Professional Documents
Culture Documents
Son gi: L QU N
Th K 18
(1759)
i Vit Thng S - Ta
Ghi ch:
Khi mi bt u cng vic chuyn sang n bn in t, chng ti dng b sch dch bi c L Mnh Liu,
nhng khi nh my xong th chng ti nhn ra rng b ca c L Mnh Liu cn thiu st rt nhiu
phn, v th khi mt cng nh my li t u, chng ti chuyn sang nh tip nhng phn cn
thiu st da trn bn i Vit Thng S ca L Qu n Ton Tp do nh Xut Bn Khoa Hc X Hi
H Ni dch v n hnh nm 1977.
to iu kin cho qu v bit r v d dng trch dn, chng ti s ghi r tn ca dch gi trn u
mi trang ca tng chng.
(BD:LML): Bn dch L Mnh Liu y Ban dch thut - B Vn Ha Gio Dc & Thanh Nin -Saigon 1973
(BD:VSH): Bn dch Vin S Hc - Nh Xut Bn Khoa Hc X Hi - H Ni 1977.
Ta sch:
i Vit Thng S
Son gi:
L Qu n
Dch gi:
Nm
1759
1973
Vin S Hc - H Ni
Nh xut bn:
Chuyn sang n bn in t bi:
iu hp:
1973
Nh Xut Bn Khoa Hc X Hi - H Ni
1978
Cng , L Bc
2001
L Bc - bacle@hotmail.com
2001
(BD:LML)
i Vit Thng S
QUYN I
K Nht
Thn n son
THI T (THNG)
[t 7a] Vua Thi T, thy hiu Thng Thin khi vn thnh c thn cng du vn anh v
khoan minh dng tr hong ngha ch nhn i hiu Cao Hong . Vua h L, tn hy l Li, ngi lng
Lam Giang, huyn Lng Giang, ph Thanh Hoa. C Tng T ca vua tn hy l Hi, sau truy tn l
"Cao thng t Minh Hong ". Tnh c cht pht ngay thng, gi mnh nh ngi ngu, nhng hiu
bit rt su xa, c th bit trc nhng s cha thnh hnh. [t 7b] Nguyn trc thn Nh ng, mt
hm, c i chi, thy n chim ling vng quanh trn mt khong t ni di ni Lam sn, trng hnh
nh mt m ngi t hi. C t ngh: "Ch ny tt l ni t lnh", bn di nh n y, ri khai ph
rung vn, t chm lo cy cy, c 3 nm, tr thnh mt sn nghip, t y, i i u l hng
trng mt phng. Sau ny vua dng m nc, thc cng cn c t y vy. C Hong t, tn
phong l "Hin t Trch Hong ", tn hy l inh, c ni c c nghip tin nhn, tnh khoan nhn,
c bng yu ngi, ngi cc ni gn xa u qui phc, trong nh c hng nghn ngi. Ly c b "Hin
t Gia thc Hong Thi Hu" h Nguyn, tn hy l Quch, sinh h 2 con trai, con trng tn l Tng,
con th tc l c Hong Kho, tn phong "Tuyn t Phc Hong ", [t 8a] tn hy l Khong, c nui
nhiu tn khch ng l nghi, thng yn nhn dn, chu cp ngi ngho cng, gip ngi bnh tt,
c vng u phc c l c ngha, ly c b "Trinh t vn Hong Thi Hu" h Trnh tn hy l Ngc,
sinh h 3 con trai, con trng tn l Hc, sau truy phong "Chiu hiu i vng", con th tn l Tr, sau
truy tng "Hong d vng", con trai t tc l Hong . Hong sinh gi t ngy mng 6 thng 8
nm t su (1385), nhm nin hiu Xng ph th 9 nh Trn, sanh ti lng Ch sn, huyn Li dng.
Nguyn trc, x Du sn thn Nh ng hu thuc lng ny (Ch sn), c mt cy qu, di cy qu ny
c con hm xm thng xut hin, nhng n hin lnh, vn thng thn cn vi ngi m cha tng
hi ai. T khi Hong ra i, th khng thy con hm y u na. Ngi ta cho l mt s l! Ngy
Hong sanh, th trong nh c ho quang chiu sng rc, v mi thm ngo ngt khp lng. [t
8b] Khi ln tui, ngi thng minh dng lc, lng hn ngi, v ngi ti p hng v, mt sng
mm rng; sng mi cao, xng mi mt g ln; b vai bn t c 7 nt rui, bc i nh rng nh h;
ting ni vang vang nh ting chung. Cc bc thc gi bit ngay l mt ngi phi thng.
Khi Hong gip vic Kh lam, c hn s ng Bch Y hin hin ch cho ngi huyt pht
" vng" ng Chim nghi.
Thi y, ngi phng chi sch Mc sn l L Thn, m no cng thy khong sng Lam
Xuyn c lung nh sng nh b uc chy, ri hn mt thng sau, bng chi c mt thanh st di
hn mt thc, hnh ta thanh ao c, em v trong nh, ngay hm y Hong n nh y, thy
trong nh ti c mt lung nh sng, lin ti ch ly thanh ao em v, v n nh, khng phi mi
m sng nh ao mi, nhn thy c hng ch trin khc trn thn ao, bit l mt thanh bo kim. m
hm sau, [t 9a] c trn ma gi, sng ra, thy trong vn rau c lt chn thn in trn l rau, Hong
sai ngi v hnh vt chn y. Ngy hm sau, Hong hu ra vn hi rau, n ch cy rau c hnh
bn chn, bng c mt qu n bu, b di b rng ngay ngn, mt qu n khc my ch li trin.
trn qu n khc ch h tn Hong , nhn k mi r. Hong bit r bo vt ca tri t ban cho,
bn cui u ly t. Ngy hm sau, bng c ci chui thanh kim cy a, ra sch t ct i, thy
c khc hnh con rng v con h, v hin ra hai ch "Thanh Thy", em lp vo thanh kim bt c
hi trc, va vn khng sai t no, cng tin l vt thn cho.
(BD:LML)
(BD:LML)
Thi Hn, Hn- Cao- T ng qun thnh Vinh Dng, b Hng V dn qun S vy cht my vng. Tng qun K
Tn thy tnh th nguy cp, dnng k la S: Tn bn vn m o i Vng, dng c qut xe nga Hong ra ca ng h rng:
"Ta l Hn Vng, v cn ht lng thc xin ra u hng nc S". Qun S bn xm c vo y. Hn Vng tha c hi ln ra
ca Ty trn thot. Sau Hng V bit l gi, git cht K Tn.
(BD:LML)
thua chy sang nc Ai Lao, L Bn ui n chu Ngc Ma, khng ui kp dn qun v. Th quan L
vn t l Tng tin phong ca L Bn li phn, b i.
Thng 11, cc tng gic: Trnh Cng Chng, Phm H, Nguyn Tr v Nguyn Cu cc ht: H
Hng, Tn Minh, Khoi Chu v Hng Giang, u khi binh ko n sng Nh H nh ph cu ni, L
bn sai tng s nh ph, gic u thua chy tn lon. Lc y, cc l min Bc, ni no cng c gic
nhiu lon, duy Tam giang, Qui ha v Tuyn quang c yn n thi. Bi th, ngi Minh khng c th
gi n Thanh Ha.
[t 14a] Nm Canh T (1420) nin hiu Vnh Lc th 18. Ma xun, thng 2, L Bn dn qun
tr v ng Quang.
Ma h, thng 4, L Vn Lut khi binh huyn Thch Tht, L Bn nh tan, Vn Lut chy
sang nc Ai Lao.
Thng 6, triu Minh sai Vnh Xng B l Trn Tr ng gi ng Quan.
Ngi t Phng Ha l Trn Vn Xung v ngi t Sn l Phm Ngc Giai u khi binh
phn nh Minh, L Bn nh ph tan c.
Ngi Trng Cng thuc huyn Thy ng l L Ng i tn ra Dng Cng, tr xng l con
chu xa ca vua Trn Du Tng, t nc Lo Qua tr v, B Thun an Ba thuc ni an lm Ph
o, dng Ng lm cha, ng tri Hng Doanh An Bang. D ng ca Trnh Cng Chng v Phm
Ngc u qui ph, qun s c ti vi vn. T xng l Thin Thng Hong , t nin hiu l Vnh
Thin, t cc chc quan, ri chia qun nh t thnh Xng Giang; cp tri Bnh Than. [t 14b].
L Bn dn i binh ti nh, L Ng v B Thun thua chy trn i lc ban m. Khng bit i u.
Ngi ht Kin Xng l Nguyn Thut nh qun Minh Hong Giang, git vin Tham chnh l
Hu Bo.
Thng 10, Tng Minh li ko i qun ti. Hong tnh trc: Chng s n Bng Tn vo
khong gi T (15 gi), bn t sn phc binh ch. ng gi t, qu nhin qun ch trn ti , 4
mt phc binh u chi dy xng nh, qun ch tan v, ta git cht v bt sng v k, thu c hn
trm con nga, v phng la t ht kh gii ca chng.
Ngy hm sau, Hong bo cc Tng lnh rng: "Qun ch va mi thua trn, tt nhin
chng tm phng cn mt. Vy ta khng nn giao chin".
Nhng cc Tng em lng khinh ch, khng tun theo, c tin nh. Qu nhin b tn thng
rt nhiu! Bn lu binh Nang Ninh, ri li lui binh v gi Mang Thi.
Ph o chu Qu l Cm Lan hng o cho [t 15a] Trn Th nh Minh l L Bn v c
l Phng Chnh, dn hn mi vn qun theo ng chu Qu vo nh ta. Hong sai L Hng v
L L em my nghn khinh binh i trc tin, n ng chn nh, ri t phc binh B Mng
i. Khi qun ch ti, ta nh ph i thng! Nhng qun ch vo th mnh, vn c tin qun, ch
nh thng ti doanh tri ca Hong . Hong tin liu, t sn phc binh cc li him yu.
Ngy hm sau, qun gic ko ti, ta dn qun nh p Thi Lang, i thng! Chm u hn ba nghn
tn ch, L Bn v Phng Chnh ch chy thot thn ly mnh thi. Ta tha thng ui di sut ba
ngy m mi ngng, ri tin ng tri Ba Lm Sui Giang, dn qun khiu chin. Cc Tng nh
Minh ti n T Phng, n Hong Thnh v tri Nga Lc, u gi tri Quan Du phng b cho thnh
Ty , c th trong tri, khng chu ra nh, [t 15b] Hong ngy m dn qun vy nh cc
n, chia tng L Ho v L St dn qun nh p tri Quan Du, ph tan qun ch, chm u hn vn
tn, thu c rt nhiu kh gii. T y, th ch mt ngy mt suy. Nhn dn cc x trong nc, khng
ni no l khng hng ng Hong .
Nm Tn Su (1421) nin hiu Vnh Lc th 19, ngy 20 thng 11. Tham Tng nh Minh l
Trn Tr, em hn mi vn v qun Giao Chu, nh tri Ba Lm i Knh Lng Hong bn vi cc
Tng rng:
(BD:LML)
Nm Nhm Dn (1422) nin hiu Vnh Lc th 20, thng 2, quan tng binh nh Minh l l Bn
Ngy 21, thng 12, Ai Lao em qun n Kit Mang dng tri kt trn, Thiu y l L Chch nh
lui.
M K c hn vi Ai Lao cng nh ta Quan gia, quan qun giao chin my trn, thng b
tn tht [t 17a] bn lui qun v ng ti Khi Sch, y lo qun s, tu sa kh gii, c 7 ngy th
qun Minh ko n, Hong bo Tng s rng:
"Hin gi b qun ch bao vy bn mt, ta khng cn li thot i u c! tc binh php
gi l "t a" Vy, phi nh chp nhong mi sng, nu chm tr s cht".
Ni xong, ngi sa hai hng l, mi ngi u cm khch, tranh ua th t chin u! Cc Tng
L Lnh, L Hng, L Ho v L Trin, ch thn xng ra hm trn, chm u tham tng l Phng Qu
v hn nghn qun, thu c hn trm con nga, M K v Trn Tr chy v ng Quan, qun Ai Lao
cng trn v. Hong bn thu qun v ni Ch Linh. y thiu lng thc, trong 2 thng tri, qun s
ton n rau c v mng tre, phi git bn con voi v mt s nga qun s n. Thng c qun b
trn, [t 17b] Hong kim sot rt nghim nht, bt c vin Tng b trn l Thng Khanh,
em chm u lm gng, t y qun s li nghim chnh nh trc. Lc ny, ta tng tri nhiu
phen nguy nn, Tng s mi mt, mun c ngh ngi, u khuyn Hong ha vi ngi Minh, ngi
bn sai thn thn l L Vn v L Trn a th n M K v Sn Th cu ha, bn M K ng
thun.
Nm Qu Mo (1423) nin hiu Vnh Lc th 21, ngy mng 10 thng 4, Hong tr v Lam
Sn, Trn Tr v Sn Th thng em tng tru, b, mui, c, nng c v thc ging, ngi cng sai bn
L Trn em vng bc tng p. Nhng Trn Tr ng ta ch gi v giao ho b ngoi, m b trong c
thc nh p, nn bt gi L Trn khng cho v. Hong bn tuyt giao.
[t 18a] Nm Gip Thn (1424) nin hiu Vnh Lc th 22, ma thu, thng 7, vua Thi Tng nh
Minh cht, Thi t ln ni ngi Thin T, i nin hiu l Hng Hng. Lc ny mi c t chiu nh ch
vic kim vng bc v cc th hng Giao Ch ta, trit hi cc vin Gim c v cng tc trn.
Ngy 20, thng 9. Hong hi cc by ti rng:
"Nay chng ta nn ti x no mu vic nc"
Thiu y L Chch p:
(BD:LML)
"H thn thng qua li tnh Ngh An nhiu ln, nn c bit nhng ni him yu trong tnh y.
Nay xin dn qun vo tri ca Cm Bnh tnh Ngh An, h ai hng th ta ph d, nu khng hng th ta
nh ly tri y lm cn bn, ri t t tnh vic ly li ng . Nh vy vic nc c th s thnh".
Hong cho li bn ca L Chch l phi, bn chia qun n nh p ph thnh a Cng, s
qun ch b git v b cht ui c ti hn mt ngn, ngy Tham chnh l Lng Nh Ht ch kp chy
thot ly mt mnh, ta thu c chin li phm v k, ri t ht tri thnh. Tng ca Cm Bnh l Hoa
Anh [t 18b] dn qun li cu, ta li nh tan. Hoa Anh thua chy vo Ty .
Sau khi thng trn, Hong sai th ht cc ph n bt c, ri y tuyn m binh s,
seo sa kh gii, chnh n hng ng, cha lng thc, dn qun thng ti tnh Ngh An, do ng
chu Tr Long, vt qua ni B Lp thuc chu Qu.
ng Tri l S Hu tng ch huy qun Minh, cng vi tri ph chu Tr Long l Cm Bnh dn
5.000 qun n nh vo mt tin qun ta; cc Tng Minh l Trn Tr, L An, Phng Chnh v Thi
Phc dn qun nh vo mt hu qun ta, qun ta b ch p bc c mt tin mt hu! Hm y, tri sp
ti, Hong t phc binh cc ng ri ung dung ch qun ch. Mt lt th Trn Tr dn qun n, qun
phc binh ta ni dy xng nh, qun ch tan v, ta chm u ty l Trn Qu v hn hai ngn s tt,
thu hn trm con nga, Trn Tr v Phng Chnh b thua chy.
Ngy hm sau [t 19a] qun ta i n trang Trnh sn, gp cnh qun ca Tng S Hu, ta
xng thng ti nh ph, chm u Thin h l Trng Bn v hn nghn qun s. S Hu ch kp chy
thot ly mt mnh. Hong bn ng qun Mc Sch, cn Trn Tr th thu vt tn qun, ui ta n
sng Trm Hong, nhng s khng dm tin, tr v gi thnh Ngh An.
Thng 11, Hong sai S Gi chiu hng Cm Bnh, Bnh khng chu hng, em hn nghn
qun lp doanh tri trn nh ni, ch vin binh. Quan qun vy cht ni y.
Thng 12, Sn Th sai Nguyn S a L Trn tr v ta cu ha. S l Trn Th v c Chnh
ng Ngh An, thy Cm Bnh b vy, vn mun cu lm, nhng s khng dm tin, bn sai S gi
em th cu ha, xin gii vy. Sau khi tip s gi, Hong triu cc Tng bn rng:
"Hin Cm Bnh b vy khn n, l ra bn tn Chnh phi cp cu ngay mi phi, th m n
nay vn cn dng dng quanh co. tt l c nht s. [t 19b] Chi bng ta hy c v bng lng ha,
xem tnh th. Trong khi th t qua li mt thng, th ta bt c Cm Bnh ri".
Bn xong, cho vit bc th, ln trn mt ci b, th cho xui dng, trong th ni: "Chng ti
mun tr v Thanh Ha, nhng b Cm Bnh ngn chn. Vy ng cho ngi ti gii ha thng li v,
rt mong". Chnh nhn c th, tin l tht, bn sai Trn c Nh a th n Cm Bnh bo nn ha
gii. Cm Bnh c th, bit l vin binh khng n, bn m ca thnh ra hng. Sau khi bnh nh chu
Tr Long, Hong ra lnh cc qun s khng ai c xm phm mt my may ca dn, cn cc qun
ch u c x ti ht, khng git mt ngi no. Ngi thng lo cc b trng v t trng, tuyn
c 5.000 trai trng sung vo ngch binh. Thanh th tr nn lng ly! (Sau Cm Bnh mu toan trn
i, b git). Ngi Minh nghe thanh th ta phn chn, li ti nh sn tri ta, Hong nh lui, ri tin
qun ng ti ca i Kh Lu, nh nh thnh Ngh An, [t 20a] nhng cha bit r tnh th, nhn
gp hi vua Nhn Tng nh Minh mi ln ngi, sai Sn Th n ph d Hong hng. Ngi rng:
" ch l k ca qun ch la di ta. Nhng ta hy nhn thi hnh k sch ca mnh".
Ngi bn cho s gi qua li, d h thc. Sau Sn Th bit l k ca y khng n thua g, li
tuyt ha ngh. Hong bn pht binh nh Ngh An. Sp hnh qun th c tin bo: "Ngi Minh phi
rt nhiu binh m v thuyn b, c thy binh v b binh u tin, v sp ti. Hong bn hi cc
Tng m bo rng:
"Hin bn ch rt nhiu qun, m ta th t. Bn t qun m mun ch ni bn nhiu qun, ch c
cch gi ly ci ch him yu trc, th mi thnh cng. Binh php c cu: "Thin chin gi tr nhn nhi
bt tri nhn". Nhng Tng ti gii, thng bt buc i phng phi n ch mnh ch nh, ch
khng bao gi n ch i phng nh.
(BD:LML)
Ni xong, ngi chia hn nghn qun cho inh Lit dn i trc, theo con ng tt chim ly
huyn Gia, tranh cp ly ni a li, ri ngi thn c i qun chim ng cc ch him yu,
ch qun ch. Va sp t xong 3, 4 ngy, qu nhin ch dn i qun [t 20b] n ca i Lu
Th v Kh Lu, chng ng tri pha di dng nc, Hong th ng pha trn dng nc, ban
ngy dng c v thc trng m m, ban m th t n uc sng choang trong tri, ri ngm sai binh
m qua sng phc ni him yu. Tri sp sng, ch dn qun nh vo tri ta, Hong v thua chy
lui, dn ch vo phc binh, bn mt phc binh u dhi dy xng ph, c hng vn qun ch b git
v cht ui! Thua trn ny, chng bn lp tri ta vo th ni ng qun, m khng chu ra giao
chin na.
Lc ny, bn ch lng thc di do, m lng thc bn ta th cha qun s dng trong
10 ngy. Hong bo cc tng s rng:
"Gic cy nhiu lng, nn c c th trong tri, khng chu ra nh. l chng nh lp ci k
lu di vy. Ta t lng thc, khng c th cm c lu di vi chng c".
Ngi bn sai t t ht cc doanh tri, v nh trn lnh, ri i ngm ra li tt. Qun ch thy
vy rt mng, lin tin qun ng vo doanh tri c ca ta, v p thm n ly ln trn ni.
Ngy hm sau, Hong [t 21a] ngm t phc binh B i, ri sai i khinh k n khiu
chin. ch khng hay bit, lin dn ht qun ra ng chin, n B i trng phc binh, qun phc binh
lin chi c dy, cc vin dng Tng: Phm Vn, L St, L Ngn, inh l, L X, L p, L Trin, L
Bi, L Nhn Ch, L Chin, L Tng Kiu v L Khi u tranh ua xng trn trc, nh ph qun ch
chm u v k, thy ch lp sng, kh gii y ng, thuyn b tri ngang. Bt sng ty l Chu
Kit, chm Tng Tin phong l Hong Thnh, bt sng chng nghn qun. Trn Tr v Sn Th chy v
tnh Ngh An, c th trong thnh.
Nm t T (1425) nin hiu Hng Hng th nht (t thng 11 nm ny tr xung, l nin hiu
Thin Khnh th nht vua Trn Cao thi Hu Trn). Ma xun, Hong tin qun ng ti lng M Li
huyn Th Du (nay l huyn Thin Lc) tnh Ngh An [t 21b] cc ngi gi tr trong lng, u mang
ru tht ra n mng tng s, v cng bo nhau rng:
"Khng ng ngy nay chng ta li c trng thy uy nghi nc nh".
Vin tri ph chu Ngc Ma l Cm Qu, dn hn 8 nghn qun v 10 con voi v hng Hong ,
c ngi phong cho chc Thi y. Hong h lnh rng:
"Nhn dn ta lu nay khn kh v chnh tr bo tn ca ngi Minh! Vy qun s n chu
huyn no, cng khng c xm phm ca dn mt my may. nu khng phi l tru b thc go ca
ngy quan, th d c thiu thn cng khng c ly".
Lc y, qun s c ngi ba ngy cha c mt ba n, m khng ai dm phm lnh trn! V
phn nhn dn, th ai ny cng em nhng tru b thc go ca ngi Minh cha tch ra tip t
qun s ta. Hong chia qun i thu phc cc chu huyn, qun ta n chu huyn no, chng cng ra
hng tc khc, ngi bn vy thnh Ngh An, ch c th trong thnh, khng dm ra giao chin.
[t 22a] Hong hun luyn Tng s, tu sa kh gii, trong mt tun chin c y , ngi
bn duyt v ngh, dy qun s bit cc php: Ngi, i, nh v m; ch cho bit cc th: K, chnh,
chia v hp; li cho bit cc hiu lnh v ching, trng, v l c bit lnh tin lnh lui. i ng
nghim chnh, thng pht cng minh, qun s u hng hi, nhn dn c vng dt du qui phc ng
nh ngi v ch. Hong y lo v v, ai ai u hoan h.
ngy 15, thng 4, tham Tng nh Minh l L An tc An bnh b, dn thy qun t ng Quan
li cu thnh Ngh An. Hong tnh: Trn Tr b vy khn nhiu ngy, by gi c vin binh ti, y tt
nhin ra nh. Ngi bn di qun n ti ca sng Qut Giang thuc huyn Gia, sai L Ninh dn binh
phc ni b sng.
10
(BD:LML)
Ngy 17, ch dn ht qun trong thnh ra [t 22b] nh tri L Thit ca ta, chng mi qua
sng c na s qun, b phc binh chi dy nh ph, chm hn mi th cp. qun ch b cht ui
rt nhiu. Trn Tr chy vo trong thnh.
Thng 5, Hong sau T Khng l inh L n chu Din, t phc binh n nh cp
nhng thuyn lng ca T l Trng Hng, ta va ui va nh cho n thnh Ty . Hong
li tuyn 2.000 tinh binh sai cc Tng L St, L Nhn Ch, L Trin v Bi B dn tip theo lm hu
vin cho inh L, nh p thnh Ty , chm hn nm trm u qun ch, thu rt nhiu chin li
phm. Tng nh Minh ng cht ca thnh c th, inh l v L Trin chiu tp nhn dn, hp binh
vy thnh. Ngi tnh Thanh Ha u ua nhau n ca qun xin hng.
Thng ny, vua Nhn Tng nh Minh cht, Thi t ln ni ngi, i nin hiu l Tuyn c.
Ma thu, thng 7, [t 23a] Hong hi cc Tng m bo rng:
"Cc v Tng gii thi xa, thng b ch kin c m nh vo ni nt rn; lnh ch xung t
m nh vo ni trng khng. Nh vy th ch dng na phn sc lc, m thu lm c thnh cng
gp i. Nay hai x Thun Ha v Tn Bnh, mt lin lc vi Ngh An v ng lu ri. Vy ta nn
tha thi th tin nh hai x ".
Ngi bn sai T v Trn Nguyn Hn, Thng Tng qun l Don N, v Chp lnh l L a
B, dn hn nghn qun i kinh lc x Thun Ha v Tn Bnh, chiu ph nhn dn, bn Trn
Nguyn Hn nh ph tng nh Minh l Nhim Nng sng B Chnh. Hong li sai L Ngn, Phm
Bi v L Vn An dn thuyn chin ra ngoi bin, lm i qun k tip, lin ph c thnh ny, qun
dn hai ph trn thy u qui thun, ta thu lc c vi vn qun tinh nhu, sung thm vo binh s,
thanh th rt lng ly! Cc Tng bn suy tn Hong l [t 23b] "i thin hnh ha". T y,
trong nhng t Bng hoc nhng t D u nu bn ch ny.
Ma ng, thng 11, dng Trn Cao lm vua, t nin hiu l Thin Khnh. Trn Cao chnh tn
l H ng, lnh nn n chu Ngc Ma, m th quan l Cm Qu gi mo xng ng l dng di vua
h Trn. V vua triu Minh cho l quc dn nc ta vn cn nh h Trn, cho nn n Trn Cao dng
nn lm vua, mn vic tr li cho triu Minh v sai vin T Bc X l Bi Quc Hng truyn tin
ny, cn Hong th t xng mt cch khim tn l: "Kim hiu Thi s bnh chng qun quc trng
s, i thin hnh ha, t kim ng i kim h ph trang v v quc cng". Ngy 30 thng 12, l ngy
Mu T, lm l tu co vi cc v Vua v Hong hu thi trc ca nh Trn v vic dng vua ny.
[t 24a] Nin hiu Tuyn c (triu Minh) th 1, nhm nin hiu Thin Khnh vua Trn nm
th 2 (1427), thuc nm Mu Ng. Ma h, thng 5, vua triu Minh ban t chiu tha ti bn nghch cho
cc quan li v qun dn nc Giao Ch ta; v bi b ht thy cc th thu trng thu bun bn cc loi:
vng, bc, ng, thic, st, mui, hng v c. Nhng loi ny cho ngi bn x t do mua bn, cc
quan khng c cm. Tng cng nn bit, trc y, php lut nh Minh rt h khc nghim nht!
Nhn tnh khng a, cho nn mi ban t chiu mnh ny. Nhng lng dn on ght lu, phn nhiu
iu ph v vi qun ta, i th khng th ko tr li c na.
Ma thu, thng 8 (nm Bnh Ng), Hong tnh: Bao nhiu qun tinh nhu ca nh Minh u
ng thnh Ngh An, cn cc x thuc ng , thy u ch c mt s qun yu km. Ngi bn sai
cc Tng thi hnh k sch: Sai C mt i s l Phm Vn So, Thiu y l L Trin, Thi gim [t
24b] l L Kh, hu l B, L Nh Thn, dn 3.000 qun v mt con voi i chiu ph nhn dn cc
x: Thin Quang, Qung Oai, Quc Oai, Gia Hng, Qui Ha, Giang, Tam i v Tuyn Quang,
ngn chn qun cu vin t tnh Vn Nam (thuc Trung Hoa) ti; Thng hu l Lu Nhn Ch, Thiu y
l Bi B, Thi gim l L Vn, L Ninh, dn 2.000 qun v 1 con voi n cc x: Thin Trng, Tn
Hng,v Kin Xng, chn con ng chy tr v ca c Chnh v L An khi thua trn. Hai o binh
ny sau khi chim c t, lin chia qun ng gi cc ni; Nhn Ch, Bi B cng vi L Bi, L V
Tu, dn 2.000 qun Thanh Ha v mt con voi, i chiu m nhn dn cc x: Khoi Chu, Bc Giang v
Lng Giang, ri ng qun gi cc ni him yu, ngn chn qun cu vin do tnh Qung ng v
Qung Ty (thuc Trung Hoa) ti; T Khng l inh L Nguyn S v L B, [t 25a] dn qun tinh nhu
tin nh ng , biu dng thanh th. Ra lnh cho cc Tng: n u u khng c ly ca
11
(BD:LML)
Ma ng, thng 10, vua nh Minh sai tng binh l Thnh Sn Dt v Vng Thng, gi chc
Tham tn vic qun, cng vi Thng th b binh l Trn Hp, v Tham Tng l M Anh dn 50.000
qun v 5.000 k binh ti cu vin. Khi chng ti ng , th hn vn qun o binh Vn Nam n
Tam Giang ri, v ang xui dng thng tin. Bn L Kh c tin ny, lp tc t Ninh Kiu vi v ti
gp, n nh ngay cu Xa Lc. [t 26b] ph tan c o qun Minh ny.
Ngy mng 6, Vng Thng vo th mnh lc mi n, bn sut tt c 1.000.000 qun, cng
vi bn Trn Hp, Sn Th, M K, L An, Trn Tr v Phng Chnh, chia lm 3 o qun ko ra ngoi
thnh, nh vo tri ca L Trin v L B bn C...1, L Trin bn cp bo cho l L v L S bit,
bn L L dn qun t Thanh m li cu, ri cng nhau bn k d la qun ch, v cng hng say
chin u, ph tan qun Vng Thng Ninh Kiu Ty ng (vic ny c chp truyn tiu s L
Trin). Trn Hp v L Lng nh Minh cng 50.000 qun cht ui rt nhiu, ta bt sng c hn vn
qun ch, v thu c kh gii, nga tru, vng bc ca ci rt nhiu, bn Vng Thng ch chy thot
ly thn v ng Quan ng thnh c th. L L v L Trin [t 27a] tha thng thng tin vy thnh,
qun uy lng ly sm vang! Lc ny Hong ang hi cc Tng Hi Ty ng Thanh Ha, nhn
c th bo thng trn, ngi bn thn xut i qun v 20 con voi thng tin, ngy 11 ti Lng Giang,
cc Tng n mng.
Tri Chu chu Bnh Chnh l H Hon b qun ta bt, nhng y chu cht khng hng.
Vng Thng t sau khi thua trn, kh gii gn ht, phi ph qu chung Qui in v ci nh
Ph Minh c n sng.
Ngy 22, Hong tin qun n Ph Lit, ngy hm sau, ngi sai Trn Hn, Bi B lnh 100
thuyn chin t sng i Lng bi ra ca sng Hc Giang, ri xui dng thng xung; inh L dn hn
vn qun bn b nh vo cu Ty Dng, ngi th ch thn cm qun nh vo ca Nam Thnh i
1
12
(BD:LML)
Quan qun ta vy thnh ng rt gp. Vng Thng b cng qun qu! Bn gi th ging
ha, xin cho c em ht qun s v Trung Hoa. Hong rng:
[t 28b] "Binh php c cu: "Khng cn nh m i phng phi khut phc. l thng
sch ca nh binh vy".
Ngi bn bng lng cho ha, v hn Vng Thng phi dn tt c ngi v lnh cc thnh
khc, v hi c ng , cng sm cng hay. Nhng mi qua mt thi gian, c bn cn thn qua li vi
Vng Thng l bn ngy ty Trn Phong, Tham chnh Lng Nh Ht, v ch huy Trn An Vinh
bo Vng Thng rng:
"Thi xa, M Nhi thua trn sng Bch ng, phi em qun li hng, Hng o Vng
bng lng cho hng, ri sai em cc thuyn ln ch a v nc, nhng li dng cc ngi ti ln lm
thy th. Khi thuyn ra ti ngoi bin, ch khi ban m, cc ngi trong thuyn ng say, lc y thy th
ln xung nc, khoan thng y thuyn, lm cho binh Tng Tu u cht ui ht trn, khng cn
mt mng".
Bi th, Vng Thng m ng, li p thm ly, o thm ho, v gi chng nhn lm k c
th [t 29a] ri ngm sai my chc ngi em bc th bc ngoi bng sp ong, ln i li tt cu
vin binh. Quan qun ta bt c bn ny, nn Hong pht ght v thi tro tr, ngi bn sai t
phc binh khp bn mt bn ngoi thnh, bt cc ngi trong thnh ra vo, tng s bt c ti
hn 3.000 lnh v 5 con nga, th t y Vng Thng ng thnh khng ra, s gi qua li cng chm
dt.
Hong sai cc Tng dn qun i nh cc Ph Huyn: Bi Quc Cng nh ao K Th Kiu;
L Kh v L Vn nh Tam Giang; L St, L Th, L L v L Lnh nh Xng Giang; L Lu v Phm
Bi nh Khu n.
13
(BD:LML)
14
(BD:LML)
Cu ny bn chnh chp: "Ha t nguyn ng thnh" (cho php c t nguyn ln trn thnh). Hai ch "ng thnh"
(ln trn thnh) ng ng. V ang lc hai bn nh nhau, mt thnh l ni canh phng cn mt, ngi thng u c th ln
c. V li tro ln thnh lm g ?nh vy r hai ch "ng thnh" l khng hp vn l. hoc do ch "ng k" (ghi tn vo
quyn s) chp ln ra chng ? Vy xin dch theo ngha ch "ng k".
15
(BD:LML)
Ngy mng su , vin ch huy s nh Minh l Lu Thanh ti thnh Tam Giang ra hng. Lu
Thanh vn sn c ch qui ph ta. Nguyn hi trc, ngi Tam Giang theo vin tng binh nh Minh [t
33a] i nh Thanh Ha, b thua tr v, bn ngi bn x c nhng k ni nhng li hi xc, Lu
Thanh lin mng rng:
"Thng mn v l! Ngi y s l v Hong ca chng my y".
n y Lu Thanh ra hng. Cch y mt thi gian ngn, hn vn hng binh cc thnh khc
hp nhau lm phn, vic v l, u b git ht, ch c binh s thnh Tam Giang khng d vic ny.
Ngy mng 8, vin T Khng l inh L v Thng Tng qun l Nguyn S, nh nhau vi
Tng nh Minh l Vng Thng M ng, b thua, inh L t trn, Nguyn S b ch bt.
Phong chc Hnh qun qun c nhp ni i t m cho Thng hu l Lu Nhn Ch, v c
qun lnh 4 V: Tin, Hu, T, Hu, li c bit ti cc vic qun trong Tn V.
Ra lnh cho Tng T v qun nhn trong ht Quc Oai, Tam i: Ngi no bt c t th
ca gic, ni dung ton nhng li la di d d, ct m hoc lng ngi, m ch em th y trnh
ring [t 33b] ln vin Tng trong b mnh, s b chm u. Vin c Tng trong cc i y, m
khng xt ti vic y, cng b ng ti. K no phao li m hoc ti cc Chu Huyn, th bt ngay dn
gii ti ca qun, chm u.
Bnh.
Ra mnh lnh cho cc L, phi tin c nhng ngi anh tun hin ti c tr dng v ngay thng,
s vi vo triu nh i p x dng. Nu trong ht c ngi hin trn, m cc quan n giu khng tin
c, s b ging chc hoc cch chc.
