Professional Documents
Culture Documents
Tnh cp thit ca ti
Trong nhng nm gn y, cng vi chc nng khai thc c tnh cht tc
nghip, vic khai thc cc c s d liu phc v cc yu cu tr gip quyt
nh ngy cng c ngha quan trng v l nhu cu to ln trong mi lnh vc
hot ng kinh doanh, qun l kinh t cng nh nghin cu khoa hc, thng
k tnh hnh pht trin x hi, dn s v.v D liu c lu tr v thu thp
ngy cng nhiu nhng ngi ra quyt nh trong qun l, kinh doanh li cn
nhng thng tin di dng tri thc rt ra t nhng ngun d liu hn l
chnh nhng d liu cho vic ra quyt nh.
Qu trnh ra quyt nh cn c nhiu phng php h tr, trong s nhng
phng php th D bo l mt phng php c s dng rt ph bin v
kt qu d bo chnh l u vo rt cn thit trong qu trnh a ra kin ch
quan chung sau khi tho lun.
Vic ng dng cc h h tr ra quyt nh da trn cc m hnh d bo
gip cc doanh nghip xy dng chin lc pht trin sn xut kinh doanh
ng n ca mnh trong tng lai, mang li hiu qu to ln cho doanh
nghip, t chc, v.v...
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
dng.
- Ci thin nhng cch thc hin truyn thng
- Kim sot k hoch, tiu chun ho cc th tc tnh ton.
- Tit kim chi ph cho cc th tc hnh chnh
- Quyt nh tt hn
- Tinh thn ng i tt hn
- Tit kim thi gian
- Dng cc ngun d liu tt, c chn lc
Cc h tr mong i t HHTQ
- Thng tin trng thi v d liu th
http://www.ebook.edu.vn
(13) Truy xut d liu: Cung ng cc truy xut d liu t nhiu ngun,
dng thc v kiu khc nhau
(14) Tch hp v kt ni WEB: C th dng nh mt cng c c lp
hay kt hp vi cc HHTQ/ng dng khc, dng n l hay trn mt mng
li my tnh (intranet, extranet) bt k vi cng ngh WEB
1.3.2. Cc thnh phn ca H h tr ra quyt nh
Mt H h tr ra quyt nh gm c bn thnh phn chnh:
- Phn h Qun l d liu
- Phn h Qun l m hnh
- Phn h Qun l da vo kin thc
- Phn h Qun l giao din ngi dng
Tuy nhin khng phi h h tr ra quyt nh no cng c y nhng
thnh phn trn.
- H qun tr c s d liu
- Danh mc d liu
- Phng tin truy vn
C s d liu (CSDL): tp hp cc d liu c lin quan phc v cho nhu
cu ca t chc, dng bi nhiu ngi (v tr), n v chc nng v cc ng
dng khc nhau.
CSDL ca HHTQ c th ly t kho d liu, hoc c xy dng theo
yu cu ring. D liu c trch lc t cc ngun bn trong v bn ngoi t
chc. D liu ni ti thng t h x l giao tc (TPS Transaction
Processing System) ca t chc, c th cc n v chc nng khc nhau.
TD: lch bo tr my mc, thng tin v cp pht ngn sch, d bo v
bn hng, gi ph ca cc ph tng ht hng ..
D liu ngoi ti thng gm cc d liu v ngnh cng nghip, nghin
cu th trng, kinh t quc gia c ngun gc t cc t chc chnh ph, cc
hip hi thng mi, cng ty nghin cu th trng ..hay t n lc t thn ca
t chc.
H qun tr c s d liu: thng cc HHTQ trang b cc h qun tr c
s d liu tiu chun (thng mi) c kh nng h tr cc tc v qun l
duyt xt cc bn ghi d liu, to lp v duy tr cc quan h d liu, to sinh
bo co theo nhu cu .. Tuy nhin, sc mnh thc s ca cc HHTQ ch
xut hin khi tch hp d liu vi cc m hnh ca n. Phng tin truy vn:
trong qu trnh xy dng v s dng HHTQ
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
trm cnh st, trm cu ha, v dch v cng cng, .v.v.. t c k hoch
pht trin, m rng h thng ng x giao thng, trng hc bnh vin, c
s h tng p ng s pht trin x hi.
