VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

Giai Phaåm
Taåp chñ xuêët baãn 02 kyâ/thaáng
Kyâ chñnh ra ngaây 25 haâng thaáng
Kyâ chuyïn àïì Vùn hoáa - Kinh tïë ra ngaây 10 haâng thaáng
Giêëy pheáp hoaåt àöång baáo chñ söë 397/GP-BVHTT
vaâ söë 41/GP-SÀBS

Toaâ soaån - Trõ sûå

2010
27 Hûúng Viïn - quêån Hai Baâ Trûng - Haâ Nöåi
ÀT&Fax: 04.39764693
Website: vanhien.vn
Email: vanhienvietnam@yahoo.com
vanhienvietnam1@gmail.com
Vùn phoâng Ban chuyïn àïì
Söë 6 - lö 12 B Trung Yïn - Trung Hoâa - Haâ Nöåi
ÀT/Fax: 04.37831962
Cú quan àaåi diïån taåi TP.HCM
288B, An Dûúng Vûúng, Quêån 5, TP.HCM
ÀT: 08.8353878
4. Nghòn nùm Thùng Long
Cú quan àaåi diïån taåi miïìn Trung vaâ Têy Nguyïn
THANH THAÃO
Têìng 5 Khaách saån Eiffel, 117 Lï Àöå, Àaâ Nùéng
ÀT: 0511. 647529 6. Muâa xuên kïí chuyïån Baác Höì
Fax: 0511. 811972 TRÕNH TÖË LONG
8. Muâa xuên trong voâng tay nöìng
Chuã nhiïåm
GS Hoaâng Chûúng êëm cuãa Àaåi tûúáng Voä Nguyïn
Giaáp
Töíng biïn têåp
TS Phaåm Viïåt Long ALMOST MARSAY
10. Mai vaâng phûúng Nam
Phoá Töíng Biïn têåp Thûúâng trûåc
HOAÂI PHÛÚNG
NB Nguyïîn Thïë Khoa
12. Nöîi niïìm Biïín Àöng
Phoá Töíng Biïn têåp NGUYÏN NGOÅC
TS Nguyïîn Minh San
NB Trêìn Àûác Trung 16. 30 Canh Dêìn
HOAÂNG ÀÒNH TAÂI
Trûúãng ban Trõ sûå
18. Caãm nghô sau khi nghe tin
NB Nguyïîn Hoaâng Mai
UNESCO tön vinh Ca truâ vaâ
Giaám àöëc cú quan àaåi diïån taåi TP.HCM Quan hoå
NB Voä Thaânh Tên
GS.TS TRÊÌN VÙN KHÏ
Phoá Giaám àöëc cú quan àaåi diïån taåi TP.HCM 20. Chuâm hoa àeåp muâa xuên
Ths Tõnh Haãi
GS. HOAÂNG CHÛÚNG
Thû kyá toâa soaån 24. Nguyïîn Thõ Àõnh - Nûä tûúáng
NB Tûâ My Sún huyïìn thoaåi
NB Thu Hiïìn
TRÊÌM HÛÚNG
Höåi àöìng Biïn têåp 31. Tïët Thùng Long giûäa thïë kyã 17
Thûúång tûúáng Nguyïîn Nam Khaánh - GS Vuä
ÀÖÎ QUANG CHÑNH
Khiïu - GS.NSND Trêìn Baãng - GSTS Trêìn Vùn
Khï - GS Trûúâng Lûu - GSVS Höì Sô Võnh - NS 34. Nghòn nùm böîng vùèng tiïëng
Vuä Maäo - GSTS Thaái Kim Lan - NSND. TS loa xûa
Phaåm Thõ Thaânh - NSND Àùång Nhêåt Minh - TS TRÊÌN NINH HÖÌ
Àoaân Thõ Tònh - GSTS Nguyïîn Thuyïët Phong 36. Taãn maån xñch lö
Trònh baây KÑNH HIÏÌN
Tûâ My Sún - Trõnh Tiïën Huâng 38. Haâ Nöåi phöë
Bòa 1: PHAN VUÄ
Xñch höí thêìn tûúáng 42. Tñnh caách Ngoåc Hên
Tranh dên gian Haâng Tröëng NGUYÏÎN KHÙÆC QUYÁNH
Taâi trúå phaát haânh 44. Ngûúâi thêìy àêìu tiïn
Doanh nghiïåp saách Thaânh Nghôa PHAÅM ÀÙNG MUÂI
TP. Höì Chñ Minh
In taåi
Cöng ty Cöí phêìn in Sao Viïåt, Haâ Nöåi
Giaá: 44.000à
46. Nhaåc sû Nguyïîn Vônh Baão - Gúãi vúái 86. Trûúng Thõ Tuyïët Nga: Ài lïn
àûúâng tú muön maãnh loâng bùçng lyá trñ, nghõ lûåc vaâ caã traái tim
THUYÁ BÒNH DUY ANH
48. Chúå Tïët treã con 90. Chim yïën
NGUYÏÎN VÙN HOAN MAI THUÅC
50. Böën gûúng mùåt höåi hoaå Viïåt Nam nûãa 93. Sûå tñch hoa huïå
cuöëi thïë kyã XX HAÅ HUYÏÌN
ÀÖÎ THÕ PHÛÚNG QUYÂNH 94. Chuyïån höí
55. Trêìu cau quan hoå ÀÖÎ ÀÛÁC
PHAÅM ÀÙNG MUÂI 96. Thùèm Meå Noán - Höåi cuãa ngûúâi
58. Thûúng lùæm... Phûúång Loan Mûúâng Quaáng
NGOÅC ANH LÏ BAÁ
60. Nhúá vïì àïm höåi haát Xoan 98. “Xûåa Booåc Lau” cuãa cö dêu
QUAÁCH THÕ SINH Thaái
62. Sau phuát giêy vaän höåi LÏ BAÁ LIÏÎU
NGUYÏÎN THÏË PHIÏÅT 100. Cung bêåc tònh ca Möng
64. NSÛT Quyá Traáng - 40 nùm möåt nöîi TRÊÌN VÊN HAÅC
niïìm quan hoå NGOÅC ANH 102. Thoaáng xuên Bònh Àõnh
66. Baáu vêåt cuãa laâng MAI NGOÅC THUYÁ
LIÏÎU DIÏÎN CHÊU 104. Xuöi doâng Nêåm Na
68. Bêët ngúâ Cheâo Bùæc Giang HAÅNH ÀÛÁC
NSÛT BÙÇNG THAÁI 108. Cö Tö - Àö thõ ngoaâi biïín khúi
70. Nhûäng böng hoa sên khêëu Caãi lûúng NGUYÏÎN SÚN HAÃI
NGOÅC ANH - PHÛÚNG THAÃO 112. Möåt caânh mai
74. Thïë hïå thêìy giaáo huyïìn thoaåi trïn quï THAÁI KIM LAN
hûúng Têy Bùæc 116. Öng giaâ Baách Cöëc
NGUYÏÎN ANH TUÊËN THANH HOAÂ
78. Khñ tiïët Àiïån Baân 118. Chuâa Long Vên - Möëi duyïn
HÛÄU DUÄNG “Quöëc tïë” nhiïåm mêìu
80. Sún Têy tûá quyá TRÑ NÙNG
Nguyïîn Xuên Diïån 120. Saraswati - Nûä thêìn söng töëi
82. NSNA Àaâo Tiïën Àaåt möåt nùm 81 giaãi cao
thûúãng quöëc tïë P.V KUMUD MOHAN
84. Mai Huy Duäng vúái nhûäng chuyïín 124. Sarah Chang trïn sên khêëu
àöång cuãa mònh Haâ Nöåi
ÀÙÅNG TRÛÚÂNG LÛU ÀÛÁC DUY
giai phêím xuên canh dêìn
NGHÒN NÙM THÙNG LONG
K
hi Vua Lyá Thaái Töí haå chiïëu
dúâi àö tûâ Hoa Lû ra thaânh
Àaåi La, êëy laâ vaâo tiïët cuöëi
xuên sang haå nùm Canh Tuêët 1010.
Bêëy giúâ chùæc hùèn gûúng mùåt thaânh
Àaåi La khöng nhû Thùng Long
thaânh sau naây, caâng khöng nhû Haâ
Nöåi höm nay. Vêåy maâ Lyá Thaái Töí
àaä nhòn xuyïn qua möåt vuâng àêët
coân hoang huát êëy àïí thêëy caái thïë
“Röìng cuöån höí ngöìi” cuãa vuâng àêët
naây, núi vûâa àûúåc thïë àêët thïë nûúác,
vûâa laâ núi höåi tuå linh khñ, xûáng
àaáng laâ Kinh àö cuãa möåt nûúác Àaåi
Viïåt àöåc lêåp. Sûå lûåa choån saáng suöët
4 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
THANH THAÃO
àïën kinh ngaåc êëy àaä laâ moán quaâ töí
tiïn trao cho dên töåc Viïåt Nam qua
àuáng 1000 nùm. Trïn thïë giúái bêy
giúâ cuäng khöng coá nhiïìu “àûúng
kim thuã àö” laåi coá 1000 nùm tuöíi
nhû Thuã àö Haâ Nöåi cuãa chuáng ta,
àoá laâ àiïìu ta coá thïí tûå haâo, vaâ tûå haâo
chñnh àaáng. Búãi laâm sao tñnh hïët
trong 1000 nùm êëy, Thùng Long
Àöng Àö Haâ Nöåi àaä traãi qua bao
nhiïu biïën cöë thùng trêìm, bao
nhiïu lûãa thiïu soáng dêåp gioá vuâi,
bao lêìn quên xêm lûúåc traân vaâo àêët
àïë àö, vaâ bao lêìn ngûúâi Thùng
Long Haâ Nöåi àaä mang caã cûãa nhaâ
cuãa mònh ra laâm chiïën luäy, mang
chñ khñ bêët khuêët vaâ haâo hoa cuãa
mònh ra àoå sûác vúái quên thuâ maånh
hún gêëp nhiïìu lêìn. Àïí cuöëi cuâng,
Thùng Long vêîn Thùng Long
thaânh, vaâ Haâ Nöåi vêîn laâ traái tim cuãa
têët caã moåi ngûúâi Viïåt Nam duâ hoå úã
àêu. Töi coân nhúá, cuöëi thaáng 12
nùm 1972 khi àang úã chiïën trûúâng
löå Böën Myä Tho, töi àaä bêåt khoác khi
nghe tin B52 Myä neám bom Haâ Nöåi.
Àaä coá bao ngûúâi lñnh khoác nhû töi,
khoác cuâng töi nhûäng àïm trïn bêìu
trúâi Haâ Nöåi diïîn ra trêån “Àiïån Biïn
phuã trïn khöng” ghï gúám êëy:
 “Thaânh phöë töi xa caã ngaân
ngaây ngaân àïm
Muâi hoa sûäa chûâng nùång
hún nöîi nhúá
Chûâng nùång hún giûäa
vuâng bom toåa àöå
Muâi hoa êëm nöìng nhû
möåt baân tay
Àùåt trïn ngûåc töi suöët
thaáng nùm naây”.
Trong möîi chuáng ta, duâ coá
ngûúâi chûa möåt lêìn túái Thuã àö,
hay àaä “Möåt lêìn túái Thuã àö” nhû
nhûäng ngûúâi du kñch tûâ chiïën khu
vïì Haâ Nöåi trong möåt buát kyá nöíi
tiïëng cuãa nhaâ vùn Trêìn Àùng, thò
Haâ Nöåi vêîn maäi cû truá trong traái
tim chuáng ta. Coá thïí coá nhûäng thuã
àö àeåp àeä tuyïåt vúâi, nhûäng thuã àö
lúán lao vaâ hiïån àaåi, nhûng khi ta
àaä coá Haâ Nöåi trong traái tim mònh,
thò àoá chñnh laâ thuã àö kyâ laå nhêët:
thuã àö cuãa tònh yïu thûúng. Haâ
Nöåi coá thïí rêët àeåp vaâ chûa àeåp, coá
thïí nhiïìu àiïìu cuãa Haâ Nöåi coân
khiïën ta phaãi buöìn phiïìn, nhûng
con ngûúâi chó coá möåt traái tim, vaâ
traái tim cuãa àêët nûúác ta laâ Haâ Nöåi.
Bêy giúâ, möîi khi ài doåc nhûäng lúâi
chï bai nhûäng caái chûa àûúåc, kïí caã
nhûäng caái xêëu cuãa Haâ Nöåi, töi vêîn
biïët àoá laâ nhûäng lúâi chï xuêët phaát
tûâ tònh yïu, yïu àïën chaáy ruöåt, àïën
xoát xa maâ chï àêëy! Têët caã chó vò
muöën moåi àiïìu töët àeåp cho Haâ
Nöåi, cho “Haâ Nöåi cuãa mònh”, thïë
thöi! Nïëu Haâ Nöåi höm nay biïët
dûåa vaâo thïë “ röìng cuöån höí ngöìi”
cuãa möåt tònh yïu sêu nùång vaâ bïìn Phaáo hoa mûâng xuên bïn tûúång àaâi vua Lyá Thaái Töí. AÃnh: Baáo aãnh Viïåt Nam.

chùåt maâ caã dên töåc Viïåt Nam gûãi

vaâo àïí vûún lïn, thò Thuã àö chuáng
ta seä ngaây caâng “xanh saåch àeåp”
hún, bùæt àêìu tûâ trong chñnh yá thûác
traách nhiïåm cuãa ngûúâi Thuã àö, röìi
túái traách nhiïåm cuãa moåi ngûúâi
trong caã nûúác àöëi vúái Thuã àö.
Tûúng truyïìn, Cao Biïìn xûa vaâ
nhiïìu “ Cao Biïìn hiïån àaåi” àaä biïët
bïn dûúái bïn trong loâng Haâ Nöåi
coân êín hiïån nhûäng “long maåch”
nhûäng “huyïåt àõa” naâo àoá hïët sûác
quan troång àöëi vúái sûå töìn vong vaâ
phaát triïín cuãa vuâng àêët “àõa linh
nhên kiïåt” naây, vaâ tòm moåi caách àïí
yïím trûâ. Nhûng nhûäng êm mûu
êëy thaãy àïìu thêët baåi. Vò nhûäng
“long maåch” hay “huyïåt àõa” cuãa
Thuã àö Haâ Nöåi khöng chó nùçm
trong loâng àêët hay loâng höì, noá bùæt
àêìu tûâ chñnh trong loâng ngûúâi Haâ
Nöåi àêëy! Moåi keã thuâ khi chaåm vaâo
nhûäng “linh huyïåt” naây, laâ àaä
chaåm túái loâng yïu nûúác, niïìm tûå
haâo dên töåc hun àuác caã nghòn nùm
cuãa ngûúâi Haâ Nöåi. Khöng phaãi tòm
kiïëm àêu xa, cûá nhòn sêu maäi vaâo
loâng mònh, vaâo têm mònh, ta seä
thêëy “long maåch”, miïîn laâ têm ta
saáng, loâng ta ngay saåch. Vaâ tònh
yïu cuãa ta vúái Haâ Nöåi, vúái àêët
nûúác laâ khöng gò ào àïëm àûúåc.
Nhûäng thïë hïå àang söëng höm nay
àïí àûúåc àoán giúâ khùæc cuãa “Nghòn
nùm Thùng Long” laâ nhûäng thïë hïå
haånh phuác hún cha öng töí tiïn
mònh. Coân hònh aãnh naâo rûng rûng
hún nhûäng cö gaái chaâng trai 18
tuöíi, saáng àêìu nùm 2010 naây àang
ài trïn nhûäng àûúâng phöë cuãa möåt
Thuã àö nghòn tuöíi. Nghòn tuöíi vaâ
mûúâi taám tuöíi. Nghòn nùm Thùng
Long. Röìng bay lïn tûâ khaát voång,
tûâ tònh yïu möîi chuáng ta.

VÙN HIÏËN 5 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn
MUÂA XUÊN KÏÍ CHUYÏÅN BAÁC HÖÌ
TRÕNH TÖË LONG
Baác Höì tiïëp R. Carmen taåi nhaâ saân úã Vai Caây, ngaây 26-7-1954.
KHI CHIM RÛÂNG ÀAÁN H
THÛÁC...
BAÁC HÖÌ
Nguyïn vùn àoaån àöëi thoaåi
giûäa Höì Chuã tõch vaâ nhaâ àaåo diïîn
àiïån aãnh Liïn Xö Röman Carmen
bùçng tiïëng Nga ngaây 26/7/1954
trong rûâng sêu Viïåt Bùæc nhû sau: -
Thûa Chuã tõch, Ngûúâi laâm viïåc bao
nhiïu giúâ möîi ngaây?
- Chim rûâng àaánh thûác töi, coân
töi ài nùçm khi trïn bêìu trúâi xuêët
hiïån nhûäng vò sao...
Nïëu nhêån xeát cêu traã lúâi cuãa
Baác nhû möåt bêåc vô nhên mang
têm höìn nghïå sô - chó múái àuáng
möåt phêìn. Ngûúâi khöng noái,
chùèng haån: 5 giúâ saáng dêåy, 9 giúâ töëi
6 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
ài nùçm... Búãi vò, 4 muâa, möîi muâa
àïm ngaây daâi ngùæn khaác nhau.
Cuöåc söëng Ngûúâi thñch nghi, hoaâ
húåp vúái thiïn nhiïn nhû chim
muöng trong rûâng, nhû bêìu trúâi
sao... Vïì sau, trong möåt baâi viïët
àùng baáo Zàörövie (Sûác khoeã),
R.Carmen nhêån xeát: Àoá múái thûåc
sûå laâ möåt con ngûúâi vô àaåi, möåt
laänh tuå kiïåt xuêët, hiïån thên àêìy àuã
nhêët nhûäng giaá trõ trûúâng töìn cuãa
nïìn vùn hoaá - vùn minh AÁ Àöng
noái riïng, vaâ nhên loaåi noái chung,
caã trong tûúng lai lêu daâi...
Höì Chñ Minh súã hûäu möåt tinh
thêìn theáp - thûá vuä khñ vö giaá khi
àùåt sûå kiïån vaâo tònh huöëng xûã lyá
bùçng phûúng chêm “Dô bêët biïën,
ûáng vaån biïën”. Ngûúâi laâ hiïån thên
cuãa tinh thêìn dên töåc, cuãa nghõ lûåc
vö song trûúác moåi khoá khùn thûã
thaách. Chñnh búãi tinh thêìn êëy quyïët
àõnh nhû möåt thûá tiïn dûúåc khiïën
Baác vûúåt qua caã nhûäng bïånh hiïím
ngheâo, giûä gòn sûác khoeã töët túái 79
Muâa Xuên. Ngûúâi biïët nhiïìu loaåi
thuöëc Nam laâ cêy coã, laá rûâng, tinh
thöng nhiïìu baâi thuöëc Bùæc, nhûng
laåi rêët ñt duâng thuöëc trõ bïånh.
Nhûäng nùm úã tuâ ra: nùm 1931 úã
Höìng Köng, nùm 1942 úã Quaãng
Têy, mùæt keám, thêëp khúáp, rùng coá
caái lung lay..., Baác chûäa bïånh bùçng
têåp luyïån, tûác laâ huy àöång sûác
maånh tinh thêìn, nöåi lûåc sùén coá
trong cú thïí àïí àêíy luâi bïånh têåt.
 Bêy giúâ thò y hoåc hiïån àaåi àaä quïn caã thên mònh trong moåi hoaân Baác Höì qua àúâi, trong möåt buöíi
thûâa nhêån cuâng nghiïn cûáu triïët caãnh khoá khùn, nguy hiïím àïí gùåp mùåt caãm àöång tûúãng nhúá
thuyïët “Thiïn - Àõa - Nhên nhêët hoaân thaânh hai böå phim lõch sûã cho Ngûúâi, R. Carmen trên troång trao
thïí”. Con ngûúâi laâ möåt vuä truå nhoã ta: “Àiïån Biïn Phuã” vaâ “Viïåt Nam bònh rûúåu cho nûä àaåo diïîn nöíi
(microcosme) trong àaåi vuä truå bao trïn àûúâng thùæng lúåi”... tiïëng Gruzia Pompenxkaia. Vaâ röìi
la (macrocosme). Chûäa möåt bïånh, Öng Vuä Kyâ àaä tûâng àïën thùm 3 nùm sau, baâ Pompenxkaia múâi
möåt cú quan böå phêån phaãi àöìng Cacmen úã Moskva vaâo àêìu nhûäng ngûúâi chuã vûâa lêåp cöng lúán vúái
thúâi böìi böí sûác khoeã toaân thên, nùm 1960. Trong nhaâ öng, daânh Viïåt Nam - Giaáo sû Ölïëch
chûäa phöëi húåp thuöëc ta, thuöëc têy riïng möåt phoâng trûng baây vêåt lûu Cöngxtantinnövich, giaãng sû Àaåi
khi cêìn thiïët. Nhûng töët nhêët vaâ niïåm, nöíi bêåt núi chñnh giûäa laâ cuãa hoåc VGIK, Nghïå sô cöng huên Liïn
trûúác hïët, bùçng caác phûúng phaáp caác laänh tuå: chiïëc pñp huát thuöëc Xö tiïëp nhêån bònh rûúåu. Öng vaâ
khöng duâng thuöëc àïí huy àöång cuãa Phiden Castro, khêíu suáng sùn àöìng nghiïåp gêìn nhû coá mùåt taåi
nöåi lûåc tûå àiïìu chónh trong cú thïí. cuãa Agienàï, chiïëc khùn quêën rùçn hêìu hïët caác àiïím noáng trïn caã hai
Baác Höì thûác dêåy cuâng vúái tiïëng ri cuãa Araphaát... .vaâ nöíi bêåt chñnh miïìn Nam Bùæc àïí töë caáo töåi aác gêy
chim chaâo buöíi bònh minh laâ theo giûäa, rêët laå mùæt laâ bònh rûúåu nhûäng chiïën tranh cuãa caác nhaâ cêìm quyïìn
nhõp sinh hoåc tûâng ngaây theo möîi con rùæn cuöån troân cuãa Chuã tõch Höì bïn kia Àaåi Têy Dûúng vaâ kïu goåi
muâa. Ngûúâi dêåy sau ñt phuát laâ ra Chñ Minh. Möîi khi àoán khaách tûâ nhên dên Myä, nhên loaåi tiïën böå
ngoaâi trúâi têåp thïí duåc chung mûúi Viïåt Nam, bao giúâ chuã nhaâ cuäng àoaân kïët, uãng höå Viïåt Nam àêëu
lùm phuát vúái têåp thïí. Röìi möåt haänh diïån hûúáng dêîn túái xem goác tranh chöëng xêm lûúåc vúái caác böå
mònh luyïån caác baâi khñ cöng hay Viïåt Nam, giúái thiïåu Bònh rûúåu Baác phim “Phoáng sûå tûâ miïìn Bùæc Viïåt
voä thuêåt, Ngûúâi hoåc tûâ nùm 1925 úã Höì. Hai tiïëng Baác Höì öng noái nhêën Nam”, “Mïköng trong khoái lûãa”...
Quaãng Chêu, hoùåc baâi Baát böå liïn maånh khaá roä, coân “Bònh rûúåu” Ngaây nay, cûá möîi dõp hiïëm hoi
hoa quyïìn. Anh Hoaâng Hûäu khöng dêëu, chùæc laâ múái hoåc phaát hoåp mùåt hûäu nghõ Nga - Viïåt, GS.
êm. Congxtantinnövich laåi múã tuã, trõnh
Khaáng hûúáng dêîn tûâ nùm 1945 úã
R. Carmen böåc baåch, mònh troång bûng ra Bònh rûúåu Baác Höì roát
Bùæc Böå Phuã vaâ sau cuâng - öng Vuä
cuäng laâ dên nghiïìn Vodka, vaã laåi vaâo möåt cöëc nhoã tûúång trûng röìi
Kyâ cho biïët, nùm 1955 Trung ûúng
laâm viïåc nhiïìu cuäng cêìn böìi böí sûác san ra, laåi san ra... chuát xñu goåi laâ
múâi chuyïn gia Trung Quöëc, Giaáo
khoeã. Nguä xaâ laâ rûúåu böí rêët quyá, vaâo caác cöëc vodka cuãa möîi ngûúâi
sû Cöë Lûu Hinh sang daåy Thaái cûåc
nhûng bònh rûúåu laâ kyã vêåt vö giaá truyïìn nhau cuâng nêng cöëc. Têët caã
quyïìn baâi baãn hiïån àaåi húåp vúái
cuãa bêåc vô nhên öng mïën möå nïn nhûäng ngûúâi Viïåt Nam coá mùåt xuác
tuöíi 65 cuãa Baác. Nhûng hoåc xong
chó àùåt noá núi trang troång nhêët àöång, cuâng bêåt ra cêu haát cûãa
thò Baác laåi caãi biïn thaânh baâi khaác,
möåt thúâi gian thöi, röìi seä trao luên miïång àêìy tûå haâo, caác baån Nga
nêng cao vûâa sûác, chuá troång kïët
lûu theo cêu Höì Chñ Minh tûâng ngûúâi haát theo, ngûúâi vöî tay hoaâ
húåp luyïån khñ, luyïån thúã vúái luyïån
noái: Löåc bêët têån hûúãng, cuäng nhû nhõp: Nhû coá Baác Höì trong ngaây
hònh, trong nguyïn tùæc khñ cöng
têåp quaán cuãa ngûúâi Nga vêåy. vui àaåi thùæng! Lúâi Baác nay thaânh
goåi laâ thaái cûåc, hònh yá vaâ baát quaái...
Thaáng 9/1969, sau khi àûúåc tin chiïën thùæng huy hoaâng... Viïåt Nam
BÒNH RÛÚÅU THUÖËC QUYÁ -
QUAÂ TÏËT
CUÃA BAÁC HÖÌ
Dõp àoá, nùm 1967, troân nûãa thïë
kyã xaãy ra sûå kiïån “10 ngaây rung
chuyïín thïë giúái”, tûác Caách maång
thaáng Mûúâi Nga vô àaåi, öng Vuä Kyâ
trònh Baác danh saách dûå kiïën ngûúâi
àûúåc Baác gûãi quaâ biïëu Tïët. Baác
xem àïën chöî “Bònh rûúåu Nguä xaâ
cuãa àöìng baâo Têy Bùæc tùång” thò
dûâng laåi noái vúái Vuä Kyâ: Baác àöìng
yá vúái chuá gûãi bònh rûúåu naây sang
Liïn Xö biïëu àöìng chñ Carmen vò
lyá do gò chuá àoaán xem naâo?
- Daå thûa Baác, rûúåu Têy Bùæc laâ
gúåi nhúá, caãm ún àöìng chñ êëy suöët
gêìn 8 thaáng àaä àem hïët têm lûåc
daân dûång, quay phim, coá thïí noái laâ Nhaâ saân Baác Höì taåi Vai Caây, Àaåi Tûâ, Thaái Nguyïn, tûâ thaáng 7 - 9, 1954.

VÙN HIÏËN 7 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn
Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp do
Cuâ Huy Haâ Vuä trûåc hoåa
GS.TS Almost Marsay cuái chaâo Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp.
8 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
MUÂA XUÊN
TRONG VOÂNG TAY NÖÌNG ÊËM
CUÃA ÀAÅI TÛÚÁNG VOÄ NGUYÏN GIAÁP
ALMOST MARSAY
Almost Marsay laâ Giaáo sû, Tiïën sô Dên töåc
hoåc ngûúâi UÁc, öng àaä nhiïìu nùm nghiïn cûáu
vaâ giaãng daåy vïì dên töåc hoåc vaâ Àöng phûúng
hoåc úã nhiïìu trûúâng Àaåi hoåc taåi Australia,
Phaáp, Myä, Indonesia, Thaái Lan. Hiïån öng tònh
nguyïån laâm biïn têåp viïn cao cêëp taåi Nhaâ
xuêët baãn Thïë giúái. Öng rêët ngûúäng möå Àaåi
tûúáng Voä Nguyïn Giaáp qua nhûäng taác phêím
cuãa Àaåi tûúáng àûúåc dõch sang tiïëng Anh,
tiïëng Phaáp maâ öng hiïåu àñnh. Öng mú ûúác
àûúåc tiïëp kiïën Àaåi tûúáng “chó 3 phuát thöi”,
tûác laâ chó àïën vaái Àaåi tûúáng 3 vaái röìi vïì!
 Nhaâ vùn Sún Tuâng thay mùåt àoaân àaåi biïíu chuác mûâng Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp.
T
öi àaä gùåp Àaåi tûúáng Voä
Nguyïn Giaáp khoaãng 3 giúâ
chiïìu ngaây 23 thaáng 1 nùm
2006. Vaâ khöng bao giúâ töi coá thïí
quïn àûúåc caái caãm giaác àûúåc ngöìi
àöëi diïån vúái möåt con ngûúâi - thûåc sûå
laâ “con ngûúâi cuãa lõch sûã”.
Cuöåc gùåp gúä diïîn ra úã möåt cùn
phoâng röång, coá möåt böå baân lúán vaâ rêët
nhiïìu ghïë, ngay saát caånh ngöi nhaâ
cuãa Àaåi tûúáng. Chuáng töi laâ nhoám
khaách àêìu tiïn vaâo buöíi chiïìu höm
àoá, göìm ngûúâi baån àùåc biïåt cuãa töi laâ
öng Trêìn Tam Giaáp, cûåu Àaåi sûá Viïåt
Nam taåi Ai Cêåp, vaâ öng Ngö Thi, biïn
têåp viïn baáo Nhên Dên. Ngoaâi ra,
coân khoaãng chuåc ngûúâi khaác, caã
nam giúái vaâ phuå nûä. Töi ngöìi xuöëng
möåt goác baân phña xa, chúâ àúåi vúái caãm
giaác höìi höåp, mùæt doäi nhòn vïì phña
cûãa ra vaâo núi Àaåi tûúáng seä xuêët
hiïån.
Vaâ röìi Àaåi tûúáng bûúác vaâo. Tûâ
con ngûúâi Àaåi tûúáng toaã ra möåt sûác
maånh vaâ tònh caãm nöìng êëm. ÚÃ tuöíi
95, öng khöng hïì mêët ài chuát naâo
sûác maånh cuãa võ chó huy. Àêy röìi,
ngûúâi huâng Him Lam, Höìng Cuám,
Mûúâng Thanh, cuãa nhûäng chiïën
trûúâng böëc lûãa úã Àiïån Biïn Phuã - núi
vûúân cam höm nay vêîn coân núã röå
nhûäng muâa hoa vaâ chùæc seä coân núã röå
cho muön nùm sau. Cuäng chñnh taåi
nhûäng chiïën trûúâng àoá maâ tinh thêìn
duäng caãm bêët khuêët àaä àûúåc anh lñnh
Viïåt Nam taåo dûång, nöíi nhû soáng
cöìn. Àoá khöng phaãi laâ möåt chiïën
thùæng dïî daâng; bùçng chûáng laâ nhûäng
kïë hoaåch taác chiïën àaä phaãi xêy dûång
möåt caách cêín thêån vaâ àõa hònh úã àoá
rêët khoá khùn cho quên àöåi vaâo trêån.
Tuy nhiïn, buöíi gùåp mùåt höm àoá
khöng phaãi laâ noái vïì Chiïën tranh
Nhên dên àïí giaãi phoáng àêët nûúác maâ
laâ àïí tön vinh möåt nhên vêåt vô àaåi cuãa
thúâi àaåi. Buöíi gùåp coá bêìu khöng khñ
gia àònh. Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp
bûúác vaâo phoâng cuâng vúái vúå vaâ
chaáu; öng ngöìi xuöëng vaâ àûa mùæt
nhòn khùæp baân. AÁnh mùæt cuãa öng vêîn
tinh anh nhû 50 nùm trûúác àêy. Thay
mùåt cho àoaân àaåi biïíu, nhaâ vùn Sún
Tuâng àûáng dêåy phaát biïíu vaâi lúâi chuác
mûâng ngùæn goån, vaâ sau àoá caác võ
khaách chuác mûâng vaâ tùång quaâ Àaåi
tûúáng.
Phêìn quaâ cuãa töi laâ möåt cêy hoa
caãnh nhoã töi mang tûâ Àaâ Laåt ra - cêy
coá nhûäng chiïëc laá phuã rïu möëc xanh,
nhûäng böng hoa trùæng, nhoã, coá 3
caánh, phún phúát höìng vaâ caánh hoa
coá viïìn maâu xanh rêët àeåp.
Àaåi tûúáng nhêån quaâ - möåt caánh
hoa tûúi cho ngaây Tïët maâ töi hi voång
rùçng Àaåi tûúáng rêët thñch. Röìi thò, töi
sûäng súâ khi Àaåi tûúáng giang caã hai
caánh tay öm choaâng lêëy töi. Niïìm
xuác àöång traân ngêåp trong töi; vaâ töi
seä mang theo suöët caã cuöåc àúâi caái
giêy phuát traãi nghiïåm trong voâng tay
cuãa Àaåi tûúáng vaâ sûå nöìng hêåu cuãa cûã
chó àoá. Töi coá caãm giaác laâ mònh àûúåc
tiïëp àoán nhû àöìng baâo cuãa Àaåi tûúáng
- Àaåi tûúáng àaä àaáp laåi töi vúái tònh caãm
nöìng êëm vaâ bao dung cuãa ngûúâi dên
Viïåt Nam.
Vò cöng viïåc, töi phaãi àoåc, nghiïn
cûáu, suy ngêîm vaâ hoåc hoãi. Töi hy
voång rùçng mònh àaä hoåc hoãi àûúåc khaá
nhiïìu. Vñ duå, töi àaä hoåc hoãi nghïå
thuêåt Höì Chñ Minh duâng khêíu hiïåu
àïí truyïìn daåy nhûäng nguyïn lyá cuãa
chuã nghôa Maác Lï-nin - nhûäng
nguyïn tùæc chó àaåo dêîn àïën thùæng lúåi
rûåc rúä trong Töíng tiïën cöng nùm
1975, vúái Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp
- möåt lêìn nûäa - laåi úã võ trñ chó huy. Möåt
trong nhûäng khêíu hiïåu àoá àaåt àïën
mûác xuêët sùæc vò tñnh giaãn dõ, möåc
maåc: Àoaân kïët, àoaân kïët, àaåi àoaân
kïët. Thaânh cöng, thaânh cöng, àaåi
thaânh cöng.
Töi seä coân nhúá maäi buöíi gùåp gúä
vúái Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp, búãi
töi nhêån ra rùçng, khêíu hiïåu trïn vêîn
coân aáp duång cho ngaây nay, Àoaân kïët
trong Àaãng! Àoaân kïët toaân thïí caác
têìng lúáp nhên dên Viïåt Nam! Vaâ trïn
têët caã, àoaân kïët trong muåc tiïu thûåc
hiïån cuöåc caách maång cuãa dên töåc!
Àoá thûåc sûå laâ Àaåi thaânh cöng. Xin
caãm ún Àaåi tûúáng! Xin chuác Àaåi
tûúáng vaâ gia àònh coá möåt caái Tïët
tuyïåt vúâi. Vaâ coân nhiïìu, coân nhiïìu
Tïët nûäa...
VÙN HIÏËN 9 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
MAI VAÂNG PHÛÚNG NAM
HOAÂI PHÛÚNG
T
ûâ lêu, mai vaâng àûúåc nhên dên ta
coi laâ cöët caách, laâ biïíu tûúång cuãa
muâa xuên phûúng Nam, cuäng
nhû miïìn Bùæc coá hoa àaâo “Tin xuên àïën
ngoån cêy àaâo. Baáo cho hoa biïët ra chaâo
àoán xuên”. Coá thïí noái mai vaâng laâ möåt
loaâi hoa àaä trúã thaânh linh höìn cuãa caác
thaânh thõ, phöë xaá vaâ laâng maåc trong luác
xuên vïì.
Mai vaâng coân goåi laâ huyânh mai hay
hoaâng mai, möåt loaâi hoa tïët, nhiïìu nhûát
tûâ Quaãng Trõ trúã vaâo, coá núi moåc thaânh
rûâng nhû úã Mai Lônh, Caâ Naá (Bònh
Thuêån), nuái Baâ Àen (Têy Ninh) miïìn
Àöng Nam Böå... Àùåc biïåt úã Huïë coá mai
Huïë rêët quyá vaâ caác tónh àöìng bùçng söng
Cûãu Long coá rêët nhiïìu loaåi mai àeåp.
Trong saách “Àêët nûúác miïìn Nam” taác
giaã Lï Têën coá àoaån taã mai rûâng úã chiïën
khu Àöng Nam Böå nhû sau: “Möåt caánh
rûâng mai núã röå khoe sùæc vaâng rûåc rúä
dûúái aánh trùng khuya. Öi! Coá phaãi àêy laâ
böìng lai tiïn caãnh!”.
Trong thiïn nhiïn
hoa
10 VÙN HIÏËNVIÏÅT NAM
naâo cuäng àeåp, cuäng àaáng yïu, nhûng
möîi loaâi hoa àïìu coá möåt sùæc thaái riïng,
veã àeåp riïng, gúåi nïn nhûäng caãm xuác
thêím myä khaác nhau, nhûng chó coá mai
vaâng laâ núã àuáng vaâo dõp Tïët.
Yïu hoa, yïu caãnh àaä trúã thaânh leä
söëng cuãa ngûúâi Viïåt. Dên töåc ta laåi rêët
tinh tïë trong caách thûúãng laäm, chúi hoa
phaãi lûåa choån nhûäng hoa coá maâu sùæc
àeåp, vûâa thanh nhaä vûâa cao quyá, thïí
hiïån àûúåc nhûäng tònh caãm trong saáng
cuãa con ngûúâi àöëi vúái thiïn nhiïn vaâ xaä
höåi.
Mai vaâng coá mùåt trïn maãnh àêët naây
tûâ àúâi naâo chûa ai biïët roä nhûng theo yá
kiïën cuãa möåt söë nhaâ nghiïn cûáu thò con
ngûúâi àaä gùæn boá vúái loaâi hoa cöët caách
nêìy khoaãng 300 nùm nay.
Vïì nguöìn göëc, theo yá kiïën cuãa Öng
An Chi, thò mai vaâng trong Nam vaâ cêy
mai trong vùn thú xûa khöng coá quan hïå
vúái nhau. Cêy mai trong vùn thú cöí àiïín
thuöåc hoå hoa höìng (Rosaceae), coân mai
vaâng úã phûúng Nam thuöåc hoå
hoaâng mai (Ochnaceae). GS.
Àöî Têët Lúåi cuäng cho rùçng
cêy mai cuâng hoå vúái cêy Mú
vaâ cêy Àaâo, coá hoa 5 caánh
maâu trùæng, höìng hoùåc àoã vaâ
coá hûúng thúm. Loaåi naây chõu
reát vaâ ra böng giûäa muâa tuyïët
giaá. “Mai gêìy voác xûúng” ; “Mònh
haåc voác mai” chñnh laâ mai naây.
Dûåa vaâo cêëu truác cuãa hoa, caác nghïå
nhên miïìn Nam àaä chia mai ra laâm
nhiïìu loaåi:
* Mai seã: Hoa nhoã, núã thaânh chuâm,
hûúng thúm thoang thoaãng.
* Mai chêu: Hoa to, caánh troân àêìy
àùån, thûúâng laâ 5 caánh.
* Mai liïîu: Caânh laá mïìm maåi, thûúát
tha, hoa to, biïën daång tûâ 5-8 caánh.
* Mai chuâm: Nuå hoa núã thaânh chuâm,
toaân cêy núã röå tröng nhû möåt àoáa hoa .
Mai vaâng, coân goåi laâ hoaâng mai hay
huyânh mai, maâu sùæc rêët àa daång vaâ
phong phuá, sùæc àöå thay àöíi tûâ vaâng lúåt
àïën vaâng chanh, vaâng cam, vaâng mú,
vaâng nghïå, vaâng thau.
- Ngoaâi ra coân coá baåch mai, thanh mai,
höìng mai... sùæc maâu thay àöíi tuây theo thöí
nhûúäng, thúâi tiïët vaâ möi trûúâng sinh
söëng.
Àa söë mai àïìu 5 caánh, àöi khi àöåt biïën
thaânh 6, 7, 8 caánh. Caác nhaâ sûu têìm mai
àaä tòm àûúåc nhiïìu giöëng mai àeåp coá tûâ
10-12 caánh nhû mai daäo Thuã Àûác, mai 120
caánh Bïën Tre, mai huyânh tyã 24 caánh, cuác
mai (24-36 caánh), mai phuá quyá, mai vaån
linh úã Cêìn Thú (10-12 caánh). Àoá laâ nhûäng
giöëng mai quyá hiïëm, hoa rûåc rúä, caánh to,
àêìy àùån.
Caác cuå xûa kia thñch mai 5 caánh vò àêy
múái laâ mai vaâng truyïìn thöëng. Nùm caánh
hûúáng vïì möåt têm àiïím taåo thaânh voâng
troân nhû mùåt trúâi vaâ caác nhuåy hoa giöëng
nhû nhûäng tia nùæng rûåc rúä ban mai. “Mai
laâ thúâi àiïím bùæt àêìu cuãa möåt ngaây múái.
Mai laâ bònh minh rûåc rúä, laâ töët laânh”.
Ngaây nay, àa söë thñch nhûäng caânh mai
sung maän, hoa to rûåc rúä, nhiïìu caánh àêìy
àùån. Hoå hy voång àoá laâ nhûäng caânh mai
sung maän seä mang àïën cho gia àònh möåt
nùm múái “àaåi caát àaåi lúåi”.
Nhaâ duâ giaâu hay ngheâo, Tïët àïën cuäng
phaãi coá möåt vaâi caânh mai àïí chûng trïn
baân thúâ töí tiïn hoùåc trang hoaâng nhaâ cûãa.
Tïët vúái hoa nhû duyïn tao ngöå, khöng
hoa Tïët seä trúã thaânh nhaåt nheäo. Nhûäng keã
ly hûúng, möîi lêìn thêëy mai núã röå laâ möîi
lêìn bêng khuêng chaånh nhúá quï nhaâ.
Nhûäng ngûúâi yïu hoa nhòn thêëy caânh mai
“anh hoa phaát tiïët” laâ biïët chuáa Xuên sùæp
vïì.
Öng cha ta quyá troång hoa mai vò cöët
caách thanh cao. Cao Baá Quaát, möåt àúâi doåc
ngang kiïu baåc nhûng laåi haå buát:
“Thêåp taãi luêån giao cêìu cöí kiïëm,
Nhûát sinh àï thuã baái mai hoa”.
(Mûúâi nùm giao du tòm thanh kiïëm cöí.
Möåt àúâi chó biïët cuái àêìu trûúác hoa mai).
Àöëi vúái cêy mai úã miïìn Bùæc (àa söë laâ
mai baåch), caác bêåc nho sô xûa kia àaä
phong tùång cho mai danh hiïåu “ Baách hoa
khöi” vaâ coân tön vinh mai lïn haâng ngûå
sûã “Ngûå sûã mai, quên tûã truác, trûúång phu
tuâng”.
Nguyïîn Àònh Chiïíu mùåc duâ àaä
“khuêët àöi troâng mùæt” nhûng vêîn caãm
nhêån àûúåc hûúng võ cuãa muâa xuên
phûúng Nam khi nghe mai núã:
Hûäu tònh thay ngoån gioá Àöng,
Caânh mai núã nhuåy laá toâng reo vang.
Nhoám Baåch Mai thi xaä àaä tûâng hoåp
mùåt taåi chuâa Cêy Mai vaâ chñnh Tön Thoå
Tûúâng àaä lêëy àïì taâi cêy mai àïí ngêm
võnh. Nhaâ thú Àöng Höì cuäng thûúâng lêëy
baåch mai úã Haâ Tiïn ûúáp traâ àem lïn Saâi
Goân àaäi khaách quyá, coi àoá laâ möåt loaâi
hûúng thanh cao cöët caách.
Ngaây nay nhaâ nhaâ àïìu tröìng mai “phi
mai bêët thaânh Xuên”. Tïët àïën, trong nhaâ,
ngoaâi vûúân, cú quan, khaách saån... rûåc rúä
möåt vûúân xuên, chñnh nhûäng caânh mai
xuên àoá vûâa laâm àeåp nhaâ cûãa, vûâa àem
àïën cho chuáng ta möåt niïìm tin vaâ hy
voång. Cho nïn ngaây Tïët khöng ai hûäng húâ
vúái mai. Möåt muâa Xuên khöng coá hoa,
khöng coá mai laâ möåt muâa Xuên beä baâng.
Thiïn nhiïn laâ núi bùæt nguöìn cuãa caái
àeåp vaâ laâ núi nuöi dûúäng tònh ngûúâi. Mai
vaâng khöng nhûäng àeåp maâ coân tûúång
trûng cho nïëp söëng vùn hoáa lêu àúâi cuãa
dên töåc ta, do àoá mai àöëi vúái miïìn Nam
vaâ àaâo àöëi vúái miïìn Bùæc laâ nhûäng loaâi hoa
mang nùång tònh quï hûúng, thên thiïët,
gêìn guäi vaâ gùæn boá maáu thõt vúái con ngûúâi
Viïåt Nam.
VÙN HIÏËN 11 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

NÖÎI NIÏÌM
BIÏÍN ÀÖNG
NGUYÏN NGOÅC

Múã àêìu cuöën Viïåt Nam vùn hoáa sûã cûúng, cuå
Àaâo Duy Anh viïët: “Khùæp möåt vuâng trung chêu
Bùæc Viïåt, khöng mêíu àêët naâo laâ khöng coá dêëu
vïët thaãm àaãm kinh dinh cuãa töí tiïn ta àïí
giaânh quyïìn söëng vúái vaån vêåt; suöët möåt daãi
Trung Viïåt vaâo àïën trung chêu Nam Viïåt,
khöng möåt khuác àûúâng naâo laâ khöng nhùæc laåi

T
hêåt ngùæn goån, thêåt suác tñch,
võ hoåc giaã cao kiïën àaä àuác
kïët chùåt cheä vaâ cûåc kyâ chñnh
xaác hai chùång àûúâng lúán mêëy thiïn
niïn kyã cuãa dên töåc; vaâ chó bùçng
mêëy chûä cö àoång, chó ra khöng thïí
roä hún nûäa àùåc àiïím cú baãn cuãa
möîi chùång, coá yá nghôa khöng chó
àïí nhòn nhêån quaá khûá, maâ coân àïí
suy nghô vïì höm nay vaâ ngaây mai
- nhûäng suy nghô, laå thay, dûúâng
nhû àang caâng ngaây caâng trúã nïn
noáng boãng, cêëp thiïët hún.
Chùång thûá nhêët, töí tiïn ta, tûâ
nhûäng rûâng nuái chêåt heåp phña Bùæc

Biïín àaão miïìn Trung. AÃnh: Minh Àaåo.

12 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

vaâ Têy Bùæc, quyïët chñ lao xuöëng chiïëm lônh hai
vuâng chêu thöí lúán söng Höìng vaâ söng Maä, mïnh
möng vaâ vö cuâng hoang vu, toaân buân lêìy chûa
kõp saánh àùåc, “thaãm àaãm kinh dinh àïí giaânh
quyïìn söëng vúái vaån vêåt” – mêëy chûä múái thöëng
thiïët laâm sao – hún möåt nghòn nùm vêåt löån dai
dùèng giaânh giêåt vúái soáng nûúác, vúái buân lêìy, vúái
baäo töë, vúái thuöìng luöìng, caá sêëu... àïí tûâng ngaây,
tûâng àïm, tûâng giúâ, vùæt khö tûâng têëc àêët, cùæm
xuöëng àêëy möåt cêy veåt, möåt cêy mùæm, röìi möåt cêy
àûúác, ngaây naây qua ngaây khaác, thaáng naây qua
thaáng khaác, nùm naây qua nùm khaác, trùm nùm
naây qua trùm nùm khaác, khi àêët àaä àûúåc vùæt khö,
àûúåc rûãa mùån vaâ ûáng àùåc, cùæm xuöëng àêëy möåt
cêy taåo boáng maát, röìi möåt cêy ùn quaã, möåt cêy
luáa, möåt maãnh luáa, röìi möåt àöìng luáa..., taåo nïn
chöî àûáng chên cho tûâng con ngûúâi, tûâng àöi lûáa,
tûâng gia àònh, röìi tûâng cöång àöìng, tûâng xoám maåc,
tûâng laâng, tûâng töíng, tûâng huyïån... cho àïën toaân
dên töåc, toaân xaä höåi, lêåp nïn nûãa phêìn laâ göëc cöåi
cuãa giang sún ta ngaây nay. Vaâ hùèn coân phaãi noái
thïm àiïìu naây nûäa, cuöåc thaãm àaåm kinh dinh vêåt
löån vúái thiïn nhiïn êëy laåi coân phaãi cöång thïm
cuöåc vêåt löån cuäng dai dùèng, quyïët liïåt, khöng hïì
keám can trûúâng vaâ thöng minh, àïí saáng taåo, àõnh
hònh vaâ gòn giûä möåt baãn sùæc Viïåt riïng giûäa trùm
Viïåt, laâ möåt Viïåt àöåc àaáo vaâ àùåc sùæc, khöng bõ hoâa
tan búãi möåt thïë lûåc hung haän, khöíng löì, luön
muöën xoáa boã vaâ hoâa tan têët caã...
Hún möåt thiïn niïn kyã thiïët lêåp vaâ truå vûäng,
taåo nïn nïìn taãng vûäng bïìn, àïí bûúác sang chùång
thûá hai.
Chùång thûá hai, nhû cuå Àaâo Duy Anh àaä àuác
kïët cuäng thêåt ngùæn goån vaâ chñnh caác, “gian nan
tiïën thuã àïí múã röång hy voång cho tûúng lai”.
Trïn göëc cöåi êëy röìi, ài vïì àêu? Chó coân möåt
con àûúâng duy nhêët: Vïì Nam.
Coá leä cuäng phaãi noái roä àiïìu naây: trûúác hïët, khi
àaä àûáng chên àûúåc trïn chêu thöí söng Höìng
söng Maä röìi, khaáng cûå vö cuâng duäng caãm vaâ
thöng minh suöët möåt nghòn nùm àïí vêîn laâ möåt
Viïåt àùåc sùæc khöng gò àöìng hoáa àûúåc röìi, thò möëi
uy hiïëp bõ thön tñnh àïën tûâ phûúng bùæc vêîn
thûúâng xuyïn vaâ maäi maäi thûúâng trûåc. Khöng nöëi
daâi àûúåc giang sún cho àïën têån Caâ Mau vaâ Haâ
Tiïn thò khöng thïí naâo Bùæc cûå. ÚÃ bûúác àûúâng
chiïën lûúåc naây cuãa dên töåc coá caã hai khña caånh
àïìu hïët sûác troång yïëu. Khña caånh thûá nhêët: phaãi
taåo àûúåc möåt hêåu phûúng thêåt sêu thò múái àuã sûác
vaâ àuã thïë linh hoaåt àïí khaáng cûå vúái mûu àöì thön
tñnh thûúâng trûåc kia. Lõch sûã suöët tûâ Àinh, Lï, Lyá,
Trêìn vaâ caã cuöåc chiïën tuyïåt vúâi cuãa Nguyïîn Huïå
àaä chûáng minh caâng vïì sau caâng roä àiïìu àoá. Chó
xin nhùæc laåi möåt sûå kiïån nghe coá thïí laå: chó vûâa
chêëm dûát àûúåc 1.000 nùm Bùæc thuöåc bùçng trêån àaåi
Biïín Kiïn Giang.

VÙN HIÏËN 13
VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
Champa laâ möåt quöëc gia biïín. AÃnh: TL.
thùæng cuãa Ngö Quyïìn, thò Lï Hoaân
àaä coá trêån àaánh sêu vïì phûúng
Nam àïën têån Indrapura tûác Àöìng
Dûúng, Nam söng Thu Böìn cuãa
Quaãng Nam. Àuã biïët cha öng ta àaä
tñnh toaán súám vaâ sêu vïì vai troâ cuãa
phûúng Nam trong thïë trêån têët
yïëu phaãi àûáng vûäng lêu daâi cuãa
dên töåc trûúác phûúng Bùæc nhû thïë
naâo.
Khña caånh thûá hai vûâa gùæn chùåt
vúái khña caånh thûá nhêët, vûâa laâ möåt
“bûúác tiïën thuã” múái “múã röång hy
voång cho tûúng lai”, nhû caách noái
sêu sùæc cuãa cuå Àaâo Duy Anh. Búãi
coá möåt triïët lyá thêëu suöët: chó coá thïí
giûä bùçng caách múã, giûä àïí maâ múã,
múã àïí maâ giûä. Phaãi múã röång hy
voång cho tûúng lai thò múái coá thïí
töìn taåi. Töìn taåi bao giúâ cuäng coá
nghôa laâ phaát triïín. Ài vïì Nam laâ
phaát triïín. Laâ múã.
Khöng chó múã àêët àai. Caâng
quan troång hún nhiïìu laâ múã têìm
nhòn. Coá thïí noái, suöët möåt thiïn
niïn kyã trûúác, do cuöåc thaãm àaãm
kinh dinh àïí giaânh giêåt sûå söëng
vúái vaån vêåt coân quaá vêët vaã gian
nan, maâ ngûúâi Viïåt chuã yïëu múái
cùæm cuái nhòn xuöëng àêët, giaânh
thïm àûúåc möåt mêíu àêët laâ thïm
àûúåc möåt mêíu söëng coân. Bêy giúâ
14 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
àaä khaác. Àaä coá 1000 nùm lõch sûã àïí
chuêín bõ, àaä coá thúâi gian vaâ vö söë
thûã thaách àïí taåo àûúåc möåt baãn
lônh, àaä coá trûúác mùåt möåt khöng
gian thoaáng àaäng àïí khöng chó
nhòn xa maäi vïì Nam, maâ laâ nhòn ra
böën hûúáng. Nhòn ra biïín. Phaát
hiïån ra biïín, biïín möåt bïn vaâ ta
möåt bïn, maâ lêu nay ta chûa coá thïí
toaân têm chuá yá àïën. Hay thay vaâ
cuäng tuyïåt thay, ài vïì Nam, ngûúâi
Viïåt laåi cuäng àöìng thúâi nhòn ra
biïín, nhêån ra biïín, nhêån ra khöng
gian söëng múái, khöng gian sinh
töìn vaâ phaát triïín múái mïnh möng
cuãa mònh.
Chñnh bùçng viïåc ài vïì Nam,
trïn con àûúâng ài ngaây caâng xa vïì
Nam maâ trong têm tònh Viïåt àaä coá
àûúåc nöîi niïìm biïín, nöîi niïìm Biïín
Àöng. Cuäng khöng phaãi ngêîu
nhiïn maâ tûâ àoá, nghôa laâ tûâ àêìu
thiïn niïn kyã thûá hai, vúái nöîi niïìm
biïín ngaây caâng thêëm sêu trong
maáu Viïåt, cha öng ta, ngûúâi dên
Viïåt, vaâ caác Nhaâ nûúác Viïåt liïn tuåc,
àaä rêët súám khùèng àõnh chuã quyïìn
Viïåt Nam trïn caác haãi àaão vaâ thïìm
luåc àõa cuãa chuáng ta.
Ài vïì Nam, chuáng ta coá möåt
may mùæn lõch sûã rêët lúán: tiïëp nhêån
khöng gian Champa, chuáng ta àaä
tiïëp nhêån àûúåc rêët nhiïìu cuãa
truyïìn thöëng vaâ vùn hoáa Chaâm, vaâ
caã trûúác àoá nûäa, truyïìn thöëng vaâ
vùn hoáa Sa Huyânh. Thêåm chñ cuäng
coá thïí noái, tiïëp nhêån Champa - sau
naây caã vuâng söng nûúác Cûãu Long
röång giaâu - ngûúâi Viïåt, quöëc gia
Viïåt, àaä tûå nhên àöi àûúåc mònh
lïn, khöng chó vïì laänh thöí, maâ caã
vïì tñnh caách, vïì baãn lônh, vïì sûác
söëng vaâ sûác phaát triïín. Champa laâ
möåt quöëc gia biïín. Thïë giúái cuãa
chuáng ta àaä àûúåc taåo hoáa “thu
xïëp” möåt caách tuyïåt vúâi: Biïín ngùn
caách, nhûng biïín cuäng laâ nöëi liïìn
vaâ chuã yïëu laâ nöëi liïìn. Tûâ rêët xa
xûa, qua biïín lúán, nhûäng àoaân
thuyïìn buön Champa àaä tûâng
giong buöìm àïën nhûäng vuâng rêët
xa xöi, khöng chó úã Àöng Nam AÁ,
Nam AÁ, maâ caã Trung Àöng, Àõa
Trung Haãi, túái caã thïë giúái A Rêåp;
vaâ cuäng àaä tiïëp nhêån thuyïìn beâ
àïën tûâ khùæp thïë giúái röång múã êëy.
Hùèn Champa àaä tiïëp nöëi vaâ phaát
triïín möåt truyïìn thöëng xa hún cuãa
cû dên vùn hoáa Sa Huyânh. Vaâ
ngûúâi Viïåt ài vaâo Nam àaä nöëi tiïëp
truyïìn thöëng naây. Nïëu úã miïìn Bùæc,
ngûúâi ài ra biïín trûúác àêy chó biïët
duâng nhûäng chiïëc maãng thö sú
gheáp bùçng nhiïìu cêy tre, thò ài vaâo
Nam ngûúâi Viïåt àaä rêët nhanh
choáng tiïëp thu kyä thuêåt àoáng vaâ sûã
duång ghe bêìu lúán cuãa ngûúâi Chaâm
àïí ài biïín xa (thêåm chñ, nhû chuáng
ta biïët, trong trêån àaánh Thùng
Long nùm 1789, Nguyïîn Huïå àaä
sûã duång tûúång binh göìm voi Bònh
Àõnh vaâ Gia Lai àûúåc chúã ra bùçng
ghe bêìu lúán)...
Chñnh trïn cú súã tû duy múái
röång múã êëy, àùåc biïåt trong thúâi caác
chuáa Nguyïîn, têìm nhòn ra biïín àaä
àûa àïën möåt chuyïín biïën vö cuâng
quan troång, thêåm chñ coá thïí coi laâ
möåt bûúác ngoùåt coá tñnh quyïët àõnh
trong lõch sûã Viïåt Nam: biïët nhòn
ra biïín lúán, tûác cuäng laâ biïët nhòn ra
toaân thïë giúái - àiïìu maâ ngaây nay ta
goåi laâ möåt “tû duy vïì toaân cêìu
hoáa” - Thúâi caác chuáa Nguyïîn úã
Àaâng Trong, tûác miïìn Nam àêët
nûúác, àaä taåo ra àûúåc möåt thay àöíi
cú baãn vïì cú cêëu kinh tïë, chuyïín tûâ
kinh tïë thuêìn nöng truyïìn thöëng thaánh Gandhi, ngaây nay caác khoa Kinh nghiïåm lõch sûã xa vaâ gêìn
sang cú cêìu kinh tïë lêëy thûúng hoåc àaä coá thïí tñnh toaán vaâ traã lúâi cho thêëy trong cuöåc àêëu tranh naây
nghiïåp laâm chñnh, trong àoá ngoaåi chñnh xaác: ÊËn Àöå seä cêìn coá 5 traái cuäng vêîn phaãi laâ huy àöång vaâ phaát
thûúng giûä vai troâ troång yïëu. Nhaâ àêët chó àïí riïng cho mònh nïëu ài huy cho àûúåc hai lûåc lûúång àöìng
nghiïn cûáu lõch sûã Cao Tûå Thanh theo con àûúâng phaát triïín maâ böå: sûác maånh cuãa nhên dên - nhû
àaä coá nhêån àõnh chñnh xaác vaâ sùæc nûúác Anh àaä ài. haâng ngaân ngû dên Quaãng Ngaäi
saão: chñnh cú cêëu kinh tïë múái naây Chuáng ta chó coá möåt traái àêët. vêîn àang kiïn cûúâng ra khúi bêët
àaä taåo nïn àiïìu maâ öng goåi laâ möåt Tiïu xaâi taâi nguyïn cuãa taåo hoáa chêëp haânh àöång cûúáp biïín cuãa ai
“àöång lûåc lõch sûã” kyâ laå vaâ kyâ ban cho trïn traái àêët duy nhêët naây kia, vaâ haâng vaån ngû dên Nam Bùæc
diïåu, khiïën nïëu tûâ Àeâo Ngang àïën nhû thïë naâo àêy laâ vêën àïì söëng cûá hiïn ngang ra khúi. Khöng ai
àeâo AÃi Vên cha öng ta àaä phaãi ài coân cuãa nhên loaåi... àaánh baåi àûúåc haâng vaån ngûúâi ra
mêët 600 nùm, thò tûâ àeâo AÃi Vên Noái vïì nöîi niïìm biïín, nöîi niïìm khúi hoâa bònh trïn biïín ngaân àúâi
àïën Haâ Tiïn ta chó phaãi mêët coá 200 Biïín Àöng, têët khöng thïí khöng cuãa mònh. Caã nûúác phaãi cuâng
nùm, maâ laåi chó ài bùçng lûúäi phaång suy nghô vïì àiïìu àoá. Biïín laâ taâi àûáng sau lûng nhûäng ngû dên anh
chûá khöng phaãi lûúäi kiïëm... nguyïn, biïín cuäng laâ giao thöng huâng êëy. Hoå àang úã tuyïën àêìu
Vêåy quaã thêåt nöîi niïìm biïín laâ huyïët maåch àïí vêån chuyïín taâi höm nay.
nöîi niïìm lúán cuãa dên töåc, cuãa möîi nguyïn. Biïín Àöng, trong àoá coá Mùåt khaác nhêët quyïët àa
ngûúâi Viïåt, noá liïn quan mêåt thiïët phêìn chuã quyïìn thiïng liïng cuãa phûúng vïì Biïín Àöng. Chuáng ta
àïën söë phêån dên töåc, sûå töìn vong chuáng ta, àûúåc truyïìn laåi tûâ bao àaä thùæng trong chiïën tranh vûâa
vaâ phaát triïín cuãa dên töåc. nghòn nùm “thaãm àaåm kinh dinh” qua vò biïët àa phûúng, biïët huy
Cuäng khöng thïí khöng noái vaâ “gian nan tiïën thuã” cuãa cha àöång sûác maånh cuãa nhên dên toaân
rùçng, khi thúâi caác chuáa Nguyïîn öng, àang àûáng trûúác thaách thûác thïë giúái bùçng chñnh nghôa cuãa
suy taân, àïën thúâi caác vua Nguyïîn, vïì caã mùåt taâi nguyïn lêîn àûúâng chuáng ta. Cuöåc àêëu tranh múái naây
thò chñnh sûå phai nhaåt tû duy giao thûúng taâi nguyïn êëy. Nöîi cuäng vêåy. Khöng thïí thùæng möåt
maånh meä vïì biïín, chñnh saách àoáng niïìm Biïín Àöng cuãa chuáng ta, möîi mònh.
cûãa, laâ möåt trong nhûäng nguyïn chuáng ta, trûúác hïët laâ nhêån thûác Nöîi niïìm Biïín Àöng laâ têm
nhên quan troång nhêët àûa àïën mêët cho roä raâng, thöëng thiïët, quyïët liïåt huyïët, vaâ caã sûå thöng minh nûäa,
nûúác. vïì thaách thûác àoá. Vaâ tûâ àoá, haânh àïìu vò sûå söëng coân vaâ phaát triïín
Khöng coá tû duy biïín, khöng àöång. cuãa dên töåc.
coá tû duy roä raâng, maånh meä vïì
Biïín Àöng trûåc tiïëp cuãa ta, phai
nhaåt nöîi niïìm êëy laâ nguy cú dên
töåc.
Nhû chuáng ta biïët, nùm 1949
ÊËn Àöå thoaát khoãi aách thuöåc àõa cuãa
àïë quöëc Anh. Coá àöåc lêåp röìi, choån
con àûúâng phaát triïín naâo àêy?
Mahatma Gandhi, laänh tuå vô àaåi
cuãa dên töåc ÊËn, cuäng laâ bêåc hiïìn
triïët lúán cuãa nhên loaåi, luác bêëy giúâ
coá àùåt ra möåt cêu hoãi, hoáa ra seä laâ
cêu hoãi lúán vaâ lêu daâi cuãa thïë giúái
vaâ cuãa tûâng dên töåc. Öng noái: Nûúác
Anh chó laâ möåt àaão quöëc nhoã, dên
söë ñt, vò sao àaä trúã thaânh möåt àïë
quöëc giaâu coá, lúán maånh àïën vêåy?
ÊËy laâ vò nûúác Anh àaä tiïu xaâi hïët
möåt nûãa taâi nguyïn cuãa traái àêët.
Vêåy bêy giúâ nïëu ÊËn Àöå vúái quy mö
vaâ dên söë khöíng löì nhû thïë naây,
cuäng choån con àûúâng phaát triïín
nhû nûúác Anh, thò liïåu phaãi coá bao
nhiïu traái àêët múái àuã?...
Àuáng 60 nùm qua tûâ cêu hoãi
hiïìn minh maâ chaáy boãng cuãa Khöng ai àaánh baåi àûúåc haâng vaån ngûúâi ra khúi hoâa bònh trïn biïín ngaân àúâi cuãa mònh. AÃnh: TL.

VÙN HIÏËN 15 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn

30 CANH DÊÌN
HOAÂNG ÀÒNH TAÂI

N
hûäng ngaây àöng laånh cuöëi
nùm, ngöìi trong xûúãng veä,
loay hoay vúái àïì taâi àaä cuä,
maâi bûác tranh dang dúã àïën buöët baân
tay. Nùm thaáng tröi ài vö tònh, laånh
leäo nhû gioá thöíi bïn àûúâng. Thiïn
nhiïn khùæc nghiïåt, kiïu cùng nhû chó
coá mònh mònh trïn àúâi, chùèng bêån
têm àïën ai, chùèng nhoâm ngoá túái
thùng trêìm, àûúåc mêët cuãa caác quöëc
gia hay nhûäng kiïëp ngûúâi...
Ngûúâi hoaå sô miïåt maâi theo àuöíi
nhûäng dûå àõnh miïn man, riïng biïåt,
nhûäng day dûát vêåt vaä phña vö àõnh
cuãa caái àeåp luác coá luác khöng trong
cuöåc söëng nhoåc nhùçn saáng taåo.

16 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
 Coá àiïìu bêët biïën úã caái goåi laâ nghïì say sûa maáu thõt. Coá nhûäng con höí Coá ngûúâi noái, chúá coá veä Meâo vò
nghiïåp naây laâ hoåa sô cöë gùæng vûún túái àoái xú xaác do nhûäng vuâng àêët àaån öng Vua Meâo Nguyïîn Saáng àaä ngûå
àiïìu khöng thïí vûún túái àûúåc. Sûå bom, cùçn cöîi, nhûng coá leä chûa bao trõ, veä Höí maâ va phaãi hònh haâi, voác
hoaân thiïån bao giúâ cuäng lú lûãng úã giúâ nhòn thêëy chuá Höí naâo trong tûå daáng cuãa cuå Nghiïm laâ tùæc tûã. Maâ
phña trûúác, úã ngoaâi têìm tay. Khoá nhiïn cuäng nhû phim aãnh, coá khuön khöng va phaãi múái laâ laå. Höí cuãa cuå
khùn lúán nhêët laâ bïë tùæc vïì saáng taåo, mùåt heân haå, traách àúâi. Cho nïn Höí Nghiïm höìn vña quaá, quyïën ruä quaá,
noá hoaân toaân coá thïí àïën tûâ phña baãn àûúåc goåi laâ Öng do tûúáng maåo dûä túån hiïån àaåi vaâ nöíi tiïëng quaá.
thïí àún giaãn nhû sûå han ró nguöåi vaâ tñnh caách huâng höìn cuãa chuáng. Àûáng úã cöíng chuâa coá hai öng
laånh, sûå taân ài cuãa lûãa – laâ caái chïët Veä Höí gùåp trúã ngaåi lúán nhêët laâ Thiïån - AÁc höå phaáp trûúác cûãa, vêîn
cuãa têm höìn. Sûå laänh àaåm cuãa cöng gùåp öng Vua Höí, àûáng trêën trûúác cûãa nhiïìu ngûúâi àïën, sao khöng àïën
chuáng, sûå ca tuång quaá cao cuäng laâm àïìn höåi hoaå Viïåt Nam laâ Nguyïîn Tû àûúåc bùçng caách ài naát baân chên,
cho hoå khöí súã. Nhûng khöí súã lúán lao Nghiïm. Öng Nghiïm veä Höí àeåp bùçng caách siïu êm thanh, bùçng taâng
nhêët vêîn laâ sûå tröëng röîng. Tröëng nhêët nûúác maâ khöng chó Höí, öng veä hònh, bùçng têm àïën vúái Phêåt phaáp
röîng toaân phêìn sau möåt thaânh tûåu 12 con giaáp vaâ nhûäng con muâa trong vêåy. Veä bùçng têëm loâng mònh, khñ khaái
hay sau möåt thêët baåi. Giûäa luác chuã thúâi gian hûäu haån cuãa kiïëp ngûúâi cuãa mònh, baãn huâng ca beá boãng cuãa
nghôa thûåc duång trêìn truöìng, haänh lïnh àïnh, êu cuäng laâ võ danh nhên mònh úã giûäa doâng suöëi thúâi gian maâ
tiïën thò mai taáng caái têm höìn nghïå sô àùåc sùæc, kiïu haänh vaâ traáng lïå tûâ thúâi gêìm lïn cao vuát.
nhaåy caãm cuãa mònh luác naây quaã thêåt trai treã túái luác laâ võ trûúãng laäo 92 tuöíi. Töi veä 30 Canh Dêìn. 30 bûác veä
dïî daâng. Coá leä luác naây, danh hoaå cuäng àang “Öng 30” nùm Canh Dêìn, veä Höí àïí
Sau triïín laäm caá nhên, töi laåi luåi huåi vúái böåt maâu, giêëy gioá veä nùm nhêån vïì caái sinh khñ lêîm liïåt cuãa Höí
cuäng rúi vaâo tònh thaái têm thêìn mêët Canh Dêìn cuâng nhiïìu tay buát khöng - nùm Canh Dêìn àêìy sinh lûåc traân vïì
lûãa. Nhiïìu àïm thûác nhòn qua cûãa súå Höí hùm húã khaác... trïn àêët nûúác chuáng ta.
söí, àen nhû àïm 30 mûåc taâu, thêëy
möåt nùm nûäa cuãa àúâi ngûúâi lûäng
thûäng ra ài. Nùm Canh Dêìn sùæp vïì.
“Öng” 30, öng kïình, öng höí, öng
coåp, öng chuáa cuãa rûâng xanh àang luâ
luâ trûúác cûãa maâ mònh phaãi àoán tiïëp
thêåt long troång, lõch thiïåp, vûâa khöng
súå haäi, vûâa thêåt laånh luâng, töi veä liïìn
30 bûác tranh “Canh Dêìn” chûáng
minh rùçng höí laâ möåt maänh thuá uy
nghiïm, coá àúâi söëng tinh thêìn cûåc kyâ
huâng traáng.
Trong 12 con giaáp, höí àûúåc tön
nhû võ àaåi ca, sû phuå trong àúâi söëng
rûâng xanh, laâ chuáa cuãa muön loaâi
(chûá khöng phaãi Sû Tûã) àûúåc dên
gian tön thúâ laâ võ thêìn linh trong àúâi
söëng nhû “Hùæc Höí”, “Nguä Höí”, “Baåch
Höí” - doâng tranh Haâng Tröëng.
Löî Têën viïët “maänh thuá ài 1 mònh,
trêu boâ ài haâng àaân” Höí laâ vô nhên cö
àöåc, cö àún, haänh tiïën. Töi àaä tûâng
nhòn thêëy Höí nùçm trûúân mònh ïm aái
trïn daãi Trûúâng Sún sau nhûäng cuöåc

VÙN HIÏËN 17 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn
N
ùm 1976, khi chiïën tranh vûâa chêëm dûát, Viïåt Nam
sùæp àûúåc thöëng nhêët, UNESCO àaä giao cho töi vïì
nûúác tòm xem nhûäng böå mön nghïå thuêåt naâo coá
giaá trõ rêët cao maâ àaä bõ chòm trong quïn laäng tûâ 30 nùm
nay vò chiïën tranh. Trung têm nghiïn cûáu Khoa hoåc Phaáp
vaâ Trung têm nghiïn cûáu Êm nhaåc theo phûúng phaáp àöëi
chiïëu taåi Têy Baá Linh do cöë Giaáo sû Alain Denieloáu laâm
giaám àöëc giuáp cho töi nhûäng phûúng tiïån àïí thûåc hiïån
cuöåc àiïìn daä. Àöìng thúâi, Àöî Nhuêån - Töíng thû kyá Höåi
Nhaåc sô Viïåt Nam gúãi thú múâi töi vïì àïí tiïëp xuác vúái caác
nhaåc sô, caác nhaâ nghiïn cûáu êm nhaåc trong nûúác, àaâi thoå
tiïìn ùn úã taåi khaách saån trong 3 tuêìn lïî. Töi khöng ngúâ
chuyïën trúã vïì nûúác lêìn àêìu tiïn laåi àûúåc nhiïìu cú quan
uãng höå vïì tinh thêìn vaâ vêåt chêët nhû thïë. Riïng UNESCO
cho biïët, nïëu nhûäng bùng tûâ ghi êm nhûäng böå mön ca vuä
nhaåc kõch maâ töi cho laâ coá giaá trõ thò UNESCO coá thïí phaát
haânh nhûäng dôa haát àùåc biïåt dûúái nhaän hiïåu cuãa UNESCO
vaâ seä goáp phêìn phöí biïën trïn nhûäng cú quan nghiïn cûáu
cuãa thïë giúái. Chuyïën ài àoá töi coá nhùæc laåi nhûäng khoá khùn
àaä gùåp vaâ nhûäng kïët quaã cuå thïí àaä thu thêåp àûúåc trong
caác baâi viïët àùng trïn caác baáo vaâ taåp chñ (tiïu biïíu nhû
“Thanh Khñ tûúng têìm” - Cuöåc gùåp gúä giûäa nghïå nhên
Quaách Thõ Höì, Nguyïîn Thõ Phuác, nhaåc sû Àinh Khùæc Ban,
nhaâ thú Truác Hiïìn vaâ töi trong thaáng 04/1976 àùng trïn
caác baáo Kiïën Thûác Ngaây Nay, Baách Khoa...; “Vaâi nhêån xeát
vïì quaá trònh nghiïn cûáu Dên ca Quan Hoå Bùæc Ninh” viïët
CAÃM NGHÔ SAU KHI NGHE TIN UNESCO TÖN VINH
VAÂ QUAN HOÅ
Keáp àaân Nguyïîn Phuá Àeå
18 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
nùm 1977 àùng trong taåp chñ Khoa hoåc Xaä höåi cuãa Höåi
ngûúâi Viïåt taåi Phaáp). Töi chó nhùæc laåi dôa haát dûúái nhaän
hiïåu cuãa UNESCO sau àêy do Haäng dôa EMI ODEON
phaát haânh 1978, vaâ sau naây àûúåc taái baãn dûúái daång CD:
1978: “Viet Nam/Ca Truâ and Quan Hoå” haäng EMI
ODEON söë 064-183113, collection Unesco: Atlas
Musical, Venise, YÁ Àaåi Lúåi.
1991: “Viet Nam/Ca Tru & Quan Ho”, haäng AUVIDIS
À8035 (dôa CD), collection Unesco, Paris. Taái baãn cuãa dôa
cuâng tïn cuãa haäng Emi-Odeon söë 064-183113. Möåt bùng
cassette cuãa CD naây cuäng àûúåc xuêët baãn cuâng möåt luác.
Dôa haát àêìu tiïn naây cuãa haäng Emi Odeon àaä àûúåc
UNESCO mua gêìn 400 baãn àïí gúãi ài cho caác trûúâng Àaåi
hoåc lúán bïn Myä vaâ nhûäng nhaâ vùn hoáa lúán bïn Chêu Êu.
Trong nhûäng nùm sau àoá, töi tiïëp tuåc phöí biïën nghïå
thuêåt Ca Truâ vaâ Quan Hoå úã nhiïìu núi, àem Ca Truâ vaâ
Quan Hoå laâm àïì taâi giaãng daåy úã Àaåi hoåc Sorbonne (Phaáp)
nhiïìu nùm. Taåi Àaåi hoåc Hawai at Manoa (Honolulu - Myä)
nùm 1988, Ca Truâ vaâ Quan Hoå laâ möåt trong nhûäng àïì taâi
maâ töi giaãng daåy nhiïìu nhêët. Trong söë nhûäng sinh viïn
hoåc êm nhaåc truyïìn thöëng Viïåt Nam vúái töi taåi Àaåi hoåc
Hawai, töi coân nhúá coá möåt cêåu sinh viïn tïn laâ Michael,
ngûúâi Myä, noái àûúåc tiïëng Viïåt, àaä trúã nïn mï thñch Ca Truâ
vaâ sau naây khi trúã thaânh ngûúâi àaåi diïån cho Quyä Ford àaä
hïët sûác giuáp àúä cho nghïå thuêåt Ca Truâ. Nùm 2002 quyä
Ford do Michael laâm ngûúâi àaåi diïån àaä taâi trúå chûúng trònh
CA TRUÂ
GS.TS TRÊÌN VÙN KHÏ
“Àaâo taåo diïîn viïn Ca Truâ treã”, vaâ nùm 2005 laåi tiïëp tuåc taâi
trúå cho Liïn hoan Ca Truâ toaân quöëc. Töi rêët caãm kñch
Michael sau 18 nùm vêîn coân nhúá Thêìy, vaâ quay laåi giuáp
àúä böå mön nghïå thuêåt truyïìn thöëng naây.
Àïën khi kïët thuác khoáa hoåc taåi Àaåi hoåc Hawai
(Honolulu), coá 5 àïën 6 sinh viïn Myä cuâng vúái caác nûä sinh
Viïåt Nam haát Quan Hoå àöëi thoaåi vúái nhau rêët vui.
Taåi Àaåi hoåc Sorbonne, töi àaä laâm cöng viïåc tuyïín
choån nhûäng àïì taâi cho sinh viïn Phaáp laâm luêån vùn cûã
nhên. Trong luác chêëm baâi thi, töi lûåa nhûäng baâi hay àem
photocopy vaâ khi vïì Viïåt Nam coá àûa cho baån töi laâ nhaåc
sô Lûu Hûäu Phûúác xem. Xem xong, Phûúác chaãy nûúác mùæt
khoác vaâ noái: “Khöng ngúâ rùçng úã nûúác ngoaâi maâ coá nhûäng
thanh niïn biïët vïì nhaåc truyïìn thöëng Viïåt Nam coân nhiïìu
hún thanh niïn úã nûúác mònh”.
Àùåc biïåt hún nûäa, sau khi töi vïì nûúác àïí tòm hiïíu Ca
Truâ nùm 1976, ghi êm gioång haát cuãa Baâ Quaách Thõ Höì
vaâo dôa haát, nhúâ àoá maâ Baâ Quaách Thõ Höì àûúåc UNESCO
trao tùång bùçng khen àïí caãm ún Baâ àaä tham gia trong viïåc
phöí biïën nghïå thuêåt Ca Truâ – laâ di saãn àöåc àaáo cuãa Viïåt
Nam vaâ vöën quyá cuãa toaân nhên loaåi ra thïë giúái. Thúâi àoá
khöng ai coá thïí ngúâ rùçng Höåi àöìng Quöëc tïë Êm Nhaåc laåi
coá nhûäng àaánh giaá nhû thïë, vaâ trïn thïë giúái àïìu nhòn nhêån
rùçng Ca Truâ coá möåt giaá trõ nghïå thuêåt cao xûáng àaáng àûúåc
Nghïå sô treã Höìng Luyïën, Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc Ninh.
nhên loaåi giûä gòn vaâ baão vïå.
Nùm 2004, khi coân úã bïn Phaáp, töi àaä àûúåc Böå Ngoaåi gioång, coá tinh thêìn saáng taác... cuãa Quan Hoå ngaây xûa,
giao vaâ Böå Vùn hoáa Viïåt Nam, UÃy ban ngûúâi Viïåt nûúác chñnh vò vêåy maâ töi lo rùçng nïëu thïë giúái àïën Viïåt Nam àïí
ngoaâi múâi vïì nûúác thaânh lêåp höì sú Ca Truâ àïå trònh lïn nghe nhûäng canh haát Quan Hoå bêy giúâ, liïåu coá coân thêëy
UNESCO. Töi bùçng loâng nhêån traách nhiïåm thaão höì sú nïëu àûúåc nhûäng neát àùåc thuâ tïë nhõ cuãa Quan Hoå cöí hay
ngûúâi cöång sûå coá thïí thay mùåt töi laâm cöng viïåc àuáng theo khöng?
tiïu chuêín cuãa quöëc tïë. Ngûúâi maâ töi tin tûúãng chñnh laâ Vïì Ca Truâ thò UNESCO tön vinh nhû möåt “Di saãn phi
Àùång Hoaânh Loan – ngûúâi àaä dûång laåi àûúåc vaâ thûåc hiïån vêåt thïí cêìn àûúåc baão vïå khêín cêëp”. Viïåc baão vïå seä theo
möåt cuöån phim taâi liïåu vïì Cêu Hoâ Söng Maä rêët khoa hoåc àûúâng löëi naâo àïí coân giûä àûúåc giaá trõ àñch thûåc cuãa Ca Truâ
vaâ àêìy àuã, àuáng vúái caách thûác laâm viïåc maâ töi mong ngaây xûa?. Cú quan naâo seä nhêån ngên quyä giuáp àúä vaâ coá
muöën. Vò lyá do töi khöng úã thûúâng trûåc taåi Haâ Nöåi maâ cöng àuã saáng suöët “choån mùåt gúãi vaâng” àïí cho nghïå thuêåt Ca
viïåc thaão höì sú cêìn phaãi àûúåc liïn tuåc nïn töi àaä àïì nghõ Truâ àûúåc phaát triïín, àûúåc phöí biïën vaâ truyïìn laåi cho
vúái chñnh quyïìn giao laåi viïåc hoaân têët höì sú Ca Truâ cho nhûäng thïë hïå mai sau? Vaâ trong cöng viïåc laâm àoá, chùèng
Àùång Hoaânh Loan - luác àoá laâ Viïån phoá cuãa Viïån Êm Nhaåc. biïët caác cú quan hûäu traách coá nghô àïën söë lûúång maâ
Coân töi àûáng úã ngoaâi theo doäi saát viïåc laâm qua thû tûâ vaâ khöng quan têm nhiïìu àïën chêët lûúång hay khöng?
giûä cûúng võ Cöë vêën àùåc biïåt cuãa höì sú. Töi àaä thaânh lêåp Viïåc UNESCO tön vinh Ca Truâ vaâ Quan Hoå nhû luöìng
möåt ban biïn têåp höì sú vïì Ca Truâ do Àùång Hoaânh Loan aánh saáng rûåc rúä chiïëu roåi khùæp bêìu trúâi, xua tan àaám mêy
chuã biïn vaâ göìm nhûäng chuyïn gia nhû GS Vuä Nhêåt muâ àang che lêëp nhûäng giaá trõ chên myä cuãa nghïå thuêåt
Thùng, nhaâ nghiïn cûáu Buâi Troång Hiïìn, chuyïn gia vïì dên töåc. Àiïìu àoá cuäng chûáng toã cho ngûúâi trong nûúác biïët
Haán Nöm Nguyïîn Xuên Diïån. Vïì viïåc àiïìn daä, Àùång rùçng: Viïåt Nam cuäng coá nhûäng böå mön nghïå thuêåt tïë nhõ,
Hoaânh Loan chõu traách nhiïåm tòm kiïëm nhûäng ngûúâi cöång tinh vi maâ ngûúâi nûúác ngoaâi cuäng nhòn nhêån thêëy, thaán
sûå nhû caác chuyïn gia vïì àiïån aãnh, nhiïëp aãnh, kyä sû thêu phuåc vaâ ca ngúåi. Viïåc tön vinh cuäng laâ tiïëng chuöng caãnh
thanh, ghi hònh... Töi coá nhiïåm vuå àoåc caác vùn baãn, höì sú tónh àöëi vúái nhûäng ai àang bõ hêëp dêîn búãi sûå haâo nhoaáng,
bùçng tiïëng Viïåt vaâ baãn dõch ra tiïëng Anh, hiïåu àñnh vaâ böí hiïån àaåi, sinh àöång cuãa vùn hoáa nûúác ngoaâi, keáo nhûäng
sung baãn göëc, baãn dõch, àöìng thúâi nhêån àõnh, goáp yá viïåc ngûúâi laåc löëi quay trúã vïì, boã ài loâng tûå ti mùåc caãm cho rùçng
dûång phim, in dôa haát, tuyïín lûåa hònh chuåp vaâ lúâi giúái thiïåu nghïå thuêåt dên töåc cuãa chuáng ta laâ cöí huã, laåc hêåu vaâ chó
cho caác tû liïåu nghe nhòn àoá. coá nghïå thuêåt nûúác ngoaâi laâ khoa hoåc, àaáng àïí noi theo
Khi nghe tin Ca Truâ vaâ Quan Hoå àûúåc UNESCO cöng maâ coá àûúåc chuát tûå haâo vïì giaá trõ nghïå thuêåt cuãa êm nhaåc
nhêån Di saãn vùn hoáa phi vêåt thïí cuãa thïë giúái, töi vö cuâng truyïìn thöëng. Nhúâ àoá maâ mong muöën tòm hiïíu thïm caác
haånh phuác. Tuy vêåy, trong niïìm vui àoá loâng töi vêîn coân böå mön nghïå thuêåt truyïìn thöëng, coá hiïíu múái thûúng, coá
trôu nùång nhûäng ûu tû lo lùæng. UNESCO tön vinh Quan Hoå thûúng múái chõu khoá hoåc têåp, coá khi ài túái biïíu diïîn... thò
vò àoåc höì sú thêëy àûúåc nhûäng phong caách àùåc thuâ khöng luác êëy nghïå thuêåt dên töåc Viïåt Nam seä àuã sûác höìi sinh.
àêu coá nhû tuåc lïå nguã boån, kïët baån, caách haát àöëi chûä, àöëi Bònh Thaånh 07.10.2009

VÙN HIÏËN 19 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn

CHUÂM HOA ÀEÅP

muøa xuaân
GS HOAÂNG CHÛÚNG
Chuã tõch Höåi àöìng giaám khaão Höåi diïîn Sên khêëu Tuöìng vaâ Dên ca kõch toaân quöëc 2010

Caãnh trong vúã “Höì Chñ Minh - Höìi ûác maâu àoã”.