Ra lnh cho chc Thiu y gi lnh gim st trong qun ng: Lc ngy thng, c tn lnh no
phm php, khng c t git ngay. nhng khi lm trn, tn lnh no tri lnh, c quyn chm u
ngay, ri s tu ln vua.
Ngy 19, thnh Th Kiu u hng. Vua ra lnh:
"ngi trong nc, ai c v con hoc anh em b qun gic cc thnh cp bt lm v, lm
thip, hoc lm ti t, nay ra hng, m c th cng nhau nh vo thnh ng Quan, [t 34a] k
no chm c u gic, hoc bt c gic, s tra hi ngi thn thch giao cho v nh, v vn c
thng cp bc, ty theo tng hng".
Cm cc ngi ng ct khng c hnh ngh t o, gi xng t ma qu thn, em nhng li
ph phim c ng, m hoc lng ngi.
Ra lnh cho nhng nhn dn lu tn c v nguyn qun, k no chm ch cy cy rung
nng, u cho c giao dch mua bn, k no hoang ph vic nng, s tr ti nng.
Sai ngi Minh u hng l Chu Si em 340 con nga n Ha Chu chn nui.
Ra mnh lnh cho cc o qun, luyn tp thy chin.
Ra mnh lnh cho cc vin Thiu y, chn nhng con nh giu, ly hng thn th to ln; tinh
thng ngh v; c sc mnh, li c ch qu quyt, mi vin hy chn 200 nh trn, sung vo i Th
v.
V o L Khnh t thng vi gic1.
Cm vin chc coi kho mui, [t 34b] khng c t em mui thng dng.
Cu ny cha ngha. Hoc bn di cn hai ch "st chi" (git cht) m ngi chp b st chng ?.
16
(BD:LML)
Thng ny (thng 5 inh T), nh Minh sai vin Thi T Thi Ph, tc An vin hu l Liu
Thng, mang qu n Chinh l ph tng qun, v Thng th h Binh l L Khnh gi chc Tham tn
qun v, dn 70.000 qun trong cc tnh Kinh H, Tch Giang v Phc Kin, do ng tnh Qung Ty ti
nh ta; vin Thi ph tc Kim quc cng l Mc Thnh, mang qu n Chinh nam tng qun, em
50.000 qun Vn Nam, do ng tnh Vn Nam ti nh ta.
Ma h, thng 4. sai vin Phng ng l Trn Ban qun c cng tc tu sa ca i L Hoa,
phng ngn qun Vn Nam.
Hong h lnh rng:
"Ta khng c ti dng v tr tu, th m mt mnh gi trch nhin trng i ny, s khng
ng ni. Bi th, nn ta vn thng khoanh tay cu ngi hin, nghing lng tn k s, cng mu
toan vic ln, cu vt dn ny. Vy ai tin c nhng bc c c mu v dng hn ngi, [t 35a] hoc
ch thn t tin, ta s phong cho tc Thng Khanh".
Ghi chp cng cc ngi kh nhc v vic nc: Phong chc Thi y cho em trai L L l
inh Lit ; phong chc Quan st s cho thn ph L Trin l L Ba Lao; phong chc Phng ng s cho
con L Trin l Lng1.
Sai bam li d khuyn khch cc Tng s trong 14 V Thit t, phi ng lng nh qun gic;
li sai ban li d cho cc Tng s trong 3 L; Ngh An, Tn Bnh v Thun Ha, phi gng sc dp gic.
Hong h lnh cho cc Tng cc qun rng:
"Ngi Minh tn hi dn ta hn 20 nm nay. Bui u s qun ca ta c hn trm vn, sai
35 vn ch nh ph thnh ng Quan, cho 25 vn v lm rung, lu vi chc vn lm qun phng ng
vic nc. by gi phi ly thm qun, c nh no c 3 ngi th ly 1 ngi lm lnh. Cn cc th thu
v tp dch u min cho 3 nm. [t 35b] Li tuyn b 10 iu qun lut cho qun s bit.
Cho vin Thiu bo l L Vn An c quyn tng tri vic qun trong 4 L: Quc Oai, Thng
Trung, Tam i, v Qung Oai.
Ban 3 iu rn cho cc quan vn v v:
1. Khng c v tnh.
2. Khng c di tr, khinh nhn.
3. Khng c gian tham.
Sai ban li d cho cc ho kit trong thin h rng:
"Hin nay ph c nhiu thnh qun ch, duy cn thnh ng Quan vn cha h c. Bi
th, ta ng khng yn gic, n khng bit ngon,m ngy lo ngh, V li ta cha c ngi hin ti ph
t. Ta tuy l ch Tng nhng t xt:
1. Gi yu khng c ti nng;
2. Hc thc nng hp;
3. Trch nhim nng n kh ng ni.
"Th m cc v i thn gip , cha c ngi t vo chc Tng Quc, chc Thi ph v Thi
bo; chc Thi y, chc nguyn soi cng cn thiu; cc chc Hnh khin [t 36a] v cc quan
khc, mi phn mi c mt hai. Th cho nn ta thnh thc khuyn mong cc v ho kit gng sc gip
ta, cu vn nhn dn, khng nn n mnh giu bng, cho thin h phi chu cnh kh lm than
L L v L Trin l hai v kin Tng, tng lp nhiu chin cng, v u t trn. Triu nh ngh ti cng lao,
nn phong quan chc cho thn nhn ca ng.
17
(BD:LML)
ny mi. Hoc c v no mun gi tit tho cao siu nh t ho1; trn lnh cng danh nh T Phng2,
cng nn v dn, hy ra cu nn, ch sau khi thnh cng m mun toi ch nguyn, lc y s v n ni
rng ni, ta khng cng p".
Ra mnh lnh cho cc Tng gi n i, phi xt hi gt nhng ngi qua li vn st phc l, v
xt nhng th t cc bin thy a v, xem thc hay gi.
Thng 5, ra mnh cho mi ngi tc np vn bng ca ngi Minh phong cho, v xt k du
n trong vn bng c ng khng.
ngi ht B chnh l Nguyn T Hoan hin k sch, Hong va , ngi bn phong cho ng
chc Qun s.
Ra mnh cho cc vin Thiu y v quan cc L, phi tm ti ht vn bng ca cc ngy quan,
(lm quan vi gic) v tch thu ti sn tru b v con y t ca cc ngy th quan v ngy th qun
[t 36b] np, cho php c np tin chuc ti, ly tin cp cho qun s.
Sai tuyn nhn inh, chn ly nhng ngi khe mnh, b thm vo hng ng qun i.
Bn Vi Bo ti chu T Lng thuc ph T Minh ra u hng ta.
Cc Tng nh nhau vi qun Minh T Lim v C X, u thng trn, u c ban thng
ty tng hng.
Ra lnh cho cc quan li ti 4 L: Thin Trng, Kin Xng, L Nhn v Tn Hng, phi cp
dng nhng ngi cc thnh ra hng, c n ng v n b gm hn 6.000 ngi, khng c
cho chng phi lu ly tht s.
Th t Mc mang thuc trn Gia Hng l Xa Kh Tham qui thun, Hong phong cho chc
Ty khng bnh chng s, Tri thng Phn thuc trn Giang, v cho ti Kim ng o m tc Hu,
trao cho con ng l Xa Lc chc Thng Tng qun v kim ng; trao chc i Tng qun v Ngc
kim cho Xa Kht, Xa Bn, Xa im, u cho [t 37a] c i ra h nh vua (h L).
Ngy mng 10, thng 6, Tc Trn vin hu nh Minh ng tnh Qung Ty l C Hng T,
dn 50.000 qun v 5.000 con nga sang cu thnh ng , khi i n ca i Pha Ly, b cc Tng
ng gi y l L Lu v L Bi nh ph tan, Hng T phi chy v Qu Chu.
Ph o l Cm Lan qui thun.
Phong thm chc T T m cho Nguyn t th trung l T T, v chc T khng cho Nhn
Ch. B cc vin Thiu y l L Vn, L St vo chc T m Thng Tng; L Bi vo chc Thiu y.
Ta p mt n nh chu C X, b qun nh Minh nh ph tan! Hong ra lnh khng
c cu, cho chng yn ch l qun ta nht.
Thng 7, ra mnh lnh cho quan cc L, v quan vn Mn h tnh hnh khin, cng vi Tng
T cc o qun, hp ng lp h tch (s inh).
S thn nc Chim Thnh ti dng phm vt bn x.
Ra lnh ban t d cho cc v Tng qun: [t 37b] "Tng no gi vic binh, phi chm lo v
vic chin trn, Tng gi vic vn ti, phi chm lo v vic tip t lng thc, vic n ci, vic nu
mui, v ngn chn cc li ng thy, ng b, bt nhng k gian. Cc ngi nn hi sinh bn
1
T ho: 4 ng gi ngoi 80 tui: 1. ng Vin Cng, 2. H Hong Cng, 3.- L Cng, 4.-Gic L Tin Sinh, cng nhau
n ti ni Thng Sn, vua Hn Cao t cho s vi, u khng chu ti. Sau vua Cao T nh b Thi t Doanh, dng em Doanh
l Nh ln thay, Trng Lng bn lp mu mi n c 4 ng gi ny n ph T Thi t. Vua Cao T thy vy, cho l Thi
t c ngi hin gip, bn b thay Thi t.
2
T Phng tc Trng Lng, c Hong Thch Cng trao cho quyn "Thi cng binh php", hc tp tr nn i ti
thao lc, chc qun s gip vua Hn Cao T bnh nh thin h. Sau khi thnh cng, ng khng chu nhn chc lm quan, ri
giong thuyn tiu dao ni Ng H.
18
(BD:LML)
thn, chm lo cng v, st cnh cng nhau git ht qun th. Ta l cha m ca dn, h ta khng bit
nh th l vt v, m cn buc cc ngi vo nhng vic cc kh chng ? ch l s chng c
ng vy. Cc ngi hy c gng ln, lp cng ln".
Cc Tng nh nhau vi qun Minh thnh ng Quan v ht Th khi, u thng trn, c
thng ngn bi v tin la, ty theo tng hng.
Nc Ai Lao sai s s thn n hin phm vt bn x.
Thng 8, ra lnh ban t d khp thin h rng:
"Hin nay qun gic trong nc ta, dn ta cha c bnh nh, th cc ngi c yn lng
chng ? Xa v h H v o, cho nn gic Minh nhn m cp nc ta, [t 38a] nhng s chng
tn ngc nhn dn ta, tng cc ngi cng u thy c . By gi hy dng sc gian lao trong mt
nm, hng c nghip thi bnh mung thu. Cc ngi nn ngh cho k, ng lu mi ha v
sau".
Sai bn L Khc Hi sang s nc Chim Thnh.
L Kh Tham hin 3 con voi. Hong ban thng nga v la cho Kh Tham.
Ra lnh nhn dn cc L ti c dinh B , tuyn ly hng khe mnh, ghp thm vo hng
ng qun i.
Ra lnh ban li d cho Tng T qun nhn l Tn Bnh v L Thun Ha rng:
"Thi xa nc Chim Thnh phn nghch, xm ln ni bin thy nc ta, lc y, chnh T Tin
ng cha cc ngi, tn trung vi nc, gp sc nh bi qun th, ly li t ai do chng ln
cp. Nhng cng trng hin hch , hin chp vo s sch, lu truyn i sau. Hin nay, ngi
Minh v o, tri nghch lng tri, hiu chin dng binh, m thm t ai, khin cho nhn dn ta
chu lm than khn kh hn 20 nm, th m trong cc L ta, cha thy c k no em lng trung ngha,
cha gng sc lp cng. Cc ngi l by ti ni bin thy, nn ngh n cng ca T Tin ng cha cc
ngi ngy trc, phi tn trung vi nh vua, c sc nh gic lp cng. Nhng s trung thnh , rt
ng khen, v s t cch phong tc vo hng quan cao. Cc ngi nn c gng".
Ngy mng 8, thng 9 vin Thi y Trn Hn, T M L St, v Thiu y L L, dn qun nh
ph c thnh Xng Giang, quan Tri ph Lu T Ph v ch huy dn L Nhim nh Minh u b t
trn, ta thu chin li phm, khao cho qun s, Hong bn sai cc Tng dn qun qua sng, cp ly
Vn Xun, p bc ly ln, uy hip thnh ng .
Quan tng qun nh Minh tc An vin hu l Liu Thng, dn 10 vn qun t tnh Qung Ty
[t 39a] ti nc ta; tc Kim quc cng nh Minh l Mc Thnh, dn 5 vn qun t tnh Vn Nam ti
nc ta. tin ny t bin thy bo v rt gp! Hong bn sai Trn Hn, L St v L Nhn Ch dn
binh tng (voi) ti phc ti i Chi Lng, i chng o vin binh t Qung Ty ti; sai Phm Vn So
v L Kh, dn binh tng ng gi i L Hoa thuc Mng T, i chng o vin binh t Vn Nam
ti.
Lc ny, c tin i binh nh Minh sp t ko n, cc Tng phn nhiu xin Hong thng
nh gp ngay cc thnh ni ng , tuyt qun ni ng ca chng. Nhng Hong phn rng:
"Vic nh thnh lc ny l k sch km nht. L v nu ta nh vo thnh kin c , phi mt
my thng hoc hng nm, cha chc h ni, binh s ta tt phi mi mt chn nn. ang khi y, vin
binh ca ch li ko n sau lng, th l ta b ch nh c vo ng trc v ng sau, rt l nguy lm.
Chi bng ta hy dng sc, ch nh vin binh , mt khi vin binh b ph, tt nhin Tng trong
thnh phi ra hng, th l ta ch kh nhc mt phen, m thu c hai mi li. [t 39b] l k sch
vn ton vy".
Sau y, ngi sai canh gc cn thn, tun phng ngy m, v ra lnh cho cc L: Lng Sn,
Bc Giang, Tam i, Tuyn Quang v Qui Ha, phi di v con ca qun dn i ni khc, lnh vin
binh ca ch ti, ri hp cc Tng tho lun, Hong bn rng:
19
(BD:LML)
"Qun gic (Trung Hoa) sn lng khing r ta, cho l quc dn ta nht, vn s oai chng, nay
nghe tin my chc vn qun chng ko n, tt l phi kinh s. V ci s khe ln yu, nhiu thng t, l
s thng thng. Nhng chng khng tnh n hnh th c thua ca mnh v ca ngi, li khng bit
ti c tri i li ca thi vn. Cn nh s dn qun i cu nguy, thng cn mau l. Vy tt nhin chng
ang i mt cch vi vng. Binh php c cu: "Dn qun i gp khong ng 500 dm ti ch, s
qu vin thng tng". Nay Liu thng dn vin binh i gp, binh s tt mi mt [t 40a] ta em o
qun c thnh thi nh qun mt nhc, cn l gi l khng thng".
Ngi lin ra lnh cho Trn Hn v L St, dn qun i ng gi ni him yu, h vin binh n,
lp tc n nh ngay ti ni bin cnh, ng cho chng vo c Bnh Dng.
Ngy 18, o qun ca Liu Thng ti ca Quan Pha Ly, vin Tng gi Quan l L Lu ko
qun lui, v ng ti i Lu, ri lui v gi Chi Lng.
Ngy 20, Liu Thng thn t c o qun tin phong tin ti, Trn Hn v L St lin em qun
phc binh ra nh, ph tan, chm u Liu Thng ti ni M Yn!
Ngy 25, Hong sai L L v L Vn An dn thm qun n, hip cng vi bn L St nh
ph qun Minh, chm u tc Bo nh B l Lng Minh.
Ngy 28, vin Tham tn qun v nh Minh, chc binh b Thng th L L Khnh cht bnh ti
trong qun, Ph Tng l Thi T v Cng b Thng th l Hong Phc, thu thp tn qun, min
cng tin vo, bn L St m ng [t 40b] cho tin, cho n ch phc binh, mi tung qun n
nh, chng b thua. Bn L St lin chia qun ngn chn cc ng hm ni M Yn, Chi Lng v Pha
Ly.
Thi T xin ha, Hong khng cho, ngi bn sai Trn Hn dn qun nh p vo qun vn
lng thc ca ch; L Vn v L Khi em thm qun tin nh, nh trong 15 ngy, ph tan qun
Minh, chm cht 5 vn qun, bt sng Tng Thi T v Hong Phc cng hn 5 vn qun, thu chin li
phm rt nhiu v k.
Khi o qun ca Mc Thnh n ca quan L Hoa, Hong tnh: Mc Thnh l vin tng
nhiu tui, tng tri, tt khng dm tin ba. Ngi bn mt bo cho Phm Vn So v Trnh Kh phi c
th, ch c giao chin.
Sau khi Liu Thng thua trn, Hong sai m 4 tn Ch huy Thin h bt c, v bng
sc n tnh ca Liu Thng, a n cho Mc Thnh, qun s ca Thnh qu kinh hi, t tan r, [t
41a] bn Vn So lin tung qun nh vo, ph tan o qun ni Lnh Thy an X, chm n
hn vn tn, thu rt nhiu chin li phm.
Hong sai Thng s l ng Hiu Lc, dn Tng Thi T v Hong Phc do ta bt, cng vi
n tnh c trng ca chng, n thnh ng hiu th. Bn Vng Thng trong thnh trng thy, xit
i kinh hong! Ngi bn sai cc Tng sm cc chin c ph thnh, dn qun tin st thnh ng ,
Vng Thng my ln giao chin u tht li, li b ta vy ht ng hi ci v c nga.
Thng 11, Hong ra lnh cho cc Tng T dng k sch v thi s, k no c th dng s
c thng hu.
Hong sai i Tng Nguyn Li, em th n thnh C Lng v thnh Ty d hng, binh
tng hai thnh ny u nghe theo ra hng.
Vng Thng v Sn Th sai vin Thin h em th ging ha ti, xin m con ng cho chng
v nc. Hong ng cho.
Vng Thng li dn qun trong thnh ra nh ta, cc qun Tng t phc binh ri v thua
chy, qun Minh ui theo, ti phc binh [t 41b] qun ta vng ln nh cho ti bi! Vng Thng
ng nga, sut na b bt, may sao chy vo thnh c thot, quan qun lin tin thng n ca Nam
Thnh, ri p b ly chng c. Hong th thn c cc Tng, em qun p b ly t phng
An Hoa thng ti ca Bc thnh, ch trong mt bui chiu p xong. T y qun Minh ch trong
thnh, khng dm ra na.
20
(BD:LML)
Ghi chin cng ca Tng T vy ca Nam Thnh ng , ban thng ty theo tng hng.
Vng Thng v Sn Th b bao vy khn n, li xin ging ha. Quc dn ta b cc kh v
chnh sch tn bo ca ngi Minh lu nm, nn phn nhiu ko nhau n xin Hong nh gp v
git cho bng ht h gin. Ngi phn rng:
"Vic dng binh, ly s ton qun1 (khng cht mt mng no) l hn c. nay hy cho l
Vng Thng v ni vi vua nh Minh, tr li t nc ta, khng cn xm ln, th ta cn cn g hn na,
h tt phi git ht, kt mi th vi nc ln".
Ngi bn ng cho ha v ra lnh cho L Bc Giang v Lng Giang, tu sa li cu cng ng x,
sm ghe thuyn, ch a qun Minh v nc. [t 42a] Li sai Hnh khin l Nguyn Tri son t
biu, vit li Trn Cao dng di h Trn xin c dng lm vua, a t biu ny nh Tng Vn Nam
l Mc Thnh v Tng Qung Ty l C Hng T chuyn tu vi triu Minh.
Trc ta bt c hai Tng nh Minh l Thi T v Hong Phc, nhng Thi T cht
bnh, bn sai lnh h tng Hong Phc v tnh Qung Ty.
Ta a th tr li Vng Thng dng L Quc Trinh v L Nh Tr lm con tin.
Thi Gim nh Minh l Sn Th v M K n dinh B lm con tin. Hong cng sai con l
T T v chu h l Nhn Ch vo thnh ng lm con tin, nh ha c.
Hong ra lnh ban li d 6 iu cho Tng T v qun s:
1. Phm nhng b ti phi ht lng trung, khng c lm nhng vic khi tr.
2. Nhng dn chng nn chung s ngay thng, ch lm nhng s gian t tri php.
3. Nhng ngi ra trn nh gic, khi chm git hay bt c qun ch, khng c nhn ho
tranh cng.
4. Trong qun dn c k no gian ngc tri php, th qun dn khc [t 42b] nn bo bt tr
ti, v cc ngi cng nn ly k y lm gng, ng chnh mnh cng s b pht nh
vy.
5. Nhng cn thn th v, ch nn cy quyn qu m ngc ngo mi ngi.
6. Nhng by ti c bn phn xng pha cng vic, nn t mnh lm trc, cho k di bt
chc.
Ngy 22, Hong cng vi cc Tng nh Minh: Tng binh thnh sn hu l Vng Thng,
Tham tng M Anh, Thi gim Sn Th v M K, Vinh xng hu Trn Tr, An binh hu L An, t
Phng Chnh, Chng t s Trn Tuyn, v Trn T, Gim st ng s Chu K Hu, Cp s trung
Quch Vnh Thanh, Hu b chnh s Dc Kim, T hu tham chnh Hng Bnh Lng, Lc Trinh v Lc
Qung Bnh, n st s Dng Thi Tp, v Thim s Quch oan, hi ca Nam thnh ng . [t
43a] Ngi ra lnh cho cc Tng gii vy thnh ny, ko qun lui v, li sai gii vy cho 3 thnh: Ty
, C lng v Ch linh, truyn cho qun ta h tng cc Tng trong 3 thnh trn dn qun v c thnh
ng , s cng tr v Trung Hoa.
Ngy 29, Hong sai L Thiu Dnh v L Cnh Quang, em t biu cu phong ca Trn Cao,
cng cc phm vt cng hin, theo vin ch huy do Vng Thng sai, i sang triu Minh.
Thng 12, Hong ra lnh cho cc Tng coi ng thy, cp 500 ci thuyn cho ngi Minh,
giao cho Phng Chnh v M K Lnh; cc Tng coi ng b th cp lng tho, giao cho Sn Th v
Hong Phc nhn lnh; a v hn 2 vn qun c u u hng v b bt, cng hai vn con nga, giao
M K nhn lnh; Chinh Man Tng qun l Trn Tuyn th dn qun Trn th i h tng.
Cu ny chnh bn chp ton quc, c l chp lm. Xin dch theo ngha ch ton qun.
21
(BD:LML)
Ngy 12, Phng Chnh v M K ti dinh B co bit Hong , ti y sut mt bui chiu,
hai Tng mi ra v. Hong sai sm [t 43b] tru d mn mng v l phm hu tng. Lc y, cc
Tng s v nhn dn ta, u thm th s tn bo ca ngi Minh, nn u mt khuyn Hong nhn
dp git cht c i. nhng ngi d rng:
"Vic phc th tr on, l tnh thng ca mi ngi, nhng khng a git ngi, l bn tm ca
ngi nhn. Hung chi ngi ta hng, m mnh li git cht, th cn g bt tng hn na. V bng
git i cho h gin mt lc, gnh ly ting xu git k hng mi ti i sau, chi bng hy cho sng c
vn mng ngi, dt mi chin tranh ti mun thu, cng vic s chp vo s sch, ting thm s
truyn ti ngn thu, h chng p lm ru ?".
Cc by ti u bi phc lng khoan hng ca Hong .
Khi Mc Thnh dng t biu cu phong ca Trn Cao ln vua Minh, th lc y vua Minh vn cha
bit vic Vng Thng k ha c vi ta, ngi bn ban li d cho qun thn rng:
[t 44a] "Nhng k bn tn, khng hiu mun dt vic can qua, tt cho l nghe theo thnh
cu ca An Nam l khng oai hng. Nhng nu c nhn dn yn lnh, th trm khng e ngi nhng li
".
Ngi bn sai Cng b Thng th l La Nh Kinh v T Vnh Vin em t sc sang nc ta,
phong Trn Cao lm "An nam quc vng", lin bi o binh chinh nam; triu bn Vng Thng v
nc. T y dt nn binh ao, thin h thi bnh.
22
(BD:LML)
i Vit Thng S
QUYN II
K Nh
THI T (H)
Nm Mu Thn nin hiu Thun Thin th nht (1428), nhm nin hiu Thin c th 3 nh
Minh, ngy mng 10, thng ging, ma xun, vua Trn Cao ng ti thnh C Lng, t cho mnh khng
c cng g vi thin h, m gi ngi vua, thng i ny khng yn, bn ci thuyn ra bin, ln vo chu
Ngc Ma. Khi Trn Cao n bn Ma Cng, quan qun ui kp dn tr v, cho ung thuc c cht.
Hong sai lm l tng t rt hu.
Hong sai cc quan: T , T M, Thiu y v Hnh khin, cng hp bn nh php cai tr
mun dn, cho ngi lm Tng [t 45b] bit php tr qun, ngi lm quan cc L bit php tr
dn, v s rn dy qun dn, cng nn cho bit c php, nhng ngi gi vic g, bit php ca vic
y m lm.
Hong ra lnh cho Tng T v qun thn rng:
"T xa n nay, vic cai tr trong nc, tt phi c php, nu khng s lon. Bi th nn bt
chc i xa m dng php, dy Tng T qun dn, khin cho u bit iu thin c. Vy u
thin th lm, iu bt thin th lnh, ch c phm php".
Thng 2, nh phong chc tc cho cc cng thn: Gm 121 qun nhn c cng cao v s xng
pha vt v ngoi mt trn ni ni i, u c thng; hng cng nht c cho i sang h vua,
l bn L Qui, L Nhng gm 52 ngi, phong chc "Vinh lc i phu [t 46a] t kim ng v i tng
qun" tc "Thng tr t"; hng cng th 2 c cho i sang h vua, l bn L B, L Lit, L Kho
gm 72 ngi, phong chc "Trung lng t phng thn v qun" tc "i tr t"; hng cng th 3 c
cho i sang h vua, l bn L L, L Hin gm 94 ngi, phong chc "Trung v i phu cu linh v
tng qun" tc "tr t"; b o cng son chc Hong Mn th Lang.
Ngy 8 thng 3, Chnh s nh Minh l L K, La Nh Knh, cng ph s l Hong K T Vnh t
mang t sc ti ng kinh, sch phong Trn Cao lm vua, Hong sai bn ng Kh mang t biu i
theo L K sang triu Minh t n.
Phong con trai th l Nguyn Long tc Lng qun cng.
Hong hp tt c cc tng vn v v qun thn [t 46b] nh cng ban thng, ty
theo ngi c cng cao cng thp, phong cp bc trn di: Phong tha ch Nguyn Tri tc quan
phc hu; T Trn Hn chc T tng qun; c mt i s Phm Vn So chc Thi bo, u c
cho ra h vua.
Chia trong nc lm 5 o, mi o t mt v qun, mi V t mt vin tng qun, cho
cp ln cp nh, cp trn cp di, u c s lin h rng buc nhau. Li t chc hnh khin vo cc
o, gi s sch, ghi tn qun dn. Sai quan t thn sng ni miu x cc ni, v t lng phm cc v
vua triu trc. Truy tn tn thy c T Kho i th hai.
Thng 4, Hong thng ti thnh ng Kinh, bn ng kinh ti y. Qun thn dng t biu
tn ngi ln ngi Hong , ngi khim nhng khng nhn, ban li d rng:
23
(BD:LML)
1
2
Cu ny chnh bn chp cung H. C l chp ln. Xin dch theo ngha ch "cung Minh".
in lin: Nhng ngi cng qun, khng c thn thch, khng bit trng cy vo u c. Quan: Ngi n ng ga
v. Qu: Ngi n b ga chng.
24
(BD:LML)
dn qun do Khu n tin, cng thng ny Mc Thnh chia ng t Vn Nam sang. Ta iu binh gi
him, b gy nhu phong; li sai lnh chn nh ngang, tuyt ng lng tho. Ngy 18, trn Chi Lng
Liu Thng b thua, ngy 20, trn M Yn Liu Thng b git, ngy 25, nh B Lng Minh t trn, ngy
28, thng th L Khnh quyn sinh. [t 50b] Ta tha th lia ao ch trc, chng vi vng ng gio
vo thnh. Lin thm lnh vy thnh bn mt, hn git gic vo gia thng mi. Bn tuyn qun ty h,
ra lnh Tng tro nha, gm mi mn ni, voi ung cn nc sng, nh mt trn qut qun knh
ngc, trn th hai tan l chim mung. T kin hng ph toang ln, qua cn dng rng ht l kh.
c Thi T qu chn xin li, Thng th Hong Phc t tri ra hng. Thy cht y ng hai tnh
Lng, mu tri nhum nc Xng Bnh! Khin cho gi my thay i sc, nht nguyt km ho
quang! Qun Vn Nam b ta ch L Hoa, [t 51a] qu s hi m v toang mt; qun Mc Thnh nghe
tin Thng thua Cn Trm, dm ln nhau chy thot thn! Lnh cu mu chy tri cy, nc sng
rn r; an x thy chng nh ni, c ni m hng! Hai o vin binh, thua trn cha h tr gt; cc
thnh cng khn, ra hng u phi b gm. Bt tn u ng, chng van ln nh h i ma ui;
khng git l oai, ta th tt tm lng nhn Thng . Cp nm trm thuyn cho M K Phng Chnh,
ra ngoi bin m cn phch lc hn bay; cp my nghn nga cho Vng Thng M Anh [t 51b] v ti
Tu m vn tim rung gn git! Chng s cht m cu ha, t lng thnh thc; ta mun ton qun l
Thng Sch, dn c ngh ngi. l mu k rt su xa, vic ny xa nay cha tng c".
"X tc t y vng bn, non sng t y i sc, kin khn ang b li thnh hanh, nht nguyt
m bng sng chi. Dng nn thi bnh mun thu, ra sch nhc ngn thu. l nh tri t t
tin ph h tr, mi c nh vy".
"Than i! Mt mnh o nhung, dng nn huy hong cng nghip, bn phng phng lng, ban
b t co duy tn. Truyn khp gn xa, thy u nghe bit".
Ban t chiu khp thin h: Cc [t 52a] th thu rung t, m tr, bi du, v trng thu
vng bc, u c min thu trong 2 nm; trong cc L, ai t 70b tui tr ln, c min sai dch; c
ngi con hiu, hoc ngi v th tit; th quan u L tu ln triu nh d ban khen thng; nh no
c 3 ngi tng qun, th cho c min 1 ngi; Huyn no c lng m hoc miu th cc v Vng
hoc Cng Thn thi trc, th quan u huyn tu ln triu nh, cp lng cho ngi phu trng coi
ni .
Ngy 20, ban tn hy hiu cho cc Thn th ti cc Miu.
Thng ny sng Nh H bng sn xut vng, qun thn bn dng t biu tu mng v vic ny.
Tng hiu Trung V i Thn cho Bnh Chng S l L Thch; dng L Tri Vn vo Ban tri t
hu; phong chc Tng tri v Xa K cho Lit hu Nguyn L.
Hong ra lnh sai tr ti cc ngy quan theo gic Tu.
S thn L Thiu Dnh sang s triu Minh tr v.
Thng 4 nhun, [t 52b] Hong sai cc i thn, li bn nh th thc b cc quan L quan
Huyn v quan gi cc ni ca bin quan trng, chn nhng hng tinh thng v c c thanh lim chnh
trc, th cc quan tin c, sung b cc chc trn.
c qu n "Thun thin bo t".
Ngy 12, thng 5, Hong triu cc i thn vo triu, bn nh lut lnh v cc chc quan L
quan Trn v ng ban, cng iu l v tc trt.
Thng 6, Hong sai kho hch cc quan trong triu ngoi qun, chia lm ba bc. Li ra mnh
cho cc quan vn quan v i thn, tin c ngi hin ti, s c thng, nu v tin ca hoc v thn
thch, m tin c ngi khng xng, s b ti.
Ngy 26, Hong ban ch hi cc i thn vn v rng:
"Trm l ngi th no, m mnh tri trao cho chc Vng ? V trm nh im no m
dng nn c cng nghip ln ny ? Hin nay, [t 53a] cng vic ni triu nh rt phc tp, vic g
25
(BD:LML)
nn lm trc, vic gi nn lm sau ? Hin cc Tng trong triu, ai l ngi m nhim c nhim v
trng i, c th y thc c mnh lnh ngoi nghn dm ? V ai c th ph o cho Thi t ?".
Thng 8, dng ngy sinh nht ca Hong lm tit "Vn th" hng nm.
Thng 10, nh s ngch cho mi o qun bao nhiu c qut, nghi trng kh gii v thuyn
ghe; i chc Ha u ra Chnh i trng v Ph i trng.
Thng 9, ban chiu nh phm trt chc tc cc quan vn v; cho cc v cng thn c i
sang h nh vua (h L).
Ngy 19, s thn nh Minh l La Nh Knh sang nc ta, i ta tm dng di h vua Trn,
dng lm vua; v xt s quan li qun nhn Tu cn li nc ta bao nhiu, a tr ht thy v Tu.
Hong sai H Lt dn s b sang triu Minh.
Thng 10, Hong ban mnh cho H Cng Son c tham bn vic chnh tr.
Ngy 1, thng 11, Hong sai Nh Hng sang s triu Minh.
Ngy 24, git ht ng phn nghch l bn: Trn Phong, [t 53b], Lng Nh Ht, An Vinh,
Duy Trung, tn Tn, tn S Vn, tn Sng L v tn Xc. Ban t chiu khp ni, cho bit ti ca bn ny
l: Trc lm quan vi gic Minh, khi hng triu ta, li m mu nh phn nghch.
ngy 25, lp s in v s inh.
ngy 28, ban mnh cho quan vin v qun nhn khp thin h, cho bit n thng 5 sang nm,
ti ng kinh d thi: Ban vn th thi v Kinh s, ban v th thi v V kinh v Php lnh k th.
Thng 12, xy ct in Vn Th; dng hai in T v Hu; dng in Cn Chnh v in Knh
Thin. To binh kh v ghe thuyn. c tin "Thun thin thng bo".
Nm K Du nin hiu Thun Thin th 2 (1429), ma xun, thng ging, cm khng c nh
c bc, [t 54a] s b pht ti cht tay, nhnh k t tp ung ru, s b pht ti nh 100 roi. Nhng
trong m ru tr , c k no cn gi c thi ng n, s gim ti cho mt bc.
Ngy 7, Hong sai Ni kim hiu Bnh chng s l L Vn, i t m L Ngn v Thiu ph
L Vn Linh truyn t kim sch dng con trng Hu tng Khai quc qun cng l T T lm Quc
vng, c tm coi vic trong nc; li sai T khu L St, T khng L Nhn Ch, T m L L, v
Thiu y L Quc Hng tuyn t kim sch lp con th Lng qun cng l Nguyn Long lm Hong Thi
T.
Thng 9, Hong ban mnh cho cc quan: Ban v t chc Tng qun tr ln, ban vn t chc
hnh khin tr ln, v no c con trai t 9 tui tr ln, 15 tui tr xung, c vo hu Thi t; ban v
t chc ng tri tr xung; ban vn t chc Thng th tr xung, v no c con trai t 9 tui tr ln,
17 tui tr xung, c vo trng Quc gim hc tp.