Bn cnh nhng thnh tu to ln c c t vic d bo th cn rt
nhiu nhng lnh vc cn p dng cc m hnh d bo t c hiu qu
cao hn.
2.2. Cc qui trnh d bo
Qui trnh d bo gm 9 bc sau y:
Bc 1: Xc nh mc tiu d bo
Cu hi t ra l:
- Kt qu d bo dng lm g?
- Tm quan trng ca kt qu d bo nh th no?
- Kt qu d bo gip g cho vic ra quyt nh?
Nh vy chng ta cn thng nht mc tiu r rng gia ngi ra lnh
tin hnh d bo v mc ch s dng kt qu d bo nh th no.
V d: Trn c s d liu kim nh d bo v s lng t khng
iu kin lu hnh (ht nin hn s dng hoc khng m bo cht lng lu
hnh), lnh o ngnh giao thng c th hoch nh c chnh sch nhp
khu, sn xut v lp rp xe mi nhm p ng nhu cu pht trin ca x hi.
Bc 2: Quyt nh i tng d bo:
Chng ta cn xc nh r i tng hay bin d bo c th (o bng g?).
Phm vi d bo l mt sn phm hay nhm tng hp nhiu sn phm (d bo
ch ring nhu cu thm mi t hoc d bo tng hp chung v cc loi
http://www.ebook.edu.vn
phng tin giao thng). Phm vi d bo trong khu vc c th hay ton vng
(d bo ring khu vc mt tnh/thnh ph hay c nc).
Bc 3: Xc nh loi hnh d bo (ngn hn, trung hn hay di hn)
V d:
Mc tiu d bo
Loi hnh d bo
Nm hoc Qu
Nm hoc Qu
Doanh s
Qu
http://www.ebook.edu.vn
2.3. Cc k thut d bo
C hai k thut d bo: D bo nh tnh (Subjective Forecasting
Method) v d bo nh lng (Quantitative Forecasting Method)
2.3.1. D bo nh tnh
D bo nh tnh l d bo da trn phn on ch quan v trc gic
ca ngi ra quyt nh d bo. Phng php ph bin hin nay l ly phiu
thm d v thu thp kin chuyn gia.
i vi phiu thm d, v d nh d bo nhu cu s dng t con
trong cng ng dn c thnh th c i sng thu nhp kh tr ln. Qua cc
phiu thm d, ngi ra quyt nh d bo s d on kh nng thay i,
pht trin s lng xe t con trong tng lai.
i vi cch thu thp kin chuyn gia, ngi ra quyt nh d bo s
tp hp kin ca cc chuyn gia am hiu su v lnh vc cn d bo. Kt
qu ch tiu d bo a ra s l kin c nhiu tn thnh nht.
Ngoi ra, d bo c th cn c vo yu t ma v (seasoning) hoc
nhng chu k pht trin kinh t c kim nghim trong qu kh. D bo
nh tnh cng c th kt hp vi cc phng php thng k theo di cc ch
tiu nh lng nh s trung bnh, trung bnh di ng, phn tch xu hng.
Di y l mt s d bo nh tnh thng dng:
2.3.1.1. Ly kin ca ban iu hnh
Phng php ny c s dng rng ri trong cc doanh nghip.
V d ng trn lp trng v tr mt doanh nghip chuyn v nhp
khu t con. Khi tin hnh d bo, h ly kin ca cc nh qun tr cao
cp, nhng ngi ph trch, cc b phn quan trng trong doanh nghip, v
s dng cc s liu thng k v nhng ch tiu tng hp: dn s, mc thu
http://www.ebook.edu.vn
nhp bnh qun u ngi/nm, tc pht trin h tng giao thng, doanh
s, thu nhp khu v sn xut, chi ph, li nhun... Ngoi ra cn ly thm
kin ca cc chuyn gia v marketing, ti chnh, sn xut, k thut.
Nhc im ln nht ca phng php ny l da vo kin ch quan
ca ngi ra quyt nh d bo v ngi trong ban iu hnh c quyn lc
chi phi kin ca nhng ngi khc.
