I S TUYN TNH

PGS. TS M Vinh Quang

Ngy 11 thng 10 nm 2004

M u
Trong cc k thi tuyn sinh sau i hc, i s tuyn tnh l mn c bn, l mn thi bt
buc i vi mi th sinh thi vo sau i hc ngnh ton - c th l cc chuyn ngnh : PPGD,
i s, Gii tch, Hnh hc.
Cc bi vit ny nhm cung cp cho cc bn c mt cch c h thng v chn lc cc kin
thc v k nng c bn nht ca mn hc i s tuyn tnh vi mc ch gip nhng ngi
d thi cc k tuyn sinh sau i hc ngnh ton c c s chun b ch ng, tch cc nht.
V l cc bi n tp vi s tit hn ch nn cc kin thc trnh by s c chn lc v
bm st theo cng n tp vo sau i hc. Tuy nhin, d dng hn cho bn c th t
cc vn c th thay i. Cng chnh bi cc l do trn cc bi vit ny khng th thay th
mt gio trnh i s tuyn tnh hon chnh. Bn c quan tm c th tham kho thm mt
s sch vit v i s tuyn tnh, chng hn :
1. Nguyn Vit ng - L Th Thin Hng ...
Ton cao cp Tp 2 - Nxb Gio dc 1998
2. Jean - Marie Monier.
i s 1 - Nxb Gio dc 2000
3. Ng Thc Lanh
i s tuyn tnh - Nxb i hc v Trung hc chuyn nghip 1970
4. Bi Tng Tr.
i s tuyn tnh.
5. M Vinh Quang
Bi tp i s tuyn tnh.

Bi 1: NH THC
hiu c phn ny, ngi c cnphi nm c khi nim v ma trn v cc php
ton trn ma trn (php cng, tr, nhn hai ma trn). Cc khi nim trn kh n gin, ngi
c c th d dng tm c trong cc sch dn trn.

nh ngha nh thc

1.1

nh thc cp 2, 3

Cho A l ma trn vung cp 2 :


A=

a11 a12
a21 a22

nh thc (cp 2) ca A l mt s, k hiu det A (hoc |A|) xc nh nh sau :



 a11 a12 

 = a11 a22 a12 a21
det A = 
a21 a22 

(1)

Cho A l ma trn vung cp 3 :

a11 a12 a13

A = a21 a22 a23
a31 a32 a33
nh thc (cp 3) ca A l mt s k hiu det A (hoc |A|), xc nh nh sau : det A =


 a11 a12 a13 


 a21 a22 a23  = a11 a22 a33 +a12 a23 a31 +a13 a21 a32 a13 a22 a31 a11 a23 a32 a12 a21 a33 (2)


 a31 a32 a33 
Cng thc khai trin ( 2 ) thng uc nh theo quy tc Sarrus nh sau :

V d :

 1 2 3

 1 2 1

 1 0 4




 = [(1)(2).4 + 2.1.(1) + 1.0.3] [3.(2).(1) + 1.0.(1) + 2.1.4] = 8



Nu ta k hiu Sn l tp hp cc php th bc n th cc cng thc ( 1 ) v ( 2 ) c th

vit li nh sau :
X
X
det A =
s(f )a1f (1) a2f (2) v det A =
s(f )a1f (1) a2f (2) a3f (3)
f S2

f S3

T gi cho ta cch nh ngha nh thc cp n nh sau.

2

1.2

nh thc cp n

Cho A l ma trn vung cp n :

A=

nh thc ( cp n) ca ma





det A = 




a11 a12 a1n

a21 a22 a2n
..
..
..
...
.
.
.
an1 an2 ann

trn A l mt s, k hiu det A (hoc |A|), xc nh nh sau :


a11 a12 a1n 
a21 a22 a2n  X
s(f )a1f (1) a2f (2) ...anf (n)
(3)
..
..
..  =
..
.
.
.
.  f Sn
an1 an2 ann 

Chc chn l i vi mt s bn c, (nht l bn c khng tho v php th) nh ngha

nh thc tng i kh hnh dung. Tuy nhin, rt may l khi lm vic vi nh thc, (k c
khi tnh nh thc) nh ngha trn him khi c s dng m ta ch yu s dng cc tnh
cht ca nh thc. Bi vy, bn c nu cha c thi gian c th tm b qua nh ngha
trn v cn phi nm vng cc tnh cht sau ca nh thc.