[t 54b] Ngy 22, Hong hp cc i thn vn v bn vic quc gia:
C nhng con em ca cc chin s, tng chin u ngoi trn, hin khng c mt thc t
. Th m nhng phng du th du thc, khng lm mt vic g ch li cho nc, li c rt nhiu
rung t; c n bn trm cp cng vy. Bi th ai cng ham chung lm giu, m khng c ngi
tn tm vi nc. Vy ban sc ch cho cc i thn, bn nh s rung cp pht cho qun dn; T hng
i thn tr xung, cho ti hng gi yu, m ci, ga chng, go v, hng no ng c cp bao nhiu
rung t, k r tu trm xt.
Ngy 21, thng 2, ban mnh lnh cho cc Tng T qun s cc V trong 5 o, n ngy 27
tp trn c thy binh v b binh. Sau khi tp trn, chia s qun s lm 5 Phin, lu li 4 Phin, cn cho
v theo nghip nng.
[t 55a] ngy 26, Hong d ban ch d cho cc i thn v cc quan hnh khin rng:
26
(BD:LML)
"Cc khanh nh thy mnh lnh ca trm, hoc c iu no bt tin trong vic qun vic nc;
hoc v c bt dn phc dch; hoc nh thu nng, hoc t dm; hoc bo ngc, lp tc phi tu xin
sa cha, khng c theo xui.
"Cc Ngn quan (cc chc Ng s), nh trm c chnh sch h khc, nh thu nng, bo
ngc dn lnh; hoc thng cng pht ti khng cng minh, khng theo php c , phi tu ngay; thy
cc i thn, cc Tng T, cc cng chc, c ai khng tn trng php lut; nhn hi l, nhiu hi dn
lnh, hoc thin v k tri, phi n hch ngay. Nu thy ai phm nhng u trn, m dung tng khng
ni, li cn khen nhng vic nh mn, v ni nhng cu khng cn c, s b pht theo lut php. Cn li
ca cc quan khi vo sn in, nh c ai vn a m giy dp khng trng php, hoc i ng ngang dc
khng ng l , nhng li ny c cc Tng qun o qun Thit [t 55b] ch huy vin Ni mt
xt hi. Cc ngn quan khng c n hch".
Ban t chiu bt giam Thi y Hu Tng quc l Trn Nguyn Hn, Hn lin t st.
nh l th trch cho cc quan v dn.
Thng 5, phong chc cng thn cho 93 vin; th n phong tc Huyn thng hu, hu,
Khanh hu, v inh hu, ty theo tng hng.
Hong ban mnh rng:
"Nhng bc ho kit c ti vn v, m cn b st cha ngi tin c, hoc b k th kim hm,
hy ti ngay s Thiu ph L Vn Linh, ti y xt thc v ti c, s tu trnh b dng. Ch ct c
ngi c ti c c, ch khng cu n v s ra lm quan vi Minh, hoc k s thng".
Ngy 26, Hong ban mnh cho qun nhn cc Ph cc L, v nhng k s n dt ni sn lm,
[t 56a] c k no thng kinh s vn ngh, thy u ti Snh ng d thi vo ngy 28 thng ny. K
no trng tuyn s c b dng.
Ngy 28, Hong ban mnh cho cc quan vn v trong triu ngoi qun, c ai tinh thng Kinh
s, thy u ti Snh ng d thi vo ngy 29 thng ny.
Ngy 20 thng 6 kho thi cc v tng o ti snh ng.
Thng 7, Hong hp cc v i thn v cc quan trong triu ngoi qun, bn v tin t, ngi
ban chiu rng:
"Tin l mt th rt cn thit, nh huyt mch ca nhn dn, khng th thiu c. Nc ta t
tin t i, li v s tin ng c ca ta, b ngi Minh1 tiu hy rt nhiu, ch cn chng mt phn trm
thi. Hin nay s tiu dng v vic qun vic nc thiu thn. Mun cho s lu thng tin t di do, li
c thun lng dn, h chng kh lm ru ?. [t 56b] Ngy n, c k dng th, xin tiu dng bng
php "sao"2, thay cng v ng tin. Nhng trm ngh k, nh vy cha tha ng. Ngha l "sao" l
mt th v dng, m em thi hnh vo nhng s hu dng trong dn gian, thc khng phi l cch
dng tin c thng yu dn, nh thi xa coi vng bc tin v "sao" khng quan h, khng ng no
hn. Nay cc i thn, cc quan, v cc k s thng hiu thi v, hy u bn v l ng tin, th no
cho thun dn tnh, ng hu khi ting: em mun ca mt ngi, cng p mun mun nghn
ngi. Cn c mt qui ch tin t rt ng, khng th khng sm bn nh tu ln, trm s la chn
thi hnh".
Ngy 16, thng 9 Hong ch huy i thn v cc quan rng:
1
Cu ny chnh bn chp "H Nhn" (ngi h H). Nhng xt nu l h H th chp "H th" ch khng phi "H nhn".
Nh vy r l chp lm. hoc do ch "Minh nhn" (ngi nh Minh) chp ln ra chng ? Vy xin dch theo ngha ch "Minh
nhn".
2
Sao: l tin giy. Thi kim (Trung Hoa) c t ra th tin giy tiu dng, cng vi tin thc: C 5 hng t mt quan
tin n 5 quan tin gi l "i sao" v 5 hng t 100 ng tin n 700 ng tin, gi l "tiu sao".
27
(BD:LML)
[t 57a] "T nay tr i quan no ni cng vic, nn ly vic qun vic dn lm cn thit, khng
c v t tnh, cn phi hp l. Trm thng nghim v tnh l cc vic, nh vic tin c, hoc x kin,
cng cc vic cng t, thy u c s n giu thay i, bit cc quan chc t ngi trong sch, phin
nhiu nh c. Nay trm xt thy 2 vic x t phm Mng Vn v t phm Lng Chm, mi bit tnh
trng thc hay gi ca cc quan, cho nn ni li ny. Vy cc by ti nn tn thnh th vua, ch c v
t hi cng, s hi khng kp! Nay ban chiu th, cho thy u nghe bit".
Ngy 27, Hong ch huy ban hun th cho i thn v cc quan: Phi lu v ngh nng ca
dn; v qun s, cn chnh n hng ng, tu sa kh gii ghe thuyn.
[t 57b] Ngy 1, thng 10, Hong ban t chiu rng:
"Trm ngh: Tr nc cn c ngi hin, m s c ngi hin tt do ngi tin c. Th
cho nn cc v Vng u ly vic lm cn thit u tin. Thi thnh i xa cc quan ti triu,
thng c nhng ngi hin ti ln cp trn mnh, cho nn di dn gian khng c ngi hin no b
st, cng vic quc gia khng vic no b b, tr nn mt nn thi bnh thnh tr. n nh cc by ti
nh Hn nh ng, thy u bit suy nhng k hin ti, ngi n dn tin ngi kia, nh Tiu H tin
c Tu Tham, Ngy V Tri tin c Trn Bnh, ch Nhn Kit tin c Trng Cu Linh, v Tiu Tung tin
c Hn Hu. Tuy ti ca cc ngi ny, c cao thp khng u, nhng thy u l c hin ti v xng
chc.
[t 58a] nay trm m nhim trng trch ny, lc no cng lo s, nh ngi ti m su, ch v
mt ni cha c hin ti ph t. Vy cc khanh vn v i thn, cng hu i phu t tam phm tr
ln, mi v phi tin c mt ngi, bt lun ngi lm quan ti triu, ngi cha lm quan cn thn
d, h c ti vn v tr thc, c th cai tr nhn dn, trm s ty ti b dng.
S tin c hin ti c trng thng, l o thng thng t thi xa. Vy v no tin c
ngi hin trung bnh, s c thng tc hai cp. Nu c c ngi ti c tuyt i, s c thng
rt hu.
nh rng vy. Nhn ti trn i vn khng phi him, nhng cch cu ti u phi ch mt
li no. Hoc c ngi c ti kinh lun thao lc, [t 58b] m vn phi lm quan cp di, khng ngi
tin c, v nhng bc ho kit, vn cn n phc ni tho d, hoc ln trong hng ng qun nhn.
Nhng hng ny nu khng t tin, lm sao trm bit c. Vy t nay cc bc hin ti, nh mun theo
gip ta, hy c t tin. Thi xa Mao Toi t tin theo Bnh Nguyn Qun, Ninh Thch t tin gip T
Hon Cng, m u khng cu n v im vn vt .
T ngy ban t chiu ny, cc quan chc u nn lu tm thnh thc tin c hin ti; cc bc
hin ti hy cn hn vi ni thn xm, hy nn t tin, ng ly s em ngc bn rau lm h thn,
khin trm phi than th v ni thiu nhn ti.
Ngy 13, nh Minh sai L K v T Vnh t cng i vi H Lt sang nc ta, li i tm dng di
vua Trn dng lm vua, v i binh s cng kh gii do ta bt m cha tr v ht.
rng:
Ngy 18, Hong ch huy [t 59a] cc i thn v cc cp tng qun hnh khin tr xung
"C nhn c cu: "Qun bt trch tng, d k quc d ch d" (nu vua khng tuyn c
tng gii, tt s em ton quc dng cho bn ch). Trm thng ngh vo cu ny, khng lc no
qun, cho nn em qun s chnh tr trng i, giao ph cc khanh, th m cc khanh c nghim nhin
khng h . Nh vy, i vi trn, ph triu nh ph thc; i vi di khng h thng xt
qun dn! Sao m tr ni bn phn qu nh vy ?.
Nay ban t chiu ny rn bo, nu cc khanh khng i li, vn c l ng nh th, th nc ta
c php lut y. Lc y ng bo trm ph nhng by ti tng c cng lao.
Ngy 29, Hong sai bn o Cng Son, theo bn L K i sang nh Minh (Trung Hoa).
Thng 11, Hong i thm Ty Kinh, ngi l yt lng tin t trn ni, v ban thng cho cc
Tng s h tng, mi vin c thng tc mt cp; cc tc "thng tr t", [t 59b] "i tr t" u
28
(BD:LML)
c thng tc mt t. Nhng v con chu c phong tc Hu, v nhng v khng c cng lao,
u khng c d l ny.
ngy 19, thng 12, Hong ra mnh cho cc quan Ph L Chu Huyn X:
"X no c nhiu rung t ngi, c rung b hoang, th quan bn ht cp s rung y, cho
nhng ngi x khc hin khng c rung, n cy cy, nhng ch in x y khng c chim gi.
Nu k no tri mnh ny, s pht v ti "cng chim".
Nm Canh Tut, nin hiu Thun Thin th 3 (1430), ngy 10, thng 6, nh ngch cc th
thu; ban cc lut l; i ng gi l ng Kinh; Ty gi l Ty Kinh.
Ngy 24, Hong ban t chiu rng:
"Chung nh ca cung i cao p, tt gy nn thi ku sa; theo mnh m tri lng ngi, s
vi mi ngi on ght. Trm rt lo v im ny, [t 60a] cho nn t ngh, nhng cung in huy hong
trng l y, u l sc lao ng ca qun dn, trm c ng yn, vn cn lo khng xng. Th m cc
quan vn v, cn thng sm l dng mng, thc l tri trm. Vy t nay, d gp ngy khnh tit, cc
quan khng c dng biu xng tng cng c, v khng c by ra tic mng yn m xa hoa".
Sai Hnh qun Tng qun l L Khi ng qun ti Ho Chu, trn nc Chim Thnh.
Ngy 17, thng 11, Hong ban t chiu rng:
"Trm nghe c cu: "Chnh sch nc no theo o tr, th nc y rt hng thnh, nu theo o
lon, s dit vong". Th cho nn nhng bc bit lm chnh tr, thng chn u thin theo, iu bt
thin th i. Truyn c cu rng: "iu thin l thy ca ngi ta, iu bt thin l th ca ngi ta";
Kinh thi c cu: "Ci gng nh n soi, phi tm u xa, ngay i vua nh H". Vua ti chng ta,
[t 60b] nn ly cu ny lm qui thc. H Trnh1 xa, cy s giu c ca mnh, khng ngh n s khn
cng ca dn, chung v trang hong, ham b tu sc, lc no cng by nhng tr chi v ch: nh
bc nh c, chi g th cp, bn nui c vng, chung nui bch th, khoe khoang mo khn, tranh
thua c; qun c thin h, chng h tm. Nhng ti oan ung, b quan li cu lu, hng 2,3 nm
cha hi n; nhng bc thn s, b k hu ngn tr, hoc 2,3 thng khng tu trnh. Cc Tng lp
thnh b ng, triu nh khng k can ngn. n ni, con chu ch thn, hm hi bi k by ti gian
xo; ton quyn trong nc, chuyn di xung tay [t 61a] tr nnh nhn gian. Lng dn on than m
khng bit, o tri khin trch cng khng hay, chnh gio suy i, k cng ri lon. Tuy rng h H
lm vic bt trung, nhng cng bi lng tri ght nhng c xu , cho nn mn tay ngi khc vy.
Sau khi h H dng tr gian cp nc, li em tr gian c hip dn. t ra lnh bo sao2,
th dn u on l thit thi ngun sng; ban ra lnh di dn, th dn u on v phi b qu hng.
Thm vo y su cao thu nng, lut ngt hnh nghim, ch chm ch mnh, khng lo hi nc Hi ho
h mc, u phong cho chc quan cao; nnh nt tiu nhn, thy u n vinh trng dng. H mng th
thng, nhn gin bt t, trung trc ngm tm, ngay lnh oan ung, [t 61b] Th m vn ku ngo t
tn, khng s mnh tri ra tai nn. Tuy rng gic Ng tham tn, nhng cng do lng tri ght k nghch
, cho nn mn tay ngi Ng vy.
Sau khi ngi Ng ly c nc ta, khng dng khoan thay ngc, li cng tn bo hn.
Ham git ngi th oai, coi mnh ngi nh c rc, bt v con dn nc ta, o lng tm vua nc
ta. Cm nu mui khin dn khn v n, i vi vc dn kh v mt, bt dn tm vng ngc, bt dn
cng voi t, hnh chnh phin h dn ht ng sng. K mc ti oan ch vch tri ku mi thu; nhng
ngi trung ngha, thy u nghin li cm hn! Ai ai cng nguyn liu cht git gic th. Th cho nn
ta va dng c khi ngha, tc th ho kit bn phng ni dy nh ong, cng nh cho ngi Ng tan
r. [t 62a] l ngi Ng ch bit dng bo lc ly nc, m khng bit em n hu an dn.
29
(BD:LML)
Tuy v trm c i ngha mi c lng dn, nhng cng do tri ght s tn bo , nn mn tay trm
vy.
Nhng s k trn, u bi cc quan chc khng bit th lng vua, thi hnh chnh tr tt. Trong
th che giu nhm li i vi vua, ngoi th lp thnh ng phi i vi chng, khng c lng trung tun
quc, ch chm lo k vinh thn. n ni nc mt nh tan, vua ti u nhc! Chng ta h chng ly
lm gng ru ?
Bui sm ban ti, trm cha h giy pht no qun nhng ni nim , l v rt s nh ci xe
trc, b lt h knh, m ci xe sau li hm lun vo vt y. Cho nn lun lun ni i ni li, rn
dy cc khanh, ni hng nghn vn li, [t 62b] ban hng chn mi d, th m cc khanh vn
coi nh m vn sung, khng h tun theo li dy, khng h thay i li xa, vn c lm iu tri php,
ngc di nhn trn.
Nhng by ti c, tng d phn kh nhc, cy cng m ku honh, c phm vo nhng s
nhm li, cn c th ty theo vic nng nh m chm chc, hoc tha hoc khng tha1. Cn nh hng
tn tin, bi thy th qun mnh, vic nc xong mi di tuyn mu cng danh, l hng theo
vic thnh. Th m phm vic nhm li, h c th tri lut php m tha c ru ?
Nay ban li ngn cm rn dy ny, m k no vn khng nghe khng i, th chnh k y t
mang ly tai v, ch khng phi l li khng khuyn rn ca trm.
[t 63a] T nay, t cc i thn Tng qun, cho ti cc cp i trng, cng cc quan Tnh
Vin cc, c chc trch qun qun tr dn, thy u nn dng tm cng bng, lm vic cn mn th vua
th tn trung, vi bn th ha nh, b thi tham , tr nt ngo mn, dt li ring t bng ng, ng
theo thi c li lm. Coi cng vic ca quc gia l cng vic ca mnh; mi lo ca dn chng tc mi lo
ca mnh, tn trung ht sc ph tr nh vua. Khin cho x tc yn nh ni Thi Sn; c vng nh bn
bng ! S cng hng tc lc vi trm i nay; s cng truyn thanh danh v hu th. i ngha vua
ti, trc sau trn vn. Nh vy h chng p ru ?
[t 63a] i nu n gy khng m, th i dy t cho ng iu; hoc xe trc , th i li
khc kim ng bng. Cc quan chc ta hy soi vo y.
Nay b co qun thn trong triu ngoi qun, u nn bit r.
Mng 1, thng 8, v c tai d, nn Hong ban t chiu t nhn li.
Ra lnh qun thn dng th ng trong phong b kn.
Thng 10, b o Cng Son kim chc Thng th b H, v chc Tham tri ng o qun
dn b tch.
Thng 11, v Th t chu Thch Lm tnh Thi Nguyn l B Khc Thiu v Nng c Thi
chu Thng Lng, lin kt vi Trn Hn lm phn, Hong bn h chiu thn chinh, v tuyn b binh
bi B .
[t 64a] Nm Tn Hi, nin hiu Thun Thin th 4 (1431), mng 1, thng ging, Hong sai
L Nh Lm v H Lt sang s nh Minh cu phong Vng.
Hong ban t chiu rng:
"o kinh lun thin h, phi tnh ban u yn lc cui, phi lp php lut lu v sau. Th
cho nn, cha lm con ni, o nh tt hanh thng; anh truyn em tip, nn nc s bn vng. Cc bc
Vng thi xa, lo tnh cng vic rt su v xa.
Trm thn mc o gip, du di tuyt sng 13 nm nay, k cng kh nhc, nay tr nh hi
km, tui cng cao m vic nc rt nhiu, kh lng mt mnh liu l.
Cu ny chnh bn chp: "hoc kh n, hoc bt kh n" (hoc ng gin, hoc khng ng gin). Xt khng hp vn
l. Hoc 2 ch "n" (gin) trong cu, u do hai ch " th " ( tha) chp ln ra chng ? Xin dch theo ngha ch " th ".
30
(BD:LML)
Xt thy thi xa, cng c khi dng quyn thay kinh, m hp vi o thnh hin, dng anh
truyn em, m ngi vua di vng. Vy chm chc ty thi, dng lm php tc.vvv
[t 64b] Nh T T (con trng) hin ln tui, vo hng thnh nhn. Tuy liu vic cha
c kn o tinh vi cho lm, nhng mt thy tai nghe, cng tng tri qua nhiu vic. Hy cho tm
coi vic nc, gip trm. Nguyn Long (con th), tnh tuy minh mn nhng tui cn non, hy nn
nui dng d tr trong Thanh Cung, ch ngy c tnh y . Khi no T T ln ngi chp chnh, th
lc y Nguyn Long li coi vic nc vic qun. l theo vic lm ca thi Triu tng xa. Con chu
i sau, cng nn theo ngha truyn ngi nh vy mi mi. Sau y hoc c k no khng theo li trm,
bn lun tri li, vin dn li ch Triu Ph nhm ln1, thay i php nht nh trong t chiu ny, th
k y ch l phng sim nnh, chc em mu gian tnh k [t 65a] s c nh Vng Mng v
To Tho2, ch khng phi tn trung vi nc, php lut tt khng tha.
Nay ban t chiu ny cho qun thn vn v, c bit ngha truyn ngi nh, v gii
im nghi hoc v bn lun bt nht, Cc ngi u nn hiu r.
Hong son bi "Hu t hun", rn Quc Vng (T T) v Thi t (Nguyn Long) rng:
"Ta thng nghe: Vng nhng ngi, tt truyn li c php hay v php tr; i vua truyn
ni, thng lu li c li dy v li rn. Tuy cnh ng mi thi mt khc, nhng vic lm thy u ging
nhau.
Ta ch thn pht ht gai gc, ba phng bo tn, thng ly o gip lm mc, ni c lm
ca nh, tri bao ni nguy him, xng pha trc gio gm, mi qut sch phong trn (gic), [t 65b]
dng nn c nghip, cng cuc kinh doanh, tng vt v.
Nay chng my khng c cng lao nh ta, m c hng c nghip ca ta. Vy nhng yu
im v vic nc, vic qun, u phi tm say ngh, c gng m lm ng nn tr ni. i vi h
Thn, nn ht tm lng thn i; i vi nhn chng nn ban chnh sch khoan nhn. ng v n ring
m lm thng; ng v cn gin m ra hnh; ng mu sinh li xa hoa; ng gn con ht sinh dm
ng. i vi qun thn cn nghe can gin. Mt chnh lnh mt vic lm, u noi l chnh, lm php
thng. Nh vy mi c th hp lng tri v tin cho dn chng [t 66a] Quc gia s c bnh yn
lu di. Nu t cy thng minh, dng k thn cn. Trut by ti ca ta, i chnh sch ca ta, bin ci
gia php, s khong h thn, xa ngi thng ngay, gn k nnh nt. Ch lm nhng vic vui a; ch ham
nhng vt p mt. Khng theo thi cn kim; khng ngh cng gian lao. C khc g c nhn ni:
"Cha dng ngi nh m con khng bit sa sang; cha gieo m m con khng bit cy gt ". Nh vy
sao c th ni c ch ta, hng c nghip ta, truyn ngi lu di c.
V li, ngi dn thng mn phc vua nhn o, m chnh ngi dn cng c th lt vua. V
nh nc thng ch thuyn, m thuyn m cng v nc; tri thng gip ngi c c, m thay i
bt thng cng chnh l tri vy.
Tuy thnh nh 4 vua Thun V Thang Vn, m vn nm np lo s, knh tri chm dn, khng
pht no ngng, hung chi hng ti c km cc vua trn ru ?
Phm nhng vua ni ngi, ch sinh dng trong cung in, thng c yn vui, khng bit lp
ch. Nu khng rn dy ngay lc ban u, cho bit s hi cm khch, th u c bit ht o ni ngi, m
ban phc cho thin h. Bi th, khng th dng c m ban li rn dy ny.
i! vua Khi vua V thi xa, u lm trn o ni ngi, cho nn vua Khi ti v lu di, [t
67a] vua V lng danh con hiu.
Chng my nn ghi nh li ni ta y, v theo i thnh hin thi trc.
1
Khi Thi hu nh tng bnh nng, vi Triu Ph vo nhn di mnh, dn vua Tng Thi T s truyn ngi cho em
trai l Quang Ngha, bo Triu Ph ghi nh li . Triu Ph xin tun mnh, bn lp t c th, ri k tn vo. Vic ny Trnh B
Kin ch Triu Ph khng bit ging gii can ngn, n ni v sau sinh lon. Nh vy khng phi l bc i thn c ti kinh quc.
2
Vng Mng l gian thn, cp ngi nh Tin Hn. To Tho l gian thn nh Hu Hn.
31
(BD:LML)
Ngy 12, thng ny, ban t chiu k ti trng ca B Khc Thiu cho trong triu ngoi qun u
Thng 3, Hong thng tr v kinh .
t Ty x nhn trong Ni gim v Ngoi gim, do theo ngh ca Ng Vn Thng.
Ngy 4, thng 8, ban t chiu k ti trng Nng An Thi khp trong triu ngoi qun.
Mng 1, thng 11, nh Minh sai Chng Knh v T K mang t sc sang ban mnh cho Hong
tm quyn coi vic nc. Hong bn sai nguyn Vn Huyn v Nguyn Vn Ch, lm s thn theo
bn tn Sng sang nh Minh t n, tng 5 vn lng bc.
Thng 12, Hong sai cc v nho thn [t 67b] son bi ta quyn "Lam sn thc lc " do
ngi ch.
V ao Ct Hn Triu L, thng ng vi Phm Vn So lm lon, li lin kt vi nghch thn
nc Ai Lao l Kha n, xm ln t Mang Mi, Hong bn sai T L St v Quc Vng T T
dn qun nh Triu L, ri ngi li thn chinh.
Nm Nhm T nin hiu Thun Thin th 5 (1452), ma xun, thng ging, quan qun nh
c Mang L Kha n b git, ao Ct Hn chy trn, quan qun bt ht d ng, bn i Mang L lm
chu Phc L.
Ngy 3, thng 3, Hong ko qun tr v, bn ban t chiu rng:
"Thi xa, r miu tri mnh, vua V nh H pht binh, nc Mt khng knh, vua Thi Vng
ni gin".
Triu l vn l mt x l thuc ca nc ta t xa. Ch v thi vua va y, triu nh suy bi
chnh tr ti tn, nh vua mt k cng, [t 68a] bin thy b s khong. Bi th x y mi dm cy
him cy xa, khng np thu na, li cp ln bin thy, tn hi dn ta. Nhng ni b chng tn hi
nht, l cc trn: Thi Nguyn, Tuyn Quang, Qui Hav Gia Hng.
Trm t khi ln ngi ti gi, vn mun tu c nc xa t phc, khng h k th. Tuy T
trng x y l ao Ct Hn vn quen thi c, khng li triu cng, trm nhiu ln em li tn ngha,
ging d n cn, li ha s phong cho tc cao, c hng lc hu. Nhng y vn lng lang d th, vn
gi ch xa qun n bi ngha, tr mt thnh th, hip cng tn phn nghch Thng Hi Khanh v l
Thng inh Qu, d d dn bin thy, mu lm vic tri php, t tp phng vong mng, k kh
ng, li kt ng vi nghch thn nc Ai Lao l bn Thng Kha n, [t 68b] cng nhau nh vo
t nc Chim v nc Ai Lao cho ti cc x Mang Mi, nhn dn cc sch u b chng nhiu hi.
Bn Nh nc Ai Lao bn sai s thn n nc ta, cn xin cu vin.
Trm l cha m dn, thay tri nui dn, nhn dn ni no thy u coi nh con c, u n
cho dn mt phng no b tai hi. Bn sai Tng dn qun nh gic cu dn, Ct Hn lin xut ton
qun chng li qun ta, giao chin mt trn Mang Kit, Kha n b thua, u mc ca Ct Hn l bn
Lm Cng kinh hi chy trn. Th m Ct Hn cn sai bn u mc khc h ho T Trng Mang B l
bn inh Qu, hip cng bn phn nghch Thng Hi Khanh, ko qun thng vo x Gia Hng v
Giang nc ta, hip d dn ngu, dm gy ni lon.
[t 69a] Trm xt, k lon thn tc t, th ai ai cng c th git cht. Nm ngoi, Thng Khc
Thiu, Thi Nguyn mu lm phn, ch l do tn Thng Hn xui nn, nm nay Ct Hn ni lon, li
do m mu ca Thng So. V cn tiu dit ht mm mng ha lon, Trm bn sai T L St, dn
qun do ng Lng tin nh trc, li sai Quc Vng thng binh, do ng Bc Quan tin chn
32
(BD:LML)
pha sau, trm th ch thn c 6 qun, do ng Gia Hng k tin, bn phn nghch Thng inh Qu
lin hong s tan r, qun ta ui thng ti dinh tng Mang B, Man X, bt git bn phn nghch
Thng Hi Khanh, em th cp hin trc ca vin, quan qun bt sng inh Qu cng v con, li bt
v git rt nhiu ng chng. [t 69b] Ta bn chia qun tin c ng thy ng b, ngy 20 thng
ging nm nay, tin thng vo so huyt Ct Hn.
Trc y, nghch thn nc Ai Lao l Kha n, vn nng thn Mang L nghe tin qun ta
n, lin git Kha n, em th cp ra n hng, Ct Hn cng b v con li, ch chy trn thot thn.
Trm bn sai T dn qun tin vo Mang C, Quc vng th ng ti Mang t, cho qun vo rng
lng bt, li sai cc Tng cho qun vo cc ni mang him lc sot, bt c v con Ct Hn cng
ng ca y, tt c trai gi hn 3 vn ngi; hn 100 con voi; kh gii thuyn b vt rt nhiu v k.
Bn t t thnh tng Chu tng Huyn, ghi vo bn nc nh.
[t 70a] Nay dn qun khi hon, lm l hin ph nh Thi Miu. Vy ban co th cho thn dn
thin h:
Phm by ti, nn ly tn Hn, tn So lm rn; ngi gi chc ni Phin Trn, nn ly Khc
Thiu, Ct Hn lm rn. Nh vy th thn dn ta u c hng phc thi bnh, v c ting ti i sau.
Thng 11, Ct Hn v con l Mnh Vng xin hng, Hong tha ti cho. Khi Ct Hn ti Kinh
t ti, c phong chc T M.
Phong Trnh Li Nhp ni hnh khin t bc x; L Lit v L Bi u chc Nhp ni t m, c
tham d triu chnh.
Nm Qu Su, nin hiu Thun Thin th 6 (1433) (nhm nin hiu Tuyn c th 9 nh Minh),
ma xun, thng ging tuyn con em cc quan, v hc sinh tun t trong 3 L Quc Oai; [t 70b] 2 L
Bc Giang vo hc trng Quc T Gim.
nin.
Thng 4, sai Trn Thun Du, Nguyn Kh Chi v Bi Cm H sang cng nh Minh theo l thng
Hong i Lam Kinh, lm l bi yt Lng trn ni.
Thng 8, Hong tr v ng Kinh.
Thng 10, ban t sc cho thin h, i thn, b quan, vn v v qun dn:
"Lm ti phi trung, lm con phi hiu, th m con trm l T T khng trung hiu vi cha m,
ngc i qun thn, khinh nhn tri t, khng theo o ca cc ng tin vng. Nay ging T T
xung chc Qun Vng. Vy b co thin h ".
Ngy 26 ban t chiu rng:
"Trm t cht bc nhc, vng gi mnh tri 6 nm nay, gi nua mi mt. Thin h rt rng
cng vic rt nhiu, bi th lo u tch thnh bnh tt [t 71a] c gng sm hm s khng ng ni.
Hong Thi t, tuy hy cn tr tui, nhng ni ting hiu nhn, ai ai u tin cy, ngi bu ng
v tay. Vy trao cho n kim, trng coi vic nc thay trm".
Hong li ban t sc cho Thi t rng:
"Vic truyn ngi bu l i s ca quc gia, li cha dy con, l ch tnh trong thin h. Bi i
s quc gia, cho nn khi trao nhn khng th khng ni; bi ch tnh ph t, cho nn li rn dy khng
th khng tng.
Trm gp thi tao lon, dng nghip gian nan hn 20 nm, mi nn nghip ln. Nhng au kh
ca nhn dn, thy u hiu bit; nhng ng khn nn trong th s, thy u tri qua. Th m n
khi ln ngi, nhng ngi thc gi, cng cha d g bit tng; nhng vic nghi ng, [t 71b] cng
cha d g phn on. Nh vy, o lm vua h khng l khng kh ru ?
33
(BD:LML)
Hung chi my, ng thi tui tr, ni nghip gian nan nghe bit cn nng t lng cha thu.
Vy nn dc lng knh cn, nh qua vn mng vc su, th tri t nn ht lng cung phng tn miu
nn trn o hiu, thn i anh em, ha mc tn tc, cho ti i vi trm quan v mun dn, thy u
ngh sao cho phi o. Ch i php c ca Tin Vng; ch b cch ngn ca tin trit; ch gn thanh
sc m chung tin ti; ch thch i sn m sinh dm ng; ch nghe li gim m xa can thng; ch
dng tn tin m b cu thn. Tri kh tin, mnh khng thng, phi ngh php [t 72a] tr khi cha
lon; cng kh thnh, vic d hng, phi ngh gi nc lc cha nguy. Khi my c vui th, phi ngh
ti c nghip kh nhc ca ta; khi my hng cao sang, phi ngh ti cng c tch ly ca T. Phi cn
thn trc toan sau, phi lm s ln trc s nh, phi theo ch trc mi c th gi c nghip
trc, phi thun lng tri mi c th hp c lng ngi. Mt giy mt pht , ch tr ch qun.
Trao cho my ngc t, coi vic nc thay ta, bn vng Quc gia, yn lng dn chng.
i! Truyn ngi gia vua Nghiu vua Thun, gi c php trung, o ln ca vua V vua
Vn, cn ni ch khng b".
Thng 8 nhun, c sao tu tinh xut hin phng Ty.
Ngy 22, Hong bng h [t 72b] ni Tm in, ngi hng th 49 tui.
Ngy 24, Hong Thi t ban lnh ch cho cc quan trong ngoi, u vn o tang x gu, sau
khi lm l tt khc (100 ngy), u vn o trng lm vic; qun dn khp thin h, u vn o trng 3
ngy; cm ch m nhc v yn m trong 3 nm.
Ngy 8 thng 9 Thi t ln ngi.
Ngy 21, lm l t tn thy Hong , ri an tng ngi ti Vnh Lng ni Lam.
Ban li d rng:
"Thi xa, Trng Hy xng vua Thang rng: "Tri ban cho vua c tr dng, lm tiu biu
cho mun nc". l ni cc bc Vng u c mnh tri vy.
Vua Thi T ta, c ti dng binh, khi ngy mi dng c khi ngha, ch vn vn c 200 qun thit
t; 200 dng s, v 300 ngha binh. Th m pha Ty Ai Lao phi thn phc, pha Bc dp ht gic Ng.
Xt v K b mu k, phn nhiu l do ti thao lc. Ngi li tinh tng vic chnh tr: [t 73a] Khi mi
n hnh doanh B , ngi tuyn dng hin ti, t quan chia chc, tr tn cm bo, thng yu
qun dn, thu ht cc b lc, phng b ni bin cng. Thc c ngay mt qui m i nh thin h.
n khi thng nht non sng, ngi phong cng thn, phong nho gio, ch l nhc, nh lut
lnh, t qun k, lp h tch, chnh n cc ngnh thu, b php tiu tin giy. Thi hnh chnh s rt l
rng ln chu o. C xem ngay nhng bi Chiu bi Sc ban ra thi y, thy li rn dy v php tr
bnh rt l tng tn.
Ngi khi phc non sng, em li thi bnh, cng c ban khp ng thi, c nghip truyn cho
hu th. Rc r lm thay".
34
i Vit Thng s
QUYN ___
LIT TRUYN
Thn n son
MC NG DUNG
[t 1a] Mc ng Dung qu lng C Trai, huyn Nghi Dng. C T 7 i tn l nh Chi,
lng ng Cao, huyn Bnh H, tc lng Long ng, huyn Ch Linh by gi, u trng nguyn khoa
Gip Thn (1304) thi vua Anh Tng nh Trn, lm quan n chc Nhp ni hnh khin Thng th mn
h T bc x, kim Trung th lnh, tri qun dn trng s. Rt thanh lim thn trng, ting tm lng ly
c 2 nc (nc ta v nc Trung Hoa).
nh Chi sinh ng Dao [t 1b] quan Ty hnh vin i phu. ng Dao sinh 4 con trai l: ch,
Thun, Thy v Vin, ngi no cng c ti nng sc lc, cui thi Nhun H, v bt c ch, u em
con em n hng nh Minh. Lc y qun h H ng gi pha Bc sng Ph Lng, tng nh Minh l
Trng Ph khng bit h thc th no, nn khng dm qua sng. Thy bn t ph Nam Sch cng vi
Tri Chu chu Tam i ng Nguyn v bn a hnh, xin lm hng o dn qun Trng Ph qua
sng nh p ph thnh ng Kinh; Thy li sai th h bn u mc Nguyn Nh Khanh bt Hn
Thng ni Cao Vng. Ngi Minh thng cng, phong cho Thy chc Giao ch b chnh ty tham
chnh, ch chc ch huy s, Vin chc Dim thit s. Sau Thy dn qun vo tnh Lng Sn nh Nng
Phn Lch, [t 2a] b trng tn c cht.
