar ilmi olarak geerli bir argmana da gerek
olmayacakt. lte, tam olarak da bunu kabul etmek
istemedikleri iin, Hadis literatr iindeki dier
dinlerle benzerlik gsteren veya ezoterik sorunlardan
bahseden her eyi daha sonra yaplm tahrifatlar
olarak grmek istiyorlar.
3
Fazlurrahman, Islam, New York 1966, Ill. blmde bu problemi ok zekice ve ay

rntl ele almaktadr.
35
Ve Hz. Muhatnmed O'nun Peygamberi'dir
Eitimini Bat' da yapan ve gnmzn nemli bir ranl d

nr olan Seyyid Hseyin Nasr, Islam, Ideals and Realities adl
kitabnda byle yazmaktadr.4
Bizzat slam dnyasnn iinde de Hz. Peygamber'e mal edil
mi Hadislere kar ok farkl yaklamlar mevcuttur. Ortaada
lml tarikatlara mensup olan mutasawflarn Hadis derle
mekle nlenmi olmalarna ramen, 19. asrn ikinci yarsnda
Hindistan'da kat bir gurup olan
Ehl-i Hadis in
'
bunlara kar
ktn, hatta bunlardan irak Ali'nin eletirilerinde Macar

Goldzieher' den daha radikal olduunu gryoruz. Yine gn
mzde Pakistan ortodoksisine bal bir kanadn Hz. Peygamber'in
Hadislerine sk bir ballk gstermesine ramen, ayn lkeden
Gulam Pervez gibi bir modernist, Hadisi klliyen reddetmekte
ve imann kayna olarak sadece Kur'an yorumunun geerli ol
duunu (kendisi tarafndan yaplan ok kiisel bir tefsirin geer
liliini) savunmaktadr.
Daha ortaada Hz. Peyganber'in modeline harf yyen uy
mann mutlaka gerekli olup olmad ve bunun makbul olup
olmad sorular ortaya atlmt.5 Bu sorular, rnein Hz.
Peygamber'in yemek yeme alkanlklar gibi etik olarak nemsiz
saylabilen meseleleri hedef alyordu. Fakat Mslmanlarn b
yk bir ounluu halife Eb Bekir'in sloganlam olan u ifade
sine gre davranmaktayd:
Allah'n Resul'nn yapt hibir eyden

vazgemeyeceim, bunun aksine davranrsam
yolumu armaktan korkarm. 6
4
S. H Nasr, Jslam. Ideals and Realities [slam, deal1er ve Gerekler] , Londra 1972, s.
80 nc bln1n tamam Peyganber'e ayrlmtr, modern ve mistik peygam

ber bilimi iin ok nemlidir.
5
Andrae, s. 194.
Andrac, s. 19.
36
Annemarie Schimmel
Bu inan byk ortaa ilahiyat alimi Gazzali'nin net bir

ekilde ortaya koyduu gibi, Hadislere ok sk bir balla yol
aabilmekteydi:
Mutluluun anahtarnn Snnette, Allah'n Elisi'nin

gelip gitmesine, hareketine, dinlenmesine, uyumasna ve
konumasna bal olduunu bil ve rnek al. Bunu,
dinin kurallarna uymakla ilgili sorunlarda Peygamber
nc olduu iin sylemiyorum; bunlar Hadisleri ihmal
etmek iin bir sebep grmediim iin sylyorum.
Alkanlklar ve geleneklerin devam etmesi iin Hadislere
ihtiya vardr. Allah yle buyurmutur: De ki: "Allah' sevi
yorsanz bana uyun ki, Allah da sizi sevsin" (Al-i mran/3 1),
Resul size ne verdiyse onu aln ve neyi yasakladysa ondan
uzak durun (Har/7). O halde, pantolon giyerken oturacak,
sark sararken ayakta duracak ve ayakkab
giymeye sa ayak ile balayacaksnz...
B u kurallar sayesinde slami yaam tarznda birlik saland
ve bu birlik glendi, nk "doruluun " diye adlandrlan
Peygamber'e uymak, slam cemaatinin asl karakteristik vasf ol
mutur. Kendisine model olarak Hz. Muhammed'i alm ve o'na
benzemeye kendini adam olan bir Mslman Allah'a yle ya
karr:
Kulun ve Resuln Muhammed Senden ne dilerse, onu

dileriz; o Sana nasl sndysa, biz de Sana yle snrz. 7
Hz. Peygamber' e gsterilen sayg ve hayatnn en ince de
taylarna kadar merak edilmesi, doal olarak o'nsuz geen yl
larla doru orantl olarak artmtr. Mslmanlar doru yolda
7
Padwick, s. 140
37
Ve Hz. Muhanmed O'nun Peygamb eridir
olduklarndan emin olmak iin, Peygamber'in d grn

ve davranlar hakknda hep daha ok ey bilmek istiyorlard.
Peygamber'in sureti, halk vaizleri tarafndan o kadar gzel ssle
nerek anlatlmaktayd ki, ou zaman tutucu teologlar, iyi niyetle
yaplm da olsa bu abartlardan memnun kalmyordu.
slamiyet'in erken dnemlerinde Arab edebiyatnda iki yeni
tr geliti: Delail'n-Nbvve [peygamberliin delilleri] ve email
[Peygamber'in beden ve ruh yaps ile iyi niteliklerinin edebi
tasviri]. Delailnamelerin ilk rneklerinden birini el-Beyhaki (.
1066 m.) vermitir. Bir sfi olan Eb Nuaym el-sfahani de onun
la e zamanl olarak benzer, ancak daha mistik bir eser yazm
tr. Beyhaki'nin geni kapsaml eseri, Muhammed'in doumu ve
lmnn evveli ve sonrasna; ve yine peygamberliinden n
ceki ve sonraki dneme ait olan tarihi bir gzlemdir. Onun asil
soyu ve d grn, peygamberlik mjdesinin verilmesi, insan
ve hayvan, btn mahlkatn o'na biat etmesi gibi hikayeler ve
mucizevi olaylar asrlarca halk edebiyatnda ve Peygamber men
kbelerinde tekrarlanmtr.
Beyhaki' den takriben iki yzyil evvel bir Hadis bilgini olan
Eb sa et Tirmizi {. 892 n.),
email'l-Mustafa
hakknda ilk
temel eseri yazmtr. Eserde Hz. Muhamned'in d grn ve

ahlaki deerleri o kadar detayl tasvir edilmitir ki, Peygamber
methiyeleri iin en nemli ve srekli kaynak olmutur. Hz.
Muhammed bu kitapta ahlaki mkemmelliin nunnesi ola
rak gsterilmi; Kad yaz tarafndan kaleme alnan Kitab'u-ifa
adl esere de kaynak tekil etmitir. Kuzey Afrikal bir kad olan
yazar, sfilerin dman olarak bilinirdi. Tutucu ve anti-nistik
bir karakteri olan eserde Peyganber'in hayat ve asil zellikleri
tafsilatl bir ekilde anlatild iin bu alanda bavurulan bir el
kitab olmutur. Kutsal bir anlam yiiklenni olan bu eseri ev
lerde nazara kar bulundurmak adet haline gelmiti ("Bu kitab
38
Ann emarie Schimmel
evinizde bulundurursanz yangn kmaz"),' zira tamamen Hz.

Peygamber'e adanm olan bir kitapta hayr ve selamet bulundu
una inanlmtr.
Kad yaz'n eserinden ilhamla Muhammed ve o'nun olaa
nst emaili hakknda yazlm bir baka eser de Kastalani'nin
Mevahib-i Lednniye'sidir.
Bu alandaki literatr, asrlar getike
saylamayacak kadar oalmtr. Peygamber iin kaleme alnm

iir ve bilgileri yorulmak bilmeden derleyen son kii olan Yusuf
en-Nebhani, yazmakta olduu kitap iin bir
emailnamenin yir
mi beinci cildi zerinde almakta olduunu bildirmiti.

Erken dnem Hadis aktarmlarnda Hz. Peygamber'in fi
ziki gzelliinin tasvirine dank olarak rastlanmaktadr. Bunlar
arasnda mm Ma'bed hikayesinin zel bir yeri vardr ve
Peygamber'in etkileyici grn iin de bir kant niteliindedir.
Muhammed, huylarnn gzellii kadar d grnnn gzel
lii ile de sekin bir insand. En eski bilgiler o'nu kisa ve z bir
ekilde yle tasvir etmektedir:
Ne uzun, ne de ksa boyluydu, aydnlk bir yze ve par

lak bir cilde sahipti (yz ay na benzetilirdi). Teni ok
beyaz deildi; salar ne ksa, ne kvrck, ne de uzun
ve dzd, ak ve geni bir alna ve uzun kirpiklere
sahipti. Yuvarlak yzl ve gr sakallyd.9
Hz. Peygamber'e ait bu tasvir, giderek hep daha tafsilatl ve
ssl hali gelmi ve bedeni en ince ayrntsna kadar betimlen
mitir. Sakalna zel bir anlam yklenmi ve bu kutsal emanetin
telleri bir ok camide deerli mahfazalar iinde bir vn kayna
olarak muhafaza edilmitir. Ksa bir zaman nce Srinagar'da, srf
8
Andrae, s. 60
el-Beyhaki, Deliiil'n Nbvve, 1. cilt, Medine 1969, s. 150 ve devam.
39
\7e Hz. Muhanuned O'rn Peygamberi'dir
Peygamber'in kutsal sakalna layk olmas iin gzel Hazratbal

Camii ina edilmitir. Hz. Peygamber'in sakalnn mminlere
gsterilmesi, Konya'daki Alaeddln Camiinde olduu gibi ok
nadir bir olaydr; ok sk korunan bu emanet ancak belli bay
ram gnlerinde (Pakistan'da Rohri'de Mart aynda) kymetli bir
mcevher kutusunun iinde Mslmanlara gsterilir. Baz yer
lerde ise emaneti sadece erkeklerin grmesine izin verilir (Gney
Hindistan' da Athar Mahal' de olduu gibi).
Hz. Peygamber'in vcudunda bulunan zel bir iaret de,
o'nun Allah tarafndan eli olarak tayin edileceine delalet eden
"peygamberlik mhr" idi (bkz. Ahzab/40). Bu iaretin, iki
omuzu arasnda gvercin yumurtas byklnde bir yum
ru veya ben olduu hususunda btn raviler hemfikirdir. Hz.
Muhammed'in ocukluunda Bahira isimli bir kei bu iareti g
rerek o'nun peygamber olarak gnderilecei mjdesini vermitir.
Peygamber'in ellerinin, serin ve ok gzel kokulu olduu, hatta
"buzdan daha serin ve ipekten daha yumuak" olduu bildiril
mitir. Btn bilgiler vcudundan yaylan gzel kokuyu methet
mitir. Hatta o'na yakn olan kadnlarn Hz. Peygamber'in terini
biriktirip parfm olarak srdkleri sylenir. Peygamber' den ya
ylan bu rayiha, sevimli bir menkbenin domasna da sebep ol
mutur: Hz. Muhammed ge ykselirken topraa den terinin
damlalarndan misk kokulu gller bitmitir. Mminler gl kok
ladklar zaman hala sevgili Peygamberlerinin kokusunu duymu
gibi olurlar:
Gln kk ve fidan
Mustafa 'nn tatl teridir;
O'nun kudretiyle,
Gonca aar, gle dner.
Uzun "Gl" iirinde Celaleddin er-Rumi, gln bir doluna
ya dntn byle anlatr.
40
Annemarie Schimmel
Ge dnemlerde tasvirler daha geniletilmi ve ok temiz ol

duu iin Peygamber'in zerine hibir sinein konmad; nur
dan bir varlk olduundan glgesinin dmedii dile getirilmitir.
Ksacas Muhammed btn insan\ gzellik, saflk ve temizliin
vcut bulduu, en soylu niteliklerin kendisinde yaad ideal ve
mcessem bir modeldir. Urdu dilinin ada bir airi o'nu yle
tanmlamtr:
Mcessem sevgi ve batan ayaa gzellik.

Modern bir Arab kaynana gre mkemmel bir iman an
cak, "Allah'n Muhammed' in bedenini, ne o'ndan nce ne o'ndan
sonra hibir insanda rastlanamayacak ve alamaz bir gzellikte
yarattndan emin olmakla" mmkn olur. "Peygamber'in b
tn gzelliini grebilseydik, parltsndan gzlerimiz kamar
d."10 Btn dillerde airler bu gzellii yeni ve farkl biimlerde
ilemilerdir:
Yusufun gzelliinde senden bir k vard,

Allah'n !
Oydu Ya'kub'un ama gzlerini aan nur.
19. yzyl sonunda Urdu airi Da, kendinden nceki airler
tarafndan en ok sevilen bu temay byle ilemitir. Gelmi ge
mi btn peygamberlerin sadece bilgelii deil, gzellikleri de
Muhammed' de toplanmtr.
nsann ve kutsal olan her eyin resmedilmesini yasaklayan
bir dinde Peygamber'in portresinin yaplmas dnlemezdi;
ancak baz minyatrlerde Peygamber' in yer ald grlmse de
yznn kapal olarak gsterilmesi bir kurald. Resim yerine
hil
ye ad verilen, ve o'nun vcut ve ruhunun tasvir edildii yaz lev10 Max Horten, Die religisen des Vorste/lungen des Volkes im heutigen Jslam [Gn
mz sl<ln'nda Halkn Dini Tasavvurlar], Halle 1917, s. 39 ve devan1.
41
Ve Hz. Muhamned O'nun Peygamberi'dir
halar [ hilyeler] , slam'rt erken alarnda meydana getirilmiti.

Dokuzuncu asrn sonlarnda Tirmizi tarafndan, "lmmden
sonra benim hilyemi gren kii beni grm gibi olur, beni zle
yerek hilyeme bakanlar Allah cehennem ateinden esirger" me
alinde bir Hadis zikredilmitir. Sade, basit ve melodik bir dille
yazlan hilyelerin gelitirilmesi yoluyla, Hz. Muhammed'in b
tn zelliklerinin okunmas mmkn olan sanatsal kaligrafiler,
yani hat sanat meydana gelmitir. Hafz Osman gibi 16. ve 17.
yzyl hat statlarna ait hilyelerin tpk basmlar bugn Trk
camilerinin avlusunda satlmakta; ve Meryem Ana tasvirleri
Hristiyanlarn evlerini nasl koruyorsa, bunlar da mminlerin
evlerini sslemekte ve kutsamaktadr. Daha ge dnemlerde a
irler, Araba ksa yazlardan uzun ve sanat yn ar basan iirle
re gemilerdir. Hilyeleri ok sevilen ve tannan, 16. yzyl Trk
airi Hakani, 11 Peygamber'in ak ten rengini yle tasvir etniti:
Umman gibi yreiyle o benzersiz bir inciydi;

Teninin ak olmasnda alacak ne var!
Hadislerde Hz. Peygamber'in sadece d grn deil,
giyim tarz da etraflca anlatlmtr. Elbiselerinde beyaz ve ye
il rengi tercih eden Peygamber, her giysiden sadece bir kat edi
nirdi. ok kymetli bir emanet olan H. Peygamber'in hrkas
[Hrka-i erif] baz camilerde muhafaza edilmektedir. Bu kutsal

emanetler Kuzey Dekkan'n Kuldabad camiinde ve stanbul'da
Topkap Saray hazine dairesinde saklanmaktadr. Afganistan'n
Kandehar ehrinde muhafaza edilen bir Peygamber giysisinden
ald ilhamla kbal 1933'de derin duygulu ve mistik bir iir yaz
mtr.
Hz. Peygamber, ayana belli bir biimi olan ayakkablar gi
yerdi. Sandaletlere benzeyen ve iki kaynn parmak aralarndan
11
E. J. VV. Gibb, A History of Ottoman Poetry[Osnanl Edebiyat Tarihi] , Londra

1900 1909, III. cilt, s. 196-198'den ksmi bir tercme.
42
Annonarie Schimrnel
getii bu ayakkablar da kem gzlere kar koruyucu bir mus

ka vazifesi stlenmilerdir. Ortaada, blhassa Kuzey Afrika ve
Endls'te bu sandalet tipi ayakkablarn resmedildiine sk rast
lanr. Yine ayn blgelerden bir air gurubu, bu soylu sandaletleri
tema olarak alan iirler yazmtr. 1242'de len Endlsl Sa' dun
Umm Sa'd bint 'Isam el-Himyer\ iirine u dizelerle balar:
Peygamber'in sandallarn pmek,

Nasip olmazsa eer,
Ben de resmini peceim.
Onlar pmek iin iniallah,
Talih bana cennette gler.
Yanan yreimi onlara srnce,
Belki iimdeki hararet sner.
Tarihi Mekkari (. 1624 m.), iinde 500 sayfa iir, izim ve
resimlerin bulunduu kapsaml bir eseri Peygamber'in sandalla
rna ithaf etmitir. Peygamber'in byk hayran ve o'nun iin ya
zlm naatlarn derleyicisi olan Yusuf en-Nebhani de bu yzyln
banda yazd iirde yle seslenmektedir:
Her iki cihanda glgesinde yaamak iin,

Mustafi'nn sandallarnn suretine kulluk ederim.12
Hz. Peygamber'in ayakkablarna hrmeten yaplm halk
trkleri Irak'ta da syleniyordu; Irakl bir arkadam ocuk
luundan kalan byle ark ve resimler hatrladn bana an
latmt.
Dier bir kutsal emanet de Peygamber' in ayak iziydi. nana
gre, Hz. Muhammed ge ykselii srasnda, ksa bir sre din
lendii Kuds'te ayan kayalara basmtr (Kuds'teki Kaya
Kilisesi'ni hatrlayn). Muhammed'in bast ve dolaysyla ayak
12 Ylsuf en Nebh3.ni, el lviecmua'n Nebhiiniye, Beyrut 1974 , cilt 111, 408.
43
Ve f{z. Mhanned O'run Peyganberi'dir
izinin kt kabul edilen byk talar ortaya karlyor ve bun

lara hrmet ediliyordu. nsanlar talara ellerini sryor ve elle
riyle balarndan itibaren vcutlarnn st ksmlarn svazlyor,
bu suretle Allah'n rahmetine nail olduklarn dnyorlard.
Reformist bir teolog olan bn i Teymiyye batl inanlara bir son
vermek amacyla byle bir ta ortadan yok ettii iin am ahali
sinin fkesini zerine ekmiti (1304 m.). Bu tarzda bir hrmet
pratii Arablardan ok Hintli Mslman geleneinde grl
mtr. Onlarn kltrnde haclar ortaadan beri
resul
kadem-i
denilen talar hac dnnde yanlarnda getirirlerdi. Bat
Bengal Gaur'daki, Banglade'teki, Gucarat'taki ve daha pek ok

yerdeki camide bu emanetlerden vardr. Ekber ah'n da 1589 da
bir hac ziyaretinden getirilen 'kadem-i resfil'e saygsn gster
mek iin yola koyulduu, bir saray tarihisi tarafndan hayretle
not edilmitir. 13
Hz. Peygamber'in gnlk hayatta yz ve vcut temizlii
ni nasl yapt da dikkatle takip edilmitir. Sevgili ei Aye'nin
bildirdiine gre Peygamber, dilerini misvak ile temizlemeden
gne balamazd. Bu suretle di temizlii iin misvak kullanmak
bir gelenek olmutur; hatta 18. yzylda yaam, mistik bir Hintli
yazar olan Nasr Muhammed Andelib, misvak, Mslmarlar
dier halklardan ayran zel bir ltuf olduu iin vmtr.
Hz. Peygamber her eyi sa elle yapar ve her ie sadan ba
lard. Yemei sa elinin parmayla yerdi; sol el ise tuvalet ih
tiyacndan sonraki temizlik iin kullanlrd. Bugn dahi dindar
bir Mslman sol eliyle yiyeceklere dokunmaz.
Hz. Peygamber'in sevdii yiyecekler zenle kaydedilmi
tir. Kaynaklar Muhammed'in olaanst kanaatkar olduunu,
geici srelerle yemekten uzak durduunu vurgulasa bile; kuzu
1 3 Bcdeuni, Mntchab, et Tevarih, II. cilt, Patna 1973 bas1n11, s. 320. Bu, Ekber'in ce
naatler st din i ilnhi'sini ilan etn1csinden sonra neydana gelni ve resni tarih
ileri hayrete drmt.
44
Annernarie Schhnmel
paasn, hurma ve st sevdii anlatlmaktadr. Tatllar ve zel

likle bal ok severek yedii bilinmektedir. Peyganber'in yemek
itiyatlar edebiyatta da yer almtr. 'Hanziyya' balkl uzun ii
rinde Nebhil.ri yle der:
Helal olan her yemei severdi,

En ok da helvay
Kaymak ve hurmay ok sever,
Karpuz ve hyar severek yerdi... 14
Peygamber'e uzun yllar sadakatle hizmet eden Enes b. Malik
yle anlatyor:
Allah'n Resul'nn bir gn tencereden kabak yediini

grdm; o gnden beri kabak her zaman severek yediim
bir yiyecek olmutur. 15
r, kokusundan holan
Sevdii yemeklerin dnda Peygambe
ail'i rahatsz etmemek iin
madndan ve vahiy geldiinde Cebr
nlara ise bu yiyecekler helal
soan ve sarmsak yemezdi. Mslma
klnmtr.
ekmedii veya sa
Hz. Peygamber'in gzne srme ekip
konusu, o'nu bizzat grme
na ve sakalna kna srp srmedii
i nesiller boyunca megul
leri imkansz olduu halde mminler
etmitir.
lar karsndaki tutu

Bu vesileyle, Peygamber'in tbbi konu
Peygamber'in abdest ald
mundan da bahsetmemiz gerekir.
ld iin, abdest suyu ve
suda ilahi bir g bulunduuna inan
bu uygulama eski adetlere de
tkr ila yerine kullanlmtr;
kan aldrmaya ve mshil
uyan bir tedavi ekliydi. Peyganber'in
hastaln mideden geldiine
lere zel bir nem verdii ve birok
14
Nebh5-ni, ayn eser, I. Cilt.
15
Andrae, ayn es er, s. 192.
45
inand da bildirilmitir. Peygamber'in tedavi usullerinden bu

gn slam dnyasnda halen uygulanmakta olan ve "Peygamber
tbb"
[tbb'un-nebevi]
denilen bir bilim dal domutur. Ancak,
hastalklarn tedavisi olan bu ifa tekniklerinden baka, edebi

yatta kullanlan Peygamber sfatlarndan biri de
tabib olmutur,
nk Gazzali'nin de belirttii gibi peygamberler, insandaki ma

nevi hastalklara vakf olan ve vaazlaryla ruhlara ifa veren he
kimlerdir.
Hz. Muhammed de,
habib
[dost] ve
tabib
[hekim] olarak
anlm ve sayg grmtr.

Fiziken ideal gzelliin sembol olarak Allah tarafndan
mkemmel
olarak yaratlan
Hz.
Muhammed'deki
gzellik,
huy gzelliinin da yansmasyd. En ok sevdii ei Aye'ye,

Peygamber'in ahlaknn nasl olduu sorulduu zaman yle ce
vap vermiti: "Onun ahlak Kur'an'd; Kur'an'a ho gelen ey o'na
da ho gelirdi, Kur'an' kzdran her ey o'nu da kzdrrd."
slam Peygamberi'ne kar asrlarca olumsuz duygular bes
leyip nyargl olan Avrupal okur, btn belgelerde o'nun ne
kadar alak gnll ve yumuak huylu olduunun vurgulanmas
karsnda muhtemelen hayrete decektir. Peygamber'e hayran
lk ve derin bir sayg ile bal olan Kad yaz yle yazmtr:
Allah, Peygamberinin eref ve itibarn yceltmi, o'na

erdem, gzel nitelikler ve imtiyazlar ihsan etmitir. Onun
haysiyet ve erefini o kadar vmtr ki, bunu anlatmaya
ne dil ne de kalem yeterli olur. Kitabnda o'nun olaans
t mertebesini ok ak bir ekilde beyan etmi; karakterini
ve asil huylarn methetmitir. Kullarna Peygamber'e biat
ve itaat etmelerini emretmitir. Yce Allah eref ve kerem
ihsan eder, sonra aydnlatr ve arndrr, sonra ver ve en
sonunda da mkafaatlandrr. Peygamberinin yce ve asil
46
Annernarie Schim1nel
tabiatn bize rnek gstermitir. Ona stn faziletler,

asil huy ve meziyetler ve pek ok imtiyaz ihsan etmitir.
Resulne parlak ve apak mucizeler
ve sarih delillerle salam bir yer vermitir. 16
Btn bilgiler Hz. Muhammed'in samimi, ama ciddi oldu
unu ve ok fazla glmediini vurgulamaktadr. Bir kez unlar
syledii nakledilir:
Siz de benim bildiklerimi bilseydiniz,

az gler, ok alardnz. 17
Mamafih o'nun evresindekileri byleyen bir tebessm
vard. 1.0nun sakin mizah anlayna rnek olarak slamiyet'in ilk
yllarnda yaanm bir olay anlatlr:
htiyar bir kadn, yal ve burumu kadnlarn da cen

nete gidip gitmeyeceini sorduunda,
Peygamber yle cevap verir:
- Hayr, cennette ihtiyar kadnlar bulunmaz!
Hemen arkasndan ise zgn kadncaz teselli etmek
iin -glmseyerek- ilave eder:
- Orada yeniden genleeceksin, cennete giden her kula
genlii geri verilecek ve orada her kul eit
olarak ayn genlik anda kalacak.18
16 Andrae, s. 261.
17 Rudolf Sellheim, "Das Laecheln des Propheten" [Peygamberin Glmseyii], Fests
chriftfr Ad. E. !ensen, II. cilt, 1964.
18 M. Zaferullah Han, Jslam. lts meaningfor 1nodern man [slam, Modern nsan in
Anlam], New York 1962,
s.
70, Bln 6, "1he excellent exemplar" [:tvlkemmel
rnek], tamam Peygamber'e ithaf ediln1itir.
47
Ve Hz. lvlhanmed O'nun Peygamheri'dir
Gsz ve zayflara kar merhametli olan Muhammed'in

hibir hizmetisine, hibir kleye ve hanmlarndan hibirine
vurmad bildirilir. Tirmizi, Peygamber'i aadaki gibi tasvir
etmektedir:
Daima kaygl bir hali vard, derin dncelere dalard,

fazla huzuru yoktu. Skut eder ve bir sebep olmadan
konumazd. Konumalarna 'Bismillah' ile balar ve
bitirirdi. Az ve z konuur, sz ne ok uzatr ne de ok
ksa keserdi. Kaba deildi; ne alayc ne de kmseyici
bir tavra sahipti. Allah'n verdii her ihsana,
az bile olsa rza gsterir ve asla ikayet etmezdi. 19
Hz. Peygamber etrafna dnyaya svmemelerini tlerdi;
Allah'n dnyay, kullarnn, Kendi emirlerine uyarak ahenk
iinde yaamalar iin yarattn sylemitir. Bir Hadiste,
"Dehre [zamana] svmeyin, nk dehr [zaman] Allah'n ken
disidir" demitir.
Dehr,
-slamiyet ncesi Arabistan'da kullanl
d gibi- "kader" anlamna da gelmektedir. Peygamber olduk

a pratik tavsiyelerde de bulunmutur. Allah'a tevekkl edip
devesini balamamak iin akl danan bir bedeviye, "Deveni
nce bala, sonra Allah'a tevekkl et" yantn vermitir. Kr
krne ve yanl bir kadercilie kar dnyevi eylemlerin ne
kadar nemli olduunu, o'nun sk tekrarlanan u cmlesi ok
gzel ifade etmektedir:
Bu dnya, ahiret iin tohum ekilen bir tarladr.

insanlar bu dnyadaki hareketlerinin
meyvesini teki dnyada toplayacaktr.
19 Andrae, ayn eser, s. 200.
48
Annnnarie Schitnmel
Her mmine, -Peygamber'in ettii gibi- yle dua etmesi

tavsiye edilmitir:
Rabbim! flmimi artr!

Dier insanlarla olan mnasebetlerinde de mminlere, yine
Peygamber'i rnek almalar tlenmitir:
Bir istei olan hi kimseyi geri evirmez, isteini

karlamadan gndermez ve hi olmazsa tatl bir szle
gnliinii alrd. Peygamber; dost, cmert ve yiice
gniillii olduundan dolay etraf iin bir baba gibiydi.20
Bu bilgi aktarnnlarndan, daha sonraki asrlarda Celaleddin
er-Rmi'nin Mesnevi' si gibi (V. cilt, 62-287. msralar) uzun ve taf
silatl menkbeler domutur. Mesnevi' de yer alan bir hikayede,
Peygamber'e bir kafrin misaf r geldii, oburca karnn doyurup
yatnca midesinin bulanp kustuu, yatan ve etraf kirletince
gizlice oradan kat anlatlr. Muskasn unuttuunu anlayp
geri dnnce, Peygamber'in, kirlenen yerleri kendi elleriyle yka
dn grr ve o'nun bu alak gnll davran karsnda utan
d iin Mslmanl kabul eder. Bu hikayeye benzer tarihsel
bilgilere dayanan ykler, daha sonralar eklenen ileke-mistik
ideallerle birlikte Peygamber'in imajna aktarlmtr. Peygamber
ve ailesinin fakirlik iinde yaad, Peygambr'in elenmemi
arpa unundan piirilmi ekmek yedii, ailesinin ve zellikle sev
gili kz Fatma'nn alk ektii bildirilmitir (Fatma'nn ektii
ile zellikle ii mezhebinde vurgulanmtr). Peygamber mirac
gnnde bir Yahudi' den dn arpa almak zorunda kalmtr!21
20 Andrae, s. 201.
21
Attar, Musibetn'tme, bln1 35/I; He1ln1ut Ritter, Das lvieer der Seele [Denizin
Rllhu], Leiden 1955, s. 227 ile kaqlatrn.
49
Ve Hz. Muhammed O'nun Peyganberi'dir
II. Halife mer, Peygamber'in evindeki fakirlii grnce a
lam ve gzyalarnn sebebi sorulduunda, ran hkmdar ve

Bizans kayzeri refah iinde yaarken Allah'n Resl'nn zaruret
iinde olmasna tahamml edemediini sylemiti. Peygamber,
mer'e, "Bu dnya onlarnsa, ahiret bizimdir" diye cevap ver
miti. Allah o'na bu dnya nimetlerinin anahtarn sunmu, fakat
Peygamber, 'kendisine yiyecek ve iecek veren' Rabbinin yann
da olmay semiti. Allah o'nu da Davld ve Sleyman gibi bir
kral yapmak istemi, ama Muhammed Allah'm hizmetinde bir
Peygamber olarak kalmay tercih etmi ve yle demiti:
Ben bir kle gibi yiyor ve bir kle gibi oturuyorum,

nk ben de bir kleyim: Allah 'n klesi.
Mistiklerin ve ilecilerin de tekrarlad u duay ederdi:
Allahm! Beni bir gn a brak, bir gn doyur;

a kaldm zaman Sana dua ederim,
karnm doyunca da Sana hamd ederim.
Daha ge dnemlerde Peygamber'in, "Fakrl fahri" [fakir
liim vncmdr] sz, tasavvuf akimnn slogan olmutur.
Buradaki 'fakirlik' szc, bu dnyaya ait ve somut bir kav
ram olmaktan ziyade, aslnda her eyin sahibi olan yce Allah'n
nnde insann hiliini ve deersizliini anlatmak iin kullanl
mtr. Kur'an'da Allah iin u ifade yer almaktadr:
Ey insanlar! Allah'a muhta olanlar sizlersiniz,

Allah ise, hamdedilen ani O'dur. (Fatr/15)
Hz. Peygamber' e gelen bir adamn, "Ey Allah'n Elisi! Ben
seni seviyorum" dedii ve Muhammed'in de ona, "O halde fakir50
Ann emarie Schimmel
!ie hazr ol'" cevabn verdii bildirilmitir. Bu suretle fakirleri

sevmekle Peygamber'i sevmenin ayn deerde olduu kabul edil
mitir: Fakirlere hrmet etmek ve onlarla vakit geirmek sadece
Peygamber'in rneine uymak deil, bir dereceye kadar da bizzat
Peygamber'e hrmet etrnektir.22
Fakirliin iinde minnet duygusu da bulunur. Eyyb'un
"Allah verdi, Allah ald; Allah'a hamd olsun!" szleri, slami tutu
ma ok yakndr. Peygamber de sk sk minnettarln gsterirdi,
o'nun, "Sana saysz hamd senalar olsun" sz mutasavvfarn
minnettarlk ve kran felsefelerinin zn oluturmutur.
Hz. Muhammed btn varlklara kar sevgi doluydu.
zellikle ocuklar sever, sokakta rastlad ocuklar per ve
onlarla oynard. Ackl halk destanlarnda torunlar Hasan ve
Hseyin'in Peygamber namaz klarken srtna ktklar, fakat
Cebrail tarafndan bu ocuklarn trajik sonlar Muhammed'e
bildirildii iin dedelerinin ocuklar srtndan indirmedii
an
latlr.
Hayvan sevgisi de Peygamber'in zelliklerinden biriydi.
Kt bir kadna, susuzluktan lmek zere olan bir kpee su
verdii iin cennetin mjdelendiini sylemitir. Peygamber
zellikle kedileri ok severdi. Namaza kalkt bir srada hrka
snn kolunun iinde uyuyan bir kediyi rahatsz etmemek iin
hrkann kolunu kestii rivayet edilir; bu nedenle, "Kedi sevmek
imann parasdr" denmi ve bir gelenek haline gelmitir. slam
dnyasnda pek ok sevimli menkbenin domasna yol aan bu
gelenekler, Goethe'nin Bat-Dou Divan adl eserinin "Cennet
Kitab" ve "mtiyazl Hayvanlar" blmlerinde yer almtr.
Hz. Peygamber'in etik davranlarnda, gayr-i mslirnlerin
anlamakta zorluk ekecei bir husus da o'nun yapt evlilikler
dir. nlerinde hi evlenmemi bir sa rnei varken, Batllar
22 Andrae, s. 21!:
51
Ve Hz. lvfuhamned O'nun Pe)gnnberi'dir
Muhammed'in birden ok kadnla yapt evlilikleri peygam

berlik konumuyla badatrmakta zorlanacaklardr. Bu konu,
Bat'nn, slam'n kurucusuna srekli ynelttii eletirilerin
en bata gelenlerindendir. Mslmanlar iin ise, bu evlilikler
Peygamber'in dnyevi olanla ruhani olan birletirme kabiliyeti
ve yce mertebesinin isbat anlamna gelir. Kur'an yasal olarak
drt kadnla evlenme snr koymu, fakat eler arasnda ada
leti gzetmeyi de art komutur (baz apologetlere, yani ima
n rasyonel bir temele oturtmay isteyen ve savunanlara gre,
Kur'an' da ak ve kesin bir ekilde belirtilmemi olan tek elilik
kural mevcuttur). Kur'an'da bildirilen bu kurallar toplumun
slamiyet ncesi evlilik pratiklerine nazaran byk bir ilerleme
kaydedilmesini salamtr. Hz. Muhammed'in baz evlilikleri
ni de savalarda kocalar lm dullarla yapt, yine baz slam
apologetleri tarafndan srarla vurgulanr. Hz. Muhammed'e
bu eletirileri yneltirken, Eski Ahid'de [Tevrat'ta] Sleyman
ve Davd'un Hz. Muhammed'den daha ok evlilik yaptkla
rn (ki bunlar Kur'an' da peygamber olarak saylmaktadr) ve
Hz. Muhammed'in hayatnn uzun bir ksmn sadece Hatice
ile evli olarak geirdiini ve yaamnn yalnzca son on se
nesinde birka kez evlendiini unutmamak gerekir. Yine, Hz.
Muhammed hakknda hkm verirken, erkeklik gcnn [ikti
darn], Allah'n makbul kullarna bahettii ihsann bir gster
gesi olduunu da dikkate almak gerekir.
Hz. Muhammed'in, aralarnda her zaman uzlama olmayan
ve en ok da gen Aye'yi kiskanan elerine yapt muamele, ce
maati iinde bir model oluturmutur.
Hz. Peygamber, "Evlenmek benim snnetimdir" demitir.
Esasen slam' da ruhban snf olmad gibi, evlenme yasa da
yoktur.
Baz ilecilerin bekarl setii, fakat ryalarnda Hz.
Peygamber'i grdkten sonra evlendikleri bildirilmitir. Hz.
52
Anne1narie Schinunel
Muhammed'le ilgili baz ok nemli ve ok zel haberlerin aln

d kaynak, henz bebeklerle oynarken babasnn dostu ile ev
lendirilen gen yataki Aye'dir. Aye, aslnda her mminin sahip
olmas gereken Peygamber' in utangalk duygusunu vurgulayan
kii olmutur.
Birlikte yatarlarken Aye, Muhammed'in uyuduunu san
dn, ama "Gzlerim uykuda, fakat kalbim uyank" diyen
Peygamber'in bu szlerinden, aslnda ruhunun uyumadn ve
Allah'la iletiim iinde olduunu anladn nakletmitir. Bazen da
Aye'yi efkatli bir sesle arr ve kendisiyle sohbet etmesini ister
di: Kellimini ya Hmeyra [Konu benimle gl renkli km].
Hz. Muhammed, kadnlar da dahil olmak zere insanlarn
zayf ynlerini iyi tanrd. Goethe'nin Bat-Dou Divan nda iir
'
sel bir forma dntrlm olarak yer alan bir Hadiste, "Kadn
eri bir kaburga kemiinden yaratlmtr; kocas bu erilii bil
meli ve onu dzeltmeye almamaldr, nk dzeltirken la
rlabilir ve bu da boanmaya sebep olur" denmektedir. Modern
anlamdaki kadn-erkek eitliine uymayan bu gr de, yeni
domu kz ocuklarnn ebeveyni [ana-babas] tarafndan, baka
mayacaklar endiesiyle diri diri gmld bir toplumda ileriye
doru atlm bir adm olarak kabul edilmelidir.
Kur'an' tefsir eden bilginler doal olarak Peygamber'in ev
lilikleri ile ilgili yorumlar yapmtr; kadnlarn erkekleri Allah
yolundan geri dndrdklerini kabul etmekle birlikte, Hz.
Peygamber sz konusu olduunda durumun farkl olduunu
sylemilerdir:
Hz. Peygamber'in eleri o'nu hibir zaman

Allah 'tan uzaklatrmadlar, aksine yaknlatrdlar.
Elerinin iffetini korumas ve onlarla hizmetini
ve liderliini paylamas Peygamber'in imannn
53
oalmas anlamna gelir. Bakalar iin evlilik dnyevi

bir olay iken, o evliliklerinde daha ok ahireti aramtr. 23
Birka yl nce, Seyyid Hseyin Nasr bir yazsnda unlar
belirtmitir:
Peygamber'in ok evlenmesi -'ete' olan zaafn tamamen

tenzih ederek- o'nun ataerkil tabiatn; vefonksiyonunu bu
dnyadan el ekerek yerine getiren mukaddes bir varlk
olduunu gsteren deliller deildir. Peygamber'in
evlilikleri, o'nun dnyasal yaam kabul ettiini, gerek
bir hayat srdrdn, bu suretle dnya hayatn
kutsamak istediini ve amacnn onu daha yksek
bir hakikat dzenine entegre
etmek olduunu isbat etmektedir.24
Bu vesileyle Peygamber'in annelere gsterdii derin saygy
unutmamalyz:
Kendisini grmek isteyen annesinin arzusunu yerine getir
meyen rahip Creyc'den Hz. Peygamber' e bahsedildii zaman,
u cevab vermitir:
O alim bir din adam olsayd, annenin isteine uyma

nn, Allah'a hizmet etmenin bir art olduunu bilirdi.25
"Cennet, analarn ayaklar altndadr" cmlesi Peygamber'e
isnad edilen gzel bir Hadistir.
Kadnlarn rtnmesi ve toplum hayatndan mutlak surette
uzaklatrlmalar gibi daha ge dnemlerde yaanm olan ge23 Andrae, s. 205.
24 S. H. Nasr, s. 70.
25
54
Andrae, s. 220.
Ann emarie Schimmel
limeleri, Hz. Muhammed rneine balamaktan kesinlikle ka

nmak gerekir. Kur'an'da kadnlar iin edepli bir rtnmeden
bahsedilirken, Hz. Muhammed kendi eleri (mminlerin ana
lar) iin sadece belirli snrlar koymutur. slamiyet'in ilk d
nemlerinde cemaat hayatnn iinde etkin bir rol oynam olan
kadnlara, Peygamber'in lmnden sonra bizzat bir savaa kat
lan Aye iyi bir rnektir. Mslman ileciler, kadn tehlikeli bir
varlk olarak tahkir etme eiliminde olsalar da, Kur'an'da kadn
lar mutlak surette aalayan bir ayet yoktur. Ayetlerde, dindar
erkeklerden ve dindar kadnlardan birlikte bahsedilir; Mslman
kadnlarn da erkekler gibi dini grevleri olduu ve bu grevler
karlnda dllendirilecekleri anlatlr. Peygarnber'in elerine
ve kz Fatrna'ya duyduu sevgi, bu menf hkn tamamen ge
ersiz klacak mahiyettedir. Peygamber'e ait olan u nl vecize
mminlere rnek olmaldr:
Allah dnyada bana kadnlar ve gzel kokular

sevdirdi; gzlerime teselliyi de duada buldum.
Byk ortaamutasavvf bn-i Arabi, slam Peygamberi' nin
srlar zerine yapt meditasyonun merkezine bu cmleyi koy
mutur. Bu cmle, gayr-i mslimler tarafndan hayretle karla
nan, Muhammed'in her iki alemi badatrmak amacn gden
ifte fonksiyonu hakknda iyi bir f kir vermekte ve -eer biz de
bu cmlenin slami yorumuna katlacak olursak- Peygamber'in
her iki dnyay da kutsamay bildiini gstermektedir.
Batl bir gzlemci iin zor anlalr ve allmadk olan di
er bir husus da, Muharnmed'in dini ve siyasi ynleridir
(din ve
devlet).
Gayr i mslimler, balangta drst bir dini kiilikken,
Medine'ye yerletikten sonra acmasz bir siyaseti ve devlet
bakan olduunu dndkleri Muhammed'in ahsnda hem
55
bir peygamberi hem de bir devlet adamn grrler. Tabii ki

Mslmanlar bu gre katlmayp meseleye farkl bakarlar.
!sa'nn tamamen ahirete dayanan retisini eksik ve mkem
mellikten uzak bulan bir Mslman'a, baarl bir peygamberin
Allah'tan ald teblileri dnya zerinde ve dnyevi aralar kul
lanarak yaymak istemesi makul ve ikna edici gelmektedir.
Peygamberlik ile siyaset arasnda olduu dnlen eliki,
Mslmanlara gre Peygamber'in her alan kapsayan baarsn,
misyonunun azametini ve gerekliini gsteren bir delildir.
Allah'n, gnderdii Resl'n bu dnyada muvaffak etme
mesi nasl dnlebilir? Bedir sava srasnda, Medine'ye hicret
eden Mslmanlar ilk defa Allah'n ordusunun kendi saflarn
da olduu hissine kaplmlar [Onlar siz ldrmediniz velakin
onlar Allah ldrd, attn vakit de sen atmadn velakin A llah

att (Enfl8/ 1 7] ve daha sonraki yllarda kan atma, sava
ve antlamalarn ksa zamanda Mekke'nin geri alnmasyla so
nulanmasn ilahi yardmn bir iareti olarak yorumlamlard.
slam'n, daha Peygamber'in salnda btn Arab yarmadas
na yaylmas, slam devletinin nceden kestirilemeyen bir ekilde
Muhammed'in lmnden sonraki birka asr iinde sratle ge
nilemesi; bu muzaffer dinin hakk olduuna ve bu dini yayan ki
inin Allah'n en son ve kesin vahyini getiren peygamber olduu
na (slam'n 'krmz ve siyaha' [btn insanlara] gnderildiine)
dair hibir pheye yer vermiyordu. Daha slamiyet'in banda
Muhammed'in yayd dinin kazand baar, o'nun eliliinin
gerekliine dair bir kant olarak gsterilmiti. Aydnlanma a
ndan sonraki dnemin teolojisine gre, yeniada din ve siya
setin birbirinden ayr tutulmas gerektii, dinin daha ok kiinin
iselletirdii; ok zel ve mahrem bir olgu olduu eklindeki da
yatmalara kar kanlar din ve politikann bir madalyonun n
ve arka yz gibi asla birbirinden ayrlamaz iki kurum olduunu
ileri srmlerdir. Muhammed'in siyasi bir lider olarak zeka56
Annemcrie Schimmel
s, Mekke ve Medine'de gerekletirdii toplumsal reformlar,

Medine'de cemaat zerinde uygulad ve rnek olarak gsteri
len modern demokratik dzeltmeler ile ticari ynetimdeki akll
l; hayatn peygamberi modele uygun olarak srdrmesi arzu
edilen modem Mslmanlara rnek olarak gsterilir. slam'n
douu srasnda "iyi ruhani" ile "kt dnyevi" arasnda bir
dalizm yoktu, nk dnyay da insanlar da yaratan Allah'tr.
Bu nedenle, slam ortodoksisi, ahiret pahasna bu dnyay hie
sayan ve ahiret saadeti iin bu dnyadan uzaklamay ycelten
mistik akmlara kar kmtr. Muhammed tarafndan mjde
lenen Allah'n Mlk de bu dnyaya aittir. Allah yolunda me
ditasyona dalp dnya ile ban kopartan mutasavvfar; Allah
ile yapt her ikili sohbetten sonra tekrar gnlk hayata dnen
ve dnyay dzeltmeye, faydal olmaya alan Peygamber ile zt
dyorlard.
"Kutsal sava" anlamna gelen cihad da bu balamda ele aln
maldr. Cihad, btn alemi kapsamas gereken bar salamak
zere [pax islamica] kafrlere kar yaplan sava olarak yorum
lanr. Seyyid Hseyin Nasr iirsel bir benzetmeyle P eygamber'i
yle anlatr:
Muazzam sava meziyetler Hz. Peygamber'de vcut

bulmutur. . . Onu, atnn srtnda doruluk ve kararllk
klcn ekmi, atnn dizginlerini tutmu ve drtnala
giden bir svari olarak tahayyl edebilirsiniz;
fakat bu svari hakikat dann eteinde
hemen durmaya hazrdr.26
Cihad'n iselletirildiini ve Hz. Peygamber tarafndan "en
byk cihadn'', igd ve drtlere, yani geni anlamda insann
26 S. H. Nasr, s. 74.
57
kendi nefsine kar verilmesi gerektiinin sylendiini de burada

belirtmek gerekir.
Eldeki materyal ok katmanl ve ounlukla elikilerle dolu
olduu iin, doal olarak Peygamber'in sosyo-politik faaliyetle
rinin yorumlanmas farkl olacaktr. Bu yorum fark, Kur'an ve
Peygamber geleneine tpatp uyan, gerek bir slami yap kur
mak isteyen modern slam devletlerinin karlat byk bir
zorluktur. Sava ve barta, yurtta ve dnyada, dinde, ticaret ve
al-verilerde Hz. Muhammed doru ve ahlaki davranlarn
modelini tekil eder. Hz. Muhammed'in yapt her ey mmin
ler tarafndan rnek alnmtr. Dualarnn Allah tarafndan ka
bul edilmesini isteyen Mslmanlar Tanr'ya o'nun ettii dualar
la yakarrlar. Peygamber'in sevdii Kur'an ayetleri de mminler
tarafndan makbul saylr; rnein yatmadan nce ettikleri dua
nn szlerini Peygamber gibi kullanmaya gayret ederler:
Hz. Peygamber uyumadan nce ellerini birletirerek

hlas suresi'ni (Allah'n tekliini anlatan 1 12. sure)
ve Snrm Rabbine. . . diye balayan Felak ve
Nas surelerini okurdu. Sonra ellerine fleyerek ba ve
yznden balayp ulaabildii kadar
vcuduna srerdi. Bunu kere tekrarlard. 27
Hz. Peygamber'in nasl dua ettiini anlatan sevgili ei, m
minlere bunu aynen uygulamalarn tavsiye etmitir. Pek ok
slami kaynak eserde Peygamber'in ettii dualara ve dua kalp
larna ayrlm ve mminler arasnda halen uygulanmakta olan
blmler vardr. Bu dualarda defalarca Allah tarafndan ba
lanmay isteyen Peygamber'in tevazusu ve Allah'a duyduu g
ven aka grlr.
27 Padwick, Ezkar en Nevevf' den.
58
Annemarie Schimmel
"Gnde yz (veya yetmi) kere Allah'a beni balamas iin

dua ederim" diyen Peygamber'in bu szleri, o'nun ismetiyle/ma
sumiyetiyle, yani btn su ve gnahlardan arnm olmasyla
eliiyor gibi grnse de, gnahsz bir kul olarak gnahkar ce
maatine rnek oluturmak iin byle dua ettii iddia edilir. Zira
Peygamber, "Ben btn soylu gelenekleri tamamlamak zere
gnderildim" demitir. Onun koyduu ahlaki kurallar, btn b
yk dinlerin rettii etik kurallar ile tamamen ayndr. Erdemin
ne anlama geldii Muhammed'e sorulduu zaman u cevab ver
mitir:
Allah'tan istediini btn kalbinle dile. Erdem,

ruhu ve kalbi ferahlatan eydir; gnah ise
ruha huzursuzluk ve kalbe arlk verir.
En gzel ve en doru slam' tarif etmesi istendiinde de y
le karlk vermitir:
En iyi slam, alar doyuran ve herkese

eit olarak bar datandr.
'Gzel rnek' (bkz. Ahzab/2 1) Muhammed'in, cemaatine
rettii asil adetlerin taklit edilmesindeki ama, Mslmanlar
deitirmek ve her birinden Peygamber'in bir suretini olutur
maktr. Delail'l-Hayrat'ta dindar bir mminin nasl dua ettii
gsterilmitir:
Ya Rabbi! Senden bizi, o 'nu deerlendirdiin gibi deer

lendirmeni, o'nun cemaatinde can vermemize izin vermeni,
bizi o'nun tarafnda sayman, o 'nun sanca altnda top
laman ve o 'nun refiki yapman, bize o 'nun hazinesinden
59
vermeni, o 'nun kadehinden imemize msaade etmeni ve

o'nun sevgisinin nimetini ihsan etmeni niyaz ederim.28
Fas'tan Endonezya'ya kadar btn slam alemine ayn eh
reyi veren ite budur: Muhammed'in taklit edilmesidir [imita
tio Muhammad] . Bir mmin nerede olursa olsun, bir eve nasl
gireceini, nasl selam vereceini, bir topluluk iinde nasl ha
reket edeceini, nelerin yaplmamas gerektiini, yemein nasl
yeneceini ve seyahatlerde nasl davranacan bilir. Yzyllar
boyunca ocuklara bu geleneklere gre terbiye verilmitir, ancak
son on yllarda bu dnya, modem teknik uygarlkla att iin
kmeye balamtr. slam geleneinin kar karya kald bu
tehlikenin bilincine varlmas, kesinlikle slam neo-fundamenta
lizminin [yeni kkten dinciliin] imdi tekrar canlanmasna yar
dmc olmutur.
Hz. Muhammed'e olaanst bir karizma ihsan edilme
mi olsayd, byle bir gelenein kurulmas asla dnlemezdi.
Peygamber'e gsterilen sayg hakknda yapt bir almada Tor
Andrae u saptamay yaparken kesinlikle hakldr:
Muhammed'in, insanlarn kalbini fethetme sanatn,

ok nadir bulunan bir lde anladn
kabul etmemiz iin btn kantlara sahibiz. 29
28 Padwick, Delail'l Hayrat'tan.

29 Andrae, s. 212.
60
III. MENKIBELER VE MUCZELER
z. Muhammed, peygamberliini isbat etmek

iin Kur'an dnda bir mucize gstermeyi
reddetmesine ramen, slam'n kutsal kita
bnda o'nun hayat, vasflar ve hareketlerindeki esrarl olaylara
dair yer alan pek ok iaret; tefsirciler, vaizler, mutasavvfar ve
yazarlara bu gizemli olaylardan uzun soluklu ykler gelitir
meleri iin zengin bir malzeme salamtr. Bu hikayeler zaman
iinde Peygamber'in biyografisini yazmak iin salam bir kaynak
meydana getirmi ve bunlar "keramet"in aksine "mucize" olarak
tanmlanmtr.
Bu hikayelerin arasnda "gsnn yarlmas" yks zel
bir yere sahiptir. Duha sresi, Biz senin gsn erhetmedik [ge
niletmedik] mi? ayetiyle bslar. Bu srede Muhammed'in zel

bir arndrma ilemine tabi tutulduktan sonra btn insanlar
arasndan seildiine dair bir iaret vardr. Peygamber'in, ocuk
luuna ait bu olay yle naklettii bilinmektedir:
A rkadalarmla beraberken bana doru l bir gurup

yaklat. lerinden biri, bir elinde gm bir testi, br elin
de yeil zmrtten karla dolu bir kap tutuyordu. Beni alp
zenle dan zirvesine oturttular. Daha sonra onlardan biri
gsm karnma kadar yard. Ben olanlar seyrederken
hibir ey hissetmiyor ve hi ac duymuyordum. Elini kar-
nma sokarak barsaklarm dar kard ve ok yumuak

hareketlerle karla ykadktan sonra tekrar karnma yerle
tirdi. Sonra ikincisi ayaa kalkt ve birinciye, "Sana emre
dilen eyi yaptn, imdi arkan dn " dedi ve bana yaklat;
eliyle kalbimi dar karp ikiye ayrd ve iindeki kanla
dolu olan siyah bir benei atarak, "Allah'n sevgilisi, bu
sende eytana ait olan bir paradr" dedi. Kalbimi yannda
tad bir eyle doldurdu ve tekrar yerine koyduktan sonra
ktan bir mhrle mhrledi. Bu mhrn serinliini hala
damarlarmda ve eklemlerimde hissediyorum. Sonra n
cs ayaa kalkt ve "Size emredileni yaptnz, imdi ikiniz
de uzaklan " dedi ve bana yaklaarak elini -gsmden
edep yerime kadar- zerimde gezdirdi. Sonra Melek, "imdi
o 'nu kabilesinden on kiiye karlk tartn" dedi. Beni tartt
lar ve ben hepsinden ar geldim. Bunun zerine, "Brakn,
o 'nu btn halkna karlk tartsanz da hepsinden ar e
kecektir" dedi. onra elimden tutarak dikkatle yere oturttu.
Hepsi zerime eilip bamdan ve gzlerimin arasndan p
tler. "Ey Allah'n sevgilisi! Sen asla korkmayacaksn. Senin
iin ne kadar iyi eylerin hazrlandn bilseydin, ok mut
lu olurdun" dediler. Beni oturduum yerde braktlar, arka
l rndan baktmda uarak ge ykseldiklerini grdm.
Eer istersen nereye gittiklerini sana gsterebilirim. 1
Muhammed, ortadan kaybolduu iin endielenen st an
nesi Halime'ye bandan geenleri byle anlatmt. Bu haber,
Muhammed' in ilahi vahyi temiz ve lekesiz olarak almas iin ha
zrland tipik bir kutsanma ritelidir. Bu nedenle olayn hazan
ocukluuna deil de, ge ykselmesinden nce yaanan ana mal
edildii de olmutur. Buna gre, kutsama olay yle gerekletir:
Beyhaki, 1, s. 112; Andrae, s. 52 ile karlatrn.
62
Annemarie Schimmel
Ailemle bir aradayken bana doru geldiler ve beni

zemzem kuyusuna gtrdler. Gsm ap zemzem
suyuyla ykadlar. Sonra altndan, ii iman ve faziletle dolu
olan bir kap getirdiler ve gs boluumu bunlarla
doldurdular. Sonra melek benimle
birlikte ge doru ykseldi.
Bu kutsanmadan sonra sra Mirac'a ve Muhammed'in nce
ki peygamberlerin srlarna vakf olmasna gelir.2
Kur'an'da tekrarlanan mucizelerden birisi de ayn ikiye ay
rlmasdr. Bu mucizevi olaya Kamer sfresi'nin banda iaret
edilir:
Sfat [kyametin kopma an]

yaklat ve ay yarld/atlad. (Kamer/1)
Hz. Peygamber'in bu olayda bir mucize gsterdiine inanl
mtr. bn-i Mes'fd, kafr Kureylilerin gz nnde ikiye ayr
lan ay paralarnn ortasnda Hira dann grldn bildir
mitir.
Kad yaz, byle bir mucizeye inanmay reddedenleri ikna
etmek amacyla u argman ileri srer:
Bu olayn yaand gece, dnya zerindeki hibir top

lum ay gzlemlediklerini, fakat onun ikiye blndn
grmediklerini bildirmedi. Dnyann farkl blgelerinden
bize ayn haber gelmi olsa ve bylece aldmz bilgilerin
kolektif bir yalan olmad anlalsa da, bunlarn bir kar
delil olarak bizim beyanmz rtmesi olanakszdr,
nk ay dnyann her yerinden ayn ekilde grlemez.
2
Beyhaki, s. 1 18.
63
Ve Hz. Muhammed O'nun Peygamberidir
Dnyann bir blgesinde grlen ay tutulmas baka bir

yerde grlmez; bir lkede tam ay tutulmas olurken baka
bir yerde hi olmaz ya da ksmi ay tutulmas gerekleir. 3
Fakat Kuzey Afrikal Kad yaz'n bilmedii bir ey vard:
Gney Hindistan' da kral Shakravarti Farmad, ayn blnmesini
grp bu olayn gerekletii gece Mekke' de neler yaandndan
emin olunca slam dinini kabul etmiti.4 Hindistan alt ktasnda
ki ilk Mslman devletler bu olaydan tr olumutur. Bu hi
kayeye, ortaan ge dnemlerinde, Gney Hindistan' da Araba
kaleme alnm bir metinde de yer verilmitir. lgin olan dier
bir husus da, 19. yzyla ait olan ve bir Hindu saraynda bulunan
minyatrde ayn ikiye ayrlmasnn en ince detayna kadar temsil
edilmi olmasdr.
Doaldr ki, ayn blnmesi hadisesine mantkl bir ak
lama getirmek isteyen rasyonalistlerin ii ok kolay olmamtr.
Daha 1 8. yzylda Hintli reformist evreler bu hadiseyi, bir mitos
olmaktan karmay denemilerdi. D elhili ah Veliyullah, b
lnmenin bir gz yanlsamas olabileceini; yldz kaymas, bir
bulut veya dumann insanda byle bir alglamaya yol amasnn
mmkn olduunu dnyordu.5 Kanaatinin byle olmasna
ramen, Peygamber' e hrmeten yazd bir naatta, aynen dier
sofular, mistikler ve airler gibi bu mucizeyi kendisi de vm
tr, nk -Celaleddin er-RCmi'nin de dedii gibi- Peygamber'e
bal olan herkes, Mustafa'nn parmann iaretiyle ayn ikiye
ayrldn bilirdi, zira Peygamber'in parmann iaretiyle ikiye
blnmek, zavall ayn bana gelebilecek en yce mutluluktu
(Rumi) . ster Sindi ister Pencabi dilinde olsun, bu mucize halk
3
Andrae1 s. 107.
Yohanan Friedmann, "Kiat akarvati Farmad", Israel Oriental Studies, V, 1975.
J. M. S. Baljon, A mystical interpretation of Prophetic tales by an Indian Muslim
[Peygamber Menkbelerinin Hintli Bir Mslman Tarafndan Mistik Yorumu: ah

Veliyullah'n Te'vil ala Hadis'i], Leiden 1972, tercmesi s . 60.
64
Annemarie Schimmel
edebiyatnda sevilerek anlatlan bir tema olmu ve hep yeni ay

rntlar eklenerek zenginletirilmitir.
Kur'an' da, Peygamber iin kullanlan en nemli ifadelerden
biri de mmi'dir (bkz. A'raf/ 1 57- 158). slami ve zellikle mistik
gelenek iinde bu kelimenin, "okuma-yazma bilmeyen" anlam
na geldii kabul edilse bile, baz alimler mmi kelimesi iin dier
zm, yani "mme'ye ait/mensup olan" eklindeki aklamay
nermilerdir. mme szcnn, "Yahudi veya Hristiyan ol
mayp henz hibir peygamber tarafndan kutsanmam Arab
kavmine" anlamna gelmesi ve ncil'deki 'gentiles' kavramyla
rtmesi mmkndr. Ancak bu kelimenin son zamanlarda
Almanca'ya, "pagan peygamber" olarak tercme edilmesi fevka
lade yanl ve arpk bir uygulamadr.
Teologlar ve mistik dnrler iin ise Hz. Peygamber'in
mmi olmas, yani "okuma-yazma bilmemesi", o'nun ald il

hamn ve tebli ettii mesajlarn gerekliini kantlayan harika
bir delildir. Okur-yazar olmayan bir kiinin, Kur'an' da zikredilen
gemi ve gelecee dair o kadar olay hakknda bilgi sahibi olmas
baka nasl aklanabilir? Hz. Peygamber'in mmilii, Kur'an'n
Allah'n kelam; saf, bozulmam ve hibir tahrifata uramam
Allah'n vahyi olduunun en salam kant deil midir? Yetim bir
Arab ocuunun, Kutsal Kitab'n hemen her sayfasnda anlatlan
fen ve tarih bilgilerine vakf olmas baka nasl mmkn olabilir
di? Mistikler bunun srrn, Muhammed ile Allah arasnda mev
cut olan yakn mnasebette buluyorlar: Muhammed, ilahi hikmet
arabn sunan bir saki deil, -RCmi'nin ifade ettii gibi- bizzat
kendisi tanrsal meyle dolu olan ve insanla sunulan bir kadehti.
Hristiyan dogmasnda nasl bakire Meryem lekesizliin sembol
olarak kabul ediliyorsa, ilahi vahyin yazya dnp kitap olarak
grnr klnmas iin de Muhammed'in 'mmi' olmas, yani bu
vahye kendi bilgisini katmam olmas artt.
65
Mesnevi' sinde Celaleddin er-Rumi yle seslenmektedir:

iirler dolusu yz binlerce kitap,
mminin kelam karsnda boa kt.
Yine, Fihi Ma Fih adl nesir yazsnda da Celaleddin er-Rumi
ayn temaya deinmektedir:
Muhammed'e okur-yazar olmad iin mmi denilme

mitir, bu bilgiler o 'nda doutan var olduu ve sonradan
renilmedii iindir ki, o'na bu sfat verilmitir. Ayn y
zne iaretler izen bir insan nasl olur da okuyup yaza
maz? Btn insanlar bilgiyi o'ndan alrken Muhammed'in
bu dnyada bilmedii bir ey olabilir mi? Evrensel aklda
bulunmayan ksmi bir akl nasl bilecekti?
Celaleddin er-Rlmi, ender olarak yaad felsefi arlarndan bi
rinde, insana zg olan ksmi bilginin kayna olan mutlak ve evren
sel bilgiyle Muhammed'i bir bakma e deerde grmektedir.
Pek ok air Peygamber'in mmilik vasfna deinmitir,
rnein miladi 13. asrda yaam olan ranl air Sa' di u beyti
yazmtr:
Okumay renmemi bir yetim ocuk,

Pek ok lkenin kitapln ykayp temizledi.
Sa' di'den 300 yl sonra Faizi, Hindistan' da u drtl yazd:
Kitap ve kanun ile: keskin bir k;

Lisan ve kl ile: kesin bir delil.
lden gelen ama ilahi tahtn stnde;
mmi ama dnyann tm kitaplar yreinde.
1 600'l yllarda Hindistan'da Naziri bu temay daha da ile
riye tamtr:
66
Annemarie Schimmel
A bc'deki a'y b 'den ayramazken o stn akl,

Srlar aleminin ktphanesinde Kur'an ' tand.
Dier Hint-Fars airleri de slam hat sanatnn teknik zel
likleriyle oynamaktan holanmlardr:
Daha na' ve talik yazy bilmezken,

Gemiin zerine hatt- na izgisini ekti o.
Bu beyit, Hz. Muhammed'le birlikte nceki Kutsal Kitaplarn
artk geerli olmad anlamna gelmektedir.
Mistik dnrler iin mmi Peygamber, okur-yazar olma
yp da sadece Allah'n ltfu sayesinde doruyu bulanlara model
tekil etmektedir. Bunlar Elif-Ba'nn birinci harfi olan ve Allah'n
adna iaret eden ve iinde 'drt kutsal kitabn manasn' barn
dran eliften baka bir harf tanmayan kiilerdir. Bu nedenle
birok Sufi, aynen Hz. Peygamber gibi mmi olduklarn iddia
etmilerdir; mmi Kemal ve mmi Sinan gibi pek ok Trk halk
ozan, 'mmi'yi kendilerine lakap olarak semi, bylece eserle
rini tamamen iten bir esinlenme/ilham ile vcuda getirdiklerini
hissetmilerdir.
Kur'an'da "ilm-i ledn" (bkz. Kehf/65) denilen Allah bil
gisine hibir arac olmadan ulaabilen Peygamber, gelecei de
bilme kudretine sahipti. Kad yaz, Peygamber'in yaknlarndan
Huzeyfe'ye dayanarak ifa adl eserinde u bilgiyi vermektedir:
Peygamber bir gn ayaa kalkarak kyamet gnnde

olacaklar etraflca anlatmaya balad. Onun anlattkla
rn aklnda tutan hatrlad; unutan ise tamamen unuttu.
Benimle beraber o 'nu dinleyenler sylediklerini unutmad.
Bir insann yzn nasl aklmda tutar ve onu tekrar
67
grdm zaman nasl tanrsam;

anlattklar gerekletiinde de yle hatrlayacam . 6
Kur'an'n ieriine ters dse de ve Muhammed de Kur'an' da bildirildii zere-gayb bilmediini bizzat ifade etmi
olsa da, bu bak as o'nun geni bilgisinin ne kadar doal kar
landna dair bir kanttr. Byle engin bir bilgiye sahip olduu
iin Muhammed eitli ilim-bilim dallarnn kurucusu saylm
tr. Aynen mutasavvflar gibi hattatlar, tarih ve fen bilginleri ve
hekimler de Peygamber'i pirleri olarak kabul ederler.
Daha nce de belirttiimiz gibi H. Muhammed' in yumuak
huyu ve iyilii, o'nunla ilgili olarak aktarlan bilgilerde her zaman
ne karlmtr. N:uhammed'in, alemlere rahmet iin gnderil
diini ifade eden Kur'an ayeti (bkz. Enbiya/ 107) Mslmanlara

her zaman teselli vermitir. Mminlerin o'na gveni tam ve
mutlaktr; o l kalpleri canlandrr ve kendisini sevenleri m
dafaa eder. Oryantal edebiyat, Muhammed'in bu zelliklerini
muhteem gzellikte tasvir etmitir. Anadolu ve daha douda
kalan Mslman lkelerde bugn hala yamura "rahmet" den
mektedir. Muhammed'in topra yeerten ve kalpleri canland
ran iyilik dolu bir yamur bulutu olarak sembolize edilmesi ne
kadar anlamldr. Hintli Mslman ozan Galib'in tamamlamad
didaktik iirinde Peygamber'e, "ebr-i gevherbar" [mcevherli
bulut] adn vermesi bouna deildir. Bununla Buda'nn tasviri
arasnda bir paralellik olduunu dnebiliriz; nk Buda da
Saddharma-Pundarika'da byk ve muhterem bir yamur bu
lutu olarak betimlenmitir. Urdu airi Rasih, Peygamber'in ze
rinde uyuduu siyah renkli sade seccadeyi bir rahmet bulutuna
benzetmitir. Celaleddin er-Rumi de, ilahi ummann paras olan
bulut iin aadaki beyti sylemitir:
6
68
Andrae, s. 236 37.
Annemarie Schimmel
Ey alemlere rahmet olan sen

bilgi denizinden-tozdan doanlara inci,
balklara huzur hediye edensin.
Bulutun en gzel tasviri ise bykSindi ozan ah Abdullatifin
( . 1 752) Sur Sarang adl eserinde vcut bulmutur; realist be
timlemelerle bulutlarn yaklamas anlatlm ve iirin sonunda
merhamet bulutu olan Peygamber' e hitap edilmitir:
Rzgar bugn de kuzeyden eserken,

Guguk kuu arksn syler;
ifti sabann koarken,
oban mutlulukla srleri seyreder;
Benim sevgilim bugn,
Buluttan elbisesini giymi.
Rzgar bugn de kuzeyden esiyor:
Kara bulut o'nun salar,
imek o'nun giysisi gibi al.
Uzaktaki dostum u,
Yamur bana yaklatryor!
Ey bulut! A llah akna,
Susuz kalmlar esirge,
Buday ucuzlat,
Kurumu dereleri doldur ki:
lke kalknsn,
Kyl sevinsin!
Adam, geyik, kz ve inek
Hepsi de bulutu dnr,
Yaban rdekleri bulutu bekler,
Kurbaalar hi susmadan yaknmakta,
Onu bekler denizdeki midyeler de hasretle
Glleri suyla doldur ki:
69
Ve Hz. Muhammed O'nun Peyganberidir
Kyl sevinsin!
Bulut hazr, imekler akyor,
Yamura gebe buluttan iseliyor damlalar
Ve dolduruyor kurumu nehir yatan.
Bu kasvetli havada
Damlalar beni byledi;
Yamurun sesiyle
Yreimin kederi dalp gitti.
Efendim beni koruyacak,
Allah 'a inancm byk!
Sur borusu alnca
Gzler yukar bakacak
A llah'a gvenim tam!
En sevgili varlk eilecek titreyerek
Allah'a gvenim tam!
Muhammed halk iin efaat dileyecek
Allah'a gvenim tam!
te topland mminler,
Muhammed an ve erefle
Allah'a gvenim tam!
Her ruh iin en ulu ara kacak
Allah'a gvenim tam !
Onun hatr iin Yce Allah
Btn gnahlarmz balayacak.
Allah'a gvenim tam!
Abdllatif, Sur Sarangm baka bir blmnn son dizele
rini stanbul'dan Delhi'ye kadar uzanan inayet ve rahmet bulu
tuna ayrmtr. Yamur bulutu tasvirinden yola karak yazd
bu iirde okurlarn aslnda Kur'an'a dayanarak gelitirilmi olan
nbvvet ilminin en nemli ynyle buluturmaktadr: Bu, Hz.
Muhammed'in mminler adna stlendii efaatilik grevidir.
70
Annemarie Schimmel
Hz. Peygamber'in bu roln Kur'an'a dayanarak aklamak el

bette kolay deildir; nk Kur'an' da, O'nun izni olmakszn kim
O'nun yannda efaat edebilir? (Bakara/255) buyurulmaktadr.