À
êët nûúác ta vûâa traãi qua cún baäo kinh tïë maâ dû chêën cuãa noá àang coân
êm ó thò, tiïëp theo cún baäo thiïn tai söë 9 cuäng vö cuâng hung dûä àaä taân
phaá nhiïìu tónh miïìn Trung vaâ Têy Nguyïn, trong àoá coá thaânh phöë Àaâ
Nùéng xinh àeåp núi caác nghïå sô chuáng ta àang höåi tuå úã àêy.
Àúâi söëng sên khêëu chuáng ta cuäng àaä chõu aãnh hûúãng khöng nhoã tûâ nhûäng
cún baäo kinh tïë vaâ nhûäng cún baäo thiïn nhiïn vûâa qua. Nhûng nhûäng cún baäo
àaä qua röìi thò cuöåc söëng cuãa nhên dên cuäng àang àûúåc phuåc höìi, do taâi nùng
laänh àaåo cuãa Àaãng vaâ sûå quan têm àuáng mûác cuãa Nhaâ nûúác, àùåc biïåt laâ sûå
göìng mònh chöëng choåi cuãa nhên dên úã miïìn àêët coá truyïìn thöëng kiïn cûúâng, laåi
rêët giaâu loâng mïën khaách nhû ca dao xûa àaä viïët:
Àêët Quaãng Nam chûa mûa àaâ thêëm
Rûúåu Höìng Àaâo chûa nhêëm àaâ say...
Coá leä húi men cuãa rûúåu Höìng Àaâo àaä cuöën huát nhûäng nghïå sô chuáng ta höåi
tuå vïì miïìn àêët thiïng, àêët àõa linh nhên kiïåt vaâ àêët Tuöìng xûá Quaãng àïí maâ àua
taâi, maâ laâm nïn sûå kiïån vùn hoaá lúán chaâo mûâng Àaåi lïî 1000 nùm Thùng Long,
chaâo mûâng 80 nùm ngaây thaânh lêåp Àaãng Cöång saãn Viïåt Nam, chaâo mûâng 35
nùm ngaây giaãi phoáng miïìn Nam thöëng nhêët àêët nûúác vaâ chaâo mûâng 120 nùm
ngaây sinh cuãa Chuã tõch Höì Chñ Minh, Ngûúâi suöët àúâi yïu thñch vaâ chùm lo nghïå
thuêåt dên töåc vúái cêu noái nöíi tiïëng: “Tuöìng töët àêëy! Nhûng cêìn caãi tiïën, chúá dêîm
chên taåi chöî, nhûng cuäng àûâng gieo vûâng ra ngö”.
Cêu noái nhû möåt chên lyá saáng ngúâi àaä dêîn àûúâng àïí nghïå thuêåt Tuöìng vaâ
caác böå mön ca kõch dên töåc vêîn töìn taåi vaâ phaát triïín nhû höm nay.

20 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
 Tham gia Höåi diïîn lêìn naây coá 7 àún võ Tuöìng vaâ 6 àún võ Dên ca kõch àïën tûâ
3 miïìn àêët nûúác. Tuy söë lûúång vúã diïîn khöng nhiïìu nhû Caãi lûúng hoùåc Cheâo,
nhûng loaåi hònh nghïå thuêåt laåi nhiïìu hún, àa daång hún laâm cho sên khêëu trúã nïn
àa hûúng sùæc hún.
VÏÌ NGHÏÅ THUÊÅT TUÖÌNG
Hêìu hïët caác vúã tham gia Liïn hoan lêìn naây laâ àïì taâi lõch sûã. Chó coá möåt vúã diïîn
àïì taâi hiïån àaåi. Nhû chuáng ta àaä biïët, àïì taâi lõch sûã àûa lïn sên khêëu Tuöìng luác
naâo cuäng thñch húåp, cuäng thuêån chiïìu tuy bònh cuä, rûúåu múái, nhûng giûä àûúåc chêët
men thúm nöìng. Nöåi dung Tuöìng lõch sûã thò rêët cêìn cho khaán giaã, nhêët laâ khaán giaã
treã coá cú höåi hiïíu thïm vïì lõch sûã cuãa àêët nûúác maâ tûå haâo vïì dên töåc mònh nhû
Baác Höì àaä noái “Dên ta phaãi biïët sûã ta”. Cêìn biïët bao khi chuêín bõ kyã niïåm Àaåi lïî
1000 nùm Thùng Long, laåi coá nhûäng vúã noái vïì Thùng Long - Haâ Nöåi, nhû vúã Àaâi
thiïng cuãa Nhaâ haát Nghïå thuêåt Haát Böåi thaânh phöë Höì Chñ Minh, Huyïìn Trên cöng
chuáa cuãa Nhaâ haát Tuöìng Viïåt Nam, Höìn Viïåt cuãa Nhaâ haát Tuöìng Àaâo Têën, Dúâi
àö cuãa Nhaâ haát Tuöìng Nguyïîn Hiïín Dônh… Vaâ cuäng cêìn biïët bao khi caác anh
huâng, nghôa sô nhû Höì Chñ Minh, Lyá Thaái Töí, Trêìn Cao Vên, Thaái Phiïn, nhû
Nguyïîn Kim - Nguyïîn Hoaâng, hoùåc xa hún nûäa laâ Hoaâng thuác Lyá Long Tûúâng
cuäng àûúåc àûa lïn sên khêëu bùçng nhûäng hònh tûúång rêët àeåp.
Chuáng ta thêëy àöng àaão ngûúâi xem haâo hûáng cöí vuä nhûäng vúã diïîn àïì taâi lõch
sûã nhû: Höìn Viïåt cuãa Nhaâ haát Tuöìng Àaâo Têën, Dúâi Àö cuãa Nhaâ haát Tuöìng
Nguyïîn Hiïín Dônh, Trêìn Cao Vên cuãa Nhaâ haát Cung àònh Huïë, Huyïìn Trên Cöng
chuáa cuãa Nhaâ haát Tuöìng Viïåt Nam; hoùåc vúã Soáng dêåy Lï Triïìu cuãa Nhaâ haát Nghïå
thuêåt truyïìn thöëng Khaánh Hoâa vaâ vúã Àaâi Thiïng cuãa Nhaâ haát Nghïå thuêåt haát Böåi
thaânh phöë Höì Chñ Minh vaâ àùåc biïåt laâ vúã Höì Chñ Minh - Höìi ûác maâu àoã cuãa Àoaân
Ca kõch Huïë. Riïng vúã Voâng tay nuái rûâng cuãa Àoaân Tuöìng Thanh Hoáa laâ àïì taâi
hiïån taåi rêët àaáng àûúåc ngûúâi xem hoan nghïnh búãi nöåi dung phaãn aánh möåt maãng
hiïån thûåc cuöåc söëng höm nay maâ xaä höåi àang quan têm.
VÏÌ NGHÏÅ THUÊÅT THÏÍ HIÏÅN
Trïn sên khêëu Höåi diïîn lêìn naây coá nhûäng vúã caách tên maånh meä, daân dûång
hoaânh traáng nhû vúã Huyïìn Trên Cöng chuáa cuãa Nhaâ haát Tuöìng Viïåt Nam hoùåc vúã
Höìn Viïåt cuãa Nhaâ haát Tuöìng Àaâo Têën cuäng coá nhûäng caách laâm múái taáo baåo, nhûng
vêîn giûä àûúåc chêët Tuöìng vaâ gêy àûúåc sûác hêëp dêîn. Cuäng trong xu hûúáng caách tên,

Thûá trûúãng Böå Vùn hoáa, Thïí thao vaâ Du lõch Lï Tiïën Thoå chung vui vúái caác àún võ àoaåt giaãi.

VÙN HIÏËN 21
VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
laâm múái cho sên khêëu Tuöìng vïì hònh thûác, nhûng úã mûác
àún giaãn, dung dõ hún nhû caác vúã Trêìn Cao Vên cuãa Nhaâ
haát Cung àònh Huïë, Soáng dêåy Lï triïìu cuãa Nhaâ haát Nghïå
thuêåt truyïìn thöëng Khaánh Hoâa, hoùåc Àaâi thiïng cuãa Nhaâ
haát Nghïå thuêåt Haát Böåi thaânh phöë Höì Chñ Minh.
Ngûúåc laåi, Nhaâ haát Tuöìng Nguyïîn Hiïín Dônh xûa nay
vêîn giûä àûúåc phong caách Tuöìng truyïìn thöëng tûâ trong
caách daân dûång cuãa àaåo diïîn àïën caách hoáa trang, phuåc
trang vaâ phûúng thûác biïíu diïîn hoaân toaân theo thuã phaáp
tuöìng cöí. Coá thïí khùèng àõnh rùçng, Nhaâ haát Tuöìng Nguyïîn
Hiïín Dônh luön ài àêìu trong viïåc baão töìn vaâ phaát huy
tuöìng truyïìn thöëng. Nhûng coá àiïìu khöng phaãi nöåi dung
naâo cuäng chuyïín taãi bùçng hònh thûác truyïìn thöëng laâ àïìu
thaânh cöng nïëu nöåi dung vaâ cêëu truác vúã chûa thêåt húåp lyá,
àaåo diïîn chûa toám àûúåc möåt hònh thûác thñch húåp.
Taåi Höåi diïîn lêìn naây, Tuöìng Bònh Àõnh vêîn thïí hiïån
àûúåc vai troâ laâ con chim àêìu àaân cuãa Àoaân Tuöìng Liïn
khu 5 cuä caách àêy gêìn 6 thêåp kyã, àöìng thúâi cuäng thïí hiïån
àûúåc roä neát phong caách Tuöìng Àaâo Têën qua vúã diïîn Höìn
Viïåt. ÚÃ àêy giûäa truyïìn thöëng vaâ caách tên khöng bõ taách
rúâi maâ àûúåc hoâa quyïån khaá nhuêìn nhuyïîn àïí cuöëi cuâng
coá àûúåc möåt êm àiïåu, möåt maâu sùæc chung laâ tuöìng, maâ
nöíi tröåi hún têët caã laâ haát tuöìng vaâ muáa tuöìng, caái maâ dên
gian goåi laâ "Tuöìng Bònh Àõnh".
Noái vïì nghïå thuêåt, vúã tuöìng cuöëi cuâng maâ chuáng töi
muöën nhùæc àïën laâ vúã Voâng tay nuái rûâng cuãa Àoaân Tuöìng
Thanh Hoáa, möåt àoaân nghïå thuêåt àûúåc àaâo taåo tûâ caác bêåc
thêìy tuöìng Liïn khu 5, cho àïën nay àaä nûãa thïë kyã qua maâ
vêîn giûä àûúåc phong caách, àûúâng neát nghïå thuêåt cuãa caác
thêìy. Taåi Höåi diïîn nùm 2010 naây Àoaân tham gia möåt vúã
tuöìng àïì taâi hiïån àaåi vúái nöåi dung chöëng buön baán ma tuáy
vöën laâ vêën àïì noáng cuãa xaä höåi. Vúã tuöìng nhû möåt thöng
àiïåp gûãi túái thïë hïå treã höm nay àïí traánh nguy cú bùng hoaåi
àaåo àûác vaâ löëi söëng. Vúái nöåi dung vïì cuöåc söëng àûúng àaåi
àûúåc chuyïín taãi bùçng nghïå thuêåt truyïìn thöëng, nhùçm
phuåc vuå nhiïåm vuå chñnh trõ laâ àaáng hoan nghïnh, mùåc duâ
vïì nghïå thuêåt coân àöi chöî chûa thêåt laâ Tuöìng, tûác laâ kõch
Tuöìng. Àêy laâ yïëu àiïím chung cuãa caác àoaân tuöìng ài vaâo
àïì taâi hiïån àaåi.
VÏÌ DÊN CA KÕCH
Nïëu nghïå thuêåt Tuöìng maånh vïì àïì taâi lõch sûã thò caác
loaåi hònh Dên ca kõch laåi coá ûu thïë vïì àïì taâi hiïån àaåi, hoùåc
dên gian. Höåi diïîn lêìn naây hêìu hïët caác àoaân dên ca úã toaân
miïìn Trung àïìu tham gia, thêåm chñ Nghïå An coá túái 2 àún
võ vúái 2 tiïët muåc vaâ àïìu chiïëm àûúåc caãm tònh cuãa àöng
àaão khaán giaã laâ vúã Goác khuêët àúâi ngûúâi vaâ vúã Möåt cêy laâm
chùèng nïn non.
Khaác vúái caác Höåi diïîn Cheâo, Caãi lûúng… chó möåt loaåi
hònh, coân Höåi diïîn naây coá túái 4 loaåi hònh, ngoaâi Tuöìng coá
Baâi Choâi, Dên ca Huïë vaâ Vñ dùåm Nghïå Tônh. Sûå àa daång
vïì loaåi hònh trong möåt Höåi diïîn, àaä laâm nïn nhiïìu sùæc maâu
cho sên khêëu vaâ thïm moán ùn tinh thêìn cho ngûúâi thûúãng
thûác. Cuäng nhû caác kyâ höåi diïîn trûúác àêy, nghïå thuêåt Baâi
Choâi vêîn chiïëm àa söë vaâ coá nhûäng vúã thêåt sûå laâ Baâi Choâi
nhû vúã Thúâi con gaái àaä xa cuãa Àoaân Ca kõch Baâi Choâi
Bònh Àõnh, hoùåc vúã Àùæng trong haånh phuác cuãa Àoaân Ca
kõch Quaãng Nam. Àùåc biïåt nghïå thuêåt Ca kõch Huïë àem
22 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
àïën Höåi diïîn nhûäng sùæc maâu àùçm thùæm, aám aãnh vúái vúã
diïîn Höì Chñ Minh - Höìi ûác maâu àoã, vúã diïîn àaä gêy xuác
àöång lúán, goáp phêìn thûåc hiïån chuã trûúng cuãa Àaãng laâ
söëng vaâ hoåc têåp theo tû tûúãng Höì Chñ Minh, thêåt laâ àaáng
hoan nghïnh.
Vúã diïîn Goác khuêët àúâi ngûúâi laâ kõch luêån àïì coá chiïìu
sêu tû tûúãng, nöåi dung baám saát Nghõ quyïët 13 cuãa Trung
ûúng vïì vêën àïì bêìu choån caán böå. Vúã laåi àûúåc daân dûång
cöng phu, coá nhûäng tòm toâi saáng taåo múái, taåo nïn tñnh hêëp
dêîn, àùåc biïåt laâ diïîn viïn hêìu hïët haát hay vaâ biïíu diïîn möåt
caách chên thûåc. Vúã Möåt cêy laâm chùèng nïn non ca ngúåi
àaåo àûác ngûúâi thêìy giaáo múái vaâ “noái khöng” vúái tiïu cûåc
trong ngaânh giaáo duåc thöng qua nhûäng hònh tûúång nhên
vêåt sinh àöång, hêëp dêîn.
Vúã Thúâi con gaái àaä xa cuäng laâ möåt minh chûáng cho
viïåc baão töìn vaâ phaát triïín Ca kõch Baâi Choâi àuáng hûúáng
trïn caái nöi sinh ra noá, dô nhiïn laâ àaä coá nhiïìu caãi tiïën
trong êm nhaåc, trong myä thuêåt sên khêëu. Vúã Thúâi con gaái
àaä xa cuäng coá thïí goåi tïn laâ "Kyá ûác chiïën tranh" noá thêåt sûå
gêy xuác àöång trong loâng ngûúâi xem, búãi nöåi dung cuãa vúã
àïì cêåp túái vêën àïì hêåu chiïën, vïì sûå hy sinh mêët maát cuãa
böå àöåi, thanh niïn xung phong, nhûäng di chûáng cuãa chiïën
tranh vêîn coân laâm àau àúán khön cuâng àöëi vúái haâng vaån
ngûúâi trong àoá coá rêët nhiïìu phuå nûä chõu söë phêån bêët haånh
àùæng cay.
Vúã Àùæng trong haånh phuác cuãa Àoaân Ca kõch Quaãng
Nam ài vaâo àïì taâi gai goác cuãa xaä höåi àûúng àaåi: Tiïìn vaâ
tònh, danh vaâ lúåi àaä gêy ra bao töín thêët cho gia àònh vaâ xaä
höåi. Vúã diïîn mang tñnh bi haâi nhû möåt lúâi caãnh baáo vïì sûå
bùng hoaåi àaåo àûác trong xaä höåi höm nay.
Chuáng ta cuäng rêët mûâng laâ Àoaân Ca kõch Khaánh Hoâa
tûâ sau ngaây àêët nûúác thöëng nhêët àïën nay vêîn truå vûäng
trïn miïìn àêët khöng coá phong traâo haát baâi choâi maånh nhû
úã Bònh Àõnh, Quaãng Nam, nhûng qua vúã Tònh àúâi mong
manh, ta thêëy àûúåc àöåi nguä diïîn viïn úã àêy vêîn haát hay,
nhiïìu nghïå sô diïîn gioãi coá sûác cuöën huát ngûúâi xem. Chó
tiïëc rùçng kõch baãn chûa thêåt thuyïët phuåc vïì nöåi dung vaâ
viïåc daân dûång cuäng chûa thêåt húåp lyá lùæm nïn vúã diïîn coân
àöå chïnh.
Nhòn toaân böå 6 vúã diïîn Dên ca kõch, ta thêëy lûåc lûúång
diïîn viïn treã xuêët hiïån khaá àöng, khaá àïìu vaâ nhiïìu triïín
voång. Tuy vêåy cuäng nghiïm khùæc maâ chó ra rùçng, àa söë vúã
tûâ Tuöìng àïën Dên ca kõch coá quaá nhiïìu nghïå sô lúán tuöíi
àoáng nhûäng vai ñt tuöíi vûâa taåo ra sûå phaãn caãm trong ngûúâi
xem vûâa gêy sûå lo lùæng vïì àöåi nguä cho tûúng lai cuãa
Tuöìng vaâ Dên ca kõch... Viïåc àaâo taåo àöåi nguä kïë thûâa
àang àùåt ra cêëp baách.
Nghïå thuêåt sên khêëu laâ nghïå thuêåt töíng húåp nhiïìu yïëu
töë, nhiïìu thaânh phêìn, tûâ kõch baãn vùn hoåc, àïën thuã phaáp
àaåo diïîn, tûâ nghïå thuêåt biïíu diïîn àïën êm nhaåc vaâ myä
thuêåt sên khêëu. Vò thïë maâ xin àïì cêåp thïm hai phêìn quan
troång àoá laâ êm nhaåc vaâ myä thuêåt sên khêëu.
VÏÌ ÊM NHAÅC
Nhaåc sô saáng taác nhaåc nïìn, àa söë laâ lûåc lûúång taåi chöî,
àiïìu àoá hïët sûác thuêån lúåi vò caác nhaåc sô hiïíu biïët böå mön
cuãa mònh khaá sêu sùæc vaâ úã taåi chöî thò coá àiïìu kiïån àïí thûã
nghiïåm vaâ böí khuyïët.
 Coá nhiïìu vúã nhaåc nïìn vaâ nhaåc truyïìn thöëng hoaâ
quyïån vúái nhau àïí phuåc vuå cho vúã diïîn. Nhûng cuäng coá
nhûäng vúã diïîn nhaåc nïìn coá yá tûúãng riïng, coá chuã àïì vaâ
phaát triïín chuã àïì, höî trúå àùæc lûåc cho caác tònh huöëng cuãa
sên khêëu, khùæc hoaå thïm têm traång, tñnh caách cuãa nhên
vêåt, cuâng ài song song vúái nhaåc truyïìn thöëng àïí phuåc vuå
cho vúã diïîn. Nhòn chung, hêìu hïët caác daân nhaåc àïìu thïí
hiïån rêët àiïu luyïån, ngoåt ngaâo, laâm cho vúã diïîn, kïí caã khi
haát lêîn khi khöng coá haát, chó cêìn tiïëng nhaåc cêët lïn laâ àaä
thêëy sûå ngoåt ngaâo trong àoá. Tuy nhiïn cuäng coá vúã nhaåc
nïìn lêëy chêët liïåu dên ca cuãa caác vuâng miïìn chûa chñnh
xaác, coân húi laåm duång vïì xûã lyá êm nhaåc vaâ ca khuác.
VÏÌ THIÏËT KÏË MYÄ THUÊÅT SÊN KHÊËU Caãnh trong vúã Huyïìn Trên cöng chuáa.
Noái möåt caách töíng quaát thò nhiïåm vuå cuãa thiïët kïë myä
thuêåt sên khêëu laâ saáng taåo möåt möi trûúâng vêåt chêët, möåt
Vaâ cuöëi cuâng xin noái àïën möåt söë yïëu töë, möåt thaânh
khöng gian sên khêëu àïí ngûúâi àaåo diïîn vaâ ngûúâi diïîn viïn
phêìn vö cuâng quan troång, àoá laâ khaán giaã vò khöng coá khaán
saáng taåo ra nhûäng vai diïîn. Nïëu nhòn laåi khêu thiïët kïë myä
giaã thò khöng coá sên khêëu, hoùåc noái khaác ài àoá laâ sên khêëu
thuêåt sên khêëu cuãa 13 vúã diïîn taåi Höåi diïîn lêìn naây, chuáng
chó saáng àeân khi coá khaán giaã.
ta coá thïí thêëy rùçng, nhûäng àoáng goáp saáng taåo cuãa hoaå sô
Trong suöët 8 ngaây àïm Höåi diïîn Sên khêëu Tuöìng vaâ
sên khêëu laâ hïët sûác quan troång àïí goáp phêìn laâm nïn hiïåu
Dên ca kõch diïîn ra úã Nhaâ haát Trûng Vûúng - Nhaâ haát lúán
quaã chung cuãa vúã diïîn. Möîi hoaå sô àïìu coá nhûäng cöë gùæng
nhêët úã miïìn Trung vúái 1200 chöî ngöìi, maâ nhiïìu höm gêìn
tòm toâi àïí taåo ra nhûäng khöng gian cho ngûúâi àaåo diïîn
nhû chêåt kñn. Khaán giaã xem Tuöìng, xem caác loaåi hònh ca
phaát huy hïët khaã nùng saáng taåo trong nghïå thuêåt diïîn
kõch dên töåc bùçng têëm loâng ngûúäng möå vaâ troång thõ nghïå
xuêët cuãa ngûúâi diïîn viïn.
sô, thïí hiïån bùçng sûå chùm chuá vaâo sên khêëu, khöng noái
Tuy nhiïn, möåt söë vúã diïîn quaá laåm duång trang trñ cuãa
chuyïån riïng, khöng gêy tiïëng öìn maâ chó coá vöî tay taán
phöng nïìn (coá vúã hoaå sô àaä veä àïën 4,5 phöng nïìn, keáo
thûúãng, cöí vuä nhûäng diïîn viïn diïîn gioãi, haát hay. Àoá laâ
ra keáo vaâo chó àïí minh hoaå cho möåt àõa àiïím haânh àöång.
möåt neát vùn hoáa cuãa ngûúâi Àaâ Nùéng thêåt àaáng trên troång.
Vaâ tiïëc thay khi khiïëm khuyïët naây nghiïng vïì trang trñ
Xin trñch ra àêy mêëy cêu thú cuãa öng Àònh Ên möåt khaán
tuöìng. Chñnh sûå laâm duång naây, àaä laâm cho khöng gian sên
giaã Àaâ Nùéng viïët tùång Höåi diïîn:
khêëu quaá röëi rùæm, chêåt chöåi. Chûa noái àïën viïåc thûåc hiïån
Tuöìng, Dên ca chuyïn nghiïåp, caác àoaân ta
caác phöng nïìn chûa àeåp, coân duám doá, xöåc xïåch.
Biïíu diïîn núi àêy, Àaâ Nùéng nhaâ
Khöng ñt vúã diïîn àaä laåm duång quaá nhiïìu buåc bïå, laâm
Mûâng àoán hên hoan, yïu mïën phuåc
nùång nïì sên khêëu, caác buåc bïå naây, thêåm chñ khöng tham
Ngaây àïm thûúãng thûác caái taâi ba
gia vaâo diïîn xuêët cuãa diïîn viïn möåt caách hiïåu quaã, chó àïí
Diïîn hay xuêët sùæc, vai nhuêìn nhuyïîn
taåo ra viïåc taåo hònh caác àöå cao, thêëp khaác nhau, thu heåp
Kyä thuêåt chuyïn mön, àeåp thêåt laâ
khöng gian sên khêëu. Cuäng cêìn nhêën maånh thïm möåt
Thaânh tñch àua chen, àïìu têët thùæng
àaánh giaá chung nûäa laâ thiïët kïë myä thuêåt tuöìng lêìn naây, coá
Nhên dên kñnh tùång, quyá nhû hoa...
chêët lûúång thua keám loaåi hònh dên ca kõch.
13 buöíi biïíu diïîn, 13 cuöåc thi taâi trïn sên khêëu Nhaâ
VÏÌ PHUÅC TRANG SÊN KHÊËU TUÖÌNG haát Trûng Vûúng, Àaâ Nùéng àaä kïët thuác möåt caách toaân
Ngoaâi nhûäng thaânh cöng nhêët àõnh thò thiïëu soát lúán veån. Àûúng nhiïn cuöåc àua taâi naâo cuäng coá ngûúâi thaânh
nhêët cuãa möåt söë vúã tuöìng lõch sûã laâ coân tuyâ tiïån trong thiïët cöng vaâ cuäng coá ngûúâi chûa thêåt thaânh cöng. Tuy nhiïn
kïë, khöng tön troång vïì lõch sûã kiïíu daáng, maâu sùæc, hoaå coá ngûúâi thaânh cöng cuäng chûa phaãi têët caã laâ do taâi nùng
tiïët (tûâ caã muä maäng àïën àaåo cuå). Àeåp, löång lêîy, nhûng phi maâ coân coá yïëu töë may mùæn, coá àêët, coá vai töët. Cuäng nhû
lõch sûã, nïn gêy phaãn caãm cho ngûúâi xem, laâm mêët ài ngûúâi chûa thaânh cöng, coá thïí vò chûa coá cú höåi, chûa coá
hiïåu quaã nghïå thuêåt vaâ laâm sai lïåch caác tñnh caách nhên àêët duång voä, nïn phaãi tiïëp tuåc luyïån reân àïí chúâ cú höåi múái.
vêåt. Tûâ buöíi múã àêìu khai maåc tûng bûâng hoaânh traáng vúái
VÏÌ THIÏËT KÏË AÁNH SAÁNG SÊN KHÊËU vúã diïîn Huyïìn Trên Cöng chuáa cuãa Nhaâ haát Tuöìng Viïåt
Nam, àïën àïm diïîn kïët thuác cuöëi cuâng cuäng thêåt huy
Búãi noá liïn quan mêåt thiïët àïën myä thuêåt sên khêëu vaâ
hoaâng rûåc rúä vúái vúã Höìn Viïåt cuãa Nhaâ haát Tuöìng Àaâo Têën
taåo hiïåu quaã cho diïîn xuêët cuãa diïîn viïn. Nhòn chung
cuâng vúái nhiïìu vúã diïîn khaác nhû nhûäng böng hoa àeåp àuã
ngoaâi viïåc taåo ra möåt söë maãng àeåp, hiïåu quaã vïì aánh saáng,
sùæc maâu laâm nïn möåt chuâm hoa àeåp àêåm àaâ baãn sùæc dên
thò möåt söë vúã diïîn cuäng laåm duång nhiïìu aánh saáng maâu, sûã
töåc cuãa muâa xuên àêët nûúác.
duång àeân roåi (pñtstore) chûa thêåt haâi hoaâ vúái aánh saáng
chung cuãa sên khêëu. Coá vúã tùæt àeân chuyïín caãnh coân löån
xöån, chêåm chaåp, laâm aãnh hûúãng àïën tiïët têëu cuãa vúã diïîn,
kïí caã sûå thiïëu ùn khúáp vúái hiïåu quaã êm nhaåc chuyïín (Trñch baáo caáo töíng kïët nghïå thuêåt Höåi diïîn Sên khêëu Tuöìng vaâ Dên ca
caãnh. kõch toaân quöëc 2010 taåi TP Àaâ Nùéng).

VÙN HIÏËN 23 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn
KYÃ NIÏÅM 50 NÙM NGAÂY ÀÖÌNG
KHÚÃI BÏËN TRE
huyeàn thoaïi
Nùm 1965, Chuã tõch Höì Chñ Minh
noái: "Phoá töíng Tû lïånh Quên giaãi
phoáng laâ cö Nguyïîn Thõ Àõnh. Caã
thïë giúái chó nûúác ta coá võ tûúáng
quên gaái nhû vêåy. Thêåt laâ veã vang
K
hi baâ mêët, nhên dên Haát Mön, Haâ Têy àaä rûúác
baát hûúng baâ Nguyïîn Thõ Àõnh vïì thúâ trong
khu àïìn Hai Baâ Trûng vúái niïìm tûå haâo,
ngûúäng möå vïì möåt nûä tûúáng thúâi àaåi Höì Chñ Minh.
ÚÃ Cuba, coá möåt laâng mang tïn Nguyïîn Thõ Àõnh.
Tïn cuãa baâ àûúåc nhiïìu phuå nûä trïn thïë giúái hêm möå
àùåt tïn cho con mònh. Hònh aãnh baâ khi xuêët hiïån úã
nûúác ngoaâi laâm nöíi bêåt võ thïë Viïåt Nam.
GIAO CON THEO CAÁCH MAÅNG
Ngaây 15-3-1920 laâ ngaây Nguyïîn Thõ Àõnh sinh ra
trong gia àònh möåt nöng dên coá 10 àûáa con trïn búâ
söng Lûúng Hoâa, huyïån Giöìng Tröm, tónh Bïën Tre.
Lúán lïn, cö UÁt Àõnh trúã thaânh möåt thiïëu nûä xinh àeåp,
àûúåc gia àònh nhùæm gaã cho möåt núi giaâu coá nhûng cö
kiïn quyïët choån öng Bñch - möåt àöìng chñ cuâng hoaåt
àöång caách maång vúái anh cö.
Hoå söëng bïn nhau nhûäng ngaây trùng mêåt ngùæn
nguãi. Sau naây, cö múái biïët öng laâ Tónh uãy viïn tónh Bïën
Tre.
Röìi giöng töë êåp àïën. Múái sinh con 3 ngaây, mêåt thaám
àïën nhaâ vêy bùæt öng Bñch. Öng bõ kïët aán 5 nùm tuâ vaâ 5
nùm àaây biïåt xûá. Ngaây 19-7-1940, UÁt Àõnh vaâ àûáa con
trai 7 thaáng tuöíi cuäng bõ bùæt. Chuáng àûa hai meå con cö
24 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Nûä tûúáng huyïìn thoaåi Nguyïîn Thõ Àõnh.
vïì Khaám Laá Bïën Tre vaâ buöåc cö gûãi con vïì nhaâ trûúác
khi ài àaây àïën Baâ Raá.
Baâ Raá thúâi àoá laâ núi hoang sú khöng chó coá vùæt, voi,
coåp maâ coân coá “coåp ngûúâi”. Nguyïîn Thõ Àõnh àûúåc
xïëp vaâo khu nhaâ B- núi daânh riïng cho tuâ chñnh trõ nûä.
ÚÃ àêy, moåi ngûúâi goåi chõ bùçng caái tïn thên mêåt: Ba
Bñch- tïn ngûúâi chöìng àaä bõ àaây ra Cön Àaão cuãa chõ.
Nùm 1943, chõ Ba Bñch (Nguyïîn Thõ Àõnh) àûúåc boån
Phaáp àûa vïì quaãn thuác taåi àõa phûúng.
Vïët thûúng nhûäng ngaây bõ àaây trong nhaâ tuâ àïë
quöëc chûa laânh thò chõ nhêån àûúåc hung tin: öng Bñch
àaä hy sinh ngoaâi Cön Àaão. Àoá laâ vïët thûúng àau àúán
nhêët àúâi chõ.
Nùm 1944, phong traâo Viïåt Minh lïn maånh, chõ bùæt
àûúåc liïn laåc vúái töí chûác. Chõ gûãi con cho meå, lao vaâo
cöng taác. Trong caách maång thaáng Taám, ngûúâi goáa phuå
treã êëy àaä dêîn àêìu haâng ngaân quêìn chuáng tay dao, tay
gêåy, cúâ, bùng, biïíu ngûä rêìm röå chiïëm thõ xaä Bïën Tre.
RA BÙÆC GÙÅP BAÁC HÖÌ
Cuöëi nùm 1946, Nguyïîn Thõ Àõnh àûúåc bêìu laâm uãy
viïn Ban chêëp haânh Höåi LHPN tónh Bïën Tre. Möåt saáng,
Tónh uãy goåi chõ vïì vaâ giao chõ möåt nhiïåm vuå maâ chõ
khöng bao giúâ nghô túái: Ra Bùæc, gùåp Baác Höì vaâ Chñnh
phuã baáo caáo tònh hònh miïìn Nam sau Hiïåp àõnh Sú böå
6-3 vaâ xin chi viïån vuä khñ. Nùm êëy, Nguyïîn Thõ Àõnh
múái vûâa 26 tuöíi.
Thaáng 3/1946, phaái àoaân miïìn Nam ra ài trïn
chiïëc taâu àaánh caá nghi trang, tûâ cûãa biïín Bïën Tre ra
Phuá Yïn. Röìi tûâ Phuá Yïn, hoå ngöìi xe lûãa ra Haâ Nöåi.
Àïën núi, àoaân àûúåc böë trñ úã ngöi nhaâ cuãa Böå trûúãng Böå
Giaáo duåc.
Ngay höm sau, Baác Höì àïën thùm àoaân. Baác ûu tiïn
cho ngûúâi phuå nûä trong àoaân noái trûúác. Chõ àûáng lïn,
quaá xuác àöång, khöng noái àûúåc nïn lúâi.
Baác àúä lúâi: “Thiïëu suáng àaån lùæm phaãi khöng? Caác
cö caác chuá muöën xin bao nhiïu khêíu mang vïì?". Chõ
sung sûúáng noái: “Daå thûa Baác, nhiïìu lùæm”. Baác noái:
“Thïë naâo Trung ûúng vaâ Chñnh phuã cuäng coá suáng gûãi
vaâo Nam. Nhûng nûúác ta coân ngheâo, caác cö caác chuá vïì,
phaãi àaánh Phaáp cho gioãi, cûúáp lêëy suáng cuãa noá duâng
thò caái vöën àoá múái nhiïìu”.
Kïët thuác chuyïën ài miïìn Bùæc, chõ Ba Àõnh ài thùèng
vaâo Quaãng Ngaäi - truå súã cuãa UÃy ban Khaáng chiïën miïìn
Nam Viïåt Nam, nhêån suáng, tiïìn vaâ taâi liïåu cuãa Trung
ûúng mang vïì cho Xûá uãy Nam Böå.
Chõ khöng chó vaâo àûúåc têån kho àïí nhêån phêìn cho
Khu 8 maâ coân nùn nó xin thïm: “Töi mang möåt cêy maâ
bõ löå thò cuäng chïët. Caác anh cho töi möåt ngaân cêy, töi ài
möåt chuyïën cho àaáng”.
Baâ Nguyïîn Thõ Àõnh vaâ phuå nûä, thiïëu nhi Nam böå.
Thïë röìi, bùçng loâng quaã caãm, trñ thöng minh, chõ Ba
Àõnh laåi cuâng caác àöìng chñ cuãa mònh kheáo leáo vûúåt
truâng dûúng àûa àûúåc 12 têën vuä khñ chi viïån cho miïìn
Nam möåt caách an toaân.
ÀÖÌNG KHÚÃI BÏËN TRE VAÂ ÀÖÅI QUÊN TOÁC DAÂI
Hiïåp àõnh Geneâve àûúåc kyá kïët, chõ Ba Àõnh quyïët
àõnh úã laåi miïìn Nam chiïën àêëu, chõ gûãi àûáa con trai ra
Bùæc hoåc têåp.
Hiïåp àõnh Geneâve bõ àõch vi phaåm nghiïm troång.
Caán böå khaáng chiïën cuä bõ àùåt ngoaâi voâng phaáp luêåt.
Nhiïìu chi böå bõ xoáa trùæng. Baãn thên baâ Nguyïîn Thõ
Àõnh nhiïìu lêìn thoaát chïët trong gang têëc. Baâ àaä tûâng
caãi trang thaânh ngûúâi tu haânh, ngûúâi chùn võt, ngûúâi ài
mua baán, laâm vúå beá, ngûúâi úã... Caái àêìu cuãa baâ àûúåc
àõch treo giaá: “Thûúãng 10.000 àöìng cho ai bùæt àûúåc
Nguyïîn Thõ Àõnh".
Nhúâ sûå duäng caãm che chúã cuãa caác àöìng chñ, cuãa
ngûúâi dên, kïí caã cuãa caác em beá, baâ àaä vûúåt qua têët caã
hiïím nguy.
Luêåt 10-59 cuãa Myä Diïåm gieo bao àau thûúng tang
toác cho ngûúâi dên. Quêìn chuáng úã Moã Caây vûâa khoác,
vûâa cùm phêîn noái vúái baâ Àõnh: “Chõ Ba úi, phaãi voä
trang múái söëng, khöng thò anh em chïët hïët. Luác naâo coá
voä trang, chõ goåi möåt tiïëng laâ baâ con ài ngay....”.
Giûäa luác àoá, baâ Àõnh nhêån àûúåc àiïån Khu uãy goåi
lïn hoåp gêëp àïí nghe phöí biïën nghõ quyïët múái, rêët quan
VÙN HIÏËN 25 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
Baâ Nguyïîn Thõ Àõnh vaâ Chuã tõch Phidel Castro.
troång cuãa Trung ûúng Àaãng. Taåi Khu uãy úã Àöìng Thaáp
Mûúâi, nghe àöìng chñ Saáu Àûúâng - Bñ thû Khu uãy baáo
caáo Nghõ quyïët 15 cuãa Trung ûúng Àaãng, chuã trûúng
phaát àöång nhên dên miïìn Nam àêëu tranh chñnh trõ coá
kïët húåp vuä trang àïí tûå vïå.
Trúã vïì Bïën Tre, do tònh hònh àõch têåp trung khuãng
böë, viïåc hoåp Tónh uãy gùåp nhiïìu khoá khùn. Chó möåt böå
phêån cuãa tónh uãy göìm 7 àöìng chñ àaä hoåp mùåt. Trong
gian buöìng beá nhoã, àûúåc soi búãi ngoån àeân khi múâ khi
toã, 7 àöìng chñ kiïn trung nùm êëy àaä thùæp lïn ngoån lûãa
Àöìng khúãi Bïën Tre theo Nghõ quyïët 15 cuãa TÛ Àaãng.
Taåi höåi nghõ, trong têåp thïí 7 ngûúâi, khöng heån maâ ai
cuäng duâng àïën tûâ àöìng khúãi.
Trong yá nghô cuãa baâ Àõnh, hai chûä àöìng khúãi àûúåc
liïn tûúãng tûâ cuöåc khúãi nghôa àöìng loaåt trong Caách
maång thaáng Taám, phaãi nhêët tïì nöíi dêåy múái thùæng
àûúåc. Höåi nghõ choån quêån Moã Caây laâm troång àiïím
àöìng khúãi.
Taâi nùng quên sûå cuâng vúái sûå thêëu àaáo cuãa Ban tham
mûu maâ ngûúâi chó huy trûåc tiïëp laâ Nguyïîn Thõ Àõnh àaä
lêåp nïn kõch baãn àöìng khúãi vö cuâng tó mó, chu àaáo.
Ngaây 17/1/1960, trêån àaánh diïåt Töíng àoaân dên vïå
úã xaä Àõnh Thuãy, Moã Caây àaä baáo hiïåu giúâ àöìng loaåt nöíi
dêåy cuöåc Àöìng khúãi.
Ngay trong ngaây àêìu tiïn cuãa Àöìng Khúãi, quên vaâ
dên Bïën Tre àaä àaánh thùæng hai trêån roân raä. Tûâ àoá, baâ
Nguyïîn Thõ Àõnh àaä saáng taåo nïn phûúng phaáp caách
maång tiïën haânh ba muäi giaáp cöng, goáp phêìn àûa caách
maång miïìn Nam lïn cao traâo múái.
Ngaây 22/2/1960, Myä - Diïåm têåp trung hún 10.000
quên, coá thuãy quên luåc chiïën tûâ Saâi Goân xuöëng phöëi
húåp vúái baão an, dên vïå hiïån coá úã Bïën Tre, Traâ Vinh múã
cuöåc haânh quên lúán vaâo Bònh Khaánh, Phûúác Hiïåp,
Àõnh Thuãy. Chuáng tuyïn böë “seä laâm coã ba xaä, tiïu diïåt
hïët Viïåt Cöång úã Moã Caây vaâ lêåp laåi trêåt tûå cuä”.
Trûúác tònh thïë naây, möåt mùåt, baâ chó àaåo lûåc lûúång
vuä trang chöëng caân. Mùåt khaác, huy àöång lûåc lûúång
quêìn chuáng laâm cöng taác binh vêån, àêëu tranh chñnh trõ.
Baâ chuã trûúng huy àöång möåt lûåc lûúång lúán quêìn
26 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
chuáng xöng thùèng vaâo Moã Caây àêëu tranh chñnh trõ, töë
caáo töåi aác cuãa giùåc úã Phûúác Hiïåp - núi giùåc caân queát
lúán.
Ngaây 27/2/1960, àöìng baâo Bònh Khaánh, Phûúác
Hiïåp, Àõnh Thuãy ngöìi trïn mêëy trùm chiïëc xuöìng kñn
mùåt söng, chúã quêìn aáo, muâng maân, gieã raách, böìng con
caái nöëi àuöi nhau ra thõ trêën. Caác xaä khaác cuäng uân uân
keáo theo. Lûåc lûúång êëy phêìn lúán laâ phuå nûä, hoå töí chûác
thaânh àöåi nguä hùèn hoi, tiïën haânh cuöåc àêëu tranh trûåc
diïån vúái àõch, àoâi chêëm dûát caân queát, bùæn giïët, àoâi böìi
thûúâng nhên maång...
Giùçng co suöët 12 ngaây àïm, àõch àaânh chêëp nhêån
yïu saách, cuöåc àêëu tranh chñnh trõ thùæng lúåi rûåc rúä, boån
Myä - Diïåm phaãi gúâm sûác maånh lúåi haåi àöåi quên chuáng
goåi laâ “àöåi quên àêìu toác”. Sau naây, Baác Höì goåi àöåi
quên naây laâ “àöåi quên toác daâi”. Tïn tuöíi Nguyïîn Thõ
Àõnh gùæn liïìn vúái cuöåc Àöìng khúãi nhû soáng triïìu vang
dêåy, lan khùæp miïìn Nam. Tïn tuöíi cuãa baâ cuäng gùæn
liïìn vúái àöåi quên toác daâi Àöìng khúãi.
NHÛÄNG THAÁNG NÙM LAÂM TÛÚÁNG
Ngaây 2/9/1960, sau möåt chuyïën cöng taác, baâ
Nguyïîn Thõ Àõnh nhêån àûúåc hung tin vïì àûáa con trai
àang hoåc têåp úã miïìn Bùæc xa xöi. Möåt bûác àiïån tûâ miïìn
Bùæc gûãi vö: “Chaáu On con chõ Ba, bõ bïånh mêët ngaây 4-
5-1960”. Baâ lau nûúác mùæt, neán laåi nöîi àau tûúãng khöng
thïí vûúåt qua, tiïëp tuåc bûúác vaâo cuöåc chiïën àêëu quyïët
liïåt...
Thaáng 5/1961, baâ laâ Khu uãy viïn Khu 8, Bñ thû
Àaãng àoaân Phuå nûä Khu 8. Nùm 1965, baâ laâ Höåi trûúãng
Höåi Liïn hiïåp phuå nûä Giaãi phoáng miïìn Nam.
Nùm 1965, baâ àûúåc Àaåi tûúáng Nguyïîn Chñ Thanh
múâi sang gùåp Böå Tû lïånh Miïìn, giao nhiïåm vuå: “Baác
Höì vaâ Böå Chñnh trõ quyïët àõnh ruát chõ lïn laâm Phoá Tû
lïånh Caác lûåc lûúång vuä trang giaãi phoáng miïìn Nam.
Cuöåc chiïën tranh nhên dên cuãa ta laâ cuöåc chiïën tranh
khöng coá trêån tuyïën, phaãi àaánh giùåc bùçng quên sûå vaâ
bùçng chñnh trõ. Böå Tû lïånh Miïìn phaãi coá möåt àöìng chñ
biïët raânh vïì chó huy lûåc lûúång àêëu tranh chñnh trõ trûåc
diïån”.
Sûå coá mùåt cuãa Phoá Tû lïånh Nguyïîn Thõ Àõnh trong
Böå Tû lïånh Miïìn àaä goáp phêìn laâm cho caái nhòn cuãa
laänh àaåo, chó huy toaân diïån, thêëu àaáo hún tûâ cuöåc
chiïën tranh nhên dên.
Haäy nghe Thûúång tûúáng Trêìn Vùn Traâ noái vïì nûä
tûúáng Nguyïîn Thõ Àõnh: “Sûå thûåc laâ coá chõ Ba Àõnh úã
Böå Tû lïånh, nhiïìu viïåc cuå thïí úã chiïën trûúâng àaä àûúåc
laâm saáng toã. Dûúái sûå chó àaåo cuãa anh Nguyïîn Chñ
Thanh úã cûúng võ Chñnh uãy, chuáng töi àûúåc phên cöng
giuáp chõ nùæm nhûäng vêën àïì cú baãn vïì chó huy vaâ cöng
taác tham mûu quên àöåi, cuäng nhû cöng taác chñnh trõ
trong caác lûåc lûúång vuä trang, àöìng thúâi chuáng töi cuäng
hoåc têåp àûúåc úã chõ nhiïìu kinh nghiïåm quyá baáu trong
laänh àaåo àêëu tranh chñnh trõ vaâ trong cöng taác xêy
dûång phong traâo quêìn chuáng.
 Chuáng töi khöng khoãi ngaåc nhiïn vïì sûå thöng minh
vaâ hiïíu biïët nhanh choáng cuãa chõ vïì caác vêën àïì quên
sûå. Chó sau möåt thúâi gian khöng daâi, chõ àaä coá nhiïìu yá
kiïën àoáng goáp coá giaá trõ trong viïåc chó huy lûåc lûúång
töíng húåp trïn chiïën trûúâng.
Trong cöng taác, chõ böåc löå khaá roä sûå nùng àöång vaâ
tinh thêìn tñch cûåc, hïët mònh trong moåi viïåc. Chõ hêìu
nhû coá mùåt trong têët caã caác cuöåc höåi nghõ töíng kïët vïì
chiïën tranh du kñch, trong Àaåi höåi Anh huâng chiïën sô
thi àua cuãa Miïìn. Chõ ài thùm caác sû àoaân, trung àoaân
chuã lûåc, caác àún võ binh chuãng khöng chó úã núi àoáng
quên maâ coân úã mùåt trêån. Chõ quan têm cuå thïí àïën viïåc
töí chûác, huêën luyïån, taác chiïën vaâ caã viïåc ùn úã, giaãi trñ
cuãa chiïën sô.
Anh em tiïëp àoán chõ vúái cûúng võ ngûúâi chó huy,
àöìng thúâi nhû ngûúâi chõ caã thên thûúng, hoå thûúâng goåi
chõ bùçng caái tïn “Chõ Ba” tròu mïën. Anh Nguyïîn Chñ
Thanh coá lêìn noái vui vúái chõ laâ “Chuáng töi ghen vúái chõ
vïì loâng thûúng yïu, quyá mïën cuãa caán böå, chiïën sô àöëi
vúái chõ àêëy...”.
Àoång laåi trong kyá ûác Thiïëu tûúáng Buâi Caát Vuä laâ
chên dung möåt nûä tûúáng thêåt àeåp: "Bûúác vaâo laán cuãa
chõ Ba, caái àêåp vaâo mùæt trûúác tiïn laâ têëm baãn àöì khöng
aãnh toaân miïìn Nam bùçng luåa treo trïn vaách. Kïë àoá laâ
chöìng saách quên sûå. Trïn baân laâm viïåc cuãa chõ luác naâo
cuäng coá möåt quyïín àang xem dúã. Chõ nghiïn cûáu, chõ
hoåc ngaây, hoåc àïm chiïën thuêåt chiïën tranh hiïån àaåi.
Nhúá höm àõch têën cöng vaâo cùn cûá, Böå Tû lïånh phaãi di
chuyïín àïën núi an toaân, möîi ngûúâi úã caách xa nhau
trong cûå ly möåt quaã bom àòa àïí haån chïë bom saát
thûúng möåt luác hai ngûúâi. Bïn búâ suöëi hoang vùæng, chõ
vêîn àoåc saách...”.
Vaâ öng àaä àaánh giaá vïì taâi nùng quên sûå cuãa võ nûä
Phoá Tû lïånh: “Töi múâi chõ ài xem àún võ diïîn têåp, chõ
vui veã nhêån lúâi, vaâ töi àaä töí chûác baão vïå chõ ài chu àaáo.
Chõ tham quan diïîn têåp vúái cùåp mùæt vaâ böå oác cuãa
ngûúâi chó huy binh chuãng húåp thaânh. Chõ chó ra nhûäng
chöî cêìn phaãi suy nghô thïm, khi chiïën àêëu úã àöìng
bùçng vúái àiïìu kiïån àõch chiïëm ûu thïë tuyïåt àöëi vïì
khöng quên, phaáo binh, xe thiïët giaáp, àöí böå trûåc thùng.
Phaãi cöng nhêån rùçng, vúái bïì daây kinh nghiïåm lùn löån
àêëu tranh nhiïìu nùm qua, chõ biïët àõch biïët ta, am hiïíu
thúâi tiïët, àõa hònh, chõ tiïëp thu nghïå thuêåt taác chiïën
hiïån àaåi khaá nhanh vúái nhiïìu hûáa heån saáng taåo...”.
Baâ Nguyïîn Thõ Àõnh thûúâng khöng mùåc quên
phuåc, khöng mang quên haâm. Trang phuåc maâ nûä
tûúáng thûúâng mùåc vêîn laâ böå quêìn aáo baâ ba àen, àöi khi
maâu coã uáa, maâu kem nhaåt; khùn rùçn quêën cöí, noán laá,
ài deáp rêu, vai àeo tuái àïí sùén saâng lêëy ra cêy kim, súåi
chó vaá aáo cho böå àöåi, lêëy ra miïëng sûâng tï giaác khi coá
ai àoá bõ rùæn cùæn; lêëy viïn thuöëc, miïëng àûúâng cho
chiïën sô naâo àoá lïn cún söët...
Núi naâo coá “chõ Ba”, núi àoá cuöåc söëng cuãa caán böå,
chiïën sô àûúåc caãi thiïån. Trong rûâng sêu, baâ biïët caách
chïë biïën böåt mò thaânh moán baánh bao tuyïåt haão. Baâ
àöìng cam cöång khöí vúái chiïën sô, têåp ài xe àaåp bùng
qua àûúâng rûâng daâi hun huát àïí ra mùåt trêån...Rêët nhiïìu
chiïën sô cuãa “chõ Ba” sau naây nhúá laåi, bõ vêy buãa giûäa
böån bïì cöng viïåc, phaãi cùng àêìu oác ra àöëi phoá trûúác keã
thuâ àöng vaâ maånh gêëp nhiïìu lêìn nhûng baâ àaä thêëu
àaáo àïën tûâng chiïën sô úã nhûäng ngoác ngaách àúâi söëng
tûúãng nhû beá nhoã nhêët.
Nùm 1970, khi Lonnon lêåt àöí Xihanuác, caác cùn cûá
cuãa ta úã biïn giúái Campuchia gùåp nhiïìu khoá khùn.
Öng Huyânh Têën Phaát - Chuã tõch Chñnh phuã Caách
maång lêm thúâi àïën gùåp baâ Àõnh, trao àöíi: “YÁ kiïën cuãa
trïn muöën àûa hai cú quan Chñnh phuã caách maång lêm
thúâi vaâ phuå nûä vïì phña Nam, chõ nghô sao?”. Baâ noái:
“Nïëu àûa cú quan vïì phña Nam, ta seä mùæc mûu àõch.
Noá àang chúâ ta àïí tiïu diïåt. Theo töi, anh cûá tòm chöî
khaác cho cú quan di chuyïín. Töi seä chõu traách nhiïåm töí
chûác phöëi húåp chiïën àêëu baão vïå cú quan àêìu naäo cuãa
ta”. Öng Huyânh Têën Phaát àöìng yá.
Quên Myä cho quên àöí xuöëng Xoám Giûäa, gêìn
trûúâng Lï Thõ Riïng, maáy bay B.52 liïn tuåc thaã bom.
Dûúái àêët, chuáng cho tûâng àoaân xe bao quanh cùn cûá
daây àùåc, quyïët têm tiïu diïåt cú quan àêìu naäo cuãa
khaáng chiïën.
Baâ Àõnh cuâng Chuã tõch Huyânh Têën Phaát nhêån traách
nhiïåm dêîn hai cú quan göìm gêìn 1.000 ngûúâi lùång leä
bùng trong rûâng, trong mûa. Trong luác cú quan di
chuyïín, caác lûåc lûúång vuä trang àaä anh duäng chiïën àêëu,
beã gaäy àûúåc cuöåc caân. Caác muäi quên cuãa àõch suåc vaâo
khu cùn cûá caách maång bõ àaánh mòn, bõ du kñch àaánh
gêy nhiïìu töín thêët, khiïën chuáng khöng daám suåc saåo.
Kho taâng cuãa ta àûúåc baão vïå; caác bïånh viïån kõp thúâi sú
taán, an toaân. Àùåc biïåt, trûúâng H 12 trong tay chó coá möåt
trung àöåi nhûng trong 3 ngaây tiïu diïåt àûúåc 3 xe tùng,
2 trûåc thùng Myä.
Sau naây, nhûäng ngûúâi coá mùåt trong cuöåc haânh
quên dúâi cùn cûá ngêîm laåi, giêåt mònh khi àûa ra cêu hoãi:
“Nùm êëy, Trung ûúng Cuåc khöng coá Phoá Tû lïånh
Nguyïîn Thõ Àõnh biïët chúáp thúâi cú, daám chõu traách
nhiïåm, daám nghô daám laâm, biïët phaán àoaán tònh hònh,
kiïn quyïët khöng di chuyïín vïì phña àõch àang chúâ
sùén, baâ cùæt àùåt chu àaáo quên ûáng chiïën... thò cú quan
Baâ Nguyïîn Thõ Àõnh vaâ caác àöìng chñ Trung ûúng Cuåc miïìn Nam.
VÙN HIÏËN 27 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
Chñnh phuã caách maång lêm thúâi seä
ra sao?!
BAO CÖNG THÚÂI NAY
Sau chiïën tranh, baâ Nguyïîn
Thõ Àõnh nhêån nhiïìu troång traách:
Chuã tõch Höåi Liïn hiïåp Phuå nûä
Viïåt Nam, UÃy viïn Ban chêëp haânh
Trung ûúng Àaãng, Phoá Chuã tõch
Höåi àöìng Nhaâ nûúác... Nhûng vúái
nhên dên, baâ gêìn guäi hún vúái danh
hiïåu “Bao Cöng thúâi nay” maâ nhên
dên phong tùång...
Nùm 1995, möåt lêìn theo àoaân
laâm phim taâi liïåu “Nûä tûúáng
Nguyïîn Thõ Àõnh” ra têån Haãi
Phoâng, tòm laåi dêëu chên “Bao
Cöng thúâi nay” cuãa baâ, töi thêåt sûå
ngúä ngaâng khi gùåp laåi nhûäng nhên
vêåt àaä tûâng àûúåc baâ minh oan,
phuåc höìi danh dûå. Möåt trong
nhûäng con ngûúâi àoá laâ Thiïëu
tûúáng Trûúâng Xuên.
Luác àoá, öng Trûúâng Xuên àaä
ngoaâi 70, cao lúán, toác baåc trùæng.
Khi hoãi chuyïån cuä, mùæt öng àûúåm
buöìn, trêìm ngêm noái: " Nhûäng
nùm cuöëi thêåp niïn 80, chuyïån àöíi
múái coân àang rêët múái meã. Nhûäng
viïåc laâm cuãa töi thúâi êëy cuäng quaá
múái. Àoá laâ viïåc àùæp àûúâng tûâ àêët
liïìn ra àaão Caát Baâ, xêy dûång laåi
sên bay Caát Bi, xêy dûång caác tuyïën
biïn giúái, xêy dûång nhaâ tònh nghôa;
lo nhaâ cûãa, àaâo taåo nghïì nghiïåp
cho caác gia àònh cuãa àöìng chñ
mònh... Têët caã, tûâ cöng sûác, vöën
28 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
liïëng cuãa nhûäng ngûúâi lñnh cuâng
vúái sûå húåp taác cuãa ngûúâi dên àõa
phûúng.
Trong quaá trònh thûåc hiïån
nhûäng cöng trònh lúán nhû thïë
khöng traánh àûúåc nhûäng sai soát.
Nhûng thay vò chuáng töi cêìn coá sûå
chia seã, höî trúå thò töi nhêån àûúåc
baãn aán tuyïn ngaây 7/9/1987 vúái 6
töåi danh vaâ mûác aán 20 nùm tuâ
giam: Töåi buön lêåu qua biïn giúái,
töåi àêìu cú, töåi buön baán haâng cêëm,
töåi àûa höëi löå, töåi cöë yá laâm traái
phaáp luêåt, töåi tham ö.
Nghe tin, caãm thêëy coá àiïìu
khöng öín, chõ Ba (vúái tû caách Phoá
Chuã tõch Höåi àöìng Nhaâ nûúác) lêåp
tûác nghiïn cûáu höì sú, ài thõ saát traåi
giam. Nùm 1988, chõ Ba lïn têån Ba
Vò thùm töi. Chõ lùæng nghe möåt
caách khaách quan. Röìi chõ Ba
khuyïn töi bònh tônh, búãi sûå thêåt seä
àûúåc traã vïì vúái sûå thêåt. Röìi chõ
lùång leä ài gùåp têët caã nhûäng nhên
chûáng, thu thêåp thöng tin, dû luêån
quêìn chuáng vïì töi. Chõ hiïíu àûúåc
têm huyïët, hiïíu nöîi gian nan, vêët
vaã cuãa ngûúâi lñnh thúâi bònh.
Coá àêìy àuã nhûäng chûáng cûá vïì
trûúâng húåp bõ haâm oan cuãa töi, chõ
Ba baáo caáo vúái Höåi àöìng Nhaâ
nûúác. Sau àoá thò töi àûúåc ra khoãi
tuâ, àûúåc phuåc höìi danh dûå".
Àêìu muâa thu nùm 1995, chuáng
töi tòm àïën ngöi nhaâ söë 37 phöë
Haâng Chuöëi, truå súã cuãa Höåi Liïn
hiïåp Phuå nûä Viïåt Nam. Núi àêy,
Tûúång àaâi Àöìng Khúãi.
baâ Nguyïîn Thõ Àõnh àaä söëng vaâ
laâm viïåc tûâ nhûäng nùm sau ngaây
hoâa bònh, thöëng nhêët àêët nûúác.
Bïn phaãi phoâng khaách, úã têìng
dûúái toâa nhaâ laâ goác trang troång
daânh laâm núi tûúãng niïåm baâ
Nguyïîn Thõ Àõnh. Bûác di aãnh cuãa
baâ chòm khuêët trong laân khoái
moãng nheå, quêën quñt.
Chõ Trûúng Myä Hoa luác êëy laâ
Chuã tõch Höåi Liïn hiïåp Phuå nûä
Viïåt Nam ngheån ngaâo nhùæc àïën
nhûäng kyã niïåm vïì baâ Nguyïîn Thõ
Àõnh: “Phaãi, cùn phoâng khaách naây
traân àêìy nhûäng kyã niïåm, húi êëm
cuãa dò Ba. Nhûäng nùm thaáng àûúåc
laâm viïåc bïn caånh dò Ba laâ nhûäng
nùm thaáng cho töi nhiïìu baâi hoåc
quyá giaá vïì cuöåc àúâi...”.
Chõ Trûúng Myä Hoa kïí laåi:
“Töi khöng sao quïn àûúåc hònh
aãnh dò Ba trong möåt lêìn vaâo Nam.
Höm êëy töi tiïîn dò Ba ài. Dò Ba
thûác dêåy rêët súám. Dò Ba bûúác ra xe,
trïn vai, möåt bïn laâ boåc haâi cöët cuãa
àûáa con trai yïu, möåt bïn vai laâ goái
haâi cöët cuãa àûáa con trai cuãa möåt
àöìng chñ mònh. Haânh lyá cuãa dò Ba
vaâo Nam khi nghó hûu chó coá vêåy.
Dò Ba lùång leä bûúác ra xe trong
tiïët trúâi buöët giaá. Nûúác mùæt töi traâo
ra. Boáng dò Ba múâ dêìn. Cûá nhúá àïën
hònh aãnh àoá cuãa dò Ba laâ loâng töi
laåi quùån lïn möåt nöîi àau...”.
Vaâo 22 giúâ 50 phuát ngaây
26/8/1992, baâ Nguyïîn Thõ Àõnh
vônh viïîn ra ài. Tiïîn baâ ài khöng
chó laâ nhûäng bêåc laänh àaåo cao cêëp
cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác maâ coân coá
caã quêìn chuáng nhên dên tûâ nhûäng
miïìn àêët xa xöi nùm naâo àaä tûâng
cûu mang, che chúã baâ; nhûäng
ngûúâi nöng dên tûâ ngoån triïìu
Àöìng Khúãi, nhûäng cö cêëp dûúäng
trong rûâng sêu, anh böå àöåi miïìn
Bùæc coá mùåt úã caánh rûâng miïìn
Àöng, tûâng àûúåc baâ vaá aáo, àûúåc baâ
chia seã viïn thuöëc söët reát, miïëng
sûâng tï giaác chöëng söët; nhûäng cùåp
vúå chöìng caán böå àûa con chaáu àïën
viïëng “Baâ Ba” vò cuöåc söëng haånh
phuác cuãa hoå ngaây höm nay laâ do
baâ taác húåp, coá caã nhûäng ngûúâi
àûúåc baâ minh oan, cûáu söëng sinh
mïånh chñnh trõ...
 VÙN
TROÅNG
HUÂNG TA VAÂ TRÙNG

Ta uáp mùåt vaâo trùng

Trùng thöín thûác
Mêy nûúác nhaåt nhoâa .
Baån àûâng noái vúái ta aánh vaâng kia khöng tinh khiïët
Nhûäng buåi bùåm cuãa ngaân ngaân aánh mùæt
Vêîn saåch hún aáo maäo trao tay !
HÊÌU RÛÚÅU VÚÁI CUÅ ÀAÂO
Ta uáp mùåt vaâo trùng
Trùng say
Nghïå sô nhên dên, nghïå sô ûu tuá àaä ra vïì
Thiïn haâ chïënh choaáng ...
Chó coân laåi aáo maäo vua quan laânh laånh
Baån àûâng noái vúái ta nöîi àau laâ têm höìn laäng maån
Sên khêëu tröëng khöng
Nuái àöìi naâo àeåp hún ngûåc em ?
Con kñnh cuå chung naây.

Ta uáp mùåt vaâo trùng

Àaâo Têën chau maây: ngûúi tónh hay say
Lùång im
Sao laåi mï haát böåi
Trùng khoác
Biïët chùng “Soáng vöî ngoån tuâng”?
Baån àûâng noái vúái ta vûúng triïìu naâo coân mêët
Nhûäng aão aãnh àaánh lûâa sûå thêåt
Gian thêìn, tiïët nghôa, hiïëu trung
Laâm sao úã maäi nhên gian?
Thúâi naâo chùèng coá!
Cêu haát khaách ngaân nùm vêîn toã
Ta uáp mùåt vaâo trùng
Àiïåu nam ai úã maäi loâng ngûúâi.
Trùng tan
Ta tan
Ta nhòn lïn hònh nhû cuå móm cûúâi
Àêët trúâi biïën mêët
Nêng ly nheâ nheå
Hònh nhû coân laåi laân hûúng.
Cheán laåi cheán qua
Ta - ngêët ngûúãng...
Böîng gioá rñt tûâ böën phûúng taám hûúáng
Àaá chaåy
Caát bay... khöng àaâi caác nhû àaám cûúái Huyïìn Trên,
mêëy chuåc thúát voi, haâng haâng binh lñnh,
Gûúm chöën cêìm ca ai àïí laåi núi naây! quaâ sñnh lïî Chêu Ö, Chêu Lyá,
thêìn dên múã höåi tûng bûâng.

Ta cûúái em bùçng tònh yïu cuãa nùm mûúi böën muâa xuên,
SOÁNG ngaân nùm thaáp cöí, bùçng tònh yïu cêu luåc baát,
àiïåu haát tuöìng, voä sô, thi nhên ngêët ngûúãng.
Ta múã tiïåc bùçng khoai luâi, bùæp nûúáng,
Khi em xoaä maái toác xanh bùçng nem Chúå Huyïån, rûúåu Baâu Àaá, buán Song Thùçn,
chaãy tûâ höì Gûúm vïì thaânh Hoaâng Àïë vaâ caã nûúác söng Cön, söng Laåi.
laâ luác àöìi Thi Nhên thûác dêåy khoám truác vaâng.
Chùæc em khöng coân e ngaåi
Ta bûúác qua thúâi gian àêët voä ngaân truâng laå nûúác laå non.
bûúác qua khöng gian Àêët nûúác mònh àêu chùèng quï hûúng,
àoán em trong thûåc hû nöîi nhúá. àêu chùèng phêën son, tay buân chên àêët...
Chiïìu tiïn sa Ghïình Raáng hoaá muâa xuên. Men tònh chêët ngêët
Àaám cûúái chuáng mònh Vaâ, bêy giúâ ta... chaãi toác cho em!

VÙN HIÏËN 29 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn

Tïët Nguyïn àaán laâ

nhûäng ngaây vui veã
nhêët trong nùm cuãa
ngûúâi Viïåt Nam.
Joseph Tissanier,
ngûúâi Phaáp, söëng úã
Thùng Long tûâ 1658 -
1663 àaä dûå nùm caái
Tïët úã àêy, taã roä rùçng,
vaâo dõp naây ngûúâi Viïåt
sûãa soaån moåi caái cho
long troång, tûâ nhaâ cûãa
àïën àöì ùn, aáo mùåc.
Tuáng cûåc àïën àêu
cuäng phaãi kiïëm cho
àuã tiïìn baåc tiïu duâng
ba ngaây Tïët. Coá
nhûäng keã ngheâo khöí,
Baán àaâo Tïët.

Du xuên. Dûång nïu.

30 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
 Teát Thaêng Long
giöõa theá kyû 17
ÀÖÎ QUANG CHÑNH
C
uöëi nùm, caác chúå Tïët hïët
sûác nhöån nhõp, vò moåi
ngûúâi giaâu sang, ngheâo
heân àïìu ài mua sùæm. Quan cuäng
nhû dên àïìu lo may quêìn aáo múái,
doån deåp nhaâ cûãa cho khang trang,
sûãa sang voäng caáng, taân loång, àùæp
laåi möì maã, cöåt nhaâ tûúâng vaách treo
àêìy cêu àöëi, tranh veä, vua chuáa
cuäng cho queát doån lùng têím...
Theo Bento Thiïån viïët nùm
1659: “Àïën gêìn ngaây tïët vua chuáa
ban lõch cho thiïn haå xem ngaây”,
trong àoá nhûäng ngaây nghó Tïët
àûúåc êën àõnh roä raâng. Thûúâng bùæt
àêìu nghó tûâ ngaây 25, 26 thaáng
chaåp, vaâ coá thïí keáo daâi túái ngaây 10
hay 15 thaáng giïng. Nhûäng ngaây
EÁp baánh chûng.
àoá, nïëu coá chiïën tranh, cuäng taåm
ngûng àïí ùn Tïët. Tûâ ngaây 25 thaáng
chaåp, êën dêëu cuãa vua chuáa, quan
quyïìn àïìu àûúåc lau chuâi saåch seä,
cêët vaâo höåp, khöng duâng túái; khñ
giúái quên àöåi cuäng lau loåt saáng
nhoaáng àïí möåt núi.
Chuáng ta thûã coi, nùm 1659
thêìy giaãng Bento Thiïån àaä viïët vïì
Tïët Nguyïn àaán thïë naâo: “Thoái
nûúác Annam, àêìu nùm muâng möåt
thaáng giïng goåi laâ ngaây Tïët. Thiïn
haå ài laåy vua, àoaån laåy chuáa, múái
laåy öng baâ öng vaãi, cha meå cuâng keã
caã bïì trïn. Quan quyïìn thò laåy vua
chuáa, thûá dên thò laåy Buåt trûúác. Ùn
tïët ba ngaây, maâ möåt ngaây trûúác
xem ngaây muâng hai, muâng ba,
ngaây naâo töët, thò vua chuáa ài àïìn
giao, goåi laâ nhaâ thúâ. Trúâi, hiïåu
Thiïn Thûúång Àïë Hoaâng àõa kò.
Vua chuáa ài laåy maâ xin cho thiïn
haå àûúåc muâa cuâng dên an. Àïën
muâng baãy muâng taám múái hïët,
cuâng laâm cöî cho thiïn haå ùn mûúâi
ngaây. Laåi xem ngaây naâo töët, múái
múã ra cho thiïn haå ài chêìu cuâng
laâm viïåc quan, cuâng hoãi kiïån moåi
viïåc; laåi laâm nhû trûúác múái khai
quöëc, thiïn haå vaâo chêìu vua. Tûâ êëy
múái coá phiïn ài chêìu. Nöåi àaâi,
ngoaåi hiïën, phuã huyïån, quan àùng
nha mön, múái coá kiïån caáo”.
Mêëy ngaây cuöëi nùm, möåt söë
ngûúâi giaâ caã khöng daám úã nhaâ
mònh, nhûng phaãi ài truá trong àïìn
Thêìy àöì xûa viïët cêu àöëi àoã.
VÙN HIÏËN 31 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
Chúå hoa Tïët xûa úã Haâ Nöåi.
chuâa, àûúåc coi laâ chöën nûúng thên
an toaân nhêët. Vò hoå tin rùçng, dõp
naây coá möåt thûá “quyã” tïn laâ
Thûang (Thûúng) hay Voutuan
(Vuä tuêìn) chuyïn ài boáp cöí saát haåi
nhûäng ngûúâi giaâ nua, nam cuäng
nhû nûä. Do àoá nhiïìu ngûúâi giaâ
phaãi lêín traánh trong àïìn, chuâa caã
ngaây àïm khöng daám bûúác ra
ngoaâi. Maäi àïën luác giao thûâa hoå
múái daám vïì nhaâ, vò nghô “quyã” aác
êëy àaä ài khoãi. Búãi àêëy dên chuáng
goåi ba ngaây cuöëi nùm laâ ba ngaây...
chïët. Cuöëi nùm nhiïìu ngûúâi coân
duâng vöi veä trûúác cöíng ngoä,
nhûäng hònh vuöng, troân, hay tam
giaác, nhêët laâ hònh con meâo, trong
söë caác hònh, thò hònh tam giaác vaâ
con meâo laâm cho ma quyã súå nhêët.
Töëi ba mûúi Tïët moåi nhaâ àïìu
dûång cêy Nïu trûúác cûãa. Àoá laâ möåt
“cöåt” thûúâng laâm bùçng tre, cao hún
noác nhaâ möåt chuát (nïn biïët, úã thuã
àö Thùng Long thïë kyã XVII, chó coá
nhaâ trïåt, kïí caã àïìn àaâi vua chuáa).
Gêìn ngoån cêy Nïu ngûúâi ta cöåt
möåt caái gioã hay chiïëc höåp thöng
nhiïìu löî, bïn trong àûång vaâng maä.
Vò theo Alexandre de Rhodes, dên
32 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
chuáng tin rùçng, dêîu öng baâ cha meå
àaä chïët, nhûng caác ngaâi cuäng cêìn
tiïu xaâi, vaâ nhêët laâ àïí traã nhûäng
moán núå chûa xong khi coân söëng.
Theo phong tuåc Viïåt Nam thúâi àoá,
cûá cuöëi nùm maän chaåp, liïåu sao
tñnh söí saách cho xong: ai coân núå, cöë
gùæng traã cho saåch; nïëu coá tiïìn cho
vay cuäng phaãi àoâi laåi hïët. Khöng ai
muöën àïí dêy dûa sang nùm múái.
Moåi thûá núå cuä phaãi thanh toaán
hoaân toaân, trûâ trûúâng húåp bêët khaã
khaáng. Búãi leä, coân núå súå rùçng, nïëu
àïën ngaây ba mûúi Tïët maâ chûa traã,
lúä ra chñnh ngaây möìng Möåt chuã núå
àïën nhaâ àoâi, thò thêåt laâ xui xeão
suöët caã nùm.
Theo taâi liïåu viïët tay cuãa Thêìy
giaãng Bentö Thiïån nùm 1659, maâ
chuáng töi àaä nhùæc àïën úã trïn, thò
dên chuáng laåi dûång cêy Nïu vaâo
saáng ngaây möìng Möåt; àiïím naây coá
leä öng Thiïån ghi khöng àuáng. Coân
vïì yá nghôa cêy Nïu, öng Thiïån laåi
trònh baây khaác. Theo öng, thò tuåc
truyïìn rùçng Àûác Phêåt vaâ quyã tranh
giaânh àêët nhau. Àûác Phêåt noái cho
quyã hay, hïî ngaâi traãi aáo caâ sa túái
àêu thò àêët àoá thuöåc vïì ngaâi, coân
laåi laâ phêìn quyã. Vêåy Àûác Phêåt traãi
aáo ngaâi ra khùæp mùåt àêët, laâm cho
quyã khöng coá àêët úã, àaânh phaãi
xuöëng biïín. Nhûng cûá hïët nùm cuä,
ma quyã laåi tranh àêët vúái Àûác Phêåt.
Búãi àêëy, moåi ngûúâi phaãi dûång cêy
Nïu tûâ saáng súám ngaây möìng Möåt,
àïí quyã biïët rùçng àoá laâ àêët cuãa Àûác
Phêåt àaä traãi aáo caâ sa túái; coân ai
khöng dûång cêy Nïu laâ àêët cuãa
quyã.
Àïën nûãa àïm giao thûâa, trong
vûúng phuã (phuã chuáa Trõnh) ba
suáng àaåi baác nöí vang baáo hiïåu
bûúác sang nùm múái. Theo Marini,
ngûúâi YÁ, söëng úã Àaâng Ngoaâi tûâ
1647-1658, thò chñnh luác giao thûâa
moåi ngûúâi àïìu höåi hoåp trong nhaâ
vaâ boá buöåc phaãi múã cûãa hêìu àoán
tiïëp töí tiïn vïì ùn Tïët vúái con chaáu.
Giûúâng chiïëu cuäng àaä doån saåch seä,
àïí töí tiïn nghó ngúi sau nhiïìu
ngaây àaâng mïåt nhoåc múái vïì túái
nhaâ con chaáu. Ngoaâi ra cuäng àùåt
ngoaâi hiïn nhaâ möåt chêåu nûúác
saåch, möåt àöi gieáp hay guöëc, vaâ coá
khi hai cêy mña nûäa. Laâm thïë àïí
höìn töí tiïn trûúác khi vaâo nhaâ cuäng
rûãa chên, ài guöëc cho saåch, trûúác
khi lïn giûúâng; coân hai cêy mña
àûúåc coi nhû hai chiïëc gêåy giuáp töí
tiïn chöëng bûúác vaâo nhaâ. Moåi
ngûúâi sau giúâ giao thûâa, àïìu tûúãng
tûúång laâ töí tiïn àaä vaâo nhaâ caách vö
hònh. Luác àoá gia trûúãng noái mêëy
lúâi chuác mûâng töí tiïn. Trïn baân thúâ
töí, khoái hûúng nghi nguát. Gia
trûúãng cuâng moåi ngûúâi trong nhaâ
laâm lïî cuáng vaái, taå ún töí tiïn, múâi
töí tiïn cuâng chung vui vúái hoå, vaâ
xin phuâ höå cho con chaáu nùm múái
àûúåc bùçng an, khoãe maånh, laâm ùn
phaát àaåt. Liïìn àoá trong gia àònh
mûâng tuöíi nhau: con caái laåy cha
meå, töi túá laåy chuã nhaâ, röìi cha meå
ban quaâ mûâng tuöíi cho con chaáu,
töi túá.
Trong ba ngaây tïët, nhêët laâ ngaây
muâng Möåt, ngûúâi ta ài chuác tuöíi
nhau; vaâo nhaâ naâo cuäng àûúåc múâi
ùn, nïëu tûâ chöëi laâ bêët lõch sûå. Ngaây
möìng Möåt Tïët, khi vûâa ra àûúâng
maâ trûúác tiïn laåi gùåp phaãi ngûúâi
àaân baâ, thò hoå liïìn vïì nhaâ, chúâ hai,
ba giúâ sau múái daám ra àûúâng; traái
laåi hoå seä gùåp xui. Nhûng nïëu bûúác
chên ra àûúâng, trûúác tiïn laåi gùåp
àûúåc möåt ngûúâi àaân öng, thò thêåt
hïn.
Ài Tïët ai, thûúâng cuäng tïët thïm
mêëy baánh phaáo to nhoã tuyâ theo
cêëp bêåc, àõa võ; vûâa xûúáng Tïët
xong, ngûúâi ta liïìn àöët phaáo cho
ran nhaâ, cho taâ ma boã chaåy, àïí
haånh phuác traân túái. Ngûúâi dûúái
phaãi àem àöì, hoùåc cho ngûúâi àaåi
diïån ài tïët ngûúâi trïn. Con chaáu
phaãi tïët öng baâ, cha meå, chuá baác;
troâ phaãi tïët thêìy... Caác quan cêëp
dûúái cuäng phaãi gûãi àöì tïët quan
trïn. Vò vêåy nhaâ caác àaåi quan traân
ngêåp àöì tïët. Thûúâng thûúâng caác võ
àoá laåi àem tùång baån beâ, hoùåc cho
quên lñnh, keã hêìu haå, àïí moåi ngûúâi
àûúåc hûúãng löåc. Têët caã caác quan laåi
khöng buöåc dêng àöì Tïët vua chuáa.
Àöì tïët cuãa ngûúâi dûúái àöëi vúái
ngûúâi trïn hêìu hïët laâ thûåc phêím:
gaåo, heo, gaâ, võt, cau, àûúâng, traái
cêy, baánh, mûát... Nïëu laâ quên lñnh,
seä hoåp nhau cuâng tïët viïn quan chó
huy trûåc tiïëp. Hoå mang àöì Tïët àïën
nhaâ quan bùçng möåt nghi thûác
trang troång: ài àêìu laâ cai àöåi (chó
huy tûâ 2 àïën 6 thuyïìn, möîi thuyïìn
tûâ 30 àïën 60 lñnh) röìi àïën lñnh
bûng möåt quaã (höåp) gaåo), vaâ
khïnh con heo múái giïët àùåt trïn
baân, àïí trûúác mùåt quan. Viïn quan
ngöìi giûäa nhaâ thêåt oai nghiïm.
Quên lñnh laåy quan saát àêët ba lêìn.
Quan nhêån àöì Tïët, röìi baão ngûúâi
hêìu àem cêët ài; sau àoá ban quaâ
mûâng tuöíi cho lñnh tûúng xûáng vúái
àöì Tïët. Coân quaâ mûâng tuöíi cuãa
vua chuáa cho caác quan laâ möåt böå
phêím phuåc, àùåt trong quaã (höåp) aáo
sún son veä röìng, cuâng möåt mêîu.
Vua chuáa sai ngûúâi bûng quaã aáo
àïën nhaâ viïn quan, ài theo coá lñnh
che loång quaâ mûâng tuöíi. Viïåc che
loång trïn khöng coá yá traánh mûa
nùæng, nhûng chó laâ toã sûå cung kñnh
moán quaâ vua chuáa ban.
Ba ngaây cuöëi nùm, böën mûúi
àaåi quan thuöåc triïìu àònh vaâ
vûúng phuã, ài nhêån lúâi tuyïn thïå
trung tñn cuãa caác quan vùn voä, vaâ
coá khi caã gia àònh hoå nûäa. Àoá laâ lúâi
thïì trung thaânh vúái vua chuáa; nïëu
nhêån thêëy àiïìu gò coá thïí nguy haåi
cho vua chuáa hoùåc cho quöëc gia,
hoå phaãi ài töë caáo. Àêëy laâ lïî tuyïn
thïå taåi thuã àö Thùng Long. Coân taåi
caác Xûá, thò quan Trêën thuã, Àöëc trêën
vaâ Lûu thuã àaåi diïån cho vua chuáa,
nhêån lúâi thïì caác quan trûåc thuöåc.
Trong dõp naây bêët kïí ai töë caáo ra
möåt cuöåc mûu phaãn, thïë naâo cuäng
àûúåc thûúãng. Phêìn thûúãng khöng
nhûäng tuyâ theo tñnh caách quan
troång vuå êm mûu, maâ coân theo
chûác tûúác ngûúâi töë caáo. Nïëu keã töë
caáo laâ möåt viïn quan, thò hoå chó
àûúåc hûúãng tuyâ theo yá muöën vua
chuáa, vò nhiïåm vuå cuãa hoå laâ phaãi
giûä trêåt tûå an ninh quöëc gia; nïëu laâ
ngûúâi dên thò àûúåc thuúãng cho
möåt phêím haâm hoùåc àûúåc thùng
quan chûác; hún nûäa khi töë caáo
àûúåc vuå phaãn loaån lúán, chuáa Trõnh
coân ban thïm cho hoå túái 500 lûúång
vaâng hoùåc 5.000 lûúång baåc. Tuy
nhiïn dên chuáng khöng chuöåc tiïìn
thûúãng bùçng àûúåc thùng quan.
Ngaây ba mûúi Tïët, Têy àõnh
vûúng Trõnh Taåc cuâng quan quên
theo hêìu, ra khoãi vûúng phuã àïí ài
tùæm úã söng hoùåc taåi möåt chiïëc nhaâ
gêìn àoá, hêìu thanh têíy cuöåc söëng dô
vaäng, àoán nhêån àúâi söëng múái
trong nùm túái.
Saáng ngaây möìng möåt Tïët, cuäng
nhû ngaây möåt vaâ rùçm möîi thaáng
chuáa Trõnh cuâng caác quan àïën
chêìu vua Lï; dô nhiïn ngaây möìng
Möåt Tïët buöíi chêìu àûúåc töí chûác
long troång hún caã. Nhûng khi
Trõnh Taåc thïë võ cha lïn cêìm quyïìn
(1657), öng lêën àoaåt quyïìn haânh
vua Lï nhiïìu hún, öng cuäng khöng
ài chêìu vua vaâo caác ngaây möìng
möåt vaâ rùçm möîi thaáng. Hún nûäa,
dûúâng nhû tûâ nùm 1658 trúã ài,
Trõnh Taåc cuäng khöng àñch thên ài
tïët vua, maâ chó àoán vua ài tïë Nam
giao. Tuy nhiïn, öng cûã möåt quan
àaåi diïån àïën tïët vua vaâ chêìu vua
möîi thaáng hai lêìn.
Sau khi tïët vua, caác quan trúã laåi
tïët chuáa. Theo Tissanier vaâ
Tavernier thò khung caãnh tïët chuáa
long troång hún tïët vua nhiïìu. Khi
caác quan ài chêìu hoùåc tïët vua
chuáa, phaãi mùåc aáo tñm, àöåi muä luåc
lùng vaâ phaãi laåy saát àêët 4 lêìn.
Riïng nûä giúái chó buöåc laåy möåt lêìn
theo kiïíu laåy cuãa hoå (ngöìi maâ laåy).
Dõp naây cuäng nhû caác dõp khaác ai
muöën xin ên huïå gò, thò àöåi cuãa lïî
lïn àêìu, hoùåc bûng cao ngang traán,
tiïën gêìn túái chuáa àïí noái. Nïëu chuáa
nhêån lúâi, ngaâi seä baão ngûúâi hêìu cêët
cuãa lïî ài; bùçng khöng, thò chuáa
cuäng khöng nhêån cuãa lïî.
Àuáng möìng ba Tïët chuáa Trõnh
múái tiïëp ngûúâi ngoaåi quöëc àïën
dêng tuöíi. Dõp tïët Canh Tyá, Vônh
thoå nùm thûá 3 (1660), phaái àoaân
Trung Hoa chuác tuöíi chuáa Trõnh
Taåc trûúác hïët theo nghi lïî Trung
Hoa, röìi laåi laåy chuáa theo nghi lïî
Viïåt Nam, phaái àoaân Hoâa Lan chó
chaâo chuác chuáa theo nghi thûác
Hoâa Lan... Coân hai linh muåc doâng
Tïn Onuphre Borgeâs (Thuyå Sô) vaâ
Joseph Tissanier (Phaáp) laåi laåy
hoaân toaân theo kiïíu Viïåt Nam.
Tissanier thuêåt rùçng, ngaây àoá
trûúác vûúng phuã àöng ngheåt
ngûúâi khöng dïî gò chen chên àûúåc.
Cuäng may hai öng vaâo àûúåc túái
möåt sên lúán àïí laåy chuáa. Caác öng
cuäng mùåc aáo thuång tñm, àöåi muä luåc
lùng, laåy chuáa Trõnh Taåc böën laåy
saát àêët trûúác mùåt 4.000 ngûúâi. Khi
Têy àõnh vûúng Trõnh Taåc thêëy hai
linh muåc, öng laâm hiïåu cho hai võ
laåy vûúng thaái hêåu (meå chuáa) àang
ngöìi caånh öng. Tûác thò Borgeâs vaâ
Tissanier cuäng laåy vûúng thaái hêåu
böën lêìn.
Chñnh ba ngaây Tïët, nhiïìu
ngûúâi àïìu kiïng giûä khöng queát
nhaâ, coá núi kiïng caã nêëu ùn. Tïët laâ
dõp nghó ngúi, xem ca haát tuöìng
kõch, àaánh baâi baåc; cuäng vò thïë maâ
nhiïìu ngûúâi saåt nghiïåp vò Tïët.
Nhòn laåi möåt söë khña caånh lõch
sûã tïët nguyïn àaán thïë kyã XVII,
chuáng ta thêëy ngay àûúåc nhûäng gò
àaä biïën mêët, nhûäng gò coân laåi ngaây
nay. Thêåt ra, tinh thêìn Tïët nguyïn
àaán xûa vaâ nay cuäng khöng khaác
nhau, noá laâ dõp long troång nhêët àïí
cêëp dûúái toã loâng biïët ún àùåc biïåt
àöëi vúái cêëp trïn: vua àaåi diïån toaân
dên “ài àïìn giao, goåi laâ nhaâ thúâ
Trúâi, hiïåu Thiïn Thûúång Àïë
Hoaâng àõa kyâ”, caác quan laåi tïët vua
chuáa, con chaáu tïët cha meå öng baâ,
gia àònh xum hoåp luác giao thûâa
àoán töí tiïn, troâ tïët thêìy... Möëi liïn
hïå chiïìu ngang trong dõp naây bõ
xeåp xuöëng, àïí laâm nöíi möëi liïn hïå
chiïìu doåc trong xaä höåi gia àònh,
quöëc gia, vaâ caã caái “xaä höåi” nhên
thêìn, hay noái röång hún laâ sûå giao
hoâa giûäa ngûúâi vúái Trúâi Àêët, tûác
tam taâi Thiïn Àõa Nhên.
Vïì hònh thûác, Tïët vêîn laâ nhûäng
ngaây lïî nghó lêu daâi, long troång vaâ
vui veã nhêët trong nùm; vò thúâi àoá,
ngoaâi dõp àêìu Xuên, thûúâng
thûúâng chó coá lïå nghó ngaây möåt vaâ
rùçm möîi thaáng chûá khöng nghó
ngaây thûá baãy, chuã nhêåt nhû hiïån
nay. Chuáng töi xin taåm ngûâng úã
àêy maâ khöng muöën ài sêu vaâo
vêën àïì yá nghôa caác phong tuåc
rûúâm raâ Tïët nguyïn àaán, hoùåc
nhûäng nguyïn nhên xaä höåi àaä thay
àöíi nhiïìu hònh thûác vaâ cú cêëu Tïët
nguyïn àaán ngaây nay so vúái giûäa
thïë kyã XVII.
VÙN HIÏËN 33 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

Nghòn nùm
böîng vùèng tiïëng loa xûa
TRÊÌN NINH HÖÌ

"Trai thanh, gaái lõch" àêëy laâ möåt thaânh ngûä tûâ lêu àúâi phaác hoaå cöët caách
cuãa con ngûúâi Traâng An - Thùng Long xûa trong àúâi söëng thûúâng nhêåt.
Trûúác nhûäng biïën àöång lúán lao cuãa àêët nûúác, hoå vuåt biïën thaânh nhûäng
anh huâng, danh nhên khi tuöíi àúâi coân rêët treã. Töi goåi nhûäng "chaâng trai,
cö gaái" Thùng Long laâ búãi nhûäng kyâ tñch cuãa tuöíi treã thúâi êëy. Trong lõch sûã

Àïìn Baåch Maä.