Thy sinh ra Tung, di c n lng Lang Kh, huyn Thanh H. Khi y vua Thi T Cao Hong
bnh nh thin h, nghim tr bn ngy quan, cho nn Tung khng dm ra lm quan, ch n nu ni
thn xm.
Tung sinh ra Bnh, li di c n lng C Trai, huyn Nghi Dng.
Bnh sinh ra Hch, 3 i ny khng hin t.
Hch ly con gi ng Xun, ngi cng lng, tn l ng Th Hiu, sinh 3 con trai con trng
tc l ng Dung, con th l c, tc Tro qun cng, sau ng Dung tim ngi, ngy phong cho tc
T Vng, con th 3 l Quyt, tc ng qun cng, ngy phong tc Tn Vng, sau khi cht Ngy
truy phong Uy tn i vng.
ng Dung sinh gi Ng, ngy 23 (Nhm T) thng 11, nm Qy Mo, nhm nin hiu Hng
c th 14 (1483). t tui dng hn, nh ngho, lm ngh nh c. [t 2b].
Thi vua Uy Mc, cu dng s, Dung d thi ngh Giao cht (nh vt), trng lc s xut thn,
c sung vo Tc v, gi vic cm d theo xe vua. Khong thi Thy Khnh, thng b chc ch huy
s v Thin v. Nm Hng Thun th 3 (1511), tin phong tc V xuyn b, nm ny Dung 29 tui.
Nm Hng c th 7 (1476), cha l Hch cht. Thi Quang Thiu, triu nh sai trn th Sn Nam, gia
phong chc ph Tng T c.
35
ng Dung l ngi rt gian tr, nhng b ngoi lm ra v tht th ngay thng, mua danh
d. Thi y c C Khc Xng v Trn Cng V, mn o Thin v, Thin bng, m hoc ngu dn.
ng Dung dng s xin tr ti, li hch lun c quan Tha Hin L Tch v Thao v ti m tn t
thuyt. t s lc rng:
[t 3a] "H thn thit ngh: Nhn, ngha, trung, tn, lm bn iu thnh nhn thng lm lun;
qui, lc, lon, thn, l bn iu thnh nhn khng ni ti. Xt vic i xa, c chng minh. Vua
Hong nh thi khc phn ngy m, vua Cao Dng dng Thi Cc thng tri t. dng
ci nu cho thi by gi, v i sau lm gng soi vo y.
Hong thng l bc thnh nhn, m nn trung hng rc r! Va l vua va l thy, trch
nhim chn nui, dy bo; ho bng o, ho bng c, mong c ti ha mc thi bnh. C trong
thin h iu c m no.
Nay qun nhn Thin th nhn v l C Khc Xng v qun nhn Gia phc Phm tng l Trn
Cng V, vn l lnh thng, cng nh dn vy. ng l phi noi Vng o Vng L, [t 3b] v tun
theo gia hun, li i mn Thin v, Thin bng, d d ngu dn. Mng cha th Pht lm ch kh
tr; mn n th Thn lm cha gian. Thut nghin than lm thuc, khin gi tr bn ba, php phun
nc phi ba, lm ng nghing lng xm.
Bn yu qui lm nh vy, cc quan trn ng phi bi tr. Cc quan Tha hin, tng c
sch thnh hin, u l chc trch s tng. ng l phi nh ch Nhn Kit ph n dm tnh H
Nam, tr m hoc; nh H Dnh nh nh s tnh Qung ng, bi d oan. Th m cc quan
ny li nh bn phm phu, khng hiu l phi, L Tch Vn Vn m tin u xng by [t 4a]; T K
Thao ph ha vo thuyt t. Cng nhau theo t o, m m thi ct ng. m hoc thn qui,
hung cn lm thi hung cung. Xin thi hnh hnh php, nghim tr t iu trng gii".
Hong nghe theo li s trn, ra lnh git Khc Xng v Cng V.
Thiu Quc cng L Qung hng gic Cao, Trn tng qun bt c, iu v Kinh S. ng
Dung li dng biu n hch, xin git Qung v ti bt trung. Bi biu lc rng:
"Ba cng1 nm thng2, l rng ct chng tri t, l bn 3 yn vng nhn dn. Nu
nc m khng c iu, th tuy l nc trung h, nhng chnh l nc man di; ngi m khng c
nhng iu , th tuy thng vn o xim, nhng chnh l loi cm th. [t 4b] T xa ti nay, cha
tng c ai b cc iu m c th ng trong khong tri t.
Nay L Qung , nh phc T ph, i n triu nh th qua bn triu, ngi ti nht phm, m
vn n , ch toan nhm ng. chiu vua th trm k phng nghinh; chuyn chnh th ma may nhiu
qu. ti c cha chp lu, u c phi mt sm mt chiu, m gy nn ha Thy Khnh Hng Thun.
My nm nay gic Cao khi binh, tim xng bo hiu. Th m Qung tham sng s cht,
nhn nhc th k th, mn danh v i c ng dn ngu cho gic Cao, lm u mc i nc ngoi cu
phong cho gic Cao, hnh kim nh ch ln, lng d ta cu cnh4. [t 5a] Ngi ngi u mng
nhic, Qung vn tr tr! Y khng ngh n hu n ca qun ph, i ngha v cng thng. Y
mang ti vi tri t, mang ti vi t tng v thin h, ti y khng th tha th c".
Hong bn ra lnh git Qung . T y ngi tin ng Dung l trung trc, cng thm n
sng.
Cu ny, chnh bn chp ch: "tr thch" (ct ), c l do ch: "bn thch" (bn ) chp ln ra chng ? Xin dch theo
ngha ch "bn thch".
4
n.
Cu l tn con c iu. Loi chim ny thng n tht cha n. Cnh l tn con c th. Ging th ny thng n tht m
36
Lc by gi Vnh Hng B Trnh Tuy l chu h Duy sn, tranh quyn vi An Ha Hu Nguyn
Hong D, ko qun nh nhau.
H Thy ch (Trnh) v h Tng sn (Nguyn) u l h Cng thn hng nht, danh vng trn
i, th m bng gy him khch, Hong ha gii cng khng yn. Hong D c binh nh Trnh Tuy,
Tuy chy v Li Dng. Trn Chn l con nui Duy Sn, nn bnh Trnh Tuy, bn c binh nh Hong
D, Hong D chy [t 5b] v Tng Sn. Th l ch cn mt mnh Trn Chn lu li triu nh ph
chnh.
Hong thy hai h nh nhau, cha phn ng no phi tri, li nghe theo li Trn Chn, sai
ng Dung dn thy qun ui nh Hong D Thanh Hoa. Hong D a t th v bi th cho ng
Dung, ng Dung bn n binh bt ng, nn Hong D c chy thot.
Nm Quang Thiu th 3 (1518), ng Dung thng tc V Xuyn Hu, ra trn th Hi Dng.
Ti y ng Dung thu thp dn qun, chnh n i ng, binh s ngy thm nhiu.
Lc ny, ch c mt mnh Thit Sn B Trn Chn nm quyn binh trong Kinh S, ng Dung s
Chn, bn ci con gi Chn cho con trai mnh l ng Doanh, lm vy cnh.
Vua Chiu Tng nghe li gim pha, git Trn Chn. Trn Chn l bn Nguyn Knh, u
thuc hng tng mnh vng Sn Ty, lin c binh nh vo Kinh , Hong thng chy sang nh Xc
huyn Gia Lm, [t 6a] Trnh Tuy ng n Sn Nam, c chng hn vn qun, c tin trn dn
binh v cu. Hong thng triu Hong D dp gic cu nh vua, nhng D khng chu n; cc tn
tht v i thn chy theo vua cng khng c bao ngi; lnh cm v qu t, khng bit cy vo Tng
no, vua bn sai H Vn Chnh v L i i triu ng Dung. ngi mun cy binh lc ca ng
Dung khi phc li Kinh S. Nhng ng Dung thy triu nh ri lon, bn ny ra mu khc.
Sau khi vo yt kin Hong , ng Dung ng thy qun sng Nh H, v cho l Xc
ng hi xa, bn tu xin Hong thng di v Thun M ng B , tin theo hu.
ng Dung mun mn th gic git hi i thn, cho ht vy cnh nh vua, bn lp ra k:
V cho ngi i d bn Knh, ng hng ri mo li chng yu sch, lin c hip triu nh [t 6b] git
oan qun cng Ng Bnh, Th qun cng Trnh Hu, v bn Tr Khi va lng gic.
ng Dung cho l Hong in Thun M, hi gn vi ni thy qun ca bn con em Trn
Chn, nh xin Hong thng di n Bo Chu, nhng ng s Nhc, v Ph ng s Nguyn
D tranh lun, khng ng . ng Dung bn sai ngi trong ng l inh Mng bt Nhc1 v
Nguyn D, em git ti vn du pha ca Bc hnh doanh Xun X. Qun thn u rung s! Bn rc
Hong ti Bo Chu. T y, i quyn trong triu ngoi qun u thuc v tay ng Dung.
Sau y mt thi gian ngn, Nguyn Hong D em qun v cu nn gic, Hong bn sai
ng Dung v Hong D, u dn qun nh bn Knh v ng Sn Ty. Hong D dn qun bn b
tin nh trc, b thua trn. ng Dung th n binh khng tin, [t 7a] nn vn c ton qun, ri
Hong d dn qun v, ng Dung bn gi ht binh quyn mt mnh. t lu, Hong D cht Thanh
Hoa, ng Dung li cng tung honh, khng cn phi s mt ai. Ma ng nm ny, Hong thng cho
ng Dung chc thng cc doanh thy qun v b binh.
Nm Quang Thiu th 4 (1519), Hong thng sai ng Dung thng lnh cc qun nh ph
gic L Tiu T Lim, bt c L Tiu, li chiu d ng gic Nguyn Knh v Hong Duy Nhc u
hng. B i ngy cng nhiu, cng danh ngy cng thnh, triu nh ai cng phc.
Sau khi Hong thng tr v Kinh , tin phong ng Dung tc Minh Qun Cng.
Nin hiu Quang Thiu th 5 (1520), ng Dung bn vi nhn gia L b Thng th Phm Gia
M, tnh k c nm trn binh quyn, nh dp cp gic. Bn Gia M cng ngh: T xa, quyn ti
5 ph, cc vn thn k cu cng khng c d. Chi bng by gi cho [t 7b] ng Dung lm quan
Ch ny chnh bn chp ch "binh", c l do ch "nhc" vit ln ra chng ? xin dch theo ch "nhc".
37
Lng phng v thuyn rng, u l nghi trng ca vua Thin t. y chp ng Dung tim dng.
38
Hong thy tnh th ngy mt bc bch, bn ngm bn vi Nguyn Hin v Phm Th, nh
di Kinh i ra ngoi, hiu triu cc Tng 4 phng hi ti ng Dung. Bn xong, sai ngi i
trc, mang t mt chiu ti Ty kinh, d vin cu thn Trnh Tuy em binh n n Hong .
Ma thu nm ny, hi trng canh hai m 27 thng 7, Nguyn Hin v Phm Th vo cung d
hu yn, ri n Hong ra i ti c sn huyn Minh Ngha. Trong lc vi vng, khng kp bo Thi
hu v Hong .
Ngy hm sau, ng Dung mi bit, [t 10a] bn sai qun ngn chn cc no ng ct yu,
ri dng c im binh; ra lnh cc ph phng khng c no ng; sai ngi trong ng l Hong
Duy Nhc dn qun ui kp Hong huyn Thch Tht, Hong thng dng qun Thch Tht chng
nh, bt chm Duy Nhc.
Ngy ny, ng Dung vo Kinh , th ngay Thng th Trnh Ch Lm v Nguyn Thi Ung do
vua bt giam, ri mu vi i thn L Ph, L iu, lp Hong Xun ln ngi vua.
Hong thng triu V H dn qun n Cn Vng. Nhng H li phn, dn 3.000 qun qui
ph ng Dung, ng Dung rt h, sai H ng qun Giang Bc, ri sai L iu v Nguyn Nh Qu
phng nghinh Xun ti Hng Th, lm ni hnh in; sai qun dn p gp ly Cm Giang phng th.
Lc ny, H Phi H chng nhau vi ng Dung, [t 10b] d Phm Ti lm hng o, cn bn
B K u chy v Bc.
Thng 8, ng Dung suy tn Hong xng hiu, nhng v s vua Chiu Tng ngoi hiu
triu binh thin h, nn khng dm ng ti Kinh thnh, n Xun v Gia Phc, v vn ti ht bo vt
trong thnh v, ri phong quan tin tc cho cc quan, vn thn l bn V Cn, Nguyn Vn Thi, u
c phong lm Chnh doanh st thy b qun v.
Sau y khng lu vua Chiu Tng trng tp c kh nhiu binh, dn qun t Mng Sn v,
ng ti hnh in Thy Quang, trm quan ti triu, bn phng hng ng, ngi sai bn nguyn Knh c
thy 4 vin Tng, chia lm 4 o qun tin nh ng Dung, ng qun ti cc huyn: Gia Lm, Vn
Giang, ng Ho, Cm Giang, Lng Ti, v Gia nh, hai bn chng nhau mt thng, cha phn
c thua.
[t 11a] Lc ny, cc x v 3 mt Ty, Nam v Bc, u thuc v vua Chiu Tng, cn ng
Dung, tuy mn ting dng Hong , nhng ch gi c mt gc v x Hi Dng thi.
Sau y, ng Dung chia qun hai ng thy b, tin nh cc x ng H, Hong sai cc
Tng: Li Thc Mu, Nguyn D Hoan, Nguyn nh v m Khc Nhng, chia ng cc doanh trn
gi. Hai bn ang cm c, th ng Dung dng thy qun nh p vo ban m, ph c cc doanh
lin dn qun qua sng, Thc Mu v D Hoan1 thua chy. C 4 tn lnh gic vo khing mc, t phng
Phc C xng vo in Thy Quang, nhng lnh h v c c, Hong hong ht chy lnh n nh
c lng Nhn mc Ty h! Trm quan tan r, my ngy mi t tp li.
Thng 9, Hong li c qun v Kinh , ng Dung v cn vng vi cc Tng min Bc
giang [t 11b] cho nn khng dm ng ti thnh.
Ma ng nm ny, Trnh Tuy em ton b qun Tam ph, t Thanh Ho v cu gi. Nhng v
nghe li ly gin, em lng nghi ng thnh ra ngn tr, ri p Hong b ng Kinh v Thanh Hoa, gii
tn ht cc o binh. T y, khng cn chiu lnh nh vua na, thin h tht vng, cc Tng khi
ngha u gii tn. Vic nc ht ni vy.
Sau khi Hong bn ba, kinh thnh trng khng, qun ng Dung ngy cng mnh, bnh nh
Kinh Bc, ri sai t tng nh ph Giang Vn D Thanh Oai, ui tn n chn ni. Bn n vua Cung
v ng ti B , hiu lnh 4 phng, quan li qun dn u qui ph theo.
Ch "Hoan" ny do vit sai, cho nn khc mt ch nhng chnh l "Nguyn D Hoan" ngay dng trn. Khng phi l tn
mt ngi khc.
39
40
Thng ny ng Dung vo Kinh thnh, ng ni chnh in, t yt Nam giao, t tnh Hi Dng
l Dng Kinh, [t 14a] lp cung in C Trai, truy tn T 7 i nh Chi lm "Kin thy Khm minh
Vn Hong ".
(ng Dung li dng ngi in gi l Sng c vo nn nh c ca nh Chi x Lng ng.
Phn m thn ph Ty Lng, cho nn nay trong lng gi ni y l x Lng. Li p mt g ln ti b
sng pha Bc mt tin in Sng c, lm ni l bi, cc quan nh ngy Mc ai i qua ni y, u
l vng vo in Sng c. Nay nn in v g ny hy cn, in th x Lng ng ni gn sng, g
th b sng x ng i, gi l g M tho. Nh ging hc c ca nh Chi: mt nn Huyn tr c x
Cao i; mt cha Qut lm x Tng x. Nhng di tch ny vn hy cn rnh rnh, c th kho st );
T 6 i Giao lm "Hong c c thin Tuyn hu Hong "; Cao T thy lm "D t thiu phc hong
o tch c Hong "; Tng T Cao lm " t hng khnh uyn trit anh du Hong "; T Bnh lm
"Hong t thun hin tuy hu c cung Hong "; cc b T trn u l Hong hu; thn ph Hch lm
"Chiu t quang lit c mnh Hong " [t 14b] thn mu ng Th lm Hong Thi Hu.
Dng thm mt ngi in , gi l in Phc , ti pha Ty in Hng Quc Dng Kinh.
Lp con trai ng Doanh lm Thi t, phong em tri Quyt lm Tn vng, truy phong em trai
c lm T Vng, 3 am gi u phong Cng cha: em gi trng Ngc phong lm "Trang ho Trng
Cng cha " em gi th Ngc Hu phong lm "Khnh dim Cng cha ", em gi t Ngc Anh phong lm
"T hoa Cng cha ". Phong V H lm Tnh Quc Cng, cho i sang h Mc; phong Trung quan
Nguyn Th n ngi lng Ngc Lm huyn T K lm L Quc Cng.
Dng ngy sinh nht ca ng Dung lm ngy "cn ninh thnh tit".
Lc ny, thn dn tht vng, thin h nn nao, ng Dung s lng ngi cn nh vua c, c th
s sinh bin, bn phi tun theo [t 15a] php triu L, ph d qun thn trn p nhn dn. che
mt th gian, trng cu con chu cc v cng thn th gia, gi danh l trng dng, nhng k thc ct
kim ch nh l qun thc vy. Bi th nhiu ngi trn vo rng ni, hoc n giu tn tui khng chu
ra, hoc t hp nhau lm ng cp, hoc b i ra ngoi quc cu yn. ng Dung li mun thu
nhn tm, bn phong tt c cc v tit ngha cu thn nh bn V Du; m Thn Huy; sai qun tu sa
lu in Lam Kinh, mi nm hai ln t l vo ma xun v ma thu; li bn k t l ni lng M X.
l gi nhn ngha thun lng dn vy.
Nm Mu T (1525), ma xun, thng ging. ng Dung mun thay c lp chnh mi, bn sai
c loi tin Thng bo [t15b] hnh trn ngy trc, nhng phn nhiu khng thnh, cho nn li phi
c loi tin "gin" mi bng km, ban b cho cc x tiu dng.
Thng 2, ng Dung phong cho by ti Nguyn Quc Hin lm Ph m y Thi bo Lm quc
cng, v cho i l h Mc; Mc Quc Trinh lm Thi s Ln quc cng; Mc nh Khoa lm T c
Khim quc cng; Mc Bang H lm Thi bo Tnh Quc cng; Nguyn Thi Ung lm Thiu bo Thng
quc cng; Khut Qunh Cu tc Thun kh hu; Nguyn Bnh c tc Khnh kh hu; Phm Gia M
tc Hong l hu; Phan nh T tc Lan xuyn b; Nguyn Vn Thi tc o xuyn hu; Nguyn
Mu tc Vn i b; H Cnh o tc Sng l b; Mc ch Trng tc T xuyn b; [t 16a] Nguyn
Tu tc Hng gio b; Nguyn ch tc Lc hin hu; Phm Chnh ngh tc Vn trng b; Nguyn
Chuyn M tc Vn u hu; Nguyn tc H ngng b; L Quang B tc T xuyn hu; Nguyn
in Knh tc Vn minh hu; v bn Nguyn Hu Lim chc Trung quan trng gim. Tt c c 56
ngi c thng trt v phong tc ty tng hng.
ng Dung do s cp ngi m c nc, cho nn s nh Minh hi ti, bn sai S thn sang
Yn Kinh dng biu ni: Con chu h L khng cn ai tha t. cho nn chc thc i thn h Mc tm
qun vic nc, yn nhn dn. ngi Minh bit l gi di, khng tin, ,bn mt sai ngi sang thm
d tin tc, gn hi cn do. ng Dung cng bn by ti thng by t li l i p, li dng vng
bc t lt nhng vin Tng nh Minh gi bin thy, nh che ch.
[t 16b] Thng 2, Bch kh hu L Cng Uyn ngi huyn Li Dng, l chu vin cng thn
c L Vn Linh, cng vi Nguyn Ng, Nguyn Th Trng, cng khi ngha binh nh vo ca Chu
Tc, b thua, chy vo Thanh Hoa, ri chiu tp dn chng, dng c chiu an, nhng binh khng c
41
nin hiu. ng Dung sai qun n nh. Dc ngha hu L Thiu ngi chu Thy thun, sai th h
ngm git Cng Uyn, cc Tng Vn Thng B v Thi Sn B u tan v. X Thanh Hoa v x Ngh
An b nn binh ha lin lin my nm, nhn dn lu tn, rung vn b hoang.
Ma ng, thng 10 sau khi c bnh nh, ng Dung cho l php lut lng lo, bn sai
bn Quc Hin hp bn i nh php binh, php in, php lc; [t 17a] t 4 v: Quc Hng, Chiu
V, Cm Y, Kim Ng; cc v ni ngoi trong 5 ph; tn cc Ty; tn quan chc cng chc trong cc nha
mn, theo nh quan ch triu trc, y l bin php . Ly trn binh x Hi Dng thuc vo v Cm Y,
trn binh x Kinh Bc thuc vo v Kim Ng. Mi Ty t 1 vin Ch huy s, 1 vin Ch huy ng tri, mt
vin Ch huy thim s, 10 vin Trung hiu, 1100 binh s Trung s. S lnh ny chia lm 22 phin, thay
phin tc trc. Nh Trung s no c cng lao th c thng b cc chc: Thin h, Thng ch, Qun
lnh v Trung y. Mi v t 1 vin Th k, dng hng k lc xut thn, s c b cc chc th lnh.
[t 17b] Lnh Trung s chiu theo l chia thnh phin, mi phin chia lm 5 gip, mi gip t mt vin
gip trng, quan u Ty chn trong hng Trung hiu, ly ngi xng ng b vo chc ny.
Nm K Su, nin hiu Minh c th 3 (1529), hai anh em Trnh Ngung v Trnh Ngang, l cu
thn nh L, chy sang triu Minh bo co ng Dung cp nc, v xin binh dp. V ng Dung hi
l by ti nh Minh ni bin thy cu ngn tr, nn vic khng thnh cng, 2 ng u cht gi
t Trung Hoa.
Hu v in tin Tng qun An thanh hu Nguyn Cam Thanh Hoa, l em Nguyn Hong D,
mt v vn c danh vng, em con em chy sang ni Ai Lao, c ch mu khi phc.
Thng 3, ng Dung m khoa thi C nhn, [t 18a] ly bn Tng, cng 27 tn trng tuyn.
Thng 12, ng Dung thy nhn tm trong nc cha yn, bn truyn ngi cho con l ng
Doanh, ri t xng l Thi thng hong, ra in Tng Quan .
Nm Canh Dn (1530), thng ging, ngy inh Hi, mng 1, ng Doanh tim hiu Hong ,
ban lnh i x thin h, i nm y l nin hiu i Chnh th nht, ngy tn ng Dung lm Thi
thng hong, dng in nguy nga ng Dung , mi thng vo ngy mng 8 v ngy 22, ng
Doanh dn qun thn n in triu yn.
ng Dung v C Trai , l trn vng ni cn bn, v lm ngoi vin cho ng Doanh, nhng
vn nh ot cc vic trng i quc gia.
Son 59 iu co ban hnh.
Cha bao lu, L l con Cng chu An Thi, khi binh chu Gia, li xng nin hiu Quang
Thiu, nhn dn u hng ng.
[t 18b] Thng 4, ng Dung ch thn c my vn thy lc qun nh L M Giang, my
trn u b thua, bn lui qun v ng Kinh.
ng Doanh li dn binh vo Thanh Hoa, nh L ng hng, b thua to, bn ko qun v,
lu Mc Quc Trinh li chng c vi L . Quc Trinh bit L cy thng trn lun, khng c phng b,
bn tuyn qun nh p, ph tan doanh tri, bt c L , em v ng Kinh git cht.
Ma xun nm Tn Mo (1531), An Thanh Hu Nguyn Cam dn qun t nc Ai Lao v Thanh
Hoa, ng Dung sai binh nh , b thua to.
Ma xun, nm Qu T (1533), cc v cu thn nh L: L Quc Cng; Trnh Duy Non, Phc
Hng Hu; Trnh Duy Duyt, v T c Trnh Duy Liu, dng vua Trang Tng ln ngi vua ti nc Ai
Lao, [t 19a] t nin hiu l Nguyn Ha. Quc thng phn minh, danh ngha chnh ng. Sau khi
phong cc Tng, vua sai Duy Liu vt bin sang nh Minh, tu co ti trng ca ng Dung, v xin
nh Minh nh dp. Duy Liu l ngi c tit tho, gii vn chng, son t tu k ht ti tim nghch
42
1
Thn bao t by ti nc S thi Chin quc. Khi nc S b T T dn qun nc Ng nh ph thnh , vua S
phi chy vn phn nguy ngp, c th mt nc n ni. Bao T bn sang Tn cu cu, vua Ai Cng nc Tn do d khng mun
xut qun, Bao T bn qu ti sn triu, go khc thm thit, rng r 7 ngy khng h n ung. Vua Tn cm ng sai Tng dn
qun cu nc S, nc Ng phi lui qun.
D Nhng, gia thn Tr Dao, tc B nc Tn thi chin quc. Sau khi Tr Dao b Triu V Tut git cht lun c 3 h
D Nhng bn thay i h tn, th mt con mi nhn, tr trn vo m qun hu trong dinh h Triu, n trong phng v sinh,
nh git V Tut. V Tut bt c vn hi, D Nhng ni tht l nh tr th cho Tr Dao. V Tut cho l ngha s, tha cho v.
Nhng D Nhng vn cha thoi ch, li co u, bi sn vo mnh, lm hnh dng ngi ci; nhai nut than cho khi nhn ra
ting quen thuc, ri n phc trong cu Xch Kiu. Khi V Tut n khnh thnh cu, li bt c hnh dng tuy bin i, V Tut
vn nhn ra c, sai lnh chm u.
Trng Lng, T ph 5 i lm Tng nc Hn. Sau khi nc Hn b nc Tn dit, Trng Lng bn ht gia ti
m lc s, n git vua Tn Thy Hong trong khi i qua t Bt Lng. Nhng lc s ch p tan ci xe gi dng, vua Tn thot nn.
Trng Lng li theo Hn Cao T, by mu nh ph nc Tn, bo th cho vua nc Hn.
43
qun dn trong nc, tnh nguyn np cc ng: T Lm, Kim Lc, C Sm v Liu Ct trong chu Yn
Qung v chu Vnh yn, [t 21a] l thuc vo Khm chu; xin ban cho nin lch v n tn.
Sau khi Tng nh Minh nhn hng, bn sai Vn Minh, Nguyn Gin Thanh, v Ha Tam Tnh
em t hng biu ti Yn Kinh dng vua Minh.
Nm Tn Su (1541) thng 8 ngy Nhm Tut, ng Dung b bnh, Phc Hi sai Thi Bo Bn
quc cng ng Vn Tr, Thi Bo Dng quc cng ng n, v Thiu Bo Lim quc cng Mc ninh
Bang ti C Trai hu bnh, ri Phc Hi cng ch thn vo thm.
Khi ng Dung bnh nng, truyn mnh Phc Hi phi kp v Kinh s, trn an nhn tm, v
coi x tc l trng. Phc Hi bn tr v Kinh s. Ngy 27 thuc ngy t Hi, ng Dung cht, tim ngi
vua 3 nm, truyn ngi ri ra ngoi 12 nm, th 59 tui. C di chc: Dng n chay cng pht.
Ngy Mu Dn, Kinh S nhn c bo tang [t 21b] Phc Hi dn qun thn n in Qung
c, sai Sng An Vng Mc nhn tr lm Tng c s, T c K qun cng Mc ninh Ngi lm ph,
Lng qun cng Phm kim Bng lm Sn lng s, Tng thi gim V cnh hnh lm Ph.
Thng 9, ngy Mu Thn, Phc Hi sai Thi y Trung quc cng Mc Nh Qu, Thi bo Dng
quc cng ng n Tn vo ph chnh. ng cc i hc s Thiu bo Lim qun cng Mc ninh bang
dng t sch t ngy thy ng Dung l "Nhn minh Cao Hong ", miu hiu Thi t. Thng 10
ngy Canh Thn an tng ti Long Sn, m hiu l An Lng.
Mc Ninh Ngi v Mc Nh Qu u l Tng ca vua Chiu Tng, v th ng Dung nn u
i ra h Mc. Cn Mc Ninh Bang tc l nguyn Bnh c, khoa Gip Tut thi Hng Thun. Khi
thiu thi, Bnh c chi vi ng Dung rt thn, n khi lm chnh tr, ngm gip nhiu mu k v vic
thon nghch cho ng Dung, nn ng Dung rt sng i tn dng. Sau b quyn thn git.
Bn Min Thiu son vn bia, nhiu cu xng tng qu ng.
Sau Bnh An Vng gip vua Th Tng Ngh Hong khi phc Kinh s, git ht bn ngy
ng; em qun ph ht cung in C Trai; hy bia m; cht ht cy trng trong lng. l t s
truy khin vy.
ng Dung c 10 con trai, con trng tc l ng Doanh, con th 2 l Trung Chnh, ngy
phong Hong vng, th 3 Phc Sn [t 22b], ngy phong nh vng, th 4 Nhn Ph phong Khang
vng, th 5 Quang Khi phong Qung Vng, th 6 Nhn Qung, th 7 i Khnh, my ngi ny u
cn nh tui, cha c phong tc. Con gi Ngc Th tim phong Thy ninh Cng cha, Ngc Chu
tim phong Thi an Cng cha, cn Ngc Quang v Ngc T u cn nh tui cha c phong tc.
Cn con trai l Gia Vng, i Dung, cng con gi l Hng Ngc, oan Tc, v Ngc Lan thy u cht
non.
44
i Vit Thng S
LIT TRUYN
Thn n son
MC NG DOANH
[t 23a] ng Doanh l con trng ng Dung, bui u thi Quang Thiu, c phong tc
Dc m hu, gi in Kim Quang, khi ng Dung cp ngi vua, c dng lm Thi t. Sau khi ng
Dung tim ngi c 3 nm, v s nhn tm cha n nh, bn truyn ngi cho. nm Canh Dn (1580)
mng mt thng ging thuc ngy inh Hi, ng Doanh tim ngi vua, i nin hiu l i Chnh, tn
b ni ng Th lm Thi hong Thi; ng Dung lm Thi Thng hong.
Lc ny, L [t 23b] con trai An Thi Cng cha, khi binh Na Chu, li xng nin hiu
Quang Thiu, hiu triu Tng s trong cc x Thanh Hoa Ngh An, hp binh nh gic (ng Doanh).
ng Dung ch thn cm qun nh L M Giang, my trn u thua, phi ko qun tr v.
Ngy 23, thng 8 ng Doanh vo Thanh Hoa, hi binh sng Hong Ha, ri chia lm hai o,
sai Mc Quc Trinh lnh o chin thuyn tin trc, b L nh ph, ng Doanh li c thc Tn
Tht K tin binh ti ng Hng, L n nh ph tan, bt c rt nhiu. ng Doanh bn lui binh c
th.
Ma ng, thng 11, ng Doanh Quc Trinh li cm c vi L , ri tr v Kinh S. L
cy thng trn lun, khng t phng b, lui v Na Chu [t 24a] b Quc Trinh bt c, gii v Kinh
S git cht.
Thng 12, cu thn ca Hong triu An Thanh Hu Nguyn Cam, nhn lnh lon sang chu
Sm Thng, Sm H bn nc Ai Lao, chiu tp cc ngi trung ngha, c s binh Tng hn nghn
ngi, 30 con voi v 300 con nga. n y theo thnh cu ca cc Tng, bn dn qun v Kinh Lc
x Thanh Hoa, ng Li Dng, gp phc binh ca Ngc Trc Hu tng ng Doanh n nh ph
tan.
Thi y, cha con ng Doanh do thon nghch cp nc, cho nn ho kit phn nhiu khng
phc, rt nhiu th t cc ni khi binh, Nguyn Cam ng nc Ai Lao; Trnh Ngung, Trnh Nghu
chim c x Thi Nguyn; V Vn Uyn chim c x Tuyn Quang, cc Tng ny u nu danh ngha
phc quc [t 24b] Suc cc x Thanh Hoa, Ngh An v Tuyn Hng, u khng theo hiu lnh ca h
Mc.
Ma xun nm Tn Mo (1531), ng Doanh sai Tng ng Quc Cng Nguyn Knh vo nh
Nguyn Cam x Thanh Hoa, Nguyn Cam n nh ph tan qun Nguyn Knh, ri chia Tng s ng
cc Huyn. Nguyn Knh li nh vo ng Sn, Nguyn Cam li nh ph c, va chm git va bt
sng c my trm tn, ri dn qun ra Gia Vin, chiu d v chim t.
Ma thu, thng 7 nm ny, tri ma nhiu, nc sng y dy; h Mc dng chin thuyn
tin nh, qun dn tn lon, th khng th c th, Nguyn Cam li phi tr v Ai Lao, dng sc i
thi, ng Doanh cng khng dm tin su vo na. Lc ny x Thanh Hoa b nn i km, mt u
go phi mua vi gi mt tin (60 ng tin km).
45
46
Vua Th Tng nh Minh tip t biu xin hng ca ng Doanh, bn ban sc cho Mao B n
Cu ny chnh bn chp: "c trc " (ln ln). Kh hiu. Hoc do ch "ph trc " (khng th lng ) chp ln ra chng ?
Xin dch theo ngha ch "ph trc ".
47
ngi vua, gy nn mm lon, lin tip binh ao, khin cho nc cc ngi nhn dn lm than, lng xm
ly tn. Ti trng r php lut khn tha. Thin t l ch c hao di, tt trng iu nhn khi phc cho
nc b tit dit; thnh nhn rt mc o cng thng, t t ci ngha nh dp tr k phn nghch.
Nay con chu nh L cha tit, m ti c h Mc y, mnh tri lng ngi, rt l r rng, [t 30a]
khng th che giu. Phm nhng k lon thn tc t, th ai ai cng c quyn git cht. Nc An Nam cc
ngi, tuy ni ho lnh nhng tng thm nhun thanh gio ca thin triu, h khng c k s tn
sng trung ngha; nhng ti dp lon an bang. Nh c th cng dng ngha binh, git tn i c, th
ta s treo phn thng, gip cho chng thnh cng. Cc ngi nn knh lng ha dm phc thin ca
Hong thin; th vn ti chnh danh ca Thnh thng. Ngh ngha h L l vua c, h Mc l k th.
u nn huy ng lng trung dng, sp t cc k mu, mt ngi xng trm ngi ha, chng hn
m cng; ngi gn vui ngi xa li, khng c m nn. Ni on ngha s, [t 30b] git k c khi;
tuyn b nhn thanh, yn dn lng xm. K no chm c u cha con Mc ng Dung, Mc ng
Doanh, s c thng 20.000 lng bc, v tu triu nh thng chc quan cao. K no tnh nguyn
dng mt Ph qui ph, s c cho lm quan cai tr Ph y. K no dng mt Chu hoc mt Huyn qui
ph, cng c cho lm quan cai tr Chu hoc Huyn y, v u c thng 5.000 lng bc.