Ancak bu msaadenin Peygamber'e bahedildii manasn
kartmak da mmkndr, nk sra/79 ayetinde Peygamber'in
vgye layk mertebesinden bahsedildii iin efaat rolnn
Muhammed'e verildii kabul edilebilir. Mmin/7 ayetinde ar
tayanlarn ve onun etrafndakilerin mminler iin mafiret di

leyecekleri bildirilmitir. Peygamber'den baka, -Kur'an okun
duktan sonra sylenen dualardan anlaldna gre- bizzat
Kur'an da, onu huu iinde ve ilim almak iin okuyanlar iin
efaate muktedirdir. Mminlerin yaptklar hayrlar ve syledik
leri kelime-i ehadet de kyamet gnnde onlara yardmc ola
caktr. ehitler ve kk yata lm ocuklar da anne-babalar
iin Allah'tan mafiret dileyeceklerdir. Ancak btn kullar iin
sadece Peygamber Allah'tan efaat dileyebilir.
Hz. Peygamber'i ven iirler yazm olan Hassan b. Sabit ms
ralarnda Muhammed' den efaat istediini ima etmitir.7 En eski
Hadis derlemelerinde kyamet gnne dair bilgiler de mevcuttur:
O gn geldiinde Allah btn kullarn bir tepenin s

tnde toplar, gne alalp yaklanca insanlar korku ve
endie iinde kalp Allah katnda kendileri iin efaatte
bulunacak birini ararlar. Adem'e giderek, "Sen insanla
rn babassn; A llah seni Kendi eliyle yaratt ve ruhundan
sana nefes verdi; meleklerini sana secde ettirdi. Ne kadar
zor durumda olduumuzu gryorsun, ltfen bize yardm
et ve Rabbinden bizim iin af dile" derler. Adem yle ce
vap verir: "Yasaklanan aatan yiyerek O'na itaatsizlik et
tiim iin Rabbim bugn hi olmad kadar kzgn, nefsi
7
Hassan b. Sabit , Divan, Velid N. Arafat yayn, Londra 97, No. 1 3 0, cilt 5.
71
nefsi [kendim kendim (ben de kendim iin korkuyorum)]. "

nsanlar sonra tek tek btn peygamberlere giderler, ama
hibiri arac olmak istemez, nk her birinin iledii bir
gnah vardr. Yalnz lsa 'nn gnah yoktur, fakat o da
nefsi nefsi [kendim kendim] diyerek efaat etmeyi kabul
etmez. Sonunda bana gelirler ve, "Ey Muhammed!
Sen A llah'n Resul'sn ve peygamberlerin mhrsn.
Allah senin gemi ve gelecek btn gnahlarn balad;
senin efaatine muhtacz" derler. O zaman ben gider,
arn nne secdeye kapanrm da A llah der ki: "Ban
kaldr ey Muhammed! Syle szn dinlenir, efaat et
efaatin kabul edilir, iste sana verilir. " Bunun zerine
ben bam kaldrr ve "mmetim, mmetim!" derim.
Allah da, "Ey Muhammed! mmetinden verilecek bir
hesab olmayanlar sadaki kapdan geirerek
cennete gtr; onlar dier kaplardan
girenlerle eit olsunlar" buyurur. 8
Bu bilgi sayesinde Mslmanlar asrlar boyunca teselli
buldular. Muhammed'e, kimlere zel efaat edecei soruldu
u zaman, "mmetinden byk gnah ileyenlere" cevabn
vermitir. Byk gnahlar olmad iin rahat olan ne kadar
az insan vardr! Miladi 9. asrda zuhur eden Mutezile mezhebi,
Muhammed'in efaati hususunda hemfikir deildi; onlarn kana
atine gre Peygamber'in efaat edecei inanc, dnya dzenini
bozuyor ve Allah'n btn insanlar kapsayan adaleti ile eliiyor
du. Fakat Mslmanlar arasnda, Peygamber'in onlar iin lm
den sonra Allah'n huzurunda efaat edecei genel bir kabul gr
mtr. Bu inann altnda, "alemlere rahmet olarak" gnderilen
Peygamber'in, Allah'n mafiretine bir vasta olduu dncesi
8
72
Andrae, s. 2 36 37.
Annemarie Schimmel
de yatmaktadr. Tirmizi email adl yaptnda, "dier peygamber

lerin cemaatleri iin bir atiye, yani kullarnn zorda ve darda ol
duunu gren Allah'n merhamet hissiyle yapt bir 'ba' oldu
unu syler. Dier peygamberlerden stn olan Muhammed ise
bir hediye'dir, yani o, Allah'n kullarna hrmeten ve onlarn kal
bini kazanmak iin seve seve verdii bir armaandr. Birincisini,
yani atiyeyi/ba alan kullar minnet duygusuyla bir ykml
lk altna girerler; ikincisini, yani hediyeyi/armaan alanlar ise
mesut ve bahtiyar olurlar.9
Baz ibadetlerde Mslmanlar Allah'a, Hz. Peygamber'e ih
san ettii o yksek mertebeyi teyit ve o'nu efaati olarak tayin
etmesi iin yakarrlar:
Ya Rabbi! Sen'den Peygamberimize, Sana inanp

Seni zledii iin ve o'nun Senin yanndaki kymetine
snarak; bana, ana-babama ve Sana iman eden btn
kullarna efaat etmesine izin vermeni niyaz ederim!1 0
Delail'l-Hayrat'ta yer alan dua da yledir:
Ya Rabbi! Muhammed'i, efaati kabul edilenler
arasnda birinci kl; o'nu en ok itimat ettiin ve
niyazlarn en ok yerine getirdiin efaati olarak
kabul et ve o'nun halk ve cemaati adna
Sana araclk etmesine izin ver. 11
Eski efaat geleneindeki en nemli husus, Muhammed'in
efaatinin insanlar mnferit olarak deil, btn mmetini kap
samasdr. Aktarlan u Hadis bu zellii ifade etmektedir:
9
Andrae, s. 253.
1 0 Padwick, s.41.
1 1 Padwick, s. 42.
73
A llah dnyay yaratmadan bin yl nce bir yaz

yazd; sonra bunu arn zerine koydu ve seslendi: "Ey
Muhammed'in mmeti! Rahmetimin gazabmdan daha
nde olduunu grn! Siz istemeden size veriyorum, siz af
dilemeden sizi balyorum. inizden, Benimle
karlat zaman ''Allah'tan baka ibadet edilecek
ilah yoktur ve Muhammed O'nun Resul'dr"
diyen herkesi cennetime koyacam. "12
efaat gelenei, zaman iinde sslenerek devam etmitir; bu
inan iinde en nemli hususlardan biri Muhammed'e liva'l
hamd [hamd sancan tayacak olan] sfatnn verilmesidir.

Daha ge dnemlerde ise airler Peygamber'i, mminlerin korun
mak amacyla snaca bir sancaktar olarak tasvir etmilerdir
(Goethe, Bat-Dou Divan adl eserine ait notlarda Muhammed'i
insanlar "bir bayrak gibi" kendi etrafna toplamaya alan kii
olarak tasvir etmitir; ki bu da yazarn slami dnce tarzn,
sezgilerine dayanarak kavradn gsterir) . Mminler, efaatten
vazgememesi iin dualarnda Peygamber' e yakarmay hep yeni
ifadeler kullanarak srdrmlerdir:
Sen maher gnnde toplandmz zaman efaatine

muhta olduumuz sevgilisin. Sen yolumuzu ardmz o
dar yolda bizim iin szclk yapacak olan efaatisin. Ben
de mezara girip senin misafirin olduum zaman
benden de efaatini esirgeme, zira sen
misafirlere hrmet gsterensin. 13
Muhammed'den efaat ummak iin, alimlerin yazd sanat
karane msralar ile halk ozanlarna ait sade ve gsterisiz yakar
2 Andrae, s. 243.
13
74
Padwick, s.44.
Annemarie Schimmel
lar saylamayacak denli oktur. ounlukla benzer stiller tekrar

lanm olsa da, nerede ve kim tarafndan yazlm olursa olsun
slami-dini edebiyatta bu kadar gerek, scak ve dokunakl olan
ok az yazn dal vardr. Allah tarafndan yaratlm en mkem
mel kul olan Peygamber' den hesap verme gnnde efaat bekle
yen veya mmet-i merhume'ye [Allah'n merhametine mahzar
olmu bir mmete] ait olduu iin airin minnettarln ifade
eden msralar da byle iten duygularla doludur.
nsanlar iin lm kolaylatracak olan ey, P eygamber'in
efaatine duyulan itimat olmutur. Gnmz ozanlarndan bir
Hintli u drtl sylemitir:
lm saatim geldii zaman

Glmsemek isterim.
Hayata veda ederken,
"Muhammed" olsun son szm!
slam dnyasnda Muhammed' den efaat beklemeyen hibir
yazar, air veya bilgin olmamtr. Kuzey Afrikal byk tarih fi
lozofu bn-i Haldun da efaat dileyenler arasndayd:
Bana efaatini ihsan et ki, irkin gnahlarmn yerine

gzel bir sayfa amay mit edeyim!14
Mutaassplar arasnda -ar "panteist" yaklamlar nede
niyle- phe uyandran Affddin et-Tilimsani, uzun iirinin so
nunda Peygamber'e yle yalvarmaktadr:
Gnahlarm ok fazla;
beni cehennem ateinde yanmaktan
Kurtaracak olan belki de senin efaatindir...
Senden inayet bekleyerek ardm seni;
14 Nebhinl, s.457 Blm I .
75
Allah korusun, sana sorulduunda

cevapsz kalmandan,
A llah korusunf1 5
ah Abdullatif ise Risale' sine yle balar:
Onlar ''Allah birdir ve

O'ndan baka ilah yoktur" derlerse,
Kalplerinde ak ile efaat iin
Muhammed'e hrmet ederlerse,
Deildir yleyse onlardan hibirisi kt bir yerde!
Ondan ksa bir sre sonra Urdu dilinin klasik airi Mir Taki
Mir (. 1 8 1 0) ikinci divanna u drtlkle balamtr:
Ey Mir! Neden dnrsn,

Kara gnah kitabn?
Peygamber'in mhrndedir,
Kurtuluunun gvencesi!
Dindarlkta iyi bir rnek tekil etmekten ok uzak olan pek
ok slam hkmdar yazdklar iirlerde Peygamber' den yardm
istemilerdir. Miladi 1 496'da len MemlUk Sultan Kaytbay sade
bir Trke ile u msralar kaleme almtr:
Odur Allah'n gerek dostu,

Odur her acnn hekimi.
Bak, bu soylu nasl tek bana
efaatin geni sahasndaf1 6
Baz dervi tarikatlarnn zikir ayinlerinde efaat istei, kar15 Nebhfni, l. 488.
1 6 A. Zajazkowski, Poezye strofiniczne 'Ak Paa', Varova 1967, Giri Blm.
76
Annernarie Schirnrnel
lkl olarak ardarda sylenir; Kuzey Afrikal bir dilenci tarika

t olan 'Heddava'lar ayn ary srekli tekrarlarlar: "Ey Mulay
Muhammed! Bize efaat et! "
Halk trklerinde nakarat olarak tekrarlanan ve iire bir zikir
karakteri veren efaat dilekleri bu gelenee bal olarak domu
tur. Yunus Emre'den bu yana kullanlan bu iir formuna Trk
halk edebiyatnda ok sk rastlanr; Sindi, Pencabi ve Urduca
iirlerde de vurgulu bir ritimle koro tarafndan tekrarlanan ana
drtlk iinde olduka sk olarak Peygamber' den efaat istenir:
Alemlerin hasreti sanadr

Bize efaat et Muhammed!
Hkmn her iki cihanda deerlidir
Hkmn kutuptan kutuba geerlidir,
Kalbin nurdan daha saftr,
Bir adn da Mustafa'dr
Mustafa'dr bir adn;
Ruhlar tadar senin arabn!
Cebrall'dir hocan senin
Sen Allah'n dostusun,
Hem dostu hem Resul'sn,
Her iki cihann gururusun
Beluci ozan Hamal Fakir Lagari, Sindi dilindeki 8 1 dizelik
methiyesinde Peygamber' in kudretine tanklk eden ve birbiriyle
77
kafyeli olan en az 141 yer ismi saymtr. Her kta "Mustafa bana
yardm et" dizesiyle bitmekte ve iirin sonunda 'lmden son
ra dirili gnnde' Peygamber' den efaat istenmektedir. Saylan
yerler arasnda Turan, ran, Mekke, Msr, Multan, Gazne, Ganca,
Girnar, Maskat, Bombay, Malabar, Babil, Buhara, Belh, Horasan
ve Kelh vardr.
Hindistan'daki Hindular da bu bilge kiilere katlmtr.
Sindi air Bhai Asuram ve Urdu dilinin nl ozan Kaifi coku
dolu msralar yazmtr:
Sen Tanr'nn ve sevgilisisin

Yoktur sana benzeyen bir ikinci kii
Bize yardm et ey Allah'n Elisi!
(Bhai Asuram)
Beni koruyan ve benim hamdettiim
ki cihanda da bana efaat edendir
yleyse hesaplama gnnden
Niin korkarsn ey Kaifi?
(Kaifi)
Ve mminler bir gn altnda toplanacaklar Peygamber'in
sancan hayal etmeyi srdrrler:
Maher gn dirildiimiz yerde

Muhammed geliyor yeil sancayla!
Mutlu haberi veriyor mminler:
Muhammed'dir gelen yeil sancayla!
Ortaada bir Trk ozann dile getirdii bu duygu, Afrika
Mslmanlar tarafndan da hissedilmektedir: Swahili dinsel
78
Annemarie Schimmel
edebiyatnda mminler o'nun bayra altnda cennete girecekleri

iin Peygamber' in efaatilik vasf en bata gelmektedir.17
Bu gibi umut ve gven dolu msralarn yazlmas veya top
luluk nnde okunmas da kendi iinde bir hayra ve yardm te
sirine sahipti: 1 700'l yllarda ndus vadisinden Ghani Thattawi
tarafndan yazlan Farsa iir genler ve yallar arasnda ok tu
tulmu ve isteklerine kavumak isteyenler iin bir are, bir arac
grevi stlenmitir:17
te benim elim ve ite Muhammed'in temiz etei,

te benim gzm ve Muhammed'in
tozu gzmn merhemidir. 18
Bu nakarat okuyan kii sanki Peygamber'in eteinden tu
tarak korunmu ve o'nun ayann tozundan ifal gz merhe
mi hazrlam gibi olurdu. Buna benzer pek ok rnek vermek
mmkndr. Urdu dilinin en nemli naat airi olan Muhsin
Kakorawi, kendi yazd olaanst gzellikteki sanatsal iirini
Cebrail' e okutmak suretiyle bu msralarn Peygamber'i etkileye
ceini ve dolaysyla o'nun inayetine nail olacan mit etmekte
dir: "Benares'den Matthra'ya kadar umakta bulutlar."
Hz. Peygamber'in efaatini ve sevgisini kazanmann, hepsin
den daha etkili olan yolu, o'na ve ailesine hayr dualar etmektir.
Kur'an' da, Allah ve O'nun meleklerinin Peygamber'e salat ettikleri
(bkz. Ahzab/56) bildirilmitir. Mminler iin Allah'n rneine
uymaktan daha iyi bir yol var mdr? Bu dua, daha slam'n erken
dnemlerinde kullanlmtr. Dindar bir Mslman o'na salat
selam etmeden Peygamber'in adn asla telaffuz etmez; basl dini
eserlerde de Peygamber'in isminin yanna bu duann ksaltlm
7 )an Knappert, Swahili Islamic Poetry [Svahili slami E debiyat] , 3 cilt, Leiden 97,
I, 3 0 ve devam.
1 8 Kani, Makalat e-u'ara, Karai 1956, s . 478.
79
Ve Hz. Muham med O'nun Peygamberi'dir
ekli (s.a.v.) mutlaka eklenir. Bu dua formlnn en eski bir ver

siyonu, Allahm! brahim ve ailesini kutsadn gibi, Muhammed
ve ailesinden de rahmetini esirgeme eklindedir. Nakledilen pek
ok bilgide mminlere bu selamn nemi hatrlatlr. ve Allah'n
da Peygamber' e yle hitap ettii sylenir:
Ben seni on defa kutsamadan, mmetinden hi

kimsenin sana salat etmemesi; Ben seni on defa
selamlamadan, mmetinden hi birinin
seni selamlamamas sence doru mudur?
Bu, sonradan daha detayl olarak yle ifade edilmitir:
Her salat iin insann mertebesi on kademe ykseltilir ve

defterine on tane iyi amel kaydedilir.
Ve Hz. Peygamber de yle buyurmutur:
Kim bana salavat getirirse, sk ya da ender de olsa bunu

telaffuz ettii kadar, melekler de ona rahmet eder. 1 9
Hz. Peygamber'e salat selam gndermenin farz namazlar
da bir kural olarak yerini almas, daha ilk dnemlerde gerek
lemitir. Ezanlarda olduu gibi belirli zamanlarda Peygamber'in
adnn anlarak o'na salavat getirilmesi -miladi 7 1 0 ylndan ka
lan bir gelenek olarak- arttr. Yine Allah'tan bir ey niyaz etmek
iin yaplan dualarn, O'nun tarafndan kabul edilmesi de ayn
arta baldr: "Semann kaplar dua eden kii Peygamber' e salat
selam edene kadar kapal kalr." Veya mutasavvf bn-i Ata'nn
19
80
el-Gazzali, hya- Ulum'id Din, Bulak 1289/1872-3, I , 277.
Annemarie Schimmel
(. 922 m.) syledii gibi, "Dualarn zaman, mesnedi, Tanr'ya

ulamak iin kanatlar ve kabul edilmesi iin vastalar vardr; bu
vasta da Peygamber iin salavat okumaktr."
Balangta dahi salavat [salatu ala Muhammed= Muham
med'in zerine salat olsun] okumak, efaate hak kazanmann
bir yolu olarak dnlm, ancak daha sonra bu selam Allah
katnda O'nunla beraber olan Peygamber'i sevindirecek bir met
hiyeye dnmtr. Bu nedenle edebi eserlere, "Bismillah'ir
rahman'ir-rahim" [Rahman, rahim Allah'n adyla] diye ba
lanmas ve bu giriin yanna salavatn eklenmesi adet olmutur;
Trke ve Farsa yazlm epik eserlerde bu giri blmleri ssle
me sanatlaryla zenginleerek kendine has bir stil oluturmutur.
Teoloji alannda ise, Peygamber iin salat selam okumann
ne dereceye kadar gerekli olduu tartma konusu olmutur, n
k zaten her bakmdan mkemmel olan Peygamber iin yaplan
dualarn -o'na ilave bir an ve eref salamayaca iin- fuzuli
olduu ileri srlmtr. Bu gre, "Allah'n yannda daha yce
bir varlk olamayaca iin tamamlanm bir mkemmellik de
yoktur" diyerek kar kanlar olmutur. 18. asrda yaam olan
Hintli reformist teolog ah Veliyullah ise salavatn lzumsuz ol
duunu ileri sren gre kar Peygamber'e salat selam oku
mann caiz ve gerekli olduunu, Busiri'nin Brde adl eserinden
yapt u alntyla savunmu ve bununla ou mminin dn
cesine de tercman olmutur:
Peygamber'in byklnn snr olmad bir hakikattir,

Ve bu bykl ifade etmeye hibir dil muktedir deildir.20
Mistik tarikatlarda ve onlarn etkisinde kalan dindar halk
arasnda olduu kadar edebiyatta da "salavat- erife" veya Hint
Pakistan'nda [ndo-Pakistan] sylendii ekliyle "durld- eri20 ah Veliyullah, et Tefhimat el lahiye, Haydarabad/Sind 1967 70, I 15.
81
fe'', zikir ayinlerinin nemli bir paras olmu ve ounlukla g

zel bir melodiyle yzlerce defa tekrarlanmtr. azeli tarikatnda,
kkeni Fasl ortaa evliyas bn-i Mai'e dayanan ve "salavat'l
maiiye" denilen salat formlarnn sabah ve akam namazlarn
dan sonra okunmas adetti. Bu nakaratlarn ok tesirli olduuna
inanan dier Kuzey Afrika tarikatlar da ayn uygulamay srdr
mtr. Doal olarak iirsel bir deiiklie urayarak edebiyatta
da ayn biimde kullanlan bu forma, byk Hintli alim Mevlana
ibli Numani'nin (. 1 9 14) yazd Araba beyitte de rastlyoruz:
Ya Rabbi! En yce Nebi ve Resul'e salat selam olsun!

Ya Rabbi! nsanlarn ve cinlerin
en soylusuna salat selam olsun!
Asrlar iinde Kur'an'dan ve Hadislerden salavat, daha sa
natsal ve etkili biimlerde ezberden okumay mmkn klacak
saysz formller gelitirilmitir. Byle dualar ve salavat ieren
el kitaplar arasnda Kuzey Afrikal sfi el-Cezuli'nin miladi 15.
yzyla ait Delail'l-Hayrat adl yapt, kendi memleketinden
Malezya ve Endonezya'ya kadar yaylan ve dindarlarca en ok se
vilen kitap olmutur. Bu eserde sekin bir edebi dille Peygamber
vlmekte ve Allah'tan o'na rahmet etmesi istenmektedir:
Ayanda sandallar olan adama

Delilin sahibi olana
Salam akln sahibine
Kudretli adama
Banda sar olana,
Mirac'n kahramanna
Klcn kahramanna
Burak'n svarisine
82
Annemarie Schimmel
Yemei olmad zaman hamd edene

Gidince arkasndan palmiyenin alad adama . . .
Aalarn itaat ettii
Iyla ieklerin at
Ltfuyla meyvelerin olgunlat,
Vaadi zerine aalarn yrd,
Iyla dier btn klarn snd
lde vahi hayvanlarn eteine sarld adama . . .
Saysz sfatlarla talandrlm olan b u iman kahraman iin
Allah'tan rahmet istenmektedir:
A llahm! Dnyay yarattn gnden kyamet

gnne dek rzgarlarn estii kadar, gkyznden
topraa den yamur damlalarnn says kadar . . .
aalarn, yapraklarn, ekinlerin, lde ve toprakta
yarattn her eyin hareket ettii kadar efendimiz
Muhammed'e rahmetini ve inayetini ihsan et!
Constance Padwick, farz olan ibadetlerde yer alm olan bu
dua biimi zerinde yapt inceleme sonunda, "selamete ka
vumay uman ve dine adanm bir hayatn nemli, hazan da en
nemli ksmnn Peygamber'e salavat getirmek ve dua etmek ol
duunu" yazmtr.21
Bu dua, dindar mminler iin bir kurtulu anlam tamak
tadr: "Kyamet gnnde Allah'n huzuruna dier insanlar gibi
iyi amellerle kan bir insan eer Peygamber' e salat okumamsa,
yapt iyilikler kabul edilmeyerek geri evrilir" diyen Osman el2 Padwick, s. 154. Ila, s. 152 166'nn tamam bu temaya ayrlmtr, ayn ekilde s.
257' deki rnek ve Andrae'nin eserindeki 276 287 sayfalar.
83
Mirghani, Muhammed'e hrmet edilmesinin ok nemli olduu

bir tarikatn nderidir. Ancak bu kiiden daha evvel de yle bir
bilgi kaydedilmitir:
Bir evliya ryasnda korkun bir mahluk grr ve sorar:

- Sen kimsin?
Yaratk cevap verir:
- Senin gnahlarn.
Evliya tekrar sorar:
- Peki, ben bu gnahlarmdan nasl kurtulurum?
Yaratk yle yantlar:
- Peygamber'e oka salat selam okuyarak.
Denizdeki kpkler kadar ok da olsa gnahlar affettirme
nin yolu, Peygamber'e salat selam okumaktr. Bunu yapanlarn
kabirleri geni bir huzur bahesi olacak, hesap verme gnnde
adaletin terazisi onlarn lehine arlaacaktr. Bunlardan daha
nemli olan husus ise Peygamber'in, salat selam okuyanlarn
ryalarna girip onlara inayetini ihsan edecek olmasdr.
Etkili dua kalplarn reten kitapklar gnmzde de bu
lunmaktadr; hatta Araba'y hi bilmeyen ya da henz renme
mi olanlar iin bunlarn ngilizce evirileri de mevcuttur.
Miladi 13. yzylda yaam ve byk bir tarikat reisi olan
mer es-Shreverdi'nin Avarif el-Ma'arif adl mistik-didaktik
eserinde be vakit namaz ncesinde okunmas istenen dualarda
Peygamber' e ne kadar ok yer verildii ve salavatn ritel iinde
ne denli nemli olduu grlr:
Abdest almaya balamadan nce diler misvakla temizlenir,

sonra kbleye dnlr. Besmele ekildikten sonra namaz
abdesti a lnmaya balanr ve, Allahm! Sana snyorum, ey84
Annemarie Schimme!
tann ayartmasndan beni koru diye dua edilir. Ardndan,

Ya Rabbi! Beni fenalk ve sapknlktan koruman, bana mutlu
luk ve iyilikler vermen iin Sana snrm denilerek eller ykanr.
Az alkalanrken, A llahm! Muhammed'den rahmetini esirgeme,
kitabn ezberlemek ve Seni minnetle anmak iin bana yardmc
ol denilir. Buruna su ekilirken, A llahm! Muhammed'i kutsa ve
benden honut olduunu belli etmen iin cennetin kokusunu
duymay bana nasip et denilir. Sonra, A llahm! Muhammed'e
salat selam olsun! Beni cehennem ateinden ve kabir
azabndan koru denilerek smkrlr. Yz ykanrken u dua
okunur: A llahm! Rahmetin Muhammed'in zerine olsun, hesap
verme gn geldii zaman yzm kara karma, nk Senin
dmanlarnn yz kara ve Sana dost olanlarn yz aktr. Sa
kol ykanrken, Ya Rabbi! Muhammed'e salat selam olsun;
amel defterimi sama ver ve cezam hafiflet. Sol kol ykanrken,
A llahm! Amel deferimi solumdan veya arkamdan vermemen iin
Sana snrm denilir. Ba mesh edilirken, Muhammed'e salat
selam olsun, bana merhamet et, Senin arnn glgesinden baka
bir glgenin olmad gnde beni arnn glgesinde glgelendir ve
kulaklar temizlenirken, Ya Rabbi! Muhammed'i kutsa; beni Senin
szne uyanlardan ve itaat edenlerden kl ve gnahszlar aldn
cennetine kabul et denilir. Sonra, Ya Rabbi! Boynumu cehennem
ateinden koru, zincirlerimi zmen iin Sana snrm denilerek
boyun meshedilir. Sa ayak ykanrken, Ya Rabbi! Muhammed'den
rahmetini esirgeme; btn mminlerle birlikte benim ayam da
srat kprsnde salam kl ve sol ayak ykanrken,
Muhammed'e salat selam olsun; ayamn srat
kprsnde kaymasndan beni esirge, nk sadece riyakarla
rn aya srer duas ile abdest almak sona erer.22
22
Richard Gramlich, Die Gaben der Erkenntnisse des mer es Shreverdi [mer es
Shreverdi'nin Yetenek ve Bilgileri], Wiesbaden 1978, s . 260 61.
85
Grld gibi bu dualar daima Peygamber'e okunan

salavat ile balar; yl ve gn iinde yaplan btn ibadetlerde de
ayn yol izlenir.
Salat dualarnn kendi iinde bir tlsm, bir gizli gc oldu
una inanld iin, Allah'n dua edenlerin dileklerini hemen
yerine getirmesini temin amacyla Kuzey Afrika lkelerinde
Peygamber iin topluca dua etmek adet olmutu. "Ate duas" ya
da "Kordoba teselli duas" diye bilinen dua srasnda, dileklerin
"bir ate kadar hzla" yerine gelmesi iin 4444 kere aadaki dua
ezbere okunurdu:
Ya Rabbi! Peygamber efendimiz Muhammed'e, ailesi ve

yaknlarna salat selam olsun. Glkleri yenen ve dertlere
derman olan o 'dur; istek ve dilekler o 'nun vastasyla yerine gelir.
Onun asil yz-suyu hrmetine bulutlar yamur getirir.23
Trk ve Hint-slam iir geleneinde "dunld/salavat"lar, na
karat olarak drtlklerin sonunda tekrarlanr ve bu iirler ark
formunda sylenebilir. Hindistan'n gneyinde "kavval" ad veri
len ozanlar ark sylerken salat'a daima yer verirler. Onlar din
leyenler de aka gelip ayn szleri tekrarlar veya ritmik melodiye
elik ederken sa ellerini bir hrmet ifadesi olarak kalpleri stne
bastrrlar. Peygamber iin sylenmi Araba bir halk destan,
Ya Rabbi! Kara gzlden rahmetini esirgeme

Odur bana kyamet gnnn dehetinde yardm
edecek msralaryla balar.24
23 Andrae, s. 388.
24 Enno Littmann, Mohammed im Volksepos [Halk Destanlarnda Muhammed] , Ko
penhag 1950.
86
Annemarie Schimmel
Hatta bir Arab kukla oyununda bile Peygamber iin salat

okunmas ihmal edilmemitir.25
Ortaada yaam olan Trk ozan Ak Paa, -tasavvufta
kuvvetle vurguland gibi- Peygamber'in yaratlanlarn ilki ol
duunu halkna u drtlkle hatrlatmaktadr:
Adem daha toprakta bir zerre iken,

Ahmed peygamberdi
Ve Allah o 'nu semiti.
Salat selam o'nun zerine olsun!
ndus vadisindeki bir oban, elli msradan daha uzun olan
iirinde Kur'an ve ncil'deki btn peygamberlere yakararak,
"gkyzndeki yldzlar kadar" Muhammed'e salavat getirmelerini ister:
Ey A llah tarafndan seilmi olan

Salat sana efendimiz.
Saatten saate ve yerden yere
Salat sana efendimiz. . .
Hzr v e brahlm'in,
lyas ve smail'in,
Elyesa ve srail'in
Selam sana efendimiz. . .
ster alrken ister dinlenirken,
ster gece ister gndz,
Sabah, len ve gece
Selam sana efendimiz !
Yamurun damlalar kadar,
Btn hayvanlarn zerindeki ty kadar,
25 Paul Kahle, Der Leuchtturm von Alexandrien [skenderiye Feneri], Stuutgart 1930,
s . 41 ve 50' deki metin, tercmesi s . 21, 24.
87
Btn llerdeki kum kadar

Salat sana efendimiz!
Ksa ve ho bir Sindi baladnda dunld-/salavat- erifin halk
inancnda ne kadar nemli olduu anlatlmaktadr. Bildiim ka
daryla burada ilenen temaya, klasik Arab metinlerinde yer ve
rilmemitir; fakat Trk ve Hint-Mslman geleneinde bu te
maya gnderme yapldn biliyoruz. Ar mucizesinin anlatld
bu konu ndus vadisinde 1920 yl civarnda yazlm; ancak on
dan 600 yl nce Anadolu'da Yunus Emre, arlarn vzldayarak
Peygamber' e selam gnderdiklerini iirlerinde dile getirmitir.
Muhammed'in bal sevdii bilindiinden ve Kur'an' da, Nahl/6869 ayetlerinde arlarn Allah'tan ilham alan hayvanlara rnek
gsterilmesi ve ifal bal rettikleri iin onlardan vgyle bahse
dilmesi nedeniyle bu hikaye zellikle ilgintir. Peygamber'in bal
ok sevmesi, ortaada kuzey Afrika' da o'nun doum yldnm
lerinin bal bayram olarak kutlanmasna ve bu sre iinde bol
miktarda bal tketerek Peygamber' in anlmasna da yol amtr.
Sindi air; gsteriten uzak, sade dizelerle Medine' de yaanm
bir olay anlatmaktadr:
Kitaplarda yle bir hikaye anlatlr:

Gnlerden bir gn o soylu camide
kahramanlar toplanmken,
Muhammed'in konuklar girince ieriye,
sevgiyle selamlarlar o'nu
ve byk bir sadakatle
"Selam size" der sevgili Muhammed.
Ve sohbet edince onlarla
nasl da sevinirler!
Yumurta ve ekmek sunmak ister konuklara
88
Annemarie Schimmel
Fakat ekmein stne srlecek bir ey olmaynca

arrlar ne yapacaklarn!
Aniden kk bir arck balar umaya
daireler izerek.
Muhammed sorunca neden geldiini,
Her eyi aklar Muhammed'e ar:
"Allah'n emriyle geldim" der,
"Bana zel bir yardmc ver!"
Sevgili Muhammed, Ali ah ' gsterir.
Ar uar, Ali ah onun arkasnda,
ve hzla varrlar Medine'deki bir aaca.
Ali ah bir sopayla kovan yere indirip
getirir konuklara.
Muhammed sorar: "Akla bize, nedir
bu ltfun sebebi?"
Muhammed'e her eyi aklar ar:
"Btn bal arlarnn baym ben.
Aatan aaca ormanda uarz,
Tatl ya da ac btn iek zn
Yksek kovanlarda toplarz.
Hi de tatl olmaz ieklerin z,
Yalnz besler o bizi.
Ama senin adn anp sana selam gnderince
tatlanr balmz.
Balmzn tad sana okuduumuz salavatn gcndedir!
Siz de akla Muhammed'e salavat getirin ki,
Bal kadar tatl olasnz!"
Bu ksa ve sevimli halk iiri, konusunu Kur'an'dan almayan,
fakat slami gelenekten kaynaklanan ve yzyllar iinde sslenip
89
zenginleerek nakledilen saysz mucize yklerine bir rnektir

ve Peygamber'in z varlna aykr da olsa mminlerin psikolo
jik durumlar asndan doal karlanacak bir gelimedir.
Hz. Peygamber'in gsterdii ifa mucizelerine ait ok eski
zamanlardan kalan menkbeler vardr. Peygamber'in hakk oldu
una ehadet edenler yalnz hayvanlar deildir, aalar ve talar
bile buna ahitlik eder ve kafirlerin slam'a dnmesine katkda
bulunurlar. Beyhaki, Delail'n-Nbvve adl eserinde develerin
ve vahi hayvanlarn o'nun nnde diz ktn; ceylan, kurt
ve kertenkelelerin o'nun Allah'n Elisi olduunu ilan ettiklerini;
ve Peygamber'in parmaklar arasndan nasl sularn fkrdn
anlatr. Elinde tuttuu akl talar o'nu verdi; bir evin kap ve
duvarlar o'nun dualarna "amin" derdi. Yrdke etrafa ho
bir koku yayar ve ban geri evirmeden arkasndaki yaknlarn
grebilirdi.
Bu mucizelerden baka, bin kiinin tek bir koyunla nasl
doyurulduu gibi, daha sonraki yllar iinde sslenerek bugne
kadar gelmi olan yemek mucizeleri de vardr. Hayber' de Yahudi
bir kadnn sofraya getirdii zehirli koyun etinin yks de ok
sk anlatlr: Peygamber'in, "Bu kuzu budu bana zehirli olduu
nu syledi" demesinin, kuzu kzartmasnn gerekten dile geldii
eklinde bir hikayeye kolayca dnm olmas mmkndr.
Muhammed'in yaknlarnn o'nun abdest ald suyu ila yerine
kullanm olmalar, birok gce sahip olan bir nderin yceltil
mesi asndan doal karlanmaldr. Yine, yaralar iyiletirmek
amacyla iinde ifa gc barndran tkrnn ila niyetine
kullanlmas da doaldr. Onun ifa datma kudreti sadece in
sanlara deil, hayvanlara kar da tesirliydi, rnein hasta ve zayf
bir deveyi iyiletirdii de nakledilmitir.
Beyhaki tarafndan anlatlan mucizeler iinde halka mal
olanlarn dnda kalan baz ykler, teolog ve airlerin hayal g
cn canlandrmaya devam etmitir. Bu hikayelerde dinin ilkel
90
Annemarie Schimmel
olan ynnn gsterildiini kabul eden modern teologlar, ger

ek slam' arptmalar sebebiyle zararl olduklar iin bunlar
reddederler. Amerika' da eitim grm olan Sindi bir halk ede
biyat yayncs bu iddiaya kar u yant vermitir: "Arlklar
ve mbalaalar yrekten yapld iin sevgili Peygamber'i tasvir
ederken abartya kamann altnda yatan psikolojik bir gerek
vardr."26
Hz. Peygamber' e isnad edilen bu basit mucizeler, aslnda
halkn Muhammed'e duyduu sonsuz sevgiyi yanstmaktadr.
Erken rtaada spanya'daki bir Arab ozan Peygamber'e yap
lan arlar iin bir model oluturmutur:
nsanlara merhamet iin gnderilen sen deil misin ?

Talarn, kertenkele ve kurtlarn lde konutuu sen deil misin?
Gkteki dolunayn uruna ikiye ayrld sen deil misin ? vs.27
Hz. Peygamber' e duyulan derin ve iten sevginin bir gs
tergesi olarak inleyen palmiye ktnn [hannana] hikayesi de
ok sk anlatlr:
Hz. Muhammed vaaz verirken bir palmiye ktne

dayanmay adet etmiti, daha sonra vaazlar iin bir minber
kurulunca artk bu kte ihtiya kalmamt. Buna ok
zlen ve Peygamber'i zleyen aa kt ikayet
etmeye balad, nk Peygamber ile temas etmek ona
canl olduu gnleri hatrlatyor ve teselli buluyordu.
"Biz szlanan bir palmiye ktnden daha m aa olma
lyz?" diye sorar Celaleddin er-Rumi; cansz ve ruhsuz bir odun
26 Dr. N. A. Baloch, Muciza, Haydarabad/Sind 960, Giri blm.
27 Nebhani, l, 477 79.
91
paras Peygamber'i zlerken, o'nun erdemlerine ve yce konu

muna hayran olan akll bir insan, ne kadar ok hasret duymak
zorundadr!
Halk ozanlar, kaak bir avc tarafndan yakalanan ve yavru
lar alktan lecei iin Peygamber'e yalvaran ceylann hikayesi
ni de ok sevmitir. Bu yk, airlerin ackl kelimeler kullanarak
zavall hayvan betimledikleri gzel bir tema olmu; ayn mucize
yi ileyen on Sindi ozanndan biri, tuzaa yakalanan hayvann
yakarmasn yle ifade etmitir:
Ceylann feryadn duydu ve yanna geldi,

"Neden yardm istiyorsun, ne oldu" diye sordu.
Ceylan, "Yavrularm lde a kald,
Bana yardm et Ahmed, bana kefil ol ki
Gidip yavrularma st verip geri geleyim!" dedi.
O yce varlk, asil eliyle kapan zd.
Ceylan aceleyle yavrularna kotu.
Kt avc geldi ve sordu Resul'e:
"Ben avlanmaktan holandm iin
Bu vaheti yaptm.
Fakat sen kimsin? Nereden geliyorsun?
Adn nedir Adem olu?
Ya ceylan getir geri, ya da cevap ver hemen!"
Byk bir sabrla doruldu Peygamber:
"Muhammed Emin'im ben
Bak ite adm budur.
Ceylan sz verdi, geri dnecek sana
Ama ben keflim ona,
Dnmezse eer geri,
Koyarsn yerine beni!"
92
Annemarie Schimmel
Yavrular ceylana olanlar sorarlar, anne ceylan Peygamber'in

kendisine nasl kefil olduunu anlatr. Yavrularla birlikte geri ge
lip Peygamber'in ayaklarna kapanarak perler. Bunu gren avc,
ceylan serbest brakr.
Ayn sylencenin daha ge bir tarihe ait versiyonunda ise
ceylan Peygamber' e yle seslenir:
Kevser senin iin akyor;

Benim meme/erimde ise st.
Brak insanlar isin kevseri
Ben yavrularma stm vereceim!
Ergin olmayan ocuklar da Muhammed'in peygamberlii
ne ehadet ederlerdi. Peygamber'in ayakkabsn alp gtren bir
kartal, aslnda bunu iinde zehirli bir ylan olduu iin yapar ve
ylan yukardan yere atarak ldrr. Hz. Muhammed' in yzn
kurulad havlu atee atldnda yanmaz, nk peygamberli
in nuruyla kaplanmtr ve bu nur ateten daha kuvvetlidir.
Cehennem atei de Peygamber' e, "Senin nurun benim atei
mi sndrr" dememi midir?
Dou memleketlerinde yamurla ilgili bir mucizenin ok
nemli olmas tabiidir; uzun sren kuraklklarda yamur duas
na kmak da slami ibadetler iinde yer almtr. Peygamber'in
ilk defa yamur duas yapan kii olmas da nemlidir; yamura
"rahmet" denmesinin de daha sonra Peygamber ile yamur ara
sndaki ilikiyi glendirmi olmas normaldir. 16. yzylda Trk
airi Fuzuli, su mucizelerinden esinlenerek Peygamber' e ithafen,
iinde "su" kelimesinin kafiye oluturduu sanatsal bir naat yaz
m ve "onun iyiliinin cehennemin ateini sndreceini" um
mutur. Fuzlli, uzun iirini u niyazla bitirir:
93
Peygamber'in yzne olan hasretinden kuruyan gzlerime uz

lamann [birlemenin] kayna su versin.
Hz. Peygamber'in tasvirini yapan Hassan b. Sabit'in de et
kilendii en eski ve en inanlr yemek mucizesi, hi phe yok ki
mm Ma'bed'den nakledilendir:
Peygamber ve beraber olduu kiiler et ve hurma satn almak

iin lde mm Ma 'bed'e urarlar, fakat kadnn satacak bir
mal olmadn grnce Muhammed onun elindeki tek koyuna
iaret ederek sorar:
- Koyun st veriyor mu?
Kadn cevap verir:
- Hayr. Sen benim iin anamdan ve babamdan daha azizsin,
ama hayvan ok zayf olduu iin st yok.
Peygam ber koyunu samak iin kadndan izin ister.
Kadn der ki:
- Eer st olsayd, ben onu oktan sam olurdum.
Bunun zerine Peygamber koyunu yanna arr ve eliyle
hayvann memesini svazlarken, Allah'a, kadn ve koyunu iin
dua eder. Bu duadan sonra koyunun memelerinden st akmaya
balar. St o kadar boldur ki, Muhammed st toplamak iin bir
kap ister ve kap dolunca imesi iin kadna uzatr. Sonra
yanndaki dostlar doyuncaya kadar st ierler, son olarak
kendisi de iip kapta st kalmaynca,
kab tekrar stle doldurur ve veda ederek oradan ayrlrlar.
Ksa bir sre sonra kadnn kocas Ebu Ma'bed, sskalktan ke
mikleri saylan birka koyununu otlatmaktan geri dnnce st
grr ve aknlk iinde karsna sorar:
- Evde baka st veren hayvanmz bulunmadna ve
94
Annemarie Schimmel
bu koyun da gebe olmadna gre bu st nereden buldun?

Kadn cevap verir:
- Doru sylyorsun, ama mbarek bir adam geldi buraya.
Sonra kadn olanlar bir bir anlatr. Adam karsndan, gelen
kiiyi tarif etmesini isteyince mm Ma'bed yle der:
- Grdm adam ok temizdi, aydnlk bir yz vard ve ya
kklyd. Zayfl ve bann kkl o 'nu irkin
gstermiyordu. Sevimli ve zarifti [nesfm ve vesfm], siyah gzl
ve kvrck kirpikliydi, sesi ince, boynu heybetli; sakal ve kalar
gr bir adamd. Sustuu zaman vakarl, konutuu zaman ihti
aml olan bu adam, uzakta olduunda insanlar iinde
en gzel ve en parlak, yakna geldiinde ise tatl diliyle en tatl
ve en sevimli insan olarak grnyordu
...
"28
Bu menkbe, Peygamber tasvirleri iin bir temel tekil etmi

ve metin daha ge dnemlerdeki yazarlar tarafndan aynen aln
m ve geniletilmitir.
Bu gibi hikayelerde ilahi bir g bulunduuna ve anlatan ka
dar dinleyene de hayrlar getireceine inanlrd: Bir Sindi air,
Peygamber'in ylan menkbesini anlatan iirini Cuma akam
okuyan herkesin kyamet gnnde sonsuz mkafaatlara kavua
can vaat etmiti.
Mminler bu bilgilere veya Peygamber'i ven edebi eserle
re vakf olurlarsa Peygamber ile kiisel bir mnasebet kurduklar
hissine kaplyorlard. Peygamber'in Medine' de gml olduu
nu biliyor, fakat Allah'n yannda yaamaya devam ettiini ve her
an her yerde olabileceini hissediyorlard. Ortaa mistiklerinin
de syledii gibi dervi ayinlerinde Muhammed' in ad zikredildi
i ve salavat getirildii zaman Peygamber'in orada hazr olduu
duygusu hakim oluyordu.
28 Beyhaki, 1, s . 205 ve devam.
95
Ve Hz. Muhammed O'nun Peygamberi'clir
Hz. Peygamber' in, kendisinin adn ananlara, kendisine salat

selam edenlere grneceine ve ryalarna gireceine inanlrd.
Ryada grlen Peygamber suretinin, slami sofuluk iinde ola
anst bir yeri vardr. eytann, Peygamber'in klna brn
mesi asla mmkn olamayaca iin bu ryalarn gerek olduu
kabul edilir. Ryada Peygamber'i grmek mminlere teselli olur,
hastalk ve i skntsna ifa verir, arlarn dini veya gndelik ha
yattaki sorunlarn zmeye yardmc olur. Peygamber' in namaz
klarken ayaklarnn ucunda durduunu renen bir sfi, ayn
ekilde namaz klmay deneyip de ok zor olduu iin baarama
ynca, ruyasnda Peygamber'i grm ve byle namaz klmann
sadece Peygamber'e mahsus olduunu ve sradan bir mminin
o'nun gibi yapmasna gerek olmadn renmiti.
Hadislerin de bu ryalar vastasyla nakledilmesi mmkn
d, fakat daha sonra -Veliyullah'n da belirttii gibi- bunlar yal
nzca ryay grenler iin balayc olabilirdi. Suyti'nin dindar
bir kiiye dair naklettii bilgide olduu gibi, Peygamber'i hi de
ilse bir defa ryada grmenin mmkn olmas, asrlar boyunca
dindarlara teselli ve umut vermiti:
Bir gece Peygamber iin btn salat dualarn okuduktan

sonra uyudum. Ryamda bir odadaydm ve Peygamber'in
kapdan bana doru geldiini grdm. Btn oda o 'nun
11uruyla l l aydnlanmt. Sonra bana yaklat ve "Beni
defalarca selamlayan azn uzat ki peyim" dedi. Fakat terbiyem
Peygamber'e azm ptrmekten beni alkoyduu iin bam
yana evirdim ve o da yanamdan pt. Titreyerek uyandm
ve yanmda yatan karm da uyand. Btn ev o 'ndan
yaylan misk kokusuyla dolmutu ve pt yanamdaki
misk kokusu sekiz gn gitmedi.29
29 Attar, Tezkiret'l Evliya, Reynold A. Nicholson yayn, Londra, Leiden 1911, cilt II,
s. 127, bn i Hafif irazi hk.
96
IV. PEYGAMBER'N GNAHSIZLIGI
bvvet ilminin ayr ve zel bir blmn,

Peygamber'in 'ismet' [gnahtan korunmu
olmas] vasf tekil eder. slam felsefesine gre
Allah, doru ve hakiki vahiylerinin d tesirlerle bulandrlp le
kelenmemesi iin, peygamberlerini gnah ilemekten ve yanlg
ya dmekten korur.
Bu kavram doru anlayabilmek iin slam' daki peygamber
lik retisinin zn hatrlamak gerekir. Kur' an' da, "her mmet/
toplum iin bir peygamber olduu" (bkz. Yunus/47) ve yine, "her
millete onun dilini konuan bir eli gnderildii" (bkz. brahim/4)
bildirilmitir. slami dnceye gre Allah, Kendi varln daima
bir eli vastasyla isbat etmi ve Adem peygamberden balayarak
Allah'n iradesi dorultusunda insanla ders vermek iin srek
li olarak peygamberler gnderilmitir. Nebilerin vazifesi, tabii ki
dnyada yeni bir kanun ortaya koymak deildir; zira bu resullere
verilmi bir grevdir. Enbiyann/nebilerin saysnn bilinmeme
sine ramen, eriat sahibi resullerin/elilerin says bilinmektedir.
Kur'an'da yalnzca 2.8 peygamberin ismi zikredilmitir, ancak
Kur'an'da isimleri anlmasa da Mslmanlar, rnein in veya
Gney Amerika halklarn Allah yoluna davet maksadyla ortaya
km olmas muhtemel peygamberleri tanmaktan men edilme

mitir.
Peygamberler arasnda genellikle beinin ismi ne kartl
mtr; bunlar uli'l-azm [azim sahipleri] kategorisine giren pey
gamberler olup en bata da Muhammed bulunmaktadr, sonra
srasyla -tek tanrclk inancn getiren ve bu dinlerin atas say
lan- brahim, Musa, sa ve Nuh gelmektedir. brahim peygam
ber Kur'an'da, Muhammed'den sonraki en stn konuma yer
letirilmitir. slam ulemas tarafndan, Muhammed'in halflullah
m [Allah'n sadk ve gvenilir dostu mu] , yoksa habibullah m
[Allah'n sevgilisi mi] olduu hususunda uzun tartmalar ya
plmtr. Daha ge dnemkrde mistiklerin Peygamber iin ileri
srdkleri "habibullah" sfat edebiyatta ve dindarlar arasnda
kabul grm ve yerlemitir. Dini el kitaplarnda P eygamber'in
vasflar kesin olarak belirlenmitir. Ortaan sonlarnda yazl
m olan ve genellikle herkes tarafndan iyi tannan dogmatik el
kitab Senusiye' de bir Peygamber'in u drt vasfa sahip olmas
kesinlikle art koulmutur:
Peygamber drst olmal; gvenilir olmal; Allah'n vahyini
mutlaka yaymal; aydnlk ve sarih bir akla sahip olmaldr [fetanet] .
Bir peygamberin yalanc, sadakatsiz ve aptal olmas; Allah'n
teblilerini gizlemesi asla kabul edilemez. Bir peygamberin, in
sanlara mahsus arzi zaaflara kaplmas da -ihtimal dahilinde ol
makla birlikte- kabul edilmeyen baka bir zelliktir.
smet [masumiyet/gnahszlk] retisi de bu tanmla ba

lantldr, nk Kad yaz peygamberler hakknda genel olarak
unu ifade etmitir:
Peygamberler, hem Allah tarafndan korunmular;

hem de kendi hr iradeleriyle ve
renme yoluyla kendilerini korumulardr.
98
Annemarie Schimmel
Bu tanmlama, zellikle dier peygamberlerle mukayese ka

bul etmez bir biimde Hz. Muhammed iin geerlidir.
slam'n en erken dnemlerine ait olup da Hz. Peygamber'in
gnahsz olduunu ileri sren resmi bir reti yoktur, fakat eski
Kur'an tefsirlerinde ve Hz. Peygamber'in yaam yksnde o'nun
ahlaki kusurlardan ari olduu eilimi mevcuttur. Ancak, O seni,
yolunu kaybetmi bulup da sana yol gstermedi mi? (Duha/7) aye

tinin doru yorumlanmas doal olarak kolay olmamtr. Erken
dnem Kur'an tefsircileri bu ayette, Muhammed'in Allah tara
fndan tek tanrcla sevk edilmeden nce kendi halknn inan
cna bal olduu ynnde bir iaret bulmulard. Bundan dolay,
Muhammed'in gsnn almas .ve temizlenmesine dair olan
ykden bu balamda alnt yaplmasnn sebebi de daha iyi an
lalabilir.
Dier taraftan, Muhammed'in ocukluunda bile Mekkeli
lerin putlarndan ve puta tapma ayinlerinden uzak durduunu
gsteren eilimleri olduu, slam'n erken dnemlerinde bilin
mekteydi. Arkadalarnn oyunlarna katlmaz ve putlardan nef
ret ederdi. Mekke'nin tanras Lat, Uzza ve Menat', efaati
ler olarak tanmas iin eytann o'nun aklna girdii yolundaki
rivayet zerinde ok durulmu; aklanmas ve tarihlendirilmesi
zor olmu ve yorumlanmas hep ertelenmitir.
Hz. Muhammed'in balanmak iin bizzat Allah'a yakard
n nakleden rivayetler mevcuttur; Buhari' den alnan bir duada
Peygamber yle yakarmaktadr:
Ya Rabbi! Benden daha iyi bildiin hatalarm ve cehaletimi

affet. Haddimi atm iin beni bala. Allahm! Kastl
ya da kastsz ilediim gnahlarm ve cehaletimi affet
akalarmda kendini beenmilik yaptm iin beni bala,
nk bunlarn hepsi bende mevcuttur.
99
Ve Hz. Muhammed O'nn Peygamberi'dir
Bu gibi dualarn ncelikle mminlere rnek olmas ve onla

rn tevbe ederken okuyacaklar dualar iin model oluturmas is
tenmitir. Endlsl din bilgini bn-i Hazm'n miladi 1 1. yzylda
syledii gibi, "Peygamberlerin itaatsiz olmalarna msaade edil
seydi, bizim de.itaatsizlik yapmamza izin verilirdi; nk bizden
Peygamber'in davranlarn aynen uygulamamz beklendiine
gre inancmzn imanszlk ve yanlg m; ya da P eygamber'in
fiiline uyarak itaatsizlik mi okluunu bilemezdik."1 Peygamber'in
gnahlardan arnm olduunu isbatlamak iin bugn de egemen
olan bu gre bavurulmaktadr, nk aslnda o'na mal edilen
mutlak itaat kavram, ancak Peygamber her bakmdan hatasz ise
ve hayatndaki en nemsiz detaylarda bile lekesiz bir rnek olu
turmusa bir anlam ifade eder.
Peygamberin
mutlak
gnahszln
neren
felsefe
nin gelimesinde ii etkilerinin rol oynad anlalmaktadr;

Muhammed'den yaylan ve kendi bedenini de aydnlatan nuru,
o'nda mevcut bulunan nurani vasflarn vcut bulmas olarak ka
bul etmek mmkndr.
Baz mezhepler, bir peygamberin byk gnahlar ilemesi
nin mmkn olduunu, erken dnemlerdeki baz yorumcular da
peygamberlerin sadece kk ve nemsiz gnahlar ileyebilece
ini kabul etmilerdir. Byk tarihi ve tefsir bilgini Taberi (.
923 m.) Fetih s'.'.resi'nin balangcn yle yorumlamtr:
Muhakkak ki Biz sana bir feth-i mbin atk. Ta ki Allah

gemi ve gelecek gnahlarn mafiret buyursun . . . (Fetih/1 2): Allah Peygamberine ihsan ettii byk zaferle tamamlad
ltfunun o 'nda minnet uyandracan ve mafiret istemek
Andrae,
s. 134. III.
b lmn tamam bu probleme ayrlmtr. Max Horten de Die
religise Gedankenwelt der gebildeten Muslime [Eitimli Mslmanlarn Dinsel

Dnce Dnyas], (Halle 1916) isimli kitabnda s . 108 1 1 1 arasnda Msrl teolog
el Becuri'nin eserine dayanarak ayn problemi ilemitir. (. 1860)
1 00
Annemarie Schimmel
n o 'nu tevik edeceini bildiriyor. Bu niyazlar sayesinde

Allah o 'nun zaferden nce iledii ve daha sonra ileyecei
gnahlarn balayacaktr.. . Aksi takdirde, daha sonraki
Kur'an surelerinde Allah'tan ald mafiret buyruklarnn
da, ettii dualarn da hibir anlam olmayacakt.2
Taberi'nin yorumunun ak anlam udur: Taberi, Peygam
ber'in elde ettii ltfun o'nu Allah'a daha ok yaklatrdndan
ve minnettarln pekitirdiinden emindir. Mistikler felsefele
rinde srekli yer verdikleri bu yorumun Peygamber'den daha ok
her insann kendi davranyla ilintili olduunu dnmlerdir.
Baz yorumcular ve zellikle erken dnem Mutezile eko
l tarafndan, Peygamber'in dikkatsizlikten kaynaklanan baz
nemsiz kk gnahlar ileyebilecei; fakat bir peygamberin
kck bir dikkatsizliinin bile sradan bir insann byk g
nahlarndan daha ar olduu ve kabahatlerinin daha ok kna
naca sylenmitir. Ge dnem Mutezile ekol ise bu grn
aksine Peygamber'in ne dikkatsizlikten ne de unutkanlktan
tr gnah ilemesinin mmkn olmad kansndadr, n
k kat bir ahlaklk zerine kurulmu olan ve Allah'n mutlak
adaletini temel/ilke/prensip [postulat] olarak kabul eden bu mez
hebin, Peygamber'in herhangi bir ekilde gnahkar olmasna gz
yummas mmkn deildi. Allah'n btn fi.illerinde belirleyici
ve dzenleyici olan 'yararllk prensibine' gre O'nun mesajn
iletenin de her trl gnahtan ari olmas arttr.
En nemli teologu/kelam bilgini el-Bakillani olan Eari
mezhebi'nin eski temsilcileri ise daha farkl bir gr ileri sr
mlerdir: Kad yaz'n bildirdiine gre "Peygamber'in ismet
vasf, Allah'n emirlerini tebli esnasnda kastl olarak yalan be
yanlarda bulunmak, alaklk, ar ve ahlaksz sularla snrldr."
2
Andrae, s. 139.
101
Ve Hz. Muhammed O 'n un Peygamberi'dir
Felsefesinin mutlak merkezine Kur'an' koyan Bakillani'ye gre,

Allah'n vahyinin yannda, O'nun vahyini tebli eden kii glge
de kalr.3
Yine bu dnre gre, P eygamber'in koyduu ve uyulma
s gereken kurallar da vardr, ancak bunlar dini sorunlarla ilgili
olarak sarf ettii veciz ifadelerden ibarettirler [ ex cathedra-krs
d] ve asla kendi yaam ve davranlaryla ilgili grlerini be
lirten beyanlar olamaz. Peygamber'in koyduu kurallarn, sade
ce dini mahiyette olanlarnn uygulanmas gerektiini savunan
baz yeniliki teologlara, Bakillani'nin bu grnn daha yakn
olduunu sylemek mmkndr. Ancak, Peygamber'in mutlak
olarak gnahszln ileri sren reti, slam' da genel olarak yer
lemitir. Buna bir rnek olarak Kad yaz'n u yazsn gstere
biliriz:
Tam bir fikir birlii iinde olan mminlerce de desteklendii

gibi, ilah vahyi tebli ederken ve Allah hakknda insanlar
bilgilendirirken Hz. Peygamber'in; kastl veya kastsz,
fkeli veya neeli, salkl veya hasta da olsa yanl bir beyanda
bulunmasnn imkansz olduu kanaatimizde srar ediyoruz.
H. Peygamber bir defa palmiyelerin dllenmesi gibi din d
bir konuda yanlgya dm, fakat sonradan bu hatasn dzelt
miti.
Hi phe yok ki, slam tasavvufunun, 'Peygamber'in mut
lak gnahszl' retisinin gelimesine byk katks olmutur.
ok sk vurgulanan ve "kalbin bulutlanmas"na ilikin bir riva
yeti yorumlayan sufiler, Peygamber' in srekli deien nurani bir
sis iinde gezindiini ve bunun Allah yolunda giden bir gezginin
yaad deiken ruh durumuna iaret ettiini sylemilerdir.
3
Andrae, s. 117.
1 02
Annemarie Schimmel
Mistiklerin nefis terbiyesinde kendilerine rnek aldklar ve ok

sevdikleri bir Hadiste ifade edildiine gre, eytana dair ve ruhun
ilkel ksmn oluturan doal insani drtler ve ehvet hakknda
yneltilen bir soruya Hz. Peygamber, "Esleme eytani" [benim
eytanm bana teslim oldu (veya Mslman oldu) ve ben ne is
tersem onu yapyor] cevap vermitir.
Bu szler, mkemmellie erien bir insann igdlerini ve
drtlerini dizginlemek suretiyle, onlar Allah' honut edecek
pozitif ilerde kullanmasnn mmkn olduu anlamna gel
mektedir. "Daha byk bir cihad" olan ve insann hi durmadan
vermek zorunda olduu bu kutsal sava, ortaan mistikleri ka
dar slam' da modernleme yanls olanlar iin de bir model olu
turmutur. Tabii ki, Muhammed'in en son peygamber ve "pey
gamberlerin mhr" olarak kendisinden nceki peygamberler
hakkndaki dnceleri ve tutumu da tartmalara yol amtr.
Tafdili, yani Hz. Muhammed'i dier peygamberlerden daha s
tn grmeyi yasaklayan bir Hadiste yle denmektedir:
Beni Yunus'tan daha stn grmeyin, peygamberler arasnda

mukayese yapmayn ve beni Musa'ya tercih etmeyin.4
Fakat bu Hadisle e zamanl olan ve Peygamber'in kendisin
den ne kadar emin olduunu gsteren baka Hadislerin mevcut
olduu da bilinmektedir. Tirmizi, Muhammed'in kendisinden
nceki peygamberlere sayg gstermekten hi vazgemeden un
lar sylediini bildirmektedir:
Ben Allah 'n Elisiyim, ama bununla nmyorum.