2.3.1.2. Ly kin ca cc nh phn phi
Nh phn phi, nhng ngi trc tip tip xc vi khch hng, h hiu
r nhu cu, th hiu ca khch hng, t h c th a ra d on v s
lng tng loi t c th tiu th trn khu vc h ph trch.
Tp hp, tng kt kin ca cc nh phn phi t, ta s c c d
bo tng hp v nhu cu i vi sn phm ang xt.
Nhc im ca phng php ny l ph thuc nh gi ch quan ca
cc nh phn phi. Bn thn mi nh phn phi s c mc ch ring ca
mnh nn kin ca h c khuynh hng s lm li cho h.
2.3.1.3. Phng php iu tra ngi tiu dng
Ngi tiu dng, i tng trc tip nh hng n kt qu d bo ca
doanh nghip. Phng php ny s thu thp t h nhu cu hin ti cng nh
tng lai. Cuc iu tra nhu cu c thc hin bi nhng nhn vin bn
hng hoc nhn vin nghin cu th trng. H thu thp kin khch hng
thng qua phiu iu tra, phng vn trc tip hay in thoi... Cc tip cn
ny khng nhng gip cho doanh nghip v d bo nhu cu v sn phm m
c vic ci tin thit k v cht lng sn phm. Phng php ny tn nhiu
thi gian, cng sc, phc tp v tn km, v c th khng chnh xc do cu
tr li qua qut ca ngi c iu tra.
http://www.ebook.edu.vn
zn-1 =
yn-2+ yn-1 + yn
3
(2.1)
Trong :
Ft+1 = gi tr d bo cho giai on t +1
At = gi tr thc t vo thi im t
n = tng s lng giai on c trong thc t (cn gi l h s trung bnh
ng)
Ni cch khc: phng php ny s dng trung bnh ca ton b dy s
d bo cho giai on tip theo
b. Phng php ng s m (san bng m)
Trong phng php ng s m, ngi ta s dng nhng gi tr trong q
kh d bo cc gi tr trong tng lai. t trng s quan st cho tt c
trong dy s, phng php ny c kh nng thch nghi vi s bin ng ca
hin tng.
Biu thc d bo c dng sau:
Ft+1 = At + (1- )Ft
Trong :
Ft+1 : L gi tr d bo ti thi im t+1
: Hng s m (0<<1)
At : Gi tr thc ti thi im t
http://www.ebook.edu.vn
(2.2)
Ft : Gi tr d bo ti thi im t
t = 1- , ta c Ft+1 = At + Ft , v c gi l cc tham s san
bng vi + =1.
Tng t, ta c: Ft = At-1 + Ft-1 , thay vo cng thc (2.2) ta c
Ft+1 = At + Ft-1 + 2Ft-1
Bng php quy ta c:
n
Ft+1 = i At i + i+1Ft-1
(2.3)
i =0
Ft+1 = i At i
i =0
Chn gi tr :
- Chn gi tr gn bng 0 khi trong b d liu c qu nhiu nhng
bin ng ngu nhin.
- Chn gn bng 1 khi bn mun gi tr d bo ph thuc vo nhng
quan st gn nht.
- Chun bnh phng sai s trung bnh (RMSE) l tiu ch l
chn ph hp.
- nh thng em li cc d bo chnh xc.
- Gi tr c chon tt nht thng l 0.1 <=<=0.4
Phng php ng s m c thc hin theo php quy, tc l
tnh Ft+1 ta phi c Ft, tnh Ft ta phi c Ft-1,..., tnh F1 ta phi c F0 . F0
c gi l gi tr u, c nhiu phng php khc nhau xc nh F0 , nh
http://www.ebook.edu.vn
y i 1 + y i +1
2
http://www.ebook.edu.vn
3. Xy dng hm xu th :
Thng s dng phng php tng bnh phng b nht xc nh
tham s ca hm xu th, mc chnh xc ca n th hin ch tng bnh
phng lch gia l thuyt v thc t ca chui thi gian l nh nht
n
)
S = ( y i y i ) 2 min
(2.4)
i =1
Lc ny :
(a
+ a1t y i )
min . Ly o hm bc 2 ca (*) v
2
i =1
at
i =1
2
i i
(**).