À
aä haâng mêëy nghòn nùm, tûâ Cöí Loa àïën Thùng
Long- Àöng Àö - Haâ Nöåi, Thuã àö cuãa Viïåt
Nam àaä trúã thaânh khöëi oác, traái tim, biïíu tûúång
cho sûå trûúâng töìn cuãa àêët nûúác. Theo quan niïåm thêìn
linh xûa, Thuã àö Thùng Long göìm böën trêën, möîi trêën
nhû vêåy coá nhûäng võ thêìn trêën giûä, baão vïå cûãa ngoä Thuã
àö: Phña àöng coá thêìn Long Àöî (Haâ Khêíu - Haâng
Buöìm), phña Têy coá thêìn Linh Lang (Thuã Lïå), phña
nam coá thêìn Cao Sún (Kim Liïn), phña bùæc coá thêìn
Trêën Vuä (Quaán Thaánh).
Nhûäng võ thêìn êëy laâ ai? Theo truyïìn thuyïët hoå coá
nhûäng haânh tñch nhû ài mêy vïì gioá, biïën hoaá thêìn
thöng hïët sûác huyïìn bñ, nhûng sau nhûäng haânh tñch àaä
àûúåc thêìn thaánh hoaá, göëc tñch cuãa hoå bao giúâ cuäng
chñnh laâ nhûäng chaâng trai Thùng Long quaã caãm, taâi
hoa, hiïëu thuêån, nhûäng ngûúâi anh huâng àaánh giùåc giûä
nûúác, trûâ diïåt ma quaái, "àõch hoaå, thiïn tai" giûä gòn
cuöåc söëng yïn bònh cho muön dên.
"Àaåi vûúng nûác tiïëng vöën uy linh
Nay biïët quyã thêìn àïìu khiïëp kinh

34 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

 Lûãa böëc ba bïì khöng beán túái
Baäo dêng nghòn trêån chùèng rung rinh
Toám thêu luä quyã ba nghòn àûáa
Trêën aáp yïu ma trùm vaån binh
Muöën cêåy khñ thiïng trûâ giùåc dûä
Àïí cho non nûúác maäi thanh bònh".
Baâi thú bùçng chûä Haán àûúåc dõch úã àêy laâ tûâ têëm
biïín sún son thiïëp vaâng truyïìn laåi qua nhiïìu àúâi úã àïìn
thêìn Long Àöî (Haâng Buöìm) àaä chó cho ta thêëy khñ
phaách, cöng nghiïåp cuãa nhûäng võ thêìn trêën giûä Thuã àö
àêët nûúác. Hoå chñnh laâ nhûäng chaâng trai Thùng Long.
Thêìn Long Àöî khöng chó laâ duäng sô àaánh giùåc, trûâ taâ,
thêìn coân laâ biïíu tûúång cuãa nhûäng chaâng trai àêìy trñ tuïå
trong hoaåch àõnh, kiïën truác xêy dûång kinh thaânh
Thùng Long khi chaâng biïën thaânh con ngûåa trùæng
(Baåch Maä thêìn) hûúáng dêîn Lyá Thaái Töí xêy thaânh theo
vïët chên ngûåa khi nhaâ vua xêy maäi chùèng nïn thaânh.
Vaâo nhûäng luác àïm khuya thanh vùæng, tha thêín ài doåc
caác tûúâng thaânh, hay trïn nhûäng con àï nhû àï La
Thaânh, ta ngúä nhû nghe àêu àêy tiïëng loa, tiïëng voá
ngûåa xa xùm voång laåi: "Loâng ta laâ nhûäng thaânh quaách
cuä/Tûå nghòn nùm böîng vùèng tiïëng loa xûa". Vuä Àònh
Liïn thêåt coá lyá khi öng viïët nhûäng cêu thú nhiïìu
nhûäng gúåi múã huyïìn diïåu êëy.
Àêëy laâ nhûäng ngûúâi con trai tûå nghòn xûa cuãa
Thùng Long. Coân nhûäng ngûúâi con gaái àêët kinh kyâ laâ
ai? Laâ nûä tûúáng Baão Hoa àaä xêy cùn cûá úã vuâng àêët Xaä
Àaân cuâng Hai Baâ Trûng chöëng Maä Viïån. Laâ Naâng Hoa
möåt taâi nùng tònh baáo giuáp vua Lyá àaánh giùåc Ma Na
nay coân àïìn thúâ naâng úã Àaåi Yïn (Ngoåc Haâ). Laâ Naâng
Quöëc àaä chiïu möå 2.000 nghôa binh Gia Lêm chöëng
giùåc Haán nay coân àûúåc tön thúâ úã àònh Hoaâng Xaá (Gia
Lêm). Laâ Naâng Tña ngûúâi con gaái Thanh Trò xinh àeåp,
duäng caãm chó huy chùån giùåc Nam Haán úã cûãa Thuêån
Phuá (Ninh Bònh) nay coân àïìn thúâ úã Vônh Ninh (Thanh
Trò)...
Laâ danh tûúáng, nhûäng ngûúâi con gaái Thùng Long
coân laâ nhûäng "Baâ Chuáa" cuãa nhiïìu nghïì nghiïåp taâi hoa
tinh xaão nguöìn söëng cuãa àêët nûúác nhû: "Baâ chuáa nghïì
tùçm" úã Nghi Taâm coân coá àïìn thúâ. Baâ chuáa dïåt vaãi àûúåc
phong laâ Thuå La cöng chuáa...
Nhûäng ngûúâi con gaái Thùng Long taâi hoa, nûä danh
tûúáng, nûä danh thêìn êëy thêåt kyâ diïåu, qua truyïìn
thuyïët vaâ thi ca, chuáng ta biïët hoå àaä àûúåc kïët tinh tûâ
möåt biïíu tûúång kñn àaáo, dõu daâng nhêët cuãa trúâi àêët, laâ
hûúng cuãa hoa Quyânh. Chñnh ngûúâi trai treã taâi hoa löîi
laåc, Traång Buâng Phuâng Khùæc Khoan àaä möåt lêìn àûúåc
chiïm ngûúäng Naâng Hoa vaâ àûúåc naâng viïët tùång vaâo
quaåt giêëy möåt baâi thú ûáng taác vïì veã àeåp cuãa ngûúâi con
gaái Thùng Long:
Vên taác y thûúâng, phong taác xa
Triïu du àêu xuêët, möå yïn haâ
Súám chúi thanh tõnh, töëi yïn haâ
Ngûúâi trêìn muöën biïët ta tïn hoå
Möåt àúâi non thùæm Ngoåc Quyânh Hoa!".
Phuã Têy Höì.
Ta chñnh laâ hûúng hoa quyânh núi non thùæm Taãn
Viïn bay vïì Kinh Àö cuâng mêy gioá. Coân biïíu tûúång
naâo thanh saåch vaâ cao khiïët hún?
Phuã thúâ cöng chuáa Liïîu Haånh (Quyânh Hoa) taåi
Quaãng An, Têy Höì phaãi chùng cuäng laâ núi phaát tñch
baâi thú mang möåt biïíu tûúång tuyïåt diïåu êëy?
Cuöåc kyâ ngöå cuãa chaâng Traång nguyïn treã tuöíi
Phuâng Khùæc Khoan vúái naâng thi sô Ngoåc Quyânh Hoa
trong laäng àaäng sûúng thu Têy Höì, hùèn coá liïn quan
túái sûå ra àúâi cuãa hai naâng thú Thùng Long kiïåt xuêët thïë
kyã XVIII sau naây: Höì Xuên Hûúng vaâ Nguyïîn Thõ
Hinh - tïn huyá cuãa Baâ Huyïån Thanh Quan.
Giûäa nhûäng cay àùæng töåt cuâng cuãa "phêån àaân baâ"
ngay khi coân rêët treã, nûä sô Höì Xuên Hûúng àaä cêët lïn
nhûäng vêìn thú, ngúä nhû àuâa cúåt, àanh àaá nhûng chñnh
laâ möåt tònh yïu nöìng thùæm vaâ nhiïìu khaát khao: "Quaã
cau nho nhoã, miïëng trêìu höi/Naây cuãa Xuên Hûúng àaä
quïåt röìi/Coá phaãi duyïn nhau thò thùæm laåi/Àûâng xanh
nhû laá baåc nhû vöi".
Vaâ Nguyïîn Thõ Hinh (Baâ Huyïån Thanh Quan) àaä
àïí laåi möåt kiïåt taác vïì Thanh Long sau nhûäng ngaây biïën
loaån, phïë hûng:
"Taåo hoaá gêy chi cuöåc hñ trûúâng
Àïën nay thêëm thoùæt mêëy tinh sûúng.
Löëi xûa xe ngûåa höìn thu thaão
Nïìn cuä lêu àaâi boáng tõch dûúng
Àaá vêîn trú gan cuâng tuïë nguyïåt
Nûúác coân cau mùåt vúái tang thûúng
Ngaân nùm gûúng cuä soi kim cöí
Caãnh àêëy ngûúâi àêy luöëng àoaån trûúâng".
(Thùng Long thaânh hoaâi cöí)
Caã baâi thú laâ möåt khöëi ngoåc trong suöët nhû mùåt
nûúác, vêìng trùng, aánh taâ dûúng, höìn coã thu, maâ haâm
chûáa biïët bao biïën caãi, nöîi niïìm? Baâi thú buöìn, möåt nöîi
buöìn cao quyá trûúác möåt thúâi tang thûúng trïn maãnh
àêët maâ mònh nùång loâng yïu quyá. Vúái thúâi gian, baâi thú
àaä trúã thaânh biïíu tûúång trang nhaä, sang troång bêåc nhêët
cuãa têm höìn ngûúâi Thùng Long.
VÙN HIÏËN 35
VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
TAÃN MAÅN XÑCH LÖ
KÑNH HIÏÌN
S
au nùm 2001, ngúä nhû xñch lö khöng coân trïn
àûúâng phöë Haâ Nöåi nûäa. Nhiïìu lùæm chó àöi ba chiïëc
trong sên ga, bïën xe. Tuyïåt nhiïn vùæng boáng thò
khöng hùèn, nhûng sau khi coá lïånh cuãa thaânh phöë, xñch lö
quaã thûa thúát ài nhiïìu lùæm, thaãng hoùåc möåt àöi baác vöåi vaä
goâ mònh trïn vaâi con heãm. Tûå dûng nhúá xñch lö. Khöng
phaãi töi quaá giaâu loâng hoaâi cöí, nhûng xñch lö thûåc sûå àaä
gùæn boá ên nghôa vúái gia àònh töi tûâ mêëy chuåc nùm vïì trûúác.
Töi coân nhúá àûúng àïm, vaâo khoaãng ba böën giúâ saáng
thaáng mûúâi möåt se se laånh nùm 1957. Àûúng àïm baác Böëi
giaâ trong ngoä Traåi Khaách àaä àûa meå töi cêëp cûáu vaâo bïånh
viïån 108 têån dûúái Àöìn Thuyã. Àûúâng ài dïî túái baãy taám cêy
söë. Khöng coá chiïëc xñch lö caâ khöí êëy, dïî meå töi sinh em
beá giûäa àûúâng. Vêîn chûa hïët, hai nùm sau, laåi cuäng trong
àïm khuya vùæng, baác Böëi laåi àûa meå töi vaâo viïån, sinh em
gaái thûá ba. Lêìn naây coá leä laâ con gaái nïn meå töi trúã daå
nhanh, àeã em ngay trïn chiïëc xe cuä kyä êëy. ÊËy laâ khöng
muöën kïí dong daâi nhûäng àïm höm cêëp cûáu êu lo, nhoåc
nhùçn. Tònh nghôa àïën thïë, sao coá thïí nguöi quïn.
36 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Xñch lö, xuêët xûá tûâ tiïëng Phaáp laâ cyclo, do möåt kyä sû
ngûúâi Phaáp saáng chïë vaâo cuöëi thïë kyã XIX, àêìu thïë kyã XX
vaâ àûúåc du nhêåp vaâo Haâ Nöåi vaâo khoaãng 1939. Ngay khi
xuêët hiïån, xñch lö lêåp tûác thoaán ngöi võ àöåc tön xe keáo tay,
möåt phûúng tiïån chúã ngûúâi ài laåi trong thaânh phöë, àûúåc coi
laâ sang troång thúâi bêëy giúâ . Cuäng chó öng Thöng, baâ Phaán
thò múái àûúåc chïîm chïå trïn chiïëc xñch lö“sang troång” du
nhêåp ñt oãi tûâ “ Mêîu quöëc” vaâo. Nhûng vaâi nùm sau, xñch lö
khöng coân laâ cuãa hiïëm nûäa. Àïën thúâi kyâ naây, xñch lö khöng
chó chúã ngûúâi quêìn lônh aáo the maâ bònh dên hoaá, êëy laâ xñch
lö chúã haâng. Tiïån lúåi thò xñch lö hún àûát moåi thûá xe. Xñch lö
coá thïí luöìn laách vaâo ngoä nhoã, chúã ngûúâi, chúã haâng àïën
têån cöíng nhaâ.
Nhûäng ngûúâi ngoaåi tónh xuöëng bïën xe, bïën taâu laâ bùæt
àêìu àoáng vai anh lúá ngúá. Ngay lêåp tûác xñch lö coá mùåt vaâ
lïî pheáp lïn tiïëng: “Quyá öng ài vïì àêu, phöë naâo...”. Chó möåt
vaâi haâo laâ öng khaách coá thïí àïën nhaâ ngûúâi baån, dêîu coá úã
sêu têån trong ngoä ngaách. Böë meå töi thûúâng dùån: Khi naâo
laåc àûúâng cûá tòm àïën mêëy baác xñch lö maâ hoãi. Quaã coá thïë
thêåt. Töi nhúá, coá lêìn töi ài chúi vúái mêëy baån hoåc tònh cúâ
gùåp trïn àûúâng. Khi tñnh chuyïån vïì nhaâ thò khöng coân nhúá
àûúâng nûäa. Caâng ài caâng böëi röëi. May sao coá baác xñch lö
ài qua, böëc töi lïn xe vaâ àûa töi vïì àïën têån cöíng nhaâ. Khi
quay xe ài, baác giaâ chó noái kheä, “vïì nguã ài, khuya lùæm röìi
àêëy”. Chùæc baác biïët thûâa trong tuái töi chùèng coá lêëy möåt
àöìng tiïìn dñnh tuái nïn chùèng hoãi tiïìn nong gò.
Nhûng gêìn àêy töi múái nhêån ra möåt àiïìu thêåt thuá võ:
Xñch lö khöng hïì mêët ài, thêåm chñ coân thùng hoa hïët cúä.
Ngaây nay xñch lö khöng àoáng vai chúã haâng heân moån nhû
xûa, khöng thûác àïm thûác höm úã nhûäng bïën xe bïën taâu.
Viïåc àoá xñch lö àaä baân giao cho mêëy anh xe öm tûâ lêu röìi.
Xñch lö bûúác lïn con àûúâng sang troång, phuåc vuå nhûäng keã
saânh àiïåu. Àaám cûúái hoãi. Tour du lõch cho öng Têy baâ
àêìm ài daåo phöë phûúâng, thùm phöë cöí. Nghe àêu tour xñch
lö àûúåc du khaách bêåc nhêët hêm möå vaâ coi àêy laâ möåt löå
trònh àöåc àaáo.
Hònh haâi, xûúng cöët xñch lö thò vêîn vêåy: Ba baánh cao
su, coá baåt che nùæng che mûa, coá ngûúâi ngöìi sau goâ lûng
àaåp. Nhûng diïån maåo bïn ngoaâi thò saáng loaáng, sang
troång lïn rêët nhiïìu. Tay cêìm bùçng nhöm hoùåc inox saáng
loaáng. Baåt che laâ nhung àoã, tua vaâng tröng cûá nhû loång
vaâng loång àoã cuãa àaám rûúác höåi heâ. Àùåc biïåt laâ xñch lö àaám
hoãi, àaám cûúâi. Anh àaåp xñch lö khoaác vaâo mònh böå lïî phuåc
trùæng tinh hoùåc com lï, caravat chónh tïì. Möåt àoaân xñch lö
àaám cûúái àoã vaâng loaá mùæt ài doåc con phöë cûá nhû röìng
AÃnh: Trêìn Àõnh.
“Khi gùåp khaách ta chúã
Khi vùæng khaách ta nùçm
Coá tiïìn ta uöëng rûúåu
Khöng tiïìn ta haát ngöng...”.
phûúång nöëi àuöi nhau lïn mêy. Giúâ àêy xñch lö gùæn liïìn vúái
saânh àiïåu, àöåc àaáo giöëng nhû trong êím thûåc , con cua con
teáp àöìng àûúåc tön vinh lïn bêåc àùåc saãn. Phaãi thûåc sûå
saânh àiïåu thò múái cêåy nhúâ àïën xñch lö. Àûúng nhiïn, giaá
caã cuäng trong top “àùåc saãn”
Vêåy laâ phaãi thöi, xñch lö ngaây nay khöng àún thuêìn
boáng loaáng veã ngoaâi maâ thûåc sûå àûúåc thùng haång. Mêëy
anh àaåp xñch lö khöng coân veã hom hem goâ lûng trong àïm
mûa, ngaây nùæng maâ laâ möåt daân treã trung, àeåp trai. Múã
miïång laâ tiïëng Anh, tiïëng Phaáp àêìy mònh. Thûã cuâng xñch
lö laâm möåt tour du lõch phöë cöí, xuêët phaát tûâ khaách saån VIP
Sofitel Metropole qua Lyá Thaái Töí, xuöi Haâng Chiïëu, Haâng
Maä, Chaã Caá, Laän Öng, Haâng Thiïëc... seä toã tûúâng sûå lõch
laäm cuãa mêëy anh Xñch lö àúâi múái nhû thïë naâo. Coá thïí noái
laâ saânh àiïåu. Laåi coá nhûäng anh khi raãnh rang coân thaã höìn
lïn mêy maâ ngêm võnh cuâng trùng sao, mêy gioá nûäa kia.
Khi gùåp khaách ta chúã
Khi vùæng khaách ta nùçm
Coá tiïìn ta uöëng rûúåu
Khöng tiïìn ta haát ngöng...
Nhûng àïën mêëy cêu sau àêy thò khöng ñt bêåc thi nhên
thûá thiïåt phaãi ngaã muä chaâo thua baác xñch lö coá tïn goåi laâ
Phûúng Xñch Lö.
...Ta ài tòm thûåc trong mú
Tòm thanh trong àuåc, tòm thú trong àúâi...
Ai ngúâ caái xe cuä kyä lam luä êëy laåi coá thïí taåo caãm hûáng
cho caã nhûäng nhaâ laâm phim, yá töi muöën nhùæc àïën böå
phim” Xñch Lö’ cuãa nhaâ àaåo diïîn tïn tuöíi Trêìn Anh Huâng.
Xñch lö vaâo caã trong yá tûá cuãa nhaåc sô Nguyïîn Thiïån Thanh
àïí ra àúâi ca khuác “Xñch Lö” nûäa àêëy.
Xñch lö ai khöng lo ûúác mú
Cûá lo trúâi nùæng, cûá lo trúâi mûa
...Xñch lö thöi cho töi xuöëng àêy
Phöë àöng ngûúâi qua
Löëi kia chêåt quaá
Khiïën con tim hao gêìy... la la laá. La la laâ...
Vêng, Myä Têm vaâ caã ca sô Thu Minh àaä tûâng haát nhû
thïë.
Trïn chiïëc xñch lö cuãa haäng xñch lö Sans Souci àaä tûâng
chúã Thuã tûúáng Cöång hoaâ Seác Milos Zeman daåo qua phöë
phûúâng Haâ Nöåi. Àoaân tuyâ tuâng Töíng thöëng Phaáp Jacques
Chirac höìi naâo cuäng àaä thûã möåt voâng phöë cöí trïn mêëy caái
xñch lö naây, vaâ quaã thêåt “Sans souci” (vö ûu). Àïën caã
nhûäng võ khaách tham dûå Höåi nghõ thûúång àónh AÁ-Êu
(ASEM 5) cuäng àaä tûâng thûã möåt lêìn lïn xñch lö daåo quanh
Búâ Höì. Hoå noái, quaã laâ möåt chuyïën tham quan thuá võ.
Vêåy laâ trong khoaãnh khùæc chiïëc xñch lö lam luä böîng
chöëc bûúác lïn haâng thûúång lûu saânh àiïåu. Bêy giúâ thò hònh
aãnh Haâ Nöåi hiïín nhiïn khöng thïí thiïëu xñch lö nûäa röìi.
VÙN HIÏËN 37 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

Haâ Nöåi

Phoá

1 3
Em úi! Haâ Nöåi - phöë! Ta coân em con àûúâng vùæng
Ta coân em muâi hoaâng lan Rò raâo cún mûa nhoã.
Coân em hoa sûäa. Trïn voâm cao
Tiïëng giaây goåi àûúâng khuya Àöí xuöëng chuöng höìi.
Thang gaác coåt keåt thúâi gian Nhaâ thúâ Cûãa Bùæc
Thên göî... Tan chiïìu lïî
Ta coân em maâu xanh thêåt àïm Kinh cêìu coân maäi ngên nga...
Ngöi sao leã
Xaâo xaåc chuâm cêy gioá 4
Chiïëc laá laåc vaâo cùn xeáp nhoã Ta coân em àöi mùæt buöìn
Laá thû quïn àõa chó. Doäi caánh chim xa.
Quay vïì... Thaáng nùm dûâng laåi
Möåt ngöi nhaâ.
2 Gaä Trûúng Chi öm ghita
Ta coân em möåt göëc cêy, Tûâng àïm
Möåt cöåt àeân Hoáa àaá...
Ai àoá chúâ ai? Ta coân em chuyïën taâu àïm
Toác cùæt ngang xoäa xoäa búâ vai... Vïì muöån
Ta coân em möåt ngaä ba vöåi vaä, Qua cêìu
Chiïëc khùn quaâng tñm àoã thoaáng qua, Möåt ngûúâi naâo laåc giûäa sên ga...
Khuön mùåt chûa quen
Böîng xön xao nöîi khöí... 5
Möîi goác phöë möåt trang tònh sûã... Em úi! Haâ Nöåi - phöë!

38 VÙN HIÏËNVIÏÅT NAM

Ta coân em nhûäng höë sêu 7
Trûúác cûãa Ta coân em chiïëc àöìng höì quaã lùæc
Cún mûa àêìy Giaâ nua,
Chiïëc thuyïìn giêëy lang thang Àïëm thúâi gian
Khöng bïën àöî... Theo nhõp àong àûa
Ta coân em quaã boáng lùn Trûúác ngoä phöë
Möåt mònh trïn sên coã. Soát cêy hoa gaåo.
Thùçng beá thêîn thúâ. Buöíi chúå chiïìu hoåp giûäa kinh àö...
Tuöíi thú qua cuöåc chúi,
Vöåi vaä... 8
Ta coân em caánh cûãa sùæt Ta coân em nhûäng ngoån àeân múâ.
Lêu ngaây khöng múã. Trïn noác phöë,
Nhaâ ai? Muâa trùng khöng toã.
Qua àoá bêng khuêng, Tiïëng rao àïm
Nhúá tuöíi hoåc troâ... Laåc gioång
Thúâ ú...
6. Ta coân em baãy nöët cuâ cûa,
Ta coân em giaân thiïn lyá, Laäo Mozart haâng xoám
Nùm xûa Tûâng àïm quïn nguã.
Thúm muâi hoâ heån Cö gaái mùåc aáo àoã Venise
Cuöåc tònh àêìu ngoåt lõm. Tiïëng dûúng cêìm trong cùn nhaâ àöí
Nhûäng nuå hön xanh ngùæt trïn caânh... Nhûäng maãnh vúä trïn thïìm
Ta coân em chuöîi cûúâi vûâa dûát. Beethoven vaâ Sonate AÁnh Trùng
Nùæng chiïìu vaâng ngoån coã Nöët nhaåc thiïn taâi bay laã taã,
Vûúân hoang Möåt kiïëp ngûúâi,
Ngaây cuä vui taân theo muâa haå... Möåt phñm àaân long...
Ta coân em tiïëng ghita
Bêåp buâng tûå sûå 9
Àïm kinh kyâ möåt thuúã Ta coân em khuya phöë,
Xanh lú... Mïnh möng,

VÙN HIÏËN 39 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn
Vuâng saáng nhoã.
Baâ quaán ï a chuyïån naâng Kiïìu.
Rûúåu laâng Vên lung linh men ngoåt.
Mùæt cö naâng luáng liïëng,
Àong àûa,
Nhûäng chaâng trai say suöët caã muâa...
10
Ta coân em tiïëng haâng ngaây
Vang êm àûúâng phöë.
Tia höì quang chúáp xanh.
Toa xe àiïån cuöëi ngaây,
Ngûúâi soaát veá
AÁo baânh tö cuä naát...
Lanh canh! Lanh canh!
Tiïëng chuöng reo hay lúâi kïu khöí?
Boá gaåo, múá rau
Meå vïì buöíi chúå
Lanh canh! Lanh canh!
Laá baánh, cuã khoai.
Àaân con trïn bïën àúåi
Cuöëi ngaây....
11
Em úi! Haâ Nöåi - phöë
Ta coân em con àï löång gioá.
Doâng söng chaãy mang theo hònh phöë.
Cö gaái dûåa lûng bïn göëc me giaâ,
Ngoån àeân àûúâng lùång thinh
Soi búâ àaá...
Ta coân em möåt con taâu
Giaä biïåt bïën söng.
Maãnh trùng vúä
Tiïîn ngûúâi boã xûá.
Daäy phöë buöìn..
Nghòn nùm mùæt nhúá...
12
Ta coân em raáng àoã chiïìu höm,
Àöi chim khuyïn goåi nhau trong buåi coã.
Àöi guöëc boã quïn bïn ghïë àaá.
Gaä àêìu trêìn ài ngûúåc trúâi mûa...
Ta coân em con àûúâng tïn cuä
Cöí Ngû,
Caânh phûúång vô laâ àaâ.
Chiïìu phai nùæng,
Böng hoa muöån in hònh ngoån lûãa...
Ta coân em chiïëc laá ruång
Khúãi àêìu nguöìn gioá.
Lao xao con soáng biïëc
Gioá Têy Höì.
Hoaâng hön xa àïën tûå bao giúâ?
Nhûäng bûúác chên tòm nhau vöåi vöåi.
Cuöåc tònh húâ böîng chöëc nghiïm trang...
40 VÙN HIÏËNVIÏÅT NAM
13
Ta coân em ngoån gioá Nghi Taâm
Thoaáng muâi sen núã muöån
Gioá Nhêåt Tên
Gúåi
Muâa hoa nùm êëy
Caánh àaâo phai...
14
Ta coân em cún mûa raâo
Ài nhanh qua phöë.
Chiïëc laá baâng àêìu tiïn nhuöåm àoã.
Cö gaái bùng qua àûúâng
Chúåt höìng àöi maá.
Cún mûa naâo ài nhanh qua phöë
Möåt chuát xanh hún,
Trúâi Haâ Nöåi höm qua...
Ta coân em cö haâng hoa
Gaánh muâa thu qua cöíng chúå.
Nhûäng chuâm hoa tñm
Ngaát muâa thu...
15
Em úi! Haâ Nöåi - phöë
Ta coân em möåt Haâng Àaâo,
Khöng baán àaâo.
Möåt Haâng Baåc,
Khöng coân thúå baåc
Àûúâng Trûúâng Thi
Khöng choäng, khöng lïìu
Khöng öng ngheâ baái töí vinh quy...
Ta coân em tiïëng goåi trong àïm,
Ngûúâi ài xa trúã vïì.
Cùn nhaâ khöng biïín söë.
Ngaây ài moãi moân nöîi nhúá.
Ngaây vïì phöë cuä quïn tïn...
16
Ta coân em chiïëc xe hoa
Qua haâng liïîu ruä,
Àiïåp vaâng rûåc rúä.
Caánh tay trêìn trïn gaác cao kheáp cûãa.
Nhûäng goát son dêåp dòu àaåi löå.
Búâ möi ai àêåm àoã bñch àaâo...
Ta coân em taâ aáo nhung huyïët duå.
Àêët nghòn nùm coân maäi daáng kiïu sa,
Phûúâng cuä lûu danh ngûúâi àeåp luåa.
Ngoä phöë naâo in dêëu haâi hoa...?
17
Ta coân em àûúâng lûúån maái cong
Ngöi chuâa cöí.
Nùm thaáng buöìn xö lïåch ngoái êm dûúng.
Ai àoá ngöìi bïn göëc àaåi,
Chúåt quïn ai kia bïn àûúâng àûáng àúåi.
Cuöåc àúâi, coá leä naâo,
Laâ möåt thoaáng
Bêng quú...
Ta coân em nhûäng cuöåc tònh
Nhû möåt baâi thú.
Nhûäng nöîi àau gùåm moân phêån söë.
Nhêåt kyá sang trang
Ghi thïm nöîi khöí...
18
Ta coân em àöëng kim ngên
Àöí àêìy Haâng Maä.
Ngûåa, xe, voäng, loång,
Nhûäng hònh nhên nuöëi tiïëc vaâng son.
Khi phöë phûúâng laâ miïìn loaån gioá
Laâm sao tòm àûúåc múá tro than...?
19
Ta coân em noác phöë lö xö,
Maâu ngoái cuä
Ngöi nhaâ coân tiïëng khoác oa oa.
Con àûúâng àaá laát bao niïn kyã?
Qua söng nhúá meå tuöíi giaâ...
20
Em úi! Haâ Nöåi - phöë
Ta coân em maãnh àaåi baác
Ghim trïn thaânh cuä.
Möåt thúâi thõnh,
Möåt thúâi suy,
Hûng vong leä thûúâng.
Ngûúâi qua àoá,
Hûäng húâ baâi hoåc sûã..
Ta coân em daäy bia àaá
Nhên hònh höåi tuå.
Rïu phong gòn giûä neát taâi hoa.
Ly rûúåu àêìy xin roát cuáng cha.
Nghòn laåy cuái àêìu thûúng àêët töí.
Bïën nûúác naâo àaä neo thuyïìn ngûå?
Àaám mêy naâo in boáng röìng bay?
21
Ta coân em thaáng chaåp,
Nhûäng haâng cêy oáng aã súåi höìng
Thaáng chaåp
Trïn giûúâng traãi chiïëu hoa
Thaáng chaåp,
Muâi hûúng daâi theo phöë.
Möåt thaáng chaåp
Meå
Nûãa àïm thûác
Hoáa vaâng...
22
Em úi! Haâ Nöåi - phöë
Ta coân em nùm cûãa ö
Nùm cûãa gioá
Cún baäo thûúâng niïn qua àoá
Ba mûúi saáu phöë,
Bao nhiïu maãnh vúä?
Ta coân em möåt maâu xanh thúâi gian.
Möåt maâu xaám hû vö,
Chúåt nhoâe,
Chúåt hiïån.
Chúåt lung linh ngoån nïën,
Chúåt mong manh möåt daáng,
Möåt hònh,
Nhúåt nhaåt vaâng son,
Àêåm àêìy cay àùæng...
23
Ta coân em nhûäng ngoä cuåt bêët ngúâ,
Ö cûãa ngêín ngú
Ngöi nhaâ khöng ngûúâi úã
Khung trúâi cuãa nöîi buöìn
Vö cúá...
Ngûúâi nghïå sô lang thang
Hoaâi,
Trïn phöë.
Böîng thêëy mònh khöng nhúá nöíi con àûúâng.
Tha hûúng ngay trûúác cöíng nhaâ meå cha...
24
Ta coân em nhûäng gioåt sûúng,
Nhoâe nhoâe boáng àiïån.
Mùåt nûúác Höì Gûúm,
Möåt àïm trúã laånh.
Thaáp Ruâa ngaã boáng lung linh.
Caánh nhaån chao nghiïng chiïìu cuöëi
Ngûúâi ra ài mang theo buöët giaá,
AÁo choaâng khöng êëm thên gêìy,
Cêìm bùçng nhû caánh chim bay..
25
Em úi! Haâ Nöåi - phöë!
Ta coân em cêy baâng
Möì cöi muâa àöng.
Ta coân em noác phöë
Möì cöi muâa àöng.
Ta coân em maãnh trùng
Möì cöi muâa àöng...
1972
VÙN HIÏËN 41 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

TÑNH CAÁCH NGOÅC HÊN

NGUYÏÎN KHÙÆC QUYÁNH

Ngoåc Hên cöng chuáa sinh nùm 1770, laâ con duy nhêët cuãa Hoaâng Hêåu
Nguyïîn Thõ Huyïìn vaâ laâ con thûá 29 cuãa vua Hiïín Tön.
Thuúã nhoã thûúâng àûúåc theo mêîu hêåu vïì thùm quï ngoaåi laâng Naânh,
vúái thaái àöå khiïm nhûúâng cúãi múã, tñnh thöng minh nhanh nheån. Lúán lïn,
Ngoåc Hên chùm chó hoåc haânh, thöng minh vaâ coá trñ, khaác hùèn caác Cöng
chuáa vaâ phuå nûä quyá phaái àûúng thúâi, àûúåc vua cha rêët yïu mïën. Saách
Hoaâng Lï Nhêët Thöëng Chñ viïët: “Trong söë con gaái àeã sau cuãa nhaâ vua coân
àïën 5, 6 Naâng chûa chöìng, nhûng chó riïng Ngoåc Hên laâ coá sùæc àeåp vaâ
nïët na hún caã, nhaâ vua rêët yïu quyá, thûúâng ngaây vêîn noái: “Con beá naây
ngaây sau nïn gaã laâm vûúng phi chûá khöng gaã cho haång phoâ maä têìm
thûúâng”.
Tûúång Ngoåc Hên Cöng chuáa.

M
úái úã tuöíi 15 àaä giao tiïëp
xûúáng hoaå thú vùn vúái caác sô
phu Bùæc Haâ nhû Vuä Vùn
Nhêåm, Nguyïîn Hûäu Chónh... coá lêìn
Chónh ra vïë àöëi:
- Vûúng miïån Têën traâo, cêån sùæc
àoan trang tuyâ aão naäo.
Nghôa laâ Vua nûúác Têën vò mï sùæc
àeåp maâ baåi vong, coá yá noái sùæc àeåp
cuãa Ngoåc Hên seä mï hoùåc loâng
ngûúâi...
Ngoåc Hên àöëi laåi ngay:
- Kinh luên Tön Tûã, trûúång phu võ
ngaä àöång kinh thiïn
Nghôa laâ ngûúâi trûúång phu coá taâi
Kinh luên nhû Tön Tûã seä laâm kinh
àöång caã trúâi xanh.
Vïë àöëi phaát ra tûác thúâi tûâ ngûúâi
con gaái múái 15 tuöíi khiïën ngûúâi daây
daån nhû Hûäu Chónh phaãi giêåt mònh.
Cêu chuyïån xûúáng hoaå giûäa Hûäu
Chónh vaâ Ngoåc Hên nhanh choáng lan
khùæp kinh thaânh. Ngûúâi ta cho rùçng:
Vïë ra cuãa Chónh chñnh laâ söë phêån
cuãa Chónh sau naây, vïë àöëi cuãa Ngoåc
Hên cuäng chñnh laâ con ngûúâi Ngoåc
Hên sau naây.
Quaã khöng sai.
Ngoåc Hên 16 tuöíi àûúåc vua cha
gaã cho Nguyïîn Huïå, ban àêìu chó laâ
möëi tònh chñnh trõ, nhûng chùèng bao
lêu hoå àaä tòm thêëy nhûäng neát tûúng
àöìng, quyá nhau vò àûác, troång nhau vò
taâi, tûâ möëi tònh chñnh trõ àaä nhanh
choáng chuyïín sang möëi lûúng duyïn
thûåc thuå. Hai ngûúâi thûåc sûå yá húåp têm
àêìu, thûúâng àaâm àaåo vïì vùn
chûúng, vïì thïë sûå, Ngoåc Hên tuy ñt
tuöíi nhûng thöng minh biïët àúâi, hiïíu
thïë, biïët Chiïu Thöëng bêët taâi khöng
àaãm àûúng nöíi quöëc sûå seä gêy hoaå
lúán, biïët vêån mïånh nhaâ Lï àïën luác
suy taân cêìn coá minh quên xuêët thïë,
khöng khû khû baão thuã cho doâng hoå
Lï. Biïët roä loâng dên vaâ cuäng biïët roä
hoaå lúán seä àïën vúái dên Bùæc Haâ...
Naâng àaä noái hïët vúái Nguyïîn Huïå.
Trong thêm têm naâng biïët roä: Àêëng
minh quên seä giaãi thoaát cho dên Bùæc
Haâ khoãi aách lêìm than nö lïå khöng
phaãi ai khaác maâ chñnh laâ Nguyïîn
Huïå, nïn àaä khuyïn Huïå chuêín bõ
ûáng phoá vúái hiïím hoaå Bùæc Haâ.
Quaã vêåy, chó ñt lêu sau, Chiïu
Thöëng àaä dêng biïíu xin vua Thanh
sang giuáp mònh giûä vûäng ngai vaâng.
Chó àúåi coá thïë, vua Thanh sai
ngay Töíng àöëc Lûúäng Quaãng Tön Sô
Nghõ àem 20 vaån quên sang Viïåt
Nam thûåc hiïån yá àöì xêm lûúåc maâ hoå
êëp uã tûâ lêu.
Àuáng nhû dûå àoaán nïn khöng coá
gò bêët ngúâ, Nguyïîn Huïå àaâng hoaâng
chuêín bõ xuêët quên ra Bùæc.
Àïí danh chñnh ngön thuêån,
Nguyïîn Huïå lïn ngöi Hoaâng Àïë, lêëy
hiïåu laâ Quang Trung, têën phong
Ngoåc Hên cöng chuáa laâm Bùæc cung
Voä Hoaâng hêåu, xuöëng chiïëu Bùæc
tiïën, àoá laâ ngaây 25-11 nùm Mêåu
Thên (1788).
Trong buöíi tiïîn àûa, Ngoåc Hên
cùn dùån Quang Trung nhûäng àiïìu
cêìn thiïët mang tñnh chiïën lûúåc nhû:
tranh thuã loâng dên, dung naåp caác
danh sô Bùæc Haâ... àïën caã nhûäng viïåc
tó mó nhû sùæc phong thêìn cho caác võ
Thaânh Hoaâng laâng.
Vua Quang Trung laâm cuöåc haânh
quên thêìn töëc trong möåt tuêìn queát
saåch quên Thanh ra khoãi búâ coäi.
Trong bïì böån cöng viïåc, Nguyïîn
Huïå khöng quïn choån möåt caânh àaâo
àeåp nhêët cho ngûúâi phi ngûåa vïì Phuá
Xuên tùång Ngoåc Hên vûâa laâ àïí baáo
tin thùæng trêån cuäng laâ ngêìm khen
ngúåi mûu cao kïë gioãi cuãa Hoaâng hêåu.
Trong khi lûu laåi Thùng Long,
thûåc thi kïë saách yïn dên giûä nûúác,
Nguyïîn Huïå caâng thêëy nhûäng lúâi cùn
dùån cuãa Ngoåc Hên laâ hoaân toaân
chñnh xaác. Caâng thïm yïu quyá Ngoåc
Hên böåi phêìn.
Sau khi öín àõnh tònh hònh Bùæc Haâ,
Nguyïîn Huïå trúã laåi Phuá Xuên tñnh kïë
lêu daâi bïn caånh ngûúâi vúå àêìy trñ tuïå
taâi nùng.
Nhûng röìi möåt töín thêët thêåt laâ lúán
lao giaáng xuöëng, möåt vò sao rûåc saáng
vuåt tùæt: Vua Quang Trung Nguyïîn
Huïå àöåt ngöåt qua àúâi. Àoá chñnh laâ
ngaây 16/9/1792, öng múái úã tuöíi 39.
Ngoåc Hên múái úã tuöíi 22.
Ngoåc Hên sinh vúái Nguyïîn Huïå
àûúåc hai ngûúâi con: Con gaái laâ Ngoåc
Baão sinh nùm 1790, con trai laâ Vùn
Àûác sinh nùm 1791.
Quang Trung Nguyïîn Huïå qua
àúâi, Ngoåc Hên vö cuâng àau xoát, mêët
ài ngûúâi baån àúâi lyá tûúãng, möåt àêëng
minh quên, möåt anh huâng dên töåc...

42 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

Naâng viïët baâi Vùn tïë vua Quang
Trung, laåi viïët tiïëp baâi Ai Tû Vaän àïí
toã loâng mònh. Chó vúái hai aáng vùn
chûúng àoá, Naâng àaä àûúåc ngûúâi àúâi
xïëp vaâo haâng Nûä sô taâi danh, möåt
danh nhên vùn hoaá cuãa àêët nûúác.
Quang Toaãn lïn thay, coá leä Baâ àaä
nhòn thêëy sûå yïëu keám cuãa Quang
Toaãn vaâ sûå suy thoaái cuãa triïìu àònh
Têy Sún, nïn àaä àem hai con ra úã
ngöi chuâa phña Têy kinh thaânh mong
traánh sûå bêët haånh sau naây. Nhûng
Baâ cuäng chó söëng úã àêy àûúåc 6 nùm
thò qua àúâi, àoá laâ ngaây 8 - 11- nùm
Kyã Muâi (1799) múái úã tuöíi 29 àïí laåi hai
con thú daåi.
Sûå ra ài cuãa Lï Ngoåc Hên àïí laåi
nöîi xoát thûúng cho ngûúâi àúâi. Phan
Huy Ñch, möåt danh sô àûúng thúâi -
möåt troång thêìn nhaâ Têy Sún viïët liïìn
5 baâi vùn tïë: Cho vua Quang Toaãn,
cho caác Hoaâng Tûã, cho caác Cöng
Chuáa, cho hoå Lï vaâ hoå ngoaåi
Nguyïîn Àònh úã Phuâ Ninh.
Thûâa dõp, Nguyïîn AÁnh ra sûác
phaãn cöng, Ngoåc Baão, Vùn Àûác phaãi
àöíi laâ hoå Trêìn, lêín quêín trong hûúng
thön nhûng röìi àïën nùm 1801 thò Vùn
Àûác bõ saát haåi múái 10 tuöíi, nùm 1802
thò Ngoåc Baão bõ saát haåi úã tuöíi 12
(trong danh saách vua töi nhaâ Têy
Sún bõ Nguyïîn AÁnh baáo thuâ khöng
coá tïn Ngoåc Baão vaâ Vùn Àûác, coá leä
vò nhoã tuöíi).
Baâ Huyïìn tônh dûúäng úã Phuâ Ninh,
khi nghe nhûäng tin buöìn bay àïën
nhêët laâ tin Ngoåc Hên qua àúâi, hai
chaáu bõ saát haåi, triïìu Têy Sún bõ àöí,
Baâ vö cuâng àau àúán.
Àêìu nùm Giaáp Tyá (1804) baâ bñ
mêåt cho ngûúâi vaâo Phuá Xuên (Huïë)
nhúâ möåt cûåu thêìn nhaâ Têy Sún, cêët
leán àûúåc haâi cöët ba meå con Ngoåc
Hên. Khúãi haânh ngaây 24 - 3 àïën
ngaây 20 - 5 vïì àïën bïën AÁi Möå, tûâ AÁi
Möå vïì Naânh mêët nûãa thaáng, àïën
ngaây 4 - 6 múái vïì àïën Naânh, quaân úã
trong nhaâ 5 ngaây, àïën ngaây 9 - 6 an
taáng taåi baäi Àêìu Voi, coân goåi laâ baäi
Cêy Àaåi.
Tûúãng rùçng baåc mïånh àïën thïë laâ
cuâng, nùæm xûúng khö seä àûúåc êëp uã
maäi maäi trong loâng àêët quï meå, ngúâ
àêu 40 nùm sau, möåt vuå traã thuâ man
rúå hiïëm thêëy trïn àúâi laåi diïîn ra. Àoá
laâ vuå kiïån dêîn àïën khai quêåt haâi cöët
3 meå con Ngoåc Hên àöí ra söng
Höìng. Chuyïån kïí rùçng khi con
thuyïìn chúã haâi cöët Ngoåc Hên ra söng
thò soáng to gioá lúán, sêëm chúáp dûä döåi,
thuyïìn khöng ài àûúåc nhû muöën lêåt
uáp moåi ngûúâi hoaãng súå, ngûúâi àûáng
àêìu phaãi khêën: “Chuáng töi chó laâ thûâa
haânh, Baâ coá linh thiïng xin trõ keã gêy
ra sûå naây, cho chuáng töi vïì vúái vúå
con”. Soáng gioá im dêìn.
Chó ñt lêu sau nhûäng keã gêy sûå boã
maång, vua Thiïåu Trõ cuäng chó “hûúãng
thoå” 40 xuên.
Tuy laâ chaáu ngoaåi, nhûng hònh
boáng Ngoåc Hên vêîn in sêu trong traái
tim ngûúâi Naânh qua nhiïìu thïë hïå.
Ngay sau khi haâi cöët Ngoåc Hên
chuêín bõ mang ài, ngûúâi Naânh àaä ra
àùæp laåi möå phêìn tûúãng niïåm vaâ vêîn
hûúng khoái àïìu àùån. Miïëu thúâ Baâ àaä
bõ phaá trïn 150 nùm röìi maâ ngûúâi
Naânh vêîn truyïìn tuång àöi cêu àöëi úã
miïëu thúâ:
Ngang trúâi doåc àêët, anh huâng
thoaã trñ xöng pha, riïng oan maá phêën
àêìu xanh, thên khiïën ngêåm nguâi cûúâi
chñn suöëi.
Tiïëc nûúác thûúng nhaâ, taâi nûä öm
loâng húân giêån, àaânh nheä àêët vaâng
xûúng trùæng, höìn quïn thöín thûác
khoác nùm canh.
Coá leä kïí caã àöng têy kim cöí hiïëm
coá ngûúâi con gaái naâo taâi sùæc veån toaân
laåi gaánh chõu söë phêån àen baåc nhû
Ngoåc Hên. Nhûng àûác àöå, trñ thöng
minh vaâ taâi nùng traác Viïåt cuãa Ngoåc
Hên hònh thaânh tñnh caách coá aãnh
hûúãng sêu sùæc khöng nhûäng khùæp
trong nûúác, maâ ra caã nûúác ngoaâi.
***
Töi àûúåc öng baån Nguyïîn Thaânh
Àaåt cung cêëp möåt söë tû liïåu, xin giúái
thiïåu cuâng baån àoåc:
Möåt lêìn vua Tûå Àûác hoãi Cao Baá
Quaát vïì Ngoåc Hên cöng chuáa, Cao
Baá Quaát àaáp ngay:
Khñ phaách nûä nhi, tïë thïë kinh
bang àöìng Nghiïu Thuêën
Têm linh siïu àùèng, àoaån trûúâng
kiïën nghiïåp tûå Thûúng Thang
Taåm dõch:
Khñ phaách cuãa ngûúâi con gaái, coá
taâi giûä nûúác giuáp àúâi nhû vua Nghiïu
vua Thuêën/ Ngûúâi coá caái têm siïu
viïåt, coá chñ hûúáng dûång nghiïåp lúán
nhû vua Thang vua Thûúng.
Thaáng 4 nùm Nhêm Tyá (1852),
vua Tûå Àûác ra kinh lyá Bùæc Haâ, khi
caác quan Bùæc Haâ àïën baái yïët taåi
Thùng Long, vua Tûå Àûác noái: “Caái
coân laåi cuãa thúâi Lï maåt laâ têëm loâng
cuãa thuåc nûä Ngoåc Hên”.
Ngoaâi nûúác: Thaáng 7 nùm Quyá
Húåi (1863) möåt giaáo sô truyïìn àaåo úã
phöë Hiïën (thõ xaä Hûng Yïn) àaä noái
vúái CöngSTùng - Àaåi sûá Phaáp taåi
Bùæc Kinh: “Cêìn phaãi xua àuöíi caái baãn
tñnh cöë hûäu Bùæc Haâ maâ tïå haåi nhêët laâ
traâo lûu tñnh caách Ngoåc Hên”.
Thaáng 2 nùm Kyã Dêåu (1789) vua
Caân Long nhaâ Thanh noái vúái caác
vûúng hêìu: “Ngoåc Hên laâ ngöi sao
mai trong àïm taân Lï maåt”.
Ngaây 14 - 7 nùm Bñnh Thên
(1896), toaân quyïìn Àöng Dûúng laâ
AnbeXarö gûãi baãn àiïìu trêìn lïn töíng
thöëng Phaáp noái vïì Têy Sún vaâ Ngoåc
Hên coá àoaån: “Nguyïîn Huïå àöìng
nghôa vúái sûå chinh phuåc. Vúái thanh
gûúm trïn mònh ngûåa vaâ sûå caám döî
cuãa Ngoåc Hên, Nguyïîn Huïå àöìng
nghôa vúái chiïën thùæng”.
Thaáng 7 nùm Nhêm Tuêët (1862)
Phan Thanh Giaãn sang Phaáp kyá hoaâ
ûúác bêët bònh àùèng (nhûúâng 3 tónh
miïìn àöng cho Phaáp), töíng thöëng
Phaáp yïu cêìu Nam triïìu phaãi àaãm
baão loaåi trûâ aãnh hûúãng cuãa Têy Sún
- Ngoåc Hên ra khoãi Bùæc Haâ, Phan
Thanh Giaãn khöng daám àaãm baão,
sau phaãi thay bùçng: Cho caác giaáo sô
Têy Phûúng tûå do truyïìn àaåo.
Nhû vêåy Ngoåc Hên mêët àaä gêìn
trùm nùm maâ tñnh caách tinh thêìn
Ngoåc Hên vêîn coân aãnh hûúãng rêët
sêu sùæc trong nhên dên, vêîn laâm cho
keã thuâ lo lùæng súå sïåt...
“Ngûúâi trûúång phu coá taâi Kinh luên nhû Tön Tûã
seä laâm kinh àöång caã trúâi xanh”, Ngoåc Hên cöng
chuáa.
VÙN HIÏËN 43 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
NGÛÚÂI THÊÌY ÀÊÌU TIÏN
Tûâ mêëy chuåc nùm qua, cûá möîi khi Tïët àïën xuên vïì, loâng töi
laåi nön nao nhúá ngaây thaânh lêåp Àoaân Dên ca Quan hoå. Nùm
nay cuäng vêåy, kó niïåm lêìn thûá 40 ngaây truyïìn thöëng cuãa
Àoaân (20/1/1969 - 20/1/2009), xuác caãm laåi caâng traâo dêng
N
húá buöíi àêìu thaânh lêåp,
caã Àoaân Dên ca Quan hoå
chûa àïën chuåc ngûúâi: 7
diïîn viïn, 1 Trûúãng àoaân vaâ 1
öng giaáo giaâ rêu toác àaä baåc phú.
Àiïìu àaáng noái vïì öng giaáo Quan
hoå ngaây êëy laâ úã caái tuöíi leä ra
ngûúâi ta àaä chuêín bõ cêìm söí hûu
vïì quï an dûúäng thò... öng laåi múái
ngaây àêìu “chêåp chûäng” thoaát ly.
Ngaây àêìu thaânh lêåp, cuâng vúái
caác giaáo viïn daåy muáa, nhaåc, sên
khêëu... maâ trûúâng Vùn hoaá nghïå
thuêåt Haâ Bùæc àaä coá, thò Àoaân Dên
ca Quan hoå khöng thïí khöng coá
möåt giaáo viïn chuyïn Quan hoå.
Nhûng phiïìn möåt nöîi laâ sau mêëy
chuåc nùm chiïën tranh chöëng
Phaáp röìi chöëng Myä, caã nûúác bêån
bõu, àoái ngheâo, höåi heâ khùæp núi,
trong àoá coá höåi xuên vuâng Quan
hoå cuäng chòm trong quïn laäng vaâ
nhûäng cêu Quan hoå àaä gêìn nhû
thêët truyïìn, nïn àïí tòm àûúåc möåt
nghïå nhên vûâa thuöåc nhiïìu, hiïíu
sêu Quan hoå laåi “àoåc thöng viïët
thaåo” biïët caách truyïìn daåy laâ vö
cuâng khoá khùn. Vò vêåy sau gêìn 1
nùm “cûúäi” chiïëc xe àaåp caâ taâng
lang thang khùæp vuâng Quan hoå
tuyïín diïîn viïn, cuöëi cuâng öng
Trûúãng àoaân cuäng tòm àûúåc möåt
nghïå nhên tiïu biïíu laâm giaáo viïn
Quan hoå - àoá laâ cuå Nguyïîn Àûác
Söi, tuöíi ngoát luåc tuêìn, quï laâng
Ngang Nöåi, möåt trong nhûäng
laâng Quan hoå göëc thuöåc xaä Hiïn
Vên, Tiïn Du.
Ngang Nöåi laâ möåt laâng khaá
àùåc biïåt, khöng chó laâ möåt laâng
Quan hoå göëc maâ coân nöíi tiïëng
44 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
PHAÅM ÀÙNG MUÂI
Cuå Nguyïîn Àûác Söi truyïìn daåy quan hoå cho
lúáp nghïå sô, diïîn viïn àêìu tiïn cuãa Àoaân Dên
ca quan hoå Bùæc Ninh - AÃnh: TL.
khùæp vuâng tûâ xûa vúái truyïìn
thöëng biïíu diïîn Cheâo cöí. Ngaây
nay, ngöìi kiïím laåi, laâng Ngang
Nöåi hiïån coá khoaãng nùm, saáu
chuåc nghïå sô diïîn viïn chuyïn
nghiïåp laâ con chaáu, dêu rïí àaä,
àang cöng taác úã khùæp caác àoaân
nghïå thuêåt tûâ Trung ûúng àïën
caác tónh, tûâ nhaåc cöng, diïîn viïn
àïën àaåo diïîn, taác giaã, trûúãng, phoá
àoaân úã àuã caác böå mön Tuöìng,
Cheâo, Caãi lûúng, Quan hoå... vúái
nhûäng nghïå sô nöíi tiïëng nhû:
Nguyïîn Àûác Siïu - Trûúãng Àoaân
Dên ca Quan hoå àêìu tiïn, NS
Thuyá Tònh - diïîn viïn cheâo Haâ
Bùæc xûa, Tûå Long (danh haâi gùåp
nhau cuöëi tuêìn), röìi NSÛT Quyá
Traáng, NS Xuên Muâi... hiïån caã hai
àang laâ Trûúãng, Phoá Àoaân Dên ca
Quan hoå.
Coá thïí noái, nghïå thuêåt laâng
Ngang Nöåi phong phuá bao nhiïu
thò taâi nùng cuå giaáo Söi cuäng
phong phuá bêëy nhiïu. Laâ giaáo
viïn Quan hoå nhûng cuå coân haát
àûúåc caã Tuöìng, Cheâo, Chêìu vùn
vaâ rêët nhiïìu loaåi hònh ca haát dên
gian khaác. Àiïìu àùåc biïåt laâ úã tuöíi
cuå, nhiïìu nghïå nhên hêìu nhû
khöng biïët möåt loaåi vùn tûå naâo thò
cuå laåi rêët thöng thaåo caã chûä Haán,
chûä Nöm, chûä Quöëc ngûä... àiïìu
àoá hïët sûác thuêån lúåi trong viïåc
truyïìn daåy vaâ laâ möåt trong nhûäng
tiïu chñ cùn baãn àïí cuå trúã thaânh
giaáo viïn Quan hoå.
Ngaây êëy, caách nay àaä 40 nùm,
boån chuáng töi mêëy àûáa con trai,
con gaái nhaâ quï, tuöíi mûúâi lùm,
mûúâi baãy, tuy coá chuát nùng
khiïëu ca nhaåc nhûng àûáa naâo
àûáa nêëy ngheâo xaác xú caã vêåt chêët
lêîn tinh thêìn, ngu ngú nhû
nhûäng chuá chim non àang têåp
chuyïìn caânh, chaã àûáa naâo hiïíu
gò vïì Quan hoå. Coân cuå, cuå nhû
cêy àaåi thuå chúã che, reân ruäa
chuáng töi nïn ngûúâi. Chuáng töi
hoåc úã cuå khöng chó nhûäng baâi
Quan hoå maâ coân “hoåc ùn, hoåc
noái, hoåc goái, hoåc múã”... hoåc caách
laâm ngûúâi. ÚÃ cuå vûâa coá caái chên
chêët quï muâa cuãa möåt “laäo nöng
tri àiïìn” vûâa coá caái àûác àöå mêîu
mûåc cuãa möåt cûåu caán böå àaãng
viïn (cuå laâ àaãng viïn tûâ thúâi
chöëng Phaáp) laåi vûâa coá kiïën thûác
uyïn thêm “Àöng Têy kim cöí”.
Vúái töi, viïåc àûúåc söëng bïn cuå,
àûúåc laâm hoåc troâ cuãa cuå laâ möåt
may mùæn lúán trong àúâi, taâi trñ vaâ
àûác àöå cuãa cuå maäi laâ ngoån àeân
chiïëu doåi trïn con àûúâng cöng
danh sûå nghiïåp cuãa töi vaâ bao
nghïå sô diïîn viïn Quan hoå. Tònh
yïu vaâ nghõ lûåc cuãa cuå daânh cho
Quan hoå thêåt phi thûúâng: möåt öng
giaâ khi nghó hûu àaä úã tuöíi gêìn 80,
möåt nöët nhaåc beã àöi khöng biïët
nhûng vêîn ngaây àïm miïåt maâi
saáng taác Quan hoå (caã nhaåc vaâ lúâi).
Höm nay, tuy cuå khöng coân
nhûng nhiïìu baâi Quan hoå do cuå
saáng taác àaä, àang vaâ àûúåc caã vuâng
Quan hoå trên troång ca haát, caác
nghïå sô diïîn viïn cuãa Àoaân Dên ca
Quan hoå biïíu diïîn khùæp núi, vñ
nhû baâi “Ùn úã trong rûâng”, “Nhúá
maäi khön nguöi”... laâ nhûäng baâi àaä
àaåt túái “àónh cao cuãa sûå kïët húåp
haâi hoaâ giûäa thi ca vaâ êm nhaåc”,
nhûäng baâi haát hay vïì nhaåc, àeåp vïì
lúâi khiïën ai nghe möåt lêìn vêîn coân
nhung nhúá maäi.
Àïí kïët thuác baâi viïët vaâ khùèng
Cuå Nguyïîn Àûác Söi (traái).
àõnh taâi thú phuá cuãa cuå giaáo Söi,
töi xin ghi laåi baâi “thêët ngön tûá
tuyïåt” cuå viïët nùm 1971, nùm êëy
Àoaân Dên ca Quan hoå àaä coá töíng
söë hún 30 caán böå diïîn viïn vaâ cuå
àaä kyâ cöng choån lêëy 28 tïn ngûúâi
röìi gheáp thaânh möåt baâi thú, vûâa laâ
àïí ghi danh nhûäng ngûúâi tham gia
àoáng goáp cho Àoaân tûâ ngaây àêìu
thaânh lêåp, vûâa muöën mûúån nhûäng
cêu thú giaäi baây têm sûå:
BAÁN NGHÕ, LÊÅP MUÂI, LAN
LÊÎM PHÛÁC
THÓNH BÒNH, NGAÃI, NÖÅI, BAÁT
HIÏÌN HUYNH
VAÅN LYÁ VÊN SAN, SIÏU BAÅT MAÄI
TOAÂN DUYÏN NGHIÏM TROÅNG
TÑCH QUANG VINH
Cuå taåm dõch laâ:
Trïn múái múã höåi nghõ baân
thaânh lêåp Àoaân Quan hoå maâ muâi
hûúng lan àaä thúm phûác gêìn xa
(Baán nghõ, lêåp muâi, lan lêîm phûác)
- Vò thïë ngay ngaây àêìu thónh
múâi àaä coá àûúåc ngay 8 võ (baát hiïìn
huynh: 7 diïîn viïn + 1 giaáo viïn).
- Múái thaânh lêåp trïn cú súã chûa
öín àõnh, truå súã Àoaân luön phaãi
chuyïín dúâi nay àoá mai àêy (vaån lyá
vên san siïu baåt maäi)
- Nhûng àêy laâ viïåc quan
troång, nghiïm tuác, nïëu toaân têm
toaân yá laâm ùæt vinh quang vïì sau
(toaân duyïn nghiïm troång tñch
quang vinh).
Tiïån àêy, töi cuäng xin àûúåc
thöng tin thïm rùçng: Cêu thú àêìu
trong baâi thú trïn chñnh laâ tïn cuãa
7 diïîn viïn coá mùåt vaâo àuáng ngaây
àêìu, ngaây 20/ 1/1969. Sau 40 nùm,
28 ngûúâi coá tïn trong baâi thú trïn
hiïån chó coân 3, àang cöng taác taåi
Àoaân vaâ chûä “toaân” trong cêu thú
“toaân duyïn nghiïm troång...”
chñnh laâ tiïën sô Lï Toaân - hiïån laâ
Viïån trûúãng Viïån Êm nhaåc Viïåt
Nam, möåt trong nhûäng “troâ” yïu
cuãa cuå giaáo Söi ngaây êëy.
VÙN HIÏËN 45 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

NHAÅC SÛ NGUYÏÎN VÔNH BAÃO

GÚÃI VÚÁI ÀÛÚÂNG TÚ
MUÖN MAÃNH LOÂNG
THUÁY BÒNH

Chûúng trònh giúái thiïåu “Nhaåc sû Vônh Baão - ngûúâi thêìy lúán trong êm
nhaåc truyïìn thöëng Viïåt Nam” taåi nhaâ Giaáo sû Trêìn Vùn Khï, 32 Huyânh
Àònh Hai, quêån Bònh Thaånh, TPHCM, vaâo töëi 19-1, diïîn ra thêåt xuác
àöång, hêëp dêîn. Cuöåc noái chuyïån cuãa öng àaä thu huát sûå quan têm cuãa
àöng àaão giúái nghïå sô, nhaåc cöng, khaán giaã lúán tuöíi vaâ caã caác sinh

Nhaåc sû Nguyïîn Vônh Baão àang chúi àaân nhõ vaâ àaân nguyïåt.

Nùm nay, nhaåc sû Vônh Baão,
möåt kyâ nhên rêët àûúåc mïën möå cuãa
nïìn êm nhaåc truyïìn thöëng dên töåc,
àaä bûúác vaâo tuöíi 93. Daáng öng
gêìy, gûúng mùåt àeåp, hiïìn tûâ, nuå
cûúâi àön hêåu, löëi noái chuyïån dñ
doãm, dïî thûúng, thïí hiïån sûå laåc
quan yïu àúâi, yïu ngûúâi, àùåc biïåt
laâ tònh yïu lúán maâ öng daânh tùång
cho êm nhaåc truyïìn thöëng, nhêët laâ
nhaåc taâi tûã caãi lûúng.
Nhaåc sû Vônh Baão têm sûå: “Möîi
khi àúân, töi luön muöën tiïëng àúân
noái thay töi nhûäng nghô suy, trùn
trúã, nhûäng buöìn – vui cuãa têm
höìn. Töi thûúâng àúân trong traång
thaái tônh lùång, thúâi khùæc êëy àûa töi
àïën gêìn vúái thiïìn, cho töi sûå thû
giaän thaãnh thúi, têm höìn àûúåc bay
böíng vúái nhaåc, vúái àiïåu, vúái nhûäng
baâi baãn truyïìn thöëng dên töåc”.
Hïî noái chuyïån nghïì, vïì caách
laâm àaân, caách àaánh àaân vaâ khi
biïíu diïîn àïí giaãi thñch caác húi,
àiïåu, caách sùæp chûä, sùæp cêu, nhûäng
thuã phaáp àùåc thuâ cuãa nhaåc taâi tûã
(rung, nhêën, möí)... aánh mùæt öng laåi
long lanh, tinh thêìn öng laåi phêën
chêën. Khi öng lûúát tay trïn dêy
àaân, nhûäng baâi Daå cöí hoaâi lang,
Tiïëng xûa, röìi baâi baãn taâi tûã Nam
Xuên, Vùn Thiïn Tûúâng, Tûá àaåi
oaán... nghe sao da diïët, àêìy caãm
xuác. Nhûng cuäng vúái nhûäng ngoán
àaân êëy, öng nhêën, öng tö àiïím cho
nöët àaân àïí biïën thiïn caác tiïët têëu

46 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

àang buöìn thaânh vui, luác àang vui baáu, thïë nïn öng àaä gûãi gùæm nhiïìu
böîng chúåt buöìn... khiïën khaán giaã suy tû, trùn trúã vaâo baâi thú öng
ngêín ngú thaán phuåc. saáng taác cho riïng mònh, chêët chûáa
Thúâi gian gêìn àêy, do tuöíi cao nhiïìu xuác caãm.
sûác yïëu, nhaåc sû Vônh Baão ñt tiïëp “Nhaã chuát tú tùçm lïn
cêån, biïíu diïîn phuåc vuå cöng phñm nhaåc
chuáng, nhûng àoá khöng phaãi laâ Gúãi vaâo cung bêåc ñt têm tû
öng ngûâng laâm viïåc. Öng vêîn luön Nùæn dêy, gioång oaán tûâng
nùång tònh vúái êm nhaåc, nhêët laâ húi thúã
nhaåc taâi tûã Nam böå. Trûúác àêy, Gúãi vúái àûúâng tú muön
öng tûâng àïën caác nûúác Phaáp, Myä... maãnh loâng”. Nhaåc sû Nguyïîn Vônh Baão vúái cêy àaân tranh.

àïí giaãng daåy vaâ biïíu diïîn. Khoaãng
5 nùm trúã laåi àêy, öng thûåc hiïån rêët
hiïåu quaã viïåc daåy àaân qua internet
cho hoåc sinh ngûúâi nûúác ngoaâi.
Vúái öng, viïåc truyïìn daåy nghïì laâ
niïìm vui, laâ haånh phuác. Öng luön
muöën truyïìn daåy cho hoåc troâ
nhûäng gò mònh coá vaâ mong moãi
caác hoåc troâ seä gioãi hún, coá nhiïìu
saáng taåo hún öng, àïí coá thïí goáp
sûác gòn giûä vaâ baão töìn êm nhaåc
truyïìn thöëng dên töåc.
Coá leä têm tû ngûúâi thêìy, ngûúâi
nhaåc sô, ngûúâi nghïå sô taâi hoa luön
vûúáng bêån chuyïån truyïìn nghïì,
gòn giûä vaâ baão töìn nhûäng giaá trõ
nghïå thuêåt êm nhaåc dên töåc quyá
Giaáo sû Trêìn Vùn Khï - ngûúâi
baån tri kyã cuãa nhaåc sû Vônh Baão,
chia seã: “Duâ nhaåc sû Vônh Baão àaä
93 tuöíi, nhûng ngoán àúân cuãa anh
vêîn y nhû thúâi treã, bay bûúám, giaãn
dõ nhûng sêu sùæc nhû àûa khaán giaã
vaâo coäi möång. Anh coân laâ ngûúâi
khiïm töën, thñch daåy hoåc, noái vaâ
viïët caã tiïëng Anh, tiïëng Phaáp, coân
taâi àoáng àaân cuãa anh thêåt tuyïåt
vúâi. Töi rêët haånh phuác khi coá àûúåc
ngûúâi baån tri kyã, taâi hoa nhû anh!”
Nùm 2006, nhaåc sû Nguyïîn
Vônh Baão àûúåc vinh danh taåi Höåi
thaão Dên töåc nhaåc hoåc thïë giúái töí
chûác taåi Myä. Höåi thaão coá àïën 800
giaám khaão thûåc hiïån viïåc tuyïín
choån vaâ vinh danh 5 ngûúâi thuöåc
daång “quöëc gia chi baão”, coá nhûäng
àoáng goáp to lúán trong viïåc giûä gòn
nghïå thuêåt cöí truyïìn dên töåc caác
nûúác. Bïn caånh Viïåt Nam laâ caác
nûúác ÊËn Àöå, Trung Quöëc, Nhêåt
Baãn vaâ Haân Quöëc. Cuäng trong
nùm naây, öng àûúåc Trung têm
nghiïn cûá baão töìn vaâ phaát huy vùn
hoaá dên töåc trao tùång giaãi thûúãng
mang tïn danh nhên vùn hoaá Àaâo
Têën.
Nùm 2008, nhaåc sû Nguyïîn
Vônh Baão vinh dûå àûúåc Böå Vùn
hoáa Phaáp trao tùång Huy chûúng
Vùn hoåc nghïå thuêåt.

Nhaåc sû Nguyïîn Vônh Baão hoâa àaân cuâng GS.TS Trêìn Vùn Khï taåi lïî trao giaãi Àaâo Têën 2005 do taåp chñ Vùn Hiïën VN töí chûác.

VÙN HIÏËN 47 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn

CHÚÅ C
oá phiïn chúå nö nûác treã em,
xïnh xang aáo quêìn múái vaâ
ngúâi ngúâi nhûäng khuön
Ngaây nay, treã con thñch tûå ài chúå,
mua lêëy möåt thûá gò àoá chuáng
thñch, àïí chúi trong nhûäng ngaây
mùåt vui tûúi. Thûåc tïë thò chûa coá Tïët, hoùåc chó laâ ài chúå, ùn vaâi ba

TÏËT möåt caái chúå quï naâo àïì roä laâ chúå
treã con, hoåp cho treã con, vò treã con.
Nhûng thûúâng thò ngûúâi lúán cuäng
moán quâa cho thoaã, ài xem ngûúâi ta
mua baán, xem nhûäng mùåt haâng
ngúâm ngúåp chêët chöìng, thïë laâ àuã.
ngêìm hiïíu vúái nhau rùçng, vaâo Kyá ûác cuãa töi khöng chó laâ hònh
TREÃ ngaây naây, nïn àïí cho nhûäng àûáa
treã àûúåc ài chúå, daåo chúi, coá mêëy
aãnh vïì miïìn quï ngheâo, vúái chúå beá
teão teo, maâ caã sûå haáo hûác àúåi chúâ
àöìng tiïët kiïåm boã trong lúån, nay coá cuãa möåt thúâi ngêy thú. Chúå quï,

CON thïí mang ra mua nhûäng thûá maâ

chuáng thñch.
Chúå Tïët, laâ nhûäng ngaây mua
sùæm cuãa moåi gia àònh, laâ nhûäng
ngaây kiïëm tiïìn cuãa dên buön, hay
NGUYÏÎN VÙN HOAN
laâ nhûäng ngaây maâ ngûúâi dên quï
ngheâo chùæt chiu nhûäng nöng saãn
nhoã nhoi cuãa mònh, baán ài, lêëy ñt
tiïìn thïm thùæt cho viïåc chi tiïu
ngaây Tïët. Nhûng cuäng laåi laâ
nhûäng ngaây nö nûác cuãa treã con.
Tranh: Nguyïîn Àûác Hoâa.
thûúâng beá nhoã. Coá thïí tuå têåp úã àêìu
laâng, núi coá göëc àa, ngoaâi ngaä tû
àûúâng laâng, liïn thön, hay trïn
möåt khoaãng àêët röång úã àûúâng truåc
chñnh naâo àoá. Sau naây, àïí àaáp ûáng
nhu cêìu mua baán, chúå quï cuäng
àûúåc chuá troång, ngûúâi ta xêy dûång
chúå coá maái ngoái lúåp, coá nïìn traáng
xi mùng, nhûäng daäy haâng san saát
nhau, àeåp mùæt vúái àêìy àuã caác mùåt
haâng.