Cc tnh cht ca nh thc

2.1

Tnh cht 1

nh thc khng thay i qua php chuyn v, tc l : det At = detA (At : ma trn chuyn
v ca ma trn A)
V d :

 1 2 3

 4 5 6

 7 8 9

 
  1 4 7
 
= 2 5 8
 
  3 6 9

Ch : T tnh cht ny, mt mnh v nh thc nu ng vi dng th cng ng vi

ct v ngc li.

2.2

Tnh cht 2

Nu ta i ch hai dng bt k (hoc 2 ct bt k) ca nh thc th nh thc i du.

V d :

 1 2 3

 4 5 6

 7 8 9




 7 8 9


 =  4 5 6



 1 2 3

2.3

Tnh cht 3

Nu tt c cc phn t ca mt dng (hoc mt ct) ca nh thc uc nhn vi th

nh thc mi bng nh thc ban u nhn vi .
V d :

 1 2 3

 4 2 6

 6 4 9




 1 2 3


 = 2 2 1 3



 6 4 9

Ch : T tnh cht ny ta c nu A l ma trn vung cp n th det (A) = n det A

2.4

Tnh cht 4

Cho A l ma trn vung cp n. Gi s dng th i ca ma trn A c th biu din dui

dng : aij = a0ij + a00ij vi j = 1, 2, ..., n. Khi ta c :




...
...
...

 0 ... 00
det A =  ai1 + ai1 a0i2 + a00i2 ... a0in + a00in  =


...
...
...
...

 

 ... ... ... ...   ... ... ... ... 

 

=  a0i1 a0i2 ... a0in  +  a00i1 a00i2 ... a00in 
 ... ... ... ...   ... ... ... ... 
Trong cc dng cn li ca 3 nh thc 2 v l hon ton nh nhau v chnh l cc dng
cn li ca ma trn A. Tt nhin ta cng c kt qu tng t i vi ct.
V d :

 
 

 1 2 3   1 2 3   1 2 3 

 
 

 4 5 6  =  6 5 4  +  2 0 2 

 
 

 7 8 9   7 8 9   7 8 9 
Ch : Cc tnh cht 2, 3, 4 chnh l tnh a tuyn tnh thay phin ca nh thc.
T cc tnh cht trn, d dng suy ra cc tnh cht sau ca nh thc :

2.5

Tnh cht 5

nh thc s bng 0 nu :
1. C hai dng (hai ct) bng nhau hoc t l.
2. C mt dng (mt ct) l t hp tuyn tnh ca cc dng khc (ct khc).

2.6

Tnh cht 6

nh thc s khng thay i nu :

1. Nhn mt dng (mt ct) vi mt s bt k ri cng vo dng khc (ct khc).
2. Cng vo mt dng (mt ct) mt t hp tuyn tnh ca cc dng khc (ct khc)

V d :


 1 1 1 0 


 2 1
3 2 

 1 0
1 2 

 3 1
2 4 

1
1 1
0 1
5
0
1
0
0
4 1

0
2
2
4

(L do: nhn dngmtvi (2) cng vo dng 2, nhn dng mt vi 1 cng vo dng 3, nhn
dngmtvi 3 cng vo dng 4).
tnh nh thc, ngoi vic s dng cc tnh cht trn ca nh thc ta cn rt hay s
dng nh l Laplace di y.

nh l Laplace

3.1

nh thc con v phn b i s

Cho A l ma trn vung cp n, k l s t nhin 1 k n. Cc phn t nm trn giao ca

k dng bt k, k ct bt k ca A lm thnh mt ma trn vung cp k ca A. nh thc ca
ma trn ny gi l mt nh thc con cp k ca ma trn A.
c bit, cho trc 1 i, j n, nu ta xa i dng i, ct j ca A ta s c ma trn con
cp n 1 ca A, k hiu l Mij . Khi , Aij = (1)i+j det Mij c gi l phn b i s ca
phn t (A)ij . ((A)ij l phn t nm hng i, ct j ca ma trn A)

3.2

nh l Laplace

Cho A l ma trn vung cp n :

A=

a11 a12 ... a1j

a21 a22 ... a2j
..
..
..
..
.
.
.
.
ai1 ai2 ... aij
..
..
..
..
.
.
.
.
an1 an2 ... anj

... a1n
... a2n
..
..

.
.