"Ta li c bit Mc ng Dung ly p lm ni sinh sng; dng Cu cng ph lm c
h v. i! cc v Cu cng u c phi khng c lng tm, chng qua ch s quy th thi. Nay cc v
Cu cng nu c th bt chm cha con Mc ng Dung, Mc ng Doanh [t 31a] s thng ng
u, mi v 20.000 lng bc, v tu triu nh thng tc trt cao; hoc mun dng mt Ph, mt Chu
hoc mt Huyn qui ph, s cho c chc cai tr Ph Chu Huyn , v cng ban bc thng nh
trn.
Nh vy th, dn v ti nc An Nam, s khi ci nn chm git; k ch s nc An Nam, s c
t ci danh trung ngha. Trn thun o tri, di yn lng ngi, h khng phi l mt s i hnh cho
nc An Nam ru ?
Nu khng th, binh thin triu s tp np n ngay, lc y ngc cng nh , u s chy tiu,
d c nhng k s trung ngha, cng khng phn bit, tt u phi a u chu git! Hi cn sao kp.
Cng nh ngi mun t cn vo rn mnh, c th kp u.
Vy cp pht 14.000 t ip vn ca bn ph [t 31b] cho cc Ph: Trng Khnh, Lng Sn,
v cc chu Vnh An, Vn Uyn. Dn s ph lo cc ngi, nn tnh mau mau! ".
ng Doanh v Trn Ph lm Thng th b l; phong cho L B Ly tc Khim qun cng. B
Ly nguyn qun x C phm ht ng sn, n ti lng Thnh Lit, huyn Thanh tr, ni ting l ngi
ti dng, khi lm quan thi vua Chiu Tng, c phong tc Mai xuyn b, bn thn c ca ng
Dung, khi ng Dung tim ngi, sai B Ly gi v Kim Ng, tin phong tc Hu, li g em gi l Lng
thng Cng cha cho. n y ng Doanh cng thm tn nhim B Ly, thng cho chc ng qun
c, tc Qun cng.
Ma h, b nn i hn. Ma ng, thng 10 ng t.
Nm Canh T, nin hiu Nguyn Ha th 8 (1540), nhm nin hiu Gia Tnh th 19 triu Minh,
[t 32a] ma xun, thng ging, ngy 25 thuc ngy Mu Ng, ng Doanh cht, tim v 11 nm, dng
con l Phc Hi ln ngi, ngy t tn thy l "Thi tng Khm trit Vn Hong ". C 7 con trai, con
trng l Phc Hi, th 2 Phc T, ngy phong Ninh Vng, th 3 Knh in, ngy phong Khim Vng,
th 4 L Thin, th 5 L Ha, th 6 Hip Thi, th 7 n Nhng, ngy phong ng Vng.
PHC HI
48
Phc Hi l con trng ng Doanh, trc tn l c Nguyn, ngy lp lm Hong Thi t, tim
ngi vo thng 2 nm Nguyn Ha th 8 (1540), i nm Tn Su lm nm Qung Ha th nht (1541),
phong L B Ly lm Phng quc cng.
Trung Quc c s cnh cp, nn triu Tng binh Cu Loan v, trn th 2 tnh Qung, [t
32b] m cho An vin hu Liu Tun thay Cu Loan. Mao B n dn binh thng ti tnh Nam Ninh. ng
Dung trc c li ha vi B n, nn vi vng xin ra bin cnh hng phc, li l v l nghi rt l cung
knh.
Ngy 28, thng 10, ng Dung sai Thng th Trn Ph ti doanh Nim nhai by t cc khong.
B n ra lnh chun nh ngy ti hng vo ngy 3 thng 11. Bn Giang Nht Qu nh Minh dng sn
Tng i ti ni Mc ph trn Nam quan. ng k hn trn, ng Dung lu Phc Hi li gi nc, ri
t dn tiu mc v k nhn l bn Nguyn Nh Qu, n ca Nam Quan ng chc, thy u dng thc
vi t qun vo c. Trn Tng i t sn ci long nh, cc quan Ph gim Tam ty trong hai tnh
Qung nh Minh, u ngi i trn i. [t 33a] n khi truyn lnh m ca quan, ng Dung do ca
bn T bc ra, b giy i chn khng, qu gi quay mt v phng Bc, quan nh Minh sai sinh vin T
Thin Tng ci nhng vi qun c cho bn ng Dung, v nhn t hng biu. ng Dung ph phc l
5 l, v ci u 3 vi, chu h ng Dung l bn Mc Vn Minh cng ln lt l theo. Quan nh Minh
truyn rng: "Hy dong cho i ti v nc, ch y chuyn tu ln triu nh, xin cho c khi ti cht
". Sau khi ng Dung ly t rp u xung t, tng nh Minh truyn lnh ng ca quan, ri thu binh
v. ng Dung cng v nc, sai chu h l Mc Vn Minh cng vi tiu mc tng nhn l bn Ha Tam
Tnh c thy 28 ngi, theo ty vin ca Tng nh Minh ti Yn Kinh, Vn Minh em mt t hng biu.
Bi biu rng:
[t 33b] "H thn l k mn ni bin cng, hiu bit thp km, th m mi khi xa trng
phng Bc, thy sng rc ti nc Nam, li tri t thanh bnh, b sng yn lng, h thn bit ngay l
Trung Quc c bc Thnh nhn. Hung chi thin huy chn ng, m vn c lng nhn nh khi ma
xun, h thn va s va cm, k sao cho xit.
Cui thi h L ch nc h thn, gp vn trun chuyn, k tip qua i, truyn n L Khong,
cha c bao lu, li lm bnh nng, trong khi thng tht, theo tc nc mn, tm giao ph vic nc
cho h thn, ri h thn li giao ph cho con trai ng Doanh, nhng u cha kp tu trnh, nh vy l
thin quyn. Tuy thin triu xa cch, kh ti trnh tu, nhng ti li ty tri, u dm t du.
[t 34a] Nin hiu Gia Tnh th 17, h thn knh cn sai Nguyn Vn Thi dng biu xin
hng, v tnh nguyn tun theo thin triu nh ot. l do t lng thnh, khng h v di. Ch v ch
thnh cha c thu ti thnh hong, cho nn h thn sm ti lo s khng yn.
Nin hiu Gia Tnh th 19, ngy 25, thng ging, ng Doanh khng may b bnh cht, ngi
trong nc chc noi theo tc c, nh dng con trng ng Doanh l Phc Hi thay ngi. Nhng h
thn t ngh: My ln trc truyn ngi, cha kp tu xin, l lm li, thng i ny khng yn, nu gi
li theo ngi trong nc, s nng thm ti, ht ng ku van. Cho nn h thn v Phc Hi vn knh
cn ch mnh thin triu.
Va y, i tng chuyn chinh, dn qun ti ci, h thn v nh con heo trong chung, u
dm khng c.[t 34b] May c Tng qun truyn hch i h thn n ca quan gn hi, c
nghe truyn nhng li nhn t ca thnh thng, h thn cm ng n gin gia nc mt! Bao nhiu
ti li, thn xin nhn ht, cn l dn en, u l v ti. B h khoan hng, tha cho k ti thn ny cn
cht hi tn, h thn xit i cm khch, hng v phng Bc m tung h.
Ngy 3 thng 11, nin hiu Gia Tnh th 19, h thn cng bn tiu mc Nguyn Nh Qu,
Th Khanh, ng Vn Tr, K Nhn L Thuyn, Nguyn Tng, T Vn Tc, s nhn Nguyn Kinh T,
Dng Duy Nht, Bi Tri Vnh, t qun tua vo c, thn ti bin thy, ci u trc Mc Ph Tng
qun, dng cc khon u hng.
ng Dung thn, vn mun ch thn ti kinh , chim bi long nhan, xin nhn ti cht. Ch v
tui gi mnh yu, i li kh khn; [t 35a] chu trng Phc Hi th ang c tang. Bi th knh cn
sai chu h Mc Vn Minh thay h thn ti ca khuyt, ph phc i ti. Nh vy t cha con h thn
49
sai bn Nguyn Vn Thi dng hng biu hi trc, chnh l do s s uy mn c, ch khng c lng
trang sc di tr g.
Ci mong thnh thng nhn t, nh lng tha th cho h thn c i li c. Cn nh th a
nhn dn h quc, u thuc quyn s hu ca thin triu, xin b h oi tnh nc mn, ty nghi nh
ot, cho h thn c ni thuc, i i xng l phin quc; mi nm lnh nhng quyn lch "i Minh
nht thng ", em ban pht khp nc, phng theo ngy thng. l mt i hnh cho h thn vy.
Tuy tin triu h quc, h inh h Trn v h L, u k tip xng tn hiu v t nin hiu
ring. n h thn sau khi ci hi, t bit vic l khng ng [t 35b], cho nn nghim cm
trong nc, ci cch li , ch khuyn ch theo mnh mi, u dm li theo li xa, c ti vi thin
triu.
Th thn Khm chu tnh Qung ng tu xng: 2 Nh tch, Chim Lng, v 4 ng T
Phiu, La Ph, C Lm, Liu Ct, l t c ca Khm Chu tnh Qung ng. Nu qu nh vy th nhng
t y do triu nc h L mo nhn. Nay h thn xin tnh nguyn dng cc x y l thuc vo Khm
chu.
Cn nh L Ninh m Duy Liu xng l con chu h L, th ngi trong nc u tng truyn l
con ca Nguyn Cam. Dng di h L ch tht khng cn ai, cho nn h thn lp hng ha trong
quc th phng h L.
Nay Vn Nam, li c ngi cho L Ninh l dng di h L, [t 36a] hin nc Lo Qua, v
tu ln thnh thng, h thn u dm bin bch. Duy tnh nguyn ct tri Tht chu, tri Hng Y
Qung Lng, v my x ph thuc gn , cho y qun ht. Nhng x ny thuc tnh Vn Nam. Ci
xin thnh hong sai ngi mt vi vin s thn thng ti h quc, d hi khp cc ngi c lo, nh c
bit ai l con chu h L, th h thn xin dn qun thn n hng, v trao tr ht thy t ai ton quc,
h chi ct my x k trn thi u. Nu quc nhn u cng nhn h L ch thc khng cn ai, th xin
b h oi thng n nhn dn, cho h thn tm coi vic nc.
V vic h quc cn thiu cng hin trong my nm trc y, tt nhin s xin np b, v t nay
mi nm xin theo l cng hin y , ci h thn khng dm ku ny, [t 36b] l v h thn hin l
k c ti, ang cu xin khi cht cn s cha c.
H thn li mun chiu theo l c triu trc ca h quc, nh mi nm cng hin mt ngi
bng vng th mng, nhng cn s ng t nn cha dm. Nay nhn tu s u hng, xin b h
nh ot, v xin cho h thn c tm dng qu n, lng vng, do thin triu cho h quc t trc.
V nhng th y h thn vn cn thn gi y, m khng dm t em dng. Nhng khng c, th
khng ly g lm chng nhim. Ci mong thnh triu soi xt ".
Li bn tiu mc Nguyn Nh Qu, k nhn L Thuyn, v s nhn Nguyn Kinh T dng t biu
tu vua Minh rng:
"Bn quc nhn chng ti, tuy ni hoang vng, song vn c nh n thin triu, mi c
sinh sng. Duy cch thin triu qu xa, m nuc chng ti lun lun gp nn; [t 37a] Khong nm
Chnh c Gia Tnh, bn nghch thn Trn Cao, Trn Thng, Trnh Tuy v n Nhun, ni tip nhau
lm lon, bc hip git quc ch L iu, L Hu phi b thnh chy, hong tc gn ht ngi, ch
cn mi mt L Khong gi vic nc, nhng cha c bao lu li b bnh cht! khin cc ni nhiu
lon, nhn dn lm than n cc ! Lc y, ng Dung dp ht bn tim nghch, qu l mt ngi c
cng. Tuy nhin, th a nhn dn u do thin triu ban cho, th m L Khong em trao cho ng
Dung, ng Dung nhn ri li t trao cho con, m cha thnh mnh, ti khng th chi c.
Bn quc nhn chng ti, cng nhn sau cuc lon lc, s ti ngng cung li ni dy nh Trn
Cao hi trc, [t 37b] th tai v bit bao gi ht. Trong lc thng tht, kim k cu xin, t chn ngi
ch, suy i ng Dung. l do s ngu mui, ti cng nh ng Dung vy. Sau y, v ng s xa
xi, ca quan ng kn, tuy my ln dng s khn cu, nhng khng sao ti n thin nhan. Bi vy ti
cng thm nng, n ni oai tri ni gin, sai Tng xut qun, nm trc, qun mn truyn hch ti
bn quc, cha con ng Doanh s hi khng yn, knh cn dng biu xin hng, cha c chp nhn.
50
Nay i Tng li ng binh, oai nh sm st, vang ng ni sng! Chng ti cm chc phen ny s
thnh mn cm ht trn, khng cn mt mng no sng st! No ng li c n tri tha th, dong cho
u hng. [t 38a] Khi vin Gim thng ti tuyn d, th nhn dn ton quc trng nhau m gin gia
nc mt, cng nhau dt gi cng tr, u n ca qun, tnh nguyn cng ng Dung b thn hng
phc. c khi s cht, l nh n cha m tri t ban cho, cm khch hn hoan, khng bit u l cng
cc!
Quc nhn chng ti li trm ngh: Dn khng th t tr, vic tt phi chnh danh. Nu danh
khng chnh th vic khng c ai thng qun; vic khng ngi thng qun th dn s t tranh ginh
nhau, ri tan r m khng ai cm. Nh vy mun khi lon vong, c th c chng ?
Nay b h cho ng Dung v quc nhn c sng li, th m li b cht v cuc ri lon, th
chc b h cng khng n lng. [t 38b] Bi vy chng ti knh t ni nim ring, ci mong b h ban
b n c, cho chng ti trc sau u c hng cnh sinh sng.
Mun tu b h, ng Dung t khi gi vic nc ti nay, cha lm iu g bo ngc, ch chm
lo s ch li cho dn, cho nn dn u cm c. Nay s uy hi ti, cng vi chu trng Phc Hi u
i mnh thin triu, khng dm t tin nhn gi vic nc nh trc, v cng sc ton quc, khng
dm theo triu trc m xng tn hiu.
Chng ti trm ngh, ng chu ng Dung t lm Di mc, qu l c ti, u cn dm mong
n thnh in. nhng ngh cho cng, h Mc tuy c ti thc, song u bi quc dn u qui phc, cho
nn mi thnh ti trng . by gi nu khng nh n thnh thng ban cp cho mt danh sc, th ly
g cai tr ngi trong nc, cho khi lm lon. [t 39a] Bi vy ci mong b h thng dn phng
xa, thun tnh nc mn, ban cho h Mc mt mnh mi, tra theo vic c cc triu trc, hoc cho lm
Tng qun, hoc cho lm h, cai qun vic nc, i i xng l phin thn, l chng ti cng
c gi cht sng tha, i i xng lm phin dn, th n ti to ca b h sng ngang vi tri t,
khng bao gi cng vy ".
B n sai ngi a bn Vn Minh i Bc Kinh, v dng t s bn v vic ny:
"Tun theo thnh ch y cho bn x v vic ng Dung xin ni thuc xng phin; mi nm lnh
nht lch i thng; v xin np b cng phm cn thiu cc nm trc. Vy xin knh tu:
H thn xt v nc An Nam, t thi Hn thi Tng n nay, [t 39b] tuy xng l ni ph,
nhng v thi tc di liu, kh c lam chng, vn khng thch nghi vi Trung Quc. V chng nc y c
vi nm li mt ln lon, m lon th, ko b kt ng, nh git ln nhau. th tt li qua my nm
mi yn. Thi xa, Trng Ph dng hn mi vn ngi nh dp nc y, m cng ch Qun Huyn
c my nm, chng li lin tip phn bn, rt cuc quyn cai tr li thuc v ngi Di. l mt
chng nghim rt r vy.
Nay chm chc s li hi v thi trc, khng g bng c nc y l nc ngoi, m khng
sp nhp Trung Quc, ch dng ngi Di tr ngi Di, mi c n tin.
Nh cho l ng Dung c ti, u hng, nn cha vi trao cho tc phm t ai. Cn chu y l
Mc Phc Hi ng ch mnh. Nu c b h lng thng tha th, ban cho danh sc, hoc lm
h, hoc Tng qun, chiu theo l thi Hn thi ng. [t 40a] Mi nm n Ty B chnh tnh Qung
Ty nhn ban cp lch i Thng. Nay th ti lnh ti trn Nam Quan; tra s cng hin cn thiu v my
nm trc, nay phi np ; t y v sau, c hng nm theo l np cng mt ln.
Cc chc hnh lnh 4 ng: T Lm, C Sm, Liu Ct v La Ph thuc Khm Chu, nguyn l
tc hu tc An Nam, li c ch thm l chc quan Tham chnh ph s. Vy xin chiu nguyn ngch
bin vo h tch Khm Chu, v u i nh hin nay, ch 3 nm1 sau, s cp lng theo cp bc ht
thy.
Ch ny bn chnh chp ch "thin" (nghn) hoc do ch "nin" (nm) chp ln ra chng ? Xin dch theo ch "nin ".
51
thy.
52
xin bo m l khng c g di tr. Bn Mao B n xin cho Phc Hi lnh ch mnh. Vua Th Tng ng
cho.
Nm Nguyn Ha th 10 (1542), nhm nin hiu th 21 nh Minh, ma xun, thng 2, vua
Trang Tng t cm qun i kinh lc tnh Thanh Hoa, [t 43a] sai Nguyn Cam dn qun nh vo tnh
Ngh An, Phc Hi sai qun chng c.
Phc Hi ngy phong tc vng cho cc em l bn Knh in; i Trn Ph sang chc Thng
th b hnh.
Hn lm vin Th c Nguyn c Lng son dng bi chm "bo nghip ", c ng khuyn
rn, Phc Hi rt tn thng.
Thng 3, Phc Hi thn dn by ti l bn Nguyn Knh, Nguyn Ninh Ng n ca quan Trn
An, lnh t sc, qu n, v 1.000 quyn lch.
Vua nh Minh ban t sc d cho Phc Hi rng:
"Trm l vng coi thin h nh mt nh, mun cho mun dn u c yn n. Ni no
cng coi nh vy, khng k th gn xa.
Nc An Nam my, phng Nam xa, i i gi chc cng hin. My nm trc y khng
n triu cng, xt v duyn c, chnh l ti ca ng Dung ng T ca my, [t 43b], trm sai
quan dn qun hi ti, ng t my bit hi ci, dng biu xin hng, k ht duyn c v ti t tin trao
ngi nhn ngi, tnh nguyn hin th a nhn dn, theo quyn triu nh x nh. Mao B n dng t
tu , triu nh giao b binh hp bn, ri ngh xin rng: "ng t my ng Dung s oai u hng,
l rt thnh thc i ti ". Trm v th c "hiu sinh " ca Thng , mun thun tnh "an lc " ca h
dn, cho nn tha cho ht thy ti li, ri i quc hiu b phong vng, trao cho chc thng s, hm
tng nh phm nha mn, dng qu n bng bc, c theo ngy thng v triu cng, cho con chu c
ni ngi, i i gi t nc. l mt s li ch rt lu di ca dng h my vy.
Nay quan Trn th tu rng: [t 44a] "ng Dung ng t my cht bnh, my l chu ch
tn. V my by t ht ni ch thnh v s u hng ca t my, li thut ht nhng li di chc ca
t my ". Nh vy cng c th gi l noi c ch ng t vy.
Vy ban sc d ny, cho t my chc thng s. my nn tun theo ht lng trung thnh,
knh gi chc cng; cai tr dn chng, yn tnh a phng, xng vi thng mn ca triu nh, v
hp vi lng thnh knh ca ng t, s hng nhiu phc, h chng p ru ?
y! ".
Phm cc cng vic, u phi chiu theo cc l trong t sc d ban cho T my m lm. Knh
Phc Hi nhn lnh cc khon, ri tr v kinh .
Ma thu, ngy 3 thng 8, Phc Hi sai Giao bc Tuyn ph [t 44b] ng tri Nguyn Knh in,
Thim s Nguyn Cng Nghi v Lng Gin sang nh Minh t n v s c sc phong, tin dng l
phm bn x: 4 l hng v bnh cm hoa bng vng (nng 190 lng ); 1 ra bng vng (nng 19 lng
); 2 l hng v bnh cm hoa bng bc (nng 151 lng ); 12 mm bng bc (nng 641 lng ); 60 cn
trm hng; 148 cn thng; c 30 cy ging chn hng; 20 ta t gic; 30 ci ng voi, cng cc th
hng thm t la khc.
Li sai Nguyn Chiu Hun, V Tun, v T nh Quang. dng cc phng vt v l cng hin
hng nm, cng nh cc th k trn. Sau bn thnh l.
T biu t n rng:
"Ph phc knh tha: Trung Quc c Thnh nhn, trng im sng trong bin lng; ngoi di li
triu cn [t 45a] thm nhun phc ln n su. Gi Ng kh dng hi, bc thn mi sao chiu.
53
H thn Phc Hi trm ngh: Lng tri t th theo mun vt, sinh ban b ng u, khng v
ti kh m phn bit; c vng thng ch yu ngi, k no cng u thng xt, khng v cn
mt m sai th. l bi l cng bng, cho nn ban ra rt rng.
H thn Phc Hi trm ngh: T h thn Mc ng Dung, sm do i lon, gp phi thi gian.
Nhn dn lu ly tn lon, gi c bnh an; quen thi cha truyn con ni, t chuyn vn s. My nm
thiu cng Bc triu, mt sm bng nghe ni gin. i ti Nam Quan, nhng s nng thn khng t;
ti hng Bc Quyt, [t 45b] may sao bc bch c tri. Bn dp cn li nh, m ban n v l. n su
tm gi, mong c toi nguyn trung thnh; di chc inh ninh, khng dm qun lng s thng.
H thn Phc Hi. ng tui tr th, lm ni ngnh trng. Theo li knh trung t ph, vic
nc chm lo; nh nhn thng rng triu nh, nhng mong ti di, i n th tut, bn c vinh
quang. Cho c vng lnh n tn, nu cao danh kh. n su thm khp, qu i tri cao. T h thn i
mnh lc hi tn, tuy cht m vinh d; chnh h thn ang k tang th. [t 46a] nc mt theo li
gin. Tt c nhn dn ton ci, u bit thnh thng v t.
Knh duy Hong b h, ngi gm cc c: cng kin ty tinh, thng minh du tr. Knh
nhng sng khp bn phng. Nghu vn rc r; ti c ban yn mi nc. V lit nguy nga. Ha
thun thi bnh, hong gia ban b. Coi p h thn ngn dm xa xm, mun ng thanh gio; thng T
h thn mt lng knh thun, n khp thy chung. Sc d ban, khc thnh t o. H thn knh cn
thay tin t bi lnh, biu dng cng dn chng.
Chnh lnh c trch di do, [t 46b] u nung c do ni thnh ha; th a thu su cng
hin, thng thnh thc mc chnh cung ".
Bi biu ny, do Thng th Ngha Trang B Nguyn Bt Ty son.
Thng 9, Li b T th lang Trnh Xuyn Hu Nguyn Bnh Khim xin tr s, i v lng hu dng
iu vin. Phc Hi ng cho.
Nin hiu Nguyn Ha th 11 (1543), ma xun, vua Trang Tng thn chinh nh Phc Hi, ly
c Ty , ph tan qun Chnh Trung ca Ngy Hong Vng, Tng trn tnh Thanh Hoa i Tng
qun Trung hu hu dn qun u hng.
Ma h, thng 5, Phc Hi b nhim Trn Ph chc Thng th B L.
Thiu s Mc Ninh Bang xin bn nh php cp lc in cho Hiu s:
"Nin hiu Qung Ha th 3, ra lnh; X no ngoi s rung t t, m c rung quan v rung
cha, [t 47a] th ty theo s rung , chiu cp cho: Nht hng trung hiu mi ngi 2 phn ri;
nht hng trung s mi ngi 2 phn ri. X no khng c rung th mi ngi mt phn. Nh x no
tuy s rung nhiu ng c 2 phn, th 2 phn y cng khng c qu s 2 mu, ri ty theo cp
bc gim dn, cn bao nhiu rung s theo nhn s trong x m chia ng u.
Nh vy thy triu nh u i Trung hiu, Trung s rt hu. Nhng h thn thit ngh: Trong
bn Trung hiu, Trung s, tt nhin c k khe mnh, c k li bing, u c nht lut nh nhau, th
m cp pht rung t mt cch ng u khng phn bit, th sao c th khuyn khch lng ngi
c.
Vy xin cho cc quan Tng bn doanh, ra lnh cho cc quan bn huyn, la chn bo c ngi
no tinh trng khe mnh v thin chin, lm nht hng, [t 47b] ri bin c vo s cp in, cc quan
Ph Huyn X Trng chiu theo s cp in trc, em rung nht ng cp cho hng ny trc,
khuyn khch chin s ". Phc Hi nghe theo.
Nin hiu Nguyn Ha th 12 (1544), ma xun, Phc Hi m khoa thi C nhn, ly bn V Knh
17 ngi trng tuyn.
Nin hiu Nguyn Ha th 13 (1545), thng cng i s nh Minh, phong Trn Ph tc Vinh d
t, cc ngi khc trong phi B s thn ny, cng u c phong.
54
Ch "qun cng " c l lm, v Trnh Kim hin tc qun cng, u c phong thm tc qun cng na. Hoc do
ch "quc cng" chp ln ra chng ?
55
i Vit Thng S
LIT TRUYN
Thn n son
PHC NGUYN
[t 49a] Phc Nguyn l con trai trng Phc Hi, tim ngi vo thng 5 nin hiu Nguyn ha
th 14 (1546), i nm inh T sau (1547) lm nin hiu Vnh nh th nht.
Lc ny Phc Nguyn cn nh tui, cha bit quyt on vic g, bao nhiu cng vic ln nh,
u y c vo thc ph l Khim Vng Knh in phn x.
Ngy tn t mu h Phm lm "Thi hong Thi hu ".
Khi Phc Hi cht, Tng l T Dng Hu Phm T Nghi bn rng:
"Hin trong nc ng lc nhiu nn, nn lp [t 49b] vua ln tui. Con ng Dung ngy
Hng Vng Chnh Trung nhiu phen cm qun, v thng thng trn. Vy xin dng ln ni ngi ".
Nhng cc tn vng h Mc, v i thn l bn Knh in, Nguyn Knh u khng theo, bn
nh dng Phc Nguyn ln ngi. Bi th T Nghi khng toi nguyn, bn ngm sinh lng khc, b mt
t hp cc Tng B khc, ri cng vi Thnh quc cng khi lon. Phc Nguyn phi qua sng chy v
ng vo ban m, bn Knh in, Nguyn Knh v Trn Ph xut qun n cu Phc Nguyn.
T Nghi bn em Chnh Trung chim c Ng Thin Hoa Dng, ri tim xng tn hiu, ngy
lp triu nh. Cc by ti vn v nhiu ngi theo.
Phc Nguyn sai Knh in v Nguyn Knh pht binh nh T Nghi, nhng T Nghi vn l mt
kin tng, li thm qun s u gng sc, bi th Knh in nh my trn u b thua.
[t 50a] T Nghi a t b co cho cc Trn, k ti phn nghch ca Nguyn Knh, li k c
chin cng ni sng1... v bn Lc. Tuyn ngn l s nh thng vo ng Kinh. Lm cho phng ng
Nam rung ng! t b co rng:
"Thun c th thnh, l l ca tri; v ngha ng binh, dng oai v ch. Ti k nghch
tc khng th dong tha, ngi trong thin h ai cng c hi. Git Hn Trc th tn miu h H.
Tng binh nh k Thn m2, dit gic H phc kinh nh ng, xut Tng nh sc Phn
dng3. Hi ng khng sai, xa nay cng hp.
Vua Thi T m nn, thc tri cao sinh c, c danh, c v v c lc, lch s ng truyn;
cng vn cng li li cng hng, xun thu tng qut. K no khng phc, [t 50b] lin nh dp ngay;
1
Ch ny l tn con sng, nhng chnh bn b trng khong mt ch, vy khng bit l sng g ? Xt vn di, chp
n khi tin qun ti con sng ny, cng b trng khong mt ch nh y.
2
Hn Trc by ti vua Hu Ngh, git Ngh t lp lm vua. Thiu Khang git Hn Trc khi phc nh H.
Quch T Nghi Tng nh ng, phong tc Phn dng vng, dp gic H khi phc nh ng.
56
Gic Nh Bch dong rui phng Nam, quan qun ko n, th nh st nh; gic Vn Uyn xng hng
phng Bc, thn v dng oai, mnh ta sm vang. Cc chu Khm Lim, s hi khng dm lin can;
cc nc Bn, xng thn m ti cng hin. Vic nh cng thnh s, c nc ta ba i trc;
thnh truyn thn ni, hng ngi tn hn hai mi nm. Mu m khng thiu, quc gia thi bnh. Triu
nh tn th chng can lin, by ti s thy u tun mnh.
Tn nghch Knh kia, vn l Tng gic. Nh vua Thi T, lng nhn tri che t ch, coi nh
a con; c cc vua sau, t c b bc xun nui, [t 51a] n thm c kt. No l cho i h li cho
rung vn; phong tc cho con trai li phong con gi.
ng l y phi ghi d khc xng, t tnh khuyn m; th m y li to ra hung c, nh h vo
nh. Lt lng tri ngha by ti, ngm ngm rt lng phn nghch. Hn khch r rng, khi vua qu ng.
nh vo Kinh Quyt, ngm manh d Lc Sn1; h gi tuyn ngn, v theo thi Chu T2. Chng khoe
cng li hung hn, ng bo on tr th ring. Triu nh ng tn, m y chuyn quyn nh bn; lo
thn ng trng, m y li dm khinh nhn. M giy o ln, [t 51b] php tc i thay. Nhng vic y
lm, khng lng s hi. Gic Khi Khang cha ro mu u, y ta lm tay t hu; gic Hu mnh mm
c hi sa, y dng lm binh cha con. Hu Tro mt tn tht phu, y ng ng cho gi ni xung yu; T
Nha nh k tht ph, y vin binh lm th ph trng. Thm ch hnh qun v k lut, ch tn bo
dng oai; Coi ngi nh c rc, qun ko qua dn cht ht trn; bo ngc hn nc la, qun n
u nh t ht sch. Nhng vic y n lng lm, th ai cng c quyn nh.
Hin nay Thnh thng lng hng, chnh ngi nam din, [t 52a] mu m hng on, quyt k
ty chinh.
Ti, t thn ti ngu, nh n vua mn. V nc b nh, t cht lng trung Tng Hn; tp binh
nhiu tr. thn vi ti gii tiT. K mu u theo thnh ton, hin ngang xin nhn tin phong. Thy b
tip lin, by ra trn ng chnh; can qua thng ch, dng oai v huy hong. Ba qun nh t tri
xung thng trn ta cun chiu i. Thuyn binh ti bn Lc, qun gic v tan; binh s ti sng... qun
gic hi s. Chng tuy nhiu qun v dng mnh, thy u nghing gio xin u hng. bt Knh (gic
) dng qun, [t 52b] dn tr li vui ti. l, tri gip th nn, ng vi k thnh tr; binh ha th
thng, nh k vn ton. S thy nht nguyt sng choang, gip binh ra sch, nc nh thnh
vng, c nghip vng bn ".
Mc Knh in hp binh nh T Nghi, hn vi Phng quc cng L B Ly gip sc. B Ly bn
sai con trai gi vic trong Ph, sai Ph qun cng Khc Thn truyn hch cho Qung qun cng Nguyn
Khi Khang, v Ph qun cng Mc hu mnh phng Ty; Khng ton hu v Khang ph hu
phng Bc, hp cc o qun, c thy b u tin, nh ph tn qun ca Chnh Trung Ng thin.
Hu Mnh l con trai Nguyn Knh. [t 53a] v l anh Ngc Lin.
T Nghi em Vn Minh, Chnh Trung, v Ngy nh vng Phc Sn chy, chim c An Qung.
Phc Nguyn li tr v ng Kinh.
Lc ny, x Hi Dng b nn binh ha lun lun, rt nhiu ngi phi l vong.
Ma xun, nm Nguyn Ha th 15 (1547) m khoa thi c nhn, ly bn Dng Phc T cng
30 ngi trng tuyn.
lai hu.
Phc Nguyn thng vn thn c cng trong vic Cn vng, thng cho Trn Ph ln tc ng
Ma h, thp Bo Thin khng v c g t nhin l.
Ma thu, thng 7, Trn Ph xin v tr s, Phc Nguyn khng ng, bn thng cho chc Thiu ph.
Chu T by ti vua c Tng nh ng, nhn gp lon, lon qun suy tn lm ch, ri xng .
57
Sau khi Mc Chnh Trung tht th, bn cng Vn Minh v Phc Sn em cc gia quyn chng
hn trm ngi chy sang Khm chu, vo ca qun lng Qung t co; K ht ti trng Nguyn knh
chuyn quyn v rung ui cc v cu thn quc thch. c qun v Trng Nhc, [t 53b] bn tu
v triu Minh, xin cu tr cho bn Chnh Trung, vua nh Minh bn ra lnh quan ph Thiu chu v Thiu
Khnh thu xp cho bn Chnh Trung an c vo x Thanh Vin, v hng nm pht go cho, chiu theo
cp bc.
Nin hiu Nguyn Ha th 16 (1548), vua Trang Tng d Hong thng h, vua Trung Tng
ln ni ngi x Thanh Hoa, i nm sau1.
Sau khi T Nghi chy, gi x Yn Qung, y li vo a phn nc Tu, khua d cc dn Man
ven bin ni lon cp ph, lm tao nhiu Khm chu v tnh Qung ng, nh Minh khng chu ni,
bn truyn th cho Phc Nguyn rng:
"Nh ngi v l! Dong tng cho ng nghch cp ph ni bin thy thng quc, ngi phi
em qun dp ngay. Nu khng th i qun s n hi ti ngi ".
Phc Nguyn nhn th trn, xit i s hi, bn sai Knh in dn qun n An Qung nh T
Nghi. Knh in mt sai tn tiu tt d bt c T Nghi, [t 54a] em chm, ri a th cp ti tnh
Qung ng.
Phc Nguyn phong Trn Ph chc Binh b Thng th ng s. Thng 4, li gia thm cho
Trn Ph Tri qun cc, tham d triu chnh. Sau thng tc Lai qun cng.
Phong Phm Qunh tc Vinh qun cng, phong con trai Qunh l Dao tc Ph xuyn hu.
Phm Qunh nguyn qun lng lng ng X, huyn Thanh Lm, n ng c ti Thn Bi
Ty x Thnh Lit, nh ngho lm ngh bn tr. Khi Knh in ln 2 tui, thng au m qut quo lun,
mun tm ngi v nui, L B Ly bn sai v Phm Qunh vo cung lm v sa nui Knh in. n y,
Knh in gi chnh quyn, ngh ti ngha bo dng ca v Qunh, cho nn trng dng c hai cha con
Phm Qunh: Sai Phm Qunh gi quyn tit ch ng o; cho Phm Dao trn th x Sn Nam, ri
thng n tc Vn qun cng.