a + p a t2 y
min . Ly o hm bc 2
Lc ny : 0 i i
i
i =1
i =1
i =1
= na 0 + a1 t i + a 2 t i2 + ... + a p t ip
yt = a t
i
i =1
yt
i i
i =1
+ a1 t i2 + ... + a p t ip +1
= a 0 t ip + a1 t ip +1 + ... + a p t i2 p
( y y )
i
Sy =
Vy% =
i =1
(2.5)
n 1
Sy
y
100 =
Sy
1
n
100
(2.6)
i =1
http://www.ebook.edu.vn
l max
n
3
y nDB+1 = f ( n + 1)
2.3.3. D bo bng phng php chuyn gia
D bo bng phng php chuyn gia l phng php kt hp t hai
phng php nh tnh v nh lng, l phng php d bo a ra nhng
d on khch quan v tng lai pht trin ca mt lnh vc no lin quan
n khoa hc k thut hoc sn xut da trn vic x l c h thng cc nh
gi ca chuyn gia.
Phng php ny phi gii quyt c cc vn chnh sau y:
a. La chn v thnh lp nhm chuyn gia d on v nhm cc nh
phn tch:
Nhm chuyn gia d bo s a ra nhng nh gi d bo v i tng
cn d bo. y l cc chuyn gia c trnh hiu bit chung tng i cao
ngoi lnh vc hp ca mnh, c kin thc chuyn mn su v lnh vc d
bo, c lp trng khoa hc v c kh nng tin on th hin s phn nh
nht qun xu th pht trin ca i tng d bo v c nh hng v suy
ngh v tng lai trong lnh vc mnh quan tm.
Nhm chuyn gia phn tch cn gi l nhm cc nh qun l bao gm:
nhng ngi c cng v lnh o, nhng ngi c quyn quyt nh chn
phng php d bo. y cng l cc chuyn gia c trnh chuyn mn cao
v vn cn d bo, c kin thc v d bo v chuyn gia phn tch cn
phi c lng kin nhn, tnh lch thip do qu trnh tip xc v hp tc vi cc
chuyn gia l mt qu trnh phc tp.
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
Yt = 1 + 2 X t 2 + 3 X t 3 + ... + k X tk + u t
E [Yi X ' s ] = 1 + 2 X t 2 + 3 X t 3 + ... + k X tk + E [ i X' s]
(2.10)
bi:
X k
(2.11)
= k
http://www.ebook.edu.vn
n
)
)
)
)2
u
=
Y
...
t t 1 2 t2
k X tk
n
t =1
t =1
) )
(2.12)
)2
)
)
)
= n1 + 2 X t 2 + ... + k X tk
)
)
)
2
Y
X
=
X
+
X
+
...
+
t t2 1 t 2 2 t 2
k X tk X t 2
.........................
Y X
t
ti
)
)
)
= 1 X ti + 2 X t 2 X ti + ... + k X tk X ti
)
)
)
2
Y
X
=
X
+
X
X
+
...
+
t tk 1 tk 2 t 2 tk
k X tk
http://www.ebook.edu.vn
[ ]
)
VAR 2 =
2
3i
( x )( x ) ( x
2
2i
2
3i
2 i x 3i )
(2.13)
Cc gi tr d bo v sai s chun
Cng nh trong m hnh hi qui n bin, chng ta quan tm n vic
to ra cc d bo c iu kin ca bin ph thuc vi cc gi tr cho trc ca
cc bin c lp. Gi s Xfi l gi tr cho trc ca bin c lp th i vi i =
2,..., k v t = f, vi cc gi tr ny chng ta mun d bo i. nh ngha:
= 1 + 2 X f 2 + ... + k X fk
)
V = Y f , nh ngha trc t = f, v v vy d bo cn c l gi tr
c lng ca , v sai s chun tng ng s gip chng ta xy dng mt
khong tin cy cho d bo. Gii 1 t phng trnh trn v thay vo m hnh
ban u ta c:
Yt = 2 X f 2 ... k X fk + 2 X t 2 + ... + k X tk + u t
Yt = + 2 (X t 2 X
f2
) + ... + (X
k
tk
fk
)+ u
= + 2 Z t 2 + ... + k Z tk + u t
(RSS).
