You are on page 1of 23
NGON NGU 2004 DANG BI DONG VA VAN DE CAU BI DONG TRONG TIENG VIET Dang bi déng (passive voice), va cing vdi né 1a khai niém cau bi déng (passive sentence), 1A mét hin tugng ngitphap dién hinh cia cdc ngén ngit An - Au. Mac da xét vé mat chttc nang, khai niém nay dé cap truc tiép dén méi quan hé ngit phap giita déng ti va céc thanh t6 new phap néng cét 1a cha ngit va bé ng, nhung ng phap truyén théng chau Au, dua vao phuong thc biéu hién cha né, thudng quy dang bi dng vé pham tra hinh thai hoc cha dong ti (pham tra dang - voice). Trong cdc céng trinh ngi phap hién dai, dang bi déng néi chung va cAu bj déng néi riéng duide xem xét va kién gidi theo nhiéu huéng khac nhau (phé niém, loai hinh, chic nang). Tuy nhién, cho dén nay, nhiéu van dé lién quan dén dang/cdu bi déng trong cdc ng6n ngit van chua duge lam sang td, chang han: Bj déng 1a mét hién tugng cé tinh phé quat hay ¢6 tinh loai hinh? Dang/cdéu bi ddng cé nhiing dac diém gi gidng nhau va kh&e nhau gitia céc ngén ngit? Trong tiéng Viét, bi dong citing 1a mét van dé ngit phap gay nhiéu tranh cai. Mét sé nha Viét ngit hoc cho ring tiéng Viét khéng c6 dang bi déng hay cau bi dng vi tiéng ThS BUI THI DIEN Viét khéng bién déi hinh thai. Mot sé khac cho rang mac du tiéng Viét khéng c6 dang bi déng véi tu céch 1a mét pham tra ngit phap cla déng ti, nhung van c6 thé ndi dén két c&weau bi dong trong tiéng Vist can ctt vao su tén tai cha cdc céu trac c6 vi ng gdm duge/ bi két hgp véi mét déng ti ngoai dong. Dé gop phan tra ldi nhiing cau héi trén day, trong bai viét nay chuing téi sé diém luan lai mét sé van dé lién quan dén hién tuong bi dOng trong cdc ly thuyét ngit phap va thao luan thém vé van dé cau bi déng trong tiéng Viét. Ndi dung cha bai viét bao gdm 2 phan: 1. Dang bi déng trong cac ly thuyét ngit phap. 2. V&n dé cau bj déng trong tiéng Vi 1, Dang bi déng trong cac ly thuyét ngw phap 1.1. Dang bi d6ng trong Ngw phap truyén thong Thuat ngi “dang” (c6 ngudi goi la “théi”) dude dich tit thuat ngii tiéng Anh tuong ting 1a "Voice" von bat nguén tu danh ti Latin vox c6 nghia 1a "am thanh, tit (Asher, 1994, 4938). Theo ngit phap truyén thdng, dang 14 mét trong sé cac 2 NGON NGU'S6 7- NAM 2004 pham tri ng phap dién hinh cha dong ti (nhu: ngéi, thdi, thé, v.v.), truéc hét 1A cha c&c d6ng tit ngoai dong. Tw dién ngén ngit hoc va ngit dm hoc cha David Crystal dinh nghia vé dang nhu sau: “Dang 1a mét pham tra duge ding trong viée mé té céiu trie cdu ho&e ménh dé cht yéu lién quan dén dong ti, dé thé hién céch ma cAc céu cé thé lya chon méi quan hé gitta chi ngit va b6 ngit cha dng ti, ma khong lam thay d6i nghia cua c4u.” (David Crystal, 1998, tr. 418). Hinh thite biéu hién cia dang trong céc ngon ngi khéng giéng nhau. 6 nhiing ngén ngit cé pham tri hinh thai hoc r6 rang nhu tigng Latin hay Hy Lap, dang luén gn lién vdi hinh thai cha dng ti. Vi du, trong tiéng Hy Lap - mt ng6n ngit cé ba dang 18 chil dong, trung gian va bi dong, cac dang cha dong tu day chia 6 ng@i thi nhét s@ it chang han, luén duge phan biét bang su bién déi duéi cha dong ti: epaideusamen (“day” 8 dang cha dgng), epaideusametha (‘day” 3 dang trung gian), epaideu- themen (“day” 4 dang bi déng). Tuy nhién, 6 c&c ngén ngit c6 pham tra hinh thai hoc khéng ro rang nhu tiéng Anh hay tiéng Han, pham tra dang duge biéu hién bang nhiing phuing tién kh4c nhau va thudng gn lién véi c&u tric cti phap. Chang han trong tiéng Anh, c&c hinh thite d6i lap cha dang khéng chi biéu hién bang su bién déi hinh thai cia dong ti (phy to hay ndi bién té) ma cén bang phudng tién ci phap nhu trg dong tif (auxiliary), trat ty ty, va t&t cd cdc phuong tién nay déng xuat hién trong cing mét céu trae cdi phap. ‘Trong céc ngén ngit c6é pham tra dang, ma phan lén 1A cae ngén nett adi cach (accusative languages), khi dé c4p dén pham tra dang cha dong ti, ma cha yéu 1a dng tiv ngoai ddng, ngudi ta thudng phan biét hai hinh thai déi lap cla dang la hinh thai cha déng (active forms) va hinh thai bj dng (passive forms), cing thuéng duge goi 14 dang chi. dng (active voice) va dang bi dong (passive voice). Su déi lap gitta dang chi dong va dang bi dong vé mat cti phap duge biéu hién truée hét 4 su thay thé trat tu cia cha nga va bé ngi (hay néi dung hon 1a sw thay thé cac vai nghia cua cha ngit va bé ngit) xét trong méi quan hé véi dng tit. Cé thé minh hoa vé su phan biét nay qua vi du sau day: (1a. The cat chased the mouse. (Meo duéi chuét) b. The mouse was chased by the cat. (Chuét bi méo duét) Trong céu (1a), dng ti 4 dang cha dong, cha ngi ngi phap cia cau déng théi cing 1a tac thé. Trong cau (1b), déng tit 6 dang bi dong, cha ngit ng phap 1a déi thé cia hanh déng (déi tugng chiu tac dong cla hanh ddng). Hai céu khac nhau vé dang nay mac da cing biéu thi mét ndi dung hién thie ma ngt nghia hoc hién dai goi lA déng nghia biéu hién, nhung 6 st khée biét nhau vé céiu trée ct phép, gid tri phong céch, chtte ning théng tin va chite n&ng lién két van ban. Cau (1a), 06 dong tit duge dang d dang chit déng duige goi 1A cau cha déng. Cau (1b) c6 déng tix duge ding 6 dang bi déng goi 18 céu bi ; Nhu vay, dang bi déng mae da 1A mét pham tra hinh thai hoc, nhung xét vé ban ch&t né phan anh méi Dang bi déng... 3 quan hé ci php cia céc thanh to trong cau. Tudng tu, vé mat hinh thie, dang bi dong khéng chi bi gidi han & hinh thai cha déng tt, ma c6 thé duge biéu hién bing ca cde phutong tién hinh thai - cd phap khéc. Ching han, trong tigng Nga, dang bi dgng vita biéu hign riéng bang hinh thai cia dong tit (dong tii c6 dudi -sa) vita duge biéu hién bing su két hgp gitta mét tr¢ dong ti (byt’) véi hinh thai eda dong tit ngoai déng (déng tinh tw). Quan niém truyén thdng coi dang bi déng nhu mét pham tra hinh thai hoc cha déng tiy, cha yéu 1a cla dong tit ngoai dong, cé nhiéu diém b&t cap. Thit nhat, né ham Ly ring dang bi dong chi duge bigu hién 6 déng tiy va bang cdc phugng tién hinh thai, diéu nay trai véi thuc té cia nhiéu ngén nga nhu da néi d trén. Tha hai né gia dinh rang b&t ky mOt dng ti nao 3 dang chi d6ng cling c6 mét dang bi dong tudng ting. Thue té cho thay nhiéu d6ng ti tiéng Anh, tham chi la déng t& ngoai ddng (vi du déng tit to have - 06, to weigh - nding, to cost - gid,...) khéng 6 cdc hinh thai bi dong tuong tng. Vi du: (2)a.John has a lot of property. (John c6 nhiéu ctia cdi) b, * A lot of property is had by John. * (Nhiéu cita adi duge c6 béi John) (8)a. The potatoes weighed five kilos. (Khoai tay néng ndm kilo) b * Five kilos were weighed by the potatoes. * (Naim kilo duge can bdi khoai tay) (Palmer, 1994, tr. 119) Thi ba, viée gan dang bi déng véi hinh thai cha dong ty ngoai dOng luén gia dinh rang cht ngtt 6 dang bj dng luén lun chi di thé bi thé (tuong ting vi céc khai niém bd ngit tryc tip). Thyc té cho thily trong cdc ngén ngit, chu ng cha cfu bi dng 6 thé biéu thi nhiing vai nghia khéc nhu nhan thé, céng cu, vi tri (Givon, 1990, tr. 566; Diép Quang Ban & Nguyén Thi Thuan, 2000). Dé kh&e phuc nhiing han ché cia quan niém truyén thong coi dang bi déng nhu 1a mét pham tra hinh thai hoc thudn tuy (strict morphological passive), céc nha nghién ctu ng phap hién dai da 6 géng xem xét van dé dang bi déng duéi nhitng géc nhin mdi, trong d6 dang chi ¥ 1a cdc cach tiép can cha ngit php cai bién tao sinh, loai hinh hoe cti php va ngit phap ngi nghia - chtie nang. 1.2, Dang bj déng trong Negi php cdi bign - tao sinh Néu nhu ng phap truyén théng gin bi déng véi pham tra "dang" - mét pham tra hinh thai hoc cha dong tit, thi ngit phap cai bign - tao sinh lai coi bi dong 1a mét hién tugng ngi phap phé quat gan lién véi phép cai bign bi dong (passive transformation) hay qué trinh "bi déng hod" (passivization) trong cdc ngén ngit. Ng@ phap cai bién - tao sinh & thai ky du (Chomsky, 1957, 1962) gidi thich cc dac trung cti phap cua cdu bi déng nhu 1a kt qua cua su cdi bién tY cde c&u trac cha déng tuong ting. Mac di. cA c&u tric chi déng va c&u tric bj dong 4 day déu 1 cau trite néi, nhung trong quan nigm cua haéu hét cdc nha ngit phap cai bién-tao sinh thi cu trée cha déng duge coi 1a gan gai véi su biéu hién cha c&u trie sau cén c&u tric bi ding duge phai sinh ti c&u