Kyamet gnnde kran sancan ben tayacam;
efaatiler ve efaati kabul edilenler arasnda ben birinciyim.
4
Anrae, s . 245.
1 03
Cennetin kapsn ilk ben alacam. Allah bana cennetin

kapsn aacak ve benimle birlikte mminlerden fakir
olanlar ieri kabul edecek. Demek ki eskiler ve onlardan
sonra gelenlerin iinde en itibarl olan benim.
Arab Hadis bilgini bn-i Sa'd tarafndan Muhammed iin
kullanlan, seyyid el-mrselfn [peygamberlerin en sekini] s
fat, Mslmanlar arasnda kabul grm ve kalc olmutur.
Hanbeli mezhebinin yorumcusu bn-i Kayyim el-Cevziye mila
di 1 4. yzylda nemli bir prensip tesis etmitir. Ona gre slam
Peygamberi'nin mertebesinin Musa'dan daha stn olduunda
hi phe yoktur, nk Musa, yanan aatan ykselen alevler
karsnda korkup kam ve Allah daa tecelli edince baylmt,
fakat Muhammed Allah'la konuabilmi ve kendisini kaybetme
miti5 (Mirac Yolculuu blmne baknz).
airler Hz. Peygamber'in stnln en gzel biimde na
sl ifade edeceklerini uzun uzadya dnmlerdi. 1 lOO'l yllar
da Afgan airi Senai aadaki beyiti yazmtr:
Sen de Musa gibi divana ktn zaman,

Ist sana seslenecektir; arn drdnc katndan:
"Ho geldin Muhammed!"
Peygamberler arasnda mukayese yaparken hibir air, Hind
Mool sarayndaki rfi kadar ileri gitmemitir; kendine has bir
mbalaayla rfi, Peygamber'e yle seslenir:
5
Joseph N. Beli, Love 1heories in later Hanbalite Islam [Ge Dnem Hanbeli Mez
hebinde Sevgi Teorileri], Albany 1979, s. 76 ve dev. Bu problemin ince bir analizi.
Paul Nwyia, Exegese coranique et langage mystique [Kur'an Tefsiri v Mistik Dil],
Beyrut 1970, s. 85 ve dev. karlatrn.
1 04
Annemarie Schimmel
Isa bir sinek ise,

Senin szn, Yaratcmzn dkkanndaki tatldr.
Oysa ondan birka yzyl nce Hakani, lmsz peygam
berler olan sa ve dris'in, Muhammed'in sofrasndaki yemekler
den arta kalanlar grnce gkten yere indiklerini sylemiti. Bu
ifadeyi, Maide suresi'nde bahsedilen sa'nn muhteem sofrasyla
balantl olan sz dizimini tersine evirerek yapmtr.
Celaleddin er-Rumi, H. Peygamber'in stn konumunu u
dizelerde daha iirsel olarak ifade eder:
Isa Musa'nn, Yunus Yusufun yolda, Ahmed tek banadr;

"Ben onlardan ayrym" diyerek.
Duygu ve dncelerin deryas sevgidir,
O denizin iinde herkes bir bala benzer:
Bak, Ahmed ise denizdeki incidir!
Miladi 13. yzylda Iraki'nin, H. Peygamber iin yazd
msralar herkesin manevi ortak mal olmutur:
lsa'nn soluunda o 'nun asil nefesi vard

Ve o'nun ehresindeki mumdand,
Musa'nn ateinin parlakl.
Iraki gibi saysz air, daha nceki btn peygamberlerde
Muhammed'in ihtiamndan sadece bir parann yaadna ia
ret etmilerdir:
Adem'i Allah seti, Musa Allah'la konutu,

Isa Allah'n ruhudur.
Ama sen,
Sen farklsn!
1 05
Bu gre doal olarak dualar da katlmtr; ed-Dirini,

Peygamber'i yle tasvir eder:
Adem o 'nu tand ve o 'nun vastasyla ricac oldu. Muhammed

de btn peygamberlerin szcs oldu. O A dem'den safl
ve Nuh'tan ikayeti ald. Muhammed'in retisinin bir para
snda dris'in hikmeti mevcuttur. Kendinden getii zaman
yaadklarnn iinde Ya 'kub'un byk acs; hayale dald
zaman erdii srlarda Eyyub'un sabr vardr. Onun gsnde
Davud'un gzyalar sakldr. Ruhu, Sleyman'n btn
hazinelerinden daha zengindir. Allah ve Adem arasndaki
dostluu kendi iine katt. ''Allah'n konutuu" Musa 'dan
konuma tecrbesini ald; o en yce krallardan daha yceydi.
Gne aydan ve okyanus su damlalarndan nasl daha stnse,
o da btn peygamberlerden daha ycedir.6
Sindi mutasavvf Girhori 18. yzylda Kevser sresi'ne nazire
olarak muhteem Peygamber methiyesini yazmtr. Btn emel
leri Muhammed'in zne ve aslna varmak olan ve P eygamber'in
geirdii merhalelerde durmakszn gezinen mistiklerin hayalin
de ve ayn zamanda Muhammed'in en byk peygamber olduu
hususunda hi kuku duymayan sade Mslmanlarn gsteriten
uzak imannda yaayan bu fikirler Girhori'nin iirine de yans
mtr.
19. asrn sonuna doru Emir Minai, salat dileklerini Peygam
ber'e,
Allah'n rahmet ve inayeti,

Musa ve lsa'nn nderi zerine olsun
6
Padwick, s. 170.
1 06
Annemarie Schimmel
diyerek gnderirken, dier Hintli air smail Mirasi de yle

demektedir:
Allah'n brahim vastasyla gsterdii ne ise,

ve O'nun Isa ile ilettii mutlu mesajnn iinde ne varsa,
Hepsi Ahmed'in grntsyd!
Din ve fkh alimlerinin kanaatine gre Peygamber'in yce ve
esiz konumunu her trl hakaret ve aalamadan korumak ge
rekiyordu. zellikle batdaki slam lkelerinde Allah'n Elisi'ne
borlu olunan hrmetin olaanst kat ve sk olmas gerektii
anlay hakimdi.
Kad yaz gibi dini edebiyatn temsilcileri, krallar ve soylular
iin yazdklar din d methiyelerde ahslar Hz. Peygamber'le
mukayese etmenin yakksz bir davran olduunu ifade ederken haklydlar. Onlarn yapt bu uyar daha ge dnemlerde
Fars edebiyat yazarlar tarafndan hi dikkate alnmamtr;
Acem airler Muhammed adn tayan bir kii iin bir methiye
yazmak isteyip de kullandklar vg szckleri yetersiz kalnca,
o ahsn Peygamber' e benzediini ima etmek cretini gsteriyor
lard. Klasik tutucu ekol ise Peygamber'in adnn kullanlmasn
-bu ismin iinde mukaddes bir g bulunduu iin- tehlikeli
buluyor ve bunun Peygamber' e hakarete ve kfre kadar varaca
endiesini duyuyorlard. Peygamber'e hakaret etmenin slam' dan
kopmakla edeer olduunu, miladi 767'de len Irakl fakih Ebu
Hanife ok evvelden sylemiti; Kelime-i ehadette adn sylediiniz birini aalamak nasl mmkn olabilirdi? Byle bir gnah
ileyen kimseden slam' a dnmesi istenirdi, bunu kabul etmedii
takdirde cezas lmd. Dier otoriteler ise bu kiilere hibir nedamet frsat tanmadan derhal lm cezasna arptrlmalarn
1 07
isteyecek kadar ileri gidiyorlard. slam tarihinde bu gerekele

re dayanarak Peygamber' e kfredilmesine karlk verilen idam
cezalar hi de azmsanmayacak boyuttayd. Ortaan byk
reformist alimlerinden olan bn-i Teymiyye dahi peygamberlik
kltndeki baz arlklara kar knca, Peygamber'e, icap et
tiinden daha az sayg gstermekle sulanm ve ar bir cezaya
mahkum edilmiti!
Durum Ehl-i Kitab mensuplar iin daha karmakt. Bunlar;
Yahudiler, Hristiyanlar, Zerdtler ve Sabiiler gibi kendileri
ne kitap gnderilmi olan, belli bir vergi ve anlama karln
da Mslmanlarn korumas altnda yaayan dini cemaatlerdi.
Hindistan'daki Hindular da ayn korumadan yararlanrd. Bir
Hristiyan, Muhammed'in kendi diniyle bir ilgisinin olmad
n syleyebilirdi; fakat Peygamber'i aalayc bir sz sarf ettii
zaman hukukular tarafndan korunma anlamas feshedilir ve
ancak Mslmanl kabul ettii takdirde cann kurtarabilirdi.
Bu yzden zellikle ortaa spanya'snda ehitlik mertebesine
ermek isteyen Hristiyanlar bazan maksatl olarak Peygamber'e
hakaret edip arzuladklar lme giderlerdi.
H. Peygamber'in hakaret ve aalamalar karsnda kendi
sinin nasl bir tepki verdiini nakleden bilgiler elikilidir. Baz
bilgilerden bunlar yce gnlllk ve yumuaklkla karlad
n, bazlarndan da sert tepkiler gsterdiini reniyoruz. Miladi
1328'de len byk militan din bilgini bn-i Teymiyye'nin
"Peygamber' e kfredenlere ekilen kl" anlamna gelen eseri es
Sarim el-Maslul ala ii.tim er-Resul ve ondan ksa bir zaman son
ra es-Subki tarafndan yazlan benzer bir eser buna bir rnektir.
Bu problemin hala canl olduunu Hindistan' da 1 920'nin sonu
na doru bir Hindu'nun yazd, Rangela Resul [Zevk Dkn
Peygamber] isimli kitap gstermitir. Kitabn yazar bir sre
1 08
Annemarie Schimmel
sonra Peygamber' e yaplan hakareti ilerine sindiremediklerini

syleyen iki Mslman gen tarafndan ldrlmt. Katiller
cinayet suundan hkm giymiler, fakat Hintli Mslmanlarn
onlara duyduu sempati eksilmeden devam etmiti.7 1935 ylnda
kbal, baka bir mnasebetle Peygamber'i karalamaya kar ve
rilen cezalar konusunda bilgi almak istedii zaman, bu nedenle
idam cezas verilmesinin mmkn olduunu rendi. Ve yine
1950'li yllarda Trk basnnda Peygamber'e hakaret ile ilgili ola
rak byk ve kapsaml tartmalar yaplmt.
ayeste S. kramullah, From Purdah ta Parliament [Perdeden Parlamentoya] ,
Londra 1964, s. 46.
1 09
V. PEYGAMBER'N SMLER
ir insann isminin iinde zel bir g sakldr ve

kii ile ad arasnda esrarengiz bir ba vardr: Bir
insann adn bilmek demek onun zn, karak
terini tanmak demektir. nsan mkemmel ve mbarek bir kii
ise isminde de kutsal bir vasf bulunur ve bu kutsiyetin ayn ad
tayan dier insanlara da gemesi mmkndr.
Bu sebeplerden tr Mslmanlar, Peygamber'in isminde
bir hayr olduuna inanmtr.
Asrlar boyunca Yunus Emre'nin dizeleri dillerde dolamtr:
Maher gnnde bizim iin sen efaat et,

smi gzel, kendi gzel Muhammed!
Allah senin szlerini dinler,
smi gzel, kendi gzel Muhammed!
Hassan b. Sabit'e isnad edilen ve Kad yaz tarafndan da aln
t yaplan, Peygamber'in btn isim speklasyonunun temelini
tekil etmi olan iirde Peygamber'in Muhammed
isimleri arasndaki mnasebete iaret edilmektedir:
ve
Mahmud
Allah o'na hrmeten Kendi isminin bir parasn ayrd,

Bylece arn efendisinin ad Mah mud,
ve o 'nun ad Muhammed oldu. 1
Muhammed ve Mahmud kelimeleri, "vmek, kretmek"
anlamna gelen Araba hamd fiilinden tretilmitir. Muhammed,
"pek ok kez vlm, kendisine hamd sena edilmi olan" an
lamna; Mahmud ise "vlm, vgye deer" anlamna gelir.
Kur'an'n ilk suresi (olan Fatiha suresi), el-Hamdlillah [Allah'a
hamd olsun] szleriyle balar. Peygamber'in ad ile ilahi tam
lamann arasndaki bu iliki, zellikle mistikler tarafndan seve
seve vurgulanm ve isimler arasndaki bu mnasebetten karma
k sistemler oluturulmutur.
Daha miladi 9. asrda ed-Darimi, Peygamber Hadisleri se
kisine u girii yapmt:
Onun ad Muhammed ve Ahmed'dir, o 'nun mmeti hamd

edenlerdir [ehl'l-hamd]. O dualarna, mmeti de ibadetine
bu hamd sena ile balar. A llah'n huzurunda saklanan
levhada, halifelerin ve yardmclarn Kur'an ' yazya geirirken
Allah 'a hamd ederek balamalar gerektii ("Alemlerin Rabbi olan
Allah'a hamd olsun" diyerek) yazlmt. Maher gnnde kran
sanca o'nun elinde olacaktr. Allah'n nnde dize gelip bizler
iin efaatte bulunduu ve efaati kabul edildii zaman o,
Allah tarafndan bildirilecek yeni bir ilahi ile Rabbine
kredecektir, nk cennette hamd sena edecek olan ilk kii
o'dur. Orada ayaa kalkt zaman mslimler ve gayr-i mslimler,
birinciler ve sonuncular o 'nu vecek, krann btn
eitleri bir araya getirilip o'na sunulacaktr.2
Hassan b. Sabit, Divan No. 52; Kar. Andrae, s. 272 76.
Padwick, s. 75.
1 12
Annemarie Schimmel
Bu demektir ki, Muhammed isminin iinde dahi gelecekte

o'na nasip olacak btn vg mevcuttur. Mistik bir kitapta sy
lendii gibi, Muhammed ilk yaratlan ve cennette de duyulacak
olan bir isimdir:
Adem o 'na, Muhammed ismiyle hitap etti ve efaatini istedi.

Havva'nn dnnde Muhammed'in adna salat dualar
okundu. . . Ist o 'nu cennette bu isimle aracak ve efaati iin
ricac olacak. Cebrail mirac yolculuunda ve her zaman o'na bu
isimle hitap etti. brahim de mirac srasnda o'na bu isimle
seslendi. Dalarn melei de o'nu bu isimle ard. lm
melei ruhunu cennete tarken alayarak ve "Ah, ok zgnm
Muhammed!" diyerek bu ismi syledi. Cennetin bekisi o 'na
cennetin kapsn aarken bu isimle hitap etti. . 3
.
H. Peygamber'in isminin iinde bulunan drt harften her
birinin ayr bir kelimeyi artrd ve bunlarn da o'nun vasf

larn aklayan bir anlam ifade ettii kabul edilir:
Mim=macit [eref ve an sahibi] , Ha=rahmet, Mim=mlk
[hkmranlk] ve Dal=devam.4 u szlerin bizzat H. Peygamber
tarafndan sylendiine inanlmaktadr:
Allah'n beni Kurey'in kfr ve lanetinden nasl

koruduuna hayret etmiyor musunuz? Onlar benim
knanmas gereken birisi olduumu dndkleri iin
beni aalyor ve bana beddua ediyorlar. Ama ben 'knanacak'
deil 'vlmeye layk' birisiyim, ben Muhammedim.
3
4
Padwick, s . 43
Beyhaki,
s.
121 ve dev.
1 13
Eski bir Hadiste de Hz. Muhammed br isimlerini bildir

mitir. Bunlar yine hamd kknden tremi olan Ahmed, el-Mahi
[Allah'a imanszl yok etmekte yardmc olan] , el-Hair [maler gnnde insanlarn dirilip ayaklarna kapanaca kii], ve son
olarak da el-Akb' dr (bu isim, son peygamber olmas ve o'ndan
sonra peygamber gelmeyecek olmas hasebiyle verilmitir) .5
Hz. Peygamber'in isimleri arasnda en nemli olan
Ahmed'dir, nk Kur'an'da (-sa'nn dilinden-) Allah'n,
Ahmed [en ok vlmeye layk] isminde bir peygamber gndere
cei belirtilmitir (bkz. Saff/6) . Bu ayet Mslmanlar tarafndan
ilk yllardan itibaren Yuhanna ncili'nde vaat edilen perikletos
olarak okunan ve daha sonra "en ok vlm olan" olarak an
lalan 'paraklet'e [sa'nn haber verdii ve eserini tamamlayacak
olan kutsal ruh] dair bir iaret olarak grlmtr. Celaleddin
er-Rumi, Mesnevf'sinin giri blmnde baz Hristiyanlarn
ncil' deki Ahmed adn ptklerini ve bu isimdeki koruyucu
etki sayesinde takip edilmeye kar korunduklarn yazmtr.
Ahmed, ayn zamanda Muhammed'in semavi ismi olarak da ni
telenmi ve bu isim, gerei ok aan, geni bir mistik speklas
yona da yol amtr. bn-i shak, gvenilir bir insan olduu iin
Muhammed'e daha genlik yllarnda arkadalar tarafndan el
Emin adnn verildiini bildirmitir.

Hz. Peygamber'in bizzat sayd isimlerinin yanna zaman
iinde Kur'an' da veya Ha Hslerde bulunan baka adlar da ilave
olunmutur. Dorudan Kur'an'dan alnan isimler Muhammed,
Ahmed, A bdullah [Allah'n kulu] veya A bdihi [O'nun kulu]

(srai l ) olup, daha sonra bu adlara Ta-Ha ve Ya-Sin srelerinin
bandaki gizemli ta-ha ve ya-sin harfleri eklenmitir. Aslnda
Ta-Ha sresi, Ta-Ha. Biz Kur'an' sana bedbaht olman iin indir
medik diye balar; ve Kur'an'n kalbi diye nitelendirilen Ya-Sin

5
Horten,
1 14
s.
15 ve dev., Padwick,
s.
139.
Annemarie Schimmel
slresi'nin balangcnda yer alan ve "ey insan" diye yorumlanan

Ya-Sin harfleriyle Hz. Muhammed'e hitap edildii kabul edil
mitir. Bylece, aslnda birer harf olan Ta-Ha ve Ya-Sin, erkek
isimleri olmutur; bugn dahi Hintli kavvallar [mistik arklar ve
Peygamber ile din ulular iin vg arklar syleyenler] tarafn
dan Peygamber isimlerinin srrna adanan bir ilahinin szlerinde
bu isimler okunmaktadr:
Allah sana Kur'an 'da muhteem isimler verdi,

Kah "Ta-Ha" dedi sana; kah "Ya-Sin "...
Daha ge yllarda, Mmin, Fussilet, ura, Zuhruf, Duhan,
Casiye ve Ahkaf surelerinin balangcnda yer alan ha-mim harf
leri de habibi Muhammed [sevgilim Muhammed] olarak yorum
lanmtr. Sebe/28 ayetinde Peygamber, beir [sevindirici haber
getiren, mjdeci] ve nezir [korkutucu, uyarc] olarak tanmlan
mtr. Bu kavramlara erkek isimleri olarak ok sk rastlanr. Yine
Peygamber iin, siracen-mniren [k saan meale] (Ahzab/46)
ifadesi kullanlmtr; bunlardan sirac'n, rnein Sirac'd-Din
ve Sirac'ul-slam gibi daha ok bileik isimlerde kullanlmas
yaygndr. Mnir ise daha ziyade tek olarak veya baka isimlerle
birlikte, en sk olarak da Ahmed ile beraber kullanlr. Peygamber
ounlukla el-Mustafa [sekin], daha seyrek olarak da el-Mcteba
[seilmi olan] isimleriyle anlr. Her ikisinin de erkek ismi ola
rak kullanlmas ok yaygndr. Mddessir [giyinmi, rtnm
olan] ve mzzemmil [brnm olan] ifadeleri, Mzzemmil ve
Mddessir srelerinde Peygamber'e hitap iin kullanlmtr ve
daha ok Hindistan' da tercih edilen erkek isimleridir.
Ortaan sonuna doru, tarih bilgini Safedi, iinde
Peygamber'in isimlerini sayd uzun bir iir yazmt. Bundan
hemen sonra Peygamber iin 99 isim daha kefedildi, bunlar
1 15
esma-i hsna olarak bilinen Allah'n en gzel 99 ismi ile benzer

lik arz eden, fakat esma-i erife [asil isimler] olarak tanmlanan
adlardr. Bu isimlerin arkasndan her zaman "Allah'n rahmeti
ve selameti o'nun zerine olsun" szleriyle dua edilmesi adet
olmutur. Peygamber'in bu isimleri arasnda aslnda Allah'a ait
olan, fakat aktarlan Hadislere gre Allah'n ltfunun zel bir ia
reti olarak Hz. Peygamber'e ihsan olunan iki sfat vardr; bunlar
er-rauf [anlayl, yumuak, insafl] ve er-rahim'dir [merhametli
dir] . Peygamber'in 99 ismi, genellikle dua kitaplarnn sonunda;
Allah'n isimleri ise kitaplarn ilk sayfalarnda bulunur.
Ancak 99 isim de yeterli olmam, ksa bir zaman iinde bu
say 20l'e km ve hatta daha sonra l .OOO'e ulamtr. Halkn
inancna gre Peygamber, kainatn her alannda zel bir sfata sa
hiptir. Balklara gre o, "Abd'ul-Kuddf.s" [ok aziz olan Allah'n
kulu] ; kular iin "Abd'ul-Gaffar" [balamas ok olan Allah'n
kulu] , yabani hayvanlar iin "Abd'us-Selam" [bar salayan
Allah'n kulu] , iblisler iin "Abd'ul-Kahhar"dr [kahr ok olan
Allah'n kulu] ...
airler de Hz. Peygamber iin yeni sfatlarn yaratlmasn
da etkili olmutur. Peygamber'in lusr koyununu sad mm
Ma'bed'le ilgili haberde Muhammed iin nesim ve vesim [zarif ve
sevimli] sfatlar kullanlmt. Muladi 1 3 . yzylda Sa'di mehur
naat Bostan'n balangcnda bu sfatlarla kafiyeli olan cesim ve
kasim [biimli ve asil] kavramlarm bunlara ekleyerek sfatlarn
manasn glendirmiti. Daha sonra bu kavramlar tek bana
veya bileik olarak slami isimler listesinde yerini almtr.
Her Arab gibi Muhammed'in de bir knyesi vard, bu kn
yeler o kiinin kimin babas olduunu gsteren bir isimdir.
Muhammed'in knyesi de Ebu'l-Kasm'dr. Bir erkek ocuu
nun, Peygamber'in hem ismini hem de knyesini almas ze
rinde ok durulmu ve bunun mahzurlu olduuna karar veril
miti. Daha sonra, zellikle Arab dnyas dnda Peygamber'i,
1 16
Annemarie Schimmel
rnein Kureyi, -byk.babasnn ad Abd'ul-Muttalib olduu

iin- Muttalibi; Haimi, Mek:ld veya Medeni gibi kkeni ile bir
likte anmak, ya da sadece Arab demek adet olmutur.
Hz. Muhammed' in isminde ilahi bir kuvvet olduu iin, her
erkek ocuuna o'nun ismi veya ondan tretilmi isimlerden biri
verilmeliydi. iilerin altnc mam Ca'fer es-Sadk'tan alnan bir
Hadiste, hesap gnnde Allah'n, "Muhammed ismini tayanlar
ayaa kalksn ve cennete girsin" diye seslenecei bildirilmitir.
Fas'ta yaayan bir inanca gre ise, "eer bir evde veya adrda
Muhammed isimli birisi yayorsa, melekler de oraya gelir ve
kara bir kpek, algclar ve kekler onlar karana kadar da
orada kalrlar."6
Muhammed isimli olu lmcl hasta iken yazd doku
nakl iirde 11 . yzyl Arab naat airi el-Burai, Peygamber'in
adndaki kutsal gce duyulan inanc gstermitir.
Ulu efaatiye yakaran ozan iirine u msralarla son verir:
Senin adn tayan olum

ok ac ekmekte!
Onun yanaklarn slatan gzyalarna
ac ve yardm et!7
Bu duadan sonra ocuk iyileir.
Brde'nin yazan Busiri de ad dolaysyla Peygamber ile ara
sndaki himaye ilikisini dile getirmitir:
6
August Fischer,"Vergttlichung und Tabuisierung der Namen Muhammeds"

[Muhammed'in simlerinin Tanrlatrlmas ve Tabulatrlmas], R. Hartmann
ve H. Scheel tarafndan yay. Beitraege zur Arabistik, Semitistik und Islamkunde
[Arab, Yahudi ve slam Bilimleri Hakknda Makaleler] adl derlemeden alnm
tr.
Nebhini, III, 232 ve el Brai'nin Andrae tarafndan yaplan iir tercmeleri, s. 337,
389.
1 17
Bana Muhammed adn verdikleri iin

Peygamber beni korumakla mkelleftir de,
Btn mahlukat korumakla ykml olmas
acaba o 'nun iin yeterli midir?
Buna benzer rneklere Fars, Trk ve Hint geleneinde de
rastlanmaktadr.
Ancak, mminler Peygamber'in adnn bu ).<.adar sk kulla
nlmasnn, o'nun kutsalln bozacandan korkmakta hakly
dlar; nk bu adet ok eskiye, slam'n ilk yllarna kadar uza
nyordu. Mslmanlar doan ocuklarna dier peygamberlerin
isimlerini de veriyordu, ancak Muhammed isimli ocuklarn ana
babalar tarafndan azarlanmasna veya Muhammed ad tayan
bir adama yalanc denmesine izin verilmesi mmkn myd?
Bu sorunu zmek iin Peygamber'in adna, Seyyidina veya Sfdi
[Efendimiz veya Efendi] gibi hrmet ifade eden baka bir isim
eklendi veya ismiyle birlikte salat selam okundu. Bulunan baka
bir are de Mhmd' den oluan sessiz harf gurubuna farkl sesliler
eklenerek her lkede yeni isimler tretilmesiydi. Muhammed' in
yerini Fas'ta Mihammed veya Moh gibi deiik biimler ald.
Trkiye'de ise Mehmet isminin din d olarak kullanlmas yer
leti, bylece Muhammed ismi de sadece Peygamber'e mnhasr
kald. Bulunan baka bir zm yolu da Muhammed'in yannda
ikinci bir isim varsa, Muhammed'i ksaltarak ksaca M harfiyle
belirtmekti (Mim Kemal rneinde olduu gibi bu harf Mim ola
rak okunuyor ve Mustafa iin de kullanlyordu). Hatta Bektai
tarikatnda mim duas diye bir dua da gelitirilmiti.
airler ve mistikler aslnda Peygamber'in temiz adn telaffuz
etmeye layk olmadklarnn daima bilincindeydiler. 16. yzyl
sonu airlerinden rfi'nin dizeleri bu duyguyu ifade etmektedir:
1 18
Annemarie Schimmel
Azm binlerce kere gl suyu ve miskle ykasam da

Senin adn anmak en byk terbiyesizlik olurdu.
1 869'da len Galib, Peygamber'e ithaf ettii muhteem kasi
desinde, kendisini bir gnahkar kabul ettii iin Allah'n kutsa
d Peygamber'e hitap etmekten saknarak, "edepli davranmay"
seer. slam'n ilk yllarnda da, insanlarn prototipi olan Adem'in
de Muhammed'in adndan yaratldna dair bir isim speklasyo
nu yaplmt. Arab alfabesindeki harflere benzetilerek Adem'in
ba yuvarlak mim, eli he, gvdesi yine mim ve gvdesinin aa
ksm bir dal olarak tasvir edilmiti; buna gre, btn insanlk
da Hz. Peygamber'in isminden yaratlm oluyordu. Muhammed
ismi namazda secdeye varan bir insann ald ekli ifade eden bir
diyagram olarak da yorumlanmt:
Kabala benzeri yorumlarla 'Muhammed' isminin iinde pey
gamberlik erefine ermi 3 1 3 peygamberin ve bir evliyann adnn
bulunduu ortaya karlmt. Daha da ileri giderek, Adem'in
Muhammed'in adn her yerde yazl olarak grd ileri srl
mtr, ki bu dnce indus vadisindeki halk edebiyat zerinde
bile etkili olmutur:
Arfn ve surlarn zerinde Muhammed

Mantra [sihirli sz] olarak yazldr,
Aalarda ve yapraklarda Muhammed
Mantra olarak yazldr.
Hz. Muhammed'in isimleri zerinde yaplan dier spek
lasyonlarn sorumluluunu, miladi 1220 ylnda len byk Fars
airi Feridddin Attar'a yklemek mmkndr. Musibetname
adl eserinde, her iki dnyann da Muhammed ismindeki iki
mim' den yaratldn, alem kelimesinde tek bir mim olduu iin
1 19
MHMD iindeki mim'lerin her iki dnyaya tekabl etmesi gerek

tiini iddia etmitir. Attar, daha ge yllarda dou slam'ndaki
tasavvufun gelimesinde ok nem kazanan bir Hadis-i Kudsi'yi;
Ene Ahmed bil. mim [Ben iinde mim olmayan Ahmed'im (yani,
Ahad'm/Tek'im -Ahmed kelimesindeki mim harfi karldn
da Ahmed kelimesi Ahad kelimesine dnr, ki bu da, A llah'a
iaret eder-)] cmlesini de ima etmitir.
ran kltrnn etkisinde kalan slam dnyasnda bu kadar
sk kullanlan baka bir Hadis-i Kudsi'ye rastlanmaz; bu Hadis-i
Kudsi aslnda tek bir harf farkyla Ahmed'in Muhammed'e eit
olduunu, fakat Ahad/Tek olan Allah'tan ayr olduunu isbat
etmektedir. Arablarn say sisteminde [ebcet hesabnda] mim
harf 'nin deeri 40'tr; bu say ayn zamanda derin acnn, sabrn
ve olgunlamann da semboldr (srail toplumu ve Isa 40 yl
lde kalmtr; 40 gnlk oru ve dervilerin 40 gn sren i
leleri vs. buna birer rnektir). slam' da '40' says, ayn zamanda
insann Allah'tan uzaklatktan sonra tekrar O'na ulamak iin
kat etmek zorunda olduu 40 merhaleyi de sembolize etmekte
dir. Attar bu fkirleri Musibetname'sine alm ve dervi adaylar
nn ilesiyle aralarndaki ilikiye iaret etmitir. Ahad ve Ahmed
arasndaki bu mim btn bu srlar gsterdii iin Pencapl bir
air bu harfe, Ahad/Tek olan Allah'n btn insanlara rnek
olarak Muhammed'i yaratrken sarnd "insanln al" adn
vermitir. Mevlana Celaleddin er-Rumi Ffhi Ma Ffh adl mensur
eserinde unlar syler:
Mkemmellie giden yolda yaplan her ilave bir eksiklii

gsterir. Ahad mkemmeldir, ve Ahmed henz
mkemmellik durumunda deildir. Mutlak mkemmellik
iin mim 'i uzaklatrmak gerekir.
1 20
Anemarie Schimme!
Muhsin Kakoravi gibi, Ahmed'i dilinde ve mim'i olmayan

Ahmed'in [ahad'n/tek'in=Allah'n] srrn yreinde tayan pek
ok air de bu dnceye katlmtr:
zbek Han eybani gibi Urdu dilinin modern yazarlar,
Trk halk ozanlar, Pencap mistikleri ve Fars saray airleri de
bu ilahi ismi severek kullanrlar. Sindi mutasavvf Abdullatif bu
szden alnt yaparken, zarif Delhili air Mirza Galib kelime oyu
nunu daha da ileri gtrmtr: "(Mim'i olmayan) Ahmed'den
ibaret olan Ahad' dan, Allah'nn ahadiyetini/birliini gsteren elif
harf de karld zaman, say deerleri ebcet hesabna gre 8
ve 4 olan he ile dal kalr, toplamlar 1 2 olduuna gre bu iki harf
ii mezhebindeki 12 imama tekabl eder." Bylece Ahmed ismi
kullanlarak tam bir teolojik ksaltma yaplmtr!8
Daha sonra, Ene 'arab bila 'ayn [Ben 'ayn' olmayan bir
Arabm] Hadis-i Kudsi'si bulunmu, fakat bu sz diziminde gi
zemli '40' gsteren zeki bir aklama yaplamad iin bu ifade
yaygn olarak kullanlmamtr ( 'ayn hem 'Arab kelimesinin bi
rinci harfidir, hem de "gz" ve "z" anlamna gelmektedir; 'Arab
kelimesinin ilk harfi kartlrsa, geriye Rabb, yani "Allah" kala
caktr) .
zellikle Hintli Mslmanlar Muhammed'in adndaki
mim harfinin srlaryla megul olmaktan hi vazgememilerdir.

Mistik bir yeniliki olan Ahmed Sirhindi, 17. yzyln banda re
form mahiyetinde olan yeni bir teori gelitirmiti. slami takvime
gre Ahmed Sirhindi'nin doduu birinci bin yln dnmnde,
Muhammed ismindeki birinci mim elif e dnm olmalyd:
Muhammed'den Ahmed olmu, yani "dnya"y gsteren mim

harfinin yerini Allah'n iareti olan elif almt. O halde kendi ad
8
A. Schimmel, "Ghalib's. qasida in Honour of the Prophet" [G:l.lib'in Peygamber

erefine Yazd Kasidesi], P. Cachia and A. Welch'in Islam, Past Injluence and
Present Challenge [slam, Gemiteki Etkisi ve Gn()mzdeki Talepleri] adl kita
bnda, Edinburgh 979.
1 21
da Ahmed olan reformcunun grevi, Muhammed isminin ta

d dnyevi bildiriyi tekrar yaatmak ve Peygamber'in dnya
zerindeki etkisini ortaya karmak olmalyd. 18. yzyln Hintli
teologlar bu felsefi dnceyi tekrar ele alm ve daha da geni
letmilerdi.
Hz. Peygamber'in ismine gsterilen hrmetin iinde slami
kltrde yaayan pek ok farkl bak asn bulmak mmkn
dr. Kutubahi hkmdar Muhammed Kuli, Dekkan'da 1600
yllarnda aadaki iiri sylemitir:
Her iki dnyann kaplar mutlu bir

hayata almtr, Peygam ber'in ad karsnda
kendi yreinin kibrini kran herkes iin.9
Yeniliki airler de gnmze kadar byle seslenmeyi sr
drdler. kbal yle der:
Bu dnyann karanln,
Muhammed'in nurlu ismiyle aydnlat!
D. J.Matthews and Ch. Shackle, An Anthology of Classical Urdu Love Lyrics [Ur
duca Klasik Ak iirleri Antolojisi], Londra 1972, No: I. Sultan Muhammed Kuli
Kutb ah I. 3. beyit. Bu sultann isminin "Muhammed' in kulu" (Trke kul'dan)
anlamna geldii dikkat ekicidir. Bu gibi isimler ge ortaada zellikle Hint
kltrnde yaygnd. simleri Gulam Resul [Resul'n kulu] veya Abd'n Nebi
[Peygamber'in kulu] olan ok sayda erkek vard; aslnda 'abd'n sadece Allah'n
isimleri ile bileik olarak kullamlmas dorudur.
1 22
VI. MUHAMMED'N NRU VE TASAVVUFTA

YCELTLMES
slam'daki Peygamber methiyelerinin en nemli

blmlerinden birini, ite bu isimdeki k, yani
Muhammed'in nuru oluturur. Bugn Hindistan
veya Pakistan'a giden bir seyyahn yaayaca en gzel olaylardan

biri, dini arklarn sylendii mzikli bir toplantya [kavvali'ye]
katlmaktr. arkc ve koro tarafndan karlkl yaplan mzikle
tempo ve dini atmosferin ykselmesi sonucunda dinleyicilerin
ou adeta bir trans haline geer. Byle mzik gecelerinde sy
lenmesi adet olan ve ortaada yaam Delhili air Emir Hsrev' e
ait olduu kabul edilen bir ark,
Neresiydi bilmiyorum,
Bulunduum yerde geceydi
szleriyle balar ve "Allah'n sakilik yapt" gizemli bir gece
kutlamasn tasvir ettikten sonra u szlerle sona erer:
Muhammed mum kadar aydnlkt,

Bulunduum yerde geceydi!
Hz. Muhammed bu arkda, geceleyin dnyay aydnlatan

bir k olarak tasvir edilmektedir. Asrlar boyunca o'nu anlatan
tasvirler ve o'na verilen sfatlar arasnda Peygamber'deki nurlu
zn varln vurgulam olanlar daima ok nemli olmutur.
Grdmz gibi, Kur'an da o'nu "k saan bir kandil" olarak
tanmlamtr. Naat airi Hassan b. Sabit de, "Karanla ve
hakikati getiren" olarak tantmtr; Bedir sava'n anlatrken,
Peygamber'in ehresinin "bir dolunay" [bedr] gibi parladn
ifade etmi ve bu kelime oyunu fevkalade beenilmitir. Sevgili
Peygamber'in lm iin yazd atta, o'nun doarken yayd
nura da deinmitir:
Kim o mukaddes nura doru giderse,

O doru yola sevk edilmitir. 1
Bu msralar, Nur sresi henz mistik bir yorumla aklan
mamken Mukatil tarafndan yaplm olan iirsel bir tesbiti a
rtrmaktadr.
nk miladi 8. yzylda yaayan tefsirci Mukatil, Nr/35
ayeti ile Muhammed arasnda bir ba olduuna inanmt:
Allah gklerin ve yerin nurudur: O'nun nurunun meseli,

unun gibidir: Bir pencere/oyuk iinde bir kandil, kandil
birfanusun iinde,fanus ise sanki parlayan bir yldz; mbarek
bir aatan tututurulur, bir zeytinden ki: ne douya ne batya
aittir, ya neredeyse kendisine ate dokunma bile k verir;
nur stne nurdur! A llah nuruna diledii kimseyi iletir ve
insanlar iin meseller darbeder.
A llah her eyi bilendir. (NCr/35)
Hassan b. Sabit, Divan No. 131, Beyit 9, No. 132, Beyit 5 .
1 24
Annemarie Schimmel
Mukatil bu kandil/lamba meselini, dnyaya ilahi nuru ta

ntan ve kendisi vastasyla insanlarn Allah yoluna dndrl
d Muhammed'in sembol olarak grmt.2 Bu nedenle
Muhammed, nur'ul-hda [doru yolun ] olarak adlandrlr.
Yine, Muhammed'in bir ibadet srasnda Allah'tan kendisine nur
ihsan etmesi iin yakarmas da mminlerin en deerli hazinele
rinden biri olmu ve daima tekrarlanmtr:
Ya Rabbi! Kalbimi, ruhumu, dilimi, gzlerimi,

kulaklarm, sam ve solumu, nm ve arkam, stmde
ve altmda olan nurlandr! Sinirlerime, etime ve kanma,
salarma ve cildime nur yadr! Beni nurlandr,
m glendir, beni bir nura dndr!
Muhammed'in nurani cismi ile megul olmak ve zerinde
dnmek, aslnda 9. yzyln ikinci yarsnda balamtr. Miladi
896' da len Irakl nl sufi Sehl el-Tusteri, nur Muhammed
[Muhammed'in ] terminolojisinin iinde 'gnahlardan arn
mann ve ebedi rahmetin' yksnn tamamn grm olan
kiidir. O da Mukatil gibi dayanak ve k noktas olarak Nur
suresi'ni almtr.
Modern yorumcu Gerhard Bwering'in bu konuyla ilgili
aklamalar yledir:
Tusteri'nin tanmna gre, mutlak 'birlie' ve 'akn ger
eklie' [doa ve duyu st-transzendental] sahip olan Allah,
ilahi nur'uri eriilmesi mmkn olmayan srrdr. Ancak bu
sr kendisini "O'nun nurunun bir benzeri"ni zaman ve mekan
ncesi olarak gstermesi yoluyla ifa eder; ve bu da Tusteri'ye
gre "Muhammed'in nuru" vastasyla grnr klnmtr. Nur
Muhammed'in kayna u ekilde tasvir edilir:

2
Nwyia,
s.
94 ve dev.
1 25
Allah'n huzurunda, zaman ve mekan ncesinde [daha

hibir ey yaratlmadan] tapnmakta olan kla dolu bir ktle,
ilahi nurdan effaf bir stun eklini alr ve bylece
Muhammed Allah tarafndan yaratlan
mahluklarn zn tekil eder.
Bu nedenle Tusteri, Nur sresi'ni u szlerle aklamtr:
Allah Muhammed'i yaratmak istediinde, Ken di nurundan

bir n grnmesini temin etti. Bu k Allah'n
yceliine [azamet] ulanca O'nun nnde secdeye vard
ve Allah ondan gl bir stun yaratt. Bu ii ve d effaf
olan ktan meydana gelmi bir kristal gibiydi.
Bu cam stun daha sonraki yazarlar tarafndan farkl bir e
kilde tarif edilmitir:
Stun, gk kubbenin yedi kat yksekliindeydi; daha da
nemlisi, "Allah'n Muhammed'in nurunu Kendi eliyle yaratm
olmasdr. Nur, O'nun nnde 100.000 yl kald, ve bu zaman
iinde Tanr ona her gn ve her gece 70.000 kez bakt. Her naza
ryla onu yeni bir a dndrd ve her eyi bu ktan yaratt."3
Necm slresi'nde belirtilen ve genellikle ya nc bir viz
yon olarak ya da Peygamber'in mirac yolculuu balamnda
yorumlanan vahyi, Tusteri'nin, Muhammed'in nur'uyla alakal
olarak aklam olmas enteresandr. Kur'an'da, Yemin ederim
ki, onu bir defa daha grd (Necm/ 13) denmekte ve bununla
Muhammed'in k stunu olarak Allah'n huzurunda durdu
u zamann ncesi kastedilmektedir. Bu zaman iinde Allah
3
Gerhard Bwering, "The Prophet of islam: The First and the Last Prophet" [slam
Peygamberi, lk ve Son Peygamber], Message of the Prophet' den [Peygamber' den
Mesaj] alnn., slamabad 1976, s. 50 51; Krl. The Mystical Vision of Existence in
Classical slam [Klasik slam' da Mistik Vizyonun Varl], Berlin 1979.
1 26
Annemarie Schimmel
Muhammed'e iman kullanmay, mutlak bilginin srrn ama

y ve Kendi suretine dorudan bakmay ihsan etmitir. Bunlar
insanln yaratlmasndan bir milyon yl nce gereklemiti.
Bundan sonra Allah Muhammed'in nurundan ilk olarak Adem'i
yaratt ve yaratlan sadece Adem deil, btn bir kainatt: Ruhlar
ve melekler alemi [melekut] , bu dnya, teki dnya ve insanlk da
o'nun nurundan yaratld.
Bu nur felsefesi Tsteri'nin rencisi olan Hallac tarafndan
Kitab'ut- Tevasin adl eserindeki "Lambann Tasini" adl iirde de

ilenmitir:
Peygamberlik nurlar, o'nun nurundandr parlamalar,

Ve o 'nun nurundandr grnmeleri.
Iklar iinde yok o 'ndan daha parlak ve sarih olan,
Yaratltan nce
Rahmet sahibinin nuruydu.
Onun gayreti btn gayretlerden evveldi,
Onun hayat yaamdan nce vard,
Onun ismi kalem yazmadan evvel vard,
nk o herkesten evvel vard.
Ufuklar iinde, ufuklarn arkasnda ve tesinde
daha bilgili, daha saygn, daha ok zlenen,
daha drst, daha iyi,
daha masum, daha sadkt.
smi Ahmed, vasflar benzersiz,
inanc en salam, varl en iyi ve
gayretine kyas olmayan efendimiz,
mahlukat iinde hnkardr.
stnde imeklerin akt bir bulut var.
Altnda ldayan, aydnlatan, meyve veren,
yamur yadran bir imek daha.
1 27
Btn bilgiler o 'nun denizindeki tek bir damla,

Btn hikmetler o 'nun nehrinden bir avu
Btn zamanlar o'nun sonsuzluunda bir an ... 4
Peygamber'in lmnn zerinden henz 300 yl geme
miken byle diyordu air.
Miladi 10. yzyldan itibaren tasavvufi halk iirinde ve sufi
lerin abartl felsefi kurgularnda Peygamber, nurlu ahsiyetiyle
birlikte anlmaya balad; u zdeyi de o'na mal edildi:
Allah evvela benim nurumu yaratt.

"Bana refakat edenler yldzlara benzer" zdeyii de o'nun
yaratln merkezindeki nur rol ile iyi bir uyum salamaktadr.
Hallac'n dostu ibli'nin lm deinde syledii beyit bugn
bile kavvalilerde [mistik arklar ve Peygamber ile din ulular iin
vg arklar okunan mzil<li toplantlarda] ve Peygamber'le il
gili kutlamalarda okunmaktadr:
inde olduun evin

baka bir a ihtiyac yok
Deliller verilen o gn
senin yzn bize delildir.5
Beyit aslnda bir naattan alnmam olmasna ramen, zaman
iinde bir naat gibi kabul edilerek yorumlanmtr. Yalnz byk
4
Kitab'ut Tevasin'den, Louis Massignon tarafndan yaynlanm ve tercme edil

mitir, Paris 1913. Ayn kitapta blis ve Muhammed'in "yksek talep" sahibi olarak
kar karya getirildikleri Tasin el Azal ve't Telbis ksmyla karlatrn. blis ben
cil olduu iin yenilir, Muhammed ise "kendi gcnden feragat ederek" Allah'a
teslim olur.
es Sarrac, Kitab el Luma'fi't-Teevvuf, Reynold A. Nicholson, Londra Leiden 1914,

s. 209.
1 28
Annemarie Schimmel
airler deil, Yunus Emre gibi halk ozanlar da Peygamber'in

nuru temasn ilemitir:
Onu kendi nurumdan yarattm,

Ve o 'nu dn de sevdim bugn de.
o olmasayd ne yapardm alemlerde
Benim Muhammedim, nurdan Ahmedim!6
Sindli Kalhoro prensi 1 774' de hapisteyken Hz. Peygamber' e
hitaben dokunakl bir ikayetname yazm ve o'nun nurunu dile
getirmitir:
Henz yoktu, ne yaratl,

ne melekler, ne yer, ne gk
Senin nurun vard, hepsinden evvel, ok parlak.
En bata Attar'n eserleri olmak zere mistik nur dngs
nn sadece elit slam tasavvufunda deil, slam aleminin en cra
yerlerinde bile cokuyla ilenmi olmas ilgintir. Hatta baz yer
lerde "kendisine vahiy gnderilmi insan" olarak Muhammed'in
asl ve saf karakterine hi uymayan bir mitos yaratlmtr.
Bengalli eyh and, 15. yzylda yazd Talibname'de un
lar sylemiti:
Nur'un efendisi elinde asasyla

douya doru bakt.
Yaratl Muhammed'in nuruyla balad,
Allah nuru Kendi yreinden kard.
Evvela u drt nesneyi yaratt:
Varlklardan nce lm,
Sonra bilinci,
6
Yunus Emre D ivan, stanbul 943, s. 577 CCLIII.
1 29
Sonra ihtiras,
Sonra akl,
Sonra niyeti;
Ve sonra kuvveti yaratt bu hedefe varmak iin.
Muhammed'in nuru bu alt nesneden yaratlmtr.
Allah'n emriyle akl, azim ve tutku fiiliyata geince,
Allah "Kn!" {Ol] dedi,
K ve n harferi yaratlnca ve Allah
bunlar birletirince dedi ki:
K "kelime''yi [kelime-i ehadeti], n de "nur"u temsil eder.
Nura olan sevgisinden yaratt kainat,
Nurun gzelliini grnce, hayran oldu ve bakakald . 7
.
Nur felsefesi edebiyatta ncelikle Muhammed'in doumu

balamnda kullanlm ve slami dini edebiyatn nemli bir ks
mn tekil etmitir.
Nur ile ilgili metafiziin gelimesiyle Peygamber'i insan dzle
minden daha yksee tayan bir eilim de balamtr. Aralarnda
kadn mutasavvf Rabia'nn da bulunduu ve Allah sevgisiyle
dolup tatklar iin Peygamber sevgisine ayracak yerlerinin kal
madn iddia eden ilk sflerin anlay abuk unutuldu. Ancak
nur motifiyle ezamanl olarak Peygamber'in mistik bir anlay
la yceltilmesi de balam oldu. Muhammed'in zaman st bir
varlk olduunu kabul eden bak as tekrar tekrar vurguland ve
o'nu yaratln manas ve maksad olarak tanmlayan ok sayda
Hadis ortaya l. "Adem daha su ve amur arasnda bir eyken
[henz yaratlmamken] ben peygamberdim" eklindeki Hadis
olduka erken ortaya kmtr. Kur'an' da yer almamasna ramen
Allah'a isnad edilen, Levlake levlake lema halaqtu'l-eflake [sen ol7
Kad Adbl Manan, S ufi Literature in Bengal [Bengal Sufi Edebiyat] , New York, s .
o
1 30
(mimeograf).
Annemarie Schimmel
masaydn, sen olmasaydn kainat/alemleri yaratmazdm] zdeyii

zellikle ok sevildi ve airler tarafndan o kadar beenildi ki, Hz.
Muhammed ou zaman "Levlake'nin Efendisi/Sultan" olarak
anld. u Hadis-i Kudsi de, Peygamber'in olaanst konumuna
bir kant olarak sunulmaktayd:
Arta olanlardan tozun altnda olanlara kadar hepsi

Benim honutluumu ararken Ben senin memnuniyetini
bekliyorum ey Muhammed.
Daha ge dnemlerdeki airler ve zellikle abartl iirsel ifa
delerden yana ok zengin olan Hintli Mslmanlar Kur'an d
bir ilahi deyi olan, "Ben gizli bir hazineydim ve tannmak istedi
im iin dnyay yarattm" szlerini Peygamber'e mal etmekten
ekinmemilerdir:
''Ben bir hazineydim" szlerinden senin hakiki varln anladk,

Senin suretin ekli olmayan nurun aynasdr.
Bu beyitle, ebedi yalnzlnn iinde tannmay ve sevilmeyi
zleyen Tanr'nn kendi nn ilk aynas olarak Muhammed'i
yaratt anlatlmak istenmitir.
Hallac tarafndan yazlan naatta Muhammed'in bu zaman
ncesi konumuna ve hakikat-i muhammediye'ye, yani varlk ala
nna kan Muhammed'in znn o'nun peygamberlik fiillerinin
kayna olduuna iaret edilmektedir. Hakikat-i Muhammediye,
ounlukla "Muhammed'in z/arketipi/prototipi" olarak ter
cme edilir ve ilk olarak Adem' de, sonra btn peygamberler
de kendini gstermi ve son olarak da tm mkemmellii ile
Muhammed' de grnr klnmtr. Bylece Muhammed, zn
btn kainat kapsayan ve en mkemmel sureti olan Peygamber,
131
Ve Hz. Jvfuhammed O'nun Peygamberi'dir
"peygamberlerin mhr" olarak manifestasyon dngsn sona

erdirmitir.
Bu nedenle, tasavvufun daha ge dnemlerinde sfilerin en
yce amac hakikat-i muhammediye ile birlemeye almak ve
bu uurda nceki peygamberlerin getii merhalelerden gemek
ve sonunda -Allah dilerse- yaratln temel fikrine erimekti.
Byk mutasavvflarn Muhammed'in varlna erinceye kadar
amak zorunda olduklar merhalelerin her birinde byk pey
gamberlere ait olan vasflardan birisiyle dllendirildiini anla
tan bilgiler mevcuttur. Genellikle miladi 1 300 ylndan sonra, ge
dnem mutasavvflar ve zellikle mistik tarikatlarn mensupla
r tarafndan yazlm olan saysz iiri bu tasavvur balamnda
aklamak mmkndr. airler ayn anda tufanda Nuh ile, Musa
ve sa ile birlikte yaadklarn veya kendilerinin kah yanan al
larn nndeki Musa, kah Fir'avn, ardndan Davd ve Sleyman
olduklarn iddia etmilerdir, nk yaratltaki z temele ula
tklar iin zaman mefhumu onlar iin artk geerli deildir.
H. Muhammed, konumu dolaysyla Allah'n vasflarnn
ve sfatlarnn yanstld mkemmel insandr. O iinde mak

ro-kozmosun suretinin yaad mikro-kozmostur. bn-i Arabi
tarafndan el-insan el-kamil olarak adlandrlan Peygamber'i, bir
bakma ilahi dnya ile yaratlan dnyann birleme yeri olarak
grmek mmkndr. Bu konumundan yola karak o'nun iki
li zelliklerini anlayabiliriz: O iine dnktr ve yaratc deil
dir [Allah'n ilhamyla dolan bir kaptr] , ayn zamanda Allah'n
iradesini dnyada gerekletirdii iin de etkindir. Yaradln
temel fikri olduu iin okullu filozoflar tarafndan "akl- evvel"
[Tanr' dan ilk olarak sudur eden akl] ile e deerde gsterilmi
tir. Ayn zamanda ete-kemie dnm olarak dnyada gr
nen son peygamber olduu iin Allah'n btn sfatlarna da sa
hiptir, oysa sradan normal insan ilahi isimlerden sadece birinin
1 32
Annemarie Schimmel
suretidir. Veda hacc srasnda vahyolunan, Bugn sizin iin dini
nizi ikmal ettim/kemale erdirdim ve zerinize nimetimi tamam

ladm ve sizin iin din olarak islama [teslimiyete] rza gsterdim .
..
(Maide/3) ayeti, Hz. Peygamber'le ilgili olarak tefsir edilebilir:

"Peygamberlerin mhr olarak o'ndan sonra baka peygamber
gnderilmeyecektir ve "bir aritmetik dizinin toplamnn btn
saylar ihtiva etmesi gibi kendisinden nceki btn peygamber
lerin mkemmellii o'nda toplanmtr."8
Sufilerin, ebedi Muhammed iin yaptklar tasvirler edebi
olarak fevkalade gzel ve Muhammed'i yalnzca "vahiy gnde
rilen bir insan" olarak tanmlayan ruhsuz betimlemelerden ok
farkldrlar.
Hala en yaygn sufi tarikatlarndan birinin kurucusu olan
Abdulkadir Geylani, miladi 1 2. yzyln balarnda unlar sy
lemiti:
O en muhteem sfatlarla vld, btn szler o'na nasip oldu.

Onun asil varl sayesinde tm varolu adr ayakta duruyor; o
meleklerin kitabndaki sr, dnyann ve gklerin
yaratlndaki harflerin anlam; yaratlanlarn oluumlarn
yazann kalemi, dnyann gz bebei, varoluun mhrn
dken ustadr. Vahyin memesini emen, ebedi srr tayan;
sonsuzluk lisannn tercmandr; eref sancan
o tar, vgnn dizginlerini o tutar; o peygamberlik kolyesinin
ortasndaki ve peygamberlerin alnlndaki incidir; o
nebilerin nderi, resuller ordusunun nnde yryendir; o
sebebin ilki ve varoluun sonuncusudur. O dertlerin peesini
yrtmak, zor olan kolaylatrmak, kalbi ayartanlar kovmak,
ruhlarn elemine teselli vermek, ruhun aynasn parlatmak,
8
Rum!, Mesnevi, Reynold A. Nicholson, yorum, c. VII, s. 87.
1 33
Ve Hz. Muhammed O 'nun Peygamberi'dir
yreklerdeki karanl aydnlatmak, fakirlerin kalbini

zenginletirmek ve ruhlarn zincirini zmek
iin en stn "namus" ile gnderildi.9
Bu szlerle, -"Levlake Hadis-i Kudsisi"nde belirtildii gibi
Hz. Muhammed'in gerekten yaratln sebebi ve amac oldu
u, kainatn o'nun sayesinde varolduu ve Allah'n rahmetinin
o'nun araclyla datld anlatlmak istenmitir.
Seyyid Hseyin Nasr, byle tasvirlerde bile Peygamber'e
duyulan hrmetten izler olduuna iaret etmektedir. H.
Muhammed, Ben sadece sizin gibi bir beerim demi olsa da,
Mslmanlar o'nun szlerine hemen u cmleyi ilave etmiler
dir: "Evet ama, talarn iindeki yakut gibi." D grn itiba
riyle bir beer olan H. Muhammed, iinde ilahi nuru barndr
yordu ve bu kutsal n parldamas zaman getike artyor ve
daha belirgin hale geliyordu:
Muhammed, mkemmellik demektir. O hem bireylerin hem
toplumlarn en mkemmeli, kamil bir toplum hayatnn salanma
s iin uyulmas gereken bir kural, manevi hayatn nderi ve pro
totipidir ... Kamil insan ve insann z olarak hepimizin bir paras
olduumuz mekandaki btnlk anlamnda; balangta var olan
ve zaman nehri iinde kaynaa doru giderek tekrar bulmak zo
runda olduumuz kusursuzluk anlamnda Muhammed zaman ve
mekanda aranan mkemmellik yolunda bir normdur.10
Pek ok slfinin ve airin dncesi bu dorultudayd. Galib,
"talar arasndaki yakut"la benzeen bir ifade kullanarak H.
Peygamber'i tesbih tanelerinden farkl, ama yine de tesbihin bir
paras olan imameye benzetmitir.
9
Andrae, kar. "Zur Entwicklung des Prophetenkultus" f Peygamber Kltnn Ge

limesi] blmnn tamam.
1 0 Nasr, s. 77; yakuta benzetme s. 88.
1 34
Annemarie Schimmel
Kur'an, Peygamber'e itaat edilmesini emreder, bu nedenle

mistiklerin teorisinde Muhammed muta [itaat edilen] sfatyla da
anlr. Ancak Gazzali'nin ezoterik eseri Mikat'l-Envar' da muta,
dnyann idaresinin emanet edildii akl- evvel'in bir ekli; " ev
renin dzeninden ve muhafazasndan sorumlu olan kozmik bir
g" olarak kabul edilir. Allah ve muta [itaat edilen] arasndaki
iliki, yaklalmas mmkn olmayan nurun tzne ve grlebi
len gne arasndaki mnasebete benzetilmektedir.11
Allah'n isimlerinin duyular yoluyla alglanabilen tm grn
tlerinin vcut bulduu mkemmel insan olarak Hz. Muhar:
med' e duyulan bu hayranlk ve sayg, daha ge dnemlerde btn
mistik felsefeyi derinden etkilemi olan bn-i Arabi'nin sistemin
deki desteklerden biridir. Onun felsefesinde Hz. Muhammed, ev
renin ve insann prototipidir; nk o, her nesnenin dierini gr
d bir aynadr. Allah'n, Kendisini onun vastasyla tantaca
ve gsterecei mkemmel bir insana ihtiyac vardr; o, insanln
gznn bebei gibidir. Hz. Muhammed'in kamil insan olarak
stlendii bu roln, daha sonra miladi 14. yzyln sonlarna
doru Abdulkerim el-Cili tarafndan teorik olarak desteklenmesine devam edilmitir.12
Dnyay idare eden prensip olarak Hz. Muhammed'e iman
edilmesi, mistik gelenek iinde nemli bir para olarak yerini
korumu ve aslnda kurallara o kadar da bal olmayan airlere
bile ilham kayna olmutur. Bu tema, byk naatlarn ounda
airler tarafndan kullanlm, hatta Peygamber'in doumunu ve
Mirac' anlatan yklerde de bu inanca yer verilmitir. 18. yzyl
da bir Sindi mutasavvfn syledii gibi, Muhammed, sufilerin ve
1 1 W. H. Temple Gairdner, el Gazzali'nin Mik.t'l Env.r', Londra 1924, ve Rey
nold A. Nicholson'un The Idea of Personality in Sufism' deki [Sufilikte ahsiyet
desi'ndeki] analizi, Cambridge, 1923, s. 44.
12 Reynold A. Nicholson, Studies in Islamic Mysticism [slam Tasavvufu Aratrmala
r], Cambridge 1921, blm 2 .
1 35
airlerin nazarnda mahlukatn yaamnn gecesini ve ilahi n

gndzn birbirine balayan, ya da daha gzel bir ifadeyle, se
her vaktinde gn balatan tan yerine benzerdi:
Dostun hakiki varl tuhaftr,

Ona "Allah" da denemez,
"mahluk" da.
Alaca karanlk gibi o,
geceyi ve gndz birletirir. 13
Bir yzk iin zerindeki ta ne ise, Muhammed de dnya
iin ayn eyi ifade eder, nk krallar yzk tana kaznan m
hrle hazine sandn mhrler. Mistik gelenekteki "peygam
berlerin mhr" ifadesini de byle anlamak gerekir; kalple ilgili
yaplan pek ok imay da bu bak asna gre deerlendirmek
ve mhr olarak yorumlamak gerekir. bn-i Arabi'nin nbvvet
ilmiyle ilgili eseri Fsus'l-Hikem'in [Hikmetin mhrl yzk
talan] yazlmasndan sonraki asrlar boyunca slami literatrde
bu tebihe rastlanr.
Kur'an'da, Muhammed'in mucizelerine yaplan gnderme
ler, Peygamber'in yceltilmesinde nemli bir yer tutmaktadr.
Kevser slresi'nin, Allah'n sevgili peygamberlerine olan ihsan
larn bir isbat olduu kabul edilmitir. "Bol olmak, ok olmak"
kknden tretilen kevser kelimesi, cennette olduuna inan
lan bir havuza isim ve Allah'n peygamberlerini dllendirdii
ilahi bereketin sembol olmutur. Fakat o'na kar olan ve iftira
atan ebter ise "zrriyetsiz"dir. 18. yzylda Sindi dilinde yazd
uzun iirinde, Nakibendi tarikatna bal olan slfi Abdurrahim
Girhori, Tanr'nn dilinden Kevser slresi'ni yorumlamtr:
13
H. M. Gurbaksani, Lunvaria ca lal, Karai 1934, s. 96.
1 36
Annemarie Schimmel
Yemin olsun ki, Biz sana kevseri verdik

Yemin olsun ki sevgili, Biz sana ok iyi eyler verdik...
"Allah dilediine hikmetini verir,
kime hikmet verilmise phesiz o
byk hayra ermi demektir" (Bakara/270)
ayeti senin mertebendir:
Ey Ahmed! Btn hikmetlerin z sana ihsan edildi!
Senin ayan bastn yerde ne yer kalr ne l;
Oraya hibir peygamber varmad;
bir melek iin nerede yer vard?
Sen btnn yanna vardn,
Lokman (-bilgeliin sembol-) bunun krk bir parasdr.
Sevgili, ismi verilen her ey senindir, A dem'e sadece
bunlarn isimleri bildirildi (Bakara/28)
Senden baka hibirine bu kadar ok ihsanm olmad:
Sen havuzun sakisisin; onu sen datacaksn, ey cesur!
,
Gcn anahtarn senin eline verdim, ey dost!
Yerin ve gn bilgileri Ahmed'e armaandr.
Bilgelik tan Ben sana verdim,
iksiri de A dem 'e verdim, ey dost!
Bu iksirden belli bir pay da ltuf olarak lsa'ya verdim,
Bu iksirle ller dirildi ve sarlar tekrar iitti,
Krler grd ve czamllar iyileti.
Tevrat'ta yazlanlar okyanusta bir damla gibidir,
Yusufun tm gzellii bu armaann bir iaretidir.
Ey Ahmed! Senin sevginin kk
bir ksmn suleha [suleyka?] ald.
Cennet bu okyanustaki bir ksmdr, okyanustaki buz gibi;
Cehennem senin kapnda bir dilenci gibi yalvarr,
nk senin iznin olmadan kafrleri yakacak gc yoktur,
1 37
Cennet senin parlak grntndr; sadece bir ak nazardr!

