Khuyt Danh

i Vit S Lc

Th K 14
(1377 - 1388)

Ta sch:

i Vit S Lc

Son gi:

Khuyt danh

Dch gi:

Nguyn Gia Tng

1972

Nh xut bn TP HCM
B mn Chu hc
i hc tng hp TP HCM

1993

Cng , L Bc

2001

L Bc - bacle@hotmail.com

2001

Nh xut bn:

Chuyn sang n bn in t bi:

iu hp:

Nm
1377 - 1388

i Vit S Lc - Quyn I

i Vit S Lc
Quyn I

Nhng Bin i u Tin Ca t Nc

Xa, Hong 1 dng nn mun nc, thy Giao Ch xa xi, ngoi ci Bch Vit, khng th
thng thuc c, bn phn gii hn gc ty nam, c 15 b lc l: 1) Giao Ch, 2) Vit Thng Th, 3)
V Ninh, 4) Qun Ninh, 5) Gia Ninh, 6) Ninh Hi, 7) Lc Hi, 8) Thanh Tuyn, 9) Tn Xng, 10) Bnh
Vn, 11) Vn Lang, 12) Cu Chu, 13) Nht Nam, 14) Hoi Nam, 15) Cu c2.
Nhng b lc ny u khng thy cp n trong thin V cng3.
n i Thnh Vng nh Chu4 Vit Thng Th mi em dng chim bch tr, sch Xun Thu gi
l khuyt a5, sch i k6 gi l iu 7.
n i Trang Vng nh Chu (696-682 trc Cng nguyn-ND)8 b Gia Ninh c ngi l, dng
o thut qui phc c cc b lc, t xng l Hng Vng ng Vn Lang, t quc hiu l Vn
Lang, phong tc thun lng chn cht, chnh s dng li tht gt.
Truyn c 18 i u xng l Hng Vng.
1

Hong : Tn mt trong nhng v vua theo truyn thuyt ca lch s c i Trung Quc.

Trong b " i Vit S K Ton Th " chp l: vua Hng Vng lp ra nc, c quc hiu l Vn Lang. Ngi chia nc ra lm 15
b. Trong 15 b c 5 b khc vi " i Vit S Lc " l: Chu Din, Phc Lc, Dng Tuyn, V nh v Tn Hng.

V cng: ng V (sau ny l vua H V, 2205- 2197 trc cng nguyn) nh ra php cng ca chn chu v chp r ni sng,
ng s xa gn, sn vt tng vng nn gi l cng (T nguyn, Ng, tr.203). Vn thin y vit theo th cu t 4 n 6 ch
thng i nhau. Nc ta c sch "An Nam V cng" l bn chp tay, chnh vn ca Nguyn Tri (i L).

Vua Thnh Vng nh Chu (Chu) tn Tng, con V Vng, lc ln ngi cn nh, vic nc u nh Chu Cng n lm chc
Trng t trng coi. Lc by gi hnh pht khng dng, mi ngi ca tng l i thnh tr. Trong "T nguyn, H, Mo trang 111"
chp: khong u nh Chu (Trung Quc) h Vit thng sau my ln c dch ting ni, dng cng l, s gi Vit Thng qun
mt ng v. Chu Cng mi dng xe ch nam ch x Vit v nc.

Sch "i Nam Quc s din ca":

Va i ngang vi Chu Thnh
Bn phng bin lng tri thanh mt mu
Th thm Trung Quc th no
Li em bch tr dng vo Chu Vng
Ba trng dch l cha tng
Ban xe T Ng ch ng Nam qui.
5

Khuyt a: t trng, c l l thi ny b lc Giao Ch dn c cn tha tht, trng vng nn c gi nh th.

i k: nguyn l sch L k, sch ny chp cc l nghi trong gia nh, hng ng v triu nh, do c Khng T san nh v
i Xun Thu. n i nh Hn c i c v i Thnh l hai ch chu cng dn li. B ca i c gi l ii. B ca i
Thnh gi l Tiu i. V sau, sch L k c dn li y l i k.

iu : iu l chm, l ci trn. Trong "i Vit s k ton th" chp rng: "Dn chng chn ni thy sng ngi nhiu tm
c, bn ua nhau bt ly n b ging thung lung lm hi. Dn chng bm ln vua. Vua (Hng Vng) phn: "Thung lung
a loi ging vi chng v ght loi khc vi chng, cho nn mi c thi y".Vua bn dy ly mc v nhng hnh thy qii vo
thn th. T y ging thung lung khng cn hi dn na. Tc xm mnh ca ngi Bch Vit c l khi t .

88

Vua Trang Vng nh Chu tn , con ca vua Hong Vng, ngi 15 nm.

i Vit S Lc - Quyn I
Vit Cu Tin (505-465 trc cng nguyn-ND)1 thng sai x sang d, Hng Vng chng c li.
Cui i nh Chu, Hng Vng b con vua Thc l Phn nh ui ri ln thay.

Phn p thnh Vit Thng, ly hiu l An Dng Vng2 ri khng cng vi h Chu thng
hiu na.
Cui i nh Tn, Triu chim c Ut Lm, Nam Hi, Tng qun ri xng vng ng
Phin Ngung, t quc hiu l Vit, t xng l V Vng.
Lc by gi An Dng Vng c thn nhn l Cao L ch to c ci n liu bn mt pht ra
mi mi tn, dy qun lnh mun ngi.
V Hong bit vy bn sai con l Thy xin sang lm con tin thng hiu.
Sau nh vua i Cao L hi bc bo.
Cao L b i, con gi vua l M Chu li cng vi Thy t thng. Thy phnh M Chu mong c
xem ci n thn, nhn ph h ci ly n3 ri sai ngi trnh bo vi V Hong. V Hong li ct binh
sang nh. Qun ko n, vua An Dng Vng li nh xa l dng n thn th n h gy, qun lnh
u tan r. V Hong nhn m nh ph, nh vua ngm ci sng t4 i xung nc. Mt nc cng
v ngi m r ra.
t nc v th m thuc nh Triu.

Cu Tin: Vua nc Vit thi Xun Thu (Trung Quc) l ngi c ch, quyt dit k th l nc Ng. ng thng nm gai nm
mt, chu ng trm b ti nhc, li nh c hin thn Phm Li v vn Chng nh mu, lp k, em m nhn l nng Ty Thi
dng vua Ng say m nhan sc b ph quc chnh. Kt cc Cu Tin dit c Ng.

"i Vit s k ton th" cng nhiu s liu khc chp rng Thc an Dng Vng ln ngi nm Gip Thn v n nm Qu T th
dt (257-208 trc cng nguyn) ngi 50 nm. Nhng c nhiu chuyn gia s hc hin i cho rng Thc An Dng Vng ch
ti v t nm 208 n nm 179 trc cng nguyn. Nh vy ch ngi c 30 nm.

Ly n: tc ci my (c) c ca ci n.

Sng t: T l con ty ngu tc l con t gic, mnh nh hn voi mt cht, da dy, sng thng hai u nn cn gi l "thng t".

"Thn chu di vt ch" cho l t gic l mt loi vt thn d, ci sng tiu biu cho s linh thing ca n nn cn thng gi l linh
t. Nh th L Thng n (813-858) thi Vn ng c cu: "Tm hu linh t nht im thng", (lng c linh t mt im
thng). Cao B Nha (triu Nguyn Vit Nam) c thi phm "T tnh khc" c cu: "uc linh t thu ch k oan". Nhiu b s chp
l vn t. Vn l c ng vn. Trong "i Nam Quc s Din ca" (khuyt danh) c cu: "vn t theo ngn sui vng cho xui" l
ni v ci cht ca An Dng Vng vy.

i Vit S Lc - Quyn I

Chp Vic Nh Triu

Triu V
V tn hy l , h Triu l ngi Chn nh i nh Hn.
Tn Thy Hong nm th 33 thn tnh c thin h ly xong t Dng Vit, dng Nhm
Ngao (Hiu) lm chc K qun Nam Hi, lm chc Lnh qun Long Xuyn.
n i Tn Nh Th, Nhm Ngao qua i, Triu ln thay. Lc nh Tn b dit, Triu thn
tnh lun t ai Qu Lm v Tng Qun ri t xng l Nam Vit Vng.
Khi vua Cao T (206-195 trc cng nguyn-ND) nh Hn1 dp yn c thin h mi sai Lc
Gi sang dng n tn c dy tua v phong lm Nam Vit Vng.
n i Cao Hu2 nh Hn nm th 5 vua t lp lm Hong ri em binh nh Trng Sa
(tnh H Nam) o b dn, nn u Lc, Mn Vit u thuc v Hong . t ai ng ty rng c hn
mun dm, vua ng nh vng, i xe t o.
V sau, lp li a v ca Nam Vit Vng nh trc, Hn Vn 3 sai Lc Gi mang th sang
hi. Gi n ni, vua thn m t b hiu ri xin tr li lm phin vng4 mi mi nhn chu vic tin
cng.
n i V nh Hn5 nin hiu Kin nguyn nm th 1 th mt6 tn thu7 l V , ngi
c 18 nm8.
Ngi chu l H c lp ln lm Vn Vng.

Hn Cao T h Lu tn Bang, ngi t Bi, dt c nh Tn, dit c Hng V, ngi c 12 nm.

Cao Hu tc L Hu: Hong hu ca Hn Cao T, tn Tr, L Hu sinh ra Hu . T lc Hu mt, L Hu chuyn gi vic

triu chnh c 8 nm. B phong vng cho bn ngi h L. Khi L Hu bng, bn Chu Bt, Trn Bnh git ngi nh h L.
L Tnh dm ng, t thng vi T C. L Hu li hi b Hu Phi bng cch mc mt, xo tai, cht tay chn b ny v nh
thuc c git cht con b Hu Phi.

Hn Vn tn Hng con Hn Cao T, ngi 23 nm.

Phin Vng: Phin l hng ro che ch. Vng l tc vng vua phong cho cc Hong thn hay quan i thn. Phin vng l
tc vng vua phong cho cc ch hu phin quc, chu thn phc Thin t hay Hong . Trong "Nh thp t hiu" c cu:
"Ka n phong ngoi ci phin vng".

Hn V tn Trit, con ca Cnh , ngi 54 nm, bt u lp ra nin hiu, 11 ln i nin hiu.

Triu V ngi t lc nh Tn b dit tc nm 207 trc Cng nguyn n nm kin nguyn th nht i Hn t nm 140
trc Cng nguyn th tng cng 68 nm ch khng phi l 18 nm. Ngoi ra, theo "i Vit s k ton th" cng nhiu s liu
c th Triu V mt nm Gip Thn (137 trc Cng nguyn) tc nm th 4 nin hiu Kin nguyn i Hn V , ngi c
71 nm.

Tn Thy: Khi mt ngi t trn, ngi ta da theo hnh vi hnh kim lc sanh tin m t cho ngi y tn thy, tc l tn km
hay tn cng cm. C hai loi thy l cng thy v t thy. Cng thy do vua hay chnh ph t cho v c cng nhn qua
nhiu th h. Cng thy c th khen hoc ch. V ch bai, th d: Vua L Long nh (1005-1009) tn c v dm mc bnh phi
nm th triu v vy m thy l "Nga triu" hoc nh H Kit v n Tr l hai ng vua hung bo v hoang dm nn sau ny
nhng bo qun kim hn qun gi l "Kit, Tr". V khen ngi, th d: c Khng T thng minh ham hc, hay hi v hay nghe
nhng ngi d di ngi m khng thn nn vua V t tn thy cho ngi l "Khng Vn T". Mt th d khc, Phng Hng
nm 791 khi binh nh ui quan h tham bo nh ng, nhn dn coi ng nh cha m nn t thy l "B Ci i
Vng" (B: cha. ci: m). Thy ca cc vua gi l Thnh thy, thng ghp vi miu hiu, th d thy ca Nguyn Hong l Gia
D, ca Nguyn Phc nh l Cao, ca Minh Mng l Nhn V.V... T thy do con chu, b con, thn tnh, bn b, mn ... t
cho v nng v tnh cm thng c ca tng. (Trnh Huy Tin).

Xem ch thch s (34)

i Vit S Lc - Quyn I

Triu Vn Vng
Vn Vng tn hy l H tc chu ca Triu V 1. Vo i V nh Hn, Hn Vng thng
sai con l Anh T sang chu bn Hn Triu. Sau vng mt (nm Bnh Thn-125 trc Cng nguyn-ND)
tn thy l Vn Vng.
Anh T c lp ln lm Minh Vng.

Triu Minh Vng

Minh Vng tn hy l Anh T2 tc con ca Vn Vng.
Trc kia Thi t (Anh T -ND) sang lm Tc v ti Trng An3 bn nh Hn c ly ngi con
gi h C sanh c ngi con l Hng. n khi vua Vn Vng mt, Minh Vng ln ngi, lp C Th
lm Hong hu, Hng lm Thi t.
n nm th t, nin hiu Nguyn nh nh Hn, vua mt, tn thy l Minh Vng, con l Hng
c lp ln tc Ai Vng.

Triu Ai Vng4
Ai Vng tn hy l Hng, tc con ca Minh Vng.
Va mi ln ngi Ai Vng tn m l C Th lm Thi hu. Thi hu lc cha ly Minh Vng
thng cng vi An Quc Thiu Qu, ngi B Lng t thng.
Kp n khi Minh Vng ln ngi, nh Hn sai Thiu Qu sang d vua v chu. Thi hu cng vi
Thiu Qu li t thng vi nhau xi gic vua v chu.
Tha tng L Gia5 can gin mi m vua khng nghe, Thi hu gin, by tic ru git Gia.
Bit c nh th, L Gia mi cng vi cc quan i thn b mt lm lon.
V nh Hn nghe tin L Gia khng vng theo vua, bn sai bn Hn Thin Thu em 2000
lnh sang nh Gia. L Gia mi cng vi ngi em trai v dn trong nc nh git vua cng Thi hu,
git ht s gi nh Hn ri rc con trng ca Minh Vng l V Dng hu v lp ln ngi.
Vua mt tn thy l Ai Vng.

Triu Vn Vng: con ca Trng Thy ln ngi nm t T (136 trc Cng nguyn), ngi 12 nm, hng th 52 tui.

Anh T: Con trng ca Vn Vng ngi c 12 nm, dng L Gia lm Thi ph (Minh Vng: 124-113 trc Cng nguyn).

Kinh nc Trung Hoa i Ty Hn.

Triu Ai Vng ln ngi nm K T (112 trc Cng nguyn) ngi c mt nm.

L Gia: Trong nguyn bn ghi chp "tng L Gia" ch "Tha" l do chng ti thm vo. Tha tng L Gia l ngi tn tm vi
nc tri sut ba triu vua, Triu Minh Vng, Triu Ai Vng, v triu Dng Vng. i vua Triu Ai Vng Hn V sai s l
An Quc Thiu Qu sang Nam Vit d Ai Vng v chu. C Th v s gi Hn t thng vi nhau, by tr dm lon khng n s
g. C Thi hu li quyt em Nam Vit dng nh Hn. L Gia bit c mu m nh Hn, dng C Th thn tnh Nam Vit bn
git s gi nh Hn, C Th cng Ai Vng ri tn Minh Vng ln ngi tc l Triu Dng Vng.

i Vit S Lc - Quyn I

Triu V Dng Vng

V Dng Vng tn hy l Kin c tc anh ca Ai Vng1.
i nh Hn, nin hiu Nguyn nh nm th nm (nm K T- 112 trc Cng nguyn-ND)
thng 11 Tha tng L Gia a binh sang nh bn Hn Thin Thu, git ht c, li gi l c Tit ca s
nh Hn em t ngoi ci.
Nm th su, nin hiu Nguyn nh, nh Hn dng L Bc c lnh chc Phc ba tng qun
xut binh Qu Dng ko xung Hong Thy, Dng Bc lm chc Lu thuyn Tng qun xut binh
D Chng tin xung Thnh Ph. Dng hai ngi Quy ngha hu lm chc Qua thuyn H li tng
qun xut binh Linh Lng ko xung Li Thy. Tr ngha hu nhn ly bn ti nhn Ba Thc pht
binh D Lang2 tin xung mit sng Tng Kha cng gp nhau Phin Ngung nh L Gia. L Gia
cng vi vua phi chy trn ni bin. L Bc c sai qun ui theo bt c vua v L Gia.
Binh lnh ca Qua thuyn H li cha tin xung m t Vit bnh nh xong bn chia t ny
ra lm 9 qun l:
1. Nam Hi (Qung ng-ND)
2. Thng Ng (nay) l Ng Chu3
3. Ut lm (Qung Ty- ND)
4. Hp Ph nay l Qung Chu.
5. Giao Ch (Bc Vit-ND)
6. Cu Chn nay l ph Thanh Ha
7. Nht Nam nay l ph Ngh An
8. Chu Nhai (o Hi Nam-ND)
9. am Nh nay l am Chu
Trn t Triu V xung n V Dng Vng gm c 5 i:
Bt u t nm inh T4 v dt vo nm Canh Ng (111 trc Cng nguyn-ND) v sau u do ngi
Bc (Trung Hoa-ND) b nhim n cai tr.

Triu V Dng Vng: C s liu li cho rng Thut Dng Vng ch khng phi l V Dng Vng. "i Vit s k ton th"
cng chp V Dng Vng. Nhiu s liu khc cng chp V. Vy c th v ch Thut v ch V hi ging nhau ri c nhm
chng(?)

Kin c V Dng Vng l con trng ca Minh Vng, m l Nam Vit, vi Ai Vng l anh em cng cha khc m.
2

D Lang: Mt nc ln nht trong cc nc r min Ty. Nc y ngoi t Thc, pha ng gip Giao Ch, pha ty gip Vn
Nam. i Hn V , trong th ca ng Mng dng vua, c on: "Qun tinh nh D Lang c th c hn mi vn lt
thuyn sng Tng Ca nh xut k bt , l mt k hay ch ng t Nam Vit".

Ch "nay" ngoi ngoc n l dch theo nguyn bn, tc vo thi tc gi vit b sch ny.

T nm inh T n nm Canh Ng (184-111) tng cng ng 74 nm. Nhng vn theo b s ny th Triu xng Vng t
nm nh Tn b dit, tc nm Gip Ng (207 trc Cng nguyn). Vy tng cng (207-111) l 97 nm. Phi chng y c s
nhm Ln.

i Vit S Lc - Quyn I

Quan Th Nhm Qua Cc Thi i

-

Thch i ngi thi V (140-86 trc Cng nguyn-ND) nh Hn.

Chu Chng ngi i chiu (86-74 trc Cng nguyn-ND)1 nh Hn.

Ngy Lng T Minh2 i Tuyn (73-48 trc Cng nguyn-ND)3 nh Hn.

T nh4 ngi i Quang V (25-58 trc Cng nguyn-ND)5 nh Hn.

M Vin6 i Quang V nh Hu Hn nin hiu Kin V nm th 16 (40 sau Cng nguyn) c

Trng Trc ngi huyn M Linh (lng H Li, huyn Yn lng, tnh Phc Yn) l con gi ca
quan Lc tng.
Trng Trc ly chng ngi huyn Chu Din l Thi Sch7.
Ngi v tnh rt hng dng, c iu lm tri php, Thi th T nh ly php lut buc ti.

Trng Trc gin, bn cng vi ngi em gi l Trng Nh khi binh Phong Chu nh ph qun
huyn. Dn Cu Chn v Nht Nam u hng ng c. B chim c 65 thnh ngoi pha Nam nh
Hn, ri t lp ln lm vua, ng m Linh.
Nm th 178 nh Hn phong M Vin lm Phc ba Tng qun em qun sang nh B Trng.
Nm th 181 M Vin cho qun i men b bin, dc theo th ni, n cy m ng m tin c
hn ngn dm. Qun M Vin tin n Lng Bc2 ri cng vi Trng Trc nh nhau. Trng Trc khng
chng c ni phi lui v gi Cm Kh.
1

Hn Chiu ln ngi nm t v (86 trc Cng nguyn) tn l Pht Lng, con ca V , ngi c 13 nm, ba ln i nin
hiu.

Tra cu nhiu b sch s c m chng ti c th vo i vua Tuyn nh Hn khng thy chp "Ngy Lng T Minh". B "i
Vit s lc" chp nhm chng! theo "Hu Hn Th" th thy rng: Thi nh ng Hn Hong , quan huyn lnh C phong
l ngi cc k tham lam tn bo. Lc by gi ngi trong huyn l Chu t t hp dn Man ng n bn, nm nghn ni ln
git quan huyn lnh v tin nh qun Cu Chn. Thi th Cu Chn l Ngh Thc b t thng. Nh Hn cho Ngy Lng lm
quan y qun Cu Chn em qun tin nh Chu t, ph c qun Chu t. Tuy vy, th lc ca Chu t vn mnh. Sau
nh Hn phi cho Th s H Phng sang nh mi yn.

Hn Tuyn tn Lun, con V (chu ca L Thi t). ng Hoc Quang c vn cho vua.

Nm Gip Ng (34 sau Cng nguyn) vua Quang V nh Hu Hn sai T nh sang lm Thi th qun Giao Ch, T nh l mt
tham qun tn c. Dn Giao Ch bt phc. Sau b Trng Trc, Trng Nh nh ui i.

Nm t Du (25 sau Cng nguyn) ng Hn Quang V ln ngi, vua tn T, dng di Trng Sa nh Vng, ngi c 33
nm, nh Lc Dng nn gi l ng Hn.

M Vin: Ngi mu Lng i ng Hn. L mt danh tng ly lng. M tng ph tng Ngi Hiu, nh tan r Tin Liu
Khng, dp yn Lng Hu... v c vua Hn Quang V phong lm phc ba tng qun, tc hu. Vo nm Tn Su- nm 41
ty lch vua Quang V sai M Vin em binh lc hng hu sang xm lng nc ta. M nh vi Trng Trc, Trng Nh l nhng
bc n lu ca nc ta. n ngy 6 thng 2 nm Qu Mo - 43 M mi nh bi c hai b. Tuy thng trn nh8ng m cng
phi kinh tm bt va v trn ng v ly lm hnh din v chin cng "rc r" . M cho dng ct ng ti bin gii Tng
Lm gip Ty B Di k nim. Trn ct ng khc su ch "ng tr chit, Giao Ch dit". Bn ta, vo thi Hu L nm 1615 c
Nguyn Tun i s dng l cng nh Minh. Vua Minh mun lm nhc nc ta bn c mt v i "ng tr ch kim i d lc"
ngha l "Ct ng ti nay ru xanh". Nguyn Tun p ngay. "ng Giang t c huyt do hng" ngha l "Sng Bch ng t
xa mu vn cn ". V i ca vua Minh l nhc vic tht trn ca hai b Trng. V ca Nguyn Tun l nhc vic ti sng
Bch ng, Ng Quyn nh tan qun Nam Hn nm 938 v Trn Hng o nh tan qun Nguyn nm 1288.

Thi Sch: L danh s Giao Chu, h ng, ngi huyn Chu Din ph Vnh Tng. ng lm quan huyn lnh Chu Din, thy
vin Thi th Trung Quc l T nh, tham lam bo ngc mi a th khuyn T nh sa i li chnh sch. T nh gin, git
Thi Sch vo nm Canh T- nm 40 Ty lch.

Nm th 17: nin hiu Kin v nh ng Hn Quang V tc nm Tn Su, Ty lch nm 41.

i Vit S Lc - Quyn I

Nm th 19 Trng Trc cng nguy khn bn trn chy, b M Vin git3. Tn qun ca B chy
n C Phong vn cn b ui phi u hng.
M Vin dng tr ng lm ranh gii cui cng (ca nh ng Hn-ND) chia t lm hai huyn
l Phong Kh v Vng Hi, li xy p Kin thnh4 hnh trn nh ci t kn.
Nm th 21 (tc nm t T- 45 sau Cng nguyn-ND) ma thu, M Vin tr v Hn.
-

Chu Xng, i Thun (126-144-ND)5 nh ng Hn lm Th s.

Trng Kiu, i vua Thun (nh ng Hn) nin hiu Vnh Ha, nm th 3 (tc nm Mu
Dn- 138 sau Cng nguyn -ND) ngi Man6 Tng Lm l r. Khu Lin nh git quan Trng
li. Nh ng Hn dng Trng Kiu lm Th s.
Trng Kiu n khuyn gii, v v dn nn tt c u u hng ri tn v.

H Phng, i Hon nh ng Hn7 nin hiu Din Hy, nm th 3 (nm Canh T- 160 sau
Cng nguyn) ngi qun Cu Chn li lm phn. Nh Hn phong Lu Phng lm Th s. Vo
ma ng, thng 11 ng gic hn 20.000 ngi u n xin hng.

Lu Tho ngi i Hon nh Hn.

Chu Ngung8 ngi i Linh (168-189 sau Ty lch- ND) nh Hn9.

Chu Tun, i vua Linh nh ng Hn, nm th 4 nin hiu Quang Ha (nm Tn Du- 181
sau Cng nguyn- ND) ma h, thng t r H lm lon. Bn Lng Long, ngi trong chu,
nhn lm phn, ng c n vi chc nghn ngi. vua Linh sai Chu Tun i nh ph
ri dng Tun lm Th s.

Gi Tng10 i vua Linh nh ng Hn nm th nht nin hiu Trung bnh (nm Gip T- 184
sau Cng nguyn- ND), ngi trong chu hp binh nh Th s. Vua Linh dng Gi Tng lm
Th s. Gi Tng n v v ha hp c lng ngi, ci Giao Chu tr v yn n. trm h ngi
ca rng:
Gi ph lai vn
S ng tin phn
Kim kin thanh bnh
Cnh bt cm bn.

Nm th 18: tc l nm Nhm Dn, Ty lch 42.

Lng Bc l mt ci h gn thnh H Ni, pha Bc c sng Nh H, pha Nam c sng T Lch. i Hn gi l h Lng Bc, i
Trn gi l h Dm m, i l gi l Ty H. Sau v king tn hy ca Cha Trnh nn i li l oi H.

Nhiu sch chp: Sau khi qun b tan v, hai B chy v x Ht Mn thuc huyn Phc Lc (nay l huyn Phc Th, tnh Sn Ty)
th bc qu, bn gieo mnh xung sng Ht Giang m t Trm Mnh. Hm y l ngy 06 thng 2 nm Qu Mo (Tc nm 43 sau
Cng nguyn). Hin nay ti x ni trn, nhiu sch chp rng vn cn miu th v hai tng tc hnh hai B.

Kin thnh: Kin l ci kn, tc l ci t ca con tm. Kin thnh l ci thnh ging nh ci kn.

Vua Thun nh ng Hn tn l Bo, con ca An ln ngi nm Bnh Dn (126 sau Cng nguyn) ngi 19 nm.

Nguyn bn l ch Man. Xa, ngi tu gi ngi phng Nam cha khai ha l Man.

Vua Hon nh ng Hn (147-167) tn l Ch, chu l H Gian Hiu Vng Khai (con ca Chng ) ngi c 21 nm.

Nm 184 Th s Chu Ngung nh thu nng, b n binh bn a git cht, vua Hn sai Gi Mnh Kin 9tc Gi Tng) lm Th
s.

Vua Linh nh ng Hn tn Honh, chu tng tn ca H Gian Hiu Vng Khai (con ca Chng ) ngi 22 nm.

10

Gi Tng tc Gi Mnh Kin. Khi Gi Mnh Kin cha sang, bn cai tr x ta phn nhiu l nhng tham quan li nn gy
hon nn cho dn chng khng t.

Gi Tng Hiu Lim, tng gi chc Kinh triu don, c ti v chnh tr (theo Khm nh Vit s thng gim cng mc).

10

i Vit S Lc - Quyn I
Tm dch:
Cho Gi n mun mng
Khin ta trc nh cn
Thanh bnh nay thy
No dm phn cho ang.
Gi Tng gi vic cai tr trong ba nm, c phong lm Nh Lang.

Nguyn Tin1, i nh Hn, trong khong nin hiu Trung bnh (184-189 sau Cng nguyn- ND)
lm Th s.

S Nhip2 t lm Ngn Oai, ngi Qung Tn thuc qun Thng Ng (Qung Ty). Cha l S T,
i Hon (147-167 sau Cng nguyn-ND) nh ng Hn, lm Thi th Nht Nam.

Lc nh S Nhip v du hc kinh nh Hn, ham thch T Th Xun Thu3 bn em ch gii

sch ny. ng li tinh thng c ci ngha ln ca sch Thng Th4. Thn ph qua i, mn tang, sau
ng Mu ti5 v ang lm quan lnh t Vu th c b lm chc Thi th Giao Chu. ng hay
nhn nhng v knh cn gn gi k s nn nhng ngi trnh lon i nh Hn, a s ko n nng
ta.
Vua Hin 6 nh ng Hn nghe ng l ngi gii ban cho giy c bit khen ngi ri cho lm
chc Tuy nam Trung lang tng m vn gi chc Thi th Giao Chu nh c.
Cui nin hiu Kin An (tc nm Canh T- 220 sau Cng nguyn-ND)7 S Nhp sai em l Khm
sang lm con tin bn Ng8.
S Nhip li ly ngc trai, sng t, ng voi cng tri cy thm ngon qu gi em dng Tn
Quyn. Quyn khen ngi ri phong cho chc Long bin hu9. Ba ngi em trai ca S Nhip l Nht, V v
V u l Qun trng c.
S Nhip c trnh hc vn su rng. ng c ra lm quan trong ci cnh cc k hn lon
m vn gi yn n trn vn c mt vng cng th hn 20 nm. Nhn dn c an c lc nghip,
1

ng ra L Tin. Nhng quan li Trung Quc sang cai tr c h L m khi vit sch ny tc gi cng i thnh h Nguyn. tc gi
qu tn trng nghim lnh ca nh Trn hay l qu s?!

S Nhip: T tin l ngi nc L, do bt mn v vic Vng Mng cp ngi nh Hn mi sang t Qung Tn, qun Thng
Ng, n i S T. Thn ph ca S Nhip l su i. S T lm Thi th qun Nht Nam. S Nhip du hc Kinh s Mu ti
ri Hiu Lim. Lc lm Thi th Giao Ch dn rt knh phc mi tn lm S Vng. Quan Hn lm Hc S L Vn Hu, mt s gia
c ti, thi Trn Thnh Tng (1258- 1278) khm phc ci phm c v ti tr dn ca S Vng khng t.

T Th Xun Thu: Kinh Xun Thu c ch ni s (24) chng u. T Khu Minh i nh Chu lm Thi s cho nc L, theo ch
c Khng T son ra b T Th Xun Thu. Ngi i sau gi Khng T l T Vng, Khu Minh l T Thn.

Thng Th tc l Kinh Th. Th (ngha en l chp) l chp nhng cch m mang gio ha ca cc bc thnh nhn thi c
lm khun mu. Kinh Th do c Khng T su tm, trong chp: in (php tc), m (mu bn, k sch), hun (li dy d), co
(li truyn bo), th (li rn bo tng s), mnh (mnh lnh) ca vua ti t thi nghiu- Thun n ng- Chu (t nm 2357771 trc cng nguyn). Ngi sau thy sch y truyn lu i, khi t Thng c nn gi l Thng Th (Hn t hai ch
Thng vit khc nhau, nhng ngha y khng khc).

Mu ti tc l T ti, nhng v vua Quang V nh ng Hn dng di Trng Sa nh Vng ngi 33 nm (25-57 sau Cng
nguyn) ngi tn hy l T nn king m phi i thnh Mu ti. Chu thi c Mu ti, qun thi c Hiu Lim. Vua Hn (140-87
trc Cng nguyn) bt u truyn lnh cho mi qun trong nc c mt Hiu Lim hoc Mu ti c lm li thuc trong x.

Vua Hin nh ng Hn tn Hip, con ca Linh ngi c 31 nm (190-220 sau Cng nguyn). B To Phi son ngi.

Kin An l nin hiu ca vua Hin nh ng Hn.

Ng tc l Ng Tn Quyn em Tn Sch ln ngi nm Canh Thn (tc nm 200 sau cng nguyn) nm inh Du (nm 217) u
hng To Tho. n nm Nhm Thn (nm 252) th mt.

C sch chp S Nhip sai con lm con tin bn Ng v c Ng cha phong S Nhip tc Long bin hu l nm Canh Dn (210
sau Cng nguyn) i ng Hn Hin , nin hiu Kin An. Nm cui nin hiu Kin An l nm th 25- tc Ty lch 220.

11

i Vit S Lc - Quyn I

mi ngi u tn knh ng v cng. Nhng lc S Nhip ra vo u c nh chung, nh khnh, l

nghi y c. No thi kn, thi so, nh trng tht huyn no. ng s y nght ngi i,
thng c vi chc ngi v ngi trong xe. Lc by gi s sang trng v oai danh ca S Nhip rng
ng c Nam Man. Chc u ca Triu u c c nh th.
i nh Ngu nm th 7 nin hiu Hong s (nm Bnh Ng- 226 sau Cng nguyn-ND)1 vng
(S Nhip) mt, th 97 tui, cm quyn c hn 40 nm.
Tn Quyn nghe vng mt mi chia t t Hp Ph v Bc thuc Qung Chu dng L i lm
Th s. T Hp Ph v Nam l Giao Chu, sai i Lng lm Thi th.
Bn con ca S Nhip l S Huy em binh cnh nhau chng c vi i Lng. Sau, L i dng
k git Huy, ly u em v V Xng.
-

i Lng ngi nh Ng2.

L i ngi nh Ng.

Lc Don ngi nh Ng (c sch chp Lc Dn-ND)3.

Tn T ngi nh Ng.

ng Tun.

Trc nh Ng v thy Tn T tham lam bo ngc, gy hon nn cho nhn dn sai ng

Tun n coi sc khm xt. ng Tun li t tin a ba chc con chim cng sang Kin nghip (Nam
Kinh-ND) dn s xa xi nn khng i ri cng vi chc li trong qun l Ng Hng git Tn T v ng
Tun.
Ng Hng Hoc Qua M Dung
Dng Tc Lu Tun o Hong
i V nh Tn nin hiu Thi thy nm th 3 (nm 267 sau Cng nguyn-ND) Tn Ho (vua
nc Ng-ND) sai h o Hong sang nh Dng Tc (nc Tn). nh khng ni, o Hong bn
nh ln dinh ng Nguyn. B h Dng Tc ly c nhng vt qu bu dng thuyn ch v. Tn
Ho cho o Hong lnh vic coi sc Giao Chu. o Hong li nh v git c ng Nguyn. Dng
Tc dng tng Vng T thay Nguyn. o Hong li nh ph chu s ca Dng Tc. Nhn m
o Hong c (nh Ng-ND) cho lm Th s. Sau, o Hong c trng dng coi sc vic V
Xng.
Lc by gi vua Ng u hng (nh Tn). o Hong c nh Tn xung chiu4 phc
nguyn chc c v phong Uyn lng hu.
n khi vua qua i o Hong vn gi chc Giao Chu c 30 nm.
Ci n hu v oai danh m o Hong c c, n lc cht khp chu u ku khc nh c
tang cha m.
- Ng Ngn thay o Hong lm Th s.

Hong s l nin hiu vua Hn (tc To Phi) nh Ngu.

Nh Ng tc l ng Ng (222-280 sau Cng nguyn) nh ng Hn mt ngi th nc Tu phn ra lm ba nc: Bc Ngu, Ty

Thc v ng Ng. Vng Giang Bc, vua Vn ln ngi lp ra nc Ngy ng Lc Dng (tnh H Nam). Vng Giang
Nam, Ng Tn Quyn chim lnh Kinh Chu v Dng Chu lp ra nc Ng, ng Kin Nghip (tnh Trit Giang). Lu B th
ph tr Hong tht nh Hu Hn lp ra nc Thc, ng Thnh (tnh T Xuyn). Ba nc ny chia nhau thin h tr,
trong khong 42 nm. S gi l thi i Tam quc (220-265). t Giao Chu by gi thuc v ng Ng.

Lc Dn: ngi nc Ng Ng Qun, chu ng h ca Lc Tn, lc u lm Tuyn to lang, sau lm c qun u Hnh
Dng, c Ng ch cho lm Giao Chu Th s.

Chiu l li ca vua ban b hiu lnh cho thn dn.

12

i Vit S Lc - Quyn I
- C B thay Ng Ngn lm Th s.
- o Uy l con ca o Hong.
- o Thc l em trai ca o Uy.
- o Tuy l con ca o Thc.
- o Khn

Vua Nguyn 1 nh Tn nm th nht nin hiu i Hng (nm 318 sau cng nguyn-ND)
thng 11 xung chiu giao chc cho o Khn lm Th s Qung Chu coi ht vic Giao Chu.
- Vng Lng
Vua Nguyn nh Tn nm th nht nin hiu Vnh Xng (nm 322 sau Cng nguyn-ND)
dng Vng Lng lm Th s sai bt Lng Thc. Vng thc vy Lng Long Bin cp ot cy c
Tit, nhng Lng khng cho, Lng Thc bn cht cnh tay phi ca Lng m ly. Lng cht, vua
Minh 2 nh Tn nm th nht nin hiu Thi ninh (nm 323 sau Cng nguyn) sai tng qun l Cao
Bu nh v chm c Thc.
Nguyn Phng i Thnh (323-342 sau Cng nguyn)3 nh Tn lm Th s.
Nguyn Phu i Mc (345-361 sau Cng nguyn)4 nh Tn lm Th s.
Chu Ph thi Tn Ph Kin (nm 357 sau Cng nguyn)5 lm Th s.
Nguyn Tn (ng l L Tn-ND)
Vin.
i Hiu V 6 nh Tn nm th 5 nin hiu Thi Nguyn (nm 380 sau Cng nguyn-ND) Thi
th qun Cu Chn l Nguyn Tn (tc L Tn-ND) chim c Giao Chu lm phn 6 nm. Khi Vin
chm c Nguyn Tn (tc L Tn-ND)7 ci Giao Chu c yn.
Hu l con ca Vin8.
i Ngha Hy (Triu Tn An -ND) nm th 7 (nm 441 sau Cng Nguyn-ND) Thi th Vnh
Gia l L Tun chy sang nh ph Hp Ph ri bng ng tt n chu l.
Vua Tn dng Hu lm Th s. Hu c sut lnh trong ph ra nh Thch K ri li
cng vi L Tun nh nhau bn pha nam Long Bin1. Hu dng ui chim tr lm uc t

Vua Nguyn nh Tn tn l Du, tng tn ca Lang Da Vng Tr (con T M ) ngi c 6 nm (317-322 sau Cng
nguyn). Lang Da Vng Du xng l Tn vng, nm sau ln ngi Hong .

Vua Minh nh Tn tn l Thiu, con ca Tn Nguyn , ngi c 3 nm (323-325 sau Cng nguyn).

Tn Thnh tn Din, con ca Minh ngi c 17 nm.

Tn Mc tn am, con ca Tn Khang ngi c 17 nm.

Nm inh T tc nm 357 tn Ph Kin son v, Ph Kin cn c tn l Vn Vng, tiu t l Kin, hc rng a ti. l ngi thi
ng Tn, cng gi l thi i 16 nc Ng H. Trong 16 nc chia vng Giang Bc cai tr th tn Ph Kin tr chng tc "Chi"
dng ra nh Tin Tn gm 44 nm (351-394). Kinh l Trng An (tnh Thin Ty). C sch chp l B Kin, tn cha Tin Tn
i tn.

Hiu V tn l Diu, con ca Gin Vn ngi c 24 nm (373-396).

L Tn: Tng s chp: L Tn c sc khe v lc lm Thi th qun Cu Chn th quyn th v uy danh lng ly. Lc nghe Th
s ng n Chi sp n, L Tn sai hai con ra ngn chn cc ni him yu. Vin em binh li nh chm c L Tn.

Hu : "i Vit s k ton th"v "Khm nh Vit s Thng gim cng mc" u vhp l Hu , Hu ch khng phi
Tu. C s liu chp l Tu (sai? ng?) Hu l con ca Vin c Tn cho lm Th s. Lc by gi L Tun lm
phn em ng 2000 ngi kt hp vi d ng ca L Tn nh ph Hp Ph ri ko n Nam thnh Long Bin. Hu
em ht gia ti ra ban thng qun s ri cng em l Hu K (Thi th Giao Ch), Chng Dn (Thi th Cu Chn) cng c thc
qun b nh nhau vi L Tun, phng uc tr v t thuyn l Tun. Qun L Tun tan v. Tun b cht chm di sng.

13

i Vit S Lc - Quyn I

thuyn ca L Tun, qun s hai bn b sng bn ra, binh ca L Tun thua to. Tun cht chm di
nc. Hu vt thy ct u gi em v Kin khang.
n i Hiu V nm th nht nin hiu S nguyn (nin hiu Vnh s-ND)2 thng 7 qun
Lm p vo cp bc, Hu nh ph, qun Lm p xin hng.
Hu cai tr dn s m qu mn. Ca thnh m n khng phi ng. Ca ri ngoi ng
khng ai nht.
Hong Vn l con ca Hu 3.
Vng Huy ln thay Hong Vn lm Th s4.
n Hoa Chi5.
Nm th 23 nin hiu Nguyn gia (nm Bnh Tut- 446 sau Cng nguyn- ND) vua Vn nh
Tng6 sai Th s n Hoa Chi nh Lm p. C ngi Nam Dng tn l Tng Xc, tnh thch vic v
tng ni rng: "Ta nguyn lm cn gi di ph ln sng mun dm"7, bn cng vi n Hoa Chi hm
h xin nh Lm p. Vua Tng dng Tng Xc lm Chn v Tng qun.
Vua nc lm p l Phm Dng Mi nghe nh Tng xut qun mi dng biu8 xin tr li nhng
t ai cp c.
n Hoa Chi tin qun vy tng Lm p (l Phm Phc Long-ND) thnh Khu Tc. Tng Xc
nh ph, n thng 5 th h thnh Khu Tc, chm c tng Phm Phc Long. Tha thng qun Tng
ko vo Tng Ph, Phm Dng Mi vn nh mnh, dng o gip trm ln mnh voi trc sau u kn
mt ht c. Tng Xc li lm hnh con s t chng li. Kt qu voi s hi b chy. Qun Lm p thua
to, Phm Dng Mi trn i.
Nm th 24 nin hiu Nguyn gia (tc nm 447-ND) n Hoa Chi tr v Bc.
Lu Mc i Minh (465- 472-ND) nh Tng9 lmTh s.
Lu Bt.

Long Bin: tn huyn v i nh Hn thuc Giao Ch, ch qun tr thi ng Hn. Sch "Thy Kinh ch" chp: Nm 208- thuc
nh ng Hn nm Kin an th 13, khi dng thnh c ging thung lung chng cht di nc hai bn Nam Bc. Nhn i
tn l Long Uyn. Nh L i l Thng Long. Nay l tnh thnh H Ni.

Theo nhiu s liu c thy: Hiu V nh Tn (373-396) khng c nin hiu S nguyn. i Hiu V nh Tng (454- 464)
cng khng c nin hiu S nguyn. V li, theo nhiu sch s th Hu nh qun Lm p vo nm 413 (tc nm Qu Su
nhm i An nh Tn nm th 9 nin hiu Ngha Hy).

n nm 420 li nh ln na v qun lm p phi u hng (tc nm Canh Thn i V nh Tng nm th nht nin hiu
Vnh s). C l nm 420 m sch chp nhm V thnh Hiu V , nin hiu Vnh s thnh S nguyn chng?
3

Hong Vn: Theo "i Vit s k ton th": Con trng ca Hu . Trc kia, Hu xin cho Hong Vn lm Thi
th Cu Chn. By gi Hu mt, nh Tng phong Hong Vn lm Th s. Hong vn li c phong tc Long Bin Hu.

Theo "i Vit s k ton th" th l Vng Huy Chi ch khng phi l Vng Huy. Nm inh Mo, thng 4- 427 Ty lch Tng
i Hong Vn v lm nh y v cho Vng Huy Chi ln thay lm Th s.

Hong vn mong c v chn nn ang bnh vn rng ngi xe ln ng, xe n Qung Chu th t trn.
5

n Hoa Chi: ngi Kim Hng thuc Cao Bnh, tng gi chc Th s Duyn Chu. Thng nghin ngp ru ch li tham lam
nhng nhiu nn b cch chc. Lc ng bnh, trong cn m sn thng thy hnh dng ngi r H hm hi ri mt.

Tng vn tn Ngha Long, con ca Tng V , ngi 30 nm.

Lc cn nh c ngi ch hi v ci ch ca Tng Xc, Xc tr li: "Nguyn tha trng phong ph vn l lng". Vng Bt
(bui S ng) mt hm i thm thn ph lm quan Lnh Giao Ch, lc qua Nam Xng c d ba tic ti ng Vng
Cc. Nhn ba tic y Vng Bt lm bi "ng vng Cc t" li cc k dim l, trong y c cu: "Hu hoi u bt, m
Tng Xc cho trng phong" (Sn hoi bo vt cy bt, ngng m cn gi di ca Tng Xc).

Biu l bi vn ca thn dn dng ln vua, chc mng th gi l h biu, hoc t n gi l t biu, hoc by t iu g...

Tng Minh tn l c, con ca Vn ngi c 8 nm.

14

i Vit S Lc - Quyn I
Nguyn Trng Nhn (ng l L Trng Nhn-ND)1 i Minh nh Tng lm Th s.
Thm Hon i Cao (479- 482-ND) nh T2 lm Th s.
Nguyn Thc Hin (ng l L Thc Hin-ND)3.

Nguyn Thc Hin l em h ca Nguyn Trng Nhn. Trng Nhn cht, Thc Hin ln thay
lnh chc vic Giao Chu. Nhng v hiu lnh cha th thi hnh c mi cu mong nh Tng chc
Th s. Vua Tng li dng Thm Hon lm Th s, dng Thc Hin lm chc Thi th hai qun V Bnh
v Tn xng.
Thc Hin c mnh lnh ca triu nh ri, bn em binh chim gi ni him yu khng chu
l thuc Thm Hon. Thm Hon dng li Ut Lm ri b bnh m cht.
n nm th nht nin hiu Kin nguyn (nm K v-749-ND) vua Cao nh T cho Thc Hin
lm Th s. Thc Hin nhn c triu mnh lnh li dt b hn vic cng hin.
Nm th 3 nin hiu Vnh minh (nm t Su-485-ND) vua (T V -ND)4 sai Lu Khi (cn c
Giai-ND) lm Th s nh Thc Hin, Thc Hin s hi theo ng tt v chu vua.
Lu Khi i Cao (479-482-ND) nh T lm Th s.
Phng Php Tng i Minh (494-498-ND) nh T5 lm Th s.
Phc ng Chi.
Php Tng lm chc Trng s. Phc ng Chi thy Php Tng nhiu bnh hon mi em giam
gi trong ngi nh ring bit ri tc ot ht quyn hnh. Php Tng thch c sch, trong t mong
c sch xem. Phc ng Chi ni: "S qun khng cn s ng n bnh tt, h xem c sch na
sao?". Ri khng cho.
Vua t cho ng Chi lm Th s.
Php Tng c tr v, i ngang qua Ng Lnh th cht.
Nguyn Khi (ng l L Khi-ND)6 i Minh (494-498-ND) nh t lm Th s.
Nguyn Tc (ng l L tc-ND)7 ngi i nh Lng (502-556-ND)8.
Nguyn Khi lm phn, Nguyn Tc chm Khi ri ln thay lm Th s.
Hu T i V (502-549) nh Lng lm Th s.
1

L Trng Nhn: "i Vit s k ton th" chp: Ngi trong chu l L Trng Nhn git nhng b h ca chu mc t Trung
Quc sang, ri chim c giao Chu lm phn t xng l Th s.

T Cao h Tiu, tn o Thnh, ngi Nam Lan Lng, lm quan nh Tng, c phong T Vng, c nhng ngi, v
ngi 4 nm.

"Khm nh Vit s thng gim cng mc" chp li li ph ca s gia Ng S Lin v vic anh em L Trng Nhn: Nh T lm
sai hnh php. L Thc Hin l k thn thuc ca lon thn, khi lm chc chu mc uy lnh cha c thi hnh th cu xin lm
chc Th s vi triu nh Trung Quc, khi c triu lnh li chng c vi tin Th s Thm Hon Ut Lm. Mt khi c chc
tc phong cho, c uy lc ri th phn bi chng li quan vin Trung Quc v khng tin cng na.

n lc Lu Khi vng lnh em qun tin nh, nh T li cho L Thc Hin theo ng tt vo chu, khng nghe tuyn b ti
trng g c. Nh th th lm sao cho ngi phc v rng r quc th?
4

T V tn Di, con ca Cao , ln ngi nm Qu Hi, ngi c 11 nm (483-493).

t Minh tn Loan, con ca o Sinh (con ngi anh vua T Cao ) ph Hi lng Vng, t lp lm vua, ngi c 5 nm.

xem li ch thch (64)

xem li ch thch (64)

Lng V h Tiu, tn Din, ng tc vi T, ct binh nh ng hn hu, c phong vng v c nhng ngi, ngi
c 48 nm. Ngi vua ln lt truyn n Lng Gin , Lng Nguyn v Lng Kinh th dt. Nh Lng lin tip tr v
(502-556) c 55 nm.

15

i Vit S Lc - Quyn I
Dng Phiu.

Nguyn trc c ngi trong chu l Nguyn Bn1 lm phn chim c thnh Long Bin, t xng
l Nam Vit , sp t trm quan, i nin hiu l Thin c, t quc hiu l Vn Xun2.
Vua V (502-549-ND) nh Lng phong Dng Phiu lm Th s Giao Chu, Trn B Tin
lm chc T m nh Bn. Nguyn Bn c xut qun lnh ba mi ngn ngi chng li. Nhng
b thua Chu Din (Ph Vnh Tng trc thuc Sn Ty, nay thuc tnh Vnh Yn-ND) li thua ca
sng T Lch, Nguyn Bn phi chy vo thnh Gia Ninh (huyn Yn Lng, tnh Phc Yn- ND). Dng
Phiu tin qun vy thnh, Nguyn Bn phi chy vo trong Tn Xng lo (tc l t Phong Chu c
thuc tnh Vnh yn by gi-ND). Nguyn Bn li c xut binh lnh hai mi nghn ngi, dn qun h
in Trit ng thuyn ln y nght c h. Ri th ban m nc sng thnh lnh dng ln, Trn B
Tin c sut qun lnh men theo dng nc m tin ln trc. Cc i qun nh trng reo h tin
theo. Nguyn Bn khng chun b trc v th m thua to phi rt v gi ng Khut Lo ri phi bnh
m cht (nm 548-ND).
D ng s th lc binh lnh ca Trn B Kin c bn ko v xin hng.
Con ca Nguyn Bn l Thin Bo3 vo Cu Chn, B tin ct binh lnh nh dp yn c c,
ri i Cu Chn lm A Chu.
Trn B Tin.
V c cng nh Nguyn Bn nn c (vua V nh Lng-ND) cho gi chc Binh oai Tng
qun Th s Giao Chu ri th c gi v Bc.
Lu Phng.
i vua Vn 4 nh Ty nm th 2 nin hiu Nhn th (nm Nhm Tut-602-ND) gi chc Soi
Giao Chu l Nguyn Pht t5 chim c thnh Vit Vng lm lon.
Con ca ngi anh l i Quyn chim gi Long Bin.
Vua Vn dng Lu Phng lm chc Hnh qun Tng qun nh Pht T. Nguyn Pht
T s xin hng.
Trong khong nin hiu i Nghip (605-616-ND) i Dng nh Ty6 v lm p lm phn
nn vua (nh Ty- ND) i Nht Nam lm Hoan Chu, dng Lu Phng lm chc Hoan o Hnh qun
Tng qun nh Lm p.
Qun lnh ca Lu Phng ko n sng X L (cn gi l L), binh Lm p u ci voi ln
bn mt m tin ti. Lu Phng bn o nhiu h nh, ly c ph ln trn ri ra nh v gi thua chy.
Qun Lm p ui theo, voi nhiu con b sp cht. Nhn , dng binh hng tip tc ui nh, qun

Nguyn Bn tc L Bn c ngi gi l L B, vn dng di ngi tu. T tin i Ty Hn phi trnh lon chy sang Giao Chu,
n lc by gi l 7 i thnh ra ngi bn x. Sau khi dy binh nh ui quan Th s nh Lng l Tiu T, ng ln ngi
Hong v ngi c 5 nm (544-548). ng l ngi ti kim vn v v l ngi u tin t nin hiu cho nc Nam ta.