trie chi déng nhd “phép cai bién bj ddng” (passive transformation). Chomsky da ly gidi vé diéu nay nhu sau: "Néu ngit phap chita trong cd sd cia n6 cA cu chi d6ng va bi déng thi sé trd nén phite tap hon nhiéu so véi khi cAu bj déng duge dua ra khdi bd phan cd sd va duge miéu ta bang cai bién" (Chomsky, 1962, tr. 488). Trong tiéng Anh “phép cai bién bi dong” nay dién ra nhu sau: + Bé nga cha cau chi dong xuat hién 6 vi tri cha ngif cha cdu bi dong va mang nhiing thuéc tinh cua chu ngi (chi phéi sy tong hop cha dong tit vi ngit vé ngéi, sé). + Cha ngit cia cdu chi déng xudt hién nhu 1A mét bd ngit cé6 gidi ti by trong cu bj dong; hon thé nita, bd ngit gidi tir nay cé thé khéng bat buGec phai c6 mat. + Dong tt vi ngit trong cau bi dong xudt hién nhu la mét phan ti qué khi (Ven) trong cau bi dong, kém theo mét trg déng tix (be) biéu hién y nghia vé thdi va sy tuong hgp cla déng ti voi chi ngit vé ngéi, sé. Phép cai bién bi dong nay duge biéu dién nhu sau (NP 1a cdc danh ngi, V 1a déng tu, Aux 1a cdc tro dong ty biéu thi quan hé tuong hgp gitta V va NP chai ngit): (4)a. NP1 - Aux -V- NP2 The police arrested the students. (Canh sdt bat ede sinh vién) —> b. NP2-Aux + be + en -V- by - NPL The students were arrested by the police (Cée sinh vién bi canh sdt bat) Theo cach hiéu nay thi phép cai bién bi déng chi tac dong dén cau tric bé mat cha c4u, nén khong lam thay déi y nghia cha cau. Noi cach khéc, cdu bi déng tuy khac véi cfu cha dong vé mat cti phap nhung khéng khée biét vé nghia vi cing c6 chung mét cau triic sau. Céch giai thuyét caa ngit php cai bign giai doan 1 vé cau bi dong va phép cai bién bj déng c6 nhiéu diém bat cap. Thit nhat, viée quy phép cdi bién bi déng vé su bién adi bé mat d& khéng gidi thich duge nhiing khée biét ngit nghia gitta cau bi déng va cau cha dong trong cAc ngén ngit: chang han, trong vi du tiéng Anh néu trén, cu cha dong dé cap dén ednh sat (the police) véi tu cdch 1a chi thé cha hanh dd trong khi cdu bi dong lai dé dén sinh vién (the students) 1a bi thé cia hanh déng. Thi hai, trai véi gid thuyét cia phép cai bién bi dong, c6 nhiéu cau chit dong trong cde ng6n ngit khong thé chuyén déi thanh cée cdu bi déng tuong ting. Nh&m kh&c phuc nhiing han ché trén day, Ly thuyét chudn (Standard theory) - ngit phap cai bién giai doan 2 (Chomsky, 1965), xem cau bi déng citing 14 mét loai c&u tric sAu nhu céc kiéu cau khang dinh, chit dng... Theo dé phép cai bién bi dong duge coi chi 1A mét trong nhiing quy t4c bé phan c&u tao nén céc kiéu cdu, bén canh cde quy t&c bé phan kkhée nhu khng dinh, pha dinh, héi, ménh Iénh, nhén manh, phan than v.v.. Tuy thuéc vao su phéi hgp cha cdc quy tic bé phan Dang bi dong... 5 nay ma céc kiéu cdu nhat dinh duge hinh thanh. Ch&ng han, sy phéi hgp gitta quy t&c bi déng (Pass - Pasive) véi c&e quy tic khiing dinh (Aff. afirmative), phi dinh (Neg- negation), hdi (Q - question)... cho tiéng Anh cdc kiéu cu sau day: (Sa. Aff + Pass: The cup was broken by John. b. Aff + Neg + Pass: The cup wasn't broken by John. c. Q + Pass: Was the cup broken by John? d. Q + Neg + Pass: This house was built by his uncle, wasn’t it? Tuy nhién, viéc dua phép cai bién bi déng cing nhu cae quy tac bé phan khac vao cfu trée sau vin khong gitp Ly thuyét chudn, giai thich duge nhitng hién tugng ngt nghia nhu tién gia dinh hay tiéu diém. Do dé, Chomsky da phat trién Ly thuyét chudn thanh Ly thuyét chudn mé réng (Extended Standard Theory), véi su thiva nhan rang ngii nghia ca cau khéng chi duge quyét dinh bdi c&u tric sau ma ca cu trie néi. Khéc véi 3 Ly thuyét chudn, trong Ly thuyét chudn mé réng, cde quy tac bé phan nhu phép cai bién “bi déng” da bi han ché vé kha nang hanh chite ela ching. Hon nifa, nhiing diéu kién ap dung e&e quy téc a3 lam nay sinh hang loat cae van dé khac nhau vé kha nang phat sinh ela c&u bi dong. Vi vay, Chomsky dé xudt mét ly thuyét méi, ly thuyét Quy tic va Gidi han (Principles and Parameters), trong d6 t&& cd cae phép cai bién dude quy gon thanh mét quy t&c chuyén di pham trai (move-category). Phan ng (22b), Chomsky (1981) da gan cho né ea trite chim (hay c&u tric - D) nhu sau: (6) E were arrest + ed the students. Chomsky @a dua ra mot diéu kién hinh thtte h¢p ly ma dng goi la tiéu chf theta. Diéu kién nay ndi 76 rang @ bat ky vi tri ndo cé mot tham té dude dién thi déu dude dn dinh chinh xc mét vai nghia, va cdc vai nghia chi cé thé duge fn dinh cho nhiing vi tri duge dién bai cdc tham té, Theo dé, vi vi tri cha ngit khéng chifa duing mét tham té nén khong cé wai nghia nao duge an dinh cho n6. Trong sé dé c&u tric su (6) vj tri nay duge ky hiéu bang chi E (Empty), ham ¥ rang danh ngi lam bé ngit cé thé di chuyén tdi dé. Nhiing diéu kién chung vé su di chuyén dm bao ring vi tri chi ngi 1a vi tri cé gia trj duy nhét, trong d6 cde dic diém chit yéu cda cau bi ddng duge phat sinh tw su tuong tac cla cdc diéu kién chung hitu quan. Mac di céch phan tich trén day ctia Chomsky cho phép giai thich co ché hinh thanh c&u tréc bi ding nhung vin 6 mét diém han ché lién quan dén vai nghia tac thé. Theo Chomsky (1981) thi vai nghia nay duge coi 14 bj loai bd (suspended) trong c&u tric bj dong, nhung cé nhting chting ed cho théy né vin co mat, bing chiing 1a cdc phy ngd nhay cam véi su hién hau cia téc thé vin xuat hién trong cdc céu bi dong (7): (Ta. The students were purpo- sefully arrested. (Cée sinh vién dé bi bat mbt ech c6 chi y.) b. The students were arrested to avoid a fuss. (Asher, 2961) (Cée sinh vién d& bj bat dé tranh rac réi) Diéu dé cho thay trong céu bi d6ng c6 chi ngit tac thé bi tinh luge, tae thé vin cé mat nhu mét vai nghia tiém dn cht khéng phai bi loai bd hoan toan. Tom lai, mae da cé su khac biét trong cAch giadi thuyét vé cu bj déng 4 cde giai doan khac nhau, nhung diém théng nhat chung trong quan niém cia Chomsky 14 vin gan cu bj déng véi phép cai bién bi dong véi tu céch 1a mét phé niém hinh thite cla cée ngén nga. 1.8. Dang bi déng trong Loai hinh hoc cit phap Néu nhu ngi phap cai bién - tao sinh coi bi déng 1a mét hién tugng phé quat cua céc ngén ngit gan lién véi phép cai bién bi dong, thi cdc cng trinh nghién ctu ngi phap theo hiténg loai hinh (dac biét 1a loai hinh hoc ca phap) lai coi bi dOng 1a hién tugng dac tha, phan 4nh d&c trung loai hinh vé mat ci phap cha céc ng6n ng. Theo dé, sy tén tai va thé hién cla dang bi déng trong céc ngén ngit ¢é lién quan chat ché véi su phan biét loai hinh hoe ed phap dién hinh gitta cAc ngén ngit "thién chi ngit" (Gubject - prominent) va c4e ng6n ngit "thién cha dé" (topic - prominent). Su phan biét cdc ngén ng& "thién cha. nga" va céc ng6n ngi "thién cha dé" do Li va Thompson dé xuat Idn du trong céng trinh Subject and Topic: a new typology of language (1976). Co sé cha sy phan loai loai hinh hoe nay 1a su phan biét hai chite nang "chi ngit" va "cha dé" cia cau véi hang loat ede thuée tinh khaéc nhau vé mat ngi phap (nhu tinh xéc dinh cta cht ngif va cha dé, méi quan hé lua chon gitta cha nga va cht dé véi dong tix vi ngi, kha nang cia cht nga va chad dé trong viée biéu hién cae vai nghia, quan hé hap dang gitta déng ti vi ngit véi chi ngit vA cha dé, v.v.). Dua trén su co mat va thé hién ca chi ngi va/hoae chi dé trong céu, hai tae gid d& phan chia cae ng6n ngit thanh hai nhém co ban 18 c&c ng6n ngi thién cha ngit (Latin, Hy Lap, Nga, Anh...) va céc ng6n ngw thién chi dé (Viét, Han, Lahu...), va cho ring dang bj déng la hién tugng nga phép dién hinh cha ngén ngit "thién chi nga" chit khéng phai 1a cha cdc ngén ngit thién cha dé. Nhu vay, trai vdi gid thuyét cha ng phap cai bién + tao sinh cho ring cau bi dgng, san phdm cha phép cai bién bi déng, 1a mét. phé niém ng6n ngi, cac ly thuyét. loai hinh hee et phap lai coi bj déng 1a mGt hién tugng c6 tinh loai hinh: néu nhy é ngén ngi "thién chi ngit", bi déng 1A hién tugng phé bign, dién hinh thi 6 céc ngén ngit "thién cha dé" bi déng 1a mot hién tugng it gap, ngoai lé. 1.4. Dang bi déng trong Negi php ngii nghia-chite nang Nhitng cng trinh nghién ctu ngit phdp theo hudng ngi nghia - chtte ning sau Chomsky (Givén, 1990; Dixon, 1992; Palmer, 1994), 6 khuynh huéng két hgp c& hai cach tiép can phé nigm va logi hinh khi xem xét hién tugng bi déng. ‘Trai véi giai thuyét cla ngit phap eai bién-tao sinh coi bi déng nhu. Dang bi dong... mét phé niém hinh thie cha tat cd cde ngén ngd va quan niém cia loai hinh hgc ct phap coi bi dong nhu 14 dic trung riéng eda cde ng6n ngit "thién ché: ngit” hay "di cach", cae nha nghién ettu ngit phap theo huéng ngi nghia chite nang cho ring bj ddng 1a mdt hin tugng nga phap via cé tinh phd quat vita cé tinh loai hinh. Dé edp dén vin dé nay, Palmer dé viét nhu sau: "Néu bj dong 18 mét pham trd ¢é gid tri vé mat loai hinh hoe, thi ciing nhu cée pham tri khée, né phai duge nhan dign qua (1) ¥ nghia hode chtte nang ma né 6 chung 4 cdc ngén ngif, vA (2) qua cde du hiéu hinh thie cia n6 trong cdc ngén ngit cu thé". (Palmer, 1994, tr. 117). Nhu vay, theo Palmer tinh phd quat cha dang/cdu bi dong thé hin qua céc dic diém ngit nghia - chute nang, con tinh loai hinh thé hién qua cac d&c diém vé hinh thai - ct phap ca né. Trong céch tigp can nay, dang bi déng néi chung va cau bj dong néi riéng thudng duge xem xét déng thdi trén cd ba binh dién la chite nang dung hoe, cifu trite ngit nghia va dac diém hinh thai ct phap. 1.4.1. Vé chiée nang dung hoc cla dang/ cau bi déng Theo nhiéu nha nghién ctu (Leech, 1989; Dixon, 1992; Palmer, 1994), cd nhiing ly do dung hoc nhat dinh khién cho cde ngén ngit sit dung cde cfu bi déng thay thé cho cAu chi déng trong mét sé tinh hudng giao tiép. a) Trude hét, cau bi dong duge stt dung trong nhting tinh huéng mA ngudi ndi khéng mudn dé cap dén tac thé (agens). Cac ly do cha 1 vige tranh dé c&p dén tac thé duge mé ta trong cde céng trinh nghién cttu kha phong phi. D6 c6 thé 1a vi: + Ngudi néi khong diét 16 tac thé, vi du: (8) He was killed in the war. (Anh dy bi giét trong chiéh trank.) : Ngudi ndi biét nhung khong muén dé cap dén tée thé (vi muén gitt bf mat, vi lich su, v.v.): (9) The police was informed that a lot of money is missing (Canh sct duge thong bao ring mét lugng tién lin da bién mat) - Tac thé da dude nhac dén & edu truée hoac sau dé, vi du: (10) The soldiers invaded the village. The entire place was burned down. (Bon linh ap vao lang. Toan b6 khu vite bi thiéu hug.) + Tac thé c6 thé dude ngudi nghe ng4m hiéu nhé tinh huéng: (11) The plane was brought down safety. (May bay d&@ (duge) ha xudng an toan) - Tac thé duge hiéu 1a moi ngudi hay du Juan néi chung: (12) It is rumored that he will get marriage (Nguét ta dén rang anh dy sép cudi vd) b) Ly do thir hai khién cdc ngén ngi stt dung cau bi déng 1a ngudi néi khéng muén dé cap dén ban than hanh déng ma chi muén nhén manh dén két qua do hanh dong d6 mang lai déi vdi bi thé: (13) The document have been thrown away. (Tai liéu dé bi quang hét di réi) c) Viée stt dung cau bi déng trong cae ngén ngi ¢cén lién quan dén phép lién két cha dé va hién tugng "48 hod" trong din ngén. Nh@ phép cai bién bi dong, ngudi noi ¢6 thé bién mot phat ngoén thigu lién két cha dé nhu (14a) thanh m6t phat ng6n cé lién két cha dé nhu (14b), tham chf 1A mot cau vdi mét cha dé duy nhét (14): (14)a. The child ran into the road. A car hit him. (Dita tré chay xuéng dudng. M6t chiée xe 6 t6 dam phdi n6.) b. The child ran into the road. He was hit by a car. (@ita tré chay xuéng duing. Né bi mét chiée xe 6 t6 ddim phdi) ce. The child ran into the road and was hit by a car. (Dita tré chay xudng dutng va bi mét chiée xe 6 t6 dam phdi) 6 day, vide stt dung c&u tric bi dong khéng chi tao cho cu 06 duge su lién két chat ché, 16 gich vé cha dé ma cén loai bé bét céc théng tin tring lip, du thifa trong phat ng6n. d) Mét ly do niia cia viéc stt dung cdu bj déng trong cde ngén ngii 14 nhdm dap tng nguyén tae tigu diém-cudi (end-focus). Theo A.Downing & P. Locke (1995), trong nhiing tinh huéhg ma téc thé 1a tiéu diém théng béo, thi viée ding cu bi déng cho phép ngudi ndéi dua tae thé - tigu diém xudng vi tri cudi cau - vj tri dién hinh cia tiéu diém théng bao, nhu trong vi du tiéng Anh du6éi day: (15)a. A: Where did you get that siver bangle? (Cau kiém duge edi vong bac & dau vay?) b. B: It was given to me by my boy-friend. (Ban trai té cho té day) e) Viée st dung céu bi dong khéng chi thod man nguyén tée itu tién dua tiéu diém vé cuéi ma trong nhiéu truéng hgp cén dap tng nguyén tée hai 4m dat tham té cé dé dai lén 4 cudi cfu (end -weight). C&ec tac thé - tiéu diém méi duge dua vao vAn ban cdn due mé ta va xéc dinh ddy da hon nhiing tham t0 da biét nén thuting c6 do dai lén. Vi vay, vide ngudi néi ding cu bi dong dé dua eée tae thé - tiéu diém cé dé dai Ién vé cudi céu nhu 6 nhiing vi du sau 1A hgp véi nguyén t&c hai am: (16) The front seat were filled by members of the families of the victims. (Hang ghé trude da ddy dp nhitng nguti nha cla cde nan nhén) (17) The goal was scored by Barry Lee, the player with most goals to his credit this season. (Ban thang da duge ghi bdi Barry Lee, cdu thit ghi nhiéu ban théng nhat trong mia béng nay) f) Trong mét vai ngén ngit, cau bi déng cdn duge stt dung dé khée phyc mot vai han ché cd phap lién quan dén kha n4ng lam cha ngi cha cae vai nghia tac thé doi vdi mot sd dong tix chi dong (Palmer, 1994, tr. 137). 1.4.2. Vé cdu tric ngit nghia cila chu bi déng Chting ta biét ring mét cdu cha dong dién hinh, xét vé mat ngi nghia, la mét cau tric 6 “tinh ngoai dong”, gn lién véi ba tham Dang bi dong... t6 ngit nghia cha cfu tréc ngoai dong dién hinh 1a tée thé, bj thé va ban than dng ti. Trong c&u trie ngoai déng (biéu thi hanh dong chuyén téc) cc tham té nga nghia nay duge minh dinh nhu sau (theo Givén, 1990, tr. 565): a) Thc thé: 1A thuc thé cha déng, c6 tinh cha ¥, c6 kha nang quyét dinh, khdi xuéng va chiu trach nhiém vé bién od. Tac déng 1A tinh chat ndi bat cia tac thé. b) Bi thé: 14 thuc thé khéng cha déng, khong cé tinh cha y, khong c6 kha nang quyét dinh, nhung lei cho thay nhiing bign déi vé trang thai cla bign cé. Bi tae dong 1a tinh chat néi bat eta bi thé. c) Dong ti (vi ngi): 1a déng tir c6 két, doan théi, hitu két, hién thuc, va c6 tinh thai théi - thé, biéu hién mét bién c6’xAy ra nhanh, hoan tat vA hién thuc, nghia 1A néi bat vé phuong dién tri gidc va nhan thttc. Khi chuyén mét cfu ti cdu tric cht dong sang cau tric bi dong dién hinh, dac diém ngi nghia cia cau bi déng sé phu thudc vao su thay déi cha ba tham té ngit nghia trén d4y. Qué trinh thay déi nay déi véi mGi tham té dién ra nhu sau: a) Gidng c&p tde thé: Trong cae efiu bi déng dién hinh, tac thé cha hanh déng ngoai dong vé mat ngit nghia bi ddi khdi vi tri dién hinh ca né 1a vi tri ctia chi ngii hay ch dé, dé chuyén dén vi tri sau hodc bi luge bé hoan toan. Mé@t diéu edn lutu ¥ 1a m&e dd bj gidng cap khdi vi tri cha ngit bang cach tinh luge hay chuyén dn mét vi tri kh, vai tré ela tac 9 thé vin khéng hoan toan bj loai bé trong eau tric bi déng. Bang ching la 8 nhitng cfu tric bi déng didn hinh, cde trang ngi huéng tae thé (agent - oriented adverbs) van hién dign nhu trong cfu trie cha dong (x. vidu 7 3 trén). b) Thing c&p mét thanh t6 phi tae thé: Khi tac thé bj déi khdi vi tri cha ngii, mét tham té phi tac thé duge thang eap thanh chi ng Trong tat cé céc ngén ngit, tham t8 phi tac thé cé kha nang thang cap thanh cha nga /cha dé trong cdu bi dong 1a cde vai nhan thé (dativefoeneficent), bi thé (patient). Givon (1990, tr. 566) da khai quat hod cdc kha nang lam cha ngt /cha dé cia cae vai nghia (phi tac thé) 6 cau bi déng trong su déi lap vdi ede vai nghia cha chi ngi/cha dé 6 cau cha déng nhu sau: Cha déng: (Tc thé) > nhan thé > bj thé > cac vai khac. Bi d6ng: Nhn thé > bj thé > cée vai khac o) Trang théi hoa déng tit: Qua trinh thit ba cé lién quan dén ng nghia cia cAu bj déng 14 qua trinh trang théi hoa “ddng tit ngoai dong”. Néu nhu 6 cdu chi dong, xét vé mé&t ngi nghia, déng tif phai biéu hién mét bién cd doan thdi, hiu két, chiu su diéu khién cla mét tac thé, thi é cau bi déng dién hinh, dgng ti d dang bi dong c6 khuynh hung tai 4p bién cd dé nhu mot trang thai cé tinh két qua va diéu nay duge thyc hién true hét nhd hai qué trinh (a) gidng céip tac thé khéi vi tri chi ngit, va (b) thang c&p mét vai nghTa phi tac thé lén vi tri cha ngd, nhu da dé cap d trén Ban chat trang thai - két