Ey gnahsz, senin kzgn bakn cehennem ateidir.
Yer, gk, ar, insanlar, cinler ve melekler
Sana bal olarak yaarlar, ey benim sevgilim.
nsanlk senin nurunla deerlendi, ey sevgili,
Senden yansyan kla aar iekler ve tomurcuklar,
benim sevgilim. Gizli olan, sarih olan, gelecekte olan:
Bunlarn hepsinin. kayna sensin,
ey sevgili, hepsi senden yansmtr... 14
Hz. Muhammed'in zaman ncesi var oluu ve merkezi ko
numuna ilikin byle st dzeydeki fikirlerin halk inancnn daha
alt seviyelerinde tuhaf mitoslara dnerek dejenere olmalar da
doal olarak kanlmazd. Bunun bir rneini, ortaada yaa
m olan Bengalli air eyh and'n dnyann Muhammed'in v
cudundan nasl yaratldn ok canl tasvirlerle anlatt iirinde
grmekteyiz:
Gn yedi kat Muhammed'in

vcudunun yedi ksmndan yaratld:
Birinci kat o 'nun dama, ikinci kat alndr,
nc kat burun deliklerinde,
drdnc kat st dudann alt kenarnda,
beincisi, senin de bildiin gibi, grtlanda,
Altnc kat, gsnde,
Yedinci kat, gbeindedir.
srafil o'nun burnundan yaratld
ve Azrail kulandan.
Gzlerinden frlayan Mikail'di.
14 A. Schimmel "Sindhi translations and commentaries of the Quran" [Kur'an' dan
Sindi Dilinde Yaplan Tercmeler ve Yorumlar], Oriens XVI 1963.
1 38
Annemarie Schimmel
Her melekle birlikte yetmi bin daha geldi;

Her melein tek bir sa telinden baka bir melek dodu.
Muhammed'in nuruyla yaratl byle oldu.15
Buna benzer tasvirler, Kur'an' esas alan Mslmanlar ta
rafndan muhtemelen kabul grmemitir, fakat Muhammed'in
dnyann oluumunda oynad merkezi role gl bir inan
beslenmesi dolaysyla bunlarn sadece elit zmrenin edebiya
tnda deil, popler slam edebiyatnda da ok eitli ifadeleri
aa karan bir anahtar vazifesi grdne hi phe yoktur.
Peygamber'e gsterilen bu derin hrmetin bilincinde olmayanla
rn, tasavvuf edebiyatn yorumlarken yanl hkmlere varmala
r ihtimal dahilindedir. Kendileri de ounlukla slam ulularnn
taraftar olmalarna ve Peygamber iin methiyeler yazmalarna
ramen, Hindistan'daki Hindu yazarlarn genellikle bu hrmetin
younluunu anlayamadklarn hatrlayalm. 1889 ylnda Sindi
slfi ah Abdullatif hakknda byk eserini yazm olan Lilaram
Vatanmal bu balamda unlar sylyor:
Birok Mslman sufi yazarn yazlarnda fark ettiim bir

elikiye deinmek istiyorum. Bu yazarlar
Muhammed Peygambere olan inanlarn kendi sufi
felsefeleriyle badatrmay deniyorlar ve maalesef bu
denemelerinde ok baarsz oluyorlar... ah Latif, Risale'sinde
dinleyicilerine Hz. Muhammed'e peygamber olarak
inanmalarnn ve peygamberliinin tesinde biraz daha ok
inanmalarnn gerekli olduunu srarla retmiti...
Yazarn, Peygamber'e duyduu gl inancn ifade
15 Kad Abdl Mannan, s. II, Horten'in Religise Vorstellungen des Volkes [Halkn
Dinsel Tasavvurlar] adl kitabnda bu mitler daha tafsilatl olarak tasvir edilmi
tir.
1 39
ettii birok gerek beyti olduunu inkar edemeyiz. . .

Kur'an' esas alan Mslmanlar o 'na,
A llah'n en nde gelen peygamberi olarak inanabilirler,
fakat suffler panteist retileri ile uyumlu
olmad iin Muhammed Peygamberin yegane
mutluluk arac olduunu syleyemezler. 16
Yazar herhalde slam'n sadece d yzn tanyordu ve
Muhammed'in merkezi konumunun kurtulu ve mutlulua giden
tek yol olduunu, bunun yzyllar boyunca hep yeni semboller ve
tebihler vastasyla ifade edildiini ve geni slami evrelerdeki
dini olaylar iin gerekten ok nemli olduunu bilmiyordu.
Hz. Peygamber'in bir 'logos' figr olarak neredeyse akl
almayacak derecede yceltilmesine ramen, slam'da bir en
karnasyon dncesine asla yer olmadn sylememiz arttr.
Allah tarafndan ne kadar ok sevilse de, en ok o tercih edilse de,
mkemmel insan olarak Muhammed her zaman Allah'n kulu
[abduhu] olarak kalmtr ve kalmaya devam edecektir. Dier

taraftan slam ortodoksisi ok arya kaan mistik ve bazan da
efsanevi olabilen peygamber tasvirlerine her zaman kar km
ve slam'n gerek ekseninin Hz. Peygamber'in ahs deil, aksi
ne o'nun tarafndan tebli edilen ve Kur'an'da bildirilen Allah
kelam olduuna iaret etmitir. Fakat bugne kadar halk inan
na ve edebiyata damgasn vuran ey, Peygamber'e duyulan ar
sevgi, gven ve sayg olmutur.
Lilaram Vatanna!, The Life of ah Abdl Latif [ah Abdullatif'in Hayat), Hayda
rabad 889,
1 40
s.
38.
VII. MUHAMMED'N DOGUMU EREFNE

YAPILAN KUTLAMALAR
Peygamber'in doduu gece, hi kukusuz

"O ulu kudretin gecesi" kadar deerlidir.
(Trke bir tekke iirinden) 1
u dizelerde, Peygamber'in doduu gecenin,
Kur'an'n vahyedilmeye baland ve Kadr
suresi'nde, bin aydan daha hayrl (Kadr/3) oldu
u belirtilen gece kadar kymetli olduu anlatlmak istenmitir.
Bizim nazari esaslarna ksaca deindiimiz 'Peygamber' e gste
rilen hrmet' bahsinin, ortaan sonuna doru nasl gelitii de
bu iirde aka grlmektedir.
Olduka eski zamanlardan bize ulaan bilgilere gre, Kameri
takvime gre 3. ay olan Rebilevvel'in 1 2'sine tesadf eden
Muhammed'in doumu dolaysyla mucizevi olaylar yaanm
tr. Ayn zamanda Peygamber'in ld tarih de olan bu gn' de
kutlamalarn yapldn biliyoruz. Doum kutlamalarnn Yakn
1
Vasf Mahir Kocatrk, Tekke iiri An tolojisi, Ankara 1955, s. 375.
Dou'da popler olmasndan ok sonra, Hintli Mslmanlar

arasnda bu gecenin Peygamber'in lm yldnm olarak cid
di va,azlarla, Kur'an okuyarak ve sadaka vererek anlmas [barah
vefat] adet olmutur.

Miladi 8. yzyl sona ererken Peygamber'in doduu ev,
Halife Harun Reid'in annesi tarafndan bir mescide dnt
rlmt ve hacc farizas iin Mekke'ye gelen Mslmanlar bu
mekan huu iinde ziyaret ederlerdi. Peygamber'in doumunu
byk kutlamalar yaparak anma geleneinin ilk olarak Fatmiler
zamannda (969- 1 0 7 1 m.) Msr'da balad dnlmektedir;
zira Fatmiler -Peygamber'in kz Fatma kanalyla- kendilerini
Peygamber'in soyuna nisbet ederlerdi. Arab tarihi Makrizi, mi
ladi 1 1 22 ylnda yaplm olan byle bir kutlamay nakletmek
tedir:
Ulemann ve toplumun ileri gelenlerinin ncelikli olarak

katld bu trende vaazlar verildi, en bata bal olmak zere
tatllar ikram edildi ve fakirlere sadaka verildi.
Fakat bu ciddi kutlama atmosferi ksa bir sre sonra dei
ti. Kendi doum yeri olan Kuzey Irak'n Erbil kentinde miladi
1 207 ylnda mevlud'un [doumun] nasl kutlandn tarihi
bn-i Hallikan sayesinde reniyoruz. Hazrlklar daha yln ilk
aynda balar ve o byk gn iin ahap barakalar kurulur, d
ardan gelen kalabalk ziyaretiler iin misafir odalar hazrla
nr ve ok sayda kei, koyun ve sr kesilirdi. Erbil Han hem
dini vaaz toplantlarna hem de sufilerin mistik konserleri olan
semaya katlrd. Dini alaylarn mum yakarak ehri dolamas
daha sonraki mevlud [doum] kutlamalarnn tipik bir paras
olmutur. Bugn de Trkiye'de Rebilevvel'in 12'sinde camiler
aydnlatlr ve o gn "mevlud kandili" olarak kutlanr. Sufilerin,
1 42
Annemarie Schimmel
bu kutlamann yaylmasnda ve renklendirilmesinde mhim

bir rol oynad kesin gibidir. Ortodoks gre sahip olan din
bilginlerinin bu gibi kutlamalar bidat [sonradan kan bir adet
ve dinden sapma] olarak grmeleri ok normaldir. Bilhassa re
formist bn-i Teymiyye, "ilk Mslmanlarn doru bulmad
ve rabet etmedii" bu gibi dncesizce kutlamalara iddetle
kar kmtr. Buna ramen, neredeyse tamam P eygamber'in
doum gecesine dair Hadis nakillerinden ibaret olan ilk Araba
mevlid eserlerinden biri onun rencilerinden bn-i Kesir'e aittir. zellikle Afrika'nn kuzeyinde yaygn olan Maliki mezhebi
alimleri de bu abartl kutlamalara aka kar kmlar, nk
ayn zamanda Peygamber'in ld tarih de olan bir gn' de nee
iinde mzikli kutlama yapmann yakksz olduunu sylemilerdir. 1 5. ve 16. yzylda bn-i Hacer'l-Heytemi ve Suyfti gibi
mistik ve folklorik slam' a o kadar da muhalif olmayan tarih ve
din bilginleri, P eygamber'in doum gnnde Kur'an okunmasn ve dinsel arklarn sylenmesini kabul etmiler, fakat baka
mziklerin alnp bilhassa mum ve kandil yaklmasn kesinlikle reddetmilerdir; nk bu adet onlara Hristiyanlarn mum
yakma geleneklerini hatrlatmaktayd. Btn eletirilere ramen
mevlud [doum} kutlamalar her lkede olmasa da, slam aleminde, zellikle batsnda ve merkezinde hzla yayld. Kuzey
Afrika'da ilk defa 1 2 9 1 ylnda Meini hanedanna mensup Fes
hkmdar tarafndan bir yenilik olarak ilan edilen bu kutlama,
o tarihten sonra Fas ve Fas'a komu lkelerde dinsel hayatn mhim bir paras oldu. Peygamber'in soyundan gelen kuzey Afrika
hanedanlar "erifler" iin ise mevlud [doum] kutlamalar dini
ve milli hisleri birletirmesi bakmndan daha da nemliydi.
Irak'ta olduu gibi Fas'ta da sufiler, bayramlar hiyerarisinde yeri
iki byk bayramdan sonra gelen bu kutlamaya byk ve youn
ilgi gsterirlerdi. P . Shinar'n makalesinde yazd gibi, mistik iirlerin okunduu ve !seviye gibi tarikat dervilerinin ou zaman
1 43
kendilerinden geerek yaptklar ve cezbeye dnen yryleri

de bazan mevlud kutlamalarnda yer alrd. Ramazan aynda do
an erkek ocuklara Ramazan isminin verildii gibi, mevlud g
nnde doan erkek ocuklarna "Mevlud", kzlara da "Mevlude"
adnn konmas bir gelenekti.2
Mevlud gelenei Msr'da Fatmiler tarafndan kendilerin
den sonra hkm sren hanedanlara devredilerek yaamay sr
drd. Miladi 14. ve 1 5 . asrda Memllk hkmdarlar o gn,
byk ve kymetli bir adrn kurulduu Kahire saraynn i ka
lesinde yaplan trenlerle balatrd; okunan Kur'an'dan sonra
Sultan din alimlerine hediyeler ve tatllar sunard. Bu trenlere
halk da kendi usulnce katlrd.
E. W. Lane geen yzyln banda zbekiye parknda yap
lan bir kutlamaya ahit olmu ve bunu ok canl bir ekilde betim
lemitir. Halk ozanlar tarafndan okunan bir iir ngiliz oryan
talist yazara Hz. Sleyman'n kitabndaki ak arklarn hatrlat
mtr.3 Gnmzde ise, dinleyenlerin gnn manasna uyan bir
ruh haline girmelerini salayan nl mevlud ilahilerinin kasetleri
satlmaktadr. Ortaa boyunca Mekke'de Peygamber'in doum
gn eref ne kutlamalar yaplmt. Hindistan' dan bir rnek
vermek gerekirse, Kemir' de, Peygamber'in sann bir telinin
muhafaza edildii Hazretbal Camiinde Rebilevvel aynn ilk 12
gnn Peygamber'in doumu erefine kutlamalar yaparak ge
irmek bir gelenekti. Yine Hindistan' da o gn yemek piirmek ve
bunlar Peygamber' e adayarak fakirlere datmak adet olmutu.
1 9 1 0 ylnda Osmanl Devleti'nde Rebilevvel'in 12. gn resmi

tatil ve bayram olarak kabul edilmekteydi.
2
P. Shinar, "Traditional and Reformist mevlid Celebrations in the Maghrib" [Mari

bilerde Geleneksel ve Reformist Mevlid Kutlamalar] M. Rosen Ayalon'un Studies
in memory of Gaston Wiet [Gaston Wiet Ansna Makaleler] adl derlemesinden
alnmtr, Kuds, 1977.
Edward W. Lane, The Manners and Customs of the modern Egyptians [Modern M
srllarn Gelenek ve Davranlar], Londra 1846, blm 24.
1 44
Annemarie Schimmel
slam aleminin her yerinde mevludu [Hz. P eygamber'in

domunu] da yeni ve modern fikirler erevesinde yorumlamak
eilimi son yllarda glenmitir. Pakistan' da Rebilevvel ay
Peygamber'e ve o'nun ahlaki, siyasi ve sosyal rolnn nemine
ayrlmaktadr; doal olarak deiime ayak uydurmak maksa
dyla dier slam lkelerinde de, Peygamber'in kiilii basn ve
yayn orgarlar ile okullarda parlak ve etkili bir biimde yans
tlmakta ve mminlerin o'nun ahlaki modeline uymalar tevik
edilmektedir. Hz. Peygamber'in doumu esnasnda vuku bulan
-dokunakl ve fsel- mucize ykleri eskiden ok poplerdi,
fakat artk gnmzde bunlara ok rabet edilmemektedir. 1 934
ylnda Msr'n eitim bakan folklorik mevlud edebiyatn dol
duran "fantastik ve lzumsuz" hikayelere kar lam ve bn-i
Teymiyye gibi ortodoks yenilikilerin ve Suudi Arabistan'daki
Vehhabilerin anlayna uyarak Peygamber'i yceltirken, yaplan
arlklar ayklamay denemitir. Fransa' da eitim grm olan
tannm ama yazar ve eletirmen Taha Hseyin ise halkn gele
neklerine mdahale eden bu gibi tedbirlere kar km ve bir
makalesinde grn aadaki szleriyle savunmutur:
Din ile elimeyen ve iman hibir ekilde bozmayan bu

fikirleri halktan koparmaya almak bize doru gelmiyor.
Peygamber doduktan sonra kularn ve yabani hayvanlarn
akn akn gelerek o'na bakmak iin yartklarn anlatan
bu sevimli ve tatl hikayelerin Mslmanlara ne gibi bir
zarar dokunabilir? Peygamber'in kutsal
Halime tarafndan bytlecei nceden tayin
edilmi olduuna gre bu izin onlara zaten verilmeyecekti.
Cinler, insanlar, hayvanlar
ve yldzlarn Peygamber dounca birbirlerini
kutladklarn; aalarn filizlendiini,
1 45
bahelerin iek atn ve o 'nun asil

bedeni topraa deince gkyznn yeryzne yaklatn
iitmenin Mslmanlara ne gibi bir zararl olabilir?4
Hz. Peygamber'in doumu esnasnda halk heyecanlandrp
hayran brakan mucizeler ite bunlard. Bu mucizevi olaylar ya
zar, air ve teologlara da "yaratlanlar arasnda en stn olan"
hep daha yeni ve parlak tebihlerle tasvir etmek iin ilham ver
miti. En eski kaynaklar dahi o'ndan yaylan nur' dan haberdard.
Hassan b. Sabit Hz. Peygamber iin yazd bir atta "mukaddes
hafzann sahibi" annesi Amine'nin o'nu o mutlu saatte dour
duunu sylemiti:
O btn alemi aydnlatan bir nurdu

Kim bu mukaddes a sevk edilirse, o doru yoldadr.
Hassan b. Sabit'ten 700 yl sonra Yunus Emre; ve ondan son
raki yllarda Trk, ranl ve Hintli saysz ozan u dizeleri syledi:
Muhammed'in doduu gece

Btn alem nurla dolmutu!
Doum hikayesinde
0n
nemli rol oynayan "nur" olmu
tur (Kur'an'daki siracen-mniren [nur/k saan kandil/mea

le] ) (bkz. Ahzab/46) benzetmesinin phesiz bunda pay vardr).
Araba mevlid kitaplarnn ilk rneklerinden birini borlu oldu
umuz bn'l-Cevzi unlar yazmt:
Hz. Muhammed'in doduunu melekler hem sessizce

hem de yksek sesle ilan ettiler. Cebrail mjdeli
4
Zeki Mbarek, el Medai en Nebeviye fi'l Adab el Arabi, Kahire 1943, s. 206.
1 46
Annemarie Schimmel
haberle geldi ve gk kubbe sarsld. Huriler saraylarndan

dar ktlar ve etrafa gzel kokular yayld. Rdvan 'a
yle buyuruldu: "En yksek cenneti ssle, saraydan
perdeyi kaldr, Amine'nin evine cennetten sr sr
kular gnder ki, gagalarndaki incileri orada dksnler.
Muhammed dounca Amine'ye bir k grnd ve bu
kla Bosra'nn saraylar l l parlad. Melekler Amine'nin
etrafn sardlar ve kanatlarn atlar. Onu ven melekler
sra sra yere inip vadileri ve tepeleri doldurdular.
Hz. Peygamber'i en ok methedenlerden birisi olan Kad
yaz'n Muhammed'in doumunu birka kelimeyle anlatmas ve
sadece nur'dan bahsetmekle yetinmi olmas olduka dikkat eki
cidir. Muhammed'in dnyaya gelii esnasnda vuku bulan eitli
mucizelere dair rivayetler, Peygamber menkbelerinin zeminini
oluturur. Bunlardan rendiimize gre, P eygamber'in babas
Abdullah'n alnnda parlak bir k belirmiti. Onunla evlenmek
isteyen dier kadnlar reddederek, Allah tarafndan Peygamber'in
annesi olmak zere seilen Amine ile evlendi ve alnndaki k
Amine'nin kucana geti. Muhammed'in ana rahmine dt
gece, Delail'l-Hayrat'ta bildirildiine gre Kurey'teki btn
evcil hayvanlar dile gelip birbirleri il konumu ve mmetin
mstakbel nderinin dllendiini sylemilerdi. Doacak ocu
a Muhammed veya Ahmed ismini vermesi Amine'ye emredildi.
Rahat bir hamilelik geiren Amine'nin doum vakti geldii za
man olaanst olaylar zuhur etti. Amine'nin bunlar yle nak
lettii bildirilmitir:
yice arlatm ve grlty daha iddetli duyduum

zaman yer ile gk arasna beyaz ipekliden bir bez
gerildi ve bana, "Onu insanlarn nazar/arndan uzak tut!"
1 47
diyen bir ses iittim. Havada duran ve ellerinde gm su

testileri tutan erkekler grdm. Szlen terimin damlalar bi
rer inci tanesi gibiydi ve miskten daha gzel kokuyordu. Ve
ben, haykrdm: "Keke Abdulmuttalib burada olsayd!
Onun burada olmamas ne kt!" Sonra bir ku srs bana
doru utu ve karnm rtt; kularn gagalar zmrtten ve
kanatlar smbldendi. Allah gzmn nndeki perdeyi
kaldrd da doudan batya kadar yeryz bana grnd.
bayrak grdm; biri douda, biri batdayd, biri de Kabe'nin
damna ekilmiti. Doum sanclarm balaynca fenalatm. . .
Muhammed'i dourdum, o 'na bakmak iin dnnce, dua eden
biri gibi ellerini ge doru kaldrdn ve dua ettiini grdm.
Sonra gkten bir bulut inerek o'nu rtt ve ben o 'nu gremez
oldum. Bir sesin, "Onu dnyann evresinde dolatrn, douya
ve batya gtrn, denizlere gtrn ki, o'nu ismiyle, bedeniyle ve
vasflaryla tansnlar ve denizlerdeki adnn el-Mahi [mahvedici,
yok edici] olduunu rensinler, nk o btn putlar yok
edecektir" dediini iittim. Bulut hemen ortadan kayboldu, ve
baktm, ite o orada yatyordu, altnda yeil ipekten bir rt
vard ve ynl beyaz bir kundaa sarlmt. Avucunda
beyaz incilerden yaplm anahtar tutuyordu. Bir ses
yle bard: "Bakn, Muhammed zaferin, savan ve
peygamberliin anahtarn elinde tutuyor!"5
Dier aktarlan bilgilerden de bebek Muhammed'in yere
dtn, ellerini yere dayadn ve gkyzne doru bakt
n renmekteyiz. Bu da, o'nun ileride dnyaya hakim olaca
eklinde yorumlanmtr. Hibir air, Suriye'deki Bosra kentinin
saraylarna kadar dnyay aydnlatan ktan bahsetmeyi ihmal
5
Andrae, s. 62, s. 28 33 ve 6 68'i doum sylencesine ayrr, Horten s. 20 31'i ayr

maktadr.
1 48
Annemarie Schimme!
etmemitir: "Ik bir gk kua gibi parlakt ve televizyona ben

ziyordu: en uzak nesneleri yakna getiriyor ve bize gsteriyordu"
diyen Kenyal bir Swahili vaizi 1963' de olduka mantkl olan bu
aklamay yapmt.6
Muhammed' in dnyaya gelii srasnda komu lkelerde g
rnen iaretler de nemliydi: Doum srasnda ran hkmdar
nn saraynn salonlar yklmt; daha sonraki yllarda yazarlar,
methiyelerinde Kisra [Sasani hkmdarlarnn nvan] Hsrev
ile kisr [krlmak] arasndaki ilikiyi her zaman vurgulamlar
dr.
Muhammed snnetli olarak domutu; bu da o'nun bedeni
nin her trl kirden arnm olduunu gsteren nemli bir kant
tr. Kur'an'da byle bir emir olmamasna ramen, Mslmanlar
bu nedenle snnet olurlar, nk bu "Peygamber'in snnetidir."
Peygamber'in doumu hakkndaki ilk byk toparlay
c eseri, 1 207'de Erbil'de bir mevlud kutlamasna katlan bn-i
D hye'nin yazd anlalmaktadr. Kitab 't-Tenvir fi Mevlid es
Sirac el-Mnir [Aydnlk veren kandilin/lambann doumu hak

knda aydnlatc kitab] adl eser mensur olarak yazlmtr ve bir
naat ile sona erer. Daha nce kitabndan alnt yaptmz bn'l
Cevzi ve miladi 14. asrda yaam olan bn-i Kesir baz yazlarn
P eygamber'in doumuna ithaf etmilerdi. Peygamberlik tarihi
nin bu en nemli olay hakknda geni kapsaml eserlerin kale
me alnmasna olduka erken yllarda balanmtr. Busiri, Brde
adl eserinde Peygamber'in doumundan stnkr sz etmi
tir. Erken dnem Trk edebiyatnn en tannm mevlud'unu
Bursal Sleyman elebi (. 1419 m.) yazmtr. Ondan 100 yl
nce Yunus Emre, mevlud'u topluluk iinde okuyanlara cen
netin mjdelendiini sylemiti. Sleyman elebi'nin iiri Fars
edebiyatndan alnm olan beyit formunda yazlmtr; basit bir
vezni vardr ve Fars edebiyatndaki mistik ve didaktik destanlara
6
Knappert, I, s. 34.
1 49
benzemektedir. ocuka da denilebilecek kadar sade bir dili olan

iir, bugne kadar etkisinden hibir ey kaybetmemitir. Hayr
getireceine inanld iin, sadece mevld kandilinde deil, ve
fatlarn krknc gnnde veya senesinde ya da bir adan yerine
gelmesinden sonra Mevlid-i erif okunmas Trkiye'de yaygn
bir adettir. Mevlf.d'un fasllarnn arasnda Kur'an okunur; Trk
evlerinde mevlf.d okutmak bayram kutlamalarna benzer; dier
slam lkelerinde olduu gibi temiz ve gzel kyafetler giyilir,
bazan tts yaklr ve okuma bitince dinleyenlere tatl sunulur.
Kuzey Afrika' da irmik, tereya ve baldan yaplan ve "aside" de
nilen tatl ayn zamanda doumlarda da konuklara ikram edilir.
Dou Afrikal bir aire ait mevlf.d iirinin ilk msralar bu atmos
feri ok gzel ifade etmektedir:
Mevlud dinlemeye baladn andan itibaren

Cennetin zevklerini tatmaktasn!7
Baz yrelerde ise eker ve souk erbet sunulmas bir gele
nektir.
Amine Hatun'un hamileliinin sonunda, hayrete derek
yaadklarn kendi azndan naklettii fasl, Sleyman elebi'nin
iirindeki en gzel ve en nemli blmdr. Trke yazlm ba
ka hibir dini iir onun kadar sevilmemi,tir:
A mine Hatun Muhammed annesi

Ol sedeften dodu ol dr danesi
nki Abdullah'dan oldu hamile
Vakt eriti hafta v eyyam ile
Hem Muhammed gelmesi oldu yakn
7
Knappert, I,
1 50
s.
100 ve dev.
Annemarie Schimmel
ok alametler belirdi gelmeden

Ol Rebilevvel ay nicesi
Onikinci gece isneyn gecesi
Ol gece kim dodu ol hayr'l-beer
Anas anda neler grd neler
Dedi grdm ol habibin anesi
Bir acep nur kim gne pervanesi
Berk urup kt evimden nagehan
Gklere dek nur ile doldu cihan
Gkler ald ve feth oldu zulem
melek grdm elinde alem
Biri merk biri maribde ann
Biri damnda dikildi Kabe'nin
ndiler gkten melekler saf u saf
Kabe gibi kldlar evim tavaf
Hem hava zre dendi bir dek
Ad Snds. deyen an melek
n grnd bana bu iler ayan
Hayret ire kalm idim ben heman
Yarlup duvar kt nagehan
bile huri bana oldu ayan
Bazlar derler ki ol dilberin
Asiye'ydi biri ol mahpeykerin
Biri Meryem Hatun idi aikar
Birisi hem hurilerden bir nigar
Geldiler lutf ile ol mehcebin
Verdiler bana selam ol dem hemin
evre yanma gelip oturdular
Mustafa 'y birbirine mutular
Dediler olun gibi hibir oul
1 51
Yaradlal cihan gelmi deil

Ulu devlet buldun ey dildare sen
Doiserdir senden ol Hulk-i hasen
Bu gelen ilm-i ledn sultandr
Bu gelen tevhid-i ifan kandr
Bu gelen akna devreyler felek
Yzne mtak durur ins melek
Bu gece ol gecedir kim ol erif
Nur ile alemleri eyler latif
Bu gece adan olur erbab- dil
Bu geceye can verir ashab- dil
Rahmeten li'l-alemindir Mustafa
Hem efi 'l mznibindir Mustafa
Vasfn bu resme tertib ittiler
Ol mbarek nuru tergib ittiler
Amine ider vakt oldu tamam
Kim vcuda gele ol Hayr'l-enam
Susadm gayet hararetten kati
Sundular bir cam dolusu erbeti
Kardan ak idi ve hem souk idi
Lezzeti dahi ekerde yok idi
erbeti karmda tuttu huriler
Bunu sana verdi Allah dediler
tim an oldu cismim nura gark
Edemedim kendimi nurdan fark
Geldi bir ak ku kanadyla revan
Arkam sad kuvvetle heman
Bu beyit okununca herkes yanndakinin srtn hafife svazlar.
Dodu ol saatte ol Sultan-din

Nura gark oldu semavat zemin
Yaradlm cmle oldu aduman
1 52
Annemarie Schimmel
Gam gidip alem yeniden buldu can

Cmle zerrat- cihan edip nida
aruuben dediler kim merhaba
Bundan sonra, uzun "Ho geldin" fasl balar, btn tabiatn
hasretle bekledii yeni domu Peygamber selamlanr ve hesap
gnnde Allah'n sevgilisine duyulan gven dile getirilir:
Merhaba ey al-i sultan merhaba

Merhaba ey kan- irfan merhaba
Merhaba ey srr- Kur'an merhaba
Merhaba ey derde derman merhaba
Merhaba ey blbl-i ba- cemal
Merhaba ey aina-y Z'l-Celal
Merhaba ey mah u hurid-i Hda
Merhaba ey Hak'dan olmayan cda
Merhaba ey asi mmet melcei
Merhaba ey aresizler efei
Merhaba ey can- baki merhaba
Merhaba uaka saki merhaba
Merhaba ey kurret'l-ayn"i Halfl
Merhaba ey has- mahbub-i Celil
Merhaba ey rahmeten li'l-alemin
Merhaba sensin ef 'l-mznibin
Merhaba ey padiah- d cihan
Senin in oldu kevn ile mekan
Ey cemali gn yz bedr-i Mnir
Ey kamu dmlere sen destgir
Destgirisin kamu ftadenin
1 53
Hem penah bende v azadenin

Sensin ol sultan cmle enbiya
Nur-i em-i evliya v asfiya
Ey nbvvet mhrnn son hatemi
Ey risalet tahtnn sen hatemi
nki nurun ruen etti alemi
Gl cemalin glen etti alemi
Ya Habibullah bize imdad kl
Son nefes didarn ile ad kl!
Srpa ve Hrvata'ya da tercme edilmi olan mevlld'un,
bir adan yerine gelmesi mnasebetiyle Trkiye'de okunma
s bir gelenektir, ancak dier slam lkelerinde de mevlld'un
hayrlara vesile olduu bilinmektedir. Afrika'nn dousundaki
Mslmanlar da mevlld'un bu zelliini u dizelerle dile getir
milerdir:
Kim mevtudu okur ve dinlerse

Btn bir sene selamet ve rahmet ondan eksik olmaz,
Byk felaketler, hrszlk ve uursuzluk ona yaklaamaz
Ve o kiinin evinde yangn kmaz. 8
Trke bir iir, Mevlld'un teki dnyada da insanlara yar
dmc olacana ortaadan beri inanldn kantlamaktadr:
Cehennem ateinden kurtulmak istersen

Allah'n Peygambe'ri iin okunan mevlud'a katl!
Ahiret gnnde Allah'n huzurunda hesap verirken neler
olacan Yunus Emre de dramatik bir biimde tasvir etmitir:
8
Knappert, III,
1 54
.s.
276.
Annemarie Schimmel
Kyamet gnnde seslenecekler:

"Kim mevlud okuduysa, gelsin!"
Ona nur'dan bir berat verilecek.
"Kim mevlud okuduysa gelsin!"
O uarak cennete girsin
Sana ve soluna dnsn
Allah kuluna ne ltuflar bahetmi!
"Kim mevlud okuduysa gelsin!"
Afrikal Arablar arasnda Medine kads el-Berzenci tarafn
dan 1 8 . asrda mensur olarak yazlm bir mevlud ok sevilmiti;
nazn formuna da dntrlm olarak Swahili ve Hindistan' da
da tannm ve popler olmutu. Tasavvuf ulularnn ou tara
fndan mevlud iirleri kaleme alnmtr; gnmzde dahi sufi
el-Munavi'nin 17. asrda yazd bir methiye Msr'daki mevlud
bayramlarnda sevilerek okunmaktadr. Hintli Mslmanlar ara
snda bir mevlud edebiyatnn ortaya kmas olduka gecikmi;
balangta Farsa ve epik iir formunda yazlan bu manzumele
rin Bengali dilinde yazlm byk mevludlara dnmesi ancak
yakn zamanda gereklemitir. Bu iirlerin balangta Bengali
dilinde yazlmamasnn sebebini bu alanda bir otorite olan Gulam
Mustafa bana Dakka'da yle izah etmiti:
Ortaada Bengali dilinde yazlan ve Hz. Muhammed'in

doumunu anlatan mistik eserlerin Hindistan'n dini
geleneinin bir paras olmasna ramen, halkn konutuu dil
Peygamber'in doum mucizelerini tam olarak ifade etmek
iin yeterli ve layk grlmyordu. Hindistan
yarmadasndaki dier lisanlarda, rnein Sindi dilindeki
mevlidler ksa ve lirik formda manzumelerdir ve belli bir
makamda ark olarak okunurlar. Asl doum menkbeleri
1 55
ise munakbe ad verilen, daha uzun

ve balad formunu andran iirlerdir.
Yazarlar ve airlerin Hz. Peygamber'in doumunu tasvir
ederken kendi yerel motiflerinden yararlanm olmalarn anla
yla karlamak gerekir, nk Avrupal yazar ve ressamlar da
ayn yolu izlemi ve Hz. sa'nn doumunu kuzey lkelerinin k
artlarna uygulayarak betimlemilerdir. 1 600'l yllarda Guceratl
bir air yazd mevluda "Peygamber'in doumunda hazr bulu
nan ve yeni domu bebein boynuna Brahman ipini takan" bir
Brahman karakterini eklemitir.9 Sind'den Fakir Muhammed
Mahi'nin naklettii gibi, ozanlar Peygamber iin ninniler icat
etmiler; Allah'n Peygamber'e domadan evvel sabr, bilgelik,
haya, minnet, akl ve sevgi gibi vasflar ihsan ettiini, doumdan
sonra ise "Benim sevgilim alamasn" diyerek Cebrail' e beiini
sallama emrini verdiini yazmlardr. Sonra da Allah tarafndan
gelen bir ilhamla, Qum qum ya habibi kem tenam [kalk, kalk ey
sevgilim, daha ne kadar uyuyacaksn] eklinde kafiyeli Araba bir
ninni vcuda getirmiler ve -sanat yn ok kuvvetli olmasa da
iyi niyetli bu iirin iinde- Peygamber'in doduu gece uyuma
yan ne varsa hepsini saymlardr:
Gl ve Kevser uyumuyor
Ne uyursun, dostum uyan.
Yaratan da uyumuyor
Levha da kalem de uyumuyor
Cennet de cehennem de uyumuyor
Gne, ay. . . gkler ve krs
Gnler ve gece. . . dalar ve denizler
9
M. T. Dar, "Gujarat's contribution to Gujari a'd Urdu" [Gucerat'n Urduca ve

Gcari'ye Katks], Islamic Cultre 27 (1953),
1 56
s.
33.
Annemarie Schimme!
Sadakiler ve soldakiler, onlar da uyumuyor

Uyku aklara haramdr
Uyan dostum, ne uyursun?
Mevlud bayramlarnn deimekte olan mahiyetini gsteren,
Muhammed'in siyasi ve sosyal baarlarn, ahlaka ve akla uygun
olan yaamn vurgulayarak daha ada ve uygulanabilir ynlerini
sergileyen de yine edebiyat olmutur. Reform yanls olan Hintli
Mslman air Hali (. 1 9 14) mevlid edebiyatn mitolojik unsur
lardan arndrmay amalayan stad Sir Seyyid Ahmed Han'n ilk
yazlarnn izinden giderek u iiriyle ran'da yklan saray ve ma
betler efsanesinin ne anlama geldiini aklamaktadr:
A te tapnann atei snd,

Putlarn mabedi ykld:
Dalizm kayboldu,
Teslis imdi yklmakta...
H. Muhammed'in doumu ile mutlak Tek Tanrclk, P ers
dalizmi ve Hristiyan inancndaki teslis kavram zerine ke

sin bir zafer kazanmtr. ok tanrcln iinde mtalaa edilen
Hristiyanlk'taki teslis kavramnn da slam tarafndan yenilgiye
uratlm olmas, Byk Britanya mparatorluu'na bal olup
Hristiyan egemenlii altnda yaayan Hindistan' da ok farkl bir
ses getirmitir.
Btn modernleme abalarna ramen, Peygamber'in do
umunu terennm eden o eski zarif arklar sylenmeye devam
etmekte ve Muhammed'in yceltilmesi bahsinde nemli bir yer
tutmaktadr. Bu manzumeler daha ocuk yata iken ruhlara a
lanmakta ve Mslmanlarn iman dnyasnn dokunulmas im
kansz bir ksmn oluturmaktadr.
1 57
VIII. MRAC
PEYGAMBER'N GKLERE YKSELMES
Muhammed, gklere ykselen sendin;

Melekler sana dedi: "Ho geldin!"
Cennette oturanlar da dedi:
''.Ho geldin! Yz defa ho geldin!"
Bu dizeler, 1 8 . yzyla ait bir ndus halk arksnn nakarat
blmdr.
Peygamber'in srlarla dolu gklere ykseli yks de do
umu kadar geni bir edebiyatn domasna yol amtr. Mirac,
dini bakmdan da ok byk nem tar.
Gklere ykseli yksnn kayna sra slresi'nin ( 1 7.
sre) balangcdr:
Mnezzehtir O ki, bir gece kulunu Mescid-i Haram'dan

mescid-i aksaya [en uzak mescide] yrtt. (srail)
Bu en uzaktaki mescid, bugnk adyla el-Aksa camii olan
Mescid-i Aksa'dr. bn-i shak'n yazd biyografide Cebrail'in
Peygamber'i gksel bir binek hayvan olan Burak'a bindirdii;

Peygamber'in Kuds' e varncaya kadar gn ve yerin mucize
lerine ahit olduu, Kuds'te kendisinden nceki peygamberleri
grd ve onlara imamlk yaparak birlikte namaz kld bil
dirilmitir. Baz yorumcular gece yolculuu ile gklere ykselii
ayr ayr mtalaa etmilerse de, bunlar birbirinden ayrmayan
tarihi bn -i shak yle yazmtr:
Gvendiim biri bana, Ebu Sa 'id'in

Muhammed'den duyduklarn nakletti:
"Kuds'te gerekli olan yaptktan sonra bana bir merdiven
[mirac] getirildi. Ben bundan daha gzel bir merdiven grme
mitim. Bu, llerin dirildikten sonra gzlerini diktikleri
merdivendi. Bir cennet kapsna gelinceye kadar dostum
tarafndan bu merdivene karldm. Bu on iki bin melein
nbet tuttuu kapyd ve ismi de nbet kapsyd. "1
Burada Hz. smail, Hz. Muhammed' e -gerekten resul olup
olmadn anlamak iin- ismini sorar. Hz. Peygamber gn
en alt katnda Adem'i grr. nsanlarn ruhlar Adem'in n
ne kartlr ve sularna gre gnahkarlara verilen cezalar gs
terilir. Yetimlerin maln gasp edenler ate yutmakta; ve imi
karnlaryla vurguncular timsahlar tarafndan atee atlmakta
ve inenmektedir; dierleri de daha korkun cezalara arptr
lr. Muhammed gn dier katlarn da srasyla ziyaret eder;
drdnc katta sa'y ve yedinci katta brahim'i grr. Arablarn
atas olduu ve Kabe'yi ina ettii iin brahim'in slam'daki ye
rinin ok zel olduu buradan da anlalmaktadr. Ve sonunda
Peygamber cennete girer.
Andrae, s. 39 46, 68 85; bn i shak, Das Le ben des Propheten [Peygamber' in Haya
t], tercmesi Gernot Rotter, Tbingen 1976, s. 83 ve dev.
1 60
Annemarie Schimmel
ok sk tekrarlanan bir rivayete gre burada Allah

Mslmanlara gnde 50 vakit namaz farz klm, fakat Mlsa'nn
tavsiyesiyle Muhammed bunun 5 vakte indirilmesini temin et
mitir, nk gnde 5 vakitten fazla namaz klmak normal bir
insan iin mmkn deildir. Gklere yaplan bu seyahat sonuta
pratik bir amaca hizmet etmise de menlubenin daha ge versi
yonlarnda bu husus ok fazla ne kartlmamtr, hatta dier
olaylar bunun yerine gemitir.
Peygamber menkbeleri iinde oryantalistleri ve din bilgin
lerini 'Mirac'tan daha fazla megul eden bir olay olmamtr.
Hadislerin bildirdiine gre Mirac, Medine'ye hicretten ksa bir
sre nce Mekke' de, slami [kameri] aylarn yedincisi olan Receb
aynn 27. gecesinde gereklemitir ve bu tarihte de kutlanmak
tadr. Kemir rneinde olduu gibi baz blgelerde Mirac' bir
hafta boyunca Kur'an okuyarak ve camileri aydnlatarak kutla
mak adet olmutur. Trkiye' de Mirac gecesi kandil olarak kutla
nr, bu gece camiler aydnlatlr ve mevlid okunur. O gn doan
ocuklar Mirac, Miraceddin veya benzeri adlar alrlar (Hint
Pakistan'nda byle bir uygulama olduunu biliyorum) .
Mirac dinsel bir ar mahiyetinde olduu iin -daha nce
de deindiimiz gibi- kalbin temizlenmesi hadisesiyle bir ilinti
si olduu dnlmektedir. Din bilgirleri Mirac ile amanlarn
deneyimleri arasnda bir koutluk olduunu ileri srmtr;
Muhammed'in sidretl-mnteha'daki [en uzak snrda bulunan
sidre aac] erefli konumu Sibirya amanlarnn vizyonlarnda
grdkleri [halsinasyon-hayal] 'dnya aacn' hatra getirmek
tedir. ran geleneinin etkisi ( ncelikleArda-Viraf-Nama'yieren
Pers etkisi) Mirac iin temel/prensip [postulat] olarak koyulmu;
bu mucizevi yolculuu aklamak maksadyla Hint kaynaklaryla
aralarnda bir paralellik olup olmad da aratrlmt. Bunlarn
dnda, mirac ile Yahudi ve Hristiyan apokaliptikerler'in [yak161
Ve Hz. Muhammed O'nn Peygamberi'dir
laan kyamete iaret eden olaylar yorumlayanlar] tasvirleri ara

snda benzetmeler de yaplmt.
slam teologlar da eitli zor tarafar olan bu yolculuk
la ilgili sorunlar zerinde ok kafa yormulardr. ncelikle
Muhammed'in bu yolculuu bedenen mi yoksa ruhen mi yap
t sorusuna bir cevap verilmesi gerekiyordu. Ei Aye'nin,
"Muhammed'in bedeninin yokluu hissedilmedi" szleri, bu se
yahatin bedenen yapld iddialarna kar kmaktayd. Byk
tarihi ve tefsirci Taberi ise kanaatini Kur'an'da verilen bir bil
giye dayanarak bildirmitir; nk Kur'an' da Allah'n, "kulunun
ruhuyla deil'', "kuluyla birlikte" seyahat ettii aka belirtilmi
tir. Ayrca, bu seyahat tamamyla zihinsel ve hayali bir yolculuk
olsayd, Burak gibi bir binek hayvanna da ihtiya olmazd.
Hz. Muhammed miractan [gece yolculuundan] dnd
nde, devrilen testideki suyun aradan geen zaman iinde daha
boalmam olduu sylendiine gre, o'nun seyahatini bir vecd
durumu ile izah etmek olana vardr. Cezbe halinde kendinden
geen bir kiinin tek bir an iinde yllar, yzyllar hatta binlerce
yl yaam olmas mmkndr, nk vecde gelen, esrime iin
de olan bir kiinin ruhunun temasa getii nunc aeternum [ebedi
zaman] insan tarafndan oluturulan zaman dizisinin tesinde
dir. O halde Muhammed ok ksa bir an iin tanrsal zamann
iine dalm, dnyevi zamandan syrlm ve baka bir dnyaya
gemitir. Cemaat iinde Mirac'a phe ile yaklaanlara, dini sa
vunmay grev edinmi olan slam "apologetleri" bu mucizeyi
aklamak iin Hindistan' da Maya oyurlarnn izah iin bavu
rulan bir Hint yksnden yararlandlar. Bu ykde dald suda
birka saniye iinde btn bir mr yaayan bir adamn menk
besi anlatlmaktadr.
Gklere seyahatin bedenen mi yoksa ruhen mi gerekleti
i daha sonraki dnemlerde slam teolojisi iinde zel bir nem
1 62
Annemarie Schimmel
kazand. Mutezile mezhebi bu hadisenin bir vizyon olup sadece

zihinsel bir yolculuun mmkn olduunu kabul ederken, mu
taassplar [rivayetlere bal olanlar] daha gereki dnyor ve
bedensel bir yolculuu mmkn gryordu.
Halk edebiyat da dahil olmak zere daha sonraki yllarn
edebiyat Mirac' inkar edenlerin ne kadar kt durumlara d
tklerini anlatan saysz hikayelerle doludur. Sufiler gibi bunlar da
argmanlarn, ancak Peygamber'in tertemiz vcudunun Allah'a
bu kadar yaklamasnn mmkn olduu; sradan bir insann
hatta bu ulu bir evliyann bile bu yaknlamay ancak zihninde
yaayabilecei hususuna dayandryorlard; bu yaknlama da
ancak o kiinin ruhunun Peygamber kadar saf ve temiz olmasy
la mmkn olabilirdi. Peygamberin mi yoksa evliyann m daha
stn olduu tartma iinde nemli bir argman haline geldi:
Mirac bedenen yaplm bir yolculuktu. Trk airi Hakani, bu
bedenin "mcessem bir ruh" olduunu syleyerek Peygamber'in
her zaman tek ve esiz olan konumunu teyit etmi oldu.
Baka bir konu da, Allah'la karlat zaman Muhammed' in
O'na gerekten bakp bakmad meselesiydi. Eer bakm
sa gzleriyle mi, kalbiyle mi bakmt? Bu soru ncelikle Necm
suresi'nin (53. sure) tefsiriyle balantl olarak tartlmtr.
Surenin balangcnda Peygamber'in "onu en yksek ufukta gr
d" (bkz. Necm/7- 13) bildirilmektedir. Necm/7 ayetindeki
huve [o/onu] zamiri ile Peygamber'e vahiyleri ileten Cebrail de

kastedilmi olabilir, fakat Necm suresi ounlukla Peygamber'in
gklere yapt yolculuk balamnda tefsir edildii iin, bu za
mirle Allah'n kastedildii yorumu yaplmtr:
Bazlar dediler ki: "O en yksek arta Cebrafl'i grd. "

Dierleri dediler ki: "O kalbiyle ve i
gzyle Allah' grd. " Dierleri dediler ki:
1 63
Ve Hz. Muhammed O'nun Peygam beri'dir
"O onu gzleriyle grd. Ama herkes gerei syledi,

nk onlar duyduklarn ve rendiklerini sylediler. "2
Bu srede Hz. Muhammed'in yolculuu ile ilgili bir bil
gi bulanlar -ki bunlar arasnda sufiler ounluktayd kant
olarak N ecm/ 1 7 ayetini gsteriyorlard: Gz ne at, ne at
[Muhammed'in gz grd eyden meyletmedi ve sapmad}:

Bunun anlam, Muhammed'in gzlerini karmadan ilahi varla
bakm olmasdr.
Celaleddin er-Rumi,
Ma zaa ve ma taa'nn srrn

Ondan baka kimden renebilirdim?
diye sorar. Bunlar edebiyatta sk tekrarlanan szlerdir.
Peygamber bakt varla ok yaknd: Fe-kane qabe qavseyni ev
edna [iki yay kadar, hatta daha yaknd] (Necm/9) . Burada iki
yaydan ziyade, bir yayn iki ucunun ortasndaki neredeyse g
rnmeyen ek yeri kastedilmektedir. Muhammed'in arada hibir
ey olmadan Allah'a bu kadar yaklam olmas ve bu arada ne
sallanm, ne sendelemi, ne de gzn karmam olmas o'nun
peygamberler arasndaki mevkiinin ok stn olduunu isbat et
mektedir. Musa, Sina Da'nda alev alev yanan allarn iinde
ilahi grnt ile karlanca baylp yere dmemi miydi? Oysa
Musa Allah'n sadece sesini duymutu, fakat Muhammed gzn
bile krpmadan O'na bakabilmiti! "Qabe qavseyni'nin efendisi"
airler tarafndan yepyeni ve cesur abartmalarla vlmt. 16.
yzyl balarnda Hint-ranl bir air olan Cemali Kanbo bu srr
en isabetli bir biimde tek bir msrada zetledi:
Musa Tanr'nn gsterdikleri karsnda baylp dt,

Sen O'nun zyle gz gze geldin ve hala glmsyorsun!
2
Andrae, s . 75.
1 64
Annemarie Schimmel
Hz. Muhammed'in stnln kantlamak iin mutaassp

teologlarn ve hatta Hanbeli mezhebinin ayn argmanlar kul
landna daha nce deinmitik. Onlar bu argmandan u husu
su kantlamak iin de yararlanmlardr: "Tanrsal deneyimin en
yksek kademesi, Musa rneindeki gibi manevi-mistik bir ken
dinden geme hali deildir; aksine Allah', bilinci tamamen ak
olarak baylmadan yaayan Hz. Peygamber'in durumudur."3
Maamafih gzel erkek ocuklarna hayranlk besleyen ve
bunun da normal olduunu gstermek iin bir Hadis'i kullanan
s'.ifiler de vardr. Bu Hadise gre Allah Hz. Peygamber'e, sakalsz
ve gzel bir delikanl suretinde grnmtr,4 bu doal olarak
mutaassp ilahiyatlar tarafndan reddedilmitir.
Bilhassa daha ge dnem sfileri arasnda Ara yaplan yol
culuu, Peygamber'e verilen en byk deer [mehabet] sayan
tefsirciler de vard; nk Necm/6 ayetindeki festeva [o dorul
du] kelimesi ile, Peygamber tarafndan baklann [Allah'n] deil,
bakmakta olan Peygamber'in kastedildiini kabul etmekteydiler.
Yine, O yaklat da sarkt (Necm/8) cmlesi ile de herkesin bil
memesi gereken bilgiyi aldktan sonra tekrar mmetine dnp
onlara sevgiyle eilen Peygamber arasnda ilinti kurmulard.5 Bu
tefsir daha sonra yaplan ideal dini akide tarifiyle de uyum iin
dedir, nk Peygamber ykseldikten sonra tekrar aa inme
ye, yani tekrar dnyaya dnmeye ve onu yklenmeye hazrdr.
Allah'n huzurunda iken srrna erdii bilginin nda dnyay
deitirecektir. Hem slami bilgi nakillerine hem de Bat'nn yap
t bilimsel klasmana gre tam bu noktada Peygamber ile s'.ifiler
arasndaki fark ortaya kmaktadr. kbal, Lectures adl eserinde
Hintli s'.ifi Abdulkudd'.is Gangohi'den ald bir zdeyi ile arp
c bir zetleme yapmtr:
3
Joseph N. Beli, s. 76 dev., Nwyia s. 87.
Ritter, Meer der Seele [Ruhun Denizi], s. 445 ve dev.
Andrae, s. 81.
1 65
Muhammed Arabistan'dan kalkp arn en yce katna

kt ve geri dnd. Vallahi ben bu mertebeye
erimi olsaydm, asla geri dnmezdim !
B u szler kbal'in yapt doru saptamayla sf.filer ile
Peygamber arasndaki farkl tutumu apak gstermektedir.
slam modernistleri ve zellikle kbal, Mirac' yorumlarken,
Muhammed'in Allah ile senli-benli konutuuna dikkat ekmi
tir. Onlarn bu yorumunda ok yaygn bir reti olan vahdet-i
vcud [varln birlii] ilkesini dzelten nemli bir faktrn bu
lunduu anlalmaktadr: Ara yaplan seyahati anlatan menk
bede Allah'n "kiiletii" teyit edilmekte ve Yaratan ve yaratlan
arasndaki faydal diyalogun neticesinde gerek dini tutum ve
davran biimlerinin olutuuna iaret edilmektedir.
Mirac ile ilgili zerinde ok tartlan baka bir husus da sra
sf.resi'nin balangcnda yer alan abdihf [kulunu] kelimesidir.
Bu ayette, "Allah'n, kulu ile birlikte gece seyahat ettii" belirtil
mektedir. Bu kelimeye dayanarak birok tefsirci, "O'nun kulu
nun" en byk vgye layk olan bir yardmc olduu sonucunu
karttlar, nk bu kavram en yce dini deneyimini yaayan
Peygamber iin kullanlmtr. Ayn kelimeye Necm/ 1 0 ayetinde
de yer verilmitir ve Allah'n Peygamber' e hitap ederek vahyet
tiini (ge yolculuk srasnda m?) ima eder. Bylece 1 1. yz
ylda mutasavvf Kueyri'nin yaptnda iaret ettii ve ok sonra
Muhammed kbal tarafndan Peygamber retisinin ve antropo
lojisinin merkezine (bkz. XI. Blm) yerletirilen abdihi kavra
m etrafnda geni bir teoloji yaratlmtr. Ayn zamanda abdihi
kavramnn vurgulanmas suretiyle, Allah tarafndan ne kadar
vlm ve dier mahlf.klardan farkl bir deer verilmi olsa da
Muhammed' in vecd durumunda bile bir insan olarak kald da
ima hatrlatlmtr.
1 66
Annemarie Schimmel
Teolojinin dnda Mirac, sanat ve edebiyatn gelimesi iin

de ok nemli olmutur. ran ve ran'n etkisi altnda kalan bl
gelerde yazarlar bu harika olay hep yeni ve fantastik metaforlar
la betimlemi ve tm edebi yeteneklerini kullanarak Peygamber
tasvirlerinde birbirlerinden daha stn olmak istemilerdir.
Varoluun gnei bir gece ara kacak

dizesinde yatan duyguyu airler ok parlak barok mecaz
larla ifade etmenin aray iindeydiler. Fars edebiyatnn b
yk epik eserleri Allah ve Peygamber methiyelerinin yan sra,
ounlukla renkli ve canl betimlemelerle btn retorik-belagat
sanatlarnn kullanld Mirac [ara yolculuk] temasn da ie
rirler. Pencabi gibi halk lehelerinde "altn alfabe" anlamndaki
sihafi'ler Mirac'n mucizesine ithaf edilmitir. Farsa yazan sffi
ler arasnda, Mirac' hep daha yeni motifler kullanarak betim
lemek konusunda Attar zellikle ok retken bir air olmutur.
ngilizce tercmesini John A. Boyles'un yapt lahfname'nin
giri blm bize Peygamber'in yolculuunu vmek iin kul
land coku dolu renk cmb hakknda iyi bir fikir ver
mektedir. Eski edebi gelenek tarafndan kullanlm nemli
bir e olan merdiven motifi giderek arka plana itilmekte ve
onun yerini 'Burak' motifi almaktadr. lahfname'nin Hellmut
Ritter tarafndan yaynlanan giri blm daha sade olmakla
birlikte, mistik peygamberlik retisine dahil olan nemli bir
eyi ihtiva etmektedir. Bu metinde eskiden kalma bir gelenek
olan Muhammed'in Allah'la konumasndan sonra 50 vakitten
5 vakte indirilen namaz saysndan hi bahsedilmemekte, onun
yerine Mirac ile Peygamber'in mmeti iin yklendii efaati

rol badatrlmaktadr.
1 67
Attar, Peygamber'i u dizelerle vmektedir:

Cebrail gece geldi o 'na sevin iinde:
"Uyan, uyan ey alemlerin ilki!
Bu karanlktan k ve
Allah 'n melekutuna git!
Bu gece ayan mekanszla doru evir,
Yz al ve mukaddesatn kapsn al!
Kainat senin hatrn iin heyecanl
Ve cennetin bekileri sana itaatkar.
Resuller ve nebiler, hepsi
Senin gzelliini grmek iin ayakta.
Cennet ve ar senin iin ald
Senin suretini grmekten mutlu onca yrek!
Bu gece O 'ndan istediklerini dile ki
Bu gece Allah' grecein kesin!
Halkmn dertlerini dn!
Sen gizli srlar bilensin.
Burak getirildi yldrm hzyla,
Allah'n saf nurundan yaratt;
Batan sona A llah 'n yla dolu;
Srati rzgardan renmiti o.
Peygamber hemen bindi ona
Ve yerden ayrlarak mekanszla doru utu.
Arn en yksek katnda bir grlt koptu:
"Alemlerin nuru ve ilki yaklat " dediler.
Melekler sevgiyle kaseleri kaldrdlar
Hediyeleri serpmek iin.
Yolda srlar o 'na bildiren
Peygamberlerin hepsini grd.
1 68
Annemarie Schimme!
Adem ve dier peygamberler vastasyla gzelliin srlarna

erdi ve Allah'n yaknna gtrld, nk her peygamber ilahi
varl baka bir biimde renir ve tadar, yalnz Muhammed' dir
O'nu tam olarak tanyan.
Isa en muteber olan grnce,

Onu fakirlikte benzersiz kld.
Yce gnll asil peygamberler
Ona hrmet edip yolu gsterdiler.
Yoldann yannda olduunu grnce
Ona doru gitti.
Ahmed Sidre aacna doru hzlanp
Ve admlarn mekanszla doru evirince,
Yolda sadk Cebrail geride kald
(Bir kanad gkten yere kadar uzanan!)
Peygamber, Rabbinin huzuruna gururla giderken.
Ve sordu Cebrail'e hayretle:
"Neden orada kaldn? Sen de bu yoldan gel!"
"Srlarn hnkar" dedi melek,
"Ben buradan teye gidemem;
Bir nefes kadar bile kprdayamam,
Ama sen gitmelisin! Ben sana refakat edemem.
Bir sa teli kadar daha yksee ksam,
Kanatlarm kavurur Allah'n nurunun parlts!
Ama sen O'nun huzuruna varmalsn;
Yce dostunun yannda olmaktr sana yakan!"
Bylece gitti o melei brakarak;
Kalbini Allah'tan deil, fakat ondan ayrarak.
Aaya baktnda
Cebrail bir sere gibi grnnceye kadar gitti.
Devam etti gitmeye ve o kattan da ayrld.
1 69
Ve bir tl [pee, sis bulutu] tarafndan gizlenenin

Arkasna bakt.
Yer yoktu, yn yoktu, akl yoktu,
Ne ar, ne tz, ne de dnyay grd.
Zamanszlk ve mekanszlkta akn yrrken,
Kainatn znn sesini duydu:
"Ey fani! Vcudunu ve ruhunu brakarak gel!
Ey Hedefimiz ve Maksadmz olan sen, ieri gir!
Varlmzla bulu, Bize bak!"
Tam bir aknlk iinde tutuldu dili,
Muhammed artk Muhammed'den habersizdi.
Kendi kendisini gremezken Ruh 'un Ruh'unu grd:
Ve alemleri Yaratann ehresini.
O anda Tanr o'na tekrar hitap etme ltfunda bulunur ve
der ki (air, Peygamber'in aknlk ve kendinden geme halini
sslemeye devam eder):
Sen Benim yaratma fiilimdeki amasn

Ne dilersen dile, ey gzm!
Muhammed dile gelir:
"Ey sureti olmayan bilge,
te ve dta olann srr!
Sen benim en derindeki srrm bilensin:
Ben yalnz mmetim iin yakarrm.
mmetimin gnah oktur,
Ama hepsi de Senin rahmetinden haberdardr
Onlar Senin inayetinin ummann bilirler
Hepsine merhamet etsen, ne olur?"
Allah bir defa daha o'na hitap etti:
"Ey saf ve temiz olan! Hepsini baladm,
1 70
Annemarie Schimmel
Artk mmetin iin tasalanma, bil ki:

Benim rahmetim gnahlardan daha byktr,
Merhametim hakikaten saylamayacak kadar oktur!"
Hz. Peygamber'in efaati kabul edildikten sonra Allah,
Resll'ne "Yaratlanlar iinde tek olan" ve "Herkesin gren gz"
diye hitap eder ve kere otuz bin sr tevdi ederek dllendirir.
Feridddin Attar daha sonra ara seyahatin asl srrn etraflca
anlatr ve eserin sonunda tm peygamberler iinde en ok dl
lendirilen, sevgi ve gvenle bal olduu slam Peygamberi'ne bir
dua ile snr.
Bu tasvirde, sidret'l-mnteha'dan (bkz. Necm/14) ileriye
gidemeyen ve Trk air Ganizade'nin, "glnden ayr dm
blbl gibi" dedii Cebrail' in durumu ilgintir.
Aklar iin Cebrafl bizzat bir peedir

diyen Celaleddin er-Rumi bunu sylerken btn byk mu
tasavvflar ile hem fikirdi. Peygamber'in istei zerine bir kere
cesametini ve gerek suretini gsteren melek o kadar byk ve
korkutucuydu ki, Muhammed bu grnt karsnda baylmt.
Ama yine de melein Allah'n katna kmasna msaade edilme
miti.6 Muhammed'in u vecizesini sufiler zellikle ok severler:
Benim Allah ile bulutuum anda

Cebrtfl'in bile bulunmasna izin verilmemiti.
Hz. Muhammed'in tam bir vecd iinde olmas ve Allah'la
vahdeti sufiler tarafndan Mirac'n ve namazn srrn aklayan
1 71
bir kant olarak kabul edildi. Ara ktktan sonra, Muhammed

ayn deneyimi bir kere daha yaamay zlediinde, mezzini
Bilal'e "Ey Bilal! Ezannla bizi namaza ararak sevindir!" de
miti.6 nk insan ancak namaz esnasnda Allah'a yaknlaa
bilir; Peygamber de namaz "gklere yaplan bir yolculuk, bir
Mirac" olarak nitelendirmitir. Celaleddin er-Rumi bu deneyimi
bir soru zerine yle aklamtr:
Bu ibadeti peygamberler getirdi. Mslmanlarn ibadeti

olan namaz getiren Peygamber der ki: "Allah'n peygamberleri
veya melekleri yanmda olmakszn Allah'la bulutuum
yegane zaman budur. " Bu sebeple namazn manasnn
ekilde olmadn, namazn tam bir dnceye dalma,
harici ekillerin darda kald ve ieriye nfuz edemedii
bir bilinsizlik hali olduunu size rettik. Saf bir hakikat
olan Cebrail dahi namaza nfuz edemez.
Bu bilgiye dayanarak Celaleddin er-Rumi Mesnevi'de
Cebrail'i, akln sembol olarak nitelendirmitir. nsan akl yoluy
la Allah'a yaklaabilir, fakat vahdete eriemez; bu ak ile mm
kndr. Akl, akn eiinde durmak zorundadr.7
Kayna Belucistan olan sevimli bir menkbede, bir tarikatn
kurucusu olan Abdlkadir Geylani, Cebrail' den daha stn olarak
gsterilmitir. Muhammed Burak'tan inmek isteyince Cebrail geri
ekilmi; slam dnyasndaki en yaygn tarikat olan Kadirilerin ku
rucusuAbdulkadir Geylaniise (. 1 166 m.) ileri atlm ve Burak'tan
inerken Muhammed srtna bassn diye eilmiti. Muhammed,
ona teekkr etmek iin bir ihsanda bulunmutu: Geylani'nin en
nemli vecizesinin iddiasna gre, Peygamber ona (eer bu insan
6
Rumi, Mesnevi, IV, msra 3755 ve dev.
Rumi, I, msra 1066.
1 72
Annemarie Schimmel
be yz yl sonra dnyada tekrar grnrse) ayann izinin bu ev

liyann srtnda duracan sylemiti.8
Mirac, sanatlar bylemekten hi vazgemedi. Feridddin
Attar ile ayn devirde yaam, fakat ondan daha yal olan ro
mantik ranl byk nesir yazar Nizami, eserlerinde bu temay
ok canl ve renkli betimlemelerle ilemitir. Her ayrnt; gn
rengi, onu evreleyen ve havada szlen meleklerin bol ve uzun
kyafetleri, parlak bulutlar sevgi ve zenle sslenerek tasvir edil
mitir. 1 7. asr Trk airi Ganizade'nin Miraciye isimli eseri bu
sanat temsil eden ok gzel bir rnektir ve ierdii barok renk
cmb bakmndan dierlerini glgede brakmtr.
Ganizade miracn [gk seyahatinin] gerekletii gecenin
karanln, "kara bir samur krke" benzetmi, Peygamber'in
saysz mucizelerini iirle vdkten sonra, kendi kendisini ikaz
ederek asl tema olan Mirac'a dnmtr:
Mbarek Peygamber'e o gece ilahi haberci geldi;

Yldrm gibi hzl ve g kat eden bir Burak getirdi.
Tuhaf ve trs giden bir binek hayvanyd ki,
kah yerde kah gklerde epeevre dolaan:
Yerde hzl koan bir ceylan,
Gkte hzl uan bir ku (Phnix):
Bedeni glden, sa smblden, kuyruu muhteem,
kuyruu byleyici,
Kula bir leylak yapra, krmzya alan gz
parlayan bir nergis. . .
Peygamber gk kubbede hzla yukar karken, btn mah
lUklar o'na hizmet etmekteydi:
8
Longworth Dames, Popular Poetry of the Baloches [Belucilerde Popler Edebiyat],

Londra 1970, s. 158.
1 73
Utarit ge o Sultan'n buyruunu yazd:

Onun iin gece bir yaz, yldzlar
bir rh ve mehtabn aln da turayd. . .
Cebrail arkada kalip d a Burak, Refref (bir eit cennet yast
) (bkz. Rahman/76) ad verilen tuhaf bir arala deitirildikten
sonra, Muhammed Allah'n huzuruna varnca Refref (buradaki
anlam belki "yeil bir bulut") de "sonbaharda taze meyvesinden
ayrlm bir yaprak gibi" geride kalr:
O anda bir ok gibi "iki yayn " mahalline ulat o.