Vn Xun: Sch "Thi Bnh hon v k" ca Nhc S i Tng chp l huyn Long Bin c i Vn Xun. L B t Giao Ch xy
i ny vo nm i ng nh Lng. Nay l x Vn Phc huyn Thanh Tr c h Vn Xun, cng c tn l m Vn Phc, in
Vn Xun.

Theo "Khm nh Vit s thng gim cng mc": Nm Gip T-544 Ty lch, nin hiu Thin c th nht thng ging, L B xng
Nam Vit v ly tn nc l Vn Xun l mong x tc c lu bn mun i. Ngi cho xy in Vn Xun lm ni triu hi.
3

Theo nhiu sch s th Thin Bo (tc L Thin Bo) l ngi anh h ca Nguyn Bn (tc L Bn). y ni l con ca Bn. C
s nhm ln y chng?

Ty Vn , h dng, tn Kin, ngi Honh Nng, lm quan nh Chu, c phong l Ty vng, c Chu nhng ngi,
ngi 16 nm (589-604).

ng l L Pht T.

Ty Dng tn Qung, con ca Vn , ngi 12 nm (605- 616) b V Vn Ha Cp git.

16

i Vit S Lc - Quyn I

Lm p thua to, b bt ct tai c n vn ci. Lu Phng ui nh nhiu ln u c thng li c.

ui theo hng nam, qua tr ng ca M Vin, ti ngy th tm th ti kinh ca nc Lm p. Vua
nc Lm p l Phm Ch phi b thnh m chy trn. Lu Phng vo thnh ly thn ch trong miu
18 ci u t bng vng c.
Lu Phng khc ghi cng ri tr v. Gia ng b bnh m cht.
Khu Ha.
Vo nm th 5 nin hiu V c (nm Nhm Ng- 622- ND) vua Cao T1 nh ng trao cho
Khu Ha chc i tng Qun, tc m quc cng, Ha li tu xin t chc h Ph cha.
Lu Din Hu.
Nm th nht nin hiu iu l (nm K Mo- 679-ND) vua Cao Tng2 nh ng i chc Th
s An Nam lm h ph Giao Chu, dng Din Hu lm quan h.
Theo l c i vi di lo3 ch phi thu phn na s thu, Lu Din Hu lnh trch nhim thu
thu, ra lnh thu vo nguyn s. Dn chng on gin. Ngi u s trong m on gin l L T
Tin4 b Lu Din Hu git cht. D ng bn ni lon vy ph thnh m git Din Hu.
Khc Lm.
Khc Lm, thi vua Trung Tng (705- 710-ND)5, nh ng lm quan h, v tham lam tn
bo mt lng dn nn b chc T lc l Cam Mnh git.
Trng Thun.
Thi vua Tc Tng (756-762-ND)6 nh ng lm quan h.
Trng B Nghi.
1

ng Co T h L, tn uyn, dng di ca Ty Lng Vng, L Nht Cao, ni theo tc ca t tin lm ng Cng, gi Thi
Nguyn, dy binh, c phong lm ng Vng, sau cp ngi nh Ty. Ln ngi Trng Sa, ngi c 9 nm (618- 626).

ng Cao Tng tn Tr, con ca Thi Tng, ngi c 34 nm (650 - 683).

Di lo: theo ng Nguyn Khc Thun th khng nn dch hoc nu dch th: "ngi gi min t man di". Ring chng ti, khng
dch khng chu c m dch ra cng khng hp . dch tm tm bt bc mnh th: "ngi gi c ngho hn qu kch", rm
qu khng n! , ngi Trung Quc th y, h thng gi cc nc nh chung quanh h l di. Ni g th ni, khi dng ch di,
khng th h khng c mit th trong . Cng bi ch "di" ny m xy ra chuyn sau y.

Triu vua Quang Trung, s gi V Huy Tn sang nh Thanh tin cng. Ngi ch qun, bt cht ng V thy quyn s do vin
quan li thuc nh Thanh chp nhng vt tin cng. Cui dng c hai ch "di quan" ngha l ca vin quan nc man di, ch
s b An Nam ta. Gin lm nhng ngh, to ting nng li vi tn li thuc khng ch g. ng V bn chit t ch Di v thy: ch
cung l cung n hp vi ch qua l gio mc th thnh ch Di v ng ghi ngay vi quyn s y bi th:
"C gi l Di cng chng sao
"Di ny sn c cung ao
"Giang sn thng xut trang ho kit
"Trng ngha nhn m t ch cao.
C vua quan trong triu u chuyn tay nhau c bi th v rt knh phc, rt trng i s gi nc An Nam. V, t khi ni v
nc ta, dn ta h khng dng ch Di na.
Bi th bng ch Hn, ti nghe c cch y hn 30 nm. by gi ch nh i , cho nn chuyn sang Vit ng, tt nhin khng
c st ngha.
4

L T Tin: "i Vit s k ton th" chp: Ma thu thng 7 nm inh Hi- Ty lch 687, sau khi L T Tin tun nn inh Kin t
hp nhn dn vy ph thnh v inh Kin git Lu Din Hu.

ng Trung Tng, tn Trit, con ca vua Cao Tng ln ngi nm Gip Thn (nm 684) ngi cha c mt nm th b V Hu
ph, di ngai v Phong Chu ri cho em ngi ln thay, tc ng Du Tng. n nm t T (705) ngi li ln ngi, nm Canh
Tut (nm 710) b ng st.

ng Tc Tng tn Hnh, con vua Huyn Tng, ngi c 7 nm.

17

i Vit S Lc - Quyn I
Trng B Nghi l con ca Trng Thun.

Nm th 2 nin hiu Ch c (nm inh Du- 757-ND) vua Tc Tng nh ng i An Nam

thnh Trn Nam h ph dng Trng B Nghi lm quan h.
nm th 2 nin hiu i Lch (nm inh T-767-ND) i vua i Tng nh ng, Trng B
nghi xy li La Thnh.
n nm th 3 (nm Mu Thn- 768-ND) th i li l An Nam h ph.
Cao Chnh Bnh.
i vua i Tng1 nh ng lm quan h.
Triu Xng, ln thay Cao Chnh Bnh lm quan h.
n nm th nht nin hiu Trnh Nguyn (nm t Su- 785-ND) i vua c Tng2 nh
ng, Triu Xng tu ln xin t ra Nhu Vin qun.
Bi Thi, ln thay Triu Xng lm quan h, b ngi trong ph l Vng Qu Nguyn git
ri dng Triu Qun lm quan h3.
Triu Qun.
L Tng C.
i vua Hin Tng (806-820)4 nh ng, Triu Qun v L Tng C lm quan h b ngi
trong ph l Dng Thanh git5.
Nguyn Nguyn Gia (ng l L Nguyn Gia-ND).
Vo nm th 2 nin hiu Trng Khnh (nm Nhm Dn- 822- ND) vua Mc Tng6 nh ng
dng Nguyn H lm quan h. Nguyn H thy gn ca thnh c dng nc chy ngc mi s rng
ngi trong chu a s s sinh chuyn phn trc. Nhn mi bi qu, xem ci thnh hin ti y nh
th no. Lc by gi, c ci thnh nh va mi p. Ngi xem bi, xem tng ni rng sc ng khng
bi p ci thnh ln, 50 nm sau s c ngi h Cao ng y m xy dng vng ph.
n khong nin hiu Hm Thng (841- 873-ND) i vua Tng7 nh ng, Cao Bin p
thm La Thnh.
Hn c ngi V Ninh, thuc lng chu, vn tn l Trng Cch. Trong khong nin hiu Thi
Ha (827- 835- ND) vua ng Vn Tng8 bi b chc c Giao Chu, ton ci Giao Chu u thuc
v An Nam H ph. Nh vua dng Hn c lm quan h.
V Hn ngi thi V Tng (841- 846- ND) nh ng1.

ng i Tng tn D, con Tc Tng, ngi c 17 nm (763-779).

ng c Tng tn Qut, con ca i Tng, ngi c 25 nm (780- 804).

"i Vit s k ton th " chp:Triu Xng sang h ci An Nam, dn rt cm phc. ng ti chc sut 17 nm An nam yn n,
sau v au ni chn nn xin v c quc. Nh ng cho inh B Lang trung Bi Thi sang thay Triu Xng. n nm Qu TTy lch 803, tng trong chu l Vng Qu Nguyn ui Bi Thi. Vua nh ng thy Triu Xng tui ngoi tht tun song
trnh by vic g cng tinh tng minh bch, vua ly lm l, li trao cho Triu Xng chc Giao Chu h.

ng Hin Tng tn Thun, con ca Thun Tng ngi c 15 nm.

Dng Thanh, ngi Giao Chu l t trng ca ngi Mn, v sau lm Hoan Chu Th s. Lc by gi c L Tng c l dng
ging tng tht nh ng, c nh ng cho lm An Nam h. Tham lam, h khc, mt lng dn L Tng C b Dng
Thanh ang m ko qun v nh p, ly Giao Chu git L Tng C.

ng Mc Tng tn l Hng, con ca Hin Tng, ngi c 4 nm (821- 824).

ng Tng tn l Xc (Gic), con ca Tuyn Tng, ngi c 14 nm (860- 873).

ng Vn Tng tn l Ngang, con vua Mc Tng, ngi c 14 nm (827- 840).

18

i Vit S Lc - Quyn I
Bi Nguyn Hu2 ngi thi V Tng nh ng.
Nguyn Trc3 i Tuyn Tng (847- 859- ND)4 nh ng lm quan h Kinh Lc s.
Vng Thc.
Thn ph l Vng Khi. Vng Thc l con (trai) ca Vng Khi vy.

Vng Yhc u Tin s 5 v l ngi gii nht trong cc hng quan li. c thng chc in
trung Th ng s.
Trong khong nin hiu i Trung (847- 859- ND) i vua Tuyn Tng nh ng, Vng Thc
lm Th s Tn Chu th c thuyn chuyn sang lm quan h An Nam.
L H6.
Nm th 12 nin hiu i Trung (nm Mu Dn- 858-ND) i vua Tuyn Tng nh ng, L H
ln thay Vng Thc lm quan h. Thng chp ngi Mng a qun Nam Chiu vo nh p cp
ph bn ph, L H phi chy sang V Chu.
Nm sau, L H tp hp th binh nh qun Mng ly li ph thnh.
Vua Tng nh ng ch trch L H v vic cho ph thnh tht th, mi ging xung lm
chc T H am Chu.
Trong khong nin hiu Hm Thng (860- 873- ND), vua Tng nh ng bi b ph An Nam
h, t hnh Giao Chu Hi Mn, ri ci i tr li.
Vng Khoang thay L H lm quan h.
Thi Tp7.
Trong khong nin hiu Hm Thng (860- 873- ND) i vua Tng nh ng, Nam Chiu c
sut Man binh ko sang cp ph.
Vua Tng dng Quan St s H Nam l Thi Tp thay Vng Khoang, ri em cc o binh:
an, Hot, T, Bin, Kinh, Tng m v Ngt i nh qun Nam Chiu. Man binh bn ko nhau i. Lc
by gi Quan Tit s Lnh Nam l Thi Kinh s Thi Tp lp c cng mi bi binh. Thi tp thy
Man binh mi cp ph cha yn m qun lnh th mt mi tr bing, lng thc th ht, nh nhau
1

ng V Tng tn l Trin, con Trin, con ca vua Mc Tng, ngi c 6 nm.

"i vit s k ton th" chp: l Bi Nguyn Hu, "Khm nh Vit s thng gim cng mc" chp l Bi Nguyn D.

ng l L Trc.

ng Tuyn Tng tn l Thm, con ca Hin Tng ngi 13 nm.

Bn nc ta mi n thi nh L mi bt u c thi c. Nhng thi hi phi i n nh Trn. Nm 1232 vua Trn Thi Tng m
kha thi Thi hc sinh (tc tin s). n nm inh Mi (1247) t ra tam khi: Trng nguyn, Bng Nhn, Thm hoa. Khoa thi
nm 1247 ny c ng L Vn Hu Bng mhn. ng l s gia c ti ca nc ta.

C sch chp nm 858 nh ng dng Vng Thc lm quan Kinh lc h s. n nm 860 nh ng dng L H lm
quan h v cng nm ny qun Nam Chiu cng hm thnh ph, L H b chy.

Li theo "T tr thng gim" th s ny chp: L H n ph lin git vin t trng Mn l Th Trng. B h ca Th Trng
xi gic qun Nam Chiu vy nh ph thnh. L h thua chy v V Chu. Vua ng trch L H v ti st hi Th Trng, li
lm mt ph thnh bn ging L H lm T H am Chu, sau li lu y di hn Nhai Chu v Dim Chu. ng thi mun
thu phc lng dn, ct cho yn, vua ng mi truy tng cho thn ph ca Th Trng l Tn Thnh chc kim ng tng
qun.
"Khm nh Vit s Thng gim cng mc" chp: Tn Thnh b quan h L Trc git. m dn Mn on gin, em qun
Nam Chiu vo cp ph. L Trc l mt vin quan tham lam tn bo, h khc v tham nhng. Y thng mua p b nga ca
ngi Mn, mi u mun i mt con b.
7

Thi Tp: "i Vit s k ton th" cng chp l thi tp, song c sch chp l Si Tp.

19

i Vit S Lc - Quyn I

mi phn t cht. Do , mi lm t trng gii by dng ln vin quan Trung Th l Tnh Thi1. Tnh
Thi xem bi trng m v tin li ca Thi Kinh nn rt cuc khng cu xt g c.
n nm th 4 (nin hiu Hm Thng nm Qu V- 863- ND) ma xun, thng ging Nam Chiu
li c sut nm vn Man binh sang nh. Ph thnh li b cng hm m vin binh th khng n. Qun
t hu ca Thi Tp ra sc nh. Thi Tp, mnh trng mi mi tn, mun xung thuyn m khng kp
phi cht chm di nc. Lc y c tng c phong tc Ngu hu Kinh Nam l Nguyn Duy c bo
binh s rng: "Bn chng ta khng c thuyn b, xung nc th cht, chi bng hy quay tr li ph
thnh cng vi Man binh nh nhau, mi mt thn xc ca chng ta i hai mng qun Man cng c
li". Ri bn t pha ng ca La Thnh m tin vo. Qun Man khng phng b. Nguyn Duy c tung
lnh vo nh git hn hai chc ngn ngi. Ngy hm sau, tng ca Man binh l Dng T Tn ra
nh. Nguyn Duy c t trn. Man binh nhn m git ch qun gm mi lm vn.
Sau , vua Tng nh ng cho lu li hai vn ngi2. Cc o binh cn li c gi v. li
bi b ph h An Nam t Hnh Giao Chu Trn Hi Mn3, dng Tng Nhung lm Th s Giao
Chu. n thng 7 th t ph h tr li.
Nm th 5 nin hiu Hm Thng (nm Gip Thn- tc 864- ND) vua ng Tng cho Quan
Tng Qun Kinh Lc s l Trng n ng lun cc vic An Nam. Trng n dng li, ch khng
chu tin nhim. H Hu tin c Cao Bin n thay Trng n.
Cao Bin4.
Cao Bin t l Thin L chu ca Cao Sng Vn vy. trong qun ng th nhn nhng. Thch
c sch, a m lun v ngi xa. Lc nh theo gip ng Chu Thc Minh. Mt hm c hai con chim
(diu hu) ang bay, Cao Bin trng cung m khn rng: "Nu ti c ph qu th bn trng vy". Ri
bn mt pht m hai con chim u xu vo mi tn. Dn chng v cng kinh ngc mi gi Cao Bin l:
"Lc iu thi ng". Sau v c cng, Cao Bin c thng lm Phng ng s Tn Chu (thuc tnh Thim
Ty by gi-ND).
Lc by gi t ai Giao Chu lt vo tay qun Nam Chiu5 Ht c.
Nm th 5 nin hiu Hm Thng (tc nm Gip Thn- 864 i vua Tng nh ng) v Cao
Bin l Kiu v tng qun6 nn c cho lnh chc Kinh lc chiu tho s ph h An Nam. Nh
1

Sch "i Vit s k ton th" th chp l: "Thi Tng" v dch gi sch y dch l "Quan t tng ng thi". Ring sch ny
chp l "Tnh Thi".

Sch "i vit s k ton th" chp: Qun nam chiu lu y hai vn qun sai tng Man l Dng T Tn chim gi thnh
Giao Chu. Sch ny li chp s qun hai vn l qun nh ng (?)

Trn Hi Mn: "i Thanh nht thng ch" chp: Trn Hi Mn cch pha Ty Huyn Bc Cch Chu thuc Ut Lm 15 dm, xa
l li sang An Nam. Hi Mn y khng phi l ca bin tc khng phi Hi Mn thuc Hi Dng. Ni Ng Quyn nh Hong
Tho.

Trong sch ny chp: Thng 9 nm Gip Thn- Ty lch 864 Cao Bin n Chu Nam Phong, dn Man ng n 50.000 ngi
ang ma gt, Cao Bin nh p mt trn, git hi d di... Sch "i Vit s k ton th" chp: Thng 9 nm t Du Ty lch
865 Cao Bin n Nam nh. Qun Mn Phong Chu gn 5 vn va gt la ngoi rung, Cao Bin nh p c ph qun Mn.

Ta thy hai b sch chp v nm m h Cao nh ln khng hp nhau. Nhng vic nh dn Mn th ph hp. Nhn lc n ng,
n b, gi tr ang gt la m nh p mt trn st hi sinh linh v ti qu mc nh th r l bt nhn, bt ngha, hn h. V
sau li chim gi bn chu ri xng vng th r l phn quc.
Sch "ng th" lit Cao Bin vo mt trong tm truyn k phn quc.
5

Nam Chiu: Mt dn tc gc ngi Thi, dng nn mt vng quc tri di t Vn Nam (Trung Quc) n pha ty bc Giao
Chu. Lnh th ny gm mt phn t tnh Vn nam. Trc c su vng quc l Mng Hu, Vit Thc, Lng Khung, ng
m, Thi Lng, Mng X. Ngi cc vng quc ny gi chiu l vua. Mng X l Nam Chiu. Dn dn Nam Chiu c dng nh
tn trc.

Lc by gi ti Giao Chu Vua Nam Chiu l Mng Th Long cho on T Thin lm Tit s v phong cho ng T Tn qun
lnh vic qun.
6

V tng dng mnh ng qun ngoi ci.

20

i Vit S Lc - Quyn I

vua ly ht binh tng ca Trng n m y thc cho. Thng 9 Cao Bin n chu Nam Phong. Dn
Man ng n nm mi ngn ngi, ang ma gt la, Cao Bin nh p mt trn, ph hi d di ri
tin sang nh qun Nam Chiu. Li ph c qun Nam Chiu, git tng y l on T Thin v chm
binh Mng (th Man) hn vn ci th cp1.
Vua ng Tng bn b ph h t qun Tnh Hi dng Cao Bin lm Tit S. Cao Bin
chim gi bn chu ri xng vng.
m ngi Man vo cp ph va ng mi nm, n lc by gi mi yn c.
Cao Bin p La Thnh chu vi di 1980 trng2linh nm thc, cao 2 trng 6 thc. Chn
thnh rng 2 trng 6 thc. Bn thnh c n tng3 cao 5 thc 5 tc. ch lu4 55 s. Mn lu5 5 ci.
ng mn (ca t v)6 6 ci. Ngi nc 3 ci. ng b (?) 34 ng7 li p chu vi di 2125 trng 8
thc, cao mt trng 5 thc. Chn rng 3 trng xy ct nh ca hn 5000 cn.
Cao Bin nhn thy t Giao Chu8 ta n Ung Chu (tc thnh Nam Ninh thuc tnh Qung ty)
v Qung Chu ng bin c nhiu ngm, thng lm nghing thuyn b. Vic chuyn ch bng
ng thy kh khn bn sai quan Trng s l bn Lm Phng o y. Ma h, thng t, ngy
mng nm bt u lm. Trong khong hn mt thng cng vic sp mun hon thnh, ch cn on
gia (ca qung ng) b gp nhng tng ln tri di lin nhau n vi trng m cng nh st.
Dng dao phng xung, dao cong li. Dng ba ba vo, ba gy cn. Ngi lm nhn nhau, lm gn
n na chng ri thi.
n thng 5 hm 26, ang lc ban ngy my en n ln, gi ln ni ln mt cch d di.
Khonh khc, sm dy m m, st nh khng khip lin tip my ting. Ri bng nhin tri quang my
tnh th tng ln ph hy c ri. Ch cn hai ni na n thng 6 nhy 21 li ni sm st nh
trc v tng ln mt lt cng b tan v c. Cng viv c hon thnh, v th mi gi ch y l:
"Thin Oai Kinh".
n nm th 9 (i vua Tng nh ng tc nm Mu t- 868) vua Tng dng Cao Bin
lm "Hu kim ng i tng qun", gia phong chc Kim hiu Thng th Hu bc x, cho chuyn n
lm Tit s Thin Bnh ri mt.
Cao Tm.
Cao Tm l chu ca Cao Bin9.

Thi ng Chu, V ng gip vua Tn Hiu Cng, t ra tn lnh bt dn phi theo v lm cho nc Tn tr nn giu mnh.
iu th su trong bn Tn lnh l Khuyn chin: C theo qun cng m nh quan tc. Ai chm c mt ci u gic th
hng mt cp; ai lui mt bc s b chm ngay. V sau ngi ta gi u qun nh chm c l th cp.

n v o lng ngy xa linh bn thc, 1 trng c mi thc ta.

Bc tng nh xy ci thm trn ci thnh ln gi l n tng.

Ci lu xy trn thnh nhn xem qun ch c n khng gi l ch lu.

Mn Lu: ci lu xy trn ci ca ra vo.

ng Mn: ng (c sch phin ng) l ci v cn gi l ci ui lm bng t nung dng ng nc, ru v.v... Mn l ca. Dng
nhng ci v sp chng ln hai bn, gia cha khong trng lm ca ra vo gi l ng Mn.

Nguyn bn l p o (?).

Giao Chu: Thi Tam Quc nm 226 Ng Tn Quyn chia t t Hp Ph v Bc gi l Qung Chu. T Hp Ph v Nam gi l
Giao Chu (Hp Ph tc Qung ng. Sch ny phn V Dng nh Triu cho l Qung Chu). n i nh ng vua Cao Tng
chia t Giao Chu ra lm 12 chu. C 59 huyn v t An Nam h ph, 12 chu l: Giao Chu (H Ni, nam nh v.v...) c 8
huyn, lc chu (Qung Yn, Lng Sn) c 3 huyn, phc Lc Chu (Sn Ty) c 3 huyn, Phong Chu (Sn Ty) c 3 huyn,
Thang Chu c 3 huyn, Huyn Chu c 4 huyn, Chi Chu c 7 huyn, V Nga Chu c 7 huyn, Hoan Chu (Ngh An) c 4
huyn, Din Chu (Ngh An) c 7 huyn.

Nguyn bn l Tng Tn: chu ca ngi anh hay ngi em ca Cao Bin.

21

i Vit S Lc - Quyn I

Vo triu vua Tng (860-873) nh ng, Cao Bin thy Cao Tm nhng lc ra trn thng i
hng u mi tin c ln thay th, nhn lnh vic cai tr Giao Chu ta1.
Tng Cn2.
i vua Hy Tng (874-888- ND)3 nh ng, Tng Cn ln thay Cao Tm lm Tit s. V mt
lng v v cng chm sc n vic sinh trng4 trong dn m ni ting. Ngi trong chu gi ng l
Tng Thng Th.
ng c son quyn "Giao Chu K" mt thin.
Chu Ton Dc l anh ca Chu Ton Trung ln thay Tng Cn lm Tit s5.
c C Tn, i vua Chiu Tng (889- 903)6 nh ng lm t tng. Vua Ai (tc Chiu
Tuyn nh ng)7 trao cho chc Tit s Tnh Hi thay th Ton Dc. Ngi trong chu gi
Ton Dc l Ngc Thng th.
Khc Ho8 vo nm th nht nin hiu Khai bnh nh Lng (nm inh Mo- 907- ND)9 ln thay
c C Tn lm Tit s.
Khc Ton M10 l em trai ca Khc Ho vy. i vua Minh Tng (926- 933- ND)11 nh Hu
ng, thay th Khc Ho lm Tit s.
Sau Khc Ton M b tng Nam Hi l Lng Khc Chn1 bt a v Nam Hn ri cho Nguyn
Tin sang thay.

C sch chp nm t v (875) vua ng Hy Tng thuyn chuyn Cao Bin lm Tit s Ty Xuyn v dng Cao Tm thay th
Trn th Giao Chu.

Tng Cn: gii v chnh tr, lc cn l vin tiu hiu gip Cao Bin khng t trong vic thu phc dn tm. Nhng mi v sau
Tng Cn mi thay Cao Tm lm Tit s Giao Chu. Cao Bin khng c lng cn nhc ngi hin ti (?) Mt s liu cho bit:
Mt nm, lc ti chc, qun trong ph ni lon. Cc th h xin tng cn hy lnh nn, Tng khng nghe m li em uy c ra
cm ho. Bn lm lon u ngng tay, ko n xin chu ti. tng Cn khng lm ti. Do qun cc o u theo v vi Tng
Cn. Tng Cn trn nhm c 14 nm, nh ng mi cho Chu Ton Dc sang thay. ta thy Cao Bin dng uy v lc tr dn. li
dng t thut m hoc lng ngi v kt cc ch c 9 nm ri chu l Cao Tm 4 nm na. Tng cng h Cao hai ngi trn
nhm Giao Chu ch c 13 nm. Cho nn c thng ti l vy.

ng Hy Tng tn Nghim, con ca Tng, ngi c 15 nm.

Nguyn bn l t ph: ph l v v, an i (mt trong chn ch c lao) t l sinh sn nui nng.

Chu Ton Dc b em l Chu Ton Trung (tc l Lng Thi T, xem ch thch) cho l dt nt, tham bo, khng c kh nng tr an
v bi chc.

ng Chiu Tng, tn Dip, con ca Tng, ngi 15 nm.

Ai nh ng tn Chc c lp ln ngi nm 904 sau khi vua Chiu Tng b Chu Ton Trung git.

Khc Ho l con ca Tit s Giao Chu Khc Tha D. Khc Tha D qu Hng Chu (thuc tnh Hi Dng by gi) ngi
khoan ha, c nhiu ngi tin phc. Sau Khc Tha D lm n Tnh hi Tit s, gia phong lm ng bnh Chng s.

Trong thc t h Khc, ngi bn x dng nn mt chnh quyn c lp v t ch vo nm (906- 907), Khc Ho (907-917),
Khc Tha M (917- 923). Hn ch sai Kiu tng l L Khc Chnh a qun sang nh Giao Chu bt Tit s Khc Tha M
vo nm 923 tc nm Qu mi, thng by (nh ng Trang Tng L Tn Hc nin hiu ng Quang nguyn nin), theo i Vit
s k ton th.
9

Lng: tc Hu Lng. Em ca Chu Ton Dc l Chu Ton Trung, ngi ng Sn, lc u theo Hong So. Nm 904 theo vua
Chiu Tng. Sau u hng nh ng, c phong vng v c nhng ngi, ngi 7 nm (907- 913) truyn n con l
Lng Mt th dt. S gi l nh Hu Lng.

10

B "i Vit s k ton th" chp l Khc Tha M v l con ca Khc Ho. Tha M k nghip Khc Ho vo nm inh SuTy lch 917 i vua Lu Nham nh Nam Hn, nin hiu Kin hanh nm th nht, nm y ng l i Mt nh Lng nin
hiu Trinh minh nm th ba. n nm Qu Mi i vua Trang Tng nh ng, nin hiu ng quang nm th nht- Ty lch
923. Nh Lng, nin hiu Long c nm th ba th Tha M b L Khc Chnh bt, xem li ch s 151.

11

ng Minh Tng: tn t l T Nguyn, con nui ca L Khc Dng, ngi i Bc, c lon binh nghip lp lm vua sau
khi Trang Tng b git, ngi c 8 nm.

22

i Vit S Lc - Quyn I
Nguyn Tin (ng l L Tin- ND).

Nm th nht nin hiu Trng Hng (nm Canh Dn-930- ND) i vua Minh Tng nh Hu
ng, cha Nam Hn l Lu Cung2 sai tng l bn Lng Khc Chn3 sang nh Giao Chu ta, bt
c quan Tit s l Khc Ton M, ri cho tng l Nguyn Tin thay th.
Dng nh Ngh4.
Dng nh Ngh ngi i Chu (Thanh Ha). Trong khong nin hiu Trng Hng (930- 933ND) i vua Minh Tng nh Hu ng, Dng nh Ngh pht binh nh Nguyn Tin. Nguyn Tin
phi chy v. Dng nh Ngh t xng l Tit s.
Nm th hai nin hiu Thin Phc (nm inh Du- 937) i vua Cao T5 nh Hu Tn, Dng
nh Ngh b Kiu Cng Tin git6.
Kiu Cng Tin.
Kiu Cng Tin l ngi Phong Chu (by gi vo a ht huyn Bch hc, tnh Vnh Yn-ND).
Nm th 2 nin hiu Thin Phc (nm 937) i vua Cao T nh Hu Tn, ma xun, thng 3 Kiu Cng
Tin git Dng nh Ngh ri ln thay. Sau b Ng Vng7 git cht.
Quan th nhm tri qua cc thi i, k t nm th nht nin hiu Nguyn Phong i V nh
Ty Hn, tc nm Tn Mi (nm 110 trc cng nguyn), n nm th 3 nin hiu Thin Phc i Cao
T nh Hu Tn, tc nm Mu Tut (938 sau cng nguyn), gm c 1048 nm th nh Ng bt u khi
nghip.
Trong khong thi gian , hoc l do ngi phng Bc trao chc tc cho hoc l do chnh
ngi trong nc t xng, k c hn 100 ngi m ch thy chp c 83 ngi.

"i Vit s k ton th" chp: Lu nham nh Nam Hn thng by nm Qu Mi sai L Khc Chnh nh Giao Chu bt Khc Tha
M. Sch ny chp l Lng Khc Chn (?) theo ng Nguyn Khc Thun th s Trung Quc chp l Lng Khc Trinh.

Lu Cung l em Lu n. Nm 907 Lu n c nh Lng (Chu Ton trung) phong lm Nam Bnh Vng kim Tit s Qung
Chu v Tnh Hi (An Nam) ng Phin Ngung. Lc by gi ti Giao Chu Tit s Khc Tha D mt, con l Khc Ho k
nghip. Lu n mun mu hi Khc Ho. Nm 911, Lu n cht, em l Lu Cung ln thay. Lu Cung cn c nhiu tn na l
Nham, Trc, Nghim. Khng phc nh Lng, Lu Cung t xng l , t quc hiu l "i Vit", sau i li l Nam Hn. Nm
917 ti Giao Chu Khc Ho mt, con l Khc Tha M ln k nghip. Khc Tha M nhn ph tit v ba vit ca nh Lng m
khng thn phc nh Nam Hn. c mun thn tnh ton ci An Nam, nay li thy Khc Tha M khng thn phc, Lu Cung
sai L Khc Chnh nh chim Giao Chu bt Khc Tha M.

Xem ch thch 155.

Dng nh Ngh l tng ca Khc Ho. Nhiu sch chp l Dng Din Ngh.

Tn Cao T h Thch, tn Knh ng, ngi Thi Nguyn, ly chc Lu th Bc kinh dy binh, c Kht n lp lm vua,
ngi 7 nm (936- 942).

Kiu Cng Tin: c sch chp Kiu Cng Tin. Sch s Trung Quc thng chp l Kiu Cng Tin. Ring b "Cng mc" Tu li
chp Kiu Cng Ho. Theo sch An Nam k yu th Kiu Cng Tin l Ngi Phong Chu. Ban u l con nui ca Dng nh
Ngh, v sau l gia tng ca Dng nh Ngh. Nm Mu Tut- 938 Ty lch, Kiu Cng Tin git cha nui Dng nh Ngh,
cp quyn Tit s Giao Chu. Tham Lam, bt ngha, hnh nh nh L B thi Tam quc!

Ng Vng tc Ng Quyn, ngi huyn ng Lm. Cha ca Vng l Ng Mn lm chc mc bn chu.

Ng Quyn: khi ng, mt sng, i ng khoan thai, can m v mu lc li c sc khe. Lc u Ng Quyn lm nha tng cho
Dng nh Ngh, sau lm r Dng nh Ngh (i Vit s k ton th).
Khi nh tan qun Nam Hn, git Vn Vng Hong Tho, Ng Quyn sp nh b quan, ch triu nghi, nh mu sc triu phc t
r c tinh thn c lp, quyn t quyt ca dn c th ni Ng Quyn l ngi dn ng thp uc soi sng mt hng
i, quang minh chnh trc m cc triu i inh, L, L, Trn s i.

23

i Vit S Lc - Quyn I

Chp V Nh Ng1
Tin Ng Vng
Ng vng hy l Quyn, h Ng l con ca v Tin ph.
Ng vng theo gip Dng nh Ngh lm chc Tng qun.
Nm th 2 nin hiu Thin Phc (nm inh Du- 937) i vua Cao T nh Hu Tn, Ng Quyn
t i Chu ct binh ra nh Kiu Cng Tin. Kiu Cng Tin sai ngi sang cu cu bn Nam Hn. Lu
Cung2 (cha Nam Hn -ND) cho con l Vn Vng Hong Tho3 lm chc Tnh hi qun Tit s em
binh sang cu Kiu Cng Tin. Hong Tho cho thuyn a qun t sng Bch ng tin vo sp mun
nh Ng Quyn th Ng Quyn git c Kiu Cng Tin. Ng Quyn nghe tin Hong Tho tin qun
vo ni ca bin, bn cho cm cc ln u c bt st (di lng sng- ND). n lc nc thy triu dng
ln mi sai qun dng thuyn nh ra khiu chin m gi v thua. Hong Tho ui theo. Lc y nc
thy triu rt xung, cc by ra. Hong Tho chng tr ti bi, ri th nc chy rt mnh vo ht cc
thuyn ang vng mc ni cc. Ng Quyn ra sc nh ph d di. Qun Nam cht chm qu na v
Hong Tho b git, Ng Quyn mi xng vng.
n nm th nht nin hiu Khai vn i vua Xut nh Hu Tn4 (tc nm Gip Thn- 994ND) th vng (Ng Vng Quyn-ND) mt, ngi c 7 nm.

Dng Bnh Vng

Tn hy l Ch Tng, h Dng5 l gia thn caTin Ng vng vy.
Khi Ng Vng (Ng Quyn) mt, Dng Ch Tng t lp lm vng6, con ca Ng Vng l
Ng Xng Ngp phi chy n nh ca Phm Lnh Cng Tr Hng (thuc huyn Kim Thnh- ND).
Dng Ch Tng bt em Ng Xng Ngp l Ng Xng Vn lm con mnh. Em ca Ng Xng Vn l
Nam Hng, Cn Hng u cn nh. t lu sau Dng Ch Tng sai ngi em lnh n nh Phm
Lnh Cng tm bt Ng Xng Ngp. Phm Lnh Cng s hi em giu Ng Xng Ngp trong hang.
n nm th 3 nin hiu Cn Hu (nm Canh Tut- 950- ND) i vua n 7 nh Hu Hn, Ch
Tng sai Xng Vn v hai s qun l Dng Ct Li v Cnh Thc em qun i nh hai
1

Xem ch thch 161.

Xem ch thch 156. C ngi ni l Lu Ym, y l c nhm ch Nghim. Lu Cung: nguyn trc kia Cung c tn l Nham, sau
i l Trc, sau na v thy im rng trng hin ra mi i tn Cung (Cung c ch long l rng v ch cng= Cung l cung
knh). Sau c v tng nhn ni, trong sm th c cu: "Dit lu th gi cung gi" (ngha l k dit h Lu l Cung vy). Bi vy cu
sm y, li v Vn Vng Hong Tho b Ng Quyn git, Lu Cung s m i tn l Nghim. Nghim gm ch Long l rng v
ch thin l tri, ng vi im thy rng bay v hp vi cu trong Kinh dch: "Phi long ti thin ngha l rng bay trn tri".

"i Vit s k ton th" chp l Hong Tho ging nh bn "i Vit s lc". C ngi ni, l Hng Tho, li ni l Honh Tho
(c nhm khng).

Vua Cao T bng th con ca ngi anh Cao T l Trng Qu ln ni ngi tc l Tn Xut , khng ci i nin hiu, ngi c
5 nm (942- 946).

Nhiu sch chp l Dng Tam Kha, nguyn trc kia Ng Quyn ly Dng th l con gi ca Dng nh Ngh lp lm Vng
hu, Dng Ch Tng l em ca Dng th tc vi Ng Xng Ngp l cu chu.

Khi sp mt Ng Quyn y thc Ng Xng Ngp cho Ch Tng, nhn Dng Ch Tng mi cp quyn ca chu m xng
vng.

Vua n nh Hu Hn, tn Tha Hu, con ca Hn Cao T, ngi c 3 nm (958- 950).

24

i Vit S Lc - Quyn I
thn Thi Bnh, ng Nguyn (iu thuc Sn Ty- ND). i n T Lim, Ng Xng Vn bo
hai s rng: "Tin vng ta, c hp lng dn, chng may la b qun thn. Dng Ch Tng
t hnh ng mt cch bt ngha, ti ln v cng. Nay li sai ta i nh cc p v ti1. May m
thng th k kia rt cng khng phc. Vy chng ta phi lm sao?". Hai s tha rng:"Ngi dy
bo, chng ti xin nghe". Bn em binh quay tr li ln nh Bnh Vng (Dng Ch Tng) v
lt c y. Ng Xng Vn thy Dng Bnh Vng vi mnh c ci n ring bn ging xung
lm Trng Dng s. Cho hng lc ni p ca y. Dng Bnh Vng ngi 7 nm.

Hu Ng Vng
Nam Tn Vng v Thin Sch Vng.
Nam Tn hy l Xng Vn l con th hai ca Ng Vng Quyn vy.
n nm th 3 nin hiu Cn Hu (nm Canh Tut- 950- ND) i vua n nh Hu Hn, Ng
Xng Vn b Dng Bnh Vng i ri t lp ln, xng l Nam Tn Vng.
n nm th nht nin hiu Qung Thun (nm Tn Hi- 951- ND) i vua Thi T nh Hu
Chu2 Ng Xng Vn3 sai s i rc anh l Ng Xng Ngp4 v coi vic nc. Ng Xng Ngp xng l
Thin Sch Vng.
Lc by gi c ngi ng Hoa L l inh B Lnh nng ta ni khe ni him tr, kin c m
, khng chu tu sa cho ng ci chc v ca by ti. Hai v vng mun nh, inh B Lnh s hi sai
con l Lin vo triu cng. Lin n, hai v vng ch trch sao khng vo chu, ri bt gi Lin v em
binh i nh inh B Lnh.
nh hn mt thng vn khng thng c, vng bn treo Lin ln cn tre ri bo B Lnh
rng: "Nu khng hng tt git Lin". inh B Lnh tc gin p rng: "i trng phu h v a con
nh m lm ly n vic ln sao?". Ri ra lnh cho hn 10 tay cung n bn Lin. Hai v vng kinh s ri
em qun tr v. Lc by gi Thin Sch Vng t tin tc oai tc phc m Nam Tn Vng th khng
d vo vic chnh tr na.
n nm th nht nin hiu Hin c (nm Gip Dn- 954- ND) i vua Th Tng5 nh Hu
Chu, Thin Sch Vng mt. Nam Tn Vng sai s sang Nam xin c phong. Cha Nam Hn l Lu
Xng6 cho Vng lm Tit s Tnh Hi7. n nm th 3 nin hiu Cn c (nm t Su- 965- ND)
1

C sch chp dn hai thn y lm lon, cng l ci c ca Dng Ch Tng em binh n nh vy.

Vua Thi T nh Hu Chu h Quch, tn Uy, ngi hnh chu ly chc lu th Nghip m son ngi, ngi 3 nm (951- 953).

Ng Xng Vn tri qua nhng ngy en ti: cha mt, anh l Ng Xng Ngp trn nn, cc em l Ng Nam Hng, Ng Kiu
Hng u cn b di, tm thn li phi nng ta vo k th, mt nghch thn bt ngha l Dng Tam Kha. Trong thi gian
Ng Xng Vn phi lun lun gn gi t, ni nng thn trng, nu khng tt s b st hi hoc b t y, hnh h cay cc hn
na. Th nhng, gia cnh au lng y Ng Xng Vn khi phc li c nghip ca Tin Vng, nh v bt c Dng
Tam Kha. Dng Tam Kha khng b git, ch b ging v c cp thc p cho hng. Ng Xng Ngp c n rc v
triu anh em cng nhau chung lo vic tr nc. Xng Ngp, phm c km, khng bit nhng em li cn t r nhng
hnh ng bt nh: tc oai, tc qui p ch em, n ni Ng Xng Vn phi rt lui, khng tham d quc chnh na.

Ta thy: khng git Dng Tam Kha th Ng Xng Vn ngh tnh cu chu, nh cng nui dng. Ng Xng Vn t r c
lng c bao dung v c c nhn ngha. Vic rc anh v triu cng chung lo quc chnh, chung hng cnh an vui, t r
Ng Xng Vn l ngi tho thun. Vic ny hn l hn linh c Tin vng cng l ngi phi sung sng. Tm li, ta c th
ni Ng Xng Vn l ngi m nhn, ngha, hiu, u c vy.
4

Ng Xng Ngp l ngi m s gia Ng S Lin ph rng ch thp hn qu vng.

Vua Th Tng nh Hu Chu tn Vinh, con nui ca Thi T, vn h Si, chu ca v Thi T, ngi c 5 nm (954- 958).

Nh Nam Hn mt, Lu Xng ln, t xng l Hu cha, tnh hay lm cn, khng chu nghe ai, li hay a nghi m hoang dm v
, triu chnh mi ngy mt nt. Tng Thi T sai Phan M i nh, bn xin hng, ngi c 30 nm th mt.

Vua nh ng i An Nam lm Tnh Hi.

25

i Vit S Lc - Quyn I

i vua Thi T, nh Hu Tng1 Vng c xut binh lnh i nh thn Thi Bnh v ng Nguyn
Vng ng trn thuyn ln quan st trn chin b tay cung n np bn trng m cht. Lc by gi 12 s
qun u ni dy. Mi s qun chim gi ring chu qun m t cai tr.
Thin Sch Vng ngi 3 nm.
Chu.

Nam Tn Vng ngi 13 nm nhm vo khong nin hiu Hin c i vua Th Tng nh Hu

T Tin Ng Vng n Hu Ng Vng gm c 3 i vua. Bt u t nm Mu Tut (nm 938ND) v chm dt vo nm t Su (nm 965- ND) cng tt c 28 nm th mt.

Mi Hai S Qun
1.Kiu Tam Ch tn l Cng Hn chim gi Phong Chu ( vo khong ph Vnh Tng, trc
thuc tnh Sn Ty nay thuc tnh Vnh Yn- ND).
2. Nguyn Thi Bnh tn Khoan, mt tn na l K, chim gi Vng Nguyn Gia (thn Vnh M,
huyn Yn Lc-ND)2.
3. Trn Cng Lm3 tn l Nht Khnh chim gi ng Lm (by gi l lng Cam Lm, huyn
Phc Th, tnh Sn Ty- ND).
4. Cnh Cng tn l Cnh Thc, chim gi ng (thuc huyn Thanh Oai) ( Cnh Thc
l tng ca nh Ng- ND).
5. Nguyn Du Dch tn l Xng X4 chim gi Vng Co (?).
6. Nguyn Lng Cng5 tn Khu chin, gi Siu Loi (nguyn trc l lng Th Li, sau i l
Siu Loi, li i l Thun Quang thuc tnh Bc Ninh- ND).
7. Nguyn Lnh Cng tn l Th Tip chim gi Tin Du (thuc tnh Bc Ninh- ND).
8. L T Cng tn l Qunh6 chim gi T Giang (Vn Giang, Bc Ninh- ND).
9.Nguyn Hu Cng tn l Siu, chim gi Ph Lit (Thanh Tr, H ng).
1. Kiu Lnh Cng tn l Thun gi Hi H (tc Cm Kh, nay a ht ph Vnh Tng, tnh
Vnh Yn- ND).
2. Phm Phng t tn l Bch H chim gi ng Chu (Hng Yn).
12.Trn Minh Cng tn Lm chim gi Giang B Khu (k B, tnh Thi Bnh).
Mi hai s qun ni ln bt u nm t Su (nm 965) v chm dt vo nm inh Mo (nm
967) gm c 3 nm th inh Tin Vng (inh B Lnh) mi thn tnh c ht c1.

Vua Thi T nh Hu Tng h Triu, tn Khung Dn, ngi Trc qun, lm quan cho nh Chu, son ngi, ngi tt c c 16
nm (960- 975).

Nguyn Khoan chim gi Tam i, mt tn ph v i Hu L thuc Sn Ty, gm 6 huyn: Ph Ninh (nay l Ph Th), Bch
Hc, Lp Thch, Yn Lc (nay thuc tnh Vnh Yn), Yn Lng (nay thuc Phc Yn) v Tn Phong (nay l Qung Oai thuc Sn
Ty).

"i vit s k ton th" chp l Ng Lm Cng.

Nhiu Sch chp h Ng, tn Xng X l con ca Thin Sch Vng Ng Xng Ngp v chim gi Bnh Kiu (nay l lng Bnh
Kiu, ph Khoi Chu, Hng Yn).

Nguyn l h L: L Khu.

C sch chp tn ng: L ng.

26

i Vit S Lc - Quyn I

Chp V Nh inh
inh Tin Vng
Tn hy l B Lnh2, ngi ng Hoa L3. Lc nh m ci (cha), vng cng vi m v 5 b
lo vo trong ni, bn cnh ngi n th thn. Ngoi ca c bi sen ni. Du ca loi c sn b trn l
sen thnh ch Thin t.
Vng lc nh thng cng bn chn b chn sn d, c l tr tn ln lm trng. Chng
ly l qun thn theo gip vng. Nhng lc cng nhau chi gin th bn tr u tay lm gh ngi
khing vng. Li ly c bng lau4 cho cm i trc dn ng. C k t hu theo bn, biu tng nghi
v ca bc Thin t. Lc rnh ri bn tr li gic nhau i nht ci cung cp cho vng nh cch np
thu vy. Chiu v, b m ca Vng thy vy vui mng mi nu tht heo cho n. Cc bc gi c trong
lng u kho nhau rng: "a tr ny c ci kh lng, ci nghi dung phi thng t c th gip i,
em li yn lnh cho dn. Bn chng ta nu khng sm theo v, ngy khc t hi li th mun". Ri
thc gic con em i theo Vng.
Ti sch (lng)5 T o, ch6 ca Vng mt mnh chim gi, ch khng chu theo v. Vng thi
thc qun lnh n nh, khng thng c. Thua chy n vng m Gia, cu gy, Vng b vy hm
gia ch bn ly. ng ch mun m Vng, th bng thy hai con rng vng che trn mnh Vng. ng
ch s hi rt lui ri u hng. Lc by gi trong ci khng c cha. Vng nghe Trn Minh Cng l
ngi gii m khng con ni dng mi sang xin nng nh. Trn Minh Cng nhn qua mt lt bit
Vng l ngi c kh lng ln mi nui lm con mnh. Trn Minh Cng em binh l1inh ca ngi giao
ht cho Vng (inh B Lnh) ri sai i nh 12 s qun7 v u c dp yn. Nm Mu Thn (nm
968- ND) Trn Minh Cng cht. Dn chng kinh ph, li, a s u theo v vi Vng.
n nm th nht nin hiu Khai bo (nm Mu Thn- 968- ND) i vua Triu l Tng Thi T8,
Vng xng hong ng Hoa L. Ri dng cung in, ch triu nghi, sp t trm quan, lp x tc9
v tn hiu l i Thng Minh Hong 1.

c bit mi s qun trong sch ny c vit ghp ci h vi tn hiu, th n mi chp tn. Cho nn Tam Ch l tn t xng
ca Kiu Cng Hn, Thi Bnh l danh xng ca Nguyn Khoan vy.

inh B Lnh: con ng inh Cng Tr. Vo i Dng nh Ngh v Ng Vng Quyn, inh Cng Tr gi chc Th s Hoan
Chu. inh B Lnh sm m ci cha, vi m, sau n nng nh s Trn Minh Cng tc l Trn Lm B Hi Khu (tnh Thi
Bnh). Thy inh B Lnh l ngi uy nghim, khi ng v c ch kh, Trn Minh Cng cho gi binh quyn. Khi Trn Minh Cng
mt, inh B Lnh ko binh v ng Hoa L, chiu m binh s v ra sc hng phc v nh dp c 11 s qun.

Nm 968 inh B Lnh ln ngi hong t t nc l i C Vit, ng ti thnh Hoa L.

3

Hoa L: ni sanh trng ca inh B Lnh thuc sn vn x Uy Vin v x Uy T huyn Gia Vin (trc l L Bnh tnh Ninh Bnh.
Lng ng phng v rng, chung quanh c ni vy bc nh bc tng thnh.

L Hoa: Hoa Lau. Cc loi bng, lau, bng cy ng (bp) dn qu ta gi k c bng lau, c bp.

Sch: thn lng c hng ro chung quanh em hm ngn chn k o trm gian t.

Ch ca inh B Lnh tn l inh D.

Trn Minh Cng l ngi qun lnh mt trong 12 s qun. Vy khi Trn Minh Cng giao ht binh lc cho h inh v sai i nh
dp th ch nh 11 s qun cn li.

Xem ch thch s (176) phn chp v Nam Tn Vng v Thin Sch Vng.