Ma thu, Phc Nguyn sai by ti, bn L Quang B [t 54b] sang nh Minh dng cng hin
thng nin.
Thi vua Trung Tng, nin hiu Thun Bnh th nht (1549), nhm nin hiu Gia Tnh th 28
triu Minh, Mc Chnh Trung chy vo nc Tu, bn n vin c ph nh Minh, t co ti trng
Nguyn Knh chuyn quyn, bc hip ui bn Chnh Trung. Ngi nh Minh ng Phc Nguyn khng
phi l dng di ng Dung, bn truyn vn th tra khm. Lc ny l thi k Knh in va dp d ng
ca T Nghi xong, nn x Hi Dng v x Sn Nam c tm yn. Knh in bn h v Phc Nguyn
n ca quan Trn nam, bo Phc Nguyn gi tn Hong Dc lm t trng cam kt khng c gi di, xin
c tp phong chc thng s. Li sai k mc bn L B Ly i theo cng, v cng lm t vn bin
bch r rt, xin chiu theo l trc, tu t ln triu nh, cho Phc Nguyn c tp phong. Quan qun
mn Lng Qung [t 55a] bng lng nhn.
Ma h, ngy 11, thng 4, gi t, cc Ph: Nam Sch, Thng h tng, L Nhn, Khoi Chu v
Trng An, ng lc ban ngy, tri bng ti sm, khng gian lin ni ting m m, ri ma
xung sm sp! C ht ma to bng hn n, c ht to bng ci ht g, cng c ht to bng ci u
hoc hc , lm h hi la ngoi ng; cy du trong vn; ph hoi nh ; cht chim ngoi ng;
ngi v sc vt b thng rt nhiu.
Thng th Vn dng b T nh Quang dng t s rng:
"Knh xt sch "Xun thu kho d "v sch "Vn hin thng kho ", iu ni rng: "Ma l ci
tng kh m hip kh dng ". l ng v s by ti c th lc chuyn quyn, v cng bi nhng s;
1
Cu ny chnh bn chp "ci minh nin " (i nm sau ". Nh vy cha ngha. Hoc chp st my ch "vi thun bnh
nguyn nin " (lm nin hiu Thun bnh th nht ) chng ?
58
Ngi hin b che kn; ch dng ngi gian; nghe li gim, su cao thu nng; php lnh i thay, cho
nn mi c tai d .
Nay b h tuy ln tui, [t 55b] nhng cha ch thn iu khin chnh s, th ci tai d
ma kia, cha c th c v li ca vua. V Hong thc thn vng, khng th coi vic ny lm
thng c, v cc v i thn cng b quan vn v, h khng t nhn li m tm phng cu cha ru
? Knh mong b h, ngy ngy chm hc thnh tin cng thnh; lc no cng tn mnh tri v s oai
tri.
V phn Khim Vng, nn tn thnh t xt mnh...1. ng ly thin h tm nh tm yn lm
ng mng; nn ly cng vic kh thnh d bi lm ng s. X quyt cng vic, thng ging cc quan
liu, ng s mch lng ngi m khng quyt on; chn lc cm binh, nn hm k quyn qu, ng
cho l vic kh m ch th . [t 56a] Nhng k gim pha c hi n ngi hin ti, v nhng k sim
nnh, ch chc cu n, u nn rung b ht thy, cho t khng can chnh, m khi xm dng. S co
th chuyn tai ha thnh im lnh ".
Phc Nguyn nhn t s ny, nhng khng theo ni.
Ma thu, Phc Nguyn phong tc Quc cng cho vin Tng ng o m; i phong tc
Khin quc cng ca Mc nh Khoa ra tc Gia Quc Cng; b chc Thi y cho hai Tng Ty o Ty
quc cng Nguyn Knh v oan quc cngNguyn Khi Khang, u cho i sang h Mc; thng tc
Nam o Phng quc cng L B Ly ln chc Thi t; ra lnh duyt tuyn qun 4 V ni ngoi.
B Ly l mt v lo tng trng thn, chuyn gi binh quyn, tham d triu chnh ai cng tn
phc. Sau khi nh ph Phm T Nghi, uy danh cng thm lng ly! [t 56b] Con trai l Ph qun cng
Khc Thn, ly trng cng cha Cm Hng, li gi quyn Tit ch L Sn Nam, v gi vic trong ph;
con r l Vn phi hu Nguyn Quyn gi v Cm y; con trai th l Thun Lng Hu cng qun c i
cm binh; nhn gia l, Th qun cng thin, chc Thng th B li, ng giang hu Bi Tr chc Tn
l qun v. Thn ng kt lin, kh th rc r, bao nhiu hng binh cc Trn, u nm trong tay, bao
nhiu by ti vn v, u ra bi ca. Phm Qunh, v Phm Dao, nguyn trc xut thn trong hng
y t nh B Ly, by gi chng c hin t, li em lng on ghen, mun tnh s hm hi B Ly.
Ma xun, nin hiu Thun Bnh th 2 (1550), Phc Nguyn m khoa thi C nhn, [t 57a] ly
bn Trn Vn Bo cng 25 ngi trng tuyn.
Thng 10, Trn Ph xin tr s, Phc Nguyn phong cho hm Thiu s, cho v lng.
Nm Tn Hi, nin hiu Thun Bnh th 3 (1551), la ny con trai Thi t B Ly l Khc Thn
trn th x Sn Nam, ng n Vn Sng, Thn ng tui thanh nin, ch ham chi bi ca ht, t khi
lm vic, li ct nh ca lng ly, sm kiu son, lng vng. Phm Qunh v Phm Dao bn gim vi Knh
in, bo Khc Thn c d mu (phn nghch ). knh in ngc nhin m rng:
"Quc gia trng cy vo Tng ph (B Ly ) nh qu ni cao, cc ng khng nn ni nhng li
nh vy ".
Phm Qunh, Phm Dao li em trn gim pha vi Phc Nguyn.
Ngy 12, thng 2, Phm Qunh, Phm Dao t sai qun vy B Ly tri Giang mai vo lc na
m, li ng l nhn gia ng s Nguyn Thin ng mu, bn sai qun bt p. Nhng lc y Thin
ng i d hp, B Ly th trong tri qun, cho nn u khng bt c. [t 57b] n lc g gy
sng, ngi y t nh B L ra ngoi, thy c qun vy, vi tr vo bo, B Ly bn thu thp ngi nh
v cc qun s, ng ca c th, ch con em n cu vin. Mt lt, Vn an hu, Vn phi hu, v T
v hu, mi ngi mang 3.000 cm binh ti h v, giao chin c lit vi qun Qunh , Dao. Qunh, Dao
thua chy, Vn an hu bn em qun n B Ly v ng ti Thnh Lit, ri Khc Thn cng t ng Vn
Sng ti hi.
59
Hong xit i mng r! y lo v nhn cho hng, thng B Ly chc Thi t tc Din quc
60
Thng 4, Hong cho l Phc Nguyn hin b by ti la b, ngoi phn bn trong tan r, bn
bn nn tha lc ch suy, xut qun tin nh lin ban t chiu c cc tng nh Phc Nguyn: Sai
Phng quc cng L B Ly xut ng Sn Nam; oan quc cng Nguyn Khi Khang xut ng Sn
Ty; Gia quc cng V Vn Mt ti Tuyn Quang xung, hi ng ti ng Kinh. B Ly lm t quc th
(bng quc m ) chiu d cc tng nh Mc rng:
"Cc chc vn v Sn Nam, Sn Ty, knh t ti di c cc Tng qun Kinh Bc:
Tng mng rng: Rt tr c lon, xt c kim bit tha ph hng; tr nguy lm yn, hay thi th
[t 60b] bi chng tun kit. L Thng chng mt, gng kh soi. Vua nh ta, t inh L L Trn
dng c phong cng, cng Hn ng Tng Nguyn u lm qun trng. n nhn Nhun H mt
vn, 13 thu ngc chnh phin h; cho nn ngoi quc ct binh, hn 2 k chu thnh chim c. Nc Sa
phi mi khi trun b, tri c sinh c cha thnh minh. Vua Thi T dy ngh dp lon, dn c thot
cn thn; vua Lit T ly nhn ra c, ngi u nhun c phu. S truyn c qu lch Chu, gp
bin phc nhn ch Hn. Thc thin nhng m ly thin h, s chng bnh tai mt khn che; cn duy
tr bi c tin vng, dn oi cm t ho n ph. [t 61a] Xem nhn tm kh hay thin , suy thin
thc nhn tm.
Chng ta nay, chu vc trng phu, tm n i Vit. C k t ti tng sy, lu lc thao cm; c
ngi dng nghip thi th, ra ng khoa mc. Vn v ti dng h mn, kinh quyn o phi chng
n. Hoc p duyn gp phi L Triu, c quan c lc; hoc i ngha ph nh Mc th, chu tc chu
n. Hng minh tuy nhn chng cng, x bin cho hay c khc. Nh thu trc, thy t T Nghi lm d,
ta cng lng cng sc dp yn; n khi gi, cha con Phm Qunh mc gian, n li i sch i lo
gy lon. Lm uy phc mun [t 61b] v ngh, kt ti danh ha hm p ngi. Sai c ng lun thi
ph ngn, vu chng ph mong lng t lp. di lm quan nh mc, doanh thnh m n bt lm
sao; Thi t bn vic miu ng, v k ch n khua vy m dm. Phiu v s lm nhn b, y triu ai
c tng u. Cha Cnh Lch lung gi ging h, chc no kh ch; vua Khim Vng d nghe li sim,
trch y khn t. Php quc gia cha sng hnh chng, loi gian c cng dng bo ngc. Kinh p hai
phng ph x, t ht lng lng; quan c mi chn nha mn, cp khng thy thy. Hm tch y
vi hoi ht, ca kho hng [t 62a] nhiu t ch i. N ph khng dy qu bung tiu, no kinh danh
phn; t di hip xe rng lin phng, b l thnh tr. Thng tt dy vic can qua, sinh linh ti
nn thy ha. Nhng thi chut quen nng x, x mt khn nng; no cc nc y lp thuyn,
thuyn chng ng d lp. ch di ging ngo ngoe xng ln, yn trn lng lc lch cn n...1 n ly
lm chi, bin c ai hu chu thc. u cy nt t l b r, thng vay t Mc mau i; n vn lnh thc
h tri, mng ly cha L li dy. Vua Thun Bnh thc dng Tr, dng c Lam Sn. Ni du
Thiu Khang, bi Lun p Ngu p [t 62b] ng ti to; t nghe thn m, c Lng quc Gia quc
ph vn trung hng. c thi c cha c ti, c t c ngi c ca. Ci Hoan chu ci L,
trng c gio thuyn b vt thng; trn Thun Ha, trn Tuyn Quang, mang ngc bch qua non sum
hp. Binh ng vin dp tan Ninh Sc, th qui ph ny ngy thy Lng Sn, Qun Huyn i chn
khua tr, thy b hn ngy thng ti. Nga lm c, voi lm trn, su qun ua kh mnh hn hn; bu
em nc, gi em cm, mun h dc lng v th th. Quan nghi c ngi u mng thy, anh hng
nhiu ai chng phc i. y bit s hng minh, y kh toan b qui thun. [t 63a] Ch cy
trng giang, c phn nam bc, m ly lm rng; d mt ng ngu, cn thu tang du, no rng mun.
Gp c hi nh chng l, lun cng danh chn thc phi thu. Nhc lo ngha c tng qun, bao
chng tng qun, noi thu Quang Thiu, thu Thng Nguyn cho phi ngha; tu t hc xa trch cha,
bao chng trch cha, bng ngi L Thng ngi M Vin mi nn hin. Khuyn ch h nghi, kp nn
quyt on. Ka Trng Lng lm ti Cao T, bt li thn tay chp cn khen; n Phm Cht li th
Ngh T, nhn C t ai rng c km. Nhn th din chng toan noi trc, d vic no ai trch chng sao.
Oai sm dy bi tri, binh khe n hng bi ai ch; ngn la lan [t 63b] khp ni, th chy u ngc
thch u phn. Nh ngha xa cng mun v lnh, ng lng thc x tin nhn bo "2.
1
2
Bi vn ny, bt u t cu "tng mng rng ", n cu "ng lng thc x tin nhn bo "ny, chnh bn chp bng ch
Nm. y l phin m, ch khng phi dch vnn ch Hn.
61
Thng 5, Thi s xut qun t Hng Ha qua sng Thao n An Lc, cng vi Vn Mt tin
ng ti ni...1, ri nh ph qun Knh in, bn thng ti Xun canh Lm h, thng lun my trn na.
B Ly, Khi Khang2 v Vn Mt chia lm ba ng tin nh, cng u ph c cc Tng h Mc
khc. Th qun rt mnh, Phc Nguyn s hi, ang m b Kinh chy ti Kim Thnh, gi ni tr s l
Bin ng Long, ch Lu Knh in li lm Tng c, chng gi b Bc sng B . Qun vua L
bn khi phc ng Kinh, s dn ho kit ni tip qui ph. Thi s cng cc Tng hi c Kinh S, [t
64a] m i yn khao thng Tng T, ty theo cp bc.
Lc ny vng s thng trn lun lun, mt dy ni pha Ty Nam, v cc Ph: Thng ng, L
quc v Qung Oai, u thuc v bn ta. V bn gic Mc ch c 2 o ng Bc, chng bt dn cc
lng l thuc vo cc doanh trai, t sng B tr ln pha Bc, chng p ly t, t thuyn chin,
qun thy qun b ng xen k nhau, phng th rt nghim nht!
Bn B Ly v Nguyn Khi Khang tnh rng: Hin Phc Nguyn chy ln Kim Thnh, th kh
th xung lm, d c lu qun phng th, cng khng ng lm lo ngi cho ta. Nn by gi n
Hong thng tin ng ti Kinh thnh, th nhn tm rt hng ng, ho kit s u qui ph, nhn gi
trung chu m hiu lnh bn phng, qut ht bn gic tn, [t 64b] th cng khi phc, s c th
tnh tng ngy. Bn sai ngi tu bo thng trn, v dng t biu n Hong ra ng ng Kinh.
Thi s th tnh rng: Hin ng gic hy cn kh nhiu, chng c th ku vin binh cc ni n
ng o. nu qun ta vo su ni trng a, ng chng n nh chn ngang, th d c ly c ng
Kinh, cng kh lng gi ni. V chng lc ny nhn tm cng cha ht thy hng v mnh. Chi bng
hy gi vng ni cn bn , cha nn khinh ng. Bi th Thi s khng k tn vo t biu trn.
Khi Hong thng xem t biu ca cc Tng, khng thy tn k ca Thi s, ngi bit ngay
Thi s tt c kin khc, bn h t chiu cho cc Tng ko qun v.
Trc khi ta lui binh, Phc Nguyn sai tng Khnh quc cng, dn thy qun t ng Nam
ngc dng tin ln, ng sn ti ni Cng, nh nh ngang vo hu qun ta. Nhng Thi s hi binh
tin nh, ph tan ri cng bn B Ly tr v Thanh Hoa, Vn Mt cng th tr v Tuyn Quang.
[t 65a] Sau khi ta lui binh, Phc Nguyn li chim thnh ng Kinh, nhng cn B Lc.
Knh in sai b binh ng n ti Yn M, thy binh ng n Thn Ph. Cc x Sn Nam Sn Ty li
thuc v h Mc.
Ma xun, nm Thun Bnh th 5 (1553), Thi s lp hnh ti An Trng.
Phc Nguyn m khoa thu C nhn, ly bn Nguyn Lng Thi cng 20 ngi trng tuyn.
Thng 6 nm ny, by ti Phc Nguyn: Trn tho doanh Tng c Hng qun cng Nguyn
Qu Lim, v Hng tip doanh Hiu L Nguyn Ngn Hong dng t s rng:
"Quc gia phi c k cng, k cng c nghim th thin h mi nh. Thi xa, vua nh Chu
chn chnh k cng m nn danh trung hng, vua nh ng chn c k cng m nn nghip trung
thin. l do trn vua gi k lut, cho nn by ti khng dm chuyn quyn vy.
[t 65b] "Gn y , gp lc quc gia c bin, Tng ngo binh ku, khng tun hiu lnh, triu
nh h hng, chng chu hi tra. Nay k cng phn chn, nh vic binh vic ngc tng, l vic ln
u c thng gi, nu ngi khng phi phn s, th khng c thin tin. Th m h thn thy: Cc
Ph Huyn ly lnh, tuy chiu s, m mi khi sai lm vic g, th ngi n la cho ngi kia, c
lnh vic, Tng qun khng cm ni, cho ci t quy nhiu cng ngy cng nhiu. n nh vic
ngc tng, l trch nhim ca quan Hu Ty, th m cc Nha Ph, cc quan trong doanh tri, v cc quan
Ty v s, u lp s hi kin trong nh, c ngi kin v vic h, vic gi th, in sn v cc vic
khc, [t 66a] cc ni trn u t tin nhn n, ri bt ti tra kho, hch sch tin ca, t phn x,
1
2
Ch ny chnh bn chp "khi hon " (dn qun thng trn tr v ). Xt khng hp ngha cu vn. Hoc do ch "khi
khang " chp ln ra chng ? Khi Khang l tn ngi, tc oan quc cng Nguyn Khi Khang. Xin dch theo ch "khi khang ".
62
m cc quan Hu Ty cng khng can thip. Thm ch c vin ch thn em thuyn i bt con gi lng
dn! Nhng t oan nh vy, m b qua khng hi ti, th cn ly g nn ngi quyn qu, chn
chnh k cng triu nh.
H thn Qu Lim, lm gi vic binh, tuy khng phi chc ngn quan. Nhng nu bit m khng
ni, s thiu ngha k by ti.
Vy xin giao triu thn hp bn, ri thng sc cho cc quan Ph Doanh v T, khng c
nhiu dn nh trc, cho trn di c yn, k cng li chnh ".
Phc Nguyn cho s ny l phi.
Bn Thi bo Hng quc cng Nguyn Ph Xun, v Chung m hu on duy hu xin sao t s
ca Qu Lim trn, gi cho cc Doanh, truyn lnh: Nu k no vn dm [t 66b] lm by nh trc
th; cho cc vin Tn l, K lc v bn o Tha hin doanh y, c xt tu tr ti. Li truyn lnh
cho ton dn thin h; Nh c ai n Doanh mn, np n kin, m nhn vin khng phi l ngi c
trch nhim v ngc tng ca nha mn, li thin tin i hi tra xt th, nn xt tu tr ti.
Nin hiu Thun Bnh th 6 (1554) Phc Nguyn i nin hiu Cnh Lch th 7 lm nin hiu
Quang Bo th nht.
Thi s Trnh Kim lp hnh danh ti Bin thng. Lc ny kh th qun s ang ln, bn sai cc
Tng kinh lc Ha chu, m B v Hong Bi, chim c u ngun nc, chng c c th. Quan
qun bnh nh cc Huyn, cc th ho v cc quan t ng Kinh b nhim, ti u u hng phc, c
Hng dng b Nguyn c Trung cng qui thun, lin thm binh nh gp, ph tan qun chng c,
[t 67a] git cht Phm Bi, bnh nh c hai x Thun, Qung. Tham Tng Phm Khc Khoan li xut
qun chng c qun ta, nhng cng b thua v cht trn. Sau khi bnh nh hai x ny, Thi s thu nhp
cc ho mc v sinh vin trong x, b nhim vo cc cng chc. Phng ny c yn.
Hong bt u m khoa thi, cho inh Bt Ty trng tuyn hng "xut thn ". T y nhn ti
cc phng, khng ngi ng xa ngn dm, u ua nhau vo Thanh Hoa ng thi, mong hiu dng
Hong bn ty ti tng ngi, b nhim cc chc. Quc gia cng tr nn thnh vng.
Thng 6, Thiu s tr s Trn Ph cht, th 76 tui. V lc ny quc gia ang nhiu bin c, cho
nn Phc Nguyn khng sm l nghi y , ch cp tin phng iu 20 quan, v 57 mu rung "th
nghip ".
Nin hiu Thun Bnh th 7 (1555), Lc ny Phc Nguyn dn Tng s [t 67b] chng
c qun ta, phng th cc ni yu hi, trong nc tm yn, bn khin thc ph Knh in em qun vo
nh cp Thanh Hoa, sai Th qun cng tit ch qun Nam o dn 300 chin thuyn lm qun tin
phong, thng ti ca bin Thn Ph. Ngy hm sau, Knh in hi qun sng i Ni, sai Th qun
cng tin qun ng ti Kim Sn.
Bn ta, Thi s t phc binh trc ni Bch Thch pha Bc sng, li tuyn binh tng
hng mnh mai phc di Kim Sn; sai Trung quan Thi y inh Cng, Thng t L B Ly, v Thi y
Nguyn Khi Khang, phc binh pha Nam sng; cn t ni An nh cho ti ni Qun An, th sai Phm
c v Nguyn Quyn, dn thy qun chim c thng lu sng Hu Chp n sng Kim Bi, lm
th " gic " [t 68a] Khi binh thuyn h Mc i qua Kim Sn, n ch ng Tp, t th hng mnh,
khng phng, trong qun ni ting n so ca ht, nh vo ch khng c ngi.
inh Cng v B Ly em qun v voi nga t h lu qua sng, nh chn ngang vo hu qun
bn ch; qun thng lu th nh vo mt tin; ri 4 mt qun dn nh p c vo, ph tan qun
Mc, Th qun cng phi nhy xung sng, b qun ta bt c, cn Vn n hu v hn mi Tng
T khc, u b cht ui. Knh in thu thp tn binh chy v Kinh S.
Ma xun, nin hiu Thun Bnh th 8 (1556) Phc Nguyn m khoa thi C nhn, ly bn Phm
Trn cng 14 ngi trng tuyn.
Nm ny, vua Trung Tng Hong thng h, Thi s n chu huyn tn ca Gim quc cng
l Th nhn s Mai Sn Hu Duy Bang, lng B v x ng Sn vo ln ngi vua. l vua Anh Tng.
63
[t 68b] Nm inh T, nin hiu Thin Hu th nht (1557), nhm nin hiu Quang Bo th 4
triu Phc Nguyn, ma xun, Phc Nguyn dng Knh in kim chc Tng nhn lnh.
L B Ly sau khi em con em h hng v Thanh Hoa qui thun, ln thng ti chc "Khai ph
bnh chng qun quc trng s, chng triu ng chnh ", n ngy 1, thng 4 nm ny cht,
hng th 82 tui, triu nh ban t chiu tng tc Ngha hun cng, v ban tn thy l Trung Hu.
Ma thu, thng 7, Phc Nguyn sai Knh in vo nh cp Thanh Hoa; Phm Qunh v Phm
Dao nh cp Ngh An. Knh in n a phng Tng Sn, Nga Sn ni sng Thn Ph, t ph ht
cu ni ca ta. Thi s sai thuc tng Thanh qun cng ng n qun ti Nga Sn; Thy qun cng
H Th Tng ng n qun ti Tng Sn chng c, nn qun gic khng dm tin. Thi s ch
thn c xut binh tng, [t 69a] i ngm theo chn ni Yn M thng ti ca bin, phng qun nh
vo sau lng qun ch, li sai thuc tng V lng hu Phm c K ngi Hong Ha, vt thuyn
xung kch trc, c K gp thuyn Knh in, lin nhy vt sang, tut gm chm tn vc d t lm
hai on, ri xung sng! Knh in khng kp tr tay, lin nhy xung sng trn. Qun u tan r chy
vo rng ni, quan qun ta bt c rt nhiu thuyn v kh gii.
Sau khi Knh in nhy xung sng, trn vo n np ti hang ni Dn sn x Tr ni, trong 3
thng rt i kht. Mt m, nhn thy cy chui tri qua ca lch, bn m vo cy chui tm li bi v,
my thng mi ti bn Trinh n ht Yn M, gp ngi nh c x Trn Tu, dng thuyn ch cho c
thot nn. [t 69b] Khi Knh in v ti Kinh, bo c ngi nh c ln tc Ph ngha hu.
Sau khi Thi s nh ph qun Knh in, lin dng ngay chin thuyn ca Knh in ch tinh
binh, cm c hiu ca bn ch trn thuyn, ri sai Phm c dn chin thuyn ti ca bin an Giai.
Phm Qunh v Phm Dao ang ng n T Ao ht Nghi Xun, trng thy chin thuyn, tng l
qun tip ng ca mnh, nn khng phng, Phm c thng ti nh p, ph tan qun ch! Bn
Phm Qunh b thuyn chy v.
Thng 8, Thng th b Li Th qun cng Nguyn Thin cht Thanh Hoa, con trai l Quyn
v Min u trn i, tr v hng Phc Nguyn, Phc Nguyn y lo, phc tc Vn phi hu c cho
Nguyn Quyn; tc Ph hng hu cho Nguyn Min v g con gi tn tht cho. Sai hai anh em xut
binh chng c qun vua ta.
Thng 9, Thi s em 50.000 thy lc qun nh h Mc, [t 70a] ra trung l x Sn Ty, n
sng Phng S, to cu ni qun qua sng, ri tin nh ph tan qun gic, bt c Tng l
Khnh Quc Cng, qun gic tan v, ta thu c kh nhiu chin thuyn.
Sau khi Khnh Quc Cng b bt, Thi s cho ngi ln lng voi theo qun hin k. Nhng y li
mu phn, b tit l, bn em git cht.
Quan qun lc nh h l x Sn Nam, n ht Cao Thy, th h Mc sai Nguyn Quyn xut
qun chng c sng H Tr.
Nguyn Quyn nguyn l hng tng, Thanh Hoa lu, nn bit r tnh hnh binh tng, v
s thc h v sc mnh yu ca ta, v chng y li mi hng h Mc, mun lp cng chuc ti, cho
nn nh rt hng. Thi s nghe bit tn Quyn trong trn ny, th gin lm! Lin ch thn cm qun,
sai bn Phm c qun c thy binh; sai V Lng Hu [t 70b] tin nh Nguyn Quyn. ang khi
Nguyn Quyn v c K c chin kch lit, c K vn mnh nhy sang thuyn Nguyn Quyn1, chm
ngi vc d hu, ri qut ln rng:
"C V lng hu ta y! Chng my u c ch ni ta ".
Qun gic nghe u tan v, b thuyn chy c ln b.
1
Ch ny chnh bn chp "c k thuyn " (thuyn c K ). C l lm, v c K ang trong thuyn ca mnh, sao li
cn nhy sang thuyn c K git gic. Hoc do ch "Nguyn Quyn thuyn " (thuyn Nguyn Quyn ) chp ln ra chng ? Xin
dch theo ch "Nguyn Quyn ".
64
Thi s vi ra lnh thu qun tr v, sai Hong nh i cm o qun "in hu ". Nhng b qun
gic nh chn li ng v, quan qun phi ht sc chin u, mi qua c, b cht mt hn chc
Tng T, bao nhiu thuyn mng kh gii phi b ht! T y, cc huyn x Sn Nam li thuc v h
Mc. Phc Nguyn bn phong tc Thch qun cng cho Nguyn Quyn.
Nm Mu Ng nin hiu Chnh tr th nht (1558), Thi s dn qun ra trung l x Sn Nam,
nh bt thnh lnh khi qun ch khng , bt c Tng bn ch Anh nhu hu, git cht.
Thng 9, Thi s li xut qun nh thng l x Sn Nam [t 71a] lc nh vi Huyn, ri
v, Lu Thi y Nguyn Khi Khang trn th cc Huyn, chiu tp dn a phng.
Ngy qun cng Mc Ngc Lin l con trai Nguyn Knh, v l chu gi Khi Khang bng cu,
sai th dn M Lng tr hng Khi Khang, ri la bt Khi Khang gii v triu Mc, Phc Nguyn bn x
t Khi Khang bng cc hnh: dng xe ko x xc. Triu nh ta nghe c tin ny, Thi s thng Khi
Khang l ngi c nhiu cng lao, bn tu xin truy tng cho tc Hin trung cng, v b dng chu ni
h ng l bn Hu Liu.
rng:
Thng 10, Thi s triu Hong ni hnh ti, bn v k sch nh gic Mc, pht biu kin
"X Thun Ha l mt kho tinh binh trong thin h, thi xa, quc triu ta bt u gy dng c
nghip, cng dng dn x y dp gic Ng. X y, a hnh him tr, dn kh cng cng, li c
rt nhiu ngun li trn rng ni v di b sng. V phng din trng yu [t 71b] khng c x no
c th hn. Gn y, quan qun kinh lc hng my chc nm mi ly c. Vy nn ht sc bo th,
lm nh mt bc bnh phong vng chc.
"Cn nh li ng t x Ngh An vo, th v ng thy ng b xa cch, c th khi phi
lo ngi.
Duy t Hi Dng v x Qung Yn, khi nhn thun chiu gi Nam, gic phng thuyn ra bin,
th ch vi ngy c th n a phn ta, s binh gic d tha c xm lc ta bng no ng ny.
H thn xt thy con trai th ca Chiu hun Tnh cng l Nguyn Hong, mt ngi trm tnh
cng ngh, li c mu lc, i vi qun s c lng, khoan dung gin d. Vy xin b ng lm Trn
th, tr an ni bin thy v chng gic phng ng; v li cng vi Trn qun cng x Qung
Nam, cng lm binh cu vin ln nhau. Ht thy cc vic to nh a phng y, xin u cho ng
c ty nghi nh ot; li xin y ng thu cc sc thu, np v triu nh ng k hn, thm vo s
chi tiu trong nc. [t 72a] Nh vy, th mt khong x Chu, khi phi lo ti, h thn s khi
phi phn tm, m ch dc ht ch v vic ng chinh; Bt u kinh l x Sn Nam v x Sn Ty, ri
th n khi phc Kinh c, tiu tr thon nghch. Nghip trung hng s c th sm thnh cng ".
Vua Anh Tng thi hnh theo kin ny, t y Phc Nguyn khng dm nhm ng ti 2 x
Thun, Qung.
Ma xun, nin hiu Chnh Tr th 2 (1559), Phc Nguyn m khoa thi C nhn, ly bn ng
Thi Th cng 19 ngi trng tuyn.
Lc ny, qun vua ta ra nh lin min, nm ny qua nm khc, qun h Mc b thua lun, bi
th Phc Nguyn s, khng dm trong kinh thnh, bn t B di c vo pha ngoi ca Nam kinh
thnh, dng in lp tranh triu qun thn.
Cng thi k ny, Thi s tr an nhn dn, luyn tp qun s, thu dng nhn ti, tch tr y
kh gii lng thc, mun m mt trn tn cng i qui m ra ng, khi phc c , bn mt
bn vi cc Tng rng:
[t 72b] "Con ng x Sn Nam, mi khi quan qun ta ng chinh, u i li ny, cho nn
Phc Nguyn em nhiu tinh binh, c thy lc qun b tr cc ch him yu. Ta kh b tung honh.
Ch c thng l x Sn Ty, v cc x Tuyn Quang, Hng Ha, Thi Nguyn, vng ny phn
nhiu rng rm bao la, ng hm quanh qut, chng khng phng b. V ni c Tng doanh
65
An bc Gia qun cng Trn th i ng, vn ht lng trung thnh vi vua ta. Mt khi ta ti y hi hp
vi Qun cng, th khi tin qun c th nh ph, khi lui qun s c li v.
Vy nay nn xut qun li Thin Quan, i qua x Hng Ha; qua sng Thao, hi hp vi Gia
quc cng1, thu dng cc Phin mc Th t ni , tng cng t qun, ri i theo ng chn ni,
lc nh 2 x Thi Nguyn v Lng Sn, ph d dn bin thy, chiu tp cc ho kit, ct vy cnh
qun gic, [t 73a], ri sau mi dn qun xung x Kinh Bc, chia qun nh vo Hi Dng, Sn
Nam, lm cho rung cnh l v lay ci r qun ch, th thin h s dao ng, th gic s xung ngay. Lc
y Phc Nguyn ch cn gi 4 bc tng kinh thnh m thi, ta s em i qun nh vo 3 mt, cn lo
g khng thng ".
Trong Tng T c v tha rng:
"Xut qun con ng y, th s vn ti lng thc s chm tr, v li cch vi ni a qu xa,
nu b chng nh chn, th s lui qun cng rt kh khn ".
Thi s rng:
"u phi th! Ni 4 x: Tuyn Quang, Hng Ha, Thi Nguyn v Lng Sn, nhn dn giu
c, tin thc d tha, ta n u s c lng thc ngay ni , cn lo h v s thiu n. V y c dy
ni quanh co di hng ngn dm, ta em tinh binh v voi nga hng mnh, ri vo nhng khong rng
rm , th cn ai c th lng c l nhiu t h thc th no. Mt khi ta nh chim c mt x
no, th ta lu mt vin mnh tng li, ri dng thm phin thn cng trn th cc ni yu hi. Nh vy
th u ui lin lc, cu vin tip lin, tc l ci th "Thng sn x " (con rn ni Thng sn ) .
Nu chng nh chn, ch t cho ta bt ht.
Ta ch lo v x Thanh Hoa, cc ca bin u l ci then kha ct yu ca ni k, cn phi canh
phng rt cn mt, qun gic khi nhm ng. Ch ct gi cho ni k v s, th i s s thnh ".
Bn nh xong, bn dng biu ln Hong , xin xut qun ng chinh. Bo c vin Tng trong
h Phong qun cng Trnh Quang lm thng ng doanh, Ph qun cng L Chng lm Trn th o
Thanh Hoa, Tro qun cng V s thc v An qun cng Li th khanh, cng lnh tinh binh trn th
ca bin. Dn 2 vin Tng ny; Phi kin c p ly; cn thn d thm, lin lc mau chng, phng
qun gic n nh.
[t 74a] Ma ng, ngy Gip Tut thng 10, Thi s cng Tng s thn xut 60.000 o
qun bc pht, trng thanh th l 120.000 qun, dng Hong nh i lm Tng o qun tin phong,
do Thin Quan tin ra cc huyn Sn Ty, M Lng v Bt Bi, qun i qua ni no u khng ly ca
dn mt my may, nhn dn cc ni y u c yn n nh thng. Khi qun ti Hng Ha, th Tng
Ty o nh qun cng dn binh li hi, cc n qun gic u b ph v u ra hng. Khi lc a n
a gii Tuyn Quang, th V Vn Mt ra n, Thi s nhn bn tin binh qua sng, lc nh cc o
Thi Nguyn, Lng Sn v Kinh Bc, bn sai Vn Mt trn th i ng nh c, nh qun cng th trn
th An Ty, gi ni xung yu, ri em dn phu ni dc ng i theo, khai ph ng li, t
Thin Quan lin ti [t 74b] Kinh Bc, tin vn ti lng tho; sai cc Tng chia i nh cc Ph:
Ph Bnh, Trng Khnh. Chu Huyn no cng tan v ra hng. Thi s bn ch thn xut i binh t
Lng Sn xung, ng qun ti Doanh Thun, cng cm c vi qun Phc Nguyn. Sau li ng n
qun trn ni Tin Du.
Thng 11, Thi s em qun nh cc Ph: Siu Loi, Vn Giang v Khoi Hng, binh ko n
u qun gic u tan chy.
Thng 12, Thi s sai Tng khc nh ph cc Ph Huyn ht Khoi Chu v Nam Sch, qun
ch trng thy bng qun ta u thua chy.
Cng l mt ngi v ch trong mt thi gian ngn, m vn trn chp "Gia qun cng ", y chp "Gia qun cng ". Vy
khng bit vn trn hay vn di chp ln.
66
Nin hiu Chnh Tr th 3 (1560), thng ging, Thi s li chia qun do Khoi hng tin v Nam,
nh ph ht Tin hng, mt o do Nam sch tin v ng, nh ph ht Kinh Mn, h ht cc Huyn:
ng Triu, Gip Sn, Ch Linh, v An Dng. Phc Nguyn kinh s, bn khin thc ph [t 75a] Knh
in ng n ti Kinh Bc, chng c i qun ta; sai cc Tng chia gi ng Kinh, ng n binh
khp pha ngoi thnh. Mt dy sng v pha Ty, trn t Bch hc, di xung n Nam sang, u
ng doanh tri lin lin, thuyn mng san st, tri n lin lc vi tri kia, ban ngy th bng ngn c
ting trng, v ban m th bng b uc cy n. Phc Nguyn th di c v huyn Thanh Tr.
Thng 3, Thi s sai Hong nh i trn th Lng Sn, L Khc Thn trn th Thi Nguyn, V
Vn Mt trn th Tuyn Quang, 3 trn ny lin lc u lm binh cu vin ln nhau, ngy m nh
ph cc Chu Huyn cha h c ht Ph Bnh v Vn lan; li sai nh qun cng trn th Hng Ha,
chiu tp nhn dn cc chu Mai mc v Hoa vit, cung cp lng thc cho qun lnh. T Thin Quan
ti Kinh Bc, ta ng rt nhiu n tri lin tip. Binh uy lng ly!
[t 75a] Thng 4, Thi s ng qun ti Pha Nam Lm Sn, sai cc Tng chia nhau tin v
pha ng, nh ph cc Huyn: ng an, ng ho, Thanh min v Gia cc, cc n binh cc ni
y u tan v.
Thng 10, Knh in dn qun qua sng, tin ti huyn V Ninh, chng i qun ta. C vin
Tng khc ca Thi s sai l ng Hun, tha tin ln tin nh qun knh in, b Knh in nh cho
bi trn, di c ch cn li chng hn hai trm qun, ng Hun thu thp tn qun, dn ln i cao
ngh ngi, sai qun s b yn nga v tm cho voi, t ra v nhn h ung dung. Qun gic ko vy khp
c i dy 3 vng, ng Hun truyn lnh qun s; khng c huyn no! Ch n khi thy qun ch
v v tr ni, lc y mi dn qun a xung, ht thy u ht sc chin, chy lt ra ngoi my vng vy,
[t 76a] qun gic u ti bi rt c ra, khng tn no dm gn, ng Hun bn dn qun v Lm Sn,
hi vi i qun Thi s.
Nm ny, gp v la trng ma, Thi s sai th dn qui thun cc Huyn, cung cp la
ma thm qun nhu.
Thng 3, nin hiu Chnh Tr th 4 (1561), c ngi hin k vi Phc Nguyn rng:
"Vng s xm ln ta rt gt! Ta s d kin thnh c th, cm c lu di, l c mun ch
khi Vng s thiu lng s bi. Nhng hin nay ng vn ti ca Vng s rt thun tin, tip t
lng tho lin tip y , bn c 2 nm nay, thanh th rt mnh. Th cn ch n lc no tha
c nh ph. Chi bng nh xut k bt , ngm dn qun nh thng vo Thanh Hoa, nh ngay vo
ni tm phc, th o qun vy ni Kinh Bc v Hi Dng, ta khng cn nh cng s t gii. l ci
k "nh nc Ngy cu nc Hn "1 ca Tn T vy ".
Phc Nguyn nghe theo li trn, bn sai vin Tng khc thay Knh in trn th Kinh Bc, ri
ngm vi Knh in v Kinh S.
[t 76b] Thng 7, Knh in dng chin thuyn vo cp Thanh Hoa, nh vo cc ca bin.
Cc Tng trn th ca bin l V S Thc v Li Th Khanh khng c phng b, trong khi hong ht,
vi lui qun v gi sch Vn Li. Thi s c tin trn, bn gp truyn lnh cho Hong nh i ngm dn
qun v trn th Thanh Hoa.
Thng 9, Knh in nh vo ca quan An Trng, tin ti sch Vn Li, sch sp b hm, th phc
binh ca S Thc chi dy, c sc chin u, nh bi o qun tin phong ca ch, chm u hn
trm tn. Knh in li c tin vin binh ca nh i sp n, bn lui qun v Kinh p.
1
Cu ny chnh bn chp "cng Hn cu Hn " (nh nc Hn cu nc Hn ). l do ch "cng Ngy cu Hn "
chp ln ra . in ny nh sau:
Thi chin quc, vua nc Ngy sai Bng Quyn dn qun nh nc Hn, Hn b nguy cp, cu nc T cu, nc T
sai Tn Tn lm qun s dn qun cu nc Hn. Nhng Tn Tn khng n nc Hn gii vy, h lnh qun s tin thng vo
ng ti nc Ngy, tuyn ngn s nh vo kinh nc Ngy. Bng Quyn c tin cp bo, vi vng ko qun v cu bn
quc. Th l nc Hn c thot nn
67
Thi s cng trit ht qun cc doanh, lui v Thanh Hoa, dng cng chin thng ln Hong
ni hnh ti, ri dng qun ti pha Nam thnh Ty , thng thng cho cc Tng s c cng chin
thng, li dng mu thn l Phng Khc Khoan [t 77a] lm Ng doanh k lc tri t v.
Thng 12, Phc Nguyn sai Thi bo Nguyn Ph Xun v Li b T th lang Gip Trng, dn
qun nh x Lng Sn. Lc ny, Tng gi thnh Lng Sn Hong nh i, theo ng ni tr v
Thanh Hoa trc ri, vin Tng do nh i lu li gi thnh b thua trn, tan v. Ph Xun bn chim
c thnh, ri a th sang nh Minh, tip lnh ngi qua Bc v. Nh Minh hi: Qun chim thnh Lng
Sn va ri, l qun h Mc hay qun h L ? Gip Trng phc p: qun chim thnh Lng Sn va ri
l qun gic.
Nm Nhm Tut1, nin hiu Chnh Tr th 5 (1562), Phc Nguyn m khoa thi C nhn, ly bn
Phm Duy Quyt cng 18 ngi trng tuyn.
Ha.
Thng 2, vua Anh Tng sai Lc qun cng, Nhn kh hu em qun lc nh 10 chu x Hng
Thng 3, Phc Nguyn b Gip Trng chc Thng th b li [t 77b] phong tc T kh hu.
Thng 9, Thi s xut binh ra Sn Nam, i tun cc a phng ht Thanh Tr v Thng Phc,
lp i doanh ti Sn Minh.
Thng 11, Vng s tr v.
Thng 2, nin hiu Chnh Tr th 6 (1563), v Phc Nguyn l Bi Th sinh h Mu Hp.
Ngy mng... thng 2 nin hiu Chnh Tr th 7 (1564)2.
1
2
on vn ny chnh bn chp ti y l ht, nh vy cha ngha. Xt vn di chp: "Mu Hp tim ngi thng 2
nm Gip T nin hiu Chnh Tr th 7 ". Vy c th phng on l chnh bn chp st my ch "Phc Nguyn t " (Phc Nguyn
cht ) chng ?
68
i Vit Thng S
LIT TRUYN
Thn n son
Mc Mu Hp
Mc Mu Hp, con trai trng Phc Nguyn, tim ngi thng 2 nm Gip T, nin hiu Chnh Tr
th 7 (1564), lc ny Mu Hp mi ln 2 tui, cc vic u do ng ch bn Knh in v n Nhng
ph t, i nm sau lm nin hiu Thun Phc th nht.
Thi s sai bit Tng ng Hun ra ni Hoi An, nm sau1 sai ng Hun thi c cc dn
hng trong ht Trng An v Thin Quan, tu sa con ng t Ph Ct ti Bnh Lng, tin s vn
ti lng tho. [t 79b] T y, cc huyn v pha Ty h lu sng Xng Giang trong x Sn Nam u
bnh.
Thng 9, Thi s xut qun ra trung l x Sn Nam, nh cc Huyn thuc Ph Trng An, n
thng 11 mi dn qun v.
Nin hiu Chnh Tr th 8 (1565), Mu Hp m khoa thi C nhn, ly bn Phm Quang Tin,
cng 16 ngi trng tuyn.
Thng 4, Thi s xut qun nh ph Trng An, ph ht cc Huyn trong Ph.
Ma thu, thng 9, Thi s li c i binh nh thng l x Sn Nam, nh ni no thy u
thng trn.
Knh in bo cc Tng di quyn rng:
"Lc ny binh s ca chng (ch Thi s Kim ) rt tinh nhu, kh lng i ch, nu nh nhau
vi chng, s khng thng ni. Hin chng ang thn c i binh n y nh ph vng Sn Nam,
nhng cha d g qua c sng m thng tin u. Thanh Hoa l ni cn bn ca chng, d c lu
binh li chia gi cc ni, chng qua cng ch mt vi Tng T thi. [t 80b] Vy ta nn sai mt vi
i Tng, em binh cm c vi chng y, cm chn chng, ri sai em vi vn qun, do ng
thy ngy m tin gp ti a phn Thanh Hoa, xut k binh bt ly nhng Tng phng th ni y.
l k "x kin cng h, xut k bt , cng k v b " (b ni kin c nh vo ni s h; nh bt
thnh lnh vo ni i phng khng phng b ), m l yu im tt thng y ".
Thng 11, Knh in bn xut chin thuyn vt bin vo ca bin Linh Trng, nh ph cc
Huyn Thun Hu v Hong Ha. Tng phng th ni y l bn V S Thc cp bo vi Thi s,
Thi s bn sai Lc qun cng em binh v cu, hp sc vi binh Tng phng th, nh nhau vi qun
Knh in Du Trng. Knh in t phc binh vo ni him yu, ri xut o k binh khiu chin, v
1
Cu ny chnh bn chp "minh linh thi c " ngi chm sch cho ngha l "nh Minh sai thi c ". C l lm, v y
khng phi l vic ca triu nh nh Minh. Hoc chp st mt ch "nin " (nm ) chng ? Xin dch theo ngha "minh nin linh thi
c ".
69
thua chy, quan qun ui theo,gp phc binh chi dy, b thua ti bi! bn S Thc chy thot, Lc
qun cng [t 80b] th t trn.
Thi s c tin bo bi trn, bn dn qun v, khi n Thch thnh, Knh in nghe tin, cng
dn qun lui v ng Kinh.
Ma xun, nin hiu Chnh Tr th th 9 (1556)1, vua Th Tng nh Minh thng h, vua Mc
Tng ln ngi Hong .
Mu Hp i nm Thun Phc th 2 (1566) lm nm Sng Khang th nht. Nm ny, Mu Hp
di c vo qun B , sai Gip Hi cng ng Ct Hiu th Phm Duy Quyt i n bin gii tnh Lng
Sn, n tip s thn L Quang B v.
Quang B i s sang nh Minh v vic cng hin thng nin, t nm Mu Thn, nin hiu Gia
Tnh th 27 (1548), khi n Nam Ninh, triu Minh ng l quan gi mo, bt phi ch tra xt minh
bch , mi cho dng l phm. Th ri gi vn th i tra xt, nhng chng c hi m, Quang B c phi
lu ti s qun ch mnh lnh Phc Nguyn th, v lc y trong nc nhiu nn, b khim khuyt vic
cng hin my nm lin, nn cng khng dm tu xin. [t 81a] n nm Qu Hi, nin hiu Gia
Tnh th 42 (1563), quan qun Lng Qung nh Minh mi sai ngi a Quang B ti Bc Kinh. Nhn
dp Phc Nguyn cng sai hu mnh gi cho Quang B 25 lng bc thng lo. Khi Quang B ti Kinh
, li b lu s qun. n lc ny, vin i hc s triu Minh L Xun Phng thng hi Quang B
trong nc nh Minh 18 nm2. Quang B lc ra i tc my xanh mt, khi tr v ru tuyt bc ph!
Ngi Tu v ng nh ng T V i s n lc bc u mi c tr v3.
Khi Quang B tr v ti ng Kinh, Phc Nguyn t li an i, thy s s ca ng ging ht T V,
bn phong cho tc T qun cng.
Thng 9, Thi s li ra nh x Sn Nam, nh n ht Gia Vin v Phng Ha, th dn qun v.
nm inh Mo, nin hiu Chnh Tr th 10 (1567) [t 81b] nhm nin hiu Long Khnh th
nht triu vua Mc Tng nh Minh, lc ny Thi s xut qun bnh nh phng Ty Nam, qun Mu Hp
b thua lun lun.
Ma xun, nin hiu Chnh Tr th 11 (1568), Mu Hp m khoa thi C nhn, ly bn V Hu
Chnh cng 17 ngi trng tuyn.
Thng 3, Qun cng trn th x Qung Nam cht, Hong b nhim Nguyn Sy Cng Nguyn
B Qunh thay.
Thng 4, Thi s gp rt xut qun ra nh x Sn Nam, ph cc Huyn: An M, An Khang, Gia
Vin v Phng Ha, thu la thc cc ni ny, ri dn qun v.
Thng 2, nin hiu Chnh Tr th 12 (1569), Hong gia phong Thi s ln tc "Thng ph
Thng tng Thi quc cng ".
Thng 10, ngy Gip T, ban m c ng t, lm cho ni l.
Lc ny, Thng tng Thi quc cng Trnh Kim au bnh lu, bn xin trao li binh quyn,
Hong ng cho, ngi bn h chiu mnh con trai Thng tng l Tun c hu [t 82a] Trnh Ci
c lnh qun thy b cc doanh; Phc lng hu Trnh Tng chc Bnh ng i tng qun, ni trng
nhim Thi quc cng, nh dp Mu Hp.
1
Cu ny chnh bn chp "cu nguyt xun " (chn thng xun ". Hoc do ch "cu nin xun " chp ln ra chng ? Xin
dch theo ch "cu nin xun ".
2
3
on vn ny chp nh vy cha ngha, hoc chp st cu g, i khi ni: bn tu xin v.v... chng ?
T V tn t T Khanh, chc Trung Lang Tng thi vua Hn V , phng mnh i s sang nc Hung N, b lu li
phi i chn d, 19 nm mi c v nc.
70
Ch "Trnh Kim " "Trnh Ci " mi phi, nguyn bn chp ln ? Thi quc cng Trnh Kim cht, y Tun c
hu Trnh Ci l con trai trng ca Trnh Kim.
2
71
Knh in bn thn t c Tng s ngy m tin nh. Min Giang t t [t 84b] chu Gia,
chu Tm tr xung; min Giang hu t u ngun huyn Li Dng huyn Nng Cng, u thnh chin
trng. Nhn dn cc huyn trong x Thanh Hoa u chy trn, rt nhiu ngi cht i.
Thng 10, Knh in xut qun tip chin vi qun nh vua ta, hai bn chng nhau sng Long
Sng ht Bo Lc. Cc Tng bn ta dng k binh: Ban ngy th c th trong thnh, ban m th dn
qun cp tri, lm cho qun gic khng c yn ngh. Ph Tit ch ra lnh: Ngi no chm u mt
tn gic, s c thng mt ht bc. Bi th binh s phn nhiu x thn chin u! Qun gic nn nao
s hi, b trn rt nhiu.
Knh in thy nh mi m khng thng li, bn lui qun ng doanh ti H Trung, v cm cc
ngi bun mui, khng c ch mui ln mn u sng bn. l c nh chng c cm chng,
dng dai lu ngy, cho qun ta phi mi mt.
Lc ny nhn c vin Tng c ca ta l V S Thc, nguyn hng h Mc, ngm sai ngi
tu xin tr v triu nh qui chnh, [t 85a] vua Anh Tng bn i hi cc Tng, quyt k tin binh,
chia qun lm 3 o: Li Th Khanh xut qun ra ng bn t, tin v huyn An nh, nh vo huyn
Tng Sn; Hong nh i xut qun ra ng bn hu, tin v huyn Li Dng, nh vo huyn Qung
Xng; phong Trng qun cng Trnh Tng chc T Tng, c quyn iu khin tt c cc Tng s
thy qun v lc qun cc x; Hong t lm chc tng, thng lnh i qun ra trung l, tin v
huyn Thy Nguyn, huyn An nh.
Khi Hong tin qun n ng ti huyn ng Sn, th V S Thc dn 500 qun bn b ti
hng, qun ta li tr nn hng mnh. Knh in bn lui qun v gi sng Bt Cng. Hong bn sai
to cu ni, ri cng vi T Tng vt qua sng An Lu, n huyn Kim T, qua huyn Thun Hu,
nh vo cc n h Mc. Ngi sai V S Thc dn hn nghn qun bn b1 lm o qun tin phong,
[t 85b] giao chin vi binh h Mc huyn Li Trch, thu c cht t thng li. Li Th Khanh v L
Cp , nh ly c huyn Tng Sn v huyn Nga Sn. Quan qun ko n u, qun gic u b
chy tn lon.
Thng 12, Knh in thy nh mi khng c, bn bo cc Tng rng:
"Chng ta nh dp bn gic mnh, tri qua 9 thng tri, m khng thu c thnh cng.
Hin nay l ma ng, kh tri rt lnh, nc sng cn nng, li thm nhng kh c lam chng sp bc
ln, m lng thc cho binh s ca ta khng c y , lng ngi mt tin tng, th cn ai ng tm
ht sc cng ta nh gic. Binh s ta tr ni ri rc. Chi bng hy tm lui qun, s tnh chuyn sau
".
Knh in bn b cc tri sch, dn qun v. Trnh Ci nghip d u hng h Mc, nn cng
vi Li Th M, Trng Quc Hoa, dn hn nghn qun bn b cng cc gia quyn, theo Knh in ti
ng Kinh. Nguyn S Don cng u hng vi Mu Hp.
[t 86a] Nin hiu Chnh Tr th 14 (1571), Hong thng T Tng Trng qun cng Trnh
Tng ln chc Thi y, hm Trng quc cng, cc Tng khc cng u c thng thng theo th
t, cng dc lng nh gic.
Hong sai Phng Khc Khoan i cc ni chiu tp nhng nhn dn lu tn.
Mu Hp m khoa thi C nhn, ly bn Nguyn Min gm 17 ngi trng tuyn.
Thng 10, Mu Hp sai Knh in dn qun nh cp x Ngh An, quan qun bn ta v xa cch
nn khng cu c, bi th nhng khu t sng i h tr v phng Nam, u thuc v qun gic
chim c. Vin Th tng l Nguyn Qun cng Nguyn B Qunh, va nghe tin qun gic ko n,
vi vng chy trn trc. X Thun Ha v x Qung Nam cng dao ng. Nhng vin tng trn th 2
x ny l Nguyn Hong, sn c danh vng uy tn, li nhiu mu lc quyn bin, khng ch trong ht,
qun ".
Ch ny chnh bn chp "bn huyn qun " hoc do ch "bn b qun " chp ln ra chng ? Xin dch theo ch "bn b
72
qun lut rt nghim nht, c vin B tng no nh hng gic, ng u bt git ht. [t 86b] Bi th
qun h Mc khng th phm ti 2 x ny.
Thng 9, Tn qun cng Trnh M v Li qun cng Phan Cng Tch, dn qun n cu vin x
Ngh An. Knh in phi lui qun, x Ngh An li bnh nh.
Nin hiu Hng Phc th nht (1572), ma thu, thng 7 Knh in li xut qun nh cp x
Thanh Hoa v x Ngh An, cp ph cc Huyn ven sng, nhn dn cc ni ny phi lu tn, lng xm
trng khng.
Tng x Hi Dng l ngy Lp qun cng, xut thy qun hn 7 nghn chin thuyn, dng
ngy Cu qun cng lm hng o, do ng bin vo nh cp x Thun Ha v x Qung Nam,
th dn nhiu ngi ra hng. Vin trn th l Nguyn Hong, lp k d Lp qun cng ti, ng lin chm
u y ngay gia sng, qun h Mc lin tan v, theo ng bin chy tr v, u b cht ui. Tin qun
cng th trn chy v chu B Chnh, ri li tr vv vi Mu Hp.
[t 87a] T y, qun h Mc khng dm nhm ng ti 2 x Thun v Qung.
Thi ph V qun cng L Khc Thn, li vt ly ra u hng Mu Hp.
Thng 9, Li Th Khanh, L M, v Phan Cng Tch, dn binh ra gi x ngh An, binh h Mc
bn rt v.
Vua Anh Tng thng h, vua Th Tng ln ngi Thin t.
Nm Qu Du, nin hiu Gia Thi th nht (1573), Hong phong T Tng Trng Quc cng
chc " tng tit ch cc x thy lc ch doanh, kim tng ni ngoi bnh chng qun quc trng s
", phong Nhn quc cng V Vn K l con trai Gia qun cng V Vn Mt chc Hu tng; cc v cng
thn v cc Tng khc u c thng cp theo th t, trn di ng tm hip lc, vn ti qun
tim nghch, v tu sa thnh quch ho ly, phng qun Mu Hp nhm ng.
Thng 7, Knh in li dn qun nh cp x Thanh Hoa, khi chng nh vo doanh An Trng,
[t 87b] th quan qun ta rt c vo bn trong ly, t cho chng tng l binh lc ta km yu.
Chng li tin vo ly Phc Bi, ang sp qua sng on Trch, th quan Tit ch c sut thy qun ci
chin thuyn chia nh cc ng, ph tan qun gic. Knh in bn dn qun rt lui.
Ma ng nm ny, Hong bn vi quan Tit ch, sai V Vn Kv trn th n i ng
x Tuyn Quang, vng phn giu phng Ty v phng qun ca Mu Hp.
Thng 10, lc ny Mu Hp 12 tui, bn t bn B qua sng v ng Kinh, p bc thnh
pha bn ngoi ca Nam, ri dng ngi in lp tranh .
Nin hiu Gia Thi th 2 (1574), Ma xun, Mu Hp m khoa thu C nhn, ly bn V Khc
Khu gm 24 ngi trng tuyn.
Thng 6, Mu Hp sai Nguyn Quyn dn qun vo nh cp x Ngh An, cc thnh bn ta t
sng i H tr v Bc, u b chng h. Chng bt c vin Tng trn th l Hong qun cng.
Thng 7, Phan Cng Tch v Trnh M, dn qun cu vin x Ngh An, Nguyn Quyn chng c
vi cc Tng ny vi thng, ri thu qun tr v.
[t 88a] Mu Hp phong tc Hng l vng cho Mc K l con trai L vng Mc L Tn.
Nin hiu Gia Thi th 3 (1575), ngy 6 thng ging, Knh in em qun nh cp x Thanh
Hoa; Nguyn Quyn em qun nh cp x Ngh An. Lc ny, h Mc qun nhiu th mnh, cho nn
chng ko n u, nhn dn ta u nh c lt.
Khi Knh in nh n Thy Nguyn huyn An nh, chia qun cho Mc Ngc Lin nh ni
ng Sn huyn Li Dng.
Thng 8, ph Tit ch sai Hong nh i dn qun cu n Li Dng, ni Mc Sn, quan Tit
ch th ch thn thng lnh i qun, ng ti ni Chiu Sn, chng c vi qun Knh in.
73
Thng ny c tu tinh hin ta sao C, sao Ngu v sao N, xut hin trong 10 ngy mi
Vin Thng th B h gi vic ng s l Gip Trng, bn dng t s ln Mu Hp rng:
"H thn xt trong truyn c chp rng:
Tu tinh l mt loi sao yu qui! Khi n xut hin va to va di, th trong nc s c tai bin
nng n m thi k ng nghim cn xa ngy, tri li, nu hnh n nh v ngn, th trong nc s c s
tai bin xong thi, m thi k ng nghim rt gn ".
"Hin nay chnh s cng ngy cng suy i, m suy i khng phi mt im m thi. Kinh th
c cu rng: "D tha Thng thn k, vng bt ch tc " (L vt dng dng t Thng , cc Thn
ni X Tc, T Tng nh Tn Miu, khng ni no l khng thnh knh rt mc ). Th m nhng l phm
74
75
dn qun chng c. ng Hun sai Din qun cng Trnh Vn Hi xut qun giao chin vi chng ti ni
Kim u, ng Hun th dn qun t Tng Sn i ti Ha Bnh Mc Sn, nh tp hu, ph tan qun Knh
in. Knh in bn dn qun tr v.
Nin hiu Quang Hng th 3 (1580), ma xun, Mu Hp m khoa thi C nhn, ly bn Cng
gm 24 ngi trng tuyn.
Thng 7, Mu Hp li sai Nguyn Quyn Mc Ngc Lin v hng tng l Honh qun cng dn
qun vo nh x Thanh Hoa, chng cp bc ti sn ca nhn dn cc min ven sng, ri ko qun tr
v.
[t 92a] thng 10 Knh in cht.
Knh in l ng ch Mu Hp, tc v gm c chc Tng vn v Tng v, gi binh quyn
trong hn 20 nm. ng tip i quan liu c l , i vi qun s c n ngha, tng tri qua bit bao s
gian him, m vn cn lao trung thnh, thi by gi ta vo ng lm trng. khi ng cht, lng ngi
trong nc u dao ng!
Mu Hp bn dng ng ch l ng vng n Nhng thay Knh in lm chc "Trung doanh
c sy ".
Thng 12, ngy mng 3, Mu Hp sai Lng Phng Thi, Nguyn Nhn An, Nguyn Uyn,
Nguyn khc Tuy, Trn o Vnh, Nguyn Knh, Ung, V Hong, Nh Tng, L nh T, V Cn v
V Tnh, chia lm 4 B i sang s triu Minh, np b tc cng phm cn thiu trong my nm qua.
Nin hiu Quang Hng th 4 (1581), ngy 27 thng 6, cp s trung trong 6 khoa bn ngy
l: [t 92b] Nguyn Phong, Nguyn T Cng, Phm Nh Giao, Nguyn ch Trch, L Vit Thng v
Nguyn Quang Lng, cng k tn vo t s dng ln Mu Hp rng:
"Hin nay thi s gian nguy, c nhiu im ng lo: K cng ri lon, chnh s hng h; hnh
ngc oan ung; php lnh sai lm; Tng cha ha thun; binh cha chnh nghim, khi qun ch hng
mnh ko n nh ph phng Ty Nam, nhn dn a phng b khn kh, tao nhiu c n Kinh
thnh. Th m lc y, triu nh khng t mt phng lc hoc mt k hoch g chng ch, mc
cho chng t do tin t do lui, tha h thi th ht cc cch tnh hi ta, khin cho nhn dn ta min chn
ni rt l khn n, khng c yn n. Li thm tri ra tai bin lun lun. i! Thi s nh vy, thin
nh vy, tht l qu i nguy ngp! [t 93a] Nu ngay by gi bit ngh phng ci cch t chnh,
bit s cn gin ca tri, chnh n binh b chinh pht gic th, cng cha mun, vn c th kp.
Khn ni vua ti trn di, c vui chi ngo ngh, vn hn hn t cho l thi bnh v s. V phn b h,
hin nay cha thn xt n cc chnh s, cc bn tu chng ca nh thn, ht thy u y cho Ph
chnh ng vng quyt on, m ng vng li thng v Dng kinh lun. Bi th cc chnh s trong
triu u b b bi, qun s cng theo m tr ni; quan bn doanh c vic n yt kin thng
khng c gp, v tng cc doanh khng bit bm lnh vo u. Bc cng bo i thn nh L qun
cng Trn Thi Thm th e s him nghi, thng n lnh khng chuu quyt on; Lun qun cng Gip
Trng, th ly s qu thnh lm rn, [t 93b] thng lun lun xin gii chc; c ph trng quan Ngn
qun cng Mc Ngc Lin, v Thch qun cng Nguyn Quyn, th hoc thoi thc khng ti cng
ng, hoc t tn khng chu bn vic, cho nn cc quan t hu khng dm bn ni; vn thn trng
trch nh Ngha sn b Trn Vn Tuyn, Vnh kiu b Hong S Khi, An kh b Mai Cng am v Xuyn
b Nguyn Trit, th u gi v trng hu, khng cn ngh ti vic su xa. Bi th cc liu thuc nhn
m tr ni, hoc c vin v thm qu hng n hng tun, hoc c cuc bn lun m ch c mt vin
hp, hoc c vin hin c mt Kinh m khng ti hp, hoc c vin d hp m khng pht biu kin.
Ngy nay tho lun, ngy mai bn tn, ch ton nhng vic lt vt cc nha mn [t 94a] cn vic
chnh tr trng i ca triu nh, khng h ni ti. Nh vy, vic nc s mt ngy mt suy i, l
ci c nguy lon khng th khng cp cu. Nhng ngi gi vic nc, bit m khng chu ni, hoc ni
m khng ht li, mt khi triu nh tht k, th thin h quc gia s nh th no ? "
chnh.
76
77
Nu ang thi k nguy ngp, m vn cho l bnh yn, ang lc c tai bin, m vn ung dung, ch
tha thch nhng cuc vui c th em n s bi vong. H thn s mt khi bin lon xy ti ngoi s
tng tng, lc y th d c bc tr gi cng khng c th vn hi c ".
Trong bi s c ti ngn cu, Mu Hp xem xong ph rng:
"Nhng li ny rt thit ng, ng c thi hnh ".
Nhng vn khng lm theo.
[t 97a] Thiu bo Gip Trng dng t s ln Mu Hp rng:
"Trn ma bo va ri, l mt tai bin l thng! i! Tai bin xy ra, u do nhn s xui nn.
Hin nay gic gi cha yn, qun dch nng n, c n vic thu thu v cho dn vay thc cng rt phin
phc, nay phng mai thi thc, sut nm khng ngy no yn, c im u ngi m thu, ri li tnh
li tng phn tng ly. T nin hiu Sng Khang ti nay, trong khong 9 nm , nhng ni thu vt su
thu, ch i hi l dn ngho; c n trong in cng ch i hi m dn y. Ngoi ra cn c khi tng
gp i s thu nh, lm cho dn phi ph sn. Dn tnh ngao ngn, khng cn mun sng !
Kinh Thi c cu: "V vit cao cao ti thng, trc ging quyt th " (ng tng tri qu cao xa.
Vn thng ln xung soi xt di t ). Di t tc l nhn s vy.
Kinh Th c cu: "Thin thng minh t ng dn thng minh, thin minh uy t ng dn minh uy "
(thng minh ca tri cng l thng minh ca dn, uy sch ca tri cng l uy sch ca dn ). l ni:
Lng dn xu hng vo u, tc y l l tri vy.
[t 97b] Nay nhn s suy i n nh th, nhn dn khn n n nh th, cho nn
tri ra tai bin trn bo cnh co vy.
Kinh Dch c cu: "Chn lai khch khch, hu tiu ngn ch ch. Ct " (ng ti ngm ngp run
s, ri sau ni ci sng sc. Tt ). Li tiu tng trong qu Chn ny gii rng: l lo s m c
phc vy.
Nay mun dp tai bin, m khng lo s tu tnh, th lm sao c th c phc.
Vy knh mong b h, coi thin tai l im tt phi s, coi nhn s l im tt phi sa. Knh cn
gin ca tri, khng nn vui vhi, knh cn bin ca tri, khng nn dong rui; khng nghe k hu nnh,
khng mu cu ti li. Dy bo trm quan, chn hng trm vic, ban sc cho triu thn ngh lun ban
hnh nhng iu lut thng dn, rng ban n c, tha th k v ti oan ung. Nhng dn b nn lt,
th ra lnh cho quan s ti nng v v, [t 98a] ng hu n hu nh vua, thm nhun xung di.
Mt khi lng ngi vui tha, th thin tai t dp ht.
H thn li nghe c cu: "Thin h tuy an, vong chin tn nguy ": (Mc d trong thin h bnh
an m qun lng v qun s chin trn, tt s nguy vong ). Hung chi hin nay l lc nguy cp, th m
khng c v b, th sao c th gi nc c.
Hin nay, nhng lnh mi tuyn vo doanh, phn nhiu kh gii cha tinh nhu, k ngh cha
thun thc, thuyn b cha chnh n, li gp thin tai cnh co, chnh l lc ng lo s nht. Cho nn
nhng chnh sch tr an v tu chnh, khng th khng rt cn thn. Nn nghim minh php lnh, thu vn
k cng, gi vng ni b ci, tu sa cc thnh quch, luyn tp binh m, chnh b kh gii, ng thuyn
dng tri, nh phin canh gc, ng mc k hn, ban hiu lnh, hng ngy tp luyn [t 98b] ch thi
s pht ng. Li cn n sng cn bn quc gia, c kt nhn tm, hu i dn m khng bt dn khn,
gip dn m khng bt dn mt, khng nn dng ht nhn dn, nn gim bt sc phc dch ca
nhn dn. l k sch tr bnh vy ".
ng.
Mu Hp xem xong t s ny, lin ban li y d Gip Trng, v triu ti kinh s lm vic triu
Ngy 3 thng 8, H b Thng th Min dng b ng V Cnh dng t s ln Mu Hp rng:
78
Cu ny chnh bn chp "v nht h hi " (khng ngy sao hi ). Xt khng hp vn l. Xin dch theo ngha cu "v vit
Ngy 23 thng ny, Mu Hp vi Trn Vn Tuyn lm Li b Thng th, v bi hu kinh din. Mnh mi tc l mnh
h hi ".
ny.
79
d cnh tnh, nh l tu tinh xut hin; ni t nhin l, cng l nht thc nguyt thc. Nay li pht
bng trn ma bo d di ngay ti Kinh s, l tai d rt ln.
[t 101a] Thi xa vua Cnh Tng ch ni mt li thin, m tu tinh phi lui; nc Trnh v c
chnh tr hay, m khi tai ha v sau. iu l im nghim v ngi thng tri, c khi tai, m
cng lm tm gng soi t cho ngy nay.
Knh mong b h, s oai tri, sa c minh, ban sc lnh cho ph chnh ng vng phi ht sc
tu tnh, gip vic triu nh, tm vo vic gi yn Hong gia, nm gai nm mt, ly vic dit quc th
lm trch nhim ca mnh. Li cn trch nhin cc v i thn, tn dng cc ngi trung trc; ci cch
cc iu li, sp t ht mi vic. Nh vy l nhn s hon thin, th thin t khc vn hi, v thin
h quc gia s mt ngy mt thnh vng thi bnh. Nu khng th thi k bi vong, cha d g lnh
khi.
H thn khng xng chc, t hch xin min chc, v ti trc ca quyt i ti, hoc bim
hoc trut, knh theo mnh b h ".
[t 101b]Mu Hp xt xong t s ny, lin ban sc lnh y d Trn Vn Tuyn, v buc phi
nhn chc.
Ngy 16, ng cc hc s o phi b Nguyn Nng Nhun, dng t s by t rng:
"Hin nay kh m kh dng khng ha, cho nn pht sinh tai d. Trn gi bo thng trc, Kinh
s b tai hi nht, m ni triu in li cng hi hn. khng phi l mt tai d tm thng.
Ngi in lp tranh dng ln, l hnh l vo ngy rm v ngy mng mt hng thng, nay b
tri ma bo, lm cho trong triu ban t t, l ci triu chng kh m cc thnh pht hin vy.