Ganizade'nin Miraciye'sinde grld gibi
yazarlar,
Burak'a zel bir sevgi duyuyor, onun ekline gittike daha ok

odaklanyor ve balangtaki merdiven motifinden uzaklayor lard. Burak, eekten byk, attan kk bir hayvand; ba bir
kadn ba, kuyruu bir tavus kuyruuydu; Peygamber'i melek
lerin galaksileri arasnda tarken hepsi o'nu hayranlkla selam
lyordu.
Bu iirleri resimlemek iin ran ve ran'a komu lkelerde
ki minyatr sanatlar 14. yzyln sonundan itibaren en gzel
resimlerini Mirac iin yaptlar: Peygamber'in yzn bir tln
arkasnda gstermek veya -daha ge dnemlerde- sadece bir gl
ya da gzel bir bulut ile sembolize etmek adetti. Bu minyatrler
de ok renkli bulutlarla evrelenmi olan Peygamber geceleyin
gkte szlerek uarken grlr. Peygamber'in etrafn saran ve
kymetli harmaniyelere brnm olan melekler, o, bir sultana
yarar ekilde Allah'n huzuruna karken ellerinde ttsyle o'na
refakat etmektedirler. Nizami'nin British Library'de muhafaza
edilen eserlerindeki Sultan Muhammed' e ait Mirac resmini g
renler, Peygamber' in bu en yce deneyiminin, air ve ressamlar1 74
Annemarie Schimmel
da dinsel konulu ba yaptlar yaratmak iin nasl ortak bir heye

can uyandrdn da anlayacaklardr.9
Mirac, halk inancnda da her zaman iirlerle vlmtr.
Anadolu' da Yunus Emre'nin 1 300'l yllarda yazd tipik bir r
nek olan iirle ayn paralellikte olan eserler Hint-Mslman halk
edebiyatnda da vardr:
Allah ebrafl'i gnderdi ve buyurdu:

Muhammedimi getirin hemen!
Burak' aln ve o 'na gtrn,
Ona binsin Muhammedim hemen!
Hemen Medine'ye gitmeli hzla,
nde uan meleklerle;
Cennetin kapsn amal
Muhammedim girsin hemen!
Muhammedim gelsin
Benim tahtma baksn
Cennetin gllerini toplasn
Ve koklasn Muhammedim imdi...
Uza yakn etmek isterim,
Arzusunu yerine getirmek isterim;
Yeiller giymi melekler burada,
Muhammedimi grsnler imdi! .. vs. 10
Richard Ettinghausen. "Persian Ascension Miniatures of the 14th Century" [14.

Asr ran Mirac Minyatrleri] , Roma 1957; Sir Thomas Arnold, Painting in Islam
[slam' da Resim], New York 1965, Blm VI ve VII, Tablo LIII LVI. XXI XXIV
tablolar Sultan Muhammed' in biyografisindeki Mirac'a ait illstrasyonlardr, Stu
art Cary Welch, Wonders of the Age [Asrn Mucizeleri], Cambridge, Mass. 1979,
s. 168 171 ve Persian Painting [ran Resmi], New York 1976 (Aln. Mnih Preste!,
1977) s. 96-97.
10
Yunus Emre Divan, s. 575 CCL.
1 75
Bu gibi iirler Hinte veya Trke el yazmalarnda bulu

nan resimlerle uyum iindedir. Bu tr resimler gnmzde
Afganistan ve Pakistan' daki kamyon ve tanker gibi aralar ss
lemektedir. Gelin gibi sslenmi k bir Burak resminin (bazan
burnunda bir hzna ile ve zarif bir biimde toynak toynak st
ne atm olarak) samimi duygularla ve srcye uur getirmesi
amacyla yapld bellidir. Yine Hindistan ve Pakistan' daki cami
avlularnda ve evliya trbelerinde fantastik bir Burak resminin
renkli basklarn satn almak mmkndr.
Burak resimlerinin Hindistan ve Afganistan'n mteva
z kamyon srcleri iin bir muska vazifesi grmesi gibi,
Muhamned'in gklere yapt yolculuk da suflere kendi kiisel
deneyimlerinde ok eskiden beri model olmutur. Miladi 9. asr
dan itibaren suflerin kendi vecd durumlarn Mirac'a benzet
tiklerini; ve Peygamber'in maddi olarak yaad eyleri manevi
olarak yaadklarn anlattklarn gryoruz: Gkler arasnda
ki seyahatine dair vizyoner [hayali] tasvirlerinin en eski mistik
paradokslar arasnda sayld, kuzey ran'n yalnz mutasavvf
Bayezid Bestami'nin bu simgesel ierikten yararlanan ilk kii ol
duu sanlmaktadr. Tasavvufun ge dneminde ise bu sembol
lerin kullanm genellemitir.
Gklere yaplan seyahatin hikayesi komu kltrleri de etkile
mitir. Dou Trklerine ait gzel minyatrleri ieren Paris'teki el
yazmalar ksa zaman nce, Muhammed'in Cennet ve Cehenneme
Yapt Muhteem Yolculuk bal altnda Almanca olarak da ya

ynlanmtr. Miladi 1 5 . asrda Herat saraynda yaplm olan bu
Mirac tasvirindeki minyatrleri gren bir kii, bunlarn Dante'nin
lahi Ko medya 'sndaki illstrasyonlardan etkilenmi olduunu

dnmeden edemez. Aslnda, Asin Palacio'nun bu konuda ilk
dikkat eken aratrmalar zerinde younlaan Enrico Cerulli,
Mirac kitaplarnn [kitab'l-mirac] ortaada Akdeniz havzasn1 76
Annemarie Schimmel
da Dante'nin ahiret tasvirlerini etkileyecek kadar iyi tanndn

isbat etmitir.
slam edebiyatnda 'cennet ve cehennem yolculuu' moti
fi, tasavvuf geleneinin dnda da kullanlmtr. Muhammed

kbal, Ca:vidname'de ( 1 932) galaksiler arasnda yaplan zihinsel
yolculuk temasn tekrar kullanm ve onu modern bir ierikle
doldurmutur. Eserin sonunda yazar, Alah'm huzurunda tek
bana durmaktadr ve Allah ile buluma "azalmayan bir by
medir."
Mutaassp fakat modern gelimeleri yakndan takip eden bir
Mslman iin aya yaplan yolculuk, Hz. Peygamber'in mirac
nn [gklere yapt seyahatin] gerek olduunu isbatlamaktadr
(bunu 1978'de Peaver'de duymutum) .
1 77
IX. NAATLAR
PEYGAMBER' VMEK N YAZILAN
METHYELER
Dostlarm, hepimiz bir hilie doru yol alacaz

Bu yolculukta naatlar yanmzda olursa eer,
1 9.
yolda azksz kalmayacaz demektir!

asrn ilk yllarnda bir Urdu airi tarafndan yazlan bu
iir, airlerin Peygamber'e adadklar naatlar vcuda ge
tirirken hangi duygularla yola ktklarn ok gzel ifade
etmektedir. airlerin tm Peygamber'in gzelliini, ho gr

sn ve iyiliini en gzel ifade edecek szleri bulmann ve o'nun
byklnn hakkn vermenin cretli bir giriim olduunun
az veya ok bilincindeydiler.
"Yce Allah tarafndan vlen Peygamber'i nasl olur da in
sanlar, melekler ve cinler methedemez?" diye sorar Hindu air
Shiv Prasad Dohi. Fakat en ciddi yazarlarn ve derleyicilerin
karsna bir problem olarak kan husus da ite budur. Btn
hayatn Peygamber hakknda yazlm dini eserleri toplamaya
vakfetmi ve ulaabildii btn Araba naatlar drt ciltlik bir

eserde toplam olan Yusuf en-Nebhani, Peygamber'in erefine
bizzat binlerce beyit kaleme alm olan kiidir. Bir iirinde yle
seslenir air:
Bana diyorlar ki: Sen

Muhammed'i vmedin,
Yaratan A llah'n Resul'n ve
Yaratlanlarn en soylusunu!
Cevap verdim onlara: Onu vmek
in ben ne syleyebilirim ki?
Yaratan Allah vd o 'nu
Ve bana baka sz brakmad!1
Kur'an' da Hz. Muhammed'i ven ayetler bulunduu ve o'nu
Allah dllendirdii iin, insanlar ve hatta en belagat sahibi ya
zarlar iin bile Peygamber'i en doru ve hatasz bir ekilde met
hetmek mmkn olamaz. Allah'n szlerinin yanna dahi yakla
maktan aciz bir methiyeyi yazmaya kim cesaret edebilir? Bu ikile
min bilincinde olan teolog ve yazarlar buna ramen Peygamber'i
canl, zarif ve parlak tebihlerle methetmekten vazgemediler,
nk bir Sindi yazarn ifade ettii gibi, "sevgiliyi dilinden d
rmemek an tabiatnda vardr." Sindi dilinde yazlm olan
muazzam naat klliyatn yaynlayan bu zat, yazsnn baka bir
yerinde u ifadelere yer verir:
Hz. Peygamber'in insanlarn zihinsel devriminde

oynad nemli rol genellikle kabul ve takdir edilir. Onun
r aan "ruhsal ve zihinsel birlik" teorisinin sayesinde
kiilikte birliin ve ruhen ycelmenin temelleri atlmtr.
Nebhani, I s. 44 ve dev. 1
1 80
Annemarie Schimme!
O, eklin yerine akl canlandrm; dnceyi zgrletirmi,

vehim ve hayallerin yerine eylem ve deneylerin yolunu am;
gz ve kulak gibi duyularn, bilginin ve akln kullanlmasn
genelletirmitir. Gnei ve ay, gkleri ve yeri boyunduruk
altna almann mmkn olduunu mjdelemitir. Kainat
ve ruhun gereklerini gzlemleyerek ebedi hakikati anlamann
ve kavramann yolunu amtr. nsanla hayr dokunan
byle gl bir nderi, sahabeyi ve o 'nun dostlarn vmek
ftrat [naturas] salam bir insan iin byk mutluluktur.2
Bu Pakistanl bilginle ezamanl olarak, ran edebiyat profe
sr olan Hintli bir Mslman, naatlarn nemi hakknda yazd
makalede bunlarn Peygamber'i vmekten te, karakter olutur
maya yardm eden bir gce sahip olduklarn ileri srmektedir:
Hz. Peygamber'in naat edebiyatndaki karakter tasviri, Allah 'n

iradesine teslim olmak ve bu iradedeki ahengi gstermek bakmn
dan dnya iin ideal bir rnek tekil eder. Naatlarn
byk bir ksmnn bireysel ve kolektif egonun terbiyesini
dorudan etkileyen ruhi, ictimai ve ahlaki deerlerle
ilintisi vardr. II. Dnya Sava'nn neden olduu kaos ve hu
zursuzluk ortam, bize yeni bir dnya dzenine ihtiyacmz
olduunu gsterdi. .. Yeni kurulacak dzenin baarl olmas
iin, ncelikle kalplerin deimesi arttr. Irklar, corafyalar
ve snflar arasndaki snrlar ykmak iin mcadele
veren yaam biimlerinin kurulmasnda, bir edebi
dal olarak naatlarn da pay vardr.3
2
Dr. N. A. Baloh, Medahun ayn Mnacatun, Karai 959, Giri.
Gulam Dastagir Raid, "The development of natia poetry in Persian literature"

[ran Edebiyatnda Doum iirlerinin Gelimesi], Islamic Clture' dan, 39 (1965).
181
Yukardaki metinde modern terimlerle ifade edilen kav

ramlar, ortaan slam dnyasndaki Mslmanlar tarafndan
zaten ok iyi biliniyordu. Hz. Muhammed'in etrafnda toplanan
menkbeler ile mistiklerin Peygamber'i ycelten tasvirleri na
atlar tarafndan devralnm ve "peygamberlerin mhr"n ve
"Allah'n sevgilisi"ni edebi yollarla da vmek iin en gzel ifa
deler aranmtr. lk naatlar Peygamber hayatta iken yazlmt.
P eygamber' e Medine' de bir air olarak hizmet eden Hassan b.
Sabit, gen slam cemaatinde yaananlar bir gazeteci gibi kayda
geirdi ve Peygamber'in dmanlarn ktleyip Mslmanlarn
byk baarlarn vd. Onun iirleri sayesinde Mslmanlarn
ilk yllarnn tarihi hakknda nemli bir kaynaa sahip olduk; fa
kat aadaki dogmatik ehadet rneinde de grld gibi, bu
iirler daha sonraki edebiyat ve teoloji evreleri tarafndan dzel
tilmesi gereken ksmlar iermekteydi:
Allah'n izniyle Muhammed'in

O'nun Resul ve cennetten [gklerden?]
daha yce olduuna ehadet ederim.
Hassan b. Sabit'in birok ifadesinde islam'n gerek ruhunu
hissetmek mmkndr, ancak iirlerinde slamiyet ncesi edebi
yatta adet olduu zere ak ve arab ima eden dizeler de vardr.
Allah'tan baka ilah olmadn ve

Allah'n kitabnn en iyi rehber olduunu biliyoruz
dizelerindeki kesin tesbit de Hassan b. Sabit'e aittir. Hassan
b . Sabit'in iirlerinde Peygamber' den yaylan nura, bir mucize
olan doumuna ve zlenen efaatine defalarca gndermeler ya
pldn yukarda da belirtmitik. Daha ge dnemlerde, yazd
1 82
Annemarie Schimmel
methiyelerle nlenen ve sivrilen her byk airin kendi memle

ketinin Hassan' olarak tanmlanmasna da armamak gerekir.
Hassan b. Sabit'in dnda Peygamber'in evresinde, yaptla
ryla bize slam'n erken dnemlerine ilikin fikirler veren baka
airler de bulunuyordu. Ka'b b. Malik ve Abdullah b. Revaha gibi
airlerin ismine Araba Hadis aktarmlarnn dnda pek dei
nilmez. Bunlarn yerine Ka'b b. Zheyr'e ait olan ve gerekten
erken dnem Arab edebiyatnn aheserlerinden saylan bir iire
ge dnemlerdeki Hadis aktarmlarnda ok sk yer verilmitir.
air, Peygamber iin kt szler sylemitir, fakat daha sonra
korkusundan o'nun huzurunda Banet Suat [Suat gitti] dizesiyle
balayan bir iir okur:
Arkasnda kalbimi brakarak gitti Suat...

slamiyet ncesi geleneksel kaside formunda yazlan bu iir,
airin sevgilisinden ayrlmasn ve at srtnda yapt zahmetli
yolculuu anlatmaktadr. air scaktan kavrulan bir gn anlatr
ken cesur bir gei yaparak umutsuzca kollarn sallayan dul bir
kadn tasvir etmeye balar:
Byk olunun lm haberini aldndan beri dermansz,

Feryat etmekte, teselli bulamyor.
Dehet iinde gsn paralyor elleriyle,
Ve stndeki gmlei lime lime.
ki haberci bir aa bir yukar gidiyor telala,
Ve herkes sadece: "Ah Ka'b sen ldn" diyor.
Byle diyor her dost da, hangisine dnsem:
"Ben seni barndramam, bana gvenme!"
O zaman ben konuaym: "Asil dostlar brakn beni, gideyim,
Merhamet sahibi olann karar neyse, olmal.
1 83
Bir kadnn oullar ne kadar ok dolasa da,

Gn gelir, bir iskelede iner.
A llah'n Elisi'nden bana tehdit geldi, ama
Ondan af beklemek de umut edilir.
Szn tut! O'nun tevecchyle sana gnderilen
Kur'an 'da emirler ve uyarlar bahedildi!
Brak seni O ynetsin!
Szn tut ve beni mferilerin szyle cezalandrma!
nk szlerim gibi ben de susuzum !.. "
(Friedrick Rckert'in tercmesi)4
Hz. Peygamber bu iirden o kadar etkilenir ki, hrkasn
[brde] airin omuzlarna koyarak onu baladn gsterir. Bu

olayn gereklii hususunda baz eletirmenler kuku duysa da
Ka'b'n Brde' si Arab edebiyatnda zel bir yere sahiptir ve daha
sonraki naatlara rnek olmutur. zel bir kutsallk da atfedilen
bu kasidenin etkisi gnmze kadar srm, taklitleri yazlm
ve yorumlanmtr. Arabistan'dan ok uzak olan ndus vadi
sindeki naat airleri Banet Suat'tan trettikleri bir kelime olan
Bhan', mesleklerini tanmlamak iin kullanmaktadrlar.

Hz. Peygamber'in, miladi 8 Haziran 632 tarihindeki lm
zerine ilk halifeler tarafndan bile ok sayda at yazlmt;
o'nun nitelikleri ve erdemleri slam'dan sonraki birka asr bo
yunca manzum deil, fakat mensur olarak kaleme alnd. Arab
dilinin gl karakterinin en gzel yansmas olan uyakl ve l
l dzyaz rneklerini zl olmalar nedeniyle tercme etmek
neredeyse imkansz gibidir. Daha nce grdmz gibi, email
ve Delail'n-Nbvve'de bu mensur yazlarn pek ok rnei var
dr. iir formundaki naatlar ise birinci bin yldan sonra yazlmaya
4
Orientalische Dichtung in der bersetzung Friedrich Rckerts, (Friedrich Rckert'in

Tercmesinde Oryantal Edebiyat], A. Schimmel yayn, Bremen 1963; s. 286.
1 84
Annemarie Schimmel
balanmtr. O yllarda Sa'lebi tarafndan derlenmi olan, kendi

iinde kafyeli bu Peygamber tasvirlerine, rnein ilim veya sanat
ve edebiyat kitaplarnn balang blmlerinde, Peygamber'i an
mak maksadyla yer verilmesi arzu edilen bir eydi:
O halkn karanlktan aydnla kard ve her yer

scaktan kavrulurken mmetinin zerine kendi glgesini
serdi. Muhammed Allah'n Resul ve reffkidir; insan nesli
iinde en stn olan; en stn olmasna Allah tarafndan
izin verilendir ve Allah'n yeryzndeki isbatdr; insanlar
O'nun hakikatine ynelten, O'nun hikmeti yolunda uyaran
ve O'nun adaletine davet edendir. Doumu kutsanm olan ve
geliine imrenilen o'dur. Seher vakti gibi parlayan, kandilleri
parlak klarla yanan; savalar zaferle
talanan ve vaazlar baaryla gzelleendir. . . 5
Hz. Peygamber'e gsterilen hrmeti en yksek dzeye
karanlar ncelikle slfiler olmutur ; bugne kadar Peygamber
methiyeleri iindeki en kymetli iirlerden birini yazan da yine,
Msr'da kurulmu mistik bir tarikat olan azeliye'nin mrit
lerinden el-Busiri'dir. Msr'n Ebu Sir kentinden olan Busiri,
azeli eyhi Eb'l-Abbas el-Mrsi'nin mridi olmutu ve baz
iddiasz beyitlerinin yan sra Peygamber iin cokulu methiye
ler de yazmt. Bunlarn iinde en gzel ve edebi bakmdan en
gl olan kukusuz Hamziyya'dr [a kafiyesi ile yazlan iir] ve
Peygamber'in en byk mucizelerinin uzun bir tasvirini ihtiva
eder. Fakat airin adn lmszletiren Hamziyya deil, ksa
bir zaman iinde el-Brde adyla mehur olan mim kafyeli iiri
olmutur. Rivayete gre, kendisine inme inmesi zerine Busiri
aresizlik iinde Peygamber'e snr ve o'nu ven bir iir yazar.
5
Zeki Mbarek, s. 50.
1 85
Bunun zerine Peygamber airin ryasna girer ve ayn Zheyr' e

yapt gibi onun zerine de hrkasn rter. Busiri hrka sayesin
de iyileir ve sabah olunca yrmeye balar.
Bu iirin nasl doduunu aklamaya alan baka sylen
celer de vardr. Asl bal "Mahluklar iinde en stn olan v
mek iin parldayan seyyareler" olan iirin Almanca'ya tercmesi
1 824' de Avusturyal oryantalist Vinzenz von Rosenzweig tarafn
dan yaplmtr. Ksa zaman sonra bu iirde kutsal bir gcn sak
l olduu kabul edildii iin, onu okuyanlar zerinde de hayrl
bir etkisi olacana inanld: nsanlar ifa bulmak amacyla onu
gzlerinin stne koyar; iindeki baz belli beyitlerin fakirlikten
ve vebadan koruyacana, dmanlar ve hasetlik edenleri etkisiz
brakacana inanrlard. zellikle 23-24. beyitlerini seher vak
ti okumak huzursuz kalplere ferahlk verirdi. Bu inantan tr
muskalara konmas veya dini yaplarn duvarna aslmas adet
olmutu; siyasi liderler ve din alimleri iin bu eserin kymetli su
retlerinin kartlmasna asrlar boyunca devam edilmitir.
Araba konuulan yerlerde, ve daha sonralar Hindistan' da
airler bu iiri oaltmaya baladlar; bunu da, orijinal msrala
rn arasna ayn vezindeki kendi beyitlerini yerletirerek yaptlar.
Bylece bentlerden oluan uzun iir formlar elde edildi [tatir] .
En ok tercih edilen yol, Brde'nin bir beytinin nne msra
yerletirmek ve bu ekilde be msralk [tahmis] bentlerden olu
an bir iir elde etmekti (Ge dnemlerde din d iirlerde de ayn
teknie bavurulmutur). Sadece Msr' da Brde'nin SO'den fazla
tahmis'i olduu bilinmektedir. Gney Hindistan'n Araba yazan

airleri, anadilleri Araba olan mminlerle bu etkili iirin yeni
versiyonlarn tantmak konusunda yaryorlard. Doal olarak
bu hayrl iir dier slam lkelerinin dillerine de tercme edildi.
Brde'nin Farsa yazlm en gzel versiyonu bir naat airi ola
rak bilinen Cami'nin 1 5 . yzylda kaleme ald eserdir. Bu eseri
Trke ve Urduca yazlm versiyonlar takip etti, ama Pencabi
1 86
Annemarie Schimmel
ve Petu dilerinde ve dou Afrika'da Swahili dilinde yazlm iir

versiyonlar da mevcuttur. Brde'nin Malayca bir versiyonunun
tarihi 16. asra dayanmaktadr.
Daha sonra ise Brde'nin, msralarnn arasnda farkl diller
kullanlarak yazlmas (daha sonraki yllarda ise baslmas) yo
luna gidildi. iirdeki uur ve hayrn Araba orijinal kelimelerin
iinde sakl olduuna inanld iin bunlar tercme edilmeden
olduu gibi aktarlyor, bylece okur, hem bu szcklerin kut
sal gcnden yararlanyor hem de altndaki msrada tercmesini
okuyarak bu zor iiri anlayabiliyordu. Bu gibi satrlar arasna ya
zlm Urduca evirilerin olduu versiyonlar Lahor'daki kitap
larda kolaylkla bulmak mmkndr. Brde'nin baz pasajlarnn
Kur'an ve abartl Peygamber methiyeleri ile birlikte okunduu
kutlama toplantlar Dekkan' da hala yapld iin, ksa zaman
nce ok gzel bir kaligrafiyle Farsa ve Urduca tercmelerin
yannda eserin orijinal beyitlerini ihtiva eden bir basks yayn
land.
Sadece Mslmanlar deil, Avrupal bilginler de Brde ile
ilgilenmeye ok erken baladlar. Brde ilk defa Leiden'de 1 7 6 1
ylnda basld; 1 824'de Rosenzweig tarafndan tercmesi yapl
dktan sonra, gen yata len C. A. Ralfs eseri Farsa ve Trke
tercmeleri ile birlikte yaynlad. Bu kitaptan yaptmz bir aln
ty aada bulabilirsiniz. Brde'nin en ok yararlanlan terc
mesi Rene Basset' e aittir; bu kitapta, eserde yer alan imalarn o
unun ilk defa doru anlalmasn salayan faydal ve aklayc
bir yorum da bulunmaktadr.
Brde, aslnda ortaa Peygamber retisinin ksa bir ders

kitab mahiyetindedir ve byk bir sanatsal ustalkla yaratlm
beyitlerinin her biri -tercme edildikleri zaman biraz kuru ve
ruhsuz olsalar da- ortaadaki her Mslman'n iyi bildii ve
sayg duyduu kelime-i ehadetin bir zetidir. iirin bu kadar ok
sevilmesinin srr da bunda yatmaktadr.
1 87
air, Arab edebiyatnn klasik kaside geleneine bal kald

iirine -dostlarndan ayrld iin- bir atla balar:
Bir zamanlar Cu Selam 'da [Dhu Salam]

sadk komularn olan dostlarn,
Gznden akan selli yalar kan olana kadar andn m?
Ve sonra 35. beyitte efaat ve ruhsal yardm umarak
Peygamber' e snr:
te Muhammed, bu dnyann ve teki dnyann,

insanlarn ve cinleril,
insan neslinin iki byk imtiyazl soyu olan
Arablarn ve barbarlarn hnkar,
Emr ve nehy ederken, evet ve hayr derken dorulukta
h i kimsenin
kendisinden stn olmad bizim Peygamberimiz.
O, ok korktuumuz Gcn elinde iken
efaatini umduumuz sevgilidir.
"Ona tutunan hi kopmayan bir
ipe tutunmu demektir" diyerek
herkesi A llah yoluna aran o 'dur.
O, hem vcut gzellii hem ruh asaleti bakmndan
btn peygamberlerden stnd,
ve peygamberlerden hibiri ne bilgide, ne erdemde
ne de yce gnlllkte
o 'na yaklaamazd . . .
Busiri bu msralar takip eden 1 20 beyitte Peygamber'i ok
eitli sfatlarla ver; o'nu halkn akl rehberi ve maher gnn1 88
Annemarie Schimmel
deki efaatisi, saysz mucizenin sahibi ve peygamberlerin mh

r olarak nitelendirir. Bu arada Peygamber'in olaanst dou
muna ise ksaca deinmekle yetinir; oysa Busiri'nin zamannda
mevlud [doum] kutlamalar gittike daha popler hale gelmek
teydi. Fakat air, Peygamber'in dier mucizelerini belirtir:
Alak gnll ve bir kle gibi davrandn

ve aya kopmu tek bacann
zerinde durduunu gzlemleyince,
bir ars zerine aalar o 'na doru yrd.
Dallaryla yolun ortasna izgi izer
ve harika bir yaz yazarm gibi ve
o nereye gitse o'nunla birlikte giden;
gnn en scak zamannda glge yaparak o 'nu
le gneinden koruyan bir bulut gibi.
Hz. Peygamber'in miracna [gklere yapt yolculua] da
iirde en uygun kelimelerle deinilir:
Gece, kendi mukaddes mabedinden

ktn ve koyu karanlkta dolaan
mehtap gibi dier mukaddes mekana gittin,
Gece, hep daha yksee karak sonsuzlua
vardn ve nihayet daha nce
hi eriilmemi olan seviyeye, qabe qavseyn 'e ulatn,
Ve resul ve nebilerin hepsi ktn mertebeye
hrmeten seni, bir efendi
klelerinin nnde nasl vlrse, ayn szlerle takdir ettiler,
Etrafnda refakatilerin vard ve sen
onlarn bayraktar idin, sen onlarn nnden
getin ve yedi kat arta hi durmadan ykseldin . . .
1 89
Onun ok sk taklit edilmi bir beytinde Peygamber u ekil

de tasvir edilmitir:
Zarafetten yana bir iek, nurdan yana bir mehtap,

yce gnlllkte bir derya, asalet bakmndan zaman gibi.
Peygamber'in sava olarak sahip olduu faziletleri de bir
drama gibi anlatlr:
Her sava alannda dmanlarna,

onlar mzraklarla vurulup birer et parasna
dnene kadar saldrrd . . .
Soylu atlarn stnde bir orduyu ynetendi,
yle bir ordu ki, kahramanlar
dalgalarn arpt bir denize benzerdi.
Allah'n ars zerine O'nun yolunda hemen
yardmna koan, yalnz O'nun
ltfunu ve takdirini kazanmak iin abalayan
ve kafirleri yok eden komutanla
birlikte saldrmaktan hi bkmayan savalar. . .
Busiri d e kendisinden nceki ve sonraki, ismi Muhammed
olan tm yazarlar gibi, Hz. Peygamber tarafndan zel olarak
korunduuna inanyordu. Kelimeler Hz. Peygamber'in byk
ln anlatmak iin yetersiz de kalsa, onun Hz. Peygamber' e
yadrd btn vgler, sa'nn Hristiyanlar tarafndan tanr
latrlmas ile tamamen zt dmekteydi:
Hristiyanlarn kendi peygamberleri

iin iddia ettiklerini ben iddia etmem ve
1 90
Annemarie Schimmel
o'nun iin yaplan vgleri tanmaktan ekinmem,

zira o'nu tanmak senin bildiin eydir.
Onun ahsna her trl asaleti atfederim,
nk o'na asalet veren Sensin,
ve o 'na hrmeten her bykl atfederim,
nk bu erefi o'na Sen verdin.
Allah'n Elisi'nin mkemmelliinin snr yoktur,
yle ki, hibir az
o 'nun bykln tam olarak telaffuz edemez. . .
Bylece Busiri, ortaadaki Mslmanlarn sevdii ve deer
verdii her hususu zetlemi ve ideal peygamber sembolnn
nce Arab, sonra da gayr-i Arab slam edebiyatnda ekillendiril
mesine byk katk salamtr.
Tabii ki Hz. Peygamber'e duyduu sevgiyi edebiyat vasta
syla anlatan tek air Busiri deildi.
Miladi 1 3 . yzyln ortalarnda bir airler topluluu yazdk
lar Peygamber methiyeleri ile gelecekteki dini edebiyatn byk
bir ksmnn nasl bir yol izleyeceini gstermekteydi. Bu edebi
yat, yazarlarn ustalk ve hnerlerini gstermek hususunda git
tike daha arya kamalar nedeniyle iiri hakiki znden uzak
latracakt.
Miladi 1 258'deki Mool istilas srasnda Badat'ta ldr
len Sarsari'ye ait bir methiyeyi bu eilime rnek gsterebiliriz.
Bu eser o kadar ustalkla yazlmtr ki, her beyitte alfabenin b
tn harflerini bulmak mmkndr. Sarsari de, selef ve halefle
ri gibi Muhammed'in nurunu iirinin merkezine koymutur.
Kullanm ok yaygn olan retorik slupla, cevabn beklemeksi
zin Peygamber'e sualler sormaya balar iirinde:
191
Parlayan senin yzn m, yoksa sabahn ihtiam m,

Ya da karanl yok eden mehtap m,
Ya da bulutsuz bir gnde ykselen gne mi ?. 6
.
slam'n daha ge dnemlerinde methiyeleriyle Hindistan' da

bile tahmis'lerin ve dier gayr-i ciddi iirlerin temelini atm olan
el-Vitri'nin (. 1264 m.) naatlar ok sevilmekteydi. O yzyllar
da, Fas ve tm Kuzey Afrika-Endls blgesinin airleri, bn-i
Mai'in dua kalplar ve Cezuli'nin Delail'l-Hayrat' gibi sadece
klasiklemi dua klliyatlar ile deil, genellikle ateli ve vakar
l naatlar sayesinde sivrildiler ve daha sonra methiyelerine Hz.
Peygamber'in sandallarn ven iirler gibi zel temalar da dahil
ettiler.
Miladi 1 3 . yzyln sonlarndan itibaren yazlan naatlardaki
bir tarz zellikle vurgulamamz gerekir. Bu husus, kutsal ehir
Medine'nin iirlerde anlmas ve airlerin Peygamber'in ebedi is
tirahat yeri olan bu ehre duyduklar zlemdir. Ali Saf Hseyin,
bu temann ilk olarak Msrl bir air ve Hadis derleyicisi olan
bn-i Dakik'l-d tarafndan kullanld kanaatindedir.
Tor Andrae, mminler arasnda, kabrine yaplan ziyaret
sayesinde Peygamber'in efaatinin kazanlacana dair bir tasav
vurun yaadna iaret etmiti, fakat "balangta tutucu slam'a
tamamen ters"7 olan bu dnceye miladi 10. asrda bile rastla
maktayz. Eski Arab kasidelerindeki erotik giri blmn [ te
bib] iirlerinde kullanan yazarlar, hafif ve tatl esen bat rzga

rndan Peygamber' e selam gtrmesini ve sevgi ve zlemlerini
o'na iletmesini talep ediyorlard. Bu edebi form daha sonra Arab
lkelerinin dnda yazlan gazellerde de ok sk kullanlmtr.
Msrl airler (miladi 14. ve 1 5 asr) Peygamber'e yakn olmak
..
Nebhi\ni, !, s.564.
Andrae, s . 256.
1 92
Annemarie Schimmel
maksadyla grmek istedikleri lkeyi eserlerinde tasvir ediyorlar

d. Ayn tasavvur Araba konuulmayan lkelerde de yaamak
tayd. Peygamber'in ravzas [kabri] iirlerde hep daha renkli ve
canl elerle tasvir edilmitir; hatta Emel Esin gibi modern ve
kltrl bir Trk kadnnn betimlemeleri Peygamber' e yakn ol
mak iin duyulan zlemin bugn hala Mslmanlarn imannn
iinde yaamaya devam ettiini aka gstermektedir. Hintli ve
Pakistanl haclar lkelerine dndkleri zaman, Peygamber'in
huzurundayken duyduklar hisleri tekrar hatrlar ve o mutlu an,
dinleyenlere gzyalar iinde anlatrlar.
Klasik bir el kitabnda, ziyaret esnasnda Peygamber'in ma
nevi huzurunda nasl davranlmas gerektii etraf ca anlatlmak
tadr:
Hz.
Peygamber'in
mescidine
[Mescid-i
Nebevi'ye=
Medine'deki mescide] giren bir ziyaretinin ravza'nn [Hz.

Peygamber'in kabrinin] yaknnda iki rekat namaz klmas zel
likle tavsiye edilir. Sonra kble ynnden kabre yaklalmal ve
kabirle ba hizas arasnda drt arnlk bir mesafe braklmaldr,
bylece avize ziyaretinin bann stnde ve duvardaki ivi (kr
mz mermere aklm gm bir ivi) de karsnda kalacaktr.
Bu konumda duran bir ziyareti Peygamber' in yznn karsn
da duruyor demektir.
Ziyareti burada trbeyi evreleyen itin alt ksmna gzle
rini indirerek huu ve hrmet iinde durmal ve sonra u duay
okumaldr:
Allah'n sevinci, Allah sana huzur versin!

Allah'n sevgilisi, Allah sana huzur versin! Peygamberlerin
sultan, Allah sana huzur versin! Peygamberlerin mhr, A llah
sana huzur versin! Mminlerin nderi, Allah sana huzur versin!
Mjdeyi getiren, bizi uyaran, Allah sana, mminlerin
1 93
Ve Hz. A1thammed O'nun Peygamberi'dir
analar olan saf ve temiz elerine ve sahabeye huzur versin!

Allah sana, btn resullere, nebilere ve Allah'a
inanan btn drst Mslmanlara huzur versin!"8
Yunus Emre de miladi 1300'l yllarda Mukaddes Topraklara
olan hasretini bir iirle ifade etmitir:
Zengin efendim bana verseydi,

Giderdim alaya alaya
Ve Medine'de Muhammed'i
Grmek isterdim alaya alaya. . .
airler yaadl<Jar memleket Kutsal Topraklardan ne kadar
uzaksa, Medine'nin Sultanna o kadar daha iten yakaryorlard:
Medine'nin Sultan, duy sesimi!

Seyahatimi sensin koruyan,
Seyyahlar kar sahile geiren sensin,
Medine'nin Hnkar, duy sesimi!
Umudum sendedir,
Baka bir yardmc gelmez aklma,
Medine'nin damad, duy sesimi!
Tekrar gel Muhammed!
Gnahkarlar bekliyor seni!
Bu msralar ah Abdullatifin Sindi dilindeki byk man
zum eserinden (Dahar, II, 1 -3) alnmtr.
Ayn memleketten AbdurraUf Bhatti de 18. asrn banda
yazd ksa ve zlem dolu arklarla [lied] Peygamber' e yaknla
ma midini dile getirmitir:
8
Padwick, Suyuti'nin el Hirz el Mani adl eserinden.
1 94
Annemarie Schimme!
Aydnlk Medine'de, keke ben de hep orada olsam!

Haclarla birlikte o yardmcya selam etsem
Aydnlk Medine'de, ben de hep orada olsam.
Kabe'nin nnde o soylu iin tevazu iinde dua edebilsem
Aydnlk Medine'de, keke ben de hep orada olsam.
Kalbimdeki kk srlar ona aabilsem.
1 943'de len, Haydarabad/Dekkan'n Hindu babakan Sir
Kishan Prasad Shad da Medine'nin Hnkarna duyduu sevgiyi
ve o'nun trbesine olan hasretini belagatli bir iirle dile getirmi
tir. Ayn tarihlerde Urdu dilinin nl airi Kaifi de u msralar
yazmt:
Onu ziyaret etmek bir mmin iin neden bir Mirac olmasn?
Onun ravzasnn nur'la dolu tozu en yce cennettir!
air akla dolu ryalarnda zledii her eyi bulmaktadr:
Bu ravzann blbllerinin dilinde hikmetli szler var;

Medine'nin ieklerinin rengi btn ieklerden gzeldir!
Kur'an'a aykr bir mezar klt olarak grdkleri iin
Vehhabiler 19. asrda Peygamber'in trbesine zarar vermilerdi,
fakat bu ksa srd ve ziyaretiler kendilerini gven iinde hisset
tikleri bu Mukaddes Mekana tekrar akn ettiler:
Medine'nin Sultan, sen fakirlerin dostusun,

Beni de elleri bo olarak geri gndermezsin!
Medine'de ve Peygamber'in yaknnda iken yaanan duy
gular hakknda yazlan iirlerin klliyatlar Medine ke sadaka
1 95
[Medine iin sadaka] bal veya baka bir balk altnda Pakistan
ve Hindistan'd.a yaynlanmtr. Medine iirleri edebi bir tr ola
rak bugn de hala yaamaktadr: Aadaki msralar Msrl bir
air olan el-Fayturi'nin "Allah'n Mukaddes Evine yaplan bir
hacc ziyaretine dair gnlk" adl iirinden alnmtr:
Peygamber'in kemikleri stndeki her toz zerresi

Nur'dan bir stundur
Kabrin kubbesinden gk kubbeye uzanan;
Ve Senin kudretin gibi alnlar yere ediren
O byk saygdr.
Eller ve dudaklar
Ufukta daha yksek bir ufku izmektedir:
"Allah 'n ad"nn yolunu.
Gen bir Hintli Mslman Ghiyat Matin ksa bir sre nce yaz
d dramatik iirinde Peygamber'in trbesiyle ilgili olan vizyonunu
tasvir etmitir: Kadife perdelerin arkasndan uzanan Peygamber'in
eli airin bana dokunur, air de "gzleriyle" Peygamber'in rahmet
ve nurla dolu olan ayaklarn per ve haykrr:
Bu hayal gerek olsa ne harika olurdu!

nk o sadece bu an bekleyerek yaamaktadr hala. . .
zlem motifi Arab edebiyatna miladi 1 3 . asrda girmi ve
gelecek asrlardaki edebiyatn gelimesi iinde nemli bir yeri ol
mutur. O ada gelitirilen edebi stiller asrlar boyunca etkisini
srdrd ve baka edebiyatlarda olmasa da en azndan Arab ya
znnda kalc oldu. Daha ge alarda Arab yazarlar iirlerinde
Peygamber'i verken hep daha sanatkarane kelimeler kullanmak
hususunda birbirleriyle yar halinde oldular ve ar ssl bir tar1 96
Annemarie Schimmel
z benimsediler. Bu iirlerin bir eit "edebi fedakarlk" olduunu

kabul etmek de mmkndr. airler Peygamber'in anna layk
bir eser vcuda getirebilmek iin sadece kullanmalarna izin veri
len,
daha baka bir ifadeyle, ellerinin altnda hazr bulunan edebi
'"
tekniklerden yararlandlar: Baz airler beyitlerinde her msraya

iirin ayn kafyedeki harfiyle balamay tercih ederdi, bazlar da
Arab iir sanatnn tm retorik fgrlerini mutlaka kullanrd;
kimi airler de uzun anapher (ayn kelimenin birbiri ardndan
gelen iki cmle banda tekrarlanmas) zincirlerini kullanmay
tercih ederdi: "Ey Efendim . . . Ey Efendim . . . " veya "Merhamet...
Merhamet... Merhamet..." gibi.
Ey Allah'n Elisi! Ben bir yabancym,

yleyse koru beni, sen yabanclarn snasn.
Ey Allah 'n Elisi! Ben fakirim,
yleyse bana yardm et, nk sen fakirleri korursun.
Ey Allah'n Elisi! Hasta ve zayfm,
yleyse ifa ver bana, ifay senden umarz!
Ey Allah'n Elisi! Sen bana yardm etmezsen eer,
Kime snabilirim, kime?9
Miladi 1 5. asrda yaayan "Naatlarda doan gne" adl
yukardaki iirin sahibi olan bu air tarafndan yaratlan slup
slami halk edebiyatnda da iyi bilinmekteydi:
Zavall, fakir ve aresizim burada,

Efendimiz, her iki cihanda da senden baka kimsem yok. . .
Yukardaki dizeler b u airden yllar sonra Pencapl bir ky
ozan tarafndan okunmutu. airler, gnahlarn balanmas9
Nebhani, I, s. 161.
1 97
n dilemek veya Peygamber'in vasflarn ve mucizelerini vmek

iin kullandklar basit, sade nidalarn yan sra, dilin kklerine
inmek ve Araba'nn btn imkanlarn kullanmak slretiyle icat
ettikleri ssl ve biraz da sahte kelime oyunlarnn tadn karta
rak sonsuz tasvirler yapmlardr.
mr'l-Kays'n Qifa nebki [durun dostlar, brakn alaya
lm] iiri gibi slamiyet ncesine ait mehur iirler, ileri bo
altlp uygun bulunan yeni beyitlerle doldurulduktan sonra
Peygamber'e adanan dini methiyelere dndrlmtr. Yusuf
en-Nebhani'nin 2000 sayfann zerindeki naatlar antolojisin
de bunlarn rnekleri mevcuttur. N ebhani, klliyatna kendi
iir sanatnn rneklerini de almtr. Bunlarn arasnda Arab
iirindeki 1 6 veznin tamamyla yazlm olan naatlarn yer al
dn da zikretmek gerekir, iirlerde kullanlan veznin ad da
gayet usta bir biimde iirin metnine sokulmutur. Naatlarda
kullanlan klasik form hi terk edilmemi ve daima canl kal
mtr. "iirin prensi" diye anlan Msrl Ahmed evki'nin mu
azzam kasidesi yzylmzn bandan bize intikal eden "Brde
tarzndaki" en etkili iirlerden biridir. Bunlardan baka Arab
lkelerinde P eygamber'i methetmek iin halk edebiyatnn e
itli formlar da kullanlmtr, bunlar kolay aklda kalan ve ar
k olarak da okunmaya msait olan stillerdi. Klasik Arab kaside
formunun Hindistan'da da kullanlm olmas enteresandr.
Hindistan'n kuzeyinde ve Dekkan'da ortaa Arab airleri ile
ayn tarzda yazmay srdren air ve teologlar mevcuttu: 1 786' da
Aurangabad' da len tarihi Azad Bilgrami Peygamber' in ere
fine sanatkarane Araba naatlar yazd iin Hassan el-Hind
lakabn almay hakk etmiti. Bu yazardan daha nce, byk re
formist teolog ah Veliyullah da aslnda yeniliki bir ilim ada
m olarak eletirel bir tavrla yaklat Peygamber' in mucizeleri
iin ateli ve vg dolu beyitler yazmt. Gney Hindistan'da
ii boaltlan ve geniletilen eserler sadece Brde ve benzeri na
atlar olmamtr; sffi zihniyetli airler bu Arab geleneini ken1 98
Annemarie Schimmel
di dilleri olan Tamil dilinin iine de sokarak takdire ayan bir

slami literatre sahip olmulardr. 1 0
Araba naatlarn cazibesi, .kullanlan dilin mkemmel olma
sndan ileri gelmektedir ve bunlar tercme etmek kolay deildir.
Kendilerini, tercme edilmeye kar korurlar demek de mm
kndr. Bu nedenle Araba bilmeyen okurlara Farsa, Trke
ve Urduca yazlm naatlarn renkli, canl ve mistik dnyasna
dalmak daha kolay gelir. Bu dillerdeki tebih sanat neredeyse
birbirinin ayn olduu iin, halk ve saray edebiyatnda en sevilen
tebihler Mslman Hindistan' da konuulan yresel dillerin lite
ratrne kadar girmitir.
Miladi 1 13 1 yl civarnda len Gazneli Senai, Dou
Afganistan'daki saray airliinden ayrldktan sonra Farsa'nn
ilk ileci-mistik airi olarak tannmakla kalmayp Dir bakma ilk
ve stad naat airi nvann da kazanmtr. Farsa'nn en mu
azzam naatlarndan birini ona borluyuz; ayn zamanda bu ese
riyle kendisinden sonraki edebiyatlarn hepsine bir slup ka
zandrmtr. Bu eserin bal "Sabah Aydnlnda" dr ve Duha
suresi'nin edebi bir yorumudur. Duha suresi ile Muhammed'in
nuru arasnda eskiden beri bir ilinti kurulmu; bugne kadar da
sure, mistik peygamberlik retisinin odanda olmaya devam
etmitir. Senai tarafndan bir alimler toplantsnda irticalen oku
nan bu iirin giri blm olduka srkleyicidir ve dinleyenle
rin hemen ilgisini uyandrmaktadr:
Cebr ve kader'in el yazmas

o'nun ehresinde ve sandadr:
Biri ''gecede" ve br "sabahn aydnlnda!"
1 0 Muhd. Yusuf Kokan, Arabic and Persian in Carnatic [Karnatik'te Araba ve Fars
a], Madras 1960, pek ok rnek verilmektedir, zellikle 60. sayfa ve devamnda.
1 99
n dilemek veya Peygamber'in vasflarn ve mucizelerini vmek

iin kullandklar basit, sade nidalarn yan sra, dilin kklerine
inmek ve Araba'nn btn imkanlarn kullanmak suretiyle icat
ettikleri ssl ve biraz da sahte kelime oyunlarnn tadn karta
rak sonsuz tasvirler yapmlardr.
mr'l-Kays'n Qifa nebki [durun dostlar, brakn alaya
lm] iiri gibi slamiyet ncesine ait mehur iirler, ileri bo
altlp uygun bulunan yeni beyitlerle doldurulduktan sonra
Peygamber'e adanan dini methiyelere dndrlmtr. Yusuf
en-Nebhani'nin 2000 sayfann zerindeki naatlar antolojisin
de bunlarn rnekleri mevcuttur. Nebhani, klliyatna kendi
iir sanatnn rneklerini de almtr. Bunlarn arasnda Arab
iirindeki 16 veznin tamamyla yazlm olan naatlarn yer al
dn da zikretmek gerekir, iirlerde kullanlan veznin ad da
gayet usta bir biimde iirin metnine sokulmutur. Naatlarda
kullanlan klasik form hi terk edilmemi ve daima canl kal
mtr. "iirin prensi" diye anlan Msrl Ahmed evki'nin mu
azzam kasidesi yzylmzn bandan bize intikal eden "Brde
tarzndaki" en etkili iirlerden biridir. Bunlardan baka Arab
lkelerinde Peygamber'i methetmek iin halk edebiyatnn e
,
itli formlar da kullanlmtr, bunlar kolay aklda kalan ve ar
k olarak da okunmaya msait olan stillerdi. Klasik Arab kaside
formunun Hindistan'da da kullanlm olmas enteresandr.
Hindistan'n kuzeyinde ve Dekkan' da ortaa Arab airleri ile
ayn tarzda yazmay srdren air ve teologlar mevcuttu: 1 786' da
Aurangabad' da len tarihi Azad Bilgrami Peygamber'in ere
fine sanatkarane Araba naatlar yazd iin Hassan el-Hind
lakabn almay hakk etmiti. Bu yazardan daha nce, byk re
formist teolog ah Veliyullah da aslnda yeniliki bir ilim ada
m olarak eletirel bir tavrla yaklat Peygamber'in mucizeleri
iin ateli ve vg dolu beyitler yazmt. Gney Hindistan'da
ii boaltlan ve geniletilen eserler sadece Brde ve benzeri na
atlar olmamtr; sufi zihniyetli airler bu Arab geleneini ken1 98
Annemarie Schimmel
di dilleri olan Tamil dilinin iine de sokarak takdire ayan bir

slami literatre sahip olmulardr. 10
Araba naatlarn cazibesi, kullanlan dilin mkemmel olma
sndan ileri gelmektedir ve bunlar tercme etmek kolay deildir.
Kendilerini, tercme edilmeye kar korurlar demek de mm
kndr. Bu nedenle Araba bilmeyen okurlara Farsa, Trke
ve Urduca yazlm naatlarn renkli, canl ve mistik dnyasna
dalmak daha kolay gelir. Bu dillerdeki tebih sanat neredeyse
birbirinin ayn olduu iin, halk ve saray edebiyatnda en sevilen
tebihler Mslman Hindistan' da konuulan yresel dillerin lite
ratrne kadar girmitir.
Miladi 1 1 3 1 yl civarnda len Gazneli Senai, Dou
Afganistan'daki saray airliinden ayrldktan sonra Farsa'nn
ilk ileci-mistik airi olarak tannmakla kalmayp bir bakma ilk
ve stad naat airi nvann da kazanmtr. Farsa'nn en mu
azzam naatlarndan birini ona borluyuz; ayn zamanda bu ese
riyle kendisinden sonraki edebiyatlarn hepsine bir slup ka
zandrmtr. Bu eserin bal "Sabah Aydnlnda" dr ve Duha
suresi'nin edebi bir yorumudur. Duha suresi ile Muhammed'in
nuru arasnda eskiden beri bir ilinti kurulmu; bugne kadar da
sure, mistik peygamberlik retisinin odanda olmaya devam
etmitir. Senai tarafndan bir alimler toplantsnda irticalen oku
nan bu iirin giri blm olduka srkleyicidir ve dinleyenle
rin hemen ilgisini uyandrmaktadr:
Cebr ve kader'in el yazmas

o 'nun ehresinde ve sandadr:
Biri ''gecede" ve br "sabahn aydnlnda!"
10 Muhd. Yusuf Kokan, Arabic and Persian in Carnatic [Karnatik'te Araba ve Fars
a], Madras 1960, pek ok rnek verilmektedir, zellikle 60. sayfa ve devamnda.
1 99
Muhammed'in muzaffer olarak Mekke'ye dnd ve haccdan

sonra kutlanan Kurban bayramdr; Berat gecesi ise eski inana
gre her mminin ertesi yldaki kaderinin belli olaca ve mut
laka Ya-Sin suresi'nin okunmas gereken gecedir. Bunlarn hepsi
Muhammed'in uruna ve o'nun getirdii dine hrmet etmek iin
vardr; ayn ekilde iki mukaddes ehir, ilk vahiylerin geldii Hira
dandaki maara ve mukaddes Kabe de o'na hrmeten vardr.
air, mistik gelenee sadk kalarak Muhammed'in yaratl
ncesi var olduunu grmektedir:
Ahmed'in eklinin Adem'den geldii dorudur,

Ama zde Adem'in cismi Ahmed'den tr vard.
Yaratlan ilk insan ve ilk peygamber olan Adem sadece
Muhammed'in ezeli ve ebedi nurunun yansmasdr. Sena!, sa
natnn kkeninin saray methiyeleri olduunu inkar etmeden,
aslnda hkmdarlar iin kullanm olduu kelime ve harf oyun
larn Peygamber'e hrmeten yazd naatlarda da kullanr:
Ona la [hayr] diyen herkes bir la gibi ters dner,

Ona neam [evet] diyen herkes niam'a [nimetlere] gark olur.
Senai, iman ve imanszlk arasndaki snrlar belirlemekte
Muhammed' in rolnn nemli olduunu vurgulamaktadr:
Allah senin "alemlere rahmet" olduunu sylemedi mi?