X Tc: x l Th thn hay Thn Hu th tc thn gi t, tc l Cc thn hay Thn Nng, tc thn cho c ma, Thn trng
coi v nng nghip. Ngy xa dng nc ly dn lm trng. Dn cn t, s mt t vua dng n t thn t. Dn cn la,
vua lp n th Thn Nng. Theo kinh l: Vua t Nam giao (t tri ) cn ch hu t X tc. Xa, mi khi nh thng k ch,
ngi ta hay ph n X Tc, ch tm l ph ni thing ling sng knh ca k ch. V th nn v sau ch X Tc dng ch v

27

i Vit S Lc - Quyn I

Nh vua t vc ln ni sn, nui cp trong ci v h lnh rng: C ai phm php s b nu,

hoc cho cp x thy. Cc ti nhn u khip s m qui phc, ch khng dm tri lnh.
n nm k T (nm 969- ND) tc l nm th hai i inh Tin Hong, thng 5 nhun, vua
phong con trng l inh Lin lm Nam Vit Vng.
Nm Canh Ng (nm 970- ND) tc l nm th ba i inh Tin Hong, vua i nin hiu l Thi
Bnh nm th nht.
Nh Tng phong cho vua l An Nam Qun Vng2.Vua lp Vng hu nm b.
Nm Tn v (tc nm 971) l nm th hai nin hiu Thi Bnh (i inh Tin Hong)3 vua nh
phm cp cc quan vn v v thy tu. Dng Lu C lm chc Thi s h ph, Nguyn Bc lm
inh quc cng, L Hong lm Thp o tng qun.
Nh Tng nghe vua xng hiu sai ngi mang th sang. Trong th i lc rng: "Nc
Trung Hoa4 i vi dn man mi5 cng nh con ngi c tay chn vy. Nu lng d cha yn tay chn
c th lm lng c chng? Ci Giao Chu nh b li xa xi mi cui tri m cui i nh ng th
nhiu hon nn nn cha kp phn x. Nay thnh triu che ch cho mun nc c an lnh. Cng
Nghip thnh ri. Gi i nh ngi n cho yn lng Trm. Nh ngi ch nn quay i khc, gy
ci lo lng nh cho ta, khin ta phi dng ci k l dt tnh, dt ngha6 m ko binh sang lm tht nc
nh ngi. Lc y hi li th bit chy i u?".
Nm Nhm Thn (tc nm 972- ND) l nm th 3 nin hiu Thi Bnh, vua phong cho con l
inh Tu7 lm V Vng lp con th l Hng Lang lm Thi t.

nc nh. Hiu Kinh: Nhin hu nng bo k x tc nhi ha nhn dn (ri sau mi c th gi gn x tc v ha vi nhn dn ).
Hnh thc ca:
"V chng x tc lm u".
1

Bi vy ca dao c cu:

"Xem ln trng bc tri hng,

Do min sn thy b bng Thi Bnh",
v king tn hy nn phi dng li chit t. Trng bc l ch nguyt. Tri hng l ch nht. Nht nguyt hp li thnh ch minh l
sng ch tn hiu ca vua inh Tin Hong.
2

Vng ngha l vua (roi) m cng c ngha l tc vng (prince). Tc vng ln hn nm tc: cng, hu, b, t, nam. Theo
ch phong kin (phong tc kin a) ngy xa, nh vua phong tc l ct t cho cc ch hu qun lnh m triu cng.

y inh Tin Hong ng ng l mt v hong ca mt nc m nh Tng cn em tc Qun Vng cho th r l tr

i lm chuyn.
3

n yta mi thy nh vit s khng dng nin hiu ca cc i vua Trung Quc na.

Nguyn bn l "Trung H" cn gi l "Hoa H" l nc ym bc ph tan by o qun ca Vu Cm, c cu:

Quan Cng thn ton thy nng cp?

Hoa H uy danh vn c truyn.
Ngha l: Mu thn Quan V ai theo k?
Hoa H oai lng n vn thu.
5

Nguyn bn l "Man Mch" ging mi phng Bc nc Tu.

Nguyn bn l: "Tuyt phin on tit". Rt b hn ci chn, cht t ci t (phin l chn th vt). Ngha bng l dt tnh dt
ngha, hnh ng mt cnh quyt lit ch khng n nang g.

inh Lin: con ttrng ca inh Tin Hong. T nhng ngy cn hn vi inh Lin tng xng pha ni trn mc, thay thn
ph sang tin cng bn Hu Ng Vng, tng b Nam Tn Vng v Thin Sch Vng bt treo ngc trn cnh cy. Nhng
ri inh Tin Hong li lp con th l Hng Lang lm Thi t. Mm lon trong nh sinh ra t . inh lin khin ngi git
Hng Lang. Lc inh Tin Hong v Nam Vit Vng b hi th V Vng inh Tu mi su tui ln ngi. inh Tu, c sch chp
l inh Du.

28

rng:

i Vit S Lc - Quyn I
Nm Gip Tut (tc nm 942- ND) l nm th 5 nin hiu Thi Bnh, nh vua c bi sm
" Thch th inh inh
"L gia xut Thnh minh
"Cnh u a honh t
"o l thiu nhn hnh.
Ngha l:
"inh inh Thch git
"Nh L ln tr v
"Tranh ngi nhiu k cht
"Ngoi ng t ngui i.
Nm Bnh T (tc nm 976- ND) l nm th 7 nin hiu Thi Bnh.

Nm K Mo (tc nm 979- ND) l nm th 10 nin hiu Thi Bnh, ma xun, Vit Vng inh
Lin git Thi t Hng Lang.
Ma ng, thng 11, ban m vua ng tic th b Phc Hu Hong l Thch git, lun c bn
Vit Vng inh Lin na. Nguyn trc Thch lm chc li ng Quan, m nm trn cu thy
sao ri vo mm, cho l im lnh mi manh tm lm vic th nghch1. Lc vua b hi ri, Thch
ln vo trong cung, trn di mng xi hn 3 ngy. Kht nc qu, thch ly tay hng nc ma
ung. Bn cung n thy vy mi bo vi inh Quc Cng Nguyn Bc bt m git i. Ri Nguyn Bc
cng vi Tng qun l L Hon phng lp V Vng inh Tu ln ngi vua. Truy tn cha l Tin
Vng, m l Thi Hu.
Nh vua (inh Tin Hong- ND) ngi 11 nm, th 55 tui, i nin hiu mt ln.

V Vng
Tn hy l Tu2, l con th ca Tin Vng vy.
Tin Vng b Thch git, Nguyn Bc, L Hon cng phng lp V Vng ln ngi.
Vua V Vng nm th 2 (tc nm Canh Thn- 980- ND). Ma thu, thng 7, qun Tng sang
nh nc ta. Qun thn thy inh Tu cn nh, nhu nhc mi cng tn L Hon lm vua v ging
nh Tu xung lm V Vng.
Trn t inh Tin Hong xung n V Vng cng hai i. Bt u t nm Mu Thn (nm
968) v chm dt vo nm Canh Thn (nm 980) gm c 13 nm th mt.

Th nghch: git vua cp ngi.

Sch ny chp l Tu, inh Tu. "i Vit s k ngoi k ton th", quyn th chp l Du. C sch li chp l Ton.

29

i Vit S Lc - Quyn I

Chp V Nh L
Vua L i Hnh
Vua Tn hy l Hon, h L, ngi Trng Chu1, cha tn Mch, m l ngi h ng.
Ngi m lc mi mang thai, nm mng thy mc ln cy hoa sen, chc lt th ht tri, mi hi
em cho mi ngi cng n, n lc thc dy khng bit c lm sao.
n nm th nht nin hiu Thin Phc (nm Bnh Thn- 936- ND)2 thng 7, ngy rm th sanh
ra vua. Ngi m thy ni tay ca ngi c mu sc l thng m ni vi ngi ta rng: "c tr ny lc
khn ln s ti khng kp hng lc ca n". Hn vi nm sau th cha m u qua i.
Lc by gi c ngi Qung Chu l L St thy a tr khc l mi nui lm con mnh. Gp
phi ma ng lnh, ngi (nh vua- ND) mi nghing ci ci gi m nm. L Quan St nhn xem th thy
c rng vng che trn mnh ca ngi. Do m cng thy l lm vy.
n lc ln ln ngi theo gip Nam Vit Vng inh Lin. Tin Vng (inh Tin Hong) khen
ngi l ngi tr dng nhiu ln thng chc, ngi c thng n chc Thp o Tng Qun, in tin
ch huy s.
Nm th 10 nin hiu Thi Bnh (nm K Mo-979- ND) Tin Vng b git hi, V Vng cn
nh, ngi mi thay th nm quyn tr quc v xng l Ph Vng. Nguyn Bc, inh in thy ngi s l
mi bt li cho u cha (V Vng) mi cng nhau c xut khi binh. Ngi em qun ra nh v chm
inh in ti trn, bt c Nguyn Bc a v Kinh S3 m git.
V Vng nm th 2 (nm Canh Thn- 980- ND) bn nh Tng, quan Thi Thng Bc S l Hu
Nhn Bo xin em binh sang nh bn quc (An Nam). Nh Tng dng Hu Nhn Bo lm chuyn vn
S L Giao Chu, lnh cc o qun sang nh. Lc by gi Lng Chu nghe binh ko n. Bit c
ci tnh trng y, Thi hu sai ngi Nam Sch l Phm C Lng lm i Tng Qun, c xut qun
lnh chng c li. Ngy xut qun, Phm C Lng vo thng trong in bo vua rng: "Nay cha
thng cn nh di cha hiu bit c s sing nng, kh nhc ca bn chng ti. Nu nh c mt
thc tc cng lao no th ri ai bit cho. Khng bng ci cch l trc Thp o Tng Qun ln ngi
Thin T ri sau mi ra qun". Qun s nghe vy u h "vn tu" Thi Hu4 thy tnh ngi vui thun
mi sai ly o long cn5 khoc ln mnh L Hon v xin ngi ln ngi.
Nm Canh Thn (nm 980- ND) ngi ln ngi. Phong cha lm Trng Hng Vng m ngi h
ng lm Hong thi hu6.
Nm Tn T (tc nm 981- ND) l nm th nht nin hiu Thin Phc1. Ma xun, thng 3,
qun ca Hu Nhn Bo ko sang Lng Sn, Trn Khm T tin n Ty Kt, Lu Trng ko n sng

Theo "i Vit s k ton th" v theo ng Ng Thi S vi quyn "Vit S tiu n" th cho rng L Hon l ngi i Chu (tc
Thanh Ha). Nhng y li chp l Trng Chu. Trng Chu: Sch "Khm nh Vit s thng gim cng mc" Ch: Gm
bn huyn l Vn Dng, ng Thi, Trng Sn, K Thng, Trng Chu nay thuc H Nam Ninh. C sch chp r hn: L
Hon l ngi lng Bo Thi huyn Thanh Lim, tnh H Nam.

Theo sch "Vit s tiu n": nin hiu Thin Phc th su i nh Tn.

Kinh S: Kinh ca nc theo ch qun ch. Thi nh inh v Tin L, Kinh S ca nc ta l Hoa L (thuc Ninh Bnh).

Thi Hu h Dng (Hong Hu ca inh Tin Hong) t thng vi L Hon.

Long Cn: Long l rng, ci g thuc v vua (long thuyn, long bo, long sng v.v...) Cn l o l ca vua. Long Cn l o l thiu
rng ca vua.

Lc by gi ng sinh thnh ca nh vua u qua i.

30

i Vit S Lc - Quyn I

Bch ng. Vua t lm tng em qun ra chng c. Vua cho cm cc cng di sng. Qun Tng rt
v gi mt Ninh Giang2. Vua sai ngi sang tr hng d Hu Nhn Bo. Qun Tng thua trn, Hu
Nhn Bo b bt v b chm. Bn Trn Khm T nghe tin tht trn phi rt lui.
Vua xng tn hiu l: Minh cn ng vn thn v thng bnh ch nhn qung hiu hong .
Nm Nhm Ng (tc nm 982- ND) l nm th hai nin hiu Thin Phc3 vua lp Vng hu 5
b. Vua li sai bn T Mc i s sang Chim Thnh, b vua nc y bt gi. Vua on gin bn t lm
tng em binh i nh, chm c vua Chim l B Mi Thu4 ti trn. Bt sng c qun gic ct
tai khng c th m xu. Bt bn cung n my trm ngi. Ch v nhng v kh nng. Tch thu vng
bc, ca ci qu bu k c n mun s. Li p ph thnh tr, hy hoi tn miu ca nc Chim
Thnh. Ri cng trong nm tr v kinh. Nm y c nn i ln.
Nm Qu V (Mi) (tc nm 983- ND) l nm th 3 nin hiu Thin Phc5. Trc kia, vua nh
Chim Thnh, i qua ni ng C6 n B Ha thy ng bin him tr kh i, mi sai o mt con
knh (nay l sng ng Ha tnh Thanh Ha- ND) do m thuyn b lu thng c.
Nm Gip Thn (tc l nm 984- ND) l nm th 4 nin hiu Thin Phc7. Xy in Bch Bo
Thin Tu8 nhng cy ct u nm Vng bc. Pha ng xy in Phong Lu. Pha ty xy in Vinh
Hoa. Bn t xy in Bng Lai. Bn hu xy in Cc Lc. Th n, dng lu Ha Vn v in Trng
Xun lin nhau. Cnh li dng in Long Lc, dng ngi bc m lp.
Nm th nm nin hiu Thin Phc (nm t Du- 985- ND). Ma thu, thng 7, ngy inh T l
ngy l sinh nht ca vua vy. Vua cho ng thuyn trong sng, dng tre lm ni gi trn ghe. Ni
gi y gi l Nam Sn. Ri th by cuc ua thuyn cho ngy l.
Nm Bnh Tut (tc nm 986- ND) l nm th su nin hiu Thin Phc nh Tng trao cho vua
chc Linh Hi Qun Tit S.
Nm inh Hi (tc nm 987- ND) l nm th 7 nin hiu Thin Phc vua bt u cy rung
(Tch in) ni i9 bt c h vng. Li mt ln cy ni B Hi10 bt c h bc. Do rung
c mang tn l Kim Ngn in.
Nm Mu T (tc nm 988- ND) l nm th 8 nin hiu Thin Phc.
Nm K Su (tc nm 989- ND) l nm th 9 nin hiu Thin Phc11 Qun Gip Dng Tin Lc
ly chu Hoan, chu i m st nhp vo Chin Thnh. Vua i nh bt c Lc, ly li hai chu. Nh
vua phong cho ngi con th ba lm Nam Phong Vng. (Tc L Long Vit l anh rut cng m ca L
Long nh- ND).

C sch chp vua L i Hnh t nin hiu Thin Phc (980- 988), Hng Thng (989-993) v ng Thin (994-1005). Vy l nm
981 l nm th hai nin hiu Thin Phc. Nm 982 l nm th ba. Nm 983 l nm th t nin hiu Thin Phc v.v...

Ninh Giang: theo "i Vit s k ton th" chp l sng Chi Lng (nay l sng Thng).

Xem ch thch (206).

B Mi Thu cng tc l Ph Mi Thu, tn phin m Hn Vit ca Parama v Varavarman.

Xem ch thch s (206).

Ni ng C: Theo sch "Vit S tiu n" ni ny x an N, huyn An nh, Chu i (Thanh Ha ngy nay).

Theo ch thch s (206) trn, nhng nm: 984, 985 v.v... ln lt phi l nm th 5, nm th su v.v... nin hiu Thin Phc.

Theo sch "Vit S Tiu n" in ny xy ni i Vn (Hoa L, Ninh Bnh).

i Sn tc l Ni i huyn Duy Tin Nam H.

10

Ni B Hi c sch chp l ni Bn Hi c l cng trong phm vi H Nam Ninh ngy nay chng?

11

Cng theo ch thch s (191) trn th nm K Su (nm 989) l nm th nht nin hiu Hng Thng.

31

i Vit S Lc - Quyn I

Nm Canh Dn (tc nm 990-ND) l nm th nht nin hiu Hng Thng, Ma Xun, thng
ging, i nin hiu l Hng Thng1 nh Tng sai T Chnh Ngn Co sang gia phong cho vua.
Nm th 2 nin hiu Hng Thng (nm K Mo- 991- ND) vua phong cho con ca ngi em
(trai) lm Ng Man Vng Phong Chu ( vo khong ph Vnh Tng, trc thuc tnh Sn Ty, nay
thuc tnh Vnh Yn- ND).
Nm Nhm Thn (nm 992- ND) l nm th 3 nin hiu Hng Thng, ma xun vua ng lu
Cn Nguyn xem n.
Nm Gip Ng (tc nm 994- ND) l nm th 5 nin hiu Hng Thng2 vua phong cho ngi con
th 11 lm Hnh Qun Vng bn b pha Bc thuc chu Ct Lm.
Nm t v (tc nm 995) l nm th nht nin hiu ng Thin, vua i nin hiu v sai Hanh
i s bn nh Tng. Vua phong cho Ngha (H? dng di?) lm Ph i Vng Ph i3.
Nm Bnh Thn (tc nm 996) l nm th 2 nin hiu ng Thin, vua i nh 3 ng: Ma
Hong, i Pht v Chu Ba, ph c tt c.
Nm inh Du (tc nm 997) l nm th ba nin hiu ng Thin. Ma thu, thng 7, vua i nh
ng Giang4 bt c gic. Nm y c nn lt ln.
Nm Mu Tut (tc nm 998) l nm th t nin hiu ng Thin.
Nm K Hi (tc nm 999) l nm th nm nin hiu ng Thin, vua i nh H ng5 mi
chn chu u dp yn c c.
Nm Canh T (tc nm 1000) l nm th su nin hiu ng Thin, nh gic Phong Chu bt
c Trnh Hng. Vua sai Lu Thin sang Tng.
Nm Tn Su (tc nm 1001) l nm th 7 nin hiu ng Thin. Vua nh gic C Long.
Qun gic thy vua trng cung nhm ch sp mun bn, tn bng ri. Vua li tip tc bn, qun gic
s m rt lui. Lc by gi vua ng trn lu thuyn tin vo sng Cng Giang ui theo. Qun gic
by trn hai bn b sng cng vi nh vua nh nhau.
Qun lnh nh vua b nh p trn sng. V Vng inh Tu6 trng tn cht. Nh vua ku "Tri"
ba ting, gic t nhin thua.
Nm Nhm Dn (tc nm 1002) l nm th 8 nin hiu ng Thin, ch to m trn7 bng bc
hn vi nghn ci, em phn pht cho qun nhn.
Nm Qu Mo (tc nm 1003) l nm th 9 nin hin ng Thin, nh vua i ving Hoan Chu
(Ngh An).
Nh vua cho o con kinh a Ci thng n Chu m (?).

Nm Canh Dn(990) l nm th 2 nin hiu Hng Thng, xem ch thch s (191) trn. Theo nhng nm 991, 992 ln lt l
nm th 3, nm th 4 nin hiu Hng Thng.

Nm Gip Ng (994) l nm th nht nin hiu ng Thin (theo ch thch s 191 trn). V nhng nm 995, 996...1005 ln lt
l nm th 2, th 3...nm th 12 nin hiu ng Thin.

C sch chp l ngha t (con nui). L hon c 11 ngi con trai rut v 1 ngi con nui (khng r tn). Sch ny chp thiu
ch t. Ph i nay l Vnh Bo, Hi Phng.

ng Giang thuc Thanh Oai- H Ty ngy nay.

H ng tc ng H Nam, nay thuc Thch Thnh (Thanh Ha).

Xem ch thch s (199).

Nguyn bn ch Hn chp l u mu tc loi m ch i khi nh trn (nh nn st ca qun i ngy nay). i Nam quc s
"Rng vng trao vut git vnh u mu".

32

i Vit S Lc - Quyn I

Nm Gip Thn (tc nm 1004) l nm th 10 nin hiu ng Thin, vua ko li c con rn

ln, bng nhin ngc dng nc m b i. Cng nm ny nh vua sai Hnh Qun Vng1 sang Tng.
Nm t T (tc nm 1005) l nm th 11 nin hiu ng Thin, vua qua i ti in Trng
Xun. Lc by gi thng gi ngy l vua i Hnh, nhn m t lm miu hiu.
Ngi ngi c 27 nm2 th 65 tui, i nin hiu 3 ln. An tng ngi ti c Lng thuc
Trng Chu.

L Trung Tng
Tn hy l Long Vit l con th ba ca vua i Hnh. Thn mu ca Trung Tng trc kia l c
gi lm cng gip vic cho ngi.
Nm ln 9 tui, Trung Tng c phong lm Nam Phong Vng. Vua i Hnh va mi qua i
th Vng (Trung Tng) cng vi ng Thnh Vng3, Trung Quc Vng4, Khai Minh Vng5 tranh
ngi. Tri sut 9 thng6 trong nc khng c cha. ng Thnh Vng thua chy sang Chim Thnh v
b git.
Nm th nht (nm t T- 1005- ND)7 thng ging, Vng (Nam Phong Vng) ln ngi c
ba ngy th b Khai Minh Vng git.
S gi l Trung Tng, th 25 tui8.

L Nga Triu
Tng.

Tn hy l Long nh, l con th nm ca vua i Hnh v l em trai cng m ca vua Trung

Nm th 3 (nm Nhm Thn- 992- ND) ngi c phong lm Khai Minh Vng.
Khai Minh Vng cp ngi ca Trung Tng m ln lm vua.

Nm Bnh Ng (tc nm 1006) l nm th nht9 ln ngi tn hiu l "Khai thin ng vn thnh

thn v tc thin sng o i thng minh quang hiu hong ".
Tnh vua a chm git. C ngi phm ti sp phi hnh hnh th vua bt ly c tranh qun vo
ngi ri t. Li sai tn h10 l Liu Th Tm cm con dao cn nht m x vo ngi phm ti cho
lu cht. Nh th, phm nhn phi ku la ai on thng thit n vi ngy. Liu Th Tm thy vy ct
rng: "My khng quen chu cht".
1

Hnh Qun Vng tc l L Long , c sch chp l Minh , con th 11 ca L Hon.

L i Hnh tr v t nm Canh Thn nm t T (980- 1005) tc 26 nm.

ng Thnh Vng tc l L Long Tch.

Trung Quc Vng tc l L Long Knh.

Khai Minh Vng tc l L Long nh.

"Vit s tiu n" chp 8 thng.

Va mi ln ngi c k l nm th nht trong i lm vua ca Nam Phong Vng.

Nhiu b s chp l th 23 tui.

Nm th nht trong i lm vua ca Khai Minh Vng.

10

Nguyn bn ch Hn chp l u nhn, tc l nhng k ht xng, ng tr mua vui trong in vua.

33

i Vit S Lc - Quyn I

Nh vua ci r ln ly lm thch th. Phm nh trn, bt c qun ch vua cho p gii n

b sng. Lc nc thy triu rt xung th sai lm ci chung di nc, ri ui t binh vo trong
chung. Khi nc thy triu dng ln, t binh ngp hi th h ming ra ri ung nc m cht. Li bt
(t nhn) treo ln cy cao ri sai ngi di cht cy. C khi vua i chi sng Chi Ninh, sng c
nhiu thung lung, bn tri ngi mt bn ghe, ri cho ghe qua li gia dng nc, khin cho
thung lung n st hi i. Cn phm nhng con vt (nui cng t) em cung cp cho nh bp, trc
tin phi sai ngi khin vo t tay vua m cht , ri sau mi giao cho ngi nu bp. Li khi,
nh vua t ma trn u bc tu hnh l c tng Thng Quch Mo1 m rc, ri gi v st tay dao php
vo u Quch Mo chy mu ra, vua ci rm ln. Hoc m n vua sai lm tht mo cho cc
tng vng xi. n xong vua em u mo by ra, cc tc vng u ma thc ma tho c ln. Mi
khi n bui chu th sai nhng tn h ra ni leo lo lun mm lm kha lp li nhng ai bm bch
v vic g. Li thy k gi cung lm mn ch th n cng ngi tranh nhau m n.
Cc tc vng chng i. Nh vua u dp yn tt c. nh Ng Man Vng (con ng ch ca
vua) ton thng ri i Phong Chu lm ph Thi Bnh.
Tn m lm "Hng quc qung thnh thi hu".
Tng.

Nm inh V (Mi) (tc nm 1007) l nm th 2, vua sa nh li quan ch vn v theo nh

Nm Mu Thn (tc nm 1008) l nm th 3, thng ging, vua i nin hiu l Cnh Thy nm
th nht. Vua i nh hai chu Lng v V Long bt c dn Man v nga n vi trm con. Vua
sai ngi dng gy nh s ngi Man b bt y. Nhn v nh qu au, h ku la m ln l phm n
tn hy ca vua i Hnh. Vua li ci r ln, sai nh na v sai nh mi. Nhiu ln b nh v nhiu
ln ngi man xc phm n tn hy ca vua i Hnh m nh vua li rt vui. Li khi i nh i Chu
(Thanh Ha- ND) bt c ngi chu y, vua cho lm ci va ri nht h vo trong m ci.
Nm K Du (tc nm 1009) l nm th hai nin hiu Cnh Thy. Ma thu, thng 7 vua i nh
cc chu: Hoan, ng, v H Thch.
Ma ng, thng 10, ngy Tn Hi, vua qua i ti phng ng trong in. Hiu l Nga Triu, v
vua c bnh tr phi nm th triu.
Nm th 22 (nh Tin L-ND)2 vua ln ngi, ngi 4 nm, n nm th 25 i nin hiu 1 ln.
Nh L, trn t L i Hnh xung n L Nga Triu cng ba i, bt u nm Canh Thn
(980) v dt vo nm K Du (1009) gm c 30 nm th mt.

Vit s tiu n cng nhiu b s c chp l Quch Ngang.

Nm th 22 (?) y l mt s nhm ln, bi nu long nh cp ngi anh vo nm th 22 nh Tin L v lm vua 4 nm th tng

thi gian tr v ca ba i vua L, k t L Hon ch c 26 nm. l s sai lm v chnh b s ny cng nhiu b s khc u
chp l 30 nm (980-1009). Cn nh ni rng nm Long nh 22 tui ln ngi vua v ti ngi 4 nm th cng sai v Long nh ch
hng th 24 tui.

Vy, chp ng l "nm th 26 nh Tin L".

34

i Vit S Lc - Quyn II

i Vit S Lc
Quyn II

Chp V Triu Nguyn

(tc l triu L)

Vua Thi T
VuaThi T tn hy l Un, h Nguyn (tc h L- ND) ngi C Php thuc Bc Giang1. M l
ngi h Phm, sanh ra ngi vo ngy 17 thng 2 nm th 5 nin hiu Thi Bnh (i inh Tin Hong,
tc l nm Gip Tut- 974- ND).
Lc nh, vua thng minh, tnh kh khi hot rng ri. Ti hc cha Lc T2 thin s Vn Hnh3
thy cho l khc l, ni: "y l ngi phi thng, sau ny n lc cng trng tt c th cu i, yn
dn, lm cha thin h".
n lc ln ln, vua, tnh khng khi, c ch ln, khng mng ca ci, thch xem ht kinh s.
Trong khong nin hiu ng Thin (994- 1005- ND) vua theo gip L Trung Tng. Lc Trung Tng b
bn Nga Triu (L Long nh) git, qun thn u chy trn mt ht c, ch c mt mnh vua (Nguyn
Thi T- ND) m thy Trung Tng m khc. Nga Triu khen l ngi trung, phong lm T thn v in
tin ch huy s.
Trong lng vua c cy bng go b st nh, du vt thnh bi vn rng:4
Phin m:
Th Cn yu yu
Mc biu thanh thanh
Ha ao mc lc
Thp bc t thnh

C Php: tc l lng C Php, sau l lng nh Bng, ph T Sn, tnh Bc Ninh, lng c lng v n th nh L (sch ny chp
l nh Nguyn). Lng y bui xa gi l lng Din Un. Thi Bc thuc c v thin s l inh khng o t p nn nh cha,
bt c mi chn chic khnh c, do lng y c i tn l C Php.

Nguyn bn l "Du hc Lc T", nhng y l cha Lc T ca c Lc T Thin ng, bc thy ca ngi Vn Hnh.

S Vn Hnh ngi cng lng vi L Thi T. Khng r nm sinh v tn tc ca ngi, ch bit ngi l ngi h Nguyn v qui tch
vo nm t Su (1025). Gia tin ngi i i th Pht. Thu nh ngi thng minh v hiu hc v cng. Ngi tinh thng tam gio
(Nho, Pht, Lo), kho cu nhiu kinh sch Pht Gio nh Tam Tng (Kinh Tng, Lut Tng,Lun Tng). Nm 21 tui ngi cng
vi inh Hu thin s xut gia theo hc vi c Lc T Thin ng cha Lc T. Khi c Lc T Thin ng qui tch ri, hc lc
ca ngi cao siu lm. Nhng cu ni ca ngi u c ngi i coi nh li sm. Vua L i Hnh rt mc knh trng, tn
ngi lm Quc s. Ngi lm c vn cho cc triu inh, L, nhng n triu L th ni ting hn c. Khi t th, hi ct ngi c
vua v s th xy thp ln tng.

Nguyn bn ca chng ti dch l "Xut nht".

Cn bn ca ng Nguyn Khc Thun ngi hiu nh bn dch ny li cho rng "Hin nht".
Sch "Vit s tiu n ca Ng Th S chp, trc cu "Chn cung xut nht" c hai cu: "ng a nhp a, D mc ti sinh" ngha
l: ng a vo t, cy khc li sinh. ng A ch nh Trn, D mc ch Hu L.

35

i Vit S Lc - Quyn II
Chn cung xut nht
oi cung n tinh
Lc tht nin gian
Thin h thi bnh1
Tm dch:
Gc r thm thm
V cy xanh xanh
La dao cy rng
Mi tm con thnh
Phng ng nht mc
Phng ty sao tn
Khong su by nm
Thin h thi bnh

Vn Hnh bn ni vi vua rng: "Gn y ti thy bi sm vn l, bit nh L ng mt m nh

Nguyn (tc nh L) ng ln. H Nguyn li khng c ai khoan ha, nhn hu v trung th nh ng,
nn rt c lng dn. Nay tui ca ti hn 70 ri, ch s khng kp thy s thnh tr m ly lm
gin". Vua s li ni tit l ra nn bo Vn Hnh vo n Ba Sn2.
n nm th 2 nin hiu Cnh Tr (nm K Du- 1009- ND)3. Nga Triu Mt, con ni ngi th
cn nh. Lc y vua (Nguyn Thi T- ND) 36 tui, em 500 qun Ty Long vo lm tc v. By gi
trong ni c quan Chi hu l o Cam Mc thm d bit vua c mun ln ngi, bn em li l xa xi
ni khch rng: "Cha thng (Nga Triu) tm tr u ti, ng ngnh, lm nhiu iu bt ngha. Tri
chn ci c ca cha thng ri nn khng cho sng lu c. Con Ni ngi th cn nh, cha m
lng c nhiu vic kh khn, nhiu s phin nhiu, trm v thn khng c ch nng ta, h dn xn
xao mong mun c v cha. Thn v (Nguyn Thi T- ND) sao khng nhn lc ny m theo du thu xa
xa l vua Thang4, vua V5 noi gng gn y l h Dng1, h L2 lm, trn thun lng tri, di
1

Nguyn bn sch ny cn thm: "oi cung xut nht", chng ti cho l b chp nhm nn loi b cu ny.

Cu 3 v 4, trong "Khm nh Vit s thng gim cng mc chnh bin" quyn II chp li bn ca s Vn Hnh rng:
"Ha ao Mc l ch L
Thp Bc T l ch L li vn y c ngha: nh L o lc m nh L tt c lp thnh..."
Theo hai cu ny c th dch: nh L suy sp, nh L lp thnh.
Cung chn thuc mo phng ng
Cung oi thuc du phng ty
C sch bn rng: Cung chn mc mt tri ch nh Mc. Cung oi sao n ch Ty Sn lc tht ch nh Nguyn.
2

Ba Sn: theo "Thin uyn tp anh" tc l ni Ba Sn Tin Sn, trn ni c cha Cm ng l ni Vn Hnh tr tr. Sch "Vit s
tiu n" chp: Cng Un s cu ni y tit l, sai ngi giu Vn Hnh vo ni Tiu Sn.

Nhiu b s u chp l nin hiu Cnh Thy.

Vua Thang tc l vua thnh Thang, vua tn L, h t Th, t Thin t, ngi khai sng ra triu nh Thng, vua ln ngi nm
Mu Dn (nm 1783, t th 1754 trc cng nguyn). ngi 30 nm. Nm t V (1766) vua thng Cn Ng, bn nh nh H,
ui vua Kit ra Nam So. Nh H mt t . Mt v ca cu i trn l c ni dy ca Cao B Qut: "Mc D Minh iu
hu V Thang". Ngha l vua V Vng nh ui bo qun Tr Mc D (thuc tnh H Nam), vua Thang nh ui bo qun
Kit Minh iu (thuc tnh Sn Ty). Hn Vit t in ca o Duy Anh chp rng vua Thang nh vua Tr l nhm.

Vua V tc l vua V Vng nh Chu, tn Pht, con Ty B Xng, ln ngi nm inh Mo- 1134 (trc Cng nguyn) thay nh
n, ngi c 19 nm. Nm K Mo- 1122 (trc cng nguyn) vua nh Mc D, bo Tr phi t thiu m cht.

36

i Vit S Lc - Quyn II

theo ci nguyn vng ca dn, m cn bo bo gi ci tiu tit hay sao?" Vua trong lng vui v li ni y
m li nghi ng c mu gian, bn ni mng rng: "Sao ng li dm pht ra li ni nh th, ta tt phi
bt ng a ln quan". o Cam Mc chm chp tha rng: "Ti thy thin thi nhn s nh th mi
dm ni, nay ngi a ti ln quan th tht khng trnh khi ci cht". Vua ni: "Ta khng nhn tm t
co ng, ch s li ni l ra th u cht ht c". o Cam Mc li tha vi vua rng: "Ngi trong nc
u ni h Nguyn ng ln thay nh L, sm xut hin khng th che giu c. Chuyn ha
thnh phc l ng lc ny vy, Thn V cn nghi ng g na sao!" Vua ni: "Ta xem ch ng cng vi
Vn Hnh khng khc nhau. Nu thc nh li ni y th k phi lm sao?" Cam Mc p rng: "nay trm
h mi mt, dn khng chu ni mnh lnh. Nu Thn v ly n c v v, trm h tt cng nhau m
theo v, cng nh nc chy xung ch thp, ai ngn cn li c!". Cam Mc bit s vic gp gp s
sinh bin bn bn vi cc quan khanh s trong triu, ngay ngy hm tt c u hp ch triu
ng m lp mu tha rng: "Nay y l lc m c triu ngi c lng khc, trn di u xa la
nhn c, ngi ta on gin ci chnh sch h khc bo ngc ca Tin Vng (Nga Triu) nn khng
mun theo v vi t qun3 na. Ht thy mi ngi u c tn knh m c Thn V ln thay. Bn
chng ta khng nhn lc ny m lp Thn V lm Thin t ri bt cht c bin th cn gi c ngi
th lnh khng?". Do m tt c cng theo gip vua (Nguyn Thi T- ND) ln chnh in lp lm
Thin T. Trm quan u h: "Vn tu". (Mun nm- ND).
Nm th nht. Ma ng,thng 11 vua ln ngi, tha ht nhng ngi b t ti, t b nhng
dng c tra tn4. Qun thn dng tn hiu ln l: "Phng thin ch l ng vn t ti thnh minh long
hin du vn anh v sng nhn qung hiu, thin h thi bnh khm minh quang trch chiu ngng vn
bang hin ng ph cm oai chn phin man du mu thn cng thnh tr tc thin o chnh".
Vua truy tn cha l "Hin khnh Vng", m l "Minh c Thi Hu", sch lp vng hu su
ngi, lp con trng l M lm Thi t, nhng ngi con trai cn li u phong tc hu. Con gi vua
vua mi ba ngi u l Cng cha c. Vua em ngi con gi ln l An Quc cng cha g cho o
Cam Mc v phong Cam Mc l Ngha Tn Hu. Anh ca vua lm V Oai Vng. Em trai l Dc Thi Thi
Vng. Trn Co lm tng cng. Ng inh lm Xu Mt S. Qui Thc Ph lm Thi Bo. ng Vn Hiu
lm Thi Ph. Bi Xa Li lm T Kim Ng. m Than lm T V V. Gim lm Hu V V.
Trc kia cha ng Thin trong lng c con ch sanh ra mt con ch con trng, trn lng li
c lng en lm thnh ch Thin T. Th ri n nm Gip Tut5 th nh vua c sanh ra.
Nm Canh Tut (nm 1010) tc l nm th 2, thng ging vua i nin hiu l Thun Thin nm
th nht.
Lc ban u vua thy thnh Hoa L cht hp, m thp, bn di n thnh i la. Lc khi s
di , thuyn u di thnh th c rng vng hin ra ni thuyn ca vua, nhn m gi l Thng
Long (tc H Ni by gi-ND). i Hoa L thnh ph Trng An, sng Bc Giang l sng Thin c v
c php l ph Thin c.
Trong kinh Thng Long, dng in triu Nguyn (Cn Nguyn?- ND) bn t t vin Tp
Hin, bn hu t in Ging V. Bn t m ca Phi Long, bn hu m ca an Phng. Ni gia
pha nam m ci Cao in6 thm in gi l Long Tr. C nh cu vng quanh che thm. Bn mt l in
1

H Dng y l Dng Tam Kha, trong sch ny c chp l Dng Ch Tng.

H L tc l L Hon, tc L i Hnh.

T qun: vua ni ngi.

Di triu L Thi T, lut php c quy nh li. Ngoi vic b nhng hnh n c c ca L Nga Triu ra, nh vua cn t mnh
gii quyt nhng v t tng ca ngc t. Ngi phng thch nhng phm nhn tng b bt giam mt cch oan ung, li cn cp
pht o qun, thuc men v.v... cho h na.

Sinh nm Tut: cm tinh con ch. Sch "Vit s tiu n" chp: Thn mu ca Cng Un h Phm i chi ni Tiu Sn, cng vi
thn giao hp m sinh ra vua. Thin s cha C Php l L Khnh Vn xin nui lm con v cho mang h L. S li chp: M vua
quanh qun trong rng C Php bng nhin qua i, kin, mi xng t y, thnh m cao 7 thc. y l gp ch t chung
linh.

C bn chp: "Cao Minh in" ngha l in Cao Minh; nu ng vy th y nguyn bn chp thiu ch Minh.

37

i Vit S Lc - Quyn II

Cn Nguyn. Sau dng hai in Long An v Long Thy. Bn hu xy in Nht Quang. Bn t xy

in Nguyt Minh. Pha sau c cung Thy Hoa. Bn mt thnh m bn ca, ng l ca Tng Ph, ty
l ca Qung Phc, nam l ca i Hng, bc l ca Diu c. trong thnh li dng cha Hng Thin,
lu Ng Phng Tinh, ni ngoi thnh dng cha Thng Nghim.
Nm Tn Hi (nm 1011- ND) tc l nm Thun Thin th 2, vua em lnh i nh gic C Long
i Chu v dp yn c. Nm trong thnh li dng cung i Thanh, cha Vn Tu, kho Trn
Phc. Ngoi thnh dng cha T Thin Vng, cha Y Cm1 cha Long C Thnh Th, li dng in
Hm Quang bn L ng2.
Nc Chim Thnh dng con s t.
Nm Nhm T (nm 1012- ND) tc l nm Thun Thin th 3:
Xy cung Long c cho Thi t Thi t bit ht c nhng s vic trong dn.
Thng chp du tch thn nhn cn li vng vng trn mm ni pha ng nam, rng 3 thc,
su 1 thc.
Nc Chn Lp sang cng.
Nh vua thn chinh nh Din Chu.
Nm Qu Su (nm 1013- ND) l nm Thun Thin th 4: Vua ng in Hm Quang xem ua
thuyn. Ma ng, thng 10 vua thn chinh nh v thng c qun Man chu V Long.
Nm Gip Dn (1014- ND) l nm Thun Thin th 5: nh vua sai Dc Thnh Vng i nh v
thng c tng Man l Trng Hu L Kim Hoa, chm vn u gic, bt c qun s v nga
nhiu v s.
Ly Chu dng con K Ln.
i ph ng Thin lm Nam Kinh.
Chn Lp sang cng.
Nm Bnh Thn (nm 1016) l nm Thun Thin th 7:
c ma to, la 30 b, gi tin l 30 ng.
Min thu cho trong ci 3 nm3.
Dng cha Thin Quang, cha Thin c v p tng T Thin .
ng t.
T vng cc danh sn.
Gip cho hn 1000 ngi chn kinh s lm tng o.
Nm inh T (nm 1017- ND) l nm Thun Thin th 8:
in Cn Nguyn rung chuyn.
Tng Chn Tng phong vua l Nam Bnh Vng4.

Theo ti liu v lch s Pht gio Triu L th thy chp l cha Cm Y.

Bn ny sng Nh H.

Nh vy m di triu vua Thi T khng cn tnh trng dn en v thiu thu kha phi b nh ca trn trnh i ni khc nh
nhng thi trc.

Sch "An Nam ch lc" cu L Tt chp: "Thng hai nin hiu Thin Hy nm u Tng Chn Tng phong vua lm Nam Bnh
Vng. Nh vy Ty lch l nm 1018. C sch li chp vic phong vng ny vo nm 1016 (?).

38

i Vit S Lc - Quyn II

Nm Mu Ng (nm 1018) l nm Thun Thin th 9: Sai Nguyn Thanh o sang nh Tng xin
c kinh Tam Tng1.
Nm Canh Thn (nm 1020) l nm Thun Thin th 11 vua sai con i nh v thng c
Chim Thnh. Trc kia, in Cn Nguyn rung chuyn nn phi cho th triu in pha ng, nay li
rung chuyn na nn cho th triu in pha ty.
Nm Tn Du (nm 1921) l nm Thun Thin th 12, ma xun, thng 2, ngy Mu T l ngy
sinh nht ca vua. Dng ngy y l tit thin Thnh. Vua cho lm "Vn tu Nam sn"2 ngoi ca
Qung Phc, lm nhiu hnh chim bay th chy by la lit trn .
Nm Nhm Tut (nm 1022- ND) l nm Thun Thin th 13, vua sai Dc Thnh Vng i nh
i Nguyn Lch3.
Nm Qu Hi (nm 1023) l nm Thun Thin th 14 i trn triu Dng lm Vnh An Chu4.
Nm Gip T (nm 1024- ND) l nm Thun Thin th 15, sai Thi t i nh chu Phong Lun5,
sai Khai Quc Vng i nh Chu Kim6. Xy thnh Thng Long.
Nm t Su (nm 1025- ND) l nm Thun Thin th 16, thy Vn Hnh ha (vin tch). Chn
Lp sang cng. Nh vua xung chiu lp phin tri Hoan Chu lm ranh gii pha Nam.
Nm Bnh Dn (nm 1026- ND) l nm Thun Thin th 17, sai Th t i nh Din Chu. Sai s
gi sang Tng.
Nm inh Mo (nm 1027- ND) l nm Thun Thin th 18, sai Thi t i nh chu Tht
Nguyn, sai ng Chinh Vng nh Chu Vn7.
Nm Mu Thn (nm 1028-ND) l nm Thun Thin th 19, ma xun, thng 2 vua khng c
khe, n ngy Mu Tut vua t trn in Long An, hng th 50 tui. Miu hiu l Thi T. Long th
c tng ti Th Lng thuc ph Thin c.
Thi T tr v c 20 nm, i nin hiu mt ln.

Kinh Tam Tng: ba b kinh ln ca Pht gio l Kinh Tng, Lut Tng v Lun Tng.

Theo "i Vit s k ton th" chp l Nguyn o Thanh "Vit s tiu n" chp l vua sai em tn Hc (khng phi Hp) sang Tu
(cng i vi Nguyn o Thanh ). y chp l Nguyn Thanh o.
2

Ngi ta thng chc mng nhau: iu lnh nh ng Hi, sng lu nh Nam Sn (Phc nh ng hi, Th T Nam Sn). Ngy
sinh nht ny cng l ngy l chc th vua vy.

Theo nguyn tc: "Mnh Dc Thnh Vng tc i Quang Lch" ngha l sai Dc Thnh Vng lm lch i Quang. Chng ti
tra cu nhiu sch s, nhng cha gp sch no chp v vic sng to ra lch php ca ta, nht l lch i Quang di triu L
Thi T. Gn y ng T Nguyn- Nguyn Th Dc vit mt thin bin kho v phng thc lm lch ca bn dn tc: Hoa,
Vit, Min, Lo, bi ng trn "Vn ho Tp san" s 1 nm 1971, on v lch php Vit Nam, tc gi nhm mnh: "Lch Vit Nam
ch thc l lch c ca Trung Hoa". Chng ti cho rng ch "pht" sch ny chp nhm thnh ch "tc", ch "nguyn" chp
nhm ra ch "quang".

Sch "Vit s tiu n" chp: i Nguyn Lch quy nhiu bin gii, vua sai Dc Thnh Vng nh dp, tin quan su vo trai Nh
Hng thuc t Tng gip gii trn triu Dng (chu Vnh An ca ta).
i Nguyn Lch l vng t heo ht, sau Nng Tr Cao t li l i Lch Quc.
4

Chu Vnh An: Thi nh ng thuc Lc Chu, thi nh inh v Tin L i ra trn triu Dng, nh L i li l chu Vnh An,
nh Trn i l L Hi Dung, sang thi L li cho thuc v An Bang. Nay l tnh Qung Ninh.

C l l Phong Chu m nguyn bn chp nhm chng (?)

Kim: nay thuc huyn Hn Yn, tnh Tuyn Quang.

Chu Vn l Vn Uyn, nay thuc huyn Vn Uyn, tnh Lng Sn.

39

i Vit S Lc - Quyn II

Vua Thi Tng

L.

Vua Thi Tng hy l c Chnh, tn l Pht M, l con trng ca vua Thi T, m ngi h
Khi vua Thi T ln ngi phong Pht M lm Khai Thin i Vng1 v lp lm Thi t.

Nm Thun Thin th 11 (nm Canh Thn - 1020), Thi t Pht M phng mnh vua i dp yn
c cc bn gic r, c cng. Khi vua Thi T mt, qun thn vng theo di chiu, n cung Long c
mi Thi T ln ngi. Lc by gi cc v vng l Dc Thnh Vng, V c Vng2 u em binh phc
ngoi ca Qung c mun nh ln vua (Thi t Pht M). Vua t ca Tng Ph vo n in Cn
Nguyn, binh ba ph ko n nh cng gp, vua phi sai bn Nguyn Nhn Ngha3 chng c chng.
Quan ca ba ph tht bi. V c Vng b L Phng Hiu4 git. Ngy y vua ln ngi. Trc linh cu
(vua Thi T), vua (Thi Tng) h lnh i x k t ti v i nin hiu, ly nm Thun Thin th 19
(tc l nm Mu Thn- 1028- ND) l nm Thin Thnh th nht. t tn hiu l: "Khai thin thng vn
tn o qu c thnh vn qung v sng nhn thng thin chnh l dn an thn ph long hin ng
cc th nguyn5 c tu cng cao ng chn bu lch thng nguyn ch o hng long, i nh thng minh
t hiu hong ".
Trc kia, khi vua c sanh ra ph Trng An, th nh dn trong ph nui nhiu tru b,
tru b thay sng, c nh bi ton ni rng: "Nm Su6 sanh ngi lm Thin t". Ni th ri thi khng
thy u na. (Sau thy qu ng l) nh vua vo nm su th sinh ra.
Khai Quc Vng chim c ph Trng An lm phn, vua thn chinh nh dp. Khai Quc
Vng u hng, vua xung chiu tha ti cho.
Thi s,

Thng nm thn nhn hin ra, c du tch cha Vn Tu. Nh vua dng Lng Nhim Vn lm

Ng Thng inh7 lm Thi ph, o X Trung lm Thi bo, Nguyn o K8 lm khu mt,
Nguyn Trit9 lm T Tham tri chnh s, Liu Gia Chn lm Trung th th lang, Kiu Bng lm Hu tham
tri Chnh s, H Vin lm Gin Ngh i phu, Qui Vn Li10 l T tm phc, Nguyn Nhn Ngha11 lm
Hu tm phc.
1

Nhiu b s khc ch chp l: "Khai Thin Vng".

"Vt s tiu n" cng nhiu b s khc chp v lon tam vng th c ng Chinh Vng. Nguyn bn "i Vit s Lc" chp
thiu v vng ny.

ng l L Nhn Ngha.

L Phng Hiu: Sch Vit s tiu n chp: ng ngi lng Bng Sn, i Chu, khi ng, hng dng, mi ba n n vi u go.
Gp lc hai thn C Bi v n X tranh ginh a gii, em qun nh nhau. Phng Hiu tha vi cc b lo lng C Bi rng: "Mt
mnh ti c th nh tan bn chng" ri lin nh cy nh ngay. Thn m X s lm, phi tr rung cho thn C Bi. Vua Thi T
nghe ting, triu vo cho lm tng. n by gi c cng dp nn lon tam vng, sau li theo vua Thi Tng i nh gic, lc
khi hon xt nh cng. Phng Hiu tha: "Khng mun quan tc g, ch xin ng trn ni Bng Sn nm thanh i ao ri
xung ch no th c nhn n ch y lm rung th nghip". Vua y cho, Phng Hiu ln ni nm i ao i xa hn mi dm
ri xung lng a My. Vua cho ng nhn rung n ch y v min vic np thu.

Vua Minh Mng triu Nguyn cho linh v ng vo th miu Lch i Vng (miu ny x Dng Xun ngoi kinh Hu).
5

Phn tn hiu ca Thi Tng, nhiu b s khng thy chp hai ch "th nguyn", ring sch "i Vit s lc" ny li chp.

Sanh nm su cm tinh con tru.

Sch "Vit s tiu n" v "i Vit s k ton th" chp l inh Thng Ng.

Nguyn o K, Nguyn Trit: Nguyn l ngi h L.

Xem 269.

10

Qui Vn Li: Sch "i Vit s k ton th" chp l o Vn Li.

11

Xem ch thch s (264).

40

i Vit S Lc - Quyn II

t ra in tin qun1, c 10 v l1. Qung Thnh, 2. Qung V, 3. Ng Long, 4. Phng Nht, 5.

Trng Hi...Mi v u c chia lm t hu.
Thng 6, ly ngy sinh nht ca vua lm tit Thin Thnh. Lm ni Vn Tu Long Tr. C nm
chm ni. Chm gia c dng bc tranh Trng Th Tin, hai bn u c con hc trng. Trn ni cn
lm hnh tin bay, chim, th. Sn ni li c hnh rng thn vn quanh. Li trng dng c x, treo vng,
ngc bch, sai bn linh nhi2 ng trong khong t m chi ng so, thi cc sanh (snh) ca ht,
nhy ma lm vui th.
Nm K T (Nm 1029- ND) tc l nm Thin Thnh th 2: G cng cha Bnh Dng cho quan
Lng Chu Mc l Thn Thiu Thi. n Mi Gip i Chu lm phn, vua thn chinh nh v bt c.
Thn nhn hin ra c du tch cha Thin Thng.
Rng xut hin nn in Cn Nguyn. Vua ni rng: "Ci in y nt, ch cn li mi
mt ci nn, nay rng li hin ra , chng rng chu t y chng? ri vua bn cho m rng thm
ra mt cch qui m trng tu ci in y. V, i tn l in Thinn An. Pha t in Tuyn An dng
in Tuyn c, pha hu dng in Din Phc. Pha trc l Long Tr, pha ng xy in Vn Minh,
pha ty xy in Qung V. Trn thm hai bn i nhau th l lu chung ln nghe vic ca ngi b
ngc t oan c. ng trc c in An Phng Thin, trn xy lu Chnh Dng lm ni xem gi.
ng sau dng in Trng Xun, trn t ci Long Cc3, bn ngoi Long Cc lm ci thnh, gi l
Long Thnh.
Ma thu, thng 8, dn Hoan Chu em dng mt con k ln4.
Ma ng, thng 10, trc cha Vn Tu tri ma go trng thnh ng.
Nm Canh Ng (nm 1030- ND) l nm Thin Thnh th 3:
Dng in Thin Khnh, sau li ct lu Phng Hong.
Ma ng, thng 10, nh vua i L5 xem gt la.
Vua sai L c Thuyn6, trong i Liu Ban i s sang Tng.
c ma to.
Nm Tn Mi (nm 1031- ND) l nm Thin Thnh th 4, dn Chu Hoan (Ngh An- ND) lm
phn, vua thn chinh nh dit v dp yn c. Xy ct cha chin gm c 150 ngi.
Nm Nhm Thn (nm 1032- ND) l nm Thin Thnh th 5:
cha Thch Ca (cn gi l Thch Gi- ND)7 nhiu cy sung tr hoa1.

C bn chp l "in tin trc qun" sch "i Vit s k ton th" chp l "in tin cm qun".

Linh nhi: Bn ht xng, din tung.

Sch "i Vit s k ton th" chp l Long .

C bn chp l dng hai con k ln.

L: Sch "Khm nh Vit s thng gim cng mc" on l tng Vnh Xng (nay thuc Hng Yn).

C bn chp l L c Thuyn.

Thch Ca hay Thch Gi (Sykya) nguyn l thi t nc Capila n , cha l Tnh Phn Vng (Suddhodana), m l Ma Da
(Maya), h C m (Gotama), tn l Tt t Ma (Siddhrtha). Thch ca l tn chng tc. Ngi sanh vo th k th su v mt vo
khong nm 480 trc cng nguyn, ngha l cng thi vi c Khng T. Ngi thy nhn sinh vt thng, xut gia tu luyn,
mong tm li thot cho chng sinh. Kh hnh su nm bit khng t c ch, ngi bn ti ni Ca Da di gc cy B ngi
xp bng nhp nh, khuch thin i ng thnh V Thng Chnh Gic. Sau , ngi i thuyt php sinh trong 45 nm. n
nm 80 tui tch thnh Thi Na, gia hai cy Sa la v vo Nt Bn. Pht tch ri, cc i t ca ngi l i Ca Dip, A Nan v.v...
nhm hp nhiu ln kt hp nhng di gio m bin chp ra hai th ch l ch Phn v ch Pali. Pht in truyn b phng
Nam theo kinh bn Pali, phng bc theo kinh bn ch Phn. V, c Thch ca tr thnh v Pht T ca Pht Gio vy.

41

i Vit S Lc - Quyn II

Thng 4, Vua i ng Giang cy Tch in. rung ny cho ging la "chn bng". Vua xung
chiu i rung y l ng Thin.
Nm Qu Du (nm 1033- ND) l nm Thin Thnh th 6. Ma xun, chu nh Nguyn2 lm
phn vua i nh dp v dp yn c.
Thng 9, chu Tr Nguyn lm phn, vua thn chinh nh dp.
Nm Gip Tut (nm 1033- ND) l nm Thin Thnh th 7: vua i nin hiu l Thng Thy nm
th nht.
Vua xung chiu cho qun thn i tu trnh s g vi vua th trc ht xng vi vua l triu nh.
Hng.

Ma thu, thng 9 vua i thm cha Trng Quang3 ni Tin Du, h chiu dng in Trng

cha Php Vn thuc C Chu c nh s ni, trong cha pht ra my ng nh sng. Ri

theo ch c nh sng y m o ln th c mt ci hp bng , trong ho bng c ci hp bng
bc, trong hp bng bc c ci hp bng vng, trong hp bng vng c ci bnh bng lu ly (mt th
thy tinh trong sut), trong ci bnh bng lu ly c x li Pht.
Nm t Hi (nm 1035- ND) l nm Thng Thy th 2, trc in Thin Khnh mc c chi4.
Nh vua phong cho con l Nht Trung lm Tha Cn Vng.
Xy ct ch Ty5 v ch Trng Lan.
Lm cu Thi Ha sng T Lch.
i Chu lm phn, vua thn chinh v thng c.
Ti Hnh Cung6 i Chu vua ng tic cng qun thn, ri kn o ch nh Thng tng qun
Nguyn Khnh rng l, ng y tt s lm phn. K t hu u hi ci nguyn c. Vua p rng: "Xem
ngi y c v l thng, s c hnh ng i n ci mc khng gi trn tit tho nn thy ti th c ci
sc din thn thn. Bit c ci c l nh th. Nm y, qu nhin Nguyn Khnh lm phn.
Nm Bnh T (nm 1036- ND) l nm Thng Thy th 3. Ma xun, thng 3 vua g cng cha
Khnh Thnh cho quan Chu Mc Chu Phong l L Thun Tng.
Thng 4, xy hnh cung Hoan Chu (Ngh An)7.
Cc chu Kim8, Thng Tn9, Bnh Nguyn10 lm phn.

Nguyn bn l "u m th khai hoa". m th tc l cy sung, thn cy cao ln, c hoa n v ma h, theo php hoa kinh th
hoa u m l hoa thing ling ca nh Pht, ba ngn nm mi n mt ln, mi khi c hoa tc c pht ra i.

Chu nh Nguyn" Chu ny tri di t pha trn Lm Thao (tc Vnh Ph) n gn Yn Bi ngi nay.

C sch chp l Trung Tin, Trng Quang. Phi chng ch TRng cn c l Trng. Ch Quang vit ra ch Tin, Quang.

C chi cng nh c lan l th c thm, hng n ha hp ln nhau. Ngi ta v anh em bn tt nh c chi c lan. Sch Khng T
Gia Ng: "Cng vi ngi hin nh vo trong nh c chi c lan, lu ngy ha thm m khng bit, cng vi ngi c nh vo
trong qun p c kh lu ngy khng bit thi v qu quen vy".

Ch Ty "Sch i Vit s k ton th" chp l ch Ty Nhai.

Hnh Cung: Cung in xy cc tnh xa kinh phng khi vua tun du m ngh ngi.

Sch "i Vit s k ton th" cho bit, nhn i Hoan Chu thnh Ngh An.

Xem ch thch ni cui chng L Thi T.

Thng Tn (?)

10

Bnh Nguyn: Nay thuc H Giang.

42

i Vit S Lc - Quyn II

Nm inh Su (nm 1037- ND) l nm Thng Thy th 4; Dng Khai Hong Vng lm Nguyn
soi i nh cc chu Kim, thng trn.
Trong vn du L tng Pht xa li ln.
By cuc l ua thuyn.
C trn lt ln.
Nm Mu Dn (nm 1038- ND) l nm Thng Thy th 5; Vua i B Hi Khu1 cy Tch in.
Ma thu, thng 8, vua ng in Hm Quang xem ua thuyn.
Thng 9, thn nhn xut hin, c du tch cha Thin Thng.
Tng Nhn Tng2 phong vua l Nam Bnh Vng.
Con vua Chim Thnh l bn a B Thch sang chu3.
Nm K Mo (nm 1039) l nm Thng Thy th 6. Ma xun, thng ging, ngi cm u chu
Qung Nguyn l Nng Tn Phc lm phn xng l Chiu Thnh Hong , phong con trng l Tr
Thng lm Nam Nhi Vng4, i chu y l nc Trng K5. Vua thn chinh nh dp. Binh lnh nh
vua vt qua bn Lnh Ph, c con c trng phng vo trong ghe ca nh vua. Khi n chu Qung
Nguyn, Nng Tn Phc t b so huyt ca hn ri chy trn. Vua cho qun ui theo, bt c Tn
Phc. Con ca Tn Phc l Tr Cao chy thot. Vua cho gi Tn Phc ri a v kinh s m git.
Ma h, thng 5 chu Qung Nguyn dng mt khi vng sng, nng 112 lng.
Thng 6, i nin hiu Cn Ph Hu o nm th nht.
Ma ng, thng chp nc Chn Lp sang cng.
Sai s sang Tng.
Nm Canh Thn (nm 1040) l nm Cn Ph Hu o th 2; Ma h, thng 5 vua nh phm
cp cho cc cung n.
Thng 6, in Tin ch huy s l inh Lc v Phng Lut, m mu lm phn, s vic b pht gic
phi chu ti cht.
Ma ng, thng 11 dng Minh Oai Hu6 lm Tri Chu Ngh An.
Nng Tr Cao cng vi ngi m ca y l A Nng t ng Li Ha tr li chim c chuThng
Do, i chu y l nc i Lch. Vua h lnh nh, bt sng c Tr Cao. Vua thng Tn Phc b
git, v th m tha ti cho Tr Cao ri ban cho cc chu; Qung Nguyn, Li Ha, Bnh B, T Lng7.
Nm Nhm Ng (1042- ND) l nm Cn Ph Hu o nm th 4; Ma xun, vua i cy rung
Tch in vng ca bin Gi Lm.
ng t.

B Hi Khu: nay thc huyn V Tin, tnh Thi Bnh.

Tng Nhn Tng: con ca vua Tng Chn Tng, ln ngi nm 1023, ngi 43 nm.

Bn s khc chp rng: s kin ny xy ra nm 1039 thng 4 v c n 5 ngi con ca vua Chim Thnh l a B Thch, Lc
Thun, Sa u, La K, A La Thch n xin qui phc.

Nam Khai l a danh. Thi nh L l chu Vn Nhai. Nay t ny thuc hai huyn v Nhai v Bc Sn tnh Lng Sn.

Trng K Quc c sch chp l Trng Sanh Quc.

Sch "i Vit s k ton th" chp l Oai Minh Hu v ghi tn l Nht Quang.

Tt c t ny u thuc Cao Bng v mt phn nh ca Trung Quc ngy nay. Chu T Lng, sch "i Vit s k ton th"
chp l T Lang.

43

i Vit S Lc - Quyn II
Giao Chu lm phn1.
Ma ng, thng 10 i nin hiu l Minh o nm th nht.
Xung chiu cho cc Trung th snh cu xt v san nh lut s.

cc ni.

Thng 11, xung chiu cho cc l, mi l t trm gc tin vic quan st v hiu bit c
Phm nhng bc gi yu v c cng m phm ti nng th dng tin chuc ti.
c tin Minh o.
Lng Mu Ti i s bn Tng.
Nm Qu Mi (nm 1043- ND) l nm Minh o th 2; Thng 4, i Chu lm phn.

Thng 5, sai Khai Hong Vng lm Thng i Nguyn Soi i nh i Chu, Phng Cn
Vng lm thng nguyn soi i nh Vn Chu, Vn Chu c yn n.
Ma h, thng 4, vua i thm cha Tng Sn thuc chu V Ninh2 thy trong ci in
nt ca cha c cy ct b nghing. Vua ng lng mi c trng tu, ct bng nhin ng ngay
tr li. Nhn mi sai bc nho thn3 lm bi ph ghi iu l y.
Ma thu, thng 9 sai Ngy Trng sang chu Qung Nguyn trao n Qun Vng4 cho Tr Cao, li
phong cho lm chc Thi Bo.
Xung chiu ng thuyn ln my trm chic, u c lm hnh rng, phng, cp, c, rn, v
chim anh v.
Ma ng, thng 10 ci thun ca vua trong in Trng Xun t nhin lay ng.
Nm Gip Thn (nm 1044- ND) l nm Minh o th 3, thng hai:
Ci thun ca vua li lay ng.
Ngy Qu Mo vua thn chinh nh Chim Thnh, dng Khai Hong lm chc lu th. Ngy
Gip Thn pht binh t kinh s (th ). Ngy t T ng qun ti ca bin i c5 lc by gi sng
ngng yn, c li cho i qun i t i An (tc i c- ND) qua Ma C6, c my ta che khut mt tri.
n No Loan7 c my che thuyn vua. n ca T Minh8 c con c trng nhy vo thuyn.

C l nguyn bn chp nhm ch Vn ra ch Giao

Vn Chu: Chu Vn lm phn.

Vn Chu: nay thuc Bnh Gia, Lng Sn.
2

V Ninh: nay thuc Bc Ninh.

Nho thn: Sch php ngn chp: Thng thin, a nhn vit nho ngha l ngi thng hiu thin vn, a l v nhn s th gi l
nho, tc l bc tr gi m Khng Mnh o to ra gip dn, gip nc.

Sch "i Vit s k ton th" chp l n ngha l n ca Ng tng qun. Qung Nguyn v sau l Qung Uyn.

i c: ca bin ny thuc x Cn Liu, huyn Hi Hu tnh Nam H. Lc vua L ng qun ca bin ny th sng yn, gi lng,
thy vy, vua bn i i c ra i An.

Ma C tc Ma C Sn, li cn c tn na l L thuc vng K Anh (H Tnh).

Sch ny chp No Loan sch vit s tiu n chp l H No. ng Nguyn Khc Thun th gi l Vng Truy (Nu l Vng Truy th
c l hn t l Truy Loan. Nay cha bit u).

T Minh: Sch "Vit s tiu n "chp T Dung. Hai b s, on chp v phn vic ny u ging nhau. Duy ch khc v tn gi
ca bin ny, v ng Ng Thy S vit cn k, T Dung, trc c tn l Long thuc huyn Hng Tr, Thun Ha, eo bin him
c, ni non khut khc rt cao. Vua Trn Nhn Tn g Huyn Trn Cng Cha cho vua Chim, thuyn u , nhn th mi i
tn l T Dung. Sau Mc ng Dung ly c ng m vi tn ca y mi ci l T Khch. Vy, c l vo triu nh L n l T Minh
(?) Ngy nay l ca Thun An.

44

i Vit S Lc - Quyn II

Nh vua nghe vua Chim Thnh dn trn trc sng Ng H i quan qun ta. Vua
(Thi Tng) bn xung chiu cho qun s b thuyn, ln t lin. Vua li cho mt phn binh lnh dng
c, nh trng nh sp mun nh nhau vi gic Chim Thnh. Qun gic thy binh lnh oai nghim, li
qu nhiu mi s m thua sm. Vua cho qun ui theo chm c ba u gic. Tng gic l Quch
Gia 1 chm Nhn u2 dng vua, qun lnh nh vua bt c voi 30 con, bt sng qun gic 5000
ngi. S cn li b lon binh git v s. Vua ly lm thng xt mi xung chiu: "H ai git ngi
Chim Thnh th b chm".
Ma thu, thng 7 i qun ca nh vua vo thnh Pht Th (nay lng Nguyt Bu, huyn
Hng Thy tnh Tha Thin- ND) bt c nhng cung n l nhng th thip ca vua Chim.
Thng 8 rt qun v, khi n ph Trng An th c rng vng xut hin trong thuyn vua.
Thng 9, vua t nc Chim Thnh v n ni.
Ma ng, thng 10 i nin hiu l Thin Cm Thnh V nm th nht, nm y c ma to.
Thng chp t ra trm Hoi Vin Gia Lm lm nh tr cho khch s bn phng.
Quan Thi Bo Nng Tr Cao sang chu..
i Ni.

Nm t Du (nm 1045- ND) l nm Thin Cm Thnh V th 2. Ma xun, thng 3 dng bia

Ma h, thng 5 ch to xe Thi Bnh, dng vng lm vt trang sc.

Nm Bnh Tut (nm 1046- ND) l nm Thin Cm Thnh V th 3, Ma h, thng 5 dng Ngn
H hu uyn cho cc cung nhn (cung n) Chim Thnh .
Nm inh Hi (nm 1047- ND) l nm Thin Cm Thnh V th 4; t ra trn Vng Quc v
by trm l Qui c, Bo Khang, Tuyn Ha, Thanh Bnh, Vnh Thng, Cm Hav An Dn. mi trm
c lp ct mc cho ngi Man Di lm ch lu tr ngh ngi. S Chim Thnh sang triu cng, vua
xung chiu lu gi s y li chu Chn ng3, v vua Chim l ng Nc (cn gi l Ung Ni) v l, cho
nn phi lm nh th.
Nm Mu T (nm 1048- ND) l nm Thin Cm Thnh V th 5 (nguyn bn vit: "nh nin" l
nhm- ND): Nng Tr Cao ng Vt c4 lm phn, vua sai V Oai Hu v quan Thi u l Quch Thch
ch i nh dp, ngy nh nhau, tri t ti tm m mt, chc lt th sm st m m trong ng. T
trng trong ng y chn tay bn rn s hi bn xin hng5.
Thng 3, lp x n ngoi ca Ttrng Qung lm ni bn ma cu cng thn la.
Ma thu, thng 9 m 3 khu vn: Qunh Lm, Thng Cnh, Xun Quang.
Ma ng, thng chp nh vua xung chiu nh li php chi tru vo dp xun.
Phm Kh Liu mu phn, s vic c co gic. Liu b rt tht ra ch ng.
Nm K Su (nm 1049- ND) l nm Thin Cm Thnh V th 6:
1

Sch "Vit s tiu n" chp l Quch Gia Di cng nhiu s b khc cng chp nh th. Quch Gia Di l tng ca vua Chim, mt
vin tng phn phc, trong trn ny y chm cht ng vua ca nc y ri em dng u cho vua L Thi Tng m xin hng
(!) C ngi cho rng Quch Gia Di khng phi l tng ca triu L nc ta, c nhm khng (?).

Nhiu b s chp khc nhau, b chp ca S u, b chp Nhn u. C l ch S ngi chp sch chp thiu mt nt ngang
trn thnh ch Nhn.

Chu Chn ng: nay l Lm Thao, Vnh Ph.

Vt c: ng ny xa thuc Cao Bng, nay thuc Trung Quc.

Nguyn bn chp nhm, Nng Tr Cao khng hng m li chim c Ung Chu ca nh Tng. V sau li xin ni thuc nh Tng,
dng biu tin cng l vt. Nhng nh Tng khng thun, Cao bn cp chim Ung Chu ca Tng v tim xng l Nhn Hu
Hong li nhn v t Tng, ni bin gii khng phng b nn Cao nh thng ln. Sau Cao b Tuyn Huy S ca nh Tng l
ch Thanh nh bi phi chy sang ph i L v b git cht. Theo "Vit s tiu n".

45

i Vit S Lc - Quyn II
Ma xun, thng 3 i nin hiu l Sng Hng i Bo nm th nht.

Ma thu, thng 8 o Ng Cu1 ngoi Phng Thnh, li o ao Kim Minh Vn Tu. Bt u

o, lc by g khua ng trong ao l c ting, o ln c th hong kim mt khi, nng 50 lng,
nhn m ly tn cho ci ao. Li lm ba chm ni trn ao, xy cu V Phng.
Nm Canh Dn (nm 1050- ND) l nm Sng Hng i Bo th 2:
t cc ng Huyt Hn, i Pht v Vn Tng chu Ty Bnh thuc ci nh Tng lm ranh

gii.

Nng Tr Cao chim c ng Vt Dng2 Chu An c thuc a gii nh Tng, dng ng y

lm nc Nam Thin, i nin hiu l Cnh Thy.
Gip Long Tr3 Ng Huyn Giang4 thuc i Chu lm phn.
Nm Tn Mo (nm 1051- ND) l nm Sng Hng i Bo th 3:
o h Thy Thanh5 v ao ng Minh vn Thng Cnh.
Trong ngoi c t qun Ty Long.
Sai T Kiu V Tng qun l Trn Mn em ngi 5 huyn o h C Lm6.
Nm Nhm Thn (nm 1052- ND) l nm Sng Hng i Bo th 4:
Tr Cao xin ph thuc vo nh Tng, vua Tng khng nhn, Tr Cao bn cp ph nh Tng.
Thng 5, Tr Cao nh ph dinh tri Honh sn ca nh Tng ri cng hm Ung Chu. Ly
chu y lm nc i Nam, t xng l Nhn Hu Hong .
Nm Qu t (nm 1053- ND) l nm Sng Hng i Bo th 5:
Nh Tng nh Tr Cao. Vua Tng (Nhn Tng- ND) sai Lng Chu sang xin vua gip binh lc.
Vua h chiu sai in Tin Ch Huy S l V Nh lm Chiu tho s i tip vin qun Tng. Thng
ch Thanh (tng- ND) nh Tng nh bi Tr Cao Qui Nhn7. Tr Cao chy sang nc i n8.
Thng 3, c chung t Long Tr, ra lnh cho dn chng, h ai c iu oan c m khng th
chuyn t ln cho hiu, th hy nh ci chung y by t.
Thch Gim nh Tng theo vo o c Ma nh ln m ca Tr Cao l A Nng. A Nng tui
ngoi 60. (trc bt c Tr Cao)9, ngi i n chm v gi u Tr Cao em dng vua Tng.
Li chm A Nng ni th. Cc lnh Nng b dit ht c.
Nm Gip Ng (nm 1054- ND) l nm Sng Hng i Bo th 6, thng 9, ngy Mu Dn vua
mt. n ma ng, thng 10, ngy Tn Mo vua t trn in Trng Xun, th 54 tui, ngi 26
nm. i nin hiu 6 ln, th c 3 ln dng nin hiu bn ch.
1

Ngi nc dnh ring cho vua, dn khng c nh c hay tm git y. Vua hnh ng gi l ng, ci g thuc v ring vua,
nh ng gi, ng bt v. v...

Vt Dng: ng ny thuc Cao Bng.

Long Tr vn c tn ny t i thng.

Ng Huyn Giang nay l vng Tnh Giang, Thanh Ha.

Nguyn bn l Thanh Thy Chiu. Chiu l ci h hnh cong. C sch chp l Thy Thanh.

Nguyn bn l Lm Cng, song tn nm thng gi l C Lm, nay thuc Tng Sn Thanh Ha.

Qui Nhn nay cha bit u. c sch chp: Tng nh Tng l ch Thanh nh bi Tr Cao ti ca Cn Ln (gn ph Nam
nh).

Nhiu sch chp l nc i L "Vit s tiu n" chp l ph i L, ph ch khng phi nc. Ttr Cao b quan ph i L git.
9

My ch trong ngoc ny l do chng ti t thm vo, cho ngha c mch lc, ch nguyn bn khng c.

46

i Vit S Lc - Quyn II
Vua c tng Th Lng thuc ph Thin c.

Vua Thnh Tng

Thnh Tng tn hy l Nht Tn, con th ba ca vua Thi tng, m l ngi h Mai.
Hong hu h Mai nm mng thy mt trng ri vo bng, nhn c thai. n nm Thun
Thin th 14 (nm Qu Hi- 1023- ND) thng 2, ngy 25 th sanh ti cung Long c.
Nm Thin Thnh th nht (nm Mu Thn- 1028- ND) lp lm Thi t.
n lc ln ln, tinh thng kinh truyn, hiu m lut, li cng gii v v lc. Vua Thi Tng sai
i nh dp gic gi, ti u cng u nh thng c c.
Khi vua Thi Tng qua i, vng theo di chiu m ln ngi. trc linh cu, thng 10, vua i
nin hiu, ly nm Sng Hng i Bo th 6 lm nm Long Thy Thi Bnh th nht (nm 1054- ND).
Tn m h Mai lm "Linh Cm Thi Hu".
t tn hiu l: "Php thin ng vn sng nhn Ch c Anh vn du v khnh cm long tng
hiu o thnh thn Hong ".
Xung chiu t b nhng hnh c tra tn.
Cho nhng con gi trong cung Thy Hoa ra v.
Phong chc tc cho cc bc vn v ng cung v hng quan li. Mi ngi mi cp bc sai
bit nhau.
Dng Bi Gia Hu lm Vn Minh in i Hc S. Phm Di lm T Oai V. Trn Ci lm Hu Oai
V. Lu Khnh lm T Thanh o. Vng Hnh lm Hu Thanh o. i Thn V Khung Thnh lm
Cng Thnh; Qung c lm Trung V; Qung V lm Chiu V, v t thm T Hu Long Dc
. Mi 100 ngi.
Ngy Bnh Ng an tng vua Thi Tng.
Lp hong hu 8 ngi.
Dng Nguyn o Thnh1 lm Thi s, Quch Kinh Nht lm Thi y.
Xy in Vinh Th.
ni.

Nm t Mi (nm 1055- ND) l nm Long Thy Thi Bnh th 2: sa sang li cc in trong i

Ngy Qu Su ly ngy sinh nht ca vua lm tit Cn Hng.
Chim Thnh sang cng.
Ma thu, thng 8, vua ng in Thy Tinh xem ua thuyn.

Ma ng, thng 10 lnh lm, vua bo k t hu rng: "Ta trong cung su, si l than2, mc
o h cu m cn lnh nh th ny, hung chi nhng k trong t, khn kh v tri buc, phi tri cha
phn minh m qun o khng , thn th khng c g che, nn mi khi b cn gi lnh khc nghit th
h khng cht c ngi v ti hay sao! Ta v cng thng xt". Ri lnh vua truyn xung quan Hu
ty phi cp pht chn chiu trong kho ph ra cho t nhn, lun lun cung cp cm ngy hai ba.

Nguyn l L o Thnh. ng l ngi rt oan chnh. Lc no cng ngh n dn n nc. Nhng lc s tu hay nhc n vic
li hi ca dn. Li hay chn bc hin ti m tin c cng lo vic nc. Thc l bc hin thn kh knh vy.

Nguyn bn: "Ng th thn" si l than c v hnh con th.

47

i Vit S Lc - Quyn II
Nm nay (nm t Mi) trong ci c min tin thu mt na.
Xy cha ng Lm v cha Tnh L ni ng Cu.
Tng Nhn Tng phong vua lm Qun Vng.
Sai s sang Tng.

An.

Nm Bnh Thn (nm 1056) l nm Long Thy Thi Bnh th 3: By ra hi La Hn1 in Thin
Ma thu, thng 8 Chn Lp sang cng.

Dng cha Sng khnh Bo Thin. Ly 11000 cn2 ng trong ph ra c chung, t ti cha
y. Nh vua thn hnh lm bi minh khc vo chung.
Ma ng, thng 10, ngy K Du h chiu khuyn nng.
i quan Th Lnh lm Th S.
Nm inh Du (nm 1057- ND) l nm Long Thy Thi Bnh th 4:
Ma xun, thng 3, xy bo thp i Thng T Thin cha Sng Khnh Bo Thin, cao 20
trng. Xy thp y lm 30 tng.
Tng.

Ma h, thng 4, vua sai Vin Ngoi Lang l Mai Nguyn Thanh em hai con k ln biu nh
Ngy Gip Ng con rng vng t vn Qunh Lm hin ra trc in Trng Xun.
o A Chu lm phn.

Ma ng, thng 10 vua i thm ca bin i Bng, rng vng hin ra trong thuyn Kim
Phng. Nhn i (tn thuyn) l Tng Long.
Thng chp dng cha Thin Phc v cha Thin Th, dng vng c tng Phn Vng3,
tng Thch4 an tr vo cha y.
Chim Thnh sang cng.
Nm Mu Tut (nm 1058- ND) l nm Thy Long Thi Bnh th 5: dng in Bt Gic Khn
Thin5 ao Kim Minh.
Thng 3, m ca Trng Ph, trn ca dng lu.
Ma h, thng 5, con rng vng t cung Long c hin ra in Vnh Th.
Thng 6, dng in Linh Quang, pha bn t dng in Kin L, bn hu dng in Sng Nghi.
Trc in xy mt ci ct hnh lc gic, chm hoa sen lm lu chung.
x ny.

Ma thu, thng 9 vua i thm ca bin Ba L, nhn tin vua i thm Sn, vua cho xy thp

La Hn: tc l vit tt ch A La Hn: Bc tu hnh dt c ht cc mi phin no, tc l c o, nhng a v thp hn B

Tt.

Nhiu b s chp l 12000 cn ng.

Phn Vng cn c gi l Phm Vng tc l i Phn Thin Vng, l v thn cao nht trong gio phi B la Mn (n ) lm
th gi Pht.
4

Thch: mt v thn trong pht gio. V thn ny ng tng tri th 2 trong 6 tng tri ci dc. l tri ao Li
l ting Phn. Tu dch l "Tam thp tam". Tri ao Li ti ni Tu Di, chia lm 33 nc tri. 32 nc bn phng
chung quanh, mi phng 8 nc, chnh gia l Thin Kin Thnh, cung ca Thch ng, v thn Thch ny quyn
thng nhip c 33 nc tri.

C sch chp l H Thin.

48

i Vit S Lc - Quyn II
Nm K Hi (nm 1059- ND) l nm Long Thy Thi Bnh th 6:

Ma xun, thng 3 vua i sn sng Nam Bnh thuc Lng Chu, nhn tin vua gh thm nh
ca ph m l Thn Cnh Nguyn1
Xy cha Sng Nghim Bo Quc chu V Ninh.
Ma h, thng 6 rng vng hin ra in Vnh Th.
Ngy Qu V i nin hiu, ly nm Long Thy Thi Bnh th 6, lm nm Chng Thnh Gia
Khnh th nht.
Ma thu, thng 8, ngy inh Su vua ng in Thy Tinh cp cho qun thn m phc u2 v
ng (giy). Qun thn i m, mang ng bt u t y.
Ngy Bnh Tut rng vng hin ra in Trng Xun.
t cho ngi thp Sn tn hiu l thp Tng Long.
Tuyn chn nhng ngi tri Kinh S lm Hong nam3.
Dng ca Din Hng Th Hng.
Chim Thnh sang cng.
Nm Canh T (nm 1060- ND) l nm Chng Thnh Gia Khnh th 2: Vua h lnh cm bn lnh
Ng thuyn ho, Cng thnh ha v Ty Long ha cng vi bn nh bp khng c ra vo thm ng
ni chuyn vi bn tiu chi hu, trao i tin tc hay vt cho nhau4.
K no tri lnh b ti cht m gp k x ti cng khng tha.
Thng 2, ngy Nhm T vua i chu Ty Nguyn5 bt voi, bt c ba con voi trng.
Ma thu, thng 6 quan Lng chu mc l Thn Thiu Thi em binh vo huyn Nh Ngao chu
Ty Bnh thuc a gii nh Tng bt ngi bn chu o vong. Bt sng c nhm y, tnh ra, c
s l Dng L Ti v Nam, N, tru, nga khng th m xu. Nh Tng sai quan Li B Th Lang l
D Tnh n Ung Chu tho lun v vic y. Vua li sai Bi Gia Hu ti Ung Chu bn ngh. D Tnh em
nhiu ca t lt Bi Gia Hu v gi th cho Hu mang v, xin vua tr li Dng L Ti. Nh vua khng
xt.
Ma thu, thng 8 vua i giao Hi Khu (ca bin Giao), rng vng hin ra trong thuyn Diu
Xun, nhn m i Giao Hi Khu l ca bin Thin Ph.
Nh vua thn hnh phin m nhc khc v iu trng6 Chim Thnh, ri sai nhc cng ca.
Ma ng, thng 10 xy hnh cung Diu m xem c.
Chim Thnh sang cng.
Chu V Long dng con voi trng.
1

Chng ca cng cha Bnh Dng.

M phc u l m cnh chun. Loi m ny xut x t i nh ng (Trung Quc), ta bt chc theo.

Sch "Vit s tiu n " chp: Triu L sai xt s nhn khu rt tng t, dn inh n 18 tui (Nam) th bin vo s vng, gi l
Hong Nam, 20 tui gi l i Nam. Cc quan chc, ch qun, cm qun ch c nui mt tn Hong Nam lm a . Cn
nh c n giu ngi i Nam th s b ti.

Cng theo "Vit s tiu n" chp: Vua Thi T nh s qun ra tng gip, mi gip 15 ngi, dng mt ngi lm qun gip, ri
i h l Ha u, lm chnh th. Ring bn cho ht vn gi l qun gip. ng Nguyn Khc Thun mt chuyn gia v lch s
hc th bo rng: Ha l n v qun i. C 10 ngi l mt ha. Mn ch Ha v c 10 ngi l mt bp.

Ty Nguyn: tc Ty Nng hay Ty Nng, nay thuc Bc Cn.

Nguyn bn l "Tit c m". ng Nguyn Khc Thun bo rng: Tit c l mt nhc c gm c trng v mt dng c hnh nh ci
bn c, trn c khot l trn t trng vo. Php s dng "Tit C" ch ngi Chim mi gii.

49

i Vit S Lc - Quyn II

Nm Tn Su (nm 1061- ND) l nm Chng Thnh Gia Khnh th 3: Chu La Thun dng
con voi trng.
ng Sa ng lm phn, vua thn chinh nh dp yn c.
Nm huyn i Chu cng Giang Long lm phn.
Vua cu t Ba Sn, rng vng hin ra ni l n.
Nm Nhm Dn (nm 1062- ND) l nm Chng Thnh Gia Khnh th 4:
Qun Gia Lm dng con ra c su mt, ba chn.
Ma thu, thng 9 sai ngi nht l vng ng V kin, nht bc huyn H Lin.
Nm Qu Mo (nm 1063- ND) l nm Chng Thnh Gia Khnh th 5:
Ma h, thng 6 dng cung ng Tin pha ng i Ni.
c dng con ra trng1.
Vua sai dng cha Tiu Sn2 lm ni cu t. Dn bt c ngc y em dng.
Ma ng, thng chp dng ca Ngn H.
Ngy vo chu vua chc mng, th sai xng ln rng: "Thnh cung vn phc"3 l qun s
ng thanh h theo4.
Chim Thnh sang cng.
Nm Gip Thn (nm 1064) l nm Chng Thnh Gia Khnh th 6:
Ma xun, thng 2 (mt hm) mt tri c hai lung nh sng.
Ma h, thng 5 xy ct hnh cung B Hi Khu.
Ma ng, thng 10, ng Sa Ma5 lm phn, vua thn chinh nh, dp yn c. Rng vng
hin ra trong thuyn Thanh Lan.
Vua Anh Tng6nh Tng phong cho vua l ng Bnh Chng S.
Nm t T (nm 1065- ND) l nm Chng Thnh Gia Khnh th 7:
Thng 2 vua xem nh c m Ph Long.
Ngy Bnh Ng vua i hnh cung Hi cy rung (tch in).
Ma h, thng 6 vua ng in Thin Khnh nghe vic kin tng. Lc by gi con gi ca vua l
cng cha ng Tin hu bn cnh, vua nhn cng cha ri bo vin ngc li rng: "Ta yu thng con
ta cng nh ta yu thng thin h. Ta yu thin h nh bc cha m thng yu con ca h vy. Nhng
trm h c nhiu k khng hiu bit, t dn thn vo ng phm php, ta thng xt lm vy. Vy t
nay ti trng bt k nng nh cng nn theo mt cch l khoan th cho h".
Ma thu, thng 7 Chu Mang Qun1 lm phn, vua thn chinh nh dp, phi u hng.
1

Nguyn bn khng cho bit ai dng con ra trng y.

Tiu Sn tc l lng Tiu Sn thuc ph T Sn tnh Bc Ninh. Tc truyn rng L Cng Un khng c cha, m l b Phm Th
Nhn i l cha Tiu Sn, nm mng thy i li vi mt v thn nhn ri mang thai.

Thnh cung vn phc: Thn vua mun phc.

Nguyn bn l xng nhc: li vi cho. Mt ngi t cch thay mt cho m ng c to ln mt cch knh cn "Thn vua
mun phc" l trm ming ng lot h to chc theo.

ng Sa Ma nay l Mi thuc tnh Ha Bnh.

Tng Anh Tng tn l Th, chu ca Ung Vng l Nguyn Bn (con ca Tng Thi Tng), ngi 4 nm.

50

i Vit S Lc - Quyn II
Thng 8, m vn Thng Lm.

B Hi.

Ngy Bnh Thn rng vng t in i Minh hin ra in Hi Nguyn, li hin ra hnh cung

Ngy Qu V vua i hnh cung Cu Lan v gi cung y l Cnh Hng, Hnh Cung Diu m gi
l Ngon Xun.
Ma ng, thng chp rng vng hin ra in Diu Linh, li hin ra gc Du Thin, ni m b
Nguyn Phi2 l _ Lan .
Chim Thnh sang dng mt con t ngu trng.
Nm Bnh Ng (nm 1066- ND) l nm Chng Thnh Gia Khnh th 8:
Ma xun, thng 2 i nin hiu l Long Chng Thin T nm th nht.
Thng 3, rng vng hin ra trong cung Thi T. (Thi T Cn c- ND).
Ngy Gip Thn, Li Vin To l o Tr hin dng chim s trng.
Thng 9 b thu cao.
Ngy Gip T vua sai Lang tng Quch Mn xy thp ni Tin Du.
Ma ng, thng 11 vua i hnh cung khi Thy xem gt la.
Con trai ca cng cha Bnh Dng l Thn o Nguyn ci cng cha Thin Thnh.
Nm inh V (nm 1067- ND) l nm Long Chng Thin T th 2:
Dng Vin ngoi lang l Ngy Trng Ha v ng Th T lm Hoch S s.
Th gia 10 ngi lm n ngc li.
Cho Trng Ha v Th T lng bng hng thng, tin mi ngi 50 quan, la mi ngi 200 b
v c mui v.v... Th gia mi ngi 20 quan tin, la 100 b lm ngng ci lng tham vng t lt.
Ma h, thng 6 ngy Tn Hi rng vng hin ra hnh cung Ly Nhn3.
Ngy Tn Mo vua i L Nhn xem gt la v xem ua thuyn.
Nm Mu Thn (nm 1069- ND) l nm Thin Hng Bo T th nht:
con.

Ma xun, thng ging chu Chn ng dng voi tr91ng hai con. Lng Chu dng voi trng mt
Rng vng hin ra in Diu Linh.
Thng 2, huyn Lp hin voi trng v chim s trng.
rng vng hin ra hnh cung Khi Thy.
Ma h, thng 5 in Hi Tin.
Sa sang chin hm (tu chin).
Ma thu, thng 8 thuyn vua khng c nguyn do, t nhin di ng di ch u ba thc.
Thng 9, rng vng hin ra trong thuyn Vnh Xun v thuyn Thanh Lan.
Tng Thn Tng1 phong cho vua lm Nam Bnh Vng gia phong Khai ph Ngh ng tam ty.

Mang Qun nay thuc Sn La.

Nguyn Phi: v ng u hng phi (v l ca vua) di bc hong hu l v ln ca vua.

Ly Nhn: thuc Nam H ngy nay.

51

i Vit S Lc - Quyn II
Sai s sang cng.
Nm K Du (nm 1069- ND) l nm Thn V th nht:
Ma xun, thng 2, ngy Mu Tut vua xung chiu thn chinh n nc Chim Thnh.
Ngy inh v vua th ni Long Tr.
Ngy Canh Dn a xe i. (ng l ngy Gip Dn- ND).
Ngy inh T n chu Ngh An. Rng vng hin ra trong thuyn Kim Phng.

Ngy Canh Thn dng qun ca bin ni Nam Gii2. Rng vng li hin ra trong thuyn Kim
Phng.
Ngy t Su sai bn Hong Tip trong hng i Liu Ban3 nh ca bin Nht L4 thng li.
Ngy K T qua i Trng Sa5 Ngy Canh Ng dng qun ca bin T Dung6.
Thng 3, ngy Qu Du, ban m rng vng hin ra ni thuyn Cnh Thng.
Ngy Bnh T ng qun Th Li B Ni7, c ci hin tng l hai con chim u bay theo thuyn
vua nh th dn ng vy. i qun tin ln trc ng b sng Tu Mao8 thy tng Chim Thnh l
B B D La ang by trn b sng. Quan qun (nh vua- ND) xng ra nh, chm B B D La, qun
Chim cht v s. Cha Chim Thnh l C9 nghe qun b thua bn dt v con ban m ln trn.
m y, quan (nh vua- ND) ko rc vo thnh Pht Th10, n bn ng La, dn thnh Pht Th xin
hng.
Ma h, thng 4 Nguyn Soi Nguyn Thng Kit11 bt c C bin gii Chn Lp.
Ma h, thng 5 vua ng tic cng qun thn ngi in ca vua Chim Thnh, vua li thn
hnh ma thun v nh cu ni thm in y,
Vua sai m ht c nh ca dn trong v ngoi thnh Pht Th, gm c hn 2660 cn u
thu ri c. Thng y rt qun v12.
Ngy Qu T, dng qun ca bin T Minh, m rng vng hin ra ni thuyn vua.
Thng 6, ngy K T1 qua bin, rng vng hin ra bin Kim Phng.

Tng Thn Tng: tn l Ta, con ca Anh Tng, ngi c 18 nm.

Nam Gii l tn mt ngn ni ca St, H Tnh, ni y c ca bin, tn ch l Nam Gii hi khu, tn Nm l ca St. (Theo
ng Nguyn Khc Thun).

i Liu Ban: theo ngha ch i Liu l quan chc to, nhng i Liu Ban y cng nh Ni Thng Chli l phm tc: "Vit
s tiu n" ca Ng Thi S chp: L B Ngc lm Thi ph thng tc i Liu Ban, Mu Du lm gim ngh thng tc Ni
Thng Ch v.v...

Nht L: lng ng Hi, huyn Phong Lc, Qung Bnh.

i Trng Sa: nm ca Tng Qung Tr.

T Dung: tc T Hin, T Khch thuc Tha Thin xem ch thch s (304).

Ca Th Li B Ni, gi tt l ca Th Ni tc l ca Qui Nhn ngy nay, tn Chm ca ny l Cribonie.

Sng Tu Mao: l sng Tam Huyn (hay Tn An) Bnh nh.

C: cc b s u chp l Ch C. Chng ti ngh, son gi hn phin m tn vua Chim Thnh ny l Ch C (Ch: ci nm

lt ging), v v ch Ch vi ch gn ging nhau, nn v sau ngi chp li sch chp nhm (?). C tc l Ch C:
(Rudravarman).

10

Pht Th: quc Chim Thnh. (Vjiaya) lng Nguyt Bu, huyn Hng Thy, tnh Tha Thin.

11

Nguyn l h L, L Thng Kit.

12

C sch chp l 2560 cn nh.

52

i Vit S Lc - Quyn II

Ngy Mu Thn qua ca bin B Chnh, ni c nhiu ln nh lm chm (ngm di ncND) thuyn vua hc vo m v ra.
Ngy Tn Du, vua t Chim Thnh v, dng qun Triu Tn2 xung chiu cho quan Hu ty
tc qun tn l Dung thit by nhiu trn bo xa (xe qu) ca vua cho c ci nghi v. Qun thn
u ci nga dn vua Chim Thnh l C. C i m xng gai, mc o vi th trng, c dng vi
la tht ngang lng. Nh vua h lnh cho nm vin chc trong hng V tri bn ng thuc (Chim
Thnh- ND) dn i.
Ma thu, thng 7 ti nh Thi Miu3 dng trnh vic thng trn.
Ngy Bnh Thn rng vng hin ra ni bo xa.
Ma ng, thng 11, ngy inh Su c tia sng quanh khp mt tri tia ra nh lng chim.
Chn Lp sang cng.
Nm Canh Tut (nm 1070- ND) l nm Thn V th 2:
Ma h, thng 3 dng in T Thn.
Thng 5, rng vng hin ra in Long Quang thuc cung Trng Xun.
Ma thu, thng 7, ngy t Mo rng vng hin ra cung V Nhn.
Thng 9, xy cha ng Nam Nh Thin Vng.
Nm Tn Hi (nm 1070- ND) l nm Thn V th 3:
Vua vit ch "Pht" di su trng4.
T ma xun n ma h khng ma.
nh ra php, ngi mc ti trng hnh5 cho dng tin chuc ti.
Ma ng, thng chp vua khng c khe. Vua h chiu rng, quan Hu ty m i nhm vo
nh ca chc quan t hay hu s b pht 18 trng.
Nm Nhm T (nm 1072- ND) l nm Thn V th 4:
Ma xun, thng ging, ngy Canh Dn vua bnh nng ri qua i in Hi Tin, th 50 tui.
Miu hiu l Thnh Tng, ngi 19 nm, i nin hiu nm ln, an tng ti Th Lng thuc ph Thin
c.

Vua Nhn Tng

Vua Nhn Tng tn hy l Cn c, m l Nguyn phi _ Lan h L6.

Nguyn bn chp nhm (?) trn l ngy Qu T th y l ngy K Hi mi ng. K Hi l ngy 25- 6.

Ngy Mu Thn l ngy 4- 7.

Ngy Tn Du l ngy 17- 7.
2

Bn Triu ng sng Nh (H Ni), y chp l Triu Tn (?) e khng ng.

Thi Miu: Miu th t tin nh vua.

Cc b s khc chp l di 1 trng 66 thc. Di 6 trng e khng ng v qu ln.

Trng hnh: hnh pht b nh bng gy.

Theo b "Ng ch Vit s tng vnh" ca Dc Tng Anh Hong , tp thng, quyn I th vua L Thnh Tng nm 40 tui th
cha c con trai vua bn n cha cu t. Ng gi i ti u, dn lng cng u dn hu bn ng chim vng. Lc qua

53

i Vit S Lc - Quyn II

Vua c sanh ti cung ng Tin vo thng ging nm Long Chng Thin T th nht (tc
nm Bnh Ng- 1066- ND).
Ngay hm sanh ra, ngi c lp lm Thi t.
Ngi l ngi c xng trn ni ln nh mt tri, y l dng mt ca bc Thin T1 v tay th
bung di qu u gi2.
Ngi rt gii v m lut, nhng ca khc m nhc cng tp u do vua trc tc ra.
n nm Thn V th 4 (nm Nhm T- 1072- ND):
Ma xun, thng ging ngi ln ngi. Trc linh cu vua Thnh Tng, vua tn m l Nguyn Phi
_ Lan lm Thi phi.
Qun thn dng tn hiu l: "Hin thin th o thnh vn thn v sng nhn ngha thun
thnh hiu minh hong ".
cho Thi hu Thng Dng3 cng d vic triu chnh.
Ma h, thng 4, ngy mng 8 lm l rc nc tm (tng) Pht. Vua ng in Thin An
th triu. Ngy y vua dng quan trong hng i Liu Ban l Nguyn Thng Kit4 lm Kim hiu Thi

lng Th Li (tc lng Siu Loi, tnh Bc Ninh), c ngi con gi i hi du thy xe nh vua i, c ng ta vo cy lan, ch
khng ra xem. Vua thy, ly lm l truyn gi em vo cung, phong l _ Lan phu nhn (phu nhn ta cy lan). Sau sinh ra Thi
t Cn c, _ Lan c phong lm Nguyn Phi.
1

Nguyn bn l "Nht gic long nhan" c sch gii rng "Ngch thng chi ct long khi nh nht gi. C d vi Thin t chi tng"
c ngha l xng trn trn ni dy ln nh hnh ch nht. Xa, coi l tng mo ca bc Thin t. Gic l ci xng trn.
Long nhan l mt rng tc l mt vua.

Tay di qu gi l bc hin ti- theo sch tng.

Thi hu Thng Dng: "Ng ch Vit s tng vnh" thy chp theo sch ng th rng: Cung Thng Dng c xy ct
gia nin hiu Thng Nguyn i vua ng Tc Tng. Vua ng Cao Tng cung y, d thnh triu chnh. Do , triu
nh L ly ch "Thng Dng" t tn cho ci cung ca b Thi hu , Thi hu trong, bung rm kn cng x l vic nc, v
Thi hu cung y nn gi l Thi hu Thng Dng.

i Liu Ban: xem ch thch (343).

Tc l L Thng Kit: ngi phng Thi Ha, thnh Thng Long, ti kim vn v, l mt danh tng triu L, c cng ln trong
vic gi nc, m nc l nh Tng, bnh Chim. Khi nh nhau vi qun Tng, ng c lm bi th khuyn khch qun s, li
l tht khng khi:
Nam quc sn h Nam c,
Tit nhin nh phn ti thin th.
Nh h, nghch l lai xm phm
Nh ng hnh khan th bi h.
Tm dch:
Nc Nam sng ni vua Nam .
(Sng ni nc Nam, Nam ).
Phn nh nghn xa ti sch tri.
Nh bn gic no sang cp ln,
L thua tan ht l bay coi.
Qun s c bi th tin l ci l t nhin phi nh th, ngha l s thng qun xm lng, bn gic ton lc ra nh.
L Thng Kit mt nm 70 tui, c phong Quc Cng.
Theo ti phi dch l: "Sng ni nc Nam, Nam ". Hai ch Nam s lm mt nhc iu, nhng khc vi Vng. L
Thng Kit mun khng nh, mt cch hin ngang rng nc Nam c hong ca nc Nam, nn mi vit l Nam . Ting
Vit, vua l t ch c ln Vng, nhng ting Hn, trn Vng mt bc. (theo Nguyn Kkhc Thun).

54

i Vit S Lc - Quyn II

y, Nguyn Nht Thnh1 lm Binh b Th Lang. Cn cc cp khc tr xung, mi ngi mt chc v sai
bit nhau. Vua tha cho nhng ngi b cm t H ph.
Quan Lng Chu Mc l Dng Cnh Thng dng con hu trng. Qun thn dng biu ln chc
mng. Vua phong Dng Cnh Thng lm Thi Bo.
Chn Lp sang cng.
Ma thu, thng 7 rng vng hin ra in Vnh Th.
An tng vua Thnh Tng.
Tit Trung Nguyn2 qun thn dng biu ln chc mng.
Vua n hnh cung Diu m.
B thu vi si trng ca Chim Thnh.
Rc Pht Php Vn v Kinh S (kinh ) cu tnh ma.
T ni Tn Vin.
Quan Cp ni l Ngy Trng v tui gi nn t chc quan v ngh, vua h chiu ban cho ci gh
ta v cy gy.
Vua h chiu tuyn chn cc bc tng s c th (thi) dng ln v bc tng quan bit ch c
xp vo hng Th gia b sung vo nhng chc quan b thiu.
Di phng Phng Nht sang ch Nam.
Vua ng in Thin An, qun thn dng li chc mng v lp biu xin dng ca Trng
Qung, ca Thi Bnh, ca Thng Thy H, n Nghinh Thu v trm Qu Nhn, tt c gm c nm ch.
Ly ngy sanh nht ca vua lm tit Th Thin.
Lp hong hu hai ngi.
Nm Qu Su (nm 1073- ND) l nm th 2:
Thng ging vua i nin hiu l Thi Minh nm th nht, tn Thi phi lm Thi Hu Linh Nhn.
Thi hu Linh Nhn c tnh hay ghen ght, thy b ch mu (tc b Thi hu h Dng cung
Thng Dng- ND) c tham d vic triu chnh mi bo vua rng: "M gi kh nhc3 nui con c
ngy nay, n lc ph qu th ngi khc hng, n nh th th t con m gi ny vo ch no?" Nh
vua tuy nh b nhng cng c hiu bit cht t rng, mnh khng phi l con ca Thi hu Thng
Dng, bn em Thi hu Thng Dng v 72 ngi th n cung Thng Dng ri bc bch bt
em chn sng theo vua Thnh Tng.
Nc Chim Thnh sang cng.
Ma thu, thng 7 rng vng hin gc Du Thim.
Thng 8, chu Phong dng con hu trng.
1

ng l L o Thnh. Nhng v "i Vit s lc" vit vo i Trn nn nh phn u ca b s t r: h L i h Nguyn.

n y, v hy ch "o" l tn ca Trn Hng o i vng mi i ch o ra ch Nht..

Trung Nguyn: Ngy rm thng 7 m lch. theo Pht gio ngy rm ny l ngy l Vu Lan Bn. Vu Lan: ting Phn c ngha l cu
ngi ang b treo ngc; Bn: ci chu. Ly mt ci chu ng 100 v cng pht cu chng sanh ang b ci kh treo ngc,
tc l b ci cnh v cng khn kh. Xa, m Mc Kiu Lin v tht c, cht xung a ngc, thc n vo ming th ha thnh la
khng sao n c. Pht mi dy Mc Kiu Lin: "mun cu nn y th n ngy rm thng 7 mi thy lp hi Vu Lan Bn va
tng kinh va b th mi c th n c". Hi Vu Lan Bn bt u t .

Nguyn bn l: "Lo mu c lao": "Ci cng kh nhc ca m gi. C Lao tc l Cu t c lao ngha l chn ch cao su trong
Kinh thi (th lc nga) chn ch y l: sanh (), cc (cho b), ph (m), sc (cho n), trng (mong cho mau ln), dc (nui), c
(trng nom), phc (sn sc), phc (nng niu).

55

i Vit S Lc - Quyn II
Vua Tng Thn Tng phong vua lm Qun Vng.
Nm Gip Dn (nm 1074) l nm th 21.

Hng.

Vin Ha u Cng Thnh l Giang Du, nh ca y b tht ho lan qua thiu hy ca i

Ma h, thng 4 sa sang li ca i Hng. Rng vng xut hin.
Chim s trng cm nh.
Ma thu, thng 9 rng vng hin ra.

Vng An Thch2 nh Tng cm quyn chnh em li tu vi vua Tng, rng l, nc ta b

Chim Thnh khuy ph, ngoi ra, dn ng khng y vn ngi, nn c th theo ci k trong mt
ngy l ly c. Do , vua Tng dng Thm Khi v Lu Di lm Tri chu Qu chu. Thm Khi v Lu
Di bn t tp dn inh trong cc khe ng ti a phng lm bo gip3, li cho ng thuyn b b
bin, ging dy v php nh di nc. V cm dn cc chu huyn khng c cng vi dn ta i
li bun bn.
Nh vua bit vy, bn trc tin cho xut pht cc o binh gm 10 vn ngi, chia lm hai o
nh sau: Sai Nguyn Thng Kit lnh o thy qun xut pht t Vnh Yn tin n Chu Khm, chu
Lim (hai chu u thuc tnh Qung ng- ND). Tn n lnh o lc qun xut pht t Vnh Bnh tin
nh Chu Ung (tc l thnh Nam Ninh thuc tnh Qung Ty- ND). Qun ta tin ti u cng nh vo
ch khng ngi. Nguyn Thng Kit nh p hai chu Khm, Lim ri li cng vi Tn n hp binh
bao vy chu Ung. Quan Gim th Qung Ty ca nh Tng l Trng Th Tit em binh i tip cu.
Binh ca Trng Th Tit ko n ca i Cn Ln th b Thng Kit n nh phi thua to, Th Tit b
git cht. Quan Tri chu l T Giam da vo thnh tr kin c chng gi. Qun ta bc thang my
leo thnh. Qun Tng dng uc m t nn khng th bc gn c. Ta li dng tn c m bn,
ngi nga trn thnh cht nm gi ln nhau. Qun Tng dng thn t (mt loi n) ra bn. Voi v qun
s ca ta c nhiu ngi b cht. Thnh cao v cng, nh ph hn 40 ngy khng h c. Quan qun
ta bt dn Tng, sai ly ti t p vo chn thnh leo ln. Thng Kit theo m ln nh, thnh
b hm hi. T Giam chy v nh trong chu, trc ht git ht ngi nh ca ng gm 36 ngi, sau

y khng thy chp nin hiu, nhng l nm th 2 nin hiu Thi Ninh- Theo sch ny.

Vng An Thch (1021- 1086) t l Gii Ph, hiu Bn Sn, rt c ti v chnh tr, c c canh tn, c nhiu t tng mi l. ng
lm t tng i vua Tng Thn Tng, t ra tn php:

-V ti chnh:
1.

Php thanh miu: Lc la cn xanh triu nh cho dn vay tin vi phn li nht nh no , khi gt la th phi
tr.

2.

Php min dch: Cho nhng ngi dn inh m ai phi su dch th c np tin nh nc ly tin y thu
ngi lm.

3.

Php th dch: Hng ha trong dn b ng, nh nc thu c li tm cch tiu th. Cho con bun vy tin tr li.

V binh chnh:

1. Bo gip: Ly dn lm lnh. C 10 nh lm mt bo, 500 nh lm mt bo. Mi bo c hai ngi chnh ph chuyn

dy dn v ngh.
2. Php bo m: Mi bo phi nui nga ca nh nc. Nga b cht phi n tin v.v...
Chnh sch ca ng ch gy thm nhiu ri lon trong nc v n to bo qu, b cc ng u Dng Tu, T Thc phn
i kch lit, cn dn chng khng ai hiu nn phi bi b.

Xem php bo gip trn, s (367).

56

i Vit S Lc - Quyn II

phng mnh vo trong la t thiu1. Qun s ta tm T Giam khng c bn git ht quan dn trong
thnh hn 5 vn ngi.
Chin dch git hi dn ba chu Ung, Khm v Lim n 10 vn.
Nm t Mo (nm 1075- ND) l nm Thi Ninh th 3:
Ma xun, thng ging tu trnh v vic thng trn.
Chim Thnh sang cng.
Nm Bnh Thn (nm 1076- ND) l nm Thi Ninh th 4:
Ma xun, thng 3 vua xem p ngn nc, rng vng hin trong thuyn vua.
Con ra xanh trn lng c du hnh hin ln (xem ch thch 378- ND).
Ma thu, thng 7 nh Tng sai quan Tuyn ph s Qung Nam l Quch Qu v Triu Cao2 lm
Chiu tho s tp hp chn v tng qun ko binh sang nh nc ta. Nh vua sai Nguyn Thng Kit
lnh o thy qun chng c li. Hai v quan hu tc l Chiu Vn v Hong Chn u b cht chm
sng Nh Nguyt3. Qun hai bn cm c vi nhau hn mt thng, Thng Kit bit sc qun Tng
mt mi, nn ban m qua sng nh ln mt trn, ph hi d di, lnh nh Tng cht n 50 %; 60 %4
bn rt lui v gi chu Qung Nguyn.
Ma ng, thng 10 i nin hiu l Anh V Chiu Thng nm th nht.
Thng chp cho quan Ni cp s l L Vn Thnh lm Binh B Th Lang.
Nm Anh V Chiu Thng th 2; (nm inh T 1077):
ND).

Ma h, thng 5 cho thit by ra hi Nhn Vng in Thin An. (Hi nh cha, hi l PhtMa thu, thng 9 p sng Nh Nguyt, di 67.380 b.

Ma ng, thng 10 vua i Ph Nhn5 xem gt la, ri li ving ca bin Long Thy. Rng hin
ra thuyn vua.
Chim Thnh sang cng.
Nm Mu Ng (nm 1078- ND) l nm Anh V Chiu Thng th 3:
Thng ging nhun sa li thnh i La.
Thng 2, ngy mng mt h chiu bi b l tic ma thu.
Sai Vin ngoi lang l o Tng Nguyn lnh vic em voi nga nm con sang tng nh Tng v
xin nh Tng tr li cc chu: Qung Nguyn, T Chu v Mu Chu. Nh Tng i tr li s dn binh ba
chu b ta bt ly6.
1

Mt bc trung dng kh knh, tht chng khc g mt Th Khoa Hun, mt Hong Diu... cu nc ta vo triu Nguyn gn y:
"Sinh t v nh ch, Trng phu h trng tay!".

Nhiu sch chp l Triu Tit phi chng ch "Tit" hi ging ch Cao nn c s chp nhm y?

Sng Nh Nguyt lng Nh Nguyt thuc Bc Ninh, tc l sng Cu by gi.

Nguyn bn l "Tng binh t gi thp ng lc", tc l "thp nh lc" ngha l 5/10 hay 6/10 th cng nh 50 %; 60 %.

C l l L Nhn m nguyn bn sch ny chp nhm chng (?)

Sau ngi Tng bit chu Qung Nguyn cn nhiu vng mi hi tic, lm hai cu th:

Nhn tham Giao Ch tng

Khc tht Qung Nguyn kim.
Ngha l:

57

i Vit S Lc - Quyn II
Nc lt vo trong thnh.
Nm K V (Mi) (nm 1079- ND) l nm Anh V Chiu Thng th 4:
Lng Chu dng con voi trng.
Ma .
Thng 5 c ma to.
Cng cha Thin Thnh dng con ra c su con ngi, ba chn.
Ma ng, thng 10 rng vng t vn Thng Xun hin ra trong cung ca vn y.
Nm Canh Thn (nm 1080- ND) l nm Anh V Chiu Thng th 5:
Ma xun, thng 3 vua i Cng Giang1 xem nh c.
Ma h, thng 4 ngy K Hi ra thn hin, lng ra c du bc .
Thng 5, ngi Trung Hoa l Lm Qunh dng c chi ta.
Ma thu, thng 8 sng (mc) ngt ri xung.
Vua ng in Linh Quang xem ua thuyn.
Thng nhun by ra l tic ma thu.
Nh vua i Ph Nhn xem gt la.
N9m Tn Du (nm 1081- ND) l nm Anh V Chiu Thng th 6:
Ma ng, thng 11 mt tri c hai lung nh sng.
Chim Thnh sang cng.
Nh vua tr li dn inh ba chu cho nh Tng.
Nh Tng cng em cc chu Qung Nguyn tr li cho ta.
Sai Vin ngoi lang l Lng Dng Lut sang Tng xin i Tng Kinh.
Nm Nhm Tut (nm 1082) l nm Anh V Chiu Thng th 7:

Khnh.

Ma xun, thng 2 g cng cha Khm Thnh xung cho quan Chu mc V Long l H Di
Ma ng, thng chp quan Chi hu hong l Nguyn Ba T mu lm phn phi chu ti cht.
Chim Thnh sang cng.
Nm Qu Hi (nm 1083) l nm Anh V Chiu Thng th 8:

hng.

Ma xun, thng 2 vua ng in Thin Khnh xt nh s Hong nam kinh thnh lm ba

Thng 3 chn gi p cho lm cung n cung Vn Din.
Ma h, thng 5 rng vng t in T Thn2 bay i ri hin ra in Hi Tin.

V tham voi Giao Ch

m mt vng Qung Nguyn.
1

Cng Giang: c l l sng Chnh i (Thanh Ha).

T Thn: T l mu ta. Thn l ci nh su kn, ngy xa gi nh ca vua, vua l Thn. i nh Hn, trong cung in vua
hay trng cy phong, c n tit c sng th l n tr nn nn gi ch cung vua y l T Thn.

58

i Vit S Lc - Quyn II
Thng 5 dng cung ng Nhn.
Thng 6 xe nh vua b chy.
Ma thu, thng 9 ng Sa Ma lm phn, ma ng thng 10 nh dp yn c.
Xem ua thuyn.
Chim Thnh sang cng.
Nm Gip T (nm 1084) l nm Anh V Chiu Thng th 9:

Ma h, thng 6 sai Binh b Lang Trung1 l L Vn Thnh sang tri Vnh Bnh bn ngh v
vic cng gii. Nh Tng cho L Vn Thnh lm Long cc i ch.
Ma ng, thng 11 h chiu cho trong nc lm nh ngi.
Chim Thnh sang cng.
Nm t Su l nm Anh V Chiu Thng th 10:
Ma xun, thng 2, ngy inh Hi i nin hiu l Qung Hu nm th nht.
Ma thu, thng 8 dng L Vn Thnh lm Thi s.
Chim Thnh sang cng.
Nm Bnh Dn (nm 1086- ND) l nm Qung Hu th 2:
Th2

Ma xun, thng ging Nguyn Vin dng con ra c su con ngi, ngc ra c hnh H Lc
Thng 2, chn lp sang cng, c hai ngi B La3 cng i.
Ma ng, thng 11 dng cha i Lm Sn.
ua thuyn.
Chim Thnh sang cng.
Nm inh Mo (nm 1087- ND) l nm Qung Hu th 3:
Ma h, thng 5 khi s xy B th cc.

Ma ng, thng 10 nh vua i Lm Sn, ban m ng tic cng qun thn trn ni, vua lm
th "Lm sn d yn" hai bi, cn lu li u bi.
1

phn trn cho bit nm Bnh Thn (1076) thng chp L Vn Thnh c phong l Binh b Th Lang, y th chp l Binh b
Lang Trung (?).

n y ta xt thy nh L, triu vua no cng tin tng vo cc im lnh nh l mt "bnh nghin". Ri th t "bnh nghin"
ny mi tng tng thm ra...

V H , Lc th ni ngc con ra chp trong s.

+H : Theo truyn thuyt i Phc Hi, c con Long m mt loi nga thn, hnh th nh con rng, hin ra trn sng Hong
H, i mt bn . Bn l sch mnh tri ban cho Phc Hi tr thin h.
+ Lc th: Sau c nghn nm, ti sng lc- mt nhnh ca sng Hong H, trong khi vua V tr thy th thy mt con ra thn
hin ra, trn lng c nhng nt m t 1 n 9 (Ra do tri sai xung- th thin chi s ging d) Thnh nhn phng theo . (H
xut , Lc xut th, thnh nhn tc chi).
Theo Du Dim i Tng th c H v Lc th cng xut hin vo thi Phc Hi v Phc Hi phng theo m vch ra bt qui.
Nhng theo u Dng Tu, i Bc Tng, vi tp "Dch ng T Vn" th l mu thun.
Duy v "Hu thin bt qui" th vua V nh H da vo nhng nt trn lng ra vch ra bt qui v t ra Cu trng hng
phm, tc chn loi v qui phm ln ca tri t, tc l chn phng php cai tr thin h.
3

Ngi B La: phi chng l ngi trong bn chng tc n , c giai cp cao nht trong quc dn v theo gio pho B La
Mn?

59

i Vit S Lc - Quyn II
Tng Trit Tng1 gia phong vua lm ng Bnh Chng S.
Chim Thnh sang cng.
Nm Mu Thn (nm 1088- ND) l nm Qung Hu th 4:
Ma thu, thng 9, ngy Mu Thn t mi Hoa th gia.
Ma ng, thng 10 xy thp Lm Sn.
Thng chp cung Cnh Linh xy ct hon thnh.
Chim Thnh sang cng.
Nm K T (nm 1089- ND) l nm Qung Hu th 5:
Lm con ng Lnh Dm. Binh Tng ko vo chu Thch T2.
Nm Canh Ng (nm 1090) l nm Qung Hu th 6:
Thng 2 cung Hp Hoan hon thnh.
Vua Trit Tng nh Tng phong cho vua lm Nam Bnh Vng. Nh vua sai s sang Tng.
Nm Tn T (Mi) (nm 1091) l nm Qung Hu th 7:

Ma xun, thng 2 nh vua i Lng Chu xem bt voi, c vin quan l L Ton Ngha dng
con ra nm sc. L Vn Tnh dng voi trng mt con.
Chim Thnh sang cng.
ua thuyn.
Nm Nhm Thn (nm 1092- ND) l nm Qung Hu th 8:
Ma h, thng 5 dng hnh cung Khi Thy.
c ma to.
Thng chp i nin hiu l Hi Phong nm th nht.
Nm Qu Du (nm 1093- ND) l nm Hi Phong th 3:
Ma thu, thng 9 cha Lm Sn xy ct hon thnh, t tn cha l Cnh Long ng Khnh.
Vua vit kiu ch trin trn bc honh phi.
Chin Thnh sang cng.
Sai quan vin ngoi lang l Nguyn Li Dung sang Tng.
Nm t Hi (nm 1090- ND) l nm Hi Phong th 4:
Ma h, thng 5 xung chiu cho con cc quan hu vo chu.
Thng 6 Hong hu Thnh Cc qua i.
Chn Lp v Chim Thnh sang cng.
Nm Bnh T (nm 1096- ND) l nm Hi Phong th 5:
Ma ng, thng 11 nh vua xem nh c Diu m. Lc by gi nh vua ng trong mt chic
thuyn nh, th v theo hu rt t. Thi s L Vn Thnh vn c mu gian, nhn ci c hi y mi dng
o thut lm khi sng ni thot ln bao ph c h, ban ngy m ti tm m mt. Mt lt, nh vua

Trit Tng nh Tng, tn H, con ca Thn Tng, ngi 15 nm (1086- 1100).

Thch T: Cao Bng ngy nay.

60

i Vit S Lc - Quyn II

nghe ting mi cho sp n gn, vua c s xy ra tai bin mi ly ci mc1 phng ra. Khi sng theo
ci mc m tan bin i th thy thuyn ca L Vn Thnh n gn, vi hung kh. Vua sai ngi bt
gi L Vn Thnh li ri h chiu em an tr mit trn Thao Giang (huyn Tam Nng, Ph Th- ND).
Trc kia trong nh L Vn Thnh c tn y t, ngi i L, gii lm o thut, L Vn Thnh
hc c php ca n. V, n y th lm phn.
Nm inh Su (nm 1097- ND) l nm Hi Phong th 6:
Ma thu, thng 8 ban ngy sao hin ra.
Tha cho cc ngi b t H Ph.
Ma ng, thng chp cm trm h lm nh ngi v ng thuyn ln.
Chim Thnh sang cng.
ua thuyn.
Nm Mu Dn (nm 1098- ND) l nm Hi Phong th 7:
Ma thu, thng 8 ng t.
Sao chi xut hin.
Lm ni Ngao Sn trn t lin2 (Ngao Sn c hnh con ba ba).
By cuc l ua thuyn.
Thng 9, xy in Sng Uyn ao Phng Lin. Bn t dng in Huy Dng, nh Lai Phng.
Bn hu lp in nh Thim, nh t Vn. Pha trc dng lu Trng Minh. Pha sau bc cu Ngon
Hoa.
Sai Vin Ngoi3 l Nguyn Vn Tn sang nh Tng xin kinh Tam Tng.
Chim Thnh sang cng.
Nm K Mo (nm 1099- ND) l nm Hi Phong th 8:
Phng Nht dng con ra c su con ngi.
Ma thu, thng 9 xy ct cha An Lo Sn4.
Ma ng, thng 10 cm ph n kinh thnh bt chc trang sc nh cung n.
Chim Thnh sang cng5.
Nm Canh Thn (nm 1100- ND) l nm Hi Phong th 9:
Ma h, thng 4, xy cha Vnh Pha ni Tin Du.
Ma thu, thng 7 dng Kiu Vn T lm chc Thng Lm quc S S.
Thng chp c nn dch ln.
Nm Tn T (nm 1101- ND) l nm Long Ph Nguyn Ha6 th nht:

Mt th binh kh i xa, li sc, di m cong, cn di.

Nguyn bn l khng c ch in, ch t. Hay l cha (in) Ngao Sn m y chp st chng?

Mt chc quan thuc ngch ngoi cc b. Xa, mt gia ch giu c cng gi l Vin ngoi.

Ni An Lo nay thuc Nam H.

Tin cng nhng g sau khng chp?

Sch "i Vit s k ton th" chp l nin hiu Long Ph, ch khng phi l Long Ph Nguyn Ha.

61

i Vit S Lc - Quyn II
Ma xun, thng ging i nin hiu.

Thng 2, vua xem nh c sng Cng Giang, ri i xem cy ba ng Phong. (Nay thuc
Nam H- ND).
Ma h, thng 6 vua i Ph Nhn xem cy rung.
Ma thu, thng 7 cho trm quan "o ma thu" v cho thit by l yn m.
Dng nh Khai Nguyn1.
Thng 9, nh vua xem nh c sng Cng Giang, rng vng hin ra thuyn Tng Long.
Ma ng, thng 11 my nm sc2 hin ra. Nh vua ng lng Thng Sch3 xem bt voi.
Thng chp i chu Hoan lm ph Ngh An4. Xy cha Din Hu.
Nm Nhm Ng (nm 1102- ND) l nm Long Ph Nguyn ha th 2:
Ma xun, thng 2 vua i hnh cung ng Phong xem cy ba. (nay thuc Nam H- ND).
Ma ng, thng chp, tit lp xun c tuyt lnh5 sa xung.
Xy ct nh cha ba ngi l: Khai Nguyn, Thi Dng v Bc .
ng xe Thy Vn.
Lt li.
Chim Thnh sang cng.
Sai vin ngoi l Anh Hu i s sang Tng.
Nm Qu T (nm 1103- ND) l nm Long Ph Nguyn Ha th 3:
Ma xun, thng ging nh vua h chiu cho dn trong v ngoi kinh thnh u phi p
gi nc.
Thng 2, Thi hu xut tin trong kho chuc li s con gi nh ngho b cm th, em v g
cho nhng ngi ga v6
Ma thu, thng 8 t ra Long Tng .
Ma ng, thng 10, c con hu mu en huyn n.
T chc cuc ua thuyn.
Nm Gip Thn (nm 1104- ND) l nm Long Ph Nguyn Ha th 4:

Nh y dch ch qun. Qun l ngi nh cao c xy trong cung vua, trong vn hoa xem cnh vt. Qun cng l ci
nh ca o s, tu s . Qun: cn c gi l ci nh cha.

My nm sc hin l c im lnh.

Sch l lng c ro giu chung quanh. Chng ta ni lng Tng m ni lng Tng Sch cng khng phi l tha ch lng. V
ngi ta cng ni sng Hng Giang, ni Thi Sn, v.v...

Vic i chu Hoan thnh chu Ngh An l t nm 1036. n y i chu Ngh An thnh ph Ngh An (i chu ra ph. Ph c
n v hnh chnh ln hn). y chp chu Hoan l nhm.

Nguyn bn l "Thy tuyt ging" Thy l lnh l tt, nh ni thy v l ma lnh, l ma phi lc, phi thi. Thy tuyt ging l
tuyt khng ri tm t lm tn hi cnh vt m ri t lm n ha, c hoa d m chi ny lc.

Linh Nhn Hong Thi hu nh n vic xi gic bc t Dng Thi Hu cung Thng Dng cng 72 ngi th n khi trc
m hi hn. sm hi v vic l lm , Linh Nhn Hong Thi Hu lp nhiu cha chin th Pht v vic chuc bn gia n
ny.

62

i Vit S Lc - Quyn II

Ma xun, thng 3 duyt li qun lnh trong hng T v Hu Hng Nam Dng Tip, cho lm
Ngc giai, binh Ng Long lm Hng Thnh Qung V. Cn trm h trong dn lm binh V Thng. i
in Nhi lm binh Thit Lm.
Ma thu, thng 9, ngy mng mt Din Thnh hu cm ci ht1 nh Trung Ngha hu ti
in Thin An.
Chim Thnh sang cng.
ua thuyn.
Nm t Du (nm 1105- ND) l nm Long Ph Nguyn ha th 5:
Ma xun, thng ging c xng b ra hoa2.
Thng 2 t n Cao Mi3.
Ma h, thng 6, quan Thi y l Nguyn Thng Kit t trn. (L Thng Kit - ND).
Ma thu, thng 9 lm hai ci thp bng s trng, loi nh, t cha Din Hu4 li lm thm ba
ci thp bng t Lm Sn5.
Ma ng, thng 10 chu ng Lng c vng sng tri ln.
Thng 11, ngy mng mt (ngy sc) c nht thc qu na6.
Chim Thnh sang cng.
C nn dch ln.
Nm Bnh Tut (nm 1106- ND) l nm Long Ph Nguyn Ha th 6:
Ma xun, thng 2 nh vua i ving Sn.
Ma h, thng 5 sao chi xut hin.
Ma thu, thng 7 dng thnh Ngn La.
Thng 11, vua sp c chuyn vi nh Tng. ng thuyn Vnh Long, thuyn c hai y v ng
thuyn chin.
Vin ngoi lang l Ngy Vn Tng i s sang Tng.
Chim Thnh sang cng.
Cng cha Chim Thnh dng hai con voi trng.
Nm inh Hi (nm 1107- ND) l nm Long Ph Nguyn Ha th 7:
Ma h, thng 6 nh vua i ving Chng Sn. Rng vng hin ra. (Chng Sn nay thuc Nam
H- ND).
Ma ng, thng 11 dng t.

Ht: ci ht. Xa, vua quan trong bui th triu u cm ci ht c vic cn ni th vit vo y cho khi qun. Ci ht thng
lm bng ngc, bng ng, c khi bng g.

Xng b l mt loi c mc ven sng, ven ni, c mi thm dng lm thuc. Xa, ngi ta c tc l c n ngy mng 5 thng
5 ly l xng b xn thnh hnh li gm treo ca tr t gi l b kim.

Cao Mi hay Tin Mi l Thn gip s yn lnh. T Cao Mi l t l cu yn.

Cha Din Hu tc cha Mt Ct.

Lm Sn nay thuc H Bc.

Ngi ta thy hin tng ny lc ban ngy. Khi mt trng trong khong t mt tri n qu t v ngn cn tt c nhng tia
sng truyn t mt tri n qu t th gi l ton thc, ngn cn mt phn th gi l bn thc hay khuy thc.

63

i Vit S Lc - Quyn II
Thng chp dng ph H.
Nm Mu t (nm 1108- ND) l nm Long Ph Nguyn Ha th 8:
Ma xun, thng ging xy ct thp Chng Sn.
p cng C X. ( C X l Sng Hng- ND).
Hong hu Chiu Thnh t trn.
Chim Thnh sang cng.
Nm K Su (nm 1109- ND) l nm Long Ph Nguyn Ha th 9:

Ma h, thng 4, vua xt n bn phn nghch l T Hu v K Sng. Bn Hu, Sng u b ln

nga g1.
Ma ng, thng chp xy ct i ng Linh.
Nm Canh Dn (nm 1110- ND) l nm Hi Tng i Khnh th nht:
Ma xun, thng ging by ra hi Qung Chiu ng ngoi ca i Hng.
Thng 3, c ngi n b l Hong Th dng con chim phng non, lng cnh u nm sc m
chn chm. Thng c vin Tham chnh l T Vn Thng dng con cp trng.
Con nga trng mc ci ca.
Mt cy cau c mi hai cnh.
C ngi dng chim s trng.
ra.

Ma thu, thng 8 nc Chim Thnh dng con voi l, n ch no th ch y c nh sng hin

Sai Vin Ngoi lang l o Ngn i s sang Tng.
Nm Tn Mo (nm 1111- ND) l nm Hi Tng i Khnh th 2:
Ma h, thng 4 ph Thanh Ha dng mt cy cao c chn cnh.
c dng con ra trng.
Chim s trng n cm nh.
Mt tri c hai qung trn.
c ma to.
Quan Lu th l Trng Din Phc dng chim s trng.
Ma ng, thng 11 mt tri c hai qung trn2.
Nm Hi Tng i Khnh th 3 (nm Nhm Thn- 1112- ND):
Ma xun, thng ging sng (mc) ngt ri xung.

Thng 2, ngi Thanh Ha ni, b bin c a b (trai- ND) l, 3 tui, t ni, t xng l
chnh con ca Hong , gi l Gic Hong. Phm vic g ca nh vua, n cng u bit trc, nh vua
sai quan Trung S n hi: Gic Hong ni u ng nghim c, bn rc em v cho ti cha Bo

Ln nga g l hnh pht nng, theo th ti nhn b cng thn ng inh ln vn ri em bu ch, sau mi b tng xo- theo
ng Nguyn Khc Thun.

Mt tri c hai qung trn xy ra vo ma h thng 4 trn th c hi l. Ch mt trng c hai qung trn th l vic rt thngchp lm g!

64

i Vit S Lc - Quyn II

Thin1. Nh vua thy s linh d y, cng thng mn n nhiu hn. Lc by gi nh vua khng c con
ni di nn mun lp Gic Hong lm Thi t, qun thn khng chu, nh thi. Nhng ri nh vua li
by ra hi chay trong cung cm, mun sai Gic Hong u thai thc ha lm con mnh. ang khi y, c
bc thin s ni Pht Tch l T L (hiu l) o Hnh nghe vy th khng vui. T L bn sai ngi em
gi ca ngi l T Th n d hi m b mt ly my vin ngc c n ba php trao cho v dn
rng: "n ci ch hi y th giu my ht ngc sau tm rm, ch c cho ngi ta thy, bit". T Th
lm theo nh li ni y. Gic Hong bng nhin mc bnh st, bn ni vi ngi ta rng: "ti thy y
khp ci nc nh u c li st, cm by2 khng c ng thc sinh vo trong cung na" Nh
vua sai lc sot k th bt c my vin ngc ca T Th ct giu. Ri bt gi T L mi hin Hng
Thnh v sp ghp ngi vo ng t ti. Sng Hin hu3 vo chu vua; T L ku than rng "Xin hin
hu ht lng cu bn tng, may m c thot ra khi th bn tng s nhp vo lm a con hu ngi
n p ci cng c y". Hin hu vng d, ha cu gip, ri i vo tip kin nh vua bin bch
mi l l. Hin hu ni: "Gic Hong c thn lc tht y, m b T L cn tr th l T L thng Gic
Hong. S vic r rt nh th th khng g bng cho T L thc sinh".
Nh vua tha cho T L. Gic Hong bnh nguy kch, mi dn bo rng: "Sau khi ti cht nn xy
ci thp ni Tin Du chn ct".
Ma h, thng 4 c dng c chi cng hoa u m v chim qu trng.
Ma thu, thng 9 rng vng hin ra in Vnh Quang.
Ma ng, thng 10 rng en hin ra trong cung.
Nm Qu T (nm 1113- ND) l nm Hi Tng i Khnh th 4:
C ngi dng hu trng.
Ma thu, thng 8 rng vng hin ra in i Minh.
Nm Gip Ng (nm 1114- ND) l nm Hi Tng i Khnh th 5:
Ma xun, thng ging c tuyt lnh ri xung.
Thng 3, rng vng hin ra thp Chng Sn, qun quanh thp ba vng. C ngi dng chim
s trng v ra c su con ngi.
Ma ng, thng 10 sai quan Ni thng th l L B Ngc lm i L t4.
pho.

Dng cha Thng Nghim, t nh Thin Php. Bn mt xy lu dng tng Pht qu 1000
Vin ngoi lang l o Tn Hu em cho 10 con voi.
Sai s i Tng.
Nm t T (nm 1115- ND) l nm Hi Tng i Khnh th 6:
Ma xun, thng 2 c dng ci hoa c kt ba qu.
Thng 3, cha Sng Phc lng Siu Loi (Bc Ninh- ND) hon thnh.
Ma h, thng 6 mt tri c hai qung trn.
Ma thu, thng 7 c ngi dng con ra vng.
Nm Bnh Thn (1116- ND) l nm Hi Tng i Khnh th 7:

Cha Bo Thin l cha Sng Khnh Bo Thin H Ni.

Cm by, nguyn vn l "tro", tro l ci l, ci rng bt c.

Sng Hin l em rut ca vua.

i L t l tn chc quan trng coi v hnh ngc.

65

i Vit S Lc - Quyn II

Ma Xun, thng ging, m hi Qung chiu hoa ng ngoi ca i Hng. Tc tng nh s

bng g c eo chung bn mnh.
Ma h, thng 4 c ngi dng cy cau.
Thng su, s o Hnh ha1.
Ma ng, thng 11, c ngi dng con ra ba chn, su con mt.
chim Thnh n cng.
ua thuyn.
Nm inh Du (nm 1117- ND) l nm Hi Tng i Khnh th 8:
Ma xun, thng ging c ngi dng con hu trng v hu en.
Thng 3, nh vua i ving cha Chng Sn.
Rng vng hin ra.
Ma h, thng 4 c dng ra ba chn v su con ngi, ni ngc ra c hai ch "Thin ".
Chu T Nng2 dng con nga , mc ci ca.
Rng vng hin ra ng Linh.
Cu th (cng cu xin c sng lu- ND) Bu i.
Ma thu, thng 7 _ Lan Thi hu t trn, thy l Ph Khnh Linh Nhn Thi hu.
Thng 8, an tng Thi hu Linh Nhn. Ha tng Thi hu c ba ngi c tng theo. m y
rng hin ra.
Ma ng, thng 11 lp con ca Sng Hin l Dng Hon lm Thi t.
Nm Mu Tut (nm 1118- ND) l nm Hi Tng i Khnh th 9:
Ma xun, thng 2 Chn Lp v Chim Thnh sang cng.
Ma ng, thng 11 sng (mc) ngt ri xung3.
Cm nhng ngi y t trong nh thch (xm) hnh con rng trn mnh.
Vin Ngoi Lang l Nguyn B Khnh mang t ngu v voi sang nh Tng.
Nm K Hi (nm 1119- ND) l nm Hi Tng i Khnh th 10:
Ma ng, thng 10 nh vua th vi ngi trong nc Long Tr.
H chiu nh ng Ma Sa. Ngy ra qun c con rng vng theo thuyn m i.
Quan tc l Thnh Khnh Hu dng ra c su con ngi, ni ngc ra c ch "ngc".
Nh vua nh ng Ma Sa, ph hy ng ny.
Huy Tng4 nh Tng gia phong cho vua lm Th T Khng.
Nm Canh t (nm 1120- ND) l nm Thin Ph Du V th nht:

Ngy Thin s T o Hnh ho cng l ngy, Dng Hon, con ca Sng Hin Hu cho i. Sau Nhn Tng khng c con ni
di, bn truyn ngi cho Dng Hon. l L Thn Tng.

T Nng tc l Chu T Nng, nay thuc tnh Thi Nguyn.

Git mc, git sng ngt ri, xa, cho l im lnh.

Tng Huy Tng: tn ct, con ca Thn Tng, ngi c 26 nm (1101- 1125).

66

i Vit S Lc - Quyn II
Ma xun, thng ging i nin hiu.
Ma h, thng 6 c ngi dng chim s trng.
Ma thu, thng 9 rng vng hin ra.
Ma ng, thng 10 dng i Chng Tin.
ua thuyn.
Chim Thnh v Chn Lp sang cng.
Nm Tn Su (nm 1121- ND) l nm Thin Ph Du V th 2:
Ma h, thng 5 nc Lt n ca i Hng1.
Ma thu, thng 7 xy ct cha Qung Gio ni Tin Du.
T chc cuc ua thuyn.
Nm Nhm Dn (nm 1122- ND) l nm Thin Ph Du V th 3:
Ma xun, thng 2 ngi bo thp i Sn l Sng Thin Din Linh hon thnh2.
Ma thu, thng 8 vua xem ua thuyn.

Mi ch ci gii m bng bc, cho nhp vo l b (nhng binh kh cn thit cm vo gi, t

cung vua hay ph quan, n cha cho c ci nghi phc- ND).
Vin Ngoi Lang l inh Khnh An i s sang Tng.
Nm Qu Mo (nm 1123- ND) l nm Thin Ph Du V th 4:
Ma xun, thng ging, tit n thnh mi to dng ngi nh Thi Lun V.
Ma thu, thng 8 by ra ci l tic ma thu.
Ma ng, thng 10 vua i hnh cung ng Phong. Lm cu treo bc qua sng Ba Thch3.
Xy ct i Thng Tiu.
Chn Lp sang cng.
c ma to.
Nm Gip Thn (nm 1124- ND) l nm Thin Ph Du V th 5:
Ma ng, thng 10 xy ct i Ut La.
Tri kh hn lu ngy, lm l cu o ri th ma.
Nm t T (nm 1125- ND) l nm Thin Ph Du V th 6:
Ma h, thng 4 Cng cha Thy Khnh dng ra c su con ngi, ni ngc ra c su ch
"Quc th an ninh".
Thng 6, vua i ving ng Phong, rng vng hin ra hnh cung.
Ma ng, thng 11, rng vng hin ra cung ng Linh.
Cho quan Ni thng th l Mu Du lm trung tng.
Nm Bnh Ng (nm 1126- ND) l nm Thin Ph Du V th 7:
1

Ca i Hng l ca Nam, H Ni.

Sng Thin Din Linh: Duy Tin, Nam H, nay vn cn.

Sng Ba Thch tc l sng Nam Bnh, sng nh ni sng Hng vi sng y.

67

i Vit S Lc - Quyn II
Ma xun, thng ging ra lnh: "Ma xun cm cht cy".
Thng 2, nh vua ng in Thin An xem cc v vng hu cu Long Tr.
Ma h, thng 5 rng vng hin in Vnh Quang.

Ma thu, thng 8 rng vng hin ra, trong mnh con ra c tm ch: "o nh vng cc din
ninh cng cha".
Ma ng, thng 11 sai quan lnh th gia l bn Nghim Thng, T Din i s sang Tng. n
Qu Chu tip kin quan ty Kinh lc chu y. Quan ty Kinh lc ni vi Nghim Thng v T Din
rng: "Nm nay Kinh ng H Namv.v... nhng x y u em binh m i chng c nc i Kim,
cha bit ngy no v. Cn y th ph x xe nga b dp b, u u cng ch c rt t m thi. Vy
xin giao hon l vt li".
Nm bn quan Nguyn soi ca nc i Kim bt Hy Tng v Khm Tng1 l hai v vua ca
nh Tng em v Bc. Nc Tng lon to.
Nm inh T (Mi) (nm 1127- ND) l nm Thin Ph Khnh Th th nht:
Ma ng, thng chp vua t trn in Vnh Quang, th 62 tui, ngi 56 nm, nin hiu l
Nhn Tng, i nin hiu tm ln, tng ti ph Thin c.

Vua Khm Tng nh Tng tn Hon, con ca Hy Tng, ngi c hai nm (1125- 1126), b ngi nc Kim ph xung.

68

i Vit S Lc - Quyn III

i Vit S Lc
Quyn III
Vua Thn Tng
.

Vua tn hy: Dng Hon1, l chu ca vua Thnh Tng, con ca Sng hin hu, m l ngi h
Ngi sinh ra ln ba tui th c vua Nhn Tng em v nui trong cung v lp lm Thi t2.

n thng chp nm Thin Ph Khnh Th th nht: (nm inh T- 1127- ND) trc linh cu thi
th vua Nhn Tng ti in Khn Thin3, ngi ln ngi.
Ngy Qu T (Mi) lm l thnh phc (mc tang).
Ngy t u vua ng in Thin An th triu. Ngy ci b tang phc nhn vic vua i
Na Ngn4 xem cc cung n ln ha dn tun tng theo vua Nhn Tng.
Nm Mu Thn (nm 1128- ND) l nm i Thun5 th nht.
Ngy Tn Mo vua h chiu rng: "V quc tang nn cm ngi trong nc ci nga".
Ngy Canh T vua bt u ng nh Kinh Din6.
Vua dng V v L B Ngc lm Thi y.
Ni nhn Ha u7 l Lu Ba v Vng Nh lm Thi ph.
Vin Trung tha l Mu Du lm Gin ngh i phu..
Ngy Qu Mo sai s mang th sang nh Tng bo tin v ci tang ca Nhn Tng v tu trnh
v vic vua mi va ln ngi. Lc by gi vua Cao Tng8 nh Tng lnh ngi nc Kim qua sng
ng Lm An ri.
Chn Lp cp ph chu Ngh An1.
1

Ng Thi S, trong Quyn "Vit s tiu n" chp l Dng c.

Vua Nhn Tng khng c con nn phi lp con ca Hong Sng hin hu lm Thi t. Truyn chp v Thi t Dng Hon
rng: T L php danh l o Hnh khi c Sng hin hu cu thot mi nguyn s nhp vo lm a con hu n p ci
n y (xem quyn II, phn chp vic nm Nhm Thn- 1112). Ri T o Hnh dn Sng hin hu rng, n ngy no v ngi
sanh con th cho ti bit. Sau ba nm phu nhn h (v Sng hin hu) c thai nhng kh sanh. Sng hin hu bn i bo
gp vi T o Hnh. T o Hnh tc th tm ra thay qun o ri vo ni gii thot th xc m i lun. V Dng Hon cho
i, ngi ta bo chnh l ng T o Hnh ho xc sanh ra vy.

C sch chp l H Thin.

Na Ngn: nay l Lc Ngn (H Bc).

T nm Mu Thn (1128) n nm Nhm T (1132). C 5 ln sch ny u chp l nin hiu i Thun. Nu ngi chp (bn
ch Hn) ln chp th nht, nhn bn nguyn tc ch Thin nhm ra ch i th cn nhng bn ln na u nhm c hay sao?
cc sch khc u chp l nin hiu Thin Thun (1128- 1132) L Thi T c nin hiu Thun Thin. i ch "Thun" ng trc
ch "Thin".

Kinh Din: ngi nh vua quan cng ging lun sch s.

Ni nhn ha u: tn quan chc rt ln.

Vua Cao Tng nh Tng tn Cu, con ca Huy Tng, ln ngi Nam Kinh, ngi 36 nm (1127- 1162).

69

".

i Vit S Lc - Quyn III

Ngy t Su: Qun thn dng tn hiu: "Thun Thin Qung vn khm minh nhn hiu Hong
Ngy Canh Ng vua ng ti in Thin An ni Long Tr th hn vi ngi trong nc.
Thng 6 ly ngy sinh nht ca vua lm tit Thy Thin.
Lp Hong hu ba ngi.
Tn m nui l Thn Phi lm Thi hu2.

Thng 2 Chn Lp nh ph Ngh An. Vua sai quan Thi ph l Nguyn Bnh Cng3 nh dp,
bt c tng Chn Lp ri rt qun v.
Nm K Du (nm 1129- ND) l nm i Thun th 2:
Lm l mng ti gc Thin Ph v vic 84000 bo thp hon thnh. (Thp nh bng t
nung- ND).
Ngy Gip Ng tn cha l Sng Hin hu lm Thi thng vng, m l Th lm Thi hu
cung ng Nhn.
Ma thu, thng 7 ci n ch t linh v vua Nhn Tng ha thnh hai ngn.
Con rn Thanh trc (rn lc?) cun khc ch ci bo 4.
Nm Canh Tut (1130- ND) l nm i Thun th 3:
Ma h, thng 5 c dng chim s trng. Thi thng vng t trn, tn thy l Cung Vng.
Thng 6, tri nng ln lm l cu o th ma.
Chim Thnh sang cng.
ua thuyn.
Nh vua sai s sang Tng.
Nm Tn Hi (1131- ND) l nm i Thun th 4:
Ma xun, thng 3 vua h chiu cho nhng k gia n khng c ly con gi trong dn.
Cao Tng nh Tng phong vua lm Qun Vng.
Nm Nhm t (1132- ND) l nm i Thun th 5:
Ma xun, thng 3 rng vng hin ra cung L Quang.
Ma thu, thng 8. Chn Lp v Chim Thnh va cp ph Ngh An. Vua h chiu sai quan Thi
y l Dng Anh Nh nh thng bn chng5
Nguyn Tha T i s sang Tng.
Nm Qu Su (1133- ND) l nm Thin Chng Bo T th nht:
Ma xun, thng ging i nin hiu.

Nguyn bn chp nhm, ng l ph Ngh An. Chu Ngh An i thnh ph Ngh An t nm Tn T- 1101. Ph l n v
hnh chnh ln hn chu.

Hong hu ca Nhn Tng (Nhn Tng l bc rut ca Thn Tng).

Nguyn Bnh Cng l ngi h L. "i Vit s k ton th" chp l L Cng Bnh.

Bo : l dng c chn gi, di chuyn c nh ci bnh phong. Bo l dng c qu bu dng chn gi.

Phn chp vic trong nm Mu Thn- nm 1128, chp Dng Nh. n y li chp Dng Anh Nh. Nhiu sch chp Dng Anh
Nh. Bi ch c m Nh v m Nh.

70

i Vit S Lc - Quyn III

Thng 2, ci n Din mnh in i Minh pht sanh ra ci hoa.
By cuc ma c Bo Phan (cn c l Bo Phin: c hin qu bu- ND).
Con nga mc ci ca.
Ma h, thng 6 rng vng hin ra in Vnh Quang.
Ma ng, thng 10 dng nh cha Din Sanh Ng Nhc.
Nm Gip Dn (1134- ND) l nm Thin Chng Bo T th hai:
Ma xun, thng 2 Chn Lp v Chim Thnh sang cng.
T ma xun n ma h khng ma.
Ma ng, thng chp nh lng C Php cy kh ra hoa.
Nm t Mo (nm 1135) l nm Thin Chng Bo T th ba:
Ma xun, thng ging ci chung bng ng xa hin ra.
Ra thn, xut hin, ni ngc c bn ch: "Nht Thin Vnh Thnh".
Nm Bnh Thn (nm 1136) l nm Thin Chng Bo T th t:
Ma xun, thng 2 chu Ngh An ng t, nc sng nh mu.
Thng 9, xung chiu cho trong v ngoi kinh thnh c ba nh th lp lm mt bo.

Tng nc Chn Lp l T Ph Lng vo cp ph chu Ngh An. Vua sai quan Thi ph l
Nguyn Cng Bnh1 nh bi c tng y.
Nm inh T (1137) l nm Thin Chng Bo T th 5:
Ma h, thng 5 tn Ni nhn l Ng Vim dng vng sng mt khi, nng 66 lng.
Ma thu, thng 9 nh vua mt ri t trn ti in Vnh Quang, th 21 tui, ngi 10 nm.
Miu hiu l Thn Tng. i nin hiu hai ln. An tng ti ph Thin c2

Vua Anh Tng3

L.

Vua, tn hy: Thin T; l ngi con th hai ca vua Thn Tng. M l phu nhn Cm Thnh h
Vua l ngi mi cao, mt rng (din mo ca bc vua cha- ND).
Vua li l ngi nhn t, khoan hu v trung th.

Nm mi va ba tui th ln ngi, trc linh cu Thn Tng. Qun thn dng tn hiu ln l:
"Th thin thun o du vn thn v thun nhn hin ngha huy mu thnh tr ng dn dc vt qun
linh phi ng i minh ch hiu Hong "4.

ng l L Cng Bnh.

"Lch triu hin chng loi ch" Phn nhn vt ch chp Thn Tng ngi 11 nm, th 23 tui.

Theo nguyn bn chp l Anh Tn, nhng cui chng ny li chp l Anh Tng. Tn hay Tng?. QUyn II cng gp trng hp
ny. Chng Ti ngh, son gi hn chp ch "Tng", nhng ch ny vo triu nguyn gn y v king tn hy i vua Minh
Mng mi c l "Tn". C l v vy m ngi chp li sch nhm c l ch Tn, ri vit ch Tn ny chng?

y l vic lm ca cc quan, ch l ci tui ln 3 th vua no hiu bit g.

71

i Vit S Lc - Quyn III

i nin hiu, ly t ma thu, thng 9 nm Thin Chng Bo T th 5 lm nm Thiu Minh th

nht (1137- ND).
Tn phu nhn Cm Thnh lm Thi hu.
Rng vng bay vo trong thnh.
Ma ng, thng 10, ngy K Du ban m rng vng t cung Thi Thanh bay vo trong cm
(ch vua - ND).
Ngy t Mo vua th hn vi quc dn ni Long Tr.
Nm Mu Ng (nm 1138- ND) l nm Thiu Minh th 2:
Ma h, thng 4 ly ngy sinh nht ca vua lm tit Th Ninh.
Tng Cao Tng phong vua lm Qun vng.
Lp Hong hu mt ngi.
Nm K Mi (nm 1139- ND) l nm Thiu Minh th 3:
ng Thn Li t xng l con ca Nhn Tng1 chim c chu Thng Nguyn lm phn, tim
hiu l Bnh Hong2, c ng ng hn 1000 ngi. Nh vua h chiu cho quan Gin ngh i phu l
Lu V Xng nh bn chng, nhng b Thn Li nh bi. Thn Li ko binh ra chim c chu Ty
Nng, nh ph ph Ph Lng, sp mun tin v hng kinh s. Vua sai quan Thi y l Anh V i
nh. Anh V em qun n Qung Dch gp Thn Li ri cng nh nhau d di. Qun Thn Li
thua to, b cht khng c th m xu3. Thn Li phi chy trn chu Long Lnh4, thng 10 Anh V
nh chu Long Lnh, ph hy chu y, bt c hn 2000 ngi. Thn Li chy trn n Lng Chu b
quan Thi ph l T Linh Thnh5 bt c a v kinh s x chm.
Nm Canh Thn (nm 1140- ND) l nm i nh th nht:
Thng ging i nin hiu.
Thng 2 c ngi dng con cc trng.
Ma ng, thng chp vua h chiu: "Nhng rung t cy cy c m em cm th bn
th trong 20 nm phi cho chuc li. Phm nhng vic ginh git nhau v rung t m ngoi 50 nm
th khng c by t, kin tng g na. Nhng rung t bn dt hn, c kh c th khng c
chuc.
T ma xun n ma h khng ma, nh vua cho thit l cu o th ma.
Nm Tn Du (nm 1141- ND) l nm i nh th 2:
Ma thu, thng 8 ngy Bnh Dn ban m rng vng hin ra sau cy chanh ni in Vnh Th.
Nm Nhm Tut (nm 1142- ND) l nm i nh th 3:
Dung.

Ma xun, thng 2, vin th lnh chu Ph Lng l Dng T Minh ci cng cha Thiu

Theo "Vit s tiu n" ph i L c Tr Chi t xng l con ca L Nhn Tng, m l mt ngi cung thip, nhng Nhn Tng
khng nhn l con, li cho chu tha k c nghip. Tr Chi nh quan tnh Qung Ty tu xin vua Tng Cao Tng gip binh lc
tranh ngi cng L Anh Tng. Vua Tng khc t v Thn Li chnh l Tr Chi vy.

"Vit s tiu n" chp: chim c hai chu Thng Nguyn v H Nng, tim xng l Nam Bnh Vng.

"Vit s tiu n" chp: Trn ny qun Triu nh bt c tn th lnh l Dng Mc, Chu i ng ci gii v kinh .

Thng Nguyn, Ty Nng, Long Lnh: tt c u thuc Bc Cn v Thi Nguyn ngy nay.

Nhiu b s chp l T Hin Thnh. Phi chng son gi chp ch "Hin" my trm nm sau ch ny b m hoc v l do no
m ngi chp li sch nhn lm thnh ch "linh".

72

i Vit S Lc - Quyn III

Thng 3, c con nga bn chn u mc ca.

Ma h, thng 5 quan Thi y l Anh V dng con ra trng, Mu Du dng chim s trng.
Nh vua cho Mu Du lm Thi s.
Nm Qu Hi (1143- ND) l nm i nh th 4:
Ma h, thng su c ngi dng con ra c su con ngi, ni ngc ra c bn ch: "D hnh
php cng"
Ma thu, thng 8 mt k yu thut bn nh Tng l m Hu Lng1 vo chu T Lang t xng
hiu l L Tin Sanh, c xut qun chng cp ph chu Qung Nguyn.
Dng cung Qung T cho Thi hu .
Ma h, ma dm d mi, thit l cu o c ng nghim.
Rng vng hin ra in Vnh Th.
Nm Gip T (nm 1144- ND) l nm i nh th 5:
Ma h, thng 4 c sao chi xut hin.
Ma thu, thng 7 dng kho Thin T su ch.
Nm t Su (nm 1145- ND) l nm i nh th 6:
Ma thu, thng 8 con voi pht ra nh sng, qun thn dng biu chc mng.
Thng 9 c ngi dng con qu trng.
Thi hu t trn, t tn thy l Chiu Hiu.
Vin Th gia l Nguyn Chiu dng con qu trng.
Nm i nh th 7 (nm Bnh Dn- 1146- ND):
Ma xun, thng 2 ngy Tn Hi nh vua i V Nhn2 cy rung Tch in.
voi.

Nm i nh th 8 (nm inh Mo -1147- ND) Ma h, thng 4 vua ng Long Tr xem bt

Nm Mu Thn (nm 1148- ND) l nm i nh th 9:
c dng con nga mc ci ca.
Ma thu, thng 9 Chn Lp vo cp ph chu Ngh An.

honh.

Vua nghe xt n Thi y l Anh V, bt y h ngc ri ra lnh y Anh V lm Thng in

Trc kia lc vua cn nh b, vic chnh tr khng k ln nh u y thc cho Anh V quyt
on c. Anh V li t thng vi Thi hu3, v vy m cng ku ngo, khng king n ai. ch triu nh
th vung tay ng dy ln ting mng ngi. Sai bo cc quan li th nhch mp ph hi. Nhiu ngi
lm lt nhn m khng dm ni.

"Vit s tiu n" chp: m Hu Lng ca nh Tng l mt tn yu thut, trn sang chu T Lng, ni di l i sang s, d
ng cp ph chu Qung Nguyn. Lc by gi ta v Trung Quc thng hiu vi nhau nn Ty n st tnh Qung Ty a vn
th c hn cng ta ui bt m hu Lng. Vua sai Dng T Minh i nh v bt c Hu Lng cng 20 ngi trao tr
nh Tng. Quan tri chu Chu Ung ca Tng l Triu Nguyn nhn bn Hu Lng ri x t c.

V Nhn tc l Ly Nhn.

Thi hu y l Cm Thnh L Thi hu. Vua Thn Tng lp Hong hu ba ngi: Cm Thnh, Nht Phng v Phng Thnh i
vi Anh Tng l Thi hu.

73

i Vit S Lc - Quyn III

Ph m l bn Dng T Minh cng vi quan in tin ch huy s l V i c xut qun s ko

n ngoi ca Vit Thnh la To rng: "Anh V ra vo ni cung cm, liu lnh lm chuyn hung bo d
bn, ting n ra bn ngoi, bn by ti chng ta hy tr b hn. Nu khng s li mi nguy hi cho
v sau". Nhn mi bt Anh V giam li ni hin C Thnh. Thi hu sai ngi a cm ru vo
m li ngm t vng hi l bn V i. Lc by gi c vin Ha u C Thnh l Nguyn
Dng ni vi bn y rng l, tham ci ca hi l th ti cng cc ng tt khng thot khi tay Anh
V. Chi bng hy git hn i g ci him ha cho bn ta. Ri cm ci mc sp mun m Anh V.
Vin T c thnh tn l m bn git ci mc y ngn Nguyn Dng li m ni rng: "Quan in tin
bo ti l, Anh V ti du ng cht, tt cng nn, trc tin trnh bm mnh vua ". Nguyn Dng
ni gin mng m rng: "in Tin V Ct1, ch V i ci g. Ngh gin- lm sao li i tham ca ngi
ta m khng m xa g n cng ngh!". Ni xong chy nho xung ging m cht. Anh V b lm
ti ri, Thi hu lo bun mi lo ngh cch khi phc quan tc cho Anh V. Anh V sau nhiu ln x ti,
c phc chc lm Thi y ph chnh nh c m c vua qu mn tn dng nhiu hn. Do , Anh
V mi nm c ci quyn tc phc, ging ha. Ri th mun tm cch bo li cii mi on cu ngy
trc mi bn theo ring cho hn 100 ngi lp lm Phng v . Phm c ngi phm ti no th
giao ht cho Phng v y bt gi.
V Anh V b mt tu vi vua rng: "Ci vic qua y l bn V i t tin em binh vo
cm nh, ti khng g ln hn na, xin nh vua hy tr kh i". Ri Anh V bn ra lnh cho Phng
V bt bn V i giao xung hng quan li di lm n m trng tr. Nh vua h chiu ging Minh
Tr Vng lm Tc hu, quan Ni th l bn t nm ngi cho ln nga g (xem ch thch s 400
pha trn). Bn ngc giai Ha u gm 8 tn th em chm ch Ty. Quan in tin ch huy s l
bn V i 20 ngi th em chm Giang u. Ph m l bn Dng T Minh 30 ngi th y ln
vng nc c. S cn li u b lm khao gip v in honh2. Qu ng nh li Nguyn Dng ni.
Nm cm lnh canh dinh quan3 khng c t tin vo trong cung, k s trong triu khng
c qua li nh ca cc vng hu. Nhng ngi phm ti m vo vng t Phng V th b ti
trng (nh bng gy- ND), vo trong lang miu (triu nh- ND) th b ti cht.
Vin Trung th ha l Nguyn B dng con k ln .
Ma h tri hn hn, cu o th ma.
Nm K T (nm 1150- ND) l nm i nh th 10:
Ma h, thng 5 mt cy cau ra 28 bung.
Ma h, thng 8 nh vua i cung Qung T xem ua thuyn.
Nm Canh Ng (1150- ND) l nm i nh th 11:
Ma xun, thng 2 c ngi dng con ra c su con ngi, ni ngc ra c bn ch: "Vng d
bt vn" theo li Tru vn4.

Nguyn bn: "in tin th Ct phi V i gi". V l li la mng trong lc gin nn ch ct y phi phin m nh trn mi c
ngha. Ct, nm c l Ct.

Khao gip: bt lm phu dch (coolie) ti mt ni no . in honh: bt i cy rung mt khu t ring do nh nc qun l.
t ny c gi l quc kh- (Nguyn Khc Thun ch thch) n y, ta thy v dm s qui c gia Anh V v L Thi hu
m bao ngi b cht, bao ngi b y n ni rng su nc c. Tht l i bi, lm nhc chn triu ng, lm bi hoi
nhn lun, ting xu li mun nghn nm. R l "Vn s c d dm vi th". ta cng thy r na l do vua Anh Tng bt minh
vy.

Nguyn bn chp l "T". T nguyn ngha l nh ca, t dinh ca hng quan tc . n i Hn Minh v n hai v thin s
bn nc Thin Trc sang thnh gio v pht php m bi khng c ch ring nn phi mi vo trong s Hng L t. Do
, v sau cc ch ca cc bc tng s gi l t, c ngha l ngi cha. Cho nn y ta cng c th dch l "lnh canh ca
dinh quan".

Tru vn cn c Lu vn v li ch trin ln ca quan Thi s Tru. Ch Trin l do li ch khoa u m ra.

Xt qua ngun gc v s tin trin ca ch Hn tc l ch Nho, ta c th lc k: Ch bt qui ca Phc Hy, ch kt thng ca

Thn Nng v li ch ca Thng Hit. Thng Hit (cn c Sng Hit) l mt s quan i Hong (2697 trc cng

74

i Vit S Lc - Quyn III

Ma h, ngy mng mt thng 4 ng t.
Thng 5 tri ma ra ct vng.
Ma ng, thng 10 m khoa thi ni in nh vua.

Ngi Chim Thnh l Ung Minh ip1 sang chu v xin vua sc phong cho. Vua sai Nguyn
Mng em binh sang Chim Thnh3.
2

Ung Minh ip lm vua nc Chim Thnh. (?- ND).

Nm Tn T (nm 1151- ND) l nm i nh th 12:
Nm Nhm Thn (nm 1152- ND) l nm i nh th 13:
Ma xun, thng ging qun r ni Chng Long lm phn.
Tn r l Nng Kh Lai ni i Hong lm phn, nh vua thn chinh nh dp.
Thng 9 p n Hong Khu ca Thnh Nam lm ni t tri4.
Ngi Chim Thnh l Ch B La Bt sang cng.
Nm Qu Du (nm 1153- ND) l nm i nh th 14:
Ma thu, thng 8 by cuc ua thuyn.
Lt li.
ng t.
Ma ng, thng 10 sao Tu xm phm sao Thi Bch.
Thng 11 Chim Thnh v Chn Lp sang cng.
Thng chp ng t.
Nm Gip Tut (nm 1154) l nm i nh th 15:
Ma xun, thng3 tri ma ri ct vng.
Ma ng, thng chp ci kho ca nh vua b chy.
Gi go vt ln.

nguyn) thng nht c cc li ch c nht k trn, li va theo hnh du chn chim th bay nhy m bit vn l phn bit
nhau ri khuch trng bng hnh thanh, t ra li ch khoa u t l li ch ln qun nh hnh con nng nc.
n i vua Tuyn vng nh Chu c quan Thi s tn Tru thm bt li ch khoa u, t ra li ch i trin, nt trn thng
vit bng sn trn g, tre. Bi vy li ch i trin cn gi l Tru vn hay Tru th.
Tuy nhin c nh kho c mi y l Vng Quc Duy bt b thuyt ny. ng cho rng t th, ngi xa lm ra hay vit my
ch "thi s tru th" u cu mo cho h vn. Hai ch "tru th", ngi sau nhn mi ly t thin. V, "Thi s
tru th" l thnh ng i Chu.
1

Nhiu sch chp l Ung Minh Ta ip v vic xin sang cu phong ca ngi Chim Thnh ny xy ra nm Nhm Thn- 1152. Ung
l mt trong bn c tc: Ung Ma, Tr, Ch ca nc Chim Thnh.

Nguyn l h L: L Mng.

Nguyn bn khng chp r l l Mng em binh sang Chim Thnh lm g v kt qu ra sao. Nay theo sch "Vit s tiu n"
ca s gia Ng Thi S th thy chp rng: Ung Minh Ta ip sang cu xin vua L Anh Tng cu gip. Vua Anh Tng sai L Mng
em qun gip Ta ip v nc. Lc by gi vua Chim Thnh l Ch B La Bt em binh chng c Ta ip v L Mng b t
trn. Vua Chim (Ch B La Bt) dng L Anh Tng ngi em gi. Vua Anh Tng nhn ri khng hi g n vic y na.

S trng ny cho ta thy, khi binh bt chnh, qun thua, tng mt, nhc quc th li i nhn a con gi ca i phng ri
khng hi ti th ngi ta lm sao knh phc c. Ci o tr quc l phi lm cho ngi va s va knh th mi nn.
4

Xem ch thch ch "X tc" s (190) quyn I v ch "Nam Giao. Xem ch thch phn chp vic nm 1173- nm Qu T sau.

75

i Vit S Lc - Quyn III

Xy dng cung in Ng Thin (tc hnh cung in Hng Nhn tnh Thi Bnh ngy nay- ND),
gc Din Ph ( H Ni- ND) v Thng Hoa nh ( H ni- ND).
Nm t Hi (nm 1155)l nm i nh th 16:
Tng Cao Tng1 phong vua lm Nam Bnh Vng. Ngay khi vua li sai vin Ngoi lang l
Nguyn Quc D mang l vt tng biu nh Tng. Tng Cao Tng biu vua ci ai o v con nga t
sn b yn.
Nm Bnh T (nm 1156- ND) l nm i nh th 17:
Ma thu, Anh V dng con chim cng trng.
Ma ng, thng 10 dng hnh cung Quc Oai v miu th Khng T.
Ma ng, thng 11 dng ci hin i t ca t ca Thin Thu n lu khch.
Tng Cao Tng gia phong cho vua lm Kim Hiu Thi s.
Nm inh Su (nm 1157- ND) l nm i nh th 18:
Ma h, ngy t T, thng 6 mt tri, mt trng cng nhau2.
Vua h chiu ra lut lnh mi, c my iu l: Cc quan in tin Ch huy s v cc quan chc
ho u khng c lm vic nh ring, ngi no tri lnh s b pht 80 trng v b y lm Co
Gip3.
Nhng nh quyn th khng c t tin thu dng cc hng ngi (nam, n, gi, tr- ND) trong
dn chng. Cc bc vng hu trong lc m ti khng c qua li trong thnh. K gia n ca bc
vng hu khng c xm hnh rng ni ngc.
Ma thu, nh vua i hnh cung Thanh Hi.
C con c ln ra bn ng hnh n nh con tru. (Bn sng Hng gn thnh H Ni- ND).
Nm Mu Dn (nm 1158) l nm i nh th 19:
Ma h, thng 5 quan vin T Ty l Nguyn Quc D i s sang Tng. Lc v Quc D ni: "Ti
n nc Tng, thy trong sn c ci hm bng ng dng thu ly nhng vn th, s tu cc ni.
Ti knh xin b h hy lm theo ci cch y c lng dn". Nh vua ly lm phi mi cho t ci n
ch triu nh v h lnh rng: "C ai mun ni vic g th hy vit th b ti y". Trong khong 10
ngy (tun nht) th vn th, s tu y c n. C mt ci th nc danh ngm b , trong th ni
" Anh V sp mun khi binh ko vo cung lm lon". Ngi c th em bo cho Anh V bit. Anh
V ni: "ng hy v ti tu by cng vua m xt cho".
t lu sau vn khng bt c ngi b ci th y, Anh V mi tu by gian di vi vua
rng: "y, tt l ngi by lp ra ci n lm y". Nh vua cho l phi bn sai bt Nguyn Quc D v
ngi em (trai) ca y tn l Nghi giao xung cho bn quan li tr v ci ti lm vic vu co. Ri lu y
Nguyn Quc D tri Qui Ha4,nhng cha c bao lu th nh vua mun gi v. Anh V sai ngi
em ru c n cho Quc D m ni rng: "Ung ci thuc ny th c th tiu tr c chng kh".
Nguyn Quc D bit khng th thot, bn ung thuc c y m cht.
Ma ng, thng 10 xy cha Chn Gio ( H Ni- ND).

Xem ch thch (421) quyn III.

Nguyn bn l "...nht nguyt tng u". u l hai bn gip nhau, cng nhau. Phi chng y l hin tng nht thc.

Co gip: Lm phu dch, cy rung Co in (tc Co X), t ny thuc Quc kh do nh nc qun l.

Qui Ha: min thng du Thanh Ha.

76

i Vit S Lc - Quyn III

Nh vua h chiu ly vng trong kho ra m tng Phn Vng1 v tng Thch2 ri cho t
vo cha Thin Ph, cha Thin H. (C sch chp Thin Hu- ND).
Nm K Mo (nm 1159- ND) l nm i nh th 20:
Vua h chiu xung rng Chc quan Ni Minh T v hng quan i Liu ban gi nhau l Thi
ph. Quan Lang tng, Thng ch, Sng ban cho n cc bc Cung Phng, Th cm v in trc th gi
l Thi bo. Ngi khng c quan tc th gi l Qun gip. Quan Chi hu v quan Ha u gi nhau l
Phng ng. To honh gi l Ch .
Cy ct cha Thin Ph v cha Thin H (c sch chp Thin Hu- ND) chy mu.
Nm Canh Thn (nm 1160- ND) l nm i nh th 21:
Dng n Nh n (Hai B) v n Xi Vu3 phng B Ci.
Chim Thnh sang cng.
Nm i nh th 22 (nm Tn T 1161- ND):
Ma thu, thng 7 dng cha Php Vn C Chu4.
Thi hu t trn t tn thy l Linh Chiu.
Bnh Long Trng5 lm phn. Vua sai Thiu s l Ph Cng Tn i nh dp.
Nm Nhm Ng (nm 1162- ND) l nm i nh th 23:
Vua h chiu cho nhng ngi t 60 tui tr ln lm Lo lit (gi yu). Nhng ngi tr t 17
n 19 tui lm nh ng, t 16 tui tr xung lm Hong nam. Li c chiu ban b rng: "Ai t hy
hoi thn th (ct, ca gy thng tch) th b pht 80 trng v tch vo bp tay tri 23 ch ri th tr
v a v c.
Thng th hai ma h (thng 5) ng t.
Ma thu, dng i Chng Tin, tng trn lp ngi vng, tng di lp ngi bc.
Nm Qu Mi (nm 1163- ND) l nm Chnh Long Bo ng th nht:
Thng ging i nin hiu.
Ra lng cm mi ngi khng c dng loi ngc gi.
Thng 5 Tng Hiu Tng6 ln ngi sai s mang l vt v quc th n chu khm, nh vua sai
s n tip.
Nm Gip Thn (nm 1164- ND) l nm Chnh Long Bo ng th 2:
Ma xun, thng 3 sa li in Thin An.
Dn man Lng Lc mit sng Mang Qung (nay thuc Sn La- ND) lm phn, vua sai T Hin
Thnh7 nh dp chng.

Xem ch thch s 323 tp II.

Xem ch thch s 324 tp II.

Xi Vu: tn vua nc ch hu l Cu L i Hong nc Trung Quc. Xi Vu thng hay sanh vic chin tranh, ch ra gio
mc nhiu ni, sau b Hong dit c. Xem ch thch s 16 chng th nht quyn I.

Nay thuc Thun Thnh (H Bc).

Ch trng y ch khu vc hnh chnh nh v c ngha nh ch Giang, Gip, X. Bnh Long nay pha nam Thanh Ha.

Tng Hiu Tng, tn Tch, dng di Tn Vng tn c Phng (con ca Thi T), ngi 27 nm (1163- 1189).

Bn ch Hn: y chp T Hin Thnh l chp ng, cn on trc chp T Linh Thnh l nhm.

77

i Vit S Lc - Quyn III

Nm t Du (nm 1165- ND) l nm Chnh Long Bo ng th 3:
Xy ct i n, t tn l Qung Chiu Din Mnh.
Ma thu m khoa thi hc sanh.
Di thnh i La, pha ca triu ng li su vo 75 thc.
Xy ca bng gch v trnh s xi mn ca nc sng.
Chim Thnh sang cng.
Nm Bnh Tut (nm 1166- ND) l nm Chnh Long Bo ng th 4:
Ma xun, thng 3 nh vua i cung Cnh Linh xem l Dc o1. L Dc o bt u t .
Con ra c su con ngi, c ch "ngc", c vn (ng ch- ND) mu xanh bic xut hin.

Li c dng con ra mu hng, c su con ngi, ni c c vn mu , di bng u c

nm mu, cht ui c ci ca.
C ngi dng chim cng trng v en.
Ma ng, v i liu ban l Nguyn T dng con ra c su con ngi, ni ngc ra c by
ch: "Thin t vn th vn vn th"2.
c ngi dng con qu trng.
Nm inh Hi (nm 1167- ND) l nm Chnh Long Bo ng th 5:
Sa sang li ca i Hng.
Cng cha Thin Cc v vi quan Lng Chu mc l Hoi Trung Hu.
Nm Mu T (nm 1168- ND) l nm Chnh Long Bo ng nm th 6:
C ngi dng hoa u m3.
Nm K Su (nm 1169- ND) l nm Chnh Long Bo ng th 7:
Nm Canh Dn (nm 1170-ND) l nm Chnh Long Bo ng th 8:
Cui ma h (thng 6) cung Nghinh Thim b chy.
Chim Thnh sang cng.
Nm Tn Mo (nm 1171- ND) l nm Chnh Long Bo ng th 9:
Bi b ci l Dc o.
in Vnh Quan khng duyn c g, t nhin rung chuyn.
u ma h vua xung chiu tu sa miu Vn Tuyn Vng, n th thn Hu Th.
Xy gc Thi Bch.
Ma thu, thng 7 ng t.
Nm Nhm Thn (nm 1172- ND) l nm Chnh Long Bo ng th 10:
Ma ng xy ct n th Trinh Linh Phu nhn ngoi cu Ty Dng.
1

L Dc o: Mt cuc l thng do cc bc s trng t chc ti cc cha chn lc cc tu s m vinh thng cp bc hu lnh

trch nhim mi hoc theo hc mt trnh cao hn. Phm cc tu s tng hc ti cc Thin vin sau mt thi gian l hai hoc ba
nm th c lit vo hng c tuyn chn trong cuc l ny. Dc o, ngha en l tm trong ngun o.

C sch chp vic dng con ra ny l Nguyn An v 7 ch ni ngc ra l: "Thin t vn th vn th th"

Hoa u m l loi hoa thing ling ca nh Pht. Xem ch thch s 280 quyn II.

78

i Vit S Lc - Quyn III

Nm Qu T (nm 1173- ND) l nm Chnh Long Bo ng th 11:
Sa sang li cu Thi Ha.
Nh Tng gi th mua voi chun b nghi v cho cuc l Nam Giao1.

Tng.

Nh vua sai mt vin chc trong hng i liu ban l Don T Sung2 em 10 con voi sang nh
Nm Gip Ng (nm 1174- ND) l nm Thin Cm Ch Bo th nht:
Thng ging i nin hiu.

Nh Tng gi nc Vit ta l nc An Nam, vua l Quc Vng3 quc hiu c lp bt u t

Ging Thi t Long Sng4 lm Bo Quc Vng. Lp Long Cn lm Thi t.

Long Sng c tnh hiu sc. trong cung c cung phi no c vua yu qu, Long Sng cng
u t thng c. Nh vua rt ght s v l y. B Nguyn Phi l T Th c vua yu, Hong hu (ghen)
bn sai Long Sng ln lt n t tnh gy s ng vc cho vua. Mun rng T Th t b vua i x
nht nho i. T Th c tnh thc tu vua. Vua gin, bn ph Long Sng.
Mt hm nh vua i ra th triu, b nh mu (ngi v nui tr- ND) b Cao Tng (tc l Long
Cn, con th ca Anh Tng) i theo. Cao Tng khc mi, nh vua lt ci m i cho, th Cao Tng
ngng khc. Vua ly lm l ni rng: "Ngi lm nn ci s nghip cho ta, y tt l thng b ny", ri
thng 11 lp lm Thi t v ging Long Xng lm Vng.
Nm t Mi (nm 1175- ND) l nm Thin Cm Ch Bo th 2:
Ma thu, thng 7 nh vua se mnh. Hong hu xin vua lp li Bi quc Vng lm Thi t. Vua
ni: "Lm ngi con m khng bit knh trng ng song thn (cha m) ca n th lm ng vua li bit
yu dn hay sao?".
Ngy Gip Thn, bnh cng nng, vua bo Thi t: "Nc nh ta ni sng p l thng,
ngi tun kit, t linh thing, chu ngc qu bu, th g cng c c. Nc khc khng th b kp. Vy
nn phi thn trng gi gn".
Ngy K T vua t trn ti in Thy Quang, th 41 tui, miu hiu l Anh Tng, ngi 39
nm, i nin hiu ba ln. Vua c an tng ti ph Thin c.

Vua Cao Tng

Cao Tng tn hy: Long Cn, l ngi con th su ca vua Anh Tng m m l Hong hu Thy
Chu, h .
Khi ln 2 tui, nhm vo nm Thin Cm Ch Bo th 2 (nm t Mi- 1175- ND), thng 7 ngi
ln ngi. trc linh cu Anh Tng, vua tn m l Hong hu Thy Chu lm Thi hu Chiu Thin Ch
1

L Nam Giao: i xa, ngi ta p nn pha nam kinh thnh lm l t tri gi l l Nam giao. Xem ch thch ch "X tc" s
190 quyn I.

Sch "Vit s tiu n" chp: Don T T v k i cng s ny c nhng ba s thn: Don T T lm i s, L Bang Chnh lm
Chnh s v Nguyn Vn Hin lm Ph s. Vic i s ca i s Don T T lm cho hai nc tr nn ha hiu tt p. V
vua Tng tip i ht sc t t, sau xung chiu gi tn nc ta l An Nam quc.

S Kin ny nhiu sch chp l vo nm Gip Thn (1164). Thc ra tn nc ca ta do vua ta l L Thnh Tng t l "i Vit"
t nm Gip ng- 1054, nhng nh Tng khng tha nhn. n y, nh Tng mi chu coi ta l vng quc ring, nhng li
dng quc hiu l An Nam.

Cn c m l Xng- Long Xng.

79

i Vit S Lc - Quyn III

L. Qun thn dng tn hiu ln l: "ng Thin ng cc honh vn hin v linh thiu chiu ph chng
o ch nhn i dn l vt du mu thn tr cm ha cm chnh thun phu hu th t tuy du kin m
cng ton nghip thnh long hin thn c thnh minh quang hiu Hong ".
Nh vua cn nh tui, vic chnh s khng k ln nh u giao ht cho quan Thi ph l T Hin
Thnh nm gi.
B Thi hu (tc l Chiu Linh Thi hu sanh con trng l Long Sng- ND) c lm vic ph
lp, d bit lc T Hin Thnh i khi mi sai ngi em vng la t lt cho v ng l b L Th,
khin ca t lt c n Hin Thnh. T Hin Thnh ni rng: "Thn ta a v ngi T tng,
nhn chu s ph thc ca Tin Vng ph gip u cha, nay li nhn ci th t lt ca ngi ta m
mu vic ph lp th thin h s bo ta ra th no na. V phng mi ngi u b bt tay, bt mt m
khng bit c th khi v ni a ph ta bit em li g i p vi ng Tin Vng". Thi hu bit
ci mu y khng c T Hin Thnh gip sc. Nhng rt cuc cng khng i , bn mi Hin Thnh
li m bo rng: "ng i vi nc nh c th ni l ngi trung y, nhng tui tc ca ng cng v
chiu ri m i gip mt ng vua b bng th nhng u ng lm ai bit cho, chi bng lp vua ln tui.
C ln tui th k kia mi bit em s ban thng ca mt ng vua hin c m thc hnh, ri ng s
mi mi gi vn c cnh giu sang, h khng p hay sao?" T Hin Thnh tha rng: "Lm vic
bt ngha c giu cng sang u phi l iu m ngi ti trung, k ngha s thch lm. Hung chi
li dn d ca ng Tin Vng nay cn nguyn vn bn tay ti. V li, nh ci vic mu lp y, cng
ngh s ra sao? Ti khng dm vng theo li dy bo "1
Ni th, ri T Hin Thnh bn vi bc ra i. Thi hu bn sai triu gp Bo Quc Vng. Bo
Quc Vng va s va mng bn dng chic ghe nh t sng T Lch m vo. T Hin Thnh cho triu
cc vin t hu Quan chc (quan v- ND) n m bo rng: "Tin vng thy ta cng vi cc ng
chung sc ph tr nh vua, quyt khng hai lng, cho nn mi em u cha giao gi cho, nay Bo Quc
Vng nghe theo s sai bo ca Thi hu, ph b cha thng t lp lm vua, cc ng nn ht lng
trung, ht sc nghe theo s cng quyt (b buc -ND) ca ta. H tun theo mnh lnh ca ta th
sut i c ban thng, tri mnh ta th s b git cht ni ch ba mi ngi xem. Cc ng hy
c sc ln". Cc vin Quan chc u tun theo mnh lnh. Chc lt, Bo Quc Vng n ca
Ngn H. B Thi hu cho triu cng gp. Bo Quc Vng mun vo, Quan chc ngn li m ni
rng: "Cha nghe c chiu ch ca nh vua nn khng dm vng mnh ngi. Nu ngi t mnh m vo
th ngi phm ti y khng phi ti m l qun lnh". Bo Quc Vng h thn, s hi ri th rt lui.
Cui ma thu, nh vua cho em (trai) ca Thi hu (Chiu Thin Ch L) l Anh Thun2 lm
Quan ni Hin Quc Hu.
Dng T Hin Thnh lm Thi y.
nh sng thn ni Thi Lm xut hin.
u ma ng nh vua thn hn ti Long Tr vi ngi trong nc.
Nm Bnh Thn (nm 1176- ND) l nm Trinh Ph th nht:
Tng Hin Tng ban cho nh vua ci n l An Nam Quc Vng.
Quan Thi y l T Hin Thnh dng chim s trng.
Nm inh Du (nm 1177- ND) l nm Trinh Ph th 2:
Quan in tin ch huy s l Hong Vim dng con hu trng.
Ngi Chim Thnh tin vo a gii pha ng chu Ngh An.
1

Theo sch "Ng ch Vit s Tng vnh" quyn IV, th T Hin Thnh cn vin dn s tch cc bc trung thn gip u cha i nh
Chu l Y Don, i nh Hn l Hoc Quang p li Thi hu.

Nhiu b s chp l An Di c l ch Di trong nguyn tc b m v ngi chp li sch nhn ra ch Thun ri chp thnh Thun
chng.

80

i Vit S Lc - Quyn III

C ngi dng con ra c su con ngi, ni nh u c vn mu .
Vin th Lnh chu Thng Nguyn l Dng _ lm phn.
Nm Mu Tut (nm 1178- ND) l nm Trinh ph th 3:
Gia ma h, ly ngy sanh nht ca vua lm tit Cn Hng.
Nm K Hi (nm 1179- ND) l nm Trinh ph th 4:
u ma xun c ng t.

Gia ma h, sa sang thm cha Chn Gio. Nh vua h chiu dng cha y lm ni hu k1
vua Anh Tng, lc by gi l ch hnh hng.
Thng 6, ngy Gip Thn hai mt tri u xut hin.
Ngy K Du, quan Thi y T Hin Thnh t trn, nh vua thng xt bn cho bi chu 7 ngy,
n chay 3 ngy.
Trc kia ng nm trn ging bnh, ch c quan Tham tri Chnh s l V Tn ng ngy m
hu h bn cnh. Quan Gim ngh i phu l Trn Trung T v nhng vic qu rc ri phi lm, nn
khng cn lc no rnh m n thm bnh Hin Thnh. n lc bnh nng, b Thi hu ( Thi hu,
ngi sanh ra Cao Tng) n thm mi hi Hin Thnh rng: "Nu nh ng qua i2 th ai l ngi ln
thay ng c:" T Hin Thnh tha rng: "Ngy thng, ngi m ti bit ch c Trn Trung T m
thi". Thi hu ni: "V Tn ng sut ngy hu h thuc thang m ng li khng cp n l th
no?". T Hin Thnh p rng: "B h hi, c ngi no gip nc c hay khng; cho nn ti mi
ni n Trn Trung T. Cn nh hi ngi hu h, nui dng, ti s ni, khng c V Tn ng th
chng cn ai na". B Thi hu tuy khen ngi ci lng trung ngha y m ri cng khng bit p dng
theo li ni ca Hin Thnh, li cho An Thun tham d vic triu chnh (c sch chp l An Dixem ch thch s 466).
bc.

Cm vic em c, mui v cc dng bng st ln tn u ngun trao i nhau m nh

Nh vua cng b Thi hu ( Thi hu- thn mu ca vua- ND) xem con em cc bc tng quan
(thy tu lm quan- ND) thi tng kinh Bt Nh3. Nh vua li ng in Phng Minh xem cc Hong
nam thi vit bi th ca ngi xa v lm ton.
u ma ng vua ng in Sng Chng coi khoa thi Tam gio4. Cc con em thi vit5 bi th
xa v lm cc mn: th1, ph2, kinh ngha3 v ton.
1

K tc l gi, ngy cng t, tng nim ngi qu c.

Qua i l dch hai ch bt hy. Ni chuyn vi ngi ang lm trng bnh, ngi ta thng hay trnh dng ch "cht" cng
nhiu ch m khi nghe n, n nh th l li "tr", li ra th phi king k, nht l i vi vua cha hay bc i quan hoc bc
trng thng m c tnh thn huyt nhc. Ring hai ch "bt hy" tht ra cng c ngha l cht nhng c d dt, l , king
n.

Bt Nh: Nguyn ch Phn l Prajna c ngha l tr tu, t tng chn chnh v lng thin, tm tr khng cn cha nhng
tng t vy phm tc. Kinh Bt Nh l mt trong nhng b kinh ca Pht gio.

Tam gio: Nho gio, Pht gio, v Lo gio.

Nho gio : Gio l o Nho ca c nhn, ly tam cng ng thng lm trng. Gio l ny c c Khng T (551- 479 trc
Cng nguyn) tn Khu, ngi nc L thut li. Ngi khng sng tc ra, nhng ngi c cng ln em ci o ca thnh hin
thi thng c m pht huy v lp thnh thng h, truyn li hu th. V vy ngi c coi l bc thnh t ca Nho gio.
Pht gio: Xem ch Thch Ca, ch thch s 232 quyn II.
Lo gio: o gio ca Lo t. Lo t, cng thi vi c Khng T, h L, tn nh l ngi nc S (tnh An Huy ngy nay). ng
l ngi sng lp ra o gio, ch trng "thanh tnh v vi". T tng ca ng l mt nn trit hc cao thm. ng vit ra o
c kinh, ci tn ch ca ng c by t y trong sch y. Ngi i tn ng l Thi Thng Lo qun.
5

Vit y l vit m t v th sinh trnh bit lm th, lm ph.

81

i Vit S Lc - Quyn III

Ngy Mu Tut c ngi dng con ra ba chn, su con ngi. Nm Canh T (nm 1180- ND) l
nm Trinh ph th 5:
Nh vua xung chiu cho hng Tam gio (Nho, Pht, Lo) sa sang cc vn bia trong i ni.
nh li ci l cho cc bc vng hu vo chu.
Ma h, cho vin Lnh th gia l Nguyn Ng lm Ph hnh khin.
u ma thu lt li, nc trn vo in Vnh Quang v in Hi Tin.
ng t.
Ma ng, cho quan Th lnh chu V Long l H Cng Ph ci Cng cha Hoa Dng.
Nm Tn Su (nm 1181- ND) l nm Trinh ph th 6:
Ma h, thng 4 sao Hunh Hoc4 nhp vo sao Nam u.
Xy nn i ln, dn cht gn mt na.
Nm Nhm Dn (nm 1182- ND) l nm Trinh ph th 7:
Ma xun, thng 3 cho Ngc gia Vin ngoi lang l Tiu Nh Dc lm Bnh bc ty.
Ma h, An Thun dng con qu trng.
Cho vin Trung th ha l Chu Thoi Lng lm Trung th lnh Th gia.
Dng An Thun5 lm Thi s ph chnh. Ngi thi by gi kinh s ci oai quyn ca ng.
Phm c vic kin co, vin quan T li truy xt khng xong m An Thun sai vin Cn Xa Nhi truy
xt l nhng k kin co ng ngay dy n hu vic phn x. Vic ny lm cho tn u nhn (ngi ht
xng, ng tr cung in vua- ND) phi by tr diu ct nh sau y:
Hn dng mt ngi l quan Thng th b Hnh. Quan Thng th b Hnh ny sai vin T li
truy xt nhng v v nhc hnh th nhng k (lin h v n- ND) khng chu n. Tn u nhn mi ni
rng: "Sao my khng xng l Cn Xa Nhi ca Thi s?" Vin T li vng theo nh li ni y, qu nhin
c vic.
Ma ng, thng chp ngy Nhm Dn vua bt u ng nh Kinh Din6.
Ra lnh cm, khng c git tru7, khng c dng ch vng may o xim1.

Th c nhiu th, nhng th thng thng nht trong vic thi c bui xa l ng lut, tc l th th t ra t i nh ng
(618- 907). Th ny c nim lut nht nh v c hai li. Mi bi bn cu l T tuyt, mi bi tm cu l Bt c.

Ph: Ngha en l m t, gii by. L mt th vn c vn, c i hoc khng c i dng t tnh t cnh. Th ph c vn m
khng c i, khng theo lut bng trc l th c. Th ph thng dng nht l ph lm theo th ng lut, c vn, c i, c
lut bng trc nht nh.

Kinh ngha: Kinh l kinh sch, tc l cc kinh: Lun ng, Mnh t, i hc, Trung dung, Thi, Th, Dch, L k v Xun thu. Gm
c chn kinh. Kinh ngha l mt bi vn gii thch r rng ngha mt cu hay mt on trch t cc kinh y. V vy kinh ngha cn
gi l tinh ngha. Kinh ngha thng lm theo li "bt c" l mt th vn gm c tm v, c i m khng c vn. Li ny cn gi
l bin vn (Bin: hai con nga chy sng i).

Hunh Hoc tc l sao Ha tinh thuc Nam u, Dng ha. Theo sch T vi u s th Ha tinh l mt sao ch s ph hoi, n
k tt c cc tinh t.

Nhiu ln u chp nh nhau. Vy sch ny chp l An Thun ch khng phi chp nhm ch Di ra ch Thun. C th nhm
l cc b s khc Thun c nhm ra Di v chp Di.

phn trc T Hin Thnh, ch Hin c nhm ra Linh v chp T Linh Thnh, n nhng ln chp sau th chp T Hin Thnh.
6

Xem ch thch s (419) quyn III.

Tru l dch ch ngu, y l dch theo s quen dng ca ngi i t xa n nay. Thc ra, theo Hn Vit T in ca o Duy
Anh th ngu l con b (c sch chp: con b l hong ngu) cn thy ngu mi l con tru.

82

i Vit S Lc - Quyn III

Nm Qu Mo (nm 1183- ND) l nm Trinh ph th 8:
Ma xun, cn trng lm t trn cy cha Nhi Lm, t c mu sc nh vng, nh bc.
Nm Gip Thn (nm 1184- ND) l nm Trinh ph th 9:

Ma ng, sch (lng) T Nng, sch Trnh, sch m lm phn. Nh vua sai quan Thi ph l
Vng Nhn T nh dp. Vng Nhn T sai ngi trong chu l Phm Phng ng gi ni i2 ng
Trng Trng Nhn v Phm ng gi lng Bi, on Tng ng gi Kh Lo. Ri Vng Nhn T
nh thng vo hai sch l ng Bi v Vn M m san bng i. Lc tin qun n tri La Ao3 th b r
Lo (mt ging mi Ty Nam- ND) nh ln, quan qun thua to.
Vng Nhn T chy v ni An Ci th b cng hm ni ch bn ly v b ging r Lo m cht.
Bn sn lo ni vi nhau rng: "Ngy nay c mt ngi n b b ta m cht, rt cuc mi bit l
Vng Nhn T cht. Tm ring trong ci khong m lch trn ni th c ci thy y. Vng
Nhn T l hon quan cho nn ging ngi n b".
Tri ma nc en.
C ngi dng ging la c nhiu bng lin nhau m cng rm (thn cy la- ND) di by thc
nm tc4.
Nm t T (nm 1185- ND) l nm Trinh ph th 10:
Kin Ninh Vng l Long ch c xut qun lnh hn 12000 ngi i nh bn Sn Lo Linh
Sch bo th ci trn La Ao. Qun ko n ng Gia thn, Long ch bt gi ht c. Bn inh V
ku than mt cch thm thit. Ngi i theo l Nguyn a Cm thy bn inh V b bt lm t, khoi ch
bn la mng nhc m v i vo ming bn inh V. Ging r Lo c tnh hung hn bn cn m hnh5
ca a Cm. a Cm dng tay nh, inh V so mt ci mm. a Cm cng ng xung t gn cht.
Do Long ch mi sai cc quan chc lm con c g khp mm bn inh V, xong, dng gy nh cht
ri em phi kh ci tht bn y.
Cui ma h, gi lm thi ln d di. Ni cng cha Nh T t nt n ra.
Nm Bnh Ng (nm 1186- ND) l nm Trinh ph th 11:
Bt c con voi trng, t cho ci tn l con voi Thin t (ca tri- ND), ri i nin hiu l
Thin T Gia Thy nm th nht.
Ph m lang Bo Trinh hu l Trc dng con hu en.
Nm inh Mi (nm 1187- ND) l nm Thin T Gia Thy th 2:
Gia ma h nh Thi miu rung chuyn.
Ma thu, c v tng s s Ty Vc (vng pha Ty nc Tu) n. Nh vua mi hi v s y c
iu g lm c. V tng s tha rng: "C th hng phc c loi cp". Nh vua sai quan Chi hu
Phng ng l L Nng Trng lu tng s ni nh khch tr risai ngi bt cp th xem ci thut
y. Hn mi ngy sau v tng s bo L Nng Trng rng: "Cp c th khin qu phc xung c
ri". L Nng Trng tu ln. Vua sai lm ci chung ni khu gc Vnh Bnh ri sai v tng s vo trong

Xim: dng che phn di thn ngi thi xa, tc l ci vy.

i: Ni qunh hiu vng v him tr.

C sch chp l La Biu.

Thc tc y l "thc ta", mt dng c o chiu di ngy xa, c s thay i theo tng thi i, theo tng a phng, l
v n khng c nh bi mt vin o lng quc t nh thc ty ngy nay.

m hnh tc l ngc hnh l c quan sinh dc ca nam gii.

83

i Vit S Lc - Quyn III

chung. Va bc vo, v tng s nim ch1 m hng v pha trc con cp, dng gy kh ln u n.
Con cp v cy gy y. V tng s, v th, m tu rng: "C k no xu gii mt ci linh thut ca thn
ch. Xin luyn thm li ri sau mi lm c. Nh vua chu cho theo li xin y. V tng li luyn thm t
lu. Nh vua mun xem th cho bit ci php thut n cng. Mt hm vua li sai v s vo chung. Cp
bn chy nhy chp cn. V s khip s thi lui, ri th khng bit iu g lm cho v s ta vo
chung m cht.
Gia ma ng sao Hunh Hoc (Ha tinh) hin ra.
Nm Mu Thn (nm 1188- ND) l nm Thin T Gia Thy th 3:
Ma xun, thng 2 ngy mng mt c nht thc.
Ma h, dng cung Thnh Nghi.
Cui ma h c ng t.
Gi d di.
Quan Thi s l An Thun t trn, nh vua cho quan Thi ph l Ng L Tn lm ph chnh.
Ma thu, ngi gip C Honh lm phn2.
Nm K Du (nm 1189- ND) l nm Thin T Gia Thy th 4:
Ma xun, thng 2 ngy mng mt c nht thc.
Ma h, mt tri, mt trng c sc nh mu.
Nh vua sai Thi ph l Ng l Tn, quan lang trung l L Nng Trng xt x v ci v tranh
tng quan Thiu s l Mc Hin Tch. Bn L Nng Trng s Mc Hin Tch nn khng dm tm ti tra
xt. Ngi trong nc ci giu rng: Ng Ph Quc3 l Lan, L quan4 l Kch.
Xt x mt v kin tng Mc Hin Tch m ch bn loanh quanh ri thi. Lc by gi vua th cn
nh tui, Mc Hin Tch li t thng vi b Thi hu. Cho nn ng thi by gi ngi ta s Hin Tch
l nh vy.
Lan, Kch l tn hai ngi cung5.
Cc bc tng s nc i L l Hu Minh, Gii Nht v.v... sang chu.
Nm Canh Tut (nm 1190- ND) l nm Thin T Gia Thy th 5:
Ma xun, thng 2 b Thi hu t trn. B c t tn thy l Linh o.
Thng 3 ng t.
1

Ch: Mt li vn trong kinh sch ca Pht gio, nh ch i bi, ch Chun , Tiu tai kit tng thn ch v.v... Theo ngha ca
nh Pht th "ch" l li chc nguyn. Cc tn gip khc nh o gio u c "ch". Xa, cc bc o s, thut s n c ni thm
sn cng cc luyn thut thn tin cng u c "ch" ring. V sau, nhng k phm phu tc t hc i tu luyn m tm khng
chnh, khng thnh li hay li dng thut huyn diu lm vic t vy, mu cu t li; hoc l sc hc non km nn hiu sai
lch ci ngha cao thm k b ca T sng lp. Do m "ch" khng linh nghim v nn m tn d oan xy ra.

C Honh tc l C Hong, nay thuc Thanh Ho. Sch "Vit s tiu n" chp: Ngi gip C Hong thy c vt chn tru trn
cy am la, trng ln l con tru trng, ngi xem bi ton ni: "con tru l vt di t, m li trn cy, l hin tng k
di c trn", nhn v th ngi gip y mi lm phn (cy am la tc cy mum, qu nh qu xoi, nhng nh v rt chua).

Ng Ph Quc tc l Ng L Tn lm ph chnh ngha l lm vic gip u cha trng coi vic nc.

L quan tc l L Nng Trng lm chc quan lang trung.

tra cu c th, nhng khng thy chp v hai ngi cung ny. V li, theo on vn trn chp l, ngi trong nc v Ng L
Tn v l Nng Trng l tn Lan tn Kch. Ngi trong nc l ni gn c vua quan v th dn. Lan, Kch: hai ngi cung m
c c hng dn thng nc ta vo thi y bit n th c l l ngi ng thi by gi v l ngi ca nc An Nam (?) m
ta cha bit ch thc lai lch vy. V rng, nu l hai danh s cung ngo ca Trung Hoa nh N Hnh chng hn th c nhiu l
do khin ngi dn thng bn ta kh bit n, nh l: Sch v t oi, ngi c c sch Nho li him, phng tin phao truyn
t nc ny n nc khc kh khn v.v...

84

i Vit S Lc - Quyn III

Nh vua xung chiu lu y Mc Hin Tch1 tri Qui Ha.

chnh.

Quan Thi ph l Ng L Tn t trn, nh vua dng quan Thi ph l m D Nng lm ph

Nm Tn Hi (nm 1191- ND) l nm Thin T Gia Thy th 6:
Nc Chn Lp sang cng.
Dng quan lang trung l L Nng Trng lm T ph, ng T Ph lm Tham tri Chnh s.
Ma ng, thng chp sao Hunh Hoc phm vo khu vc sao Thi Bch2.
Nm Nhm T (nm 1192- ND) l nm Thin T Gia Thy th 7:

Ma xu, thng ging gip C Honh thuc Thanh Ha lm phn. Trc kia, ngi trong gip,
u tin thy du chn tru leo ni cy am la (xem ch thch 485). D tm theo du chn tru m coi
th thy con tru trng trn cy, n li theo li khc tro xung ri vo trong sng. Nhng bng nhin
n bin mt. Ngi trong chu bi qu cho rng tru l loi vt di m li trn cy ri xung, tru
trn cy l ci hin tng, theo , th c vin tng qun lnh mu phn. n lc c s lm phn th
vo ma h, nh vua xung chiu sai m D Mng pht binh ph Thanh Ha nh gip C Honh.
m D Mng sai cht nhiu cy ci qung xung sng ngn chn thuyn gic. Thuyn gic chy
ngang, chy dc nn khng lp thnh trn th c. m D Mng nh cp tc, ph hi qun gic d
di ri bt c tn trng qun phn nghch l bn L Vn nht vo ci a v Kinh s. Nh vua xung
chiu cho bn L Vn ln nga g3.
Ma ng, thng chp cung Nghinh Thim pht ha (chy).
Khi (o) sng T Lch.
Xy b bng .
H ip4 Dim Chu lm phn, m D Mng nh v bt c.
Nm Qu Su (nm 1193- ND) l nm Thin T Gia Thy th 8:
Nm Thin T Gia Thy th 9: (nm Gip Dn- 1194- ND):
Ma xun, vin Th lnh chu Chn ng l H L lm phn. Vua sai m D Mng i nh v
bt c.
Gia ma h, ni u con rng bng vng in Vnh Th pht nh sng.
Ma thu, thng 7 dng vng v bc m tng Phn Vng5 v tng Thch6 ri em t ti
hai ngi cha.
Thit by cuc ua thuyn v hu cung li by l yn tic.
Ma ng, vua xem nh c Hi1. Ngy y tri trn ma , tng tng ln nh u
nga ri xung, dn chng i xem rt ng.

Mc Hin Tch: ngi x Lng ng, huyn Ch Linh (nay thuc tnh Hi Dng. Nm Bnh Dn (1086) i L nhn Tng Mc Hin
Tch u khoa thi chn ngi vn hc vo Hn lm vin, c b Hm lm hc s.

Thi Bch tc l Kim Tinh thuc phng Ty. Hunh Hoc tc l Ha Tinh thuc phng Nam m phm vo Thi Bch l gp Ng
hnh tng khc (ha khc kim). y l mc phi hnh k.

Ln nga g: Mt hnh pht rt nng. Xem ch thch s 400 quyn II. L Vn l th lnh ca cuc khi ngha ln, chng triu nh
nh l. (ng Nguyn Khc Thun ch thch).

C sch chp l H .

Xem ch thch s (323) v (324) quyn II.

Xem 493.

85

i Vit S Lc - Quyn III

Chim Thnh v Chn Lp sang cng.
Nm t Mo (nm 1195- ND) l nm Thin T Gia Thy th 10;
Ma xum, thng 2 vua ng i Hng, m hi Qung Chiu Hoa ng.
Ngy K T vua ng in Thin An v cho thit by l tic ma xun.
ng t (ma xun- ND).
Thng 5 li c trn ng t na.
Chn Lp sang cng.
C nn dch ln.
Nm Bnh Thn (nm 1196- ND) l nm Thin T Gia Thy th 11:
Ngy Mu Dn ci gc Minh l rung chuyn.

u ma ng m khoa thi tam gio (Nho, Pht, Lo- ND). Hng con em th vit bi th ca
ngi xa v lm cc mn: ton, th, ph, kinh ngha.
Vua cho hng Cp 2 v hng Xut thn3 c s sai bit nhau.
Nm inh T (nm 1197- ND) l nm Thin T Gia Thy th 12:
Ma xun, thng 3 vua i chi ca bin Long Thy.
Xy ct cung Nghinh Thim v hnh cung hn 100 s.
Ma thu nh vua xung chiu cho con chu cc bc cng khanh v cc bc i thn (quc t)
vo hc.
Thng tc cho m D Mng ln lm Lit Hu.
Nm Mu Ng (nm 1198- ND) l nm Thin T Gia Thy th 13:
m D Mng tu vi vua rng: "Nay tng v phu dch s lng chng km g nhau. Bn tng
t kt lm b ng, lp cn ngi ln lm ch, t hp thnh tng nhm lm nhiu vic d bn. Hoc
gii trng, tnh x th cng khai n tht, ung ru. Hoc ni thin phng, tnh vin th kn o t gian
dm vi nhau. Ban ngy th n np, ban m th lm nh chn nh chut. Nhng hnh vi lm bi hoi
m tc, lm thng tn danh gio dn dn s thnh thi quen, nh th m khng cm th lu ngy tt
s cng thm ln hn na". Nh vua nghe theo li tu y ri cho m D Mng triu tp cc tng
trong ci lu li ch va thc m gip nhng k cn bit n danh gi, c vi chc ngi cho
lm tng. S cn li, thy u nh du vo tay v bt hon tc.
Nh vua i chi Cm m4 xem nh c.
Ma thu mi hin ta T V Thng rung chuyn.
Nh vua ng in Thin Khnh cn nhc phn xt cc ti ngc hnh vin Thng Lm.
u ma ng quan Thi ph Ph quc l m D Mng phn xt nhng v ngc hnh thuc
hi ph ngoi Tr quan.
Lng Chu sn xut thic trng, ng mu xanh bic v cy i thanh5.
1

Hi: Cha r u. Hoc l bin, nguyn tc l Hi m ngi chp li sch vit ra ch Hi chng (?).