http://www.ebook.edu.vn
(Y
Ta c:
)
2
Y ) = Yt Y
(Y
) + u)
2
2
t
RSS
ESS
= 1
c gi l h s xc nh a bin v k hiu l R2
TSS
TSS
)2
u = 1 ESS = RSS
= 1
TSS TSS
(Y Y )
t
0 R2 1
(2.14)
t t
2
)
YY
)
Cov 2 (Yt Yt )
RSS
=
= R2
) =
TSS
Var (Yt )Var (Yt )
(2.15)
http://www.ebook.edu.vn
r =
( x
x 3i )
2i
( x )( x )
2
2i
2
3i
[ ] ( x 1)(1 r )
)
VAR 2 =
2
2i
2
23
K vng ton hc
http://www.ebook.edu.vn
Phng sai
( Y x )( x ) ( y x )( x
=
( x )( x ) ( x x )
i
2
3i
2i
2
2i
3i
2i
x 3i )
2
3i
2i
3i
( Y x )( x ) ( y x )( x
=
( x )( x ) ( x x )
i
2
3i
2i
2
2i
= 2
3i
2i
x 3i )
2
3i
2i
3i
( Y x )( x ) ( y x )( x
+
( x )( x ) ( x x )
i
2
3i
2i
2
2i
2
3i
3i
2i
x 3i )
2i
3i
a.
)2
ESS
2k n
HQ:
(ln n )
ESS 2 k n
AIC:
e
ESS 2k
RICE:
1
n n
ESS n + k
FPE:
ESS k n
SCHWARZ:
n
n nk
ESS k
GVC:
1
n n
ESS n + 2k
SHIBATA:
R 2 s
(h) Logistic: ln
(2.22)
(2.23)
Cov (u t , u t s ) E (u t u t s )
=
Var (u t )
E u t2
( )
(2.25)
nht thit = 0) v phng sai khng i theo thi gian. Qu trnh to ra chui
ny l khng bin ng theo thi gian. Tuy nhin, hu ht cc chui trong
kinh t c tnh khng dng v chng tng trng dn theo thi gian. Chng
hn, nu Yt c xu hng theo thi gian dng tuyn tnh hay ly tha th n s
khng dng. Vy, trong trng hp ta phi lm th no? Hu ht cc chui
thi gian khng dng u c th c chuyn thnh dng dng nh qu trnh
sai phn ho. Xt mt xu hng tuyn tnh c dng Yt = + t. Sai phn
bc nht ca Yt c nh ngha l: Yt = Yt Yt-1. Ta thy:
Yt = + t - - (t-1) =
L hng s v do n c tnh dng. Do , xu hng tuyn tnh c th
c loi b bng cch ly sai phn mt ln. Nu mt chui tng trng theo
lu tha vi mc tng khng i, ln(Yt) s c xu hng tuyn tnh v c th
ly sai phn. D dng chng minh c l xu hng bc 2 c th c loi b
bng cch ly sai phn 2 ln. Sai phn bc hai (k hiu l 2Y) c nh
ngha l sai phn bc nht ca sai phn bc nht. Do :
2Yt = (Yt Yt-1) - (Yt-1 Yt-2) = Yt 2Yt-1 + Yt-2
(2.26)
Mt dng khc m trong tnh khng dng thng xut hin l tnh
ma. Tnh khng dng trong cc chui theo thng v theo qu thng c th
c loi b bng cch ly sai phn thch hp: 4 = Yt Yt-4 i vi d liu
theo qu v 12 = Yt Yt-12 i vi d liu theo thng.
2.4.2.4. M hnh ARIMA
(Auto Regressive Intergrated Moving Average)
Gi s rng, mt chui thi gian khng dng c th c chuyn thnh
mt chui dng bng cch ly sai phn d ln. Th chui c gi l tch
hp bc d v c vit l I(d). Chui dng do sai phn sau s c th c
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
Cch th hai nhn ra xem c cn thit phi ly sai phn khng l tnh
hm t tng quan(ACF) c nh ngha trc y v v th tng
quan. th tng quan l th ca cc h s tng quan gia mt chui v
cc gi tr ca n trong qu kh. Nu th ny gim t t th phi c ch
nh phi ly sai phn. Tip theo v th tng quan ca cc sai phn bc
nht. Nu th ny tip tc gim t t th li c ch nh phi ly sai phn
bc hai.