Dnyada neyin put, neyin ebedi Tanr
olduunu kim bilebilirdi?
Busiri'nin de Senai'den yarm yzyl sonra Hamziyya'da ne
redeyse ayn eyleri ifade etmi olmas ilgintir:
202
Annemarie Schimmel
Peygamber ve o'nun bilgisi olmasayd,

Neyin iyi neyin kt olduu nasl bilinirdi?
Yasa koyucu olarak Muhammed, Mslmanlarn durmak
zorunda olduu snrlar tesbit etmek suretiyle slam' bamsz
bir din yapmtr. Bu dnce daha sonraki asrlarn edebiyatn
da ve "aklc" sufilerin teolojisi iinde ortaya konmu ve zerinde
defalarca durulmutur. Senai'nin ran edebiyatnn gelecekteki
inkiaf zerindeki etkisi byktr; nk airin Peygamber ve
o'nun tarafndan bildirilen vahiyler ile felsefenin retileri ara
snda kyaslama yapmak gibi bir eilimi vard ve bu da slam or
todoksisinin gzne bir diken gibi batmaktayd.
"Alemlere rahmet iin" geldi senin hekimin,

ifay o'nda ara: Bu ya da u isyankarda niye ararsn?
nk Peygamber'in geleneini sren necat
[kurtulu] ve ifa da snneti arad,
bn-i Sina'da [eserlerinde]
en-Necat ve e-ifa yok mudur?
bn-i Sina [Avicenna], Senai'den tam bir asr nce ran' da et
kili olmu, felsefe ve tp konusundaki eserleri ortaa Avrupa' sn da
ok iyi bilinen bir dnrdr. Felsefesindeki mistik unsurlarn
varlnn ok ak olmasna ramen, slam tasavvufunun bir kolu
tarafndan miladi 1 1 . yzyldan itibaren sevgiden yoksun ve aklc
bir filozof olarak tantlmtr. Ortaan byk din alimi Gazzali,
bn-i Sina'nn felsefesine sert bir biimde kar km ve onun bu
fkirleri ksa zaman iinde Senai tarafndan edebiyata aktarlm
tr. Bir asr sonra dou ranl baka bir mutasavvf, Mecdddin
Badadi (. 1209 m.) ryasnda grd Peygamber'den, bn-i
Sina'nn ilahi realiteye Peygamber'in aracl olmakszn ula-
203
maya alt iin Peygamber'in onu ittiini ve filozofun atee

dtn renir. Hz. Muhammed tarafndan ilan edilen ilahi
kanunla, geree baka yollarla erimeye alan filozoflarn ba
msz araylar arasndaki uzlamaz ayrl vurgulayan bu bak
as, mistik yn ar basan tutucu ortodoksi arasnda hakim bir
kanaat olarak yerlemitir. Miladi 1220'de len Feridddin Attar
da Senai'nin dnce selefi saylr ve onunla ayn gr paylar.
Attar'n epik eseri Musibetname tasavvufi peygamberlik retisi
iin gerek bir cevher madeni gibidir.Bu eserin giri blmnde
yazar yle der:
Akl- evvel'in iki yz dnyas aslnda

tek bir emrin ihtiam karsnda kayboluyor: "De ki!"
(Allah'n peygambere verdii emir)
Haimi Peygamber'in kanununa hibir insan,

felsefe yapan bir insandan daha uzak deildir.
Kanun, Peygamber'in emrine uymak, ve
felsefenin bana toz serp mek demektir.
Ayn dnce Celaleddin er-Rumi tarafndan daha da geni
letilmitir; Peygamber'e hitap ederken yle der air:
Sen ki, "Def" emrinin cmert svarisisin, bu emrin iindeki ak

ln karsnda bir ocuk gibi kalr kainatn ruhu ve ocuka bir
aymazlkla gmleinin yenini kemirir!
kbal, beyitlerinde gelitirdii bu ikilemin gnmzde de
canlln koruduunu gstermitir. Attar, Senai'nin fikirlerinin
204
Annemarie Schimmel
ounu devralm, derinletirmi ve bunlara baz yeni eler ekle

mitir. Onun eserinde de 'nur' motifine zel bir deer verilmitir.
Muhammed ve Ahmed isimleri ile ilgili olan ve gerek olmad
varsaylan baz Hadis rivayetlerinin Fars yazarlarnn vizyonla
rndan kaynakland sanlmaktadr. Yalnz u hususu da belirte
lim ki, Musibetname' de Peygamber' in en byk mistik nder ol
duu ve Allah' bulmak isteyenlere "ruhun deryasna" giden yolu
gsterdii de belirtilmitir.11 Attar'n destanlarnda Peygamber'in
ve Mirac yolculuunun en renkli tasvirlerini bulmaktayz; Attar
bu tebihleri ile Muhammed'in bir nur stunu halinde Allah'n
nnde secdeye vardn ileri sren mistik dncelere tekrar
yer vermektedir. Bu dnceleri ilk olarak formle eden Sehl
et-Tusteri Mantk't- Tayr adl eserinin giri blmnde, henz
dnya ve zerindeki mahluklar bu nur'dan yaratlmadan nce
Muhammed'in namaz ilk olarak Allah'n huzurunda kldn
belirtir. Attar'n hem felsefi hem de edebi deeri olan Peygamber
retisi zerinde, dier ranl ortaa yazarlarnn eserleri gibi
tafsilatl bir inceleme yaplmasna ihtiya vardr; Peygamber' e ya
plan vgler temelde ayn olsa da vurgulanan hususlarn ilenii
. ve konumlanmas artc lde eitlilik gstermektedir.
Bu grmz, doal olarak ancak belli bir dereceye kadar
sufiler arasnda saylmas gereken Emir Hsrev'in iirleri iin de
geerlidir, fakat Emir Hsrev kuzey Hindistan'n byk mutasav
vf Nizameddin Evliya'ya olan yaknl sayesinde tasavvuf lisa
nna vakf olmu ve bu suretle destanlarna balarken Peygamber
iin en parlak ve iddial vg szcklerini kullanmtr. Leyli
Mecnun'un giri blmnde Peygamber'i yle tanmlar:

Peygamberlik mlknn hkmdar,
ve ihtiamn [majestenin] turas.
Sufilerin en byk eyhi olan Peygamber iin; Andrae s . 378.
Emir Hsrev'e gre Peygamber, Ya-Sin ve Ta-Ha ile de ba

lantldr; o'na haset edenlere kar vahyedilen ve bugn dahi na
zara kar okunan bir dua olan Kalem sliresi'nin sonunda yer alan
ayetin iindeki in yekadu ile de Peygamber'in arasnda bir m
nasebet vardr. Gkyzndeki ay Peygamber'e hrmeten, nce
yarmay eklinde bir nun ve sonra yuvarlak bir mim halini alr,
bu iki harfin birlemesinden nem [iy] meydana gelir; bu tebihle
Emir Hsrev ayn Muhammed'in ummanndaki bir iy damlas
olduunu ve uuan meleklerin de Muhammed'in mukaddesat
na alan yolu sprmeye yaradklarn anlatmak istemitir.
Emir Hsrev, "Ben iinde mim'in bulunmad Ahmed'im"
(yani, ahad'm/tek'im) eklindeki Hadis-i Kudsi ile de oynamtr.
Onun zamannda, doudaki tm slam lkelerinde yazarlar bu
cmleden alnt yapmay severlerdi. air kelimenin iindeki yuvar
lak mim'i peygamberliin mhrnn bir simgesi olarak grmekte
ya da bu benzetmeyi bir latife olarak yapmaktadr; kim bu mim'i
boynuna bir halka gibi geirirse, onun iman da "gvercin halka
sna" dnr, nk "gvercin halkas" Araba ve Farsa' da me
cazi olarak bir insan veya nesneye zlemez bir bala balanmak
anlamna gelmektedir (gvercinin boynundaki tylerden oluan
halkann zlmesinin de imkansz olduu gibi).
Celaleddin er-Rumi'nin eserleri de muhakkak ki Peygamber' e
atfen .yaplm mecazi anlatmlarla doludur, fakat bunlarn ze
rinde tam ve doru bir analiz yapmak Feridddin Attar' a gre ok
zordur, nk Celaleddin er-Rumi'nin eserlerinde Peygamber
retisi ile mistik sevgilisi emseddin Tebrizi'nin ad adeta iie ge
mitir. emseddin Tebrizi, Celaleddin er-Rumi iin, "Peygamber
srlarnn gerek tercmandr", nk emseddin Tebrizi vas
tasyla anlatlmak istenen hakikat-i muhammediyye'dir [ezeli ve
ebedi olan Muhammed lkesi'dir] .
Celaleddin er-Rumi, Muhammed'in arabndan sklkla
bahseder, bu arap insanlara ilham veren ve yasak olmayan mey206
Annemarie Schimme!
dir. Ona gre Muhammed ilahi ak sunan bir sakiden ziyade,

arapla dolu olan kadeh ve bakra benzeyen insan tabiatn altna
evirmeyi baaran muhteem bir iksirdir (M iV 99 1 ) . Feridddin
Attar gibi Celaleddin er-Rumi de, "iinde mim bulunmayan
Ahmed''i [Ahad'/Tek'i] ok sk ima etmitir. Yaklak 26.000
beyitten oluan didaktik eseri Mesnevi, Peygamber hakkndaki
ykleri ihtiva eden bir cevher madenidir. Bu eserin uzun bent
lerinde Muhammed, hem peygamberlerin mhr olduu hem de
bu mhr at iin vlmektedir (M VI 165-1 75) . Celaleddin
er-Rumi bilinen Hadisleri alm ve bunlardan ksmen tamamen
orijinal yeni ykler vcuda getirmitir. Onun Peygamber' e kar
hissettii derin itimat, beyitlerinden net olarak anlalmakta
dr. Muhammed'i zihinsel bir ideal, daha iyi bir dnyaya ula
tran yolda bir rehber ve Allah'n sevgilisi olarak betimlemitir.
Celaleddin er-Rumi'nin ateli metaforlarla Peygamber'i cokuy
la ven naat- erif ini dinlemek ve dervilerin seman izlemek
unutulmas imkansz bir seyirdir.
Celaleddin er-Rlmi'nin ada olan Fahreddin Iraki,
uzun yllar Pencap-Multan'da yaam ve naat okuma ilhamn
Medine' den almtr. Peygamber'i gklere kararak yle tasvir
eder:
"Alemler iin rahmet" olan ve cennetin

kapsnda meleklerin,
"Senin hizmetindeyiz,
Allah'n vahyettiini o da kuluna vahyetti" (Necm/10)
dedikleri Allah'n Elisi'nin
Hitab "Kuluk vaktinde" (Duha suresi)
olarak tebli edilenin,
nevbet'i (ulu bir ahsiyetin kapsnda
dzenli olarak alnan mzik) olmas yakr;
"Kuluyla birlikte gece seyahat edene selam olsun" (sra!l), vs.
207
Bunlarn anlamn yle aklamak mmkndr: Muham

med'in nurunun zaman ncesinde yaratlndan bu yana bir
Kur'an sz olan "seher vakti" ile Peygamber arasnda bir mna
sebet bulunduu iin, o'nun saraynn kapsnda sra slresi'nde
belirtilen ve gizemli gece seyahatinden bahseden davul sesi du
yulmaktadr: Burada da yine gn ile gecenin arasndaki kon
trast dile getirilmektedir.
Iraki'nin iddial ve ssl naatlar, giderek daha rafne keli
me ve mana oyunlar ile iie geen ran bieminin tipik rnek
leridir. Tasavvuf haricinde kalan edebiyatlar arasnda bu tarz
zirveye kartan Kafkasyal stat air Hakani olmutur. Miladi
1 1 99'da len Hakani ok iyi bir eitim almt, olaanst bir
dil hakimiyeti ve belagat yetenei olan sz ustas yazar, kendi
si iin "mahhas din" anlamna gelen Peygamber'i gl met
hiyelerle vmtr. Peygamber'e gsterdii hrmet ile o kadar
sivrilmiti ki, kendisine ranl Hassan anlamna gelen Hassan'l
Acem lakab verildi. Hakani'nin, hacc yolculuunu anlatan tas
virleri Farsa'nn en parlak ama en zor methiyelerinden say
lr. Eserlerinde birok yeni benzetmeye yer vermitir, bunlarn
arasnda Muhammed ile Kabe arasndaki benzetmeyi ilk olarak
yapan da Hakani olmutur. Haclarn tavaf esnasnda pmeye
altklar Kara Ta' [Hacer-i Esved'i] Muhammed'in siyah be
nine benzeten tebihi ok sevildii iin, miladi 16. asrda Hintli
Mevlana Kasm Kahi u beyti sylemitir:
Ahmed: te hepimizin ulamaya abaladmz

Kabe o 'dur; Siyah ta mutlaka o 'nun siyah benidir. 12
Ortaadaki slfilerin ya da byk naat yazarlarnn haricin
de kalan airler arasnda Sa'di, zarif, anlalr ve akc diliyle zel
likle sevilen bir air olmutur; Peygamber' e ithaf ederek yazd
12
Hadi Hasan, "Kasm Kahi", Islamic Culture 27 (1953), s. 185.
208
Annemarie Schimmel
naatlar ok olmamakla birlikte, Fars dili, en sk alnt yaplan ve

bilhassa Hindistan' da fevkalade sevilen iirlerinden birini ona
borludur: Bu iir, Bostan adl eserinin giri blmnde yer alan,
ok sade szlerle ve kolayca fark edilen bir vezin olan mtekarib
l,syle yazlm bir manzumedir. Kerim [soylu] Peygamber
iin qasimun casimun nasimun vasim [yakkl, ho, zarif ve asil
grnml] sfatlarnn kullanld bu tasvir, asrlar nce ilk ola
rak mm Ma'bed tarafndan kullanlm olan iki sfatn zekice
geniletilmi halidir. Beytin ilk yarsnda Sa'di, Peygamber iin
anlamna gelen muta [sz dinlenen/itaat edilen] sfatna da yer
vermitir. Kur'an' gz nne alacak olursak bunun ok doal
bir tan,nlama olduunu grrz, nk Kur'an' da Peygamber'e
itaat edilmesi emredilmitir. Fakat Sa'di'den 1 50 yl nce yaa
m olan Gazzali:, Mikat'l-Envar adl mistik eserinde, aslnda
Muhammed' in prototipi ile zdeletirilen gizemli bir varl ta
nmlamak iin bu sfat kullanmt. Sa'di'nin de bu ifadeyi kul
lanm olmas, Peygamber'e muta [itaat edilen] isminin verilme
sinin ok mutat bir ey olduunu bize gstermektedir.
Nesir yazar Nizami'nin Allah'n ideal ve rnek kulu olan
Peygamber'in Mirac yolculuunu anlatan renkli ve canl tas
virleri; ve yine hakikat-i muhammediyye'nin srlarna dalm ve
retorik hnerini koyu dindarlkla badatran, din ulularnn
biyografilerini de yazan miladi 1 5 . asrn byk edebi ahsiyeti
Abdurrahman Cami'nin tasvirleri de zel bir incelemeyi hak et
mektedir.
Araba naat dilinin giderek komplike bir sanat dili olarak ge
limesinde grld gibi, bn-i Arabi ve ardllarnn gelitirdii
teosofik semboller ile ok har-neir olan baz Fars airlerinin yap
tklar tasvirler de neredeyse anlalmaz hale gelmiti; bn-i Arabi
ekolnn teolojik el kitaplarndaki soyut terminoloji bile kolay
arlalamazken, baz ran ve zellikle Hint-ran iirleri gerek bi
rer bilmeceye dnmt. Bu dil karmaasna verilecek en gzel
209
Ve Hz. Muhammed O'nm Peygamberi'dir
rnek miladi 16 . yzyln sonlarna doru rfi tarafndan yazlm

olan bir iirdir. iraz' dan Hindistan'daki Mool sarayna giden ve
Fars dilinin en cokulu methiye [panegyrist, eologist] yazarlarn
dan biri olan rfi, Muhammed'de yaratl ncesi var olan ezeli
nur ile dnyadaki varlnn bir arada bulunduunu ve bundan do
lay o'nun bir benzerinin bulunmasnn imkansz olduunu ak
lamaya alt iirine Selma ve Leyla gibi kadn isimlerini almak
suretiyle klasik Arab edebiyatnn terminolojisinden de ustalkla
yararlanmtr. Onun muazzam naatnn bir blm aadadr:
mkansz olanlarn iinde kimin senin gibi

olabileceinin tartld bir gn,
Senin gibi olanlarn doum tarihi hanesine
"var olmay" yazdlar...
Senin varln Mmkn ile Elzem'in birleme noktas
olarak belirtilmedii srece,
Mutlak bir bulumann bir nesnesi yoktu.
Kader bir deveye iki tahtrevan ykledi,
Birini zaman iindeki yaradln olan Selma iin,
dierini varolmandan evvelki Leyla iin ...
Bu 48 beyti anlamak iin epey ura verdikten sonra naatn
sonuncu beytine armamak elde deildir. rf , iirini u iddia
syla tamamlar:
Seni bilgili olduun iin deil,

drst ve samimi olduun iin vyorum
Mukaddesatn ceylann putlarn tapnandan
getirmem nasl mmkn olabilirdi?13
3
rfi, Klliyat, Tahran 1957, s. o ve dev., Abdulgani'nin tercmesi ile birlikte (maa
lesef olduka yanl), Persian Language and Literature at the Moghu l Court [Mool
Saraynda Fars Dili ve Edebiyat], Allahabad 927, III, s. 1 1 9 ve dev.
210
Annemarie Schimmel
rfi'nin iirleri, Mool devrindeki Hindistan'da ve hemen

sonra benzer biimde komplike iirlerin yazld Trkiye' de ok
sevilmiti. Fakat yine Hindistan'da yaayan baka bir airin ol
duka kolay anlalan ve bugn hala kavvallar [mistik arklar ve
Peygamber ile din ulular iin vg arklar syleyenler] tarafn
dan okunan methiyesi ondan daha ok baar kazanmt, Bu air
Kudsi Mehedi'dir, Mekke ve Medine'nin Peygamberine gven
mekte ve o'nun efaatini ummaktadr:
Merhaba seyyid-i mekkf-yi medfni'l-arabf!

(Merhaba Mekkeli, Medineli ve Arab Seyyid!)
Kalp ve ruh sana kurban olsun, ne harika isimlerin var!
Merhametinin gzn a ve bana bir bak,
Ey Kurey! ve Haimi ve Muttalib!. . .
iirde Peygamber' in "Arab" olmasna verilen deer ok tipik
tir. Hintli Mslmanlar dier lkelerde yaayan Mslmanlarn
hepsinden daha fazla slam' daki Arablk esini vurgulayan top
lum olmutur. Bunun sebebi, dinlerinin ve kltrlerinin vatan
olarak Arabistan' grmeleri ve -ah Veliyullah gibi byk bir
din bilgininin de ifade ettii gibi- Hindistan' bir srgn yeri ola
rak hissetmeleriydi. 1 700'l yllarda ah Mian 'Inat tarafndan
yazlan ve Sind'in en tannm Peygamber methiyelerinden olan
bir iirde tekrarland gibi, bu duygu Hintli Mslmanlarn halk
edebiyatnda da kendisini daima belli etmitir:
Bizimle birlikte ol, Arab!

mdat, Medine'nin Sultan!
Kudsi de, naatnda geleneksel tasvirlerden ve figrlerden
yararlanmay srdrr ve sonunda kendisini "Peygamber' in ei211
indeki bir kpee" benzetir; bu benzetme bile onun iin fazla

cretlidir:
Kendimi bir kpee benzettiim iin ok zgnm,

nk senin sokandaki bir kpekle
kyaslanmak terbiyesizliktir!
Peygamber'in eiinde bir kpek olmak ve hatta bu pis
hayvandan daha aa olmak Cami'nin zamanndan beri hem
halk edebiyatnda hem de kentlilerin edebiyatnda yaygn ola
rak kullanlan ve airin Peygamber'in yannda ne kadar deersiz
olduunu hissettiren bir benzetme yntemidir. Pencapl bir air
Peygamber'i u msralarla vmtr:
Ben Peygamber'in evinde o 'n un

kapsn bekleyen sadk bir kpeim.
Kehf/9-21 ayetlerinde anlatlan Ashab- Kehf [maaraya s
nanlar/yedi uyurlar] kssasnda, maaray bekleyen ve sadakati
sayesinde onurlu ve hatta neredeyse kutsal bir hayvana dnen
kpein hikayesindeki gibi, airlerin bu benzetmesinde de pis bir
kpein bile asil tabiatl insanlarn yannda ahlaken ycelmesi
nin mmkn olduu dncesi yatmaktadr; air "Peygamber'in
kapsnda bir kpek olmakla" sadece tevazusunu deil, ayn za
manda umudunu da ifade etmektedir.
Anlald zere, naatlar Hint-ran ve Urdu edebiyatnda
iki ana hat zerinde ilerleyerek gelimitir. Bunlardan biri, orta
an btn teosofsinin bir dereceye kadar iinde younlat
mistik ve ezoterik kavramlarn giderek daha ok kullanlmasdr.
Peygamber'e ithaf edilmi olan aadaki bentte bu tarzn bir r
neini grebiliriz:
212
Annemarie Schimmel
Sendeki nur Kur'an'n Besmele'sidir:

Vcudun tamamen nur ve yanan
"nur stne nur" dur (NCr/35).
Burada halknn nderi, orada efaatisisin,
Sen ki, "Yol gsteren" ve "Balayan"
(ilahi) isimlerinin grntssn.14
Bu gelenee bal kalnarak tumturakl balklar altnda
uzun iirler yazlmt: rnein "Gk kubbenin yldz iin met
hiye", "Yaklat ve sarkt" (Necm/8), "Burlar evindeki takm yl
dz", "Ve o iki yay kadar, hatta daha yaknd" (Necm/9) ve 19.
asrda Hindistan'n en gneyindeki mistik bir airin yazd gibi
"Onun ihtiamnn karsnda her sabah gne ve her akam ay
'Sha' dan [minik bir yldz] daha kkt."15
Bu iirler vastasyla Peygamber'i sarmalayan mistik kavram
lar daha geni evrelere yaylm oldu. Farsa'nn kelime daar
cnn yetersiz kald hallerde iirin melodisi imdada yetiiyor
ve yazlanlar heyecan ve huu ile doldurarak onlar muhteem ve
gizemli bir hale getiriyordu.
Dier taraftan sevgi kavram edebiyatta giderek gl olmaya
balad. Bunun sebebi belki de mminler ile Peygamberleri ara
sndaki scak ve sevecen mnasebetin yresel dillerin iirine yan
smas ve edebiyatn .da bunun etkisi altnda kalmasdr. Kanonik
Hadis klliyatlarnda Peygamber'in u szne de yer verilmitir:
Bir kimse, beni babas dan, olundan ve btn insanlardan

daha ok sevmedike iman etmi saylmaz.
4 Nasr Muhammed Andelib, Nala i Andelib, Bopal 1309 h/1891, cilt II, s. 104.
15 M . Y. Kokan'n Kad Bedrrddevle aur unka chanvada'dan yapt alnt, Madras
1963, s. 191 194.
213
Fakat daha ge dnemlerdeki edebiyatta "sevgi"nin yerine

baka bir kelime kullanlmaya baland: Bu kelime biraz erotik
arm da olabilen "ak"t. Peygamber'i venlerin "ak" ola
rak tanmland saysz kitap yazld; Mirac'l-Aqin ve Qut'l
Aqin [aklarn yiyecei] , Peygamber menkbelerini ieren bir

Sindi eserdir.
Ezeli buluma gnnden beri Muhammed'e lgnca am.

Allah bana kyamet gn soracak: "Sen kimin asn?"
Ben cevap vereceim:
"Muhammed'in, Muhammed'in, Muhammed'in!"
Yukardaki dizeler bir Urdu airi olan efta'ya ( 19. yzyl)
aittir.
Rohilla Prensi Mahabbat Han da romantik bir nurla dolu
olan u iiri yazmtr:
Muhammed Mustafa ak iei olan gldeki renktir,

Sann dalgalar ak smblnn ilkbahardr
phesiz, yalnz o akn en parlak gneidir,
Ve o 'nun sayesinde akn parlak yldzlar aydnlanacaktr!
Ana dili Urdu deil de Petu olan bir erkek tarafndan sy
lenmi olan bu iir, slam dnyasnn halk edebiyatna daha ya
kndr. Modern Urdu dilinin en byk naat yazar olan Muhsin
Kakorawi nl bir iirinde,
Benares'ten Matra'ya kadar

geiyor bir bulut kmesi
imein omzuna koymu rzgar
214
Annemarie Schimmel
msralaryla erotik bir giri yaparak Hint halk gelenei ile (yamur
mevsimi, Krina ve gopiler gibi) gnee benzettii Peygamber
iin yazd methiyeyi akll bir ekilde birletirmeyi baarmtr.
Hindistan'n gneyinde dini mzik geleneinin olaa
nst canl olduunu unutmamamz gerekir. Urdu dilindeki
Peygamber methiyelerinin ou ark formunda okunabilir, be
lirgin bir ritme sahip olan bu iirlerde olduka basit ve nakarata
benzeyen msra tekrarlar vardr. Mekke civarnda bir yer olan
Faran'la ilgili imalar veya Peygamber iin kullanlan drr-i yetim
[esiz/benzersiz inci] metaforu olduka sk grlen sevgi szck
lerindendir. Genel olarak Urdu naatlarnn Farsa iirlerden daha
az teolojik ayrntlarla dolu olduunu syleyebiliriz.
Jan Knappert yle diyor:
Dinsel Swahili literatr Peygamber'e duyduu byk

sevgi ve teslimiyetle, bizzat Allah'n ok sevdii
kuluna kar zveriyle dolu bir itaatle nefes almaktadr.
Bu saptama dier slam lkelerindeki halk edebiyat iin
de geerlidir; nk yine Knappert'in ilave ettii gibi, "Bir
Mslman'n btn sevgisi Allah'n temsilcisine odaklanm
tr." 16 Peygamber methiyeleri gnlk hayatn iinde de yaamaya
devam etmektedir; Sind, Kemir ve daha pek ok blgede naat
larn ark veya iir olarak dnler, doumlar, snnet vs. gibi
olaylarda okunmas adet olmutur.
Hindistan yarmadasnda konuulan dillerde yazlan "Altn
Alfabe"nin beyitleri Muhammed'in esiz konumunu anlatan
Hadisler ve Kur'an ayetleri ile balar: Ma zaa'y (N ecm/ 17) belirt
mek iin mim, qalbi la yenam [kalbim uyumuyor] veya qabe qav
seyni (Necm/9), iin qaf, Ene Ahmed bila mim [Ben, iinde mim
bulunmayan Ahmed'im, yani Ahad' dm!Tek'im] iin ba gibi.
16 Knappert, I, s. 40.
215
Hint kltrnde ok sevilen on iki ay iirleri [ baritmasa iirle

ri] ak hastas bir kzn azndan uzaktaki sevgiliye [Muhammed' e]
duyulan zlemi anlatr. Aslnda hasta kz ile insan rUhu ima edil
mek istenmitir. Bu iirler Hint takvimine gre deil de, Kameri
takvime gre yazlmsa, yln son ay olan Zilhicce' de gen kzn
ruhu Mekke'de Allah'a ve Medine' de Peygamber'e yaklaacaktr.
Sindi ve Pencabi halk ozanlar aynen bir kadnn arkadalaryla
konutuu gibi kadnlara hitap etmekte ve iirlerde P eygamber
zlenen damat olarak tasvir edilmektedir:
Selam! Selam sana damat, Arabistanl Muhammed!

Merhamet et, merhameti en bol olan sensin!
Tabii ki bu mecazlarn kullanm bilhassa ndus vadisindeki
ve Pencap'taki Mslman halk iiri ile snrldr, fakat btn halk
arklarnda duaya benzeyen ve nakarat formundaki u n uyaa
[aliterasyon] rastlamak mmkndr:
Mittha mir Muhammad madad marr kar

[Tatl hnkar Muhammed, yardm et]!
Halkn konutuu dilde yazlan beyitler din merkezli ve dini
gelenee bal olarak meydana gelmilerse de, bazan en derin
mistik srlar ima ederler. Din ulularndan Gesudaraz'n kabrinin
bulunduu Gulbarga'da yaplan anma toplantlarnda ok eski
lerden kalm olan bir Hint arks sylenir:
Suya biraz tuz kat!

Eer tuz erirse buna ne ad verilmeli?
Mustafa da varln Tanr'nn iinde eritti,
Varl eridikten sonra Tanr ya ne ad verilmeli?17
17 Seyid ah Hsrev Hseyni, Bund Sema, Islamic Culture 40 (1970).
216
Annemarie Schimmel
Bu beytin, tutucu Peygamber saygsna uygun olmad mu

hakkaktr.
Busiri'nin de bana gelmi olduu gibi, her air hi deilse
bir kere Peygamber'i ryasnda grmeyi ve o'nun rahmetine nail
olmay arzu eder. Yunus Emre de grd ryay aadaki iirle
anlatmaktadr:
lham ile dn gece

Seyrettim Muhammed'i
Ayine-i kalbimde
Melekler saf oldular
Yeil hayme kurdular
"Ya Muhammed" dediler
Cur'a sundu Muhammed
Mestetti beni gayet
Hakk'tan indi inayet
Katreyim umman buldum
Derdime derman buldum
Dn gece kadir'e erdim
Dier ozanlar da Allah tarafndan seilmi bir mmete dahil
olduklar iin ne kadar mutlu ve gururlu olduklarn iirlerinde
dile getirmilerdir:
Erefolu, miladi 1 5. yzylda yle seslenmektedir:
Muhammed'in meclisinde iman donunu giydim

Tavus kuu gibi marur, ar ar yrdm.
217
Baka bir Trk tekke airi de ondan yz yl sonra yazd

iirinde ok iddial mecazlar kullanmtr:
Sen hakikatin gneisin, btn dnya

o gnein zerresidir,
Mekann ve varoluun sebebi
senin varlndr, ey Allah'n Elisi.
Ak senin kadehinden ienlerin
Hzr'n hayat iksirine ihtiyalar yoktur:
Senin akn ebedi hayattr, ey Allah 'n Elisi/18
Stilleri daha az sanatkarane de olsa gnmzde bile Msrl
halk ozanlar benzer iirler sylemektedir:
Btn aklar yasak ama,

Peygamber'in ak serbest.
arap imek yasak ama,
Peygamber'in tkr serbest. 19
Peygamber ak halk ozanlar iin kalplerinden bir para,
hatta btn yaamn merkezi demektir. Sadece insanlar deil b
tn mahlukat; talar ve hayvanlar, aalar ve duvarlar bile o'nun
ihtiamna ahittir. te bundan dolaydr ki, Sindi ozan aadaki
iiri okumutur:
Zavall lotus iei gnei hayal ediyor,

Pervane mumun alevinde yanyor,
Bldrcn alyor, sesi yanklanarak,
Blbl hasretle durmakszn tyor,
Hepsi de yalnz o Hnkt.r' seviyor!
18 Kocatrk, Tekke iiri, s. 402 (Sezayi).
19 Ernst Bannerth, "Lieder aegyptiscer Meddahin" [Msrl Meddahlarn arklar],
WZKM 56, (1960) s. 12.
218
Annemarie Schimmel
Hem halk ozanlar hem de elit zmrenin edebiyatlar on

lara ebedi hayatn kapsn aacak olann Peygamber olduunu
iyi bilmektedirler. Celaleddin er-Rumi'nin u ibaresi buna bir
kanttr:
Btn dnyann gururu olan

Mustafa bizim kervanmzn badr.
ndus vadisindeki ve Anadolu' daki ozanlar kendilerine
Mekke yolunda nderlik edecek olan kervanc ban veya krl
gan hayat gemisini btn derinliklerden ve girdaplardan ar
tarak huzur ve barn uzak sahiline yanatracak olan klavuza
methiyeler yadrmaya devam ettiler. Ve Bengalli bir halk ozan
da duygularn yle ifade ediyor:
Bir daha asla senin gibi

Merhametli bir dostum olmayacak.
Sen Allah'n dostusun, ve
Hakikatin uzak sahiline giden
Geminin dmeni sendedir.
Sen olmasaydn eer,
O kydaki dnyay asla gremezdik. . .
219
X. MUHAMMED'N NCE YOLUNDA
slmanlar genellikle "Muhammedi" olarak

tanmlanmay reddederler. Bu tanmlamada
. Hristiyanl artran bir paralellik bul
duklar iin itirazlarnda hakl olabilirler. Nasl ki sa'dan sevi
(veya Christ-Hristo' dan Hristiyan) tretildiyse, Muhammed' den
de Muhammedi kelimesi tremitir.
Fakat gemite Tarik-i Muhammedi [Muhammed'in yolu]
isimli gl bir dini-siyasi akm vard. Bu akmn mensuplar
kendilerinin muhammediye-i halis [saf ve drst Mslmanlar]
olduklarn iddia etmekteydiler. Bu dini ve siyasi hareket 18. ve
19. asrlar iinde Hindistan' da nemli bir rol oynamt, ancak bu
akmn kkleri ok daha eskilere uzanyordu. 1
Bu hareketin nclerinden saylan Hintli reformist Ahmed
Sirhindi, miladi 1 594 ylnda tarih sahnesine kt iin hayran
lar tarafndan "ikinci bin yln yenilikisi" olarak tanmlanr;
ve bu tarih de hicri takvime gre 1 000. yln hemen sonrasna
tekabl etmektedir. Orta Asya'da doan ve Afganistan zerin
den Hindistan'a kadar yaylan kat ve sk Nakibendi tarikatna
Hareketin doru belgelerle anlatm: A. Schimmel, "Tue Golden Chain of 'Sincere
Muhammedans" [Samimi Muhammedilerin Altn Zinciri] , Bruce B. Lawrence,
yay. The Rose and the Rock, Duke niversitesi 1979.
bal olan Ahmed Sirhindi, Mool hkmdar Ekber'in gc ve

hogrs sayesinde ve tasavvufun da etkisiyle en azndan aydn
Mslmanlarn belli bir kesiminde gelimi olan bu hareketi, her
kesi ve her eyi kapsayan dinsel birlik iine ekmeyi amalyordu.
Ahmed Sirhindi'nin hedefinde, Nakibendilere zg olduu ze
re, slami tek tanrcl dier btn dini beyanlardan koparmak
ve tasavvuf felsefesinde yceltilen saf slam' a dnmek yatyordu.
Birok Hakibendi lideri gibi Ahmed Sirhindi'nin de hrsl poli
tik emelleri vard; onun, uyanmakta olan slami bilinlenmenin
ve 1947'de yarmadann blnmesi ile sonulanan iki-ulus teo
risi iindeki siyasi kimlii, getiimiz on yllarda daha ok ne
kartlmtr. Fakat mistik bir lider sfatyla ilahi dnya dzenini
kurmak iin stlendii grev dolaysyla ar cretli beyanlar,
Cihangir Han tarafndan "rJ.hunu dinlendirmesi amacyla" bir
sre iin hapse atlmasyla neticelenmiti.
Benim bildiim kadaryla, aslnda ok sevilen "Ahad [tek] ,
yani iinde mim' in bulunmad Ahmed" forml ve bu formle
bal olan "Allah'n Birlii" ilkesi Nakibendiler tarafndan hi
kullanlmamtr. Bunun sebebi, formln kolayca panteist be
lirsizliklere yol aabilmesinden ve slam'n tek ve benzersiz olan
roln tam olarak tanmlamaktan aciz kalmasndan duyulan en
die olabilir. Ancak, Feridddin Attar zamanndan beri tasavvufi
dnce sahibi Mslmanlar arasnda benimsenmi bir eilim
olan Muhammed'in isimleri ile oynama alkanlndan Ahmed
Sirhindi de kendisini kurtaramam ve Muhammed'in hayatta
iken iki ayr kiilie sahip olduunu ve bunun, o'nun ismindeki
iki mim' in yuvarla iinde de aka grldn iddia etmitir:
bunlardan biri, insani ve bedeni olan, dieri ise melek vasfnda,
manevi olandr. slam'n ilk bin yl iinde Muhammed'in ismi
nin bandaki mim (MHMD) yavaa kaybolmu ve yerini Allah'
ve O'nun tek ve benzersiz olduunu ifade eden elife (AHMD) b
rakmtr. Burada Ahmed Sirhindi'nin kendi ismine de bir gn222
Annemarie Schimmel
derme yapldn okurlar kolayca anlayacaklardr. Sirhindi bir

teori gelitirmiti; bu teoriye gre normal bir mminin (belki de
bununla ideal bir mmine en yakn olan insan kastedilmekteydi)
grevi, Muhammed'in ilk ve asl [orijinal] bildirisini tekrar haya
ta geirmek olmalyd. Bunun anlam da, Mslmanlar iin Hz.
Peygamber'in yalnzca zihni-ruhi deil, dnyevi ve siyasi-ictimai
ynlerini de dnyaya gstermenin ve varln hissettirmenin bir
grev olduuydu. Ancak bu grev yerine getirildikten sonra m
kemmel peygamberliin yeniden tam olarak tesis edilmesi mm
kn olacakt.
Ahmed Sirhindi kendisini ve selefini "kayyum" olarak ta
yin etti. Bu kelime, dnyann gidiatn belirlemek yolunda yar
dmc olmas mmkn olan en stn zihinsel g anlamna gel
mektedir. Drdnc ve sonuncu kayylm olan Pir Muhammed
Zbeyr'in, Delhi'nin Nadir ah tarafndan yamalanmasndan ve
bir zamanlar ok gl olan Mool Hkmdarlnn sona erme
sinden hemen sonra 1 739'da lmesi tuhaf bir rastlantdr.
Son kudretli Mool Han Aurangzeb'in de 1 707 ylnda lme
sinden sonra Mool Hkmdarl paralanmaya balad ve hem
ite hem de dta yaplan savalarn sonunda tamamen ykld. Bu
paralanma dneminde birok Mslman teolog Muhammed'in
bir model olduunu tekrar hatrlad; politik yklma sreci iin
de Delhi' de az veya ok, ama hepsi de Ahmed Sirhindi ekolne
bal olan byk mutasavvf, "yeni Muhammedi" teolojisinin
nderleri olarak ortaya kt. Bu nderlerden en tannm ola
n Hindistan'n kuzey-batsnda nemli politik roller stlenmi
olan ah Veliyullah't. Kendisini Peygamber'in yeryzndeki
temsilcisi sayan ve halknn stnde bir "uyarc" olarak gren,
ayn zamanda "Allah'n rahmetini esirgemedii" [mmet-i mer
hCtme] kk bir cemaat gurubuna doru yolu gstermekle m

kellef olduunu kabul eden Veliyullah' a destek veren Nakibendi
Mahzar Cancanan, Peygamber'in Snnetinden hi amamak223
la ve rnek bir hayat srdrmekle n yapm ve ayn zamanda

Urduca ve Farsa yazd iirleriyle de tannmt. Mir Dard, gu
rubun nc yesiydi ve 1 8 . yzylda bir edebiyat dili olmaya
balayan Urduca'nn en byk ve tek mistik airiydi. Ayn za
manda Tarfk-i Muhammediye'nin ilerlemesinde zel yeri olan
speklatif bir teologdu. Sylenceye gre drdnc kayyum'un
mridi ve dostu olan babasna 1 734 yl civarnda Muhammed'in
en byk torunu ve iilerin ikinci imam olan mam Hasan g
rnm, ona "Muhammed'in yolunun" temellerini gstermi ve
o zaman 13 yanda olan olu Mir Dard'a ve dier aile efradna
el vermiti. Mir Dard, btn edebi faaliyetini, o yllarda arkas
kesilmeyen saldrlar, ktlk ve yamalarla bouan Delhi'nin tek
kurtuluu gibi grd bu retiyi yaymaya hasretmiti. Tarfk-i
Muhammediye, mistik derinlii olan bir fundamentalizmdir. Bu

tarikatn inancna gre Peygamber'i, o'nunla zihinsel bir birle
meye nail olan Mir Dard'n babas Muhammed Nasr Andelib
temsil etmektedir; seyyid olmas da Peygamber'in soyundan gel
diinin bir kantdr. Mir Dard'n kendisini Peygamber'in tem
silcisi olarak tayin etmesine ve peygamberlerin farkl aamalarn
dan geerek sonunda hakikat-i muhammediyye ile birlemesine
varan srece dair verdii bilgiler, din psikolojisi asndan son
derece enteresandr ve birok mistik airin vecd iinde okuduu
beyitlerin mensur olarak ifade edilmi eklidir.2
Mir Dard'n siyasetle ilgilenmediini ve lkede nemli bir yer
tutan ii aznlk iin aalayc ifadeler kullanmadn syleyebi
liriz. Oysa Mahzar, bu mezhebe kar zel bir antipati beslemek
teydi. Mazhar'n ve Veliyullah'n evresinde Peygamber'in poli
tik nemi giderek daha kuvvetle vurgulanmaktayd. Mazhar'n
slam'n iki kolu arasndaki mnasebet hakknda sralad tipik
dayanak noktalarn aada bulabiliriz:
A. Schimmel'in Pain and Grace [Ac ve Rahmet] ile kr. Leiden 1976, Ksm L
224
Annemarie Schimmel
iilerin ve Snnilerin uzlamas, dnya ahalisi iin

merhamettir ve peygamberlerin en kymetlisi olan
Peygamberimiz iin de uygundur. Onun mmeti btn
mmetler iinde en iyisidir ve btn dinler o 'nun dininin
karsnda artk fuzulidir. O halde o 'nun eriatnn da btn
eriatlardan gl, mmetinin de dier mmetlere gre
sayca stn olmas icap eder. Mslmanlarn byk
ounluunu Snniler tekil etmektedir ve baka hibir gurup
bu kadar ok say ve gce sahip deildir. Din ulularnn, alimlerin
ve dinimizin glenmesini borlu olduumuz slam lkelerinin
hkmdarlarnn ou, gemite olduu gibi bugn de Snni'dir.
l3u argmanlardan, bir Peygamber'in byklnn m
metinin byklyle kantlanmasnn mmkn olduu ve m
minlerinin says ne kadar oksa o dinin de o kadar doru bir din
olduu anlalmaktadr. Eskiden bir peygamberin gerek bir pey
gamber olmas, onun retisinin salad baaryla llrken,
bu anlay 1 8 . yzylda peygamberlik makamnn sosyolojik ve
politik bir faktr olarak alglanmaya balanmas karsnda artk
geerli olmaktan km gibi grnmektedir. ah Veliyullah da
bir peygamberin hak olup olmadnn, onun siyasi ve ictimai et
kilerinin snanmas yoluyla anlaldn yazmtr:
Allah Peygam ber'e salkl bir toplum oluturmak

yolunda kullanaca vastalar bulmas iin gereken
zekay bahetti. Doru ve iyi bir reme, akllca idare e
dilen bir ticaret, dzgn sosyal davranlar,
devlet iktisadnn ve toplumun doru idare edilmesi
suretiyle salam bir toplum yaps meydana gelir.
225
Yz elli yldan daha uzun bir zaman sonra Hintli bir Msl
man olan byk modernist Muhammed kbal'in de dncele
rini tamamen ayn minvalde, fakat bu sefer komplike Farsa'nn
yerinengilizce cmlelerle ifade ettiini grmek ilgintir:
Bir peygamberin dini baarlar hakknda hkm

vermenin baka bir yolu da, onun tebliinin ruhundan
doan insan tipini ve kltrel dnyay incelemek olabilir.
ah Veliyullah ve Mahzar'la birlikte slam' da Peygamber
mucizelerinin hikayelerine artk o kadar deer vermeyen, aksine
Peygamber'in byklnn kant olarak Mslman cemaati
nin kudretini kst;:s olarak alan modern bir akm balam oldu.
Bu bak as, politik zlmelerin ve zayflklarn hkm sr
d dnemlerde idealler ve gerekler arasnda srekli bir ge
rilime yol amakta ve Mslmanlarn Peygamber'in "altn a"
ile halihazrdaki durumlarn karlatrmalarna sebep olmak
tayd. Peygamber'in hesap gnnde beklenen efaati -slam l
kelerinin airleri tarafndan hala tekrarlansa da- artk Veliyullah
gibi reformcular iin o kadar da nemli deildi, nemli olan
Peygamber'in retisinin pratik ynyd. Hindistan'da yaa
yan Mslmanlarn Veliyullah'n zamanndan bu yana srekli
olarak yeni politik ve kltrel etkilerle karlatklarn, o gne
kadar Mslmanlarn egemenliinde yaam olan Hindularn
yaylmalarna ve ngilizlerin topraklarna girmelerine kar ken
dilerini korumak zorunda kaldklarn gz nnde tutarsak, bu
deiimi anlamamz mmkn olabilir. (ah Veliyullah ise sadece
Maharattalar ve Sihler tarafndan gelen tehditlerle meguld, fa
kat henz o hayatta iken Bengal'de 1 757' de kesin bir zafer kazan
m olan ngilizleri bir risk olarak grmemiti.)
ah Veliyullah, Peygamber'in "eletiren, knayan" temsilcisi
olarak, bir Mslman'n yerine getirmekle mkellef olduu g226
Annemarie Schimmel
revlerini ihmal eden, tek bir Tanr'ya ibadet etmek yerine evliya
trbelerini ziyaret eden ve para karlnda meyhane ve gene
levlerin almasna gz yuman herkesi sert szlerle azarlyor ve
Allah'n kelamn ve Peygamber'in Hadislerini renmek yerine
felsefe tahsil edenlere ate pskryordu:
Yunan felsefesinin 2000 yllk kuru kemiklerini

yalayan bu insanlar kpeklerden daha alak deil midir?
Senai ve Attar'n, filozoflar hakknda yazdklar beyitleri
okurlar hemen hatrlayacaktr:
Haimi Peygamber'in eriatna

en uzak duranlarfilozoflardr!
ah Veliyullah'n kendisine zg olan Peygamber retisini
aklamak kolay deildir. Karmak ve ok kiisel bir stil kullana
rak yazd Araba ve Farsa saysz eserinden aslnda neyi ama
ladn karmak zordur. Hintli Mslmanlarn ou gibi o da
Peygamber'in Arab kkenli olduunu vurgulamtr: Ondan bir
asr nce Kudsi'nin, "Haimi, Kureyi Peygamber" diye adlandr
d Hz. Muhammed, onun gzlemlerinin de merkezine yerle
mitir; bu tanmlama daha sonra kbal'in yaznnda da yeniden .
nemli bir yere sahip olmutur. Hindistan' daki ok karmak ve
eitli dinlerle zt den slam'n Arab karakteri, bu eitlilik iin
de Hintli Mslmanlara dnyada kendilerine ait bir merkezin
var olduunu gstermekteydi.
ah Veliyullah'a gre her peygamber, mkemmelliin eitli
derecelerini kendi iinde barndrr. Bunlar srasyla efaat st
[spererogatif] edimlerle ulalan yaknlk [ululuk derecesi]; dini
grevlerin yerine getirilmesiyle ulalan yaknlk ["peygamberlik"
227
kademesi] ve melekler alemi ile olan yaknlktr. Veliyullah'n ka

naatine gre slam Peygamberi'nin melekler alemi ile zel ve ayr
bir ba vardr, nk yeryzndeki olaylar meleklerin vasta
syla yrtlr ve idare edilir; Peygamber'in kalbi ise, mukaddes
gk kubbenin [haziret'l-kuds=cennet] bir aynasdr. lahi ale
min daha yksek katlarnda cereyan eden olaylar o gk kubbeye
.
yanstlr. Muhammed'in ruhu parlak bir taa [hacer-i beht] ben
zetilir (bu kavram bn-i Arabi de kullanmt), byle bir yree
sahip olduu iin Peygamber btn ilahi ilhamlara akt.3
Allah tarafndan Peygamber' e dnyann hkmranl ve
mmetinin sorumluluu emanet edildikten sonra o'nun ruhu
nun da -"en yce meclisin" icraatlarnda "parlak ta" olarak yer
ald iin- gemi ve gelecek btn hadiseleri renmeye ak
olmas gerekiyordu: Onun ruhu gemiteki insan soylarnn
hikayeleri ile mmetini ilgilendiren veya onlarn inkiaf ya da
mahv iin hayati nem tayan olaylar yanstmaktayd. Yine
ahiret gnnde neler olacann bilgisi de P eygamber'e verilmi
ti. ah Veliyullah Peygamber'in sahip olduu ve doal yollarla
izah edilmesi mmkn olamayan bilgileri byle aklyordu.
Biraz bilmeceyi andran bir blmde Veliyullah, -hilal ek
lindeki ayn dolunay haline gelmesi gibi- Muhammed'in mkem
mellie, yani "peygamberlerin mhr" mertebesine ulamak iin
safhadan getiini syler. Baka bir blmde Peygamber'in
mkemmel bir isel [manevi] ahenge sahip olduunu ve mukad
des gk kubbe tarafndan desteklendiini belirtir. Ona gre bun
lardan daha nemli olan vasf ise baarl bir topluluk yaratmakta
oynad etkin roldr.
Baka bir balamda Muhammed'in peygamberlerin mhr .
olarak insanlar ve cinlere gnderildiini ve mmetindeki gnah
karlara efaat edeceini syleyerek btn mminleri Peygamber'in
erdenlerini her zaman zikretmeleri hususunda uyarr.
3
Baljon, A Mystical nterpretation [Mistik Bir Yorum], s. 58.
228
Annemarie Schimmel
kbal, ah Veliyullah', slam'n yeni bir ruha ihtiyac oldu

unu fark eden ilk kii olduu iin vmtr. Onun kanaatine
gre her peygamber, yeryznn tmnde kendi eriatn tesis
etmek ve ekirdek olarak kullanmak zere ayr ve zel bir halk
eitmek iin gnderilmitir.
kbal'in bu dncesi, Veliyullah'n bykeseriHccetlah i 'l
Balia' daki bir blmde de yer alr. Hintli reformcu tarafndan

Peygamber'in tebliinin, gnderildii halkn karakteri ile de ya
kn ilgisi olduunun sylenmi olmas dikkate deer bir husustur:
Peygamberlik; inceltilmesi, parlatlmas ve

mmkn olduu kadar gzelletirilmesi gereken bir nesne
gibidir; bu nesne bir kandil de olabilir bir para toprak da. . .
Doutan gelen karakter ve millet de bir
malzeme gibidir, ya kandildir ya amur.
Bundan dolay peygamberlerin vaazlar farkl dzlemlerde
olmutur. Peygamberlik makam Muhammed ile btn evrene
amil olana kadar srekli tekaml etti ve inceldi. Allah tarafndan
Muhammed' den nce gnderilen eliler sadece belli bir rka veya
bilin mertebesine hitap etmilerdi.
ah Veliyullah, mucizeler hakknda hazan alacak kadar
modern aklamalar yapmtr; Muhammed'in mirac' [gk
lere seyahati] ve ayn blnmesi gibi mucizelerinin izahn
Peygamber'in tm insani mkemmelliinin, o'nun temiz bede
ninde ve hayvani mkemmelliinin ise Burak suretinde grn
mesinde bulmaktadr. Fakat bu bilgin de, ondan nceki yzlerce
airin yapt gibi, halk tarafndan sevilen mucizeleri onlara ras
yonel bir ekilde aklamak iin uzun ve geleneksel bir methiye
yazmay tercih etmiti.
229
Ve Hz. Muhammed O'nun Peygamberi'rlir
Nakibendilik'in daha sonraki dnemlerinde srekli olarak

ne kartlan ve tarfk-i muhammediye teolojisinde nemli rol
oynayan husus, qurb'un-nevafil [nafilelerle (Allah'a) yaknla
ma] ve qurb'ul-feraiz [farzlarla (Allah'a) yaknlama] arasndaki
farktr. Bu kavramlar mutasavvflarn nazarnda P eygamber'in
veya bir din ulusunun Allah'a yaknlamasnn hangi yollarla
mmkn olduunu anlatyordu. Qurb'un-nevafil [sper eroga
tif edimler, yani fazladan yaplan ibadetlerle Allah'a yaknla
ma] kavram, bir Hadis-i Kudsi' den tretilmitir ve Kendisine
naf le ibadetlerle ynelen kiiye Allah unlar vaat eder: "Allah
o kiinin gren gz, tutan eli ve iiten kula olacaktr"; yani
insann Allah'a ynelerek bir deiim geirmesi mmkndr. Bu
yaknlk, ayn zamanda "sarholuk, kendinden geme yolunun"
da son bulmas anlamna gelmektedir, nk Allah'a duydukla
.
r hayranlk iinde kendilerinden geenler gerek dnyaya geri
dnmek istemezler.
Qurb'ul-feraiz [farzlarn yerine getirilmesi suretiyle Allah'a

yaknlamak] ise, peygamberlerin yoludur. Onlar Allah'n emret
tii grevleri yerine getirdikleri iin, O'nunla bulutuktan sonra
tekrar mmetleri iin almak zere akllar balarnda olarak
dnyaya geri dnerler. Bu yol, Nakibendi tarikatnn mutasav
vfar iin eriilmesi mmkn olan en yce mertebedir ve Mirac
mucizesinin tefsirinde srekli olarak vurgulanmtr. Delhili mis
tikler arasnda Mir Dard, bu meseleye Farsa eserlerinin iinde
geni blmler ayrmtr. Hem anne hem de baba tarafndan
seyyid ve dolaysyla Peygamber ile akraba olan Dard, dini g
revlerini sk bir ekilde yerine getirirse Muhammed'le arasnda
ki ba daha da salamlatracana inanm ve insanlar hakiki
"Muhammedi" inanca davet etmek iin Peygamber'in gerek se
lef olarak Allah tarafndan nasl seildiini anlatmtr:
230
Annemarie Schimmel
Allah bana dedi ki:

- Ey Allah'n mmessili ve simgesi! Andolsun ki
Ben senin mertebeni ve hizmete hazr olduunu grdm; imdi
Benim Allah olduuma ehadet et, nk sen benim
ve Peygamberimin kabul ettii kulumsun!
Ben de yle karlk verdim:
- Efendimiz! Sen'den baka ilah olmadna ehadet ederim,
Sen benim ilahmsn ve ibadetimin amacsn ve
Sen'den baka bir amacm yoktur. Ben Sen 'in sevgilinin
soyundan geliyorum, ben Sen'in bt lblnn bir parasym.
Ve O yle dedi:
- Ey Abdullah! Sen hakikaten Allah' tanyansn,
btn iaretlerimi [manifestasyon] gstermen iin seni setim.
Benim iaretlerimi btn mahlukatma gster. Ben seni en byk
meclisime ve en byk Muhammedi topluluuma ardm:
sana itaat eden Muhammed'e ve
Bana .itaat etmi olur! Ben de dedim ki:
- Efendimiz! Senin btn emirlerini alyorum ve insanlar
Senin dinine ve Sana teslimiyete aryorum. Onlar bana
ve babama ynelt ki, ben de Sana ve Senin Peygamberine
yneltebileyim. Sen dilediine hidayet edersin!4
1 750 yllarnda kendisini "Peygamber'in knayan temsilcisi"
olarak hisseden yalnz ah Veliyullah deildi, ayn ekilde Mir
Dard da her hususta Peygamber'in mmessili olduunu d
nyordu. Belki de bu yzden Delhi' de yaayan bu iki mutasavvf
eserlerinde birbirlerinden hi bahsetmemilerdir.
Hindistan'daki politik duruma bal olarak Muhammed'in
tarihsel veya yar-tarihsel kimliinin 1 8 . yzylda yeni bir anlamka4
Mir Dard, lm'l Kitab, Delhi Bloh/1892, s. 6 1 .
231
zand sylenebilir. Bu yeni anlama; bir nostaljiyi, P eygamber'in

altn ana duyulan zlemi de eklemek mmkndr. Milletlerin
en iyisini yaratm olan bu din btn byklne ramen imdi
Hindular, Sihler ve Avrupallarn saldrlarna fikir ve gelenekle
riyle kar koymak durumundayd. Nostalji daha sonraki onlar
ca yl iinde ve hatta gnmzde bile Peygamber'i yceltirken
kullanlan bir malzeme oldu, nk Muhammed'in ynlendir
dii cemaatin ideal tablosu modern dnyadaki Mslmanlarn
durumu ile hep mukayese edilmektedir. O halde Peygamber' e
dnmekten baka kar yol var myd?
Mslmanlarn durumu Hindistan'da giderek ktlei
yordu. Son Mool hkmdarlar, Britanya Dou Hindistan
Kumpanyas'nn elindeki birer kukla gibiydiler. Fakat bu artlar
altnda dahi tarfk-i muhammediyye etkili olmay srdryordu.
Mir Dard'n lmnden yaklak otuz be yl sonra bu hareket,
siyasi ve sava bir akmn ismi oldu; ah Veliyullah'n ardllar
da bu harekete dini destek verdi. Topluluun bakan olan Ray
Bareillyli Seyyid Ahmed, kendisine bal olanlarla birlikte bir
zamanlar Mslmanlara ait olan ve Mslmanlarn ounluk
ta olduu kuzey-batdan Sihleri srmek istiyordu. slam'n ilk
dnemlerinde olduu gibi yine Peygamber'in ekseni etrafnda
toplanld, o'nun hayatn dnmek slam'n eninde-sonunda
dmanlar zerinde kesin bir zafer kazanacana olan inanc
glendiriyordu. Seyyid Ahmed ve onun teolojik danman olan
smail' in 183 1 ' de lmeleri ve topluluun yklmak zere olma
s, geride kalan savalarn hrsn azaltmad; onlarca yl daha
idealleri iin savamaya devam ettiler, ancak artk yalnz Sihler'e
kar deil, Hindistan' da gerek bir slami iktidar kurmak iin
ngilizlere kar da savamaktaydlar.
Muhammed merkezli bu hareket, sadece Hindistan'la snrl
kalmad. Hintli Mslmanlar Peygamber adna harekete getik-
232
Annemarie Schimmel
leri zaman Afrika'nn kuzeyinde mistik olarak etkin ve inanla

rnn merkezine Muhammed'i yerletiren iki tarikat ortaya kt.
Bunlar 'komutan peygamber' rneinden g alarak Fransz ve
talyan smrge kuvvetlerine kar sava balatan Ticaniye ve
Sernlsiye tarikatyd. Senlsilik'te slfilerin Peygamber'in zne
younlaarak o'nunla zdelemesi ok nemli bir rol oynar;
ayn zaman dilimi iinde Mekke'de doan ve oradan Sudan ve
Msr'a yaylan Mirganiye tarikatnda, dualardan ve ilahilerden
anlaldna gre Peygamber' e gsterilen hrmet ve sevgi daha
glyd.
Constance Padwick her iki tarikatn inancnn ana hatlarn
yle bildirmektedir:
Allah'n, Ahmed Ticaniye deer verdiini gstermek iin

yapt ihsanlardan biri uyku haricinde isel bir
sezgiyle Peygamber'i grebilmektir; bu igr sreklidir
ve bir an bile kaybolmaz. Dier bir ihsan ise Ticani'nin
her ey hakknda Peygamber'e sualler sorabilmesi ve o'ndan
kk-byk her ey hakknda fikir alabilmesidir.
Bu bilenlere verilen en byk ihsandr.5
Senlsiye tarikatnn kurucusu da Ticanilerin kurucusu ka
dar Peygamber' e yaknd:
Bu tarikatn kurucusu maneviyatn tamamen

Peygamber'in z varln iselletirmeye vakfetmitir.
Onun harici hayat, Peygamber'e sz ve fiiliyatta riayet etmek;
daima o'na salavat getirmek, yalnzken ve toplulukla
birlikte ettii dualarda tm kalbi bununla dolup iine
5
Padwick, s . 150.
233
nfuz edinceye kadar Peygamber'i yceltmek ve Peygamber'i

anarken dahi heyecanlanmak ve duygulanmak zerine ina
edilmitir. Peygamber'in z varlna igryle ulamak
onun kalbine o kadar hkmetmiti ki, Peygamber'den
baka hibir mahluk onun iin bir ey ifade etmiyordu.6
Sevgili Peygamber'i gece ve gndz, uykuda ve uyankken
devaml vmek, sufiler iin kendilerini o'nun yannda hissetmek
ve o'nunla mutlak birlemeyi amalamak anlamna geliyordu.
Ticaniler tarafndan okunmas en ok tavsiye edilen dua

Fatihiyye duasyd:
Allahm! Muhammed Efendimizden rahmetini esirgeme.

O kapal olan aandr, kendisinden evvelkilerin mhrdr.
Kendi hakikatiyle hakikate destek olan ve
doru yolu gsterendir. Onun yce mertebesine
layk olan ailesine de rahmet et!
Senusiler de Azimiyye duasn tercih ediyorlard:
Allahm! Byk arn temellerini dolduran ve kendisi

sayesinde Byk Allah'n alemlerinin ykseldii yznn
nuru hrmetine ulu efendimiz Muhammed'e ve o 'nun
ailesine rahmetini niyaz ederiz...
Mirganiye tarikatnda d a Peygamber'in bereketi [hayr geti
ren gc] iin yakarlr ve dualarda dile getirilir:
6
Padwick, devamndaki alntlar s. 164, 165 ve XXVI.
234
Annemarie Schimmel
Allahm! Efendimiz Muhammed'e rahmet et ve o 'nun

bereketi hrmetine bizi Arablarn ve Arab olmayanlarn
ve btn mahlukatn errinden koru. Allahm! Bizi scak
ve souktan, yamurdan ve rzgardan, ylanlar,
akrepler ve vahi hayvanlardan koru...
19. asr btn slam dnyasnda siyasi gerilimlerin artt bir
zaman oldu, fakat bu dualar douda ve batda mminlere ilham
kayna olmaya devam etti. Byle zor bir asrda bile baz Hintli
Mslmanlarn Peygamber'in rolne dair kl krk yaran prob
lemlerle megul olmalar hayret vericidir.
1 857'deki baarsz askeri ayaklanmalara kart iin
Andamen adalarna srgn edilen Fazl Hakk Hayrabadi ve tarik
i muhammediye'nin nderi smail ahid, ihtiya halinde Allah'n

bir Muhammed daha yaratmasnn mmkn olup olmad ze
rinde tartmaktaydlar. Fazl Hakk . bunun mmkn olmad
kanaatindeydi, smail ahid ise bunun mmkn olduuna, fakat
Allah'n bunu yapmayacana inanyordu. Bu tartma zerine,
klasik Fars edebiyatnn btn sz ve mana sanatlarn kulland
1 0 1 beyitlik uzun methiyesini yazan Mirza Galib de tartmaya
kart ve dostu Fazl Hakk'kn ondan hi ummad bir ey yapa
rak smail ahid'in tarafn tuttu, nk yle dnyordu:
Dnyann neresinde bir lk atlsa,

"Alemlere rahmet iin gnderilen " de oradadr.
Bu beytin anlam udur: Allah zeki, akll varlklar yaratmak
isteseydi, onlar Peygamber'in ynlendirmesinden mahrum b
rakmazd.
Bu dnce bir asr sonra kbal tarafndan Cavidname'de
tekrar ele alnmtr, nk bu problem gittike daha ok nem
235
kazanmaktayd. Astronomlarn yapt keifler, dier gezegen

lerde de yaam olabileceine ihtimal vermekteydi, bu da "dn
ya harici" peygamberlik sorununu yeniden canlandrmt.
Peygamberliin artk son bulduunu aklayan ve slami inancn
merkezini tekil eden bu dogmaya karlk Galib' in olumlu yant
nasl bir etki yaratacakt?
kbal, tartmann ynn ustalkla deitirecek kadar akl
l davrand, zira Seyyid Sleyman Nedvi ile yapt yazmadan
Galib'in beytinde sergiledii kanaatin kbal'i ne kadar huzursuz
ettiini anlamak mmkndr.
Ancak 19. yzylda bu gibi fikirlerin ok gl tesirleri ola
mazd. ngiliz smrge ynetimleri ile daha yakn temas iinde
olan Hintli ve Msrl Mslmanlarn tamamen farkl problemle
ri vard. Avrupal oryantalistlerin, sevgili Peygamberleri hakkn
da yazdklarn dehet ve tiksintiyle okuyor ve kendilerini misyo
ner okullarnn zararl faaliyetlerinden korumaya alyorlard.
Bu nedenlerle 19. yzylda daha ok Peygamber merkezli bir teo
lojinin gelimi olmasna hayret etmememiz gerekir. ngilizlerle
ibirlii iinde olmas ve bir amatrn haddi olmayan cretkar
yeniliki atlmlar sebebiyle tutucu evreler tarafndan eleti
rilere hedef olan Sir Seyyid Ahmed Han, modernist teolojisini
Peygamber' e dayanarak kurmu ve Hint slamnn ilk byk re
formcusu olmutur. Genliinde yazd modern ve yeniliki bir
mevlud'da Peygamber' in ahsiyetini, daha sonra o'na mal edilmi
olan sylence ve mitlerden kurtarmak isteyen Sir Seyyid Ahmed
Han, bir Mslmann kendi hayatnda ahlak- Muhammedi'yi
[Peygamber'in asil niteliklerini] uygulamasn ve ahlak bakmn
dan o'nu takip etmesini hedefliyordu. O da Veliyullah gibi d
nyor ve saysz Kur'an mfessirlerini ve bunlarn da stad olan
mfessirleri slam iin en byk tehlike olarak gryordu, nk
bu mfessirler Kutsal Kitab'n asl ve basit ayetlerini aydnlatmak
yerine karartmaktaydlar. Yaradltan sade, gnahsz, drst ve
236
Annemarie Schimme!
yumuak huylu olan Peygamber'in, cahil l insanlarna basit ve

ak bir biimde bildirdii Allah'n emirlerini gereksiz ekleme
ler, bo ve rafine mukayeseler, mantki dzeltmeler ve metafizik
nermeler o kadar deitirmiti ki, bunlarda slam'n balang
cndaki orijinal sadelii bulmak artk mmkn deildi.7
Ondan elli yl sonra kbal de benzer szlerle bu mevzudaki
ikayetini ifade etmitir:
Peygamberimiz tekrar grnp bu lkede

slam' retmek istese, burada hkm sren artlar
ve adetler yznden bu ahalinin slam 'n
gereini anlamaktan aciz kalacandan eminim. 8
Sir Seyyid Ahmed Han slam cemaati iin Peygamber'i tek
rar canlandrmak ve o'nun Mslmanlarn iinde bulunduu
durumla zt den bykln dnyaya isbat etmek iin ne
yaplmas gerektii hakknda kafa yormaktayd. Bu mevzuda
saysz makale yazd ve konferanslar verdi. Essays on the Life of
Muhammed [Muhammed'in Hayat zerine Denemeler] adl
eserinde Peygamber' e olumlu yaklaan birok Batl yazara da
yer vermitir. Hindistan' daki btn yeniliki Mslmanlarn en
sevdii yazar ise, On Heroes and Hero Worship [Kahramanlar ve
Kahramanlarn Yceltilmesi] adl eserinde Muhammed hakkn
da pozitif hkmler veren Carlyle olmutur; onun olumlu d
nceleri Mslmanlar tarafndan o kadar ok benimsenmi ve
tekrarlanmtr ki, yapt olumsuz eletiriler bu arada tamamen
unutulmutur.
ah Veliyullah'n rkek bir tereddtle mitolojik unsurlar
mucize yklerinden karmak istedii gibi, Sir Seyyid Ahmed
7
S. Christian W. Troll, Seyyid Ahmed Han, a reinterpretation of Muslim 1heology,

New Delhi 1978 [Seyyid Ahmed Han, slam Teolojisinin Yeniden Yorumlanmas].
20 Ocak 1925 tarihli mektup.
237
Han da ayn eyi yapmak istiyordu: Bedir sava'nda Peygamber' e

meleklerin yardm ettiine inanmak istemiyordu, o'na yardm
eden Allah't ve "bu uurda meleklerini zahmete sokmaya ihtiyac
yoktu." Ayn zamanda peygamberliin doutan var olan insani
bir vasf olduuna inanyordu, fakat Peygamber'in szel ilham
konusunda ah V eliyullah'tan daha tutucu olduu da aikard.
Sir Seyyid Ahmed Han'n alma arkada olan irak Ali,
Tezhib'l-Ahlak isimli dergisinde eletirel radikalizm konusun

da Sir Seyyid Ahmed Han'dan ok daha ileri gitmekteydi. O ,
Muhammed'in otoritesini, kelimenin tam anlamyla dini prob
lemler sz konusu olduunda kabul ediyordu:
Peygamber'in din hakknda verdii bilgileri