Cp v xut thn y cha phi l tin s cp v Tin s xut thn, v triu nh L cha t hc v Tin s.

Xem 496.

Cm m: c l l Dm m.

i thanh: Mt loi cy c c, tnh n hn. Ngi ta dng c ny lm thuc cha tr cc bnh cm nhit.

86

i Vit S Lc - Quyn III

Nm K Mi (nm 1199- ND) l nm Thin T Gia Thy th 14:
Ma xun, thng 2 nh vua i ph Thanh Ho xem bt voi.
Ma h ng t.
Ma thu xem khoa thi ca hc sinh.
Hu cung b bc chy.
m D Mng dng chim s trng, qu trng.
Nm Canh Thn (nm 1200- ND) l nm Thin T Gia Thy th 15:
Gia ma xun, nh vua i tri ni Ngc Sn xem bt voi.
Cui ma h ng t.
Ma thu by cuc ua thuyn v l tic.
Nm Tn Du (nm 1201- ND) l nm Thin T Gia Thy th 16:
Nm Nhm Tut (nm 1202- ND) l nm Thin T Bo Hu th nht:
Ma xun, thng ging i nin hiu. Qun thn xin vua t thm tn hiu.
Ma h, thng 6 ng t.

Ma ng, thng 10 vua i chi hnh cung Hi Thanh. y m no cng sai nhc cng
khy n B L, xng iu ht phng theo nhc khc Chim Thnh, m thanh ai on thm thit bun
b on hn. Nhng k t hu nghe n u nghn ngo ri l. C V tng ph l Nguyn Thng tha:
"Ti thy li t trong kinh Thi1 rng, m thanh lc nc lon th ai on, t cm gin ci chnh tr bo
ngc; m thanh hi nc mt th au thng, t lo cho dn trong cnh khn cng c cc. Nay
cha thng i tun du khng c chng mc, ch chnh tr v vic gio ho th tri ngc, dn chng
di th su kh. S nguy khn n th th tht l tt mc, m ngy nay nghe ci m thanh ai on th
khng phi l ci im lon ly vong quc hay sao? Ti mun xa gi2 t y tr v ng i chi ni ci
cung y na vy".
Sau, trong ci lon lc ln ng nh li ni y.
Nm Qu Hi (nm 1203- ND) l nm Thin T Bo Hu th 2:
Thng ging, xy ct cung mi pha ty tm in (in vua ngh ngi- ND). gia dng in
Thin Thy. Bn t dng in Thin Minh. Bn hu dng in Thim Quang. Pha trc l in An Chnh
Nghi. trn li dng in Knh Thin. Bc thim (in) gi l L Diu. Ni gia m ca Vnh Nghim.
Bn hu m ca Vit Thnh. Bc thim (ca) gi l Ngn Hng. ng sau xy in Thng Th. (Trn
in Thng Th- ND) dng ci gc Thnh Th. Bn t dng gc Nht Kim. Bn hu dng gc Nguyt
Bo. Chung quanh lm mi hin. Bc thim nh gia gi l Kim Tinh. Bn hu ci gc Nguyt Bo
dng ci gc Lng Thch. Pha ty dng nh tm. ng sau lm ci gc Ph Quc. Bc thim gi l
Phng Tiu. Pha sau dng ca Thu Vin. o h nui c, trn h dng nh Ngon Y. nh ba mt l
cy ci, c nhng th hoa l, nhng loi cy khc thng. Nc h thng ra sng. H c chm tr

Kinh Thi l quyn sch th gm nhng bi ca dao ni thn qu v nhc chng ni triu miu ca nc Trung Quc, t i
nh Thng n i nh Chu. Kinh Thi l mt trong nm kinh. nguyn trc c n 3000 thin, sau c Khng T san nh,
chn lc ly 305 thin.

Bi hc ct yu trong kinh Thi m cng l ch ca c Khng T khi san nh kinh y l, khng ngh n iu xng by dm t,
c Khng T li ni: "Ngi xem kinh Thi, c th hng khi c ch kh, xem xt c vic chnh, vic t, ha hp vi mi
ngi. By t ni ai on, gn th hc vic th cha, xa th hc vic gip vua, li bit c nhiu tn chim, mung, cy c. Ngoi ci
ch li , kinh Thi cn l mt kho in tch, mt ngun thi hng gip cc vn thi s nc ta rt nhiu trong vic sng tc vn
chng.
2

Xa gi: Xe vua i.

87

i Vit S Lc - Quyn III

sa sang rt cng phu. Ci cng vic kin trc p ny bui xa cha c. Lc ci gc Knh Thin va
mi hon thnh, c con chim khch n lm t trn y m sinh ra chim con.
Qun thn nhn mi khuyn can vua rng: Xa, Ngy Minh 1 mi dng ci gc Lng Tiu,
c con chim khch n lm t.
ng Cao ng Long thy vy mi tha rng: "Trong kinh Thi c cu:
Duy thc hu so
Duy cu c chi.
Tm dch:
T con chim khch
Tu h ri.
Nay cung tht mi hon thnh m chim khch n lm t, ti ngu dt cho l c ngi h khc .
Ti xin b h hy soi xt cho xa".
Li ni ca Cao ng Long, trc l ct s nn ca lng mnh, tu sa cho c ci o c,
ri sau mi khi xng ln nhng cng tc th c th c. Nh vua vn c mc nhin.
t lu sau, nh vua em vic y hi vin hon quan2 l Phm Bnh Di. Phm Bnh Di tha rng:
"Ci gc lm hon thnh m chim khch n lm t, li sanh ra chim con, nh th l tri cho b h ci
im tt vn gi trm i". Nh vua vui lng ri sai sa sang gp nhng ci s y, trm h do cng
khn n hn.
Ma thu, thng 7 quan Tri Chu Ngh An l in tin Ch huy s Thanh v quan Chu Mc l
bn Phm Din tu ln vua vic cha nc Chim Thnh l B Tr b ngi ch ca y l B Do nh ui.
B Tr phi dng hn 200 chic thuyn B Lan ch v con ca y n ng ca bin K La, mun sang
cu cu. Thng 8, nh vua sai quan Thi ph ph quc l m D Mng, quan Xu mt s l bn An
sang bn ngh v vic y. m D Mng n k La, An ni rng: "B Tr c n 200 chic thuyn3, ci
thng lang si d tm y, ta khng th hon ton tin n c.
Ngn ng c cu rng:
Ngh khng hi ,
Thn yn liu c,
Dch ngha:
Ci l kin m lm v ,
Cht khi m lm chy nh.
Nay bn B Tr th ng, ch h c phi ring ci l kin, ci cht khi m ta ni y u. Xin ng
hy xt k". m D Mng em li y ni vi Thanh v Phm Din. Thanh v Phm Din tha
rng: "K kia gp nn mi sang cu cu ta, ta nn em lng thnh thc m cu gip nhau. Nay,
ngc li ta ng vc h hai lng th nh vy c ng khng?". m D Mng gin bn dn qun tr v.
1

Ngy Minh : Vua Minh nh Ngy, tn To Du l chu ni ca Ngy cng To Tho, cha l Ngy Vn To Phi, m l Kin
Th nguyn l v ca Vin Hy, tc l du Vin Thiu, nhn hi i nh K Chu, tin binh vo Nghip Thnh, To Phi bt p ly
Kin Th lm v. To Du ln ngi nm Bnh Ng (226) v mt vo thng ging nm K t (239) th 36 tui, ngi 13 nm.

To Du, trong khi ti v c nhng hnh vi ging ht Tn bo cha, nh l bt hn 30 vn dn phu ngy m xy ct in i,

cu thut trng sinh v.v... khin trm h lm than... Hin thn dng biu can ngn, h Tu vn khng i . n i To
Phng, To Hon th b hip bc cch ri cui cng T M Chiu ph i m lp nn nh Tn ng nh li dn kinh Thi trn.
2

Hon quan tc l quan Thi gim, ch ngi n ng khng c b phn kn, hoc c m t hy i lm vic hu trong hu cung
ca vua. Xa, ngi nc ta gi l hon quan l ng "B" hay ng "Gim".

Thi by gi, khi b ui b m dng nhiu thuyn n th ch v con i lnh nn th ng nghi lm.

88

i Vit S Lc - Quyn III

Thanh v Phm Din nu vi nhau rng: "Bn ta tri quan Ph quc (m D Mng), tt khng
thot iu chng lnh, chi bng hy b mt em qun nh B Tr, ly lm k vn ton. m mu b
tit l, ci k phn li y b B Tr pht gic. B Tr s hi bn ni qun lnh rng l, bn ta gp nn mi
n cu cu nc ln. Nc ln khng c ci iu ngha thng xt m tri li cn mun bt ti
lm t na, au n qu chng. Ri nhn B Tr d xt tm cch d Thanh v Phm Din.
Thanh v Phm Din sai ngi Ngh An buc thuyn (ca triu nh) vo vi thuyn B Lan ca Chim
Thnh gi. Ngi Chim Thnh ban m ly uc bng tre c t binh kh m giu vo trong
thuyn. Mt m, lnh gi thuyn mt mi mi b vic phng b m i nm. Qun Chim Thnh nhn
t uc nm vo thuyn y. Lnh gi thuyn kinh s vng dy khng bit l g gy ra, ri tt c u
nhy xung nc. S ngi b qun Chim Thnh git v b cht ui hn 200 qun Thanh v Phm
Din thua to1, ri B Tr qun lnh dn binh trn v nc hn.
Thng 9 c ngi i Hong2 l Ph Lang lm phn. Trc ngi i Hong xy ca i
Thnh, nghe Lm p, M p lm phn, bn c xut qun chng trn v m lm phn.
Thng tng qun l Nguyn Bo Lng v quan li b Thng th l T Anh Nh tu ngay ln
vua rng m D Mng l tn mt quc hi dn, khng c chi tai hi bng. Nh vua xung chiu ging
m D Mng xung hng i liu3.
TRc kia Nguyn Bo Lng (chm tr cng vic)4 xy ci gc Thnh nht, m D Mng gin,
sai nh Lng. Nguyn Bo Lng gi v au qu khng th ngi dy c. m D Mng ku dy.
Nguyn Bo Lng tha rng: "Ly gy nh au nh th ny, h c th dy c sao?". Trong lng
Nguyn Bo Lng cha ng mi cm gin t .
Ngy t T, nh vua dng quan Chi hu Phng ng l Trn Hinh lm Lnh binh Nguyn soi
nh i Hong. Vua li sai lun quan Li b Thng th l T Anh Nh em binh Thanh Ha i nh
i Hong.
Ngy Gip Dn T Anh Nh ng qun ca sng L Bi5.
Trn Hinh v Ph Lang gp nhau, qun hai bn giao chin. T Anh Nh n cu Trn Hinh, nhng
u tht bi v b Ph Lang git.
Nm Gip T (nm 1204- ND) l nm Thin T Bo Hu th 3:
Nh vua sai quan Thi bo Ph quc l Knh Tu6 nh i Hong.
Knh Tu hn nht khng dm vo su trong vng ch mi dng binh Vit Loan m chia qun
tin nh vo cc o. Nhng ri Knh Tu ch qua li trong khong An Lo thuc Chng Sn m thi,
Knh Tu li dng th ln vua ni rng l, ang lc thng h v cng oi bc, tri nng, nng st, lnh th
gi yu m lng thc li ht... Nh vua bn triu v.
Thng 5 vua li sai quan Quan ni hu l Anh Don i nh i Hong, nhng cng li
khng nh ni phi ko qun v.
Rng vng hin ra ni gc Thnh Nht.
1

"Vit s tiu n" chp, ngi trc xut B Tr l B in, ch khng phi l B Do. C l ch Do chp nhm ra ch in. V cng
sch "Vit s tiu n" chp, trong trn ny Phm Din b t trn. Ngh An tan v.

i Hong l ni sanh trng ca inh Tin Hong , tc thuc huyn Gia Vin, tnh Ninh Bnh ngy nay.

i Liu ban: Hng quan ln nhng thp hn Tam cng. Tam cng l ba chc quan ln nht ca triu nh (chnh ph): Thi s,
Thi ph, Thi bo. m D Mng nguyn trc gi chc Thi ph Ph chnh.

Bn ch trong ngoc n nguyn bn khng c, chng ti cn c vo bn s khc m thm vo, v ngh l, c l ngi chp li
sch chp st.

L Bi tc L B, tn sng Yn- Nam H.

B "Lch triu hin chng loi ch" ca Phan Huy Ch, quyn 6, phn nhn vt ch chp: L Knh Tu, nguyn ging h , c
vua nh L cho ly h tn tht. Vy "i vit s lc" chp Knh Tu l chp ng h tht. Phan Huy Ch lit Knh Tu
vo bc cng thn ph t c cng lao v ti c ca thi L.

89

i Vit S Lc - Quyn III

Thng 8 rng li hin ra in Thnh Th, bay vng quanh ni ca phng ng ca vua v ch
vua ngi trong in Thin Thy, li du mng chn gn hn mt trn ch.
Rng li hin ra hu cung ba ln, dn ngi cung n hu cung y l L nng (c nng h
L) ni u in.
Thng 10, sai m D Mng em binh cc o i p b ly t con kinh b Cu v phng Bc
dc theo con ng chy ti ca sng n tri Vn Li ngn chn ngi i Hong.
C trn gi ln.
Nm t Su (nm 1205- ND) l nm Thin T Bo Hu th 41:
Trc kia, m D Mng p ly xong, li ng vi chc chic thuyn lu (thuyn c lu trnND) ri sai Ph Lng l tay cung n trn y. Dng dy di buc ui thuyn v ra lnh rng: "H
gic n th cho thuyn qua sng m bn. Nu nh c s bt li th cho thuyn tr v". V m D
Mng b triu v kinh. Ngi i Hong em phe ng ca chng ng ni b sng pha Bc. Lnh th
(bn triu nh- ND) lm theo nh li m D Mng dy. Ngi i Hong ln b, nh trng, ko
thuyn reo h m . Lnh th rt cuc thy ci th qu ln nn ngi no cng t nhin kinh s b dy
m chy. Thuyn u ni b gic ng, m nhng tay cung n th b git ht c. Quan qun thua to.
Bn Ph Lang vo vi ci chin thng y bn c theo ci ch trng sn c ca chng.
Ri Th man r Lo l bn Quan Sn li tin nh, san bng mt dy xm. Thiu hy hnh cung
ng Phong, v kho thc cng nh ca trong b lc gn ht. Sau chng ko n Hin ng th b
ngi ng y n nh git ph chng d di.
Ma thu, thng 8 nh vua sai quan Th v Ha u l Nguyn V sang chiu d ngi i
Hong. Nguyn V n, Ph Lang cng vi bn ho trng2 hn 170 ngi ra hng.
Thng 9, ngy Nhm Thn i nin hiu l Tr Bnh Long ng nm th nht.
Thng ni Lm sp .
Rng vng hin ra in Thng Th.
in Thin Thy xy ct hon thnh, nh vua cho qun thn ba ngy d yn tic mng v
cng cuc mi lm xong y.
Nh vua li rt tham v ca li, bn em bn chc quan3 bn ti ngc.
Bn ti ngc l vic, nh hai ngi tranh ginh nhau, v rung t hay sn vt m mt ngi
dng np tin ca l iu ly ht vo lm ca cng, m chng hi n ci tnh l phi tri ra sao. Cho
nn kho n nh nc th tin ca cht cha nh ni m trm h th than th on trch, gic cp ni
ln nh ong.
Nm Bnh Dn (nm 1206- ND) l nm Tr Bnh Long ng th 2:
Ma xun, thng ging vua ng gc Knh Thin xem cuc nm "phi on"4.
Thng 2, ngy Nhm T nhm ngy mng mt c nht thc.
Thng 3 cung Phng Thin b chy.
Ma h, thng 5 xy cha Thnh Hun.
1

Sch ny bn ch Hn chp: "Thin t bo Hu nh nin" l chp nhm.

Ho trng: Cng nh ho mc l ngi ng u, ngi tai mt c th lc trong lng.

Nh th th nhng k dt nt tham lam c c m c tin b ra l c lm quan, bc hin ti tt khng th chu ni cnh ng

sng vi bn ny. Mi nguy vong l .

Phi on: on l hnh trn. y c l l vng kim loi trn hoc ci a trn, tm kim loi dp trn. Nhng vt ny phng ln
khng th bay i xa hn nhng vt c hnh khi.

90

i Vit S Lc - Quyn III

Ma ng, thng 10 sa sang li cha Chn Gio.

Nm trong ci lon lc m nh vua li thch i chi, ng x mc nghn khng cn ch

no c th qua c. Nh vua bn li ni h ng Minh, sai lp ring hai ci hnh cung l ng Phong
v Hi Thanh. Ri ngy ngy cng bn cung n v nhng cn thn vo xem chi, m ly lm vui th. Li
dng thuyn to lm thuyn ng, thuyn nh th chia lm hai i, sai bn cung n v phng tr cho i,
t hu nghim trang, c y nh l vua ng i u xa vy. Li ly xp la c bao sp ong ngoi cng vi
cc loi hi vt em th chm vo trong h, xong sai ngi ln vo trong nc m ly ri cho l vt ca
Long cung1 dng hin.
Qun thn thy vic vui chi khng c chng mc nh vy u s hi m khng dm ni ra. C
tn ht xng l V Cao ni di vi quan Thng phm Phng ng l Trnh Ninh rng: "Va ri Cao i
qua thu bn h, thy mt ngi l nm tay Cao men theo h m i n cy am la. Bng nhin dn vo
trong nc, Cao s cht chm nn khng dm bc ti trc. Trong chc lt th nc thnh lnh t r ra,
ri i (theo li r y- ND) n mt x, Cao thy cung in rc r, th v rt oai nghim, Cao mi hi,
l ni ai? Ngi y p rng: "y l ni ta qun lnh cai tr ci h ny. Ri th by chn, by mm
ra ng cng vi Cao i m. Tn cuc ru Cao cm t xin v. Ngi y ra n, em cho qu cau v
a Cao v n di cy am la. Nhng bng chc khng cn thy ngi y u c m qu cau trong
tay Cao th ha thnh vin ri. Th mi bit trong h c thn vt vy. Trnh Ninh em tu vi vua.
Nh vua tuy nghe li ni y m khng s hi cht no, ri sai ly tin2 trn ym ci h.
n thng ng h kh cn. Nh vua bo k t hu rng: "Ai c th lm nc sng dng ln
chy trn vo trong h th ta s hu thng cho". C tn nnh thn l Trn Tc tha rng: "Ti lm c
vic y". Nh vua nghe ni lm c bn sai thc hnh ci phng php ca hn. Nhng ri chng c
hiu nghim g.
Mt hm vua i chi ni ci h y, nghe ngoi thnh c k b nh cp mi ku la ln, m
nh vua cn m chi mt cch thong th, nn gi v khng nghe.
Nh vua c tnh s sm, mi khi sm ng th ly lm kinh s lm. Tn cn thn l Nguyn D
t xng l c ci thut lm hnh phc (lm im) c ting sm. Gp lc sm rn, nh vua sai Nguyn
D lm php. Nguyn D nga mt ln tri c "ch" m ting sm cng d hn. Nh vua vn hi D.
D tha rng: "Ti rn e n (ting sm) lu ri, ng u n li cn mnh d nh th".
Nm inh Mo (nm 1207- ND) l nm Tr Bnh Long ng th 3:
Ngi i Hong l Ph Lang lm phn, nh p Tp T.
Thng 3, gic chu Quc Oai l on Kh Lit v Vng Mn lm phn.
Ma h, thng 4 m D Mng c phc chc Ph chnh.
Ma thu, thng 3 on Thng v on Ch lm phn3.
Nh vua sai em i binh i nh. m D Mng xut pht o i Thng. Bo Trinh hu xut
pht o Nam Sch. Quan Thng phm Phng ng l Phm Bnh Di xut pht o Kh Liu. Quan Chi
hu Ha u l Trn Hinh xut pht o Ph i. Cc o sp sa mun hp nhau nh. on
Thng ng khi y ngm sai ngi em ca t lt quan Thng phm Phng ng l Phm Du xin
hy rt qun v. Phm Du ht sc xin vua v c vua sai s triu bn m D Mng. Rt qun v,

Long cung: Tc truyn rng di nc c Long thn. Ch Long thn gi l Long cung.

Nguyn tc l tin. C ngi bo l ch ng, v thut thng dng ca o gio dng ng ym t, tr yu.

Theo "i Vit s k ton th" th vic lm phn ca on Thng l vo nm 1212 i L Hu Tng. Sch "Vit s tiu n" chp:
i L Hu Tng u u cng c gic cp ni ln khng ngn cm ni. Vua y nhim cho m D Mng m D Mng li nhu
nhc khng quyt on. Chnh s ngy thm ri nt. Vua sai on Thng m dn Hng Chu i bnh gic. Thng thy vua
cn nh mi chuyn quyn tc oai, tc phc, b qun thn hch ti, giam li tra xt. Thng thot chy v Hng Chu xy n
ly, lm phn, tim hiu xng vng. n i Trn Thi Tng, Thng b Nguyn Nn (cng l phng phn tc i vi triu
nh ta) nh bi v b git cht.

91

i Vit S Lc - Quyn III

on Thng mi thot khi c trn y. T m D Mng, Phm Bnh Di v Phm Du c s him

khch nhau.
Nm , nh vua thy gic cp ni ln nh ong mi hi hn v nhng vic qua, nhng li
lm v trc. V th, nh vua mi xung chiu rng: "Trm ang lc cn nh m phi gnh vc ci s
nghip ln lao, ch kn tng su xa m khng bit c nhng vic gian kh ca dn, li tin dng li
tu ri ca k tiu nhn1 rc ly s on trch ca lp ngi di.
Nhn dn u on trch, Trm s trng cy vo ai? By gi, Trm xin ci hi, Trm t sa
cha li lm bt u sng cng vi dn2.
Nhng ngi c t ai, sn nghip b mt v tay cc quan th c tr li tt c.
Nm Tr Bnh Long ng th 4 (nm Mu Thn- 1208- ND).
C nn i ln, ngi cht nm gi ln nhau:
Ma ng thng 10 tri lt li.
Thng chp c ngi Lc Chu thuc nh Tng l Vi Tr Cng nh Lng Chu.
Nh vua dng Phm Du lm Tri Chu Ngh An lnh o vic qun. Phm Du tu vi vua rng:
"Nay thin h nhiu lon, gian tc ni ln nh ong. Hoc c k cng vi ti m li c tnh nght thng
theo ci tnh ring, ri gy nn bo lon, u ca ti m cn khng c th gi c, hung chi l s n
c ca b h. Xin b h hy ngh ngi thm mt t na m cho ti c chn la k cng trng, dng
mnh t phng b mt cch y , mong trnh c nhng mi lov nhng him ha". Nh vua cho
l phi. Do Phm Du mi chiu np bn vong mnh3, t hp l gic cp m ku gi rng: "Cc anh
cng khai i cp bc, khng c iu g king s c, bn gic cng v th m ni ln nh ong..." M qu
vy, Quc Oai cng c xut ng ca h n ng Ty Kt. Ngi tri Vn Li sng Mc
(cn gi l Tha Mc)4.
T ng s b ngn tr ct t, ghe thuyn khng i li c. Nh vua sai quan Thng
phm Phng ng l Phm Bnh Di em ngi ng Chu5 n ngn gic, th Phm Du li ko v lng
C Mit6 ri cng vi ngi vng Hng7 l bn on Thng, on Ch hp binh nh ng Chu.
Ngi ng Chu xin Phm Bnh Di nh Du nhng khng thng bn rt qun v.
Nm Tr Bnh Long ng th 5 (nm K T- 1209- ND):
Ma xun, thng ging, Phm Bnh Di li c xut ngi ng Chu v Khoi Chu nh
Phm Du. Nhng nh b thua my trn, Phm Bnh Di tc gin chm cht nhng ngi no b chy
rn bo qun s. n ngy khc li giao chin v Phm Bnh Di thng trn. Phm Du chy trn vng

Tiu nhn: Theo x hi phong kin i nh Chu th tiu nhn l bn ngi bnh dn b nh di m qun t (con ca vua) l
lp ngi qu tc trn cm quyn cai tr. Nhng Nho gio ch trng ly o c lm nng ct cho chnh tr, tr dn bng c,
k cm quyn l k c c. Cho nn qun t l mu ngi hon ho, ch yu ly ng nhn i, trung tn ca thnh hin lm
mc ch. Cn k tiu nhn tc l lp ngi b tr di l hng tm thng. Hng ny gp lc cng th lm iu xng by (cng
t lm h), hay ganh ght nhng ai hn mnh. Lc c th vnh vang t c, lc thua th tc gin, li c tnh a tng, vo lun ra
ci, nnh b ngi trn, sung s k di v.v...

Li vua v cng cm ng. C li v t nhn li l iu ng knh.

Vong mnh: k b nh i.

Mc hay Tha Mc, nay l vng Khoi Chu Hng Yn.

ng Chu: Nay l ng Hng Yn.

C Mit: Nay thuc Hng Yn.

Vng Hng tc l Thng Hng (nay l ph Bnh Giang tnh Hi Dng) v H Hng (nay l ph Ninh Giang).

92

i Vit S Lc - Quyn III

Hng. Phm Bnh Di tch bin nh ca ca hn m em t ph i. Phm Du v Phm Bnh Di cng thm
on ght nhau1.
i X2.

Nguyn Ph Ln l ngi Tr ng hng dn b h ca hn, ban m n nh cp ti vt

Gi tut3 ban m mt tri xut hin.
Thng 3, mt tri bng m ti, qua mt lc th chiu sng tr li.

Ngy inh t, Phm Bnh Di li nh ngi vng Hng l on Thng v on Ch ti V

Kiu. Ngi vng Hng thua tan, on ch b hm ch bn ly v b H Vn Li m cht.
Nh vua sai quan Chi hu Phng ng l Trn Hinh i triu Phm Du v kinh s.
Ma thu, thng 7 Phm Bnh Di n kinh s, sp vo dng trnh ln vua nhng s vic. C k
ngn cn Phm Bnh Di li m ni rng: "Nh vua trc nghe li tu ca Phm Du nn gin ng cha
ngui". Phm Bnh Di ni rng: "Ti gip cha thng ht lng trung m li b ngi ta gim pha y
chng? Hung chi c mnh lnh ca vua, ti cn bit chy i u!" Ni xong Phm Bnh Di bn i vo,
nh vua sai bt li v bt c ngi con ca Di tn l Ph em cm t thy vin. B tng ca Phm
Bnh Di l Quch Bc em qun n ph ca thnh vo cu Bnh Di. Nh vua nghe s vic gp gp mi
cho triu Bnh Di vo Lng Thch x4 (ch tng ngi hng mt- ND) trong thm Kim Tinh.
Chc lt th Phm Du cng vi em (trai) ca hn l bn Kinh u trong ng ng i ra, cm
binh kh ca vua git Bnh Di v Ph. Bn Quch Bc nghe Bnh Di cht bn sai qun s t nhp vo
Lng Thch x, ly nhng dng ca vua l xe Cn xa khing thy Bnh Di, ly chiu ca vua gi
ci thy ca Ph ri t ca Vit Thnh i ra v khing xung bn Triu ng. Xong ri li tr vo cung
Vn Din n Vng T Thm, Vng T Sam v m l b Nguyn Phi m th vi hai ngi em gi
(em cng m) em v nh ca on th Hi p.
Ri th ti ngi nh y. Bn Quch Bc tn Vng T Thm ln lm vua. La by gi c l gia
thn ca Vng T Sam l Lu Thiu i theo Nguyn T5.
n khi Phm Ngu l ngi Diu Ho, ni rng: "Thm tuy ln nhng l con th, Sam tuy nh
m l con chnh, ch c hai ng mi la liu c vy". Nguyn T bn cng vi Phm Ngu n Vng T
Sam v L Nhn lp lm vua, tn xng l Thng Vng v ging Vng T Thm xung lm tc vng.
Ngay sau Vng T Sam li tr v Hi p c ng trong mt ngi nh thn Lu Gia. y, Vng
T Sam ly ngi con gi th hai ca Nguyn T ta lm Nguyn phi. Dng m D Mng lm Thi y,
Nguyn Chnh li lm Tham tri Chnh s, Nguyn T lm Minh T, Phm Ngu lm Thng phm Phng
ng, T Trung T6 lm in tin Ch huy s. S cn li, mi ngi u c chc v sai bit nhau.
Nh vua (Cao Tng) sai Phm Du n Hng L7 hun luyn qun s sp mun nh ngi
Thun Lu.
1

Sau , Phm Du cho ngi v kinh ly vng bc t lt vi c quan trong triu, vu cho Bnh Di lm vic hung bo git ngi
v ti, Phm Du li xin v triu ku oan. Vua Cao Tng tin li, cho mi Du vo chu v triu Phm Bnh Di v ri truyn lnh
giam gi Di li. n lc Quch Bc ph ca vo cu Bnh Di, y l nguy bin xy ra: Phm Bnh Di cht, nh vua chy ln mn
sng Qui Ha, cn Thi t Sam chy v Hi p.

i X: nay thuc huyn Duy Tin tnh Nam H.

Gi tut: khong t 19 gi n 21 gi.

Nguyn bn chp: X. C sch chp l S (?).

Nguyn T: ng t khi i cho cc triu vua nh Trn tc l Trn L, thn sinh ca Trn th. Trn th sau ny l Hong hu ca
vua Hu Tng. Trn L: Ngi lng Tc Mc (huyn M Lc, ph Xun Trng, tnh Nam nh) lm ngh nh c, nh giu c,
c nhiu ngi theo phc. Sau gp bui lon cng em b ng i cp bc.

Sch ny nguyn bn ch Hn chp l T. T Trung T. Cc b s khc u chp l T Trung T. T, T ch Hn mt ch gn

ging nhau. C phi v vy m c s nhn nhm v chp nhm chng (?). T Trung T l cu ca Trn th.

Hng L: Hng tc l vng sng Hng- xem ch thch s (524) L l ting ch khu vc hnh chnh cng nh tnh, o.

93

i Vit S Lc - Quyn III

Bit n lc dn vng Hng i n rc m Phm Du cn cng vi Cng cha Thin Cc t

thng, khng ng qua khi ci gi pht t thng y th sai hn nhau vi ngi vng Hng ri. Phm
Du bn ln thuyn theo ng sng m i, i n C Chu mi dng li ri theo ng b n x A Co
thuc vng Ma Lng th b ngi Bc Giang l Nguyn Nu v Nguyn Ni bt a cho Vng T Sam
git i.
Ma thu, thng 8 bn ng Thun Lu sung sng v ci vic Phm Bnh Di cht mi rm
r c xut thuyn b, qun lnh tin nh kinh s. Tin qun cho thuyn u li ng B ri t ci
ca hng (nch) pha bn t m tin thng vo trong cung cm nh cp cc vt qu bu. Cn i
qun u thuyn li bn Thin H, sp mun theo ca Thin Thu m vo qun V S, nhng v quan
Lit hu l Cao Kha np ci khung xe bn trng v mt tn lnh. Cao Kha v tay ci la huyn no.
Bn s tt (bn Thun Lu- ND) chy theo hng Bc m tr v.
Ngi trn thuyn (bn Thun Lu- ND) ng l c quan qun n nh nn u cho thuyn
ri b qua pha Bc. Gi thi mnh, tt c thuyn b u tri git tn mt c ra. Hai i qun nghe tin
ghe thuyn tht lc mi b chy tn lon c. Ngi kinh thnh ui theo git cht hn 300 tn.
Nm Canh Ng (nm 1210- ND) l nm Tr Bnh Long ng th 6:
Ma xun, thng ging ni cha Thng Nghim c ng t.
T Trung T t lc kn o nhn lnh ci tc do Vng T Sam phong cho th s ti trng s
n vi mnh mi bt p binh lnh nh Khoi Chu. Nhn , tin ti Hi p bt bn Vng T Sam
em v kinh s.
Ngy inh t, nh vua sai quan Thng phm Phng ng l Qung sang nh T Trung T
n Vng T Sam. Cc quan vin tm thi ca Vng T Sam u chy trn i ht c. m D Mng
chy trn lng An Lng. Nhn , D Mng cng vi k thuc h ca ng m mu bt nhng ngi
nhn lnh tc do Vng T Sam phong chuc li ci ti y. Theo , D Mng truyn hch chiu m
cc o binh v chia lm nm i tin nh. m d Mng qun lnh ngi vng Gia v ngi
Thanh Ha tin nh lng Tc Mc (huyn M Lc, ph Xun Trng, tnh Nam nh- ND) nhng b
thua. Do cc o binh khc nghe tin tht trn u dn binh v.
Ma thu, thng 7 m D Mng bt nhng k nhn chu chc tc ca Vng T Sam phong
cho c 28 ngi em dng np cho Anh Don1 ang ni ca. Anh Don k rng: "ng l
quan i thn ca quc gia, m m gi ci lng khng vua cha. ng kn o nhn lnh tc ca tn
tc t phong cho. Nay, tri li ng cng vi ti ng hng uc na sao? Ti tuy bt ti, nhng li mt
mi no m nhn ng na". m D Mng va thn va s ri th lui v.
Sao chi xut hin.
Ma ng, thng 10 nh vua khng c khe. Ngy Nhm Ng nh vua nm bnh bng thy
hai ngi mt o xanh, cm gy ng bn cnh. Nh vua hi: "Ngi cm gy l ai?" K t hu tha
rng: "Khng thy g c".
m nh vua t trn ti in Thng Th, th 37 tui. Miu hiu l Cao Tng. ngi c
36 nm2. An tng ti Th Lng thuc ph Thin c. i nin hiu bn ln.

"Vit s tiu n" chp: " Anh Kit". Kit ch khng phi Don v Anh Kit k ti D Mng: "My lm i thn m li nhn
ngy chc ca l nghch, nay cn y m cng hng vi chng ta na sao?".

"Lch triu hin chng loi ch" ca Phan Huy Ch chp: "L Cao Tng ngi 35 nm, hng th 38 tui".

94

i Vit S Lc - Quyn III

Vua Hu Tng
Vua Hu Tng tn hy l Ho Sam. L ngi con th ba ca vua Cao Tng m m l Nguyn phi
m th.
Vo nm Tr Bnh Long ng th 6 (nm Canh Ng- 1210- ND), thng 10, ngi ln ngi, trc linh
cu Cao Tng, qun thn dng tn hiu l:
"T thin thng ng khm nhn honh hiu hong ".
Vua tn m l m th lm Thi hu cng c tham d vic triu chnh.
Thng 11, lim vua Cao Tng in Sng Dng. Vua v Thi hu cng qun thn u tr b
tang phc.
Ngy K Du quan Minh t Thun Lu l Trn T Khnh1 thng xut thuyn b v qun lnh
ng bn T Giang2 mi ngi cu ca y l T Trung T cng i ving tang vua Cao Tng. T
Trung T cng ng Trn T Khnh hai lng. Trn T Khnh bn ko qun v (TTrung T: chng ny
nguyn bn chp l T).
Thng , nh vua sai n ngi con gi th hai h Trn, nhng Trn T Khnh khng cho.
Nh vua dng quan Thi ph l Knh Tu3 lm Thi y.
Thng chp, quan Chi hu Phng ng l bn Qung bt Knh Tu a cho T Trung T dm
xung nc cho cht bn i Thng, v Knh Tu mu git Trung T. Ci c l nh vy.
Ngy inh T, T Trung T nghe quan Quan ni hu l Th Qui cng quan Chi hu Phng
ng l Qung; v tn Tiu th v l vin Ha u Ph Lit4 m mu pht binh.
Do mi dn qun n ci am5, Hng Thnh gp Qung, L v mun nh ln my ng ny,
nhng v qun lnh ca Qung, L ng o (s kh thng), chng mi cng nhau lp mu, gi v ni
rng: "Cha thng mi va an tng, dn tnh cha yn, sao chng lui gip binh i, ri t v triu xem
xt m ng mu hip lc khung ph vng tht th cng khng phi vic hay hay sao?" Qung,
L cho l phi, bn ha- , c. Gp lc ngy v chiu mi c hn sng sm hm sau. m ,
T Trung T bn tnh thm qun s nhiu hn ngy trc vv sp mu git Qung, L. Ngy hm sau,
Qung, L ng nh li hn, trc tin, hp li B th cc i Trung T. T Trung T n nh T
t, trc, sai t tng l o Phn em binh theo ci ca hng (ca nch) pha bn hu m vo ng
qun Sa Tr (thm c tri si con, tri ct- ND) v Long Tr (thm rng), li sai Nguyn T v Nguyn
La (cng c l Nguyn Tha La- ND) ng qun ca Thin Thu. Lc by gi, Qung, L va n
cm, thy quan Lit hu v Cao Kha mi bo Kha dng cm. Cao Kha tha rng: "Vic nguy cp ri, c
th n cm c sao?" Qung, L hi nguyn c. Cao Kha p: "Qun s ca T Trung T ng hn gp
hai ngy hm trc va sp git ng ri". Qung, L mi nm a m ng dy cm ci mc n Long
mn dm xem th thy qun lnh ca o Phn nh trng, reo h. Ri bc vo, Qung, L tin ln
nh, mt ngi phi lui vo gi bn trong ca. Li nghe ca Thin Thu c qun ng gi, Qung, L
bn theo ca Vit m ra n ca Din C th b qun lnh ca o Phn ui theo. Qung, L cm mc

Trn T Khnh l em ca Trn Tha v l anh ca Hong hu Trn th..

T Giang: nay thuc Vn Giang Hng Yn.

Knh Tu xem ch thch s (510).

Nguyn bn chp "Ph Lit". C sch chp "Ph L" khng hiu sao (?). n nh tn vua m cng vng phi tnh trng ny! Tn
vua Cao Tng nh l: sch "i Vit s lc" chp tn ngi l Long Cn. Sch "Lch triu hin chng loi ch" chp l Long Thao.
Sch "Vit s tiu n" chp l Long Hn. Sch "Ng ch Vit s tng vnh" chp l Long Trt. y, ng l Ph L. Qung, L
tc Qung v Ph L.

Am: Ci miu nh, ngi nh nh thng lp c, lp tranh th Pht hoc thn linh v ngi thng l Thin s hay o s.
Am thng ch qunh vng, t ngi ti lui hn cha.

95

i Vit S Lc - Quyn III

nh, li git cht mt tn. Qun ca o Phn v t nn phi thi, khng ui na. Qung, L chy n
ca Thin Thu mi thot c. o Phn em qun nh ln Th Qui. Th Qui chy trn di
ci linh cu ca vua Cao Tng. Tm kim khng thy, T Trung T bt k gi thy ngi cht (thi th
vua Cao Tng- ND) l tn Ym Th m hi Th Qui u. Ym Th cn s Th Qui, bn gi v a
tay ln trn m ch. Bn T Trung T theo ci hng ch y m tm th bt c Th Qui. T Trung
T sai git Th Qui ch ng. Trc ht sai cht hai chn Th Qui, th n l m ngc thu
n tn xng sng v cht tay. Nhng thn sc ca Th Qui vn t nhin. n lc m bng th Qui
cht. Ngy T Trung T bt tn tiu Th v l m Nhp git ngoi ca Trng Qung, v cho l
m Nhp da vo Vng t Thm. Qung cng git K Ban v V Li ngoi ca.
Ngy K T, nh vua cho T Trung T lm Chiu tho i s, m D Mng lm Thi y.
Ngy Tn T, nh vua h chiu chm Anh Don, Don nh, Nguyn Nguyn, Nguyn Nhn
Phong Pha.
Tn phong cho m D Mng tc vng.
Nm Tn T (nm 1211- ND) l nm Kin gia th nht:
Ma xun, thng ging vua li sai ngi i n ngi con gi th hai ca h Trn v. Nhng
Trn T Khnh khng cho.
Ngy K Su tuyn chn cc quan vn cho lm h ph S s.
Ngy Qu Du li i n ngi con gi th hai h Trn. Trn T Khnh sai quan tc trc ni
in l Phng T Chu cng vi vin t tng ca y l Phan Ln. Nguyn Ngnh a ngi con gi y v
kinh s. Gp lc T Trung T cng vi Qung nh nhau ca Triu ng nn bn Phng T Chu
phi u thuyn bn i thng.
Ngy K Mo T Trung T cho Phan Ln v Nguyn Ngnh mn binh. Ri th qun ca
Qung thua to.
Thng nhun bt c Qung.
Ngy Canh Dn lp ngi con gi th hai h Trn lm Nguyn phi.
Ngy Tn Su nh vua cng vi Thi hu ng ca Cnh Din xt n Qung. Bn
Qung by ngi u b x chm.
Thng 3, dng Chiu tho i s tc l Quan ni hu T Trung T lm Thi y.
Ma h, thng 4 an tng vua Cao Tng.
Vin Thin tng ca Nguyn T l Nguyn Giai bo cho T Trung T bit rng l, Nguyn T
mun git chng ca ngi con gi ng l Nguyn Ma La, ri nhn lm phn. T Trung T gin ri
tc ot binh quyn ca Nguyn T. Nguyn T s chy sang Quc Oai.
Thng 6, T Trung T ban m sang nh Gia Lm cng vi Cng cha Thin Cc t thng
b chng ca Cng cha lm Quan ni hu l Vng Thng git.
Lc by gi Nguyn T nghe T Trung T cht bn tr v kinh s, ban m dn ng ng
ra nh cp ha vt trong ph ca nh vua. Vua gin h chiu bt Nguyn T rt gt gao. Nguyn T
chy trn sang vng Sn Lo thuc Kh Sch. Trong vi thng th o cm u cng qun thiu thn c
mi toan v vi Trn T Khnh. Lc i vo trong p Than, cc bc ph lo ngn cn gia ng, xin lu
li m tha rng: "t ny khn kh vi ngi Sn Lo lu ri. Xin Minh Cng, nu c th lu li
trong t lu th mt gii p ny nh n ngi m sng c khng phi l t. Nguyn T mi c quyt
nh li. Ri th m cuc hi hp ln, ngi trong p git tru, ung mu m th c vi nhau. Nguyn
T em nhng mi li hi ra ph d, dn chng trong p u nghe theo ri "vng, d" ht c. Nguyn
T thy c lng dn, chng mi bn dn binh i nh ph Sn Lo, chm u gic ri tr v. Li sai
lm hn vi chc hnh ngi bng c, mi hnh ngi c cm uc, ban m em t trong lng Sn
Lo. Sai ngi theo gi m rn bo rng: " H cc anh thy nh Sn Lo chy rc ln th phi cp tc

96

i Vit S Lc - Quyn III

t uc ri ku la huyn no ln nh!". Na m sai Nguyn Cuc t nh bn Sn Lo. Ngi gi

(nhng hnh nm- ND) thy la pht chy cng t uc m la ro ln. Bn Sn Lo kinh s vng dy
mt cch gp gp v sp mun c chin, nhng li nghi ng l trc sau u c binh lnh ng nn
khng dm ra nh. Ri c bn u hng v ci lng pha trc m bn, nhng li s Nguyn T dn
binh n nn xin u hng. T mt gii qun huyn u v tay Nguyn T.
Nguyn Ma La thy T Trung T cht mi sang ni vi Thi T ta1 xin tin binh dp yn p
Khoi.Nguyn Ma La cng vi v ca y l T th ln thuyn sang o Thun Lu gp tng ca T
Trung T l Nguyn Trinh th b Trinh git cht ri cp ly T th em v. T th sai ngi t co vi
Thi T. Thi T gin Trinh phi ngha bn m mu git Trinh.
Trn T Khnh an tng T Trung T lng Hoch.
Thi T ng Hi p sai ngi i triu Nguyn Trinh, Nguyn Trinh khng n. Thi T bn sai
T th d Trinh git i.
Ngi trong vng Hng nh i Qung im. Trn T Khnh sai Li Linh c xut binh lnh
cng vi vin tng Khoi Chu l Nguyn ng chng c chng.Nguyn ng b ngi gi i bt
em trao cho ngi vng Hng. Trn T Khnh tc gin, m li cho nc sng chy vo cc p (ca
ngi Hng- ND) ri tr v.
Dn Khoi Chu tht vng bn ko v nng ta vng Hng.
on Thng cng vi on Vn Li ni vu Trn T Khnh vi vua rng: "Trn T Khnh em
binh v kinh s l mun mu vic ph lp"2. Nh vua gin. Ma thu, thng 7, vua h chiu cho cc
o binh nh Trn T Khnh, v ging Nguyn phi Trn th xung lm Ng n.
Ngi vng Hng l on Thng v on Vn Li em binh v kinh s.
Nh vua h chiu tn phong tc hu cho on Thng.
Quan Thi ph l H Dc b bi chc. Nh vua h chiu cho m D Mng c phc chc, c
mi tham d vic triu chnh.
Trn T Khnh em binh nh ngi vng Ma La l inh Cm, nhng thua ri rt qun v.
Ma ng, thng 10, Trn T Khnh li nh p y (Ma La- ND). u tin nh ni i, git v
bt c rt nhiu ngi, inh Cm phi chy sang Sn Lo.
Ngi vng Hng nh Nam Sch, Phm V u hng. Ngi vng Hng sai vin tng ca
h l on Tr Li gi Nam Sch. on Tr Li khng c th chiu tp dn chng ni y c nn b
Phm V nh ln, git Tr Li bn sng. Ngi vng Hng li c xut binh lnh qua sng nh Nam
Sch. Ngi Nam Sch chy trn ni K c, Phm V mc tai ch m cht3. Dn Nam Sch sai ngi
i cu cu Trn T Khnh. Trn T Khnh sai tng l inh Khi nh vng Hng. Qun vng Hng
thua chy. Trn T Khnh li i Kinh lc4. Lng Chu n ni Tam Tr. Lc by gi ht c t ai y
Trn T Khnh ly c ht c.
Thng chp Trn T Khnh rm r ko binh n ng bn T Giang. Thi hu nghe qun n,
ng Trn T Khnh c mu vic ph lp. Trn T Khnh bn ct tc m th vi tri t ri li sai cng
cha Thin Trinh tu vi b Thi hu rng l mnh khng c chi khc. Thi hu cng khng tin. Mt
m b Thi hu sai bt Nhn Quc Vng v hai Vng T l ngi con trai th su, ngi con trai th
by, c ba u b em dm xung ci ging trong khu nh ca vua, vi lp ci manh mi ca vic ci

Thi T tc l Trn Tha anh ca Trn T Khnh v Nguyn phi Trn th. Trn Tha l thn sinh ra Trn Cnh (vua Trn Thi
Tng). Trn Tha khng lm vua nhng c truy tn l Thi T.

Ph lp: B vua ny lp vua khc ln, cng gi l ci lp.

C sch chp: Phm V tht c m cht.

Kinh lc: Tr hoch mi vn cai tr.

97

i Vit S Lc - Quyn III

lp. Xong ri sai khing nhng ci thy y ngoi ca cung Lm Quang. Cc quan vin theo hu vua
u s Thi hu nn khng dm nhn. Ch c mt vin quan nh l Trnh o khc than v cng thm
thit rng:
"Tin qun i u m khin cho ba ngi con b hi nh th ny!...Vua Cao Tng khi va mi
mt, c cu ng dao1 rng:
"Cao Tng tng v tt,
Tam thi tch vi nht".
Dch ngha:
"Cao Tng mt cha tng,
Ba thy mt ng nm".
Nm Nhm Thn (nm 1212- ND) l nm Kin gia th 2:
Ma xun, thng ging, vua v Thi hu i chi bi Lnh Kinh2. Trm quan n bi y n rc
xa gi vua tr v cung.
Quan Minh T Thun Lu l Trn T Khnh cng vi Nguyn T hi hp nhau bn Triu
ng th l n cht vn kt giao vi nhau m ht lng gip nc, cng chung dp yn cho dn ci ha
nhiu lon. Ri chia theo hai b con sng ln, mi ngi t qun lnh mi vic mt bn. T Thng Khi
n Na Ngn, con ng ven theo Bc Giang v lng p Lc L3 th thuc v Trn T Khnh.
T Kinh Ngn n Din th thuc v Nguyn T. Hn nhau n thng 3 hp binh nh ngi
vng Hng.
Ngy Canh Tut nh vua phong Trn T Khnh ln tc Hu vi danh hiu l Chng Thnh.
Cho ngi em (trai) ca Thi hu l m Kinh Bang tham d vo triu chnh.
Trn T Khnh tr v bn T Giang.
inh Khi nh Lng Chu, lm hng phc c Lng Chu v cp cc ti vt trong nh Cng
cha Thin Cc ri ko i.
Thng 2, Nguyn T nh ngi Ct Li l Ng Thng Vu v V Cao, b tn bn trng bn tr
v ng Ty Dng4. Hn mt tun (hn 10 ngy- ND) th v lm l n nm cng vi n b nn kh c
li pht ln m cht.
Nh vua sai ngi n v v dn chng y. Nhng ngi vua sai y b tn ph tng y l
Nguyn Cuc git. Nh vua gin lm, mi t lm tng dn qun i nh Nguyn Cuc ngoi thnh
Ty Dng. Lc tin n ng Ph H, quan qun nh vua thua to. Cy bo kim nh vua dng cng mt.
Vua phi ra roi gic nga m chy v n ng Diu Tc mi thot c.
Nh vua cng Thi hu i thm chi nh vin quan trong hng i Liu ban ng Ngn5 l
Thng. ti y, nh vua li sp mun i Lng Chu. Trn T Khnh nghe vy mi dn qun n kinh
s v sai cc vin tng ca y l bn i Linh, Phan Ln em binh n nh ca Thng n xa gi
nh vua v kinh. Nh vua va s va nghi ng, m nh vua i Lng Chu. Bn Li Linh v Phan Ln

ng dao: ng l tr con. Dao l bi ht khng c chng khc. ng dao l bi ht ca tr con khng chng khc v chng
r ai t nn. Nhng bi ht ca tr em nh th thng ng nghim vo ci vic sp phi xy ra.

Lnh Kinh nay thuc Thi Nguyn.

Bn ch Hn trang 123 c ging ch: "Phan, Ln, Nguyn Nn tng Quc Oai binh do Bnh nhc o cng Lc L". Theo ti
ngh "Lc L y v cu ch Hn va dn l mt v ch l a danh, ch khng phi ng x trn cn.

Ty Dng l khu Cu Giy, H Ni ngy nay.

ng Ngn nay thuc Bc Giang.