Vy nn nh ngay ni Ng s, khng nn c chp theo nhng kin tm thng, v theo nhng li bn
nng cn. Vua ti trn di nn cng nhau ht sc tu tnh, ngh phng php dp tai bin.
Hin nay cc vic b b, trm t pht sinh. Ni ngay nh trch nhim b Li ca h thn, mi khi
thng chc cho quan li, [t 102a] tr nhng ngi c lnh ch nh vua truyn cho, ngoi ra ch ton
nhng ngi c thn tnh v c th lc, cn nhng k hn s vin thn, th ch mt hai phn trm
c d m thi. Vic ny c thin h ai ai cng bit, khng th bng c cng lun. Chc nhim ca
h thn, bit l by y, m vn c lm, cam chu ti khng xng chc v. Xin trnh by my im rt
quan h v chim vng thin h.
Thiu bo Phong qun cng Trn Thi Thm, l mt v Chng ph i thn, c bn phn quyt
on mnh lnh bao nm. Th m gn y, nhng li ng tu i b h, thng c dt d t tn hai
ba ln. Nh vy khng phi v th quc i thn c n lnh. i! Chc phn v i thn, l cm u cc
thuc h, em s chinh trc can ngn Vua. Nu chnh mnh n lnh khng chu nhn vic, th cn sau c
th n c cc quan h cp ti c ngay thng ru ?
Lun qun cng Gip Trng, l mt v vn thn trng trch, tin triu cng trng dng. [t
102b] Th m gn y, ch v c s trc tr ca con ci trong gia nh, m my ln ng dng s xin
nh. Nh vy l khng phi l mt v i thn lch duyt th s ng lm. i! Cc v lo thn thng
chung vui chung lo vi quc gia, nc cn th thn cn, nc nguy th thn nguy. u c th c nh
m khng bit ti vic triu nh ru ?
Ngha sn b Trn Vn Tuyn, nguyn l chc B trng, mi c mnh triu vo Kinh din.
Th m khi nhn c mnh lnh, khng chu ti nhn chc, li cn dng s t hch.
Min dng b ng V Cnh, c ct t ln u hng i cc, tng tham d phng kinh
sch. Th m thng t t l khng ti, hng thng khng chu n ging kinh sch hu Vua.
S th hin nay nh vy. Cc v y u c ngi tc, m khng chu lm trn nhim v. Hay l
bo thi nay khng th lm g c chng ?
H thn di ngh: Vic th tri ch cn thc, ch khng dng vn; [t 103a] vic can vua cng
cn thc khng dng vn; vic ng ngi cng cn thc khng dng vn. Nu mi vic, vic g cng
80
81
"Kinh Th c cu: "Duy ct hung bt tim ti nhn, duy thin ging tai tng ti c " (S lnh
d xy ra khng ln, ti ngi, tri ging tai ng hay im lnh, u bi c ).
Nay b h mi ng ngi in mi dng, ng l l lc bt u ban b chnh s v gio ha, th
m li ti y tha vui yn tic, khng c phng, n ni ngi in b chy, vic ny khng th
c cho tri c, chnh l bi nhn s xui nn vy. Nu ngi khng c s h, th tai bin u c xy
ra. [t 105b] tri rn bo r rng nh vy, chnh l lc b h nn lo s cn c. Knh mong b h
knh cn oai tri, ngh ti vng o, ng cho li ni ca h thn l vin vong .
n nh s sa sang li kinh thh, tr hoch qui c, d nh dng ngi in, b h ti ng,
cng l mt c hi trung hng th nht. Vy nn mong b h quyt on; gia mong ng vng tn
tr; di mong tt c vn v b quan ha mc, cng bn tnh kinh doanh, dng ln mt ngi in
nguy nga gia tri ".
Mu Hp khen li ny l thit ng, v phn rng:
"Trm ang suy ngh ".
rng:
Thng 2, Mu Hp thng Gip Trng ln tc Sch quc cng. Gip Trng khng s ht sc t
82
Triu nh Minh a t cng vn ti, ni v ranh gii nc ta v Trung Hoa ti a phn x Lng
Sn. [t 107b] Mu hp sai ng s ng V Cnh ti hi khm nh ot.
Ngy 26, Mu Hp sai s ti nh Gip Trng, triu Gip Trng i phc nh li ranh gii. Gip
Trng trc y ht sc xin t chc v hu, m cha c y cho. Nay li dng s xng bnh, c
t khng i.
Thng 6, Tng ca Mu Hp l Ph ngha hu Nguyn nh Lun qui thun triu ta, vua Th
Tng phong cho Tng ny tc Tr qun cng.
Ngy 18, ng V Cnh dng s vin l do tt bnh, xin t chc. Mu Hp khuyn d khng cho
t.
Thng 8, Gip Trng li dng s by t gia s, xin vn gi chc hm nh c, nhng c nh,
khi no c ngh lun v chnh s trng i, s phng ch d ti triu nh, ngoi ra xin c t do lc ti
lc lui. Mu Hp khng nghe, vi ti Kinh s lm vic ti dinh th.
Nin hiu Quang Hng th 6 (1583), ma xun, ngy triu Mu Hp m khoa thi C nhn, [t
108a] ly bn Nguyn Tun Ngn cng 18 ngi trng tuyn.
Thng 7, Mu Hp sai Tng dn qun xm lc cc Huyn ven sng thuc x Thanh Hoa. Ph
Tit ch iu binh nh ph ni ca bin, qun Mu Hp thua chy. T y Mu Hp mi dp Ty
xm, nhn dn cc x Thanh Hoa, Ngh An c thnh thi yn n.
Thng 10, Ph Tit ch xut qun ra x Sn Nam nh vo cc Huyn An m v An khang, thu
thc la ni y, ri ko qun v.
Tng ng o ca Mu Hp l K qun cng Nguyn Nht Knh qui thun triu ta, c
Hong ban cho tc ng qun cng.
Nin hiu Quang Hng th 7 (1584), thng ging, Ph Tit ch li xut qun nh vo Ph
Trng An, v cc x Thin Quan, Thun Ha ri dn qun v.
Ngy 4, thng 9 Trnh Ci cht.
Trnh Ci t khi ra hng h Mc, bt u c trao tc Trung lng hu, sau tin ln ch Trung
qun cng, n y cht. Mu Hp sai ngi ti phng t, [t 108b] v sai qun h tng linh cu, cho
thn mu l Thi vng phu nhn v v con c a linh cu v x Thanh Hoa an tng. l mun t
thin thng ho. V phn ph Tit ch, cng dng biu ln xin Hong tha ti cho ng, v truy
tng tc Thi ph Trung qun cng, ri sai ngi ti ni Nga Sn tip n linh cu, a v an tng ti
ni Qun An.
Mu Hp thng tc An quc cng cho Trung quan Ho qun cng, thng tc Thng quc
cng cho Thch qun cng Nguyn Quyn, thng tc Hong qun cng, v chc Ty qun T c
cho Min qun cng Nguyn thng.
Thng 10, Tng Nam i ca Mu Hp l Nam dng hu Trn M qui thun triu ta, Hong
phong cho tc Bn qun cng.
Mu Hp sai by ti l bn Nguyn Don Khm, Nguyn Vnh Thc, ng Hin, Nguyn Nng
Nhun, V S Thc, Nguyn Phong sang triu Minh cng hin thng l hng nm.
[t 109a] Nin hiu Quang Hng th 8 (1585), thng ging, ph Tit ch xut qun ra Thin
quan, nh ph cc Huyn M Lng, Thch tht, v An Sn, dn qun ti ni Si Sn ri tr v, vin
T tng l Chiu qun cng lu li, ng qun ch Hong xa. Qun Mu Hp ui kp, bt Chiu qun
cng v mt con voi.
nhn.
83
84
Hin nay, k cng nh nc cha phn chn, c nghip t tng cha vng bn, m tiu t th
cha c nhiu tng tri, chnh l lc cn nh n sc cn lao ca thc ph, sm hm cu gip, trong th
sa sang k cng nh nc, ngoi th nh dp gic th, sng t tr cng ng Tin vng; khi
phc cnh th tin triu.
Thc ph i vi tiu t, ngha tuy l vua ti, nhng n nh cha con. Vic quc gia trng i, rt
cn li vo thc ph, knh mong thc ph c gng gi trch nhim, cho tha lng ch thnh ca tiu t
".
n Nhng li tng qut triu chnh.
Thi bo Gip Trng dng t s ln Mu Hp rng:
"Thi xa nc An Nam ta, h Triu dng nc [t 111b] triu Hn phong cho tc Vng, sau
n h inh, h L, h L, h Trn dng nc, th cc triu Tng, triu Nguyn v triu Minh bn
Tu, cng u phong tc Vng cho c.
n bn triu ta, cch mnh thnh cng, th nc Minh li t nc ta l Ty thng s, m
phong cho vua ta chc Chng ty vi quan hm nh phm.
T y ti y, 44 nm qua, vn gi hiu y, nhn tun vic c, xng h qu hn, m vn
cha xin phong phc quc hiu. Mi khi n di ca qun nc Minh, hoc nha mn Ty B chnh n
st v Th tun nc MInh c vn th ti nc ta, u ph ch "chun th ". Nh vy l nhc quc th
khng g bng.
Knh mong b h, ra lnh cc triu thn hp bn, quan ng cc th son t quc th xin phong,
v t cng vn xin phong ca cc k lo quan thuc trong nc , sa sang ca qun lng Qung,
[t 112a] chiu xt ri chuyn dng ln vua Minh. Cn phm vt nghi l v cu phong, th tra xt ng
l, v chnh b mt vi S thn, ch khi c mnh thin triu, lp tc tin hnh.
Quc th s long trng; nhn dn v nh nc s vinh quang, u l t vic ny vy ".
Mu Hp cho li ny l phi. Nhng v lc ny ang bi ri v qun s, m ti nguyn cng cn
thiu km, cho nn cha thi hnh.
Ngy 2, thng 8, Gip Trng dng t s rng:
"C nhn ly cu: "tri tc bt nhc" (Bit s khng nhc ) lm rn; tin hin thng t x
theo cu: "Nin ch tin qui " (n tui gi th v hu ).
Nay h thn 70 tui, ng nn v hu, mt nim mong mun, khng ni g khc, knh mong
b h, xt lng ch thnh ca h thn, cho h thn tr s, ton tit mun, v gi hi tn ca h thn.
l h thn rt mong vy.
Hin nay, cc quan trong triu nh, thy u l cc bc hin ti, thi th vic nc, c thnh
ton. [t 112b] Nhng h thn lo ngi v iu; ang lc thnh tr cng nn ngh ti s nguy vong. l
lng ch thnh ca by ti gi ny cn by t.
Knh mong b h, tnh vic tr an, cung knh php trc, chuyn v chnh hc, thn cn ngi
ngay, thc ngay lng, phng sai ngn dc, khng gn sc p ht hay, khng gy li v tin ca,
khng ham ru, khng m nhc, ngn k nnh nt, rn s dong chi. Khin cho chnh tr gio ha tr
nn hay, nhn dn nh nc u yn vui, tin ti mt nn thnh tr.
H thn li ngh. Vic dng binh l mt vic rt cn thit hin nay. Knh mong b h, sng
thng kim c, gim s tiu ba, tch ca dng vo vic binh. y cho ph chnh ng vng phi
nghim hiu lnh, t Tng T trong cc doanh, phi chn bc anh dng; qun s phi tuyn hng tinh
nhu; sm thuyn b, duyt thy qun, luyn voi nga, kh gii, sng ng, v cung n, [t 113a]
lm k sch nh qun ch.
V phng Ty Nam, nhng ch xung yu gip gii bn ch, th nn p ly cao, o ho su,
t by n, nghim phng b, v t thm n tri, chia qun gi ni yu hi.
85
86
Mc Ngc Lin c tin Nguyn Quyn bi trn, cng dn qun trn xa. Quan Tit ch bn tin
qun ng doanh ti ni Hong Sn, nh ph cc ht; An Sn v Thch Tht, bt sng rt nhiu qun
ch. n thng 12 mi dn qun v.
Nm ny, Mu Hp i nin hiu Minh c lm nin hiu Hng Tr th nht.
Nin hiu Quang Hng th 11 (1588), thng 2, Mu Hp thy qun bn ta ngy cng cng
thnh, mi ngh ti k sch chin th ca Gip Trng tu by hi trc, bn sai dn qun cc Huyn
trong 4 Trn, p thm 3 bc ly t bn ngoi thnh i La, t Nht Chiu qua Ty H, v Cu Gia
Cu Gin, n thnh Thanh Tr [t 115b] b cao hn thnh Thng Long c l 2 trng, b rng 25
trng, li o 3 ln ho, trng chng gai, di chng vi chc dm, bao la bn ngoi thnh, rt l him
c.
Thng 5, ph Tit ch xut qun nh cc Huyn: An M v An Khang, lc nh nhn dn cc
ni y, ri dn qun v.
Thng 11, ph Tit ch li xut qun ra li Ph Ct nh cc Huyn: Trng An v Thin Quan,
thu c rt nhiu ti vt, ri dn qun qua sng Chnh i, ng doanh tri Dng v. ng ti y
mt tun, gi b ko qun v, nhng mai phc o k binh v voi nga ng sau doanh, phng la
t nh ca y d qun ch.
Tng ca Mu Hp l bn Tn qun cng v Qunh qun cng thy vy, tng l Tit ch ko
qun v tht, lin tranh nhau ui nh, gp phc binh ni dy, nh cho thua trn ti bi! Chm git
hng my trm tn, bn Tn qun cng ch chy thot thn ly mnh, khng cn tng n binh s.
Vng s bn tr v.
[t 116a] Nin hiu Hng th 12 (1589), ngy 16, thng 7 c nguyt thc.
Thng 10, ph Tit ch li xut qun nh Huyn An Khang. Mu Hp nh c i binh nh
mt trn quyt lit, bn sai ng vng n Nhng, thng lnh qun 4 V, v binh m 4 Trn u tin.
Khi chng tin ti gii phn Huyn An M, th ph tit ch bn vi cc Tng rng:
"Hy lui binh d ch, m ngm t phc binh nh tp hu ".
Bn sai Nguyn Hu Liu phc o qun tinh nhu vo trong chn ni trc, ri sai Ng Cnh
Hu lnh binh h v o qun vn lng lui vo ni Tam ip, quan Tit ch th ch thn thng dn i
binh t t ko lui.
n Nhng sai qun ln trn ni xem xt, c bo tnh hnh nh trn, bn ci m rng:
"Chng thy qun ta tin ti, t bit l t qun khng th ch ni vi nhiu qun, cho nn phi
lui binh trc, m tt l lu Hong nh i lm i qun on hu.
[t 116b] "Hi cc Tng s ta! C k no vn mnh c sc ui kp qun ch, bt c mt
Tng T, hoc mt con voi, ta s phong cho chc Thng tng, ri khi tr v nc, s tu xin Hong
thng thng trt v hu thng ".
Cc Tng T c lnh trn, u vui v hn h tranh nhau ui nh. Khi chng lt vo
vng him a, phc binh u tri dy, c i qun cng thc trng quay c tr li, 4 mt u hng say
nh p c vo, ph tan qun ch, chm u hn nghn tn, bt sng hn 600 ngi. n Nhng thu
thp tn qun, chy v ng kinh, quan qun cng tr v Thanh Hoa.
Thng ny, Mu Hp m khoa thi C nhn, ly bn Phm Y Ton cng 17 ngi trng tuyn.
87
Nin hiu Quang Hng th 13 (1590)1, v ca ngy triu ng an vng Mc Knh Ch, t
thng vi vin Tng di trng l Hong qun cng, ri n trn ti nh Qun cng, vic v l, u b
git cht.
Mng mt thng 7 c nht thc, v sao Thi bch phm vo mt trng.
[t 117a] Nin hiu Quang Hng th 14 (1591), ma xun, Mu Hp i nm ny lm nin
hiu Hng Ninh th nht.
Thng 3 c tu tinh hin phng ng.
Ngy 13, thng 3 nhun, c cu vng bc ngang tri; mt tri qung, c 2 vng kh trng
vng quanh bn ngoi vng qung.
Ngy 15, thng 5 l ngy Bnh Tut, c nguyt thc, mt trng b en gn ht.
Lc ny, chnh tr ca triu nh Mu Hp nt bt, binh lc th suy yu, li tai d lun lun, nhn
tm u ly lm nguy ngp.
Thng 12, quan Tit ch Trng quc cng c i binh nh Mu Hp, iu ng 60.000 qun.
Nguyn Hu Liu iu khin i qun th nht, Hong nh i iu khin i qun th nh, Trnh
iu khin i qun th ba, H Th Lc iu khin i qun th t, pht xut t Ty ra min Qung
Bnh, i qua Thin Quan, n gii phn Ty ni M Yn, [t 117b] dng qun ng doanh tri ti y,
ri tin qun qua ni Mang Mng thuc ht Thanh Chu lc nh cc Huyn: An Sn, Thch tht, Phc
Lc v Tn Phong. Li ng qun ti t Tt lm.
Mu Hp c tin qun nh vua ta tin nh bc bch n ni, cng mun i c binh m nh
mt trn quyt lit, nh c thua. Bn c thc iu ng binh m trong 4 Trn 4 V v 5 Ph,
cng 10 vn qun. Ra lnh ngy 16 thng ny, tt c binh s k trn, phi t tu ti Hip thng, Hip
h, tin nh. Sai Mc Ngc Lin c binh m Tng s Ty o; Nguyn Quyn c binh m Tng
s Nam o; Ngn qun cng v Thy qun cng lnh binh m Tng s ng o; Ph qun cng v
Xuyn qun cng lnh binh m Tng s Bc o; Khung qun cng v Tn qun cng lnh binh m
Tng s 4 V. Mu Hp ch thn c binh m Chnh doanh; [t 118a] cc v tn vng v cc tng
Tc v ng o c qun hu i. Chia ng cng tin.
Ngy 27, qun Mu Hp i n Phn thng, dn thnh mt trn, i din vi mt trn quan
qun bn ta. Mu Hp sai Khung qun cng2 v Tn qun cng c binh 4 V, lm i qun tin phong;
Mc Ngc Lin lm i qun Hu dc; Nguyn Quyn lm i qun T dc; binh m 2 o ng v Bc
k tip theo sau, tt c 4 i u tin. Mu Hp th ch thn c chin.
Ph Tit ch c tin trn, lp tc chia cng; Sai cc vin danh tng hu khu l bn Nguyn
Hu Liu, u dn qun bn b tin ln trc khiu chin; li tuyn 400 tn lnh k m vt ln
tr chin. Ra lnh: Cc doanh cc C u phi y theo Tit ch m chin u. Cc binh s u hng hi
xng nh, chm u Khung qun cng v Tn qun cng ngay trc mt trn [t 118b] T Tng l
Hong Ngha Cc cng cht ti mt trn. Mu Hp thy th khng ch ni, bn ra lnh ngng chin,
n binh bt ng.
n lc mt tri ng bng, vo khong gia tra, ph Tit ch nhn thy qun ch c v u
oi, bn ch thn c thc ba qun tha th tin nh. Pht ba ting pho lnh, cc Tng s u xung
t vo trn ch, khin cho qun Mu Hp hong s chy li, cnh qun bn t khng kp chiu c ti
cnh qun bn hu; o qun sau khng kp chiu c ti o qun trc, c trn sai lc; hng ng ri
lon, x nhau m chy. Qun bn ta tha thng ui di, ui n t Giang Cao, chm u hn vn
1
Xt th t, th nm ny l nin hiu Quang Hng th 13, v trn nm ny c chp nin hiu Quang Hng th 12, v
di nm ny c chp nm th 14. Th m chnh bn ch chp hai ch "tam nin " (nm th 3 ). C l chp st mt ch "+ thp "
(mi ) chng ? Xin dch theo ngha ch "+ thp tam nin ".
2
Cu ny chnh bn chp "Khung nh cng ". C l chp ln ch "qun " ra ch "nh " chng ? Xt trang trn chp
"khung qun cng ".
88
qun ch, mu chy khp ni, thy cht thnh non! Bt c la nga v kh gii khng k xit. Mu
Hp ch mt mnh mt nga chy xung thuyn, ri chy v Kinh p. Bn tn qun tranh nhau ln
thuyn, ngi trong thuyn s qu ng ngi s m thuyn, [t 119a] nn dng gm chm ba
vo cnh tay, lm cho bn tn qun ri xung nc m cht n qu na, ngoi ra u t chy trn
thot thn. Ring c o qun ca Nguyn Quyn xa lnh, cho nn c ton vn khng mt tn
no.
Ngy ny, ph Tit ch tin qun ng ti Hin Sn.
gic.
n m hm y, ph Tit ch sai Nguyn Hu Liu, dn 5.000 qun tinh nhu, v qun voi
nga nh thng vo i phng cu Gic cao pha Ty Bc Kinh thnh. Bn 7 pht sng la, t chy
nh ca ni y, khi la bc m tri, trong thnh hn lon. Mu Hp s hi, b thnh chy trn, qua
sng B . Nhn dn trong thnh, gi tr gi trai, tranh nhau xung thuyn qua sng, b cht ui
chng hn nghn ngi. n khi tri sng r, tc l sng ngy hm sau, Hu Liu li dn qun v ni
hnh doanh.
[t 119b] Nm Nhm Thn, nin hiu Quang Hng th 15 (1592), ma xun, thng ging, ngy
mng 3 thuc ngy Gip t, ph Tit ch tin qun ng ti Ninh Giang, ngy mng 5, tin ti cha
Thin Xun. Khi qun ta sp tin ti cu Nhn mc, th Mu Hp qu s! B kinh trn v qun Th
khi , lu cc i Tng li gi Kinh thnh; Mc Ngc Lin lnh qun bn b gi t ca Bo khnh tr
v pha Ty cho ti ca Nht chiu; Bi Vn Khu v Trn Bch Nin lnh qun 4 V, gi t Cu gia n
cu mng thng ti cu gin. Chia qun ng tng doanh, ng ca thnh chng gi; Nguyn Quyn
lnh qun gi t Mc x tr v pha ng, v lm qun cu vin cho cc o binh khi nguy cp. Binh s 2
o ng v Bc u thuc quyn Nguyn Quyn. Mu Hp th gi thy qun sng Nh h, dn hng
trm chin thuyn, lm thanh th cu vin.
[t 120a] Khi Nguyn Quyn n doanh lin t phc binh bn ngoi ca Cu Gin, nh
qun ta, li dn hng trm c sng ln, phng qun bn ta.
Ngy mng 6, ph Tit ch tin qun ti sng T Lch, ri ti cu Nhn mc, ng qun ti X
i, by trn chia cng, ra lnh: Hn trong mt ngy hm nay, phi nh ph thnh thng long cho bng
c! Sai Nguyn Hu Liu nh vo Cu gia, thng tin ca Ty; Hong nh i nh vo Cu Gin
thng tin ca Nam; Trnh nh vo cu Mng thng tin ca Mc Kiu. Quan Tit ch th ch thn
c i qun k tip ng sau, ng n ti lng Hng Mai.
Cc Tng tin nh, t gi T (khong 11 gi ) cho ti gi V (khong 15 gi chiu ), cha
phn c thua, quan Tit ch bn ch thn cm c lnh, pht c ch huy. T y kh dng cm ca
Tng s tri ln gp trm ln, hng say xung t, tranh nhau vt ln trc ln tn n, xuyn qua bc
ly, nhy ln mt thnh, lin ph ca ly [t 120b] Bi Vn Khu v Trn Bch Nin, khng sc
chng c, qun s tan v b chy tn lon, Ngc Lin cng b ly chy trn. Quan qun tha thng ui
di, phng la t cc cung in v nh ca dn gian, khi la m tri. Qun phng th 4 mt u tan
v. Quan Tit ch dn binh t Cu Gin tin thng vo, phc binh ca Nguyn Quyn t trc khng
kp tri dy, u b lon qun git cht, Nguyn Quyn k cng sc kit, trong ngoi u vng quan
qun; ca ly b lp; con trai y l Bo Trung v Ngha Trch cng lnh th h cng u t trn. Quyn
bn chy tr v bn doanh, lin b quan qun bt c, em np vo ca doanh. Trong kinh thnh xc
cht chng ln nhau, Tng T cht chng vi chc vin, s tt cht n hn nghn ngi, [t 121a] kh
gii b ngn ngang cao nh qu ni, lu i cung in nh ca sch khng!
Mu Hp s hi, bn thu thp tn qun, chim c di sng di t bo v.
Quan Tit ch dn qun ti bn sng, toan qua sng tin nh. Nhng li bo cc Tng rng:
"Cn bn ca Mu Hp phng ng Bc. Nay tuy bi trn y, nhng vin binh ti cc ni
hy cn nhiu. Qun ta th thuyn b cha , u l hy chuyn sau, C nhn c cu rng: "Thng
ch chi d, nhu kh bch bi, bi qun chi kh, mt th bt chn " (sau khi thng trn, th nhu kh tng
89
gp trm ln, mt khi bi trn, th kh th qun s sut i khng th tri ). Nay ta hy ko qun v, s
tt c ngh ngi, ch thi c, s t Trng An xut qun, c thy qun ln b binh, u tin nh cun
chiu, lc y mn sng i h tr v Bc, s khng cn thnh tr no kin c na ".
Quan Tit ch bn ng qun li ti chnh doanh , sai sang phng cc bc ly bng t chung
quanh thnh i La, v lp cc ho rnh, san thnh bnh a.
Thng 3, ph Tit ch h lnh ko qun tr v, [t 121b] i n ht Chng c, tm ng
qun li, sai to cu ni, qun qua sng L giang, ri chia qun i tun cc Huyn: Thanh H, Thng
Phc v Ph Xuyn; lc nh cc Huyn: T Lim, an Phng, Ma Ngha, An Sn v Thch Tht. Ri
do ng Thanh quan tr v Thanh Hoa.
Mu Hp thy qun nh vua ta tr v, bn tr li thu thp tro tn, sai cc Tng chia gi
nhng ni xung yu.
Ma h nm ny, Mu Hp m khoa thi C nhn bn B , ly bn Phm Hu Nng cng 17
ngi trng tuyn.
Mng mt thng 8 thuc ngy Mu T, c sao sa xung, sc , di chng 5 trng, lo sng
nh lung in, chiu sng rc vo nc nh, ri xung t c ting m m nh ting sm! Mu Hp
khng bit ly lm ng s, vn hoang dm chi bi, ngoi th cc th gia chuyn chnh, trong th
hon quan chuyn quyn. [t 122a] V vin Trn th Nam o Sn qun cng Bi Vn Khu l Nguyn
Th Nin, tc l con gi Nguyn Quyn, m ngi ch gi ca Th Nin l Hong hu ca Mu Hp, v th
Th Nin thng c ra vo trong cung. Mu Hp thy Th Nin, em lng yu mn, bn ngm tnh k
git Vn Khu cp v y. Vn Khu bit tnh, bn dn qun bn b v gi ht Gia Vin, khng theo
mnh lnh ca triu nh. Mu Hp my ln vi cng khng ti, bn sai Tng dn qun ti hi ti Vn
Khu.
Thng 10, Vn Khu trng binh chng gi, v sai con trai chy ti hnh doanh, yt kin ph Tit
ch, khc lc co t s tnh, xin u hng v xin cho qun cu vin. Ph Tit ch rt mng, bn hp cc
Tng m rng:
"Qun ch lp n binh Gia Vin, chn ng tin binh ca ta, my ln ta nh n ny,
m cha ph c. Nm trc y, ta xut qun do ng Thin quan, ra ht M lng Thch Tht,
nh ph ng kinh, [t 122b] m phi ko qun v ngay, l v s thy qun o ng v Nam ca
ch, hoc vt bin vo nh, hoc ngc dng sng ln pha Bc, u c th lm nguy hi cho ta. Nay
l ma ng rt lnh, nc sng cn nng, ta ang tnh ng binh tr gic y, th m Tng bin
thy ca gic li qui hng ta. l tri gip cho ta thnh cng vy.
Trc y ta thng thng trn bng b binh, ch c th dng v pha Ty Bc thi. Nu
mun nh v phng ng Nam, phi thy qun khng th dp ni. Nay c thy qun ca Vn Khu,
ta s dng ngay, do ng Trng An ra mn Duy Tn Ph Xuyn, ri tin binh theo i l, th khng
cn l g l khng thng. S c th nh ngy khi phc t ai vy ".
Ph Tit ch lp tc tu Hong xin khi binh, v sai Hong nh i dn mt o qun i
trc, cu Vn Khu.
Khi qun ta ti Bi inh, Vn Khu ra nghinh tip, ph Tit ch sai em qun bn b gi sng
m Giang, [t 123a] th qun Mu Hp lui v gi sng Thin Phi.
Sau khi y lo Vn Khu, ph Tit ch sai Vn Khu lnh thy qun bn b lm o qun tin b.
Mu Hp sai tn tht l Ngha quc cng gi quyn Tit ch Nam o, dn qun ti sng Thin
Phi thuc ht m x, chia ng tng n, gi bn oan V, bt dn inh huyn i An v huyn
Yn p ly t chy theo b sng, trng chng gai ln trn mt ly, chng qun ta.
Ph Tit ch sai Vn Khu em thy qun ra ca sng, nh vo thng lu; c sng T Hu
bn theo dc sng, nh vo h lu; ph Tit ch ch thn sang qua sng, nh vo trung lu.
Qun Mu Hp thua chy, ta thu c 70 chin thuyn, v rt nhiu kh gii, Ngha Quc Cng lui qun
v gi chu T nhin, quan qun ta th tin ng ti Cu Ti.
90
[t 123b] Tng ca Mu Hp l nh qun cng Trn Bch Nin sang hng bn ta, ph Tit
ch sai Bch Nin lm Tng doanh Tin thy qun; Vn Khu lm Tng doanh T thy qun. Tip y
c hn 10 Tng Nam o sang hng bn ta.
Ph Tit ch bo cc Tng T rng:
"Thy qun ngoi ngc dng sng, th lui d m tin rt kh. Sng i h rng mnh mng,
khng c c im. Vy thy qun ta nn do con sng Kim bng nh hp m tin, km theo b binh vo
2 bn b sng, tt c thy qun b binh u tin, y khp di sng trn cn, trn lin di tip, theo
con sng Ninh Giang n sng Xng Giang, ri bung thuyn m xui, th cn k no ng ni ".
Ngy 4 thng 12 qun ta tin ng ti chu Tinh Thn, n ngy 14, do ca sng Xng Giang,
c thy qun lc qun u tin.
Mc Ngc Lin dn chin thuyn chng c, trng ct g di sng, v p ly t trn b c
th, u b quan qun ta ph hy. Ngc Lin phi b thuyn [t 124a] chy v di ni Tam o, qun
s u tan v.
Ph Tit ch ch thn c b binh, tha th ui di, thy qun cng thun dng xui xung,
ti ca Nam Kinh thnh, ng ti bn Sa tho, bt c hn nghn chin thuyn, k c ln nh.
m hm ny, Mu Hp b kinh thnh chy trn, cc tn tc cng tm ng trn lnh. Tng s
th ni tip ra hng. T y, qun ca Mu Hp ht phn chin u, t sng Nh h tr v Bc, qun s
ko nhau ra qui thun.
Ngy 15 ph Tit ch tin qun ln x Hi Dng, ui dp cho ht qun ch, ng qun ti
Ph dung liu knh, sai Tng doanh T thy l Thi qun cng Nguyn Tht L c bn Vn Khu v
Bch Nin, em 300 chin thuyn cng qun cc C Ni thy, nh vo huyn Kim thnh. Mu Hp trn
chy, quan qun thu c rt nhiu [t 124b] vng bc ca ci, dng v con gi, bt Thi hu gii
v Kinh s, khi n sng B , Thi hu v qu s m cht.
Mu Hp dng con trai l Ton lm vua, gi vic nc, i nin hiu l V An th nht.
Thng 12, ph Tit ch chia qun nh cc ng, ph tan qun ca Knh Ch Tn M thuc x
Thanh H, thu c 50 chin thuyn, v rt nhiu kh gii la nga. Nh ca ti cc Ph H Hng, Nam
Sch v Kinh Mn, u b t chy gn ht. D ng l bn Ph qun cng, Ho qun cng, Thy qun
cng, Lng qun cng, Ngha qun cng, v Li b Thng th Phc qun cng Ung, L b
Thng th Hng kh hu Nh Tng, Cng b Thng th ng Hng, Li b T th lang Ng Tho, [t
125a] ng cc hc s Ng Cng, T khanh Nguyn Cn, Sn nam Tha chnh s m Vn Tit, v Hi
dng Tha chnh s Phm Nh Giao, u n ca qun xin hng, quan Tit ch Trnh Tng u ng
li an i, v vit t biu a v ni hnh ti tu Hong , xin cho cc ngi k trn c gi nguyn
chc tc c.
Khi quan Tit ch t sng Tranh v Kinh thnh, nghe c ngi bo: "Mu Hp n cha M
Khu ht Phng Nhn ". Bn sai Tr qun cng Nguyn nh Lun, v Lim qun cng Lu Chn, dn
qun i tm bt. Dn a phng cho bit: "Hm n Mu Hp gi lm ng s, n n y, n nay
11 ngy ". S tt bn n cha, thy Mu Hp nghim nhin ngi xp bng bng, gn hi th Mu Hp
m p rng:
"Bn tng tu hnh t hi cn tr tui am my ny [t 125b] chn mui, a rau hng ngy
trai dng; thp hng th pht, cng c chuyn lm ".
Qun s thy nh s ni hot bt khim tn, bit l Mu Hp, bn bt gi. Mu Hp t liu khng
th thot c, bn th thc v ni rng:
"My ngy trc y, ti chy trn n np trong rng rm, qu i kht, dm xin cho mt
bnh ru ung cho ".
Qun s bn cho bnh ru. Sau khi Mu Hp ung tha thch, ngm ngi than rng:
91
MAC KNH IN
Mc Knh in l con trai ng Doanh v em trai Phc Hi, tnh nhn hu, linh mn, dng cm
c tha. Ngy triu phong tc Khim vng.
Khi Phm T Nghi khi lon, Phc Nguyn phi b Kinh thnh chy lnh. Knh in xut tng s
rc v, ri em qun dp ht cc ng gic.
Khi 2 i tng L B Ly v Nguyn Khi Khang, em ton o binh Ty Nam v qui thun bn
triu ta, Phc Nguyn phi b Kinh thnh chy n Kim thnh, nhn tm trong nc la tan. c mt
mnh Knh in thu thp qun dn vng ng Bc, gi sng Nh h tr v Bc, chng c qun bn ta,
trong nc li bnh nh tr li.
ng gi chc Tng soi Trung doanh, cm quyn chnh tr khp trong triu ngoi qun. Mu
Hp tin phong tc Khim i vng.
Sau khi ng qua i,c 9 con trai: Con trng l Knh Ch, ngy triu [t 126a] phong tc
ng an vng, chc Ph c soi; con th l Knh Trc, c phong tc Trung cn cng, chc Cm
y v Chng v s; Knh Phu c phong tc oan lng cng, chc Hng quc v Chng v s;
Knh Gin c phong tc Hu thnh cng, chc Chiu v v Chng v s; Knh Tun c phong
tc t l cng ; Knh Cung c phong tc n hu cng; Knh L c phong tc Khung ph
cng; Knh Bang cha c phong tc. V 9 con gi.