Mslmanlar kabul etmek zorundadr; fakat
Muhammed kendi kanaatini
bildirdii zaman, nihayet o da bir insand.
Bu cmle, 'Peygamber'in din hakknda konutuu zaman
asla yanlmadn, fakat gndelik hayata ilikin konular sz ko
nusu olduunda o'nu bir ziraat uzman veya bir hekim olarak ka
bul etmemek gerektii' anlamna gelmektedir (klasik ilahiyatlar
arasnda byle dnenler daha nce de vard).
irak Ali'nin o zamana kadar grlmemi arlktaki Hadis
eletirilerinin de Hindistan' daki Ehl-i Hadis gurubu tarafndan
Sir Seyyid Ahmed Han ve onun modern fikirlerine kar duyulan
byk antipatide pay sahibi olmas mmkndr.
Peygamber Hadislerini modern bir anlayla yorumlamay
ve slam'n ilerlemeye uygun bir din olduunu gstermeyi dene
yen Sir Seyyid Ahmed Han ve alma arkadalarndan hi biri
Zeyd Amir Ali kadar etkileyici bir Peygamber profili izmeyi bac
238
Annemarie Schimmel
aramadlar. 1 897'de Sir Seyyid Ahmed Han'n lmnden bir

yl nce yaynlanan, The Life of Muhammed or the Spirit of Is lam
[Muhammed'in Hayat ve slam'n Ruhu] isimli kitab, slami
literatrde yeni bir trn ilk rnei olmutur. Bu tr kitaplar
Mslmanlarn "gurur duyacaklar" bir Peygamber'i tantmak
tayd. Peygamber, her zaman olduu gibi sradan bir insann
ancak sahip olmay umabilecei iyi vasfarn kendisinde vcut
bulduu kii olarak gsteriliyordu; o'nun harici zellikleri, r
nein nasl sark sard veya hangi meyveleri sevdii, mmin
ler tarafndan rnek alnmasna ihtiya olmayan eylerdi. Fakat
Mslmanlar o'nun yaam tarzn ve dnyaya bakn; tevazu
sunu, ashabna olan ilgisini, zor artlar altnda gsterdii sabr
ve tahamml rnek alabilirlerdi. Muhammed artk mistik dz
lemde deil, fakat dnyevi dzlemde mkemmel bir insan olarak
gsterilmekteydi. Muhammed'in modern bir insan olduunu
kavrayan bir Mslman, slam'n sadece inkiafa uyumlu bir din
olmakla kalmayp bizzat kendisinin bir inkiaf demek olduunu
da kavrayacakt.
Peygamber'in yeni imaj Mslmanlar derinden etkile
di ve Bat' da da byk ilgiyle ett edildi. Peygamber'in bu yeni
grnmn ilk yorumlayan Hintli eyh Kdvay olmutur, ve
Muhammed'in gerek mucizesinin, Arabistan'n siyasi, ictimai,
fkri, ahlaki ve teolojik tabiatn tamamen deitirmesi olduunu
sylemitir. Bu fkirler, slam'n ve Peygamber'in modelinin, ser
seri bedevi etelerinin {!) zerindeki uygarlatrc gcn vur
gulayan Sir Seyyid Ahmed Han'n fkirleriyle de uyumaktadr.
Modernistler, karmak teolojik sorunlardan daha ok ei
tim meseleleri ile ilgileniyorlard. ocuklar niin sevimli ama bir
o kadar da lzumsuz olan Peygamber hikayelerini renmek zo
rundaydlar, onlara dinin kurucusu hakknda daha aklc bilgiler
verilemez miydi?
239
ocuklar bylece Peygamber'in imajn karalayan Batllara

kar daha hazrlkl olur ve hayatlarn da uygulanmas mmkn
bir modele gre tanzim edebilirlerdi. O yllarda Protestanlk'n,
sa'nn mitosunu ykmak pahasna peygamberlerinin hayatn ke
fetmeye alt gibi, yeni bir Peygamber biyografileri dalgas nce
Hindistan'da balad ve Hindistan ve Pakistan'daki kitap raflar
Mevlana ibli'nin Urdu dilindeki be ciltlik Peygamber biyografi
sinden, popler Sevgili Peygamberimiz risalelerine kadar bu yeni
literatrle doldu. Hindistan'da Peygamber biyografisini tantmay
amalayan siret akm [sfret movement] 1920'li yllarda ok geli
ti ve btn Hindistan'da byk yank yapt. Yeni uyanan bu ilgi
sonucunda Mslman rencilerin, dinlerinin tarihi kklerinden
ve Peygamber'in hayatndan habersiz ve hala halk kitaplarndaki
efsanelere taklp kaldklarn grp zlen bir Hindu retmen
Sind' de 191 1 ylnda Sindi dilinde bir kitap yaynlad. Bu nc giri
imden yl sonra ilk olarak bir Mslman'n kaleminden km
olan Peygamberin yaam yks Sindi dilinde yaynland.
Enerjik, politik olarak aktif ve toplumsal ykmllkler st
lenmi bir peygamber imajna dnlmesi, doal olarak edebiyata
da yansd. Bir Urdu airi (Safi Leknevi) 20. yzyln balarnda
yazd naatnda,
O, inat Arablara boyun edirdi,

O, hayvanlar insana dndrd,
O, kardelii kuran ve insanlara
eit davranandr,
O, kapitalizmde reform yapan ve
zahmet ekenleri koruyandr. . .
demi ve gnmzde Muhammed'i "sosyalizmin imam"
olarak gsteren fikirlere nclk etmitir.
240
Annemarie Schimmel
Tabii ki, bu hareket sadece Hindistan'la snrl kalmad, n

k dier Mslman lkelerde de benzer problemler yaanyordu.
Arab lkeleri dnda ilk olarak Msr' da Muhammed Abduh gibi
yeniliki teologlar Kur'an'n ve Peygamber'in rolnn yeni bir
anlayla yorumlanmas iin gayret ettiler ve birok bakmdan
Hintli meslektalar gibi ayn sonular elde ettiler. Peygamber
hakkndaki byk biyografik eserler 1930'dan sonra ortaya k
mtr. Bu eserlerde de Hz. Muhammed' in yaam yks modern
biyografik metotlar kullanlarak, ancak peygamberlik vasfnn
hakk verilerek yazlmaya allmtr.
Modern Bat eletirisi ise, Hz. Muhammed'in biyografilerde
btn erdemlerin rnei ve mkemmel peygamber olarak tan
tlmasnda somut tarihi eksikliklerin bulunduuna inanyordu.
Rotraut Wielandt, "Renksiz bir parlaklk sayor" dedii
Abduh'un biyografik eseri hakknda u yorumu yapmt:
Peygamber iyi, soylu, yce ve akll olan

her eyi yapyor ve temsil ediyor. Bu mutlak ve imkansz
mkemmellik yznden o'nun ahsiyetine tarihsel bir
can vermesi mmkn olan btn konturlar soluyor.9
Hz. Peygamber'i, Araba konuulan dnyada tarihsel bir
kiilik olarak onurlandrmak amacyla atlan en nemli adm
lardan birisi 1935 ylnda Hseyin Heykel'in yazd kitap
tr. Brockelmann Arab Edebiyat Tarihi adl eserinde, yazarn
"Kahramann insan olarak okurlarna yaknlatrmay, ve bu
arada o'nun dinsel konumunu da korumay" baardn belirt
mitir. Baz Hintli reformcularn da yapt gibi Hseyin Heykel,
modern anlayla ters den Peygamber mucizelerini rasyonel
9
Rotraut Wielandt, Offenbarung und Geschichte im Denken moderner Muslime

[Modern Mslmanlarn Dncesinde Vahiy ve Tarih], Wiesbaden 197, s. 53.
241
yollarla aklamak istemiti; bu balamda Mirac'a da psikolojik

bir analiz uygulayarak "aa uygun" bir yorum yapm olmas
da enteresandr. Bu modern tavrna ramen Hseyin Heykel'in
kitabnda da Peygamber, halknn en byk nderi olarak gs
terilmektedir: "O insanlar dnsel ve ruhsal en st seviyelere
kartabilecek gce sahiptir; o yce seviyelerde yaam, kardelik
ve sevgiden oluur. O, dnyada var olan her nesnenin bilgisine
varmak iin abalar", yani P eygamber; dnsel, bilimsel ve din
sel ilerlemeye giden yolda ideal bir liderdir.
Doal olarak Hseyin Heykel'in harika eletirisi mutaassp
evreler tarafndan kabul grmemiti, eserin yaynlanmasndan
ksa bir sre sonra mucizelerin gerek olduunda srar eden ba
naz bir Vehhabi eletirmen tarafndan esere itiraz edildi. Ona
gre Heykel'in askeri komutan ve siyaseti olarak Muhammed
hakknda yazdklar doruydu, fakat Heykel, Muhammed'in pey
gamberlii hakknda yazdklarnda hakl deildi. Burada modern
Peygamber biyografilerinin bir ksm iin geerli olan bir nokta
ya temas etmekteydi: Rasyonel ve biyografik ayrntlarla ilgilenen
dnya imajna uymayan Peygamber'in gerek "dini" vasf oun
lukla grmezden geliniyordu.
GerektennemliolanbirbakaeserdeMsrlAbbasMahmud
el-Akkad tarafndan 1942' de yazlm olan Muhammed'in Dehas
isimli kitaptr. ok ynl ve olaanst retken bir yazar ve ede
biyat eletirmeni olan Akkad, bu eserinde Muhammed'in byk
ln yanstmak istemitir. Muhammed'in asl mucizesi ona
gre hangisidir?
Muhammed, inancyla birlikte i huzurunu ve dzenini

kaybetmi olan ve slam 'n kurtarc sesini bekleyen bir
dnyaya ayak bast. Bir vaizde ve bir askerde bulunmas
gereken tm erdemler o'nda toplanmt. Bir vaizin belagat
242
Annemarie Schimmel
ve ikna kabiliyetine; ve bir askerin cesaretine ve valye

ruhuna sahipti. O, yetenekleri ve karakteri ok stn
bir kii olarak hem ana hem de gelecee hkmetti. Onun
zamanndan beri yaanm olan hibir olay Muhammed
olmasayd byle yaanmazd. Ondan evvelki ve o'ndan
sonraki tarih tamamyla birbirinden farkldr.
Hz. Muhammed, bu ifadelerde tarihin ekseni olarak gste
rilmitir. Bunlar sufilerin edebi tebihlerle byk methiyelerin
de dile getirdikleri duygularn bir dereceye kadar sekler ifade
leridir. Akkad, baka bir peygamber kitabnda [Ala Hami es
Sire=Peygamber Biyografisinin Kenarnda] dindar yrekler iin
ok kymetli olan menkbeleri ele almtr.
Bu gibi biyografilerin ve ranl bilgin Seyyid Hseyin Nasr
tarafndan yazlan tasavvufi Peygamber tasvirlerinin yan sra,
yazarlarn politik ve ideolojik bak asna bal olarak farkllk
gsteren biyografiler de mevcuttur: Baas Partisi'nin kurucusu
Miel Ef ak, Peygamber iin "Arab ruhunun ksa bir zetidir"10
demitir. Bu ilgin saptama bize Hintli Mslmanlar tarafndan
Peygamber'in Arab karakterinin vurgulanmasn hatrlatsa da,
bunda daha ok politik bir anlam yatmaktadr.
Yakn an alimlerinin slam retisindeki gerek sos
yal karakteri kantlamaya altklar gibi, Cemal Abdunnasr da

Peygamber'i 1964 ylnda "sosyalizmin imam" olarak tanmla
mtr. 11 Ondan on yl nce de Nasr'n kabinesindeki bakanlardan
Fethi Rdvan Peygamber'i "en byk devrimci" olarak vmt.
Gnmz dnyasndaki ok eitli eilimier hakknda en
iyi zet 1976'da Karai'de toplanan Uluslararas Siret konferan10 Rotraut Wielandt, Offenbarung und Geschichte im Denken moderner Muslime , s.
89.
1 1 Kr. Harald Vokke, FAZ 17. Austos 1966 tarihli makalesi.
243
s protokolunda verilmitir (siret==Peygamber biyografisi) . Bu

konferansta Peygamber'in nuru kadar o'nun fikirlerinin business
management iin bile geerli olduunu ileri sren temalar ele

alnmtr.
slam dnyasnda reform olarak yaplan her eyin Peygam
ber'in modeli ile balantl olmas arttr.
244
XI. MUHAMMED KBAL'N

ESERLERNDEK PEYGAMBER1
z. Peygamber'in yceltilmesi amacyla .kulla

nlm olan edebi ve felsefi yollar Muhammed
kbal'in eserlerinde bir araya toplanmtr.
Yazar ve filozof olan kbal, Hint yarmadasnn kuzey-batsnda
kurulmas istenen bamsz bir Mslman devletinin adn ilk
kez telaffuz eden kiiydi. Bundan dolay Pakistan'n manevi ba
bas olarak bilinen yazar, Hindistan'n 1947 ylnda blnmesini
gremeden 2 1 Nisan 1938'de lmtr.
kbal'in eserleri ok farkl etkilerin dokuduu bir kumaa ben
zer. Onun eserlerinde slam fundamentalizminden Avrupa'nn
en modern doa bilimlerine; mistisizm iinde savrulan akldan
ruhsal fenomenlerin rasyonel analizlerine kadar her dncenin
etkisini bulmak mmkndr. Bu fikirleri ngilizce kaleme ald
uzun soluklu bir mensur eserinde ve baz ksa makalelerinde, fa
kat zellikle Mslmanlara hi yabanc olmayan eski tebihlere
yeni bir ruh katarak Urduca ve Farsa yazd iirlerinde ifade
etmitir. Mslman manevi hayatnn odandaki ahsiyet ola
rak slam Peygamberi de hep yeni yzlerle kbal'in yaznnda
Blmde kullanlan ksaltmalar: AC Esrar Hudi 915, AH Armaan- Hicaz 1938,
BD Bang i Dara 1924, BJ Bal i Cibril 1936, Pas pas e bayad kard 1934, PM Peyam
Merk 1923; Mektubat, yay. eyh M. Ata.
yer almtr. Cesur ifadelerle Mirac' anlatt Cavidname'sinde

Peygamber'in tasvirini zirveye tamtr:
Allah' inkar edebilirsin, ama Peygamberi asla!

Cambridge' de felsefe ve hukuk tahsil ettikten sonra alt ay
kald Almanya'da Goethe'nin cokulu bir hayran olan kbal'e
gre yaratc edebiyat, byk Alman yazar ile en stn seviye
ye ulamt. Goethe'nin, Faust'tan sonra kbal'i en ok etkile
yen eseri Bat-Dou Divan olmutur. zel bir yaknlk duyduu
bu esere 1923 ylnda Farsa kaleme ald cevabnda Goethe'nin
slam'a kar bir ilgisinin olduuna da iaret etmiti. Goethe'nin
"Mahomets Gesang-Mahomet'in arks" isimli iirinden o kadar
etkilenmiti ki, Dou'dan Haber adl eserinde iirin Farsa bir ver
siyonuna yer vermiti. iiri hakknda u aklamay yapmtr:
Bu, Goethe'nin nl "Mahomets Gesang" adl iirinin olduka

serbest bir tercmesidir. Bat-Dou Divan'ndan ok nce yazlan
bu iirde slam 'n yaamla ilgili tasavvurlar olaanst gzellik
te tasvir edilmitir. Goethe bu iirini slami bir dramann paras
olarak tasarlam fakat bitirememiti. Bu tercmenin Goethe'nin
bak asn gstermekten baka bir amac yoktur.
kbal, tercmesine u msralarla balar:
Nehre bir bak, nasl dalgalanyor sarho,

Yeil ayrn kysnda bir Samanyolu gibi,
Bulutlardan bir ayr iinde tatl tatl uyurken
zlemle dalara doru akmaya balad,
akl talarndan bir ark duyuldu
246
Annemarie Schimmel
Onun yz en temiz aynaya e!

Ummana doru nasl sarho akyor bak!
Dnyaya yabanc ama kendi zne dalm geziyor!
Ve uzun iirini u msralarla bitirir:
Nehir aldyor, sahilden ayrld,

Brakt dar vadileri, da, kumsal,
lgnca akan bir dere misali
Yksek ve alakta olan her eyi eitledi,
Hnkar sarayndan, avludan ve baheden vazgeti,
Huzursuz, hzl ve kalbindeki atele hi durmadan,
Eskiyi brakarak Yeniye yneldi!
Bak, ummana nasl akyor sarho,
Dnyaya tamamen yabanc, akyor kendi zne dalm!
Hz. Peygamber'i nehre benzeten bu tablo aslnda slam ta
savvufunun yabanc olduu mecazi bir anlatm deildi. Ortaan
ii ulemasndan Kulini [Kuleyni] , iilerin ilk imam Ali'ye mal
edilen u zdeyie yer vermitir:
Kimdir byk nehir? O, Allah'n

Elisi ve Allah'n o'na tevdi ettii bilgidir. . . 2
kbal Cavidname'de kendi kiisel Mirac'n anlatt zaman,
o'na, her hususta benzemeye alt Peygamber ile arasndaki
ba artran Zinderud [canl nehir] ismini vermiti.
kbal'in naatlar ounlukla gelenekseldir. Erken dnemle
rinde yazd ve daha sonra iirlerini toplad Bakiyat- kbal' de
2
Andrae'nin yapt alnt
s.
187.
2.47
yer verdii bir iirinde geleneksel Ahmed bila mim [iinde mim
olmayan Ahmed, yani Ahad/Tek] formlne yer verdiyse de
daha sonraki iirlerinde bunu kullanmamtr.
Yzlerce air gibi kbal de,
Medine ve Necefin tozu benim gzlerim iin bir kolye gibidir

demitir; ve bu nedenle Avrupa biliminin ihtiam onun ak
ln elemez ve onu doru yolundan dndremez (BJ 6 1 ) .
kbal kiisel yazmalarnda Peygamber'i sevdiini v e o'na
gvendiini belirtirken baka problemleri de dile getirmitir.
Dostlar, Peygamber'in ad getii zaman kbal'in gzyalarna
boulduunu bildirirler: kbal 1 909'da yazd bir makalesinde
"O yce isim ne zaman aklma gelse heyecanl bir titreme ruhu
mun her zerresini kaplar! Onun ismi insanlara hrriyet ve eitli
in nihai bildirisini sundu" demitir.3
Hz .. Peygamber'in yaam ve ahsiyeti hakknda daha derin
bilgilere ulamak iin gayret gsteren Siret hareketine sempati
duyduu iin 1929'da gurubun liderlerini Lahor'daki evine davet
etmiti. Aynyl yazd bir mektubunda Peygamber'in doum g
nnn Hindistan'n gneyinde de kutlanmasndan duyduu de
rin memnuniyeti belirtmiti. Onun kanaatine gre "Hindistan'n
Mslman halklarnn birlemesi iin Peygamber'in sayg duyu
lan kiilii en byk ve en gl etken olabilirdi" (M II-93).
kbal, Peygamber'in erefi ne ok sayda beyit yazmtr.
Erken dnemlerinde sadece daha nce deindiimiz klasik tarz
daki naatn yazdysa da, daha sonra bunu yaynlamaktan vaz
gemitir. iirin bandan sonuna kadar Peygamber'e duyduu
gveni dile getirmektedir:
3
"Islam as moral and political ideal" [Ahlaki ve siyasi ideal olarak slam], Hindustan
Review XX,
248
909.
Annemarie Schimmel
Senin akn asiler iin daha byktr

Gnahlar balanrken senin akn bir anann sevgisine benzer
beytini 1936'da yazmt (Pas 69) . Daha nce de grd
mz gibi bu, slami evrelerde srekli ifade edilmi bir dnce
dir. artc olan, kbal tarafndan Peygamber'in efi' [efaati]
rolnden fazla bahsedilmemi olmasdr. Oysa Peygamber'in
stlendii bu rol, klasik airler ve halk ozanlar tarafndan dua
mahiyetindeki iirlerinin odak noktasn tekil etmiti. 1 9 1 5 y
lnda yazd ve yeni dinamik felsefesini Farsa beyitler halinde
ilk olarak ortaya koyduu Esrar- Hudi' de [z Benliin Srlar] ,
Ahiret gnnde o'na gveniyoruz,

Odur bu dnyadaki koruyucumuz.
demi olsa da bu dnceyi bir daha hi tekrarlamamt,
nk kbal'in lm, lmden sonra dirili ve kyamet gnne
ilikin fikirleri esas itibariyle ulemann ve halk vaizlerinin eska
tolojisinden [insann akbeti ile ilgili dini tasavvurlarn retisin
den] farklyd. ikbal, Peygamber'i daha ok bu dnyadaki bir da
yanak olarak alglyordu. 1 9 1 7 ylnda yazd, ideal slam devle
tinde bireylerin rolne dair fikirlerini cokuyla anlatt Runuz-
Bihudi [z Benliin Dndaki Rumuzlar] isimli mesnevisinin

sonunda Peygamber' den, eyleme gemek iin kendisine kuvvet
vermesini niyaz etmi olmas da dncesinin ok tipik bir gs
tergesidir.
Fakat Peygamber'in mucizeler gsteren gcne olan inanc,
milyonlarca Mslman kadar kuvvetliydi. 1936 ylnda Bhopal' da
ar hasta iken ryasnda, evinde misafir bulunduu Sir Ross
Mes'ld'un bykbabas olan reformist Sir Seyyid Ahmed Han'
grmt, bu zat ona iyilemesi iin Peygamber'e dua etmesi249
ni nermiti. Bunun zerine kbal, Peygamber'e hitaben nce

Mslmanlarn ackl siyasi durumlarn anlatt ve ardndan
hastalna are omas iin yakard uzun bir iir yazmt (Pas
64 ve dev.); bu iirle Busiri'nin Brde'si arasndaki benzerlik ok
aktr.
Bundan bir yl nce kbal bir Seyyid'e unlar yazmt:
Benim manevi ilacm, Peygamber iin

durCd!salavat okumaktr (M I 248)
Fakat o da gemi yzyllardaki byk yazarlar gibi
Peygamber'in kutsal adn telaffuz etmeye layk olmadn his
sediyordu:
Peygamber'e salavat getirirken

Utancmdan bedenim su gibi oldu.
Ak dedi ki: "Sen Muhammed'in rengini ve kokusunu
Almadn srece
Bakalarna tabisin.
Onun ismini salavat/arnla kirletme!" (Pas 49)
Eski zamanlardaki teolog ve sufiler gibi kbal iin de
Peygamber, Allah'n fiillerinin grnen yzn temsil ediyordu.
Kur'an'da belirtildii gibi, insan gz Allah' grmeye muktedir
deildir (bkz. A'raf/1 43), fakat Muhammed'i grmek ve hisset
mek mmkndr:
Allah bende Sakl olandr, sen ise

bende Belirgin olansn.
2 50
Annemarie Schimmel
A llah'la sislerin [tllerin?] arkasndan,

Senle ise ak konuurum! (PM 221)
Hz. Peygamber' e isnad edilen, fakat gereklii tartlr olan
bir Hadiste Hz. Muhammed, Beni gren Allah ' grm olur dedi
i iin, kbal de Armaan- Hicaz'n son beyitlerinde olduu gibi

(71 u. a.) Peygamber'i verken o'ndan yardm da istemektedir.
Bir Mslman Allah'a yakn olduunu en ok Kur'an okurken
hisseder, nk bunu yaparken Allah'n szlerini iitmektedir.
Ayn ekilde, nesiller boyunca Mslmanlar Peygamber'in haya
t, Hadisleri veya hukuki dzenlemeleriyle megul olmak suretiy
le de Peygamber' e yaknlatklarndan emin olmulardr. kbal de
yaamnn sonuna doru slam tarihi ve hukuku zerinde alr
ken ayn eyleri hissetmiti:
Hukuki meselelerdeki farklar ve kendilerinde

"peygamberlerin mhrne" kar duyduklar sevginin
sakl olduunu bildiim slam hukukularnn ileri
srd delilleri ett etmek... bunlarn hepsi
bana sonsuz bir manevi sevin veriyor!
1936'da bunlar yazan kbal' de, Hz. Peygamber'e ait olan bir
eyay grmek ok byk bir sevin uyandrm olmaldr: 1933
ylnda Afganistan'a yapt bir gezide Kandehar'da muhafaza
edilen hrka-i erifi grmek, ona Farsa bir methiye yazmas iin
ilham vermiti; tpk eski zamanlarda Peygamber'in sandallar
n veya onlarn resimlerini grmenin saysz iire ilham kayna
olduu gibi! kbal bu iirde kalbini Muhammed'i grm olan
Cebrail' e benzetir; ve kutsal emanetin karsnda ark syleme
ye, dansetmeye ve iir okumaya baladn bildirir:
251
"Onlarn amad berzah'n" (Rahman/20) hrkasn

"Benim iki hrkam var" (fakirlik ve cihad hrkas) diyen
Peygamber sznn nurunda grdm;
Onu grmek bizim Miracmzdr;
Onun dini ve ibadetleri kainatn yorumudur;
Her ey o'nun alnnda yazldr...
Medine' de Peygamber'in kabrini ziyaret etmek ve Mekke'ye
hacca gitmek midi kbal'in mektuplarnda ve iirlerinde her
zaman dile getirdii en byk arzusuydu. Daha 1908 ylnda
Yesrib'i [Medine'yi], "Levlake'nin Sultari"nn kabri bulunduu
ve bundan tr insanln merkezini temsil ettii iin vm
olan yazar, pek ok dindar Mslman'n arzu ettii gibi, I. Dnya
Sava srasnda Medine'de lmeyi hayal ediyordu (RB 198).
Bundan dolay lmnden sonra yaynlanan iir klliyatna hak
l olarak Armaan- Hicaz ad verilmitir, nk ya ilerledike
Peygamber'in ebedi istirahatgahn grmek arzusu da artyordu
ve bu seyahatten fevkalade manevi yararlar salayacandan da
emindi. ok eskiden Arabistan'a "ifa Merkezi Hicaz" ismini
vermemi miydi? (BD 218). Londra'daki bir yuvarlak masa top
lantsndan dnerken Kuds'te bir mola vermi ve Medine'yi zi
yaret etmeyi dnmt, fakat bir hacc ziyaretini politik ama
larla yaplm bir seyahatle birletirmeyi yakksz bulduu iin
bu arzusunu gerekletirmemiti. O gnlerde Urduca yazd b
yk Peygamber methiyesine u msralarla son vermiti:
Sen ok iyi muhafaza edilen bir levhasn;

Bu levhann kalemi de sensin (Bl 1 51)
Bu methiyesinde, gemi mistik airlerin btn vglerini
tekrar ilemi ve cretkar tebihlerle onlar amaya almtr.
252
Annemarie Schimmel
Muhammed kbal son nefesini verene kadar Mekke ve

Medine'ye gitmeyi ve oradan Mslmanlara "harika ve hatrlan
maya deer bir armaan" getirmeyi ummaktan hi vazgeme
mitir, fakat kader buna izin vermedi.
Birok sufi gibi kbal de Peygamber'i ikinci ismi olan Mustafa
[seilmi olan] ile anmay tercih etmitir. Peygamber, onun iin,
insan hayatnda iyi ve faydal olan her eyin kayna demek
ti. Fakirlik ve kudret de o'nun nitelikleri arasndayd; buradaki
fakirlik kavram ihtiyalarn karlayamad iin ac eken bir
insann durumunu akla getirmemelidir. Peygamber'in fakirlii,
zenginlii sonsuz olan Allah'a tamamen bal olduu iin ikin
cil bir zenginlie ihtiyac olmadn gsteren bir kavramdr. Bu
balamda ok sk zikredilen, "Fakirliim vncmdr" Hadisini
de hatrlamakta fayda vardr.
Bu iki zellie: fakirlik ve gce sahip olan Peygamber, her
Mslman iin Allah'n gzelliinin ve kudretinin grnr k
lnd bir rnektir; sadece gzellik ve kudrettir hayat nehrinin
doru akmasn salayan.
Savarken klcnn parltsndan demir eridi;

Dua ederken gzlerinden yalar yamur gibi akt. (AC 363)
Ondan nceki yeniliki yazarlar tarafndan da tesbit edildi
i gibi, Mslmanlarn zavall ve acnacak durumda olmalarnn
sebebi Peygamber' in gzelliine yabanc kalm olmalardr, oysa
onlarn semek zorunda olduklar ve semeleri mmkn olan
tek yol Peygamber'in yoludur (Pas 29
AH 89). Son yazd ese
rin son ktasnda ve yine ilk byk iirlerinden biri olan Cevab
ekva'da [(insann) ikayetlerine (Allah'n) verdii cevapta],

Allah Mslmanlara yle hitap eder:
2 53
Muhammed'e sadk kal ki, Biz de sana ait olalm

Sadece bu dnya deil, levha ve kalem de senindir!
Birka yl sonra Esrar- Bihudi'de kbal, artk sufiler gibi
benliin ilahi ummanda erimesini retmemekte, aksine kiili
in glenmesini tlemektedir; insan benliinin ak vastasyla
gleneceini syler ve zm iin yine Peygamber' e dner:
Senin kalbinde bir sevgili sakldr

Mslmann kalbinde olan Muhammed'in vatandr
Btn anmz Muhammed'in adndandr.
slam' da geleneksel olduu zere, Cevab- ekva'mn sonun
da Muhammed'in isminde var olan rahmetin gcne snr:
Akn gcyle aada olan her eyi yksee kar,

Muhammed'in ismiyle dnyay aydnlat!
Esrar- Bihudi'nin nc blmnde kbal, yapt son de
rece gzel tasvirlerle daha da ileri gider:
Ebediyet o 'nun zaman iindeki bir andan daha ksadr,

Ebediyet o 'nun zndeki art iine alr;
O saman bir iltenin stnde yatt,
Fakat Hsrev'in tac halknn ayaklar altndayd.
Burada kbal her zaman Peygamber'in varln karakterize
etmek iin bavurduu fakirlik ve kudret kavramlarn karla
trmaya balam ve otuz yl sonra da yle demitir:
254
Annemarie Schimmel
Fakirlik ve mlk Mustafa 'nn ilhamdr,

Onlar Mustafa 'nn varlnn delilleridir.
Peygamber'in herkesi ve her eyi kapsayan bykl
kbal'in iiri iin her zaman ilham kayna olmutur; hatta haya
tnn sonuna doru u cokulu iiri sylemitir:
O Cebrail'in ve Kur'an'n manasdr,

O Allah'n hikmetinin bekisidir,
Onun hikmeti akln ustalndan stndr,
Onun maneviyatndan bir millet dodu... (Pas 12)
kbal'in Peygamber retisini aklayan en nemli eseri hi
kukusuz siyasi ve ictimai problemleri ele ald Esrar Bihudi'<lir.
-
Bu eserinde bilinen nur metaforunu kullanarak Muhammed'i,

Adem'in henz su ile amur arasnda bir ey olduu yaratltan
nceki varoluun karanlndaki lambaya benzetmitir.
kbal, Hz. Peygamber'in varlnn mistik adan en gzel
yorumunu Cavidname' de yapmtr; bu eserde dahiyane bir us
talkla methiyesini ikence edilen ve ldrlen Hallac'a syletir.
Hallac kbal'den 1 .000 yl nce Peygamber iin ilk byk naatlar
yazm olan sfdir.
kbal'in kanaatine gre abdihf [O'nun kulu] tasavvuru, bir
insann eriebilecei en yksek mertebedir; nk Muhammed
Mirac yolculuunda bu peygamberlik nianyla tanmlanmtr
(srai l). Kuluna vahyettiini vahyetti (Necm/10) ayeti de yine
Mirac ile ilgilidir. Jpiter katmannda Hallac'a Hz. Peygamber'in
srlar hakknda sualler sorulur, Hallac da u cevaplar verir:
255
. Btn kainat o'nun nnde yere kapanrken

O halt kendisine sadece "Allah'n kulu" diyor.
"O'nun kulu" olmak senin sandndan daha ycedir,
Bu, kymetli bir tz gibidir.
z ne Arab'tr ne de Fars
O bir insandr, Adem'den nce var olan.
O'nun kulu, tarihi deitirendir,
Harabeler o 'nunla iek aar.
O'nun kulu, ruhu hediye eden, ruhu alandr,
O'nun kulu, sert bir taa benzeyen camdr.
"Bir kul" olmak bir eydir; "O'nun kulu " olmak baka eydir:
Biz hepimiz bekleriz, o beklenendir.
"O'nun kulu" zamandr, o 'ndan gelir zamanlar;
Renk biziz; o renksiz ve kokusuzdur!
"O'nun kulu" balangtr, sonsuz
"O'nun kulu"nu ne tanr gnmzde?
"O'nun kulu"nun srrn kim bilirdi?
O sr "Allah'tan baka ilah yoktur"un bir parasdr.
Klc "Sadece Allah"; "O'nun kulu" o klcn kndr
Daha ak olmak gerek, de ki :"O, O'nun kuludur. "
"O'nun kulu" demek varlklarn Nasl' ve Ne'si demektir.
"O'nun kulu" varlklarn iindeki zdr!
ikbal'e gre Hz. Muhammed'in bu vasf olaanst nemli
dir ve ideal insan, Nietzsche'nin stn insan kavram gibi Allah
lnce ortaya kan bir varlk deildir. deal insan, Peygamber'in
rneine uyarak Allah'n en kamil kulu olan ve bu suretle Allah'a
en yakn olan insandr.
kbal'in eserlerinde Hz. Peygamber, bir avu toza iman bil
diren, mistik nurani ahsiyetten daha ileri bir varlktr (Pas 53).
256
Annemarie Schimmel
O, zaman ve mekan tesinde olmaktan daha stn, fakat yine

de Allah'a e olmayan bir kuldur. O birok slami modernistin
dnd gibi mmetinin nderi, sadece ahsi deil siyasi tu
tumlarda da insanlara rnek olan ve din anahtaryla bu dnyann
kapsn aan liderdir (AC 1 89. satr).
Hz. Peygamber'in dnyevi ve dini problemlerdeki rol hak
knda arkada Seyyid Sleyman N edvi ile 1922' de yapt yaz
malar okumak kbal'in Esrar- Bihudi'de kulland bu ifadele
rin daha iyi anlalmasn salayacaktr. kbal'in, ictihad- nebevi
[hukuki ve dier sorunlar hakknda Peygamber'in bamsz ola
rak karar verme gc ve yetenei] ile ilgili bir sorusu zerine bu
bilgin u cevab vermiti:
Peygamberlerin zekas normal insanlarn zekasndan

daha stndr ve Peygamber verdii btn
kararlarda mutlak doru yola ynlendirilir.
Bu kabiliyeti sayesinde Muhammed, Allah tarafndan ynlen
dirilen mmetinin nderi olmutu ve o'nun siyasi ve sosyal rol
kbal'in nezdinde mistik rolnden ok daha nemliydi. kbal dn
yada etkili olan Peygamber'i, inzivaya ekilmek istedii iin ey
tan tarafndan kandrlmaya gz yuman ( Cavidname' de olduu
gibi) bir suf ile mukayese etmekten hi bkmad ve Six Lectures
on the Reconstruction ofReligious Thought in Is lam [slam' da Dini

Dncenin Yeniden Yaplanmas Hakknda Alt Konferans] adl
eserindeki nl beinci konferansnn banda Peygamber'in mira
cndan bahsederken bu konuya tam bir aklk getirdi.
Muhammed Arabistan'dan en yce ara kt ve geri dnd.

Allah adna yemin ederim ki, ben bu mertebeye
erimi olsaydm asla geri dnmezdim!
257
Bu szler, byk bir din ulusu olan Abdulkudds Gangohi'ye

aittir. Btn bir tasavvufliteratr iinde Peygamber ile bir sfi
nin bilinci arasndaki psikolojik fark tek bir cmleyle izah eden
bu kadar kesin bir gr bulmak muhtemelen ok zordur. Bir
sfi, yaad esiz bulumadan sonra rehavete kapld iin geri
dnmek istemeyecektir; buna mecbur kald takdirde ise dn
insanlk iin fazla bir ey ifade etmeyecektir. Peygamber'in
geri dnnn amac ise yeni bir dnya oluturmaktr. O, tarihi
gleri kontrol etmek ve bu suretle, idealleri olan yeni bir dnya
oluturmak maksadyla zamana ayak uydurmak iin geri dner.
lahi birlemenin salad huzur, bir sfi iin eriilmesi mm
kn olan en son noktadr; Peygamber iinse Allah ile bulumak,
maneviyatndaki ruhsal glerin uyanmas demektir. Bu gler,
insan dnyasn sarsmak ve tamamen deitirmek amacyla n
ceden belirlenmi olan glerdir.
kbal de, -eskiye ait bir iirinde syledii gibi- ancak mo
tivasyonu youn olan bir insann gl bir atlmla Allah'a ya
knlamasnn ve yeni gler oluturmasnn mmkn olduunu
bilmektedir:
stn bir gayret sarf edenlerin en yce ara

yaklamalar iin sadece bir adm vardr. (BD 281)
Dier Hintli reformist ulema iin olduu gibi kbal iin de
Avrupal yazarlarn kitaplarndaki Muhammed tasvirleri bir fke
kaynayd. Ulaabildii biyografilerden bir tanesi de uzun sre
Hindistan' da yaam olan ve Muhammed'in bir psikopat oldu
unu iddia eden Avusturyal Aloys Sprenger' e aitti. Bu iddiaya
Reconstruction' da ksa fakat alayc bir yant vermiti:

Bir psikopatn insanlk tarihine yeni bir yn verecek
kadar kudretli olduunu kabul ettiimizi varsayalm; o zaman
258
Annemarie Schimmel
o kiinin, klelerden liderler yaratm ve insan rklarn

coturarak yollarn belirlemi olan deneyiminin kaynan
aratrmak psikolojik adan fevkalade enteresan olacaktr.
slam Peygamberi tarafndan balatlan hareketten doan ve
gelien eitli eylemler hakknda hkm vermek isterseniz,
o 'nun dnsel erimi ve bundan doan davran biimi bir
deliye verilecek cevap olarak kabul edilemez. Bunlar ancak
objektif ve yaratc olan yeni heyecanlara, yeni organizasyonla
ra ve yeni bak alarna verilecek cevaplar olabilir. Konuya
antropolojik adan baktmzda ise, bir psikopatn
insanlk organizasyonunun ekonomisinde
nemli bir faktr olduunu grrz.
kbal hakl olarak Peygamber'in ayrcalnn, halk gelenek
sel hayat anlayndan kurtarmasnda, bir zmrenin dininden
bir dnya dini yaratmasnda ve bylece aralarnda kan, millet
veya rk ba olmayan insanlardan oluan ruhani bir mmet kur
masnda olduunu grmtr. Bu dncesini Cavidname'nin
"Muhammed'in Tasini" blmnde ifade etmitir: Mekke aris
tokrasisi iinde Muhammed'in en sert rakiplerinden olan ve
slamiyet ncesi yaam tarzn temsil eden EbuCehl'in ruhunun
ikayet ettiini ve Muhammed'in "devrimci" eylemlerine kfret
tiini duyar:
Muhammed kalbimi yakp paralad!

Onun nefesinden Kabe'nin mumlar snd!
Kayzer ve Sezarlarn ldn bildirdi
Ve genleri elimizden ald.
O bir byc, szleri by
"Allah'tan baka ilah yoktur" sz
259
te budur imanszlk!
A talarmzn inancn drp kaldrd
Ve tanrlarmza da yapacan yapt.
Lat ve Menat o 'nun darbeleri altnda parampara
Ey mahlukat, o 'ndan intikam aln!
O kalbini grnmeyene balad,
Onun sihriyle putlarmz krlyor.
Grnmeyene bakmak doru deildir
Gzn grmedii bir ey nerede olabilir?
Grnmeyene secde etmek krlktr.
Krdr o'nun inanc, kr olmak uzakta olmaktr.
Grnmeyenin nnde eilmek
Byle bir duann ne zevki vardr?
Onun inancyla eski kabile ba kopuyor;
Kendisi bir Kurey ama soyunu inkar ediyor!
Onun gznde yksek ve alak hep eit;
Klesiyle oturuyor sofraya!
Hr Arablar yanl anlyor
Ve iman Habelerle birlik olmakta!
Krmzlar ve siyahlar birbirine karnca
Nerde kalr rkmzn onuru!
Eitlik ve kardelik ran'da var
Selman Mazdeki'dir bilirim.
Abdullah'n olunu odur yoldan karan
Ve Arablar felakete srkleyen.
Haim'in slalesi kklerinden kopuyor;
ki dua yznden kr oldu gzleri!
Yabanc Adnan'n kkeni nedir?
Nereden kapt Sahban 'n belagatn dilsiz yabanc?
En sekinlerin gz krd
Zheyr, neden kalkmazsn mezarndan?
260
Annemarie Schimmel
Bizi ynet bu lde,

Cebrail'in arksnn bysn boz!
Ve yal Mekkeli szlerine Muhammed'in yapt deiiklik
lere lanet ederek son verir.
Bu sahne, kbal'in slam'n rklk kart ve eitliki (zel
likle Hindularn kast sistemine kar) politikasn her zaman
ven genel grleri ile uyum iindedir. Yazar daha da ileri gide
rek 1 9 1 0 ylnda, Muhammed'in Medine'ye hicretini (Celaleddin
er-Rumi gibi sufilerin kanaatine gre, insanlar dnyevi alemden
ilahi aleme yolculuk yapmalar ynnde tevik eden bir gt)
tamamen politik olarak yorumlam ve bunu Stray Reflections' da
yle ifade etmitir:
yle grnyor ki slam, putlar protesto etmektedir;

peki vatanperestlik!rklk puta tapmann farkl ve rafine
bir ekli deil midir? Peygamber'in doum yeri olmayan
bir yerde baar kazanm ve lm olmas belki de
bu gerei gsteren mistik bir iarettir.
Bu saptamaya yakn bir tarihte de Vataniyat adl Urduca bir
iirinde yle sylemitir:
Anayurdu terk etmek Allah'n snnetidir!

1 905 ve 1 908 yllar arasnda ngiltere ve Almanya'da iken
rklk geriliminin yaklamakta olduunu grdkten ve I. Dnya
Sava'nn ardndan bunun Ortadou halklar iin ne kadar tehli
keli olduu somut olarak ortaya ktktan sonra kbal daha erken
dnemlerde koyu nasyonalizme [rkla] kar tavr almtr:
261
Vatan Peygamber'in doru felsefesinde farkl bir eydir

Ve vatan politikaclarn szlerinde baka bir eydir! (BD 1 74)
kbal, slam'n kan bana dayanan ittifaklara kar olduu
nu ve rkln Peygamber tarafndan vazedilen ideallerle asla
badamadn sylemekten hi bkmamtr.
Peygamber'in en byk mucizesi

bir millet yaratm olmasdr
cmlesinde, Sir Seyyid Ahmed Han'n 'slam ve Kur'an'n en
byk mucizesinin, serseri bedevilerden bir mmet oluturmu
olmasdr' saptamasna bir gnderme yapldn grmek mm
kndr. kbal'in mucizelerle ilgili konsepti Peygamber'in bir mil
let oluturmu olan gcnden ibarettir; bu cmleden yirmi yl
sonra da filozof-yazar unlar sylemitir:
Peygamber qum [kalk] szyle bir

restorasyon mucizesi yaratmaya muktedir oldu,
Bunu ''Allah en byktr" arsyla
kalplerdeki milleti uyandrarak yapt. (Pas 66)
Onun inancna gre insanlar yalnzca Peygamber'in basit,
sade ve pratik mesajna tekrar dnerlerse yepyeni bir hayata
balayabilirler. Ayn Peygamber'in mesajna tabi olmak, bireyler
arasnda bir dayanma duygusu oluturacak ve bu bireylerden
meydana gelen insan topluluu nceden sezilmesi imkansz olan
eylemlere balamak iin kendisinde cesaret bulacaktr. kbal'in
bu argmantasyonu bize biraz da ortaan nl Kuzey Afrikal
tarihi ve dnr bn-i Haldun'u hatrlatt.
262
Annemarie Schimmel
kbal'in kanaatine gre, Muhammed milletler st bir cema

atin nasl kurulacana dair bir rnek oluturmakla kalmam; bu
cemaatin sarslmaz birlii iin de bir sembol olmutur.
Esrar- Bihudi adl eserinde yer alan muazzam naatnda u

msralar sylemitir:
Hibir vatana bal olmayan biz ki,

ki gzden kan tek bir bak gibiyiz.
Hicaz'dan, ran'dan ve in'den
Bir sabah vaktinde glmseyen ebnemiz.
Biz Mekke'nin sakisinin gzne bakp sarho,
arap ve kadeh gibi balanmz!
O btn farkllklar yakp kl etti,
O atele btn kirler temizlendi.
Biz yz yaprakl bir gl gibiyiz,
Fakat kokumuz ayn ve bu koku bizim ruhumuz!
kbal, Hz. Peygamber'in bir avu tozdan meydana gelmi
olan insanlarn kalbi olduunu syler (Misafir 32); bunun anla
m, insanl canl bir organizmaya dntren, hayat veren kuv
vetin Peygamber olduudur. Bundan dolay, kbal iin mnferit
milliyeti/rk akmlar, yeni putlar anlamna geliyordu ve nas
yonalizm de [rklk da] bir tr modern Baal [put] tapnmasyd;
fakat ideal bir Mslman milletini ayakta tutan, onun kalbi olan
Peygamber'di. Duruma bu adan bakarsak, yazarn Ortadou'daki
milliyeti/rk oluumlara, rnein Rza ah ynetimindeki ran'a
ve Atatrk idaresindeki Trkiye'ye neden sert eletiriler ynelttii
ni de anlayabiliriz. Ona gre Afganistan, Peygamber'in saf reti
sine bal kalm tek lkedir, Cavidname'nin Merkr katmannda,
Peygamber'in anlad bir biimdeki millet kavram hakknda uzun
bir tartma yer almtr. Baka eserlerinde de, hayatnn sonunda,
mensur olarak unlar yazmtr:
263
Dnya milletlerinin kendi bulular olan farkllklarn

ve stnlk komplekslerini ykan mukaddes Peygamber'in
apayr bykl olmutur; bylece "yalnz Sana ram olan"
bir mmet domutur. Bu toplumun ana fikrini gstermek
iin bir Allah kelam olan "insanln ahitleri"
kavramnn kullanlmas doru ve yerindedir. 4
kbal'in hayalini kurduu ideal cemaat, Peygamber tarafn
dan vazedilen ve hayata geirilen geni mull tevhidin gerek
letii cemaat olmalyd. Rumuzlar' da ifade ettii gibi, bu toplum
kendi rneinde evrensel zgrl, eitlik ve kardelii kurmu
ve realize etmi olan Peygamber' e itaat etmeliydi:
Dnyadaki temelimiz peygamberlik stne kuruludur,

badetimizi peygamberlik makamndan aldk,
Onun sayesinde yz binler tek vcut oldu,
yle ki biri brnden ayrlamaz.
Hepimiz Peygamber'den ayn arky,
Ayn nefesi ve ayn hedef aldk.
Yazara gre ideal bir slam cemaatinin oluturulmasnda en
nemli faktr, hem bireyleri hem de toplumu Allah'n kanunlar
na uygun olarak yaamaya tevik edecek olan Peygamber'i byk
bir akla sevmektir (PM 8). kbal aslnda, edebi teolojisinin mer
kezini oluturan dinamik sevginin "serapa Mustafa" olduunu
grmektedir; fakat analitik akl, Peygamber'in ezeli dman olan
Ebu Leheb'e benzetmektedir (BJ 155). Muhammed'in btn pey
gamberlerin tamamlaycs ve nderi olduu gibi, o'nun milleti
de btn milletlerin nderi olmal ve Allah tarafndan kurulan
toplumun mkemmel rneini temsil etmelidir:
4
Speeches and Statements ofIkbal, yay. Shamloo, s. 235, Kongre yesi politikac H
seyin Ahmed Medeni'ye karlk olarak yapt konumalar.
264
Annemarie Schimmel
O peygamberlerin mhrdr, biz de milletlerin!

Nasl ki Hz. Peygamber rahmeten li'l-alemin [alemlere rah
met] ise, Mslmanlar da dnya halklarna merhamet etmenin
bir gstergesi olmak durumundadrlar. kbal, Peygamber ve
o'nun milleti arasnda kurduu analojiyi daha ileri gtrmtr:
Allah Peygamber'e, Levlake levlake lema halaqtu'l-eflake [sen ol
masaydn, sen olmasaydn kainat/alemleri yaratmazdm] dedi
i iin Peygamber'i rnek almaya gayret eden her Mslmann
bu szde bir pay vardr. Dnya o'nun hatr iin yaratlmtr;
Peygamber bu dnyada etkili olacaktr ve her mmin iin geer
li olan ey, Peygamber' den sonra dnyaya hkmetmesi gereken
ideal Mslman cemaati iin de geerlidir (BJ 97). Bu idareci ve
hkmedici roln iinde kuvvet ve iktidar gcnn de bulunduu
aikardr; bu noktada Mslman birey ve Mslman toplumun
yapmas gereken ey, Peygamber'in gcn ve Allah'n kralln
daki "fakirlii" kendi iinde gerekletirmektir.
kbal, "Peygamber'e ilikin" ideallerinin gereklemesi du
rumunda onlar bekleyen tehlikelerin elbette farkndayd ve Drt
Halife devrinin (btn modern reformcularn hayalinde yaa
yan) Altn ana dnmenin imkansz olduunu da biliyordu.
kbal'in mistik, dini ve siyasi anlamdaki Peygamber yorum
lar, bir taraftan gemi mutasavvf ve edebiyatlarn tutumu ile,
dier taraftan yenilikilerin anlayyla genel olarak uyum iin
deydi. slami gelenein bu iki ynn neredeyse sorunsuz bir e
kilde birletirmi olmas onun dehasn ve eserlerinin cazibesini
gstermektedir. Geleneksel dnce silsilesinde derinleirken,
ayn zamanda peygamberlik makamnn son bulduunu ileri s
ren retinin yorumuna da zel bir katk yapmtr. Bugn sizin
iin dininizi ikmal ettim/kemale erdirdim
...
(Maide/3) ayeti ve
Muhammed'le birlikte peygamberliin sona erdii inanc, daima
265
Mslmanlarn 'aments' olmutu. kbal bu fkri Rumuzlar' da

edebi olarak yle ifade etmiti:
Allah kanununu bizim iin tamamlad artk

Ve bizim Peygamberimiz iin peygamberlii.
imdi sakilik grevi bizdedir;
O, bize en son kadehini sundu.
Bu dizelerden, slam milletinin arttk Muhammed'in verdi
i talimatlara gre davranmas gerektii anlalmaktadr. Fakat
"peygamberliin sona ermesi" kbal iin ne gibi bir anlam ifade
etmektedir? Kur'an' gnmzn koullarna uygun olarak tefsir
edecek bir peygambere daha ihtiya olamaz myd? kbal tarafn
dan bu soruya verilen cevap fevkalade enteresandr:
slam Peygamberi'nin konumu eski a ile modern dnya

arasnda bir yerdedir. Mesajnn kayna bakmndan
Peygamberimiz eski dnyaya aittir, ancak mesajnn iindeki
ruh sz konusu olduu zaman o'nun kesinlikle modern
dnyaya ait olduunu syleyebiliriz. Peygamber vastasyla,
yaamda o'nun izdii yeni istikamete uygun olan dier bilgi
kaynaklarn kefetmek mmkndr. Endktif [tekten genele
giden] akl slam ile birlikte domutur. Peygamberliin sona
ermesinin gerekli olduu bizzat slam dini tarafndan
takdir edildiine gre, bu makamn Mslmanlk'la
birlikte mkemmellie eritiini syleyebiliriz. Bu, insann z
gvenini kazanmas iin sonuta kendi z varlna dnmesi ge
rektiini ve yaamn her zaman bir gzetim altnda
srdrlmesinin imkanszln kabul eden gr de
kapsamaktadr. . . Peygamberliin son bulduunu ilan eden
266
Annemarie Schimmel
fikrin entelektel deerini yle aklamak mmkndr:

Bu dnce, glerini doa st bir kaynaktan aldklarn
iddia eden btn kiisel otoritelerin insanlk tarihinde
artk sona erdii inancn oluturmak suretiyle mistik felsefe
karsnda bamsz ve eletirel bir tavr almaya almaktadr...
kbal'in yukardaki ifadelerinden unu anlyoruz: Kur'an in
sanlara doa fenomenlerini ve tarihi gerekleri daha doru bir e
kilde gzlemlemenin ehemmiyetini rettii iin, onlara bilimin
ve bilimsel metotlarn geni sahasn amtr. Hz. Peygamber'in,
akl hastas Yahudi bir gence ilgi gsterdiini ifade eden Hadise
dayanarak kbal, Peygamber'in psiik fenomenleri eletirel bir ba
kla gzlemleyen ilk kii olduunu kabul etmektedir. Peygamber
bilgiye at ve o'nun bu bilgi al tahsil ve aratrmay tevik
etmesine yol amtr:
nnde bir perde olmadan varln zn grmesine ramen,

u szler dkld dudaklarndan:
"Rabbim, ilmimi artr!"
Bu beyit, o zamanki Afgan kral Emanullah Han'n bilimsel
almalara ilgi gstermesini tevik etmek iin yazlmt. Birok
slam lkesindeki mollalarn pozitif bilimlere dman olduklar
n ve Bat bilimini renmenin eytan ii olduunu dndk
lerini gz nne alrsak kbal'in bilime kar ald pozitif tavr
fevkalade dikkate ayandr. kbal de kendisinden nceki moder
nizm yanllarnn izinde giderek bilimin Avrupa'ya ortaada
Mslmanlar tarafndan getirildikten sonra gelitiini, dolay
syla Mslmanlarn meru miras olduunu gstermeye al
yordu. Bu nedenle Muhammed ile birlikte peygamberliin son
bulmasna vurgu yaplmas, kbal iin, ayn zamanda dnyann
267
bilim araclyla gzlemlenmesine giden yol demekti. kbal'in

bir yorumcusu olan ve kuzey-bat Hindistan'daki militan slami
Haksar cemiyetinin kurucusu olan radikal nayetullah Merki
modern bilim adamlarnn Peygamber'in ardllar olduunu sy
leyecek kadar ileri gitmitir. Peygamberliin Muhammed ile bir
likte son bulmasnn radikal sylemlere yol amasnn, slam'n
bekas asndan zararl olacan da belirtmekte yarar vardr.
Hindistan'daki baz radikal solcu guruplar tarafndan yukarda
alnt yaptmz paragraflardan geni apl sonular kartlm
tr.5
Ancak peygamberliin sona ermesinin ok nemli bir poli
tik anlam da vardr. ikbal bunu yle aklyor:
Ashabna, insan vicdann en derininden kaynakland

aikara lan bireriatsunarak onlar zgr klanMuhammed'den
sonra bir daha hibir insana byle zveri isteyen bir grev
verilmemitir. Teoloji asndan bakarsak bu, "slam" ad
verilen sosyo-politik organizasyonun mkemmel ve ebedi
olduunu bildiren felsefi retidir. Muhammed'den sonra
vahiy gelmesi mmkn deildir, vahiyleri
inkar etmekse sapknlk demektir. 6
kbal bu szleriyle 19. yzyl sonunda Pencap'ta ortaya kan
modernist bir hareket olan Kadyanilik'i ve Kadyanileri hedef al
mt. Bu hareketin kurucusu olan Mirza Gulam Ahmed'in baz
zdeyileri, peygamberlik veya en azndan Mesihlik iddiasnda
5
Detlev Halid, Outlook [Bak As], radikal solcu bir Hintli olan ve kbal'in pey
gamberliin sona ermesi ile ilgili dncelerini tamamen Marksist adan yorum
layan M. N. Roy'un Historical Role ofislam [slam'n tarihsel rol] isimli kitabnn
bir analizi: 9.12. 1972 tarihli "A Terrorist Looks at Islam" [Bir Terristin slam'a
Bak].
Speeches and Statemenls, s. 120.
268
Annemarie Schimmel
olduunu gstermekteydi. kbal, Muhammed'in son Peygamber

olduuna inand iin mmkn olan btn edebi yollarla bu
harekete kar savamt. kbal, slam Peygamberi'nin "Son
Peygamber" olduunu kabul etmenin, Mslmanlar ve gayr-i
.mslimler arasndaki fark belirleyen en gerek faktr olduuna
ve belirli bir gurubun veya bir bireyin slam mmetinin paras
olup olmadna karar vermenin hakl bir yolu olduuna inan
yordu:
Bize gre slam, Allah tarafndan vahyolunan bir dindir,

fakat slam 'n bir toplum veya millet olarak varl, tamamen
ve mutlak olarak mukaddes Peygamber'in ahsiyetine baldr.7
Bunlar Peygamber'in sosyo-politik roln apak bir ekilde
tanmlamaktadr. kbal 1 975 ylndan beri gayr-i mslim birtoplu
luk olarak snflandrlmakta olan Kadyanilere/Ahmedilere kar
duyduu nefreti bir iirinde da vurmutur. O, Peygamber'e sor
gusuz sualsiz bir itimat besledii iin cihad reddeden ve Mesih'le
ilgili lzumsuz sorunlarla megul olanlara "Bize Mustafa yeter!"
(AH 8 1 ) diyerek fkesini dile getiriyordu.
kbal'in kulland birok metaforun, tebih ve sembollerin
yeni bir anlam kazanmasnn sebebi, Hz. Peygamber'in onun d
nce sisteminin odak noktasnda olmasndan kaynaklanmakta
dr. iirlerindeki ak, ounlukla Peygamber' e kar duyulan veya
Peygamber' den alnan ilhamla hissedilen aktr, nk s1filerin
de ok iyi bildii gibi Peygamber akn semboldr.
kbal'in srekli Arabistan'dan bahsetmesi, Hicaz ve Necid'i
ima etmesi de "Arab dostuna" gsterdii derin hrmetin
nda hakiki anlamna kavumaktadr. kbal' den sonra Hint
Mslmanlar da Hz. Peygamber'in bu lakabn severek kullan7
Speeches and Statements, s. 108
269
mlardr. kbal'in btn dncesini nl Terane-i Milli sonun

daki anahtar beyit aklamaktadr:
Bizim iin kervanba Hicaz'n prensidir;

Onun ismidir bizim ruhumuza an kazandran.
Bu beytin arkasna hemen Peygamber ile arasndaki kopmaz
baa gnderme yapt u ifadesini eklemek gerekir:
kbal'in arks biraz da kervan ngraklarnn sesidir.

Hz. Peygamber'e tabi olarak kbal, yoldan km Msl
manlar arklaryla Mekke' deki ibadethaneye armaktadr. Bu
iir, baln yukardaki msradan alan ve Urdu dilindeki ilk diva
n olan Beng-i Dara' da [Kervan ngraklarnn Sesi] yer almtr.
kbal'in eserleri Hz. Peygamber'in ahsiyetinin teolojik, po
litik, mistik ve sosyolojik yorumlarn kapsamaktadr, ancak ya
amnn sonuna doru yazar sadk, sevgi dolu ve teselli veren bir
dost olarak Peygamber' e rcu eder ve sanki memleketinin saysz
halk ozanndan biriymi gibi gayet basit szlerle Peygamber'in
son istirahatgah olan yere duyduu hasreti dile getirir:
Ne kadar yal da olsam, yine de Medine 'ye giderim,

Akla ve mutlulukla orada arkm sylemek iin
Akam bozkrda yuvasn dnen bir ku
Kanatlarn aarken!
kbal Esrar- Bihudi adl Peygamber methiyesinde milyon
larca dindar Mslman'n hissettiklerini unutulmaz bir benzet
meyle zetlemektedir:
Onun ak mmetinin damarlarnda kan gibi akyor.

270
PEYGAMBER'N VEDA HUTBES
Ey insanlar! Szm iyi dinleyin! Bilmiyorum, belki bu

seneden sonra sizinle burada bir daha buluamayacam!
nsanlar! Bu gnleriniz nasl mukaddes bir gn ise, bu
aylarnz nasl mukaddes bir ay ise, bu ehriniz [Mekke]
nasl nasl mbarek bir ehir ise, canlarnz, mallarnz,
namuslarnz da yle mukaddestir, her trl tecavzden
korunmutur.
Ashabm! Yarn Rabbinize kavuacaksnz ve bugn
k hal ve hareketlerinizden muhakkak mesul olacaksnz.
Sakn benden sonra eski sapklklara dnp de birbirinizin
boynunu vurmayn! Bu vasiyetimi burada bulunanlar, bu
lunmayanlara bildirsin! Olabilir ki bildirilen kimse, burada
bulunup da iitenden daha iyi anlayarak muhafaza etmi
olur.
Ashabm! Kimin yannda bir emanet varsa onu sahi
bine versin. Faizin her eidi kaldrlmtr, ayamn altn
dadr! Lakin borcun asln vermek gerektir. Ne zulmedin, ne
de zumla urayn. Allah'n emriyle faizcilik artk yasaktr.
Cahiliyyeden kalma bu irkin adetin her trls ayamn
altndadr! lk kaldrdm faiz de A bdlmuUalib'in olu
(amcazadem) Abbas'n faizidir.
Ashabm! Cahiliyye devrinde gdlen kan davala

r da tamamen kaldrlmtr. Kaldrdm ilk kan davas
Abdlmuttalib'in torunu (amcazadem) Rebia'nn kan da
vasdr.
Ey insanlar! Bugn eytan sizin topraklarnzda yeni
den tesir ve hakimiyetini kurmak gcn ebediyyen kay
betmitir. Fakat siz, bu kaldrdm eyler dnda, kk
grdnz ilerde ona uyarsanz bu da onu memnun ede
cektir. Dininizi korumak iin bunlardan da saknn!
Ey insanlar! Kadnlarn haklarn gzetmenizi ve bu
hususta Allah'tan korkmanz tavsiye ederim. Siz kadnlar
Allah emaneti olarak aldnz; onlarn namus ve iffetlerini
Allah adna sz vererek helal edindiniz. Sizin kadnlar ze
rinde hakknz, onlarn da sizin zerinizde haklar vardr.
Sizin kadnlar zerindeki hakknz, onlarn aile yuvasn,
sizin holanmadnz hibir kimseye inetmemeleridir.
Eer istemediiniz bir kimseyi evinize alrlarsa, onlar ha
ffe dvp sakndrabilirsiniz. Kadnlarn da sizin zeri
nizdeki haklar, ma'ruf zere [rfe gre] her trl yiyecek
ve giyeceklerini temin etmenizdir.
Ey mminler! Size bir emanet brakyorum ki, ona sk
sarldnz mddete yolunuzu armazsnz; o emanet
Allah'n kitab Kur'an'dr.
Mminler! Szm iyi dinleyin ve iyi belleyin!
Mslman Mslman'n kardeidir ve bylece btn
Mslmanlar kardetir. Bir kimseye kardeinin mal helal
olmaz; meer ki gnl holuuyla vermi olsun.
Ashabm! Kendinize de zulmetmeyin; kendinizin de
zerinizde hakk vardr.
272
Annemarie Schimmel
Ey insanlar! Cenab- Hakk, her hakk sahibine hakk

n vermitir. Varise vasiyet yoktur. ocuk kimin deinde
domusa ona aittir; zina eden iin ise mahrumiyet var
dr. Kendisini babasndan bakasna isnad eden kii veya
kendisini efendisinden bakasna isnad eden kle, A llah'n,
meleklerin ve btn insanlarn lanetine urasn! A llah, y
lelerinin ne tevbelerini, ne nafilelerini, ne fidyelerini, ne de
farizalarn kabul eder.
Ey insanlar! Rabbiniz birdir; babanz da birdir. Hepiniz
Adem'densiniz; A dem ise topraktandr. Allah yannda en
kymetliniz, en muttaki olannzdr. Arab'n Arab olmaya
na -takvadan baka- bir stnl yoktur.
nsanlar! Yarn beni sizden soracaklar! Ne diyeceksiniz?
Cevap verdiler:
- "Allah'n eliliini ifa ettin, vazifeni yerine getirdin,
bize vasiyet ve nasihatte bulundun" diye ehadet ederiz.
Bunun zerine Resul-i Ekrem mbarek ehadet par
man kaldrarak, sonra da cemaat zerine evirip indire
rek yle buyurdu:
"ahid ol ya Rabb! ahid ol ya Rabb! ahid ol ya
Rabb!"
(Muhammed bu hutbesini miladi 632 ylnda veda
haccnda okudu.)
2 73
SON SZ
u kitapta bir araya getirilmi olan malzeme,

Peygamber'in yceltilmesi bahsinde bulunmas
mmkn olan belgeler ve kaynaklar karsnda
"okyanusta bir damla" gibi kalr.
Alnt yaptmz her beytin bir paraleli neredeyse btn
slam lkelerinin dillerinde mevcuttur. Peygamber, ister mistik
bir nur bulutu iinde grnsn, ister modern bir dnya dzeni
iin model olarak kabul edilsin; kullanlan mecazi ifadeler birbi
rinin ayn gibidir ve dindar insanlar da sevgili Peygamberlerine
kar hi deimeyen duygularla baldr.
Bundan dolay, yaptmz alntlar iin zengin bir dk
mantasyon sunmaktan, isteyerek imtina ettik. Oryantal dil
lerden yaptmz alntlarn kaynak eserlerini bibliyografyada
gsterdik; bunlar uzmanlar tarafndan kolaylkla kantlanabilir.
Belgelere dayanarak sunulan dier malzeme iin yazarn gemi
eserlerinden yararlanlmtr. Tor Andrae'nin byk eserini en
yeni bilimsel seviyeye getirmeyi ve Peygamber'e duyulan hrme
tin btn hususlarn tm gerekli ayrntlarla birlikte iine alan
geni kapsaml bir kitap yaynlamay umuyoruz. Belki de, her za
man byk ilgi ve hayranlk uyandrm olan alanda yaplan zet
mahiyetindeki bu ilk almamzn, detayl aratrmalar yapmak

ve yaynlamak zere meslektalarmzda bir heves uyandrmas
mmkn olacaktr.
Kanaatimize gre, kitabn balangcna koyduumuz Urdu
dilindeki beyit bir tr mdafaa grevi stlenmitir: nce ruh
lu Hindu politikac Kishan Prasad rneinde grld gibi,
Mslman olmayan bir kii de slam Peygamberi'ne kar scak
bir sevgi besleyebilir. Hicri 1 5 . yzyln balarnda olduumuz
bugn Peygamber'e gsterilen saygy anlamaya her zamankin
den daha ok ihtiyacmz var diye dnyorum.
Bonn, 1 980 Ylba

Annemarie Schimmel
276
BBLYOGRAFYA
slam hakkndaki her eserde Peygamber'le ilgili ksa ya

hut uzun bilgi verilir. ounlukla ksa olmakla birlikte edebi
yat tarihi kitaplarnda da Peygamber methiyeleri mevcuttur.
smet, mirac ve mevlid gibi daha spesifik konular ise drt ciltlik
Enzyklopaedie des Islam (Leiden-Leipzig 1913- 1 938, 2. basm) ve
The Encyclopedia of Islam, Leiden ( 1960'dan bu yana Brill) isimli
slam ansiklopedilerinde bulunabilir.
Dinsel tarih ile ilgili en nemli makaleler ise Handwrterbuch
des Islam'dan [slam El Szl] alnmtr: A.J. Wensinck ve H.