qua cia déng ti trong cau bi dong cé thé duge kiém chitng bang nhiéu phép th ngit nghia khac nhau. Chang han, c6 thé sit dung mot két cu cdu khién (manipulative constructions), mét loai két cau luén ddi hdi phai co mot dong tit [+ cha ¥] 1A bé ngi, dé kiém ching. So sanh eae vi dy sau: (18)a. They asked John to leave Mary alone. (Ho dé nghi John dé cho Mary yén.) b. * They asked Mary to be left by John. (* Ho dé nghi Mary dude dé cho yén b0i John.) (Givon, 1994, tr. 572) Trong c4u (18a), to leave 1a dong tix 6 dang chi: dong, biéu hién mét hanh déng [+ cha ¥] nén cé thé xudt hién sau ménh dé edu khién They asked John... Nguge lai trong cu (18b) to be left 1a dang bi déng cia dong ti, biéu thi mdt trang thai ( cha y], nén khong thé xuat hién sau ménh dé cu khién kiéu They asked John... Nhu vay, xét trong quan hé véi cdu chi déng, ngi nghia cla cau bi déng cé lién quan dén qua trinh chuyén déi chite nang ba tham té ngii nghia cla céu chia déng: a) giang cap tac thé khdi ch nga/chd dé cha cau, b) thang c&p mét vai nghia phi tac thé vao vi tri chi ngwcha dé, c) “trang thai hoa” bién c6 (hanh déng chuyén tac) do dong tu vi ng biéu thi. Tuy nhién, cau bi dong phan biét véi cau ch déng cha yéu khéng phai d dae diém ngtt nghia ma 1a 6 dae diém cui phap. 1.4.8. Vé dae diém hinh thai- cui phdp cia cdu bi dng Dac diém hinh thai - cd phép eta cdu bj dng biéu hién cha yéu & phuong thie ma hod (dénh dau) ba tham té ngit nghia cha eu tric bi dng 1a: (a) gidng efip tac thé, (b) thang céip vai phi tac thé, (c) trang thai hoa dong tw. Theo Givén. (1990, tr. 574-575), su ting xt vé mat ct phép déi vdi mdi tham to ngi nghia trén thé hién kha da dang 4 c&c ngén ngi, nung tun theo mét quy luat chung nhu sau: a) Déi véi tac thé bi giang cfp: ‘Tae thé ca c&u bi déng, néu khong bi tinh luge, thi sé bi giang cap theo trinh ty thang dé cla cde vai ct phap tt Cha ng > Bé ngit truc tiép > Bé nga giéi te va dude ma hoa ti ché gidng nhu chi ngi cha cau cha dong dién hinh dén chd dude ma hoa giéng nhu cae vai ci phap ndm 4 cudi thang dé. b) Déi vdi vai phi tae thé dude thang cap: Chii dé phi tac thé (The non-agent topic) cha céu bi déng duge thang cp theo trinh tu ngude Iai thang 4 cla cde vai cd phap, va duge ma hoa tt ché giéng nhu mét vai phi cha ngi trong céu cha. dong téi chd ging nh cha ng dién hinh cla mét céu ngoai déng chi dong. c) Déi vai déng tit vi ngit eda cau bi dong: Su ting xt cti phap cia che ngén ngd di tit ch3 duy tri 6 déng tit dang bi déng nhiéu dac diém ng phap cha dong tit ngoai déng cha déng dién hinh dén chi nguge lai, bing nhiéu cach khac nhau, thé hign nhiéu hon hinh thite cd phap cha mét déng ty ndi d6ng - trang thai. Dang bi dong... Sé di ba dc diém trén cé vai trd dac biét quan trong déi véi dang/ cau bi déng bai vi véi tu cach IA cdc phuéng thtfe ma hoa, mai dac diém trén déu nam trong méi quan hé déng hinh véi mét trong ba binh dién ngi nghia- chtte nang cha cau bi dOng 1a: gidng cép tac thé, thang dp di thé va trang thai hoa ding tv. Cit ligu vé hién tugng bi trong cdc ngén ngif chi ra rang cae phuong thite ma hod cau tric bj dong vé mat hinh thai - ci phaép dién ra khae nhau gita cac ngon ngt. Theo Givén (1990, tr. 574- 575), dac trung hinh thai - ca phaép cla cdu bi dong trong cae ngén ngt cé thé thay déi khée nhau tuy thuée vao binh dién dude m& hod va phuong tién ding dé ma hoé (danh dau) nhu seu: a) Mét ngon ngi cu thé c6 thé ma hod chi mét binh dién ngt nghia - chitc nang cia dang bi déng, tham chi chi mét bé phan cua mot binh dién. Nhung cing cé nhitng ngén ngi Iva chon céch ma hod nhiéu binh dién. b) Mot c&u tric cu thé c6 thé ma hoa chi theo mét binh dién, nhung eting c6 thé ma hoa xuyén theo nhiéu binh dign ngit nghia- chute nang phic tap. c) Mite dé ma hoa cé thé khée bit th ngon ngu nay sang ngén ngit khac, ké ca trong pham vi mét biph dién hay pham vi giao thoa nhiéu binh dién ngif nghia - chite hang phic tap. d) Tuy thuéc vao mic dé ma hod cdc binh dién ngti nghia chite nang cia dang bi déng két cfu bi 4 d6ng trong c&c ngén ng 6 suf khéc biét nhau vé mat hinh thai ci phap. Dé minh hoa, c6 thé lay su kh&c biét trong c4ch danh d&u céc binh dién ngit nghia - chite nang cha dangledu bi déng trong mét vai ngén ngit lam vi du. Trong cac ngén ngit bién hinh dién hinh nhu tigng Latin va tiéng Hy lap, "dang bi déng" duge danh ddu chi yéu bang su bién déi hinh thai cia dong tt vi ngit: dong tir & dang bi déng 6 hinh thai khdc véi dong tir 6 dang cha déng hod dang trung gian. Keenan (1985, tr. 250) goi day 1A kiéu "bi déng thudn tuy hinh thai" (strict morphological pasive). Thuat ngit "dang bj déng" thoat tién duge ding dé chi kiéu bi déng nay. Tuy nhién, trong nhiéu ngén ngit khac nhu tiéng Anh va tigng Phap, vi ngw bi déng khong duge danh dau bang hinh thai cia dong tiv ma bang cdc trg déng ti (auxilary) di kém véi mét déng tinh tu hay m6t dOng tit ngoai dong. Palmer (1994) goi day 1a bj déng “trg déng ti" hay bi dong "phan tich tinh" (periphrastic pasives) va cho ring cdn phai mé réng pham vi khai niém dang bi déng dé c6 thé bao quat khong chi kiéu "bi dong thudn tuy hinh thai" ma a kiéu bj déng "phn tich tinh” nay. N&m trung gian giiia hai cuc - tiéng Hy Lap, mOt ngdn ngit tong hop tinh - va tiémg Anh, mét ngdn ngit phan tich tinh, cdc ngén ngit Slave nhu tiéng Nga, tiéng Tie} 6 cA hai kiéu bi déng néi trén: kiéu bi déng hinh thai duge danh ddu bing dang déng ti cd dudi -sa, va kiéu bi ddng phan tich tinh duge biéu hién bang mét tro dong ti + mét dong tinh ti. (&. Kacala, 1989, tr. 186). Ciing cdn hiu ¥ thém ring, bén canh sy khée biét vé phuong thie danh d&u vi ng, cae ngén ngw trén cén khac biét trong phutdng thite danh d&u cac vai ngif nghia - ci phap cia edu bj déng. Vi cée ngén ngit téng hop tinh dién hinh nhu tiéng Latin, tiéng Hy Lap va tiéng Nga, phuong thite danh déu chi yéu la cae hinh thie bién cach cha danh tu hay danh ngi, cén véi c4c ngén ngu phan tich tinh nhu tiéng Anh thi trat ty tir va hu tu la phuong tién cha yéu dé danh d&u cdc vai ngit nghia - ed phdp ctia edu bj dng. Tom lai, xét theo phuong thttc ma hoa cée binh dién ngit nghia- chtic nang cla pham tri bi déng (dong ti vi ngit va cdc vai ngit nghia - ca phap cn yéu) eta cdc ng6n ngit, cé thé phn biét hai loai bi dOng: 1) bi dng téng hop tinh, hay bi déng thudn tuy hinh thai (stric morphological passive), dude biéu hién cha yéu bang hinh thai cua ti; 2) bi dong phan tich tinh, hay bi dong hinh thai - ca phap (periphrastic passive), duge biéu hién cha yéu bang hu tif va trat tu tt. Su khac biét cua hai loai bi déng nay trong cée ngén ngit dién hinh due trinh bay qua bang sau: Kiéu Phuong thttc ngit | Ngén Vi du «dong | PRAP biéu hign quan | ngtt bidon6 | he bi ding Téng Hinh thai (cha ti) Hy Lap | Epaideusamen (Toi day) hop (Thudin tuy hinh thai) > Epaideuthemen (Toi tinh z duoc day dé) Rabotcie stroili dom. > Dom stroilsa rabochimi. Nga Phan Hinh thai + Hu tir + Rabotchie postroili dom. > 4 Trat tu ty Dom byl postroen | tick _ rabotchirni. tinh (Hinh thdi - ct phdp) ~ | Anh Workers built the house. > The house was build by workers Ching tai sé lam r6 thém ou kh&e bit gid hei kigu bj déng nay 3 phan duéi day khi dé cap d&n van dé cAu bi déng trong tiéng Viét. (Con nita) NGON NGU SO8 2004 DANG BI DONG VA VAN Dit CAU BI DONG TRONG TIENG VIET (Tiép theo va hét) 2. Van dé cau bi dong trong tiéng Viét 2.4. Cac quan ni bi dong trong tiéng Viet khdc nhau vé céu Tir truéc dén nay vin dé dang bi dong ‘ndi chung va cau bi déng trong tiéng Vial la mot van dé gay nhiéu su tranh cai nhat trong gidi Viet ngit hoc. Mac da hau hét cdc nha nghién ctu déu thifa nhan rang tigng Viet khéng co dang bi dong véi tu cach | mot pham tra hinh thai hoc nhu trong cae ng6n ngi chau Au, nhung y kién olla ho lai khac nhau khi ndi dén su tén tai cba edu bi dng trong tiéng Viét. Tuu trung, co thé quy cacy kién khac nhau vé hai quan niém: phd nhan va thita nhan su cé mat cila cdu bi déng trong tiéng Viet. 2.1.1. Quan niém cho rang tiéng Vidt Khéng c6 cau bi dong Mgt sé nha nghién ctu (G. Cardier, M.B, Emeneau, Trdn Trong Kim...) cho ring tiéng Viet la mot ngon ngi thude loai hinh don lap, phan tich tinh, déng