48 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
 Ngaây nhoã, nhûäng phiïn chúå
Tïët töi thûúâng ài theo meå àïí baán
rau, duâ laâ chùèng giuáp àûúåc gò
nhiïìu, thêåm chñ chó laâm vûúáng
chên, nhûng töi vêîn thñch àûúåc
meå cho ài, àïí coá luác, chó laâ ngöìi
tröng xe, tröng haâng cho meå
àem rau ài àêu àoá àïí cên, röìi trúã
laåi. Vaâ chùæc chùæn, töi laåi àûúåc
thûúãng thûác moán quaâ khoaái
khêíu laâ baánh raán. Ngoaâi chúå, thûá
quaâ naây, ngûúâi ta raán trûåc tiïëp
trïn bïëp, nghe xeâo xeâo, beáo
ngêåy, thúm lûâng. Möåt nùm meå
öëm, khöng ài chúå àûúåc, töi thay
meå mang rau ài baán. Ngöìi ngoaâi
chúå, thêëy àaám treã con, àaám
choai choai ài chúå, mua sùæm maâ
thêëy mònh tuãi thên quaá chûâng.
Töi cûá ngú ngaác ngöìi, chùèng biïët
chaâo haâng, nïn maäi múái baán
àûúåc chuát xñu, àïën gêìn trûa, baác
gaái töi baán xong haâng, thêëy
thûúng quaá, múái ra baán àúä, vaâ
àïí töi ài chúi möåt voâng.
Buöíi àoá, töi coá gùåp laåi chuá
Thòn con nhaâ öng Rúä haâng xoám.
Sinh ra chuá àaä bõ thiïíu nùng trñ
tuåï, laåi bõ bïånh àöång kinh, ài
chùèng bûúác naâo vûäng. Àöi baân
tay khoâng kheâo cuãa chuá cöë gùæng
voát nan tre, àan àûúåc ba caái rïë
xöåc xïåch, àem ra chúå baán vúái hy
voång àûúåc mêëy haâo. Chó vúái ba
caái rïë thöi maâ lêåt àêåt lï lïët gêìn 2
cêy söë àïën chúå, röìi ngöìi bêìn thêìn
giûäa chúå àöng, ai ngûúâi àoaái
hoaâi. Gêìn trûa maâ chùèng baán
àûúåc caái naâo, chuá Thòn laåi lêåt àêåt
vúái caái buång àoái meo ra vïì, cùæp
theo mêëy caái rïë... Nhaâ chuá ngheâo
lùæm, öng Rúä mêët ài, mònh baâ Rúä
nuöi hai ngûúâi con, möåt laâ chuá
Thòn, hai laâ cö Ngaái, caã hai àïìu
bïånh nhû nhau... Töi hiïíu rùçng,
àöëi vúái möåt muâa xuên thiïåt thoâi
meå öëm, töi coân sung sûúáng gêëp
ngaân vaån lêìn chuá Thòn, cö Ngaái.
Nùm nay, àoán xuên Canh
Dêìn, duâ àaä laâ möåt chaâng trai,
nhûng töi vêîn muöën tòm laåi caãm
giaác cuãa nhûäng ngaây thaáng xûa.
Chúå cuãa treã con vêîn laâ phiïn
cuöëi cuâng cuãa ngaây giaáp Tïët,
thûúâng laâ ngaây 30, keáo daâi tûâ
saáng àïën chiïìu töëi. Luä treã ñ úái goåi
nhau, khùæp caác ngaã àûúâng àöí vïì
chúå. Àûáa thò ài xe àaåp, àeâo nhau,
laåi coá nhoám súå àöng, ruã nhau ài
böå cho khoeã, chuáng àuâa nghõch,
hoâ reo trïn àûúâng. Khi trúã vïì,
trïn tay àûáa naâo cuäng coá möåt
thûá gò àoá, laâ sûå chùæt chiu cuãa bao
nhiïu ngaây ûúác mú. Coá àûáa
chùm ngoan hoåc gioãi caã nùm àïí
àûúåc böë meå, anh chõ thûúãng vaâo
phiïn chúå Tïët. Cuäng coá àûáa mua
sùæm, bùçng chñnh söë tiïìn maâ mònh
“tùng gia” àûúåc, nhû böë meå àïí
cho tûå chùm riïng möåt con gaâ
trong caã àaân cuãa gia àònh, chùm
riïng möåt luöëng rau trûúác cûãa
nhaâ. Àïën khi àûúåc baán, söë tiïìn
àoá seä laâ cuãa riïng, àûúåc meå giûä
höå, àïën phiïn chúå Tïët thò meå àûa
cho maâ duâng.
Töi àûúåc söëng laåi caã tuöíi thú
cuãa mònh, duâ rùçng chúå àaä coá
nhiïìu àöíi khaác. Nhûng hònh aãnh
vui sûúáng haáo hûác cuãa nhûäng
àûáa treã thò khöng àöíi. Khuön
mùåt phúâ phaåc cuãa chuá Thòn baán
rïë vêîn vêåy, tuy rùçng chuá coá giaâ
ài nhiïìu. Coá leä, caã cuöåc àúâi naây,
chuá seä gùæn boá vúái mêëy chiïëc rïë
meáo moá maâ chùèng ai thñch, giûäa
chöën chúå àöng ngûúâi, hûúãng caái
Tïët cuãa mònh trong ngheâo khoá,
cö àún.
Tan buöíi chúå chiïìu cuãa ngaây
cuöëi nùm, nhûäng àûáa treã xoám
ngheâo ven söng seä àûúåc dõp
“tung têíy” maâ nhùåt nhaånh têët caã
nhûäng gò coá thïí duâng àûúåc maâ
ngûúâi ta vûát laåi. Nhûäng thûá àoá,
seä laâm nïn caái Tïët àún sú cuãa
chuáng. Ngûúâi giaâu coá caái Tïët cuãa
ngûúâi giaâu, ngheâo coá caái Tïët cuãa
ngheâo. Coá ngûúâi thò vui sûúáng,
ngûúâi xoát xa. Àiïìu quan troång
àöëi vúái möîi con ngûúâi laâ tòm laåi
àûúåc chuát gò àoá vui veã trong àúâi.
Höm nay, vïì laåi chúå Tïët quï,
nhòn luä treã con ài chúå sùæm sûãa
maâ nhúá thúâi tuöíi nhoã cuãa mònh.
Khi thêëy trïn khuön mùåt nhûäng
àûáa treã coá nhiïìu niïìm vui, sûå höì
húãi, thò nùm àoá vuâng quï naây
àoán caái Tïët röån raâng, vò úã àoá coá
sûå xuêët hiïån cuãa ÊËM NO.
VÛÚNG THÛÂA VIÏÅT
TRÏN ÀÓNH
NUÁI THUNG
Kñnh dêng Öng Nöåi nhên kyã niïåm
100 nùm öng àöî Àònh nguyïn
Chaáu sinh ra öng àaä mêët röìi
Chaáu hònh dung öng qua lúâi baâ kïí:
Öng trêìm tû
Nhûng khöng lùång leä
Mùåt nûúác höì thu
Soáng cuöån àaáy ngêìm
Öng canh caánh nöîi lo thúâi thïë
Thúâi phaãi laâm ngûúâi dên nö lïå!
Àïm öng nùçm thûúâng chöëng tay
laâm göëi
Àïí àûâng nguã say, àïí nghô sûå àúâi
Ngaây tha thêín öng möåt hònh
möåt boáng
Àïí khoãi chùæp tay, àïí khoãi gûúång cûúâi
Öng àöî Àònh nguyïn àêu àïí
laâm quan
(Caâng khöng phaãi àïí laâm kinh tïë)
Öng àöî Àònh nguyïn toã xûá Nghïå An
Coá nhiïìu danh nhên, coá nhiïìu
haâo kiïåt
Mai Thuác Loan: nuái Àuån Sún tuêîn tiïët
Phan Böåi Chêu: lûâng lêîy nùm chêu
Chûúng àêìu baãn huâng ca: Nghïå An
Xö viïët
Chñ nguyïån öng: nûúác maånh
dên giaâu
Öng úi,
Lïn baãy tuöíi chaáu àaä ài chùn boâ
trïn nuái
Àónh nuái Thung laâ chöî öng nùçm
Tû tûúãng öng cao vúâi nhû nuái
Loâng mïnh möng öng traãi xuöëng
ruöång àöìng
Àúâi öng àûúåc mêëy mûúi nùm
Tònh öng vùçng vùåc trùng rùçm
nghòn thu
Vûúng Hûäu Phu - Möåt sô phu!
Tïn öng nhû xeá mêy muâ bay lïn.
Xuên 2010
VÙN HIÏËN 49 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

BÖËN GÛÚNG MÙÅT

HÖÅI HOAÅ VIÏåT NAM
NÛÃA CUÖËI THÏË KYÃ XX
ÀÖÎ THÕ PHÛÚNG QUYÂNH

Hoåa sô Buâi Xuên Phaái.

“Phöë”. Tranh: Buâi Xuên Phaái.
“Chiïìu biïn giúái”. Tranh: Dûúng Bñch Liïn.
N
oái túái höåi hoaå Viïåt Nam
nûãa cuöëi thïë kyã 20, tïn
tuöíi böën hoaå syä Buâi Xuên
Phaái - Dûúng Bñch Liïn - Nguyïîn
Saáng - Nguyïîn Tû Nghiïm laâ möåt
cuåm tûâ hêìu nhû khöng thïí taách
rúâi.
Hoå laâ nhûäng ngûúâi cuâng sinh
vaâo àêìu nhûäng nùm 20 cuãa thïë
kyã, cuâng thuöåc vïì sinh viïn cuöëi
cuâng Trûúâng cao àùèng Myä thuêåt
Àöng Dûúng taåi Haâ Nöåi. Cuöëi
1946 hoå cuâng rúâi Haâ Nöåi lïn chiïën
khu Viïåt Bùæc àïí tham gia vaâo cuöåc
chiïën tranh aái quöëc cuãa dên töåc
Viïåt Nam. Muâa thu 1954, hoaâ bònh
lêåp laåi, hoå cuâng trúã vïì Haâ Nöåi,
Nghiïm vaâ Saáng söëng trong hai
cùn phoâng àöëi diïån nhau cuãa cuâng
möåt ngöi nhaâ, coân Liïn vaâ Phaái úã
caách àoá cuäng khöng quaá hai cêy
söë. Taåi àêy suöët gêìn nûãa thïë kyã, hoå
laâ nhûäng ngûúâi baån têm giao,
cuâng nhau traãi qua nhûäng thùng
trêìm khöëc liïåt cuãa xaä höåi vaâ cuãa
chñnh baãn thên hoå àïí cuâng àeo
àuöíi möåt muåc àñch chung laâ höåi
hoåa.
Trûúác hïët ta haäy noái vïì Buâi
Xuên Phaái, ngûúâi ra ài trûúác nhêët
trong böën ngûúâi.
Öng sinh ra úã Haâ Nöåi, trûâ thúâi
gian úã chiïën khu Viïåt Bùæc vaâ thúâi
gian sú taán trong chiïën tranh
chöëng Myä, öng àïìu söëng taåi möåt
cùn phoâng nhoã thuöåc khu phöë cöí
cuãa Haâ Nöåi. Möåt phêìn lúán caác bûác
tranh cuãa öng veä vïì phöë Haâ Nöåi
vaâ ngûúâi Haâ Nöåi. Cho àïën nay
vêîn khöng coá möåt àûúâng phöë naâo

50 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

 Hoåa sô Dûúng Bñch Liïn.
mang tïn öng nhûng cuåm danh tûâ
PHÖË PHAÁI àaä tûâ lêu trúã thaânh
khaái niïåm vïì veã àeåp bêët tûã cuãa Haâ
Nöåi, caái “linh höìn” cuãa Haâ Nöåi:
nhûäng haâng phöë vúái maái ngoái àoã
lö xö, nhûäng maãng tûúâng vöi
loang löí rïu phong, nhûäng quaán
haâng tröëng traãi huát gioá úã bïn lïì
àûúâng, nhûäng boáng ngûúâi gaánh
rong thêëp thoaáng dûúái haâng cêy...
Phöë Phaái luön nghiïng ngaã chao
“Trong vûúân”. Tranh: Nguyïîn Saáng.
Hoåa sô Nguyïîn Saáng.
àaão maâ vêîn giûä thùng bùçng möåt
caách bïìn bó dûúâng nhû lõch sûã chó
laâ nhûäng têëm vaán trûúåt àaä vaâ àang
tröi qua dûúái chên thaânh phöë naây.
Nhûäng ngûúâi nûúác ngoaâi chûa
coá dõp hiïíu nhiïìu vïì vùn hoaá Viïåt
Nam, xem tranh Phaái coá thïí nhêån
thêëy tranh sún dêìu cuãa öng lêëy
caãm hûáng tûâ caác bêåc danh hoaå
chêu Êu. Nhûng nïëu hoå àaä xem
tranh khùæc göî dên gian Viïåt Nam,
Hoåa sô Nguyïîn Tû Nghiïm.
hoå seä khöng thïí nhêån thêëy trong
tranh Phaái, nhûäng khoaãng hònh
àûúåc viïìn àen khöng phaãi chó
giöëng Rouault, caách xûã lyá maãng
maâu khöng phaãi chó phaãng phêët
Marquet maâ coân coá nguöìn göëc tûâ
tranh dên gian laâng Àöng Höì,
tranh Haâng Tröëng cuãa Viïåt Nam.
Vaâ nhûäng vïåt sún maånh meä
phoáng khoaáng gúåi ta liïn tûúãng
àïën Vlaminck hay Hartung àaä traâo
VÙN HIÏËN 51 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
ra tûâ chñnh sûác maånh nöåi têm cuãa
Phaái - àêìy àau àúán vaâ khaát khao.
Phaái coá khöng ñt nhûäng bûác
tranh àeåp vïì biïín vaâ vïì nhûäng
vuâng quï öng àaä tûâng ài qua.
Nhûng öng àùåc biïåt nhaåy caãm vúái
nghïå thuêåt Cheâo.
Nïëu ta biïët cêu ca dao Viïåt
Nam sau àêy noái vïì cheâo:
Trai nghe tiïëng tröëng nûác loâng
Gaái nghe tiïëng tröëng boã chöìng
maâ ài
Ta coá thïí hiïíu àûúåc cheâo chñnh
laâ möåt phêìn höìn cuãa laâng quï
miïìn Bùæc Viïåt Nam maâ Phaái àaä
miïu taã taâi tònh veã àeåp àa tònh àêìy
sûác söëng cuãa nhûäng nhên vêåt nûä,
caái haâi hûúác hoám hónh àêìy trñ tuïå
cuãa nhûäng vai hïì nöng dên, khöng
phaãi chó trïn sên khêëu maâ coân úã
hêåu trûúâng.
V.Hugo coá viïët rùçng: “Et tout
homme est un livre oâu Dieu lui
mïme ïcrit” (Vaâ ngûúâi naâo cuäng laâ
möåt quuyïín saách maâ tûå tay
Thûúång Àïë àaä viïët nïn). Phaái cho
ta thêëu hiïíu yá tûúãng àoá qua caác
tranh chên dung cuãa öng.
Nhûng öng coân coá möåt khaã
nùng diïåu kyâ khaác laâ thöíi linh höìn
vaâo möîi àöì vêåt nhoã moån nhêët
trong caác tranh tônh vêåt cuãa öng:
möåt caái àiïëu caây, möåt ngoån àeân
dêìu hoaã, möåt caái öëng àûång buát, caái
baát vúä lùn loác trong goác phoâng...
dûúâng nhû àang kïí vúái ta vïì thên
phêån chuáng vaâ con ngûúâi, lúáp buåi
phuã trïn chuáng cuäng chñnh laâ lúáp
buåi thúâi gian cuãa lõch sûã ta àaä vaâ
àang söëng.
Nhaâ phï bònh nghïå thuêåt
Jeffrey Hantover àaä viïët rùçng:
“Öng xûã lyá nhûäng chi tiïët nhoã moån
nhêët möåt caách nghiïm tuác vaâ trang
troång, khiïën chuáng coá sûác nùång vaâ
têìm quan troång cuãa möåt nghi lïî
thêìn thaánh hoùåc möåt thaánh tñch”.
Nghïå thuêåt àöëi vúái Phaái laâ
thiïng liïng nhû vêåy.
Nïëu ta biïët àûúåc Buâi Xuên Phaái
thûúâng àûúåc goåi laâ Giesus - hoaå sô
khöng phaãi chó vò gûúng mùåt thanh
tuá vaâ caái nhòn daåt daâo yïu thûúng,
xoát xa maâ coân vò toaân böå phêím caách
cuãa öng ta múái hiïíu ngûúâi Viïåt
Nam vaâ khöng ñt baån beâ thïë giúái
yïu mïën öng àïën nhûúâng naâo.
52 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Dûúng Bñch Liïn sinh trûúãng
trong möåt gia àònh trñ thûác quan
laåi röìi trúã thaânh ngûúâi trñ thûác -
nghïå syä yïu nûúác tûâ 1946. Öng àaä
tûâng àaåt giaãi thûúãng cao nhêët
trong caác cuöåc triïín laäm cuãa Viïåt
Nam 1948 vaâ 1950 ( töí chûác trong
thúâi kyâ khaáng chiïën chöëng thûåc
dên Phaáp). 1952 öng àûúåc caác nhaâ
vùn nghïå Viïåt Nam höìi êëy choån
lûåa múâi lïn chiïën khu Viïåt Bùæc
söëng caånh Chuã tõch Höì Chñ Minh
trong thúâi gian vaâi thaáng àïí thûåc
hiïån taác phêím vïì laänh tuå cao nhêët
cuãa Viïåt Nam. Nhûng coá leä vò caãm
nhêån cuãa öng vïì Chuã tõch Höì Chñ
Minh khöng giöëng caác nhaâ laänh
àaåo vùn nghïå nïn duâ öng àaä ghi
cheáp rêët nhiïìu kyá hoaå coá giaá trõ maâ
öng vêîn khöng thïí hiïån möåt taác
phêím naâo. Chó maäi túái Triïín laäm
toaân quöëc 1980 öng múái trûng baây
möåt bûác tranh sún maâi khöí 1m x
1m80 vúái nhan àïì: Höì Chuã tõch
qua suöëi (ài cöng taác). Bûác tranh
chinh phuåc ngûúâi xem búãi möåt veã
àeåp vûâa laäng maån vûâa huâng traáng
vaâ àaä àûúåc trao giaãi nhêët.
Baân tay taâi hoa cuãa öng thïí
hiïån trong nhiïìu thïí loaåi: sún dêìu,
sún maâi, pastel, aquarel... Vïì sún
dêìu, phong caách höåi hoaå cuãa
Dûúng Bñch Liïn gêìn vúái caác hoaå sô
êën tûúång Phaáp. Trong caác bûác
tranh cuãa öng, khöng gian thûúâng
thoaáng röång nhû huát suy tû cuãa
“Àiïåu muáa cöí”. Tranh: Nguyïîn Tû Nghiïm.
ngûúâi xem vaâo möåt nöîi buöìn
mïnh mang vïì möåt veã àeåp vûâa rûåc
rúä vûâa mong manh cuãa möåt Ngaây
vaâng, Chiïìu vaâng (tïn caác bûác
tranh), nöîi buöìn êëy man maác ngay
caã khi ta ngùæm möåt vuå muâa böåi
thu (Muâa vaâng). Öng nöíi tiïëng vúái
gam maâu xanh nheå hay phúát höìng.
Nhiïìu bûác tranh chên dung cuãa
öng àïí laåi cho thêëy hoaå sô coá möåt
têm höìn phong phuá vaâ vö cuâng
nhaåy caãm. Öng àaä thïí hiïån àûúåc
veã àeåp àùçm thùæm vûâa kiïu haänh
vûâa khiïm nhûúâng chêët chûáa möåt
nöåi têm bñ êín cuãa nhûäng ngûúâi
phuå nûä Viïåt Nam.
Dûúng Bñch Liïn laâ möåt trong
nhûäng hoaå sô gêìn nhêët vúái vùn hoaá
chêu Êu. Cuöën saách göëi àêìu
giûúâng cuãa öng laâ AÂ la recherche
du temps perdu (Ài tòm thúâi gian
àaä mêët) cuãa Marcel Proust, öng
yïu Leáon Tolstoi vaâ Goethe. Öng
nghiïìn ngêîm triïët hoåc cuãa
Sigmund Freuard, cuãa Jung. Öng
thûúâng ngêm nga thú cuãa Musset,
Beaudelaire, Eluard... Öng tòm
thêëy úã taác phêím cuãa hoå nhûäng
ngûúâi baån tri kyã vïì söë phêån con
ngûúâi.
Öng laâ möåt con ngûúâi rêët tinh
tïë nhûng cuäng dïî bõ töín thûúng.
Laâ möåt ngûúâi trung thûåc vúái baãn
thên mònh, thïí chêët vaâ tinh thêìn
cuãa öng thûúâng nhaåy caãm vúái
nhûäng khña caånh bi kõch trong xaä
höåi, vò vêåy trong möåt thúâi gian khaá
daâi vïì cuöëi àúâi, caãm thêëy khöng
hoaâ àûúåc vaâo traâo lûu nghïå thuêåt
ca ngúåi chung cuãa xaä höåi luác êëy,
öng hêìu nhû khöng tham gia bêët
cûá cuöåc triïín laäm naâo. Öng chó veä
tranh àïí chia seã têm tònh cho möåt
söë baån beâ thên thiïët, trong söë àoá coá
bûác tranh sún dêìu “Gûãi lúâi chaâo
Jacqueline” khi nghe tin naâng tûå tûã
sau caái chïët cuãa Picasso. Öng giao
du rêët ñt. Möîi khi ra phöë, öng
thûúâng khom mònh dûúái caác haâng
cêy trïn heâ phöë, uáp mùåt mònh vaâo
chñnh boáng mònh. Öng thu mònh
trong möåt cùn phoâng nhoã, àöì àaåc
àún sú. Bûác tranh duy nhêët treo
trïn tûúâng laâ neát veä höìn nhiïn
vuång vïì bùçng buát chò maâu cuãa möåt
em beá veä lïn mùåt traái cuãa möåt bòa
lõch. Möåt buöíi töëi muâa àöng, töi
àïën chúi öng. Thêëy töi reát run, öng
lùång leä cheã caái ghïë àêíu trong
phoâng, àïí àöët lûãa sûúãi. Öng trêìm
ngêm àoåc böën cêu thú trñch trong
baâi thú Pour vivre ici (Àïí söëng úã
àêy) cuãa Paul Eluard:
Je fis un, l’azur m’ayant
abandonneá
Un feu pour ïtre son ami
Un feu pour m’introduire dans
la nuit d’hiver
Un feu pour vivre mieux.
(Töi nhoám möåt ngoån lûãa,
trúâi xanh boã töi,
Möåt ngoån lûãa àïí laâm bêìu baån
Möåt ngoån lûãa àïí chui vaâo
àïm àöng
Möåt ngoån lûãa àïí söëng
thoaã àaáng hún).
Nhûäng gioåt nûúác mùæt long lanh
àoång trong cùåp mùæt öng.
Saáu thaáng sau caái chïët cuãa Buâi
Xuên Phaái, öng caãm thêëy “mònh
àang chûáng kiïën sûå ra ài tûâ tûâ cuãa
mònh” (lúâi öng noái vúái öng Haâo
Haãi - möåt ngûúâi baån thên) öng
muöën veä möåt bûác tranh cuöëi cuâng
nhû möåt lúâi tröëi trùng. Nhûng öng
khöng kõp hoaân thaânh. Sau hai
tuêìn liïìn chó uöëng rûúåu, khöng ùn,
öng ngaä xuöëng ngay trïn mùåt
tranh àang veä dúã, tay coân àang
nùæm chùåt cêy buát veä. Khi öng nùçm
trong quan taâi, trïn mùåt öng coân
dñnh nhûäng vïåt sún cuãa bûác tranh
àõnh mïånh naây. Thöng àiïåp cuöëi
cuâng cuãa bûác tranh êëy laâ gò? Coá
phaãi nhû coá lêìn öng noái vúái öng
Haâo Haãi: àoá laâ möåt phuå nûä trong
tû thïë nûãa nùçm nûãa ngöìi maâ baân
tay phaãi cuãa naâng seä viïët tïn töi
(cuäng laâ chöî öng seä kyá tïn). Nhûng
theo möåt söë baån khaác cuãa öng thò
khi quay bûác tranh theo chiïìu
khaác seä thêëy möåt nam vaâ möåt nûä
àang lao vaâo öm chùåt nhau trong
möåt têm traång vûâa say àùæm vûâa
thaãng thöët giûäa möåt khöng gian
huyïìn aão cuãa gam maâu xanh bay
böíng vaâ möng lung nhû mêy trúâi
hay nhû möåt giêëc mú. Baân vïì bûác
tranh naây hoaå sô Nguyïîn Tû
Nghiïm coá viïët: “Bûác tranh boã dúã
cuãa Dûúng Bñch Liïn laåi àuáng chêët
laäng maån cuãa Liïn. Nhiïìu bûác
tranh dúã dang laåi coá veã àeåp hoaân
chónh riïng - bûác tranh cuöëi cuâng
cuãa Liïn (N.T.N.18/12/1991)”.
Phaãi chùng àoá cuäng laâ caãm
nghô vïì cuöåc àúâi vaâ sûå nghiïåp cuãa
hoaå syä Dûúng Bñch Liïn.
Nguyïîn Saáng tûâng noái vúái baån
beâ: “Trong caác hoaå syä Viïåt Nam,
töi yïu nhêët Saáng, nhò Liïn”. Hai
ngaây sau caái chïët cuãa Liïn úã Haâ
Nöåi (14/12/1988), taåi Saâi Goân,
caách Haâ Nöåi gêìn hai nghòn cêy söë,
Nguyïîn Saáng lùång leä qua àúâi.
Nguyïîn Saáng sinh úã miïìn Nam
Viïåt Nam nhûng söëng phêìn lúán
cuöåc àúâi úã Haâ Nöåi. Trong con
ngûúâi öng coá nhûäng töë chêët gan
goác, nöìng nhiïåt, phoáng khoaáng
cuãa ngûúâi nöng dên àöìng bùçng
söng Cûãu Long vaâ tñnh caách khaãng
khaái, thêm thuáy cuãa keã syä Bùæc Haâ.
Öng laâ möåt caá tñnh maånh meä vaâo
bêåc nhêët trong höåi hoåa Viïåt Nam.
Caá tñnh êëy kïët húåp vúái loâng yïu
nûúác vaâ taâi nùng cuãa öng àaä taåo
nïn nhûäng bûác tranh àeåp nhêët cuãa
Viïåt Nam vïì àïì taâi caách maång.
Giùåc àöët laâng töi (1954), Kïët naåp
Àaãng úã Àiïån Biïn Phuã (1963),
Thanh niïn thaânh àöìng (1979)...
Nhûäng bûác tranh àoá kñch thûúác
khöng thêåt lúán nhûng vúái nhûäng
hònh thïí chùæc nõch, gan goác trong
möåt böë cuåc vûâa chùåt vûâa thoaáng
vúái nhûäng neát buát doåc ngang quaã
quyïët àaä àoång laåi maäi maäi trong
ngûúâi xem êën tûúång vïì möåt cuöåc
chiïën tranh aái quöëc vûâa khöëc liïåt
vûâa hoaânh traáng cuãa nhûäng con
ngûúâi Viïåt Nam chêët phaác vaâ hiïìn
hêåu.
Öng khöng chó laâ möåt nghïå sô -
cöng dên xuêët sùæc, taâi nùng cuãa
öng coân thïí hiïån úã nhiïìu àïì taâi
khaác: veã àeåp vûâa cöí kñnh vûâa cao
sang cuãa nhûäng ngöi chuâa (Chuâa
Phöí Minh, 1966), cuãa möåt vuâng
nuái thêm u (Pùæc Boá, 1969), veã àeåp
bònh dõ cuãa möåt goác laâng (Trong
vûúân chuöëi, 1981), nhûäng troâ chúi
dên gian vûâa naáo nhiïåt vûâa cùng
thùèng trong dõp höåi laâng: choåi gaâ,
choåi trêu, àêëu vêåt, muáa voâng...
(trong nhiïìu bûác tranh) chiïìu sêu
têm tû con ngûúâi (Tònh caãm hoåa sô,
1956; Trong vûúân, 1978)...
Haâng loaåt tranh chên dung cuãa
öng khöng chó diïîn taã tñnh caách maâ
coân laâ söë phêån cuãa nhûäng con
ngûúâi lao àöång bònh thûúâng hoùåc
nhûäng con ngûúâi tiïu biïíu cho möåt
thúâi àaåi: caác nhaâ vùn, caác hoåa sô,
caác trñ thûác...
Nhûng àùåc biïåt phaãi noái àïën
nhûäng chên dung tûå hoåa cuãa
Nguyïîn Saáng. Luön luön laâ àöi
mùæt múã to nhòn xoaáy vaâo thïë giúái
xung quanh, vûúåt qua caã khöng
gian vaâ thúâi gian. Àöi mùæt cuãa con
ngûúâi àaä traãi nghiïåm quaá nhiïìu
àau khöí trong àúâi söëng riïng: phaãi
xa ngûúâi vúå àêìu tiïn (möåt phuå nûä
Phaáp) trong nhûäng ngaây àêìu cuãa
cuöåc khaáng chiïën toaân quöëc (cuöëi
1946) vaâ sau àoá hoaân toaân bùåt tin.
Töí chûác àaám cûúái lêìn thûá hai
(1977) öng chó coá möåt mònh vò
ngûúâi vúå ngaä bïånh bêët ngúâ phaãi
nùçm trong bïånh viïån vaâ chùèng bao
lêu sau àaä qua àúâi. Tiïëp àoá laâ cuöåc
söëng cö àún dùçng dùåc. Nhûng àöi
mùæt êëy cuäng coân laâ möåt ngûúâi biïët
chön sêu bi kõch cuãa riïng mònh àïí
têm höìn hoâa vaâo nöîi buöìn lúán lao
hún, khùæc khoaãi hún vïì söë phêån
con ngûúâi trong möåt thúâi àaåi ngöín
ngang röëi búâi búãi caác chuêín mûåc
àaåo lyá, phaáp lyá cuãa xaä höåi cuä àaä bõ
àêåp tan, maâ hònh dung vïì caái múái
vêîn coân mú höì.
Nhûäng nùm cuöëi úã Haâ Nöåi, öng
thûúâng túái möåt quaán rûúåu úã àûúâng
Nguyïîn Khuyïën (gêìn Vùn Miïëu).
Öng ngöìi möåt mònh, im lòm trong
möåt goác riïng, àùm àùæm nhòn vaâo
VÙN HIÏËN 53 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
chöî hû khöng. Mùåt trúâi chaåy dêìn
trïn ngûúâi öng laâm chaáy xeám caánh
tay àïí trêìn cuãa öng, öng cuäng
khöng hïì àöång àêåy. Coá leä vò thïë coá
ngûúâi cho rùçng bûác Khöng gian
(sún dêìu, 1961) múái laâ tûå hoåa àñch
thûåc cuãa öng: ngûúâi àaân öng vúái
khöëi hònh vuöng vûác sûâng sûäng úã
trêìn, xaåm nùæng, ngöìi quay lûng
nhòn chùm chùm ra biïín, vúái sûác
nùång ûu tû cuãa khöëi àaá taãng. Ta
cuäng coá thïí liïn tûúãng vúái bûác
tranh Le Geáant (Ngûúâi khöíng
löì,1820) cuãa Goya. Coá sûå khaác
nhau: ngûúâi khöíng löì êëy ngöìi dûúái
aánh trùng, coân Nguyïîn Saáng ngöìi
dûúái aánh mùåt trúâi thiïu àöët nhûng
thêìn thaái cuãa hai bûác tranh rêët
giöëng nhau: Cö àún vaâ huâng traáng
biïët bao!
Khoãi phaãi noái túái sûå àoáng goáp
lúán lao cuãa öng trong viïåc àem laåi
cho ngön ngûä höåi hoåa Viïåt Nam
möåt bûúác ngoùåt múái, möåt cuöåc
caách tên kïí caã trong lônh vûåc sún
maâi vaâ sún dêìu. Öng laâ ngûúâi àaä
khai thaác thaânh cöng höåi hoåa hiïån
àaåi chêu Êu úã nhiïìu phûúng diïån,
nhêët laâ úã phûúng diïån cêëu truác vaâ
biïën hoáa hònh thïí maâ vêîn khöng
xa rúâi nghïå thuêåt dên gian cöí
truyïìn cuãa Viïåt Nam.
Chuáng ta trên troång Nguyïîn
Saáng coân vò öng àaä tûâ boã têët caã àïí
àïën vúái nghïå thuêåt bùçng “möåt têëm
loâng vaâ hai baân tay trùæng” (lúâi öng
phaát biïíu trong lïî khai maåc triïín
laäm caá nhên àêìu tiïn úã Viïåt Nam,
8/1984). Caã cuöåc àúâi öng àaä phaãn
chiïëu lung linh tuyïn ngön nghïå
thuêåt cuãa öng: “Nïëu khöng phaãi vò
nghïå thuêåt anh coá raãi tiïìn àêìy
àûúâng töi cuäng dêîm lïn maâ ài.
Coân vò nghïå thuêåt töi coá thïí nhùåt
tûâng àöìng xu möåt àïí söëng”
Nhiïìu ngûúâi nûúác ngoaâi am
hiïíu tranh vaâ giúái phï bònh myä
thuêåt Viïåt Nam àaä “quen nhòn
Nguyïîn Tû Nghiïm nhû ngûúâi
hoåa sô lúán nhêët vïì sûå thûác tónh têm
höìn nghïå thuêåt Viïåt Nam truyïìn
thöëng (Thaái Baá Vên - nhaâ phï bònh
myä thuêåt)”.
Nguyïîn Tû Nghiïm ra àúâi úã
Nghïå An - möåt vuâng àêët àaä naãy
sinh bao nhên taâi kiïåt xuêët vïì
chñnh trõ vaâ vùn hoáa. Öng àaä ài tûâ
54 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
laâng quï Viïåt Nam vúái bao truyïìn
thuyïët lõch sûã vaâ caác chuyïån cöí
tñch, caác baâi ca dao, dên ca àïí àïën
vúái myä thuêåt chêu Êu, nùæm vûäng
caác thuã phaáp taåo hònh hiïån àaåi cuãa
caác hoåa sô bêåc thêìy röìi laåi quay vïì
vúái quï hûúng Viïåt Nam. Àoá cuäng
laâ con àûúâng maâ Picasso tòm àïën
nghïå thuêåt chêu Phi, Van Gogh
hoåc hoãi úã tranh khùæc göî Nhêåt Baãn,
Gauguin söëng phêìn cuöëi àúâi úã
quêìn àaão Marquise. Suöët nûãa thïë
kyã, trong khi khöng ñt nhûäng hoåa
sô khaác coân bùn khoùn doâ àûúâng
thò Nghiïm möåt mònh möåt boáng
miïåt maâi khai thaác tûâ maãnh àêët
öng cha nhûäng mö tñp nghïå thuêåt
cuãa tröëng àöìng Àöng Sún, cuãa
nhûäng maãnh göëm coân vûúng laåi tûâ
caác triïìu àaåi Lyá - Trêìn - Lï, cuãa
àiïu khùæc göî - àaá úã àònh - chuâa vaâ
ngön ngûä nghïå thuêåt cuãa tranh
dên gian. Öng tûâng noái: “Töi tòm
thêëy trong dên töåc coá nhên loaåi vaâ
hiïån àaåi”. Vò vêåy khöng ñt ngûúâi
nghô rùçng tranh Nghiïm “coá thïí
dêîn caãm nghô cuãa chuáng ta qua
suöët chiïìu daâi lõch sûã, thêëm àêîm
nhiïìu di saãn nghïå thuêåt cuãa cha
öng, hêëp thu linh höìn àêët nûúác
nhû möåt maåch thúã liïìn húi, khöng
cêìn vaâ khöng thïí chia giai àoaån.
Thaânh àaåt àöåc àaáo êëy múã röång
khaái niïåm kim - cöí maâ chuáng ta
tûúãng nhû àaä nùæm vûäng” (Lï
Thanh Àûác - hoåa sô, nhaâ phï bònh
myä thuêåt).
Nghiïm coá möåt söë taác phêím vïì
àïì taâi lõch sûã xaä höåi nhûng nhòn
chung öng coá nùm maãng àïì taâi:
Thaánh Gioáng - Muáa dên gian - Höåi
laâng - Treã em - Mûúâi hai con vêåt
tiïu biïíu cho mûúâi hai thaáng theo
lõch phûúng Àöng.
Nùm àïì taâi àoá àûúåc öng thïí
hiïån qua muön hònh vaån traång vúái
möåt buát phaáp tung hoaânh thûåc - aão
biïën hoáa khön lûúâng nhû nhûäng
biïën têëu cuãa nhaâ soaån nhaåc taâi
nùng.
Nhòn thoaáng, ta chûa thêëy hïët
veã àeåp cuãa tranh öng búãi dïî bõ lêìm
lêîn vïì sûå àún giaãn vaâ bùçng phùèng
hai chiïìu. Thûåc ra öng chùèng coân
dûâng laåi úã caái bïì ngoaâi húâi húåt cuãa
sûå vêåt maâ dêîn ta thùèng túái möåt thïë
giúái nöåi têm vö cuâng phong phuá
vaâ phûác taåp. Maâu trong tranh
Nghiïm thûúâng trêìm êëm, giaãn dõ
nhû maâu vöi bûác tûúâng ngöi chuâa
cöí, maâu buân àêët cuãa ao laâng vêåy
maâ vêîn cho nhûäng caãm giaác thêím
myä thêåt cao sang. Ngön ngûä höåi
hoåa cuãa Nghiïm cö àoång vaâ bñ êín
nhû têm linh phûúng Àöng.
Gioáng trong tranh Nghiïm
khöng chó laâ möåt nhên vêåt cuãa
truyïìn thuyïët lõch sûã Viïåt Nam, noá
kïët tinh khñ phaách anh huâng cuãa
ngûúâi dên bònh thûúâng chöëng caái
aác, baão vïå caái thiïån. Nhûäng ngûúâi
dên quï khöng roä mùåt trong caác
àiïåu muáa dên gian thu huát ta vaâo
traång thaái thùng hoa töåt àöå cuãa
têm höìn hoå àïí hoâa nhêåp vúái thiïn
nhiïn, thêìn thaánh vaâ töí tiïn.
Àïí àoáng goáp cho nghïå thuêåt
Viïåt Nam möåt taâi saãn lúán lao,
Nghiïm àaä phaãi coá möåt têm huyïët
vaâ loâng can àaãm phi thûúâng àïí
chöëi boã chñnh nöîi àau cuãa riïng
mònh, thúâ ú caã vúái cuöåc söëng cö
àöåc cuãa mònh.
Phaái - Liïn - Saáng boã öng ra ài
àaä gêìn mûúâi nùm. Nghiïm nuöët
nûúác mùæt vaâo trong, nhêån lêëy gaánh
nùång cö àún vaâ traách nhiïåm ngûúâi
nghïå sô maâ caã ba ngûúâi baån thên
àaä truát lïn vai öng.
Caã böën hoåa sô Nghiïm - Saáng -
Liïn - Phaái àïìu töët nghiïåp trûúâng
myä thuêåt trong böëi caãnh lõch sûã
Viïåt Nam vûâa múái daânh àöåc lêåp
àaä laåi bûúác vaâo cuöåc khaáng chiïën
trûúâng kyâ baão vïå Töí quöëc vaâ nghïå
thuêåt thïë giúái bûúác vaâo thúâi kyâ hêåu
chiïën vaâ phên hoáa kõch liïåt. Möîi
ngûúâi theo caách cuãa mònh, hoå àaä
bùçng têm huyïët, bùçng taâi nùng,
bùçng lao àöång miïåt maâi, bùçng khaát
voång vûún túái möåt caái àeåp àñch
thûåc, àaä vûúåt qua bi kõch caá nhên
àïí tòm àûúåc àûúâng ài àuáng hûúáng
trong cuöåc caách maång höåi hoåa hiïån
àaåi Viïåt Nam, àûa nghïå thuêåt Viïåt
Nam tiïëp cêån vúái thïë giúái maâ vêîn
giûä baãn sùæc cuãa mònh.
ÚÃ nhiïìu núi trïn Viïåt Nam, coá
àïìn thúâ böën võ thaánh bêët tûã (Thaánh
Gioáng, Thaánh Taãn Viïn, Chûã Àöìng
Tûã, Liïîu Haånh). Trong ngöi àïìn
höåi hoåa Viïåt Nam nûãa cuöëi thïë kyã
20 PHAÁI - NGHIÏM - SAÁNG -
LIÏN cuäng laâ “tûá bêët tûã”.
TRÊÌU CAU QUAN HOÅ
PHAÅM ÀÙNG MUÂI
Phoá trûúãng Àoaân Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc Ninh

"Cau non tiïån chuäm loâng àaâo

Giêìu tïm caánh phûúång thiïëp trao cho chaâng..."

K
höng biïët tûå bao giúâ, trong
phong tuåc giao tiïëp cuãa
ngûúâi Viïåt Nam, "miïëng
giêìu" àaä laâ "àêìu cêu chuyïån":
"Cau non tiïån chuäm loâng àaâo
Giêìu tïm caánh phûúång thiïëp
trao cho chaâng..."
Hoùåc laâ:
"Múâi ngûúâi xúi möåt miïëng giêìu.
Khöng ùn cêìm lêëy cho nhau
bùçng loâng"...
Cuäng coá khi ngûúâi ta coân mûúån
miïëng trêìu àïí úäm úâ, taán tónh:
"Coá giêìu maâ chùèng coá cau
Laâm sao cho àoã möi nhau thúâi
laâm".
Trai gaái muöën nïn vúå nïn
chöìng, muöën xe tú kïët toác trùm
nùm, moåi thuã tuåc trûúác sau àïìu phaãi
coá miïëng trêìu àûa àûúâng dêîn löëi:
trêìu vêën danh, trêìu daåm ngoä, trêìu
ùn hoãi, trêìu xin cûúái, trêìu àoán dêu...

VÙN HIÏËN 55
VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

"Giêìu xanh, cau trùæng, chay

höìng
Vöi pha vúái nghôa, thuöëc nöìng
vúái duyïn".
Trong dên gian, ngûúâi xûa luön
quan niïåm: "Miïëng giêìu laâ dêu
nhaâ ngûúâi". Nhêån trêìu cuãa "ngûúâi
ta" tûác laâ bùçng loâng laâm vúå, laâm
dêu con nhaâ ngûúâi ta röìi. Vò thïë,
meå cha thûúâng rùn daåy con gaái
khöng thïí dïî daäi möåt khi nhêån
trêìu:
"...Hoãi rùçng cö êëy trïn àûúâng ài
Trêìu caánh phûúång.
àêu?
Thûa rùçng em ài haái dêu
Hai anh múã tuái, àûa giêìu múâi
ùn
Thûa rùçng baác meå em rùn:
Laâm thên con gaái, chúá ùn giêìu
ngûúâi...".
Trong quan hïå xaä höåi, miïëng
trêìu coân thïí hiïån tònh ngûúâi nùång
nheå, nöng sêu:
"Yïu nhau - cau saáu böí ba.
Khöng yïu - cau saáu böí ra laâm
mûúâi".
Nhûng khi àûúåc múâi trêìu, thêëy
miïëng cau to maâ vöåi cêìm cuäng
chûa hùèn laâ ngûúâi tûâng traãi
nghiïåm, búãi cha öng ta coân coá cêu:
"Thên em nhû miïëng cau khö
Ngûúâi thanh thñch moãng, keã
thö tham daây". Múâi trêìu.
Nïëu nhû trong dên gian, trong
tònh yïu àöi lûáa: "Miïëng giêìu laâ khöng àeåp. Laá trêìu giaâ quaá thò khi sùæc thay". Xûa, dao böí cau àûúåc
dêu nhaâ ngûúâi" thò trong giao tiïëp cuöån, gêåp dïî gaäy; non thò mïìm oùåt xem laâ loaåi dao sùæc nhêët. Àöi mùæt
Quan hoå, miïëng trêìu cuäng coá yá khoá tïm... Nïn phaãi choån trêìu àeåp cuãa thiïëu nûä saáng long lanh,
nghôa àùåc biïåt trong möîi cuöåc ca baánh teã. Choån voã: Phaãi choån voã sùæc beán, coá laâm ai àoá phaãi quïn ùn
haát giao duyïn... khuác to, maâu caánh sen. Nïëu khuác biïëng nguã: "Mùæt em luáng liïëng àaáy
Àïí toã têëm loâng troång baån, àïí
voã chu vi nhoã thò khi laång miïëng trúâi. Hïî ai vûúng phaãi möåt àúâi
khoe taâi "gia chaánh nûä cöng", möîi
voã khöng thïí to baãn. Maâ miïëng voã ngêín ngú", thò cuäng chó àûúåc so
khi Quan hoå tïm trêìu àoán khaách,
khöng to baãn thò laâm sao coá thïí cùæt saánh vñ von: "Mùæt sùæc nhû laâ dao
ngûúâi xûa hïët sûác cêín troång, cöng
tóa trang trñ àeåp àûúåc. Coân nïëu, voã cau...".
phu vaâ gûãi caã têëm loâng mònh trong
khöng phaãi laâ "caánh sen" maâ trùæng Dao coá sùæc, baân tay böí cau, cùæt
miïëng trêìu caánh phûúång. Ngûúâi
nhúåt thò maâu voã lêåp lúâ lêîn vúái maâu voã coá kheáo múái àûúåc möåt lúâi khen
àûúåc àaãm nhêån tïm trêìu àoán baån
phaãi trûåc tiïëp ài chúå tòm cau keán cau vaâ khöng thïí coá möåt miïëng laâ: Böí miïëng cau, laång miïëng voã
voã. Vïì choån cau: cau giaâ hay non, caánh phûúång vúái àêìy àuã sùæc maâu tröng àaä mõn àûúâng dao. Coân nïëu
cau troân hay thoi, cau to hay nhoã, löång lêîy, haâi hoâa, tön lêîn veã àeåp dao cuân, böí vuång... thò khöng thïí
maä cau maâu gò... nhêët nhêët phaãi cuãa "Trêìu xanh, cau trùæng, chay coá "Trêìu xanh, cau trùæng, chay
àûúåc tñnh toaán, tuyïín choån kyä (voã) höìng"... höìng" maâ miïëng cau sau khi böí seä
caâng. Vïì choån trêìu: Laá trêìu nhoã Ngoaâi viïåc choån trêìu, cau, voã, thêm laåi tröng thêåt vö duyïn...
quaá khöng thïí duâng àûúåc, to quaá ngûúâi tïm trêìu muöën coá miïëng Giûäa höåi xuên, cuâng vúái miïëng
phaãi cùæt xeán xung quanh laâm cho trêìu àeåp khöng thïí khöng keán trêìu caánh phûúång tûúi duyïn, boån
nhûäng àûúâng viïìn seä bõ thêm laåi choån cho mònh möåt "con dao be beá Quan hoå liïìn anh múâi boån Quan

56 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

hoå liïìn chõ xúi trêìu cuäng bùçng
nhûäng lúâi giao tiïëp vûâa tinh tïë,
vûâa trên troång, khiïm nhûúâng, vñ
nhû:
"Nhêët niïn nhêët lïå, nùm múái
thaáng xuên, anh em chuáng töi ài
höåi cêìu may, tònh cúâ laåi gùåp ngûúâi
àêy. Xin múâi àûúng Quan hoå liïìn
chõ xúi khêíu giêìu, röìi cêët lïn àöi
cêu. Trûúác laâ àïí ngaây xuên gùåp
nhiïìu may mùæn, sau laâ àïí anh em
chuáng töi àûúåc hoåc àoâi àöi löëi àöi
cêu àêëy aå...!".
Nïëu caác liïìn chõ coá yá bùçng loâng
ca vúái boån liïìn anh múâi trêìu, thò
möåt ngûúâi trong boån hoå seä àaåi
diïån àaáp lúâi:
"Ngaây xuên thong thaã, chõ em
chuáng em ài höåi cêìu may, tònh cúâ
laåi gùåp ngûúâi àêy. Àûúng Quan hoå
liïìn anh cho ùn giêìu thò... chõ em
chuáng em xin nhêån aå...!"
Nïëu àaä nhêån trêìu, ùn trêìu thò
cuöåc haát giao duyïn, àöëi àaáp seä
àûúåc tiïën haânh liïìn sau àoá.
Nhûng khöng phaãi têët caã caác
cuöåc múâi trêìu cuãa Quan hoå liïìn
anh àïìu seä coá liïìn chõ nhêån trêìu röìi
canh haát diïîn ra. Trong thûåc tïë, úã
caác höåi vuâng Quan hoå xûa àaä coá
khöng ñt nhûäng cuöåc liïìn chõ tûâ
chöëi khöng nhêån trêìu cuãa liïìn anh.
Lyá do khöng nhêån trêìu àûúåc caác
"Múâi ngûúâi xúi möåt miïëng giêìu. Khöng ùn cêìm lêëy cho nhau bùçng loâng"...
cuå cho biïët laâ coá nguyïn nhên tûâ
viïåc: Boån Quan hoå liïìn chõ àaä coá
khöng thïí ca àaáp laåi thò cuöåc haát Quan hoå liïìn chõ cuäng khöng bao
baån heån hoâ àang ài tòm maâ chûa
coân coá gò laâ vui...? giúâ àöìng yá nhêån trêìu ngay tûâ cêu
gùåp baån. Ngoaâi ra coân coá hai
Nhûng duâ Quan hoå liïìn anh múâi àêìu tiïn. Àoá chñnh laâ neát duyïn
nguyïn nhên khaác khiïën Quan hoå
liïìn chõ khöng thïí nhêån trêìu: nhiïìu cêu hay vöën ñt, taâi nùng vûúåt daáng, yá nhõ truyïìn thöëng cuãa ngûúâi
Möåt laâ, khi caác liïìn chõ phaát tröåi hay lêìn àêìu ài haát giao con gaái Viïåt Nam xûa noái chung,
hiïån boån Quan hoå liïìn anh naây duyïn... thò khi chöëi tûâ khöng àùåc àiïím nöíi bêåt trong phong caách
nhiïìu vöën, nhiïìu baâi, taâi nùng vûúåt nhêån trêìu, liïìn chõ vêîn nhêët nhêët giao tiïëp cuãa Quan hoå liïìn chõ Bùæc
tröåi. Nïëu àem so saánh tûúng quan khiïm nhûúâng, troång baån: Ninh noái riïng vöën àaä àûúåc töìn taåi
lûåc lûúång seä laâ: "Ngûúâi nhû trùng "Daå, miïëng giêìu ùn nùång bùçng vaâ duy trò tûâ nhiïìu thïë kyã.
saáng khùæp núi. Em nhû àom àoám chò Ngaây nay, trong cú chïë thõ
daåo chúi búâ raâo", nïn khöng thïí Ùn röìi sau biïët lêëy gò traã ún..." trûúâng, trong thúâi múã cûãa... mong
nhêån trêìu röìi àöëi àaáp vui ca. Hoùåc laâ: sao nhûäng cö gaái Viïåt Nam khöng
Hai laâ, boån Quan hoå liïìn anh "Chuáng em coân caã sûäa non mùng quïn nhûäng neát àeåp ngaân xûa núi
naây taâi non, vöën moãng, khöng thïí Ùn giêìu àaä vêåy, biïët... noái nùng taâ aáo daâi, nïëp khùn moã quaå, miïëng
àuã sûác àua ca vúái mònh. Kiïíu nhû thïë naâo aå!" trêìu giao duyïn... vaâ möîi khi nhêån
maân biïíu diïîn "Voä Toâng àaã höí" Tuy bõ liïìn chõ chöëi tûâ, nhûng "trêìu" cuãa ngûúâi khaác giúái vêîn coân
trïn sên khêëu. Voä Toâng vûâa àêëm liïìn anh vêîn naâi nó múâi trêìu thïm giûä àûúåc möåt chuát e lïå, möåt chuát
möåt quaã, höí àaä chïët lùn quay thò möåt àöi lêìn nûäa. Vò duâ coá muöën ngêåp ngûâng, möåt chuát theån thuâng
coân gò laâ hêëp dêîn... ÚÃ àêy, liïìn chõ nhêån trêìu, muöën ca haát vúái Quan rêët àeåp, rêët riïng, rêët vùn hoáa cuãa
vûâa ra vaâi cêu àöëi, liïìn anh àaä hoå liïìn anh àïën àêu ài nûäa, thò ngûúâi con gaái Viïåt...!

VÙN HIÏËN 57 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn
Thûúng lùæm...
PHÛÚÅNG LOAN
NGOÅC ANH
Àún phûúng lêåp nghiïåp, khöng ngûúâi dêîn
dùæt, àúä àêìu, nhûng bùçng taâi nùng vaâ sûå nöî
lûåc, cöång thïm möåt chuát may mùæn, tûâ nhûäng
vai àöìng êëu, NSÛT Phûúång Loan àaä trúã thaânh
möåt cö àaâo taâi sùæc trong laâng sên khêëu caãi
M
öì cöi cha meå tûâ nùm 3
tuöíi, àûúåc ngûúâi dò àem
vïì nuöi cho ùn hoåc,
Phûúång Loan lúán lïn trong tònh
thûúng yïu àuâm boåc cuãa gia àònh
dò ruöåt. Möåt buöíi ài hoåc, buöíi coân
laåi úã nhaâ tröng em vaâ laâm viïåc lùåt
vùåt àïí dò ra chúå baán haâng, chiïìu
chiïìu böìng em ài chúi khùæp xoám,
58 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Phûúång Loan thûúâng àïën àûáng
ngoaâi loâ daåy ca cöí do nhaåc sô
Hoaâng Nö giaãng daåy àïí nghe haát.
Phûúång Loan àêm ra mï nghïì haát
vaâ leán dò xin vaâo hoåc úã loâ ca cöí naây.
Chó àûúåc hoåc coá hai thaáng, nhûng
nhúâ coá nùng khiïëu nïn Phûúång
Loan àaä lônh höåi àûúåc gêìn hïët caác
baâi baãn caãi lûúng àïí laâm haânh
NSÛT Phûúång Loan.
trang vaâo nghïì.
Luác naây öng bêìu Mûúâi Tiïën,
baån thên cuãa nhaåc sô Hoaâng Nö,
lêåp àoaân Xuên Múái, múâi nhaåc sô
Hoaâng Nö laâm cöë vêën vaâ xin
nguyïn ï-kñp hoåc viïn cuãa loâ ca cöí
Hoaâng Nö vïì laâm diïîn viïn cho
àoaân. Duâ gia àònh khöng cho ài,
nhûng Phûúång Loan khi êëy múái 13
tuöíi vêîn nguyïån theo àoaân haát.
Àoaân Caãi lûúng Xuên Múái coá
khaá nhiïìu àaâo nhûng laåi thiïëu keáp
nïn thêìy Hoaâng Nö giao cho
Phûúång Loan toaân caác vai keáp vaâ
àoáng chaánh hêìu hïët caác vúã cuãa
àoaân. Cho àïën ba nùm sau, khi
Phûúång Loan 16 tuöíi thò chõ múái
giêåt mònh vaâ theâm haát caác vai àaâo,
nhûng àoaân khöng chêëp nhêån.
Phûúång Loan àaä rúâi Àoaân boã vïì
nhaâ. Thêëy chaáu khöí cûåc vò theo
nghïì haát nïn ngûúâi dò khöng cho
Phûúång Loan ài haát nûäa maâ bùæt chõ
hoåc tiïëp. Àûúåc lïn lúáp, nhûng têm
trñ Phûúång Loan luác naâo cuäng nghô
àïën sên khêëu, gùæng gûúång àïën
trûúâng cho dò vui. Biïët Phûúång
Loan nùång loâng vúái sên khêëu, laåi
hay cuáp cua ài lang thang nïn dò
rêët giêån Phûúång Loan. Dò muöën
thûåc hiïån lúâi hûáa vúái meå Loan laâ cöë mònh qua möåt söë vai diïîn trong huy chûúng vaâng.
gùæng cho Loan ùn hoåc àïën núi àïën caác vúã “Lúâi têm sûå cuãa möåt ngûúâi Cho àïën nay, Phûúång Loan àaä
chöën. Thïë maâ con khöng nghe lúâi àaân baâ”, “Ai giïët tònh em”, “Möåt thu vaâ quay trïn 150 vúã caãi lûúng
dò... Nhûng thêëy chaáu mònh vêîn chuyïån tònh buöìn”, “Khöng laâ caát vaâ trïn 100 baâi ca cöí cho caác Àaâi
cûúng quyïët choån nghïì haát nïn dò buåi”... Cöång taác vúái Vùn cöng TP Àaâi truyïìn hònh TP Höì Chñ Minh,
cuäng àaânh chaâo thua, chêëp thuêån àûúåc hai nùm, Phûúång Loan laåi vïì Bònh Dûúng, Cêìn Thú, Kiïn Giang,
cho Phûúång Loan tiïëp tuåc ài haát. vúái Àoaân Caãi lûúng Têy Àö. ÚÃ Baåc Liïu, Vuäng Taâu, Tiïìn Giang,
Sinh ra taåi Saâi Goân, nhûng àêy, Phûúång Loan coá dõp taái ngöå An Giang, Long An, tham gia trïn
Phûúång Loan àaä neo àêåu úã khaá vúái NSÛT Minh Vûúng vaâ húåp 20 vêìng trùng cöí nhaåc úã HTV...
nhiïìu àoaân trïn hêìu hïët caác tónh thaânh möåt àöi ùn khaách trong caác Àùåc biïåt, trong Liïn hoan “Nûãa thïë
Nam Böå. Bùæt àêìu tûâ nùm 1983, vai vúã: “Muäi tïn oan nghiïåt”, “Àûáa kyã sên khêëu Viïåt Nam” nùm 2008
naâng Son (vúã Tònh hêån thêm cung) con khöng tïn”, “Gioåt lïå àaâi taåi Haâ Nöåi, vúái vai Haånh (trñch
trïn sên khêëu Àoaân Caãi lûúng trang”... Sau hai nùm tùng cûúâng àoaån vúã diïîn “Cêy sêìu riïng tröí
Vuäng Taâu - Cön Àaão àaä taåo möåt cho àoaân Têy Àö, nghïå sô Minh böng”), nghïå sô Phûúång Loan àaä
bûúác ngoùåt khùèng àõnh khaã nùng Vûúng quay vïì thaânh phöë Höì Chñ chinh phuåc hoaân toaân khaán giaã
diïîn caác vai àaâo cuãa Phûúång Loan. Minh, Phûúång Loan cuäng vïì yïu caãi lûúng Thuã àö.
Tiïëp àoá, Phûúång Loan tham gia thaânh phöë vaâ àûúåc Àoaân Trêìn Nùm 2006, Phûúång Loan àaä
diïîn taåi caác àoaân Thaáp Mûúâi Hûäu Trang I múâi cöång taác. vinh dûå àûúåc nhêån danh hiïåu
(Àöìng Thaáp), Cao Nguyïn (Àùæk Nùm 2000, khi tham gia Höåi nghïå sô ûu tuá do Nhaâ nûúác phong
Lùæk), Long An I (Long An), Söng diïîn Sên khêëu chuyïn nghiïåp toaân tùång. Möåt sûå nghiïåp raång danh,
Hêåu I. Sau khi àoaåt Huy chûúng quöëc vúái vai Thúm trong vúã àûúåc baâ con khaán giaã gêìn xa
vaâng taåi Höåi diïîn Sên khêëu "Huyïìn thoaåi möåt tònh yïu (Taác thûúng mïën vaâ möåt gia àònh yïn
chuyïn nghiïåp toaân quöëc nùm giaã: Huâng Têën - Àaåo diïîn: NSÛT êëm, haånh phuác, coá leä àoá laâ sûå ûu aái
1990, Phûúång Loan vïì cöång taác cho Trêìn Ngoåc Giaâu), Phûúång Loan lúán maâ Töí nghiïåp àaä daânh cho
Àoaân Caãi lûúng Trung Hiïëu lêìn nûäa àoaåt huy chûúng vaâng. ngûúâi nghïå sô taâi hoa, khaã aái naây.
(thuöåc Súã Cöng an TP Höì Chñ Hai nùm sau, taåi Höåi diïîn Sên Nùm 2007, sau khi àoaåt giaãi Mai
Minh), sau àoá Phûúång Loan laåi khêëu chuyïn nghiïåp caác tónh phña vaâng cho haång muåc nûä diïîn viïn
quay vïì tónh cöång taác cho àoaân Nam, trong vai cö giaáo Haånh (vúã caãi lûúng àûúåc yïu thñch nhêët nùm
Long An àûúåc 6 thaáng, röìi cöång taác "Doâng sûäa àoã" - Taác giaã: Nguyïîn 2006, Phûúång Loan àaä quyïët àõnh
cho àoaân Söng Hêåu 1 gêìn hai nùm Liïu, Cuöìng Vuä - Àaåo diïîn: NSÛT töí chûác möåt liveshow riïng mang
röìi vïì nhaâ múã quaán baán caâ phï. Trêìn Ngoåc Giaâu), Phûúång Loan tïn “Thûúng miïìn Hêåu Giang” kyã
Sau quaá trònh taách tónh Hêåu Giang cuäng mang vïì thïm cho mònh möåt niïåm hún 20 nùm ài haát cuãa chõ.
(cuä), àoaân Söng Hêåu 2 àûúåc phên
vïì Cêìn Thú vaâ àöíi tïn thaânh àoaân
Têy Àö. Àoaân Têy Àö taái hoaåt
àöång, chuêín bõ vúã dûå höåi diïîn toaân
quöëc, do thiïëu àaâo chaánh nïn bêìu
UÁt Quùæn lïn thaânh phöë múâi
Phûúång Loan vïì cöång taác àïí chûäa
chaáy. Khöng ngúâ, sûå chûäa chaáy
vaâo giúâ choát àaä giuáp Phûúång Loan
coá àiïìu kiïån khùèng àõnh mònh.
Cuâng vúái Troång Hûäu, Phûúång
Loan àaä àem vïì cho àoaân Têy Àö
hai huy chûúng vaâng trong lêìn
Höåi diïîn àoá. Riïng Phûúång Loan
coân àûúåc Taåp chñ Sên Khêëu Viïåt
Nam trao tùång giaãi Diïîn viïn Taâi
sùæc. Kïí tûâ àêy, tïn tuöíi Phûúång
Loan àûúåc nhiïìu àoaân caãi lûúng
trïn caã nûúác biïët àïën. Khi àoá,
Àoaân Vùn Cöng TP Höì Chñ Minh
àaä múâi Phûúång Loan vïì cöång taác.
Phûúång Loan àaä vûúåt qua nhûäng
búä ngúä ban àêìu àïí khùèng àõnh

VÙN HIÏËN 59 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn
NHÚÁ VÏÌ ÀÏM HÖÅI HAÁT XOAN
Muâa xuên ài haát Xoan. AÃnh trong baâi: Baáo aãnh Viïåt Nam & TL.
G
iûä nghi lïî truyïìn thöëng trûúác
khi trònh diïîn haát Xoan cöí,
Laänh àaåo Böå Vùn hoáa, Thïí
thao vaâ Du lõch, laänh àaåo tónh vaâ Súã
Vùn hoáa, Thïí thao vaâ Du lõch àaä laâm
lïî thùæp hûúng àònh trong thaânh kñnh.
Tiïëp àoá laâ maân trònh diïîn caác laân
àiïåu Xoan cöí. Haát Xoan àûúåc chia
laâm 3 chùång: Chùång haát Nghïnh
thêìn, haát Quaã caách vaâ Chúi búåm gaái.
Chùång haát Nghïnh thêìn laâ chùång haát
göìm 4 àiïåu haát: Haát chuác, giaáo tröëng,
giaáo phaáo vaâ thú nhang. Àêy laâ nghi
thûác ca haát bùæt buöåc àïí khêín nguyïån
vaâ thónh múâi vua Àaåi Vûúng cuâng
caác thêìn linh giaáng toåa, ban ún phuác
cho dên laâng vaâ cho pheáp con dên
àûúåc vaâo höåi haát.
Haát Xoan laâ dên ca trïn àêët Thuã
àö Vùn Lang xûa, caác laâng Xoan nöëi
nhau thaânh möåt daãi, vùæt tûâ söng Lö
sang söng Thao, voâng meá trûúác nuái
Huâng núi coá Àïìn Huâng möå Töí nhû
möåt chuöîi haåt chêu. Quï hûúng
Xoan laâ trung du baán sún àõa, möåt veã
àeåp tûúi tùæn, duyïn daáng vaâ àa
daång. Haát Xoan laâ möåt loaåi hònh dên
60 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
ca lïî nghi phong tuåc. Haát Xoan coân
goåi laâ haát cûãa àònh, laâ tiïëng haát laâng
chaå dêng thêìn linh cêìu chuác, khêën
nguyïån thêìn linh ban phuác cho laâng
chaå vúái yá nghôa cêìu cho quöëc thaái
dên an, mûa thuêån gioá hoâa, muâa
maâng tûúi töët... Haát Xoan laâ hònh thûác
nghïå thuêåt àa yïëu töë: Coá nhaåc, haát,
muáa nùçm trong thaânh phêìn caác troâ
diïîn höåi laâng. Haát Xoan thûúâng àûúåc
töí chûác vaâo muâa xuên. Xoan cuäng laâ
tiïëng haát möåt vuâng trung du àaä múã ra
muâa xuên dên töåc. Nhûäng àiïìu naây
goáp phêìn quyïët àõnh nhûäng neát àùåc
sùæc cuãa haát Xoan àem laåi cho haát
Xoan nhûäng àùåc àiïím cuãa dên ca
trung du vaâ dên ca möåt vuâng vùn hoáa
cöí. Xoan mang trong noá caã ca haát
cung àònh vaâ ca haát dên gian vúái hai
loaåi hònh vùn hoåc: Vùn hoåc dên gian
vaâ vùn hoåc baác hoåc cuãa nho sô.
Tiïëp theo chùång haát Nghïnh
thêìn laâ chùång haát Quaã caách. Haát
Xoan coá 14 quaã caách. Quaã laâ àiïåu
haát, caách laâ nöåi dung vaâ caách thûác
trònh diïîn möåt àiïåu haát cuãa Haát
QUAÁCH THÕ SINH
Töëi höm êëy, Súã Vùn
hoáa-Thïí thao vaâ Du
lõch phöëi húåp vúái Viïån
Êm nhaåc Viïåt Nam töí
chûác àïm “Haát Xoan
Phuá Thoå” taåi àònh
Huâng Lö (Viïåt Trò),
nhùçm chuêín bõ cho
viïåc xêy dûång höì sú
trònh UNESCO cöng
nhêån haát Xoan laâ di
saãn vùn hoáa phi vêåt
thïí cuãa nhên loaåi
cêìn baão vïå khêín cêëp.
Àïm höåi “Haát Xoan
Phuá Thoå” giúái thiïåu
Xoan. Àêy laâ chùång haát thûúãng thûác
nghïå thuêåt cuãa caác àêëng, caác bêåc
trûúång thûúång trong laâng, xaä. Hoå laâ
nhûäng ngûúâi coá chûác sùæc trong laâng,
trong töíng hoùåc laâ caác cuå àöì, caác
bêåc tuác nho trong vuâng.
Trong haát Xoan, ngûúâi ta chia 14
Quaã caách thaânh 4 cuåm nöåi dung
chñnh: Cuåm nhûäng cêu chuyïån huyïìn
thoaåi vïì caác nhên vêåt; cuåm nhûäng
caãm xuác coá tñnh khuön mêîu cuãa caác
nhaâ Nho vïì böën muâa xuên, haå, thu,
àöng; cuåm ca ngúåi tûá dên syä, nöng,
cöng, thûúng - böën nghïì nghiïåp
chñnh laâm cho xaä höåi nöng nghiïåp trúã
nïn phöìn thõnh; cuåm thûá tû ca ngúåi sûå
tûå do, phoáng khoaáng trûúác cuöåc àúâi
cuãa böën cöng viïåc gùæn liïìn vúái àúâi
söëng cuãa cû dên luáa nûúác laâ ngû-tiïìu-
canh-muåc. Mûúâi böën quaã caách àaä
phaãn aánh roä neát sûå phaát triïín röång
khùæp cuãa Nho giaáo vaâ tû tûúãng Nho
giaáo úã Viïåt Nam vaâo thúâi Lï, thïë kyã
XV, àöìng thúâi noá cuäng phaãn aánh möåt
xaä höåi öín àõnh vaâ phöìn thõnh vúái möåt
nöng thön àaä coá nhiïìu phaát triïín.
 Caác àaâo, keáp cuãa caác phûúâng
Xoan tiïëp tuåc àem àïën cho khaán giaã
thûúãng thûác caác laân àiïåu Xoan cöí vúái
nhûäng àiïåu muáa tay uöën chên àûa
nhõp nhaâng, uyïín chuyïín. Haát Xoan
laâ nghïå thuêåt trònh diïîn theo phûúng
thûác haát kïët húåp vúái muáa. Muáa-haát laâ
hai ngûúâi baån àöìng sinh, àöìng haânh
àïí cuâng mang àïën möåt caãm giaác laå,
hêëp dêîn àöëi vúái ngûúâi xem.
Trong haát Xoan, bïn caånh löëi haát
thúâ thêìn mang tñnh lïî nghi phong tuåc
coân coá nhûäng laân àiïåu trûä tònh, àùçm
thùæm, haát muáa trao duyïn nam nûä.
Trûúác àêy, vaâo muâa xuên, caác
phûúâng Xoan thûúâng haát taåi àònh
laâng mònh chó trong 2 ngaây möìng 4
vaâ möìng 5 tïët. Sau àoá, hoå ài haát úã
caác àònh laâng kïët nghôa hïët ba thaáng
xuên. Ba thaáng êëy hoå àaä àem laåi
nhûäng cuöåc vui bêët têån cho dên úã
nhûäng núi kïët nghôa. Àêy laâ cöng
viïåc truyïìn baá nghïå thuêåt trong cöång
àöìng, xêy dûång nghïå thuêåt cöång
àöìng cuãa caác phûúâng Xoan. Chúi
búåm gaái dûúâng nhû laâ möåt àùåc hûäu
maâ caác phûúâng Xoan trûúác àêy daânh
cho caác àõa phûúng núi kïët nghôa.
Búãi sau hai chùång haát Nghïnh thêìn
vaâ Quaã caách mang tñnh chuyïn
nghiïåp, thò chùång Chúi búåm gaái laåi laâ
chùång trao duyïn àïí caác chaâng trai
súã taåi àûúåc thïí hiïån tònh caãm yïu
àûúng cuãa tuöíi thanh xuên trûúác caác
Möåt buöíi têåp haát Xoan.
cö àaâo Xoan xinh àeåp. Vò vêåy Chúi
búåm gaái laâ chùång haát àûúåc chúâ àúåi
nhêët trong möîi muâa höåi xoan cuãa
nam thanh nûä tuá caác laâng.
Àûáng thûúãng thûác caác laân àiïåu
Xoan, töi bõ cuöën huát búãi hai àiïåu haát
Xin huï, Àöë huï cuãa caác àaâo, keáp
phûúâng Xoan An Thaái vúái sûå trònh
diïîn cuãa 3 keáp vaâ 3 àaâo. Caác em
àïìu úã àöå tuöíi 18, 20 nïn caác àiïåu
muáa rêët duyïn daáng, uyïín chuyïín,
nheå nhaâng, àêìy tònh tûá.
Tiïëp theo laâ tiïët muåc haát Àöë chûä.
Nïëu Xin huï, Àöë huï laâ baâi hoåc vïì
saãn phêím nöng nghiïåp daânh cho
thanh thiïëu niïn úã caác laâng, thò Àöë
chûä laåi laâ “cöng cuöåc” phöí cêåp chûä
Nho trong cöång àöìng. Caái hay nhêët úã
Àöë chûä laâ caác chûä àûúåc àem ra àöë
àïìu gùæn liïìn vúái àúâi söëng nöng
nghiïåp. Trong nghïå thuêåt trònh diïîn
cöí truyïìn Viïåt Nam khöng coá hònh
thûác nghïå thuêåt naâo nghô túái viïåc daåy
chûä cho cöång àöìng nhû nghïå thuêåt
haát Xoan.
Vaâ cuöëi cuâng tiïët muåc Moá caá àaä
kheáp laåi chûúng trònh biïíu diïîn. Moá
caá laâ àiïåu haát muáa têåp thïí giûäa 12
cö àaâo phûúâng Xoan vúái caác chaâng
trai úã laâng kïët nghôa Àûác Baác. Nöåi
dung àiïåu haát muáa naây àan chen
nhiïìu êín nghôa vùn hoaá vaâ lõch sûã
khöng dïî cùæt nghôa nïëu chuáng ta
khöng tiïëp cêån möåt caách àêìy àuã lõch
Thïë hïå nöëi tiïëp haát Xoan Phuá Thoå.
sûã, vùn hoáa vuâng àêët Vùn Lang thuúã
xûa vaâ Phuá Thoå ngaây nay. Song
àiïìu böåc löå roä nhêët, dïî daâng tiïëp cêån
nhêët àoá laâ ûúác voång haånh phuác sinh
söi thöng qua nhûäng àöång taác muáa
phöìn thûåc vaâ cêu haát phöìn thûåc cuãa
àiïåu haát naây.
Maân trònh diïîn haát Xoan àïm höåi
laâng duâ àaä kheáp laåi nhûng nhûäng laân
àiïåu Xoan êëy àaä khùæc sêu vaâo trong
têm khaãm cuãa bao ngûúâi. ÊËn tûúång
nhêët, lûu laåi maäi trong loâng töi laâ
gioång haát cöí xûa mûúåt maâ, raânh reä
cuãa baâ Lõch - nghïå nhên phûúâng
Xoan An Thaái. Duâ àaä ngoaåi nguä tuêìn
nhûng daáng dêëp baâ vêîn rêët àùçm
thùæm, linh lúåi, tay muáa vêîn deão
chùèng keám caác chaáu thanh niïn. Baâ
tûå haâo cho biïët laâ mònh vêîn àang
truyïìn daåy lúâi ca, tiïëng haát cho con
chaáu trong laâng. Àïën nay, baâ Lõch àaä
àaâo taåo àûúåc 4 lúáp hoåc Haát Xoan vúái
gêìn 40 ngûúâi biïët haát.
Vaän àïm höåi laâng, xe chuyïín
baánh vïì caác ngaã nhûng nhûäng laân
àiïåu xoan cûá ngên nga maäi. Trong
töi lêng lêng möåt caãm giaác laå kyâ.
Cuäng nhû bao ngûúâi töi tin chùæc rùçng
haát Xoan Phuá Thoå seä àûúåc àöng àaão
baån beâ quöëc tïë vaâ khaán giaã trong
nûúác mïën möå, àûúåc du khaách gêìn xa
àùåc biïåt quan têm trong nhûäng lêìn
haânh hûúng, thùm quan du lõch vuâng
Àêët Töí Huâng Vûúng.
VÙN HIÏËN 61 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

C
oá thïí naâo quïn tiïëng tröëng tuöìng
vaâ dên ca naáo nûác tûng bûâng maâ
vö cuâng lung linh tha thiïët êín chûáa
daáng dêëp bao lúáp ngûúâi xûa. Tiïëng tröëng
êëy voång vang hún möåt tuêìn qua trïn quï
hûúng Àaâ Nùéng kiïn cûúâng chöëng giùåc
ngoaåi xêm, vûún mònh nhanh choáng trong
thúâi kyâ àöíi múái höåi nhêåp. Àaâ Nùéng coân laâ
núi hoåp mùåt “truyïìn thöëng” cuãa hún 500
baån beâ àöìng nghiïåp àïën tûâ Haâ Nöåäi, Thanh
Hoaá, Nghïå An, Huïë, Bònh Àõnh, Quaãng
Nam, Àaâ Nùéng, Khaánh Hoaâ, Tp Höì Chñ
Minh. Àùåc biïåt dûå Höåi diïîn naây bïn caånh
SAU PHUÁT GIÊY caác vúã diïîn coá àïì taâi truyïìn thöëng, lõch sûã
àaä xuêët hiïån nhûäng vúã diïîn, àïì taâi hiïån

VAÄN HÖÅI
àaåi, hûúãng ûáng cuöåc vêån àöång, hoåc têåp vaâ
laâm theo Têëm gûúng àaåo àûác Höì Chñ
Minh nhû “Höì Chñ Minh - Höìi ûác maâu àoã”
Coá thïí noái Höåi diïîn Tuöìng vaâ Dên ca lêìn
naây laâ cuöåc höåi ngöå, möåt dõp tao phuâng lúán
cuãa anh chõ em nghïå thuêåt Tuöìng vaâ Dên
ca, sau nhûäng thaáng ngaây bûún chaãi úã
NSÛT.NS NGUYÏÎN THÏË PHIÏÅT tûâng àõa phûúng viïåc cuãa àoaân naâo chó
àoaân êëy biïët , hiïëm coá dõp naâo àûúåc chia seã
cuâng nhau. Mûúâi möåt àún võ nghïå thuêåt
Tuöìng vaâ Dên ca kõch chuyïn nghiïåp àaä
nhiïåt tònh hûúãng ûáng vïì dûå höåi diïîn vúái 13
vúã diïîn coá 6 vúã tuöìng vaâ 7 vúã dên ca kõch,
diïîn ra tûâ töëi ngaây 8/1 àïën 15/1/2010 taåi
Nhaâ haát Trûng Vûúng, thaânh phöë Àaâ
Nùéng. Höåi diïîn laâ dõp àïí caác àún võ nghïå
thuêåt chuyïn nghiïåp töíng kïët, àaánh giaá
chêët lûúång nghïå thuêåt sau 5 nùm xêy dûång
àõnh hûúáng phaát triïín vaâ tòm ra nhûäng giaãi
phaáp, phûúng thûác hoaåt àöång cho phuâ
húåp vúái àiïìu kiïån thûåc tïë cuãa möîi àún võ,
àaáp ûáng yïu cêìu thûúãng thûác nghïå thuêåt
cuãa nhên dên, chuáng ta tûúãng nhúá vaâ biïët
Caãnh trong vúã ún caác nghïå sô laäo thaânh àaä khuêët, nhûäng
“Höìn Viïåt”.
ngûúâi àaä àïí laåi cho ngaânh Tuöìng vaâ Dên
ca möåt gia taâi quyá giaá, vúái nhiïìu kõch baãn
hay, nhûäng laân àiïåu haát laâm say loâng
ngûúâi giuáp caác nghïå sô àûúåc khoe taâi, diïîn
xûúáng trïn sên khêëu höm nay.
Böå Vùn hoáa, Thïí thao vaâ Du lõch cuâng
Höåi Nghïå sô Sên khêëu Viïåt Nam, Súã Vùn
hoaá, Thïí thao vaâ Du lõch Àaâ Nùéng àaä phöëi
húåp chùåt cheä àïí töí chûác thaânh cöng höåi
diïîn. Qua caác àïm biïíu diïîn cuãa caác àoaân
trong höåi diïîn rêët nhiïìu ngûúâi yïu Tuöìng
vaâ Dên ca, aái möå diïîn viïn àaä quan têm
theo doäi. Möåt cêu hoãi lúán àûúåc àùåt ra:
Nghïå thuêåt Tuöìng vaâ Dên ca phuåc vuå àúâi
söëng höm nay vaâ thu huát khaán giaã treã nhû
thïë naâo?

62 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
 Trong höåi diïîn, ta thêëy vêîn coân
möåt söë vúã diïîn àêìu tû coân àún
giaãn coá löëi diïîn nhû kõch noái coá
haát, xûã lyá troâ diïîn quaá thiïëu tñnh
ûúác lïå, àöëi vúái khaán giaã thöng
thûúâng coá thïí taåo ra hiïåu quaã,
nhûng trong nghïì, phaãi chùng àoá
laâ laåc àiïåu àöëi vúái nghïå thuêåt
Tuöìng vaâ Dên ca. Lêìn naây chuáng
ta vêîn coá thïí bùæt löîi vïì sûå thiïëu
chón chu trong daân dûång vaâ diïîn
xuêët. Giaá nhû coá àuã thò giúâ chuáng
ta coá thïí nghe yá kiïën nhêån xeát xaác
àaáng cuãa caác chuyïn viïn, nghïå sô,
nghïå nhên vaâ nhûäng ngûúâi am
hiïíu vaâ say mï nghïå thuêåt.
Nhûng tröëng vaän troâ àang thuác
sau lûng, chó xin goáp vaâi yá kiïën, vïì
trang trñ phuåc trang. Leä ra phaãi goáp
phêìn laâm àeåp caác vai diïîn, vúã diïîn
cuãa chuáng ta, tuy nhiïn coá vúã diïîn
caãnh veä àaä gêy sûå bûác böëi con mùæt,
trang trñ nùång nïì, taã thûåc, laâm cho
sên khêëu chêåt chöåi, coá nhiïìu vúã
diïîn 5 àïën 6 caái phöng nïìn coân
duám doá, xöåc xïåch khi keáo vaâo, keáo
ra gêy phaãn caãm cho khaán gia. Viïåc
hoáa trang khöng àûúåc tñnh toaán cêín
thêån khiïën khuön mùåt xinh duyïn
laåi giaãm àöå xinh duyïn, coá vai diïîn
coá thïí thoaáng àaåt ung dung, àöi khi
bõ goâ boá búãi nhûäng thûá löi thöi cêìu
kyâ, loeâ loeåt cuãa phuåc trang. Thïë múái
hay àêu cûá àöí cuãa vaâo laâ àaåt àûúåc
hiïåu quaã. Vïì nhaåc nïìn coân haån chïë
búãi viïët vöåi vaâng chûa túái, coá nhaåc
nïìn lêëy chêët liïåu dên ca cuãa caác
vuâng miïìn chûa chñnh xaác.
Vïì töí chûác thò àêy laâ höåi diïîn
rêët àaáng quyá, àaáng yïu, khöng hïì
lo ngaåi cho ai, nhêët laâ àöëi vúái
ngaânh nghïå thuêåt dên töåc, núi tuå
höåi cuãa nhûäng têm höìn cao àeåp, rêët
ñt chõu sûác eáp cuãa hû danh hû lúåi
maâ luön hûúáng vïì nghïì Töí cao
minh cuãa mònh. Àiïìu àaáng quyá laâ
tûâ khai höåi àïën vaän troâ, úã àêy
khöng thêëy tiïëng xò xaâo to nhoã biïíu
löå sûå ghen tõ, suy bò, moåi ngûúâi
cuâng lo cho nhau, cêìu sao diïîn maát
maái xuöi cheâo, khöng vêëp vaáp gò,
caác àaåo diïîn vaâ àaân anh àaân chõ,
caác nhaâ quaãn lyá àïìu têët bêåt nùng nöí
giuáp àúä lúáp treã àïën vúái àêëu trûúâng
lúán naây, sao maâ giúái nghïå sô vúái
nhau thên thûúng vaâ röång múã têëm
loâng vúái nhau àïën vêåy.
Töíng kïët höåi diïîn vaâo töëi
15/1/2010, Ban Töí chûác vaâ Höåi
àöìng giaám khaão àaä trao cho 2 vúã
diïîn àaåt huy chûúng vaâng laâ “Möåt
cêy laâm chùèng nïn non” cuãa Àoaân
ca kõch Trung têm Baão töìn vaâ
Phaát huy Di saãn Dên ca xûá Nghïå
(Nghïå An), vúã “Höìn Viïåt” cuãa
Nhaâ haát Tuöìng Àaâo Têën. Coá 4 vúã
diïîn àaåt Huy chûúng Baåc: “Thúâi
con gaái àaä xa” cuãa Àoaân Dên ca
kõch Bònh Àõnh, “Soáng dêåy Lï
triïìu” cuãa Nhaâ haát Nghïå thuêåt
truyïìn thöëng Khaánh Hoâa, “Dúâi àö”
cuãa Nhaâ haát Tuöìng Nguyïîn Hiïín
Dônh vaâ “Chñ sô Trêìn Cao Vên” cuãa
Nhaâ haát Nghïå thuêåt Cung àònh
Huïë. 34 Huy chûúng vaâng, 32 Huy
chûúng Baåc cuäng àaä àûúåc trao cho
caác caá nhên diïîn viïn.
Höåi diïîn àaä kïët thuác thêåt àeåp
bùçng cuöåc höååi thaão tön vinh nhaâ
hoaåt àöång Tuöìng lúán: GS Hoaâng
Chêu Kyá. GS Hoaâng Chêu Kyá
nguyïn laâ möåt nhaâ caách maång tiïìn
khúãi nghôa. Sau Caách maång thaáng
Taám öng giûä nhiïìu vai troâ laänh àaåo
troång yïëu cuãa Àaãng úã Quaãng Nam
vaâ Liïn khu 5. Vò yïu Tuöìng, öng
àaä nhêån nhiïåm vuå thaânh lêåp Àoaân
Tuöìng Liïn khu 5, Àoaân nghïå thuêåt
Tuöìng àêìu tiïn cuãa thúâi àaåi múái,
thúâi àaåi Höì Chñ Minh. Tûâ àoá, trong
hún suöët nûãa thïë kyã, GS Hoaâng
Chêu Kyá khöng nhûäng laâ möåt nhaâ
laänh àaåo maâ coân laâ möåt soaån giaã,
àaåo diïîn, nhaâ nghiïn cûáu lúán cuãa
nghïå thuêåt tuöìng. Àoá laâ möåt con
ngûúâi àaä tòm ra: “Vaâng tuöìng” cho
nïìn vùn hoáa nghïå thuêåt caách maång
Viïåt Nam. Sûå cöëng hiïën, hy sinh
cuãa GS Hoaâng Chêu Kyá maäi maäi laâ
baâi hoåc àaáng nhúá cho caác thïë hïå
hoaåt àöång Tuöìng vaâ Dên ca kõch
trïn daãi àêët miïìn Trung caác thïë hïå
höm nay vaâ mai sau...
Höåi àaä vaän nhûng dû êm thò
vêîn coân vang voång...

Caãnh trong vúã “Möåt cêy laâm chùèng nïn non”. Caãnh trong vúã “Thúâi con gaái àaä xa”.

VÙN HIÏËN 63 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn

NSÛT QUYÁ TRAÁNG

40 NÙM
möåt tònh yïu quan hoå
NGOÅC ANH

Möåt ngaây mûa reát mûúát àêìu

thaáng Chaåp, töi àïën tòm gùåp
NSÛT Quyá Traáng - liïìn anh quan
hoå mang nghïå danh Hai Traáng
tûâng laâm nûác loâng bao khaán,
thñnh giaã khùæp moåi miïìn àêët
nûúác vúái tiïëng haát quan hoå mûúåt
maâ, dõu nheå. Anh hiïån àang laâ
Trûúãng àoaân Àoaân Dên ca Quan
hoå Bùæc Ninh. Trong cùn phoâng
NSÛT Quyá Traáng.