... ain
..
..
.
.
... ann

Khi ta c :
1. Khai trin nh thc theo dng i
det A = ai1 .Ai1 + ai2 .Ai2 + ... + ain .Ain =

n
X

aik .Aik

k=1

2. Khai trin nh thc theo ct j

det A = a1j .A1j + a2j .A2j + ... + anj .Anj =

n
X

akj .Akj

k=1

T nh l Laplace, ta c th chng minh c 2 tnh cht quan trng sau ca nh thc :

3.3

Tnh cht 1

Nu A l ma trn tam gic trn, (hoc tam gic di) th det A bng tch ca tt c cc
phn t trn ng cho chnh, tc l :



 a11 0
0
...
0


 a21 a22 0 ... 0 


 ..
..
..
..
..  = a11 .a22 ...ann
 .
.
.
. 
.

 an1 an2 an3 ... ann 

3.4

Tnh cht 2

Nu A, B l cc ma trn vung cp n th det(AB) = det A det B

Cc v d v p dng

Nh c nh l Laplace, tnh mt nh thc cp cao (cp > 3) ta c th khai trin nh

thc theo mt dng hoc mt ct bt k a v tnh cc nh thc cp b hn. C nh vy
sau mt s ln s a c v vic tnh cc nh thc cp 2, 3. Tuy nhin, trong thc t nu
lm nh vy th s lng php tnh kh ln. Bi vy ta lm nh sau th s lng php tnh s
gim i nhiu :
1. Chn dng (ct) c nhiu s 0 nht khai trin nh thc theo dng (ct) .
2. S dng tnh cht 2.6 bin i nh thc sao cho dng chn (ct chn) tr thnh
dng (ct) ch c mt s khc 0.
3. Khai trin nh thc theo dng (ct) . Khi vic tnh mt nh thc cp n quy v
vic tnh mt nh thc cp n 1. Tip tc lp li qu trnh trn cho nh thc cp n 1,
cui cng ta s dn v vic tnh nh thc cp 2, 3.
V d 1
Tnh


 1 0

 0 1

 1 2

 1 0

 1 1


1 1
2 
1
2 1 
1
0
1 
1
0
2 
1
1
1 

Ta chn ct 2 khai trin nhng trc khi khai trin, ta bin i nh thc nh sau :
nhn dng 2 vi (-2) cng vo dng 3. Nhn dng 2 vi (-1) cng vo dng 5. nh thc cho
s bng (Tnh cht 2.6 )


 1 0



1
1
2


 1

1
1
2
 0 1



1
2
1

 Khai trin theo ct 2  1 1 4 3 
 1 0 1 4



3 
=

 1

1
0
2
 1 0



1
0
2


 1

0
1
2
 1 0
0 1
2 

 tnh nh thc cp 4, ta li chn dng 4 khai trin, trc khi khai trin ta li bin
i nh thc nh sau : nhn ct 1 vi (-1) ri cng vo ct 3, nhn ct 1 vi 2 ri cng vo
ct 4. nh thc cho s bng :


 1



1
2
4

 1 2 4 

 1 1 5 5  (Khai trin theo dng 4)




=
(1).(1)5  1 5 5  = 1
 1

1
1 0 

 1
1 0 
 1
0
0 0 
V d 2

 1

 0

 x

 0

Gii phng trnh


x x 1 x + 2 
0 x2 1
0 
=0
1
x
x 2 
0 x5 + 1 x100 

Gii :


 1 x x+2 


(Khai trin theo dng 2 )
VT
=
(1)5 (x2 1)  x 1 x 2 
 0 0 x100 




(Khai trin theo dng 3)
2
100  1 x 
=
(1 x ).x 
= (1 x2 )2 .x100
x 1 
Vy phng trnh cho tng ng vi (1 x2 )2 .x100 = 0 x = 0, x = 1

Bi Tp
1. Tnh










 trong , , , l cc nghim ca phng trnh :x3 + px + q = 0



2. Gii phng trnh :










1
1
1
1


x x2 x3 
2 4 8 
=0
3 9 27 
4 16 64 

3. Chng minh :

 a1 + b 1 b 1 + c 1 c 1 + a1

 a2 + b 2 b 2 + c 2 c 2 + a2

 a3 + b 3 b 3 + c 3 c 3 + a3




=0



4. Chng minh :









a2
b2
c2
d2

(a + 1)2
(b + 1)2
(c + 1)2
(d + 1)2

(a + 2)2
(b + 2)2
(c + 2)2
(d + 2)2

(a + 3)2
(b + 3)2
(c + 3)2
(d + 3)2





=0