98

i Vit S Lc - Quyn III

nm cng nga, ci u xin nh vua li, vua mi thi. Ngy hm sau Chng Thnh hu l Trn T
Khnh ng qun bn ng Ngn n vua. Ri khi tr v li dng xe gi bn T iu. Trn T
Khnh sai ngi ra ry qut dn cung Thnh Nghi, xa gi ti cung y. Nh vua cng vi Thi hu n
trc di tng c Pht m th rng: "Trm t c, thn mnh ni ci c nghip ln lao lm cho a ti
ci cnh lon ly, sp phi sp ci s nghip ca tin nhn, n phi lun lun xa gi trn i ch khc!
Nay trm mun lnh ci ngi vua nhng cho ngi hin c". Ni xong, nh vua a dao ln mun
ct tc ca chnh ngi. Trn T Khnh v qun thn u ci u ri l, nh vua mi thi.
Ngy Canh Ng xa gi tr v cung.
Chng Thnh hu Trn T Khnh ng Hc Kiu (cu Hc). Ngy y ra lnh cho trm quan
vn v u phi nghe mnh Chng Thnh hu.
Ma h, thng 4 Trn T Khnh nh ngi Hng p Tr.
Ma ng, thng chp bn m kinh Bang em nhng ti trng ca quan Ni minh t l Don
Tn Dc trnh by vi Trn T Khnh. Trn T Khnh gin pht binh m rao truyn ra khp Long Thnh.
ng thi sai quan in tin Ch huy s l Nguyn Ngnh em cc quan chc (quan v) vo trong
cung cm h to ln rng: "Don Tn Dc a dua nnh ht theo ca cha thng, lm ri lon vic cai tr
quc gia, ra vo ni cung cm khng r danh phn. Ti xin tr b i, ch nhng li khen ch bn
tn". Don Tn Dc s lm mi chy trn trn Hng Cc. Nguyn Mnh t nhp vo bt a cho
Trn T Khnh. Trn T Khnh dng dy thp tri Don Tn Dc nm vng ri a v nh M Lc.
Nm Qu Du (nm 1213- ND) l nm Kin gia th 3:
Ma xun, thng ging Thi hu ngm sai tn Tiu th v Ha u l Vng Thng i mi vin
tng o Ph Lit v Phan Th v. Bn Ng Ni o Bc Giang c hn vi nhau n ngy Gip dn
thng y th cng pht binh nh ln Trn T Khnh. Ngy Gip dn bn Vng Thng v Phan Th
tin nh p qun ca Trn T Khnh ngoi ca i Hng v mun nhn vo hu cung bt ngi
m l T th1. Phm Th bit c ci mu y bn ngm em T th leo qua thnh ri ln ghe m i trn.
Lc by gi trong qun khng c phng b nn va thy qun ca Vng Thng v Phn Th mi n
l u thua chy. Trn T Khnh ti bn i Thng khng hay bit g c.
Thng.

Ngy Tn Du Trn T Khnh dn qun vo cung cm t cu Ngon Thim ri ko v bn i

Trn T Khnh sai ngi sang Bc Giang mi vin tng ca y l Nguyn Nn v. Nguyn Nn2
v n ni, Trn T Khnh dng dy thp tri li nm vng.
Ngy Nhm Tut nh vua ra lnh cho quan Thi y doanh Thng khi l m D Mng cng
tc Hu vng Hng l on Thng u phi n hi hp. Nh vua sai on Thng v m D Mng
nh Trn T Khnh.
Thng 3, nh vua t lm tng i nh Trn T Khnh M S3.
Trn T Khnh nh chu Quc Oai, chu ny phi hng.

T th phi chng y l T th, con gi T Trung t v l v ca Nguyn Ma La. Nguyn trc kia Ma La b Nguyn Trinh git
cp T th. Trinh li b T th mu git.

Sch "Vit s tiu n" chp, Nguyn Nn nguyn l c s cha Ph ng, bt c vng v ngc bch khng dng vua nn c
chiu bt. T Khnh ly c Nn ng mnh mun dng lc lng ca y, tu xin tha cho Nn, cho tng qun nh gic chuc ti.
Lc by gi t nc nhiu lon. Nn chim c Ph ng t xng Hoi o Vng. n thi vua Thi Tng nh trn. Nn chim
c Bc Giang. on Thng chim Hng Chu, quyn chnh triu nh c trong ngoi u do mt tay Trn Th cm gi. Th
t ngh, mnh khng bit ch phi mi thc ph m cng l nhc ph Trn Tha nhip chnh. Th em binh nh Nn v
Thng bt thnh bn tu vua xin ct t Bc Giang v ng Ngn cho Nn. Sau Nn em binh nh chim ng Dao ca
Thng. Thng b thua v cht. Thanh th Nn lng ly, Th lo s bn sai ngi mang th n mng Nn, li tu vua, em
Ngon Thin Cng cha g cho Nn. Th l nh Cng cha d xt ng tnh ca Nn, nhng Nn li lp nh ring cho Cng
cha , thnh ra khng c bit tin tc g. Lc by gi Nn t xng l i Thng Vng.

M S: Nay thuc an Phng (H Ty).

99

i Vit S Lc - Quyn III

Thng 3, nh vua cng Thi hu tr li cung Thnh Nghi.

Ngy t Su, Trn T Khnh th Don Tn Dc tr v kinh s. Ri nhn , Trn T Khnh em

nhiu ca t lt cho Don Tn Dc m bo Dc rng: "ng v y hy kho v ta m tu trnh cho
vng cung c r ci lng chung thy, ci kh tit ca ta y ng c nghe theo li sm sim ca
k tiu nhn, khin cho ti c bo ton tnh mnh nh".Don Tn Dc v n kinh s, nh vua hi n
Trn T Khnh. Don Tn Dc tu rng l, Trn T Khnh c lng son nghch1 nh vua cng Thi hu
cng on ght Khnh.
Ngy Canh Ng nh vua v Thi hu tr v i ni.
Ma h, thng 4 nh vua sai m D Mng n sng Tam i thuc chu Tnh c xut cc i
qun nh Trn T Khnh.
Thng 5, ngy inh Mo ca Vit Thnh rung chuyn.
Thng 6 in Chnh Nghi rung chuyn.
Ma thu, thng 7 nh vua cho on Tn Dc li lm chc Thi ph v ct ln tc Hu.
Ngi Nam Sch l bn Phm D nh inh Khi. Khi thua chy.
Thng 9, Trn T Khnh m tri dy thp cho Nguyn Nn. Nguyn Nn l ngi c gng mt
p l lng, li c lng bao dung, c tnh bnh thn thanh thot. Tuy trong ci cnh ngc t m thn
sc vn t nhin. Khi thy bn dng s nhy, i li, ng mang theo c ci dy xch st (v ang b triND) m nhy, nhng li nhy hn bn dng s. Trn T Khnh thy, ly lm l, li cho lm tng v em
ngi con gi ca b d m g cho. Ri li trao cho hai p l Trn Kh v C L (Nay thuc tnh Thi
Bnh- ND).
Tng ca Trn T Khnh l inh Khi lm phn, T Khnh bt c ri git i.
Nm Gip Tut (nm 1214- ND) l nm Kin gia th 4:
Thng ging, Chng Thnh hu l Trn T Khnh hi hp cc o binh li m th nguyn ti
miu th Thi y ng Ph Lit sp mun nh kinh s. Trn T Khnh chia qun ra lm hai
o l thy qun v lc qun. Sai Phan Ln v Nguyn Nn em binh Quc Oai theo con ng Bnh
Nhc tin nh theo Lc L. Trn T Khnh t lnh binh thuyn ng sng Tha Mc (cn c l
Mc- ND). Thi T ta v Trn T Khnh nh mt hu ngn sng L. Trn Th 2, Trn Hin Sm v
Nguyn Ngnh nh mt t ngn sng L. Vng L, Nguyn Ci nh cu Ni3 thuc bn Triu ng.
Nh vua t lm tng i nh Trn T Khnh. Gp lc c sng m ln, tri t en ti, ngi
trong thuyn khng phn bit c nhau. Nh vua tin qun n M S th gp qun ca Vng L v
Nguyn Ci nh trng reo h lm nng lng quan qun ca nh vua. Ri qun nh vua t nhin tan
v. Qun s u phi b thuyn, ln b m chy. Vng L, Nguyn Ci bt c thuyn rng (thuyn
ca nh vua). Thi T ta mun tin nh mt hu ngn sng L mi ko binh i. Khi n bn An Duyn
th gp (tng qun pha nh vua) m D Mng v An Nhn Vng lnh o Bc Giang. Cc o qun
ko li, u em ht nhng lnh tinh nhu ra nghinh chin. Qun hai bn u tn hi.
Bn Trn Th , Trn Hin Sm (nh mt t ngn sng L- ND) nhn v thng trn mi tin
n nh bn T ng, li thng na.
Bn Phan Ln nhn khi n ch Da (ch cy da- ND) gp tng vng Hng l on Cm, V
Ht u b thua phi chy, vt sng qua Ph Kiu (Cu ni) thuc bn (Triu) ng m v.

Son, nghch: Ngi ti chng li vua, ln quyn vua, cp ngi vua.

Bn ch Hn chp: "Trn Th t", sang trang 123b li chp: "Trn Th ". Vy y chp nhm nn phi phin m l .

Nguyn bn l Ph Lng, nhng tn nm Cu Ni thng dng hn.

100

i Vit S Lc - Quyn III

Lc by gi, nh vua tri Tr nh nghe cc i qun u thua to mi s m sai a xa gi

vo trong cung cm n Thi hu ln thuyn mun chy sang Lng Chu. ng lc qua i Tht
Thin c (Bc Ninh) , m D Mng go khc thm thit, ri li ngn li tha rng: "Lng Chu, ng
x xa xi, t ai nhiu chng kh, khng phi l ch yn thn. Nay b h lnh nn m i n ci x y
lnh th chng khc no chy trn ch nng bc m i vo trong la, nh vy c ch li g! Xin b h
hy tm lu li y, ri sai bn ti c xut ngi vng Hng li cng vi k kia giao chin lm ci k
lo liu cho v sau. Ri nh khng li th sau nh vua hy i cng cha phi l mun". Vua nghe theo.
m D Mng triu ngi vng Hng. Ngi vng Hng khng n. V vy m chy v vng Hng. Nh
vua ly lm lo lm.
Ngy K Mo, nh vua i Lng Chu, cho xa gi n tr nh Nguyn Thun lng Nhu Du1.
Tm ngh ngi mt m ri li i n nh ca Trnh Nng lng a Cm. Trnh Nng dng cm,
mn n rt chu tt. Nh vua li i v tr ng ti nh ca o Nin ng Chu Ma.
Trn T Khnh Hc Kiu (cu Hc) phn chia nh sau: Sai tng soi i v v cc o tp
hp nn cc i binh mi. Li Linh gi Ngha Tr. Phan Ln gi Siu Loi. Trn TH gi Lng i.
Nguyn Nn gi Bc Giang2. Lc by gi Trn Th gp binh ca ngi Hng l on Thng, on
Vn Li v on Kh Nh mi cng nhau giao chin. Ngi vng Hng thua chy v Bc.
Nh vua nghe Nguyn Nn gi Bc Giang bn sai An Thit tng l Thn Trng, Thn Ci v.v...
em qun chng c li cnh ng Nhu Du. Nhng tt c u b Nguyn Nn git cht. Nh vua mi
cng vi Thi hu chy i ng ti nh Quan ni hu l Vng Thng Chu Lng. Vi ngy sau Trn
T Khnh ct tc sai ngi dng cho nh vua v tu r mnh rng l: "Ti thy bn tiu nhn cnh
vua, chng che lp ngn cn cc bc trung lng, dn tnh th ut c khng bit theo u m chuyn t
thu ln trn. Cho nn nhn m (ti t hp) ngi trong nc khi binh nh bn ny, ct b gc r
ca s him ha lm yn lng dn. V, n phn mnh ca vua ti th khng dm mt t xc phm,
li h c ci qu vo vic chm nh dp hay sao! Chng ng l ti khin cho xa gi phi ln
trnh ch khc. Ti t lng bit thn ti. Ti ti tht ng mun cht. Xin b h hy tm ngui cn
gin m a xa gi tr v kinh s".
Trn T Khnh li sai m Kinh Bang c xut trm quan chun b php gi3 n vua tr v
kinh. Nh vua mun theo v, qun thn u mng r. Don Tn Dc ni vi Thi hu rng: "K kia t lu
cha sn ci lng khc, nay mun by k bt y thi, ch ai bo n rc ? Xin b h hy
ngh li ba ln ". B Thi hu cho l phi. Ngy hm sau nh vua sai cho xa gi i vo tha vi Thi
hu. Thi hu p rng: "Vua phi ly nc nh lm trng khng c tr v. M gi ny lm tng
nh gic c hay sao m v". Nh vua bit Thi hu khng c ci tr v bn cng vi Thi hu i C
Lng. Bn m Kinh Bang u ra ngn chn vua gia ng, gh u nga li st si tha rng: "Kinh
s l ni m bn phng xem xt trng i, gi li b , khng v! m sp mun i u". m Kinh
Bang li tha tip: "Ti xt thy ci lng ca Trn T Khnh tht trung thnh ch khng c nh tm phn
trc. B h cn nghi ng ci ni g". Nh vua tht vng xung xe bo qun thn rng: "Nc nh khng
may gp bui lm vic nh th ny. Nay Thi hu i xa, sang qua ci ch gian c him c, Trm khng
dm ri xa Thi hu sm ti c. Xt cho k th hi ai l ngi n gic xa gi i".. Lc by gi nhng
vin h v4 phn nhiu tn mt i mt c. Ch c quan Ni th Phn th l bn Trn Hn 30 ngi u
cng vi vua v Thi hu ln thuyn i v ni Tam Tr, ng nh ca Hong Ng, mt thi gian

Nhu Du cl l Ni Du (Bn Ninh).

Ngha Tr, Lng i u thuc Hi Hng (ngy nay). Siu Loi, Bc Giang nay u thuc H Bc.

Php gi: khi vua i, c t xe theo hu gi l Php gi. Tri li, i gi l ni v chuyn i ca vua c nhiu xe theo hu. Nhng
ngi ta thng gi tt l gi ch xe c ca vua i.

Nguyn bn l h tt. H: theo sau, nh h gi l theo hu sau xe vua. Tt: dn dp ng s vua i.

H Tt: ngi theo sau vua, c bn phn dn dp ngn cm ng s cho vua i.

101

i Vit S Lc - Quyn III

lu, thy thy th bt tin, nh vua bn lui v ng bn Thang. m , cho tho xe ngh ngi thn
Tng N1.
Thng 2, ngy Tn T xa gi vo ni Phng2. Hn mt tun (hn 10 ngy) li tr v Nam Sch.
Ngy Mu Thn, Chng Thnh hu Trn T Khnh triu tp cc bc Vng tc v trm quan
ngh bn v vic ci lp. Ri sai ngi i n con ca vua Anh Tng l Hu Vn Vng Hc Kiu
(cu Con hc) lp lm vua. Ngy Trn T Khnh sai bt ngi trong gia tc ca Thi hu l bn m
Kinh Bang. Tt c u b tri thm bng dy thp ri cm t M Lc (Nay thuc Nam H- ND).
Ngy Qu Hi (Bn Trn T Khnh, Hu Vn Vng- ND) th vi ngi trong nc ti Long Tr.
Thng 3, Hu Vn Vng ln ngi vua in Thin An. i nin hiu l Cn Ninh v ly hiu l
nguyn Vng. Ngy tri ma to sm d.
Ngi vng Hng l on Nhuyn nh ni ng Cu thuc Bc Giang. Ngi ng Cu
khng c phng b, thy on Nhuyn n vi on qun hng hu t chnh nn s m thua to. on
Nhuyn vn l ngi mnh m m hung hng nn khi thng c li cng sinh ku ngo. Ri th t ph
nh ca, git hi sinh vt, bt cp g, ch gn ht. Sau li ci o gip ln cha trn ni nh
chung lm vui. Lc by gi nhng lnh th ni cha u nh chung. Nguyn Nn nghe ting
chung em binh n nh, git cht bn on Nhuyn. Nguyn Nn tha thng ui theo n Php
Kiu (cu Php) th b ngi Hng l on Nghi np di cu cm ci mc m thng ci o gip st,
Nguyn Nn b thng lng dn binh rt lui. Lc trc Nguyn Nn thy ng Cu v vng Hng hai
ci lin nhau s ngi vng Hng nh p ng Cu th c n cu cng khng kp. Cho nn mi sn
sng phng b. Bn lnh th ni rng: "Chng ti thy ngi Hng th nh chung trong cha bo
tin nguy cp, khin Nguyn Nn nghe m sang cu. n lc y on Nhuyn lm m nh chung
trong cha cho nn mi b thua"
Ma h, thng 4 tng qun Cam Gi (x Ma- ND)3 l Phan C lm phn. Trn T Khnh bt
cm t M Lc.
Tng qun Cam Gi l B lm phn, Trn T Khnh sai Phan Ln i bt, nhng b B
nh thua. Trn T Khnh sai Li Linh i cu Phan Ln, li cng thua na.
Thi T thy hai v tng qun u thua bn t lm tng nh B, nhng nh khng ni
phi rt lui.
Nguyn Nn Bc Giang lm phn. Trn T Khnh nhn m i v nh v y.
Trn T Khnh git Ngha Tn Vng Diu m v ng y cng vi Nguyn Nn thng ng m
mu vi nhau.
Ngy n Trn T Khnh pht binh i cp vng bc v ti vt trong ph ng ca cc quan.
Nhn mi n Nguyn Vng i n hnh cung L Nhn4. Ri sai Li Linh t cung tht kinh ,
gm c 19 s.
Trn T Khnh ng qun bn i Thng, p ly Ngha Tr.
Trn T Khnh lm tng.
Phan Ln mun ct binh hng ng thao Nguyn Nn. m mu b tit l, Trn T Khnh chm
Phan Ln chu i Thng.
Thng 6, Trn T Khnh nh Nguyn Nn cung Thnh Nghi, ri t cung y.
1

Bn Thang v Thng N vng sng Thng.

Ni Phng tc l ni Phng Hong Hi Dng.

Cam Gi H Ty.

Bn ch Hn chp Li Nhn l chp nhm.

102

i Vit S Lc - Quyn III

Ngy Bnh Ng, nh vua cng vi Thi hu t Nam Sch tr v tm tr i Tht. Ngy , nh
vua phong cho tng qun o Bc Giang l Nguyn Nn tc Hu.
Ngy inh T th n i ni, b Thi hu ngm h chiu cho tng qun o Ph Nhc l
Phan Th d Kim hu l Nguyn Bt git i. Nhng ri vic khng xong ch nh Bt b thng ni
m, nh c qun s vi vng n cu mi trnh khi.
Ma thu, thng 7, ngy Mu Thn nh vua xung chiu p ly t ca thnh Vn Xun n ch
Ci ngn cn Trn T Khnh.
Thng 8, Hu tc Bc Giang l Nguyn Nn nh Kim hu Nguyn Bt cu Ty Dng.
Ngy K Du, Trn T Khnh sai m Bt dng th vt.
Thng 9, Trn T Khnh sai Nguyn Ngnh a m Kinh Bang v kinh s tu r rng mnh
chng c g khc. Nh vua nghe Nguyn Ngnh n li cng s mi sang nh Don B ng Phin
Cm. Nguyn Ngnh i ri nh vua mi tr v cung.
Ngy Nhm Dn m khoa thi cho con em ca cc bc tng quan thi.
Ngy Qu T, quan T ph Nguyn Chnh Li chim ly kh gii trong v kh. Nh vua h
chiu bt Li. Nguyn Chnh Li s hi chy sang Bc Giang.
Ngy inh Hi, Trn T Khnh dn binh xm phm ca khuyt. Nh vua cng vi Thi hu may
mn c hi qun chng gi. Ngy Trn T Khnh th qun s i cp ly cc ti vt trong ph
ca nh vua. Ri li t ph gn ht cung tht v nh dn trong kinh thnh.
Ngy K T, nh vua cng vi Thi hu tr v kinh s thy cung tht b thiu hy h hng ht c
mi tr li n Cha Thnh bn cnh cu Thi Ha. Nh vua sai dng ngi nh tranh .
Nm t Hi l nm Kin gia th 5 (nm 1215- ND):
Thng ging nh vua h chiu rng: "Trn T Khnh t tp ng tc hung bo cp ph trm
cp chn kinh s. Di nc, trn cn u c qun tin nh lm phng hi n tng miu x tc m
trong ma ng qua, ci kh th mnh li cng bc mnh hn. Trn T Khnh c xut l bung tung
tham tn bo ngc. Chng cp bc ti vt ca ta. Chng t sch cung tht ca ta. Cho n ni cc
khu xm kinh thnh ha thnh ng tro tn. Trn nhn v ci ni cm gin ca c triu thn dn li
nh ci linh thing ca mt ng t v su ng tng1. em c su qun, thn hnh nh dp chng. Vy
tng soi s tt cc ngi khi u c nghe li chiu ny th mi ngi phi em ht tm lc ra m
dng lm cho y theo trm".
Trn T Khnh ng qun Cu Lin, phn chia cho cc tng s ca y ng qun Cu Cao
v Cu ng2 ngn nga Nguyn Nn. Ri sai tng qun Khoi L l Nguyn ng v Nguyn Giai
li gi dn t y. Nguyn ng v Nguyn Giai li cng vi Nguyn Nn thng ng mu s vi nhau
nh Trn T Khnh. Trn T Khnh sai Li Linh gi An Duyn Ph Lit, t n nh ng,
Giai v Nguyn Nn.
Nh vua sai ngi nh An Duyn Ph Lit v thng c.
Thng 2, vua phong Hu tc Bc Giang l Nguyn Nn lm tc Vng.
Ngi Ngha Tr l Chu nh em ci p ca ng cho ph theo Nguyn Nn.
Thng 3, Trn T Khnh nh lng Khoi, san bng lng ny.
Nguyn ng v ngi con ca ng tn l Th ra hng .
1

Mt ng T: Thi T (L Cng Un).

Su ng tng: Thi Tng (Pht M), Thnh Tng (Nht Tn), Nhn Tng (Cn c), Thn Tng (Dng Hon), Anh Tng (Thin
T) v Cao Tng (Long Cn).
2

Cu Lin, Cu Cao v Cu ng nay thuc vng tip gip gia Hng yn v Bc Ninh.

103

i Vit S Lc - Quyn III

Trn T Khnh sai Nguyn ng v Nguyn Giai, p ly Hong, An Li p ly An Gi, Dng

T p ly Cng cha.
Nguyn Nn li nh An Li, Nguyn ng v cng Nguyn Giai v u thng c c.
Trn T Khnh nghe tin Nguyn ng b thua bn dn binh i tip cu, ng thi sai cc vin
tng ca y l trn Th Khnh, Trn Hin Sm v o Phn ng qun Lan Kiu nh tng ca
Nguyn Nn l Ph Thm v thng c.
Thng 5, Trn T Khnh em ngi em gi ca y l Trn Tam Nng g cho Nguyn ng.
Nh vua bo qun thn rng: "Trm mun nhng ngi, cc khanh thy nh th no?" Qun
thn u a l m ngn cn vua. Nh vua khng nghe mi cng vi Thi hu ly dao ct tc. Ngy y
nh vua t dinh Thi Ha i n nh ca Trng Canh v ng Lo ri cho xa gi tr v nh ca ni K
Ban l An trong ng Ch Tc thuc vng cu Ty Dng.
Trn T Khnh nh qun i Hong, nh b thua. Vin tng ca Khnh l Nguyn ng b
cht m.
Ma thu, thng 7, Trn T Khnh t cung ng Nhn. Nh vua sai rc thn ch Thi Hu Linh
Nhn v n Chc Thnh.
Ma ng, thng 10 nh vua nghe x n vin Thng Lm.
Thng 11, Trn T Khnh a tr ci m Bnh Thin.
Thng chp, dng ngi in bng c khu vn nh ca An.
Nm Bnh T (nm 1216- ND) l nm Kin gia th 6:
Thng ging, nh vua cng vi Thi Hu ng tho in (in bng c-ND) th triu. Trn
T Khnh tr li ci gh bng vng.
Thng 3 c mu .
Nh vua sai bt k trm ng C X. Nhng ngi i bt y b tng qun l t ngi t
Co1 nh. Nh vua sai ngi i triu t v. t khng nghe theo. Vua sai Hin Tn Vng l Nguyn
Bt nh t. Rt cuc t cng khng phc.
Thng 5, tng qun Nhu ngi t Co nh nh vua.
Ngy Mu Thn, vua i thm ngoi tri, nhn sai s xin binh ca Trn T Khnh nh
Nhu. Nhu chy v vi Nguyn Nn.
Ngy K T, vua y Lit hu Nhu, bt lm Co gip.
Ngy Gip Thn, nh vua cng vi phu nhn l Trn th, ban m sang tri qun Thun Lu
theo v vi Trn Khnh. Ngy hm sau nh vua gp vin tng ca ngi l Vng L em thuyn n
n. Lc by gi Thi hu v con ca nh vua l Cng cha u ln trnh Kim.
Trn T Khnh thy nh vua th mng r lm. Cc tng s u nh trng, nhy ma hoan h
nh vua.
T nh vua cng vi Trn T Khnh c cng quyt nh Vng tc Bc Giang l
Nguyn Nn, Hin Tn Vng l Nguyn Bt cng ngi vng Hng l on Vn Li, v ngi Qui Ha
l H Cao v.v...
Ngy Gip Thn Thi hu n An Xng. Lc by gi Nguyn Nn v H Cao ly mnh lnh ca
Thi hu nh T Lim. Cc p u nh ht c.

Co: Tc Co X, nay thuc H ng.

104

i Vit S Lc - Quyn III

Ngy Canh Tut, Trn T Khnh dng in c Ty Ph Lit, khun mu ca in nht nht
u bt chc theo nh trong i ni.
Hin Tn Vng l Nguyn Bt u hng.
Nh vua h chiu cho quan Minh t Phng T Chu lm Chiu tho s.
Ngy gip Thn nh vua ng T Lim, sai Trn T Khnh nh Nguyn Nn.
Nh vua h chiu y Nguyn Nn lm lnh thng.
Ma thu, thng 8, Hin Tn Vng Nguyn Bt lm phn, cng hm binh lnh, tng Hp p l
T phi chy sang an Phng.
Ma ng, thng chp tin phong cho Thi T (Trn Tha) ta tc Lit hu, Phng T Chu v
Li Linh u c phong tc Quan ni hu. Dng Trn T Khnh lm Thi y, nhng lc tru bi nh
vua th khng phi xng tn.
Con trng ca Thi T (Trn Tha) l Liu lm Quan ni hu. Con trng ca Trn T Khnh l
Hi lm tc Vng. Li cho Thi T lm Ni th Phn Th. Mi khi c l tic ln c cho ngi d in
Thin An.
Nm inh Su (nm 1217-ND) l nm Kin Gia th 7:
Ma h, thng 4, Thi T y chia qun ra lm su o nh Nguyn Nn. Nguyn Nn dn
binh ra, vo lc khng c phng b, nh Phm n. Qun Phm n b hm ca m Lnh Kinh v b
Nguyn Nn git hn 50 ngi. Nguyn Nn tha thng li nh p i o. Lc by gi gp qun ca
Thi y (Trn T Khnh-ND) v nh nhau, qun ca Nguyn Nn mi thua tan.
Nh vua ng ta Lng Thch nghe bi qun Phm n bin bch. Nh vua ging Phm n
xung lm tn Tiu th v v b pht 8o trng.
Gia ma (thng 5) ngi vng Hng l on Thng em qun chng ra hng. on Thng
c phong tc Vng.
c.

Thi y Trn T Khnh dn binh nh Chn Na thuc Phong Chu. X y u b nh tan hoang
Ngy inh Mo, cc thuc p Phong Chu u ra hng.
Thi y li dn qun nh Hin Tn Vng Nguyn Bt v hng p u c bnh yn.
Lm ni Vn Tu nm chm.
in Vnh Th chy.
u ma ng, ngy Gip Dn ban m c ng t.
Nm Mu Dn (nm 1218- ND) l nm Kin Gia th 8:
Ma xun, cho quan Minh t tn l Bch Lng, ngi Sn Lo sch Ma Lun lm Lit hu.
u Ma h, nh vua i chu Cu Lin xembt c.
Ngy Mu Dn nh vua i thm kinh c n tri vi.

Nh vua h chiu, cc bn n xt x xong ri, trc ht phi khin trao cho cc quan vin
Thm hnh d xt sa i thm, sau mi tu ln vua xt. Ngy K T ng t.
Thi T ta (Trn Tha) lnh cc o binh bao vy Nguyn Nn Bc Giang, ng thi sai m
a nc vo cc lng p. Li Linh theo ci th nc y m nh. Qun ca Nguyn Nn thua to. V
con ca Nguyn Nn u b bt. Nguyn Nn em hn mt trm ngi lui v gi Ph Ninh (nay thuc
tnh Bc Ninh- ND).

105

i Vit S Lc - Quyn III

Ngy Thi y (T Khnh-ND) dn binh n trm N (N) ngi ngh. Thi y gin chi, ch ci
cnh nh trn cy m bo k t hu rng: "Nh ta lm vua, bn cc ng xem ta bn ci cnh cy nh
kia mt pht th trng". Thy vy, qun tng u va s, va phc. Nhng mt lt sau ci trm y sp
, ph ln ngi Thi y. Qun s s lm, vi lo tm bi mi mi thy Thi y. Vy m Thi y vn
khng h g.
Cho Li Linh lm Tri chu Ngh An l theo gip Thi T vy.
Quan Thi y (Trn T Khnh-ND) em ngi em gi ca y l Trn Tam Nng1 g cho Hu
tc vng Hng l on Vn Li. on Vn Li l ngi dng cm c tr lc, c ti nng v c lng
dn chng, cho nn ngi vng Hng, a s theo v vi ng.
Thng by lt li.
Nm K Mo (nm 1219- ND) l nm Kin Gia th 9:
Ma xun, thng 2 c ma .
Ngy t Su nh vua nghe vic kin tng h ph.
Ging quan S s vin Thng Lm l Nguyn Tuyn v ngi con ca ng l ng Phn Thnh
xung lm Th gia.
Thng 6, cho Lu Vim lm chc S s vin Thng Lm.
Ngy t Su nh vua i bn Triu ng thuc khu kinh c xem xt cc o qun nh
Nguyn Nn, nh khng thng.
Phm D Nam Sch t trn.
Lc trc Thi y sai bn Vng L em binh v Nam Sch cng hp nhau m mu nh
Nguyn Nn. Gp lc Phm D au nng, Trn T Khnh sai thy thuc l Thch Chng n tr bnh.
Nhng thy thuc cha n th Phm D la trn.
Trn T Khnh em binh n Nam Sch, th gp Vng L trn ng ang tr v. T Khnh
gin L sao khng li. Ri T Khnh mun dt b Vng L, sai tng qun l Nguyn Ci, Nguyn
Mc em binh theo ng tt n Bnh Co. Lc by gi Nguyn Nn chim ci p y (Bnh Co)
trc ri. Cho nn quyt nh ginh li ci p y vi Nguyn Nn. Thi y (T Khnh- ND) t Lc L
ko qun hng v pha cu An inh th gp tng qun l T Thao bo rng qun ca Nguyn Nn
qua ng An inh. Thi y sai nh ng y, khng thng. Thi y li nh Bnh Co.
Tng Nam Sch l Hong C la trn, bn Nguyn Li u ra hng. Nam Sch c yn.
Thng 8, vua ng ra ca Trng Qung xem l Th x (L sau tit lp thu-ND).
Ma ng, thng chp Nguyn Nn bnh nng. Qun ca Thi y bn Triu ng m Nn
cht ri2.
Ngy Canh Ng, tng ca Nguyn Nn l Ph Thm a Thi hu v cc ngi con ca vua l
bn Cng cha ra hng ni Thi y.
i tng ca Nguyn Nn l Nguyn Doanh chy trn trong khu rng him tr Th hng hn
nm ngy, ri tm cch t cu ly mnh, nhng ci K cng bn em con doanh m (nga hay c
ting) ra dng m xin hng. Bc Giang c yn.

Trn Tam Nng phi chng l h v tn hay ch l c nng th ba h Trn? Trn Tam Nng trc g cho tng Nguyn
ng, ri Nguyn ng b t trn, nay li em g cho on Vn Li.

Sch "Vit s tiu n" chp, sau khi thn tnh qun on Thng (1228), Nguyn Nn t xng l i Thng Vng, nhng t bit
th khng ng vng c. Nm sau, thng 10, hn s vo chu vua Thi Tng nh Trn, nhng ri au nng. Vua sai ngi n
thm. Nn lm ra v khe mnh, n cm v phng nga chy. Sau khng lu th Nn mt (nm mt l K Su- 1229). Sch
ny chp l mt nm K Mo (1219).

106

i Vit S Lc - Quyn III

Nm Canh Thn (nm 1220- ND) l nm Kin Gia th 10:

Thng ging nh vua cho quan Thng phm Phng ng l Trn Bo lm quan Ni hu. Trn
Hin Sm lm Lit hu. Nguyn T Thi coi vic Thm hnh vin.
Thng ba ma .
Hu cung b ng t.
Ma thu, thng 4 Thi y Trn T Khnh cng vi Thi T (Trn Tha) v.v... pht binh nh tri
H Cao Qui Ha. Thi y chia qun ra lm hai o. Thi y v Thi T theo ng sng Quy Ha. Li
Linh v Phan C theo ng sng Tuyn Quang, qun ca H Cao u tin nh, Phan C b hm ni
ci m v b tng ca Cao l Nguyn Ni chm. H Cao nghe qun ca Thi y bn mt bao vy mi
vi vng cng vi v v con ca ng u tht c m cht. T L Thng Nguyn1, sng Tam i2
v.v... u c yn n c.
Thi y thy Phan C cht v nc nn xin truy phong lm Minh Tn Vng.
Thng 6, ngy K T l ngy mng mt, hai mt tri cng hin.
Gia ma thu (thng 8) cung mi xy ct hon thnh.
ma ng, thng 11 nh vua i bn Ph Lit xem ua thuyn.
Nm Tn T (nm 1221- ND) l nm Kin Gia th 11:
Thng 6, Hu Vn Vng tc l Nguyn Vng t trn, nh vua cho bi triu nm ngy, n chay
ba ngy.
Ma thu, thng 9, Ngy Mu Thn nh vua i thm chi nh Thi y M Lc.
Nm Nhm Ng (nm 1222- ND) l nm Kin Gia th 12:
Ma thu, thng 8 sao chi xut hin Phng Ty Nam.
Thng mi, ma ng, nh vua cng Thi hu ng in Thin An xem con ca Thi y l
Hin o Vng tn Hi dng np l vt cu hn3.
Nm Qu T (nm 1223- ND) l nm Kin Gia th 13:
cht.

Thng ging, Thi y Trn T Khnh sai ngi bt Bo Tn hu l Li Linh. Li Linh t tht c m
u ma ng, Thi y nh qun Sn Lo Sch Mng.

Thng chp, ngy K Mo. Ph quc Thi y Trn T Khnh la trn trong ngi nh Ph Lit.
Nh vua cng Thi hu n ving tang ri khc ht sc thm. Trn T Khnh c t cho tn thy l
Kin Quc Vng.
Ma ng y c cp vo trong cc thn p.
nm Gip Thn (1224- ND) l nm Kin Gia th 14:
Ma xun, thng ging, ngy inh T an tang Kin Quc Vng M Lc.
Ma xun, nm y cho Thi T (Trn Tha) lm Ph quc Thi y, Phng T Chu lm Ni th
Phn Th, ct c quan Thng phm hu l Trn Bo lm tc Vng v thy hiu l Hin Thnh.
Gia ma thu t Thng Nguyn xung n kinh s nc sng nh mu1.
1

L Thng Nguyn nay thuc Bc Cn v Thi Nguyn.

Tam i: Nay thuc Vnh Ph.

Bn ch Hn chp ch "hn" khng c ch n bn tri, tc l ti, bui ti. Ngy xa lm l ci c n ti mi i rc du, nn

dng ch "hn" ny. V sau ngi ta thm ch n vo thnh ch "hn" v ngha l ly v.

107

i Vit S Lc - Quyn III

Ma ng, tng chp ni Pht Tch, mt ch ngoi tri b nt n di 30 trng.
Nm t Du (nm 1225- ND) l nm Kin Gia th 15:
Nh vua sai Thi T (Trn Tha) nh Ngh An, Ngh An phi u hng.

Nh vua ng ca i Hng xem by hi l "Tng cu"2. Nh vua h chiu cho thc n (gi du
hin trinh chnh) trong ci n xem.
Thng 6, nh vua nhng ngi cho con th hai l Cng cha Chiu Thnh3.
Chiu Thnh ln ngi ly thy hiu l Chiu Vng, tn vua Hu Tng lm Thi Thng Vng,
i nin hiu l Thin Chng Hu o.
Ngy K Mo th vi ngi trong nc ti Long Tr.
Ma ng, thng 11, Thi Thng Vng thy n Vng cn nh, ly lm lo u mi cho mi
Phng T Chu n m nh mu ni rng: "Trm v khng c c, Trm mc ti vi tri, cho nn b
tuyt hu, khng c con ni di. Nay Trm truyn ngi cho con gi, nhng thy mt ngi n b m
khin bo m n ng, nh c iu l bn chng khng gip cho, tt n lc hi hn li th c nghip
mt ri. Chi bng Trm theo ci php thu xa xa ca ng Nghiu, ci th thc gn y l Nhn
T4, kn chn ngi hin m trao ngi cho. Nay c iu Trm thy l m5 ngi con th hai ca Thi
y (Trn Tha) tui hy cn nh m tng mo khc thng, tt c th gip i, yn dn. Cho nn,
Trm mun dng lm con m lm ch c nghip nc nh. V li, Trm thy Chiu Vng cng xng
i vi m. Cc khanh hy v Trm m ni vi quan Thi y r".
Thi T (Trn Tha) cng cha tin iu y. Quan T ph l Nguyn Chnh li boo rng: "H
Nguyn (tc h L-ND) c nc y. Vua hin th c n su, by ngi gy dng nn c nghip, m
ci c ca h li c tha, li ci n trch thm nhun vo lng ngi lu di ri. Mt sm, nh
vua s c ngi khc h lm vic k t nn mi c thm d th, xem ci ca ta nh th no y.
Nu ta nhn m nhn li, thin h tt s bo Thi y thc c son nghch".
Thi y (trn Tha) mun nghe theo li ca Nguyn Chnh Li th quan Thng Phm Phng
Ng l Trn Th ni rng: "Li T Ph sai ri! Nu m vnh thng c con trai m li nhng ngi
cho nh lang6 th vic tri ngha y ta khng th vng chiu c. Nay, Vng thng khng ngi k t,
mun chn ngi hin ph thc ngi cao. l vng bt chc vic nhng ngi ca nghiu
Thun thu xa xa. Vy m lo ngi na sao? Hung chi, ngi ch tn khng th khuyt lu, m
thoi lui ca vng thng th quyt, vng thng dt khot chn ngi khc h cho ni
ngi, liu ta khng mun nghe theo m c chng? Nh lang c vng thng chn cng l tri,
tri ban cho m khng nhn l c ti y. Xin quan Thi y hy xt k".

Phi chng nhng trn ma ln, nc t cc i cao cun cun chy, xoi l t to cc khe, cc sui thng xung sng.
Nc chy mnh cun theo t ni c mu gch. Do mt sng bin thnh mu . Cng v th m mt con sng ln nht
min Bc Vit Nam c gi l sng Hng H.

Tng cu cn gi l Tng Cu, theo ng Nguyn Khc Thun th l mt tr chi, ting nm l giu th. Cch chi: ly ci th
(hoc vt tng trng no y) em giu i ri thi nhau tm. C khi, ly giy vit ch, xong, gp li mi ngi cng nhau on.
Nu vua tm c th, cc quan phi dng ru mng, sau , vua cng ban ru cho cc quan.

Cng cha Chiu Thnh tn l Pht Kim sau nhng ngi cho chng l Trn Cnh. Thy Trn Cnh ly Chiu Thnh lu m vn
cha c con, Trn Th bt p Trn Cnh ly ngi ch du l Thun Thin (v Trn Liu). Thun Thin l ch rut ca Chiu
Thnh. Lc by gi c thai vi Trn Liu c ba thng. Trn Liu tc gin v ci vic lon lun thng nh th mi em qun
i kh tr, nhng khng ng ni, phi hng. Trn Th li ly Thi hu Trn th l ngi ch h lm v.

Nhn T tc l L Nhn Tng. L Nhn Tng ring trong hong tc th i vi L Hu Tng cng l hng "T". Nhn Tng (tc
Nhn T) khng c con truyn ngi cho chu l Dng Hon, tc l L Thn Tng.

Ngi chp s vo triu nh Trn nn king tn hy ca vua Trn Thi Tng l Trn Cnh m chp tn "m".

Nh Lang tc Trn Cnh. Trn Cnh con th hai ca Trn Tha.

108

i Vit S Lc - Quyn III

Ma thu, thng chp nh vua sai quan Ni th Phn th l Phng T Chu, quan Ni hnh khin
T ty Lang trung l Trn Ch Honh, cc tng vn v trong ngoi v cc vin quan li hy qun lnh
thuyn rng, chun b php gi1 n ph Cng Tinh m n Thi T ta (Trn Tha).
n ngy mng mt thng chp nm (nm t Du- 1225- ND) con ca Trn Tha l Trn
Cnh2 nhn vic nhng ngi m ln lm vua ti in Thin An. Ri tn Vng hu Thun Trinh lm
Thi Hu v ging Chiu Vng3 xung lm Vng Hu Chiu Thnh. i nin hiu l Kin Trung.
Thi Thng Vng cng vi m ca ngi l b Thi Hu m th i ra ni cha Ph Lit, ly
hiu l Hu Quang Thin S.
n nm Kin Trung th 2 (nm Bnh Tut 1226-ND) thng 8, ngy Bnh Tut Thi Thng
Vng t trn cha Thin Gio4, miu hiu l Hu Tng, ngi 15 nm. Lp ra ci nin hiu l l Kin
Gia dng cho sut 15 nm.
Thi Thng Vng th 33 tui. Thi hi t cha Bo Quang5 thuc ph An Hoa.
Triu nh Nguyn, trn t Thi T xung n Hu Tng, gm c tm i vua, bt u nm Canh
Tut (nm 1010-ND) v chm dt vo nm t Du (nm 1225-ND) cng tt c l 216 nm th mt6.

Php gi: Xem ch thch s (556).

Con ca Trn Tha l Trn Cnh: My ch ny l do dch gi thm vo, ch nguyn bn ch Hn khng c. V king tn hy nn
khi son b s ny s gia chp: "Thi T" thay v Trn Tha, "M" thay v Trn Cnh.

Nhiu b s khc chp l "Chiu Hong". Bn ch Hn sch ny khng thy chp: Thi Thng Hong, Hong , Hong Hu,
Hong T v.v... C n ch "vua cht" khng vit " bng" m vit "vng hong". C phi khi trong "T kh ton th", b s
ny b ngi Trung Hoa vi ci th on chnh tr lc by gi m sa khc i chng?.

"i Vit s k ton th", "Vit s tiu n" v.v... u chp l cha Chn Gio. Cha Chn Gio c xy ct vo ma ng nm
Mu Dn, tc l triu vua L Anh Tng (1158) theo b s ny. Vy ta c th ni rng y chp cha Thin Gio l chp nhm.

C sch chp l cha Bo Nha.

C sch chp Hu Tng nhng ngi cho Cng cha Chiu Thnh vo thng mi nm Gip Thn (1224). Sch "Lch triu hin
chng loi ch" chp nh L bt u t Thi T cho n Chiu Hong (tc Chiu Vng gm c chn i vua).

109

i Vit S Lc - Ph Bn

Ph Bn

CHP V NIN HIU CC TRIU VUA

THI TNG1
(1225 - 1257 - ND)
Nim Hiu: - Kin Trung (1225-1231-ND) gm by nm.
Nm Kin Trung th nht l nm t Du (T. L nm 1225-ND).
Thin ng Chnh Bnh (1232- 1250- ND), gm 19 nm.
Nm Thin ng Chnh Bnh th nht l nm Nhm Thn (T.L nm 1232- ND).
Nguyn Phong (1251- 1257- ND) gm 7 nm.
Nm Nguyn Phong th nht l nm Tn Hi (T.L nm 1257- ND).

Thnh Tng2
(1258- 1278- ND)
3

Nin Hiu: Thiu Phong (1258- 1272- ND), gm 15 nm.

Nm Thiu Phong th nht l nm Mu Ng (T.L nm 1258- ND).
Bo Ph (1273- 1278- ND) gm 6 nm.
Nm Bo Ph th nht l nm Qu Du4 (T.L nm 1273- ND).

DA THEO "LCH TRIU HIN CHNG LOI CH" V "VIT S TIU N"
1

Bn ch Hn sch ny chp Thi T l chp nhm. Thi T tc Trn Tha (thn ph ca Trn Cnh) khng lm vua, nhng c
truy tn l Thi T.

Thi Tng tn Trn Cnh, con Trn Tha, ngi lng Tc Mc, ph Thin Trng. T Tin vn l ngi tnh Phc Kin nc
Trung Quc. n i ng T l Trn Kinh sang nc Nam ta. Trn Kinh sinh ra Trn Hp, Trn Hp sinh ra Trn L, Trn L
sinh ra Trn Tha, Trn Tha sinh ra vua Thi Tng.
Thi Tng nhn ngi vua ca Chiu Vng ngi 33 nm, lm Thi Thng Hong 19 nm, hng th 60 tui.
2

Thnh Tng: Tn Hong con trng ca vua Thi Tng. Thnh Tng ln ngi, tn Thi Tng lm Thi Thng Hong . Thnh
Tng tr v c 21 nm, nhng ngi lm Thng Hong 13 nm, hng th 51 tui.

Sch "Lch triu hin chng loi ch" chp l nin hiu Thiu Long.

Bn ch Hn chp K Du l chp nhm.

110

i Vit S Lc - Ph Bn

Nhn Tng1
(1279- 1292- ND)
Nin Hiu: Thiu Bo (1279- 1284- ND), gm 6 nm.
Nm Thiu Bo th nht l nm K Mo (T.L nm 1279- ND).
Trng Hng (1285- 1292- ND) gm 8 nm.
Nm Trng Hng th nht l nm t Du (T.L nm 1285-ND).

Anh Tng2
(1293-1313- ND)
Nin Hiu: Hng Long (1293- 1313- ND) gm 21 nm.
Nm Hng Long th nht l nm Qu T (T.L nm 1293-ND).

Minh Tng3
(1314- 1328- ND)
Nin Hiu: i Khnh (1314- 1323- ND), gm 10 nm.
Nm i Khnh th nht l nm Gip Dn (T.L nm 1314- ND).
Khai Thi (1324-1328- ND) gm 5 nm.
Nm Khai Thi th nht l nm Gip T (T.L nm 1324- ND).

Hin Tng4
(1329- 1340)
Nin Hiu: Khai Hu (1329-1340- ND) gm 12 nm.

Nhn Tng: tn Khm.

(Khu thm thit thm, Thng thanh minh gi)- Theo Ng ch Vit s tng vnh- vua T c. Ngi l con trng ca vua Thi
Tng, ngi 14 nm, nhng ngi, lm Thng Hong 5 nm, xut gia i tu 8 nm, hng th 51 tui.
2

Anh Tng: tn Thuyn, con trng ca vua Nhn Tng. Sch "Lch triu hin chng loi ch" chp ngii ti ngi n nm Gip
Dn (1314) v s nm lm vua l 22 nm. Sch ny ch c 21 nm. Ngi nhng ngi cho con, lm Thng Hong 7 nm, hng
th 45 tui.

Sch "Vit s tiu n" cng chp ngi ti ngi 21 nm

3

Minh Tng: tn Mnh , con th t ca vua Anh Tng. Ngi ngi c 15 nm, nhng ngi, lm Thng Hong 28 nm, hng
th 58 tui.

Hin Tng: tn Vng, con th ca vua Minh Tng. Ngi lm vua c 12 nm th bng, hng th 23 tui.

Sch "Lch triu hin chng loi ch" v "Ng ch Vit s tng vnh" chp vua Hin Tng ti v 13 nm tc ngi bng h vo nm
Tn t (1341).

111

i Vit S Lc - Ph Bn
Nm Khai Hu th nht l nm K T (T.L nm 1329- ND).

D Tng1
(1341-1369- ND)
Nin Hiu: Thiu Hng2 (1341-1357- ND) gm 17 nm.
Nm Thiu Hng th nht l nm Tn T (T.L nm 1341- ND).
i Tr (1358- 1368- ND) gm 11 nm.
Nm i Tr th nht l nm Mu Tut (T.L nm 1358- ND).
Thin nh (1369) c mt nm.
Nm Thin nh th nht l nm K Du (T.L nm 1369- ND).

Thi Vng3
(1370- 1372- ND)
Nin Hiu: Thiu Khnh (1370- 1372- ND) gm 3 nm.
Nm Thiu Khnh th nht l nm Canh Tut (T.L nm 1370- ND).

Du Tng4
(1373- 1376- ND)
Nin Hiu: Long Khnh (1373- 1376- ND) gm 4 nm.
Nm Long Khnh th nht l nm Qu Su (T.L nm 1373- ND).

D Tng: tn Ho con th 10 ca vua Minh Tng, ngi 29 nm, hng th 34 tui.

Sch "Lch triu Hin chng loi ch" chp l nin hiu Thiu Phong.

Thi Vng: Nhiu b s chp l Ngh Tng. ngh Tng, theo "Lch triu Hin chng loi ch" th ngi tn Ph, theo "Vit s tiu
n" th tn l Chn, l con th ba ca vua Minh Tng. Ngi bnh c nn trong triu- Dng Nht L i nghch: tim v v st
hi b L Thnh Hong Hu (tc Hin Tng T Thi Thng Hong Hu) khi phc c nh Trn. Ngi ngi 3 nm, nhng
ngi v lm Thng Hong 27 nm, hng th 74 tui.

Du Tng: tn Knh, con th 11 ca vua Minh Tng, em vua Ngh Tng. Nh vua cm qun i nh Chim Thnh b tun nn,
ngi 4 nm, hng th 41 tui.

112

i Vit S Lc - Ph Bn

Vua ng Thi: Nghin1

(1377-1388- ND)
Nm th nht nin hiu Xng Ph l nm inh T (T.L nm 1377- ND).

S gia son b s ny xong vo khong nm 1377, tc nm inh T i vua th 10 nh Trn. Trn Nghin, nn gi l vua
ng thi. Vua Du Tng t trn ti thnh Bn, con trng ca Du Tng l Nghin c Thng Hong Ngh Tng lp lm
vua, tc l Ph . Ph (vua b bc phi thoi v) l chu gi Du Tng bng bc. Lc by gi Thng Hong yu dng h
ngoi, Qu Ly mun g c ny. Bn Qu Ly, C Lun tu vi Thng Hong rng: "Cha thy ai bn con nui chu", v sau
Nghin b ging, lp Chiu nh Vng tn Ngung con t ca Ngh Tng ln ngi. Ph lm vua 12 nm, b ging lm Linh
c Vng v sau b Qu Ly git cht.