S
inh ra úã Quïë Voä (Bùæc Ninh), duâ núi àêy khöng
phaãi quï hûúng cuãa quan hoå, gia àònh cuäng
khöng coá ai haát quan hoå, nhûng Quyá Traáng say
nghe quan hoå tûâ thuúã nhoã. 17 tuöíi, Quyá Traáng xa gia
àònh àïí àïën vúái Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc Ninh bùæt
àêìu àûúåc thaânh lêåp (nùm 1969) vaâ anh àûúåc tuyïín
choån. Quyá Traáng cuâng caác diïîn viïn, hoåc sinh cuãa
Àoaân vûâa hoåc nghïå thuêåt, vùn hoaá, vûâa xuöëng caác laâng
quan hoå hoåc hoãi quan hoå tûâ caác nghïå nhên laäo thaânh.
Àïën giúâ, Quyá Traáng vêîn trên troång giûä nhû möåt baáu
vêåt cuöën söí tay anh ghi cheáp caác baâi quan hoå cöí hoåc
àûúåc tûâ caác nghïå nhên úã Yïn Phong, Tiïn Du, Tûâ Sún,
Thuêån Thaânh tûâ 40 nùm trûúác rêët tó mó tûâ lúâi haát caách
haát, nhûäng luyïën laáy, ngên rung. Haát àuáng àûúåc caác
laân àiïåu Quan hoå khöng khoá àöëi vúái ngûúâi nghïå sô,
nhûng àïí haát quan hoå thêåt hay, truyïìn caãm, ngoåt ngaâo
vaâ sêu lùæng, thêëm caái höìn, caái tònh cuãa ngûúâi quan hoå
thò chùèng dïî chuát naâo. Quyá Traáng cuâng caác diïîn viïn
lúáp àêìu tiïn cuãa Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc Ninh àaä
xuöëng ùn úã cuâng caác nghïå nhên, cuâng laâm nöng
nghiïåp vúái hoå haâng nùm trúâi àïí töëi töëi thaãnh thúi, bïn
taách traâ noáng àûúåc nghe caác cuå haát vaâ daåy mònh haát.
Cûá thïë ngêëm dêìn, chó ñt lêu sau, Quyá Traáng àaä nùæm giûä
àûúåc nhûäng bñ quyïët cuãa lïì löëi haát quan hoå cöí. Vúái chêët
gioång êëm, caách haát tinh tïë, lõch laäm, tònh tûá, Quyá Traáng
àaä trúã thaânh möåt gioång haát quan hoå àùåc sùæc cuâng
nhûäng Thuyá Caãi, Ba Troång, Khaánh Haå, Thuyá Hûúâng,
Lan Hûúng, Haãi Xuên... laâm nïn möåt chuâm sao rêët
àûúåc hêm möå cuãa Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc Ninh. Tûâ
daåo àoá àïën nay, duâ àaä mêëy mûúi nùm nhûng nhûäng
baâi dên ca quan hoå nhû: Hoa thúm bûúám lûúån, Baån
tònh úi, Lêëy chi laâm thuá giaãi phiïìn, Cêy kiïu böíng, Ra
ngoá vaâo tröng... do Quyá Traáng thïí hiïån vêîn àïí laåi dêëu
êën khoá phai àöëi vúái cöng chuáng khùæp moåi miïìn cuãa Töí
quöëc.
Laâ möåt liïìn anh coá tiïëng, nhûng cöng viïåc chuã yïëu
nhiïìu nùm qua cuãa NSÛT Quyá Traáng laâ àaâo taåo ra
nhûäng thïë hïå quan hoå tiïëp nöëi cuãa quï hûúng quan hoå.
Taåm xa Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc Ninh, liïìn anh Hai
Traáng vïì Trûúâng Vùn hoaá nghïå thuêåt tónh Bùæc Ninh,
vaâ möåt thúâi gian daâi laâm Trûúãng khoa Êm nhaåc cuãa
Trûúâng. Nhûäng ngaây àêìu tiïn khi khoa Êm nhaåc -
Trûúâng Vùn hoáa nghïå thuêåt Bùæc Ninh thaânh lêåp, Quyá
Traáng àaä daây cöng cuâng möåt nhoám nghiïn cûáu hoaân
thaânh möåt giaáo trònh riïng phuåc vuå viïåc giaãng daåy dên
ca quan hoå taåi trûúâng.
Nhûäng nùm gêìn àêy, öng laåi chuyïín vïì laâm Phoá
àoaân Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc Ninh, vaâ tûâ cuöëi nùm

64 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

2008 àaãm nhiïåm vai troâ Trûúãng àoaân. Ngaây trúã laåi
Àoaân, öng nghô ngay àïën hai viïåc lúán cuãa quan hoå:
Lêåp möåt böå phêån lo baão töìn chuyïn sûu têìm giaãng daåy
quan hoå cöí truyïìn bïn caånh töí chûác àoaân nghïå sô treã
hún chuyïn biïíu diïîn phaát huy giaá trõ quan hoå múái...
Hai nùm qua, nhêån thêëy àöåi nguä diïîn viïn treã cuãa
Àoaân “höíng” nhiïìu kiïën thûác quan hoå truyïìn thöëng
quaá nïn öng àaä daânh nhiïìu thúâi gian àïí böí tuác kiïën
thûác vaâ daåy thïm cho hoå nhûäng àiïåu quan hoå cöí trong
kho taâng quan hoå phong phuá cuãa cha öng maâ trûúác àoá
hoå chûa tûâng àûúåc biïët àïën.
NSÛT Quyá Traáng têm sûå: Bêy giúâ, khöng chó
nhûäng dõp tïët hay höåi heâ, ngûúâi ta múái cêìn liïìn anh
liïìn chõ quan hoå àïën goáp vui, maâ àaám cûúái, röìi mûâng
thoå, höåi nghõ, tiïåc tuâng... ngûúâi ta cuäng muöën coá tiïët
muåc haát quan hoå. Nhu cêìu cuãa xaä höåi vïì viïåc thûúãng
thûác quan hoå khiïën di saãn vùn hoáa naây àûáng trûúác cú
höåi phaát triïín ra cöång àöìng vö cuâng thuêån lúåi. Àúâi
söëng nghïå syä àaä khaá öín àõnh, àûúåc Nhaâ nûúác quan
têm hún trûúác rêët nhiïìu. Tuy vêåy, khaá nhiïìu nghïå sô
treã khöng vò thïë maâ chuá têm reân luyïån vaâ nêng cao
nghïå thuêåt, laåi ra sûác chaåy sö kiïëm tiïìn úã bïn ngoaâi vúái
vöën quan hoå coân ñt oãi vaâ lïåch laåc cuãa mònh. Àoá laâ möåt
mêët maát lúán maâ khöng phaãi ngûúâi yïu quan hoå naâo
cuäng biïët. Öng chia seã: Ngaây xûa, àúâi söëng nghïå syä rêët
khoá khùn nïn ngoaâi thúâi gian biïíu diïîn, nhiïìu ngûúâi
coân ài moâ cua bùæt öëc tùng thïm thu nhêåp, nhûng chûa
thêëy ai boã nghïì caã. Ai cuäng nöî lûåc reân luyïån, khöng
ngûâng miïåt maâi hoåc hoãi àïí lûu giûä àûúåc caâng nhiïìu di
saãn quan hoå cuãa cha öng caâng thêëy vui. Coân bêy giúâ,
caái àñch cuãa nhiïìu nghïå sô chó laâ kiïëm tiïìn thêåt nhanh,
thêåt nhiïìu. Tuy vêåy, Quyá Traáng vêîn tin àïën möåt ngaây,
nhûäng hoåc troâ cuãa öng, caã nhûäng liïìn anh liïìn chõ àang
maãi miïët chaåy sö seä bûâng tónh. Röìi hoå laåi trúã laåi vúái
cöng viïåc cuãa möåt liïìn anh, liïìn chõ quan hoå laâ gòn giûä
vaâ truyïìn baá vöën quan hoå àñch thûåc, caái cöët caách àñch
thûåc cuãa ngûúâi quan hoå cho mai sau.
Múái àêy, UNESCO àaä chñnh thûác cöng nhêån Dên
ca Quan hoå Bùæc Ninh laâ “Di saãn vùn hoaá phi vêåt thïí àaåi
diïån cuãa nhên loaåi" vúái nhûäng giaá trõ vùn hoaá àùåc biïåt
vïì têåp quaán xaä höåi, nghïå thuêåt trònh diïîn, kyä thuêåt haát,
phong caách ûáng xûã vùn hoaá... Àêy laâ niïìm vui, niïìm tûå
haâo nhûng àöìng thúâi cuäng laâ troång traách baão töìn vaâ
phaát huy böå mön nghïå thuêåt àöåc àaáo naây cuãa möîi
ngûúâi con dên àêët Viïåt, àùåc biïåt laâ nhûäng ngûúâi dên
quï hûúng quan hoå vaâ Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc
Ninh.
NSÛT Quyá Traáng cho biïët hiïån öng àang döìn hïët têm
sûác àïí cuâng têåp thïí Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc Ninh hoaân
thaânh dûå aán nêng cêëp Àoaân thaânh Nhaâ haát Quan hoå Bùæc
Ninh vûâa àûúåc UBND tónh cho triïín khai thûåc hiïån. Vúái
viïåc xêy dûång Nhaâ haát Quan hoå Bùæc Ninh, ngay taåi TP Bùæc
Ninh, thuã phuã cuãa quï hûúng quan hoå, seä coá möåt khöng
gian vùn hoaá Bùæc Ninh thu nhoã àïí àöng àaão khaách gêìn xa
coá nhu cêìu thûúãng thûác vùn hoaá quan hoå àûúåc chiïm
ngûúäng trûåc tiïëp taåi chöî caác hònh thûác sinh hoaåt quan hoå
phong phuá nhû haát canh, haát höåi, haát lïî thúâ, haát quan hoå
trïn thuyïìn trong möåt khöng gian cuãa göëm Phuâ Laäng,
tranh Àöng Höì, àöì göî Àöìng Kyå, êím thûåc Bùæc Ninh... Nhaâ
haát seä thûåc sûå laâ möåt trung têm baão töìn vaâ phaát huy di saãn
vùn hoaá quan hoå toaân diïån vaâ hiïåu quaã nhêët. Dûå kiïën, Nhaâ
haát seä nùçm trïn khu àöìi Ba Huyïån hoùåc khu Àêëu Maä vúái
diïån tñch khoaãng trïn 3ha taåi TP Bùæc Ninh. Theo kïë hoaåch
trònh UBND tónh Bùæc Ninh, Nhaâ haát Quan hoå Bùæc Ninh seä
hoaân thiïån vaâ chñnh thûác ra mùæt hoaåt àöång trong nùm
2011.
Möåt tiïët muåc biïíu diïîn cuãa caác nghïå sô Àoaân Dên ca Quan hoå Bùæc Ninh.
VÙN HIÏËN 65 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

BAÁU VÊÅT
cuãa laâng
Baâi, aãnh: LIÏÎU DIÏÎN CHÊU

Muâa xuên nùm Canh Dêìn

2010 naây, cuå Trêìn Haãi -
Nghïå nhên dên gian Viïåt
Nam duy nhêët àûúåc phong
tùång nùm 2005 úã Diïîn
Chêu-troân 100 tuöíi. Söëng
qua hai thïë kyã, tûâng chûáng
kiïën khöng biïët bao thùng
trêìm cuãa nhûäng cêu haát
ca truâ úã möåt laâng quï
ngheâo vöën àûúåc xem nhû
laâ caái nöi cuãa böå mön
nghïå thuêåt tao nhaä úã miïìn
quï Phuã Diïîn, nhûng öng
vêîn coân rêët minh mêîn, àùåc
biïåt khi cêìm cêy àaân àaáy
coá tuöíi trïn 150 nùm tûâng Nghïå nhên Trêìn Haãi

À
ïën nhaâ cuå Trêìn Haãi, möåt nïëp nhaâ nhoã xêy soâ- loaåi
vêåt liïåu thûúâng thêëy trong xêy dûång úã hêìu hïët caác
laâng quï ven biïín Diïîn Chêu - úã laâng Àoaâi thuöåc
xaä Diïîn Liïn, huyïån Diïîn Chêu (Nghïå An), chuáng töi
khöng khoãi ngúä ngaâng vïì caãnh söëng àöåc thên cuãa cuå keáp
hoå Trêìn. Cùn nhaâ quaá àún sú, khöng coá bêët cûá möåt vêåt
duång àaáng giaá naâo ngoaâi cêy àaân àaáy coá tuöíi trïn 150
nùm cêìn àaân àaä lïn nûúác boáng loaáng. Dûúâng nhû thêëu
hiïíu nhûäng bùn khoùn cuãa khaách, cuå noái nhû thanh minh:
“Con chaáu nöåi ngoaåi cuãa töi caã àaân, caã luä... nhûng töi chó
thñch úã möåt mònh àïí àûúåc tûå do thoaã sûác àaân haát. Cûá dùm
bûäa nûãa thaáng laåi coá àûáa vïì rûúác ài chúi. Khoaá cûãa, khoaá
cöíng ài chúi chaán laåi trúã vïì ngöìi dûúái göëc öíi gaãy àaân! Caác
chuá xem vûúân cêy cuãa töi àêëy, muâa naâo thûác nêëy: ÖÍi, na,
taáo, höìng… thöi thò àuã! Khaách hoå àïën têån núi mua haái.
Vêåy nïn trong tuái luác naâo cuäng sùén àöìng tiïìn. Höm naâo
nöíi hûáng thò àoã bïëp tûå nêëu nöìi cúm cho coá húi lûãa, khöng
thò ra quaán laâm tö myâ, tö phúã cuäng xong!... àúâi töi “giang
höì” tûâ nhoã, söëng àún giaãn quen röìi”. Khöng hiïíu nhûäng lúâi
thanh minh cuãa cuå coá lêín thêín khöng, nhûng trong nhûäng
cêu chuyåïn sau àoá nhû lúâi cuå kïí bùçng löëi kïí hoám hónh, àöi
khi aánh mùæt cuãa cuå dûúâng nhû saáng lïn nhúá vïì kyá ûác. Tûå
dûng chuáng töi cuäng thêëy àúä bùn khoùn aáy naáy vúái caãnh
“goáa buåa” cuãa cuå keáp laâng Àoaâi. Trûúác khi àïën laâng Àoaâi
thùm cuå, chuáng töi tûâng nghe ngoaâi tay àaân cuãa möåt keáp
àaân àaä àaåt àïën àöå Nghïå nhên, cuå Trêìn Haãi coân laâ möåt
“àaâo” ca truâ nöíi danh thúâi trai treã. Ngoã yá muöën nghe cuå vûâa
“keáp” vûâa “àaâo” möåt vaâi àiïåu ca truâ cöí àïí biïët thûåc hû...
Trûúác thónh cêìu cuãa khaách, àang vui cuå Haãi böîng trúã nïn
trêìm tû... ngûúác nhòn lïn têëm aãnh cuå baâ trïn baân thúâ nhû
thêìm hoãi, röìi lùèng lùång khoaác lïn mònh böå aáo daâi àen,
khùn àoáng, vúái tay lêëy cêy àaân àaáy ài ra thïìm. Khöng

66 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

muöën laâm röån nöîi niïìm cuãa ngûúâi Nghïå nhên söëng qua
hai thïë kyã, chuáng töi lùèng lùång theo ra... Ngöìi xöím bïn
chiïëc chum saânh cuä kyä àûång nûúác dûúái maái tranh goác nhaâ.
Nghïå nhên xûá Àoaâi toác trùæng nhû mêy öm chùåt cêy àaân
vaâo loâng; maái nhaâ rïu phong, bûác vaách cuä kyä... vaâ röìi cêu
chuyïån vïì “àaâo”, “keáp” qua lúâi kïí nhoã nheå nhûng roä raâng
cuãa öng nhû àûa ngûúâi nghe vaâo miïìn cöí tñch: “Cêy àaân
àaáy naây laâ cuãa öng nöåi töi àïí laåi. Hoåc àaân tûâ thuúã lïn chñn,
lïn mûúâi. Ngaây xûa, möîi lêìn phûúâng ca truâ töí chûác haát, töi
thûúâng àïåm àaân vaâ haát ca truâ vúái baâ Ngúåi. Töi vaâ baâ êëy
beán duyïn nhau tûâ luác töi múái mûúâi lùm tuöíi. Höìi êëy laâng
Àoaâi coá àïën 9 phûúâng haát ca truâ, nhûng àïën àêu cûá nghe
noái coá phûúâng cuãa “keáp” Haãi vaâ “àaâo” Ngúåi thò caã laâng àöí
xö ài xem!…Höìi êëy, töi thò mï baâ Ngúåi àeåp gaái vaâ haát hay
nhêët vuâng, coân baâ êëy laåi mï töi úã ngoán àaân ca taâi tûã... Röìi
bêìy tui cuâng thïì thöët lêëy nhau vaâ haát ca truâ cho àïën khi
“Toác baåc rùng long”, vêåy maâ... baâ êëy laåi súám ra ài, boã laåi
mònh töi thên àún göëi chiïëc vúái cêy àaân trùm tuöíi…”! Sau
phuát trêìm tû, gioång cuå Haãi nghe caâng vúâi vúåi: “Ngaây xûa,
cûá sau dõp tïët Nguyïn àaán, caác gaánh haát cuãa laâng Àoaâi laåi
lïn àûúâng “mang chuöng ài àaánh àêët ngûúâi” vui lùæm.
Phûúâng ca truâ laâng Àoaâi chuáng töi haát tûâ Anh Sún, Àö
Lûúng vïì àïën Nam Àaân, Nghi Löåc... coá khi vaâo têån Haâ
Tônh. Cûá sau vaâi ba thaáng “lûu diïîn”, àïën luác vïì thò tiïìn
quan baåc giêëy ngûúâi ta thûúãng cho caã gaánh! Khoaãng
nhûäng nùm 1946 - 1947, laâng Àoaâi vaâ caã Diïîn Chêu “tiïu
thöí khaáng chiïën”, caác phûúâng höåi tan àaân xeã ngheá... Ca
truâ cuäng khöng ngoaåi lïå “chïët giêëc” cho maäi àïën nùm 1998
múái phuåc höìi trúã laåi úã vuâng quï Phuã Diïîn nhû höm nay...
Àúåi cho cuå Haãi bònh têm trúã laåi, chuáng töi gúåi chuyïån: vaâo
cûä thaáng Giïng haâng nùm, trong caác kyâ lïî höåi Àïìn Cuöng,
höåi diïîn “Tiïëng haát laâng Sen”... àïí giúái thiïåu vaâ phuåc höìi
loaåi hònh nghïå thuêåt àöåc àaáo naây, nùm naâo tónh, huyïån
cuäng múâi cuå tham gia caác buöíi ca truâ trong lïî höåi?... Trúã
laåi veã nhanh nheån, aánh mùæt cuå Haãi dêìn dêìn raång lïn, vöî
tay vaâo höåp àaân gioång phêën khñch: “Cuäng may úã laâng naây
coân coá mêëy o, mêëy cêåu ham haát ca truâ, töi cuäng àaä kõp
phaát hiïån vaâ “ûúm” àûúåc mêëy mêìm “àaâo”, mêìm “keáp”, röìi
tûâ àoá maâ “cêëy” ra caác laâng, caác xaä laâm noâng cöët cho Cêu
laåc böå ca truâ cuãa huyïån. Bêy giúâ thò hêìu nhû xaä naâo cuäng
coá ngûúâi biïët haát vaâ biïët thûúãng thûác ca truâ. Thò àoá, caã
huyïån àaä coá 5 àöåi ca truâ nghiïåp dû. Trong caác dõp lïî höåi
àònh àaám trong xaä, trong huyïån, thêåm chñ caã trïn tónh, töi
vaâ mêëy o vêîn àûúåc rûúác ài haát caã mêëy ngaây, cuäng vui khi
thêëy ca truâ úã xûá Nghïå bêy giúâ àaä khöng coân xa laå vúái moåi
ngûúâi...”. Chúåt nhúá, cuå Haãi lùæc àêìu nhû tiïëc reã: “Höm nay
“àaâo” Nhaân, “àaâo” Mai bêån ài cêëy luáa, khöng thò töi àaân
cho mêëy àaâo nûúng naây haát, nghe haát chùæc caác chuá quïn
àûúâng vïì luön (!?). Maâ thöi, àïí töi vûâa “keáp” vûâa “àaâo” cho
caác chuá nghe cuäng boä caái cöng àïën chúi. Vûâa noái vûâa cûúâi
hêëp haáy, nghïå nhên Trêìn Haãi, bûúác vaâo nhaâ luåc tòm thûá
gò àoá, laát sau khi cuå trúã ra trong böå khùn àoáng aáo daâi àuáng
àiïåu, cuå àaä hoaá thên thaânh “keáp” taâi tûã ca truâ luác naâo
khöng hay. Ngöìi xuöëng chiïëc giûúâng cuä so laåi dêy àaân, cuå
tuãm tóm: ÊËy, cûá phaãi ùn bêån nhû ri thò haát ca truâ múái húåp
caãnh àûúåc. Dûát lúâi, cuå buáng mêëy tiïëng “tñnh tang, tang
tñnh” lïn höåp àaân röìi rêët tûå nhiïn, thuêìn thuåc ngûúâi Nghïå
nhên giaâ Trêìn Haãi vaâo nhõp haát luön:
“Hay baåc maâ taá nöåi hay baâi hûã...û...hûâ...
Töí töm ñ a, töí töm xoác àôa ûâ... ûá... hû laåi naâi buáng quay
Muáa chên muáa tay, baán chùén baán leã...
Ba saâo ruöång reä... anh baán luáa non...
Chûá non vö noå luáa non...
Em ngöìi em khoác nó non... ñ a nó non...”.
...Öng laäo - Nghïå nhên ca truâ xûá Àoaâi dûúâng nhû quïn
ài tuöíi taác vaâ nhûäng trêìn ai cuãa cuöåc àúâi! ÚÃ vaâo caái tuöíi
“giai laäo” nhû cuå, chuáng töi cûá ngúä laâ cuå phaãi döìn hïët tinh
lûåc múái thïí hiïån àûúåc löëi diïîn cuãa ca truâ; thïë maâ nhûäng
àöång taác nhûúáng mi, lùæc cöí, chuyïín gioång luyïën laáy cuãa
cuå Haãi vêîn àêu ra àêëy, lúâi ca vêîn troân vaânh roä chûä mïìm
nhû luåa. Coân tiïëng àaân cuãa cuå thò quaã thêåt “danh bêët hû
truyïìn” cûá ngoåt ngaâo uyïín chuyïín múái mêìu nhiïåm laâm
sao! Vûâa àaâo vûâa keáp - Hai thûá êm thanh êëy àûúåc ngûúâi
Nghïå nhên “giai laäo’ thïí hiïån cûá khoan nhùåt, àûa àêíy dòu
dùåt vúái nhau möåt maåch laâm cho ngûúâi nghe coá luác tûúãng
nhû bõ huåt húi(!)... Cuå Haãi àaä buöng tay àúân tûâ lêu maâ
ngûúâi nghe chuáng töi cûá ngöìi ngoá trên trên vaâo caái miïång
moám meám vaâ àöi baân tay giaâ nua xûúng xêíu cuãa ngûúâi
nghïå nhên giaâ! Tûâ nhûäng cêu ca truâ cöí vúái nhûäng laân àiïåu
say àùæm loâng ngûúâi, tuy khöng coá tiïëng chaát, tom ài keâm,
nhûng trong chuáng töi nhû thêëy söëng dêåy nhûäng àaâo,
nhûäng keáp quêìn laâ aáo lûúåt, khùn àoáng quaåt the; nhû nghe
thêëy tiïëng tröëng, tiïëng phaách khi “Cùæc” khi “Tuâng”... chó
möåt khoaãnh khùæc, cuå Haãi àaä laâm söëng dêåy nhûäng cêu haát
cuä- söëng dêåy caái vöën cöí maâ dûúâng nhû àaä bõ ngûúâi àúâi
quïn laäng tûâ lêu! Hay tuyïåt! Sau khuác haát,cuå Haãi cûúâi ngêët
ngûúãng röìi giaãng giaãi: Vûâa röìi laâ àiïåu “nûä hoaá nam”. Trong
ca truâ coá nhiïìu àiïåu lùæm: naâo laâ haát “Tyâ baâ”, àiïåu “baâi
böng”, àiïåu “àûa thû”, haát “khïë”, haát “xùæc xinh”, haát “dêng
rûúåu”, röìi àiïåu ca àúân ru con, muáa quaåt, muáa àùng, àiïåu
“xñch bñch”... cuå Haãi laåi cûúâi röìi vöî vai töi: “ Caác chuá úã laåi
chúi, töi seä goåi caác àaâo nûúng Hoaâ, Mai, Nhaân àïën àaäi
caác chuá hïët chûâng àoá àiïåu”. Suöët cuöåc àúâi theo àuöíi
nhûäng laân àiïåu ca truâ vúái têët caã àam mï... Nghïå nhên Trêìn
Haãi àaä goáp phêìn khöng nhoã vaâo viïåc vûåc dêåy vaâ phaát huy
böå mön nghïå thuêåt àöåc àaáo úã vuâng àêët ca truâ Phuã Diïîn
vúái möåt CLB Ca truâ Diïîn Chêu nûác tiïëng. Muâa xuên 2006,
Liïn hoan ca truâ toaân quöëc taåi Nghi Xuên ( Haâ Tônh) - CLB
Ca truâ Diïîn Chêu laâ àaåi diïån duy nhêët cuãa Nghïå An àûúåc
múâi tham dûå. Àùåc biïåt trong àïm Ca truâ toaân quöëc töí chûác
taåi Haâ Nöåi thaáng 6/2006, tiïët muåc haát ca truâ lúâi cöí cuãa CLB
maâ Nghïå nhên Trêìn Haãi laâ “keáp” àaân chñnh vúái cêy àaân
àaáy trïn 150 tuöíi àaä àûúåc nhêån bùçng khen cuãa Böå VH-TT.
Trong khöng gian yïn bònh cuãa möåt laâng quï, tiïëng
haát, quyïån tiïëng àaân àaáy vang lïn luác khoan luác nhùåt..
Ngûúâi nghïå nhên ca truâ “giai laäo” Trêìn Haãi nhû bûâng lïn
trong giai àiïåu ca truâ vúái nhûäng caái nhûúáng mi lùæc cöí vaâ
gioång haát nhû coá lûãa, coá men nöìng mêåt ngoåt cuãa cuå keáp
xûá Àoaâi. Khöng coá gò laâ quaá thïí khi xem ngûúâi Nghïå nhên
trùm tuöíi naây laâ “Baáu vêåt cuãa laâng” vúái tiïëng àaân vaâ gioång
ca êëy nhû àang chaáy laåi nöîi niïìm möåt thúâi duyïn núå àaâo -
keáp; chaáy khaát nöîi niïìm cuãa möåt nghïå nhên - Möåt con tùçm
àang ruát ruöåt nhaã tú cho àúâi!
VÙN HIÏËN 67 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
BÊËT NGÚÂ CHEÂO
BÙÆC GIANG
T
öi khöng phaãi laâ nhaâ lyá luêån
sên khêëu, töi cuäng chùèng laâ
nhaâ phï bònh cheâo. Töi chó laâ
möåt khaán giaã yïu Cheâo, yïu àïën
cuöìng nhiïåt. Coá leä töi giöëng ngûúâi
dên àêët moã quï töi yïu Cheâo
chùng? Quï hûúng chuáng töi vinh
haånh àûúåc 3 lêìn àùng cai höåi diïîn
Cheâo toaân quöëc. Höm khai maåc
Höåi diïîn Cheâo chuyïn nghiïåp
2009 taåi TP Haå Long, baâ Nhûä Thõ
Höìng Liïn - Phoá Chuã tõch UÃy ban
nhên dên tónh coá noái "Àïën heån laåi
lïn, lêìn thûá 4 tónh Quaãng Ninh xin
nöìng êëm àoán caác baån...". Nhû vêåy,
coá thïí àïën lêìn thûá tû Quaãng Ninh
68 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
NSÛT BÙÇNG THAÁI
laåi àûúåc àùng cai chûa biïët chûâng?
Riïng töi, töi ao ûúác cûá hïî Höåi diïîn
Cheâo laåi vïì vúái Haå Long, biïët àêu
Haå Long trúã thaânh "Kinh àö"
Cheâo?
Töi ài tòm cêu hoãi: Taåi sao
ngûúâi Quaãng Ninh laåi thñch cheâo
nhû vêåy? Qua höåi diïîn naây, nhêët laâ
sau àïm diïîn "Danh chiïëm baãng
vaâng" cuãa Cheâo Bùæc Giang noái vïì
nhên vêåt lõch sûã Thên Nhên Trung,
ngûúâi àaä coá cêu noái àûúåc hêåu thïë
lûu truyïìn “hiïìn taâi laâ nguyïn khñ
quöëc gia”, töi àaä tòm àûúåc cêu traã
lúâi. Möåt àïm diïîn êën tûúång, möåt
nhaâ haát chêåt hïët chöî ngöìi, phaãi kï
ghïë phuå, coá ngûúâi ngöìi bïåt úã
àûúâng ài. Im phùng phùæc nñn thúã
theo doäi cêu chuyïån kõch, nhûäng
tiïëng vöî tay, tiïëng suyåt soaåt, tùæc
lûúäi.
Töi quan saát Ban giaám khaão,
luác naây hoå giöëng moåi ngûúâi xem,
thêåm chñ coân nhoaâi ngûúâi àïí lïn
nhòn roä hún, chi tiïët hún, röìi thónh
thoaãng cuái àêìu ghi cheáp, àaánh
dêëu. Àûúåc biïët thaânh phêìn giaám
khaão nùm nay laâ nhûäng cêy "àaåi
thuå" cuãa Sên khêëu Cheâo Viïåt Nam.
Xõn àïën 100%, thêåm chñ coá nhûäng
ngûúâi àûúåc mïånh danh laâ "tñn àöì"
cuãa Sên khêëu Cheâo truyïìn thöëng
vaâ baão vïå àïën cuâng sûå "trong
trùæng" cuãa Cheâo. Riïng coá möåt
trûúâng húåp ngoaåi lïå - Àaåo diïîn
NSND Lï Huâng laâ dên Kõch noái,
àuáng thïë maâ anh baån vaâng cuãa töi
cuäng "troân xoe" àöi kñnh cêån dêìy
cöåp vaâ "höìn nhiïn nhû chiïëc laá"
cûúâi sung sûúáng. Giaám khaão maâ
coân thñch vêåy? Huöëng höì chuáng
töi? Hoå thñch úã chöî naâo?
Thûá nhêët laâ kõch baãn hay. Möåt
cêu chuyïån thêëm àêåm tñnh nhên
vùn, hònh thûác thïí hiïån rêët cheâo.
Chuyïån cuä nhûng laåi noái àûúåc
nhûäng bûác xuác cuãa thúâi àaåi. Àoá laâ
sûå gian lêån trong thi cûã, trong quan
trûúâng, sûå àöíi trùæng thay àen trong
tònh caãm con ngûúâi, laâ khñ phaách
phêím tiïët cuãa sô phu, nghôa tònh
son sùæt vúå chöìng. Chên lyá, ngay
thùèng duâ bõ vuâi dêåp vêîn chiïën
thùæng caái àen töëi, quyïìn lûåc. Kõch
viïët kheáo cho àïën phuát choát, khi
nhên vêåt chñnh boã rêu, thaáo muä
khaán giaã múái "oâa" lïn thaán phuåc.
Vùn chûúng, lúâi thoaåi cuãa Trêìn
Àònh Ngön àaåt àïën sûå mêîu mûåc.
Thûúâng thò trong Caãi lûúng khi
voång cöí xuöëng "xïì" seä laâ vöî tay,
coân àïm nay àïëm nhûäng lêìn vöî
tay àuáng luác, àuáng chöî vaâ tiïëng
"tùæc" liïn tuåc àaä àuã noái lïn sûå taán
thûúãng, khêm phuåc cuãa ngûúâi
xem.
Thûá hai laâ àaåo diïîn kyä, kyä àïën
tûâng "chên tú keä toác" töi àïí yá lúáp 4
diïîn viïn quêìn chuáng hoå "xiïën
hònh troân quanh nhên vêåt chñnh
cuäng thêëy àuã sûå nghiïm tuác cöng
phu àïën thïë naâo. Àaåo diïîn phên
àuáng vai vaâ nhû thêìy "phuâ thuãy"
àiïìu khiïín, hûúáng dêîn nghïå syä ài
àuáng "àûúâng" cuãa löå trònh têm lyá
nhên vêåt. Khai thaác túái cuâng ngoác
ngaách cuãa caác nhên vêåt. Vui ra vui,
buöìn ra buöìn, aác ra aác, thiïån ra
thiïån.
Êm nhaåc viïët hay lùæm, nghe
mïnh mang cuãa àöìng luáa, thêëy
ngoåt ngaâo cuãa búâ tre giïëng nûúác
röìi lùång ài trong sêu thùèm höìn
ngûúâi. Caác baâi haát rêët hiïån àaåi,
"àiïåu nghïå" nhûng laåi rêët Cheâo,
nhaåc nïìn taåo cúá cho diïîn viïn diïîn
xuêët vaâ lúâi ca àïën mûác àöå "thùng
hoa", nhaåc syä Àùng Toaân duâ coá hoåc
úã Nhaåc viïån Quöëc gia Pari anh vêîn
giûä àûúåc höìn vaâ cöët caách cuãa göëc
cheâo cöí, àûúåc biïët anh laâ möåt nhaåc
syä àang coá "thûúng hiïåu" nhêët
hiïån nay.
Trang trñ sên khêëu àeåp, hoaânh
traáng nhûng khöng cêìu kyâ, coá
nhûäng sùæc maâu cuãa dên giaä àöìng
quï nhûng laåi coá sûå trang troång
cuãa phuã chuáa, cung vua.
Cuöëi cuâng laâ diïîn viïn, khêu
quyïët àõnh thaânh cöng hay thêët baåi
möåt àïm diïîn. Têët caã moåi nhên vêåt
chñnh thûá àïìu hoaân thaânh xuêët sùæc
vai diïîn cuãa mònh. Coá nhiïìu vai
gêy êën tûúång cho ngûúâi xem. Möåt
löëi diïîn rêët möåc maåc, chên thaânh
vaâ nöìng naân. Hoå diïîn àïìu tay vaâ
coá tñnh àöìng àöåi. Vaâ hoå haát. Töi
sûäng ngûúâi thêåm chñ nhúá laåi möåt
thuúã àaä tûâng "súãn da gaâ" nhû àûúåc
gùåp laåi nhûäng gioång haát vaâng: Buâi
Troång Àang, Chu Vùn Thûác,
Thanh Quyá, Minh Huïå, Kim Liïn,
Nhû Hoa, Khùæc Tû vaâ gêìn àêy laâ
Quöëc Anh... Coá àiïìu thïë hïå höm
nay haát tûå nhiïn hún, "àúâi" hún vaâ
hoå biïët gùæn chùåt tiïëng haát vúái hoaân
caãnh, söë phêån nhên vêåt. Cö Thanh
Chùæc, NSÛT Àoaân Cheâo Quaãng
Ninh laâ ngûúâi haát hay coá tiïëng úã
àêët Moã cuäng phaãi têëm tùæc "Bùæc
Giang haát hay thêåt". Töi tröåm nghô:
Hay laâ taåi Söng Thûúng, söng
Nhúá, söng Cêìu cho hoå tiïëng haát êëy
chùng? Haát cheâo hay maâ coá caã
"nêíy, rung, rïìn, höåt" thò quyá quaá!.
Thanh sùæc trúâi cho, sûå khöí
Caãnh trong vúã “Danh chiïëm baãng vaâng”
cuãa Àoaân Cheâo Bùæc Giang.
luyïån, hai caái àoá cöång vúái tñnh kyã
luêåt giûä gòn thanh sùæc àaä taåo ra
tiïëng haát cheâo Bùæc Giang. Buöíi
chiïìu tûâ trûúãng, phoá àoaân àïën
nghïå syä, cöng nhên kyä thuêåt laâm
sên khêëu quêìn quêåt, 5 giúâ ùn cúm
súám. Àaåo diïîn dùån "caác em àûâng
uöëng rûúåu bia nhêët laâ cêëm ngùåt
huát thuöëc laá, chiïìu töëi laånh giûä êëm
caái cöí hoång". Àïm diïîn trïn dûúái 2
tiïëng àöìng höì möåt sên khêëu
nghiïm tuác, cêín troång. Töíng àaâi
khöng àïí "xú xïính" chó möåt löîi
nhoã. Daân nhaåc dûúái phöët nhaåc haâo
hûáng àaân ca, saáo nhõ, hoå êm thêìm
laâm "beâ trêìm" cho tiïëng haát cheâo
cao vuát.
Vêîn cûá biïët mònh laâ möåt àún võ
cheâo àõa phûúng. Hoå thêìm lùång
khiïm töën hoåc hoãi. Vò caái biïët mònh
biïët ngûúâi êëy, töi yïu vaâ kñnh
troång hoå hún. Caác nghïå syä: Haâ Vùn
Quên, Phaåm Quyânh Mai, Vùn
Àûúåc, Vuä Ngoåc Anh, Quang Laäm,
Xuên Haãi, Thanh Hûúâng, Anh
Tuêën, Vùn Cöng, Mai Lan, Tuêën
Anh... vaâ nhiïìu nhiïìu quêìn chuáng
lúáp treã, "tre giaâ mùng moåc" àaä taåo
nïn möåt cheâo Bùæc Giang "bêët ngúâ"
chêën àöång úã Höåi diïîn Cheâo 2009.
Duâ khöng àûúåc Huy chûúng vaâng
cuãa Ban giaám khaão, Cheâo Bùæc
Giang àaä coá huy chûúng vaâng,
vaâng mûúâi, trong loâng ngûúâi xem
àêët Moã chuáng töi.
Nhûäng thaânh tûåu lúán àang chúâ
caác baån Cheâo Bùæc Giang úã phña
trûúác. Töi vûäng tin nhû thïë!
23h, ngaây 18 thaáng 12 nùm 2009
VÙN HIÏËN 69 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

Nhöõng boâng hoa

Trïn sên khêëu caãi lûúng hiïån nay coá rêët nhiïìu nhûäng gûúng mùåt àaâo
khaã aái, nhûng hùèn rùçng khaán giaã khöng thïí quïn ba böng hoa àeåp,
ba huy chûúng vaâng taåi Höåi diïîn Sên khêëu Caãi lûúng chuyïn nghiïåp
toaân quöëc nùm 2009 töí chûác taåi TP Höì Chñ Minh. Möîi ngûúâi möîi veã,

LÏ HÖÌNG THÙÆM
SÚÃ TRÛÚÂNG VÚÁI
NHÛÄNG VAI ÀAÂO TÑNH CAÁCH

Tûâ miïåt vûúân Cêìn Giuöåc, Long An, maãnh àêët

quï hûúng cuãa àúân ca taâi tûã àaä êëp uã trong
Thùæm nhiïìu hoaâi baäo, ûúác mú àûúåc trúã thaânh
NS Lï Höìng Thùæm vaâ Voä Minh Lêm.

N
hûäng ngaây êëu thú, Höìng
Thùæm vaâ caác baån àûúåc caác
nghïå nhên úã trong xoám
daåy ca cöí nhaåc àïí ca giuáp vui
trong caác cuöåc àúân ca úã àõa
phûúng. Niïìm say mï caãi lûúng
ngêëm vaâo têm höìn Lï Höìng Thùæm
luác naâo chùèng roä. Nùm 1998, Höìng
Thùæm lïn Saâi Goân thi vaâo hoåc
trûúâng Trung cêëp Vùn hoáa nghïå
thuêåt, vúái ûúác mú àûúåc theo
nghiïåp haát. Sau hai nùm hoåc, Lï
Höìng Thùæm thi àêåu vaâo khoa Diïîn
viïn Caãi lûúng - trûúâng Cao àùèng
Sên khêëu Àiïån aãnh thaânh phöë Höì
Chñ Minh. Nùm 2003, khi àûúåc
Trûúâng cûã ài tham dûå cuöåc thi giaãi
Trêìn Hûäu Trang, Lï Höìng Thùæm
àaä cuâng luác tûå choån cho mònh 3 vai
àaâo tñnh caách: Voâng sú khaão (vai
Thiïn Kiïìu cöng chuáa trong
"Trùæng hoa mai"), voâng baán kïët
(vai Thu trong "Duyïn Kiïëp") vaâ
àùåc biïåt laâ úã voâng chung kïët vúái
vai diïîn àöåc àaáo Àoaân Thõ trong
trñch àoaån "Höìi xuên dûúåc". Vai
diïîn naây mang vïì cho Thùæm chiïëc
Huy chûúng vaâng giaãi Trêìn Hûäu
Trang khi múái vûâa troân 21 tuöíi.
Caánh cûãa nghïå thuêåt caãi lûúng àaä
röång múã àoán Lï Höìng Thùæm.
Cuäng tûâ giaãi thûúãng àoá maâ khaán
giaã biïët àïën Lï Höìng Thùæm vaâ
Thùæm coá thïm nhûäng cú höåi àûúåc
thûã sûác mònh, àûúåc tham gia nhiïìu
vúã diïîn trïn sên khêëu truyïìn hònh
vaâ caãi lûúng video. Taåi cuöåc thi Taâi
nùng treã sên khêëu toaân quöëc 2003
töí chûác taåi Haâ Nöåi, möåt lêìn nûäa
trong vai Àoaân Thõ (trñch àoaån
“Höìi xuên dûúåc”), Lï Höìng Thùæm
àaä àaåt àûúåc giaãi nhò toaân quöëc vaâ
khùèng àõnh taâi nùng vaâ thïë maånh
cuãa mònh vúái nhûäng vai àaâo tñnh
caách.
Voác daáng nhoã nhùæn, gioång ca
ngoåt ngaâo, cuâng löëi diïîn xuêët tinh
tïë, Lï Höìng Thùæm àaä taåo àûúåc dêëu
êën riïng trong haânh trònh àïën vúái
nghïå thuêåt caãi lûúng. Khaã nùng
caãm thuå, hoáa thên vaâo nhên vêåt
möåt caách nhanh choáng, giaâu caãm
xuác, nïn nhûäng vai diïîn do Lï
Höìng Thùæm thïí hiïån luön tûúi
múái, giaâu saáng taåo, caá tñnh. Nhiïìu
vai diïîn cuãa chõ àaä taåo àûúåc êën
tûúång khoá quïn trong loâng ngûúâi
aái möå nhû: vai Kiïìu Nguyïåt Nga
trong “Luåc Vên Tiïn”, vai Trinh
trong “Giuä aáo buåi àúâi”, vai Haâ

70 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

saân khaáu caûi löông

DAÅ NGOÅC HÛÚNG

ÊËN TÛÚÅNG TÛÂ NHÛÄNG VAI
ÀAÂO THÛÚNG
Khi nhùæc àïën tïn tuöíi nhûäng
gûúng mùåt àaâo thûúng cuãa Nhaâ
haát Caãi lûúng Viïåt Nam khöng
thïí khöng nhùæc àïën möåt cö àaâo

NS Lï Höìng Thùæm.

M
ûúâi böën tuöíi, cö beá
Phûúng trong “Cung àaân naâo cho em”, Hûúng tûâ Hoaâ Bònh
vai Thaão trong “Böng höìng caâi aáo”... Taâi xuöëng Haâ Nöåi theo
nùng núã röå, chõ liïn tuåc àûúåc caác àaâi sûå chó dêîn cuãa anh hoå mònh laâ
truyïìn hònh múâi thu vaâ àûúåc giao vai coá NSÛT Minh Thaânh àïí hoåc
àêët diïîn trong chûúng trònh "Thùæp saáng haát caãi lûúng. Àuáng luác àoá
niïìm tin" cuãa Nhaâ haát Caãi lûúng Trêìn Hûäu vaâo dõp Nhaâ haát Caãi lûúng
Trang. Chõ cuäng vûâa thu möåt söë baâi ca cöí Viïåt Nam múã khoaá àaâo taåo
cho Àaâi Truyïìn hònh thaânh phöë Höì Chñ trung cêëp Diïîn viïn caãi lûúng,
Minh (HTV) vaâ tham gia trong chûúng chõ àaä àùng kyá theo hoåc. Cuâng
trònh VCD vol.2 cuãa nghïå sô Àaâo Vuä khoaá àaâo taåo trung cêëp khoaá II
Thanh. cuãa Nhaâ haát vúái Daå Ngoåc
Gêìn àêy nhêët, vai Trêìn Thõ Dung trong Hûúng coân coá caác nghïå sô àaä
vúã “Dêëu êën giao thúâi” cuãa Nhaâ haát Caãi thaânh danh nhû: Thuyâ Liïn,
lûúng Trêìn Hûäu Trang tham dûå Höåi diïîn Thanh Thanh Hiïìn, Bñch
Sên khêëu Caãi lûúng chuyïn nghiïåp toaân Nhêåt... Nùm 1987, sau khi
quöëc nùm 2009 do Lï Höìng Thùæm àaãm töët nghiïåp, Daå Ngoåc
nhiïåm àaä gêy êën tûúång maånh vaâ vai diïîn Hûúng chñnh thûác àûúåc
giaâu tñnh saáng taåo naây àaä mang laåi cho Lï
Höìng Thùæm têëm huy chûúng vaâng trong
NS Daå Ngoåc Hûúng
Höåi diïîn.

VÙN HIÏËN 71 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn

trúã thaânh diïîn viïn cuãa Nhaâ haát Caãi lûúng Viïåt Nam.
Chõ àaä thïí hiïån rêët thaânh cöng nhûäng vai diïîn nhû:
Nga (Hoaâng tûã biïín), Chi Ö San (Cö gaái Phuâ Tang),
Cöng chuáa (Àöi ngoåc lûu ly), Vûúng Ngoåc Hoaân (Sinh
tûã baâi), Lan (Anh goåi maäi tïn em), Kiïìu Miïn (Nöîi nhúá
hoa bêët tûã), baâ Tuyïët (Ên aái vúái keã giïët ngûúâi), Dung
(Kïu cûáu), baâ meå (Bùæc cêìu ö thûúác), Ömachi (Thaánh
Nhên), baâ Toan (Nùæng quaái chiïìu höm), Sirin (Truyïìn
thuyïët tònh yïu)...
Thuúã ban àêìu búä ngúä vaâo nghïì ngûúâi thêìy àêìu tiïn
luön chuá yá, dêîn dùæt vaâ têån tònh chó baão cho chõ chñnh laâ
nghïå sô Höìng Àiïåp. Nhùæc àïën nghïå sô Höìng Àiïåp, Daå
Ngoåc Hûúng têm sûå: “Cö Àiïåp thûúâng goåi Hûúng àïën
nhaâ chó daåy, truyïìn nghïì. Coá nhûäng höm ài hoåc vïì,
Hûúng lïn nhaâ cö, têåp theo cö möåt caách say sûa. Cö cûá
daåy Hûúng vö tû nhû vêåy vaâ Hûúng cuäng àoán nhêån sûå
chùm chuát cuãa cö höìn nhiïn nhû thïë...”.
Khaán giaã yïu mïën caãi lûúng hùèn khöng thïí naâo
quïn àûúåc möåt baâ chuã êëp Mï Thaão trong vúã “Cêy àaân
huyïìn thoaåi” (hay coân àûúåc goåi laâ “Chuâa Àaân”). Vai
NS Quïë Trên.
diïîn naây àaä mang vïì cho Daå Ngoåc Hûúng giaãi thûúãng
cuãa Taåp chñ Sên khêëu vaâ giaãi ba trong cuöåc thi Taâi nùng
treã Sên khêëu toaân quöëc nùm 1998. Àêy cuäng laâ vai diïîn QUÏË TRÊN
àûúåc dû luêån àaánh giaá rêët cao búãi sûå nhêåp vai möåt caách
xuêët thêìn, taåo nïn hònh tûúång àeåp vaâ nöíi bêåt trong taác HÛÚNG XUÊN MAÁ LUÁM
phêím.
Thïë maånh cuãa Daå Ngoåc Hûúng laâ nhûäng vai àaâo ÀÖÌNG TIÏÌN
thûúng. Taåi Höåi diïîn Sên khêëu Caãi lûúng chuyïn
nghiïåp toaân quöëc nùm 2000, Daå Ngoåc Hûúng tham gia
vúái möåt vai diïîn khöng thuöåc súã trûúâng nhûng laåi Sinh ra, lúán lïn trong möåt gia
khiïën nhiïìu ngûúâi trong giúái vaâ khaán giaã ngúä ngaâng
búãi khaã nùng diïîn rêët tinh tïë. Bùçng sûå tòm toâi, hoåc hoãi, àònh vaâ doâng hoå coá àïën nùm
nghiïn cûáu möåt caách rêët cöng phu, Daå Ngoåc Hûúng àaä àúâi theo nghïì haát, nhiïìu
vaâo vai nhên vêåt phaãn diïån - hoaâng hêåu Nguyïîn Thõ
ngûúâi cho rùçng Quïë Trên may
Anh trong vúã diïîn “Vùçng vùåc aánh sao khuï” vúái möåt
caách thïí hiïån múái meã, khaác laå. Vai diïîn naây àaä mang vïì mùæn hún nhûäng nghïå sô khaác
cho Daå Ngoåc Hûúng têëm Huy chûúng baåc taåi Höåi diïîn vò coá cha laâ möåt nghïå sô nöíi
vaâ trúã thaânh kó niïåm àeåp trong cuöåc àúâi hoaåt àöång
tiïëng vaâ rêët am hiïíu vïì nghïì
nghïå thuêåt cuãa chõ.
Khi àûúåc hoãi vïì vai diïîn têm àùæc nhêët, Daå Ngoåc nghiïåp dêîn dùæt vaâo nghïì.
Hûúng têm sûå rùçng vai diïîn naâo chõ cuäng coi troång nhû Nhûng Quïë Trên khöng nuáp
nhau. Vai diïîn naâo chõ cuäng thñch, búãi nïëu khöng thñch,
khöng yïu, khöng hiïíu nhên vêåt àoá thò seä khoá thïí hiïån
thaânh cöng. Coá nhûäng vai diïîn qua ài maâ chõ vêîn muöën

möåt ngaây naâo àoá àûúåc thïí hiïån laåi. Möîi lêìn xuêët hiïån
trïn sên khêëu laåi thêëy chõ coá thïm chuát gò àoá múái meã
qua tûâng vai diïîn, tûâng nhên vêåt. Hònh tûúång cuãa Trêìn
Thõ Dung trong “Dêëu êën giao thúâi” cuãa àaåo diïîn Triïåu
Trung Kiïn (vúã diïîn àaåt giaãi nhò trong Liïn hoan sên
khêëu daânh cho caác àaåo diïîn treã) do Daå Ngoåc Hûúng thïí
hiïån laâ möåt vai diïîn hay àûúåc àaánh giaá cao. Vaâ múái
àêy, vai hoaâng hêåu Ca-Öng trong “Àïë àö soáng caã”
cuäng cuãa Triïåu Trung Kiïn (vúã diïîn tham dûå Höåi diïîn
Sên khêëu Caãi lûúng chuyïn nghiïåp toaân quöëc 2009), àaä
giuáp chõ àaåt àûúåc huy chûúng vaâng taåi Höåi diïîn.
T
ûâ nhoã Quïë Trên àaä àûúåc ài theo ba
(NSND Thanh Toâng), xem ba têåp tuöìng,
diïîn tuöìng vúái nhiïìu nghïå sô nöíi tiïëng
nhû NSÛT Baåch Tuyïët, NSÛT Lïå Thuãy.... Lïn
böën tuöíi, Quïë Trên bùæt àêìu tham gia ca haát trïn
caác àaâi truyïìn hònh, röìi àûúåc hoåc úã àoaân Àöìng
ÊËu Baåch Long do thêìy Baåch Long chó daåy. Taám
tuöíi Quïë Trên àûúåc giao vai vaâ lêìn àêìu tiïn
xuêët hiïån trïn sên khêëu vúái vúã caãi lûúng “Coác
kiïån trúâi”, sau àoá, cuäng trïn sên khêëu Àöìng ÊËu,
Quïë Trên tham gia diïîn trong caác vúã: Cêìu vöìng
vaâ àaân thoã, Cuã caãi khöíng löì, Caám ún chuá khó...

72 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

 Laâ möåt ngûúâi àaä bao nhiïu
nùm theo nghïì haát, rêët thûúng con,
mûâng vò con yïu nghïì vaâ coá khaã
nùng kïë thûâa truyïìn thöëng gia
àònh, nhûng nghïå sô nhên dên
Thanh Toâng cuäng rêët nghiïm khùæc
vïì viïåc hoåc haânh cuãa Quïë Trên. Ba
cuãa Quïë Trên àaä ra lïånh cho cö:
“Phaãi têåp trung hoåc, chó àûúåc haát
vaâo nhûäng ngaây nghó, dõp lïî vaâ
nghó heâ”. Quïë Trên àaä khöng phuå
loâng tin cuãa ba meå, töët nghiïåp phöí
thöng trung hoåc rêët xuêët sùæc khi thi
àöî caã hai trûúâng Àaåi hoåc Sû phaåm
TP Höì Chñ Minh (khoa giaáo duåc
tiïíu hoåc) vaâ trûúâng Cao àùèng Kinh
tïë Àöëi ngoaåi TP Höì Chñ Minh.
Cuäng trong thúâi àiïím àoá Quïë Trên
coân tham gia thi giaãi triïín voång
Trêìn Hûäu Trang vúái vai Thiïn
Kiïìu cöng chuáa trong trñch àoaån
“Trùæng hoa mai” (Àaåo diïîn:
NSND Thanh Toâng) vaâ cö àaä àoaåt
huy chûúng vaâng trong muâa giaãi
nùm àoá. Taâi nùng àûúåc khùèng
àõnh, Quïë Trên thuyïët phuåc gia
àònh àûúåc theo nghïì.
Trong haânh trang caác vai diïîn
cuãa mònh Quïë Trên rêët têm àùæc vúái
vai cöng chuáa Bñch Vên trong “Bïn
cêìu dïåt luåa”. Quïë Trên têm sûå:
“Àêy laâ möåt vai diïîn khaá nùång so
vúái Quïë Trên, vai diïîn naây coá
nhûäng chuyïín biïën têm lyá khaá
phûác taåp. Coá thïí noái àêy laâ möåt
nhên vêåt àa chiïìu, coá rêët nhiïìu àêët
diïîn cho Quïë Trên...”.
Ngoaâi haát caãi lûúng, Quïë Trên
coân rêët thaânh cöng trong vai troâ
laâm MC cho caác chûúng trònh
truyïìn hònh. Vúái gûúng mùåt khaã aái
vaâ chêët gioång truyïìn caãm, Quïë
Trên àaä àûúåc nhiïìu àaâi truyïìn
hònh àïí yá vaâ àïì nghõ cöång taác.
Nhûäng nùm gêìn àêy Quïë Trên
liïn tuåc coá nhûäng chûúng trònh
riïng cuãa mònh nhû “Quïë Trên
mûâng xuên múái” diïîn ra nùm
2007 taåi nhaâ haát lúán thaânh phöë Höì
Chñ Minh, Liveshow phuåc vuå
cöng nhên cuãa cöng ty Casudo
thaáng 2 nùm 2007, Liveshow
“Quïë Trên - Möåt thúâi aáo trùæng” taåi
trûúâng Àaåi hoåc Cêìn Thú vaâo
thaáng 11 nùm 2007, Liveshow
“Quïë Trên - Lúán lïn cuâng thaânh
phöë” diïîn ra taåi trûúâng Àaåi hoåc
Sû phaåm thaânh phöë Höì Chñ Minh
thaáng 4 nùm 2008, Quïë Trên rêët
vui mûâng laâ nghïå sô àêìu tiïn àûúåc
vinh danh trong haång muåc diïîn
viïn caãi lûúng àûúåc yïu thñch
nhêët cuãa HTV Awards, tiïëp àoá
Nhaâ vùn hoáa Sinh viïn TP Höì Chñ
Minh àaä choån Quïë Trên laâm
liveshow cho chûúng trònh “Sinh
viïn vúái ngûúâi nöíi tiïëng”. Thaáng 5
nùm 2008 Àaâi tiïëng noái nhên dên
thaânh phöë Höì Chñ Minh laåi múâi
Trên laâm MC cho chûúng trònh caãi
lûúng múái trûåc tiïëp àõnh kyâ phaát
soáng vaâo möîi saáng chuã nhêåt...
Gêìn àêy nhêët Quïë Trên àaä thûåc
hiïån DVD album “Quïë Trên -
Hûúng xuên maá nuám àöìng tiïìn”.
Trong album naây hêìu hïët caác tiïët
muåc àïìu do ba cö saáng taác vaâ daân
dûång nhû: trñch àoaån vui “Thêìy
boái gaã con”, “Hûúng xuên”, tên
cöí “Tònh meå”... Vúái album àêìu tay
naây, Quïë Trên muöën gûãi àïën ba
cuãa mònh möåt moán quaâ tinh thêìn
vö giaá trong lêìn sinh nhêåt thûá 55
cuãa öng vúái sûå biïët ún vaâ cuäng àïí
cho ba phêìn naâo an têm vïì sûå
trûúãng thaânh cuãa cö con gaái rûúåu
trong nghïì nghiïåp. Laâ nghïå sô caãi
lûúng treã duy nhêët àûúåc vinh dûå
tham dûå Àaåi höåi Taâi nùng treã Viïåt
NS Quïë Trên vaâ cha - NSND Thanh Toâng.
Nam àûúåc töí chûác lêìn àêìu tiïn taåi
Haâ Nöåi vaâo thaáng 10 vûâa qua,
Quïë Trên àaä àïí laåi möåt êën tûúång
àeåp trong loâng nhiïìu ngûúâi.
Trong Àaåi höåi, ngoaâi baâi tham
luêån cuãa mònh, Quïë Trên coân
àûúåc múâi lïn haát phuåc vuå trong
nhûäng buöíi hoåp, giao lûu. Bïn
caånh àoá, Trên coân àûúåc choån laâm
nhên vêåt àiïín hònh àïí giao lûu vaâ
àûúåc thay mùåt cho 450 àaåi biïíu vïì
dûå Àaåi höåi àoåc Thöng àiïåp cuãa
Àaåi höåi gûãi taâi nùng treã vaâ tuöíi treã
Viïåt Nam trïn toaân thïë giúái. Trúã
vïì sau Àaåi höåi, Quïë Trên laåi têët
bêåt lïn saân têåp (ngaây ba buöíi) àïí
chuêín bõ cho Höåi diïîn Sên khêëu
Caãi lûúng chuyïn nghiïåp nùm
2009 töí chûác taåi TP Höì Chñ Minh,
vúái vai naâng Trinh (con gaái öng
laái àoâ) trong vúã “Bïën nûúác Nguä
Böì”. Bùçng gioång ca vaâ neát diïîn
trong saáng, Quïë Trên àaä chinh
phuåc àûúåc caã nhûäng khaán giaã khoá
tñnh nhêët. Vai diïîn cö con gaái öng
laái àoâ yïu nûúác àêìy khñ phaách,
hiïn ngang, yïu nûúác, tûå haâo vïì
dên töåc khöng khuêët phuåc trûúác
quên thuâ, vaâ möåt traái tim nhên
hêåu àùçm thùæm yïu thûúng cuâng
veã dõu daâng cuãa ngûúâi phuå nûä AÁ
Àöng àaä mang laåi cho Quïë Trên
chiïëc huy chûúng Vaâng taåi Höåi
diïîn naây.
VÙN HIÏËN 73 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

THÏË HÏå THÊÌY GIAÁO

huyeàn thoaïi
TRÏN QUÏ HÛÚNG TÊY BÙÆC
NGUYÏÎN ANH TUÊËN
Àaåo diïîn àiïån aãnh - nguyïn giaáo viïn Trûúâng PTTH Thuêån Chêu - Sún La

AÃnh: Xoám.
74 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
T
hónh thoaãng töi vêîn vaâo laâng Luã (tûác Kim Luä -
phûúâng Àaåi Kim - quêån Hoaâng Mai, Haâ Nöåi) àïí thùæp
hûúng cho cuå Nguyïîn Siïu taåi Tûâ àûúâng hoå
Nguyïîn do àaåo diïîn Tûå Huy - chaáu böën àúâi cuãa cuå cai
quaãn, vaâ àöìng thúâi reä thùm öng Hoaâng Àaåo Chuác (cuäng
coá “dêy mú rïî maá” vúái hoå Nguyïîn) - vò quan hïå vùn
chûúng chûä nghôa, vò muöën àûúåc gêìn guäi hoåc hoãi möåt con
chaáu cuãa Nhaâ giaáo - nhaâ vùn hoaá nöíi danh Hoaâng Àaåo
Thuyá... Vaâ trïn hïët, vò àïìu laâ “dên daåy hoåc úã Têy Bùæc trúã
vïì” (öng lïn Têy Bùæc khi töi coân laâ möåt àûáa treã múái ài hoåc).
Àiïìu àùåc biïåt thuá võ àöëi vúái töi, giöëng nhû möåt sûå phaát hiïån
quyá giaá, àoá laâ: öng Hoaâng Àaåo Chuác khöng chó tûâng daåy
hoåc úã Têy Bùæc, maâ öng coân laâ möåt thêìy giaáo cuãa “Thïë hïå
Nùm chñn” (1959) taåi Khu tûå trõ Thaái - Meâo cuä.
NHÛÄNG “NGÛÚÂI THÊÌY ÀÊÌU TIÏN”
“Thïë hïå 59” laâ caách goåi thên mêåt vïì àoaân giaáo viïn
860 ngûúâi àûúåc Böå Giaáo duåc cûã lïn caác vuâng nuái Viïåt Bùæc,
Têy Bùæc vaâo thaáng 9 nùm 1959. Coá thïí noái, àêy laâ möåt sûå
kiïån troång àaåi, bùæt àêìu cho möåt giai àoaån múái cuãa nïìn
Giaáo duåc nûúác nhaâ. Tiïëp theo bûúác chên cuãa nhûäng àoaân
quên giaãi phoáng Têy Bùæc, chó vaâi nùm sau laâ túái bûúác chên
cuãa nhûäng àoaân giaáo viïn miïìn xuöi vúái sûá mïånh phaát
triïín vùn hoaá giaáo duåc úã caác miïìn dên töåc ñt ngûúâi, khùæc
phuåc tònh traång chïnh lïåch giûäa miïìn xuöi vaâ miïìn nuái...
Mûúâi mêëy nùm qua, töi àaä àûúåc gùåp khöng ñt nhûäng
nhaâ giaáo toác hoa rêm hay baåc trùæng cuãa Thïë hïå 59 naây taåi
nhûäng thõ trêën, thõ xaä, thaânh phöë cuãa Sún La, Lai Chêu,
Àiïån Biïn Phuã - coá ngûúâi töi àaä biïët tûâ trûúác, coá nhiïìu
ngûúâi lêìn àêìu tiïn töi àûúåc nghe tïn biïët mùåt. Nhûng, lêìn
àêìu tiïn töi àûúåc nghe kïí vïì Thïë hïå giaáo viïn 59 laâ khi
àûáng bïn daäy nuái Puá Luöng (thõ trêën Thuêån Chêu), löëi dêîn
lïn vuâng cao Coâ Maå gêìn ba mûúi nùm vïì trûúác... Nhûäng
àoaân thêìy cö giaáo tûâ miïìn xuöi lïn àaä àûúåc àûa tiïîn tûâ bïën
xe khaách phöë huyïån túái chên nuái Puá Luöng naây, àïí bùæt
àêìu cuöåc haânh trònh ài böå lïn Àiïån Biïn, Lai Chêu, vaâ
sang huyïån Söng Maä. Muâa hoa ban vûâa röìi, töi coá lang
thang trïn vuâng thûúång nguöìn söng Maä, nhòn laåi con
àûúâng quöëc löå Mai - Maä (Mai Sún - Söng Maä) trïn trùm
cêy söë, vaâ hònh dung ra löëi ài tùæt àêìy nguy hiïím haâng chuåc
cêy söë àûúâng rûâng tûâ Thuêån Chêu vûúåt qua caác àõa danh
maâ chó nghe tïn àaä àuã rúån gaáy vúái caã dên baãn àõa, nhû
Loong Heå, Mûúâng Baám, Cùæn Tyã, Hoái Sûa (dêëu chên höí)...
àïí sang têån vuâng cao giaáp biïn naây... 15 nùm trûúác, khi
vaâo xaä Loong Heå (Thuêån Chêu), töi coá vinh dûå àûúåc troâ
chuyïån vúái cuå Thaâo Ngoåc Lûúng, möåt thuã lônh du kñch xûa,
möåt nhên sô ngûúâi Möng coá uy tñn àùåc biïåt. Vúái sûå böåc trûåc
höìn hêåu, cuå àaä baây toã tònh caãm thùæm thiïët, sûå biïët ún sêu
xa àöëi vúái nhûäng thêìy cö giaáo àêìu tiïn àaä vïì túái jao (laâng
Möng) heão laánh cuãa cuå. Töi khöng ngúâ àoá laåi laâ lêìn cuöëi
cuâng àûúåc gùåp cuå - chó mêëy thaáng sau àoá cuå qua àúâi; song
hònh aãnh cuå vúái chiïëc gêåy chöëng run run bïn thûãa myâ
àöng khö chaáy vaâ nhûäng lúâi möåc maåc nhû thêëm vaâo gan
ruöåt cuãa cuå seä in hùçn trong têm trñ töi maäi maäi...
Vêng, phaãi khaá nhiïìu nùm thaáng sau khi rúâi quaäng àúâi
laâm thêìy úã möåt thõ trêën miïìn nuái bònh lùång, töi múái coá thïí
hònh dung àûúåc hïët caái cuöåc söëng cuãa nhûäng ngûúâi àaä
tûâng traãi qua haâng ngaân túái haâng chuåc ngaân ngaây àïm taåi
nhûäng laâng baãn heo huát xa xùm traãi khùæp vuâng Têy Bùæc
röång lúán- nhûäng núi maâ ñt nhêët cuäng phaãi mêët vaâi àún võ
“ngaây àûúâng” ài böå leo döëc, qua àeâo cao thaác dûä, löëi moân
chïnh vïnh, núi maâ sûúng muâ, thuá dûä, söët reát aác tñnh,
nhûäng huã tuåc laåc hêåu dûång trûúâng thaânh thûã thaách trûúác
hoå; vaâ hoå àaä thûåc sûå söëng ba cuâng vúái àöìng baâo, àaä caãm
hoaá àöìng baâo vaâ àûúåc àöìng baâo caãm hoaá, àaä hoaân thaânh
VÙN HIÏËN 75 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
xuêët sùæc nghôa vuå cöng dên bùçng traái tim àêìy nhiïåt huyïët
cuãa tuöíi treã giaác ngöå... Nhúá lùæm caái tònh caãm êëm aáp mùån
nöìng cuãa ngûúâi dên miïìn nuái chêët phaác... Nhúá lùæm nhûäng
thaáng ngaây roâng raä vúái chiïëc ba lö vaâ chiïëc gêåy leo khùæp
caác ngoån nuái, baãn xa àïí chiïu sinh múã trûúâng múã lúáp...
Nhúá lùæm nhûäng àïm reát cûáa da thõt vêîn cêìm àeân soi
àûúâng cho tûâng em hoåc sinh kyá tuác xaá, röìi xem chuáng giùæt
maân àaä kñn chûa, chùn coá àùæp khöng... Nhúá lùæm nhûäng
buöíi mûa rûâng xöëi xaã, thêìy troâ vûâa hoåc vûâa kï laåi baân ghïë
traánh döåt... Nhúá lùæm nhûäng bûäa canh bon, rau taâu-bay, cuã
sùæn chia àöi, baát cúm àöån seã nûãa... Nhúá lùæm nhûäng ngaây
luä öëng suåt àûúâng tröi cêìu treo, thêìy troâ vûâa chaåy luä vûâa
traánh bom giùåc... Nhúá lùæm ngoån àeân dêìu leo leát, bïëp lûãa
saân chaáy thêu àïm...
Thêìy Nguyïîn Vùn Bön, ngûúâi àêìu tiïn cuãa ngaânh giaáo
duåc àûúåc phong danh hiïåu Anh huâng lao àöång àaä lùn löån
hïët tuöíi treã úã vuâng Muâ Caã - huyïån Mûúâng Teâ. Thêìy Doaän
Thanh coân daânh troån àúâi mònh àïí nghiïn cûáu caãi tiïën chûä
Möng. Thêìy Nguyïîn Haãi (hiïån úã thõ xaä Thaái Bònh) kïí laåi kyã
niïåm: möåt àïm laånh giaá, thêìy àûúåc cö gaái Möng con chuã
nhaâ lêëy chiïëc vaáy Möng vöën daânh cho àaám cûúái àùæp cho,
vò thûúng anh giaáo reát run nguã thiïëp ài luác soaån baâi; tónh
dêåy múái biïët, vaâ thêìy àaä thêìm khoác. Àoá cuäng laâ möåt thúâi
cuãa tuöíi treã söi nöíi, vúái cêy àaân ghi-ta phêåp phuâng trong
gian phoâng têåp thïí sú saâi hay bïn àöëng lûãa àïm àöng
sûúng phuã, caái tuöíi treã khöng thiïëu nhûäng giêy phuát möång
mú: “Ngoån gioá Pu Luöng thoa trïn maá em...”- nhû trong
möåt baâi haát cuãa thêìy Vuä Gia Thuåy noái höå têm tònh cuãa
àoaân quên giaáo duåc hêìu hïët àang úã tuöíi àöi mûúi, nhûäng
ngûúâi “xa quï hûúng chùèng heån ngaây vïì” vaâ mang trong
tim hònh boáng ngûúâi con gaái laâng quï àöìng bùçng ngoáng vïì
phûúng trúâi Têy Bùæc... Nhûäng caánh hoa ban eáp vaâo söí tay
àïí gûãi, keâm theo nhûäng cêu thú vuång vïì nhûng loáng laánh
sûúng rûâng buöíi nùæng mai doåc àûúâng miïìn Têy. Coá khöng
ñt àöi vúå chöìng cuâng tònh nguyïån àûáng trong àoaân quên
tiïn phong naây, nhû vúå chöìng thêìy Vuä Àònh Chû (söëng taåi
quêån Àöëng Àa, Haâ Nöåi); sau 50 nùm thêìy Chû vaâ cö Vuä
Thõ Hyã vêîn coân nhúá roä tûâng chi tiïët caái lêìn àêìu tiïn àûúåc
gùåp Baác Höì taåi trûúâng Böí tuác cöng nöng TW, khi Ngûúâi
àïën trao nhiïåm vuå veã vang cho “Thïë hïå 59” trong buöíi tiïîn
àûa: Haäy cùæm ngoån cúâ giaáo duåc túái nhûäng laâng baãn xa xöi
nhêët cuãa Viïåt Bùæc, Têy Bùæc!
Möåt lúáp hoåc cho ngûúâi Daáy úã Phong Thöí, Lai Chêu. AÃnh: Phuâng Triïåu.
76 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Nhiïìu ngûúâi cuãa Thïë hïå àoá, khi vïì hûu àaä thêåt sûå coi
Têy Bùæc laâ quï hûúng thûá hai cuãa mònh, trong niïìm vui
àoaân tuå àaåi gia àònh, trong niïìm tûå haâo vïì àaân con chaáu
vêy quanh - nhûäng ngûúâi àaä sinh ra, lúán lïn vaâ lêåp nghiïåp
taåi nuái rûâng Têy Bùæc, nhiïìu ngûúâi àang kïë tuåc sûå nghiïåp
giaáo duåc cuãa hoå... Vui vúái maãnh vûúân ao caá, vúái luöëng hoa
cêy caãnh, daåy àaân chaáu nhoã hoåc haânh, hoùåc ngöìi phuå baán
haâng vúái con caái giûäa chúå phiïn, hoå vêîn giûä têån àaáy loâng
nhû baáu vêåt nhûäng kyã niïåm àeåp cuãa tònh nghôa thêìy troâ,
àöìng nghiïåp; vaâ hoå thûúâng kïí laåi nhûäng cêu chuyïån cuä
cuãa àúâi daåy hoåc möåt caách say sûa, tûå haâo...
Coá nhiïìu ngûúâi cuãa “Thïë hïå 59” àaä yïn nghó vônh
hùçng taåi Têy Bùæc trong niïìm tiïëc thûúng cuãa àöìng nghiïåp
vaâ caác thïë hïå hoåc troâ. Àoá laâ nhûäng nhaâ giaáo àaáng kñnh nhû
Trêìn Duy Thúâi, Doaän Thanh, Trêìn Xuên Lan, Mai Troång
Thiïåp, Vuä Nha, Nguyïîn Tiïën... Töi àïën thùæp hûúng cho
thêìy Trêìn Xuên Lan taåi nghôa trang Nhên Dên thaânh phöë
Sún La. Trong khoái hûúng vaâ khung caãnh tõch mõch, loâng
töi chúåt êëm aáp laå thûúâng khi nhúá laåi aánh mùæt nuå cûúâi cuâng
nhûäng cêu chuyïån dñ doãm cuãa ngûúâi àöìng nghiïåp lúán tuöíi,
ngûúâi Anh, ngûúâi Thêìy tinh thêìn cuãa töi, luác töi coân laâ möåt
“anh giaáo” treã hiïëu thùæng múái lïn Têy Bùæc vaâ àang laâ thêìy
giaáo cuãa con gaái öng. Thúâi gian vaâ sûå traãi nghiïåm múái giuáp
töi dêìn hiïíu àûúåc caái têìm voác lõch sûã cuãa nhûäng con ngûúâi
bònh thûúâng úã Thïë hïå öng...
“NGÖI NHA” GIAÁO DUÅC TÊY BÙÆC
Trong ngöi trûúâng àêìu tiïn úã Têy Bùæc àaä àaåt chuêín
Quöëc gia tiïíu hoåc tûâ caách àêy 10 nùm, àaä àûúåc phong
tùång Anh huâng lao àöång- trûúâng tiïíu hoåc söë I Tuêìn Giaáo,
cö hiïåu trûúãng, nhaâ giaáo ûu tuá Àöî Quyá Laåc sau khi noái vïì
nhûäng bñ quyïët cuãa Ban GH àïí xêy dûång trûúâng chuêín
QG tiïíu hoåc, àaä rûng rûng kïí laåi cho töi nghe nhûäng kyã
niïåm cuãa mònh àöëi vúái möåt thêìy giaáo Thïë hïå 59, chñnh thêìy
àaä hun àuác trong cö khaát voång trúã thaânh cö giaáo cuãa baãn
laâng, röìi caái yá chñ xêy dûång trûúâng chuêín QGTH- möåt tiïu
chñ dûúâng nhû khöng tûúãng úã möåt ngöi trûúâng cuãa xaä
ngheâo nùçm núi tiïëp giaáp Àêët - Trúâi (Phaå Àin)! Coân úã
trûúâng PTCS 8-4 (Möåc Chêu), töi àûúåc troâ chuyïån vúái thêìy
hiïåu trûúãng Trêìn Caãnh - con trai àêìu cuãa nhaâ giaáo Trêìn
Thöng Thïë hïå 59; giûäa bao ngöín ngang gian khoá àúâi
thûúâng úã möåt vuâng àêët àang laâ àiïím noáng cuãa tïå naån ma
tuyá, töi chúåt hiïíu: trong caái thaânh tûåu àaáng khêm phuåc cuãa
möåt trûúâng àiïím toaân diïån, liïn tuåc giûä laá cúâ àêìu trûúâng
tiïn tiïën cêëp tónh trong nhiïìu nùm àoá, chùæc chùæn phaãi
chûáa àûång caái nhiïåt huyïët nung nêëu cuãa thêìy hiïåu trûúãng
àûúåc thûâa hûúãng tûâ ngûúâi cha... Vaâ taåi trûúâng PTTH Tö
Hiïåu - ngöi trûúâng nöíi tiïëng tûâng àaâo taåo biïët bao thïë hïå
caán böå chuã chöët cho tónh Sún La (vaâ caác ban ngaânh Trung
ûúng), thêìy giaáo daåy vùn- hiïåu trûúãng Vuä Àònh Thêëm, con
trai cuãa nhaâ giaáo laäo thaânh Thïë hïå 59 Vuä Àònh Nhuêìn àaä
noái vïì ngûúâi cha àaáng kñnh cuãa mònh: “Àöëi vúái töi, öng coân
laâ möåt ngûúâi Thêìy lúán... Töi sinh ra úã Têy Bùæc, vaâ thêåt may
mùæn, coá thïí noái laâ möåt haånh phuác khi töi coá thïí nöëi nghiïåp
àûúåc cha töi úã ngay maãnh àêët naây...”.
Roä raâng laâ nhûäng thïë hïå giaáo duåc ài sau quaã khöng höí
danh laâ lúáp kïë tuåc xûáng àaáng cuãa Thïë hïå 59!
Nhûäng nùm qua, töi coá cú höåi àïën vúái nhiïìu laâng baãn
xa khuêët chòm trong nuái xaám, sûúng muâ - núi àaä vaâ àang
coá biïët bao lúáp thêìy cö giaáo êm thêìm cöëng hiïën tuöíi xuên
vaâ haånh phuác cuãa mònh cho tûúng lai cuãa caác em nhoã.
Gian nan vêîn coân nhiïìu khön xiïët! Giûäa thúâi buöíi vùn
minh àiïån tûã, àöìng baâo möåt söë vuâng reão cao Sún La, Lai
Chêu vêîn coân söëng trong àiïìu kiïån cuãa thúâi tiïìn sûã. Laâm
sao coá thïí cêìm loâng àûúåc trûúác nhûäng em hoåc sinh dên
töåc chên àêët, aáo chaâm phong phanh muâa laånh, lúáp hoåc
ngöín ngang phên trêu ngûåa vaâ tröëng huïëch tûá bïì! Thûúng
lùæm nhûäng em nhoã miïìn nuái! Nhûäng ngûúâi thêìy àaä vaâ
àang laâm hïët sûác mònh àïí caác em khoãi phaãi söëng kiïëp thuá
hoang, coã daåi! ÚÃ möîi ngöi trûúâng vuâng cao, vuâng sêu,
vuâng xa, nhûäng thêìy cö giaáo höm nay vêîn àang tiïëp tuåc
cöng viïåc cuãa thïë hïå tiïn phong, kiïn trò chöëng laåi huã tuåc
laåc hêåu vaâ nhûäng aãnh hûúãng phaãn àöång àïí giaânh giêåt lêëy
cho lúáp hoåc cuãa mònh tûâng em nhoã coá hoaân caãnh gia àònh
eáo le. Cö giaáo Phan Thõ Nguyïåt - trûúãng ban giaáo duåc Sòn Niïìm vui àïën trûúâng. AÃnh: Mai Thaânh Tiïën.
Höì kïí: “Coá khöng ñt cö giaáo vuâng sêu phaãi neán laåi caã tònh
mêîu tûã, gûãi con nhoã vïì quï àïí truå laåi vúái àõa baân giaáo duåc Chuác nhiïìu lêìn ngûúåc Têy Bùæc tòm hiïíu laåi, xöng vaâo haâng
cuãa mònh. Trong söë àoá, coá ngûúâi laâ con cuãa caác thêìy giaáo múá thuã tuåc rùæc röëi àïí thêìy Thúâi àûúåc truy tùång danh hiïåu
Thïë hïå 59 - nhû cö giaáo Lan úã xaä Taâ Ngaão”. Nhaâ giaáo ûu Liïåt sô. Phaãi ngoát nûãa thïë kyã sau, gia àònh thêìy Thúâi múái
tuá Haâ Quyá Minh, nguyïn giaám àöëc Súã GD-ÀT Lai Chêu - coá àiïìu kiïån àûa haâi cöët Thêìy vïì an taáng taåi Nghôa trang
ngûúâi tûå nhêån mònh laâ “saãn phêím trûåc tiïëp cuãa Thïë hïå thêìy Liïåt sô quï nhaâ (huyïån Nam Saách- Haãi Dûúng...
giaáo 59” àaä dêîn töi túái thùm möåt söë cú súã giaáo duåc cuãa Àöìng nghiïåp cuãa thêìy Trêìn Duy Thúâi- nhûäng ngûúâi
huyïån Mûúâng Lay. Thêìy Minh kïí: sau cún luä queát khuãng tûâng gûãi gùæm nhûäng thaáng nùm àeåp àeä nhêët cuãa àúâi mònh
khiïëp thaáng 8-1996, toaân böå caác trûúâng úã thõ trêën bõ san cho Têy Bùæc, khi trúã vïì quï hûúng baãn quaán, ai cuäng êëp
phùèng, thò ngay trong thaáng 8 nùm àoá, caác trûúâng àaä nhêët iu trên troång quaäng àúâi àoá, coi noá laâ möåt cöåi nguöìn khöng
tïì dûång nhaâ baåt àïí duy trò nùm hoåc. Vaâ cuäng kïí tûâ nùm hïì vúi caån cuãa niïìm tin, leä söëng. Khi vïì xuöi, mang theo
hoåc khoá quïn àoá cho túái nay, suöët gêìn 15 nùm, trûúâng tiïíu “Nhûäng nùm thaáng vaâng ngoåc” cuãa nghôa tònh Têy Bùæc -
hoåc thõ trêën Mûúâng Lay vêîn liïn tuåc giûä vûäng danh hiïåu nhû tïn möåt baâi viïët cuãa thêìy Vuä Dûúng Quyä, hoå àaä àöång
“Trûúâng tiïn tiïën xuêët sùæc”, giúâ àêy àaä àaåt chuêín QG tiïíu viïn ngûúâi thên vûúåt qua biïët bao nghõch caãnh cuãa thúâi
hoåc! Àûáng trong khuön viïn àeåp àeä khang trang cuãa ngöi chuã nghôa thûåc duång lïn ngöi. Hoå vêîn tham gia giaãng daåy,
trûúâng tûâng chó coân laåi àêët buân vaâ àaá taãng naây, töi chúåt viïët saách tham khaão cho nhaâ trûúâng, hoùåc chuyïín sang
hiïíu vò sao khi nhùæc laåi quaá khûá gian nan, nhûäng gioåt lïå cöng taác khaác, duâ laâm gò hoå cuäng thûúâng tòm àïën nhau
sung sûúáng àaä ûáa ra trïn nhûäng cùåp mùæt àaä bùæt àêìu múâ trong möåt möëi àöìng caãm chung. Caác “thêìy 59” àaä àûáng ra
àuåc cuãa nhiïìu thêìy Thïë hïå 59. Vaâ töi cuäng àûúåc nghe - tûâ thaânh lêåp “Ban liïn laåc caán böå - giaáo viïn cuä cuãa Têy Bùæc
chñnh nhûäng ngûúâi thêìy maâ têm höìn trong saáng nhû trùng taåi Haâ Nöåi”. Phûúng chêm hoaåt àöång cuãa töí chûác naây laâ tûå
rùçm cuãa Thïë hïå àaáng kñnh àoá, nhûäng nöîi bûác xuác, trùn trúã nguyïån, thiïët thûåc...
vïì möåt vaâi chñnh saách àaäi ngöå àöëi vúái giaáo viïn vuâng cao, Nhaâ thú Chïë Lan Viïn coá mêëy cêu thú noái höå àûúåc nöîi
vuâng sêu chûa hoaân thiïån, coá luác coá núi chñnh saách laåi loâng cuãa têët caã nhûäng nhaâ giaáo miïìn xuöi tûâng cöëng hiïën
khöng àûúåc thûåc hiïån nghiïm chónh, thêåm chñ thiïëu lûúng tuöíi xuên cho miïìn nuái:
thiïån, nïn sûå thiïåt thoâi àêìu tiïn laåi laâ chñnh con em àöìng Nhúá àónh sûúng giùng, nhúá àeâo mêy phuã
baâo miïìn nuái phaãi hûáng chõu! Nïëu vêåy, chùæc hùèn àoá laâ nöîi Núi naâo qua loâng laåi chùèng yïu thûúng
buöìn, nöîi àau thêëm thña nhêët àöëi vúái ngûúâi thêìy Thïë hïå 59! Khi ta úã chó laâ núi àêët úã
Khi ta ài, àêët àaä hoaá têm höìn...
“ÀÊËT ÀAÄ HOÁA TÊM HÖÌN”
Rûâng nuái Têy Bùæc, Viïåt Bùæc khöng phaãi chó laâ gian khöí
Taåi phoâng truyïìn thöëng trûúâng PTTH nöåi truá tónh Lai
vúái sûúng muâ, suöëi sêu thaác dûä, àõa hònh hiïím trúã, khñ hêåu
Chêu, töi àûúåc thêëy nhûäng têëm aãnh phoáng lúán vïì möåt lïî
khùæc nghiïåt, maâ coân laâ möåt vuâng thiïn nhiïn huâng vô traáng
truy àiïåu trang troång töí chûác ngay giûäa sên trûúâng 10 nùm
lïå, möåt miïìn àêët thi võ vúái nïìn vùn hoaá àùåc sùæc cuãa nhiïìu
trûúác. Möåt thêìy giaáo ngûúâi dên töåc nhòn ra phña söng Àaâ,
dên töåc, laâ caác thïë hïå em nhoã àaáng yïu àang khao khaát
ngheån ngaâo kïí laåi: Thêìy Trêìn Duy Thúâi vöën laâ möåt thiïëu
aánh saáng vùn hoaá tri thûác khoa hoåc, vaâ àùåc biïåt laâ coá caác
sinh quên, tham gia quên àöåi chöëng Phaáp röìi chuyïín sang
thïë hïå giaáo viïn miïìn xuöi - kïí tûâ Thïë hïå 59 lõch sûã êëy -
giaáo duåc, tònh nguyïån lïn Têy Bùæc theo “Àoaân quên 59”.
cuâng con em caác dên töåc àaä vaâ àang êm thêìm viïët lïn
Thêìy Thúâi àaä hy sinh úã tuöíi ngoaâi àöi mûúi, trong khi cöë
nhûäng trang sûã Giaáo duåc thiïng liïng bùçng möì höi, trñ naäo,
cûáu söëng hai em hoåc sinh dên töåc trïn söng Àaâ muâa mûa
nhûäng phêìn àúâi quyá giaá, vaâ, bùçng caã xûúng maáu cuãa
luä. Mêëy chuåc nùm sau, sûå hy sinh quïn mònh cuãa thêìy
mònh!
Thúâi àaä àûúåc möåt àöìng nghiïåp cuä laâ thêìy giaáo Hoaâng Àaåo Haâ Nöåi - Têy Bùæc, cuöëi nùm 2009.

VÙN HIÏËN 77 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn
KHÑ TIÏËT ÀIÏåN BAÂN
HÛÄU DUÄNG
C
huáng töi vïì xaä Àiïån Hoaâ
thuöåc huyïån Àiïån Baân,
Quaãng Nam giûäa nhûäng
ngaây toaân dên hên hoan àoán
mûâng kyã niïåm 35 nùm ngaây quï
hûúng giaãi phoáng. Trong ngaây höåi
lúán, ngûúâi dên Àiïån Hoaâ khöng
quïn nhûäng thaáng nùm àöëi mùåt
vúái quên thuâ. Hoå ön laåi nhûäng
cuöåc àêëu tranh anh duäng cuãa quên
vaâ dên quï nhaâ, nhûäng têëm gûúng
kiïn trung, bêët khuêët. Àùåc biïåt, taåi
àêy chuáng töi àûúåc nghe baâi thú
vïì ngûúâi thiïëu niïn gan daå chiïën
àêëu can trûúâng trong caác nhaâ tuâ
Myä nguåy:
Em töi tuöíi àöå trùng troân
Sa vaâo tay giùåc sùæt son lúâi thïì
Hiïëu trung hai chûä nùång nïì,
Nghiïng vai chung gaánh
khöng hïì thúã than!
Mùåc cho boån soái lang taân baåo
Dúã àuã troâ tra khaão em töi
Duâi cui roi àiïån nûúác vöi
Khaão tra chùèng àûúåc, chiïu höìi
cuäng khöng.
Tûâ Tònh Baáo, Gia Long, Kho
Àaån...
Tûâ traái sang: Giaám àöëc Trêìn Quang Tuêën, nghïå sô Mai Tuyïët Hoa vaâ GS Hoaâng Chûúng.
78 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Nïëm àuã muâi mùån àùæng
chua cay
Xaâ lim, xiïìng xñch àïm ngaây
Cùæn rùng thaâ chïët chùèng thay
àöíi loâng”.
Tuy ngön tûâ baâi thú möåc maåc,
chên chêët, nhûng hònh aãnh ngûúâi
thiïëu niïn duäng caãm, bêët khuêët úã
miïìn àêët Quaãng anh huâng söëng
dêåy trong töi. Theo lúâi chó àûúâng
cuãa caác anh chõ em tuâ yïu nûúác,
chuáng töi àïën laâng Quang Hiïån,
núi saãn sinh ngûúâi thiïëu niïn Trêìn
Quang Tuêën (nhên vêåt chñnh cuãa
baâi thú trïn).
Nùm 1954, àêët nûúác chia cùæt,
cha meå Tuêën laâ caán böå caách maång
àïìu têåp kïët ra Bùæc. Hoå dûát ruöåt gúãi
laåi quï nhaâ àûáa con trai àêìu loâng
thú daåi. Do vêåy tuöíi thú cuãa Tuêën
khöng àûúåc may mùæn nhû caác baån
cuâng lûáa, thiïëu sûå chùm soác baân
tay thúm thaão cuãa meå hiïìn. Tuêën
lúán lïn trong sûå cûu mang, àuâm
boåc cuãa baâ nöåi giaâ yïëu vaâ gia àònh
ngûúâi baác ruöåt. Laâng Quang Hiïån
bêëy giúâ laâ cùn cûá cuãa caách maång,
trong nhaâ ngûúâi baác ruöåt cuãa Tuêën
coá hêìm bñ mêåt nuöi giêëu caác àöìng
chñ huyïån uyã Àiïån Baân. Nhúâ sûå
chùm soác giaáo duåc vïì truyïìn thöëng
cuãa gia àònh maâ trûåc tiïëp laâ baác
ruöåt nïn Tuêën súám giaác ngöå caách
maång. Caâng nhúá thûúng cha meå
bao nhiïu, Tuêën caâng cùm thuâ giùåc
bêëy nhiïu. Nùm 1963, Tuêën laâm
liïn toaán trûúãng thiïëu nhi thön
Quang Hiïån. Nùm 1965, àûúåc caác
chuá, caác anh dòu dùæt, Tuêën tham
gia giao liïn nöåi thaânh úã àún võ
P153 vúái nhiïåm vuå chuyïín taãi taâi
liïåu vaâ àûa caán böå nöåi thaânh tûâ cùn
cûá vaâo thaânh phöë Àaâ Nùéng vaâ
ngûúåc laåi. Àïën giûäa nùm 1967 do bõ
löå, Tuêën àûúåc àiïìu sang cöng taác
khaác, Àún võ 91 - Biïåt àöång thaânh
Àaâ Nùéng. ÚÃ thaânh phöë, Tuêën thay
hònh àöíi daång, lên la núi hang öí
cuãa àõch nhû Ty caãnh saát Gia
Long, Quên vuå thõ trêën, Àaâi phaát
thanh vaâ veä sú àöì chuyïín vïì Ban
chó huy. Moåi cöng taác trïn giao,
Tuêën àïìu hoaân thaânh xuêët sùæc.
Töíng tiïën cöng nöíi dêåy Tïët Mêåu
Thên 1968, Tuêën àûúåc töí chûác tin
tûúãng giao nhiïåm vuå mang mêåt
lïånh cuãa chiïën dõch àaánh vaâo
thaânh phöë Àaâ Nùéng... Theo
phûúng aán vaâ kïë hoaåch, saáng
möìng 5 tïët, Tuêën laâm nhiïåm vuå
tiïu diïåt àöìn caãnh saát Hoaâng Diïåu.
Khöng may àïën vúái Tuêën, giûäa luác
laâm nhiïåm vuå thò cú súã cuãa ta bõ löå.
Tuêën bõ àõch truy phuåc, àuöíi bùæt.
Trûúác tònh thïë naây, Tuêën vaâo möåt
nhaâ dên êín tröën. Boån giùåc tùng
cûúâng luâng suåc moåi ngoä ngaách,
maäi àïën 15 giúâ chiïìu ngaây höm àoá,
boån chuáng múái phaát hiïån Tuêën
àang nuáp dûúái gêìm giûúâng. Nhû
loaâi höí dûä àoái möìi, boån giùåc uâa
vaâo vêy quanh cêåu beá Tuêën. Nhêîn
têm hún, chuáng troái chùåt Tuêën keáo
lï trïn àûúâng phöë. Mùåc duâ sa vaâo
tay soái lang, tûã sinh trong gang
têëc, nhûng Tuêën vêîn hiïn ngang
doäng daåc: “Töi laâ giaãi phoáng quên,
nïëu caác öng giïët töi thò caách maång
seä trûâng trõ caác öng”.
Kïí tûâ ngaây àoá, vúái àöå tuöíi ùn
chûa no lo chûa túái, Tuêën chõu
caãnh tuâ àaây, tra têën daä man qua
tûâng nhaâ nguåc trêìn gian. Taåi trung
têm thêím vêën Thanh Bònh, boån cai
nguåc duâng moåi thuã àoaån àïí khai
thaác Tuêën. Vúái têëm loâng cùm thuâ
giùåc sêu sùæc vaâ quyïët têm baão vïå
cú súã, baão vïå àöìng àöåi, taåi àêy
Tuêën ûáng xûã khaá thöng minh,
nhanh trñ.
- Maây laâ Viïåt cöång phaãi khöng?
Boån giùåc hoãi:
- Khöng. Töi àang ài chúi mêëy
öíng àïën bùæt töi, Tuêën traã lúâi:
- Nhaâ maây úã àêu?
- Töi söëng vúái ngûúâi cö úã Àaâ
Nùéng.
Luác naây, tïn sô quan caãnh saát
nguåy, ngûúâi trûåc tiïëp chó huy bùæt
Tuêën, gêìm gûâ: “À.M thùçng nhoác
ranh kia, luác múái bõ bùæt maây xûng
laâ chiïën sô giaãi phoáng quên. Sao
giúâ maây laåi chöëi?.
Tuêën àanh theáp: Öng laâ sô
quan, sao öng ùn noái quaá höì àöì
ngö nghï vêåy. Thuãa naâo sa vaâo tay
caác öng laåi tûå xûng mònh laâ Viïåt
cöång. Röìi Tuêën quaát to: Öng muöën
lêåp cöng laâm haâi loâng cêëp trïn àïí
thùng quan tiïën chûác chûá gò?...
Àuöëi lyá trûúác nhûäng lúâi huâng biïån
khaá sùæc saão cuãa Tuêën, tïn sô quan
quaá xêëu höí trûúác quan thêìy cuãa y
röìi lùång leä lui ra khoãi phoâng. Thïë
laâ boån àao phuã nhaâ nguåc tha höì
haânh haå trïn thên thïí Tuêën möåt
caách daä man, naâo: taâu thuyã (àöí
nûúác xaâ böng), taâu bay dñ àiïån vaâo
ngûúâi, duâi cui, roi àiïån... laâm cho
Tuêën ngêët xóu nhiïìu lêìn vaâ bõ meã
xûúng sûúân.
Nhûäng thaáng ngaây úã Trung
têm thêím vêën, Ty caãnh saát Gia
Long, boån cai nguåc khöng àïí cho
Tuêën möåt ngaây bònh yïn. Chuáng
ra sûác haânh haå, tra têën vaâ khai
thaác. Cuöëi cuâng boån giùåc khöng
àûúåc tin tûác gò cuãa cú súã caách
maång. Sau àoá chuáng chuyïín Tuêën
vaâo nhaâ lao Kho Àaån. Sau àoá,
Tuêën bõ àaây ra Cön Àaão, àïën
thaáng 2 nùm 1969, chuáng àûa
Tuêën vaâo nhaâ lao Chñ Hoaâ vaâ cûá
möîi lêìn thay àöíi nhaâ nguåc laâ bêëy
nhiïu lêìn trïn thên thïí cuãa Tuêën
chõu bao trêån àoân roi tra khaão hïët
sûác daä man. Àïí coá cú höåi vaâ tiïëp
tuåc àaây àoåa Tuêën, boån lang soái
chuyïín Tuêën vïì Àaâ Nùéng àïí múã
phiïn toaâ xeát xûã. Trûúác khi xûã aán,
boån quan toaâ tay sai - hoãi: Maây coá
cêìn luêåt sû baâo chûäa cho maây
khöng.
Tuêën doäng daåc àaáp:
- Töi àêu phaãi laâ keã baán nûúác!
Töi laâ ngûúâi yïu nûúác àaánh àuöíi
Myä laâ coá töåi hay sao maâ cêìn luêåt
sû! Coân caác öng kïu aán tuâ thò caác
öng thay nhau maâ úã! Nghe Tuêën
traã lúâi hiïn ngang khñ khaái, boån
quên caãnh vaâ caãnh saát nguåy gêìm
lïn: Thùçng nhoã ranh naây cûáng àêìu,
àem ài bùæn...! Thêët baåi trûúác sûå
gan daå vaâ loâng duäng caãm cuãa
Tuêën, möåt lêìn nûäa boån giùåc àaây
Tuêën ra Cön Àaão.
Nùm 1973, thûåc hiïån êm mûu
cuãa giùåc laâ phên taán tuâ chñnh trõ
nhùçm lung laåc yá chñ chiïën àêëu cuãa
tuâ nhên caách maång, boån chuáng
àûa Tuêën cuâng 29 tuâ nhên khaác vïì
giam taåi nhaâ lao Kon Tum. Taåi
àêy, Tuêën cuâng anh em tuâ nöíi dêåy
àêëu tranh quyïët liïåt vïì sûå haâ khùæc
cuãa chïë àöå nhaâ tuâ Myä nguåy. Boån
àao phuã ra sûác àaân aáp cuöåc àêëu
tranh àêîm maáu cuãa tuâ nhên, cuöëi
cuâng chó coân voãn veån 4 tuâ nhên
àêëu tranh àïën cuâng trong àoá coá
Trêìn Quang Tuêën, ngûúâi con cuãa
laâng Quang Hiïån. Phaát hiïån Tuêën
laâ möåt trong nhûäng tuâ nhên khaá
nguy hiïím, chuáng nhöët Tuêën vaâo
phoâng biïåt giam. Duâ úã nhaâ nguåc
àêët liïìn, Cön Àaão hay phoâng biïåt
giam chêåt chöåi, àêìy aám khñ, song
vêîn khöng laâm nhuåt yá chñ chiïën
àêëu àöëi vúái Tuêën. Caác baån tuâ, kïí
laåi: Hai nùm roâng raä giam cêìm úã
phoâng biïåt giam, chúâ sú húã cuãa
boån cai nguåc, Tuêën tranh thuã thúâi
gian duâng muöîng cêìn mêîn, kiïn
trò àaâo hêìm bñ mêåt laâm “kho” dûå
trûä vêåt duång phoâng thên nhû
thuöëc men, nghïå, böng goân,
àûúâng... àêy laâ chöî dûåa, niïìm tin
qua möîi lêìn keã thuâ haânh haå, khaão
tra tuâ biïåt giam.
Tinh thêìn chiïën àêëu kiïn
cûúâng cuãa Tuêën trong nhaâ nguåc àaä
truyïìn àïën caác àöìng chñ Tónh uyã
Kon Tum. Nùm 1975, ngaây giaãi
phoáng, caác àöìng chñ Tónh uyã vaâo
nhaâ tuâ gùåp Tuêën. Vûâa túái sên nhaâ
lao thò gùåp Tuêën, möåt àöìng chñ
trong àoaân noái:
- Chaáu vaâo goåi cho Tónh uyã gùåp
àöìng chñ Tuêën.
Tuêën àaáp:
- Töi laâ Tuêën àêy! Caác àöìng chñ
Tónh uyã ngaåc nhiïn, baán tñn baán
nghi, vò thêëy Tuêën coân quaá nhoã so
vúái thaânh tñch chiïën àêëu trong tuâ.
Caác tuâ nhên liïìn noái xen lúâi: Tuêën
laâ noá àêëy! Caác àöìng chñ Tónh uyã ên
cêìn thùm hoãi vaâ àöång viïn Tuêën
tiïëp tuåc phaát huy tinh thêìn caách
maång phuåc vuå Àaãng, phuåc vuå
nhên dên.
Hún baãy nùm roâng raä bõ keã thuâ
giam cêìm, haânh haå daä man, rúâi
nhaâ tuâ àûúåc hñt thúã khöng khñ àöåc
lêåp, tûå do, Tuêën nhû con chim non
àûúåc söí löìng bay lûúån giûäa bêìu
trúâi xanh mïnh möng. Trúã vïì quï
meå Quaãng Nam thên yïu, àûúåc
Àaãng quan têm, anh ra sûác thi àua
hoåc têåp àïí buâ laåi nhûäng thaáng nùm
söëng trong caãnh caá chêåu chim
löìng. Nùm 1981, anh töët nghiïåp
Àaåi hoåc Baách khoa ngaânh Àiïån,
nùm 1990 anh nhêån thïm bùçng töët
nghiïåp Àaåi hoåc Kinh tïë, röìi töët
nghiïåp bùçng Àaåi hoåc Ngoaåi
thûúng. Con àûúâng hoåc vêën cuãa
anh khöng dûâng úã àoá, hiïån nay vúái
cûúng võ Phoá Töíng Giaám àöëc Töíng
cöng ty Cöng nghiïåp taâu thuyã Viïåt
Nam nhûng anh vêîn daân xïëp cöng
viïåc theo hoåc chûúng trònh Thaåc sô
quaãn trõ kinh doanh.
Phaãi chùng, viïåc hoåc têåp laâ ûúác
mú khao khaát cuãa anh trong
nhûäng nùm bõ tuâ àaây, àöìng thúâi noá
chùæp caánh cho ngûúâi thiïëu niïn
gan daå Trêìn Quang Tuêën nùm xûa
bûúác vaâo cuöåc chiïën múái: Lao
àöång saáng taåo, xêy dûång quï
hûúng àêët nûúác!
VÙN HIÏËN 79 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
Sún Têy TÛÁ QUYÁ
NGUYÏÎN XUÊN DIÏÅN
T
rong söë baån beâ cuãa töi, coá möåt
tay rêët saânh soãi trong sûå êím
thûåc, coá nhiïìu dõp àûúåc
thûúãng thûác cuãa ngon vêåt laå khùæp
núi. Riïng àêët Haâ Nöåi, anh khoe àaä
àïën baánh dêìy Quaán Gaánh, rûúåu laâng
Chuön, baánh teã Cêìu Liïu, cheâ lam
laâng Thaåch, thõt choá - chaáo võt Vên
Àònh... Töi phaãi cöng nhêån àêëy laâ
nhûäng àöì ùn thûác uöëng ngon.
Nhûng ngon chûa hùèn àaä laâ quyá.
Chûa coá moán naâo trong “ranh muåc”
cuãa anh laâ quyá hiïëm àaä tûâng àûúåc
àem tiïën vua caã. ÊËy vêåy Sún Têy
quï töi coá 4 moán tiïën vua: Dên gian
vêîn thûúâng goåi laâ “tûá quyá”. Àoá laâ:
Saâi Sún chi biïín bûác
Cêën Xaá chi lyá ngû
Khaánh Hiïåp chi kyâ baânh
Linh Chiïíu chi uáng thaái
(Dúi mùåt ngûåa Saâi Sún,
Caá cheáp vaâng Cêën Xaá,
Cua kïình Khaánh Hiïåp,
Rau muöëng Linh Chiïìu).
Dúi, cua, caá, rau muöëng chó laâ
nhûäng moán têìm thûúâng chöën dên
gian, cúá sao goåi laâ quyá àûúåc? Tûâ nhoã
töi àaä nghe caác cuå kïí vïì böën thûác
àoá, lúán lïn laåi àem phö cuâng baån beâ.
Thûåc tònh töi cuäng chùèng biïët noá thïë
naâo. Töi beân ruã anh baån “töët buång”
cuãa töi laâm möåt chuyïën du khaão tòm
vïì nhûäng núi saãn ra böën thûá quyá àoá.
Chuáng töi goåi àoá laâ chuyïën ài tòm vïì
vúái cöåi nguöìn vùn hoáa dên töåc. Chûá
sao, ai baão chuyïån ùn uöëng cuãa
ngûúâi xûa khöng phaãi laâ cêu chuyïån
vùn hoáa?
Àêy röìi Saâi Sún non xanh nûúác
biïëc. Ngöìi lên la úã quaán nûúác cö
Tuyïët dûúái chên nuái Thêìy, boån töi
tuám ngay àûúåc möåt “öng vùn hoáa
xaä”. Viïåc àêìu tiïn laâ phaãi “àiïìu trõ”
nhau vaâi cheán rûúåu àïí cho chuã
khaách noáng mùåt lïn caái àaä. Sau ba
cheán rûúåu, mùåt àoã nhû tö phêím,
tiïëng thúâi àaä meáo nhû tiïëng loa thuâng
àêìu phöë huyïån, “öng vùn hoáa xaä” cûá
80 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
day ài day laåi möåt cêu rùçng: Caác võ
chúá coá maâ coi thûúâng con dúi úã àêët
naây!
Loanh quanh thïë naâo, boån töi
cuäng àaä coá àûúåc möåt cùåp dúi Saâi
Sún “chñnh hiïåu” trong tay. Möåt caái
mùåt ngûåa gên guöëc vúái àöi mùæt
choâng choåc nhòn boån töi röìi nghiïng
ngoá caái àêìu nhû baão rùçng: Khaách úã
núi naâo laåi? Trúâi? Beáo nuác! Cêìm luán
caã nhûäng ngoán tay. Löng noá ngùæn,
maâu tro bïëp vaâ mõn nhû löng chim
vaânh khuyïn. Thöi àuáng laâ loaåi dúi
àûúåc cheáp trong saách “Àaåi Nam nhêët
thöëng chñ” röìi! Baån töi khû khû giûä lêëy
noá, cûá nhû laâ noá sùæp vuåt bay vaâo
àaám khoái lam chiïìu maâ vïì vúái thiïn
nhiïn xûá naây vêåy. “Öng vùn hoáa xaä”
baão dúi úã àêy cuäng coá vaâi loaåi. Dúi
mùåt chuöåt laâ loaåi thûúâng. Dúi àùåc biïåt
chia laâm hai loaåi: Trung caách, ûác
maâu vaâng nhaåt, Thûúång caách, laâ
baåch dúi (dúi trùæng). Nhûäng con dúi
maâ chuáng töi coá trong tay laâ Trung
caách.Ngûúâi ta àöìn rùçng lúån öëm chó
möåt bûäa caám coá da, ruöåt dúi laâ khoãi
hïët. Ngûúâi ta coân àöìn rùçng thõt dúi
ngon àaä àaânh, laåi coân chûäa àûúåc caã
baách bïånh.
Àöi dúi cuãa chuáng töi àûúåc “hoáa
kiïëp”, àùåt xuöëng àêët möåt luác (àaáng leä
phaãi “haå thöí” thïë nhûäng möåt àïm múái
phaãi), cho noá tûå sinh ra múä, röìi àem
löåt da. Möåt baâ cuå ài qua xin ngay caái
böå da quyá hoáa êëy vïì cho con lúån öëm
àaä mêëy ngaây. Àöi dúi àûúåc raán lïn,
khöng cho gia võ, vêåy maâ thõt noá
chùèng coá muâi höi cûá thúm nûác muäi.
Hoa thúm quaã ngoåt xûá naây thêëm vaâo
da thõt chuáng, chaåy trong maáu chuáng
àïí coá muâi thúm dïî chõu naây chùng?
(Àêy laâ loaåi dúi “sang”, chó ùn hoa
quaã chñn chûá khöng theâm ùn muöîi
nhû boån dúi têìm thûúâng khaác).
Thõt dúi raán gioân àûúåc baây lïn möåt
caái àôa sûá trùæng muöët àaä àûúåc phuã
möåt laân rau xanh maát. Khi miïëng thõt
àûúåc àùåt lïn àêìu lûúäi, thò laå chûa cûá
nûác lïn muâi hoa quaã chñn? Chaã thïë
maâ öng baån töi, möåt ngûúâi rêët nhiïåt
tònh trong “cuöåc saát sinh” naây, àaä baão
rùçng khöng cêìn phaãi “gia” möåt tñ “võ”
naâo sêët. Àaám tuåc khaách trong quaán
nhòn boån töi vúái con mùæt àêìy ghen
tyå...
Bùæt loaåi dúi naây cuäng chùèng dïî
daâng gò. Vaâ khöng phaãi luác naâo cuäng
bùæt àûúåc, maâ phaãi laâ trong nhûäng
thaáng àöng - xuên reát àêåm. Ngûúâi ài
sùn dúi phaãi lïn nuái tûâ chêåp töëi, luác
àaân dúi ài ùn, ngöìi àúåi trong hang àaá,
chõu khñ àaá buöët thêëu xûúng cho
saåch húi ngûúâi, àïën canh ba canh tû
cùng lûúái lïn àoán dúi àöng haâng vaån
con nhû nhûäng luöìng khoái xaám uâa
vaâo hang àöång.Con dúi coá tïn chûä laâ
PHUÁC, àöìng êm vúái PHUÁC laâ haånh
phuác, laâ may mùæn, laâ töët laânh. Múái
hay con dúi Saâi Sún mang àuáng yá
nghôa cuãa tûâ naây. Baån töi baão: Ai coá
phuác lùæm múái àûúåc ùn thõt dúi Saâi
Sún àêëy? “Öng vùn hoáa xaä” baão coá
lêìn öng Vuä Kyâ, thû kyá riïng cuãa Baác
Höì vïì thùm Saâi Sún, trong bûäa tiïåc
àaäi khaách do Huyïån uãy töí chûác, cuäng
möîi ngûúâi àûúåc möåt con dúi Saâi Sún
“chñnh hiïåu”. Ùn dúi Saâi Sún bïn
chuâa Thiïn Phuác (chuâa Thêìy) thò thêåt
laâ thiïn phuác: Phuác löåc giúâi cho. Saâi
Sún thêåt àaåi phuác vò haâng nùm àûúåc
dêng lïn vua möåt moán, tûúãng laâ têìm
thûúâng hoáa ra laåi laâ möåt moán “Thúâi
Trên” thûúång haång.
Tûâ biïåt Saâi Sún sau khi àaä vaâo
thùæp hûúng Àûác Thaánh Tûâ Àaåo
Haånh, àoåc vaâi àöi cêu àöëi trong chuâa
Thiïn Phuác vaâ ngûúác tröng nuái chuâa
Thêìy huâng vô, thêìm caãm taå trúâi àêët
àûa laåi duyïn laânh, chuáng töi vöåi vïì
Cêën Hûäu (cuäng thuöåc huyïån Quöëc
Oai) àïí “khaão” vïì caá cheáp ngay.
Anh baån töi vöën laâ tay laáu caá coá
haång, baão töi dûát khoaát phaãi vaâo
ngay chúå Bung, laâ caái chúå to nhêët
Phuã Quöëc, àaä vaâo chúå, xöng ngay
vaâo mêëy chõ haâng caá àïí khaão giaá vaâ
xem caá muá úã àêy thïë naâo maâ daám
liïåt vaâo “Sún Têy tûá quyá” nhû thïë.
Chuáng töi thêëy cuäng chùèng coá gò laå
caã. Hoãi thùm àûúâng vaâo laâng Cêën Xaá
Thûúång, boån töi tòm àïën nhaâ cuå Lï
Hûäu San, 75 tuöíi, nhaâ nho cuöëi cuâng
cuãa laâng Cêën àïí hoãi cho ra nheä.
Chuáng töi àûúåc cuå troâ chuyïån rêët
niïìm núã. Cuå baão: Xaä naây bêy giúâ laâ
Cêën, nhûng ai àoåc: “Cêën Hûäu chi lyá
ngûu” laâ sai àêëy caác baác aå phaãi àoåc
laâ “Cêën Xaá chi lyá ngû” múái àuáng. Vò
Cêën Xaá Thûúång vaâ Cêën Xaá Haå múái
saáp nhêåp vúái Hûäu Quang thaânh ra
Cêën Hûäu thöi? Cuå coân cho biïët laâng
Cêën, gêìn caã laâng mang hoå Cêën. AÂ,
thò ra Cêën Xaá laâ caái laâng àûúåc àõnh
danh búãi hoå Cêën. Cêën Xaá, núi cû truá
cuãa hoå Cêën, cuäng giöëng nhû Nguyïîn
Xaá, Àaâo Xaá vêåy.
Cuå San dêîn chuáng töi ra àêìm
Bung, möåt caái àêìm röång vaâ sêu,
trûúác àêy göìm caã “tûá xaä”. Cêën Xaá laâ
caái röën cuãa àêìm Bung. Dên úã àêy coá
cêu “Nhaâ con möåt chúá ài àoâ àêìm
Bung” laâ vò thïë. Ngûúâi coá cöng khai
phaá àêìm Bung laâ möåt baâ hoå Cêën, maâ
trong vùn khêën goååi laâ “Cêën tön tyã
khaão”, nay coân àûúåc thúâ úã Àïìn Nhaâ
Baâ. Àêìm Bung röång vaâ sêu nïn coá
nhiïìu caá cheáp lûu niïn, coá con nùång
àïën vaâi kyá. Cuå San baão àêìm Bung coá
möåt loaâi caá cheáp àùåc biïåt, da vaâng
höåm, àuöi àoã höìng, beáo muáp àêìu,
tröng chùèng khaác gò con caá trong
tranh “Lyá ngû voång nguyïåt”. Loaâi caá
naây thõt beáo maâ khöng ngêëy, mïìm
maâ khöng naát, thúm chûá khöng tanh.
Möîi nùm dên laâng Cêën coá möåt ngaây
ài àaánh caá àêìm Bung. Ai àûúåc caá
cheáp loaåi naây àïìu nöåp laåi cho laâng àïí
höåi àöìng lyá dõch tuyïín choån lêëy
nhûäng con to nhêët, àeåp nhêët àûa vïì
kinh dêng vua. Nay loaâi caá naây àaä ñt
ài, nhûng thónh thoaãng ngûúâi ta vêîn
gùåp úã chúå Bung.
Cuå baâ Dûúng Thõ Nhiïn baão, múái
nùm ngoaái thúâi cuå ài chúå Bung coân
gùåp àûúåc con caá cheáp nhû thïë. Con
caá coá chiïìu ngang bùçng quyïín vúã
hoåc troâ, da vaâng höåm, miïång coân
ngoaáp ngoaáp. Caái àêìu noá nhoã thöi,
beáo muáp laåi, trún nhêîy; hai caái rêu
ngùæn ngùæn bïn miïång tröng thêåt
xinh. Vêy caá àïìu àùån xïëp chöìng lïn
nhau tang lúáp. Àuöi caá xoâe ra, vêîy
vêîy Mùæt caá tröë lïn nhòn moåi ngûúâi. ÊËy
thïë maâ dên chúå chó xuám laåi xem chûá
khöng ai daám mua vïì ùn. Hoå baão
“Chim trúâi caá nûúác”, nhúä “phaåm” thò
khöën, biïët àêu hoåa phuác thïë naâo.
Àêy laâ caái “kyâ” cuãa con caá cheáp
Cêën Xaá. Chuyïån con cua Khaánh
Hiïåp coân “kyâ” hún chùng? Thön
Khaánh Hiïåp (thuöåc xaä Tam Hiïåp,
huyïån Phuác Thoå, Haâ Têy) coá möåt caái
chúå. Chúå nùçm trïn möåt caái goâ, goåi laâ
goâ Ma Khöëng. Xûa goâ naây nêíy ra
möåt loaâi cua to bùçng caái baát ùn cúm,
da vaâng xöm. Möîi nùm cua chó ra coá
möåt lêìn, maâ oaái oùm thay, noá ra vaâo
möåt ngaây bêët kyâ trong nùm. Ai thêëy
cua ra phaãi hö hoaán àïí moåi ngûúâi
cuâng bùæt. Ai bùæt àûúåc, nöåp ngay cho
lyá trûúãng àïí giöëng dêng vua. Ngaây
cua boâ ra, chúå Hiïåp nhû möåt ngaây
höåi huyïn naáo.
Vaâo möåt nùm noå, àaä lêu lùæm röìi,
cua boâ ra, vïët chên cua in xuöëng nïìn
àêët soãi nhû nhûäng muäi duâi sùæt choåc
vaâo àêët. Ngûúâi ta àaä bùæt àûúåc vaâi
con. Vö phuác thïë naâo, ai àoá àaä laâm
gaäy chên cuãa möåt con cua. Lyá trûúãng
súå xanh mùæt. Höåi àöìng lyá dõch göìm
àuã moåi quan viïn lúán beá ra cöng
khaão xeát, cöë cöng tòm cho ra keã laâm
gaäy chên con cua quyá àïí phaåt töåi.
Thuã phaåm khöng tòm àûúåc, àaânh
chõu. Dên laâng bñ mêåt laâm thõt con
cua gaäy chên àoá. Ngûúâi ta laâm möåt
bûäa canh cua trong caái nöìi àöìng taám.
Bûäa àoá dên laâng àûúåc nïëm möåt bûäa
canh cua maâ trong àúâi möîi ngûúâi
khöng coá cú may àûúåc nïëm thïm
möåt lêìn naäo nûäa. Cuäng may, lêìn àoá
khöng coá ai töë giaác chuyïån àoá vúái
quan trïn.
AÂ ra thïë. Thïë múái goåi laâ quyá chûá!
Quyá vò ngon vaâ laå. ÚÃ àöìng Thuâi (xaä
Àöìng Quang, Quöëc Oai) coá möåt loaâi
cua ngon nöíi tiïëng, nöíi tiïëng àïën nöîi:
Loâng em cuäng muöën lêëy vua
Nhûng em coân tiïëc con cua àöìng
Thuâi
(Ca dao Quöëc Oai)
Nhûng laå vaâ hiïëm thò àêu daám
saánh vúái cua Khaánh Hiïåp.
Khaác vúái dúi Saâi Sún, caá cheáp
Cêën Xaá, cua Khaánh Hiïåp laâ nhûäng
loaâi àûúåc taåo nïn búãi trúâi àêët; rau
muöëng Linh Chiïíu laâ möåt saãn phêím
cuãa con ngûúâi. Linh Chiïíu thuöåc
“vaânh àai rau xanh” cuãa Sún Têy.
Rau muöëng Linh Chiïíu (huyïån Phuác
Thoå), Sen Chiïìu hay Tiïìn Huên thò
cuäng chùèng khaác gò nhau caã; cuäng
thên mïìm, xanh mûúát, rïî trùæng vaâ
hún àûát thûá rau muöëng Trung Quöëc
dïî mïìm naát, búã vaâ nhaäo. Vêåy àêu laâ
caái thûá “Rau muöëng tiïën vua” àêy?
Caác cuå giaâ laâng Linh cho biïët rau tiïën
vua laâ thûá rau muöëng cuãa laâng Linh
Chiïíu, nhûng àûúåc moåc mêìm trong
möåt con öëc. Ngûúâi ta bùæt öëc vïì, laâm
cho chïët ài röìi cêëy mêìm rau vaâo àêëy.
Caái mêìm rau xanh maâu cöëm êëy seä
lúán lïn nhúâ chêët beáo cuãa con öëc. Khi
rau àaä têìy möåt gang tay, ngûúâi ta
àem caã caái con öëc - rau êëy lïn kinh
dêng vua. Chuáng töi cuâng “aâ” lïn möåt
traâng. Möåt kiïíu gieo tröìng àöåc àaáo,
kyâ laå; àïën nöîi dên caã vuâng êëy cuäng
chùèng laâng naâo nghô ra àûúåc. Noá quyá
vò noá khöng söëng bùçng àêët maâ nhúâ
vaâo xaác möåt con öëc àaä tûâng ùn rïu
xanh, buân àêët xûá naây. “Thiïn nhiïn”
àïën thïë laâ cuâng?
VÙN HIÏËN 81 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

NSNA ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT

MÖÅT NÙM

GIAÃI THÛÚÃNG
QUÖËC TÏË

À
êìu nùm 2010, Höåi caác CLB
Nhiïëp aãnh Phêìn Lan cöng
böë danh saách caác taác giaã
àoaåt giaãi Triïín laäm aãnh Nghïå
thuêåt Quöëc tïë lêìn thûá Nhêët 2009
(1st Finland International Digital
Circuit 2009) töí chûác taåi Phêìn Lan.
Theo àoá, Nghïå sô Nhiïëp aãnh Àaâo
Tiïën Àaåt (Bònh Àõnh), tên Uyã viïn
Ban chêëp haânh Höåi Nghïå sô Nhiïëp
aãnh VN, cöång taác viïn thên thiïët
cuãa taåp chñ Vùn Hiïën Viïåt Nam,
àoaåt möåt luác 7 giaãi vaâ möåt Bùçng
danh dûå cho 8 taác phêím gûãi dûå
thi...
Nhû vêåy, tûâ àêìu nùm àïën nay
töíng cöång anh àaä coá 81 giaãi thûúãng
quöëc tïë taåi 17 quöëc gia vaâ vuâng
laänh thöí, 4 nùm liïn tuåc àûúåc Höåi
Nhiïëp aãnh Hoa Kyâ (PSA) bêìu choån
vaâo “top” nhûäng NSNA xuêët sùæc
thïë giúái vïì thïí loaåi aãnh trùæng àen
(Large monochrome print).
Cuöåc thi aãnh taåi Phêìn Lan àûúåc
Liïn àoaân Nghïå thuêåt Nhiïëp aãnh
Quöëc tïë (FIAP) vaâ Höåi Nhiïëp aãnh
Hoa Kyâ (PSA) baão trúå. Möîi taác
phêím dûå thi àûúåc chêëm búãi 5 Höåi
àöìng Giaám khaão àöåc lêåp, möîi Höåi
àöìng Giaám khaão coá böå giaãi thûúãng
riïng.
NSNA Àaâo Tiïën Àaåt cuãa Viïåt
Nam gûãi 8 taác phêím aãnh maâu dûå.

Bùæt boâ toát söë 1, àoaåt 1 HCV FIAP.

82 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

 Giêëc mú àúâi ngûúâi.
4 taác phêím (thïí loaåi tûå do) göìm
Khaát, Bûúác ngoùåt söë 3, Bùæt boâ toát söë
3 vaâ Giêëc mú àúâi ngûúâi àoaåt HCV
FIAP cho böå aãnh xuêët sùæc nhêët
cuöåc thi vaâ HCV PSA cho böå aãnh
xuêët sùæc nhêët cuãa Salon Vantaa.
Taác phêím Bûúác ngoùåt söë 3 cuãa anh
cuäng àoaåt 2 HCV FIAP vaâ 1 HCV
AFCC. Vïì thïí loaåi du lõch, taác
phêím Bùæt boâ toát söë 1 vaâ Cêìu phûúác
möîi taác phêím àaåt 1 HCV FIAP.
Riïng taác phêím Hoa caát cuãa anh
àûúåc trao Bùçng Danh dûå FIAP.
Àaâo Tiïën Àaåt àaä àûáng àêìu baãng
xïëp haång cuöåc thi.
Cêìu phûúác, HCV FIAP.
Trong 8 bûác aãnh cuãa Àaâo Tiïën
Àaåt coá 2 taác phêím àûúåc anh bêëm
maáy taåi Phaáp vaâo giûäa thaáng
6/2009 trong chuyïën ài giao lûu
theo lúâi múâi cuãa baâ Marie France
Delattre - Chuã tõch Höåi Hònh aãnh
khöng biïn giúái (Image Sans
Frontieâre - ISF) laâ taác phêím Bùæt boâ
toát söë 1 vaâ Bùæt boâ toát söë 3.
Trong 81 giaãi thûúãng quöëc tïë
taåi 17 quöëc gia vaâ vuâng laänh thöí
àoaåt àûúåc trong nùm 2009 thò Àaåt
àoaåt giaãi nhiïìu nhêët laâ úã Myä (14
cuöåc thi àûúåc 44 giaãi), Phêìn Lan (1
cuöåc thi àûúåc 8 giaãi), Höìng Köng
Hoa caát. (Bùçng danh dûå FIAP).
NSNA Àaâo Tiïën Àaåt (tïn
thêåt laâ Àaâo Ngoåc Xûáng),
sinh ngaây 2/10/1956 taåi
Bònh Àõnh, àïën vúái nhiïëp
aãnh tûâ nùm 1998. Höåi viïn
Höåi Nghïå sô Nhiïëp aãnh
Viïåt Nam. Nùm 2006 anh
àûúåc Höåi Nhiïëp aãnh Hoa
Kyâ (PSA) bêìu choån laâ
NSNA xuêët sùæc thûá 10 thïë
giúái vïì thïí loaåi aãnh trùæng
àen. Nùm 2008, Höåi Hònh
aãnh Khöng biïn giúái (ISF)
(4 cuöåc thi àûúåc 6 giaãi), Thuåy Àiïín
(1 cuöåc thi àûúåc 4 giaãi), Singapore
(3 cuöåc thi àûúåc 4 giaãi), Serbia (2
cuöåc thi àûúåc 2 giaãi), Slovenia (2
cuöåc thi àûúåc 2 giaãi), Thöí Nhô Kyâ
(1 cuöåc thi àûúåc 2 giaãi), coân laåi 1
giaãi laâ tûâ: Australia, Macao, Têy
Ban Nha, Argentina, Malaysia,
Trung Quöëc, Ireland, Àaâi Loan vaâ
Canada. Trong söë naây coá 1 Cuáp, 18
HCV (trong àoá 6 HCV FIAP, 5
HCV PSA ), 2 HCB, 9 HCÀ, 3 huy
chûúng àùåc biïåt coân laåi laâ huy
chûúng àöìng haång, giaãi àùåc biïåt,
bùçng danh dûå... P.V
VÙN HIÏËN 83 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

Khöng laâ têë t caã ,

nhûng mêëy chuåc taác
phêí m chó àaá nh söë
thûá tûå thay vò àùåt tïn
cuãa hoåa syä Mai Huy
Duäng, vúái nhûäng gò
êín chûá a qua sûå

MAI HUY DUÄNG

Vôùi nhöõng chuyeån ñoäng cuûa hình
ÀÙÅNG TRÛÚÂNG LÛU

C
hùèng phaãi sûå laå trong böë
cuåc vúái nhûäng tuyïën nhên
vêåt lúáp lang truâng àiïåp,
cuäng khöng phaãi nhên vêåt nûä kia
coá khuön mùåt àeåp àïën mï höìn hay
toaân thên àaä “nuy” àêìy gúåi caãm...
Mai Huy Duäng chó veä möåt ngûúâi,
hay àuáng hún, möåt khaái-niïåm-
ngûúâi trong nhiïìu àöång thaái khaác
nhau cuãa àûáng, cuãa ngöìi, cuãa
nùçm, vaâ... cuãa söëng. Höåi hoåa haân
lêm tûâ phûúng Têy traân qua
phûúng Àöng, con ngûúâi luön laâ
àöëi tûúång cuãa nghiïn cûáu vaâ phaãn
aánh, hònh tûúång con ngûúâi àaä Hoåa sô Mai Huy Duäng.

84 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
chiïëm lônh hêìu nhû toaân böå nhûäng
saáng taåo nghïå thuêåt. Noái lïn àiïìu
naây cuäng chó nhùçm muåc àñch
khùèng àõnh nhûäng khoá khùn cuãa
hoåa syä bêy giúâ, cuäng chó nhùçm giúái
thiïåu möåt löëi nghô, löëi caãm riïng
àêìy taáo baåo cuãa Mai Huy Duäng,
khi taác giaã coi sûå chuyïín àöång cuãa
hònh thïí con ngûúâi laâ sûå phaãn aánh
trung thaânh cuãa nöåi têm, àiïìu maâ
xûa nay ngûúâi ta thûúâng chó chuá
troång diïîn taã, khùæc hoåa aánh nhòn
vaâ gûúng mùåt.
Thêåt vêåy, trong thïë giúái saáng
taåo cuãa Mai Huy Duäng, ta coá thïí
nhêån vïì nhûäng thöng àiïåp cuãa
möång mú, ïm aã, nhûäng suy tû
trêìm lùæng, nhûäng buöìn vui húân
giêån vaâ caã sûå nöíi loaån trong têm
tûúãng con ngûúâi. Nhûäng chuyïín
àöång cuãa hònh thïí taác àöång àïën
aánh saáng vaâ taåo ra khön lûúâng bao
hiïåu quaã maâu sùæc, khi dõu ïm vúái
gam vaâng saáng, khi cûåc kyâ giêån dûä
vúái nhûäng tûúng phaãn àöëi choåi
böëc lûãa àoã-vaâng-àen; khi vö tû vúái
nhên vêåt àang muáa maâ hoâa sùæc
àen, ghi vaâ trùæng trong vùæt tûåa pha
lï, khi trêìm tônh vúái nhûäng sùæc nêu
thao thiïët àïën nao loâng...
Thò ra Mai Huy Duäng lêëy viïåc
miïu taã sûå chuyïín àöång cuãa hònh
thïí con ngûúâi vaâ nhûäng tûúng höî
cuãa maâu sùæc àïí noái lïn têm tûúãng
vaâ ngêîm ngúåi cuãa mònh. Hoåa syä
phaã vaâo taác phêím nhûäng yá tûúãng,
nhûäng luêån àïì, luêån giaãi vïì cuöåc Coá thïí laâ quaá súám àïí nhêån xeát
söëng thûúâng nhêåt, caãm nhêån vïì vïì sûå àõnh hònh cuãa phong caách,
haånh phuác trûúác bao toan tñnh nhoã möåt löëi ài riïng biïåt trong höåi hoåa,
nhen. Khöng phaãi vö cúá khi taác giaã nhûng vúái nhûäng gò maâ hoåa syä Mai
cho nhûäng cú bùæp trïn thên thïí Huy Duäng àaä laâm, àaä coá trong caác
nhên vêåt cuöìn cuöån nhû giöng taác phêím sún dêìu àêìy caá tñnh cuãa
baäo, khi vúä vuån tûâng maãnh, khi mònh, àang chiïëm dêìn nhûäng
xoùæn xuyát vaâo nhau, vaâ caã hai bêìu thiïån caãm cuâng sûå trên troång cuãa
vuá lêîn khoang buång thêëp thoaáng àöìng nghiïåp vaâ nhûäng cöng
mùåt ngûúâi. chuáng saânh àiïåu.
Höåi hoåa Mai Huy Duäng laâ höåi
hoåa cuãa hiïån thûåc àaä àûúåc nung
chaãy, àûúåc nhaâo nùån laåi búãi sûác
noáng cuãa caãm xuác vaâ quaá trònh vêåt
vaä àïën quyïët liïåt cuãa yá tûúãng.
Àûáng trûúác nhûäng taác phêím tûúãng
chûâng taác giaã chó veä möåt húi, veä
bùçng hai tay vúái nhûäng tiïët têëu cûåc
kyâ gêëp gaáp, ngûúâi xem nhû bõ huát
vaâo möåt khöng gian söëng vúái bao
lúâi nhùæn goåi vûúåt lïn. Vaâ coá leä, àêy
laâ giaá trõ nhên vùn maâ taác giaã àaä
kñn àaáo gùm vaâo taác phêím cuãa
mònh.
Mai Huy Duäng laâ möåt hoåa syä
treã, sinh nùm 1974, töët nghiïåp
ngaânh Àöì hoåa cuãa Viïån Àaåi hoåc
múã Haâ Nöåi. Anh laâm viïåc vaâ àaä
thu àûúåc khöng ñt thaânh cöng
trong lônh vûåc àöì hoåa. Nhûäng àam
mï höåi hoåa àaä gùæn kïët anh vúái möåt
ngûúâi thêìy, möåt hoåa syä taâi ba
nhûng nghiïm khùæc, êu cuäng laâ
möåt thuêån lúåi, cuäng laâ möåt àoâi hoãi
nghiïåt ngaä cho sûå khùèng àõnh baãn
thên mònh.
VÙN HIÏËN 85 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn

Baác sô - “Quyá baâ thaânh àaåt”

TRÛÚNG THÕ TUYÏËT NGA
ÀI LÏN BÙÇNG LYÁ TRÑ, NGHÕ LÛÅC VAÂ CAÃ TRAÁI TIM
DUY ANH

Baác sô Trûúng Thõ Tuyïët Nga (àûáng giûäa, öm hoa) cuâng GS Hoaâng Chûúng vaâ NSND Têm Chñnh taåi Lïî trao tùång Cuáp vaâng “Danh nhên têm taâi” vaâ
“Thûúng hiïåu nhaän hiïåu” nùm 2009.

Töi gùåp Baác sô Tuyïët Nga ngay sau ngaây

sinh nhêåt cuãa chõ, cùn phoâng laâm viïåc
hiïån àaåi, löång lêîy nhû chñnh veã àeåp sang
troång vaâ quyá phaái cuãa võ chuã nhên. Chõ
niïìm núã tiïëp chuáng töi bùçng nhûäng höìi
tûúãng vïì tuöíi thú cuãa mònh, vïì nhûäng khoá
khùn maâ chõ tûâng traãi àïí coá àûúåc võ trñ nhû

86 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


ÛÚÁC MÚ VAÂ HIÏÅN THÛÅC
Chõ sinh trûúãng trong möåt gia
àònh coá truyïìn thöëng caách maång úã
Ba Vò - Haâ Nöåi (Haâ Têy cuä), böë laâ
böå àöåi Cuå Höì, meå thuöåc biïn chïë
cuãa ngaânh Y. Tûâ nhoã, ûúác mú trúã
thaânh baác sô cuãa chõ àaä àûúåc nung
nêëu. Röìi gia àònh chuyïín thùèng
vaâo Nam sau ngaây thöëng nhêët àêët
nûúác. Chiïën tranh ài qua, ngûúâi ta
chùèng coân laåi gò ngoaâi ûúác mú
àûúåc söëng trong hoaâ bònh. Gia
àònh chõ cuäng vêåy, gia taâi maâ ba
meå chõ mang theo chó laâ nhûäng baâi
hoåc àïí caác con mònh biïët cöë gùæng
vaâ vûún lïn trong cuöåc söëng.
Ngoaâi thúâi gian ài hoåc, chõ coân phuå
giuáp ba meå tröng em. Nhaâ nuöi
heo àeã, chõ cuäng möåt tay chùm
chuáng, röìi bêët àùæc dô trúã thaânh baâ
àúä khi khöng coá ba meå. Trong
hoaân caãnh nhû vêåy, chõ àaä hoåc têåp
vaâ lao àöång khöng ngûâng àïí
khùèng àõnh àûúåc võ trñ cho riïng
mònh. Tûâ möåt sinh viïn kyä thuêåt
cuãa Àaåi hoåc Y Dûúåc, chõ ra trûúâng,
laâm trúå giaãng vaâ gùæn boá vúái böå
mön nhi haâng chuåc nùm trúâi
nhûng 2 tûâ “baác sô” vêîn laâ ûúác mú
maâ chõ muöën àaåt àûúåc. Xêy dûång
gia àònh, nuöi quyïët têm trúã thaânh
baác sô cuäng laâ luác chõ mang thai
àûáa con àêìu loâng. Ngaây ài thi, vò
sûác khoeã chõ khöng töët nïn chõ àaä
phaãi gaác laåi giêëc mú ngöìi ghïë
Baác sô Trûúng Thõ Tuyïët Nga.
Baác sô Trûúng Thõ Tuyïët Nga vúái chiïëc Cuáp lûu
niïåm vaâ danh hiïåu “Quyá baâ thaânh àaåt trong
cuöåc söëng”.
giaãng àûúâng àaåi hoåc. Ngay sau àoá,
chõ thi àöî vaâo caã hai trûúâng - Àaåi
hoåc Y Dûúåc vaâ Àaåi hoåc Quên Y.
Ûúác mú àaä trúã thaânh hiïån thûåc.
DAÁM NGHÔ, DAÁM LAÂM
Bûúác vaâo khuön viïn cuãa Bïånh
Viïån Àa khoa quöëc tïë Anh Vuä, töi
khöng khoãi choaáng ngúåp vïì mö
hònh “bïånh viïån - khaách saån” maâ
chõ laâ ngûúâi khai sinh ra noá. Bïånh
viïån toaå laåc trïn khuön viïn
10.000m2, vúái sûác chûáa 200 giûúâng
bïånh cuâng caác trang bõ y tïë töëi tên,
cöång vúái thiïët kïë, lùæp àùåt theo
àuáng quy trònh cuãa caác bïånh viïån
cao cêëp úã nûúác ngoaâi. Röìi hïå thöëng
nghó dûúäng cuãa bïånh nhên àûúåc
bao boåc búãi cêy xanh chung
quanh... khiïën caái caãm giaác súå muâi
bïånh viïån cuãa töi tan biïën.
Theo chõ Tuyïët Nga thò Bïånh
viïån Àa khoa quöëc tïë Anh Vuä cung
cêëp têët caã caác dõch vuå y tïë tûâ khaám,
chêín àoaán àïën àiïìu trõ nöåi vaâ ngoaåi
khoa theo tiïu chuêín quöëc tïë.
Ngoaâi hïå thöëng cú súã vêåt chêët hoaân
chónh, àöåi nguä y baác sô, àiïìu dûúäng
cuãa Bïånh viïån àïìu coá kinh nghiïåm
vaâ bùçng cêëp cao. Toaân thïí nhên
viïn bïånh viïån àïìu àûúåc àaâo taåo kyä
nùng vïì giao tiïëp vaâ dõch vuå chùm
soác khaách hang do caác chuyïn gia
trong lônh vûåc khaách saån quöëc tïë
hûúáng dêîn. Vêën àïì dinh dûúäng
cuäng laâ yïëu töë àûúåc quan têm haâng
àêìu taåi Vuä Anh. Caác àêìu bïëp, àiïìu
dûúäng viïn seä phuåc vuå bïånh nhên
24/24 giúâ theo thûåc àún bïånh lyá
cho tûâng trûúâng húåp bïånh vaâ súã
thñch. Sau möåt nùm hoaåt àöång,
Bïånh viïån Àa khoa quöëc tïë Anh Vuä
àaä àûúåc Töíng cuåc Du Lõch (thuöåc
Böå Vùn hoaá, Thïí thao vaâ Du lõch)
cöng nhêån laâ Bïånh viïån àaåt chuêín 5
sao duy nhêët taåi Viïåt Nam.
VÙN HIÏËN 87 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
Mö hònh “Bïånh viïån - Khaách saån” àêìu tiïn cuãa Viïåt Nam àaåt chuêín 5 sao, laâ kïët quaã daám nghô daám laâm cuãa nûä Baác sô Trûúng Thõ Tuyïët Nga.
Chõ Tuyïët Nga chia seã: “Sau
nhûäng chuyïën cöng taác vaâ khaão
saát taåi caác bïånh viïån nûúác ngoaâi,
nhòn cú súã vêåt chêët vaâ haå têìng cuãa
hoå maâ mònh theâm. Röìi mònh khao
khaát coá àûúåc mö hònh bïånh viïån
maâ úã àoá bïånh nhên nhû àang úã
trong chñnh ngöi nhaâ cuãa mònh.
Röìi mònh mang yá tûúãng àaä êëp uã
bêëy lêu nay ra àïí xin yá kiïën cuãa
moåi ngûúâi. Ban àêìu gùåp rêët nhiïìu
phaãn ûáng khaác nhau, têët caã àïìu
nghô mònh khöng àuã cú súã àïí hònh
thaânh vaâ phaát triïín mö hònh êëy khi
maâ kinh tïë vaâ thu nhêåp cuãa ngûúâi
dên Viïåt Nam coân bêëp bïnh. Ngay
caã öng xaä mònh cuäng coá phaãn ûáng
traái chiïìu. Cuöëi cuâng mònh àaä
thuyïët phuåc àûúåc têët caã moåi ngûúâi
vaâ Bïånh viïån Vuä Anh ra àúâi. Àiïìu
quan troång vaâ cùn baãn nhêët cuãa
möåt baác sô phaãi laâ viïåc cûáu ngûúâi.
Vò vêåy, mònh luön luön nhùæc nhúã
tûâ höå lyá cho àïën giaáo sû, tiïën sô cuãa
88 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Bïånh viïån àïìu phaãi biïët àûúåc àiïìu
cú baãn naây. Möåt chuát àöång viïn,
hay möåt sûå chia seã nhoã thöi cuäng
khiïën cho ngûúâi ta caãm thêëy êëm
loâng...”.
THAÂ NH ÀAÅT VAÂ HAÅNH
PHUÁC
ÚÃ cûúng võ Chuã tõch HÀQT vaâ
TGÀ nhû vêåy nhûng chûa bao giúâ
chõ xao laäng traách nhiïåm cuãa möåt
ngûúâi vúå, ngûúâi meå. Hún bao giúâ
hïët, chõ hiïíu àûúåc yá nghôa cuãa hai
chûä gia àònh. Möåt ngûúâi phuå nûä
thaânh àaåt trong xaä höåi coân phaãi
laâm troân troång traách cuãa möåt ngûúâi
vúå, hoaân thaânh thiïn chûác vúái
nhûäng àûáa con cuãa mònh. Vò vêåy
chöìng vaâ hai ngûúâi con trai luön laâ
nhûäng ngûúâi cuâng chia seã vui buöìn
trong cuöåc söëng cuäng nhû cöng
viïåc vúái chõ. Àöëi vúái caán böå cöng
nhên viïn cuãa Vuä Anh, chõ luön laâ
möåt ngûúâi quaãn lyá mêîu mûåc, biïët
chùm lo, thùm hoãi vïì àúâi söëng cuãa
cöng nhên viïn. Cöng viïåc laâ vêåy,
aáp lûåc thúâi gian àöëi vúái möåt ngûúâi
quaãn lyá laâ vêåy, nhûng chõ vêîn tñch
cûåc tham gia caác cöng taác xaä höåi,
giuáp àúä nhûäng gia àònh coá hoaân
caãnh khoá khùn núi vuâng sêu, vuâng
xa cuäng nhû caác em hoåc sinh ngheâo
hiïëu hoåc.
Múái àêy, cuöåc thi Hoa hêåu Quyá
Baâ àeåp vaâ thaânh àaåt Viïåt Nam 2009
diïîn ra taåi thaânh phöë biïín Vuäng
Taâu thïm möåt lêìn tön vinh veã àeåp
ngoaåi hònh cuâng taâi - àûác cuãa chõ.
Danh hiïåu quyá baâ thaânh àaåt laâ möåt
kyã niïåm àeåp sau nhûäng ngaây gùæn
boá vúái cuöåc thi naây. Vaâ gêìn àêy
nhêët vaâo cuöëi nùm 2009 taåi Nhaâ haát
lúán Haâ Nöåi chõ laåi àûúåc Phoá Thuã
tûúáng Nguyïîn Sinh Huâng vaâ Phoá
Chuã tõch Quöëc höåi Nguyïîn Àûác
Kiïn trao cuáp vaâng “Doanh nhên
têm taâi” vaâ cuáp “Thûúng hiïåu
nhaän hiïåu”. Möåt lêìn nûäa taâi nùng
vaâ cöng sûác cuãa Baác sô Trûúng Thõ
 NGUYÏÎN THÕ AÁNH HUYÂNH

CÊÌN ÀÛÚÁC CAÁI ÀEÅP CAÃM ÚN CON

maá göëc Huïë Cuöëi haå Meå cùçn khö , caån nuå
ba göëc xa ngoaâi Bùæc haån haán cûúâi, nûúác mùæt
em àêìm sen taân taå May coân coá con
göëc Nam Kyâ Coân soát möåt laá sen tú Daåy meå hoåc caách beá laåi
Cêìn Àûúác sùæp heáo Bao giúâ mùæt meå múái lïn
ba , lïn nùm ?
àûúác úi àïm thûúng laá sen khaát
àûúác mang bêìu úã chên gieo xuöëng haâng trùm gioåt lïå Àïí meå àûúåc nhòn thêëy
chöìm chöìm múâi laá sen uöëng Nhû con àang thêëy
nhû nhûäng chiïëc núm Dïì luåc bònh tröi trïn caác
uáp phuâ sa nhûng laá sen sùæp khö cong maái nhaâ
lêën biïín thaâ chïët khaát Sêëm àuâng àuâng giêån vúå
khöng núä uöëng Haåt mûa queát lûãa böng
nhûäng kiïëp ngûúâi phiïu baåt nhûäng gioåt sûúng maâo gaâ
lùån vö thên phêån àûúác àeåp nhû Nhûäng vò sao boâ lïn trúâi
buöìn vui vúái baäo töë linh höìn vuä truå thaânh kiïën
nguã nghï cuâng soáng khúi thu nhoã Meå àïm mang thai con
giaânh giêåt vúái biïín caã mùåt trúâi
tûâng haåt höìng cêìu àêët kòa súám mai Sao höm buá tñ trùng
ùn mùån chaát möåt laá sen guåc àêìu ruä chïët non...
uöëng mùån chaát naåm àêìy nhûäng haåt ngoåc trúâi
nûúác mùæt ngûúâi rúm rúám Caám ún con
mang linh höìn àûúác long lanh... Meå àaä sinh ra thên xaác
mùån moâi con
Nay con chúåt sinh ra têm
àûúác aâ höìn meå !
coá tiïëng cûúâi laåt leäo
nhûng khoác
khöng laåt leäo
khoác mùån

möåt höm
nhûäng cêy àûúác
VEÄ
bûúác lïn búâ
thaânh ngûúâi Cêìn Àûúác
Meå úi con veä ra trúâi
Xong con veä àêët
em - ngûúâi àaân baâ miïìn Nam
veä ngûúâi veä cêy
göëc àûúác.
Meå ài tòm bêëy lêu nay
Hoáa ra nhêåt nguyïåt
trïn tay meå böìng

VÙN HIÏËN 89 VIÏÅT NAM

giai phêím xuên canh dêìn

Xuên vïì mûa nheå giùng Cûãa Àaåi. Tûâng

lúáp soáng xanh daåo nhaåc nêng tûâng àaân,
tûâng àaân chim Yïën rñu rñt bïn nhau tûå
tònh. Xa xa, Cuâ Lao Chaâm, nhûäng nuái àaá
truâng àiïåp lö xö, nhûäng àaân chim Yïën
chao lûúån, rñu ra rñu rñt quanh hang àaá
tòm àöi, cùåp nïn vúå chöìng. Muâa Xuên laâ

Chim Yeán
90 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
N
gûúâi ta kïí rùçng chim Yïën
tûúång trûng cho tònh yïu
chung thuãy. Trïn thïë gian
naây, khöng coá möåt loaâi naâo chung
thuãy bùçng chim Yïën. Thïë nïn,
trong lïî vu qui, ngûúâi ta thûúâng
treo hònh àöi chim Yïën quêën bïn
nhau vaâ thïu àöi Yïën trïn göëi nhû
lúâi chuác phuác, mong àöi baån söëng
thuãy chung, bïìn chùåt. Búãi àùåc
trûng riïng biïåt cuãa chim Yïën laâ
Trinh tiïët. Thuãy chung. Chim Yïën
coá möåt trñ nhúá àùåc biïåt. Con naây
khöng chung chaå vúái baån cuãa con
khaác. Khöng bao giúâ lêîn löån vïì töí
cuãa nhau. Trong hang àaá töëi, coá
haâng trùm töí nùçm san saát nhau
nhû chung cû cao têìng, nhûng Yïën
khöng bao giúâ laåc töí. Nhaâ khoa
hoåc laâm thñ nghiïåm àem trûáng tûâ
töí con naây sang töí con khaác, Yïën
vûát trûáng laå ra khoãi töí cuãa mònh.
Sau khi cùåp àöi, Yïën laâm töí àïí àeã
trûáng. Hai vúå chöìng cuâng nhau
xêy töí, nhûäng súåi nûúác boåt trùæng
muöët vaâ phúát höìng, nhoã nhû súåi
chó, àûúåc Yïën nhaã ra tûâ miïång,
queát liïn tuåc trïn vaách àaá cheo leo.
Khoaãng hai thaáng, trïn vaách àaá
àan thaânh töí Yïën goåi laâ Yïën saâo.
Töí Yïën giöëng caái thòa muác canh
gùæn chùåt vaâo vaách àaá, nùång mûúâi
gram. Nhòn töí Yïën trùæng trong laåi
coá maâu höìng, ngûúâi ta caãm mïën
àöi Yïën yïu nhau quaá, maãi yïu
àûúng, laâm töí muöån, nïn phaãi
gùæng goãi àïën kiïåt sûác. Maáu ûáa ra.
Maáu Yïën lêîn trong daãi nûúác boåt
cuãa Yïën thaânh maâu höìng vûúng
trïn töí Yïën. Laâm töí xong, chim
maái àeã trûáng. Chim tröëng bay ài
tòm möìi. Múâ saáng noá bay tûâ biïín
khúi túái nhûäng caánh rûâng, vuâng
àöìi nuái, kiïëm möìi, thónh thoaãng
nhaâo vïì múám möìi cho con, laåi bay
tiïëp, töëi mõt múái vïì töí êëm. Thûác ùn
cuãa chim Yïën laâ caác loaåi cön truâng
nhû kiïën, möëi, ruöìi, muöîi, boå rêìy,
boå xñt, nhïån, chuöìn chuöìn... Àiïím
sùn möìi cuãa chuáng laâ nhûäng chên
nuái, ngoån àöìi. Yïën ài ùn thaânh
tûâng àaân ngaây àïm. Chuáng vûâa
bay vûâa àúáp möìi trong khöng khñ
suöët hún mûúâi giúâ àöìng höì liïìn
vúái töëc àöå haâng trùm km. Möåt
Chim yïën.
ngaây chim Yïën bay khoaãng hai
trùm cêy söë, tuöíi thoå chó àûúåc böën
àïën nùm nùm. Giûäa caác lêìn xêy töí
vaâ àeã trûáng, chim Yïën phaãi tûå treo
mònh trïn vaách àaá cheo leo maâ
nguã. Möîi nùm chim meå chó àeã möåt
lêìn tûâ möåt àïën hai trûáng maâu
trùæng. Cöång àöìng chim khöng bao
giúâ chiïëm àoaåt töí êëm cuãa nhau.
Chim Yïën laâ möåt loaâi chim nhoã
giöëng chim eán trong àêët liïìn, höng
vaâ buång maâu xaám, toaân thên nêu
àen, moã ngùæn, deåp, coá thïí haá rêët
röång, chên ngùæn, coá moáng vuöët,
caánh rêët daâi, vuát nhoån, bay khùæp
àaåi dûúng, vûúåt àaåi ngaân khöng
biïët moãi. Chim Yïën söëng núi àaão
àaá ngoaâi biïín. Muâa Xuên, chuáng
laâm töí trïn nhûäng vaách àaá cao
cheo leo, hiïím trúã, trong caác hang
àaão kñn gioá bêëc, bïn dûúái mùåt nûúác
biïín ùn sêu vaâo hang, àêìy ghïình
àaá.
Ngûúâi ta baão töí chim Yïën laâ
möåt loaåi thûåc phêím cao cêëp. Möåt
loaåi thuöëc quñ. Caác cuå taám mûúi
tuöíi ùn Yïën saâo seä lêëy thïm vúå treã,
vaâ gaánh vaác caã giang sún trïn vai.
Ngûúâi Chùm àaä biïët khai thaác àùåc
saãn Yïën saâo phuåc vuå con ngûúâi. ÚÃ
Höåi An coân lûu truyïìn cêu chuyïån
dên gian Naâng Yïën.
Chuyïån kïí vïì möåt cö gaái laâng
biïín duâ àaä laâ thiïëu nûä vêîn mang
gûúng mùåt treã con. Naâng söëng vúái
cha meå giaâ. Sau trêån àaåi höìng
thuãy, biïín cuöën tröi caã laâng. Chó
riïng gia àònh naâng söëng soát tröi
daåt vaâo möåt hoân àaão. Cha meå
naâng ngêët vò àoái khaát. Cö gaái bûún
baã chaåy ài tòm thûác ùn, cûáu meå
cha. Cö leo khùæp caác vaách àaá trún
truöåi, chùèng tòm thêëy thûá gò ùn
àûúåc. Cö tòm maäi múái àûúåc möåt laát
khoai khö nùçm keåt trong vaách àaá,
àem vïì nhai múám cho cha meå caã
thûác ùn lêîn nûúác boåt cuãa mònh.
Cûáu àûúåc cha meå söëng thò cö chïët.
Ba nùm sau, xuêët hiïån möåt loaâi
chim cûá quêín quanh bïn möå cö
con gaái hiïëu thaão. Dên laâng goåi àoá
laâ loaâi chim Yïën.
Höåi An coân dêëu tñch vïì ngûúâi
àêìu tiïn phaát hiïån ra Yïën saâo vaâ
tuåc thúâ öng töí nghïì Yïën Viïåt Nam
liïn quan àïën hai töåc hoå Trêìn vaâ
hoå Höì úã laâng Thanh Chêu.
Lï Quñ Àön àïën Àaâng Trong
thïë kyã XVII viïët: “Phuã thùng Hoa
huyïån Haâ Àöng xaä Thanh Chêu coá
nghïì lêëy Yïën saâo. Haâng nùm cûá
àïën thaáng hai phaãi nöåp 120 töí non
múái...”.
Nghïì khai thaác Yïën saâo vö
cuâng cûåc khöí. Phaãi leo treâo lêëy töí
Yïën úã trïn vaách àaá cheo leo ngoaâi
biïín caã, bïn dûúái laâ biïín sêu thùm
thùèm, mùåt nûúác luöìn ngoác ngaách
VÙN HIÏËN 91 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
Àaão Yïën.
Thu hoaåch Yïën.
vaâo hang, nïëu trûúåt chên thò ngûúâi ruöåt cuãa mònh, hoâa maáu laâm töí
thúå mêët maång. Sau tiïët Àöng chñ, múái trïn caái nïìn töí vûâa bõ boác. Töí
chim Yïën têåp trung haâng àaân laâm múái naây nhoã bùçng baãy phêìn mûúâi
töí, àïën lêåp Xuên, khñ trúâi êëm aáp, töí trûúác. Ngûúâi haái Yïën saâo laåi
chim meå àeã trûáng vaâ êëp. Chim cha, khöng àuã kiïn nhêîn chúâ, lêëy tiïëp.
chim meå nuöi chim con àïën khi àuã Coá phaãi vò vêåy maâ chim Yïën àau
löng caánh bay ài tòm möìi. Ngûúâi àïën chaãy maáu khi laâm töí hay
thu haái Yïën khöng chúâ cho chim khöng? Thûúâng thò hoå chúâ àïën
àeã trûáng, hay trûáng núã hoùåc chim thaáng Taám, chim non àuã lúán bay
con àuã löng caánh... àaä thu töí Yïën. ài, khai thaác vuå haái töí Yïën lêìn hai.
Hoå vûát trûáng xuöëng biïín, àuöíi Vuå naây Yïën saâo khöng àeåp, kñch
chim non, haái lêëy caái töí vïì baán. thûúác nhoã, dñnh löng vaâ phên chim
Nhûäng cùåp chim mêët trûáng, mêët con. Àïí coá möåt töí Yïën töët, khöng bõ
con buöìn baä. Bú vú. Nhûäng cùåp vúå gioân, khöng bõ phên chim laâm bêín,
chöìng chim chûa àeã trûáng laåi ruát ngûúâi ta khai thaác vaâo kyâ möåt,
92 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
thaáng ba Êm lõch.
Trûúác kia, nhûäng ngûúâi ài khai
thaác Yïën goåi laâ “saâo chôa”. Ngûúâi
ta tûâ cûãa hang theo nguöìn nûúác
chaãy tòm caách vaâo sêu trong hang
àaá, neo ghe thuyïìn saát vaách chên
nuái buöåc cöë àõnh vaâo nhûäng taãng
àaá nhoån xung quanh. Sau àoá duâng
möåt cêy tre giaâ daâi chûâng mûúâi
lùm meát, cùæm xuöëng möåt caái löî
àûúåc àuåc sùén trïn vaán ghe, àêìu
trïn gaác lïn vaách àaá vïì hûúáng coá
töí Yïën, cêy tre taåo nhûäng nêëc
thang. “Saâo chôa” khoaãng hai
ngûúâi coá kinh nghiïåm nhêët, nai nõt
goån gaâng, cêìm cêy “chôa”, lûng
mang möåt bao nhoã, quanh ngûúâi
laâ möåt cuöån dêy thûâng, bùæt àêìu
möåt cuöåc leo nuái trïn biïín àïí thaám
hiïím tòm töí Yïën. Leo tûâ mùåt nûúác
biïín leo lïn nuái àaá lúãm chúãm, cao
chêët ngêët, àaá trún tuöìn tuöåt. Xung
quanh laâ biïín khúi thêìm thò... Lïn
vaách nuái tòm àûúåc töí Yïën, àaánh
dêëu vaâo àoá, khoá hún laâ hoå phaãi tòm
caách leo dêy tûâ trïn àónh vaách nuái
xuöëng, cho caác “saâo chôa” khaác leo
lïn gùåt töí Yïën. Cêy chôa laâ möåt cêy
saâo bùçng tre nhoã, àêìu gùæn möåt
maãnh sùæt moãng duâng àïí thay lûúäi
haái, nêng töí Yïën, dûúái maãnh sùæt laâ
möåt roå mêy, hûáng töí Yïën rúi vaâo
àoá.
Töí Yïën thö àem vïì phaãi qua
chïë biïën, do phuå nûä laâm vò rêët cêìu
kyâ, tó mó. Töí Yïën ngêm trong nûúác
muöëi cho àïën khi caác súåi rúâi ra, veát
boã vaâo raá, nhùåt hïët löng, rong, rïu,
caát... baám vaâo töí Yïën, thay nûúác ba
lêìn, vúát lïn loát vaâo vaãi cho khö
nûúác. Sùæp xïëp caác súåi cho àïìu, àeåp,
àem phúi nùæng, töëi àïën sêëy bùçng
lûãa than, khö àoáng thaânh goái
mang ài baán.
Giaá möåt cên Yïën saâo rêët àùæt, chó
coá vua chuáa vaâ nhaâ giaâu cûå phaách
múái àûúåc ùn Yïën saâo. Nhûng trûúác
khi ùn moán cao lûúng mô võ naây, coá
leä ngûúâi ta phaãi chùæp tay taå höìn vúå
chöìng nhûäng con chim Yïën vaâ
nhûäng cö cêåu Yïën con, nhûäng
trûáng Yïën bõ vûát xuöëng biïín... vaâ
caã nhûäng ngûúâi dên hiïìn laânh ài
thu haái töí Yïën maâ rúi xuöëng biïín
sêu.
 Ngaây xa coá cö beá Chên múái chaåm ngoä quï
Thûúng yïu meå vö cuâng Baâng hoaâng tin seát àaánh
Cö thaão hiïìn chùm chó Vaâo àïm trúâi trúã laånh
Tiïëng thúm bay khùæp rûâng. Meå cö àaä mêët röìi...

Cö beá ài lïn nûúng Ngöi möå nhoã lûng àöìi

Chim àöìi tung caánh vêîy Baãn laâng buöìn àûa tiïîn
Cö beá ài xuöëng rêîy Cö beá gaâo khaãn tiïëng
Hoa àua chen sùæc maâu. Meå úã àêu meå úi...

Àaä bao muâa luáa chñn Con suöëi lùång chùèng tröi
Hai meå con bïn nhau Hoa traái maâu uã ruä
Àöåt nhiïn meå ngaä bïånh Cö beá quyâ bïn möå
Cún ho daâi nhoái àau. Khoác suöët ngaây suöët àïm.

Cö beá thûác canh thêu Thêìn nuái thêëu nöîi niïìm

Ngaây àïm chùm soác meå Caãm thûúng loâng hiïëu thaão
AÁnh mùæt thú lùång leä Hiïån ra thêìn kheä baão:
Chó mong meå choáng laânh. “Con haäy trúã laåi nhaâ

Baãn laâng àïën thùm hoãi Giúã goái thuöëc kia ra

Ngûúâi maách: - Phaãi thêåt nhanh Tröìng lïn nûúng lïn rêîy
Qua ba nuái chñn ghïình Hûúng cuãa loaâi hoa êëy
Lêëy thuöëc vïì cho meå. Giuáp con gùåp ngûúâi xa”.

Meå úi con ài nheá Thúâi gian daâi chêåm qua

Röìi con seä vïì ngay Möåt saáng bûâng caã baãn
Cö lïn àûúâng möåt súám Cêy xoeâ hoa caánh trùæng
Nuái rûâng àêìy mêy bay. Dêng hûúng thúm ngaåt ngaâo.

Chiïëc gêåy nhoã cêìm tay Àïm êëy cö thêëy meå

Cö vûúåt àeâo vûúåt suöëi Trúã vïì trong chiïm bao
Chim àöìi bay dêîn löëi Meå xoa àêìu êu yïëm
Traái rûâng chñn cö ùn. An uãi cö bao àiïìu.

Cö ài nûãa muâa trùng Baãn laâng àùåt tïn Huïå

Múái tòm àûúåc thuöëc quyá Nhúá tïn ngûúâi tröìng hoa
Loâng ngêåp traân hoan hó Caái hûúng thêìm sêu thùèm
Cö vöåi vaä trúã vïì. Nhùæn loâng ngûúâi ài xa.