tu tiéng Viet Khong 6 cdc cht 16 danh dau vé ngdi, thoi, thie, dang... nén khéng tén tai c&u bi dong nhu cae ngén ngit bién hinh (tiéng Anh, tiéng Phap, vv). Dé chuyén duge mét cau tir dang chil dong sang dang bi déng thi cdc ngén ngit bién hinh phai ding dén su bign déi hinh thai cla dong tu. Tiéng Viét von la mot ngon ngir khong 6 hién tuong bién hinh tur nén TS NGUYEN HONG CON ‘ThS BUL THI DIB khong thé dap tng duge tiéu chi hinh thai hoc khat khe nay cila dang bi déng voi tu c&ch la mét pham tru ngir phap. Chi trong khong 06 su déi lp cla dang chi dong va bi dong trong cdc ngdn ngtt nay, L.C. Thompson (1985, te. 217) cing cho rang nhiing cau tric c6 duge va by chila sy chuyén dich tuong dugng tir nhiing cau tric bi dong trong ngon ngit chéu Au. L.C. Thompson goi dé la cach dién dat bi dong logic chy khong coi chung la mot pham tru nga phap tach biét. Ngoai itu chi hinh thai hoc mét sé tac gia con dya vao dic diém tigng Viet [a mot rng6n ngtt thién chil dé chit khéng phai thién chti ngit dé phd nhan su co mat cla pham {rd bi déng trong ting Viét. Ho cho rang trong cac ngén ngit thién chil dé thi khong the xuat hin bi dong bai bi dong Ia dc trung cla cc ngon ng thién cht ngit. ¥ kién nay xuat phat tiluan diém cla Ch. Liva .A. Thompson (1976) vé su d6i lap gitta hai loai hinh ngén ngCt “ihign chil ngi* va “thign chit 46", Cac tac gia nay cho rang cu tric bi dong fat phé bién trong c&c ngén ngif ihién cha GnhGng ngén not thién chi dé thi bi dong thudng vang mat hoae it gap. Néu xuat hién, NO thudng mang mdt nghia dac biét, gidng nu bi dang nghich c&nh (adversity) trong tiéng Nhat. Dya vao ¥ kién cla Ch.N. Li va S.A. Thompson (1976) mat s6 léc gid (Nguyén Thi Anh, 2000; Cao Xuan Hao, 2001) cting cho ring liéng Vi8t khong cd thai bi déng, do dé khéng c6 cau bi dong. Theo cac tac Dang bi dong... gia, tiéng Anh va cd la nhiing ngén ngéf "thién cht ngtf’, con tiéng Viet c6 di ning thude tinh cla mot ngon ng "thién chi dé", vi thé rt khO 06 thé co cu triic bi dong, Nhiing tac gia ding hé quan diém tiéng Viét khng c6 dang bi déng va cau bi dong con dya trén quan niém rang cae dong tis by va duge la nhitng cong tue ngoai dong chinh danh, nén khong thé coi chung la dau hiéu ngit php bigu hién quan hé bi dng. Nguyén Kim Than (1977) cho rang cdc dong tir bi, dvoc la nhiing déng ti déc lap déng vai trd chinh trong bd phan vi ngit cla cau cht khong phai la hur tir bidu thi dang bi dong ctia dong tu. Vé y nghia, durgc c6 nghia nhy tiép nhan hoac chiu dung mét cach thich thd, con br bigu thi y nghia chiu dung mét su khong may (chét, that bai, v.v.) hay cling c6 thé ndi rang bigu thi trang thai rlii ro cita chil thé. Vé dac diém ngi phap, khac véi by va duge trong tiéng Han hién dai, 6: va due trong tiéng Viét van cén duge dung nhu mét thyc tir chan chinh, 06 kha nang két hp rt phong phd. Tir do, Nguyén Kim Than 44 di dén két luan rng: trong tigng Viét hién dai "xét vé mat lich st cfing nhv thuc té thi y nghia evia nhiing dong tu nay (bj va duge - N.H.C) vn git nguyén ven trong méi trudng hop, dac diém ngir phap cla né true sau van la dac diém cla mét dong tu doc Ip cht khong phai fa dac diém cla mét hu tcr, con nhiing thanh phan dting sau nd déu la bé ngt clia né ca". Noi cach khac Nguyén Kim Than khong cong nhan by/ duce la dau higu cla dang bi dong cla dong tl tiéng Viet va dong tir tiéng Viet khong 06 dang bi dong. Quan diém cla Nguyén Kim Than duoc Nguyén Minh Thuyét (1986, 1998) ing h6 va fam sng 16 thém. Tuy nhién, di khong thu nhan tiéng Viet c6 dang bi dong nhu cc ng6n ngtr chau Au, nhung ¢ hai tac gia déu cho rang tiéng Viet ©6 cach biéu hién y nghia bi dong riéng ctia minh, 46 la each biéu hién bang cau tnic ci phap (Nguyén Kim Than) hay phuong tign te vung (Nguyén Minh Thuyét}. Theo Nguyén Thi Anh (2000), thai bi déng véi tu cach la mt pham tru ngit 2 phap duce bigu dat bang c&¢ phuang tién hinh thai hoc bat budc tuyét ddi chico 6 cac ng6n ngir “thién chit nga”, con tiéng Viet 1a mot ngén ngG “thién chil dé” thi y nghia bj dong khong co mét hinh thie biéu dat riéng hu thé. 6 khang din ting Viet khong co thai by dng vai tte céch 1a mat pham tra ngti phap, tac gid da dua ra nhiéu vi du chttng minh rang duge, by la nhiing vi tu ngoai dong chinh danh chit khéng phai la cac hu tt danh au “thai bi dong’. Quan niém nay cling nhan dutge sy déng tinh efia Cao Xuan Hao (2002). 2.1.2. Quan niém thera nhan tiéng Viet 6 cu br déng Nguge vai quan niém trén, mot sé nha nghién cttu khae lai cho rang trong tiéing Viet mac di khong 06 pham tru bi dong vai tu céch la mot pham tru hinh thai hoc nhung van co cau tric bi dong hay cau bi déng. Nguyén Pht Phong (1976) thita nhan "bi dong" nhu la mt pham tra ngé phap tach rong tiéng Vit. Ong bién luan rang ¢6 thé Hae lap mat cp cau chil dong - bi dong ting Viet tueng ng vé mat chuyén dich véi cp cu chil é6ng- bi dong trong ting Phap, va chi 16 mdi quan hé hinh thitc gida cdc thanh phan cia mdi cp cau trong nhiing thuat ngo chung. Ong cling cho duge, br, do la nhimg tro tir bi dong Hoang Trong Phién (1980) quan niém “trong tiéng Vist phutng thie déi lap bi dong va chil dong khong phai bang con duéng nai phap thuan tuy ma bang con dudng tir vung - ngit phap". Theo tac gid, quan hé et phap trong cu bi dong tiéng Viet duce biéu hién nhu sau: - BS ngit A6i tuong trong cau cht ding td thanh chi ngtt trong cau bi dong tuong Ung. - Vingit bao gém cac tt by, duge, do kém theo déng tis ngoai dong ~ Chit thé 6 cau chit dang khong bat bude phai xuat hién trong cau bi dong tuang ting, Theo do, tiéng Viet c6 cac dang bién d6i cau bi déng tir cu cht dong dudi day: 10 Ngon ngit sé 8 nam 2004 (1)a. D, BD, b.D, Bp D, B: (2a. D, BD; Ds b,D, Bp 0, DD;: ¢.D; Dp DBDs (3)a. 0, 8 (0, B,): Me chiéu con gai. Con gai duge me chiéu Me tang con gai quyén sach. Con gai due me tang quyén sch. Quyén sdch duoc (do) me tang con géi. Thay bao cée em lam vie nay. b. (D,8,) Dp D, B: Cac em Jam viée nay do thay bao. (Hoang Trong Phign, 1980, Tr. 166 - 167) Lé Xuan Thai (1989) cing tan déng mét quan diém tung tu, khi cho rang tiéng Viét mac di khong c6 cac cau bi déng hoan toan gidng nhu cau bi dong trong cdc: ngon nga chau Au nhung ciing 06 loai cau ¢6 thé oi la cau bi dong véi nhiing dac diém sau: = Chil ngit cia cau biéu thi dé tuong hanh ng cht khéng phai fa chdi thé hanh dong. - Vingit cla cau bi dong do cdc dong Au br, duge dam nhan, - Sau vi ngOrla mot cum chi - vi. Thi du: (4) Em hoe sinh nay duoc c6 gido khen. (5) Thanh pho Vinh bi may bay gige fan pha. Nagoaira, tac gid oting thita nhin c&c cau bi dong 06 nhimg bién thé vang br /direc, kigu: (6) Bia com da don ra. (7) Ng6i nha nay xay bang gach. Digp Quang Ban va Nguyn Thi Thuan (2000) ciing bénh vuc cho su t6n tai cla cau bi dong trong tiéng Viet. Theo hai tac gid, dang (thal) bi déng trong tiéng Viet khang phai la dang cia dang tu ma [a dang cla mét kién tric riéng vai nhGng dac trung ngt phap va ngtr nghia xac dinh. Cac tae gia lap luan rang déng tir trong tiéng Viet khdng bién hinh tir, ma pham tru dang bi dong theo cach higu cla cée nha nghién ctu ngén agit An - Au thi gan lién véi dang thie bién hinh cia dong lir trong cae ngon ngi 6 bign hinh tu. Két luan hign nhién la dong tir tiéng Viet, néu theo cach nhin hinh thai hac dé, thi khong thé c6 dang bi déng. Tuy nhién, cac tac gia luu y rang viec xem xét dang bi dong nhu vay méi chi 1a két luan vé hinh thai ca dong ti, chit khong phai néi vé pham tra y nghia cla thai bi dong va cach bigu hién ngt phap tinh ea né trong tiéng Viet. Pham tra dang bi dang cia tigng Viet theo ho van co dt tu cach mot pham tru ngd phdp véi diéu kién “bat budc" clta ngit php la sur cé mat clia y nghia ngét phap phai duce thé hién (danh dau) bang phutong tién hinh thc theo Idi ngit phdp, ghia 1a hoc bng phy 6, hoéic bang hu ti, trat ty ty hay cae phuang thie ngit phap khac, va nhiing phuong thie nga phap do co thé dusgc ding ich ring hoe ding phéi hap véi nhau, Theo dé, cac tac gia da xac dinh dac iém cla kel cdu bi dong tiéng Viet nhu sau: - Phuong thie ngif phap thich hop vdi viée din dat y nghia ngt phdp bi dong trong tiéng Viet la Aur ter va trat ty tur. - Tinh chill cla dng tt tham gia kél cu bi Géng [a dong tu ngoai dong va co quan hé nghia vdi thuc thé néu ¢ danh tir lam chil nai ciia toan cau, ding trude tir bi, duoc. - Cu tric nghia ctia cau bi dong: + Cac vai nghia co kha nang tham gia vao chite vy chil ngit ngit php cla cau bi dong la thé di turong, thé tiép nhén, thé dich, thé duroc Ioi, thé by hai, thé vi tr. Dang bi dong... + Loai hinh su thé cla cau bi dong la anh d6ng voi hai dc tung [+céng] va [ech Xét vé mat cl phap, cau bi dong la cau 66 hai két odu chit vi, kigu: CV [C-V]. Tom lai, theo hai tac gid dang bi dong trong tiéng Viét khong phai la dang ctta déng tu, ma la dang cla mot kién tric riéng véi nhtng dc trung ngit phap va noi nghia xac dinh. 2.2.-Thao luan thém vé cau bi dong trong tiéng Viet 2.2.1, Tiéng Viét 06 céu by déng khong? Cac diém luan trén day cho thay dé chitng minh sy tn tai cla cu trac bi déng trong tiéng Viét can lam 16 ba loai y kién sau day: - Tiéng Viet khong cO cac pham tri hinh thai hoc do dé khéng ¢6 cau tric bi dong - Tiéng Vidt ld mét ngdt ngt "thién chil dé" nén khong 06 cau tric “bi dong’, hoac bi dong khéng phi la hién tung cu phap cn xem xét. = Burge / by khong phai la hu tis (tro dong tir), ma cé vai fr nhu céc déng tir tinh thai hay dOng tir thuc nén khong thé 1a dau higu anh dau quan hé bi dong. a) Vé loai y kién thir nhat, ching 161 da trinh bay 16 trong céic muc trudéc rang khong nén Aéng nhat “dang bi dong" vdi tu cach [a mét pham tru hinh thai hoc véi cau tric bi dong. Y kién nay ciing da duge nhiéu tac gia & cp dn ty ning g6c dg khac nhau (Nguyén Kim Than, 1977; Hoang Trong Phién, 1980; Lé Xuan Thai, 1989; Diép Quang Ban va Nguyén Thi Thuan, 2000), Cac chung eur vé cau bi dong trong cde ngén ngi khée cing cho thay, dang clla déng tir chi la mot trong nhiéu phugng thie ma hoa vé mat hinh thai- cit phap cc binh dién ngit nghia - chite ning i khac nhau cla pham tri bi déng. Néu tuyét di hoa tigu chi hinh thai hoc, thi ngay c& trong nhiing ngon ngt nhu tiéng Anh hay tiéng Phap, pham tri bi déng cling khéng dap ting déy du tiéu chi kh&t khe nay. Vi vay 06 thé ket luan rang vige tiéng Viet khong bigu hién y nghia bi ding bang céc phuong tign hinh thai hoc, va vi vay Khéng 06 dang bi dong nhu mot pham tru hinh thai hoc, khong co ghia la tiéng Viét khong c6 cfu trae hay cau bi dong, xét trén phuong phap. Ghiing toi sé tré lai van dé nay ¢ muc 2 khi ban vé dic diém ci phap etia cau bj dong tigng Viet. b) V6 loai y kign thir hai cho rang tiéng ‘Viet 4 ngén ngif “thién chi dé” va (chur khong, phai “thién chi ngtt”) do dé khéng 6 cau tric bi dong, ching toi thay can thiét phai thao luan thém. Trude hét, cn phai nhac lai y kin cia Li va Thompson rang hai chic nang chi dé (topic: cai ma cau dé c&p dén) va chi ngit (subject: chi thé cla hanh déng hay quan hé do vi ngit biéu thi) khong hé loai {rit nhau theo kigu “trong cae ngén ngf thién chil dé ngudéi ta khong nhan dién duge chi ngi, hay cac ng6n ngif thién chi ngi thi khong €6 chit dé", cling nhu khéng hé loai tr nhau trong phn lén cde trudng hap phan tich cu tric cau. Thyc sy, thi ngay trong mat gon nit duge coi la *thién chil dé" dign hinh nhu tiéng Han, su miéu (8 clla Li va Thompson trong mét céng trinh sau dé (1984) cting cho thy cae cau cd chu ngif (tring ho&e khéng trang voi chi dé) van chiém uu thé so véi cc cau chi cé chi dé (ma kh6ng cé chi ngtt), trong dé da sé cde cau cb chit ngGt tring vai chti dé. Néu van dung cd hai chite nang chit dé va chi noi theo cach hiéu cla Li va Thompson vao vic phan tich c&u tric cau tiéng Viet, ching ta cling sé thay céc cau C6 chi ngét tring véi chi dé sé chiém mét ty 1@ Khong nhé (dc biét 1a véi truéng hop C6 vi ngtr ld mot déng tu ngoai déng). Mat 12 khi su co mat tla chii ngit van phé bign nh vay, va phan Ién c&e cau true ngoai dong van cO chil ngit (c6 thé tring hay khOng tring vi cht dé) thi khong c6 Iy gi hién twang bi d6ng lai khong 06 mat hode khong dang duce cha y. Hon nia, cling can luu y rang Ch. N. Li va S. A. Thompson khéng hoan toan loai ted su co mat ola hién tueng bi dong trong cac ngon ngéf thién cht dé ma chi cho rang nd khong phai ka pham tra bj dong dign hinh, tite Khong phai I pham trl bi déng "thudn tuy hinh thai" nhu trong cac ngén ngir An Au. Do dic trung loai hinh cia tiéng Viel, cac hién tugng ng phap ndi chung va pham thd bj dong ndi riéng trong tiéng Viet khong cé du hiéu hinh thitc 16 rang nhu trong cdc ng6n ngif bién hinh. Trong mét céng trinh nghién ctu cla minh, Dyvik (1984) da di dén két luan rng, néu thita nhan "chd nga" nhu mot pham tru ngif phap trong tiéng Viet thi ching ta thay rang nd khéng 16 rang bang chit ngét trong céc ngén ngit chau Au. Nghia la cdc thudéc tinh ng phap cho phép ching ta tach duoc chil ngff ra tritu tugng hon. Tuong tu nhu chi ngi, "bi déng" cling chi Guce tach ra nhé nhGing tigu chi kha “trou lugng’. Néi cdch khac, ¢& “chi ngi” va “bi dong” déu xudt hién trong tiéng Viét tuy rang chung khéng duge 16 rang nhu cae pham td (yang ty trong cae ng6n ngit chau Au. c) Vé loai y kin tht ba dé cap dén vai tro ngtr phap va ¥ nghia cla hai tlr dug va by, cling t6i cho rang viée cae tr nay déng vai tro quan trong vé mat ngit phap va phan nao con ¥ nghia tl vung khong hé loai tri chic nang la phuong tin danh déu quan hé bj dong ctia chiing, néu nhin nbn van dé dudi géc 46 ngtt phap hoa. -Vé mat ngt php, bang nhiéu lp [wan khac nhau, Nguyéin Kim Than (1977), Nguyén Minh Thuyét (1976), Nguyén Thi Anh (2000) va Cao Xuan Hao (2001) cho rang due / by Ngon ngit sé 8 nam 2004 khong phai fa hur tir cd chute ning danh déu quan hé bi déng ma cé vai tro ngi phap nhu mot dOng tt tinh thai, tham chi la mat dong tir thyc lam trung tm lla vingtt. Ngugc lai, Dyvik (1984) da od gng chttng minh ring hai tt duge va br dang mat d&n vai tro trung tam dé tré thanh mot tro dong tired chite nang bi déng hoa trén con duéng ng@ phap hod. Déng ¥ voi kién giai ca Dyvik, nhung chung tdi cho rang, thém chf néu duoc /by van dong vai tré la trung tam nit phap cla vi nov nht G4 dude mot sd tac gid chttng minh, thi diéu 6 cling khéng hé ngan can céc tir nay hanh chife nhu mét dau hiéu danh dau quan hé bi dOng. Co thé lién hé véi tinh hinh tuong ty cia cc tro dong tir trong vi ngi bi dong ola ting Anh (to be} tiéng Phap (6tre) hay tiéng Nga (byt). Mot tro dong tr fo be chang han, xél-vé mat ¥ nghia hau nhu khong ¢6 gia gi trong viée hinh thanh nén nghia trang bi déng vn do hinh thai cia déng tir (phan tu qua kh) dam nhiém, nhung xét vé mat not phap, n6 chinh la trung tam cia vi ngit bi déng. Bang chitng a tro dong tis fo be, chr Khong phai la phan tw qua khii, 06 su bién di hinh thai theo ngéi, sé phu hop véi char nit, Nhu vay, xét vé phuong dién ngit phap, lrg dong tir to be Khong cd gi khac biét véi mét vi tle thc lm trung tam otla vi gd. Nhung diéu dé cling khéng hé ngain can nd hoat dong nhu mét ch 16 bi dong. -Vé mat ngir nghia, qua that cdc ter by / dug van con mang ¥ nghia “hudng thu" hay ‘chiu dung’. Tuy nhién ngay ¢& dc tinh ngCr nghia nay cing khong nggin can kha nang lam chi 16 danh d&u quan hé bi dong néu ta at by /durge trong b6i canh ca quai trinh nit phap hoa. Trong bai viét Qué trinh hinh thanh thé d6i 4p giira ba tir “duoc, bi, phai’, Nguyén Tai Cn (1978) d& cho rng by da chuyén ter cuong vi mdt hinh vi sang cuang vi mal tir, chuyén tir dia hat tir vung sang dia hat ng phap, vi thé viée b c6 thé chuyén tir mé hinh Dang bi dong... cu tgo tir sang mé hinh cfu tao tir t6 [a mot viée kam Khong cé gi kho khan am. Dinh Van Dio (1986, tr. 118 - 119) da gidi thich 16 them v qua trinh ngCt php hod olia cde tir by /éduae va méi quan hé gitta y nghia ng phap bi dOng va y nghifa tinh thai cia cc td nay nhu sau: "Trong sé cdc déng tr ting Viet ob mot hom nhtrng Gong tu kiéu nhu: c&n, mudn, c6 thé, toan, dinh, dam, br, d 10 rang la nhing dong tir trdng nghia. G ching céc y nghia tir vung la rat it, ching 4 duce ngit phap hoa nhung lai chua tré thanh nhitng hu tir that sur, nhting déng tirinay ©6 ndi ham rl hep nén ngoai dién phai rong - ching luén lu6n 06 thanh 6 phu di kém... Trong khi dién dat cac ¥ nghia: yeu edu (cd), kha nding (cd thé), ¥ dinh (toan, dinh, dém), nguyén vong (mong, muén), quan hé bi dong (bi, dugc)... céc déng tu nay duoc si dung hoan toan theo cach danh gid clia ngudi néi déi véi thuc tai. DO la mot quan hé thé hién nhan thac chi quan: khi ta noi: "Toi duge khen” hay “TOi bi phat" thi cac tit ditge, by mat mat la phuong tién dién dat y nghia ngi phap bi d6ng nhung bi déng ¢ day c6 thé duge higu theo sc thai “may” “rli’, ma “may” hay “rl” la theo nhan thie va danh gia cla ngudi néi. Oo do by va dug cing am thai tro thanh nhiing tir tinh thai...". Ching tdi cho ring viée cc tir duge, by trong khi hanh chic nh nhémng hu tu van con git lai nhiing nét nghia tur vung ban dau la mét hién tugng binh thudng cla qua trinh ngit phap hoa. Hién tugng nay cd thé dugc gidi thich bang nguyén tac luu ddu vél (Persistence), mot nguyén tc olla qué trinh ngif phap hod, do Hopper (1991) 48 xuat, nhu sau: "Khi mot dang thuc trai qua qua tinh ngér php hoa tur mot dang thie tir vung thanh mét dang thite ngi phap thi trong chimg muc cac thudc tinh ng phdp ma n6 cd dugc 6, 06 thé thay dau vél ola y nghia ty vung ban dau, nhiing thude tinh Wty vung cdn lu dau vét nay c6 thé duge phan anh trong nhang 13 han ché vé kha nang két hop ngtr phap cla né”. (Dan theo Nguyén Vn Hiép, 2001) Ning phan tich tren day cho thay, khong cé gi dang ngac nhién néu nh hai tir by va direc trong khi déng vai tro nhu la cae tro dong tir biéu thi quan hé bi dong, van cd thai dO Gd phap nhu mét vi tu thyc (Lam trung tam ofa vi gt) va vn liu gitr nghfa te vung ban dau ctia chting (by mang nét nghia chiu thiét va dutgc mang nét nghia huang I¢i). Theo Keenan (1986, tr. 257 - 261), trong cae ngon. rigtt 05 Kigu bi déng "phan ich taht (periphrastic passive), it nhat cd 4 loai dong tir sau day duge sit dung nhu nhting tro dong tu danh du vi ngt bi dong (i) cc dong ty quan he (kigu nhu be cla tiéng Anh, by tiéng Nga, étre cla ting Phap...), (ii) céc d6ng tir tiép nhn (kiéu bi dong véi get cita tiéng Anh), (ii) cdc dng tir van dong (vi du dong tir gayee lia tiéng Hindi), va (iv) cc dong tu tigp thu hay chiu dung (nhu duoc / by trong tiéng Vie). RO rang, viéc tiéng Viet diing cae vi ti tinh thai due / by trong chic ning la cdc tro dong ttrbidu hién y nghia bi dong khdng phai la mat ngoai lé. Tu nhéng luan diém trén day, chting (Oi nhan thay rang: Xét vé mat If ludn cling nhv tu ligu thyc t@, chting ta co dll co sd dé ndi dén su co mat clia c&c cau bi dong trong ting Viel. 2.2.2. Nndn dién céu by dong tiéng Viét Nhu da trinh bay 6 trén, c6 nhiéu quan niém khac nhau vé cau bi dong trong tiéng Vist. Ngay trong sé nhiing tac gid thira nhan tigng Viet cd cau bi déng, thi tiéu chi nhan dién cau bi dong ctia he cling khac nhav. Chiing téi cho rang, cing nhu trong cc ngén ngit khac, cau bi dong trong tiéng Viet duoc coi lb cd quan hé cai bién voi cdc cau chis dOng tuong tng, mc da khong phai cau chi déng nao cing chuyén duge thanh cau bi 4 dong. Di nhién, cdc phép cai bién cui phap 6 phdi thod man cdc diéu kién vé nghia hoc va dung hoe cla cau bi dong nhu da ndi trén (muc 1.4) Xét vé mat hinh thi, mot cau bi dong dién hinh ella tigng Viet ¢6 thé duge nhan dién va phan biét vdi cau chi dong dua trén cac tigu chi sau: a) Chi ngir (N2) cla cau bi dong la bé ngi cla céu chi déng tuong ting. Tuy tting trudng hop, dé 06 thé 14 b6 ngit chi bi thé, nbn thé, dich dén hode vj tf (x. them. Diep Quang Ban, Nouyén Thi Thuan, 2000). b) Vi ngit (V) trong cau bi déng tiéng Viet duge cau tao tryc tip tle vi ngé cla cau chu dong tuang ting bang cach thém tro dong tu duge / bj vao trade dong tur ngoai ding ¢) Bd ngit (Nt) clia cau bi dong chinh, la cht ngit trong cau chi déng tudng ting. 6 ngi nay thuéng bi tinh lu¢c (trong cau bi dGng khong co bd ngit tac thé). Néu khong bi tinh luge thi cd thé chuyén vi tri dén trude V (trong cau bi déng 06 bé ngt tac thé khong CO gidi tir) hodc & vi tri sau V véi diéu kién phai oO thém gidi tr bd (trong cau bi dong 6 bé ngit tac thé gidi ti). C6 thé khai quat qua trinh chuyén déi mot cdu chil dong - ngoai dong ciia tiéng Viet thanh cc kiéu cau bi dang tuong ting nhur sau: Nt V_— N2 (Cau chi dong) =e N2 duge/by V (Cau bi Gong phi tac thé) N2 duoc fbi NI V (Cau bi dong c6 bd Agu tac thé khong gigi tu) N2 duge / by V bi N1 (Cau bi dong 06 bd ngif tac thé c6 gidi tir) Dudi day 1a mét s6 thi dy minh hoa cho cac kiéu cau bi déng trén: N,_duge/bi_V (8) Can phong duoc ngan fam hai. Ngon ngif so 8 nam 2004 (9) Ti duge cur lam ther ky cua h6i nghy. (10) Cia c8j by tich thu sach. (11) No by 16 ra ngodi. Np duroc/ by Ny_V (12) ¥ Ki8n ctia t6i duoc cd t6 lai tan than. (13) J6 duoc dng chit sdm cho mét edi l6ng rét dep. (14) Thuyén by bao danh dat vao bd. (15) Anh by ngurdi ta bup rl. duoc/bi V_bdi_N, (16) Bén duroc xay dung tir nam 1959 dén dm 1968 bdi Héi Pho Gidy tong té. (17) Tinh théng nhat hai hod bén trong ila hé théng phap vat diroc quyét dinh bdi tinh thong nhat cda hé thong kinh té, ché do chinh trt - x héi cia mbt qude gia. (18) Tiéng con chim son ¢a by at di boi téng cdi tau rtic. (19) Mau cd va dang bi day lui bdi cae dong chir xanh den. Nhu vay xét vé hinh thite otia cau bi dong, phutong tian chit yéu dé biéu hién quan hé bi dong trong tiéng Viét la str dung trat tur tr va cc tu digc va by cd chite nang nhu hu tu. Néu déi chiéu cau bi dong cilia liéng Viet v6i cau bi dong trong cae ng6n ngi thudc loai hinh khas, tir cc ngon ngu téng hgp tinh cao nhu tiéng Hy Lap, tiéng Nga, dén cdc gon ngtt it tang hop tinh hon nhu tiéng Anh ta thay viéc tiéng Viet mot ngon ngé phan {ich tinh didn hinh chi dung cac phuong tien thudn tuy od phap [a hu ter va tal ty te dé biéu hién quan hé bi déng eding phi hop voi quy luat chung vé sy khac biét loai hinh gita cae ngon nga. Su kha bi8t nay durgc trinh bay trong bang sau: Dang bi dong... 15 Kiéu bi dng | Phuong thu ng phap | Ng6n ngir Thi du bigu hign quan hé bi | d6ng Hy Lap | Epaideusamen (TO day) > ‘Téng hop tinh Hinh thai (clia tir) | Epaideuthemen (Téi duoe day 06) (Thuan tuy hinh thai) Rabochie stroili dom. > Dom stroilsa rabochimi. Nga _ Hinh thai + Hu te + Rabochie postroifi dom. > Dom Trat ty tir byl postroen rabochimi. (Hinh thai - cu phap) Anh Workers built the house. > The Phan tich tinh house was build by workers. Hurtir + Trat ty tir Viet Céng nhan da xay dyng ngdi | (Thuan tuy ob php) . nha. > Ng6i nha d3 duge céng | i I 'y cu phap) nhan xay dyng. | 2.2.3. Phan biét céu by déng véi mgt b& mat gidng véi kiéu cau chil déng N, duge / 36 kiéu edu khac Cn phan biét cac kiéu cau bi dong tiéng Viel duge nhan dién theo nhing tiéu chi trén day vai mt sé kiéu cau tuang ty vi ching vé mat hinh thie hay ¥ nghia nhung khong phai la cau bi G6ng. a) Phan biét véi kiéu cau cha dong - ngoai déng N, duoc / by V Kidu cau N, durgc/by V la kigu cau chés dong c6 chit ngtr Ny, thé hign chil thé (tao thé, hanh thé) clia su tinh do V biéu thi, trong 46 V c6 thé la mat We ndi dong (Tai by nga N6 duroc nghi) hoac dong te ngoai dong (To? by nghe Ii phan nan. N6 duoc xem phim). Kiéu cau N, duoc / by V la kiéu cau bi dong 0 chil ngii N, biéu thi vai nghia phi cha th3 (di thé, bj thé, nhan thé...), vai V4 mat dong ttrngogi dong (Tf bj mang. No durgc khen), G kiéu cau thir hai nay, thé tir N, bigu thi tac thé 06 thé xuat hién trudc V hoc khong. Bisu dang luu ¥ la, khi N, vang mat, kiéu cau bi ding N, duge / by V (20b, 21b) sé c6 cau tric br V (20a, 21a): (20)a. Toi by nga. b. Téi by mang. (21)a. No dugc xem phim. b..N6 duoc tang gidy khen. Mat sO nha nghién ctu dita vao dac diém nay dé coi cac cu N, duoc / by V (nur 20b, 21b) cling la cau chil dong nhu cac cau N, durge / by V (20a, 21a) cht khdng phai la cau bi dong. Tuy nhién, theo chting tdi, hai kiéu cau trén chi giéng nhau 6 hinh thir bé mat nhung khac nhau 6 cau tric bé su: cc cu (20a), (21a) ¢6 chi ngé tring vai chil thé {qua trinh); con cdc eu (20b), (21b) ¢6 chit Agi tring vai déi thé (hanh dong). CO thé ding phép cai bign bang cach thém mot thé tir bigu thi vai nghia chi thé vao trude V dé phan biét hai kiéu cu trac nay: (20)a. Téi by nga. > Téibime nga. (-) b. Toi by mang. > Téibi me mang. (+) 16 (21)a. N6 duge xem phim. > NB duge nha trudng xem phim. (-) b. N6 duge ting gidy khen. > Né