Kramers, Leiden (Brill) 194 1 .
KUR'AN TERCMELER:
Max HENNING, Der Koran, Stuttgart (Reclam) 1963 ve de
vam basklar.
Rudi PARET, Der Koran, Tercme ve alfabetik liste, Stuttgart
(Kohlhammer) 1966.
Friedrich RCKERT, Der Koran, August Mller tarafndan
zet bir tercmeyle birlikte yaynlanmtr, Bedin 1888, tekrar
basm 1980, (Kur'an'n stilini en doru ekilde yanstmaktadr).
Mukayese yaplmak zere u tercmeler tavsiye edilir:
Arthur J. ARBERRY, The Koran Interpreted; Richard BELL,

The Koran; Marmaduke PICKTHALL, The Meaning of the
Glorious Koran; Regis BLACHERE, Le Coran ve Muhammed
HAMIDULLAH, Le Saint Coran.
PEYGAMBER'N BYOGRAFS HAKKINDA
Tor ANDRAE, Muhammad. Sein Leben und Sein Glaube
[Muhammed, Hayat ve nanc], Gttingen (Vandenhoek und
Ruprecht), 1932.
Frans BUHL, Das Leben Muhammads [Muhammed'in
Hayat], Almancas Hans Heinrich Schaeder, Leipzig (J. C.
Hinrichs), 1930, 2. basm Heidelberg 1 955.
Emile
DERMENGHEIM,
The
Life
of
Mahomed
[Muhammed'in Hayat] , Londra (Routledge and Kegan Paul),

1 930.
A. GUILLAUME, The Life of Muhammad, bn-i shak'n
Sfret'ir-ResC.lullah tercmesi, Londra 1 955.
Gustav E. VON GRNEBAUM, "Von Muhammads
Wirkung und Originalitaet" [Muhammed' in Tesiri ve zgnl
Hakknda] , Wiener Zeitschrift fr die Kunde des Morgenlandes
44 ( 1937).
Hans HAAS, Das Bild Muhammads im Wandel der Zeiten
[a Deiirken Muhammed] , Berlin 19 16.
Muhammed HAMDULLAH, Le Prophete de l'Islam, 2 cilt,
Paris 1 959 (ou Arab kaynakl olan tafsilatl bir biyografi ile).
Rudi PARET, Mohammad und der Koran [Muhammed ve
Kur'an] , Stuttgart (Kohlhammer) 1957.
William Montgomery WATT, Muhammad, Prophet and
Statesman [Muhammed, Peygamber ve Devlet Adam], Oxford
niversitesi basm 1961.
W att ve Alford T. WELCH, Der Is lam I, Stuttgart
(Kohlhammer) 1980.
278
Annemarie Schimmel
bn-i SHAK, Das Leben des Prophe ten [Peygamber'in

Hayat] , Araba aslndan tercme eden Gernot Rotter, Tbingen
(Erdmann) 1976.
MUHAMMED'N YCELTLMES HAKKINDA
Tor ANDRAE, Die person Muhammads in Zehre und glauben

seiner gemeinde, Stockholm (P.A. Norstedt) 1918.
Gerhard BWERING, "The Prophet of Islam: The First
and the Last Prophet", The Message of the Prophet'den [slam
Peygamberi, Peygamber'in Mesaj'ndan] , Birinci Enternasyonal
Siret Konferansnda okunan makalelerden bir seki, slamabad,
Pakistan, 1976.
Emel ESN, Mekke ve Medine, Franfurt (Umschau Verlag)
1964.
Max HORTEN, Die religise Gedankenwelt des Volkes
im Heutigen Islam [Gnmz slam'nda Halkn Dini Fikir

Dnyas] , Halle (Niemeyer) 1 9 1 7.
Costance E. PADWICK, Muslim Devotions, Londra (SPCK)
1960. Mslmanlarda dindarlk ve Peygamber'in dua literat
rndeki yeri hakknda mstesna bir giri.
Annemarie SCHIMMEL, Der Prophet Muhammad als
Zentrum des religisen Lebens im Islam [slam Dini Hayatnn
Merkezindeki Muhammed Peygamber] , Walter STROLZ ve A.
FALATURI'nin Glauben an den einen Gott [Bir Tek Tanr'ya
nanmak] adl eserindeki bir yazs, Freiburg (Herder) 1975.
Hermann STIEGLECKER, Die Glaubenslehren des Islam
[slam' da man retisi] , Paderborn (Schningh) 1962.
PEYGAMBER HADSLERNN TARH HAKKINDA
BUHAR, Sahih, O.Houdas ve W. Marais tercmesi, 4 cilt,

Paris 1903 - 1 9 1 4 (ok gvenilir bir tercme deil).
279
Abdulhamid FARD, Prayers ofMuhammad [Muhammed' in

Dualar] , Karai 1959
Fazlurrahman, Islam, New York, (Holt, Rinehartve Winston)
1 966.
W. GOLDSACK, Selections from Muhammadan Traditions
[Hadislerden Semeler] , Madras 1923.
InazGOLDZIHER,MuhammadanischeStudien [Muhammed
zerine Aratrmalar] , 2 cilt, Halle (Niemeyer) 1 898.
Richard GRAMLICH, Die Gaben und Erkenntnisse des
mer es-Shreverdi (Avarif el-Maarif) [mer es-Sheverdi'nin

Yetenek ve Bilgisi] , tercme, Wiesbaden (Steiner) 1978.
James ROBSON, tercme, Mikut'ul-Mesabih, Lahor 1975.
A.
SUHRAWARDY,
The
Sayings
of
Muhammad
[Muhammed'in zdeyileri] , Londra (John Murray) 1941.

Leo ZOLONDEK, Book XX of al-Ghazali's hya 'Ulum
ed-Din [Gazali'nin XX. kitab hya- 'Ulum'id-Din] , (eserin
Peygamber hakkndaki merkezi blm) Leiden (Brill) 1963.
Mnferit Teolojik Sorular, Menkbeler
Mohd. Elias BURNEY, A Bouquet ofBlessings on Muhammad
the Prophet [Muhammed Peygambere (r.a.) Bir Rahmet Buketi] ,

(Peace be on Him) .
M. A. Halim Eliasi tarafndan Latin alfabesine geirilmi ve
ngilizce'ye tercme edilmitir, Haydarabad/Dekkan 1 978.
August FISCHER, Vergttlichung und Tabuisierung der
Namen Muhammads [Muhammed'in simlerinin Tanrsallat

rlmas ve Tabulatrlmas] ; Richard HARTMANN ve Helmuth
SCHEEL'in Beitraege zur Arabistik, Semitistik und Islamkunde
[Arab, Yahudi ve slam Bilimine Katklar] eserindeki yazs,
Leipzig (Harrassowitz) 1944.
280
Annemarie Schimmel
Yohanan FRIEDMANN, "Kiat Shakarvati Farmad", Israel

Oriental Studies V [srail Oryantal almalar'nda bir makale] ,
1975 (Ayn blnmesine dair Hint sylenceleri).
T. HUITEMA, De voorspraak (efaat) in den Islam, Leiden
(brill) 1936.
Wheeler M. THACKSTON, The Tales of the Prophets of al
Kisai [el-Kisai'nin Peygamber Menkbeleri], Araba aslndan ter
cme ve notlar, New York (Twayne), 1 978.
Mistik Peygamber retisinin Gelimesi
A. A. AFFIFI, The Mystical Philosophy of Muhyi'din bnul
Arabi [Muhyiddin bn'l-Arabi'nin Mistik Felsefesi] , Cambridge
niversitesi Yayn, 1 936.
Gerhard BWERING, The Mystical Vision of Existence in
Classical Islam: The Ouranic Hermeneutics of the Suf Sahi at

Tustari [Klasik slam' da Varoluun Mistik Vizyonu:
Sufi Sehl et-Tusteri'nin Kur'an Tefsiri] , (d. 283/896), Berlin
(W. de Gruyter) 1979.
John A. BOYLE (Tercman), The Ilahiname, "Book ofGod" of
Fariduddin Atar [Feridddin Attar'n lahinamesi] , Manchester
niversitesi Yayn, 1976.
Henry CORBIN, Creative Imagination in the Sufism of Ibn
Arabi [bn-i Arabi'nin Tasavvufunda Yaratc Tasavvurlar] ,
Ralph Manheim tercmesi, Princeton niversitesi Yayn, 1969.
W. H. Temple GAIRDNER, al-Ghazzali's "Mishkat al
Anvar: The Niche for Lights [Gazzali'nin "Mikat el-Envar":
Lamba Nii] , Londra (Kraliyet Asya Cemiyeti) 1924, tekrar ba
sm: Lahor 1 952.
Hseyin ibn Mansur el-HALLAJ [HALLAC-! MANSUR] ,
Kitab at- Tawasin, texte arabe avec la version persane d'al-Baqli

[Kitab'ut-Tevasin], Louis Massignon tarafndan tercme edilmi
ve yaynlanmtr, Paris (Paul Geuthner) 1913.
281
Ali ibn Uthman al-Jullabi AL-HUJWIRI, Kashf al-Mahjub

[Kef(l-Mahcub] , Sufzm hakknda yazlm en eski kitaptr,
tercmesi Reynold A. Nicholson, Londra, (Luzac)-Leiden (Brill)
1 9 1 1, birok kez tekrar baslmtr.
Syed Shah Hhusro HUSSAINI, "Bund sama" [Seyid ah
Hsrev Hseyni] , slamic Culture 44'de yaynlanmtr. 1970
A bdal Karim ]ILI, De l'homme universel [Abdulkerim Cili,

Evrensel nsan Hakknda], traduit par Titus BurckhardtLyon
1953, tecmesi Titus Burckhardt tarafndan yaplmtr.
Reynold A. NICHOLSON, Studies in Islamic Mysticism
[slami Mistisizm zerine Aratrmalar] , Cambridge niversitesi
yayn 192 1 (Mkemmel insan kavramn analiz etmesi bakmn
dan zellikle nemlidir)
Paul NWYIA S. J., Exegese coranique et langage mystique,
Beyrut (Dar'l-Merk), 1970
Hendrik Samuel NYBERG, Kleinere Schriften des Ibn al
Arabi [bn'l-Arabi'nin Ksa Yazlar], Leiden (Brill) 1 9 19

Hellmut RITTER, Das Meer der Seele [Ruh Denizi, Feridddin
Attar'n Hikayelerinde Allah, Dnya ve nsan]; Leiden (Brill)
1955, kinci basm 1978.
Hans Heinrich SCHAEDER, Die islamische Lehre vom
vollkommenen Menschen, ihre Herkunft und ihre dichterische

Gestaltung [slam felsefesinde mkemmel insan, kayna ve ede
bi tasviri) , ZDMG 79 ( 1 925).
Annemarie SCHIMMEL, Mystical Dimensions of Islam
[slam'n Mistik Boyutu] ,
Chapel
Hil
(Kuzey Carolina
niversitesi yayn) 1975; Almancas: Mystische Dimensionen

des Islam, Mnih (Diederichs) 3. basm 1995.
Annemarie SCHIMMEL, The Triumphal Sun [Muzaffer
Gne] , (Celaleddin Rumi'nin eserleri zerine bir alma;
282
Annemarie Schimmel
Rlmi'nin Peygamber felsefesini ieren bir blm ile birlikte),

Londra (East-West Publications) 1978.
MUHAMMED'N DOGUM KUTLAMALARI
Irmgard ENGELKE, Sleyman Tschelebis Lobgedicht auf die

Geburt des Propheten [Sleyman elebi'nin Mevlid iiri], Halle
(Niemeyer) 1926.
Gustav E. von GRUNEBAUM, Muhammadan Festivals
[Muhammed'in erefine Yaplan Kutlamalar], Leiden - New
York 1958.
Lyman MACALLUM, The Mevlid-erif by Sleyman
Chelebi, Londra (John Murray), 1943.
Pesah SHINAR, Traditional and Reformist maulid celebrati
ons in the Maghrib [Maribi lkelerdeki Geleneksel ve Yeniliki

Mevlit Kutlamalar] ; Miryam Rosen-Ayalon tarafndan yayn
lanan 'Studies in memory of Gaston Wiet'de [Gaston Wiet'in
Ansna Yaplan almalar] yer verilmitir.
PEYGAMBER'N GKLERE YOLCULUGU
A. E. AFFIFI, The story of the Prophet's ascent (miraj) in
Sufi thought and literature [Sufi Felsefesi ve Literatrnde

Peygamber'in Mirac yks] ; Islamic Quarterly 2, 1965.
Alexander ALTMANN, The ladder of ascension [Ge
Ykselen Merdiven]; 'Studies in mysticism and religion presen
ted to Gershom Scholem; Gershom Scholem' e Sunulan Mistisizm
ve Din zerine almalar'da yaynlanmtr, Kuds 1967.
Sir Thomas ARNOLD, Painting in Islam [slam' da Resim] ;
B.W.Robinson tarafndan yazlm yeni bir takdimle New York'ta
baslmtr (Dover Publications) 1965.
283
Nazeer AL-AZMA, Some notes on the impact of the story of

the mi'raj on Sufi literature [Mirac yksnn sufi edebiyat ze
rindeki etkisine dair birka not]; Muslim World'n [Mslman
Dnyas] 63. saysnda 1973'de yaynlanmtr. bnl Arabi'nin
Kitab'il-sra ila Makam'il-sra'snn bir analizi).

Enrice CERULLI, Il libro della Scala e la questione delle fanti
arabo-spagnole della 'Divina Commedia' [Merdiven (Mirac) ve
lahi Komedya'nn Arab-spanyol kaynaklar sorununa zerine] ,
Vatikan 1949.
Mircea ELIADE, Le Symbolisme du Vol Magique, Numen
III, 1 956.
Richard ETTINGHAUSEN, Persian Ascension Miniatures
of the 1 4th century [ 1 4. Yzyl ran Mirac Minyatrleri], Roma,

Lincei Akademisi, 1 957.
Ricahard HARTMANN, Die Himmelsreise Muhammads und
ihre Bedeutung in der Religion des Islam [Muhammed'in Gklere
Yolculuu ve slam Dinindeki Anlam] , Vortraege der Bibliothek
Warburg 1928-29; Warburg Ktphanesi Konferanslar, Leipzig
Berlin (W. de Gruyter) 1 930.
Joseph
HOROWITZ,
Muhammads
Himmelfahrt
[Muhammed'in Gklere Yolculuu], Der Islam IX ( 19 19).

Asin PALACIOS, La escatologica musulmana en la Divina
Comedia, Madrid 1 9 19.

PAVET DE COURTEILLE, Miradjnameh Recit de l'ascension
de Mahomet au ciel, compose AH 840/1436-1437, Paris 1 882, tek
.
rar basm 1975 Amsterdam.

J.
R.
PORTER,
Muhammad's journey
to
Heaven
[Muhammed'in Gk Yolculuu], Numen 2 1 ( 1974).

Bernhard SCHRIEKE, Die Himmelsreise Muhammads
[Muhammed'in Gk Yolculuu] ,
284
Annemarie Schimmel
Der Islam VI ( 1 9 16).

Marie-Rose SEGUY, Muhammads wunderbare Reise dur
ch Himmel und Hlle [Muhammed'in Cennet ve Cehenneme
Yapt Harika Seyahat] : Paris Milli Ktphanesi, MS. Supp.
Turc 1 90, Mnih (Prestel) 1 977.
Stuart Cary WELCH, Wonders of the Age, Masterpieces of
Early Safawid Painting 1 501-1576 [Asrn Mucizeleri, Erken

Dnem Safevi Resminin Bayaptlar 1501- 1 576] , Cambridge,
Mass. (Fogg Sanat Mzesi), 1 979.
PEYGAMBER'E GSTERLEN SAYGININ

EDEBYATTAK YANSIMASI
ARAPA
Zbeyd AHMED, The Contribution of India and Pakistan
to Arabic Literature [Hindistan ve Pakistan'n Arab Edebiyatna

Katks], LAHOR 1967
Carl BROCKELMANN, Geschichte der Arabischen Literatur
[Arab Edebiyat Tarihi] , 3 cilt ve ilave ciltler, Leiden (Brill) 1937.
Ilse LICHTENSTADTER, Introduction to Classical Arabic
Literature [Klasik Arab Edebiyatna Giri] , New York (Twayne)

1974.
Reynold A. NICHOLSON, A Literary History of the A rabs
[Arablarn Edebi Tarihi] , Cambridge ni. yayn, 1921, tekrar
basm 1953.
Rudi PARET, Die legendaere Maghazi-Literatur [Destansa!
Magazi Edebiyat], Muhammed zamanndaki Mslman sa
valarn anlatan Arab edebiyat, Tbingen (J. C. B. Mohr: Paul
Siebeck) 1930.
285
Rudi PARET, Die Legende von
der Verleihung des

Prophetenmantels (burda) an Ka'b ibn Zuhair [Peygamber'in
hrkasn (Brde) Ka'b ibn-i Zheyr'e vermesinin hikayesi]; Der
Islam XVII ( 1 928).
KAB BN ZHEYR, Die Burda [Brde] : Almanca'ya Fr.
Rckert tarafndan tercme edilmitir (Rckert-Nachlese
Rckert Okumalar, Weimar 1 9 1 2, Leo HIRSCHBERG tarafn
dan yaynlanmtr). Franszca'ya Rene BASSET tarafndan ter
cme edilmitir, La Ban'at So 'ad, Cezayir 1910. ngilizce'ye M.
Hidayet HSEYN tarafndan tercme edilmitir: Banat Su'ad of
Ka'b ibn Zuhair, Islamic Culture I, 1927.

BUSIRI, Die Burda: Vincenz von Rosenzweig-Schwannau,
Funkelnde Wandelsterne zum Lobe des Besten der Geschpfe

[Mahlukatn
En
Mkemmelini
vmek
in
Parldayan
Seyyareler] , Viyana 1824;

C. A. RALFS, Die Burda, Almanca, Farsa ve Trke terc
mesiyle birlikte yaynlanmtr, Viyana 1860;
La Bordah du Cheikh al-Bousiri, Rene BASSET tarafndan

tercme edilmi ve yaynlanmtr, Paris 1 894.
FARS EDEBYATi ve FARSA'NIN ETKS ALTINDA
KALAN EDEBYAT
ABDL GHANI, Persian Language and Literature at
the Moghul Court [Mool Saraynda Fars Dili ve Edebiyat] ,

Allahabad 1927, tekrar basm 1976.
Alessandro BAUSANI, Storia della Letteratura neo-per
siana [Yeni Fars Edebiyat Tarihi] , Antonio PAGLIARO ve A.

BAUSANI'nin 'Storia della letteratura Persiana [Fars Literatr
Tarihi]nde yer almtr, Milano 1958.
286
Annemarie Schimmel
Edward G. BROWNE, A Literary History of Persia [ran

Edebiyat Tarihi] , 4 cilt, Cambridge, 1957.
Hermann
ETHE,
Neupersische Literatur [Yeni ran
Edebiyat] ; Wilhelm GEIGER ve Ernest KUHN tarafndan ya

zlan Grundriss der iranischen Philologie [ran Dilbiliminin Ana
Hatlar] isimli eserin 2. cildinde yer almtr, Strassburg (Trbner)
1901.
Elias J.W. GIBB, A History of Ottoman Poetry [Osmanl
Edebiyat Tarihi] , 6 cilt, Londra (Luzac) 1900-1909.
HAD HASAN, Qasim-i Kahi, his life, time and works [Kasm
Kahi, hayat, a ve eserleri] , slamic Culture 27 ( 1953).
Gulam Destegir RAD, The Development of na'tia poetry in
Persian literature [ran Edebiyatnda naatlarn gelimesi] , Islamic
Culture 39 ( 1965).
H. J. SADARANGANI, Persian Poets of Sind [Sind'in Farsa
Yazan airleri], Karai 1 956.
Ram Babu SAKSENA, A History of Urdu Literature [Urdu
Edebiyat Tarihi] , Allahabad 1927.
Annemarie SCHIMMEL, Classical Urdu Literature [Klasik
Urdu Edebiyat] , Jan GONDA'nn History of Indian Literature
[Hint Edebiyat Tarihi] adl kitabnda yaynlanmtr, Wiesbaden
(Harrassowitz) 1976.
HALK EDEBYATI
Kad ABDLMANNAN, Literary Heritage of Bangladesh,
Mediaval Period
[Ortaada
Banglade'in
Edebe Miras]
(Learning Resources in Bengali- Bengali Dilinde Kaynaklar),

New York, mimeograf, 1974.
Kad ABDLMANNAN, Sufi Literature in Bengal [Bengal' de
Slfi Edebiyat], 1974.
287
Ernst BANNERTH, Lieder aegyptischer Meddahin [Msrl

Meddahlarn arklar] , Wiener Zeitschrift fr die Kunde des
Morgenlandes'in [Viyana Dou Bilimleri Dergisi'nin] 56. say
snda yaynlanmtr ( 1 960).
Lionel D. BARNETT, Panjabi: Printed Books in the British
Museum [Pencabi: British Museum'daki Basl Kitaplar] , Londra
(British Museum) 1965.
James F. BLUMHARDT ve D.N. MACKENZIE, Catalogue
of Pashto Manuscripts in the Libraries of the British sles [Britanya

Adalar Ktphanelerindeki Petu El Yazmalar Katalou] ,
Londra (British Museum), 1965.
M. J. DAR, Gujarats Contribution to Gujari and Urdu
[Gucerat'n Gucari ve Urdu Dillerine Katks] , Islamic Culture
27 ( 1953).
James DARMESTETER, Chants populaires des Afghans
[Popler Afgan arklar] , Paris 1 888- 1 890, tekrar basm
Amsterdam.
Ed. C. DIMOCK, Muslim Vainava Poetry of Bengal
[Bengal'de Mslman Vainava Edebiyat], Languages and
Areas'da [Diller ve Blgeler] yaynlanan almalar George V.
Bobrinski'ye sunulmutur, Chicago 1 967.
Abdlkadir KARAHAN, Un nouveau Mathnawi de la litte
rature turque Ottomane: Le Mevlit Haticetl-Kubra, our la desc

ription du mariage de Khadija avec le Prophete. Turkologischer
Anzeiger, Viyana.
Jan KNAPPERT, The fgure of the Prophet Muhammad ac
cording to the popular literature of the Islamic peoples [slam
Halklarnn Popler Edebiyatnda Muhammed Peygamber'in
ahsiyeti] , Svahili 32 ( 1961).
Jan KNAPPERT, Swahili Islamic Poetry [Svahili slami
Edebiyat], 3 cilt, Leiden (Brill) 1971.
288
Annemarie Schimmel
Enno
LITTMANN,
Mohammed im
Volkepos
[Halk
Destanlarnda Muhammed] , Kopenhag (E. Munksgdrd) 1950.

M. LONGWORTH DAMES, Popular Poetry of the Baloches
[Belucilerde Popler Edebiyat], 2 cilt, Londra 1970, tekrar ba
sm.
Lajwanti RAMAKRISHNA, Panjabi Sufi Poets [Pencabi Sufi
airler] , Londra-Kalkta (Oxford ni. yayn) 1 938; tekrar bas
m Delhi 1975.
Annemarie SCHIMMEL, Neue
Verffentlichungen zur
Volkskunde von Sind [Sind Halk Bilimi zerine Yeni Yaynlar] ,

Die Welt des Islam [slam Dnyas] , N.S. IX, 1964.
Annemarie SCHIMMEL, Sindhi translations and commen
taries of the Qur'an [Kur'an'n Sindi tercmeleri ve yorumlar] ,

Oriens XVI ( 1963) .
Annemarie SCHIMMEL, 7he Veneration of the Prophet
Muhammad, as reflected in Sindhi poetry [Muhammed

Peygamberin Yceltilmesi ve Sindi Edebiyatna Yansmas] , 7he
Saviour God [Kurtarc Allah] , Manchester ni. Yayn, 1963.
Ananiasz ZAJACKOWSKI, Poezje strofiniczne Asiq Pasa,
Varova 1967.
HNDSTAN YARIMADASINDAK ve YAKIN
AGDAK GELME ZERNE
J. M. S. BALJON (Tercme) A mystical interpretation of
Prophetic tales by an Indian Muslim: Shah Wali Allah's ta'wil al

ahadith [Peygamber yklerinin Hintli bir Mslman tarafn
dan yaplan mistik yorumu: ah Veliyullah'n Te'vil'l-Hadis'i],
Leiden (Brill) 1973.
Yohanan FRIEDMANN, ShaykhAhmad Sihrindi. On Outline
of his thought and a study of his image in the eyes of posterity
289
[ehy Ahmed Sihrindi Felsefesinin zeti ve Sonraki Nesillerin

Gzndeki maj] , Montreal-Londra (McGill ni. yayn) 1972.
Mohd. Yusuf KOKAN, Arabic and Persian in Karnatic
[Karnatik'te Araba ve Farsa] , 1710- 1 960, Madras 1960.
Annemarie SCHIMMEL, Ghalibs Qasida in honour of the
Prophet [ Galib'in Peygamber'in erefine Yazd Kasidesi] , Pierre

Cachia ve Alford Welch'in Islam. Past Influence and Present
Challenge [slam, gemiteki etkisi ve bugnk meydan okuyan

gc] isimli kitabnda yaynlanmtr. Edinburgh ni. Yayn
1 979.
A. SCHIMMEL, The Golden Chain ofSincere Muhammadans
[Samimi Mslmanlarn Altn Zinciri] , Bruce B. Lawrence tara
fndan yaynlanan The Rose and the Rock [Gl ve Kaya] da yer
almtr; Duke ni. Yay. 1979.
A. SCHIMMEL, Pain and Grace. A study of two mystical
writers of eightheenth century Muslim India [Ac ve rahmet. 18.

Yzyln Mslman Hindistan'nda iki slfi yazar zerine al
ma], Leiden (Brill) 1 976.
J. Spencer TRIMINGHAM, The Sufi Orders in islam [slam'da
Sufi Tarikatlar] , Oxford (Clarendon Pres) 1 9 7 1 .
A . Yusuf AL, Th e Personality of Muhammad the Prophet
[Muhammed Peygamberin ahsiyeti], Lahor 193 1.
Seyid Emir AL, The Life and Teachings of Muhammad, or
the Spirit of Islam [Muhammed'in Hayat ve retileri, veya

slam'n Ruhu] , Londra 1 897 ve daha sonraki yllar.
Abdurrahman AZZAM, The Eternal Message ofMuhammad
[Muhammed'in Ebedi Mesaj] , New York 1964.
F. K. Han DURRAN, The GreatProphet [Byk Peygamber] ,
Lahor 193 1 ve daha sonraki yllar.
290
Annemarie Schimmel
eyh M.
H.
KDVA,
Ihe Miracle of Muhammad
[Muhammed'in Mucizesi] , Londra 1906.

Seyyid Hseyin NASR, Islam. Ideals and Realities [slam,
dealler ve Gerekler] , Londra (Allen and Unwin) 1972.
Z. RAHNEMA, Ihe Prophet [Peygamber] , Farsa aslndan
ngilizce'ye tercme eden L. Elwell-Sutton, Lahor (S. M. Eref).
Wilfred Cantwell SMITH, Islam in Modern India [Modern
Hindistan' da slam], Lahor, 2. basm, 1 947.
Rotraut WIELANDT, Offenbarungund Geschichte im Denken
moderner Muslime [Modern Mslmanlarn Dncesinde
Vahiy ve Tarih] , Wiesbaden (Steiner) 1971.
M. ZAFRULLAH HAN, Islam. Its Meaningfor modern man
[slam ve Modern nsan in Anlam] , New York (Harper and
Row) 1962.
KBAL
Sir Muhammed KBAL, Six Lectures on the Reconstruction of
Religious Ihought in Islam [slam'da Dini Dncenin Yeniden

Yaplandrlmas Hakknda Alt Konferans] , Lahor 1930 ve daha
sonraki yllar.
KBAL, Stray Reflections [Dank Dnceler] , Edit. Cavid
kbal, Lahor 1961.
KBAL, Esrar- Hudi, Lahor 1 9 1 5, ng. tercmesi A.
NICHOLSON: Ihe Secrets of the Self [Benlin Srlar], Londra
(Macmillan) 1920, Lahor 1950.
KBAL, Peyam- Mark, Lahor 1923, Aln. tercmesi A.
SCHIMMEL: Botschaft des Ostens [Doudan Haber] , (Wiesbaden
1963) .
KBAL, Cavidname,
Lahor 1 932, Aln. tercmesi A.
SCHIMMEL: Buch der Ewigkeit [Ebediyetin Kitab] , Mnih

291
1958. 1977' de Botschaft des Ostens iinde tekrar basld, Tbingen

(Erdmann); (Yazarn 100. doum yl sebebiyle kbal'in eserleri
ne ait bir antoloji).
Annemarie
SCHIMMEL,
Gabriel's
Wing
[Cebrail'in
Kanad] ; A study into the religious ideas of Sir Muhammad Iqbal

[Sir Muhammed kbal'in Dini Fikirleri zerinde Bir alma] ,
Leiden (Brill) 1 963 (tafsilatl bir bibliyografya ile).
Annemarie SCHIMMEL, The Place of the Prophet of Islam
in Iqbal's Thought [kbal'in Felsefesinde slam Peygamberi'nin

Yeri], Islamic Studies I, 4, 1962.
METNDE OGU KEZ RC EDLEN ORYANTAL
DLLERDEK ESERLER
ARAPA
Velid N. ARAFAT, Diwan of Hassan ibn Thabit [Hassan b.

Sabit'in Divan] , Londra (Luzac) 2 cilt, 1971.
Abbas Mahmud EL-AKKAD, A bqariyat- Muhammed,
Kahire 1 942.
EL-BEYHAK, Delail'n-Nbvve, Medine 1969.
EL-CEZUL, Delail'l-Hayrat (ok sayda neriyat).
Ebu Hamid EL-GAZZAL, hyau Ulum'id-Dfn, 4 cilt, Bulak
1289h/ 1872-73.
Muhammed Hseyin HEYKEL, Hayat- Muhammed, Kahire
1963.
Ali Safi HSEYN, el-Adab es-Sufi fi Msr fi'l-Karn es-Sabi'
el-Hicri [Hicretin 7. asrnda Msr' da sufi edebiyat] Kahire 1964

BN- SHAK, Sire, ed. Ferdinand Wstenfeld
BN- KESR, Mevlid-i Resulullah, ed. Selafaddin el Mnacid,
Beyrut 196 1 .
292
Annemarie Schimme!
Ahmed EL-MAKARR, Feth'ul-Muta'al fi Medh an-Ni'al

[Muhammed'in
Sandallarna
Dair] ,
Haydarabad/Dekkan
1 334h/ 1 9 1 6
MUHSNCEMALEDDN, htifalat'ul-Mevaliden-Nebeviyye
fi A'ar'l-Endlsiyye ve'l-Maribiyye ve'l-Mahceriye [Endls,
Kuzey Afrika ve Muhacir Arab Edebiyatndaki Mevlit iirleri)
Badat 1967.
Ylsuf
en-NEBHAN,
el-Mecmua'n-Nebeviye
fi 'l-
Medayi'n-Nebeviye [Ortaadan 20. yzyla kadar Peygamber

iin yazlm olan Araba naatlar] 4 cilt, Beyrut 1974.
KADI YAZ, e-ifa fi Tarif Hukuk'il-Mustafa, ehabeddin
el-Hafaci'nin Nesim er-Riyad f erh-i ifa el-Kad yaz'mda yer

almtr: Kahire 1 327h/1908, tekrar basm Beyrut.
EL-KUEYR, er-Risale fi lm't-Tasavvuf [Tasavvuf ilmi
zerine bir risale] , Kahire 1330h/ 1 9 12.
EL-KUEYR, Kitab'l-Mirac, ed. A. H. Abdulkadir, Kahire
1964.
Ebl Nasr ES-SARRAC, Kitabu el-Luma fi 't-Tasavvuf, ed.
Reynold A. Nicholson, Londra-Leiden (Luzac-Brill), 1941, ok
kez basld.
ah VELYULLAH, et-Tefhimat el-lahiye, ed. Gulm Mustafa
el-Kasmi, 2 cilt, Haydarabad/Sind, 1967-70.
ZEK MBAREK, el-Medai en-Nebeviye fi 'l-Adab el-Arabi
[Araba'da naatlarn gelimesi] , Kahire 1943.
FARSA
Emir HSREV, Divan- Kamil, ed. Mahmud Dervi, Tahran
1 965.
Emir HSREV, Mecnun Leyla, ed. T.A.Magerramova,
Moskova 1964.
293
Nair Muhammed ANDELB, Nala-i Andelib, 2 cilt, Bhopal

1 309/ 1 890-9 1.
Muhammed ALAR, Tezkirat-i uara-i Kemir, ed. Seyyid
Hsameddin Radi, 5 cilt, Karai, 1967-68.
Feridddin ATTAR, Divan- Kasaid ve Gazaliyat, ed. S.
Nefisi, Tahran 1960.
Feridddin ATTAR, lahiname, ed. Hellmut Ritter, Leipzig
(Brockhaus) 1940.
Feridddin ATTAR, Mantk't-Tayr, ed. M. Cevad akur,
Tahran 1962.
Feridddin ATTAR, Musibetname, ed. N. Fisal, Tahran
1 959.
HAKAN, Divan, ed. Ziyaeddin Seccadi, Tahran 1 959.
Abdurrahman CAM, Divan- Kamil, ed. Haim Rza,
Tahran 1 962.
Havaca Mir DARD, lm'l-Kitab, Delhi 1 31 0h/1891 -92.
Seyyid Muhammed GESUDERAZ el-Hseyni, Divan Enis
el- Uak, Haydarabad/Dekkan, 1360h/ 1941.

Mirza Esedullah GALB, Klliyat- Farsi, 17 cilt, Lahor
1969.
S. M. KRAM, Armaan- Pak, Karai 1953 (Farsa iir
Antolojisi).
Fahruddin IRAK, Klliyat, ed. S. Nefsi, Tahran 1 959.
Mir Ali ir KAN, Makalat e-uara, ed. seyyid Hsameddin

Radi, Karai 1 956
Celaleddin RM, Fihi Ma Fih, Tahran. Aln. A. Schimmel,
Von Allem und vom Einen-Mnih (Diederichs) 1988.
Celaleddin RM, Mesnevi-i Manevi, A. Nicholson tarafn
dan tercme ve neredilmitir, 8 cilt, Londra (Luzac) 1925'den
1940'a kadar.
294
Annemarie Schimmd
Celaleddin RM, Divan- Kebir ya Klliyat ems, ed. B.

FRUZANFAR, 10 cilt, Tahran 1957. B. Fruzanfar'n Ahadis-i
Mesnevi'siyle (Mesnevi' deki Peygamber Hadislerinin derlemesi)
karlatrn, Tahran 1 955.
Muslihddin SA'D, Bostan, Frugi-el yazmasna dayanarak
neredilmitir, Tahran 1 973.
Ebl-Mecid SENA, Hadikat'l-Hakika,
Rezavi, Tahran 1950.
ed. Mderris
SENA, Divan, ed. Mderris Rezavi, Tahran 1962.

Mahmud EBSTER, Glen-i Raz, Lahici'nin bir yorumu
ile Mefatih el-caz. Ed. K. Sami, Tahran 1959.
Muhammed RF irazi, Klliyat, ed. Gulamhseyin
Cevahiri, Tahran 1957.
TRKE
Sadettin Nzhet ERGUN, Bektai airler ve Nefesleri,

stanbul 1944.
Vasf Mahir KOCATRK, Tekke iiri Antolojisi, Ankara
1955.
Mehmet Fuad Kprlzade, Eski airlerimiz, stanbul 193 1 .
SLEYMAN ELEB, Mevlud-i erif, stanbul.
YUNUS EMRE Divan, Abdlbaki Glpnarl tarafndan

neredilmitir, stanbul 1943.
URDUCA
Maulvi ABDULHAKK, Urdu ki nev nma men u-fya-i kiram

ka kam [Slfilerin Urduca'nn gelimesindeki rol], Karai 1954.
Muhammed Lutf Ali LUTF, Serapa Server el-Enbiya,
Cawnpore 1 869.
Mir Taki MR, Klliyat, ed. Dr. Ebadet Brelvi, Lahor 1958.
FAN MURADABAD, Hindu uara kan atiye kelam
[Hindularn yazd naatlar] , Lyallpur 1962.
295
Sacid SIDDIK-Veli AS, Armaan- Naat (antoloji),

Lucknow 1961, yazarn Hindistan'daki kavvalilerden duyduu
halk naatlar.
SND
ABDL LATF Bhitai, ah co risalo, ed. KB. Advani,

Bombay 1958.
Dr. N. A. BALOH (yaync): Medahun ayn mnacatun,
Karai 1959.
Dr. N. A. BALOH (yaync): Mevlid, Haydarabad/Sind.
Dr. N. A. BALOH (yaync) : Muciza, Haydarabad/Sind
1 960.
Dr. N. A. BALOH (yaync) : Mnakibe, Haydarabad/Sind
1960.
Dr. N. A. BALOH (yaync) : Tih Akaryun [Altn Alfabeler] ,
Haydarabad/Sind 1962.
U.M. DAUDPOTA, Kelam- Girhori, Karai 1956.
Hotchand M. GURBAKSAN, Lunvariya ja lal, Karai
1934.
Lakhand JAGTIAN, Hayat- Muhammed, Haydarabad
191 .
Hakim Muhammed Fath SEHVAN,
Haydarabad 1 914, 5. bask, Karai 1959.
Hayat'un-Nebi,
PENCAB
Hac Maulvi Muhammed ed-Din, Kaside Brde ma'a erh
nazm Pencabi, Lahor.

Kanun-i k, yani Halva-i Pencap, Lahor.
Mecmua Penc ganc, Lahor.
Gldeste-i Hafz ]handa, Lahor.
ve bu derlemeler gibi ayn yaynevinin kard pek ok ki
tapk.
296
ALFABETK LSTE
KAVRAMLAR
Abdihf': [O'nun kulu] , sra. ve Necm srelerinde Peygamber

iin kullanlan ve Mirac'n ima edildii iki isim; bu kavram bir
insann eriebilecei en yksek makam olarak kabul edilir: en s
tn deneyimi srasnda bile Muhammed "Allah'n kulu" olarak
kalmtr.
A bdulgaffar [her eyi balayann kulu]; Muhammed'in

kular nezdindeki sfat.
A bdulkahhar [kahredicinin kulu] . Muhammed'in eytarlara

gre sfat.
Abdulkuddus [ok aziz olann kulu] ; Muhammed'in balkla

ra gre sfat.
A bdusselam [huzurvebar salayann kulu] ; Muhammed'in

vahi hayvanlara gre sfat.
Ahlak- Muhammedi [mminlerin aynen uygulamak iin

gayret gsterdikleri, Peygamber'in yksek ahlaki nitelikleri] .
Ahad [bir, Tek] ; Allah'n birliine iaret eder.

A ltn Alfabe; zellikle halkn konutuu dillerde dinsel
amalarla yazlan ve sevilen bir iir tr; her msras alfabenin bir
harfiyle balar.
Ehl-i Hadis [Peygamber Hadislerini derleyen kiiler] ; 19.

yzyln ikinci yarsnda Hindistan' daki fundamentalist bir
Mslman gurubu, bugn de daha kk guruplar halinde
Hindistan ve Pakistan'da aktif olup Hadislere mutlak itaati vur
gulamakta ve modern yorumlara kar kmaktadrlar.
Ehl-i Kitab [Kitabl] ; vahyolunan bir kitaba sahip olan

din mensuplar (Yahudiler, Hristiyanlar ve Kur'an'a gre
Sabiiler, belirli bir vergi demek zorundadrlar ve buna karlk
Mslmanlar tarafndan korunurlar).
Ahmed [ok vlen]; Peygamber' in ismi. Saff suresi' ne da

yanarak ncil' de vaadedilen Paraklet olarak yorumlanmtr.
Muhammed'in cennetteki ismi.
Elif [a]; Arab alfabesinin birinci harfi, say deeri l 'dir ve

Allah'n birliini-tekliini gsterir.
el-Emin [sadk/gvenilir olan]; Muhammed'in isimlerinden.
Ene Ahmed bila mfm [Ben, iinde mim olmayan Ahmed'im,

yani ahad' m/tek'im] ; bir Hadis-i Kudsi' <lir. lk olarak Ferdddin
Attar tarafndan kullanlm ve Peygamber'in yksek makamn
gstermek iin dou slam lkelerindeki sufilerin ok sevdii bir
cmle olmutur. Muhammed Allah'tan sadece tek bir harf far
kyla ayrlmaktadr.
el-Akib [takip eden]; Muhammed'in isimlerinden.

Ensar; Medineli yardmclar.
Erbain; Krk Hadis veya krk beyitten oluan derleme
Esleme eytani [benim eytanm bana teslim oldu]; eytan, ruhun ilkel (aa) durumu, "esleme eytani" ifadesi ise
Peygamber'in, btn glerini kontrol altna aldn gsteren
vecizesi.
298
Annemarie Schimmel
el-Esma'l-hsna; Allah'n Kur'an'da belirtilen "en gzel

isimleri". Dualar ve ilahilerde yer alan 99 ismin, o ad alan veya
okuyan zerinde zel etkileri olduuna inanlr. Pek ok zel isim
'abd' [kul] ile balar.
el-esma e-erife [asil isimler] ; Muhammed'in 99 ismi.

Earilik; slam'n dogmatik bir mezhebi.
Atiyye; merhamet edildii iin verilen hediye.
Banet Suad [Suad gitti] ; Ka'b b. Zheyr'in iirinin balangc.
Barah vefat; Hindistan' da Peygamber'in vefat gn olan
Rebilevvel aynn 1 2. gn.
Brahmasa; Hint Pakistan'nda ak bir gen kzn yln 12

ayndaki duygularn anlatan iir,genellikle dini bir deiime u
ramtr.
Baraka; kutsal bir nesnenin iinde barnan rahmet ve ltuf.

Berzah; Rahman suresi'nde yer alan cennet ve cehennem
arasndaki yer, bazan zamansal olarak da yorumlanr.
Beir [mjdeli haber getiren]; Muhammed'in isimlerinden

(Ahzab suresi) .
Bhan; Sind'de naat syleyenler iin kullanlr, yanl bir eti

molojiyle bu ismi Banet Suad' dan tretmilerdir.
Bida!bidat [yenilik] ; Peygamber'in snnetinde olmayan

adetler.
Burak; Mirac'ta Peygamber'i tayan binek hayvan.

Brde; Peygamber'in hrkas, Banet Suad iiri ve Busiri'nin
naat ismini bundan almtr.
HaWullah [Allah'n dostu] ; brahim'in sfat.

Hulkan ve halkan [Ahlak ve d grn bakmndan] ;
Peygamber olaanst gzel yaratlmt.
299
Hatem-i enbiya [peygamberlerin mhr] ; Ahzab stresi'nde

Muhammed'i tanmlamak iin kullanlmtr; nk Muhammed
en son teblii getirmitir ve "mhr" omuzlar arasnda grl
mtr.
Hrkai erif [Peygamber'in hrkas ve hrkasnn bir para

s] ; eitli yerlerde kutsal emanet olarak muhafaza edilir.
Dehr [zaman] , slamiyet ncesinde kanlmas imkansz

olan kader anlamna da gelir.
Delail'l-Hayrat
[hayrl
ilerin
delilleri] ;
Cezuli'nin
Peygamber iin yazd ve salavatlar ieren el kitabnn bal.
Delail'n-nbvve [peygamberliin delilleri] ; Muhammed'in

mertebesine, niteliklerine ve mucizelerine delalet eden olgular ve
olaylarn tasviri.
Din ve devle [din ve devlet] ; slam'da bir madalyonun iki

yz gibi birbirinden ayrlmayan iki husus.
Cebr [cebir, zorlama] ; Allah'n mutlak iradesi.

Cesim [gzel yapl] ; Peygamber'i niteleyen sfatlardan biri.
Cihad [kutsal sava] ; kafirlerle savamak. Suflere gre kiinin kendi drtlerine kar savamas, daha byk bir cihaddr.
Cinler; cinlerin varl Kur'an' da kabul edilmitir. Cinlerin

bir ksm slam'a dnmtr, nk Muhammed "cinlerin ve in
sanlarn efendisi" olarak tanmlanr.
Drr-i yetim [benzersiz/esiz inci] ; aslnda anas ve babas

olmayan ocuk anlamna gelen yetim, Peygamber iin de kulla
nlmtr, nk o da bir yetimdi.
DurC.d; Hint-Pakistan'nda salavat anlamna gelir.

Fakri fahri [fakirliim vncmdr] ; Peygamber'e ait olan
ve suflerce ok sevilen bir sz.
Fetanet [zeka] ; Peygamber'in koulsuz bir nitelii.
300
Annemarie Schimmel
Fatihiye; Ticaniye tarikatnn ok sevdii bir dua.

Fiil; Peygamber'in eylemleri.
Gazel; Fars, Trk ve Urdu geleneinde kullanlan, tensel
veya mistik ak ifade eden lirik iir.
Ha-Mim; 40'dan 46'ya kadar olan surelerin bandaki harfler.
Habib
[sevgili] ;
Muhammed
"habibullah'tr."
airler
Peygamber'e ounlukla "habibi" diye hitap ederler.
Hadis [haber] ; raviler zinciri [isnad] yoluyla rivayet eden

kiiden Peygamber'e kadar geriye giden Hadisler Peygamber'in
hareketlerini, szlerini veya bir olay naklederler.
Hacer baht [saf, temiz ta]; ilhamlar en saf haliyle alabilen

Peygamber'in ruhunu tanmlayan bu kelime bn-i Arabi ve ah
Veliyullah tarafndan kullanlmtr.
Hamd; Allah'a layk olan vg.

Hamziyya; kafiyesi 'a' olan iir, en nlleri Busiri ve
Nebhani'ye aittir.
Hannana [bir palmiye kt] ; vaaz verirken Peygamber bu

kte yaslanrd.
Han if; slamiyet ncesinde Arabistan'da yaygn olan yk

sek bir inancn mensubu; Kur'an'da, brahim'in dinine uyan
"Allah'n temiz kulu" olarak yer almtr.
Hakikat- Muhammediye [Muhammed'in hakikat]; mis

tiklere gre Muhammed'in arkatipi, yaratlan dnyay iine alan
prensiptir ve sufiler bu zle birlemeyi isterler.
Harem; Mekke'deki kutsal alan

el-Hair [bir araya toplayan] ; Muhammed'in isimlerinden
biri. Kyamet gnnde cemaati o'nun etrafnda toplanacaktr.
30 1
Haziret'l-Kuds [mukaddes gk kubbe, cennet] ; ah

Veliyullah bununla Peygamber'in yakn alaka iinde olduu gk
sel alemi kasteder.
Hilye [ss] ; Muhammed'in ahsn ve iyi vasflarn tasvir

eden yazlar. Daha sonra Peygamber'in resminin yerine kullan
lan hsn-i hat rneklerine bu ad verilmitir.
Hmeyra; Peygamber gen kans Aye'yi bu sevgi szcy

le arrd.
ctihad- nebevi; Peygamber'in bamsz olarak verdii h

kmler. Peygamber Kur'an' da belirtilmemi bir hususta hkme
derken kesinlikle doru ynlendirilmitir.
lm-i ledn [ben'in bilgisi] ( Kehf suresi), kendiliinden olu

an sezgisel bilgi, kii akln yormadan Allah tarafndan verilir.
n yekadu [az kalmt] ; Muhammed tehlikede iken Kalem

slresi'nde vahyolunmutur, bugn dahi nazara kar sylenir.
el-nsan'ul-kamil [mkemmel insan] ; bn-i Arabi'nin ve

Cf'nin teosofsinde tm tanrsal sfatlarn yanstld ve mikro
kozmosu iinde tayan varlk. Muhammed ite bu kamil insan
dr.
smet [gnahszlk] ; Peygamber btn gnahlardan arnm

olduu iin eylemlerinde Mslmanlar iin model tekil eder.
snad; Hadisleri nakledenler.

Qabe qavseyni [iki yay kadar uzakta] ; Necm suresi'nde
Muhammed'in en yce varlktan ancak bu kadar uzakta olduu
belirtilir. Tefsirlerde bu uzakln iki yay parasnn ek yeri kadar
ve neredeyse grnmez olduu sylenmitir.
Kadem-i Resul; Peygamber'in ayak izi.

Kalbi la yenam; Peygamber Aye'ye gzleri uyusa da kalbi
nin uyank olduunu sylemitir.
302
Annemarie Schimmel
Kaside; ounlukla bir methiye ile biten uzun iir. Daha son
ralar sadece vg iirlerine dnmtr. slamiyet ncesi Arab
iirinde gelitirilen bu form, btn slam lkelerinin edebiyatna
girmitir.
Kasm [kibar grnl] , Peygamber'in sfatlarndan biri.

Kavl; Peygamber'in sz.
Kavval; mistik arklar ve Peygamber ile din ulular iin vg
arklar syleyen gurup. Kavvali, byle bir mzikli toplantdr.
Kayyum; Ahmed Sirhindi'nin sisteminde dnyay yneten

en yce idarecinin sfat.
Keramet; evliyalar tarafndan gerekletirilen mucize.

Kerim [soylu, yce gnll] ; Muhammed'in isimlerinden.
Kevser [bolluk] ; 108. Kevser sfresi'nde zikredilmitir, cennetteki havuz ve rahmet bolluunun kayna olarak da yorum
lanmtr.
Kn [ol]; Allah'n yaratc sz.

Knye; bir insann ebeveyni ile olan ilikisini belirtir ve o
unlukla sayg ifade eder: rnein Ebu'l-Kasm, "Kasm'n baba
s" anlamna gelir.
Qurb [yaknlk]; qurb'l-feraiz, dini grevlerin yerine getiril

mesi yoluyla Allah'a yakn olma, ki bu Peygamber'in deneyimiyle
balantldr. Qurb'n-nevafil de sffilerin ve evliyann Allah'a ya
knlama yoludur.
La [hayr, deil] ; "La ilahe illallah"n grafk formu iki yan

keskin bir klca benzedii iin, sffiler bunu "Allah'tan baka"
her eyi kesip att eklinde yorumlamlardr.
Leyle-i Kadr [Kadir gecesi] ; Kur'an'n indirilmeye baland

gece.
Liva'l-hamd; hamd sanca.
303
el-Mahi [mahveden]; kafirleri yok edecei iin Peygamber'in

isimlerinden biri.
Mahmud; vlen.
Melekut; melekler alemi.
Malikiler; Malik b. Enes'in izinden giden hukuk ekol; zel
likle Bat slam dnyasnda yaygndr.
Ma zaga [meyl etmedi] (Necm/1 7) . Mirac'da Allah'la kar

laan Peygamber'in mertebesini gsteren bir ifade.
Mazdeki; beinci yzylda ran'da bir tr dini komnizm

reten Mazdek'in bals.
Muavvizetan; Felak ve Nas sreleri iin kullanlr ve "sn

drc sreler" olarak bilinir.
el-Mddessir [giyinmi olan] ; 73. Mddessir sresi'nde

Peygamber' e byle hitap edilir.
el-Mcteba [seilmi, sekin] ; Peygamber'in lakaplarndan

biri.
Muhacir; hicret eden, hicrette Peygamber' e refakat eden.

Muharrem; Kameri aylarn ilki. Muharrem aynn lO'unda
iiler Hseyin'in lmn anarlar.
Mnir [k saan] ; Peygamber'in lakaplarndan biri.

el-Mustafa [seilmi, sekin] ; Muhammed'in isimlerinden
biri.
Muta [itaat edilen] ; Peygamber'in isimlerinden biridir.

Gazzali'nin felsefesinde hakikat-i muhammediye'ye e tutulan ve
kozmik dzenin dnyay hareket ettiren prensibidir.
Mutezile; Allah'n mutlak birlik ve adalet prensibini vurgu

layan ve miladi 9. asrda ksa bir zaman iin devlet mezhebi olan
kelam ekol.
304
Annemarie Schimmel
el-Mzzemmil [rtnm olan]; 74. Mzzemmil slresi'nde

Peygamber'e byle hitap edilmitir.
Nebi; peygamber.
Nezir [uyarc] ; Ahzab slresi'nde Peygamber iin kullanlan
tanmlama.
Necat [kurtulu] ; ayn zamanda bn-i Sina'nn bir risalesinin

bal.
Nefsi nefsi [kendim kendim] ; kyamet gnnde btn pey

gamberler korkudan byle diyecek.
en-Namus'ul-ekber; ok anlaml bir kelime olan "namus",

hazan ilham veren ruh veya manevi g ile ilikilendirilir. slam
Ansiklopedisi'nde bu kelimenin tafsilatl bir aklamas mevcut
tur.
Nesh; Kur'an'n sonra inen bir ayetinin, nce inmi bir ayet
teki veya daha nceki bir dindeki yargy deitirip ortadan kal
drmas.
Nesih; Araba'da kullanlan bir yaz tr.

Nesim [zarif] ; Peygamber'in sfatlarndan biri.
Nizam- Mustafa [Mustafa'nn/Peygamber'in nizam/dze
ni] ; slam'n tekrar yaama geirilmesini ngren harekete veri
len isim.
Nur'l-hda [doru yolu gsterenin, hidayetin nlru];

Peygamber'in sfatlarndan biri.
Nur- Muhammed; Muhammed'in nuru/.

Rebilevvel; Kameri aylarn 3.'s; bu ayn 12'si de
Peygamber'in doum ve lm gndr.
er-Rahim [merhamet eden] ; Allah'n ve Muhammed'in is

midir.
305
Rahmeten li'l-alemin; Muhammed "alemlere rahmet iin"

gnderilmitir (Enbiya sresi).
Resul; Allah'tan bir eriat getiren eli.

er-Rauf [yumuak huylu] ; Allah'n ve Muhammed'in ismidir.
Sahabe; Muhammed'in arkadalar/yoldalar.

Sahih [salam, lekesiz] ; btn eletiri kstaslarna kar du
rabilen bir Hadis. Sahihayn ise Buhari ve Mslim'in en salam
ahitlere sahip olan Hadis derlemeleridir.
es-Salatu ala Muhammed; Peygamber'in ad anldnda

sylenmesi gereken kalp.
es-Salavat el-Meshiiye; Kuzey Afrikal bn-i Meshi'e daya

nan bir salavat.
Sensiye; Muhammed es-Sensi'nin tarikat (. 1 490 m.).

Nial [Peygamber'in nalinleri/sandallar]; hrmet edilen
emanetlerden.
Seyyid; Peygamber'in Ali ve Fatma' dan olan torunlar;

Hasani ve Hseyni olan seyyidler en ok hrmet edilenlerdir.
Seyyidina, Sidi [efendimiz efendi] ; Peygamber'e hrmeten

kullanlan tanmlamalardr.
Sidret'l-mnteha [en uzaktaki Sidre/Sedir aac] Necm

suresi'nde Peygamber'in yeri olarak gsterilir.
Siracen mnfr [k veren lamba] ; Ahzab suresi'nde

Muhammed byle tanmlanmtr.
Sire, siret; Peygamber'in biyografisi.

Siret hareketi; bu asrn banda Hindistan' da balayan ve
Peygamber'in tarihi ahsiyetini daha iyi tanmak isteyen bir
akmdr.
306
Annemarie Schimmel
Sufi [slam mutasavvf] ; kelime, ileciler ynl giysiler giy

dii iin, "yn" anlamna gelen "suf'tan tremitir.
eb-i berat [ilahi hkm gecesi] ; aban aynn 1 5'inde gele

cek yl iin herkesin kaderinin belli olacana inanlr.
efaat; Peygamber'in kyamet gnnde mmeti iin szclk etmesi.
afi [efaat eden]; Peygamber'in lakaplarndan biri.

email; Peygamber' in iyi vasflar.
erif [soylu] ; Peygamber ile alakal olan her ey. Peygamber
soyundan gelenler iin kullanlan sfat.
ifa [iyileme] ; ayn zamanda bn-i Sina'nn tbla ilgili kita

bnn ad.
Tahmis [bee tamamlama] ; iki orijinal msraya msra ila

ve edilerek bir bent oluturulmas.
Ta-Ha; 20. Ta-Hasfresi'nin bandakiharfer; Muhammed'in

ismi olarak yorumlanmtr
Talik [asl olan]; ran'da 14. yzyldan beri kullanlan bir

yaz biimi.
Takrir; Peygamber'in bir olay iin szle deil susarak verdii

onay.
Tarik-i muhammediye [Muhammed'in yolu] ; Hindistan'da

1 8. yzylda ortaya kan ve 19. yzylda militan bir ekil alan
mistik ve fundamentalist bir akm.
Tebib; kasidenin ak msralaryla balayan girii.

Tetir; iirin blnmesi; her beyit bir veya daha ok beyitle
geniletilir.
Tevhid; Allah'n Birliini kabul etmek.

et-Tbb'n-Nebevi [Peygamber'in tbbi nerileri] ; baz ekol
ler tarafndan hala uygulanmaktadr
307
Ul'l-azm [doru karar sahibi olanlar]; en byk be peygamber iin kullanlan tanmlamadr.
mmet; Mslman cemaati.

mmet-i merhume; Rahmete nail olmu mmet/cemaat.
mmi ["mme'ye ait olan" veya "okuma ve yazma bilme-
yen". Tahsilsiz olmasna ramen ilim sahip olan Peygamber iin

kullanlan bir sayg kelimesidir.
svetun hasene [gzel rnek] ; Muhammed iin kullanlan

bir ifade (Ahzab suresi).
Vesim [zarif]; Peygamber'in sfatlarndan biri.

Yar- gar [maara dostu]; Farsa'da ok gvenilen bir dost
iin kullanlr.
Ya-Sin; 36. Ya-Sin s'.'.resi'nin balang harfleri.

Zikir; belli dualarn veya Allah'n isimlerinin yzlerce kere
tekrarlanmas. Ahzab s'.'.resi'nde "Allah' ok zikredin!" buyru
lur.
Zilhicce; Kameri aylarn en sonuncusu olan bu ayda Hace

farizas yerine getirilir ve Kurban Bayram kutlanr.
308

Ve Hz. MUHAMMED (S.a.v) O&#39;Nun Peygamberidir - Annemarie Schimmel

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ve Hz. MUHAMMED (S.a.v) O&#39;Nun Peygamberidir - Annemarie Schimmel

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VE HZ.

Trkede Yaynlanm Eserleri:

OKSAN NEMLOGLU AYTOLU

eviri o Okan Aytolu

Genel Koordin..tr / Mni r

Genel \'aym Ynetmeni/Cem Kk

Tasarm/ Adem enel

Davutpaa Cad. No: 123 Kat: 1

Topkap "lstanbul Tel: O 212 482 99 1 O

BASK! EYLL 2008

ataleme Sk. Merili Apt. ,'\Jo:

Profil Yaynclk Maviaa Kltr Sanat Yaynclk Tic.Ltd.ti markasdr.

Grlen Lzum zerine ..............

1. Biyografik Notlar ................

il. ""Gzel rnek"" Muhammed ..... ........ . .......29

111. Menkbeler ve Mucizeler

iV. Peygamber"in Gnahszlg .

VI. Muhammed"in Nuru ve Tasawufta Yceltilmesi

Vll. Muhammed"in Dogumu erefine

XI. Muhammed kbal"in Eserlerindeki Muhammed

Bibliyografya ... ... . .. . ... . . . ..................277

Alfabetik Liste Kavramlar ...

Ancak Allah bilir ne olduumu:

lvlihrace Kihan Prasad

GRLEN LZUM ZERNE

at'nn slam peygamberi Muhammed'e kar

1985'de geniletilmi ngilizce

basks yaplan bu kitab okura tekrar sunmak bence nem ka

1989 ilkbaharnda Salman Rdi'nin eytan Ayetleri ile il

7e Hz. 1Vfuhr.t-nned O'nun Pe)gttnhel'i'dir

cezas asrlardan beri lm olmutur (bkz. 4. Dlm ve devam).

Peygamberine yaplan bu hakareti kavrayamad iin yal bir

m da zaten bndur) ile dnyevi olann ayrlmaz bir biimde bir

gibi bir kitabn dourduu ac ve deheti daha

iyi anlamak da mmkn olacaktr. Bizim Tenmcmiz gereken,

ahire'deki Ezher Camii'nin eski rektr olan

Hristiyanlarn, Mslman dostlarnda bilmeden uyan

Ilahi Komedya 'snda

en alt katna atarken, Hristiyanlk'tan sonra gelip de dnya

detayna girmek istemi

yoruz. Romantik dnem edebiyatndaki tasvirlerle balayp

'l- Hz. Muhrmned O'nun Peygamberi'dir

Peygamber'in "cinsellii" nedeniyle defalarca sulanmasna ka

Mslmanlar Tanr'nn sorgulanmasn tolere ede

zam/Peygamber'in dzeni] sistemi yrrle konduu zaman,

Dawn' da yarm sayfalk bir ilan yaynlanmt.

Hz. Peygamber'in statsnn Allah'tan hemen sonra

Ve Hz. Muhammed O'nun Peygamb eri'dir

gibiydi. Muharnrned'in hayatnn Hindistan'da aratrlmasna

glaube und lehre seiner gemeinde [rnmetininnanc ve retileri

des Islam [slam'da man retileri] (Paderborn 1964) adl eser16

de, Muhammed'in teoloji ve dindarlkta stlendii rol Hermann

uhammed'in hayat hakknda eitli kaynak

eskidir. bn-i shak tarafndan yazlan ve bn-i Hiam tarafn

Ve Hz. Muhammed O'nun Peygamberi'dir

olarak bildirir. Domadan nce babasn, kk bir ocukken de

"Gsn almas" olarak bilinen mucizenin bu srada m

Vahiy bazan bir zincirin akrdamas gibi bir sesle bir

Mekkeliler ok sayda puta tapnaktaydlar. Bu putlarn su

hanif diye adlandrlan ve yarmadada hkm sren inanlar

Ve Hz. Muhammed O'nun Peygamberi'dir

bir davet zerine kendisine bal olanlarla birlikte oraya hareket

Anne narie Schimmel

Ayn zaman iinde Medine civarndaki baz Yahudi yerle

Ve Hz. MUHAMMED (S.a.v) O'Nun Peygamberidir - Annemarie Schimmel

Ve Hz. MUHAMMED (S.a.v) O'Nun Peygamberidir - Annemarie Schimmel