VÙN HIÏËN 93
VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
h
1
. Höí laâ con vêåt coá sûác maånh bêåc
oå
nhêët cuãa rûâng xanh nïn ngûúâi ta
goåi höí laâ chuáa sún lêm. Höìi coân
hoåc úã Viïåt Bùæc, möåt lêìn caã lúáp chuáng
töi ài mua coã tranh úã Suöëi Taác (Bùæc
Sún) vïì lúåp maái trûúâng sú taán àaä bùng
qua möåt khu rûâng coã tranh nguát
ngaân. Ngûúâi dên baão trûúác àêy vuâng
naây höí hay vïì lùæm. Vò laâ chöî thoaáng
hûúu nai vïì kiïëm coã nïn höí múái tòm
àïën. Moán ùn àöìng quï àûúåc höí thñch
nhêët laâ thõt lúån thò khi nhaâ töi úã trïn
Àaåi Tûâ nùm 1947 àaä tûâng cöëng cho
öng kïînh möåt con. Böë töi baão chó nghe
tiïëng eác, thêëy con choá ruãn cùèng xö
vaâo nhaâ, thïë laâ caã nhaâ thûác dêåy goä
chêåu thau rêìm rô àuöíi höí. Möåt luác lêu
“Canh cö múái daám ra thò chuöìng lúån àaä tröëng
mêåu quaã”, hûú, con lúån gêìn taå àïí möí vaâo tïët chó
coân soát laåi mêëy gioåt maáu laã taã trïn löëi
nùm nay
ài. Nghe noái höí chó súå nûáa. Sú yá bõ cêåt
2010, thiïn nûáa cûáa chaãy maáu, höí ta bêët lûåc ngöìi
can coá chûä liïëm vïët thûúng, maáu khöng cêìm vaâ
höí seä chïët. Cho nïn kinh nghiïåm ài
Canh noái àïën rûâng coá höí thò sùæp sùén hai öng nûáa
sûå àöåc lêåp vûâa ài vûâa coå vaâo nhau. Tiïëng tinh
suy ngêîm vaâ nûáa keát keát khiïën höí hoaãng höët laâ
chùèng coân höìn vña naâo àïí rònh möìi
caác quyïët nûäa.
àõnh. Mong Höí bùæt lúån nhaâ hay hûúu nai trïn
nùm Canh rûâng cûåc nhanh vaâ àêìy sûác maånh.
Coân khöng noá luön söëng giêëu mònh,
Dêìn naây dên khi no thò lûúâi nhaác nhû chuá meâo
töåc ta coá ngoan, nguã khin khñt!.
2. Höí khöng laâ nhaâ baáo nhûng laåi
thïm bûúác
coá nhiïìu kò danh
tiïën trong Tïn khai sinh laâ höí,
viïåc àõnh nhûng biïåt danh bao
truâm laåi laâ chuáa sún
àoaåt tûúng
94 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
lêm. Coá núi ngûúâi ta goåi laâ huâm (aác
nhû huâm), hoùåc öng Kïînh (to khoãe),
laåi coân laâ öng ba mûúi ( chaã laâ höí hay
xuêët hiïån vaâo ngaây cuöëi thaáng êm lõch
töëi trúâi àïí dïî bïì phuåc kñch kiïëm möìi),
laåi coá tïn laâ öng khaái. Ngûúâi coá tñnh
àöåc lêåp ñt bõ chi phöëi hoùåc phuå thuöåc,
chùèng cêìn gò, ngûúâi ta goåi laâ ngûúâi
khaái tñnh. Nghôa laâ coá tñnh giöëng loaâi
höí.
Höí ñt khi ài àöi. Khi trûúãng thaânh
höí thûúâng àún thûúng àöåc maä kiïëm
ùn. Ngûúâi ta coân vñ vua chuáa giöëng
nhû höí. Nghôa laâ àún àöåc (quaã nhên).
Àún àöåc nïn têët caã phaãi tûå quyïët vaâ
luön nghi ngúâ xung quanh, tòm caách
chïë ngûå xung quanh àïí töìn taåi.
Chuyïån vua chuáa Trung Hoa ghi laåi
nhiïìu trong chñnh sûã vaâ caã trong daä
sûã, giïët ngûúâi nhû ngoáe, kïí caã con caái
àïën cêån thêìn cuäng khöng tha. Nïn
múái coá cêu ngaån ngûä “Chúi vúái vua
nhû chúi vúái höí”, nghôa laâ luön coá
nguy cú mêët maång. Nhûng vñ thïë
xem ra cuäng oan cho höí. Vua chuáa coá
chuyïån giïët con giïët vúå nhûng höí thò
khöng bao giúâ ùn thõt con hoùåc àöìng
loaåi. Xem sûã Trung Hoa thò thêëy
ngûúâi coá tñnh aác hún caã höí.
3. Nhûng trïn têët caã, võ trñ chuáa tïí
cuãa höí vêîn luön coá ngöi võ vûäng chùæc
trong yá thûác ngûúâi àúâi. Àoá laâ khaã
nùng tiïìm êín khöng dïî nhòn thêëy cuãa
nhûäng àónh cao sûác maånh, chó khi lêm
trêån múái böåc löå caái duäng, caái trñ
cuãa giöëng loaâi noá. Caái àoá
duâ khi thêët thïë vêîn
àûúåc ngûúâi àúâi nïí
súå. Nhûäng tiïìm êín
taâi nùng êëy cuäng thûúâng àûúåc vñ vúái
sûác maånh cuãa höí. Nùm coân úã Viïåt Bùæc,
trong lêìn ngöìi vúái nhaâ vùn ngûúâi Taây
Nöng Viïët Toaåi (em nhaâ thú Nöng
Quöëc Chêën), khi noái vïì möåt trûúâng húåp
coá baån viïët treã múái in àûúåc vaâi ba
truyïån ngùæn àaä ngöìi chï bai caác bêåc
huynh trûúãng khöng ra gò, chó thêëy öng
cûúâi nhaåt, nhùæc laåi cêu ngaån ngûä cuãa
ngûúâi Taây :”ma yã bêëu chùæc yã shûa”, coá
nghôa laâ choá con khöng biïët muâi höí.
Cêu ngaån ngûä thêåt thêm thuáy.
4. Bêy giúâ trong xaä höåi ta khöng ñt
ngûúâi giöëng anh chaâng viïët vùn noái
trïn nïn khöëi anh àaä bõ höí vöì. Roä nhêët
laâ anh chúi chûáng khoaán, àêìu cú truåc
lúåi trong khi kiïën thûác vïì kinh tïë vaâ thõ
trûúâng coá chó söë bùçng khöng (0). Àoá laâ
anh nhaâ quï úã loåt vaâo maãnh àêët qui
hoaåch, böîng chöëc baán àêët trúã thaânh tó
phuá laåi tûúãng mònh taâi. Chó mêëy nùm
ùn chúi vaâ àêìu tû kiïíu a dua bêìy àaân,
cuöëi cuâng khaánh kiïåt laåi trúã vïì bïn
chiïëc maáng lúån nùm xûa. Àoá laâ nhûäng
keã kinh doanh chöåp giêåt trong luác luêåt
phaáp chûa hoaân thiïån vú tiïìn caã àöëng
laåi ngúä laâ mònh coá khaã nùng kinh bang
tïë thïë. Àoá laâ nhûäng keã coi thûúâng phaáp
luêåt, laâ beâ luä tham nhuäng vaâ nhûäng
boån ngûúâi cú höåi cûá búát xeán ùn cùæp
tûúãng khöng ai laâm àûúåc gò vò coá ö che
chùæn. Röìi nhûäng dûå aán tiïìn têën xuyïn
nùm thaáng khöng àûúåc àùåt trïn cú súã
khoa hoåc coá sûác thuyïët phuåc naâo, toaân
laâ àaánh cúâ möåt nûúác nhûng vêîn cûá
huâng höí xöng vaâo. Cêu ngaån ngûä trïn
coá sûác nhùæc baão tûâ vi mö àïën vô mö cho
nhên loaåi, laâm gò thò cuäng phaãi cêín
troång, khöng àûúåc huyïnh hoang,
vung tay quaá traán.
5. Qui luêåt tûå nhiïn cuäng coá thïí coi
laâ coá sûác maånh cuãa höí vêåy. Laâm traái
qui luêåt súám muöån àïìu phaãi traã giaá,
giöëng nhû bõ höí vöì. Chuyïån phaá rûâng,
laâm thuãy àiïån bûâa baäi, caác xñ nghiïåp
thaãi chêët àöåc haåi taân phaá möi sinh trïn
khùæp àêët nûúác...àïìu coá thïí coi àoá laâ
tinh thêìn xöng lïn cuãa nhûäng chuá choá
con trong cêu chuyïån naây. Vaâ thûåc tïë
nhiïìu viïåc àaä phaãi traã giaá nhaän tiïìn
trong mêëy nùm qua. Haäy söëng nhên aái
vaâ laâm viïåc trïn cú súã hiïíu biïët, àoá laâ
àiïìu cêìn nghiïìn ngêîm trong dõp àêìu
xuên Canh Dêìn, nùm coá võ chuáa sún
lêm trõ vò.
BAÁNH CHÛNG NGAÂY TÏËT
HÖÌ SÔ TAÁ
Thõt múä dûa haânh cêu àöëi àoã
Cêy nïu traâng phaáo baánh chûng
C
êu ca dao nïu lïn neát tiïu biïíu vïì tïët xûa, nhûng taåi sao goåi laâ baánh
chûng xanh thò ñt ngûúâi lûu yá àïën. Ngaây nay thúâi buöíi kinh tïë thõ
trûúâng ñt nhaâ giûä àûúåc phong tuåc goái baánh vaâ nêëu baánh chûng, chó
cêìn boã tiïìn ra laâ coá ngûúâi nêëu baánh, eáp baánh röìi mang àïën têån nhaâ. Baâi viïët
naây muöën nïu laåi khöng khñ xûa quanh nöìi baánh chûng, vò Baánh chûng laâ
cöët yïëu cuãa dên ta trong ngaây tïët:
Muöën coá nöìi baánh chûng ngon thò ngay tûâ àêìu thaáng chaåp ngûúâi ta àaä
tòm gaåo, phaãi laâ gaåo nïëp caái hoa vaâng röìi àem xay giaä cêín thêån búãi quan
niïåm cuãa dên ta thò: ngaây tïët cùåp baánh chûng laâ quan troång nhêët, búãi vò cùåp
baánh khöng riïng àïí cuáng gia tiïn maâ coân cuáng trúâi àêët, cuáng vua bïëp, cuáng
thêìn àêët thêìn taâi nïn baánh phaãi thúm ngon tinh khiïët.
Gaåo àûúåc ngêm trûúác möåt ngaây tûâ töëi 29, saáng 30 caác baâ, caác chõ dêåy
súám àaäi gaåo, àaäi àöî bùçng nûúác giïëng saåch, nûúác naây cuäng duâng àïí luöåc
baánh. Coá ngûúâi thñch luöåc laá àïí laá mïìm, dïî goái khöng hay bõ raách nhûng mùåt
baánh seä trùæng. Ngûúâi ta thûúâng luöåc bùçng laá dong söëng thò baánh múái xanh.
Laá dong thûúâng choån taâu laá laânh, àïå nhêët laâ laá baánh teã, khöng nhêët thiïët
têët caã caác taâu laá àïìu to, vò laá to duâng boåc ngoaâi laá beá hún goái bïn trong hoùåc
duâng goái baánh nhoã.
Rûãa laá phaãi cêín thêån khöng àïí taâu laá bõ dêåp raách. Goåt söëng laá cuäng phaãi
cêín thêån, goåt nöng quaá thò söëng laá dêìy khöng "beã goác" àûúåc, goåt sêu quaá thò
söëng laá moãng khi bùæt goác söëng bõ raách nïn khi beã goác cuäng phaãi rêët cêín
thêån. Ngûúâi saânh goái thûúâng goái ba laá, hai laá ngoaâi, möåt laá trong. Sau khi àùåt
laåt, traãi laåt, traãi laá, ta xuác möåt hoùåc nûãa baát gaåo (tuây àöå to nhoã cuãa ngûúâi goái)
àöí lïn mùåt laá daân àïìu, àùåt miïëng thõt tûúi àaä àûúåc têím nûúác mùæm haåt tiïu
röìi àöí nöët möåt nûãa gaåo lïn trïn giaân àïìu, vun veán hïët nhûäng haåt gaåo bùæn ra
ngoaâi röìi múái beã goác àïí chiïëc baánh vuöng thaânh sùæc caånh. Goái xong bùæc
bïëp luöåc, thuâng baánh phaãi coá nùæp kñn àïí khoãi bõ mêët nhiïåt, thúâi gian àun
phaãi àaãm baão ñt nhêët 12 giúâ. Sao cho khi vúát baánh ra vûâa kõp coá baánh cuáng
giao thûâa. Thúâi gian "canh baánh chûng" àûúåc moåi ngûúâi luön nhúá àïën, ai
àûúåc phên cöng tröng cuäng caãm thêëy vui. Töi nhúá höìi anh chõ töi múái cûúái
meå töi phên cho caã anh chõ cuâng tröng, chuyïån troâ nhû chûa hïët, khi àïën
lûúåt töi canh thay thò anh chõ baão àïí anh chõ tröng nöët cho. Thïë múái hiïíu nöìi
baánh chûng ngaây tïët coá sûác huát ngûúâi ta biïët bao nhiïu. Coá tïët caã nhaâ quêy
quêìn bïn nöìi baánh möîi ngûúâi goáp möåt cêu chuyïån núã nhû ngö rang. Khi àun
baánh bao giúâ ngûúâi ta cuäng vêìn möåt êëm nûúác bïn caånh àïí khi nûúác caån àöí
vaâo seä choáng söi. Cuãi àun baánh cuäng cêìn nhûäng thanh cuãi to àûúåm àïí nöìi
baánh luön àïìu lûãa, baánh chñn rïìn. Thúâi gian vúát baánh phaãi àaãm baão sao
cho kõp trûúác giao thûâa. Sau khi vúát baánh phaãi eáp baánh, thûúâng duâng hai
miïëng vaán àïí baánh úã giûäa, röìi duâng vêåt nùång àïí lïn trïn. Dûúái sûác nùång
nûúác trong baánh seä bõ àêíy ra, nhûng vêåt nùång quaá baánh seä bõ vúä, bõ pheâo
ra nïn vêåt nùång eáp baánh cuäng phaãi thñch húåp.
Baánh chûng xanh àïí cuáng Töí tiïn mang àêåm neát dên gian trong ngaây
tïët, chuáng ta laâm têët caã àïí coá cùåp baánh chûng vaâo saáng 30 àïí cuáng gia tiïn
trúâi àêët laâ chuáng ta àaä toã loâng thaânh vúái bêåc cöë nhên. Baánh chûng bao giúâ
cuäng goái thaânh cùåp laâ tiïu biïíu cho phöìn thûåc, sûå sinh söi nêíy núã cuãa con
ngûúâi. Cùåp baánh chûng trïn baân thúâ töí tiïn maäi laâ neát àeåp vùn hoáa cuãa dên
töåc ta, noá tiïu biïíu cho nïìn vùn minh luáa nûúác, thuyïët trúâi troân àêët vuöng maâ
öng cha ta hùçng nhùæc túái.
VÙN HIÏËN 95 VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
Thùèm Meå Moán
höåi cuãa ngûúâi Mûúâng Quaáng
“Thùèm Meå Moán” (ngaây trûúác coân
coá tïn goåi “Thùèm Phaã Chiïëng”) laâ
Höåi dên gian cuãa ngûúâi dên Mûúâng
Quaáng tûúãng nhúá àïën Moã Phaán vaâ
naâng Vi Xöím- nhûäng ngûúâi coá cöng
lêåp baãn dûång nïn Mûúâng Quaáng. Höåi
diïîn ra trong ba ngaây àêìu nùm múái
sau tïët nguyïn àaán (tûâ möìng 5 àïën
möìng 7 thaáng Giïng) àûúåc töí chûác
taåi Thùèm Meå Moán baãn Chiïëng xaä
Cùæm Muöån huyïån Quïë Phong (Nghïå
An). Theo truyïìn thuyïët, sau khi lêëy
nhau, Moã Phaán vaâ naâng Vi Xöím àaä úã
trong hang naây trong thúâi gian rêët lêu
trûúác khi xuöëng baãn Chiïëng lêåp
nghiïåp.
Thùèm Meå Moán laâ möåt hang àaá
96 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Chiïëc “pùåt” (coån) nûúác truyïìn thöëng cuãa ngûúâi dên Mûúâng Quaáng.
kiïåt taác cuãa thiïn nhiïn trong loâng
nuái àaá vöi coá 5 phöng (löî) vúái vö vaân
thaåch nhuä lêëp laánh, göìm phöng Noåc,
phöng Cuöíng, phöng Thùèm binh,
phöng Mo nñn vaâ phöng Panh han.
Loâng hang röång coá thïí chûáa àûúåc caã
ngaân ngûúâi. Àïën tham quan Thùèm
Meå Moán, du khaách seä àûúåc chiïm
ngûúäng nhûäng kyâ quan loâng hang vúái
nhûäng nhuä àaá taåo thaânh nhûäng tûúång
àaá hònh ngûúâi, hònh thuá. Trêìn hang
coá maâu trùæng vúái nhûäng nhuä àaá ruã
xuöëng tûâ trïn cao muön hònh muön
veã. Ài trong loâng Thùèm Meå Moán coá
caãm giaác nhû söëng trong möåt lêu àaâi
bùçng àaá, maát laånh muâa heâ, êëm aáp
muâa àöng...
Baâi, aãnh: LÏ BAÁ
Truyïìn thuyïët kïí rùçng: Sau khi
àïën cû truá úã àêy, naâng Xöím àaä duâng
phiïën àaá lúán úã phöng Cuöíng laâm
giûúâng nùçm (Choáng nang - Giûúâng
naâng) duâng phöng Thùèm binh laâm
núi cêët giêëu taâi saãn, duâng phöng Mo
nñn laâm núi pha chïë thuöëc nhuöåm vaãi
àïí dïåt thöí cêím, duâng phöng Noåc laâm
núi tiïëp khaách vaâ hoåp dên baãn, duâng
phöng Panh han laâm núi sinh hoaåt
vaâ muáa haát nhûäng ngaây höåi lïî.
Trong loâng Thùèm Meå Moán coá
nhiïìu caãnh àeåp. “Choáng Nang” laâ
möåt phiïën àaá röång khaá bùçng phùèng,
goác trong laåi coá hai mö àaá nhö lïn
tûåa nhû àöi göëi. Tûâ phöng Cuöíng
nhòn vïì phña bïn phaãi laâ bêåc thang
cao khoaãng trïn 2 meát àoá laâ phöng
Thùèm binh khaá bùçng phùèng coá nhiïìu
mö àaá nhêëp nhö duâng laâm ghïë ngöìi
nghó ngúi cho moåi ngûúâi möîi khi lïn
hang. Phöng Mo nñn rêët cao raáo,
thoaáng maát. Phña trong coá nhiïìu ö àaá
hònh vuöng, hònh troân, ö naâo cuäng
oáng aánh caác maâu xanh lú, maâu tñm,
maâu àoã nhû nhûäng chêåu àûång thuöëc
nhuöåm vêåy. Bïn ngoaâi laåi coá nhiïìu
cêy caãnh tûå nhiïn rêët àeåp. Trong
hang thónh thoaãng laåi coá nhûäng laân
gioá maát luâa vaâo maát rûúåi. Phöng
Panh han coá giaân àaân àaá vúái nhûäng
êm sùæc rêët hay möîi lêìn chaåm tay vaâo.
Àoá laâ möåt chuöîi nhuä àaá buöng tûâ trêìn
hang xuöëng saát mùåt àêët, cêëu truác êm
thanh tûå nhiïn tûâ nhûäng mö to, nhoã
khaác nhau phên böí khaá àïìu trïn
chiïìu daâi chöî daây chöî moãng... Möîi
lêìn duâng tay hay duâng thanh sùæt nhoã
chó cêìn goä nheå cuäng àuã phaát ra êm
thanh rêët trong treão du dûúng vaâ
ngên voång maäi. Bïn giaân àaân àaá laâ
“Naá cöëng, naá hoã”- nhûäng höë nhû
nhûäng chên ruöång thu nhoã, coá nûúác
coá búâ nhû ruöång thêåt. Tûâ ngoaâi nhòn
vaâo phöng Panh han, thiïn nhiïn
thêåt kheáo sùæp àùåt tröng rêët giöëng
nhûäng daân àûång baánh raán bùçng àaá
chiïëc naâo chiïëc nêëy cûá nhû thêåt
vêåy.ÚÃ phöng Noåc, rêët röång vaâ thoaáng
àaäng. ÊËn tûúång àêìu tiïn khi bûúác vaâo
àêy àaä thêëy cuåm tûúång àaá tûå nhiïn
coá daáng hai vúå chöìng Moã Phaán vaâ
naâng Vi Xöím ngöìi bïn nhau. Khoá coá
Thaåch nhuä loâng hang.
thïí noái hïët veã àeåp tûå nhiïn cuãa cuåm
tûúång àaá thiïn nhiïn naây. Hònh daáng
ngûúâi vúå àang mang thai, bïn caånh
laâ ngûúâi chöìng luön che chúã... Vúái
cùåp tûúång àaá naây, dên gian Thaái
Mûúâng Quaáng coá cêu thú: “Póm, boåc
mêíy phöëng huâng tuáa mûúâng Quaáng.
Xoãng phuãa mña hùåc cùèn boâ mi ho
cùæm khöím phiïëu àaâ.Cho vaâ phaá tuâm
hoáng phöín haâ boâ hùæm. Chiïën cùæm cuã
chûå chùèm mûáa na...”.
Thùèm Meå Moán laâ núi lêåp nghiïåp
trûúác khi Moã Phaán trúã thaânh Taâo
mûúáng. Sau khi hònh thaânh vaâ khúãi
dûång Mûúâng Quaáng, àïën luác vïì giaâ
Taâo mûúáng Moã Phaán vïì trúâi cuäng
ngay taåi hang àaá naây. Thûúng nhúá
vaâ àïí ghi nhúá cöng ún ngûúâi àaä khai
baãn lêåp mûúâng, haâng nùm vaâo dõp
xuên sang ngûúâi Mûúâng Quaáng laåi
múã höåi Thùèm Meå Moán. Vaâo höåi, ngay
tûâ saáng súám, moåi ngûúâi trong trang
phuåc truyïìn thöëng àeåp nhêët cuãa
mònh cuâng nhau àïën baãn Chiïëng àïí
múã höåi vúái nhûäng hoaåt àöång vùn hoaá
vùn nghïå, thïí thao truyïìn thöëng
thûúång voä cuãa ngûúâi dên miïìn nuái
vuâng cao nhû nhaãy saåp, muáa lùm,
haát nhuön haát xuöëi, bùæn noã, neám
coân, leo nuái, vêåt… Àêy cuäng laâ dõp
àïí caác chaâng trai Thaái thïí hiïån taâi
nùng cuãa mònh vúái caác loaåi nhaåc cuå
dên töåc nhû Kheân beâ, Põ nhuön, Põ
xuöëi, Têìn, Huãn... cöìng chiïng...
nhùçm thu huát caác xaáo nooång thûúát
tha nïìn naä trong vaáy aáo truyïìn
Möåt goác Mûúâng Quaáng höm nay.
thöëng. Trong nhûäng ngaây múã höåi,
moåi ngûúâi laåi lïn hang àïí cuâng nhau
chúi hang nhû têåp quaán ngaân àúâi. Múã
àêìu höåi hang, ngûúâi ta àöët möåt traâng
phaáo àïí baáo hiïåu höåi Thùèm bùæt àêìu.
Trong hang bêëy giúâ rêët nhöån nhõp
ngûúâi vaâo ra, moåi ngûúâi keáo àïën tûâng
phöng àïí cuâng vui. Vúái nam thanh nûä
tuá àêy laâ dõp hoå toã tònh, trao nhau
nhûäng aánh mùæt, nhûäng lúâi ûúác
nguyïån se duyïn... Àïën vúái höåi
Thùèm Meå Moán, ai cuäng lùm, cuäng
khùæp, nhuön, xuöëi... trong êm hûúãng
chiïng cöìng, höåi Thùèm Meå Moán thûåc
sûå laâ möåt höåi vui. Kïët thuác möåt muâa
höåi, nhiïìu nam thanh nûä tuá nïn
duyïn chöìng vúå. Khi trúã vïì, caác
chaâng trai àïìu thûa vúái poâ meå ngûúâi
con gaái mònh àaä trao duyïn àïí poâ meå
lo lïî vêåt. Vïì àõa danh Thùèm Meå Moán
theo cuå Lang Vùn Ngoå (sinh nùm
1930) nguyïn Phoá ban Tuyïn giaáo
huyïån uyã Quïë Phong (1964-1967)
caác thïë hïå gia àònh àïìu úã Mûúâng
Quaáng thò caách hiïíu àõa danh naây
qua Höåi Thùèm Meå Moán cuãa ngûúâi
Mûúâng Quaáng coá nghôa laâ “Meå mon
moã nhuöën” nghôa laâ núi vùn nghïå vui
thuá nhêët, chûá khöng nhû caách hiïíu
Thùèm Meå Moán laâ Hang con tùçm úã
möåt söë ngûúâi.
Lïî Höåi Thùèm Meå Moán coá bïì daây
lõch sûã truyïìn thöëng, ngoaâi yá nghôa
têm linh àêy coân laâ nhûäng sinh hoaåt
vùn hoaá vùn nghïå dên gian trong àúâi
söëng ngûúâi Mûúâng Quaáng.
VÙN HIÏËN 97VIÏÅT NAM
giai phêím xuên canh dêìn
"XÛÅA BOOÅC LAU" CUÃA CÖ DÊU THAÁI
V
úái nhûäng nghi lïî truyïìn
thöëng mang àêåm möåt baãn
sùæc vùn hoaá tiïu biïíu cuãa
dên töåc mònh, àaám cûúái cuãa àöìng
baâo dên töåc Thaái úã miïìn Têy Nghïå
An cho àïën höm nay vêîn àûúåc
xem nhû laâ möåt höåi lïî trong sinh
hoaåt cuãa möîi baãn laâng.
Tûâ luác múái laâm quen gùåp gúä vaâ
tòm hiïíu, àûúåc hai bïn gia àònh
hoaân toaân nhêët trñ taåo àiïìu kiïån
(àùåc biïåt úã nhaâ gaái, khi ngûúâi con
gaái coá baån trai àïën chúi - choåc saân
- thò khöng nhûäng böë meå vaâ caác
anh chõ em trong nhaâ khöng ngùn
caãn maâ coân taåo moåi àiïìu kiïån àïí
cho àöi trai gaái àûúåc tûå do tòm
hiïíu). Qua thúâi gian ài laåi, tònh
caãm cuãa àöi trai gaái àaä chñn muöìi.
Hai bïn gia àònh chñnh thûác àùåt
vêën àïì, vaâ àïí tiïën túái hön nhên
phaãi qua nhûäng thuã tuåc bùæt buöåc
theo têåp quaán tûúng tûå úã miïìn
xuöi nhû vêën danh, chaåm ngoä...
Têët caã nhûäng thuã tuåc àoá àïìu àûúåc
tiïën haânh rêët nghiïm tuác qua vai
troâ cuãa öng möëi hay baâ möëi - ngûúâi
rêët àûúåc tñn nhiïåm búãi nhûäng hiïíu
biïët sêu sùæc vïì chuyïån cûúái xin.
Tuy nhûäng thuã tuåc theo têåp quaán
98 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Cö gaái Thaái.
àïën nay vêîn àûúåc duy trò, nhûng
hêìu hïët úã moåi baãn laâng àïìu àaä coá
phêìn àún giaãn goån hún, chuã yïëu
vêîn àûúåc têåp trung thïí hiïån trong
lïî cûúái. Nghi thûác töí chûác àoán dêu
vïì vaâ laâm lïî caáo vúái töí tiïn nhaâ trai
(lïî nhêåp hoå) àûúåc àöìng baâo hïët
sûác coi troång khöng thïí boã qua, duâ
chó laâ möåt tònh tiïët nhoã.
Khi trong baãn laâng coá lïî cûúái,
caã baãn laâng àïìu söi àöång hùèn lïn.
Thúâi gian vaâi ba ngaây trûúác àoá,
moåi ngûúâi trong baãn laâng cuâng
nhau àïën vúái gia àònh coá àaám. Hoå
phên cöng nhau nhûäng cöng viïåc
cêìn thiïët trong àaám cûúái xem nhû
laâ nghôa vuå vaâ traách nhiïåm cuãa gia
àònh mònh. Chuã nhaâ àaä coá nhûäng
chuêín bõ vêåt chêët tûâ trûúác nhû lúån,
gaâ, gaåo nïëp... vaâ khöng thïí thiïëu
nhûäng chum rûúåu cêìn àûúåc laâm
sùén tûâ 6 thaáng trúã lïn cho ngaây vui.
Theo truyïìn thöëng, ngay tûâ luác
àûúåc hai gia àònh àöìng yá; ngûúâi
con gaái àaä cùåm cuåi miïåt maâi bïn
khung dïåt vaãi vaâ tranh thuã vaâo
rûâng tòm lêëy nhûäng böng lau bao
tûã vïì laâm saåch phúi khö àïí laâm
nhûäng têëm "Xûåa booåc lau"- cuãa höìi
mön - àïåm lêëy chöìng thïí hiïån nïët
Baâi vaâ aãnh: LÏ BAÁ LIÏÎU
Ngay tûâ luác àûúåc hai
gia àònh àöì n g yá;
ngûúâ i con gaá i àaä
cùåm cuå i miïå t maâi
bïn khung dïåt vaãi vaâ
tranh thuã vaâo rûâng
tòm lêëy nhûäng böng
lau bao tûã vïì laâm
saåch phúi khö àïí laâm
nhûäng têëm "Xûåa booåc
lau"- cuãa höìi mön -
àïåm lêëy chöìng thïí
àaãm àang, chõu thûúng chõu khoá
nhû möåt quaâ tùång àêìy yá nghôa cuãa
mònh àöëi vúái gia àònh nhaâ chöìng...
Ngaây cûúái àûúåc hai bïn gia
àònh xem xeát êën àõnh sau khi àaä
cên nhùæc tuöíi cuãa cùåp vúå chöìng
tûúng lai. Thêìy mo cuâng öng baâ
möëi rêët thêån troång laâm nhûäng nghi
thûác vúái thêìn linh àïí choån giúâ cho
viïåc àûa àoán dêu. Möåt têåp tuåc rêët
àeåp thïí hiïån tònh caãm, loâng biïët ún
cuãa chaâng rïí vúái meå vúå, àoá laâ
trong nhûäng vêåt dêîn cûúái khöng
thïí thiïëu àöi voâng baåc trùæng àûúåc
chñnh tay chaâng rïí trên troång trao
cho meå vúå trûúác sûå chûáng kiïën cuãa
moåi ngûúâi, keâm theo cêu noái àaåi yá:
Caãm ún meå àaä sinh ra cho con möåt
ngûúâi vúå hiïìn, cöng lao cuãa meå
trong suöët thúâi gian nuöi daåy êëy,
con xin gûãi meå möåt chuát quaâ nhoã
goåi laâ têëm loâng cuãa con... Ngûúâi
meå cö dêu nhêån lêëy vaâ àeo vaâo tay
mònh vúái möåt veã tûå haâo haänh diïån.
Trong thúâi gian chuêín bõ cho ngaây
àûa dêu vïì nhaâ chöìng, caã baãn têåp
trung taåi nhaâ cö dêu àïí chung vui
bïn voâ rûúåu cêìn. Cuöåc vui keáo daâi
thêu àïm... nhûäng àiïåu dên ca dên
vuä àùåc sùæc Thaái àûúåc moåi ngûúâi
thïí hiïån hïët mònh...
Àaám rûúác dêu khúãi haânh, dêîn
àêìu laâ öng möëi, tiïëp àïën laâ cö dêu
vaâ chuá rïí cuâng nhûäng phuâ dêu,
phuâ rïí mùåc thêåt àeåp nhûäng böå
xöëng aáo cuãa dên töåc mònh. Àoaân
dêîn dêu ài trong buöíi saáng súám,
rêët súám khi coân chûa roä mùåt ngûúâi.
Quan viïn hai hoå àaä coá sûå chuêín bõ
tûâ trûúác, hoå múâi cho àûúåc nhûäng
nghïå nhên thuöåc vaâ haát hay nhêët
nhûäng baâi haát giao duyïn cuãa dên
töåc mònh... hoå vûâa ài vûâa cêët lïn
nhûäng cêu Nhuön, cêu Xuöëi vúái
nöåi dung chuã àïì vïì tònh yïu, vïì
haånh phuác lûáa àöi... Suöët caã quaäng
àûúâng duâ xa hay gêìn, caã àoaân
rûúác dêu cuäng thong thaã vûâa ài
vûâa troâ chuyïån chen lêîn nhûäng
cêu haát giao duyïn. Möåt àiïím rêët
dïî nhêån thêëy trong möåt àaám rûúác
dêu Thaái àoá laâ nhûäng chöìng "Xûåa
booåc lau"- cuãa höìi mön cuãa cö dêu
Àaám rûúác dêu Thaái bùçng thuyïìn maáy trïn doâng Nêåm Nún, Tûúng Dûúng, Nghïå An.
àûa vïì nhaâ chöìng àûúåc nhûäng
ngûúâi trong àaám rûúác dêu khiïng
gaánh theo sau cuâng vúái nhûäng vêåt
duång keâm theo cuãa nhaâ gaái laâm
cuãa höìi mön. Theo têåp quaán, nhaâ
trai coá bao nhiïu àaân öng, tñnh tûâ
öng böë àïën caác anh em trai... thò
naâng dêu seä coá àuã chûâng êëy "Xûåa
booåc lau" cuâng nhûäng chiïëc moán -
göëi - vaâ nhûäng têëm àïåm ngöìi- Phaá
tùång - cho nhaâ chöìng. Qua nhûäng
chöìng Xûåa àoá, ngûúâi ta dïî daâng
nhêån biïët chaâng rïí coá bao nhiïu
anh em trai... Vaâ cuäng khöng thïí
thiïëu möåt àuâi, möåt taãng thõt möng
lúån trong möåt àaám rûúác dêu Thaái
úã khu vûåc caác huyïån miïìn nuái Têy
nam Nghïå An. Theo quan niïåm,
chiïëc àuâi lúån daânh traã ún öng möëi,
taãng thõt möng nhû cö dêu ngêìm
khoe vúái nhaâ chöìng rùçng: Con lúån
tûå tay cö dêu chùm soác to beáo
lùæm...
Möåt àaám cûúái úã dên töåc Thaái coá
rêët nhiïìu nghi lïî truyïìn thöëng
mang neát vùn hoaá àùåc trûng nhû
“Ï vùèn Xöìn Xûa” lïî “Ky khêìu coâ
huöìm” lïî “Ï vùèn Púá Múâ”... Nhûng
lïî “Ky khêìu coâ huöìm” laâ nghi lïî
àùåc biïåt quan troång. Lïî naây àûúåc
xem laâ lïî ra mùæt, thûâa nhêån naâng
dêu múái trong gia töåc cuãa ngûúâi
Thaái. Sau nghi lïî naây, coi nhû
chaâng trai vaâ cö gaái àaä chñnh thûác
thaânh vúå thaânh chöìng.
Àaám rûúác dêu vïì àïën nhaâ trai,
trûúác khi bûúác lïn cêìu thang, cö
dêu chuá rïí àûúåc öng möëi roát möåt
cheán rûúåu uöëng chung vaâ thûåc
hiïån “Lïî rûãa chên” theo têåp tuåc. ÚÃ
ngay chên cêìu thang nhaâ trai àaä
chuêín bõ sùén möåt öëng nûúác trong
coá nhûäng àöìng baåc trùæng àïí cö dêu
chuá rïí laâm thuã tuåc rûãa chên bùçng
“nûúác vaâng, nûúác baåc” röìi cuâng
nhau bûúác lïn saân. Luác naây nhaâ
VÙN HIÏËN 99 VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn
trai àaä chuêín bõ sùén möåt voâ rûúåu
cêìn, cuâng möåt mêm lïî hïët sûác àún
giaãn nhûng cûåc kyâ quan troång àöëi
vúái möåt àaám cûúái, àoá laâ lïî "Ky khêìu
coâ huöìm" - Lïî vêåt cuãa mêm lïî göìm
2 quaã trûáng gaâ luöåc àaä boác voã beã
àöi, 2 chiïëc baát con, 2 àöi àuäa vaâ
möåt àôa trêìu cau (nhûäng miïëng trêìu
cau trong àôa àïìu coá söë chùén).Vúái
quaã trûáng theo quan niïåm cuäng
mang yá nghôa sêu xa, loâng àoã
tûúång trûng cho sûå mùån nöìng àùçm
thùæm, möåt tñp xöi, möåt voâ rûúåu cêìn
cùæm sùén hai chiïëc cêìn, möîi chiïëc
àûúåc buöåc möåt tuám súåi àay phña
trïn. Cö dêu chuá rïí ngöìi ngay ngùæn
trûúác mêm lïî vaâ àûúåc thêìy mo laâm
thuã tuåc. Sau nhûäng lúâi khêën mang
nöåi dung caáo yïët töí tiïn, thêìy mo
nhoán möåt ñt xöi deám chùåt vaâo hai
miïëng trûáng luöåc àûa cho cö dêu
chuá rïí vúái nghi thûác cheáo tay, tay
phaãi àeâ lïn tay traái àûa cho chaâng
rïí, tay traái àûa cho cö dêu... Sau khi
thaânh kñnh nhêån hai miïëng trûáng
luöåc coá deám xöi, àöi vúå chöìng treã
cuâng ùn. Phêìn trûáng coân laåi 2 ngûúâi
chia cho nhûäng àûáa treã coá mùåt
trong àaám cûúái. Daânh möåt ñt trûáng
coân laåi cö dêu vaâ chuá rïí tûå tay böi
lïn àêìu nhau theo quan niïåm laâ tûâ
nay caã hai ngûúâi àaä bõ àaánh dêëu àïí
nïëu coá àûáng trong àaám àöng vêîn
khöng hïì nhêìm lêîn vaâ dïî daâng
nhêån ra nhau. Duâ coá ài àêu, vïì àêu
thò hoå vêîn laâ vúå chöìng maäi maäi
khùng khñt quyïån chùåt vúái nhau
nhû loâng trùæng vaâ loâng àoã quaã
trûáng. Hoå àaä “Ky xaây huöìm moán -
Non chooáng huöìm hong” – ùn
chung loâng àoã trûáng - Nùçm chung
möåt giûúâng - Ùn xong möîi ngûúâi vñt
möåt cêìn rûúåu coá buöåc súåi àay àïí
uöëng ...Chñnh tûâ luác naây töí tiïn múái
chñnh thûác cöng nhêån hoå laâ vúå
chöìng. Hai chiïëc cêìn rûúåu sau àoá
àûúåc àûa cêët núi àêìu giûúâng cuãa
àöi vúå chöìng vaâ tûâ àoá maäi maäi vïì
sau khöng duâng àïën nûäa.
Tûâ luác naây, caã baãn thûåc sûå vaâo
cuöåc vui, mûâng cho cùåp vúå chöìng
treã. Rûúåu cêìn chaãy khöng ngúát, cêu
Nhuön cêu Xuöëi àiïåu Lùm, àiïåu
Khùæp vang lïn söi àöång caã nuái
rûâng...
100 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
D
ên töåc Möng söëng trïn
nhûäng triïìn nuái cao Têy
Bùæc, coá àïën nùm ngaânh
khaác nhau: Möng Hoa, Möng Àen,
Möng Àoã, Möng Trùæng, Möng Xanh.
Tuy coá khaác nhau möåt söë neát trïn
trang phuåc vaâ phong thuåc têåp quaán,
nhûng laåi coá àiïím chung laâ yïu
thñch nhaãy muáa, ca haát. Coá thïí noái
tiïëng haát vúái ngûúâi Möng nhû cêy
xanh cêìn nûúác, nhû con ngûúâi cêìn
lûãa, muöëi.
Trong höåi “Saâi saán”, tûác höåi chúi
nuái àêìu xuên; nhûäng lêìn gùåp nhau
qua möîi phiïn chúå; muâa gùåt luáa trïn
nûúng; àaám cûúái... ngûúâi Möng àïìu
duâng tiïëng haát laâm phûúng tiïån thïí
hiïån tònh caãm vúái nhiïìu thïí loaåi:
‘Khêu xòa plïình” - tònh ca, “Giaâ
xöng” - àoán dêu, “Hcêìu slêíu htêu” -
thïí loaåi chó duâng trong àaám ma...
Ngûúâi ta coá thïí haát thaânh lúâi,
hoùåc gûãi qua tiïëng kheân, keán laá, àaân
möi... möîi thïí loaåi, möîi nhaåc cuå àïìu
coá nhûäng sùæc thaái biïíu caãm àöåc
àaáo. Àùåc biïåt laâ nhûäng baãn “Khêu
xòa plïình”, nöìng naân, say àùæm. Phaãi
chùng àoá laâ sûác löi cuöën úã chêët trûä
tònh, úã nhûäng cung bêåc bêët têån, úã
tònh yïu vaâ trong möîi nhõp àiïåu tiïët
têëu giaãn dõ, àaä àûúåc nhûäng àöi trai
gaái thöíi vaâo húi thúã cuãa tònh yïu
chên thêåt, trong saáng, nöìng chaáy
nhû chñnh cuöåc àúâi cuãa hoå.
Tònh ca Möng coá haâng trùm baãn
àûúåc truyïìn tûâ àúâi naây sang àúâi
khaác, cöåi nguöìn laâ cuöåc söëng, tònh
yïu nuöi nhûäng baãn tònh ca bêët diïåt.
Ta haäy nghe chaâng trai ngoã lúâi
vúái baån tònh:
Àïm nay àöi ta ngöìi àaä muöån
Gaâ gaáy giuåc chñn nùm mûúâi
saáu tiïëng
Àöi ta khöng coá loâng thò thöi
Coá loâng thò haäy mau cêët tiïëng
lïn gioång.
Lúâi ca nhû lúâi thuã thó têm tònh,
chên thêåt, thùèng thùæn. Song chó múái
gùåp nhau, chó nghe lúâi haát laâm sao
hiïíu buång nhau, búãi vêåy cö gaái
khöng khoãi phên vên:
Giúâ naây trúâi àaä vïì khuya
Sao àaä lûúån voâng àöíi ngöi,
sûúng phuã trùæng
Em chó biïët miïång anh nhûng
chûa biïët tim anh.
Ngûúâi Möng söëng giûäa thiïn
nhiïn huâng vô, nhûäng ngoån nuái múâ
sûúng cao vuát trong mêy, nhûäng
con thaác tung boåt trùæng xoáa, gioá
ngaân löìng löång tiïëng chim ca. Hoå
söëng, lao àöång, yïu nhau giaãn dõ,
chên thaânh vaâ maänh liïåt:
Yïu naâng anh yïu lùæm,
loâng anh yïu naâng
Say àùæm lùæm cö naâng úi
Ra vïì thûúng nhúá vö cuâng
Nhúá maäi ngaây naây nùm sau...
Chùæc laâ àöi trai gaái beán duyïn
nhau qua tiïëng seát aái tònh, laâm cho
àöi lûáa thöín thûác nhúá mong khön
nguöi:
Em vïì em khöng nguã,
em nùçm mú nhúá tiïëng anh
Kòa laâ anh, anh vïì bïn em
Anh àûáng bïn giûúâng,
em yïn giêëc nguã.
Võ ngoåt cuãa tònh yïu coá sûác hêëp
dêîn àïën say loâng búãi nhûäng giai
àiïåu nheå nhaâng, tinh tïë, da diïët, böë
cuåc goån vúái nhõp àiïåu thay àöíi diïîn
taã moåi traång thaái cuãa con tim.
Khi àaä hiïíu vaâ tin nhau, ngûúâi
con gaái maånh daån toã bêìy:
Àêy laâ lúâi em dùån ngûúâi yïu úi
Höm gùåp nhau döëi loâng haát rùçng
chó nhúá meå cha
Nhûng loâng em nhúá anh,
baån tònh mong àúåi
Ngûúâi yïu úi!
Röìi ngûúâi con gaái trao cho
chaâng trai cuãa loâng mònh chiïëc khùn
kyã niïåm:
Yïu anh em dïåt khùn naây
Loâng em nhúá ngûúâi em tùång
Duâ xa nhau bao thaáng ngaây,
khùn bïn ngûúâi laâ em luön bïn anh
Ngûúâi úi!
Hoå heån nhau:
Em chúâ àïën ngaây anh tröìng luáa
Tröìng xong nûúng ngö anh
àoán em vïì.
Tònh yïu cuãa hoå naãy sinh trong
cuöåc söëng lao àöång, hònh tûúång thú
giaãn dõ, nhûng chuyïín taãi bao àiïìu
thêìm kñn, möång mú.
Song tònh yïu àêu phaãi chó coá võ
ngoåt, nhiïìu àöi lûáa yïu nhau khöng
lêëy àûúåc nhau, hoå phaãi àöëi mùåt vúái
sûå thêåt nghiïåt ngaä:
Vò anh ài xa em phaãi lêëy chöìng
Giúâ chöìng em khöng coân nûäa
Àúâi em cûåc khöí vö cuâng
Coân àêu ngaây xûa...
cung baäc tình ca Moâng
Vaâ haâng nùm nhûäng möëi tònh
khöng thaânh tòm àïën vúái nhau núi
chúå tònh Khêu Vai. Hoå ön laåi nhûäng
ngaây xa tûúi àeåp möång mú, àïí röìi khi
chia tay nhû àûúåc tiïëp thïm nghõ lûåc,
niïìm tin yïu trong saáng:
Khöng àûúåc laâm ruöång thò
laâm nûúng
Khöng àûúåc laâm vúå thò laâm
ngûúâi tònh
Trong phong tuåc hön nhên cuãa
ngûúâi Möng, ngûúâi phuå nûä coá quyïìn
lûåa choån baån tònh. Sau khi hai bïn
trao àöíi yá kiïën vaâ thöëng nhêët, nïëu
àöìng yá hoå seä töí chûác “keáo tay”.
Ngûúâi con gaái àûúåc “keáo tay” vïì nhaâ
chöìng, nïëu ûng yá cö gaái úã laåi ba ngaây
àïm toã yá ûng thuêån. Nïëu khöng vûâa
yá, cö gaái boã vïì, duyïn seä khöng
thaânh. Vúái dên töåc naâo cuäng vêåy, hön
nhên tûå nguyïån laâ nïìn taãng cuãa haånh
phuác. Cuäng chñnh vò vêåy, vúái ngûúâi
Möng hoå luön thùèng thùæn bêìy toã:
Tay em biïët cêìm kim khêu aáo
Anh yïu em
Em yïu anh
Em khöng coá loâng thò thöi
Coá loâng thò vïì, ta úã vúái nhau
möåt àïm
Tay em biïët xe súåi chó àen
TRÊÌN VÊN HAÅC
Em khöng coá loâng thò thöi
Coá loâng thò vïì, ta úã vúái nhau
möåt ngaây...
Öi lúâi thú sao maâ àeåp àïën thïë,
vûâa maånh daån bêìy toã, vûâa tïë nhõ gûãi
vaâo àoá nhûäng ûúác muöën vïì taâi nùng,
àûác haånh cuãa baån tònh...
Dên ca Möng vúái nhûäng baãn
“Khêu xòa plïình” thêåt phong phuá vaâ
àùåc sùæc, phaãn aánh têm tû, ûúác
nguyïån vûún túái haånh phuác veån troân,
thêëm àûúåm tònh ngûúâi vaâ tònh àúâi,
chùæp caánh cho con ngûúâi vûún lïn,
phêën àêëu vò nhûäng giaá trõ töët àeåp cuãa
cuöåc söëng.
Tranh: Àöî Àûác
VÙN HIÏËN 101 VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn
THOAÁNG XUÊN BÒNH ÀÕNH
Höåi xuên Thaáp àöi (Bònh Àõnh).
AÃnh: Àaâo Tiïën Àaåt
M
uöën ùn baánh ñt laá gai/ Lêëy chöìng Bònh Àõnh
àûúâng daâi khoá ài... Àoá laâ chuyïån ngaây xûa,
coân bêy giúâ thò con àûúâng daâi hún ngaân cêy
söë êëy chó mêët möåt giúâ mûúâi phuát bay tûâ Haâ Nöåi àïën
Quy Nhún , coân nïëu ài bùçng taâu hoaã thò cuäng chó mêët
möåt ngaây ngùæm caãnh miïìn Trung vaâ möåt àïm nguã
ngon trïn nhûäng chiïëc giûúâng ïm theo nhõp cuãa baánh
con taâu goä àïìu trïn àûúâng ray múái. Hoùåc ài bùçng
phûúng tiïån ö tö thò cuäng nhanh choáng nheå nhaâng, búãi
con àûúâng quöëc löå I Bùæc Nam àaä àûúåc caãi thiïån rêët
nhiïìu. Cuäng bùçng nhûäng con àûúâng nhû vêåy vaâ ngùæn
hún tûâ TP Höì Chñ Minh vaâ caác tónh phña Nam àïën Quy
Nhún, àang ngaây àïm têëp nêåp nhûäng khaách du lõch,
nhûäng nhaâ doanh nghiïåp, nhûäng ngûúâi vïì quï... Bêy
giúâ ngûúâi ta àïën Bònh Àõnh khöng chó àïí ùn baánh ñt laá
gai, hoùåc ùn nem chua chúå Huyïån, uöëng rûúåu Bêìu àaá...
maâ coân àïí tham quan nhûäng danh lam thùæng caãnh nhû
Thaáp Chaâm, Baão taâng Quang Trung, Nhaâ tûâ àûúâng nûä
tûúáng Buâi Thõ Xuên, xem nhaåc voä Têy Sún, thùm con
söng Cön huyïìn thoaåi, núi caách àêy 100 nùm Nguyïîn
Têët Thaânh àaä tûâng àûáng nhòn doâng söng khi muâa luä
traân vïì... hoùåc thùm Gaânh Raáng núi thi nhên Haân Mùåc
102 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
MAI NGOÅC THUYÁ
Tûã àang yïn nghó maâ tiïëng thú cuãa öng vêîn khöng
ngûâng vang voång. Àïën Bònh Àõnh bêy giúâ coân àûúåc ài
trïn cêy cêìu Thõ Naåi vûúåt biïín daâi vaâ àeåp nhêët Àöng
Nam AÁ, àûúåc ngùæm nhòn khu kinh tïë Nhún Höåi, möåt
tiïíu Höìng Köng tûúng lai...
Múái àêy, thaáng 8 nùm 2008, caã nûúác hûúáng vïì Bònh
Àõnh vúái sûå kiïån vùn hoaá thïí thao mang têìm cúä quöëc
gia - Festival Têy Sún Bònh Àõnh - vúái chuã àïì “Höåi tuå
vaâ phaát triïín”. Thaânh phöë Quy Nhún, nhû tïn goåi cuãa
noá àaä laâ núi quy tuå con ngûúâi, maâ trûúác hïët laâ quy tuå
ngûúâi taâi. Chaã thïë maâ tûâ nhûäng nùm 20 àaä coá Nguyïîn
Têët Thaânh - Höì Chñ Minh àïën úã vaâ hoåc têåp, tiïëp theo
laâ quy tuå nhûäng thi sô lûâng danh nhû Xuên Diïåu, Haân
Mùåc Tûã, Chïë Lan Viïn, Quaách Têën, Yïën Lan... hònh
thaânh möåt trung têm thú lúán nhêët Viïåt Nam àïí sau àoá
toaã ài khùæp àêët nûúác. Taåi Festival naây, Quy Nhún àaä
quy tuå haâng ngaân nghïå sô, voä sô, voä sinh vaâ hoåc sinh
trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi vúái nhûäng cuöåc diïîu haânh
haâng ngaân nghôa quên cuâng vúái voi, ngûåa vaâ cúâ xñ rúåp
trúâi, tröëng chiïng dêåy àêët, nhûäng cuöåc àêëu voä nhû
röìng bay phûúång muáa, nhûäng cuöåc thi hoa hêåu miïìn
àêët voä cuöën huát búãi caái àeåp cuãa nhûäng cö gaái gioãi voä
nghïå, muáa roi ài quyïìn...
Vaâo thaáng 8 nùm 2009 cuäng taåi TP Quy Nhún laåi
diïîn ra höåi thaão khoa hoåc “Nguyïîn Têët Thaânh úã Bònh
Àõnh”. Höåi thaão do Tónh uyã Bònh Àõnh, Viïån Höì Chñ
Minh, Trung têm Nghiïn cûáu baão töìn vaâ Phaát huy vùn
hoaá dên töåc vaâ Baão taâng Höì Chñ Minh phöëi húåp töí chûác
àuáng vaâo ngaây caách maång thaáng Taám. Haâng trùm GS,
TS, Nhaâ nghiïn cûáu caã nûúác vaâ caán böå laänh àaåo caác
thúâi kyâ cuãa Bònh Àõnh àaä tham gia cuöåc höåi thaão quan
troång naây vaâ cuöëi cuâng àaä ài túái kïët luêån “Nguyïîn Têët
Thaânh àaä söëng vaâ hoåc têåp taåi Bònh Àõnh 1 nùm (tûâ
thaáng 5 nùm 1919 àïën thaáng 5 nùm 1920). Chñnh maãnh
àêët Bònh Àõnh laâ núi chia tay cuãa cha con hai con ngûúâi
vô àaåi Nguyïîn Sinh Sùæc - Nguyïîn Têët Thaânh vaâ chûáng
kiïën möåt bûúác ngoùåt lúán trong thúâi thanh niïn cuãa Chuã
tõch Höì Chñ Minh: Anh thanh niïn yïu nûúác Nguyïîn
Têët Thaânh àaä quyïët têm ra ài tòm àûúâng cûáu nûúác vaâ
trúã thaânh laänh tuå Nguyïîn AÁi Quöëc trong tûúng lai. Vò
thïë Höåi thaão àaä kiïën nghõ nïn xêy dûång cuåm tûúång àaâi
Höì Chñ Minh cuâng cuå Nguyïîn Sinh Sùæc taåi TP Quy
Nhún.
Nùm 2009, Bònh Àõnh àaä bõ baäo luä rêët lúán nhûng
laänh àaåo vaâ nhên dên trong tónh àaä kiïn cûúâng vûúåt
qua cuâng vúái sûå höî trúå cuãa Trung ûúng nïn thiïåt haåi tûâ
thiïn tai àaä súám àûúåc khùæc phuåc, kinh tïë àûúåc tiïëp tuåc
phaát triïín, àúâi söëng cuãa nhên dên nhanh choáng àûúåc
öín àõnh.
Bònh Àõnh àaä vaâ àang phêën àêëu vûúåt lïn nhûäng con
söë cao úã baãng xïëp haång toaân quöëc. Böå mùåt cuãa TP Quy
Nhún àûúåc àöíi múái rêët nhanh, nhaâ cao têìng, khaách saån
nhiïìu sao, baäi biïín keáo daâi maâu caát trùæng vaâ saåch àeåp,
àoá laâ yïëu töë thu huát du lõch ngaây caâng àöng. Nhûäng
nhaâ laänh àaåo Bònh Àõnh tûâ Bñ thû Tónh uyã Vuä Hoaâng
Haâ àïën Chuã tõch Tónh Nguyïîn Vùn Thiïån vaâ caác võ laänh
àaåo caác cêëp àïìu toã ra rêët nùng àöång , saáng taåo, rêët nhiïåt
tònh vaâ hiïëu khaách, troång nhên taâi. Hoå kïë thûâa tiïìn
nhên trong chñnh saách chiïu hiïìn àaäi sô. Nhûäng àaåi gia
danh tiïëng nhû Trêìn Bùæc Baâ, Huyânh Phi Duäng, Hoaâng
Anh Gia Lai, Tû Hûúâng, Baåch Diïåp... àïìu hûúáng vïì
Bònh Àõnh, goáp phêìn laâm cho böå mùåt cuãa quï hûúng
mònh ngaây möåt khúãi sùæc hún, saáng laång hún.
Múái àêy, ngaây 20 thaáng 1 nùm 2010, Höåi nghõ xuác
tiïën àêìu tû vaâo Bònh Àõnh vúái chuã àïì “Bònh Àõnh àiïím
àïën hêëp dêîn cho àêìu tû” do UBND tónh Bònh Àõnh
phöëi húåp vúái Àaãng uyã khöëi doanh nghiïåp TÛ vaâ Ngên
haâng Àêìu tû vaâ Phaát triïín Viïåt Nam (BIDV) töí chûác,
Phoá Thuã tûúáng Hoaâng Trung Haãi chuã trò höåi nghõ. Taåi
höåi nghõ, thay mùåt Thuã tûúáng Chñnh phuã, Phoá Thuã
tûúáng Hoaâng Trung Haãi àaánh giaá cao nhûäng nöî lûåc
cuãa Bònh Àõnh taåo möi trûúâng àêìu tû kinh doanh
thöng thoaáng, thu huát maånh meä àêìu tû vaâo Bònh Àõnh
vaâ khu kinh tïë Nhún Höåi trong thúâi gian qua. Chñnh
phuã cam kïët seä tiïëp tuåc daânh nhûäng cú chïë, chñnh saách
ûu àaäi têåp trung thu huát àêìu tû vaâo Bònh Àõnh, àöìng
thúâi yïu cêìu laänh àaåo vaâ nhên dên Bònh Àõnh haäy coi
caác nhaâ àêìu tû vaâo Bònh Àõnh laâ caác nhaâ àêìu tû cuãa
chñnh mònh àïí cuâng lo nöîi lo cuãa caác nhaâ àêìu tû vaâ vui
niïìm vui cuãa caác nhaâ àêìu tû, cuâng tòm àûúåc tiïëng noái
chung. Ngay trong höåi nghõ, chñn dûå aán vúái töíng giaá trõ
àùng kyá àêìu tû 8.600 tyã àöìng àaä àûúåc cêëp giêëy chûáng
nhêån àêìu tû. Cuâng ngaây, cuäng àaä diïîn ra lïî khúãi cöng
xêy dûång haå têìng thiïët yïëu cuãa khu phi Thuïë quan
thuöåc khu kinh tïë Nhún Höåi.
Cuäng nhû nhiïìu tónh thaânh caã nûúác, Bõnh Àõnh
cuäng vûâa traãi qua nhûäng cún baäo kinh tïë vaâ nhûäng cún
baäo dûä cuãa thiïn nhiïn, laâm thiïåt haåi rêët lúán vïì ngûúâi
vaâ cuãa, nhûng àïën nay, cún baäo àaä qua röìi, cuöåc söëng
àaä trúã laåi bònh thûúâng. Trïn “àêëu trûúâng” nghïå thuêåt,
tûác laâ Höåi diïîn Sên khêëu Tuöìng vaâ Dên ca toaân quöëc
nùm 2009 vûâa diïîn ra úã Àaâ Nùéng - Nhaâ haát Tuöìng Àaâo
Têën Bònh Àõnh cuäng giaânh àûúåc giaãi cao nhêët vaâ Àoaân
Ca kõch Baâi choâi Bònh Àõnh àaä giaânh àûúåc giaãi nhò vúái
sûå taán thûúãng cuãa àöìng nghiïåp vaâ khaán giaã hêm möå:
Bònh Àõnh haát Tuöìng thêåt hay vaâ hö Baâi choâi cuäng thêåt
hêëp dêîn...
Nhûäng ngaây àêìu xuên naây, ngaây höåi ca sô toaân
quöëc lêìn thûá tû àaä àûúåc töí chûác thêåt röån raâng taåi TP
Quy Nhún. Hún 200 ca sô nöíi tiïëng trong caã nûúác àaä
haâo hûáng vïì múã höåi trïn miïìn àêët voä trong tònh caãm
nöìng êëm cuãa laänh àaåo vaâ nhên dên Bònh Àõnh. Hoå àaä
coá nhûäng hoaåt àöång thêåt yá nghôa daânh cho cöång àöìng
vaâ nhûäng ngaây vui khöng thïí naâo quïn trïn quï
hûúng àûúåc mïånh danh laâ “àêët voä trúâi vùn” naây.
Muâa xuên àïën cuäng laâ muâa lïî höåi Àöëng Àa, muâa
têën cöng thêìn töëc cuãa Hoaâng àïë Quang Trung queát
saåch 20 vaån quên Maän Thanh ra khoãi kinh thaânh
Thùng Long vaâ búâ coäi àêët nûúác.
Tin rùçng, Bònh Àõnh seä luön phaát huy truyïìn thöëng
thêìn töëc cuãa Têy Sún trong moåi mùåt kinh tïë vaâ vùn hoaá.
Xuên vïì trïn
Àaåi löå Nguyïîn Têët Thaânh.
AÃnh: Àaâo Tiïën Àaåt.
VÙN HIÏËN 103 VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn

Doâng Nêåm Na bïn chên àeâo Hoaâng Liïn Sún.

Xuöi doâng
Nêåm Na
HAÅNH ÀÛÁC

Tûâ àónh Ö Quy Höì, xuöi vïì phña Têy 34 km, vûâa hïët chên àeâo
Hoaâng Liïn Sún mõt muâ sûúng gioá, ta sûäng laåi trûúác doâng
Nêåm Na suåc söi, êìm aâo àang chöìm qua nhûäng ghïình àaá höåc

Àêìu nguöìn söng Nêåm Na, thung luäng Bònh Lû. DK Phaáp vûúåt cung àûúâng ven söng Nêåm Na. Du khaách Anh vûúåt àeâo Hoaâng Liïn Sún.

104 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

 Tûâ nhûäng chi lûu khùæp caác nuái
àöìi phña bùæc Phong Thöí (Lai
Chêu), chaãy qua vuâng xoâe nöíi
tiïëng Huöíi EÁn, Vaâng Boá, Vaâng
Bêu, vïì àïën vuâng thung luäng Bònh
Lû (huyïån Tam Àûúâng - Lai
Chêu), Nêåm Na àaä tñch àuã möåt
lûúång nûúác khöíng löì. Tûâ àêy,
Nêåm Na bùæt àêìu möåt haânh trònh vô
àaåi, cuöìn cuöån chaãy qua vö vaân
nhûäng ghïình àaá höåc to bùçng caã
gian nhaâ vaâ xeã àûát hoaân toaân sûúân
têy daäy Hoaâng Liïn Sún röìi húåp
lûu vúái söng Àaâ taåi thõ xaä Mûúâng
Lay, tónh Àiïån Biïn. Núi doâng
Nêåm Na nhû chuá ngûåa bêët kham
bùng mònh hún 150 km giûäa nhûäng
hiïím trúã êëy, caác nhaâ àõa chêët goåi laâ
vïët àûát gaäy Phong Thöí.
Àöí hïët àeâo Hoaâng Liïn Sún,
khi àaä thêëm thña nhûäng hiïím nguy
tûâ haânh trònh lúán doåc doâng Nêåm
Na hung dûä vaâ heo huát, chuáng töi
giêåt mònh khi bùæt gùåp hai ngûúâi
phuå nûä nûúác ngoaâi àûáng tuöíi mùåt
àoã gay àang goâ mònh vûúåt döëc Phuå nûä dên töåc Thaái vuâng thung luäng Bònh Lû tùæm doâng nûúác maát chaãy tûâ söng Nêåm Na.
trïn chiïëc xe àaåp àõa hònh chùçng
buöåc lónh kónh caác loaåi balö, tuái chiïëc vaáy thïu sùåc súä trïn ngûúâi öng cho àïën vaáy, aáo, khùn cuãa phuå
dïët, sùm löëp dûå phoâng... Doâng caác baâ caác chõ laâm nûúng, ài chúå nûä thûúâng coá hoa vùn trang trñ rûåc
Nêåm Na àaä trúã thaânh möåt thûã hay xoeâ röång trïn haâng raâo tre àan rúä trïn nïìn vaãi nhuöåm chaâm. Cöí
thaách hêëp dêîn àöëi vúái nhûäng tröng nhû nhûäng caánh bûúám àeo voâng àûúåc nöëi hai àêìu bùçng
ngûúâi coá maáu phiïu lûu, àùåc biïåt khöíng löì bay phêët phú trong nùæng chuöîi dêy xaâ tñch bùçng baåc, tay
phuâ húåp vúái du khaách nûúác ngoaâi. súám. cuäng àeo khaá nhiïìu voâng baåc,
Söng Nêåm Na vêîn khöng ngúát Söng chúåt ngoùåt qua àûúâng àöìng, haâm rùng àûúåc nhuöåm àen
tung boåt trùæng xoaá duâ luác naây chûa sang traái, röìi dêìn mêët huát sau nuái nhaánh.
phaãi muâa mûa luä. Tiïëng doâng chaãy àöìi Bònh Lû. Tûâ xa, Nêåm Na giúâ Ài möåt àoaån nûäa túái àeâo Laãn
uâng uåc suåc söi nhû haâng chuåc chó coân laâ möåt daãi luåa trùæng maãnh, Nhò Thaâng, chuáng töi gùåp möåt
chiïëc xe taãi àang gêìm gaâo bïn tai. uöën lûúån quanh thung luäng. Bònh nhoám phuå nûä Dao vúái trang phuåc
Hai bïn búâ söng, xen lêîn giûäa nuái Lû àaä àöíi tïn thaânh thõ trêën Tam rêët laå mùæt. Toaân böå trang phuåc
àaá nham nhúã laâ nhûäng ruöång luáa, Àûúâng. Giûäa thõ trêën, chuáng töi maâu àen, àiïím thïm möåt daãi tua
nûúng ngö xanh ngùæt vaâ nhûäng thêëy vaâi ngûúâi àaân baâ Lûå baán haâng rua daâi höìng rûåc trûúác ngûåc.
ngöi nhaâ àêët vaâng kheâ, maái ngoái xi thöí cêím. Taâi nghïå dïåt, may, thïu Nhûng êën tûúång nhêët phaãi kïí àïën
mùng cûáng queâo cuãa ngûúâi Möng. thuâa cuãa hoå rêët àiïu luyïån. Tûâ caái muä bùçng baåc, àöåi trïn möåt buái
Nöíi bêåt giûäa caãnh sùæc àoá laâ nhûäng nhûäng chiïëc quêìn cuãa ngûúâi àaân nhûäng loån toác daâi àûúåc tïët chùåt

Öng Merrett, nhaâ nghiïn cûáu sinh vêåt ngûúâi Du khaách nûúác ngoaâi chuåp caãnh sinh hoaåt cuãa
Anh nghiïn cûáu nhûäng loaâi bûúám úã caác baãn baâ con dên töåc Lûå (baãn Hon 1, xaä Baãn Hon,
laâng ven doâng Nêåm Na. huyïån Tam Àûúâng). Nhaâ saân bïn söng Nêåm Na.

VÙN HIÏËN 105 VIÏÅT NAM

 giai phêím xuên canh dêìn
nhû dêy thûâng. Ngûúâi dên núi àêy
rêët vui veã vaâ cúãi múã.
Àïën ngaä ba Phong Thöí cuä, töi
gùåp laåi cung àûúâng àaä ài 15 nùm
trûúác tûâ Vaâng Ma Chaãi vïì thõ xaä
Lai Chêu cuä. Baám theo con àûúâng
cheo leo sûúân nuái cuâng tiïëng reáo
aâo aâo cuãa doâng söng phña dûúái, töi
bùæt àêìu möåt haânh trònh vúái àêìy kyá
ûác àan xen vúái thûåc taåi.
Höìi àoá, ngöìi trïn thuâng xe taãi
Gaz 66, sau khi noá hoaân thaânh
nhiïåm vuå chúã haâng Tïët cho caác
chiïën sô úã àöìn Biïn phoâng Daâo San
- Àöìn 281, voâng veâo quanh nhûäng
Baãn laâng yïn bònh cuãa baâ con caác dên töåc Lai Chêu bïn búâ söng Nêåm Na.
Àûúâng vïì baãn.
106 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
con àeâo tûúãng nhû bêët têån, gioá giêåt
tûâng cún nghiïng ngaã, töi vêîn
khöng thïí quïn caái ngaä ba leã loi
vúái têëm biïín liïu xiïu “Àûúâng ài
Pa Nêåm Cuám”. Nay têëm biïín êëy
àaä àûúåc thay bùçng têëm biïín xanh
chûä trùæng ngay ngùæn “Àûúâng ài
cûãa khêíu Ma Luâ Thaâng”, xung
quanh nhaâ cûãa, chúå buáa sêìm uêët.
Hoaá ra Pa Nêåm Cuám laâ tïn möåt
con suöëi chaãy qua biïn giúái Viïåt -
Trung. Thõ trêën Phong Thöí nay àaä
chuyïín vïì caái ngaä ba naây. Möåt
chiïëc cêìu to lúán àang xêy nöëi hai
búâ. Khöng coân caãnh vùæng veã,
hoang vu chó coá nuái rûâng muâ
sûúng vaâ söng chaãy mï maãi nûäa,
maâ maáy uãi, maáy xuác, xe lu àang
höëi haã taåo dûång cho thõ trêën möåt
khuön mùåt múái.
Qua Phong Thöí, nhûäng con
àeâo ngoùçn ngheâo doåc Nêåm Na àûa
töi túái Pa Têìn. Àêu röìi nhûäng xoám
laâng ngûúâi Thaái vúái tûâng àoaân
thuyïìn àuöi eán thaãnh thúi göëi
mònh núi baäi caát ven söng. Nhûäng
con thuyïìn gùæn liïìn vúái cuöåc söëng
cuãa àöìng baâo Thaái tûâ bao àúâi, nay
khöng coân chiïëc naâo nûäa. Taåt vaâo
baãn ven àûúâng, hoãi öng Loâ Vùn
Puöën vïì nhûäng chiïëc thuyïìn xûa,
öng lùæc àêìu ngao ngaán “àoáng
thuyïìn àuöi eán àaä khoá, maâ chaåy
ngûúåc doâng khöng nhanh nhû
thuyïìn sùæt gùæn maáy bêy giúâ. Em laâ
ngûúâi duy nhêët hoãi töi cêu naây tûâ
caã chuåc nùm nay. Coá coân soát laåi vaâi
caái nhûng mêëy trêån luä vûâa röìi àaä
cuöën saåch cuâng cêìu treo vaâ khöëi
ngûúâi ài röìi,” öng Puöën noái. Töi
thêìm nghô, coá leä núi duy nhêët coá
thïí tòm thêëy hònh daáng nhûäng con
thuyïìn àeåp nhû vêìng trùng
khuyïët naây laâ trong tuã kñnh cuãa
Baão taâng Dên töåc hoåc úã Haâ Nöåi, vaâ
may chùng bïn phña söng Àaâ, söng
Maä laâ coân nûäa maâ thöi.
Töi cuäng khöng thêëy caái caáp
treo vúái chiïëc roâng roåc gùæn thuâng
göî àûa ngûúâi qua söng khi xûa
nûäa. Nhûäng chiïëc cêìu treo chùæc
chùæn vaâ möåt bïën phaâ àaä thay thïë
nhiïåm vuå cuãa nhûäng chiïëc roâng
roåc gùæn thuâng göî àûa ngûúâi qua
söng nùm xûa.
Coân 33 km nûäa laâ túái Chùn Nûa
(Sòn Höì - Lai Chêu). Àûúâng caâng
luác caâng quanh co, caác khuác cua
tay aáo lùåp ài lùåp laåi liïn tiïëp khiïën
ngûúâi ngöìi trïn xe phaãi hïët sûác têåp
trung quan saát. Söng Nêåm Na vêîn
hun huát suåc söi. Àöi luác nhûäng vûåc
söng dûúái rûâng giaâ êm u coá thïí
laâm nhiïìu ngûúâi laånh gaáy. Khung
caãnh thêåt hoang sú, huâng vô.
Vaâo àïën nhûäng baãn laâng vùæng
veã, yïn bònh, Nêåm Na àöåt ngöåt
hiïån ra trûúác mùæt chuáng töi vúái
möåt daáng veã múái. Söng Nêåm Na,
giúâ nhû möåt con maäng xaâ nùçm keåp

giûäa hai vaách nuái, cuöìn cuöån, reáo
gaâo. Àûáng trïn àûúâng, töi nhû bõ
huát vaâo caái vûåc söng àang ngoaác
ra àêìy àe doaå. Noá cûá thïë xeá toang
vaách àaá maâ ài. Caã vaån nùm nay
nûúác cûá maãi miïët xö mònh vaâo àaá
taãng, àaá göìng mònh chùån soáng laåi,
soáng nûúác laåi tûác töëi xö sang
hûúáng khaác hay chöìm mònh qua.
Nhûäng thaác nûúác aâo aâo tûâ trïn nuái
chui qua cöëng ngêìm. Coá luác nûúác
to quaá, khöng cöëng naâo chõu nöíi,
noá phoáng thùèng qua àûúâng, röìi
huát maånh vaâo Nêåm Na. Coá leä
chñnh vò vêåy maâ chiïëc cêìu ngùæn
qua àoá àûúåc mang tïn Thaác Bay,
gúåi nhiïìu hònh aãnh liïn tûúãng thuá
võ cho nhûäng ai thûúãng thûác caãnh
tuyïåt àeåp êëy.
ÚÃ Chùn Nûa, con maäng xaâ
Nêåm Na chúåt chuâng mònh thay
hònh àöíi daång. Khöng coân veã dûä
dùçn vúái nhûäng doâng nûúác cuöìn
Cêìu treo vûúåt söng Nêåm Na.
cuöån, trùæng xoaá, Nêåm Na duyïn
daáng uöën mònh cuâng nhûäng caánh
àöìng luáa xanh maát rûúåi cuãa Chùn
Nûa. Ven búâ söng, lö xö nhûäng
nïëp nhaâ saân maái àaá àen, vaâng,
xaám cuãa ngûúâi Thaái nùçm neáp mònh
bïn nhûäng haâng cúm nguöåi, deã,
long naäo xanh töët. Hònh aãnh laâng
quï hiïån lïn thêåt thanh bònh, ïm aã.
Tuy nhiïn, nhûäng àöëng àêët àaá,
gaåch ngoái, xi mùng ngöín ngang
cuãa khu àõnh cû múái ven àûúâng àaä
thay thïë maâu xanh cuãa àöìi nuái núi
àêy. Àêët àoã quaåch dûúái chên
ngûúâi vaâ khöng biïët bao giúâ múái
xanh trúã laåi.
Dúâi Chùn Nûa, loâng ngöín
ngang, chuáng töi tiïëp tuåc haânh
trònh túái ngaä ba ài Mûúâng Teâ (Àiïån
Biïn). Nhòn cöåt möëc chó Mûúâng Teâ
85km, loâng ai nêëy àïìu haáo hûác
muöën reä vaâo, nhûng chuáng töi biïët
àïí túái hùèn àõa àêìu A Pa Chaãi chùæc
phaãi mêët caã thaáng trúâi nûäa... Àaânh
tiïëp tuåc cung àûúâng àaä àõnh vïì vúái
thõ xaä Lai Chêu cuä (nay laâ thõ xaä
Mûúâng Lay), núi doâng söng khöng
yïn aã naây tiïëp sûác cho Àaâ giang.
Àûáng trïn cêìu Hang Töm, nhòn
xuöëng doâng söng àang maãi miïët
tröi, töi khoá coá thïí tûúãng tûúång ra
Nêåm Na laåi laâ möåt con söng hung
dûä nhêët Têy Bùæc khi muâa luä, nhêën
chòm, taân phaá thõ xaä Mûúâng Lay
trong laân nûúác àoã ngêìu, mïnh
möng.
Nhûng cuäng chùèng coá gò khoá
hiïíu khi maâ nhûäng caánh rûâng àêìu
nguöìn àaä khöng coân khaã nùng
ngùn nûúác muâa mûa. Vêåy thuã
phaåm laâm nïn nhûäng trêån luä queát,
luä öëng kinh hoaâng àêu phaãi laâ
Nêåm Na hay bêët cûá con söng,
doâng suöëi naâo, maâ chñnh laâ yá thûác
vaâ traách nhiïåm cuãa chñnh con
ngûúâi. (Theo BAVN)
VÙN HIÏËN 107VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn

CÖ TÖ - ÀÖ THÕ NGOAÂI BIÏÍN KHÚI

NGUYÏÎN SÚN HAÃI

C
on taâu àaánh caá tuyïën khúi xuêët, xêy dûång Cö Tö trúã thaânh chñ Nguyïîn Thanh Sûãu, Bñ thû
135 sûác ngûåa reä nûúác àûa huyïån àaão giaâu vïì kinh tïë, maånh huyïån uãy cho biïët: Coá àûúåc cú súã
chuáng töi ra quêìn àaão Cö vïì quöëc phoâng, xûáng àaáng vúái têìm haå têìng nhû ngaây höm nay laâ
Tö. Tûâ xa àaä nhêån roä khu tûúång voác vaâ võ trñ chiïën lûúåc quan troång trong mêëy nùm qua bùçng nguöìn
àaâi Baác Höì. Giûäa vuâng trúâi nûúác trong tuyïën phoâng thuã cuãa vuâng vöën àêìu tû cuãa Nhaâ nûúác, huyïån
mïnh möng, tûúång Baác trùæng muöët Àöng Bùæc Töí quöëc. àaä têåp trung chó àaåo xêy dûång caác
bùçng àaá hoa cûúng nöíi bêåt lïn trïn Kïí tûâ ngaây thaânh lêåp huyïån cöng trònh troång àiïím àïí phaát
nïìn trúâi xanh vaâ nhûäng khu nhaâ àaão 23/03/1994 àïën nay, Cö Tö triïín kinh tïë vaâ nêng cao àúâi söëng
cao têìng xen lêîn maâu xanh cuãa cêy khöng chó coá tïn múái trïn baãn àöì nhên dên nhû hïå thöëng giao thöng
rûâng. Böën mûúi taám nùm qua maâ núi àêy cuöåc söëng cuãa hún xuyïn àaão, caác tuyïën àûúâng liïn
ngûúâi dên Cö Tö khöng bao giúâ 4.000 dên trïn àaão ngaây möåt thay thön, liïn khu daâi trïn 56km, vúái
quïn ngaây Baác Höì ra thùm àaão àöíi àïí Cö Tö höm nay xñch laåi gêìn mûác àêìu tû trïn 210 tyã àöìng. Khu
ngaây 09/05/1961. Trong cuöåc mñt vúái Thuã àö Haâ Nöåi, vúái àêët liïìn vúái du lõch nghïì caá àêìu tû trïn 372 tyã
tinh chaâo mûâng Baác ra thùm quên nhên dên caã nûúác. Cú súã haå têìng bao göìm caác haång muåc. Àï chùæn
dên quêìn àaão, Baác khen ngúåi nhên cuãa Cö Tö àûúåc xêydûång khaá soáng kïët húåp vúái bïën cho cho taâu
dên Cö Tö saãn xuêët gioãi, böå àöåi vaâ khang trang. Caác cöng trònh àiïån, 600CV coá thïí ra vaâo neo àêåu. Khu
dên quên luyïån têåp töët. Baác cùn àûúâng, trûúâng, traåm laâ niïìm tûå dõch vuå trïn búâ röång trïn 17ha, coá
dùån: "Thuã àö Haâ Nöåi tuy caách xa haâo cuãa huyïån àaão. Nhûäng ngöi bïën taâu daâi 300m, nhaâ chïë biïën vúái
caác xaä àaão, nhûng Àaãng vaâ Chñnh nhaâ cao hai, ba, böën têìng vaâ nhaâ cöng nghïå hiïån àaåi, khu cung cêëp
phuã luön quan têm àïën àöìng baâo ngoái úã xaä Thanh Lên, Àöìng Tiïën xùng dêìu, trung têm thûúng maåi
vaâ mong àöìng baâo àoaân kïët, cöë vaâ thõ trêën àûúåc xêy dûång kiïn cöë baán ngû cuå, lûúng thûåc thûåc phêím
gùæng vaâ tiïën böå". Trúã vïì Haâ Nöåi duâ hònh thaânh nhûäng daäy phöë, cûãa cho ngû dên vaâ caác cöng trònh phuâ
bêån trùm cöng ngaân viïåc cuãa àêët haâng, thay cho nhûäng nïëp nhaâ trúå khaác phuåc vuå cho sûå phaát triïín
nûúác, nhûng Baác luön luön daânh tranh, vaách àêët xûa kia laâ sûå àöíi kinh tïë biïín, nhêët laâ nghïì caá. Hiïån
tònh caãm vaâ sûå quan têm ûu aái àöëi àúâi cuãa ngûúâi dên trïn àaão. Möåt nay Cö Tö trúã thaânh huyïån lyå
vúái nhên dên caác àaão vaâ vuâng biïín cuå giaâ ngûúâi thöí cû trïn àaão noái: khang trang vúái nhûäng truå súã cú
àaão Quaãng Ninh vaâ Cö Tö vinh dûå "Àöíi thay nhanh àïën kyâ diïåu, cûá quan, caác daäy phöë nhaâ cao têìng,
laâ àõa phûúng duy nhêët cuãa caã nghô mònh nùçm trong mú". Àöìng caác cûãa haâng buön baán nhiïìu mùåt
nûúác àûúåc Baác àöìng yá cho dûång
tûúång àaâi cuãa Baác trïn àaão khi
Ngûúâi coân söëng. Nhûäng ngaây
thaáng cuöëi cuâng cuãa cuöåc àúâi, Baác
khöng bao giúâ quïn quên dên trïn
àaão. Ngaây 12/06/1969 Baác cûã Àaåi
tûúáng Voä Nguyïn Giaáp ra thùm
vuâng àaão Quaãng Ninh vaâ mang
theo chên dung buát tñch cuãa Ngûúâi
tùång quên dên quêìn àaão Cö Tö.
Gêìn 50 nùm qua, kïí tûâ ngaây Baác
Höì ra thùm àaão, àêët trúâi Cö Tö vêîn
saáng ngúâi hònh daáng Baác Höì
thiïng liïng vaâ hiïìn tûâ, giaãn dõ vaâ
ngûúâi dên Cö Tö cuäng thêëm àêåm
lúâi Baác daåy ên cêìn, quyïët têm thûåc
hiïån töët nhêët lúâi daåy cuãa Ngûúâi,
anh huâng trong chiïën àêëu, duäng
caãm, saáng taåo trong lao àöång saãn
Cö Tö.

108 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

haâng phong phuá nhû caác huyïån lyå,
khu phöë miïìn àöìng bùçng. Phaát
triïín giaáo duåc laâ niïìm tûå haâo cuãa
ngûúâi dên trïn àaão. Trûúâng hoåc
àûúåc ngoái hoáa vaâ bï töng hoáa
100%, àaãm baão cho con em trïn
àaão coá chöî hoåc khang trang tûâ
mêîu giaáo àïën hïët cêëp 3. Tûâ nùm
1996, hoåc sinh cêëp 3 khöng phaãi
vaâo àêët liïìn troå hoåc. Caác em úã caác
àaão xa àïën hoåc nöåi truá taåi trûúâng
huyïån, àûúåc huyïån trñch ngên
saách höî trúå möåt phêìn tiïìn ùn hoåc.
Caác thêìy cö giaáo ra àaão cöng taác
àûúåc böë trñ núi ùn úã, laâm viïåc chu
àaáo, ngoaâi chïë àöå höî trúå cuãa tónh,
huyïån àaão höî trúå thïm
100.000à/thaáng/ngûúâi, taåo àiïìu
kiïån laâm viïåc vaâ sinh hoaåt thuêån
lúåi, àïí thêìy cö giaáo yïn têm gùæn boá
vúái hoåc sinh vúái àaão. Nhúâ vêåy úã
àaão khöng coá hoåc sinh thêët hoåc,
thaáng 10/2000 Cö Tö àaä àûúåc cöng
nhêån hoaân thaânh muåc tiïu quöëc
gia chöëng muâ chûä vaâ phöí cêåp giaáo
duåc tiïíu hoåc. Nùm hoåc 1993 - 1994
Cö Tö múái coá 337 hoåc sinh, thò nùm
hoåc 2009 - 2010 Cö Tö àaä coá trïn
1.300 hoåc sinh, chiïëm trïn 1/3 dên
söë toaân huyïån. Àïën nay huyïån àaä
coá 13 khoáa hoåc sinh töët nghiïåp Phöí
thöng trung hoåc, tyã lïå töët nghiïåp tûâ
95 àïën 100%, trong àoá coá gêìn 70%
àöî vaâo Àaåi hoåc vaâ Trung hoåc
chuyïn nghiïåp. Nhiïìu gia àònh coá
2 - 3 con hoåc Àaåi hoåc vaâ Trung hoåc
chuyïn nghiïåp, àêy laâ nguöìn nhên
lûåc coá trñ thûác cuãa huyïån àaão tiïëp
tuåc sûå nghiïåp cuãa öng cha, xêy
dûång quêìn àaão tiïìn tiïu cuãa àêët
nûúác giaâu maånh, vùn minh. Trung
têm y tïë àûúåc àêìu tû xêy dûång vúái
20 giûúâng bïånh vaâ hai traåm xaá úã xaä
àaão Thanh Lên vaâ Cö Tö, nhên
dên àïën khaám vaâ chûäa bïånh
khöng mêët tiïìn. Vuâng sêu, vuâng xa
àûúåc cêëp tivi. Àaâi Truyïìn hònh
àûúåc xêy dûång vúái vöën àêìu tû 953
triïåu àöìng, mua sùæm thiïët bõ nêng
cêëp thu soáng Àaâi truyïìn hònh Viïåt
Nam, Quaãng Ninh vaâ soáng FM
gêìn tyã àöìng. Soáng àiïån thoaåi di
àöång àûúåc phuã khùæp thõ trêën Cö
Tö vaâ vuâng phuå cêån. Chúå Trung
têm huyïån lyå, chúå caá Thanh Lên
àûúåc àêìu tû xêy dûång goáp phêìn
phaát triïín kinh tïë, giao lûu haâng
hoáa trong nhên dên. Laâ huyïån
àaão, Cö Tö coá thïë maånh phaát triïín
nghïì caá. Vúái ngû trûúâng röång lúán
300km2 mùåt nûúác, nguöìn lúåi vaâ trûä
lûúång thuãy saãn döìi daâo vúái hún
1000 loaåi, trong àoá coá hún 60 loaåi
caá coá giaá trõ kinh tïë cao nhû: Song,
höìng, chim, thu, nuå, àeá vaâ nhiïìu
loaåi giaáp xaác vaâ nhuyïîn thïí quyá
hiïëm nhû ngoåc trai, baâo ngû, töm
huâm... Riïng saãn lûúång caá mûåc
haâng nùm coá thïí khai thaác haâng
trùm têën. Vò vêåy, Cö Tö laâ ngû
trûúâng troång àiïím cuãa Quaãng
Ninh vaâ caã vuâng Àöng Bùæc àaä thu
huát nhiïìu taâu thuyïìn cuãa caác tónh
phña Nam, haâng nùm coá trïn 300
taâu àïën àaánh bùæt haãi saãn. Khi Cö
Tö coân laâ möåt xaä àaão thuöåc huyïån
Cêím Phaã cuä, chó coá 50 taâu thuyïìn
cöng suêët nhoã, haâng nùm khai thaác
caá ven búâ. Àïën nay Cö Tö àaä hònh
thaânh caác àöåi taâu àaánh caá xa búâ
cöng suêët taâu tûâ 74CV àïën 350CV.
Àêy laâ àõa phûúng coá àöåi taâu àaánh
caá xa búâ maånh cuãa Quaãng Ninh,
giaãi quyïët viïåc laâm cho trïn 1.620
lao àöång, saãn lûúång àaánh bùæt àaåt
trïn 3.600 têën/nùm, giaá trõ thu tûâ
khai thaác, àaánh bùæt haãi saãn cuãa
huyïån àaão trïn 45 tyã àöìng nùm.
Cuâng vúái viïåc khai thaác caá xa búâ,
Cö Tö àöìng thúâi khöi phuåc nghïì
nuöi ngoåc trai, nuöi tröìng caác loaåi
haãi saãn khaác nhû nuöi caá löìng beâ,
nuöi töm huâm, öëc hûúng baâo ngû
vaâ chïë biïën sûáa. Riïng chïë biïën sûáa
tûâ nùm 2005 Cö Tö àaä khai thaác
àûúåc 185.000 têën sûáa, cho thu nhêåp
trïn 50 tyã àöìng. ÚÃ Cö Tö chuáng töi
àïën thùm möåt söë gia àònh tûâ àêët
liïìn ra lêåp nghiïåp úã àaão vaâ àûúåc baâ
con kïí chuyïån laâm ùn. Öng
Nguyïîn Bñch, dên chaâi quï úã Nghi
Xuên (Haâ Tônh) möåt luác àûa 4
ngûúâi con trai ra Cö Tö àõnh cû
laâm ghïì àaánh caá biïín. Gia àònh
öng Trêìn Cöng quï úã Nam Àõnh ra
lêåp nghiïåp trïn àaão hún 10 nùm
nay, gia àònh coá cuöåc söëng öín
àõnh. Gia àònh öng Hoaâng Vùn
Vûúäng quï úã Thaái Thuåy, Thaái
Bònh, àùåt chên túái àaão ngoaâi haânh
Maái àònh laâng biïín.
lyá, tû trang vúå chöìng öng ngaây êëy
chó coá 12 ngaân àöìng vaâ 15 öëng gaåo.
Àûúåc Nhaâ nûúác cho vay 2 triïåu
àöìng, öng àaä huân vöën vúái möåt
ngûúâi baån mua möåt taâu nhoã vaâ
lûúái. Bùçng kinh nghiïåm cuãa nghïì
ài biïín vuâng quï Thaái Thuåy, vaâ
tñnh cêìn cuâ, chõu khoá öng àaä phaát
huy àûúåc nghïì vêy chaâi caá mûåc.
Cuöåc söëng gia àònh àûúåc öín àõnh
öng baán taâu cuä mua taâu múái cuâng
phûúng tiïån lûúái, àeân töët hún. Ra
àaão xa hún vaâ coá lûúái vêy sêu nïn
viïåc àaánh caá mûåc cuãa gia àònh
ngaây caâng hiïåu quaã. Coá tiïìn möåt
lêìn nûäa öng Vûúäng laåi nêng cêëp
taâu vaâ phûúng tiïån àaánh bùæt haãi
saãn tuyïën xa. Thöng thûúâng muâa
caá mûåc, gia àònh thuï tûâ 3 àïën 4
ngûúâi chiïìu töëi ài biïín, saáng höm
sau vïì. Höm naâo àûúåc nhiïìu thò tûâ
80 àïën 100kg caá mûåc, ñt cuäng àûúåc
15 - 20kg. Höm nay ngöìi trong
ngöi nhaâ ngoái, coá tivi, caát seát, tuã
laånh, baân ghïë, hoãi chuyïån vïì
nhûäng nùm thaáng úã Cö Tö, gia
àònh chó cûúâi vui veã vaâ xaác àõnh
yïn têm úã quï múái.
Cuöåc söëng cuãa ngûúâi dên trïn
quêìn àaão Cö Tö àang thay àöíi
tûâng ngaây, trònh àöå dên trñ ngaây
àûúåc nêng cao. Nhûäng thaânh quaã
àaåt àûúåc cuãa Cö Tö ngaây höm nay
àaä àöång viïn caán böå, chiïën sô vaâ
nhên dên trïn àaão yïn têm cöng
taác, gùæn boá vúái àaão, xêy dûång
huyïån àaão Cö Tö maånh vïì kinh tïë,
vûäng vïì quöëc phoâng an ninh, xûáng
àaáng laâ viïn ngoåc Biïín Àöng,
tuyïën phoâng thuã vûäng chùæc cuãa
vuâng biïín Àöng Bùæc àang thûåc
hiïån töët nhêët lúâi daåy cuãa Baác Höì
kñnh yïu: "Biïín cuãa ta do dên ta
laâm chuã".
VÙN HIÏËN 109 VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn

Forsythien:
coân coá tïn
“Goldfliede
r” (hoaâng
àinh
hûúng) laâ
möåt loaåi
hoa vaâng
böën caánh
tûúng tûå
nhû hoa
mai, cêy
moåc thaânh
buåi rêët
àûúåc ûa
chuöång àïí
laâm haâng
raâo úã chêu
Êu, hoa núã
trûúác khi
coá laá, giöëng
loaåi mai AÁ
àöng. Cêy

112 VÙN HIÏËN

VIÏÅT NAM
 caønh mai
THAÁI KIM LAN

“Haäy àem mai vaâng vaâo sêu trong tim”

(thú G. Benn, "Muâa xuên cuöëi").

K
höng phaãi nhaánh mai cuãa Nhûng caânh mai cuãa töi khöng Maâu vaâng thò giöëng “mai
“Àïm qua sên trûúác möåt phaãi úã bïn laáng giïìng phña àöng mònh” y chang, tuy coá chuát choái loái
caânh mai” (“àònh tiïìn taåc vaâ trûúác khi hoa êëy laâ “caânh mai hún, rûåc rúä löì löå chûá khöng
daå nhêët chi mai”), caânh mai thanh cuãa töi”, thò noá àaä núã traân khùæp nghiïm trang chûâng mûåc nhû mai
cao àaåo võ maâ tûâ cöí chñ kim, vùn trúâi Têy, tûâ thön quï àïën thaânh thõ, cuãa cuå Tiïn Àiïìn, nhûng cuäng àuã
chûúng thú phuá thiïn kinh vaån böìng bïình àêu àoá vö àõnh trïn laâm cho traái tim tha hûúng mêëp
quyïín àaä thûúâng noái rêët nhiïìu: nhûäng con àûúâng töi ài qua, maáy nhúá muâa xuên quï hûúng. Coá
Caânh mai cuãa töi quï quï, khöng nhûäng khi tuyïët giaá cuöëi cuâng bõ àiïìu "mai Têy” cuãa töi thêåt sûå laåi
hiïíu sao möîi lêìn ngùæm noá, töi laåi àuöíi hïët, thaáng Tû caáu kónh vúái núã röå vaâo thaáng Tû thaáng Nùm,
thêëy nhû thïë, duâ noá... “Têy”, noá mûa tuyïët cuäng vûâa ruä saåch rûâng múái laâ sai quêëy.
“Têy” maâ quï. Noá “Têy” chó vò cêy trú truåi. Möåt saáng êëm trúâi ài Ai bïn mònh nghe noái chùæc
noá... úã bïn trúâi Têy, khöng úã bïn trúát qua vûúân nhaâ ai - mêëy mûúi cuäng móm cûúâi, baão mai cuãa töi laâ
xûá mònh, thïë thöi. nùm cuäng vêîn caái caãm giaác bêët ngúâ "mai lai” nïëu khöng laâ... "mai xaåo”;
Thêåt tònh noá khöng “Têy” hay - loaá mùæt maâu vaâng oáng aã. thaáng Tû, thaáng Nùm cêy mai bïn
“nhû Têy” theo nghôa ngûúâi mònh
hay têëm tùæc nhûäng chi sang àeåp
àùæt tiïìn, hiïëm hoi, cao quyá khöng
coá úã xûá mònh. Nghe àêu noá coân coá
xuêët xûá tûâ phûúng Àöng nûäa kia,
tröi daåt thïë naâo maâ qua túái têån bïn
Têy thò coân phaãi tra cûáu cho ra.
Töi cho noá “quï” vò noá möåc,
khöng giêëu diïëm e theån hay kiïu
sa trang àaâi nhû nhûäng böng hoa
khaác, noá àún giaãn bònh thûúâng,
têìm thûúâng àïën khöng ai àïí têm
chuá yá (chó trûâ nhaâ thú hay öng thúå
vûúân thûúång uyïín muöën coá àuã caác
loaåi hoa dûúái trúâi), thên phêån noá
cuäng tûâa tûåa nhû phïn dêåu möìng
túi núi vuâng quï xa lùæc, vûúáng vêët
möåt chuát “sùæc quï” cuãa Nguyïîn
Bñnh khi nhòn cö haâng xoám.

VÙN HIÏËN 113VIÏÅT NAM

 giai phêím xuên canh dêìn
nhaâ àaä say nùæng heâ, laá xanh non
àöíi maâu luåc baåc trûúác khi ngaã sêåm
maâu cöí mai, núi vûúân mai sû baâ
Caát Tûúâng hay vûúân anh Lúåi úã
Huïë, hay vûúân cuãa Vûúng Duy, Lyá
Baåch, Àöî Phuã, coá leä cuäng nhû thïë...
ve àïën nuáp haát vang, hoa ài tûâ lêu,
xuên coân àêu nûäa, chó laâ heâ thöi.
Vaã chùng bïn Têy bïn Myä daåo
sau naây hoa giaã thõnh haânh, vaâo
dõp Tïët, siïu thõ chêu AÁ baán vö söë
caânh mai caânh àaâo, caã cêy cuäng coá,
laâm bùçng giêëy hay bùçng vaãi, giöëng
mai àaâo àïën tûúãng laâ hoa thiïåt, laåi
thïm tiïån lúåi vò noá khöng taân, laâm
chi maâ coá hoa mai vaâo thúâi àiïím
bïn mònh ùn Tïët, bïn ni laånh àïën
tï ngûúâi. Ai hoaâi húi vaâ coá thò giúâ
maâ chúi mai thiïåt trong ngaây Tïët,
caái ngaây khöng coá trïn têëm lõch
bïn Têy! Vaâ moåi ngûúâi vêîn cûá luác
cuác ài àïën súã laâm tûâ saáng àïën töëi
vaâo ngaây möìng möåt Tïët. Laâm chi
maâ mai vúái möët!
Vêåy caái tïn “mai” chùæc laâ nhòn
laåm. Nhûng thûa khöng. Nïëu tñnh
theo tiïu chuêín thúâi gian thò caânh
mai cuãa töi núã àuáng vaâo dõp Tïët
bïn mònh, chùæc chùæn àïën 99%, trûâ
sûå cöë con ngûúâi boã quïn hay vö
tònh, dô nhiïn khöng kïí àïën àiïìu
kiïån thiïn nhiïn bêët ngúâ, coân
ngoaâi ra noá chùæc chùæn àïën nöîi, caái
cêu maâ trong àoá coá möåt chûä con
114 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
ngûúâi thûúâng coi nheå, “Coá tònh
möåt chuát thò coá mai núã” trúã nïn
chùæc nõch nhû möåt àõnh àïì, nhûng
àïí chùæc chùæn hún xin thïm cho chûä
“nïëu” úã àêìu cêu. Vaâ laâ mai thiïåt,
coá nghôa mai núã röìi taân chûá khöng
xú cûáng trú gan àûáng trong kho
chúâ dõp Tïët khaác àûúåc trûng ra.
Phaãi coá tònh vaâ coá möåt chuát
duyïn chi àoá, mai cuãa trúâi Têy múái
chõu núã cho riïng mònh.
Caái duyïn thò nhû möåt leä tònh
cúâ, nhû Nguyïîn Bñnh coá “nhaâ
naâng úã caånh nhaâ töi” vúái dêåu
möìng túi xanh rúân thuúã naâo, nhû
töi gùåp may biïët àûúåc sûå hiïån diïån
cuãa loaâi hoa êëy ngay tûâ khi chên
ûúát chên raáo ài àïën xûá ngûúâi.
Töi gùåp caânh mai êëy lêìn àêìu,
khi trúâi Têy coân uã döåt trong sûúng
muâ vaâ mûa tuyïët. Thúâi êëy noái
tiïëng Àûác chûa raânh, coân lúá ngúá
chûa biïët àêu laâ àêu, chó biïët laånh.
Dõp Tïët bïn mònh thûúâng rúi
vaâo cuöëi thaáng Giïng àêìu thaáng
Hai bïn Têy, trúâi coáng reát dûä, cêy
coã trú truåi cûáng coâng, àûâng noái
àïën hoa, vaån vêåt nhû chòm trong
coäi chïët. Trong khung trúâi lêån àêån
tuyïët phuã sûúng che êëy, têëm thiïåp
chuác Tïët lêëp laánh möåt caânh mai
vaâng trïn nïìn giêëy hoa tiïn àoã tûâ
quï nhaâ rúi vaâo tay. Têëm thiïåp àún
sú chûá khöng loâe loeåt rûåc rúä nhû
thiïëp chuác Tïët ngaây nay, nhûng
àoaá hoa lung linh sûúng àoång
böîng laâm tim ngûng vaâi giêy vò
nhúá, nhúá Tïët úã núi quï, nhúá khöng
khñ êëm cuáng gia àònh, nhúá mai
vaâng huyïìn hoùåc trong khoái phaáo
töëng cûåu nghinh xuên...
Töi mang têëm thiïåp vaâo lúáp
hoåc tiïëng Àûác khoe vúái moåi ngûúâi.
Dõp hay trong giúâ àaâm thoaåi, öng
thêìy bùæt sinh viïn àïën tûâ caác nûúác
kïí vïì phong tuåc cuãa nûúác mònh.
Têëm thiïåp àaä cûáu töi coá àïì taâi hay
àïí noái: Tïët Viïåt Nam.
Khöng biïët daåo êëy töi coá sa àaâ
quan troång hoaá caânh mai ngaây Tïët
hay khöng. Coá leä! Ai xa quï maâ
khöng sa àaâ khi noái chuyïån quï
hûúng? Cuäng khöng nhúá mònh coá
chaãy nûúác mùæt nhúá nhaâ, mñt ûúát?
Hai tuêìn sau àoá, àuáng vaâo
möìng möåt Tïët, töi nhêån àûúåc möåt
caânh hoa gûãi àïën, na naá nhû mai,
caânh khùèng khiu maâu nêu àêët (laåi
giöëng caânh àaâo hún mai), hoa böën
caánh maâu vaâng tñu tñt. Tuy nhaánh
caânh khöng cöët caách khöí haånh
thanh cao, hoa khöng ung dung
quñ phaái nhû mai laånh vûúân xûa,
nhûng maâu vaâng thuêìn chêët laâm
saáng gian phoâng nhoã heåp, bêët ngúâ
ra veã xuên. Caái Tïët àêìu tha hûúng
nhû nheå ài möåt chuát cö àöåc.
Tûâ àoá thaânh ra duyïn núå vúái
loaâi hoa maâ thoaåt àêìu, tïn hoa vûâa
nùçm trïn choát lûúäi laâ àaä bõ quïn
ngay, nhû möåt thoaáng gioá phúát
nheå chuyïìn qua keä rùng röìi mêët
tùm. Töi taåm goåi noá laâ “mai nhúá”.
Duâ bön ba nay àêy mai àoá nhiïìu
nùm, chuyïín nhaâ ài nhiïìu núi, hêìu
nhû hoa vêîn nhúá theo ngûúâi. Noá
“quï” laâ úã chöî êëy, dïî daäi maâ trung
thaânh vò noá moåc khùæp núi, trong
rûâng, trong cöng viïn, núi haâng
raâo haâng xoám, trïn àûúâng ài daåo,
bïn caånh nhaâ. Noá laâ loaâi hoa buåi,
moåc sung maän, moåc um tuâm,
khöng cêìn phaãi chùm nom tûúái
boán cho nhiïìu. Khoá maâ quïn noá,
nhûng àoán noá vaâo nhaâ trong dõp
Tïët dïî maâ khöng dïî, búãi traái muâa
hoa.
Töi àaä noái röìi, cêìn coá chuát tònh,
khöng phaãi tònh yïu tònh phuå kiïíu
“ngûúâi yïu ta xêëu vúái ngûúâi, yïu
nhau thò laåi bùçng mûúâi phuå nhau”
oaái ùm, maâ laâ “chñ tònh”, coá nghôa
chõu thûúng chõu khoá, hiïíu thêëu
tñnh khñ cuãa hoa, gia cöng hoåc hoãi
tòm toâi tûâng kinh nghiïåm núi baån
beâ raânh phong thöí, yïu thiïn
nhiïn, röìi tûå mònh ra sûác chên
thaânh vúái têm vö ngaåi. Ui chao noái
dïî maâ khöng dïî chuát naâo.
Àûâng ngaåi maâ cuäng àûâng chêìn
chúâ, - ngaåi lùæm chûá khi àûáng trong
nhaâ nhòn tuyïët cao hún thûúác
ngoaâi vûúân, coân chêìn chúâ thò nhû
laâ lyá àûúng nhiïn vò coá chi gêëp gaáp
àêu, Tïët coá thïí lùång lúâ qua maâ
chùèng ai biïët, noã ai hay - hònh nhû
möîi nùm vaâo dõp êëy töi thûúâng
giêåt mònh nhùæc töi hún ai hïët àûâng
quïn maâ lúä àöå mai khai vaâo dõp
Tïët bïn mònh núi caái xûá khöng coá
ngaây Tïët êëy. Nhiïìu súám qua mau,
nhiïìu töëi chuöìn thùèng lùång lúâ àïën
khi nhúá ra thò hoãng.
Cúä chûâng hai tuêìn trûúác Tïët ta,
trûúác cûä traâ súám, duâ cho tuyïët
ngêåp quaá àêìu göëi, cuäng phaãi tûå
thùæng cún ngaåi nguâng, löåi tuyïët maâ
ài ra vûúân tòm buåi mai àang coáng
buöët trong sûúng. Choån caânh naâo
coá nhiïìu nhaánh con sêy nuå, duâ nuå
hoa coân êín kñn trong caânh, ngûúâi
saânh thò biïët. Caânh caâng sêìn suâi
khöng trún tuöåt seä caâng mang
nhiïìu hoa. Caânh àem vaâo nhaâ coân
laånh lùæm, khöng vöåi, phaãi àïí cho
noá hoaân höìn trong phoâng, tóa búát
nhûäng nhaánh khö trûúác khi cùæm
vaâo bònh vúái nûúác êm êëm, ngêåp
miïång bònh, tuây theo bònh maâ choån
àöå daâi cuãa caânh hay tuây theo caânh
maâ choån bònh. Röìi chúâ... Chó coá thïë
thöi.
Töi àaä viïët möåt lêìn àêu àoá, biïët
chúâ laâ möåt nghïå thuêåt. Cuäng àaä
tûâng nghe nhûäng cêu chuyïån chúâ
hoa quyânh nhû huyïìn thoaåi hoa
núã. So vúái quyânh hoa cao xa siïu
thoaát nhû tiïn, mai cuãa töi múái thêåt
laâ quï muâa cuåc mõch, êëy thïë maâ
cuöåc chúâ mai núã cuäng coá nhiïìu
àiïìu tûúng tûå nhû möåt thûá “àaåo
chúâ hoa” hay möåt cöng aán cho
chñnh ngûúâi chúâ hoa.
Thoaåt tiïn laâ nöîi nghi mú höì,
khöng biïët mai coá núã thêåt cho
mònh àuáng dõp, duâ kinh nghiïåm
quaá khûá “àêìy mònh” àaä chùæc chùæn
laâ nhû thïë. Noái laâ lyá thuyïët chûá
khöng nghi sao àûúåc khi hiïån tiïìn
trûúác mùæt nhûäng caânh nêu gêìy
guöåc khö khan àûáng lú ngú trong
löåc bònh. Röìi lo súå dêëy lïn khi
khöng thêëy möåt dêëu hiïåu naâo núi
caânh hoa êëy. Röìi sûå noáng loâng
haâng súám mai, viïåc àêìu tiïn laâ àïën
quan saát tûâng li nhûäng dêëu vïët u
lïn sêìn suâi trïn caânh hoa trong khi
chêm thïm nûúác vaâo bònh. Sûå bñ
nhiïåm vúân quanh nhûäng nhaánh
cêy laâm tùng nöîi lo êu, lo nhêët laâ
hoa tõt ngoâi thò khöën. Röìi möåt luác
naâo àoá, böîng bùæt gùåp mònh khêën
vaái cêìu cho hoa núã vúái lúâi chñ
thaânh. Vaâ trong têët bêåt bêån röån cuãa
möåt ngaây coá luác thêëy chên mònh
gêëp gaáp vïì nhaâ xem sao. Röìi coá
àïm khöng nguã, cêìu nguyïån cho
hoa núã hïët. Daåo sau naây coá luác
àêm ra boái toaán, thay vò boái Kiïìu,
töi boái hoa cho nùm múái, nïëu hoa
núã hïët laâ nùm hïn... Vêîn y nguyïn
nhûäng höìi höåp röëi búâi khöng chûäa
àûúåc trong cuöåc chúâ...
Cho àïën ngaây thûá taám, vaãy cêy
nûát ra vaâ luá nhuá xuêët hiïån nhûäng
buáp xanh vúái tñ chêëm vaâng trïn
àêìu. Tûâ giêy phuát êëy sûå àúåi chúâ
nhû àûúåc àïìn àaáp coân hún mònh
tûúãng. Khöng coá gò ngùn àûúåc
nûäa, nhûäng nuå vaâng mú nhû
nhûäng chiïëc keán boâ traân trïn caânh,
thoaåt tiïn nhoán goát maãnh khaãnh
run run chûa vûäng. Nhûng khöng
coân lêu, böîng nhû àûúåc hoaá thên,
böën caánh hoa maâu vaâng saáng bêåt
ra röån raâng àöìng loaåt àïën kinh
ngaåc sûäng súâ.
Khöng núã thò thöi, chûá khi núã
thò hïët mònh, khöng coá buáp naâo boã
soát, ngay caã núi choát voát cuãa caânh,
tûúãng khöng coân sûác, thïë maâ nuå
hoa cuäng bùæn ra maånh daån, chó
chûâa hai ngoån laá non duy nhêët úã
àêìu caânh. Nùm naâo cuäng thïë,
caânh mai núã hïët loâng, chên thaânh
höìn nhiïn, àem loâng tin trúã laåi cho
töi.
Meå töi cûúâi “ûâ haá, cuäng giöëng
mai thiïåt bïn nhaâ”, con töi reo
“böng àeåp quaá” khi töi sûãa soaån
thùæp nïën, dêng hoa cuáng Phêåt vaâo
ngaây möìng möåt Tïët. Nùm naâo
cuäng thïë. Riïng nùm ni thò...
Mûa bêëc saáng 30 Tïët vêîn coân
bay, cheán traâ thúm hûúng möåc töi
àang uöëng úã gêìn Ngûå Viïn, núi
Nguyïîn Bñnh àaä tûâng “úã Ngûå Viïn
maâ nhúá Ngûå Viïn”. Töi thò khöng
nhúá Ngûå Viïn, trong khöng khñ
röån raâng àoán Tïët cuãa “ngûúâi mònh
àay” (tiïëng Huïë), giûäa nhûäng rûâng
mai thiïåt àûúåc uöën eo àêìy myä
thuêåt cêìu kyâ vaâ muön hoa àua sùæc
trong chúå Tïët, töi nghe nhúá chi laå
möåt caânh mai - maâ hònh nhû suöët
mêëy mûúi nùm chûa bao giúâ noá
biïët noá laâ mai - úã xûá ngûúâi.
Töi muöën goåi noá möåt lêìn thêåt
roä bùçng tïn cuãa noá: Forsythien, gûãi
vaâo trong gioá Ngûå Viïn.
Huïë 30 Tïët Xuên Mêåu Tñ
VÙN HIÏËN 115 VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn

ÖNG GIAÂ Baách Cöëc THANH HOÂA

Ngay caã àöëi vúái nhiïìu ngûúâi Viïåt Nam úã trong nûúác, caái tïn Baách
Cöëc dûúâng nhû vêîn coân xa laå, thïë nhûng àöëi vúái nhiïìu nhaâ Viïåt Nam
hoåc Nhêåt Baãn, caái tïn êëy giúâ àêy àaä trúã thaânh möåt biïíu tûúång khöng
thïí thiïëu trong cuöåc àúâi vaâ sûå nghiïåp nghiïn cûáu khoa hoåc àêìy nhoåc

Baâ Nguyïîn Thõ Bònh, nguyïn Phoá Chuã tõch nûúác trao bùçng khen cho GS Yumio Sakurai. AÃnh: Lï Minh, TL.

D
ûå aán Baách Cöëc laâ möåt
chûúng trònh nghiïn cûáu
khoa hoåc lúán do caác nhaâ
khoa hoåc Nhêåt Baãn trûåc tiïëp triïín
khai nhùçm nghiïn cûáu möåt caách
àêìy àuã nhêët bûác tranh vïì àúâi söëng
kinh tïë, vùn hoaá, chñnh trõ, xaä höåi...
cuãa laâng Baách Cöëc, möåt ngöi laâng
cöí nhoã beá nùçm úã vuâng chêu thöí
söng Höìng, àïí tûâ àoá coá thïí àûa ra
möåt caái nhòn minh xaác nhêët vïì cêëu
truác mö hònh laâng, àún võ haânh
chñnh nhoã nhêët nhûng laåi coá vai troâ
quan troång nhêët trong àúâi söëng xaä
höåi cuãa ngûúâi Viïåt. Dûå aán keáo daâi
suöët 14 nùm (tûâ 1994 àïën 2008),
thu huát hún 300 nhaâ nghiïn cûáu
àïën tûâ nhiïìu chuyïn ngaânh khaác
nhau cuãa Nhêåt Baãn cuâng tham gia.
Àöëi vúái GS Yumio Sakurai,
Baách Cöëc khöng chó laâm cho tïn
tuöíi cuãa öng trúã nïn nöíi tiïëng maâ
àoá coân laâ quï hûúng thûá hai cuãa
öng, búãi con ngûúâi vaâ maãnh àêët
núi àêy àaä àïí laåi trong loâng öng
quaá nhiïìu kó niïåm àeåp trong cuöåc
àúâi nghiïn cûáu vïì Viïåt Nam cuãa
mònh. Nhûäng thaáng ngaây cuâng ùn,
cuâng úã, cuâng chung söëng vúái
ngûúâi dên Baách Cöëc àaä giuáp öng
hiïíu vaâ yïu hún con ngûúâi vaâ àêët
nûúác Viïåt Nam. Chñnh vò vêåy maâ
ngûúâi dên núi àêy àaä goåi öng bùçng
möåt caái tïn tròu mïën - "öng giaâ
Baách Cöëc".
Con àûúâng quan têm tòm hiïíu
vaâ nghiïn cûáu vïì Viïåt Nam cuãa GS
Yumio Sakurai bùæt àêìu tûâ khaá
súám, àoá laâ vaâo khoaãng nùm 1965,

116 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


GS Yumio Sakurai, nhaâ Viïåt Nam hoåc quöëc tïë nöíi tiïëng ngûúâi Nhêåt Baãn (aãnh chuåp nùm 2009).
GS Yumio Sakurai cuâng vúái caác tònh nguyïån viïn ngûúâi Viïåt Nam chuêín bõ nhûäng têëm poster tuyïn
truyïìn cho Lïî höåi hoa anh àaâo Nhêåt Baãn 2009 àûúåc töí chûác taåi Haâ Nöåi.
khi cuöåc chiïën tranh chöëng Mô cuãa
nhên dên Viïåt Nam bûúác vaâo giai
àoaån aác liïåt nhêët. GS Yumio
Sakurai cho biïët, tuöíi treã cuãa öng
luön bõ aám aãnh búãi möåt cêu hoãi:
“Taåi sao Viïåt Nam laåi coá thïí thùæng
àûúåc caác cuöåc xêm lùng cuãa caác
nûúác lúán, caác thïë lûåc huâng maånh tûâ
thúâi phong kiïën àïën nay?”. Chñnh
vò vêåy maâ öng quyïët têm theo àuöíi
con àûúâng nghiïn cûáu vïì Viïåt
Nam àïí mong giaãi maä cho bùçng
àûúåc cêu hoãi chûáa àêìy êín söë naây.
Vaâ cuöëi cuâng, con àûúâng 44 nùm
GS. Yumio Sakurai sinh
nùm 1945 taåi thaânh phöë
caãng Yokohama cuãa Nhêåt
Baãn. Öng laâ Höåi trûúãng
Höåi Nghiïn cûáu Viïåt Nam
taåi Nhêåt Baãn, laâ Giaáo sû,
Tiïën sô danh dûå cuãa
trûúâng Àaåi hoåc Quöëc gia
Tokyo, Nhêåt Baãn.
miïåt maâi nghiïn cûáu vïì Viïåt Nam
cuäng àaä giuáp öng tûå lñ giaãi àûúåc
cêu hoãi cuãa mònh. Àoá laâ dûåa vaâo
tinh thêìn àoaân kïët dên töåc, vaâo
tñnh quan hïå cöång àöìng, vaâo
nhûäng kinh nghiïåm xaä höåi àaä
àûúåc àuác kïët qua haâng nghòn nùm
lõch sûã... àaä giuáp cho dên töåc Viïåt
Nam luön giaânh àûúåc phêìn thùæng
khi phaãi àöëi àêìu vúái nhûäng thïë lûåc
huâng maånh trong cöng cuöåc àêëu
tranh chöëng giùåc giûä nûúác. Möåt
àiïìu cuäng hïët sûác àùåc biïåt, àoá laâ
trûúác khi àïën vúái Dûå aán Baách Cöëc,
GS Yumio Sakurai àaä baão vïå thaânh
cöng hai bùçng tiïën sô khoa hoåc vïì
àïì taâi Viïåt Nam.
Nhêån xeát vïì GS Yumio Sakurai,
GS TSKH Vuä Minh Giang, Phoá
Giaám àöëc Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi,
möåt trong nhûäng nhaâ Viïåt Nam hoåc
uy tñn nhêët Viïåt Nam àaä tûâng noái:
“GS Yumio Sakurai khöng chó coá
cöng trong viïåc giuáp giúái khoa hoåc
trïn thïë giúái tiïëp cêån àûúåc vúái
nhûäng phaát hiïån múái vïì hïå thöëng
laâng xaä truyïìn thöëng cuãa Viïåt Nam
maâ öng coân àem àïën cho caác nhaâ
Viïåt Nam hoåc cuãa chuáng ta nhûäng
kinh nghiïåm cuäng nhû phûúng
phaáp nghiïn cûáu hïët sûác coá giaá trõ”.
Vúái nhûäng cöëng hiïën khöng biïët
mïåt moãi trong suöët gêìn nûãa thïë kó
cho nïìn khoa hoåc Viïåt Nam, vaâo
thaáng 3 nùm 2009 vûâa qua, taåi lïî
trao giaãi thûúãng Viïåt Nam hoåc lêìn
thûá nhêët, GS Yumio Sakurai laâ möåt
trong söë hai nhaâ Viïåt Nam hoåc quöëc
tïë (ngûúâi thûá hai laâ TS David G.
Marr, Giaám àöëc Trung têm Dûä liïåu
Àöng Dûúng, Giaám àöëc Hoåc viïån
Nghiïn cûáu chêu AÁ Thaái Bònh
Dûúng thuöåc Àaåi hoåc Quöëc gia
Australia) àêìu tiïn àûúåc Viïåt Nam
trao giaãi thûúãng Viïåt Nam hoåc.
Trûúác àoá, vaâo nùm 2003, öng cuäng
àûúåc Trûúâng Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ
Nöåi trao bùçng tiïën sô khoa hoåc danh
dûå vïì chûúng trònh nghiïn cûáu
Baách Cöëc.
Höm nhêån giaãi thûúãng, trûúác sûå
chûáng kiïën cuãa àöng àaão giúái khoa
hoåc trong nûúác vaâ quöëc tïë, GS
Yumio Sakurai àaä xuác àöång têm sûå:
“Töi rêët yïu quyá àêët nûúác vaâ con
ngûúâi Viïåt Nam. Vò vêåy, sau naây
khi töi mêët ài, töi mong muöën àûúåc
gùåp öng Höì Chñ Minh trïn thiïn
àaâng àïí xin thûa vúái Öng rùçng mùåc
duâ töi laâ ngûúâi Nhêåt nhûng töi àaä
daânh troån cuöåc àúâi vaâ sûå nghiïåp
khoa hoåc cuãa mònh cho viïåc nghiïn
cûáu vïì Viïåt Nam”. Cêu noái chên
tònh vaâ àêìy yá nghôa cuãa “öng giaâ
Baách Cöëc”, võ giaáo sû àaáng kñnh
ngûúâi Nhêåt Baãn àaä laâm cho khaán
phoâng ngaây höm êëy dêåy lïn nhûäng
traâng phaáo tay keáo daâi tûúãng nhû
khöng dûát.
VÙN HIÏËN 117 VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn
Baâ con phêåt tûã Viïåt kiïìu trûúác chuâa Long Vên.
CHUÂA LONG VÊN
möëi duyïn “Quöëc tïë” nhiïåm mêìu
C
huâa Long Vên toaå laåc taåi
xoám Nhaâ Àeân, thõ trêën
Pakseá, tónh Chùmpasak-
Laâo laâ möåt trong nhûäng ngöi chuâa
Viïåt Nam trïn àêët nûúác baån Laâo
do baâ con Phêåt tûã taåo dûång lïn àïí
laâm núi sinh hoaåt têm linh tñn
ngûúäng vaâ hûúáng voång vïì töí quöëc
thên yïu. Sûå ra àúâi vaâ phaát triïín
cuãa ngöi chuâa Long Vên laâ möåt
möëi duyïn “quöëc tïë” nhiïåm mêìu...
Nhiïìu baâ con Phêåt tûã kïí rùçng,
tûâ caách àêy hún nûãa thïë kyã taåi xoám
Nhaâ Àeân thõ trêën Pakseá coá möåt öng
Têy ngûúâi Phaáp laâ möåt kyä sû nhiïåt
àiïån vò àam mï neát myä thuêåt àiïu
khùæc cuãa pho tûúång Phêåt Thñch Ca
toaå thiïìn trong hònh tûúång con rùæn
7 àêìu nïn öng àaä ài tòm hiïíu vïì
pho tûúång. Àûúåc caác nhaâ sû cho
hay vïì truyïìn thuyïët rùæn thêìn
Naga 7 àêìu che mûa àûác Phêåt khi
ngaâi toaå thiïìn dûúái cöåi böì àïì nûúác
dêng lïn sùæp ngêåp caã chöî Phêåt
ngöìi. Rùæn thêìn Naga hiïån ra lêëy
118 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
thên mònh cuöën troân tûâ tûâ nêng
àûác Phêåt khoãi bõ ngêåp nûúác vaâ
hiïån ra 7 àêìu phònh to taåo thaânh
caái taâng che mûa cho Phêåt...Con
rùæn vöën aác (vò coá noåc àöåc) nhûng
àûác àöå cao quyá cuãa Phêåt àaä caãm
hoáa àûúåc vaâ noá theo "hêìu" àûác
Phêåt, nïn öng Têy àaä “thónh” pho
tûúång vïì trûng baây.
Sau khi öng Têy maän nhiïåm kyâ
vïì nûúác, gúãi pho tûúång Phêåt laåi
nhúâ möåt ngûúâi Hoa kiïìu giaâu coá
cêët giûä giuâm. Ngûúâi Hoa kiïìu vöën
laâ möåt thûúng gia, lo chuyïån laâm
ùn mua baán maâ quïn phùæc pho
tûúång rêët myä thuêåt vaâ giaâu giaá trõ
“àaåo àûác” àang boã trong möåt goác
kho mùåc cho buåi bùåm vaâ maång
nhïån giùng múâ.
Öng Trêìn Quïë, möåt Viïåt kiïìu
mùæc bõnh têm thêìn nheå laâ ngûúâi
giuáp viïåc queát doån vïå sinh trong
nhaâ ngûúâi Hoa kiïìu, möåt höm öng
Trêìn Quïë queát doån nhaâ kho thêëy
pho tûúång Phêåt nùçm trong goác bõ
Chuâa Long Vên.
Baâi, aãnh: TRÑ NÙNG
buåi bùåm vaâ maång nhïån giùng múâ
mõt öng lau chuâi pho tûúång saåch seä
röìi thûa vúái ngûúâi chuã Hoa kiïìu
xin thónh vïì àïí thúâ, ngûúâi Hoa
kiïìu nghe rêët hoan hyã vaâ àïí cho
öng Trêìn Quïë thónh pho tûúång vïì.
Nghõch nöîi, öng Trêìn Quïë laâ
möåt ngûúâi têm thêìn khöng nhaâ
cûãa nïn öng cûá öm pho tûúång ài
lang thang khùæp xoám Nhaâ Àeân vaâ
àïën möåt chöî àêët tröëng öng lêåp möåt
caái baân thúâ àïí thúâ. Maãnh àêët àoá
thuöåc quyïìn quaãn lyá cuãa cuå Nan
Kõp (ngûúâi Laâo). Baâ cuå thêëy möåt
ngûúâi Viïåt Nam, bõ bõnh têm thêìn
maâ biïët tön quyá Phêåt nhû thïë beân
phaát têm cuáng cho miïëng àêët àïí
öng lêåp an thúâ Phêåt. Öng Trêìn Quïë
che taåm möåt caách am bùçng tranh,
tre vaâ thiïët möåt caái baân thúâ àïí thúâ
pho tûúång Phêåt röìi hùçng àïm öng
tuång kinh, niïåm Phêåt.
Baâ con Viïåt kiïìu úã trong thõ
trêën Pakseá thêëy vêåy beân cuâng
nhau têåp trung laåi keã goáp cöng
 Pho tûúång Phêåt toaå thiïìn coá rùæn thêìn Naga che àêìu.

ngûúâi goáp cuãa taåo dûång lïn möåt

ngöi chuâa nhoã bùçng göî, maái lúåp
tön àïí thúâ Phêåt vaâ laâm àaåo traâng
tu hoåc cuäng laâ àïí laâm núi “quy y”
cuãa caã ngûúâi söëng lêîn ngûúâi àaä
khuêët theo truyïìn thöëng vùn hoaá
tñn ngûúäng Phêåt giaáo Viïåt Nam núi
àêët khaách quï ngûúâi.
Ngöi chuâa göî töìn taåi àûúåc möåt
thúâi gian ngùæn thò hû haåi, xuöëng
cêëp gùåp luác baâ con Viïåt kiïìu ngaây
caâng öín àõnh, àúâi söëng kinh tïë khaá
giaã lïn, niïìm tin vaâo chaánh phaáp
vaâo Tam Baão caâng vûäng àöìng thúâi
àûúåc sûå höî trúå cuãa Hoaâ thûúång
Trung Quaán vaâ Hoaâ thûúång Nhêåt
Liïn nïn baâ con àaä taái thiïët ngöi
chuâa bùçng bï töng cöët theáp bïìn
vûäng nùçm bïn möåt nhaánh cuãa con
söng Mï Köng nûúác cuöìn cuöån.
Thaáp öng Trêìn Quïë.
Hún nûäa thïë kyã tröi qua trong
sûå aãnh hûúãng trûåc tiïëp xêm thûåc quyïët àõnh mua thïm àêët àïí xêy Vúái nhên duyïn ra àúâi mêìu
cuãa doâng nûúác Mï Köng nïn chuâa dûång, chuyïín hûúáng ngöi chuâa. nhiïåm, sûå phaát triïín nhanh choáng
àaä nhiïìu lêìn bõ raån nûát, suåt luán, Ngaây 25 thaáng 9 nùm Kyã Sûãu, cuãa ngöi chuâa, niïìm tin vûäng chùæc
tuy baâ con Phêåt tûã àaä qua nhiïìu Phêåt lõch 2553 (ngaây 11 thaáng 11 vaâo Tam Baão, tinh thêìn àoaân kïët
lêìn sûãa chûäa, àöí keâ bùçng bï töng nùm 2009) vûâa qua, chû Tùng vaâ tinh têën tu hoåc, yá thûác traách nhiïåm
àïí khùæc phuåc, chöëng choåi nhûng baâ con Phêåt tûã chuâa Long Vên àaä
sûác taân phaá êm ó cuãa doâng nûúác àoáng goáp phêìn mònh cho sûå
trang troång cûã haânh lïî àùåt àaá àaåi
vêîn cûá àe doaå vaâ möëi hiïím nguy nghiïåp tiïëp nöëi truyïìn thöëng vùn
truâng tu ngöi phaåm vuä àïí nöëi tiïëp
“sêåp chuâa” luön tiïìm êín. Vúái muåc doâng sûã hoùçng phaáp lúåi sanh cuãa hoaá, àaåo àûác Phêåt giaáo hai dên töåc
àñch baão trò nhûäng giaá trõ lõch sûã, Phêåt giaáo Viïåt Nam trïn àêët nûúác Viïåt Nam - Laâo cuãa chû Tùng vaâ baâ
vùn hoaá cuãa tiïìn nhên, àöìng thúâi baån Laâo, viïët tiïëp trang sûã “Viïåt con Phêåt tûã thò chùæc chùæn Phêåt sûå
yïn àõnh núi chöën trau döìi àaåo Laâo hai nûúác chuáng ta, tònh sêu àaåi truâng tu ngöi chuâa Long Vên
àûác cuãa haâng Phêåt tûã, baâ con àaä hún nûúác Höìng Haâ Cûãu Long”. seä súám àûúåc hoaân thaânh.

VÙN HIÏËN 119

VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn

Saras
wati
NÛÄ THÊÌN
Baâi, aãnh: KUMUD MOHAN

Doâng söng Saraswati traáng lïå.

Tûúång nûä chuáa Saraswati bùçng àaá cêím thaåch tûå thúâi
Rajasthan.
120 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
Hang Vyas - núi Mahabharata sinh ra 3.000 nùm trûúác.
T
rïn möåt quaán traâ nhoã xiïu
veåo bïn con àûúâng moân lïn
döëc, chuáng töi thêëy möåt
biïín hiïåu coá ghi doâng chûä “Bharat
ki akhri chai”. Khöng coá ai àùçng
sau quêìy nïn chuáng töi ngöìi nghó
ngúi möåt laát trïn möåt taãng àaá röìi lï
bûúác àïën gufa (àöång) Vyas Muni -
nhên vêåt Vyas theo truyïìn thuyïët
laâ ngûúâi seä maäi àûúåc nhúá àïën vò àaä
viïët nïn cuöën Mahabharata.
Tuy nhiïn, Vyasji laåi coá àiïìu gò
àoá. Anh khöng thïí têåp trung vò
anh vêîn nghe thêëy möåt doâng söng
àang cuöån soáng dûä döåi. Vò vêåy,
anh àaä thaânh têm cêìu nguyïån Àûác
meå Saraswati, cêìu mong meå seä ban
cho anh sûå bònh tônh vaâ giuáp àúä
anh trong tòm toâi saáng taåo. Tröng
kòa! Con söng Saraswati àaä àöíi
doâng vaâ chaãy ngêìm dûúái mùåt àêët,
noá chó hiïån lïn caách xa haâng trùm
dùåm taåi Sangam (ngaä ba söng) úã
Allhabad, nhû trong truyïìn
thuyïët.
Hang àöång linh thiïng cuãa
Vyas Muni coá diïån tñch chó khoaãng
100 feet vuöng. Möåt àêìu cuãa noá laâ
Kinh thaánh
Saraswati àûúåc
giaãng daåy ngay tûâ
khi treã em bùæt àêìu ài
hoåc. Àùåc biïåt àöëi vúái
Basant Panchmi,
ngaây muâa xuên àêìu
tiïn, têët caã caác sinh
viïn say mï nghiïn
cûáu khoa hoåc vaâ myä
möåt taãng àaá troân coá caác neát chûä múâ
nhaåt trïn bïì mùåt, àoá laâ “nhûäng neát
chûä àaä 3000 nùm tuöíi” nhû ngûúâi
hûúáng dêîn viïn du lõch àõa phûúng
noái. Chuáng töi àaä tön suâng võ
thaánh vô àaåi vaâ ài xuöëng con
àûúâng moân göì ghïì dêîn àïën phña
thaác nûúác. Trïn àûúâng ài, chuáng
töi phaãi qua möåt cêy cêìu Bhim Pul
röång 20 feet bùæc trïn möåt taãng àaá
cuöåi khöíng löì. Truyïìn thuyïët kïí laåi
rùçng Bhim (möåt trong nùm anh em
trai nhaâ Pandava) coá sûác maånh phi
thûúâng àaä vêìn taãng àaá naây àïí taåo
thaânh löëi ài cho anh em hoå trïn
cuöåc haânh trònh àïën thiïn àaâng.
(Thûåc tïë coân coá möåt àónh nuái bõ
tuyïët bao phuã úã vuâng lên cêån àûúåc
biïët àïën nhû “swarg aropan”,
nghôa laâ bêåc thang àïën thiïn àaâng
maâ chó coá ngûúâi anh caã chên chñnh
thûåc sûå Yudhishthir - àûúåc cho laâ
àaä chinh phuåc àûúåc noá).
Khi chuáng töi ài qua Bhim Pul,
vaách àaá cuãa möåt vûåc thùèm phña
trûúác mùåt àaä gêy cho chuáng töi êën
tûúång maånh meä. Nhûäng khe nûát
trïn vaách àaá àoá àang tuön ra
nhûäng gioåt nûúác trong maát chaãy
qua nhûäng thaãm thûåc vêåt xanh
mûúát.
Ài thïm möåt trùm feet nûäa
chuáng töi bùæt gùåp möåt caãnh tûúång
chûa tûâng thêëy. Nhûäng daãi nûúác
trùæng xoáa hiïån ra tûâ cûãa möåt hang
töëi, àöí tûâ àöå cao möåt trùm feet
xuöëng vaâ taåo thaânh möåt àöëng lúán
tung lïn cuöìn cuöån trïn nhûäng
taãng àaá cuöåi àen nhaánh trûúác khi
VÙN HIÏËN 121VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn
biïën mêët úã möåt àiïím naâo àoá sêu
bïn dûúái. Chuáng töi khöng daám ài
quaá xa sang phña bïn kia vaách àaá
dûång àûáng àaä àûúåc baão vïå, vò
ngûúâi dên àõa phûúng àaä caãnh baáo
chuáng töi rùçng mêëy nùm trûúác,
möåt nhaâ nhiïëp aãnh àaä vônh viïîn
biïën mêët trong luác cöë gùæng chuåp
nhûäng bûác aãnh àeåp hún.
Thaác Saraswati nùçm úã àöå cao
10.000 thûúác (Anh) so vúái mûåc
nûúác biïín vaâ caách ngöi àïìn thiïng
Badrinath khoaãng 4km. Noá rêët gêìn
biïn giúái ÊËn Àöå - Têy Taång.
Liïåu con söng huyïìn thoaåi
Saraswati naây, àûúåc biïët túái laâ núi
do Brahma - Àêëng Saáng taåo - sinh
ra, coá thûåc bùæt nguöìn tûâ àaåi dûúng
trïn thiïn àaâng àïí laâm cho traái àêët
bïn dûúái trong saåch vaâ maâu múä?
Trong nïìn vùn hoáa cöí àaåi
Aryan àûúåc thïí hiïån bùçng möåt xaä
höåi nöng nghiïåp öín àõnh, nhûäng
doâng söng àaä nuöi dûúäng, laâm
giaâu cho àêët àai, vaâ coá thïí giuáp
saãn xuêët ra lûúng thûåc, coã, laâm
thûác ùn cho àöång vêåt, àaä àoáng möåt
vai troâ quan troång trong caác nghi
Ngoån nuái Badrinath.
122 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
lïî thaánh thêìn vaâ vò thïë maâ chuáng
àûúåc tön thúâ nhû caác võ thêìn
thiïng liïng.
Do àoá khaái niïåm göëc vïì
Saraswati laâ tûâ möåt nûä thêìn nûúác.
Ngûúâi Vedas miïu taã Saraswati laâ
thûúång haång trong söë nhûäng con
söng, phên biïåt noá bùçng veã traáng
lïå, löång lêîy, uy nghi vaâ huâng vô.
Nhiïìu luác noá àûúåc vñ vúái möåt àaåi
dûúng, “quaá àöîi röång lúán vaâ maånh
meä, doâng chaãy maånh vaâ nhanh
àïën nöîi laâm cho ai cuäng thêëy súå
haäi”.
Traái laåi, hònh aãnh Saraswati
àûúåc nhên caách hoáa vaâ thêìn thaánh
hoáa, gúåi lïn sûå thanh bònh vaâ nöîi
khöí haånh bùçng phêím giaá vaâ veã
duyïn daáng cuãa nûä thêìn. Trong
thú truyïìn thöëng, nûä thêìn hiïån
thên cho sûå traãi nghiïåm cuãa niïìm
vui sûúáng vö búâ, viïåc hoaân thaânh
moåi ûúác nguyïån vaâ laâm cho têm
höìn vui veã. Tûâ “Saraswati” bùæt
nguöìn tûâ tiïëng Phaån, nghôa laâ möåt
doâng nûúác saåch tinh khiïët, cuäng
nhû laâ sûå trong saáng cuãa lúâi noái
àûúåc phaát ra tûâ suy nghô khoan
dung vaâ lõch thiïåp.
Coá àûúåc võ trñ àöåc tön trong söë
caác nûä thêìn vò baâ laâ hiïån thên cuãa
sûå hoaân haão vïì tinh thêìn,
Saraswati àûúåc caác thêìn taåo hoáa,
Thêìn Baão höå vaâ Thêìn Huãy diïåt
cuäng nhû caác võ thêìn Hindu thúâ
phuång. Baâ àûúåc cho laâ ngûúâi saáng
taåo ra ngön ngûä àêìu tiïn cuãa nhên
loaåi, àoá laâ tiïëng Phaån cuäng nhû hïå
thöëng chûä viïët Devnargi cuãa noá.
Saraswati coá mùåt úã bêët cûá núi
naâo coá nïìn vùn hoáa nhên loaåi. Nûä
thêìn àaåi diïån cho khaã nùng tû duy
àùåc biïåt cuãa con ngûúâi, àiïìu laâm
cho loaâi ngûúâi khaác biïåt vúái têët caã
caác loaâi sinh vêåt khaác vaâ mang laåi
cho hoå quyïìn lûåc thöëng trõ têët caã,
taåo ra nguöìn caãm hûáng vaâ biïíu
hiïån cho caã nghïå thuêåt vaâ khoa hoåc.
Baâ laâ biïíu tûúång cho sûå vô àaåi cuãa
nïìn vùn minh nhên loaåi vúái têët caã
sûå phong phuá vaâ àa daång cuãa noá.
Sau kyã nguyïn Vedic, têìm
quan troång cuãa doâng söng
Saraswati ngaây caâng bõ lêën aát búãi
hònh aãnh cuãa baâ nhû laâ möåt nûä
thêìn ngön ngûä, coá hoåc vêën, vùn
hoåc, vùn hoáa, thöng thaái vaâ taâi
huâng biïån. Nhûäng baâi thaánh ca,
ngúåi ca baâ nhû nguöìn caãm hûáng
cuãa têët caã nhûäng baâi haát vui veã vaâ
nhûäng tû tûúãng suâng àaåo.
ÚÃ thúâi kyâ cöí àaåi, Saraswati àaä
trúã thaânh baãn chêët vaâ hònh aãnh thu
nhoã cuãa tû tûúãng vaâ vùn hoáa
Hindu. Nûä thêìn àûúåc miïu taã
bùçng nhiïìu hònh tûúång khaác nhau,
nhû Vagdevi, Vageshwari (Nûä
thêìn ngön ngûä), Sharada (ngûúâi úã
vuâng tuyïët), Gyanashakti (sûác
maånh cuãa tri thûác), Vidyadaani
(ngûúâi ban tùång giaáo duåc), hiïån
thên cho tri thûác, trñ tûúãng tûúång,
sûå thöng minh vaâ trñ nhúá, cuäng
nhû laâ Vedagarbha (quï hûúng
hay nguöìn cöåi cuãa chûä Vedas), laâ
Sarvavidyarupini (tûúång trûng
cho giaáo duåc) vaâ Sarvashtravasini
(hay thêìn nguå úã caác cuöën saách).
Kinh thaánh Saraswati àûúåc
giaãng daåy ngay tûâ khi treã em bùæt
àêìu ài hoåc. Àùåc biïåt àöëi vúái Basant
Panchmi, ngaây muâa xuên àêìu tiïn,
têët caã caác sinh viïn say mï nghiïn
cûáu khoa hoåc vaâ myä thuêåt àïìu
hùng haái thúâ cuáng Saraswati cuâng
vúái saách vúã, buát, nhaåc cuå vaâ caác àöì
duâng khaác cuãa hoå.
Caác taác phêím àiïu khùæc Nûä
thêìn Saraswati bùçng àaá tûâ thúâi
Trung cöí trúã ài, mö taã baâ coá böën
tay àang cêìm möåt chiïëc buát vaâ möåt
quyïín saách (sûå hiïíu biïët vaâ tri
thûác), möåt saách kinh röze (sûå tu
luyïån khöí haånh) vaâ möåt bònh rûúåu
tiïn (nguöìn haånh phuác). Khoaác
trïn mònh möåt böå àöì maâu trùæng,
thêìn Saraswati ngöìi trïn lûng con
thiïn nga, gúåi lïn sûác töìn taåi vûúåt
lïn trïn thïë giúái con ngûúâi tûå
nhiïn. Khi raãnh röîi, baâ thûúâng chúi
Veena, nguöìn göëc cuãa têët caã caác
loaåi àaân dêy, ngöìi trïn möåt àaâi sen
– tûúång trûng cho sûå trong trùæng,
caãm hûáng thiïng liïng, veã àeåp vaâ
sûå tûúi múái cuãa sûå saáng taåo – vaâ
àûa baâ thoaát khoãi coäi trêìn tuåc dúã
dang höîn àöån. Àïí cöë gùæng àaåt túái
àiïìu tûúãng nhû khöng thïí, cêìn
phaãi laâ ngûúâi möå àaåo Saraswati
thûåc sûå.
Coá thïí nhêån ra nhûäng ngûúâi
Doâng chûä cöí 3.000 nùm tòm thêëy trong hang Vyas.
möå àaåo cuãa baâ úã bêët cûá núi naâo maâ
nhûäng mön àöì cuãa vùn hoáa ÊËn Àöå
àaä àïí laåi dêëu hiïåu cuãa hoå: duâ àoá laâ
àaåo Phêåt, àaåo Jaina hay àaåo
Shaivia. Möåt cuöån giêëy da hoåa
Saraswati rêët tinh tïë vúái nhûäng neát
mùåt àùåc trûng chêu Êu chiïëm möåt
võ trñ àaáng tûå haâo trong tu viïån
Aginsky úã Siberia. Khoaãng 30 nùm
trûúác àêy, ngûúâi ta àaä taåo ra nhaåc
Raga Saraswati, möåt sûå kïët húåp
cuãa êm àiïåu vïì sûác maånh, sûå an
toaân vaâ sûå thanh thaãn maâ nhûäng
ngûúâi möå àaåo may mùæn cuãa baâ àaä
traãi qua, cuäng nhû laâ veã àeåp cuãa
thaác nûúác trùæng àang tuön traâo,
nhû sûå tön kñnh àöëi vúái Saraswati.
Trong têët caã nhûäng hònh aãnh
naây, liïåu coá ai àoá muöën biïët chñnh
xaác àiïìu gò àaä xaãy ra àöëi vúái con
söng Saraswati?
Theo sûå phên tñch caác tû liïåu
thúâi xûa hiïån coân coá àûúåc, möåt con
söng huâng vô xuêët hiïån trong loâng
daäy Himalayas vaâ chaãy qua sa maåc
phña têy àaä töìn taåi dûúái thúâi Vedic.
Möåt thúâi gian sau àoá, nhûäng sûå
thay àöíi àõa chêët àaä biïën noá thaânh
doâng chaãy ngêìm. Sûå giaãi thñch
bùçng hònh aãnh vïå tinh cuãa Trung
têm Nghiïn cûáu nguyïn tûã Bhaba
àaä cho thêëy caác doâng chaãy ngêìm
cuãa con söng Saraswati àaä ài giûäa
Àöng Bùæc vaâ Têy Nam cuãa
Rajasthan. Caác nghiïn cûáu cho
thêëy rùçng khu vûåc maâ loâng söng
chaãy qua rêët thuêån lúåi cho viïåc
tröìng troåt quanh nùm, ngay caã khi
ñt hoùåc khöng coá mûa.
Bùçng chûáng khaão cöí hoåc cuäng
cho thêëy sûå cû truá coá quy hoaåch vaâ
àöng àuác àaä töìn taåi khùæp 1.200 km
doåc theo lûu vûåc söng Saraswati.
Àïën nay khoaãng 300 di chó cöí xûa
àaä àûúåc phaát hiïån, möåt vaâi núi àaä
tûâng laâ nhûäng thaânh phöë hoaân
chónh vúái caác hïå thöëng nûúác phûác
taåp. Ngûúâi ta tin rùçng möåt nïìn vùn
hoáa àaä tûâng rêët phaát triïín núi àêy
vaâo khoaãng giûäa nhûäng nùm 3.500
vaâ 1.500 trûúác Cöng Nguyïn.
Múái àêy àaä coá thïm nhûäng hi
voång múái khi maâ 100km chiïìu daâi
vaâ 80 meát chiïìu röång con söng
nûúác ngoåt àaä nöíi lïn trïn bïì mùåt
trong khu vûåc khö cùçn vaâ muöëi
mùån cuãa khu vûåc Rann úã Bang
Kutch sau möåt trêån àöång àêët dûä
döåi àaä laâm rung chuyïín Bhuj úã
Gujarat vaâo ngaây 26 thaáng 1 nùm
2001. Theo möåt nhaâ khoa hoåc cêëp
cao tûâ Viïån Nghiïn cûáu Àõa lyá
Quöëc gia Hyderabad, nguöìn nùng
lûúång phaát ra do sûå chêën àöång àõa
lyá taåi thúâi àiïím àoá tûúng àûúng
vúái 224 quaã bom nguyïn tûã.
Mùåc duâ khoa hoåc chûa àûa ra
kïët luêån thoãa àaáng cuöëi cuâng vïì
xuêët xûá cöí xûa cuãa con söng,
nhûäng ngûúâi suâng àaåo vêîn coá möåt
niïìm tin rùçng Nûä thêìn söng
Saraswati töëi cao àaä trúã laåi traái àêët
vò sûå an uãi vaâ loâng tûâ thiïån cuãa
nhên loaåi.
VÙN HIÏËN 123 VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn

S a r
Chang a h
trïn sên khêëu Haâ Nöåi
ÀÛÁC DUY

Chûúng trònh hoaâ nhaåc Hennessy lêìn thûá

14 taåi Viïåt Nam àaä àûa àïën thuã àö Haâ
Nöåi vaâo nhûäng ngaây àêìu nùm 2010
Sarah Chang, möåt trong nhûäng nghïå sô
vô cêìm taâi nùng vaâ quyïën ruä nhêët thïë
giúái hiïån nay vaâ caã trong lõch sûã. Sau
buöíi hoåp baáo gêy àûúåc nhiïìu thiïån caãm
vúái giúái truyïìn thöng chiïìu 21/1, àïm
22/1/2010, taåi Nhaâ haát Lúán Haâ Nöåi, Sarah
Chang àaä chinh phuåc hoaân toaân giúái

Sarah Chang vaâ Oeyen

nhêån hoa chuác mûâng
tûâ ngûúâi hêm möå Viïåt Nam.

Sarah Chang biïíu diïîn taåi Haâ Nöåi.

C
hûúng trònh biïíu diïîn cuãa Sarah
Chang göìm caác tuyïåt taác viïët cho
violon vaâ piano cuãa hai bêåc thêìy
kiïåt xuêët cuãa êm nhaåc laäng maån chêu Êu
cuöëi thïë kyã 19 àêìu thïë kyã 20 Johannes
Brahms, Ceásar Franck vaâ nhaåc sô àûúng àaåi
ngûúâi Myä Chrñstopher Theofanidis:
Sonatensatz möåt chûúng vaâ sonata 4
chûúng gioång Rï thûá cuãa Brahms, Sonata
gioång La trûúãng cuãa Cesar Franck vaâ
Fantasy cuãa Chrñstopher Theofanidis viïët
daânh riïng cho Sarah Chang. Phong thaái
giaãn dõ tûå tin, kyä thuêåt xuêët chuáng, khaã
nùng biïíu àaåt caãm xuác cûåc kyâ tinh tïë vúái
phöëi húåp sûå ùn yá hoaân haão cuãa nghïå sô
piano xuêët sùæc Andrew von Oeyen, Sarah
Chang nhû thöi miïn toaân böå khaán phoâng

124 VÙN HIÏËN

VIÏÅT NAM
Nhaâ haát Lúán Haâ Nöåi vaâo doâng
suöëi êm thanh tuyïåt diïåu, luác ngoåt
ngaâo, àùçm thùæm khi cuöìng phong
baäo töë, tûâ nöët nhaåc àêìu tiïn àïën
têån nöët nhaåc cuöëi cuâng. Khaán
phoâng luön buâng lïn nhûäng traâng
vöî tay keáo daâi sau möîi baãn nhaåc vaâ
tûúãng chûâng khöng dûát khi
chûúng trònh biïíu diïîn chñnh thûác
kïët thuác. Àaáp laåi loâng ngûúäng möå
cuãa khaán giaã, Chang vaâ Oeyen àaä
chúi tùång thïm ngoaâi chûúng trònh
hai taác phêím quen thuöåc tûâng gùæn
liïìn vúái tïn tuöíi chõ: “Salut
D’amour” (Lúâi chaâo cuãa tònh yïu -
Adward Elgar) vaâ khuác “Summer”
(Muâa haå) trong taác phêím “Four
seasons” (Böën muâa - Vivaldi), cho
khaán giaã niïìm haånh phuác àûúåc
chûáng kiïën thïm nhûäng tuyïåt kyä
cuãa möåt trong nhûäng nghïå sô vô
cêìm xuêët sùæc nhêët moåi thúâi àaåi.
Sarah Chang sinh ngaây 10
thaáng 10 nùm 1980 taåi
Philadelphia, Pennsylvania trong
möåt gia àònh Haân Quöëc, cha cuãa
Chang cuäng laâ möåt nghïå sô violin.
Khi lïn 7 tuöíi, cö beá biïíu diïîn baãn
Violin concerto söë 1 gioång Son thûá,
Op. 26 cuãa Max Bruch vaâ àûúåc
nhêån vaâo hoåc taåi trûúâng nhaåc haâng
àêìu úã Mô vaâ thïë giúái Juilliard
School, New York. Lïn 8 tuöíi, àñch
thên Zubin Mehta - nhaåc trûúãng
cuãa New York Philharmonic vaâ
Riccardo Muti - nhaåc trûúãng cuãa Sarah Chang biïíu diïîn cuâng nghïå sô Oeyen.
Philadelphia Orchestra àaä daânh
nhûäng sûå quan têm àùåc biïåt àïën Classics àaä cho ra mùæt àôa “Debut” Schallplattenpreis cuãa Àûác. Nùm
cö. Chó 2 ngaây sau khi nghe Sarah (Ra mùæt), trong àoá Chang biïíu 1994 laâ 2 giaãi: giaãi “Debut” cuãa
chúi, Mehta àaä múâi cö biïíu diïîn diïîn nhûäng tiïíu phêím daânh cho Royal Philharmonic Society of
baãn Violin concerto söë 1 gioång Rï àaân violin cuãa Paganini, Music vaâ “Newcomer of the Year"
trûúãng, Op. 6 cuãa Nicolo Paganini Tchaikovsky, Prokofiev, de (Nghïå sô múái cuãa nùm) àêìy danh
cuâng vúái New York Philharmonic Sarasate vaâ nhûäng nhaåc sô khaác giaá cuãa International Classical
taåi Avery Fischer Hall. Cuäng nhû nûäa. Àûúåc tung ra thõ trûúâng vaâo Music Awards.
vêåy, Muti sau khi nghe Sarah biïíu thaáng 9 nùm 1992, baãn thu êm àùåc Kïí tûâ àoá, danh tiïëng cuãa Sarah
diïîn àaä múâi cö cöång taác cuâng biïåt naây àaä nhanh choáng àûúåc loåt Chang àaä àûúåc caã thïë giúái biïët
Philadelphia Orchestra vúái tû caách vaâo danh saách nhûäng album baán àïën. Cö liïn tuåc nhêån àûúåc lúâi múâi
nghïå sô àöåc têëu trong chûúng trònh chaåy nhêët thuöåc thïí loaåi nhaåc cöí cöång taác cuãa nhûäng daân nhaåc danh
kó niïåm 90 nùm ngaây thaânh lêåp àiïín cuãa taåp chñ Billboard. Vaâ chó tiïëng vaâ nhûäng nhaåc trûúãng xuêët
daân nhaåc vaâo thaáng 1 nùm 1991. möåt nùm sau, nùm 1993, Chang àaä sùæc nhêët úã Mô vaâ chêu Êu. Caác nhaâ
Vaâo nùm 1989, khi múái 9 tuöíi, giaânh àûúåc nhûäng giaãi thûúãng àêìu phï bònh àaä nhêån xeát: Nghïå thuêåt
Sarah Chang àaä trúã thaânh nghïå sô tiïn trong sûå nghiïåp cuãa mònh. Àoá biïíu diïîn violin cuãa Sarah Chang
violin treã tuöíi nhêët coá àûúåc baãn ghi laâ giaãi “Young Artist of the Year” thêåt êën tûúång. Caách rung cuãa cö vö
êm. Möåt trong nhûäng haäng ghi êm (Nghïå sô treã trong nùm) cuãa taåp chñ cuâng hoaåt baát vaâ traân àêìy caãm
nöíi tiïëng nhêët trïn thïë giúái, EMI uy tñn Gramophone vaâ "Echo" hûáng. Nhûäng ngoán tay ma thuêåt

VÙN HIÏËN 125

VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn
cuãa cö àaä thïu dïåt nïn nhûäng neát
giai àiïåu thêåt khoá tin. Thêåt sûå
khêm phuåc oác saáng taåo phi thûúâng
cuãa Chang àöìng thúâi coá thïí noái
quyïìn lûåc tûâ gûúng mùåt gúåi caãm
cuãa cö cuäng tûúng àûúng nhû sûác
maånh maâ Chang taåo ra tûâ archet
vaâ cêy àaân violin cuãa mònh.
Nùm 1999, Chang töët nghiïåp vaâ
daânh hïët têm huyïët cuãa mònh cho
viïåc biïíu diïîn vaâ thu êm. Kñ húåp
àöìng ghi êm àöåc quyïìn cho EMI
Classics, àiïìu maâ rêët ñt nghïå sô laâm
àûúåc, Chang àaä thûåc sûå trúã thaânh
möåt trong nhûäng nghïå sô violin
haâng àêìu trïn thïë giúái. Sau àôa
“Debut”, Chang àaä thu êm nhûäng
taác phêím lúán, tûúng xûáng vúái võ
thïë cuãa möåt nghïå sô lúán. Àêìu tiïn
laâ baãn Violin concerto gioång Rï
trûúãng, Op. 35 cuãa Peter Ilyich
126 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
Tchaikovsky cuâng Sir Colin Davis
vaâ London Symphony Orchestra
àûúåc phaát haânh vaâo muâa xuên
nùm 1993. Sau àoá laâ baãn Violin
concerto söë 1 gioång Rï trûúãng, Op.
6 cuãa Nicolo Paganini, Havanaise
for Violin and Orchestra in E
major, Op. 83 vaâ Introduction and
Rondo capriccioso for Violin and
Orchestra in A minor, Op. 28 cuãa
Camille Saint-Sains vúái sûå tham
gia cuãa Philadelphia Orchestra vaâ
nhaåc trûúãng Wolfgang Sawallisch.
Ngoaâi ra ta coân coá thïí kïí àïën
nhûäng baãn ghi êm maâ Chang cöång
taác vúái Berlin Philharmonic - möåt
trong nhûäng daân nhaåc àûúåc coi laâ
xuêët sùæc nhêët trïn thïë giúái. Àêìu
nùm 2006, EMI Classics tung ra thõ
trûúâng àôa nhaåc trong àoá, Chang
cuâng Berlin Philharmonic vaâ nhaåc
Sarah Chang
trûúãng Sir Simon Rattle biïíu diïîn
Violin concerto söë 1 gioång La thûá,
Op. 77 cuãa Dmitri Shostakovich vaâ
Violin concerto söë 1 gioång Rï
trûúãng, Op. 19 cuãa Sergei
Prokofiev. Cho àïën nay, duâ coân rêët
treã nhûng Chang àaä coá gêìn 20 baãn
thu êm cuâng EMI Classics trong sûå
nghiïåp cuãa mònh.
Nùm 2004 nhên dõp Thïë vêån
höåi muâa heâ lêìn thûá 28 taåi Athens,
Hi Laåp, Chang laâ àûúåc vinh dûå
rûúác àuöëc taåi chùång New York vaâ
cuäng trong thúâi gian naây cö trúã
thaânh ngûúâi treã tuöíi nhêët giaânh
àûúåc giaãi thûúãng Hollywood
Bowl's Hall of Fame. Nùm 2005,
àaåi hoåc Yale àaä quyïët àõnh lêëy tïn
Sarah Chang laâm tïn goåi cho möåt
chiïëc ghïë danh dûå taåi Sprague
Hall. Tïn tuöíi cuãa Chang àaä vûún
xa ra ngoaâi laänh àõa cuãa nhaåc cöí
àiïín. Cuâng vúái cûåu vêån àöång viïn
quêìn vúåt söë möåt thïë giúái Pete
Sampras vaâ nghïå sô keân trumpet
nhaåc cöí àiïín vaâ nhaåc jazz Wynton
Marsalis, Chang àaä àûúåc haäng
àöìng höì nöíi tiïëng Movado múâi
laâm àaåi diïån cho chiïën dõch quaãng
caáo toaân cêìu “The Art of Time” .
Nùm 2006, Sarah Chang àûúåc
taåp chñ Newsweek choån vaâo top
“20 phuå nûä haâng àêìu thïë giúái”.
Nùm 2008, Sarah Chang àûúåc Diïîn
àaân kinh tïë thïë giúái (WFF) tön
vinh vúái danh hiïåu “Nhaâ laänh àaåo
treã toaân cêìu” daânh cho nhûäng
nhên vêåt treã coá tiïìm nùng goáp
phêìn taåo nïn tûúng lai cuãa thïë
giúái.
Cö gaái Myä xinh àeåp göëc AÁ
Àöng naây cho thêëy khaã nùng laâm
chuã kho taâng êm nhaåc cöí àiïín vaâ
cêy àaân vô cêìm phûúng Têy àïí
chinh phuåc khaán thñnh giaã àûúng
àaåi toaân cêìu.
Buöíi biïíu diïîn cuãa Sarah
Chang taåi Nhaâ haát Lúán Haâ Nöåi laâ
moán quaâ xuên tuyïåt vúâi daânh cho
hêm möå nhaåc cöí àiïín Viïåt Nam.
Àoá coân laâ sûå cöí vuä lúán lao cho
nhûäng nghïå sô treã nhaåc cöí àiïín
Viïåt Nam trïn àûúâng phêën àêëu
àaåt túái nhûäng àónh cao cuãa êm
nhaåc cöí àiïín thïë giúái.
PHONG TUÅC ÀOÁN TÏËT
ÀÖÅC ÀAÁO TRÏN
THÏË GIÚÁI
VHVN (ST)

ÙN NHO
Vaâo àïm giao thûâa, ngûúâi Têy Ban Nha thûúâng ùn 12 quaã
nho - möîi tiïëng chuöng vang lïn thò phaãi ùn möåt quaã. Möîi quaã
nho tûúång trûng cho möåt àiïìu may mùæn cuãa möåt thaáng trong
nùm túái. úã Madrid, Barcelona vaâ caác thaânh phöë khaác cuãa Têy
Ban Nha, moåi ngûúâi thûúâng tuå têåp úã nhûäng quaãng trûúâng
chñnh àïí ùn nho.

PHOÃNG ÀOAÁN NÙM MÚÁI

Truyïìn thöëng lêu àúâi úã Phêìn Lan laâ phoãng àoaán nùm múái
cuãa möåt ngûúâi bùçng caách thaã nhûäng höåp lon àaä àûúåc nung
chaãy vaâo möåt thuâng nûúác, sau àoá xem hònh daáng cuãa noá khi
cûáng laåi. Nïëu coá hònh möåt traái tim hay möåt chiïëc nhêîn nghôa
laâ seä coá àaám cûúái, hay möåt chuyïën du lõch vaâo nùm múái; Nïëu
coá hònh möåt con lúån thò àoá laâ dêëu hiïåu cuãa sûå no àuã.

TUÅC XÖNG ÀÊËT VAÂ ÀÖËT LÛÃA

Tuåc xöng àêët khöng chó töìn taåi úã Viïåt Nam maâ coân úã
Scotland. Trong suöët lïî Hogmanay (lïî höåi mûâng nùm múái cuãa
ngûúâi Scotland), ngûúâi Scotland tin rùçng, ngûúâi naâo àùåt chên
vaâo nhaâ mònh àêìu tiïn seä laâ ngûúâi mang theo may mùæn vaâo
nhaâ. Ngûúâi Scotland cuäng àöët lûãa. Hêìu hïët úã nhûäng ngöi laâng
nhoã àaánh caá cuãa Stonehaven, nhûäng ngûúâi àaân öng diïîu haânh
qua caác con phöë cuâng vúái nhûäng quaã cêìu lûãa, biïíu tûúång cho
mùåt trúâi.

ÙN HOA QUAÃ HÒNH TROÂN

Theo truyïìn thöëng, ngûúâi Philippines thûúâng ùn caác loaåi
quaã hònh troân àïí cêìu mong coá àûúåc sûå thõnh vûúång trong nùm
múái. Nhiïìu gia àònh úã Philippines thûúâng baây rêët nhiïìu loaåi
traái cêy coá hònh troân trong bûäa ùn töëi àoán nùm múái. Coá nhûäng
gia àònh chó ùn àuáng 12 quaã coá hònh troân vaâo nûãa àïm vúái
mong muöën thaânh cöng seä àïën vúái hoå trong 12 thaáng cuãa nùm
múái.

ÙN 7 BÛÄA MÖÅT NGAÂY

Theo truyïìn thöëng, ngûúâi Estonia seä cöë gùæng ùn 7 bûäa
trong ngaây àêìu nùm múái. Hoå tin rùçng, àoá laâ haânh àöång àaãm
baão sûå no àuã trong nùm múái. Nïëu möåt ngûúâi àaân öng ùn 7
bûäa trong ngaây àêìu nùm, thò ngûúâi ta tin rùçng anh ta seä coá sûác
khoãe bùçng 7 ngûúâi àaân öng khaác trong nùm múái.

VÙN HIÏËN 127

VIÏÅT NAM
 GIAÃI THÛÚÃNG “THÛÚNG HIÏÅU
ÀÖËI NGOAÅI TIÏU

CÚ QUAN CHÓ ÀAÅO , BAÃO TRÚÅ TÖÍ CHÛÁC:

UÃy ban Quöëc gia vïì húåp taác kinh tïë quöëc tïë
Àaâi Tiïëng noái Viïåt Nam
Liïn hiïåp caác töí chûác hûäu nghõ Viïåt Nam
Taåp chñ Vùn Hiïën Viïåt Nam
ÀÚN VÕ PHÖËI HÚÅP TÖÍ CHÛÁC
Cöng ty CP Tû vêën Giaáo duåc vaâ Vùn hoáa - Truyïìn thöng Haâ Thaânh
Lïî trao tùång giaãi thûúãng töí chûác vaâo 10h, ngaây 23 thaáng 1, taåi Nhaâ haát Àaâi Tiïëng noái Viïåt Nam
Àaâi Truyïìn hònh Viïåt Nam truyïìn hònh trûåc tiïëp (VTV1)
Chuác mûâng 62 àún võ àûúåc vinh danh giaãi thûúãng “Thûúng hiïåu kinh tïë àöëi ngoaåi uy tñn” - 2009
vaâ 34 caá nhên àûúåc vinh danh giaãi thûúãng “Nhaâ hoaåt àöång kinh tïë àöëi ngoaåi tiïu biïíu” - 2009.

TÓNH LAÂO CAI

TÊÅP ÀOAÂN DÊÌU KHÑ QUÖËC GIA CÖNG TY CP ÀÊÌU TÛ PHAÁT

VIÏÅT NAM TRIÏÍN ÀÖ THÕ VAÂ KCN SÖNG ÀAÂ
(SUDICO)
TÓNH NINH BÒNH TÖÍNG CÖNG TY DÊÌU VIÏÅT NAM
CÖNG TY CP TÊÅP ÀOAÂN HAPACO

TÓNH THÛÂA THIÏN HUÏË

TÊÅP ÀOAÂN BÛU CHÑNH VIÏÎN THÖNG VIÏÅT NAM
CÖNG TY CP CÖÌN RÛÚÅU HAÂ NÖÅI

TÖÍNG CÖNG TY CP BAÃO HIÏÍM

DÊÌU KHÑ VIÏÅT NAM

TÊÅP ÀOAÂN VIÏÎN THÖNG QUÊN ÀÖÅI CÖNG TY CP TÊÅP ÀOAÂN KYÄ NGHÏÅ
TÓNH BÒNH ÀÕNH
GÖÎ TRÛÚÂNG THAÂNH

TÓNH BÒNH THUÊÅN

CÖNG TY CP MAY 10
TÖÍNG CÖNG TY BAÃO ÀAÃM
CÖNG TY CP VIGLACERA HAÅ LONG
HOAÅT ÀÖÅNG BAY VIÏÅT NAM

CÖNG TY LIÏN DOANH Y HOÅC

VIÏÅT - HAÂN (VIKOMEX)

NGÊN HAÂNG TMCP NGOAÅI THÛÚNG VIÏÅT NAM

THAÂNH PHÖË CÊÌN THÚ

TÖÍNG CÖNG TY SÖNG ÀAÂ NGÊN HAÂNG TMCP CÖNG THÛÚNG VIÏÅT NAM CÖNG TY CP XNK THAN TKV
TÖÍNG CÖNG TY THEÁP VIÏÅT NAM
NGOAÅI UY TÑN” VAÂ “NHAÂ HOAÅT
LÊÌN THÛÁ NHÊËT -

CÖNG TY CP BIÏÍN BAÅC

CÖNG TY CP NHÛÅA CAO CÊËP CÖNG TY LD NORFOLK HATEXCO
HAÂNG KHÖNG CÖNG TY TNHH KD XNK TÖÍNG HÚÅP VAÂ
DÕCH VUÅ FATACO BÏËN TRE

CÖNG TY TNHH SAO MAI THÏË KYÃ 21

NGÊN HAÂNG TMCP XNK VIÏÅT NAM

CÖNG TY CHÏË BIÏËN DÊÌU THÛÅC
VÊÅT VAÂ THÛÅC PHÊÍM VIÏÅT NAM

NGÊN HAÂNG LIÏN DOANH VIÏÅT - NGA

CÖNG TY LIÏN DOANH TNHH
MEKONG - HACOTA
DOANH NGHIÏÅP TÛ NHÊN MINH NGUYÏÅT
CÖNG TY CP CÛÃA SÖÍ NHÛÅA CHÊU ÊU

CÖNG TY CP TÊÅP ÀOAÂN NHÛÅA ÀÖNG AÁ CÖNG TY CP VÊÅN TAÃI BIÏÍN HAÃI ÊU CÖNG TY CP THEÁP TOAÂN THÙÆNG

CÖNG TY CP PHÊÌN MÏÌM FPT

CÖNG TY VÊÅT TÛ CÖNG NGHIÏÅP QUÖËC PHOÂNG TRÛÚÂNG ÀAÅI HOÅC NGOAÅI THÛÚNG

CÖNG TY TNHH VAÅN LÚÅI CÖNG TY TNHH DÊÌU THÛÅC VÊÅT CAÁI LÊN

CÖNG TY CP DUÅNG CUÅ CÚ KHÑ XUÊËT KHÊÍU

CÖNG TY CP CÖNG NGHÏÅ VIÏÎN THÖNG SAÂI GOÂN

CÖNG TY TNHH NAM LONG TRÛÚÂNG ÀAÅI HOÅC KHOA HOÅC XAÄ HÖÅI
VAÂ NHÊN VÙN
CÖNG TY TNHH SAO VAÂNG

NGÊN HAÂNG ÀÊÌU TÛ VAÂ PHAÁT

TRIÏÍN VIÏÅT NAM - SÚÃ GIAO DÕCH III

CÖNG TY CP CHÏË BIÏËN DÕCH VUÅ TRÛÚÂNG ÀAÅI HOÅC THAÁI NGUYÏN
CÖNG TY CP MAY ÀAÁP CÊÌU THUÃY SAÃN CAÁT HAÃI

CÖNG TY TNHH TM VAÂ DÕCH VUÅ TRÛÚÂNG ÀAÅI HOÅC HUÏË

CÖNG TY TNHH 1TV DÏÅT KIM ÀÖNG XUÊN CÖNG TY TNHH DONG - IL INTERLINING ÀIÏÅN HOAÂNG CHÊU
 GIAÃI THÛÚÃNG “THÛÚNG HIÏÅU
ÀÖËI NGOAÅI TIÏU

TIÏËN SÔ NGUYÏÎN NGOÅC ÖNG NGUYÏÎN XUÊN HIÏÍN ÖNG NGUYÏÎN VÙN TIÏËN SÔ LÏ SYÄ CAÃNH
THIÏÅN Chuã Tõch HÀQT kiïm Töíng PHÊÍM Bñ Thû chi Böå, Töíng Giaám àöëc Cöng
Phoá Bñ thû Tónh uãy, Giaám àöëc Phoá Chuã Tõch HÀQT kiïm ty

THIÏËU TÛÚÁNG HOAÂNG TIÏËN SÔ PHAÅM HUY ÖNG NGUYÏÎN HÛÄU BAÂ BUÂI THÕ HÖÌNG LIÏN
ANH XUÊN HUÂNG HOAÂN Töíng Giaám àöëc
Têåp àoaân Chuã Tõch HÀQT Ngên Giaám àöëc Cöng ty CP Phêìn Mïìm

ÖNG NGUYÏÎN HOÂA ÖNG PHAN NGOÅC DIÏÅP BAÂ ÀÙÅNG THÕ HOAÂNG ÖNG NGUYÏÎN CAÃNH
BÒNH Chuã Tõch HÀQT Cöng ty CP PHÛÚÅNG HÖÌNG
Chuã Tõch HÀQT Àêìu tû Phaát triïín Àö Thõ vaâ Töíng Giaám àöëc Cöng ty Töíng Giaám àöëc
KCN Söng Àaâ (SUDICO) CP Cöng nghïå Viïîn thöng

ÖNG TRÊÌN BÙÆC HAÂ ÖNG JOHNATHAN HAÅNH TIÏËN SÔ VUÄ DÛÚNG BAÂ PHAÅM NGOÅC DIÏÅP
Chuã Tõch HÀQT NGUYÏÎN HIÏÌN GÀ Àiïìu haânh saãn xuêët
Ngên haâng Àêìu tû vaâ Chuã Tõch HÀQT Chuã Tõch HÀQT kiïm
Phaát triïín VN Trûúãng phoâng nghiïåp vuå
NGOAÅI UY TÑN” VAÂ “NHAÂ HOAÅT
LÊÌN THÛÁ NHÊËT -

ÖNG KWOK HAI SING BAÂ NGUYÏÎN KIM THUÁY BAÂ ÀÙÅNG THÕ NGUYÏÅT ÖNG HOAÂNG QUANG
Chuã Tõch HÀQT kiïm TGÀ Giaám àöëc Chuã Doanh nghiïåp Tû nhên Giaám àöëc
Cöng ty LD Norfolk Cöng ty TNHH Sao Vaâng Minh Nguyïåt Cöng ty TNHH Sao Mai

TIÏËN SÔ HUYÂNH THÕ ÖNG NGUYÏÎN ÀÙNG ÖNG TRÕNH ÀÒNH VINH GS.TS HOAÂNG VÙN NGÛT NGUYÏÎN PHUÁ
THU LUÊÅN Chuã tõch HÀQT kiïm TGÀ CHÊU CÛÚÂNG
Chuã Tõch HÀQT kiïm Bñ thû Àaãng UÃy, CT HÀQT Cöng ty LD TNHH Hiïåu Trûúãng Chuã Tõch HÀQT kiïm Hiïåu
TGÀ Cöng ty CP Xûã Lyá

ÖNG VOÄ TRÛÚÂNG BAÂ NGUYÏÎN THÕ PHÊËN ÖNG ÀOAÂN ÀÒNH ÀIÏÅP GS.TS-NGÛT NGUYÏÎN PGS.TS NGUYÏÎN
THAÂNH Giaám àöëc Cöng ty TNHH Töíng Giaám àöëc VÙN KHAÁNH HUYÂNH PHAÁN
Chuã Tõch HÀQT kiïm TGÀ KD XNK Cöng ty CP Theáp Toaân Hiïåu Trûúãng Trûúâng Àaåi Bñ thû Àaãng UÃy, Hiïåu
Cöng ty CP Têåp àoaân Kyä Hoåc

ÖNG HÖÌ VIÏËT TÊM ÖNG BUÂI THANH TRUÁC ÖNG NGUYÏÎN PHI GS.TS-NGND NGUYÏÎN THANH
Giaám àöëc Cöng ty Chuã Tõch HÀQT kiïm LONG TUYÏÌN
CP Duång cuå Cú khñ Xuêët TGÀ Liïn Hiïåp HTX Dõch Giaám àöëc Hiïåu Trûúãng Trûúâng Àaåi Hoåc
vuå Nöng nghiïåp Töíng
 giai phêím xuên canh dêìn

Xi mùng Xi mùng Bóm Sún

138 VÙN HIÏËN

VIÏÅT NAM
Viglacera Haå Long

VÙN HIÏËN 139

VIÏÅT NAM
 giai phêím xuên canh dêìn

Bï töng xuên
Mai

140 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

VÙN HIÏËN 141
VIÏÅT NAM
VÙN HIÏËN 143
VIÏÅT NAM