urge nha trudng tang gidy khen. (+) Két qua cho thay cae cau (20a), (21a) khéng chap nhan viée thém vao tude V mat thé tu (me, nha trarang) biéu thi vai nghia tac thé, cn véi cde edu (20b), (2b) viée them thé tir bigu thi chi thé vao truéc V khong lam thay 46i nghfa ma chl lam ro them y nghia clla cau ma théi, Dua vao két qua cai bién nay, C6 thé két ludn cac cau N, duge / by V (20a, 2a) va N, dizoc/ br V (20b, 21b) a nhiing kigu cau khac nhau: Cac cau dau la kiéu cau ch dong c6 ¥ nghia tiép thu (chi dong vé mat ngi phap nhung bi déng vé mat ngt nghia), cén cdc cau sau la kiéu cau bi dong ign hinh (bi dong cd vé ngit phap va ngtt nghia). b) Phan biét voi kigu cau chi dong WV; do N,V Mot 36 tac gid ooi cac cau kigu Hang nay do xi nghiép ching t6i san xuét cling la cau bj déng (Nouyén Kim Than, Nguyén Phi Phong). Theo chting toi, kiéu cau nay khéng phai 4 cu bi dng vi nhiing Ido sau: ~ Thit nha, do & cu tric nay khong cd chite nding nur duge /by trong cau bi dng. Bang ching la do Khéng thé doc lap két hop di dong tir dé cau tao vi ngtr bi dong. Chang han, ching ta khéng thé noi: (22) * Hang nay do cung cap. Noi cach khac do ludn duge sit dung gan lién véi su cé mat cla chi ngtr tac thé trude dong tir vi ngit + Thig hai, kha nang lam chi ngo 6 cau cb m@ hinh Ny do Ny Vita cae bd ngtt trong cau chi dong rat han ché. Chi 6 bé ngit truc tigp méi xudt hién 6 vi tri N, con cdc loai b8 ngi khdc (nhu bé ngir nhan thé, cdng cu...) bi loai tris. Chang han ching ta khong thé chuyén adi: Ng6n ngif so 8 nam 2004 (23) Toi viét thr cho Nam * Nam do tdi viét thy cho. c) Phan biét véi kifu cau phi ngoai déng (de-transitive) Nj- V Cau cé mé hinh N, - Va kigu cau cé mit thé tt (thung Ia danh tt) phi tae thé dling @ dau cau (N, chi déi thé, nh&n thé, cng cu...) va sau nd la mét vit (V) 06 ¥ nghia géc biéu thi mot hoat déng ngoai déng hay mot hoat dong chuyén tac, thuéng 6 cac phu tt, phy ngit di kem, tht du: (24) Cita mardi. (25) C4u dang xay. (26) Nha cifa cuén sach Nhigu tac gid coi mét s6 cau N~ Vtrén day c6 thé 1a cau bi dong (Nguy&n Kim Than, 1977; Lé Xuan Thai, 1994). Tuy nhién, néu x81 ky t8t cd c&c cdu c6 c&u trie N, - Vinh nhiing thi dy trén day, chting toi thay rit kho xac dinh ching la cdu trac chi dong hay bi Ong. Thoat nhin cdc thi dy trén day 6 vé la cau bi dong vikhong can sy c6 mat cla duoc, 61, céu van 66 thé duge hiéu 06 ¥ nghia bi déng. Nhung nu ching ta thyc hién cdc phép cai bién: - Them vao rude V mot thé tN [+ hou sinh], tat cd cau trén déu mat di y nghia bi dong, hay ndi cach khac la co y nghia chi dong, Chang han: (24)a. Cita mé 16i. > Came mé rai. (25)a. Cau dang xay. > Céu tho dang xéy. (26)a. Nha civa cudn sach > Nha cla |G cuén sach. CauN,-V > Cau chi déng Trong c&c cau mdi tao thanh, cdc thé tir ctta, cau, nha 06 thé chuyén ti chtte nang chi ngit sang chite nang lé khéi ngit ella cau. Dang bi dng... - Mat khac néu thém duge/ by vao sau N, thi cac cau trén sé tré thanh bi déng chinh danh: (24)b. Cua ma réi, > Cita duge ma réi. (25)b. Cau dang xay. > Céu dang duge xay. (26)b. Nha cura cuGn sach. > Nha cita bi cudn sach. Cau N2-V Cau bi dong Cac kha nang cai bign trén day goi ¥ réng cu tric N, - V cé thé la mot cau tric trung gian gitta edu tric bi dong va edu tre phi ngoai déng (x. Nquyén Héng Cén, 2004). Trén day chting toi da diém luan lai mot sé van dé li thuyét lign quan 4én dang bi dong va cau bi dong trong cac If thuyét ngo phap va ban thém vé cau bi dong trong tiéng Viet. K&t qua tu nhiéu céng trinh nghién ctu cho thay dang bi dong noi chung va cau bi dong trong cc ngén ngif ndi riéng khé 3idng nhau vé mat cdu true ngi nghia nhung khae biét nhau vé dac diém hinh thai - ct phap. Tuy nhién su khc biét vé mat hinh thite (hinh thai - cu phap) cla dang/cau bi dong trong cc ngon ngit khéng di ra ngoai quy luat chung la phan nh ce dc trung foal hinh eta ngén ngif d6: O cae ngén git téng hgp tinh cao. (nhu tiéng Hy Lap, tiéng La Tinh), y ngha bi dong chi yéu dude biéu hién bang hinh thai tU, va vi vay dang bi dong thudng dude coi !& mOt pham tru hinh thai hoc thun tuy. Nude lai, & cac ng6n ngit it téng hgp tinh hon (nhy tigng Anh), y nghfa bi dong duge bigu hién bang sy két hep gitfa céc hinh thai tt véi cac phuong tién cd phap nhu hu tu va trAt ty tu, tong ding bi dong duac coi la mot pham tri hinh thai - cu phap. Con trong cac NigOn ngi phan tich tinh dién hinh nhu tigng Vit, ¥nghia bi dng chi yéu duce bigu hien bang hu tir va trat ty tir, va bi dong c6 dang dap cla mét pham tri thuan tuy cd phap. Tu 17 cach nhin 46, ching toi cho rang mac du tong tiéng Viét khong tén tai dang bi dong voi tu cach [a mét pham trl hinh thai hoc thudn tuy, nhung y nghia bi dong véi tu cach la mét loai ¥ nghia ngtr phap (ddi lap vai y nghia chi dng - ngoai dong) van duge biéu hign bang cdc phuong tién ngé phap nhat dinh la hu tir va trat ty tir, va vi vay ting Vit van cb cc cau tric bi dong va cau bi dong. TAI LIEU THAM KHAO 4, Asher RE, The Encyclopedia of Lan: guage and Linguistics, Pergamon Press, New York, 1994. 2. Bui Thy Dién, Cau bi dong tiéng Anh va cdc két cdu tyang dueng trong tiéng Viet, Luan van Thac sy, Trang DHKHXH & NV, Dai hoc quéc gia Ha Ndi, 2003. 3. Cao Xudn Hao, Tiéng Viét so théo ng phap chite nang (quyén 1), Nxb KHXH, TP Hé Chi Minh, 1991, 4. Cao Xun Hao, Hal phép tinh cOng va trit trong ngon ngt hoc, T/e NgGn nga, Sd 10, 2001, 5. Chomsky N., Syntactic Structure, Mouton & Co, Hague, 1957. 6. Chosmky M., Explanatory Models in Linguistics. In Logic Methodology and Philosophy of Sienoe, Standford University Press, Philadelphia, 1962. 1. Chomsky N., Aspects of the Theory of Syntax, Ml.T Press, Cambridge, 1965. 8. Digp Quang Ban, Ngit Phap tiéng Viet (tp hai), Nxo GD, H., 1992. 9. Digp Quang Ban, Nguyén Thy Thuén, Lai ban vé van dé cau bi déng trong ting Viet, Tic Ng6n nga, S6 7, 2000. 10. Dik S.C., Functional Grammar, Foris Publications, Dordrecht, 1978. 11. Dixon R.M.W., A new approach to English Grammar on sematic Principples, Clarendon Publisher, Oxford, 1992. 18 Ng6n ngit so 8 nam 2004 12, Downing A. and Lock P., A university course in English grammar, Phoenix ELT, Briain, 1995. 13. Dyvik H.J.d.. Subject or topic in Viet- namese? University of Bergen, Norway, 1984. 14. Dinh Van Dire, Nott phap tiéng Viét- Tirloai, Nxb DH &THCN, H., 1986. 15. Givén T,, Syntax: a functional - typolo- gical introduction (Vol, II), John Benjamins publishing company, Amsterdam/Philadenphia, 1990. 16. Hoang Trong Phién, Ngtt phap tiéng Viét: Cau, Nxb BH & THEN, H., 1980. ‘17, Kacala J, Sloveso a sémanticka struk- tura vely, Veda Vydavatelstvo, Bratislava, 1989. 18. Keenan E. L., Passive in the world's languages, +h Language typology and language desciption, T. Shopen (ed), vol J, Cambridge University Press, Cambridge, 1985. 19. Krystal D., Dictionary of Linguistics and Phonelics, Blackwell Publishers, 1997. 20. Lé Xuan Thai, Cau chi - vi tiéng Viet, Nxb KHXH, H., 1994, 21. LiCh.N., Thompson S.A., Subject and Topic: a new typology of language, Academic Press, New York - Sanfrancisco - London, 1976, 22. Li Ch.N., Thompson S.A., Madarin Chinese: A Funtional Reference Grammar, University California Press, Berkely - Las Angeles- London, 1981. 23, Nguyén Héng Cén, Cac kiéu cdl tric phi ngoai déng trong tiéng Viét, T/e Khoa hoc, ai hoc quéc gia Ha N6i, S6 2, 2004. 24, Nguyén Kim Than, Ngtt phap tiéng Vit (tap Il), Nxb KHXH, H., 1964. 25, Nguyén Kim Than, Bang tir trong tiéng Viét, Nxb KHXH, H., 1977. 26, Nguyén Minh Thuyét, Vai tro cla “dugc’, "bi" trong cau bi dong tiéng Viét, Trong Nhiing van dé céc ng6n ngit phuong Bang, Vién ngén ngi hoc, H., 1986: 27. Nguyén Minh Thuyét, Nguyén Van Higp, Ly thuyét thanh phn cu va thanh phén cau tiéng Viét, Nxb DHQG Ha N6i, 1998. 28, Nguyén Thy Anh, Tiéng Viet cd thai bi ng khéng?, Tie Noon giz, $6 5, 2000 29. Nguyén Phu Phong, Le Syntagme Verbal en Vietnamien, Mouton, The Hague - Paris, 1976. 30. Palmer F.R., Grammatical roles and relations, Cambridge University Press, 1994 31. Tallerman M., Understanding Syntax, Arnold, London - New york..., 1998. 32. Thompson L.C,, A Vietnamese Grammar, Seattle & London, 1965.

You might also like