Tnh khng dng do cc nh hng ma c x l bng cch tch ma
cho chui. Cch n gin tch thnh phn ma trong mt chui d liu
thng l ly sai phn Yt Y t-12. Hoc, ta ly hi quy Yt theo cc bin gi theo
ma v sau ly phn d ca chng trnh c thch hp ho, vi cc
nh hng ma b loi ra. Nu cc nh hng ma xut hin, ACF s c
nh nhn nhng khong u n (xem hnh minh ho 2.1 v d liu thng).
Q = n rk2
(2.26)
k =1
k =1 n k
'
'
k =K
(2.27)
(2.28)
TM TT
Mt trong cc ng dng ch yu ca m hnh kinh t lng l d bo
hay d on. C hai nhm phng php d bo: Kinh t lng v chui thi
gian. D bo kinh t lng t c s trn m hnh hi quy ni kt mt (hay
nhiu) bin ph thuc vi mt s bin c lp. D bo chui thi gian ni kt
bin ph thuc vi cc gi tr ca n trong qu kh v c gng s dng mi
quan h ny d bo bin ph thuc.
Mt mi trng d bo bao gm ba giai on. Mt ngi kho st s
dng mt mu cc quan st v c lng m hnh. Cc gi tr d bo ca bin
ph thuc trong thi k trong mu ny cn c gi l cc gi tr thch hp
ho. Cc gi tr d bo ngoi mu c th l kim nh hay tin nghim. D
bo kim nh l i vi giai on m trong cc gi tr thc t ca bin ph
thuc v c lp u bit. Cc gi tr d bo nh th thng c so snh
vi gi tr thc t nh gi nng lc d bo ca m hnh. Cc d bo tin
nghim l d bo cho tng lai vi cc gi tr ca bin c lp c d bo t
cc m hnh khc.
D bo c th l c iu kin hoc khng iu kin. Khi cc gi tr ca
cc bin c lp l bit trc th ta c d bo c iu kin. D bo khng iu
kin c tp ra khi cc gi tr ca cc bin ngoi sinh khng c bit trc
m c to ra t bn thn m hnh hay t mt m hnh h tr khc.
http://www.ebook.edu.vn
hnh ly sai phn nhiu ln hoc chuyn sang dng log trc khi ly sai phn.
Mt xu hng tuyn tnh c th c loi b bng cch ly sai bit 1 ln, xu
hng bc hai c th c loi b bng cch ly sai phn 2 ln, v.v D liu
theo qu v thng thng biu hin cc tc ng ma. N c th c loi b
bng cch sai phn bc 4 hay 12, ngha l Yt Yt-4 hay Yt Yt-n. Cc m hnh
ARIMA l nhng m hnh c ly sai phn bc nht nhiu ln to ra tnh
trng dng v sau ly mt m hnh ARMA thch hp chng.
Vic c lng mt m hnh chui thi gian bao gm 3 giai on: (1)
Nhn dng, (2) c lng v (3) Kim nh chn on. Nhn dng l qu
trnh xc nh bc ca sai phn, ca m hnh t hi quy v ca m hnh trung
bnh trt. Cc th tng quan v tng quan ring phn c dung
nhn dng cc m hnh. Kim nh chn on l qu trnh cho m hnh tri
qua kim nh xem n c thch hp mt cch tho ng hay khng? Hai
kim nh tthwng c dung y l Box-Pierce v Ljung-Box. Mt khi m
hnh c nh gi l ph hp, cc d bo s c to ra t m hnh c
c lng.
2.5. nh gi cc m hnh
- nh gi chnh xc v tnh hp l ca m hnh d bo.
- Thu nht d liu kim tra M hnh
D liu thu c thng c xem nh rt t. Thc t, cng ngh
lm mm cht xm, m chng ta tr nn t tin hn vo cc phng sch;
hn na, d liu c th tin cy c cn thit kim tra mt m hnh nh
lng. Cc m hnh ton hc, i khi thot khi s nh gi ca ngi ra
quyt nh. Hay cch khc, mt s ngi thng ngh theo phng php i
s; nhng ngi khc li nhn theo phng php hnh hc. Khi d liu l
phc tp hay nhiu chiu, th c nhiu l do lm vic vi cc cng thc.
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn