VIN HN LM KHOA HC X HI VIT NAM

HC VIN KHOA HC X HI

NGUYN TH THANH XUN

VN PHI TNH V M HNG N QUYN TRONG

VN XUI VIT NAM NG I
(QUA SNG TC CA MT S NH VN N TIU BIU)

LUN N TIN S NG VN
Chuyn ngnh Vn hc Vit Nam

H NI - 2013
0

VIN HN LM KHOA HC X HI VIT NAM

HC VIN KHOA HC X HI

NGUYN TH THANH XUN

VN PHI TNH V M HNG N QUYN TRONG

VN XUI VIT NAM NG I
(QUA SNG TC CA MT S NH VN N TIU BIU)

Chuyn ngnh: Vn hc Vit Nam

M s: 62 22 34 01
LUN N TIN S NG VN
Ngi hng dn khoa hc:
PGS.TS NGUYN NG IP

H Ni - 2013
1

LI CAM OAN
Ti xin cam oan lun n Vn phi tnh v m hng n quyn trong
vn xui Vit Nam ng i (qua sng tc ca mt s nh vn n tiu biu) l
cng trnh nghin cu khoa hc ca ring ti v cha tng c cng b. Nhng
ti liu c trch dn trong lun n l chnh xc v trung thc.
Tc gi lun n

MC LC
M U

1. L do chn ti ..........5
2. i tng, phm vi v nhim v nghin cu ...6
3. Phng php nghin cu...7
4. ng gp ca lun n ...8
5. Cu trc lun n ............8
NI DUNG
Chng 1: TNG QUAN V TNH HNH NGHIN CU PHI TNH V N
QUYN TRONG VN HC
1.1.

10

Gii thuyt v phi tnh v n quyn......10

1.1.1. Quan nim truyn thng v phi tnh..........................10

1.1.2. thc phi tnh v s xut hin ca Ch ngha n quyn..12
1.2. Tnh hnh nghin cu v phi tnh v n quyn trn th gii v Vit Nam....15
1.2.1. Vn phi tnh v n quyn nc ngoi.................................................15
1.2.2. Vn phi tnh v n quyn Vit Nam...20
Chng 2: VN PHI TNH V N QUYN TRONG VN HC TRUYN
THNG

31

2.1. S xc lp thc phi tnh v n quyn trong vn hc Vit Nam truyn thng........32
2.1.1. Vn ho Mu h - nn tng ca thc phi tnh trong vn hc truyn thng.32
2.1.2. Nho gio v n quyn trong vn hc........................35
2.2. Cm quan phi tnh v thn phn ngi ph n trong ca dao 37
2.3. Cm quan phi tnh v n quyn trong vn hc Vit Nam trung i .41
2.3.1. Chuyn ngi con gi Nam Xng v ngi ph n vi ni bun nhn th42
2.3.2. Cm quan tnh dc trong th H Xun Hng....43
2.3.3. Cm quan v tnh dc v thn phn ngi ph n trong vn hc Vit Nam t th
k XVIII n cui th k XIX ...........................................................48
2.4. thc phi tnh v m hng n quyn trong vn hc Vit Nam trc nm 1975...50
2.4.1. T u th k XX 1945.....50
2.4.1.1. Phan Khi v Manh Manh n s: Khc do u ca ph bnh n quyn trong
3

vn hc u th k XX..51
2.4.1.2. Vn hc Nam B u th k XX: T ngi ph n m ch n ngi ph n
vit vn...............55
2.4.1.3. Gi mi trong tiu thuyt T lc vn on - hnh nh mi ca thc phi
tnh v n quyn trong vn hc Vit Nam.58
2.4.2. thc phi tnh v m hng n quyn trong vn hc Vit Nam t nm 1945
n nm 1975 .59
2.4.2.1. thc phi tnh v n quyn trong vn hc cch mng...59
2.4.2.2. Vn thn phn ngi ph n trong vn xui th min Nam t 1954 n
197560
Chng 3: THC PHI TNH V M HNG N QUYN TRONG VN
XUI N VIT NAM T SAU NM 1975 DI GC NI DUNG

70

3.1. Bi cnh lch s x hi v tnh hnh vn hc Vit Nam t sau nm 1975.70

3.2.

Xc lp mt li vit n....72

3.3.

Hnh trnh tm li bn ng...................75

3.3.1. Nhn vt n trong sng tc ca cc nh vn n..........75

3.3.1.1.

Ngi ph n v nhng cuc chin vn cn nhc nhi...78

3.3.1.2.

Ngi ph n v nhng kht khao hnh phc i thng86

3.3.1.3.

Tnh dc nh mt phng thc th hin bn ng..93

3.3.2. Xt li th gii n ng bng con mt n b.106

Chng 4: THC PHI TNH V M HNG N QUYN TRONG VN
XUI N VIT NAM T SAU NM 1975 DI GC NGH THUT

117

4.1. Khng/thi gian ngh thut bc tranh th gii qua con mt ngi ph n117
4.2. Ngn ng, ging iu bc t ph v din ngn phi tnh..........125
4.3. Khuynh hng t truyn nh mt nt c th ca li vit n ..........133
KT LUN

150

TH MC THAM KHO

152

M U
1. L do chn ti
N nhi thng tnh, N sinh ngoi tc, Nht nam vit hu, thp n vit
v,... l nhng cu ni ngi ta vn truyn i li cho nhau. Thi trng nam
khinh n qua hng ngn nm lch s bm r rt su vo x hi b cai tr bi t
tng nam quyn, thm ch ngay c nhiu ngi ph n cng ngm tha nhn vai
tr thng tr ca nam gii.
Cuc u tranh ginh li a v mt ca n gii vn m t lu trong lch
s dn pht trin mnh m vi tn gi l N quyn lun - Ch ngha n quyn
(Feminism). V cho n nay, bnh ng gii tnh v n quyn vn thuc nhng vn
quan trng nht ca thi i. C mt iu chng ti mun nhn mnh y l
trong a s cc nn vn ha c phng ng ln phng Ty, gii thng phi
chu nhiu bt cng nht trong x hi chnh l n gii. Do , tranh u v bnh
ng gii tnh thng ng ngha vi u tranh cho n quyn. Cuc u tranh v
bnh ng gii ng lot din ra trn mi phng din ca i sng x hi, trong
c vn hc ngh thut.
C mt s tht hin nhin rng khi nhc n vn hc n quyn/m hng n
quyn/tinh thn n quyn/sc thi n quyn trong vn chng, chng ta hon ton
khng nn phn bit gia nh vn nam hay nh vn n. Di theo tin trnh pht
trin ca nn vn hc th gii v s bnh ng gii, chng ta c th thy r iu .
Vit Nam, iu ny cng khng ngoi l. Bng nhiu phng thc khc nhau,
cc nh vn a vo tc phm ca mnh hnh nh ngi ph n v cuc sng
ca chnh h trong mun no ng i, tnh i, tnh ngi vi tt c thu hiu,
thng cm, s chia v yu thng.
Thi gian gn y, ngi ta thng hay nhc n mt tro lu vn hc n
quyn hoc vn hc mang m hng n quyn, trong nhn mnh vn
chng mang tnh n vi ng cp n nhng tc phm ct cao ting ni ngh
thut ng v n gii, bo v n gii v th hin nhng c tnh ring, nhng
5

kht khao hnh phc ca phi yu v nhng ngi cm bt chnh l nhng ngi
ph n.
C nhiu nh ph bnh cho rng chng ta cn ni v vn hc n, nhng
khng phi trong ng cnh phn chia thnh vn hc nam hay n, m ch nn
ngm hiu l s m rng di sn vn hc khi khng nh tnh c o v c tnh
sng to ca nhng ngi ph n vit vn. [145]. Nh nghin cu O.Gavrilina gn
khi nim vn hc n vi hai ngha c bn: trong ngha rng, l tt c
nhng tc phm c vit bi ph n, khng ph thuc vo vic tc gi khi sng
tc ng trn quan im n quyn hay vn tun theo nhng truyn thng ph
quyn. Trong ngha hp, l nhm nhng vn bn trong th hin ci nhn ring
ca ph n i vi nhng vn truyn thng ca nhn loi (s sng v ci cht,
tnh cm v ngha v, mi quan h qua li gia con ngi vi thin nhin, gia nh
v nhiu vn khc).[145].
p khao kht khm ph c trng gii v loi hnh v thi php ca mt s nh
vn n ng i tiu biu t nhng nm cui thp k 80 th k XX ti nay nh L
Minh Khu, D Ngn, Trn Thy Mai, Y Ban, Nguyn Th Thu Hu, V Th Ho,
V Th Xun H, L Lan, Phan Th Vng Anh, Hong Diu, Phong ip,
Nguyn Ngc T,... nhm tm hiu li vit n ring h, ti quyt nh la chn
ti nghin cu Vn phi tnh v m hng n quyn trong vn xui Vit
Nam ng i (Qua sng tc ca mt s nh vn n tiu biu).
2. i tng, phm vi v nhim v nghin cu
2.1. Trong lun n ny, chng ti tp trung nghin cu thc phi tnh v m
hng n quyn trong vn xui n nhng nm gn y. Xc nh i tng nghin
cu nh vy, phm vi nghin cu chnh ca lun n l tc phm ca cc tc gi L
Minh Khu, Phm Th Hoi, Trn Thu Mai, Thun, L Lan, D Ngn, Y Ban,
Nguyn Th Thu Hu, V Th Ho, V Th Xun H, Phan Th Vng Anh,
Hong Diu, Phong ip, Nguyn Ngc T, Trong , i tng kho st ch
yu l truyn ngn.
6

2.2. V nhim v nghin cu, chng ti xc nh, th nht, bng vic tng
hp t liu, chng ti ti hin khi nim phi tnh v s vn ng ca thc phi
tnh theo tin trnh lch s trn nhng phng din chnh l vn ho, x hi, vn
hc t bc u phc tho nhng nt c bn ca tin trnh pht trin thc
phi tnh v m hng n quyn trong vn hc Vit Nam t truyn thng n hin
i. Th hai, thng qua vic la chn tc phm ca mt s tc gi n tiu biu,
chng ti xc nh cho mnh nhim v nghin cu chnh l: Soi sng nhng c s
l lun- trit hc ca vic phn tch n quyn lun v tng gii tc phm; Xc
nh loi hnh vn xui n trn c s bn sc gii v c im c tnh sng to ca
mt s nh vn n tiu biu; L gii ct truyn v xung t tm l x hi trong tc
phm ca cc tc gi nu trn nh l s phn nh bng ngh thut cu trc gii ca
x hi hin i; Khm ph c trng th gii ni tm ca cc nhn vt, nhng m
tp ng x th hin c im v phng din gii ca vn xui n hin i; Khm
ph c trng v mt ngn ng, ging iu ca vn xui n v vai tr ca n trong
vic to dng bc tranh th gii di ci nhn v gii.
3. Phng php nghin cu
Thc hin ti lun n, chng ti vn dng cc phng php nghin cu sau y:
3.1. Vn dng phng php lch s - phi sinh nhm nhn nhn li qu trnh
biu hin ca thc phi tnh v m hng n quyn trong tin trnh vn hc ngh
thut.
3.2. Vn dng phng php h thng trong vic h thng ho nhng quan
im v phi tnh v n quyn, s vn ng v biu hin ca thc phi tnh v m
hng n quyn trong vn hc Vit Nam ng i.
3.3. Vn dng phng php so snh, i chiu gia cc tc phm vn hc vi
cc ti liu v nhn chng hc, vn ho hc, tn gio, trit hc, v gia cc tc
phm ca nh vn nam vi nh vn n nhm tm ra tng quan i ng gia
hon cnh x hi, nn tng vn ho, giai on lch s tc ng nh th no n

vn hc trong phm vi biu hin ca thc phi tnh v m hng n quyn trong
sng tc ca mt s tc gi n tiu biu.
3.4. Vn dng phng php tip cn theo hng thi php hc nhm lm sng
t nhng c im, du hiu mang mu sc phi tnh v m hng n quyn c v
ni dung ln hnh thc ngh thut trong sng tc ca mt s cy bt n ng i;
qua khng nh nhng ng gp ring ca h trong tin trnh vn hc Vit Nam.
3.5. Vn dng phng php tiu s nhm soi sng mt s lun im khi gii
quyt vn v khuynh hng t truyn nh mt nt c th ca li vit n trong
vn xui n ng i.
3.6. Vn dng phng php lin ngnh lm c s phng php lun cho
ti nghin cu, trong c L thuyt v gii (Gii hc), Tm l hc, Ngn ng
hc. Phng php tip cn tng hp, lin ngnh s gip chng ti thy c bn
cht t tng, thm m ca tc phm, tin ti vic phn tch, l gii nhng sng tc
ca cc cy bt n ng i.
4. ng gp ca lun n
Lun n c nhng ng gp mi sau y:
4.1. H thng v l gii mt cch c bn nhng vn l lun v phi tnh
v n quyn trong vn ho v trong din ngn vn hc.
4.2. Bc u ch ra c thc v phi tnh v n quyn trong vn hc
ng i nh mt bc tin/ h qu ca tin trnh dn ch ho x hi v vn hc.
4.3. Lun n s l ti liu tham kho hu ch cho gii nghin cu vn hc v
cho cng tc ging dy v phi tnh v n quyn trong vn hc.
5. Cu trc lun n
Ngoi phn M u, Kt lun, Th mc ti liu tham kho v Ph lc, ni
dung ca lun n c chng ti trin khai thnh 04 chng:
Chng 1: Tng quan tnh hnh nghin cu vn phi tnh v n quyn trong
vn xui Vit Nam ng i
Chng 2: Vn phi tnh v m hng n quyn trong vn hc truyn thng
8

Chng 3: thc phi tnh v m hng n quyn trong vn xui ca mt s tc

gi n tiu biu t sau nm 1975 di gc ni dung
Chng 4: thc phi tnh v m hng n quyn trong vn xui ca mt s tc
gi n tiu biu t sau nm 1975 di gc ngh thut

Chng 1
TNG QUAN NGHIN CU V PHI TNH V
N QUYN TRONG VN HC
1.1. Gii thuyt v phi tnh v n quyn
Hn nhin, khi loi ngi bit phn bit n ng v n b th nim v phi
tnh xut hin. Phi tnh ch s lin kt gia gii v nhng bn tnh c trng
cho tng phi ring bit v n khng ngng c nhn din trong i sng cng
nh trong tt c cc ngnh khoa hc. Trong h thut ng lin quan n phi tnh,
chng ti tm a ra cng thc dch: Phi tnh = phi (gender) + ging/gii/gii
tnh (sex). Nh vy, phi nam = nam gii (the male sex) + masculinity (tnh
nam/bn tnh nam); phi n = n gii (the fair sex) + femility (tnh n/bn tnh n).
n nay, trong t in ting Vit cng nh mt s t in ngoi ng khc khng h
c mt thut ng no vi hm ngha khi qut nh th. Mc d vy, phi tnh v
thc phi tnh , ang v vn s lun hin hu trong mi lnh vc ca i sng
con ngi.
1.1.1. Quan nim truyn thng v phi tnh
1.1.1.1. n b c sinh ra t chic xng sn ca n ng
Theo Kinh thnh, Thng sng to ra th gii trong vng 7 ngy
vi bin c, ao h, sng sui, chim mung. Trong ngy th 7, Ngi ngh thm
ra mt loi ng vt m Ngi cho l s hon ho nht trong cc loi ng vt.
V chng Adam xut hin t . trnh cho Adam khi bun b ni vn a
ng, Thng dng mt ci xng sn tha ca ng Adam (do thiu
nguyn liu!) [1, tr.321] to nn con ngi th hai l Eva lm bn ng hnh.
Mc li lm do n tri cm vn a ng, Adam v Eva b ng ti cao y
xung mt t, bt sng cuc sng nh nhng sinh vt khc (s phi t kim n, s
gi i, s b bnh tt ri tr v vi ct bi). V hnh pht ln nht m Thng t
ln Eva l hng thng s phi mt i mt lng mu t trong c th, s phi mang
nng, au,
10

Vi nhng suy t trn phng din trit hc, i trit gia Aristote xc quyt
rng n b t bn cht thp km hn n ng. Aristote cho rng n b ch l
vt cht, pht trin mt cch ba bi, hn lon nu khng c n ng, nh c
nhng ht ging ca h, mang n cho cc vt cht ny hnh thi, mt mi:
Ging ci (female) l ging ci do thiu thn cc c tnh no ; chng ta
nn xem bn tnh ging ci nh b au bun v s khim khuyt t nhin [1,
tr.321].
K t sau Aristote, c rt nhiu trit gia, thn hc gia, tr thc, vn s,
lp i lp li kin trn nh th l mt nh ton hc hay mt nh lut ha hc,
vt l. Chnh v l phn ph, phn tha ra t thn th Adam nn cc Eva lun
th l thuc, phi phc tng n ng, tr thnh phi yu (the weaker sex). Tri
qua bao thng trm ca lch s, mt na nhn loi t mnh danh l phi mnh
(the stronger sex) xy dng mt m hnh x hi theo s thch, nhu cu v quyn
li ca ring mnh. D nhin, trong ci trt t v khun kh ca mt x hi theo
hnh nh ngi n ng ny th khng c chuyn bnh quyn v phi tnh. Ph n
lun l ngi chu nhiu thit thi, b chn p, khinh mit v b bc lt. phng
Ty, tn Do Thi khng bao gi khi u mt nghi l phng t khi xung quanh
cha hi by ngi n ng mc d c s hin din ca c trm ngn ngi ph
n ti ; cn Php, ch cch y vi th k, ngi ph n thng lu vn cn b
ct cht trong ci vng ai trinh tit; v thm ch mt nc dn ch tin phong
nh Hoa K th quyn bu c ca ph n cng ch c p dng t u th k XX
m thi.
S phn bit phi tnh khng ch tn ti trong t duy v trong i sng x hi
m cn c th hin ngay trong ngn ng. Nn vn ha phng Ty c nhiu
nh nghin cu nh gi l nn vn ha gia trng, trng nam. Nn vn ha y
c th hin rt r qua cu trc ngn ng thng qua cc cp i lp. Ngi ta c
th thy ngay mt s tht hin hu l ngn ng ch ph n phi sinh ngay trn b
mt, kt cu ngn ng ch nam gii. Trong ting Anh, ch man va c ngha l
11

n ng va c ngha l nhn loi. Man l gc, t ny sinh ra nhnh woman

(n b); Mr (ng) l gc, t ny sinh ra Mrs (b); v cui cng, male (nam)
phi sinh female (n). Nh vy, khi ngun t cp nam n, trong ngn ng
chu u hnh thnh nhng cp i lp tng ng nh trt t - hn lon, hin ngn
im lng, hin din vng mt, ni vit, sng ti, lnh mnh nguy hi, thun
l phi l, trong tt c nhng m t u thuc v n ng, dnh cho n ng.
1.1.1.2. n b v tiu nhn tht kh nui dy
phng ng, Khng T v hng ngn lp Nho gia k tip vn mt mc
khng nh n nhn nan ha. H cho rng n b tht kh dy bi quan nim
ngi ph n khng c kh nng tip thu ci hay, ci mi v mt khc rt kh b
tnh nt xu. o Khng khoc ln ngi ph n mt ci o c hu ca bn cht
ngu dt, thiu nng lc v ch cu tin. Nht nam vit hu, thp n vit v
cng xut hin t . C l v vy, trong h thng Nho gio, ngi ph n sut i
b l thuc v phi phc tng. Nho gio km chn ngi ph n bn chic ci xay,
bn x bp sau nhng ly tre lng bi tam tng t c. Quan nim trng nam khinh
n theo thi gian, dn n su vo tm thc ngi dn phng ng. Thc t, Nho
gio khng ch bin ph n thnh mn s hu ca phi nam, tr thnh nhng
con khng cng m cn h thp phm gi, nng lc ca ngi ph n bng
nhng quy nh h khc: khng cho php ph n i hc, tham gia Khoa c v c
bit l khng th lm quan. V nh vy, s nng ni, thp km, ngu mui, dt nt
ca n b khng phi l do yu t c nhn m nm su vn phi tnh.
S phn bit phi tnh cng c th hin rt r trong ngn ng phng
ng. Nn vn ha m Dng ny coi nhng g thuc Dng l n ng, cn
nhng g thuc m l ph n. Nhng cp t phi sinh tng ng nh mt tri- mt
trng, ngy m, nng lnh, la nc, ch ng b ng, cng chnh l
kt qu ca li t duy thng tr bi nam gii.
1.1.2. thc phi tnh v s xut hin ca Ch ngha n quyn
1.1.2.1. thc v bn sc n - khi u ca vic xc lp n quyn lun
12

Nh chng ti cp trn, nhng quan nim mang tnh truyn thng v

phi tnh c phng ng v phng Ty khin cho ngi ph n tr thnh
k l thuc. T tng ph n l phi yu, l k ph thuc, l nhng k dt nt,
ngu mui v kh dy khng phi ch l ci trng m ch nam quyn gn vo
c nhng ngi ph n, m i khi do chnh ngi ph n cng nhn, t t n ln
c mnh. Khng phi ngu nhin m trn tn thin ng, nhng ngi ph n
phng Ty vn khng dt ra khi nghip chng ca i mnh l tr thnh k
phc v, phc tng nam gii. phng ng, cng khng phi ngu nhin m
nhng lut l h khc ca Nho gio nh nhng si dy v hnh sit cht i sng
ngi ph n c v th xc ln tinh thn (Trung Quc, Vit Nam,) v ri c
th gii nhn nhn v coi c tnh tng thun l hnh nh tiu biu, c trng
ca ngi ph n (Nht Bn).
Bc sang cuc sng hin i, khi a s ph n i lm, gi tr ca ngi ph
n dn dn t l thun vi nhng ng gp ca h v kinh t, vn ha i vi gia
nh v x hi. H bt u thc v bn thn mnh, nhn nhn li mnh v i tm
li bn sc.
Trong gii nghin cu hin tn ti nhiu cch hiu khc nhau v thut ng
bn sc. Bn sc (identity) l mt khi nim quan trng trong cc ngnh khoa hc
x hi ni chung. Tu chung li, ngi ta a ra hai cch hiu ph bin v bn sc,
quy v vic gin ha lun khi nim ny trong lnh vc tm l hc hoc x hi hc.
Trong cch hiu th nht, bn sc c nhn nhn nh l mt c tnh c
nh ca con ngi, c th ng nht con ngi qu kh vi con ngi hin ti v
tng lai.
Ngc li, bn sc trong cch hiu th hai l mt khi nim linh ng, n
c nhn nhn nh l mt thnh qu con ngi t c trong qu trnh x hi
ha hoc ton cu ha nhng nguyn tc x hi c p t ln h.
Cc nh n quyn lun tm cch dung ha cch hiu hai khi nim ny.
H tha nhn s tng tc phc tp gia cc qu trnh tm l bn trong vi nhng
13

tc ng bn ngoi x hi. H ch n vn phi tnh, chng tc v ng tnh

luyn i.
Cng cuc i tm bn sc n kt thc bng li khng nh bt h ca n vn
s ngi Php Simone de Beauvoir trong tc phm Le Deuxime Sexe (Gii th
hai) c xut bn vo nm 1949: On ne nait pas femme, on le devient (Ngi ta
khng bm sinh l n b, m tr thnh n b). Theo nhiu nh nghin cu th tc
phm ny chnh l mt mi tn bn trng vo thnh tr ca bn th lun cho rng
ph n sinh ra l ph n. Gii th hai c ngha v cng quan trng trong
vic thc y s pht trin ca Ch ngha n quyn trong x hi hin i.
1.1.2.2. thc v din ngn ca ph n - mt bc tin ca Ch ngha n quyn
C th chia phong tro n quyn trn th gii thnh ba giai on: Giai on
th nht c nh du bng s kin xy ra vo thng 10 nm 1789 khi mt nhm
ph n xng vo tr s Quc dn i hi Paris, i quyn bnh ng nam n ngay
sau khi i cch mng T sn Php bng n. T , nhiu phong tro i quyn
bnh ng nam n din ra lin tip nhiu ni trn th gii cho n tn u th k
XX. Giai on th hai l giai on t u th k XX n khong u thp k 60 khi
cc l thuyt n quyn xut hin, pht trin si ng v kt qu ca n l i a s
cc nc trn th gii u xc nh nam n bnh quyn trong Hin php. Giai on
th ba l giai on t khong cui thp nin 60, u thp nin 70 n nay vi s
pht trin mnh m ca l thuyt ph bnh n quyn, i bnh ng nam n trn
nhiu phng din ca i sng x hi t chnh tr, kinh t n vn hc, ngh thut.
Trong vn hc, cc nh n quyn thuc th h th ba c gng xc lp
nhng cch thc, phng php vit v c vn chng cho ring ph n. Barbara
Johnson cho rng Vn gii tnh thc cht l vn ngn ng [36]. Trng
phi n quyn Anh M thi k ny ch trng n nn vn chng ca chnh n
gii vi vic cao ngi c, ngi vit l n gii v v n gii. Cc nh ph
bnh n quyn lun Php li ch n vn cu trc lun. , h tm kim
nhng cch thc kh th cho cch vit ca n gii, t trng tm vo mt li vit
14

thn th vi nhng c trng ch n gii mi c, phn bit vi nam gii.

Thut ng cristure fminine (li vit n) c coi l din ngn chnh thc ca
n gii trong thi k ny. Cc tc gi n dng ngn ng nh mt phng tin hu
hiu tm li thot, ci tri v khng nh vai tr ca mnh trong i sng
x hi v trong ngh thut.
1.2. Tnh hnh nghin cu v phi tnh v n quyn trn th gii v Vit Nam
1.2.1. Vn phi tnh v n quyn nc ngoi
1.2.1.1. Tnh hnh nghin cu v phi tnh v n quyn mt s nc u M
- V Hc thuyt Phn tm hc ca Sigmund Freud (1856 1939) v Phn tm hc
cu trc ca Jacques Lacan (1901 1981):
Sigmund Freud l nh t tng ln ca th k XX, mt trong nhng ngi
khng l ca lch s Phn tm hc. Hc thuyt ca Freud ngay t khi mi ra i,
nhn c rt nhiu kin tranh lun. Nhng khm ph ca ng v v thc v
chng ri lon thn kinh gip rt nhiu cho y hc hin i, nhng n li vp
phi s phn i kch lit ca nhng nh ph bnh n quyn.
Hc thuyt ca Freud cp n mt giai on trong i ngi gi l giai
on Oedip. Phc cm Oedip ca Freud nh ra c trng trong tnh cch ca hai
phi nam v n. Nam gii sau giai on Oedip ni ln vi c tnh ch ng v
chim lnh, trong khi n gii tr ln b ng v ph thuc.
Nhng quan im nu trn ca Freud vp phi s phn i kch lit ca
cc nh n quyn lun c Php v M. Cc nh n quyn tin hnh c li
l thuyt ny ca Freud.
Cng trnh ca Jacques Lacan l mt s din gii li v ph bnh ch ngha
Freud c in di nh sng ca l thuyt cu trc v hu cu trc.
Lacan thay th b ba c in ca phn tm (theo hc thuyt ca Freud)
gm Ci y (Id), Bn ng (Ego) v Siu ng (Superego) bng cc cu trc gm Ci
tng tng (Imagiari), Ci biu trng (Symbolic), v Ci thc tn (Real) i

15

din cho cc giai on trong s trng thnh v tm l ca con ngi. Theo Lacan,
dng vt biu trng cho quyn lc tnh dc.
Khc vi Freud, Lacan nh ra hai khi nim l Trt t tng tng v
Trt t biu trng thay th cho thi k Oedip v hu Oedip m Freud a ra.
Lacan cho rng, Trt t tng tng b quy nh bi s lin h khp kn vi ngi
m, cn Trt t biu trng l th gii ca ngi cha. Trt t biu trng mang tnh
ph h, nht qun; cn Trt t tng tng mang tnh mu h v lng lo.
V l thuyt ph bnh n quyn:
- V l thuyt ph bnh n quyn, chng ti chn dch ch yu t cng trnh ca
M.H. Abrams, cun Ch gii v thut ng vn hc.
M.H. Abrams phn loi thuyt ph bnh n quyn thnh hai giai on, ly
mc l nhng nm 1970 lm ranh gii phn chia. Trong hai giai on , ch yu
l giai on th hai, chng ti nhn thy c s phn nh gia cch thc ph bnh
n quyn thuc trng phi Anh M v cch thc ph bnh ca Php. Tu chung,
h u c mt s im chung trong cch tip cn. l quan nim cho rng nn
vn minh phng Ty trn ngp tnh gia trng. Trong nn vn minh , vai tr
ca ngi ph n b h thp. Bn thn ngi ph n trong qu trnh x hi ha
cng t h thp gi tr ca mnh. V hn th, t tng ph quyn cn lan trn trong
nhng sng tc c coi l kit tc vn chng ca nhn loi, m , ch yu vn
l do n ng vit v n ng.
L lun ph bnh n quyn bt u thnh hnh t u thp nin 70, mt mt,
nh mt n lc l thuyt ho cc phong tro tranh u cho n quyn rm r trong
x hi Ty phng lc by gi; mt khc, nh mt bc pht trin mi nhng pht
hin to bo ca hai nh vn n ni ting kh lu trc : Virginia Woolf v
Simone de Beauvoir.
Tc phm A room of Ones Own (Cn phng ring) c vit nm 1929 ca
Virginia Woolf c coi nh mt tc phm c tnh m ng cho t tng n
quyn Anh M ng i [43]. Tc phm ny ging nh mt bc phc ha v
16

hnh nh ngi ph n trong vn chng da trn tng v s khc bit ca ph

n c miu t trong tc phm ca h. Sau ny, t tng ca Woolf c cc nh
n quyn Php pht trin thnh cristure fminine (li vit n), tiu biu nh
Llne Cixous, Luce Irigaray.
Tc phm Le Deuxime Sexe (1949) ca Simone de Beauvoir lm nghing
ng thnh tr bn th lun ca tt c nhng t duy trit hc, ngn ng hc, phn tm
hc trc bng li khng nh quyt lit On ne nait pas femme, on le devient.
T devient (tr thnh) hm ch kt qu ca mt qu trnh b gio hun v cng l
kt qu ca qu trnh t nh hng. Ngi ta khng sinh ra l n b m tr
thnh n b cho thy s khu bit gia hin hu v sinh thnh, gia hin th v
chuyn bin, gia ging (sex) v phi (gender). Simone de Beauvoir nhn ra ngi
ph n di mt ci nhn mi, l nhng khu bit thuc v vn ha ch khng
phi t nhin. B cho rng s khc bit su sc ca mt s hin tng sinh l n
gii nh c kinh nguyt, thai nghn v sinh con khng h l nguyn nhn khin cho
ngi ph n l thuc vo n ng m chnh yu t vn ha, c bit l vn ha
nhn thc quyt nh iu .
Sau khi cng trnh Gii th hai ca Simone de Beauvoir ra i vo nm
1949 th ngay lp tc chu u c hng trm cng trnh nghin cu khoa hc
khc nhau bn v n quyn (chng hn quyn c i hc, quyn c ly hn,
c lm ch kinh t, c t do bu c v tham gia chnh trng,) xut hin.
Cun A handbook of Critical Approaches to Literature (1979) (S tay cc
khuynh hng tip cn vn hc) ca cc tc gi Wilfred L. Guerin, Earle Labor,
Morgan do Nh xut bn Oxford n hnh c coi l cng trnh nghin cu c gi
tr hc thut cao. Cng trnh ny trnh by c th v chi tit v khuynh hng
ph bnh n quyn trn cc kha cnh: khi nim ph bnh n quyn, cc khuynh
hng ph bnh n quyn ch yu v mi quan h gia ph bnh n quyn v
nhng nghin cu v gii, nhng vn ng ch v gii hn ca ph bnh n
quyn,
17

Cng trnh nghin cu The New Feminist Criticism (1985) (L thuyt ph

bnh n quyn mi) ca Elaine Showalter tp hp hn 300 bi tiu lun v bi
nghin cu c gi tr theo hng ph bnh n quyn M. Cng trnh nghin cu
ny c chia thnh ba phn bao gm: Phn 1 - Nhng mc tiu m cc nh ph
bnh n quyn mun hng n: cc vn hc thut v in phm; Phn 2
Nhng khuynh hng ph bnh n quyn v nn vn ha n gii; Phn 3 Sng
tc ca cc tc gi n v l thuyt ph bnh n quyn.
Vo nm 1986, nh nghin cu Robert Con Davis tuyn chn nhng bi
nghin cu quan trng v cc trng phi ph bnh vn hc hin i trong cun
Contemporary Literary Criticism (Ph bnh vn hc hin i), trong tc gi
a nhng bi vit c ni dung n quyn vo phn The sexual dualectic (Bin
chng gii).
Cun The Bedford Glossary of Critical and Literary Terms (T in thut
ng ph bnh v thut ng vn hc) xut bn nm 1990 v ti bn nm 2003
trnh by kh k v khi nim v cc c trng c bn ca l thuyt ph bnh n
quyn; so snh ph bnh n quyn vi ph bnh gii.
Nhng nm gn y, khuynh hng ph bnh n quyn chu u v M
thin v su tp, nghin cu nhng tc phm t truyn (autobiography) ca cc nh
vn n. Trong t truyn, cc nh vn n k v chnh mnh bng ci nhn ni quan
v xem mnh l nhn vt trung tm ca tc phm. L lun vn hc gi y l hin
tng t n mnh. T thut va l vic th hin s tri nghim, va l im nhn
t , cc cy bt n khi qut ha v ti hin i sng hin thc ca n gii
trong mun mt ca i sng ng i. Cun Feminism and Autobiography (N
quyn v t truyn) do Tess Cosslett, Celia Lury v Penny Summerfield bin son
c xut bn ln u nm 2000 ti Anh, M v Canada l mt cng trnh c gi
tr, c coi l mt tiu ch v s hiu bit v n quyn [87, tr.3]. Sau , vo
nm 2001, cun sch ny c Nh xut bn Taylor and Francis a ln Th
vin in t ebook.com bn bn mm cho nhng ngi mun tip cn tc phm.
18

1.2.1.2. Tnh hnh nghin cu v phi tnh v n quyn mt s nc chu

T chu u, l lun ph bnh n quyn cng lan rng sang cc nc chu
. Ti Trung Quc, mt quc gia chu nh hng su sc ca tinh thn Khng gio,
ngay t nhng nm u th k XX, nhiu tr thc vng vn ha Hn tin hnh
ph phn nhiu gi tr truyn thng phng ng, trong c Nho gio. Trong cc
xu hng ph phn Nho gio, c mt xu hng ph phn Nho gio nh mt hc
thuyt nam quyn n p n quyn [42, tr.58] m tiu biu l L Tn, Lm Ng
ng. Trong nhng bi vit ca mnh, L Tn v Lm Ng ng thng dn
cu ni ni ting ca mt nhn vt Tng Nho l Trnh Di: cht i l chuyn rt
nh, tht tit l chuyn rt ln [42, tr58] nh l mt bng chng in hnh nht v
s n p ca Nho gio i vi ph n.
T tng n quyn thc s c dy ln vo nhng nm 80 ca th k XX
v nht l sau khi i hi ph n th gii c t chc ti Bc Kinh nm 1995.
Thm ch, nhiu ngi cho rng nhng nm cui th k XX l th k ca nng
vi s xut hin ca hng lot cy bt n ni nh ni m nh Thit Ngng, V
Tu, Min Min, Th h cc nh vn n ny c nhng ng gp rt ln cho
vn hc Trung Quc v v tr ca h trn vn n cng c nhn nhn xng ng.
Nht Bn, sau cuc cch mng v chnh tr, kinh t thi Minh Tr Duy Tn th
nhng nghin cu v n quyn v vai tr ca ngi ph n cng cha c ci
thin mt cch ng k. Ngi ph n Nht Bn chiu chung v nhng nhn phi
nam, do bn nng, tnh cm, truyn thng v thng nim x hi. Ngi v Nht
n chng i lm v bng cu: "Anh mun n ti ngay hay i tm trc?". Ngi
ph n Nht Bn dng mt th ngn ng ring, a phn l nhng knh ng, nhng
t ng c bit nhu thun, mm mng, h mnh xung, v nng ngi n ng ca
gia nh ln. T tng Nho gio Nht khng c nh hng mnh trong tp tc x
hi nh Trung quc v Vit Nam, vy m ngi ph n Nht Bn li c v hnh
x ng tam tng, t c hn bt c ph n chu no. Trong bi cnh nh th,
kh m tm c nhng tc gia Nht Bn c ting ni mnh m v vn n
19

quyn, m thng ch thy c nhng li ca thng cm hay mnh lm th cng ch

l phn khng i vi x hi hin i.
Trong cun bin kho Tng quan Lch s Vn hc Nht Bn, nh nghin
cu v dch gi vn hc Nht Bn Nguyn Nam Trn nhn mnh rng khi vn hc
Nht Bn nhn ra th gii th: "T nm Showa 50 (1975) tr i, trong bu khng
kh ca phong tro tm cch ni rng quyn sng ph n, cc nh vn n c
nhng hot ng ng k. l dng vn hc tranh u cho n quyn, hay mnh
m hn na, thin trng ph n. [44, tr.318]. in hnh cho dng vn hc ny l
cc nh vn nh Kono Taeko "t chi mu tnh", o su ch "th gii ca
nhng dc vng thm kn v lch lc ca con ngi", hay Tsushima Yuko v "hnh
nh ngi n b n c nui con",...
1.2.2. Vn phi tnh v n quyn Vit Nam
Vit Nam, thc phi tnh c manh nha hnh thnh trong l lun ph
bnh vn hc u th k XX. Tuy nhin, phi t nm 1986 tr i, m hng n
quyn trong vn hc mi thc s c cc nh vn, nh ph bnh v c gi ch .
Lch s nghin cu v vn phi tnh v n quyn ca l lun ph bnh vn hc
Vit Nam c th chia lm ba giai on: Giai on th nht l t nhng nm u th
k XX n nm 1998; giai on th hai l t nm 1999 n nm 2005; v giai on
th ba l t nm 2006 n nay.
giai on th nht, theo nhiu ti liu nghin cu mi y, thc phi
tnh c nh thc bi chnh cc n s tin phong c xy phong tro n quyn
qua hot ng bo ch v vn hc nh Hng Phng, Sng Nguyt Anh, Phan
Th Bch Vn [26]. Tuy nhin, nhng bi vit c tnh cht tm hiu mi quan h
gia vn hc vi ph n ch bt u xut hin t nhng nm 1929, 1930 trn t
Ph n tn vn, khi Phan Khi m chuyn mc Vn hc vi n tnh. y l ln
u tin trong lch s nc nh, ph n tr thnh trung tm ca cuc bn lun vn
chng. Phan Khi khng nh phi c mt nn vn hc ca n gii, tuy nhin
khng nh ca ng mi dng li cp nh on: Theo trnh tin ha ca
20

loi ngi ngy nay, th v phe ph n ta cng phi c mt nn vn hc. Bi v tri

xem ci tnh th trong cc nc hin thi, loi ngi gn n ngy bnh ng
ri, bn nam bn n cng u gnh vc cng vic vi x hi nh nhau, th s hc
vn tri thc, c l u ch ring cho n ng m thi hay sao? [20]. Theo Phan
Khi, vit vn cng l mt thin chc ca n b, v n b c nhiu t cch rt l
thch hip vi vn hc nh tnh trm tnh, nhn ni, hn na, vn hc chuyn
trng v ng tnh cm m n b l ging c tnh cm nhiu hn n ng
[21]. ng nhn mnh s khc bit gia hai khi nim n tnh ngha n l ging
n b (sexefminin) vi ci tnh ca n b (caractre de femmes) [22]. S
phn bit y ging nh s phn bit gia khi nim phi tnh v n tnh sau
ny. C th ni, nhng bi vit ca ng m ra mt gi thuyt vn hc th v v c
sc khai ph. Tuy nhin, qua cch t tn v tiu bi vit: V vn hc ca ph
n Vit Nam, Vn hc vi n tnh, Li ni v vn vn hc vi n tnh chng
ta thy vi Phan Khi: ph n, n tnh ng v sau ca vn hc, n mi chi phi
vn chng ch cha phi l ch th sng to vn chng.
Nm 1990, bi vit Nhn li vn gii phng ph n trong tiu thuyt T
lc vn on (Tp ch Vn hc, s 5) , nh nghin cu Trng Chnh bc u
th hin nhng kin gii ca mnh v thc n quyn trong tiu thuyt ca T lc
vn on. Bi vit ch yu nhn nhn vn n quyn trn phng din ni dung
t tng.
Nm 1996, trn Tp ch Vn hc s 6, trong chuyn mc Trao i kin
thc hin cuc bn lun ca cc nh nghin cu (Li Nguyn n, ng Anh o,
Phm Xun Nguyn, Vng Tr Nhn, ng Minh Chu,) v sng tc ca cc
cy bt n trn nhiu phng din: im mnh v im yu ca cc nh vn n;
ph n vi ngh vn; gng mt nhng cy bt n; ng gp ca nhng cy bt
n; tim nng ca nhng cy bt n, c bit, cc nh nghin cu tp trung
bn lun nhm l gii hin tng n r sng tc ca cc nh vn, nh th n. Tuy

21

nhin, trong khun kh mt cuc trao i ngn, cc kin a ra ch mang tnh

cht khi gi, cha o su phn tch vn n quyn mt cch thu o.
Nm 1988, trong Tng quan vn hc min Nam, V Phin nhn ra s xut
hin v ln t ca vn hc n min Nam giai on 1954 1975 vi cht ging c
th. Ln u tin, ng s dng khi nim phi tnh ch s khc bit ca cc
cy bt n. n giai on ny ph n khng cn ng v sau ca vn hc na m
h xut hin vi t cch l nhng ch th ng o trong sng to vn chng.
ng v phng din phi tnh, vn hc Min Nam thi k 54-75 cng ngy cng
nghing v n phi Thot u trn vn n nghe ting m m, cui cng nghe ra
o o [135]. Theo V Phin, cc nh vn n thi 1954-1975 min Nam u hi
n, Nguyn Th Hong n trong ci yu, Nh Ca th khi xng mt trng phi
b lu b loa, ging ni y sau ny thnh ra l mt c trng ca gii n thi i:
ci ging si ni, nhit lit, cc oan. Thc ra, ngay trong nhn nh ny ca V
Phin cha ng thnh kin v phi tnh. Hin nhin, ci ging nh vy cng c
trong tc phm ca nam gii. V th, n V Phin, vn phi tnh trong vn hc
n vn cha c xc nh r. Sau 10 nm, bi Suy ngh v c im ca n
vn s [26] ca Phng Lu hng s ch v phi tnh kha cnh bn th sng
to n gii. Theo Phng Lu, din sng khng c su rng ca n gii quy
nh mu sc t truyn v ti ch yu ca h l tnh yu. Quan im ny tm
ra c nt khi qut nht ca vn hc n ng thi nhng t thn n khng c
c tnh khu bit r rng.
Giai on th hai bng n t gia nm 1999 vi nhiu chuyn lin quan
n phi tnh trong vn hc c sc lan ta rt nhanh trn vn n, nht l ngoi
nc. Do c s tip xc vi ch thuyt n quyn, dng vn hc hi ngoi c bc
t ph rt ngon mc trong vic nghin cu v phi tnh. Nhng chuyn nh
Tnh yu, tnh dc v phi tnh trong vn hc, Tnh yu tnh dc ca Tp ch Vit,
chuyn Vn hc n quyn, chuyn Gii tnh trn trang DaMau.org lin tip
m ra nhiu khm ph.
22

Nm 2000, chuyn Tnh yu, tnh dc v phi tnh trong vn hc i u v

cng l chuyn tp trung hn c v phi tnh. Vi bi Ph n v vn chng
[130], Chm Khanh va t li vn ca Phan Khi nhng ln ny, ph n c
a ln v tr hng u, va tip tc trin khai nhn nh ca V Phin, rng trong
vn hc c s xut hin ngy cng ng ca tc gi n. Tc gi t ra ngn ngi
trc mt vn quan trng: Cch vit ca ph n so vi nam gii c g khc? S
khc bit ln nht thc cht l vn n quyn. Hong Ngc Tun vit Dc tnh
trong vn chng v vn o c, Nguyn Hong c vit N gii, n vn s
v vn gii [11], Nguyn Hu L vi Tnh dc trong vn hc Vit Nam di cch
nhn ca o l hn nhin v ca o l hc thuyt [133], Minh Tun vi Thy
Kiu v kht vng gii sex u cp n cuc gii phng ph n, gii phng
tnh dc. n b c quyn pht biu kht vng dc tnh ca mnh. Thm ch, c
nhng nh vn n xy dng nhng tiu thuyt trong n b s dng n ng
nh cng c phc v dc tnh. Hong Ngc Tun ch ra thi tr th phi tnh y
ch l h qu ca tinh thn phn khng bng bt thi k u, v sau, cc nh vn n
cng ngy cng t ra sng sut v bnh tnh hn trc vn gii phng thc ph
n khi nhng rng buc phi tnh v dc tnh suy ngh n nhng ngha rt
bnh thng trong cuc sng: nhng ngha v bn thn, hnh phc, gia nh, phi
tnh, trch nhim, tnh yu, chin tranh, t do, o c y mi l mnh t mu
m bc l phi tnh.
Nhng bi vit c tnh dn nhp l thuyt cn ch ra s khu bit nam n v
ngn ng. Trong Vn t v phi tnh [152], T n dn gii gi thuyt v s xut
hin vn t ca bc s Leonard Shlain: Theo Leonard Shlain, nam tnh tr thnh
mt c trng ca x hi k t ngy mt phn ng dn s hc c v hc vit.
Ch vit vn gn lin vi t duy phn tch v t duy phn tch li gn lin vi bn
cu bn tri ca no b. Trong khi n tnh li gn lin vi bn cu bn phi. Bn
cu bn phi phi hp cm xc, ghi nhn hnh nh v thng thc m nhc. V th,
tc th n thn, cc gi tr mang n tnh v quyn lc ca ph n ny n tng ng
23

vi s trn ngp ca cc hnh nh. Tc th nam thn, cc gi tr nam tnh cng nh

ch ph h ni ln cng lc vi ch vit. Coi ch vit ch yu l sn phm ca
nam gii l s tha nhn ca hu ht cc tc gi khi dn li nhng nghin cu v
ngn ng hc v vn ha hc phng Ty. Phan Vit Thy dn ra s k th phi
tnh trong ngn ng: ngn ng m chng ta hin ang s dng, vi t cch l mt
h thng (linguistic system) cng nh vi t cch l mt hot ng (linguistic
performance), ch yu l sn phm ca nam gii, trong mt x hi ph quyn, phn
nh nhng gi tr v nhng chun mc vn ha ca n ng [32]. Trong bi vit
Chuyn hip dm v vn phi tnh trong vn hc Vit Nam, Nguyn Hng Quc
c s phn tch rt sc so khi bin mt vn ca dc tnh, chuyn hip dm, tr
thnh mt vn ca phi tnh, vi ngha kp: chuyn gii phng tnh dc: hip
dm hay l thng dm?; chuyn gii phng ngn ng: ngn ng phi tnh hay ngn
ng b xuyn tc? ng cho rng trong vn hc, hip dm khng c m t nh
mt ti phm. N ch n thun l mt s kin, mt th tai nn, hay c khi, l lng
hn, mt th may mn i vi nn nhn. R rng y l mt cch nhn y k th
v phi tnh Mt cch v thc, ci c ca ph n cng b nam ha i: h c
nh l nhng ngi n ng c, cho nn khng nhn ra c nhng cch nhn y
bt cng trong chnh mnh l nn nhn. Do , ci chng ta thiu khng phi ch
l nhng tc gi n m l nhng ngi c n [137]. Nh vy, sng to ca ngi
vit n l phi bit gii phng mnh ra khi rng buc ca s k th phi tnh trong
ngn ng. c h, chng ta phi c nhng tiu ch nh gi mi, thot khi s chi
phi ca h thng ngn ng ph quyn.
Ngoi ra, c nhng bi nghin cu dn nhp rt chi tit l thuyt v ch
thuyt ph n, vn hc n quyn, hoc cng ang trong qu trnh tm ti nh: L
lun ph n: T Simone de Beauvoir dn Judith Butler ca ng Phng Qun, N
quyn lun ca Nguyn Hng Quc, Dy dy c sn mt ta vn chng ca
inh T Bch Thy, Ting ci ca nng Medusa ca Mary KlagesVi tnh cht

24

khi m, nhng nghin cu y gp phn gi hng tm hiu thc phi tnh nhng
cha ch nh nghin cu c th vn phi tnh trong vn th n Vit Nam.
Giai on th ba bt u t khong thi gian nm 2006 khi nhng nghin
cu v phi tnh trong vn hc n trong nc xut hin ngy mt nhiu. C ba
khuynh hng chnh: khuynh hng th nht nghin cu vn hc n thin v dc
tnh/sex, khuynh hng th hai nghin cu vn hc n thin v n tnh/thin tnh
n, khuynh hng th ba nghin cu vn hc n trn bnh din vn hc n quyn.
khuynh hng th nht, nm 2006, sau s ra i hng lot tc phm gy
shock trn vn n, trn cc bo, cc trang mng lp tc xut hin nhiu bi vit v
sex trong vn hc ni chung v trong vn hc n ni ring. Trang Vietnamnet m
c mt chuyn v Sex trong vn hc. Ni l chuyn nhng thc ra cc cy bt
gp mt li vit kh tn mn bng nhng quan im ch quan v khng c s phn
tch mt cch chi tit, c th. i tng ch yu m cc tc gi hng ti l sex
trong vn hc n. Nhng bi nh: Tnh dc trong vn hc hm nay, Dc tnh v
nhng ranh gii mong manh (Nguyn Huy Thip), Vn hc sex: chp nhn tm
cch i khc?(Vng Tr Nhn), Lch s - vn ha v sex trong vn chng
(Nguyn Ha), Tnh dc n thun ch cp thp (L t), Cc cy bt n gia
tro lu sex (Tm Huyn), Tnh dc trong vn chng ng i: Chuyn khng
c g m m th (V Th Ho), Sex trong vn hc tr thoi tro (Phng Quyn)
Hu ht, sex c nhn nh mt ngoi ng t, mt hnh ng bn ngoi
khiu dm, nh gi v sex trong vn hc hon ton da vo quan im o c
(tt nhin l nn o c truyn thng b chi phi bi nam gii). C ngi nhn sex
nh mt ngoi ng t m xt on cao tro hay thoi tro ca n. Nhng sex
trong vn hc l mt ni ng t, l mt phng din thuc v phi tnh, v th
n khng c cao tro hay thoi tro. Cha nng c vn sex trong vn hc n
thnh vn phi tnh, mt khc ch nhn cc cy bt n ng i vi gc sex,
chnh l khuynh hng c kh nng nh ng phi tnh l dc tnh.

25

 khuynh hng th hai, cc bi ni bt nht l: Vn phi tnh v m

hng n quyn trong vn hc Vit Nam ng i ca Nguyn ng ip [8],
thc phi tnh trong vn xui n ng i ca Nguyn Th Bnh [6], Qu trnh
gii phng thin tnh n trong vn hc ngh thut t gc nhn m hc tnh dc ca
Phan Tun Anh (Cng trnh tham gia xt gii thng Ti nng khoa hc tr Vit
Nam nm 2012). Vi quan im nh vn n khi vit v phi n s bc l c
nhng kh nng mang tnh "thin bm" v chn thc hn, trong bi vit ca mnh,
nh nghin cu Nguyn ng ip a ra mt bc tranh tng i hon chnh
v c tnh cht gi m cho nhng nghin cu v m hng phi tnh v n quyn
trong sng tc ca cc nh vn n thi gian gn y. Trong bi vit, cm t m
hng n quyn c tc gi s dng vi hm ch mc : Vit Nam cha c
vn hc n quyn hon chnh nh phng Ty, m mi ch c nhng du hiu
ban u nh l s pht trin ca thc dn ch. Khi nim n tnh/ n quyn/ vn
hc n vn cn c khng nh r hn. Tc gi Nguyn Th Bnh trong bi vit
ca mnh cp n nhng tuyn ngn ca mt s tc gi n ng i v
vit v coi nh kim ch nam hng nh vn n vo vic xy dng nhng nhn
vt mang m thc phi tnh v kin to nn th ngn ng ca thc phi tnh
trong tc phm. Tuy nhin, trong khun kh ca mt bi vit c tnh cht gi m
vn , nh nghin cu Nguyn Th Bnh cng mi ch dng li vic cp n
vic cc nh vn n x l mi quan h gia nhn vt n vi nghip vit, gia
nhn vt n vi nhn vt nam, gia nhn vt n vi vn tnh dc v a ra mt
s biu hin ca mt th ngn ng mang mu sc phi tnh trong vn xui n. S
nhn din, l gii v vai tr ca thc phi tnh i vi hot ng sng to vn
chng n gii ca tc gi Nguyn Th Bnh mi ch cung cp cho cc hc gi mt
vi im nhn trong qu trnh khm ph bc tranh a din v th gii qua con mt
nhng ngi ph n vn v cng b n. Cn tc gi Tun Anh trong bi vit ca
mnh li t vn kh gin n khi cho rng biu tng ca thin tnh n - theo
cch tc gi dn l hon ton tnh n. Tip tc i su vo lun im da trn
26

thin tnh n ca Phng Lu, Nguyn Hong c rt ra c tnh ngi bt ca cc

tc gi n: a- ti ch yu l tnh yu. b- Trung tm ca tnh yu l ci ti. cNn tng ca ci ti l trc cm [11]. Nhng cng trnh nghin cu rt cng phu
trong nh trng, c ch vit v phi tnh trong th n th hng khai thc vn c
phn i lch: T duy th n sau 1975 ca Hong Thy Linh [32] nhc n cht n
tnh phong ph v mnh m trong nhng khong suy t ca tm hn ngi ph n,
trong ti tnh yu, trong ti gia nh, Phi tnh trong th n Vit Nam sau
1975 ca Nguyn Ngc Thy Anh [32] khai thc vo nhng biu hin c khuynh
hng ng nht phi tnh vi n tnh, mu tnh, c tnh, dc tnh. Cn a
phn khai thc vn trong vn hc n l vit v hnh nh ngi ph n. Tha
nhn nhng n lc ca h trong vic gii thiu, chuyn ti khi nim phi tnh
mt khi nim m so vi vn hc ta by gi vn cn l mi, nhng chng ti cng
phi thng thn ch ra rng trong khi h phn tch, khi nim phi tnh bng chuyn
thnh khi nim n tnh, hay thin tnh n.
Khuynh hng th ba ni ln trong thi gian gn y, khi ch ngha n
quyn c nhc n nhiu hn Vit Nam. Bi vit trn ca Nguyn ng Dip
thc ra mun m rng cnh ca cho n nhng nghin cu v phi tnh v v vn
hc n quyn. Theo tc gi, vn hc ng i Vit Nam hin nay mi ch c m
hng n quyn v n th hin trn bn phng din: ngn ng quyt lit khng
km g nam gii ; cng khai xt li lch s v cc in phm ngh thut bng ci
nhn ring ca c nhn v gii n ; cng khai by t thi chng li s l thuc
vo th gii n ng v dm xng vo cc ti tnh dc ; tuy quyt lit nhng hi
m n tnh vn c bo lu mt cch v thc[8]. Nu nh nh nghin cu
Nguyn ng ip nhn mnh n hi m n tnh nh mt bo lu v thc th
Inrasara li i hi s vt thot im c hu . Th n trong hnh trnh ct ui
hu t n [19] l bi vit gi nn tng v s gii phng khi gii v s b buc
v ngn ng ca ngi vit n, Du hiu n quyn trong vn n Vit Nam ca Bi
Th Thy c hi hng l s tip bc li i ca tc gi Nguyn ng ip; Ph
27

bnh vn hc n quyn ca L Lan mang li ci nhn lch s v cc tro lu ph

bnh vn hc n quyn th gii Thi gian gn y, trong mt bi nghin cu c
t Nhng no ng n vi truyn ngn Vit Nam ng i, tc gi
Nguyn Thanh Tm khng nh rng, hin nay, cc nh nghin cu thng tip cn
th loi ny bng mt s cch thc tip cn, nhng ch yu l theo hai hng chnh
l tip cn t thi php hc (theo hng ny c th k n mt s nghin cu ca
La Khc Ha (Du hiu ca Ch ngha hu hin i trong vn hc Vit Nam qua
sng tc ca Nguyn Huy Thip v Phm Th Hoi), Cao Kim Lan (Lch s trong
truyn ngn Nguyn Huy Thip v du vt ca h hnh thi php hu hin i), Thi
Phan Vng Anh (Ngn ng trn thut trong truyn ngn Vit Nam ng i), )
v tip cn t gc phn tm hc (theo hng ny c th k n mt s bi vit
ca H Th H (Hng tip cn phn tm hc trong truyn ngn Vit Nam sau
1975/ Tnh yu trong truyn ngn hin i Vit Nam nhn t cc phc cm), Trn
Thanh Nh, Trn Huyn Sm (Mt s th nghim phn tm hc Freud trong vn
hc Vit Nam) v mt s lun vn thc s khc. Tuy nhin, tc gi cng nhn nh:
Chnh v sc ph bin v kh nng nh hng ln ca thi php hc/t s hc trong
nghin cu loi hnh tc phm t s li to thnh mt i t s. Biu hin rt r
l nhiu lun n tin s, lun vn thc s v cc bi vit vi ti Th gii ngh
thut, Khng gian ngh thut, Thi gian ngh thut, Ngh thut trn thut, Ngn
ng trn thut,trong mt tc phm hay mt nhm tc phm no . Sc ht ca
i t s ny to nn i l ca nghin cu nhng cng gy nn p lc trong vic
khm ph nhng hng i mi trong vic tip cn truyn ngn ng i. V
tip cn truyn ngn ng i t phn tm hc c nhng u im ring m
nhng phng php khc gn nh vp phi ro cn. Chn tri ca s thng din
c c vn m nh nhng phng php khc nhau trong cng ng din gii.
Tuy nhin, hng nghin cu phn tm hc trn th loi truyn ngn ng i
nhn chung vn cn kh m nht.

28

Nh vy, vic dng mt m hnh l thuyt c sn, t trn xung to nn

mt li nghin cu o chn cho va giy kh ph bin trong nghin cu vn
hc. V, ng nh nh nghin cu Nguyn ng ip nhn nhn: Vn gii tnh
l mt vn phc tp. N gn lin vi thc h, chnh tr, tn gio, c th hin
r nt qua ngn ng v vn hc[8, tr.9]. Nhng nghin cu v phi tnh v n
quyn trong vn hc Vit Nam vn thiu mt ci nhn h thng v tng gii; vn
mi ch nh khc do u ca bn giao hng y thanh sc cn c tip tc
khm ph.
Tiu kt
C th ni, nhng ln sng u tranh ca phong tro n quyn, cc l thuyt
ph bnh n quyn trn th gii xut hin t cui th k XVIII v ko di cho n
tn ngy nay nh l mt minh chng cho cng cuc i tm li chnh mnh- tm li
bn ng lun au u, mn mi v cha bao gi ngng ngh ca mt na nhn loi.
K t khi Ch ngha cu trc xut hin vi xc quyt rng c tnh l mt cu trc
c to ra ch khng phi l mt thc ti tuyt i c nh th iu m ra mt
chn tri ht sc rng ln cho t duy n quyn lun. Mc d nhiu ngi vn c
th nghi ng bng ci cch quen thuc ca Ch ngha hu hin i, rng khng c
g l tuyt i m lun bt nh, khng c mt i t s; ci ti l mt h cu, v
do , khng th c ci ti mang bn tnh n, th h vn phi tha nhn rng
trong cc tc phm vn hc, nht l nhng tc phm vn hc do ph n sng tc
vn lun tn ti mt bn sc n gii, mt hi m n tnh, mt thin tnh n
mang m hng n quyn y kht khao. Nghin cu v phi tnh v n quyn
trong vn hc nhiu nc trn th gii ni chung v Vit Nam ni ring khng
phi l mt hng i mi nhng cng cha bao gi c bi tnh hp dn v c s
phc tp ca vn . Trong sut chng ng di ca lch s vn hc dn tc,
chng ti nhn thy gii n thc s xc lp ting ni ca mnh bng rt nhiu
cch biu t trong din ngn. khm ph nhng cch biu t ca cc din ngn
y trong vn hc Vit Nam, c bit l vn hc Vit Nam ng i qua sng tc
29

ca chnh n gii vn lun cn mt hng nghin cu y trin vng, c ngha

vn ha su sc.

30

Chng 2
VN PHI TNH V N QUYN TRONG VN HC
TRUYN THNG
Tt c mi th b n trn th gian ny cng khng th snh ni vi s b n
ca n b. Khng phi ch khi ngi ta c chim ngng bc tng thn
Venus v n thn tnh yu v sc p ca Hy Lp th ngi ta mi thy c s b
n v sc quyn r ca ngi n b m ngay t khi tng ra cc ng ti cao
kin to nn th gii th ngi ta mun t nhng ngi ph n y quyn nng
vo . D vy, bc tng thn Venus c pht hin ti Milos nm 1820 trong
tnh trng b ri lm hai mnh dng nh mang n th gii ny ni m nh v
phn n b. Nhng ngi n b vn c sinh ra l chu kh au hay chnh
h b Thng pht k t khi nng Eva d d chng Adam n tri cm?
chu , ngi ta cng tng mt thi coi cuc sng trun chuyn ca ngi
n b l do kip sinh ra th. Nhng ngi ph n, thm ch cha c sinh ra
chu thit thi v kh au. L mt trong nhng t nc vn c mt nn vn ha
c xut pht im Mu h, nhng cng ging nh mt s nc thuc vng vn
ha Hn khc, Vit Nam chu nh hng su sc ca vn ha Khng Nho- nn vn
ha ct cht cuc i ngi ph n bng si dy cng ta khng l ca tam
tng, t c. X hi phong kin y ry nhng h tc khin nhng ngi ph n
Vit Nam truyn thng tr thnh nhng k n l, ph thuc vo n ng v i khi
chnh h cng chp nhn iu . Khng t gii cu cho mnh c trong cuc
sng thc, mt s ngi ph n ly vn n lm cu cnh. Chng ta c th
nhn thy r iu ny trong vn hc dn gian, v c bit l trong vn hc Vit
Nam thi Trung i. Tuy nhin, nhng biu hin phn khng vi nhng bt cng
trong x hi i vi ngi ph n trong vn hc Vit Nam truyn thng dng nh
ch l mt s quy p v vng bi mt khi thc c nhn cn b tn gio chi
phi v nhn thc vn ha ca con ngi cha pht trin n mt trnh nht
nh th thc phi tnh cha th tr thnh thc t gic. Tuy vy, d mun hay
31

khng, thc phi tnh v n quyn vn c th hin trong vn hc dn gian v

vn hc Trung i Vit Nam bng m sc ring ca nhng ngi ph n giu lng
trc n v lun kht khao hnh phc.
2.1. S xc lp thc phi tnh v n quyn trong vn hc Vit Nam truyn
thng
2.1.1. Vn ha Mu h - nn tng ca thc phi tnh trong vn hc Vit Nam
truyn thng
Nh chng ti cp trn, Vit Nam l t nc c xut pht im l
vn ha Mu h. T xa xa, tc th Mu i vo lng cng chng v tr thnh
nguyn l. Mu l hin thn ca s c ma, mt c vng truyn kip v hnh
phc phn thc ca ngi nng dn. Mu cn biu hin mt tinh thn nhn i rt
cao [40, tr.174]. T tng v tc th Mu ca ngi Vit vn xut pht t nn vn
ha nng nghip la nc lu i. Ngi ta cn ma mng ti tt duy tr cuc
sng, v ngi ta th Mu cu xin s sinh si ny n ca hoa mu v ca con
ngi.
Theo GS.TS Ng c Thnh trong cun o Mu Vit Nam th Hnh nh
trong mi trng lng x Vit Nam, in hnh l ng bng Bc B, c s phn
cng no v mi trng giao tip x hi mang tnh gii. l nh l ni sinh
hot giao tip ca nam gii, cn cha, n ph th Mu l ni sinh hot ca ph
n [40, tr.390]. Nu nh, cc lng qu Vit Nam, nh l trung tm chnh tr,
thu ht s hin din ca nam gii th Cha l trung tm tn gio, vn ha tm
linh, thu ht s hin din ca ph n.
M thc tin Pht, hu Mu chnh l cn nguyn ca vic hu ht cc ngi
cha Vit Nam (c bit l Bc B) u c in th Mu. T lu, tc th Mu
nh l mt nguyn l ca nn vn ha Vit Nam. Cng vi tn ngng th cng T
tin, tn ngng th thn, tn ngng th Mu rt ph bin, nhiu ngi gi l o
th Mu. Ti cc cha ngoi chnh in th Pht, bao gi cng c ban th Mu v
th cc thnh trong o Mu. Ti cc n ph th th cc thnh trong o Mu
32

chnh in. o Mu v c bn, theo h thng nh sau: Ngc Hong Thng l

ngi thnh cao nht (tuy nhin trong tm thc dn gian, Ngc Hong c phn m
nht, khng c cao). Tam ta Thnh Mu tng trng cho tri, t v nc,
T ph Cng ng th Mu thng Thin, Mu thng Ngn, Mu Thoi v Mu
a. Mc d nhiu ti liu nghin cu v o Mu gn y cho rng cc v Thnh
trong o Mu c c n thn v nam thn, c c B ng v ng ng, nhng cn
phi khng nh rng o Mu trc ht gn lin vi i sng tm linh ca ph
n, n thuc phm tr gii [40, tr.385].
V xut pht im ca o Mu Vit Nam, c rt nhiu nh nghin cu nh
Trn Ngc Thm, Trn Quc Vng, Ng c Thnh cho rng tn ngng ny khi
ngun t nn vn ha nng nghip la nc. Trong bi cnh ca x hi nng
nghip trng la nc vng nhit i gi ma, ni m vai tr ca ph n
c cao, th vic nhn thn ha t nhin di dng n thn l ph bin. Cc n
thn mt tri, n thn my, ma, sm, chp, l kt qu li t duy tng hp v
bin chng ca ngi dn mang trong mnh t tng ca nn vn ha gc nng
nghip. T tng ny chnh l l yu t quan trng pht sinh tn ngng phn thc
mt tn ngng sng bi s sinh si ny n ca t nhin v con ngi [39,
tr.218]. Xt v bn cht, t nhin v tnh n c nhng c im chung c bn, l
sn sinh, bo tr v che ch [40, tr.386]. Trong ngh thut to hnh dn gian ca
nhiu dn tc Vit Nam, chng ta c th thy khng t nhng cch m phng
cnh giao hoan trai gi hay s m t cc b phn sinh dc nam v n. Nhng hnh
tng y c th phng, c ti hin trn thp ng hay cc nghi l phn thc.
Bng cch , ngi dn nng nghip la nc gi gm li khn cu cho ma
mng bi thu, gia sc sinh si v n b mn .
n, ph th Mu khng ch l ni mang n cho con ngi c m v mt
s sinh si, v mt cuc sng an lnh c ch che, tha mn cc nhu cu tm linh,
m cn l ni nhng ngi ph n gp g, trao i, bn bc v cc kha cnh
ca i sng, nhng tm t nguyn vng, gii ta bt cc bc xc gia nh v cng
33

ng. Nh vy, xt v mi phng din, Mu c th lm tha mn cc c vng v

cuc sng trn tc vi sc khe, ti lc ca con ngi, nht l nhng ngi ph n
Vit lun phi gnh trn vai mnh nhng gnh nng lo toan. Tc th Mu c th lan
ta v ngy cng c m rng theo bc chn v tm lng thnh knh ca nhng
ngi ph n to tn. Mc d hin vn cha c mt nh nghin cu tn gio hay
vn ha dn gian no xc nh r thi im ra i ca tc th Mu Vit Nam,
nhng c mt iu chc chn rng o Mu lun pht trin song hnh cng o
Pht; cc n, ph th Mu c lp ngy cng nhiu hn. L do khin o Mu
ngy cng c m rng cng gn lin vi cuc sng ca ngi ph n. Nu nh
xa kia, ngi ph n ch sut ngy ti mt ti mi bn bp nc ci canh hay trn
cnh ng lng v th gii tm linh gn lin vi nhng c vng, kht khao ca h
thng c gi gm ni th Pht v th Mu trong cc n, cha ti lng th dn
dn, cng vi vic bun bn chy ch ca ngi ph n t lng ny sang lng
khc, t tnh ny sang tnh khc khin cho ven cc con ng bun bn y mc
ln khng bit bao nhiu l n, ph th Mu. o Mu lun ng hnh cng vi
ngi ph n trong kht vng may mn, bnh an.
o Mu, nh vy, dn i su vo i sng ngi Vit khng ch trong tm
thc m trong c ngn t. Trong ting Vit, hu ht danh t u i km vi nh t
con, ci. Ci c dng nh mt tnh t ch nhng g c v ln, quan
trng, chnh, trung tm: sng ln gi l sng Ci, ao ln gi l ao Ci, ng ln
gi l ng Ci, ct ln gi l ct Ci, Ngi Vit cho rng phc c ti
Mu nn mi c cu Con h ti m, chu h ti b, Lnh ng khng bng cng
b, Nht v, nh Gii.
Gn vi ci ngun vn ha dn tc, thc phi tnh dn c ngi ph
n Vit Nam xc lp. Theo thi gian, cng vi nhng tin b ca khoa hc k thut
gp phn m ra cho ngi ph n mt cuc sng mi; s thng li ca cc
phong tro u tranh cho n quyn trn ton th gii cng nh hng su sc
n cuc sng ca ngi ph n Vit Nam. Nu nh ngi ph n trong ca dao
34

xa m h nhn ra s bt bnh ng nam n, nhng li ch bit than thn trch

phn th ngi ph n trong vn hc thi k Trung i mnh m phn khng li
x hi vi nhng lut l h khc chn p, tc ot hnh phc ca chnh h; cn
ngi ph n trong vn hc hin i t tin khng nh vai tr ca mnh trong gia
nh v ngoi x hi. V sau ny, ci ti c nhn tng su bn th c khm ph
trong nhng tc phm vn hc ng i mang n cho vn hc nhng tri
nghim mi, nhng hiu bit mi v ngi ph n.
2.1.2. Nho gio v n quyn trong vn hc
Vit Nam nm trong khu vc vn minh ng Nam bn a trc khi tip
thu nh hng ca nn vn ha n- Hoa, vn c c trng l nn vn minh c
canh cy la nc, tng tn ti ch mu h ph bin v dai dng, c nhiu n
thn n mc ngi ta cho rng th gii thn linh Vit ton l n. Tuy nhin, theo
dng lch s ca nhn loi, x hi Vit Nam dn chuyn sang ch ph quyn.
Ngi ph n Vit Nam bt u chu s chi phi ca t tng Khng T v ch
ph quyn Nho gio. Thuyt tam tng, t c bin ngi ph n Vit Nam
thnh nhng sinh th th ng, ph thuc hon ton vo n ng.
Vo cui i Ty Hn v u i ng Hn, cng vi chnh sch cai tr v
Hn ha vng t c Vit Nam (thi gi l Giao Ch, Cu Chn), Nho gio
bt u c du nhp vo Vit Nam. S sch Vit Nam v Trung Quc u ghi li
cng lao ca hai vin quan l Tch Quang v Nhm Din trong vic khai ha l
ngha, m mang phong tc mi. Nhng theo s thn Ng S Lin (th k XV) tng
bnh lun trong sch i Vit s k ton th th s hin din tng i r nt ca
Nho gio nc ta c l ch tht s bt u vo cui i ng Hn vi vai tr tch
cc ca S Nhip trong vic lm cho nc ta thng thi th, tp l nhc [42].
L mt hc thuyt chnh thng c nhiu triu i phong kin Vit Nam p
dng tr quc, hin nhin Nho gio c a vo Vit Nam vi y Tam
cng, Ng thng, Tam tng, T c; ngi qun t phi bit hnh o v t
c ba iu trong qu trnh tu thn: t o, t c, v bit Thi, Th, L, Nhc.
35

V mt khi Nho gio ln ngi, tr thnh trung tm th o Mu, v mt

phng din no , li v tr ngoi vi trong i sng ngi Vit.
m ang, chung thy, yu chng, thng con v lun t an phn, hy sinh
bn thn mnh cho gia nh c coi l phm cht ca ngi ph n Vit Nam
truyn thng. C l, tiu ch nh gi nhng chun mc v phm cht o c
nh th i vi ngi ph n bt ngun t nhng quy nh ca Nho gio dnh
ring cho ngi ph n v tam tng, t c. Trong cc xu hng ph phn
Nho gio u th k XX, ni ln mt xu hng ph phn Nho gio nh mt hc
thuyt v nam quyn n p n quyn. Trong thi gian gn y, c nhiu nh
nghin cu c Trung Quc v Vit Nam u tha nhn rng, bn cnh nhng gi
tr m Nho gio em li th dng nh vn n quyn l im yu ca Nho gio,
c th dng n h gc Nho gio [42]. Nhng ngi ph phn Nho gio
khng ngn ngi ph phn Nho gio l hc thuyt qu nghit ng i vi ph n,
nht l vn trinh tit ca ngi ph n. Nho gio khng nhng cao c hy
sinh, lng chung thy ca ngi v m cn cao mu ngi ph n th tit v
tun tit theo quan nim cht i s nh, tht tit s i [42].
Vi ci ngun vn ha Mu h, li coi n, cha l ni gi gm kht vng
tm linh, ngi ph n Vit Nam gn gi vi o Pht hn o Nho. V c l, h
cng khng quan tm lm n nhng trit l cao siu ca o Pht m ch t tm
t nguyn hng ti cch ng x mang tnh o l ca Pht, l hin gp
lnh, c gi c bo, tu thn tch c cho i sau,; cn nhng iu l h khc
do Nho gio mang n th li b buc h vo nhng th phi tun theo, phi chp
thun. Sng trong s p ch ca Nho gio, ngi ph n vn lun c khuyn
khch cam chu thn phn, an phn th thng. C l, v th, bng dng ngi ph
n trong ca dao vn nh nhng thn c trng ln li trong m, ch lng l lm trn
bn phn ca mnh, hoc gi khi cht m h nhn ra thn em l phn gi,
phn n nhi, phn n b th ct ting than thn trch phn v gi gm ni

36

nim ring vo nhng cu ca, li ht thm m d cm v s mng manh ca kip

phn.
T th k XVIII n cui th k XIX, khi Nho gio thc s vn gi vai tr
thng tr, khi nhng lun l Nho hc n su vo tm thc ton x hi Vit Nam,
khi ngi ph n nht nht phi tun th nhng l gio phong kin h khc ca
o Nho th dng nh nhng khc ca ai on ca ngi cung n, nhng li tm s
hao gy, ho mn ca ngi chinh ph, nhng li phn khng, ln n x hi bt
cng, i bnh ng nam n ca nhng ngi ph n b x hi phong kin dn n
tn y cng cng lc c ct ln. Mc d th, thc phi tnh v cm quan n
quyn cng nh nhng nh la do chnh ngi ph n nhen ln ri li t dp tt.
Nhng ngi ph n trong x hi phong kin vn khng t gii thot c chnh
mnh khi nhng quan nim Thin nh, rng s phn mnh c nh ot,
rng mnh khng phi t nhin c sinh ra l phn m hng v chp nhn ni
trun chuyn tin nh.
Nu nh k Khoa c Nho hc u tin vo nm t Mo 1075 nh du sc
mnh, s c tn ca Nho gio trong chnh th Nh nc phong kin Vit Nam th
k Khoa c Nho hc cui cng c t chc vo thng 4 nm K Mi 1919
nh du li tn ca Nho hc v s kt thc ca x hi phong kin Vit Nam. T
y, lch s Vit Nam bc sang mt trang mi v cuc u tranh cho n quyn
cng bc sang mt thi k mi vi nhng chuyn bin mi.
2.2. Cm quan phi tnh v thn phn ngi ph n trong ca dao
C th coi ca dao l mt tm la o vt ngang bu tri vn hc dn gian
Vit Nam nhng cnh c trng chao nghing bay ln hoc dng chn trn .
S d chng ti mun bt u phn vit v cm quan phi tnh ca ngi ph n
trong ca dao bng mt hnh nh tng hnh nh vy l v chng ti lin tng n
nhng ngi ph n Vit Nam nh nhng cnh c trng khng mi trn bu tri v
cn lm mt im dng chn l tm la o ca ca dao. Nhng cu ca dao t xa
n nay qu tht c sc sng ring bi n khng ch lm nao lng nhng ngi ra
37

i m cn lm nao lng nhng ngi li. Nu ai tng sng xa qu hng, ni

nh qu bng vt cht hin hin trong tim thc l canh rau mung v c dm
tng th ni nh tinh thn chnh l nhng bi ht dn ca, nhng cu ca dao ngt
ngo gn vi hnh nh ngi ph n p. Vi t duy hn nhin ca folklore, vi
nh hng ca vn ho Mu h, li cha b chi phi qu nhiu v rit rng bi t
tng nam quyn Nho gio, cc ngh s dn gian nhn ngi ph n mt cch
thin cm hn v chnh xc hn. Nhng cu ca dao ca ngi nhng ngi ph n
c v p sc so, m thm, hn hu l nhng minh chng c th. Ca dao ca ngi
v p ca ngi ph n thng bng nhng hnh nh, li so snh va chn thc,
va thun Vit, li va gn gi: C tay em trng nh ng/ Con mt em lic nh l
dao cau/ Ming ci nh th hoa ngu/ Ci khn i u nh th hoa sen.
Mi ngi thiu n u c mt ci duyn, mt s hp dn ring lm say
m lng ngi khc phi. Nhng tu chung, nhan sc ca cc nng cng khng
ngoi nhng iu c ca dao truyn tng. C nng p nh mi tc rm di
bng bnh, v i chn my cong vng nh vin trng non: Chn my vng
nguyt c duyn/ Tc my gn sng p duyn t hng.
Hay c nng p nh cp lng my thanh mt nh l liu v khun mt
thun di nh dng l rau rm: Nhng ngi con mt l rm/ i my l liu ng
trm quan tin.
Gn vi nn vn ha Mu h, chng ti cho rng nhng cu ca dao d dng
c cm nhn, d dng c ghi nh bi trong lun gn vi hnh nh ca
ngi ph n. Qua ca dao, ngi ta thy bng dng thn thng ca b, ca m,
ca ch, ca em vi bao ni lng thm kn cn c s chia, bao bun vui cn c
nng niu trn trng. Dng nh, trong th gii tm linh, o Mu l ni tm v ca
nhng ngi ph n c yu thng, che ch, cn ca dao chnh l mt din
n ngh thut nhng ngi ph n tri lng. Nu iu c xc nhn th
cng khng c g l l khi trong ca dao, hnh nh ca nam gii ch thp thong n
hin, nh l i tng ngi ph n trn tnh.
38

Nh chng ti cp trn, l mt t nc nm trong khu vc nng

nghip la nc thuc nn vn ha Phng ng vi vng vn minh ng Nam ,
vai tr ca ngi ph n Vit Nam vn lun c cao bi h l lc lng lao
ng chnh trong x hi t vic ng ng lm ra ca ci vt cht n vic chm lo
cho gia nh, dy d con ci. Nhng k t khi t tng Nho gio xm nhp v tr
thnh tn gio thng tr x hi Vit Nam th nhng quan nim lnh ng khng
bng cng b, rung su, tru ni khng bng con gi u lng, phc c ti
mu, dn dn b thay th bi nhng quan nim c ngha i lp nht nam
vit hu, thp n vit v, nhi n thng tnh, ti gia tng ph, xut gi tng
phu, phu t tng t, Ch nam quyn c xc lp cng Nho gio khin
cho ngi ph n b y xung a v thp km trong x hi: Khn ngoan cng
th n b/ D rng vng di cng l n ng; n ng nng ni ging khi/ n
b su sc nh ci ng tru.
S phn bi t ca ngi ph n c th hin trong ca dao nh mt ting
ku thng: Cm tru, cm o, cm khn/ Cm dy lng la, xin ng cm em.
C th ni, khng mt th loi vn hc no, cm quan v thn phn ngi
ph n li minh trit nh trong ca dao. B chi phi bi t tng Nho gio, nhng
ngi ph n thng minh sc so nht cng khng c tha nhn; thn phn
ngi ph n bt bo khng t ch c s phn ca mnh. Nhng bi ca dao bt
u bng t Thn em dng nh l s th hin tt yu nhng li than thn trch
phn ca nhng ngi trong cuc. Chng ta c th d dng tm thy nhng cu ca
dao chan cha cm thng cho phn n: Thn em nh tm la o/ Pht ph gia
ch bit vo tay ai; Thn em nh ging gia ng/ Ngi thanh ra mt, ngi
phm ra chn; Thn em nh ht ma ro/ Ht ri xung ging, ht vo vn hoa;
Thn em nh ht ma sa/ Ht vo i cc, ht ra rung cy; Thn em nh ming
cau kh/ K thanh tham mng, ngi th tham dy; Thn em nh chi u h/
Phng khi ma gi i v chi chn/ Chi ri li vt ra sn/ Gi ngi hng xm c
chn th chi;...
39

L ngi to ra ca ci vt cht nhng ngi ph n trong x hi xa li

khng c tha hng thnh qu lao ng ca mnh: C kia ct c ng mu/
Chn tru cho bo, lm giu cho cha/ Giu th chia by chia ba/ Phn c l gi c
l bao nhiu.
L ngi kin to i sng tinh thn, l ch da cho gia nh v con ci sau
ny, nhng h tc cha m t u con ngi y khin ngi con gi xa khi bc
vo hn nhn li khng c quyn la chn hn phu, khng c php t nh ot
hnh phc: Con vua ly thng bn than/ N dt ln ngn cng phi i theo. M em
tham go tham g/ Bt em bn cho nh cao sang. M em tham thng xi rn/
Tham con ln bo, tham tin Cnh Hng. Em bo m rng ng/ M hm m h
m bng ngay vo. By gi chng thp v cao/ Nh i a lch so sao cho bng.
Mc d nhng gi tr vt cht khng c cng nhn, nhng gi tr tinh thn
khng c cao, nhng ngi ph n xa sau khi lp gia nh vn mt lng
hiu thun, hy sinh v chng, v con. Dng nh, trong ci x hi nam quyn, y
tnh gia trng y, ngi ph n ch bit thc hin ngha v v chp nhn s phn:
C con phi kh v con/ C chng phi gnh giang sn nh chng. C chng phi
ly cng chng/ ng cay phi chu, mn nng phi theo. V chng thip phi m
cua/ Nhng nh thn thip th mua my ng. V chng thip phi long ong/
Nhng nh thn thip cng xong mt b.
Nhng t, cm t v, kh, ly, gnh, long ong, phi chu,
phi theo dng nh xut hin kh ph bin trong ca dao. Ngi ph n xa
dng nh ch nhn v mnh nhng ng cay, nhc nhn m khng mt li on
thn chng con, cha m. Nhng cu ca dao ni v s kh au ca ngi ph n
lun gn lin vi s hy sinh thm lng nhng v i. Hn th, vi t tng ph
quyn, a th nn ngi n ng vn d a tnh thng nm th, by thip. Nc
mt ngi v b ph tnh li cht cha qua nhng li than ng cay: Ngy no anh
iibng anh beo/ Tay ct chn thuc, tay o mi chanh/ By gi anh khi anh lnh/

40

Anh m nhan sc anh tnh ph ti. Gi a bi chui sau h/ Anh m v b b b

con th.
Nc mt ngi v c b ph tnh tht ng cm thng, nhng ngi v l
cng vo cnh tr tru hn th: Ly chng lm l kh thay/ i cy, i cy ch
chng k cng/ Ti ti ch gi mt chng/ Ch cho manh chiu, nm khng chung
b/ Mong chng, chng chng xung cho/ n khi chng xung, g o o gy dn.
Trt nhng nhc nhn, cay ng y vo ca dao, ngi ph n ong y
vo nhng li ca dao cm quan v phi tnh, v thn phn.
Bn cnh cm quan thn phn mang c th ca tnh n , ngi ph n
xa m h nhn ra s bt bnh ng nam n trc s tn ti, s sng. Ca dao
mi l ting ni phn khng li quan nim o c tri cht ngi ph n trong
lun l, tam tng: Khng chng m cha mi ngoan/ C chng m cha th gian
s thng. Ch trinh ng gi ngn vng/ T anh chng c n chng l nm.
Vng sao Hm c sao mai/ Vng chng thip c trai trong nh. Chi cho thng
trng long bng/ Ri ra ta s ly chng lp nghim.
Vi ca dao mi, mc d li ca c ct ln c cht chua ngoa, bng a,
nhng dng nh thc gii phng tnh dc dy sng trong tm thc ngi ph
n.
2.3. Cm quan phi tnh v n quyn trong vn hc Vit Nam trung i
Nh chng ti nhn nh trn, t u th k XV n cui th k XIX,
Vit Nam, Nho gio vn gi vai tr l h t tng thng tr. Vn hc Vit Nam t
u th k XV n cui th k XIX l ngun t liu qu gi cho chng ti suy ngh
v vn n quyn v nh hng ca Nho gio n vn ny. Trong khun kh
mt x hi Nho gio nam quyn, thc t sng tc vn hc giai on ny cho thy
vn phi tnh v n quyn nh nhng ting trng c ging ln lm x hi
phong kin lay chuyn, mt i ci uy quyn tng nh bt di bt dch ca n.

41

2.3.1. Chuyn ngi con gi Nam Xng v ngi ph n vi ni bun nhn

th
C l, vi mt thin c k bt nh Chuyn ngi con gi Nam Xng
trong tp Truyn k mn lc ca Nguyn D (th k XVI) th chng ti khng th
khng nhc n khi a ra nhng vn v phi tnh v n quyn, v thn phn
ngi ph n trong vn hc Vit Nam Trung i.
V nng vn l nhn vt n c Nguyn D xy dng vi tt c tm lng
yu thng. Nng l hin thn ca ngi con gi n np gia phong theo ng ngha
vi c cng, dung, ngn, hnh. Gn ba nm chng tham gia chin trn l gn ba
nm nng gn lng gi tit chung thy ch chng, nui con, phng dng hiu
ngha vi m chng ht mc. Mt ngi ph n chun mc, theo l thi nh
V Nng l ra phi c hnh phc. Th nhng, nng li bt hnh v ni bt hnh
ca nng li n t nhng iu tng nh khng th n. Hnh phc tht mong
manh, mong manh n ni chnh V nng cng chng th ngh ti, chng th
tng tng ni. C th ni, cu chuyn gia nh bt hnh ca V nng sau ny
c rt nhiu ngi m x tm ra nguyn nhn. Qu tht, nhng gia nh
hnh phc th hnh phc ging nhau, cn nhng gia nh bt hnh th mi gia nh
bt hnh mt kiu. C rt nhiu kin cho rng s d V nng bt hnh l do
chin tranh bi chin tranh khin nng phi xa Trng Sinh v mi chuyn mi
bt u t . V ri, ngi ta i n kt lun rng Nguyn D t co x hi
phong kin bi y mt ngi con gi tui va i tm nh nng V nng n
ch phi gieo mnh t t. Nhn li nhng dng ch hin hin trong Chuyn ngi
con gi Nam Xng, chng ti cng khng bit Nguyn D c hm t co x
hi phong kin hay khng, nhng vic nh vn ch trch lng ghen tung m qung
v thi gia trng ca Trng Sinh th qu r rng. Trong gia nh, ch quyn
trong tay gia trng th n b tt l khng c quyn g c. Khng gio ch trng
nam tn n ti, trng nam khinh n, li vun p thm quyn uy ca gia trng m
nn a v ca n b [2, tr.109]. l v chng u gi tay p, vy m Trng
42

Sinh li nghi ng v, khng cho nng ly c mt c hi thanh minh. C l, thi gia

trng phong kin ngm su vo u c ca chng Trng v lm chng mt ht
l tr. Mn yu t thn thnh ca truyn k, Nguyn D V nng c v
ca Nam Hi Long Vng cu sng. Tuy vy, V nng vn khng th quay li
trn gian sng vi chng con c d ni oan c ha gii. C l, mt ngi
nh chng Trng th khng ng c hng hnh phc v khng ng c mt
ngi v oan trang gi tit, trinh bch gn lng nh nng V nng yu thng.
Hnh ng nhy xung sng t vn ca V nng khin ngi ta lin tng n
hnh ng t vn ca nng Kiu xung sng Tin ng sau ny. Tuy vy, ni bt
hnh ca nng Kiu cn c nhng nguyn nhn c th lin quan n nhng k n
trn ngi trc, i din cho x hi phong kin nh M Gim Sinh, T B, S
Khanh, Hon Th, H Tn Hin, Cn ni bt hnh ca V nng th li nm
ngay ci bng ca mnh, ngay lng tin gia nhng ngi thn yu nht. Nhng
ti sao nng V nng phi cht? Nng cht bi khng th chu ng c lng
ghen tung v nhng li lng m ca chng Trng? Hay ci cht ca V nng
xut pht t chnh nhng n c ca nng v ni nhc bi hai ch tit hnh b
nghi ng m khng c cch g minh oan, ty ra c? V nu vy th nhng ngi
ph n xa, t h eo vo c mnh ci trng ca l gio phong kin h khc,
oan nghit.
Chuyn ngi con gi Nam Xng khp li tht m m d on kt c
th lm hi lng mt s c gi. D vy, nhng cu ni cui cng ca V nng
dnh cho chng cng ch bay l l trn mt nc v ri s li bin mt theo nng.
thc phi tnh v n quyn khng th ch dng .
2.3.2. Cm quan tnh dc trong th H Xun Hng
Vo gia th k XX, khi hai nh n quyn ni ting l Vigrinia Woolf (M)
v Hlne Cixous (Php) ln ting c v cho cuc u tranh n quyn bng cch
ku gi nhng ngi ph n hy cm bt vit vn v vit v chnh nhng ngi
ph n a nhng ngi ph n b xa cch, b qun lng, b ng ngoi ra vn
43

hc tr li vi vn chng, th Vit Nam trc hng trm nm, c mt n s

h H tng cm bt v ting ni ca ph n. y, chng ti khng c so snh
hay hm ch vic H Xun Hng lm mt bc i trc so vi phong tro n
quyn th gii m ch mun nhn mnh n s gp g ca nhng ngi u tranh
cho phi tnh v n quyn l cch thc v hnh ng ca h. H mun dng ngi
bt ca mnh vit v chnh mnh v vit v nhng iu mnh tri nghim trong
cuc sng.
Trong bi cnh x hi nam quyn, ni ngi ph n vn lun c rn dy
phi sng theo l gio, phi bit cam chu thn phn th ting ni ca mt nh th
n nh H Xun Hng cp n quyn sng ph n di gc i sng bn
nng thc s l mt ting ni mi, c ngha bnh vc n quyn su sc.
H Xun Hng (cha r nm, thng sinh, mt trc nm 1842) l mt nh
th to ra bc t ph trong vn hc, khng nh bc tin v l ngi t nn
mng cho ch ngha n quyn trong vn hc Vit Nam. Tri qua 18 th k vi 26
ngi ph n lm th (theo thng k ca cun N s Vit Nam [18]) th H Xun
Hng c coi l mt nh th n vi phong cch th c bit n tng v c
o.
Phong cch th ca n s h H n tng v c o khng ch bi ni dung
phn khng, chng li ch a th, chng li ch x hi trng nam khinh n
mt cch quyt lit m ngn ng th cn mang nhiu n d tnh dc khin ngi
ng thi chc hn phi chp mt nhiu ln mi dm tin mnh ang cm trn tay
mt tp th qu thc v mang y cm quan tnh dc. Hu ht cc bi th ca H
Xun Hng u c ng t cnh lm tnh, miu t nhng b phn nhy cm ca
c th, nht l c th ngi ph n. Bng nhng cu th Nm mu nhim, dng
nh, n s h H nh ln mt ting trng lm bng tnh cn m ng ca c mt
lp ti t vn nhn Nho hc lc by gi.
C mt thi gian di, trn vn n Vit Nam, ngi ta tranh ci v nhng
yu t dm v tc trong th H Xun Hng. Trong phn vit ny, chng ti
44

khng c bnh vc cho bt k mt quan im no m ch a ra quan im ca

mnh v th vn ca n s h H lin quan n nhng vn v n quyn v phi
tnh, n cm quan tnh dc trong th H Xun Hng.
L mt ngi ph n m ng tnh duyn khng my sun s, li sng
trong mt x hi phong kin vo giai on thoi tro vi nhng cnh n chi trc
tng ca m ngi vn c gi l qun t, th H Xun Hng c khng t bi
ma mai m vua cha v quan li thng tr hoc tr thc nghnh ngo b thoi
ha o c. Bi th Vnh ci qut l mt bi th in hnh: Mt l xu xu my
cng va/ Duyn em dnh dng t bao gi/ Chnh ra ba gc, da cn thiu/ Khp li
i bn, tht vn tha/ Mt mt anh hng khi tt gi/ Che u qun t lc sa
ma....
Phi l mt ngi tinh t, c con mt sc so nh H Xun Hng th mi c
c nhng vn th giu tnh biu tng n th. Di ci nhn ca n s h H,
nhng anh hng, qun t, ti t, vn nhn nhng mu hnh m Nho gio
lun cao bng tr ln nh b trc ngi ph n.
c th H Xun Hng di ci nhn n quyn lun, chng ti nhn thy
nhng hnh nh th n d tnh dc ca B c hai H Xun Hng hon ton khc
bit: mt H Xun Hng u tranh v mt H Xun Hng kht khao tnh i.
phn vit ny, chng ti ch xin a ra hai bi th tiu biu cho kht khao v bn
nng tnh dc ca ngi ph n trong x hi phong kin trong th ca n s.
Thiu n ng ngy l mt bi th tht p, ngt ngo: Ma h hy hy gi
nm ng/ Thiu n nm chi qu gic nng/ Lc trc bing ci trn mi tc/
Ym o tr xung di nng long/ i g bng o sng cn ngm/ Mt lch
o nguyn sui cha thng.... Hn nhin, di con mt Nho gia th chuyn mt
thiu n ng ngy mt cch h hnh, bt cn nh th l mt chuyn ng b ph
phn. Tuy nhin, di con mt ca n s h H th ngi ph n trong giy pht
tr ni v tnh bc l ht v p hnh th - v p ng c trn trng v
ngi ca. V nh th, H Xun Hng khng ch chng li quan nim nam tn n
45

ti ca Nho gio m cn cng khai khng nh ngi ca mt phng din m m

hc phong kin lun n trnh l thn xc ngi ph n. Chng ti cho rng,
phng din ny, n s h H chnh l ngi khi u cho mt li vit v ngn ng
thn th vn rt pht trin trong vn hc ng i sau ny.
V nh u cng l mt bi th phng pht khao kht c i n: Bn cc
khen ai kho kho trng/ Ngi th ln nh, k ngi trng/ Trai u gi hc khom
khom ct/ Gi un lng ong nga nga lng/ Bn mnh qun hng bay php phi/
Hai hng chn ngc dui song song.
Nhng hai cu kt bi th t nhin lng xung, n au cho phn n b:
Chi xun c bit xun chng t/ Cc nh i ri, l b khng.
nh u dng nh hm cha trong n mt th m hc ca chnh H Xun
Hng mt th m hc vt qua trn tc thanh khit ho nhng hi th,
nhng nim say m, kht khao yu ng ca chnh ci th ny. S tic nui ca
n s h H hai cu cui trong bi th cng chnh l s tic nui cho s phi pha
v p xun th. Dng nh, H Xun Hng mun khng nh sc sng, s
cng trng ca kht khao tnh yu nh nhn li ca lc sng m Freud cp
n sau ny.
C mt iu m chng ti mun nhc li rng, th H Xun Hng c qu
nhiu hnh nh n d mang cm quan dc tnh. H thng danh t: nng long, i
g Bng o, lch o nguyn, con c, cc, l, v, mi, cu trng, nc trong, i
mnh, u non, hang, ru, c g, v h thng t tng hnh: ln phn, lot,
rm rp, lam nham, hm hm hom, leo lo, toen hon, phau phau, gi nhiu n
d tnh dc bo dn, mnh m. c bit, khi h thng ngn t y c kt hp mt
cch sng ng, ti tnh th cm quan tnh dc trong th H Xun Hng tr ln r
nt nhng li v cng c o. C th coi chnh l s vn ng song hnh ca
cc biu tng khc nhau cha ng trong mt cu trc ngn ng [32, tr.97], th
hin t duy th H Xun Hng thin v vn gii phng cho ph n, gii
phng cho gii tnh [32, tr.97].
46

Vo thi k y, chc chn H Xun Hng cha th bit n l thuyt tnh

dc ca Freud m ch tip thu nhng ngun lc trong ca dao, v vi kinh nghim
ca mnh, th hin cm quan tnh dc mt cch quyt lit hn. L mt nh th n
vi thn phn l mn, H Xun Hng c bit chng i kch lit ch a th
ca x hi ng thi. T kinh nghim bn thn sau hai ln lp gia nh vi Tng
Cc v ng ph Vnh Tng, B thy r ch a th rt ph bin trong x hi
phong kin l mt s bt cng ca x hi ph quyn. H Xun Hng a vo th
nhng li ai on: K p chn bng, k lnh lng/ Chm cha ci kip ly chng
chung/ Nm th mi ha hay chng ch/ Mt thng i ln c cng khng
Thn phn lm l vy, th cn nhng ngi ph n ga ba ri vo cnh
cn cn to ha ri u mt khin cho cc nh i ri l b khng th sao?
Ting th ca n s h H khin ngi ta au u. Cng phn n b, ch c nhng
ngi n b mi thm tha iu ngi n b no cng cn hnh phc. Hnh phc
vn l th m h nhng thc ra vn rt thc. Trong mt x hi phong kin khng
cho php ngi ph n ga ti gi th ci tm Bng trinh tit cn c ngha g khi
pha sau n l nhng khc khoi, c n
V v th, trong th H Xun Hng, ngi ta thy r s kht khao mt tnh
yu xng ng, mt tnh yu mang yu t tnh dc l hin hu: Ti t vn nhn ai
t/ Thn ny u chu gi tom.
Li ku gi ca n s h H n cha trong c mt s au m ca ngi
ph n vn cn tr, cn khao kht nng nn m c d g tm kim c tri n.
C th ni, th H Xun Hng gi nh n c mt truyn thng vn ha
phn thc hn hu. H Xun Hng i trc thi i mnh, phn nh c
mt nhu cu x hi ln m cui th k XX mi c t ra cp bch: Nhu cu gii
phng bn nng tnh dc v thi n quyn v cc h gi tr v lch s. Mc d
vy, ting th ca n s h H cng ch nh nhng ting trng va rng rit, va
thit tha c nh ln ri li nhanh chng chm vo khng trung, vo gia lng x
hi phong kin vn d khng bao gi chp nhn nhng iu khng thuc o l
47

tam cng, ng thng. V cui cng, c m ca n s h H vn mi ch l m

c: V y i phn lm trai c!
2.3.3. Cm quan tnh dc v thn phn ngi ph n trong vn hc Vit Nam t
th k XVIII n cui th k XIX
Hai th k XVIII v XIX cng chng kin ting ni bnh vc n quyn ca
nh Nho giu lng nhn i. Ba kiu nhn vt ph n u do nh vn nh Nho
sng tc to nn mt cn st thc s cho giai on vn hc ny, l: ngi
chinh ph (v lnh), ngi cung n v ngi k n.
Chinh ph ngm ca ng Trn Cn (theo s sch ghi chp li th ng sinh
ra v mt u th k XVIII) nguyn tc bng ch Hn l mt tc phm vit v
ngi v lnh trong cuc sng i thng. Khi ngi chng i nh trn xa, nhiu
nm khng tin tc v cng khng r ngy v, ngi chinh ph c nhng gic m
gp chng; c nhng cm nhn c n trn chic ging trng vng v c c ni lo
v tui xun ang qua i ung ph. C th ni, nhn vt chinh ph ch l ci c
tc gi ng Trn Cn ln ting ni gim cho nhng ngi ph n qu tc vi kht
khao su kn nhng li v cng si ni v hnh phc la i y mu sc nhc th.
Tc phm cha ng t tng i quyn sng, quyn hng hnh phc ca con
ngi. Tc phm ny c nhiu ngi dch sang th Nm v theo thng tin ca
Vin nghin cu Hn Nm m chng ti c bit th hin nay cn gi c 07
bn dch. Hin tng c nhiu bn dch Chinh ph ngm nh th cho thy ln
sng t tng mnh m i vi t tng t ra trong tc phm [66, tr.100].
Vo giai on cui th k XVIII, Vit Nam xut hin mt tro lu vit v
ti ngi cung n, trong Cung on ngm khc ca nh Nho Nguyn Gia
Thiu (1741 1798) l mt tc phm tiu biu. Thc t, nhn vt cung n l mt
kiu nhn vt kh truyn thng trong vn hc phng ng, nhng Vit Nam,
n giai on ny mi c nh Nho ch khai thc. y l mt kiu nhn vt n
c nhan sc nhng bt hnh v ch cung n. on trch ni su on ca ngi
cung n gm 36 cu (t cu 209 n cu 244) ca tc phm. Nh th c t tm
48

trng chua cht, cay ng ca ngi cung n: Trong cung qu m thm chic
bng/ m nm canh trng ngng ln ln/ Khonh lm chi by ma xun!/ Chi
hoa cho ra nhy dn li thi.
Di ch phong kin, khi hng trm hng ngn cung n xinh p phi
phc v cho nhu cu n chi, gii tr ca mt ng vua, th tt nhin, i sng tnh
dc ca h v cng c cc. Tc gi ti hin cm gic khoi lc ca cung n khi
c sng i v s au bun khi b tht sng. Cung on ngm khc v th mang c
im n quyn ni bt.
Tc gia nh Nho Nguyn Du (1765 1820) l ngi i xa hn c trn con
ng u tranh cho n quyn. Nhn vt chnh trong Truyn Kiu l Thy Kiu
mt ngi con gi lng thin, c kht vng mnh m v tnh yu t do, nhng li
b x hi y vo thn phn k n, b y a c v th xc ln tinh thn. y thc
t khng phi ch l bi kch ca ring nng Kiu m cn l bi kch chung ca nhng
ngi ph n trong x hi phong kin. Cch ng x khng theo chun mc Nho
gio trong tnh yu ca Thy Kiu vi Kim Trng chnh l im mu cht m nh
vn, nh th thin ti Nguyn Du mun gi gm n c gi.
C ba nhn vt n trong nhng tc phm nu trn u l nhng ngi ph n
xinh p v c nh Nho nhn nhn t quan im hng nhan bc mnh. Quan
nim hng nhan bc mnh, ti mnh tng vn d l mnh ph bin
trong t tng Nho gia. Tuy nhin, vo thi k thoi tro ca Nho hc, Nho s Vit
Nam dng mnh ny tip cn ch ngha n quyn theo cch ring ca h.
V iu ng ni y l h thc s c thc ln n ch x hi nam quyn
y a nhng phn hng nhan.
K t khi nn vn hc dn gian nh hnh, tr thnh mn n tinh thn trong
lng cng chng v k t khi nn vn hc Trung i Vit Nam c n vi c
gi th vn phi tnh v n quyn l vn lun c t ra rng rit. Ngi ph
n Vit Nam trong vn hc dn gian hin ln tht p v hnh nh ca h nh
tip thm sc mnh cho nhng cu ca dao phn khng d cn yu t v cn nht.
49

Vn hc Trung i nh du mt bc tin mi v vn phi tnh v gii

phng n quyn m H Xun Hng dng nh l ngi ph n u tin trong
lch s vn hc Vit Nam dm th hin cng khai. Tuy vy, bn thn n s h H v
mt s nh Nho tin b khc vn khng th vt qua c ngng ca ca nhng
gc ta, lu son do nhng iu kin khc nhau ca nhn thc v ca cuc sng.
Cuc u tranh cho phi tnh v n quyn mi khc do u.
2.4. thc phi tnh v m hng n quyn trong vn hc Vit Nam trc
nm 1975
2.4.1. T u th k XX n nm 1945
Nm 1858, gic Php n sng vo Nng, m u cuc xm lc Vit
Nam. T 1858 n ht th k XIX, thc dn Php ch yu hot ng v qun s.
n u th k XX, chng mi tin hnh khai thc thuc a v mt kinh t. Sau hai
cuc khai thc ln th nht v ln th hai, c cu x hi Vit Nam c nhng bin
i su sc. T Nam ch Bc, nhiu th, th trn mc ln nh nhng trung tm
kinh t, vn ho, hnh chnh ca x hi thc dn. Giao lu vn ha ng Ty
ngy cng c m rng, tinh thn dn tc c cao. Chng ta thc s bc vo
cuc bin thin ln nht trong lch s Vit Nam my mi th k [86, tr.17].
Nhng chnh sch khai thc thuc a ca Php to nn s phn tng x
hi, ko theo s ra i ca giai cp cng nhn, trong c giai cp cng nhn v
tng lp nhng ngi lao ng tham gia nhiu loi hnh dch v khc nhau nh
gio vin, th k, bo mu, con sen, u bp, y t, h sinh, m nhiu ngi
trong s h l lao ng n. Ph n khng ch lm vic trong cc n in, x
nghip m cn lm vic ti nh ring ca nhng ng Ty, b m, nhng gia nh
qu tc phong kin v bt u lm quen vi cuc sng th. T ch b li dng
v bc lt, ph n dn thc c thn phn ca mnh v bt u ct ting ni i
bnh ng. Nm 1918, ln u tin mt t bo dnh ring cho ph n ra i (N
gii chung), do mt ph n lm ch bt l Sng Nguyt Anh. Nhiu ph n bt

50

u xut hin trn vn n, bo ch, nhng lnh vc trc y ch yu do nam gii

nm quyn. [17, tr.2].
thun tin cho s cai tr, ngi Php buc phi m trng hc dy ch
Quc ng v ting Php m trc ht l p ng nhu cu hc hnh ca chnh
con ci h v sau l mong mun o to nhng thng dch vin phc v cho
vic thng dch nhng chnh sch, ch trng ca nc M. V v th, ln u
tin, nhiu ngi Vit Nam, trong c ph n, c tip xc vi mt nn gio
dc Ty hc v bt u tip nhn nh hng ca ln sng tn th. K t y, thc
dn ch v bnh ng gii bt u xut hin v dn pht trin mt cch t gic.
2.4.1.1. Phan Khi v Manh Manh n s: Khc do u ca ph bnh n quyn
trong vn hc u th k XX
u th k XX, bn cnh nhng cy bt nam gii kh quen thuc trn vn
n Vit Nam thi by gi nh Phan Khi, Trn Trng Kim, Phan Vn Trng,
Nguyn Vn Vnh, Phm Qunh, Hunh Thc Khng, Phan Bi Chu, Nguyn
Phan Long, Cao Vn Chnh, Dip Vn K, th nhng cy bt n nh Manh
Manh n s, Vn Hng n s, Nguyn Th Hng ng, L Th Hunh Lan, m
Phng n s, Phan Th Bch Vn, c nhng trao i, tranh lun trn vn n,
a ra nhng cch nhn nhn, nhng quan im v vn n quyn. Tuy nhin, c
th nhn thy hu ht cc t tng n quyn trong vn hc giai on ny mc d
rt si ni nhng thng nng v vn phong tro, tp trung vo phng din x
hi nhiu hn.
Phan Khi (1887 1959) l mt hc gi tn tui, mt nh vn, nh th ln,
ngi T ti Hn hc nhng li c v cho phong tro Th mi ngay khi phong
tro va mi manh nha. Sinh ra Qung Nam, ng l ngi sm tip thu t tng
mi, p dng t tng duy l phng Ty ph phn nhng thi h tt xu ca
quan li phong kin v thc dn Php. Phan Khi tng tham gia phong tro ng
Kinh ngha thc v lm vic cho mt vi tp ch min Bc. Vo nm 1928, Phan
Khi tr vo Nam vit cho cc bo Thn Chung v Ph n tn vn.
51

c coi l ngi tip nhn vn hc t nh sng ca t tng n quyn,

nhng bi vit ca Phan Khi trn vn n l nhng bi vit c ngha ht sc su
sc phng din ph bnh vn hc bi ng thng i vo nhng vn thun
vn hc l gii, nhn nh v nhn din nhng vn c trng, c ngha
x hi v thi i.
Xut thn Hn hc, Phan Khi l ngi cm nhn r nht s thit thi ca
nhng ngi ph n trong x hi c khi h khng c x hi cho php th hng
mt nn hc vn nh nam gii. ng cng cho rng iu thit thi ca n gii v
mt hc vn cng chnh l s thit thi ca nn vn hc nc nh bi tnh trng
rng v lp i ng tc gi n trong lch s vn chng:
Bi ph n nc ta xa nay chu dt nt t i n i kia nh vy, cho
nn trong m ch em mnh m c mt vi tay bit ch, bit lm cu th, cu
vn, th i cho l mt s l i him c. Nhng ngi bit ch y, hy cn
ting n by gi, lm ca bu cho nhng nh cm vit khi no mun khoe khoang
cho n gii th li em ra; v Nu vy th ch em ta phi th thit rng nn vn
hc ca n gii ta, t xa ti nay, cha h c bao gi [20].
Phan Khi a ra hai lun im lun gii v tm quan trng, v ci cn
phi c trong mi tc phm vn hc, l hnh nh ngi ph n.
lun im th nht, ng cho rng ngi ph n l phi p v nhng g
lin quan n ci p u gn vi h, cn tc phm vn hc th li lun hng n
ci p, hng n s hon m, vy th chng c l do g mt tc phm hay v
li du n trong mi thi i li khng phi l mt tc phm vit v ngi ph n.
minh chng cho lun im ny, Phan Khi a ra nhng kit tc ca nn vn
hc c in t Kinh Thnh ca Thin Cha gio n Kinh thi ca Trung Quc; t
S t ca Khut Nguyn n nhng sng tc tr thnh kinh in ca cc thi
nhn bc nht trong th ng nh L Bch, Ph, Bch C D; v Vit Nam,
t Truyn Kiu ca Nguyn Du n Chinh ph ngm ca ng Trn Cn, u l
nhng tc phm hng n ngi ph n, ly ngi ph n lm trung tm, ly
52

cuc i, s phn vi nhng thng trm ca h lm im ta cho s tn ti vnh

cu ca t tng ngi cm bt:
Ti rt ly lm l rng xa nay bt k nc no cng vy, vn hc l phn
n ng, n ng ng vo trung tm ca vn hc, th lm sao trong vn hc, li c
hay ni n chuyn n b. Cng lm nhng ng vn chng hay chng no th li
cng ni tinh v chuyn n b chng ny [21].
lun im th hai, Phan Khi a ra nhn nh thuc v thin tnh v
c trng n gii:
Chng ta c nhng ci tnh trm tnh, nhn ni, dng nhng ci tnh y m
nghin cu vn hc, th khng c g hp cho bng, c l chng ta theo ngh vn
hc cn d dng hn n ng na. Cn c mt iu thch hip na, l vn hc
chuyn trng v ng tnh cm, m chng ta l ging c tnh cm nhiu hn n
ng, th tht l tin li cho chng ta bit my [21].
Nhng l l trn ca Phan Khi qu thc mang tnh hp l ca n. Thc t,
khi nhn nhn khi nim vn hc n quyn, chng ti khng c bc b quan im
cho rng khng phi tt c sng tc ca cc tc gi n u thuc v dng vn hc
n quyn. Tiu ch vn hc n quyn y khng phi l gii tnh ca tc gi
hay gii tnh ca nhn vt vn hc m l ni dung sng tc phi c lin quan n
vic bo v, bnh vc quyn sng ca ph n, gii phng ph n. D vy, chng
ti hon ton ng cm vi Phan Khi bi quan nim ngi ph n s gn gi v
d dng chim lnh th gii vn chng hn khi h cm bt sng tc bi ph n
vn mang trong mnh bn cht ca s n tnh, s yu mm, nhy cm, thin v bc
l i sng tnh cm bn trong m y cng chnh l thuc tnh v khuynh hng
ca vn hc. Tc phm vn hc lun phi m nhn vai tr quyn r c gi ca
mnh cng nh ngi ph n n tnh, m n tnh th v cng quyn r v khin
ngi ta kh cng li.
T nhng quan im nu trn, Phan Khi c xy mnh m cho vic x hi
hin i nn trao cho ngi ph n ci quyn c trau di hc vn, ri vi vn
53

tri thc c c, ngi ph n, theo mt cch ring, s c nhng ng gp cho x

hi bng nhng sn phm tr tu mang mu sc ca ring h.
c nhng bi vit ca Phan Khi, ngi ta c th d dng nhn thy rng
ng thc s l mt hc gi c t tng ln lao v v cng su sc trong nghin cu
v bo v n quyn. T tng gii phng ph n ca Phan Khi, xt v mt no
, c th gii quyt trit ci r sinh ra s bt bnh ng nam n trong i sng
vn ha ni chung v trong lnh vc vn hc ni ring.
Cng vi Phan Khi, Manh Manh n s cng l mt nh bo sc so trn vn
n ng thi.
Manh Manh n s tn tht l Nguyn Th Kim (1914 2005) l ngi c
sinh ra Tin Giang, nhng sng Si Gn t nh. L ngi hng ng cho
Phong tro Th mi do Phan Khi xng vo nm 1932, Manh Manh n s
c nhiu bi vit trn Ph n tn vn, c v cho phong tro ny. Khng ch bo v
Th mi, Manh Manh n s cn l ngi tham gia vit nhiu bi tham lun bnh
vc n quyn, i bnh ng vi nam gii, kch cc tp tc h bi nh trng
nam khinh n, to hn, a th.
Ngay t khi va tham gia vit bi cho Ph n tn vn, n s Manh Manh
cng c bi din thuyt ng h cho quan im ca Phan Khi v vai tr ca ngi
ph n i vi vn chng v tr thc nhn loi, trong nhn mnh phong tro
hc thut ca ph n cc quc gia tin tin:
Ci a v ca n b trong vn hc cng khng phi l thp thi g,
theo nh nhiu ngi tng. V ci nh hng ca n b i vi nhng bc
vn nhn tao s cng rt l nng n v thm thit, nh m vn hc pht t v
cng [3].
Manh Manh n s phn chia vn hc thnh hai th loi chnh l vn hc
khch quan v vn hc ch quan. B cho rng nguyn do ngi ph n b nh gi
thp v b loi ra khi i sng vn chng l v h khng c nng lc ca s
khch quan y. V v th, B xut vic ph n cn phi nam ha, mang trong
54

mnh nhng suy ngh mang c tnh ca nam gii n vi s khch quan, nhng
ng thi vn phi gi bn sc n gii ca mnh:
Bi vy m mi y c s cch mng rt ng ch lng vn n gii l
s nam ha, ngha l s n b mun ha theo n ng. S nam ha ny l kt qu
d nhin ca ci phong tro n quyn th gii.
Quyn li trong x hi mun hng ngang nhau th a v trong vn hc
cng khng c cch v. n ng ch n b khng s trng v li khch quan
ngh lun, n b phi t ra l c [3].
Quan im i tm nng lc khch quan cho ngi ph n ca Manh Manh n
s nh nu trn, xt v kha cnh no li mang tnh ch quan. Mc d vy,
cng ging nh Phan Khi, Manh Manh n s lun nhn mnh rng yu t ct li
to nn nng lc sng tc ca n gii chnh l th gii cm xc ch quan phong
ph, l i sng ni tm nhy cm.
Qua nhng bi vit ca mnh, Manh Manh n s th hin ci nhn sc so,
tinh t v y bin chng trong vic m li cho ngi ph n n vi sng tc vn
chng v cho nhng ngi ph n cm bt. Manh Manh n s tri lng mnh
a ra nhng quan im (d c th cn cht ci lng, khin cng), nhng
cng vi Phan Khi, nhng lun im ca b l khc do u cho mt nn vn hc
n quyn Nam B sau ny.
2.4.1.2. Vn hc Nam B u th k XX: T ngi ph n m ch n ngi ph
n vit vn
Vn chng n Nam B u th k XX thc s khi sc vi s xut hin
ca nhiu cy bt n vn by lu b phong kn bi nhng quan nim v nh kin.
Nu nh trc y, ngi ph n phi cam chu cnh m ch, khin ngi ph n
sc so thng minh n my cng khng th c bit, m ch nghe bit m dng
ngn tay ci im ch vo nhng th vn bn m i khi n lin quan n quyn
li, thm ch c mng sng ca ngi ph n. Ngi ph n bit ch v ngi ph
n vit vn mt iu l lm kh c th hnh dung ni trong sut thi k phong
55

kin, nay khng nhng tr nn quen thuc m cn li nhiu du n n tnh

ca mnh trong i sng vn ha, vn hc ng thi. Trong mt thi gian di n
10 th k ca qu kh, n vn s Vit Nam dng nh nm ng im lm ng sau
nhng bc vch ca lun l, ca nh kin gii; c chng ngi ta ch bm trn u
ngn tay c mt s nh th n thi k Nho hc thoi tro nh H Xun
Hng. on Th im, B Huyn Thanh Quan, Ngc Hn cng cha.
Vn xui quc ng Nam B u th k XX, bn cnh nhng nhng cy bt
nam c cng m u cho nn tiu thuyt hin i nc nh nh H Biu Chnh,
Nguyn Chnh St, Bu nh, Ph c, Nguyn Bu Mc, L Hong Mu,
xut hin nhiu cy bt n nh Phan Th Bch Vn, Hunh Th Bo Ha, Trn Th
Nh Mn, i Lan, Nguyn Th Manh Manh, m Phng, Mng Tuyt, Anh Th,
Ngn Giang, Vn i, Hng Phng, D vy, tnh n nm 1930, vn hc quc
ng Nam K c non 20 tc gi n cn li tc phm in thnh sch [34].
Trong s nhng ngi ph n tm huyt, tch cc, bn b ng trn vn n
u tranh cho n quyn, ngi ta thng nhc nhiu n Sng Nguyt Anh v
m Phng n s.
Sng Nguyt Anh thuc th h nh th cui th k XIX u th k XX,
lm th bng c ch Hn, ch Nm v quc ng. B ng thi l n ch bt t bo
N gii chung (ting chung ca n gii) t bo u tin ca ph n Vit Nam
pht hnh nh k vo ngy th Su hng tun. C th ni, N gii chung l t bo
u tin nc ta ch trng n vic dy n cng, c hnh ph n v ph phn
lut l kht khe i vi n gii thi ; ng thi ch trng u tranh mnh m
cho vn bnh ng nam n. Sut hn hai chc s bo, Sng Nguyt Anh dnh
trn c tm huyt v ti nng ca mnh gp phn chn hng tinh thn n gii
nc nh. B chng nhng c vai tr rt ln trong vic lm thc tnh v c v cc
c gi n trc thi th mi, m cn lm a dng, phong ph, hon thin thm
nn bo ch non tr ca Vit Nam khi , ng thi to tin tt cho hng lot bo
ch v ph n sau ny xut hin nh Ph n tn vn, Ph n thi m
56

Ging nh Sng Nguyt Anh, m Phng n s l mt ngi lun

dnh trn tm huyt ca mnh cho cng vic lm th, vit vn, vit bo v hot
ng x hi. Trong bi vit m Phng n s v vn v th ca ngi ph n
trong s nghip canh tn t nc, nh nghin cu Nguyn ng ip c kt:
tr thnh bc n lu tn tin, m Phng vt qua v mn vi ba th
thch, l Thin kin giai cp v t tng phong kin, S ng tr ca t
tng nam quyn, v cui cng l Lm th no cng khai t tng n quyn
ca mnh trn cc din n vn ha. V m Phng li du n ca mnh
khi B lin tc xut hin trn nhng t bo ln nht lc by gi l Nam Phong, Ph
n thi m, Hu thanh, Ting dn, c bit hn, chnh m Phng l ngi
gi mc Vn n b trn Trung Bc tn vn sut mt thi gian di t nm 1918
n nm 1929. iu cho thy m Phng tm huyt vi cng vic ca mnh
n th no. B chnh l ngi tm thy cha kha gii phng ph n trong gio
dc v thng qua gio dc.
Trong cun Nhn li vn hc Vit Nam th k XX, cc nh nghin cu nhn
nh: Mt Anh Th chn tnh mc mc, mt Mng Tuyt trong tro, hn nhin,
mt Ngn Giang ti hoa c knh, mt Hng Phng m thm, ngt ngo, mt Vn
i duyn dng du nh v by nhiu thi cng gp phn cho cung n th ca
Vit Nam thm a dng v m sc v ging iu [34, tr.463].
Mc d du n ca n gii trong vn hc min Nam u th k XX c m
nt hn, mang nhiu m sc hn, nhng khi snh vi gi tr m nhng cy bt nam
sng sng nh nhng cy i th to nn c mt thi i thi ca nh Th L,
Huy Cn, Xun Diu, Ch Lan Vin, Hn Mc T, Nguyn Bnh, Thm Tm, V
nh Lin, V Hong Chng, th tc phm ca nhng cy bt n vn m nht
bn cnh vng ho quang ca Th mi.
Tuy vy, vic ngi ph n ng dy, bc ra t chn phng the, xp li
nhng bp nc ci canh n vi th gii ngh thut vn ch l chn dnh cho
nam gii l mt iu ng ghi nhn.
57

2.4.1.3. Gi mi trong tiu thuyt T lc vn on - hnh nh mi ca thc

phi tnh v n quyn trong Vn hc Vit Nam
Ngay t khi ra i, T lc vn on ra tn ch lc no cng tr, yu
i. Chng li l gio phong kin h khc v cao hnh phc c nhn lun l
mc ch m cc nh vn T lc vn on hng n. V t c mc ch
sang tc ca mnh, T lc vn on xy dng hnh nh nhng c gi mi
khng ch p v ngoi hnh m lun mang trong mnh mong mun c sng thc
l mnh trong tnh yu v c hnh phc. Nhng c gi mi trong Na chng
xun, on tuyt, Lnh lng, i bn, Gia nh, Thot ly, Tha t, th hin rt
r iu .[70].
Tc phm ca T lc vn on cha mi nhn kch l gio phong kin v
np sng ca i gia nh phong kin mt cch trc din. Thng qua nhng xung
t trong tc phm, cc nh vn ca T lc vn on h ho gii phng ph n
khi cnh m chng nng du, m gh con chng v cnh th tit ca nhng ngi
n b tr ga ba.
Tiu thuyt T lc vn on i quyn t do yu ng cho thanh nin, m
c th l cho nhng c gi mi. Tnh yu trong cc tc phm ny th c miu
t vi mun hnh vn trng. C l, khi xy dng nhn vt nhng c gi mi nh
Mai, nh Loan, Khi Hng v Nht Linh- nhng tc gi tiu biu ca T lc vn
on, mun xy dng mt nhn vt l tng, mt tnh yu l tng. Mai c ci
ci thanh tao ca c gi giu lng t trng, cn Loan c s cng quyt, dt
khot ca mt c gi dm on tuyt vi qu kh, on tuyt vi mt gia nh
phong kin in hnh m c vn khng bao gi tmc ting ni chung. Tuy vy,
trc nhng l thi phong kin c h, Mai cng ch bit em ci chnh ngha, ci
thanh tao ca mnh ra chng . Loan th phi nh n mt v ng st ngu
nhin thot khi gia nh b Phn Li. Dng nh, c Khi Hng v Nht Linh
u cng quyt a nhn vt n ca mnh n vi bu tri cao lng lng ca t
58

do, nhng pha sau nhng cuc dt o ra i th kt cc s phn, cuc i

nhng c gi mi th no th chnh tc gi cng cha bit r.
D sao, hnh nh nhng c gi mi trong tiu thuyt T lc vn on
th hin mt bc tri nghim mi trong nhng bc chn tm kim t do ch
khng phi ch bit ngi than thn trch phn nh nhng cuc i hng nhan trong
vn hc Vit Nam truyn thng.
2.4.2. thc phi tnh v m hng n quyn trong vn hc Vit Nam t nm
1945 n nm 1975
2.4.2.1. thc phi tnh v n quyn trong vn hc cch mng 1945 - 1975
Cch mng thng Tm thnh cng m ra trang s mi cho dn tc Vit Nam.
Nc Vit Nam dn ch cng ho ra i chm dt hn 80 nm n l di ch Php
xm lc. Song ngay t khi mi ginh c chnh quyn, dn tc Vit Nam phi
bt tay vo cuc chin u gay go, quyt lit chng xm lc Php v xm lc
M.
Ba mi nm vn hc 1945 1975 l thi k pht trin rc r nht ca vn
hc cch mng Vit Nam. N xng ng v tr tin phong ca nhng nn vn hc
chng quc v gii phng dn tc. Vn hc trc tip tham gia vo cuc chin
tranh thn thnh nhm thng nht t nc v xy dng ch ngha x hi. Cc nh
vn thnh chin s, cc tc phm thnh v kh, phc v trc tip cho hai cuc
khng chin.
y l nn vn hc m m hng, ging iu chnh l ci anh hng, ci phi
thng, ci cao c. N khng nh tnh cng ng, ci ti chung tp th, khng nh
dn tc. N ku gi, ng vin, khch l, pht huy vai tr ca tng c nhn trong s
nghip chung ca dn tc. N hng con ngi ti ngay mai ti sng. Trong
nhiu tc phm, ngi ph n c hnh dung nh nhng anh hng tiu biu cho
v p ca thi i nh ch t Tch (Ngi m cm sng ca Nguyn Thi), ch S
(Hn t ca Anh c), Nguyt (Mnh trng cui rng ca Nguyn Minh Chu),
Trn Th L (Ngi con gi Vit Nam ca T Hu), V c l v th, i sng
59

tinh thn ca n gii mi c khai thc nhiu kha cnh x hi m cha ch

nhiu n c trng v gii. [18, tr.4].
C th ni vn hc giai on ny ghi li khng kh v tm trng ca c
mt thi i khi ton dn tc bc qua mi th thch chin u v chin thng.
Sng trong khng kh cng ng, con ngi c nhn cng nhng ch cho con
ngi cng ng, v cng ng. V vy, hnh tng nhn vt c xy dng trong
vn hc hu ht l nhng hnh tng con ngi phi gii tnh. Trong sut c giai
on vn hc ny, chng ti nhn thy hin tng th Xun Qunh l mt hin
tng hy hu. c th Xun Qunh, ngi ta c th cm nhn c mt kht vng
tnh yu mang hi hng phi tnh kh r nt vi nhng Sng, Thuyn v bin,
Ma hoa doi,.... Hay ni mt cch c th hn, thc v bn th ngi n c
Xun Qunh th hin mt cch cung nhit khng km g nam gii. Chng ta c
th nhn thy r hn iu ny nu em so snh Sng ca Xun Qunh vi Bin ca
Xun Diu. Vi nhng bi th tnh ng ngha, vi ging th ct ln t ting ni
ca c nhn, i t, Xun Qunh c xem nh mt bng hoa l trong nn th
khng chin. Th Xun Qunh c l v th m c c gi thi y (v c by gi)
yu mn, c nhiu, nhc n nhiu nh mt s gii to n c ca c mt cng
ng trong mt thi k lch s vn hc c bit.
2.4.2.2. Vn v thn phn ngi ph n trong vn xui th min Nam t
1954 n 1975
Trong mt nghin cu mi y v Vn thn phn con ngi trong tiu
thuyt th min Nam giai on 1954 1975, TS. Nguyn Th Vit Nga cho rng
Vn hc th min Nam 1954 1975 l mt b phn c bit ca vn hc dn
tc. c bit bi l y l nn vn hc t di s kim sot gt gao ca quc
M v ngy quyn Si Gn. Theo bc chn xm lc ca M, vn ha phng
Ty, c bit l vn ha M trn v min Nam. iu nh hng mnh m n
vn ha ni chung v vn hc ngh thut ni ring [28, tr.1].

60

X hi th min Nam 1954 1975 thc t l mt x hi v cng ri ren v

chnh tr. Tnh hnh chnh tr x hi min Nam thi k ny lun bt n khng ch
bi chin tranh bom n ngy cng khc lit m ngay c nhng cuc o chnh, lt
do s mu thun ngm ngm ngay trong ni b chnh quyn Si Gn cng l
nhng nguyn nhn khin cc din chnh tr cng thng thm. Trong bi cnh chnh
tr phc tp y, tm trng chung ca con ngi l lo u, cng thng v lun cm
thy bt an. Tm l ca h hoc hoang mang s hi, hoc chn nn, bt cn. Trong
ni lo u v au kh cht chng, con ngi d dng tm n vi trit hc hin sinh mt hc thuyt v thn phn con ngi theo chn lnh M n Vit Nam ngay t
nhng nm u ca cuc chin. T tng ca trit hc hin sinh khi c nhng
kip ngi lun sng trong nm np, bt an n nhn th mt iu hin nhin l
vn hc hin sinh cng nhanh chng c gii thiu v nh hng khng nh n
i sng x hi cng nh i sng vn hc.
Vn hc giai on 1954 1975 chng kin s n r ca tiu thuyt, truyn
ngn v th ca. Theo thng k ca cc nh nghin cu, ch trong khong thi gian
20 nm m s tiu thuyt min Nam c xut bn ln n hng nghn cun.
Vn hc hin sinh phng Ty khi du nhp vo min Nam Vit Nam nh hng
su sc n ni dung t tng v thm ch c nhan tiu thuyt, truyn ngn.
Nhng tc gi tiu biu ca vn hc min Nam giai on ny phi k n l Lu
Nghi, Minh c Hoi Trinh, Ng Th Vinh, Duyn Anh, Thanh Nam, Nguyn
nh Ton, Trn Nht Tin, Bnh Nguyn, Nh Ca, Trng Dng, Nguyn Th
Thy V, Ty Hng, Nguyn Th Hong,
L nhng nh vn sinh sng trong thi k x hi y bt n v bt trc nh
vy, li tip nhn t tng vn hc hin sinh phng Ty m in hnh l F. Kafka
v A. Camus, cc nh vn tp trung miu t thn phn con ngi trong cuc
sng y ry nhng cnh phi l [28], tr tru trc s nghit ng ca s phn.
Hu qu tt yu ca chin tranh, ca nhng ri ren chnh tr, theo mt quy lut bt
nh, ch l mu v nc mt, l nhng mnh i au kh b v lc lng, khng c
61

nim tin v khng cn c c m, nht l vi tr em v ph n. i su tm hiu vn

thn phn ca ngi ph n trong vn hc min Nam thi k ny, chng ti cm
nhn su sc v s mt mt, au n m h phi gnh chu. V qua nhng nhn vt
n kh au ca mnh, ting ni bnh vc n quyn ca cc cy bt thi k ny
khng ch cn dng vic ln n, t co x hi na, m xa hn th, l s phn i
chin tranh.
Nhn nhn vn v thn phn ngi ph n trong Vn xui th min Nam t
nm 1954 n nm 1975, chng ti nhn thy nhng im ni bt sau:
Th nht, cc tc gi vn xui th min Nam dnh kh nhiu trang vit v
nhng a b gi b b ri, khng ni nng ta.
Nh chng ta u thu hiu, gia nh vn l hnh nh ca x hi thu nh.
Trong thi chin, khi x hi tr nn hn n, khi nhng gi tr o c khng cn
c quan tm, khi con ngi lun phi sng trong nhng ni bt an, nhng ni s
hi rnh rp th trong gia nh, mi c nhn cng mt i s nng ta, s ch che;
nhng n ci v nhng nh nhn u ym cng nhng ch cho s gh lnh, s ht
hi v cng vi n l ni c n lun m nh, dy v. Trong vn hc th min
Nam 1954 1975, ngi ta tuyt nhin khng th tm thy mu nhn vt c cuc
sng gia nh m m, y [28]. Nhng nhn vt b gi bt hnh xut hin trong
hu ht cc tc phm giai on ny l nhng b gi b b ri, tui th ca cc c b
lun cha ng nhng bun ti, c c, b v.
Trong tiu thuyt Cho mn cuc i ca Thanh Nam, c b Phn n tn
khi dn thn su vo con ng lm im, vn khng qun c k c v mt tui
th kinh hong sng bn ngi m giang h: mi ln con Phn phm ti g, m n
khng cn hi han u ui v cng khng cn nghe li phn gii ca n, c ci
chi lng g m qut lin hi ln ngi n bt k mt mi chn tay. Nu Phn bit
iu, ng yn chu n th trn nh cn sm chm dt ch nu n m ming ku
khc th cn nguy hi hn na. M T s tri Phn li v tip tc trn n cho ti
chng no m mt, khng th no nh c na [28, tr.4]. B Phn c n, c
62

n ngay c trong ngi nh mnh, v c n ngay c khi bn ngi thn yu

nht l m. Dng nh trong c b, khng cn cht khi nim no v tnh yu
thng, v tnh mu t. Sng trong cuc i vi nhng ngy di m m en ti
nh th, vic c b dn thn vo chn bn nh ca x hi l mt h qu c th d
bo trc.
C b trong tiu thuyt Con ng ca Nguyn nh Ton cng l mt c b bt
hnh. Cha cht sm, m b i ly ngi khc, c b phi v vi gia nh ng ni
trong s gh lnh, tn nhn ca nhng ngi c, ngi thm, nhng ngi h hng.
Tng u khi n thm m th c b s c v v, c thng yu, no ng c
li vp phi s lnh lng, nht nho ca chnh m mnh. V th, khng c g l khi
trn ng tr v, c trao thn cho mt s quan xa l, bi anh ta l ngi duy
nht bit chm sc c khi c b cm bt ng. Cuc tnh chng vnh n phi l y
th hin s b v ca c gi trong cuc i ch ton nhng hng h [28, tr.5].
Chuyn b Phng ca Trn Nht Tin cng l mt cu chuyn vit v
nhng a tr m ci t nh, khng c sng di mi m gia nh. Cuc sng
ca b Phng v ca nhng ngi bn khc ca b c nhi vin l cuc sng m
m, bun thm, nng n gia bn bc tng lnh lo. Khi b Alice cht v tai nn
trong khi chy bng qua ng khin mi ngi tic thng th vi b Phng, ci
cht li c coi l mt s gii thot. Nt u n, m bun trong i mt nhng
a tr cn trong sng, th ngy nh b Phng khin ngi ta khng khi th di,
chnh lng thng cho s phn nhng b gi sm phi i mt vi nhng nghit
ng ca cuc i.
C b Kim trong tiu thuyt C hippy lc loi ca Nh Ca cng mang thn
phn ng thng v cuc i bi thm. M mt sm, Kim sng vi cha, m k v
hai a em cng cha khc m. Gia nh chnh l a ngc i vi Kim bi s tn c
ca m k. Ngi cha, khi chng kin con gi b m k nh p tn nhn cng
ngonh mt lm ng. Cui cng, c b mi bn tui phi b nh ra i

63

Bc chn ca nhng a tr nh b Kim ri s v u trn con ng i

y cm by v kh au y? Nhng tc phm vit v cuc i ca nhng a tr b
b ri trong tiu thuyt min Nam thi k ny c ko di mi, nh th con ng
tm ti pha trc cc em l nhng con ng thm thm khn cng
Bn cnh vic xut hin kh nhiu nhn vt nhng a b b b ri th vn
xui th min Nam cng thng cp n nhng thn phn ph n long ong,
phiu dt kht khao i tm l sng.
Nh chng ta u bit, xa kia, ngi ph n Vit Nam thng ch qun
quanh bn bp nc canh ci trong nh, nu c i xa lm th cng t khi bc ra khi
ly tre lng mnh. Khi ly chng, ngi con gi cng c khuyn ly chng kh
gia lng hn ly chng sang thin h, Ta v ta tm ao ta. D trong d c ao nh
vn hn. Dn gian xa quan nim rng ngi ph n sy chn khi lng, khi nh
thng s gp nhiu bt trc. Cuc sng bnh yn bn cha m, chng con mi chnh
l cuc sng yn bnh. u th k XX, ngi ph n trong th ca T Xng
bc chn ra khi ngi lng ca mnh bun bn, nui chng chm con. Mc d
vt v nhng ngi ph n c nim vui ring ca mnh khi gia nh ca h c
chm sc, thng yu bng bn tay tn to khuya sm. Du vy, nhng hnh nh
ngi ph n tha hng vn thng gn lin vi nhng ln li, eo so v n
bng.
Trong vn hc min Nam 1954 1975, nhng nhn vt n lun b t trong
nhng cuc hnh trnh di trin min. Khc vi nhng ngi ph n tha hng
bun bn u th k, nhng ngi ph n thi k ny i tm l tng sng, i tm
li thot cho cuc i v thc hin nhng kht vng c nhn. V th, bc chn ca
h khng phi ch l bc chn ly hng do hon cnh khch quan m thm ch l
nhng bc chn trn chy khi qu hng. Nhng cui cng, nhng bc chn y
ca h ch mang li cm gic tri dt, c c.
Sinh ra ti mt tnh l Vnh Long, cuc i ca nhn vt Liu trong Th
hoang ca Nguyn Th Thy V tng u c c cuc sng m m; chng ng
64

li v cng cht chi v t tng bi ni y con ngi sng vi nhau y thnh kin
v c c. Chn chng vi cuc sng n iu, mn mi v t hm, nht l khi
phi chng kin bi kch ca nhng ngi xung quanh, Liu quyt nh ri xa
qu ln Si Gn lp nghip. Tuy nhin, trong bi cnh ly tn y, Si Gn liu c
phi l bn bnh an cho cuc i Liu?
Nhn vt Khanh trong tiu thuyt Ti nhn ti trn vch ca Ty Hng l
mt c gi Hu, do lon ly nn c gia nh vo Si Gn sinh sng. Khanh ly mt
ngi chng gc Bc v hai v chng sng chung trong ngi nh ca gia nh
Khanh. Cuc sng bt n trong i sng v chng bi nhng cuc khu chin ko
di gia gi Hu v trai Bc khin Khanh bun nh qu hng v cm thy b
v ni t khch qu ngi.
Bn c con gi ca hai ng b gi Nam Thnh trong tiu thuyt dc ca
Bnh Nguyn th bc l ni bun ra mt khi phi tri dt t Si Gn v Bin Ha.
Vi h, Si Gn khng ch thn thuc m cn cha chan k nim. H vn ch coi
Thi Huyn trang l mt ni sng tm b v lun au u c tr v
Nhng chuyn ra i ca nhng ngi ph n trong vn hc min Nam 1954
1975 hon ton do yu t khch quan mang li. Chin tranh, lon lc, ly tn l
nhng iu m chng ngi ph n no mong mun. Cui cng, du , du i th
h vn c c, vn l loi bi con ng tm n nhng bn hnh phc ca h
b chin tranh nh bc ro chn khng l che li.
Vit v nhng ngi ph n trong mt x hi bt n v y bin ng,
dng nh cc nh vn min Nam 1954 1975 mun gi gm vo tt c ni
cm thng vi nhng thn phn ph n b b ri, b vi dp, c trn chy thot
khi hon cnh tri ngang nhng cui cng li b tc, bt hnh. V cui cng, mt
mng m chng ti khng th khng cp n khi vit v vn xui th min
Nam l hnh nh nhng nhn vt n kht khao tnh yu, kht khao c sng tht
vi chnh mnh trong cuc sng tnh dc.

65

Nhn vt n trong vn hc th min Nam 1954 1975 vn khao kht

sng, khao kht c gii phng bn th, trn tr hy vng v mt cuc sng hnh
phc y sau mi bc chn ly hng nhng hin thc x hi ngt ngt li
khng cho h s an bnh. Nhm mt cho i tri ni, phiu dt, nhiu nhn vt n
ri vo m bn en di y x hi, s khc chn tnh yu lm cu cnh v
cng l khng nh bn ng.
Tch ri li vn hin lnh ca nhng ngi i trc nh Thy An, Nguyn
Th Vinh, Mng Sn, ng Th Thanh Phng, Minh c Hoi Trinh, nhng
truyn ngn sau ny ca Nh Ca, Nguyn Th Thy V, Trng Dng, Ty Hng,
Nguyn Th Hong c phn ni lon khi vit v nhng khao kht yu ng ca
ngi ph n.
Ty Hng l nh vn n vn ni ting trong vn hc ng thi v nhng
ngn t bo dn khi miu t i sng tnh dc. Vn chng Ty Hng tng l
mt hin tng khng ai nghin cu vn hc giai on ny c th b qua. Nu Vt
thng dy th (1967) cn miu t ngi ph n e p, th ng v l n l trong i
sng tnh dc th nhng tc phm sau ny nh Trong ma mc ht huyn (1970),
Nhng si sc khng (1970), Bm khuya (1971), Eo bin a tnh (1973), nhng
nhn vt n thn thng ngng ca tnh yu v tnh dc tr thnh nhng nhn
vt snh si, am m v c kim sot trong dc tnh. Nhn vt Trm mt gio s
ly d chng trong Nhng si sc khng l mt nhn vt nh th. Trm sng c
lp, phng khong, ht thuc l, sn sng ung ru mnh vi cc bn trai v nht
l sng bung th mt cch c kim sot.
Vit v tnh dc ni ngi ph n, ngi bt Ty Hng bo dn, thng thn
vi nhng cm xc mnh m, d di v sinh l. Nt c o ngi bt Ty Hng
l cch s dng ngn t kho lo nh c php thut. B thng dng nhng d v
rt i thng mn nh mui, cay nh t, ng nh b hn, hi nh b xt, c
th ha nhng xc cm n. Nhng c l, s quyn r chnh ca vn chng Ty
Hng l im b dm m toang cnh ca khu phng ca mnh c gi,
66

nht l c gi nam c th tri nghim nhng iu su kn trong ni lng ngi ph

n.
Khc vi Ty Hng, Nguyn Th Thy V li c cch ring ca mnh trong
vic th hin i sng tnh dc ca ngi ph n. Nhn vt n ca Thy V thng
l nhn vt cc c gi gi hoc cc c gi bun hng bn phn. a vo vn
hc nhng hnh tng nhn vt nh vy, ngi ta thy tc phm ca Thy V mang
dng dp ca hin thc x hi pha cht bng dng vn chng ni lon thuc vn
hc hin sinh. Mo m l mt quyn sch gm bn truyn ngn. Hai truyn ngn
Mt bui chiu v i chuyn i xa ni v tm trng day dt thm thung tnh yu
ln tnh dc ca mt c gi gi. Cn hai truyn ngn Mo m v Nng chiu vng
th vit v cc c gi bn snack bar dan du vi bn lnh M. Tnh yu, tnh dc
trong tc phm ca Thy V c miu t i khi tht m du, th mng, nhng c
lc li cha cht mm mng ni lon. Truyn ngn Ting ht li khai thc mt
gc khc: mt c gi tha phng cu thc tnh c bc vo th gii vn ngh s
thi thng. C phi n nm vi mt chng du ca m cng khng bit nhng cuc
lm tnh khng my ho hng y s a c i n u.
Cn vi n nh vn Nguyn Th Hong th lng khao kht tnh dc li c
nhng nhn vt n ca B th hin bng mt li sng khc i li sng vt ln
trn c nhng d bu, s v ca d lun c yu, c l chnh mnh. Ngay t
khi tc phm u tay Vng tay hc tr ca Nguyn Th Hong ra mt cng chng
vo nm 1966 th ngay lp tc, n khin d lun xn xao. Vo thi y, khi nhng t
tng ca Nho gio, Khng gio vn cn nh hng su m trong cuc sng con
ngi th Vng tay hc tr phi chu ng khng t iu ting v thm ch cuc
sng ring t ca Nguyn Th Hong cng b em ra soi xt. Tng c nhiu kin
ph phn tc phm ny c ni dung v lun do vit v quan h tnh cm gia mt
c gio tr v mt cu hc tr ph thng trong trng. Ngi ta cho rng tc phm
ny c Nguyn Th Hong vit v chnh cuc sng ca B trong thi gian dy
hc Lt. Sau ny, khi nhng tc phm Trn thin ng k c (1967), V
67

trong sng m (1970), By gi v mi mi (1974), ra i th ngi ta li tip

tc trn ln chuyn i t ca Nguyn Th Hong vi tc phm bi nhng trun
chuyn trong tnh yu ca B.
Ni dung truyn ca Nguyn Th Hong thng l nhng cu chuyn b tc.
Nhn vt ca B b tc trong c i sng thng nht ln trong tnh yu. Bi b tc
nn h lun c kht vng tm cch gii thot. Nhn vt n trong tc phm ca
Nguyn Th Hong bao gi cng kht khao i tm mt i sng tht ca mnh, i
tm kim chnh mnh. Nhng nhn vt n lang thang bt nh, xa ri vi phn s
gia nh bi h khng bao gi tha mn nhng kht khao b d lun ng thi
coi l ni lon, l v lun. Trc nhng ma mai ca d lun, Nguyn Th
Hong chn cch sng thn nhin. C l, gia nhng mnh mng m mt ca
cuc i th ch c cch sng thn nhin mi khin Nguyn Th Hong cho nhn
vt n ca mnh c nm tri, c sng tht l chnh mnh.
C th ni, hu ht nhng n s trn vn n vn hc min Nam 1954 1975
t Nh Ca, Trng Dng, Ty Hng, Nguyn Th Thy V, Nguyn Th Hong,
u k thc vo nhn vt n ca mnh nhng kht vng v cuc sng tnh yu, tnh
dc ch thc. Nhng np ngh khng cn ngy trang, nhng cch hnh x khng
cn giu gim, nhng i hi, khao kht yu ng khng cn che y, chnh l
nhng iu to nn thnh cng ca nhng s gi vn chng n quyn Nam B lc
by gi.
Tiu kt
Nh chng ti cp trong phn u lun n, vit v n gii, u tranh
bo v cho nhng ngi ph n khng ch c nh vn n m cn c c nh vn
nam. Trong chng 2 ny, chng ti kho st vn m hng phi tnh v n
quyn trong vn hc truyn thng di c hai gc : gc ngi ph n nh
mt khch th thm m (trong sng tc ca cc nh vn c nam v n) v nh mt
ch th thm m (trong sng tc ca cc nh vn n vit v gii mnh). Nhn li
vn hc Vit Nam truyn thng, chng ta c th d dng nhn thy tc gi n, nhn
68

vt n cn qu t trong cc tc phm. Nhng ngi ph n trong thi k phong

kin xa du c bn lnh n my th cng kh lng thot khi ci vng cng to
ca lun l tam tng; du c c tnh n my th cuc i ca h vn ch dng li
nhng x bp, gc nh hay bn bc tng ca ng then ci ca nhng gc ta lu
son. Nhng ngi ph n trong vn hc Vit Nam trc nm 1975 du c cm
nhn c r rng v bn th v mong mi c gii phng bn th th kht khao
ca h cng phi nn li nhng ch cho nhng kht vng t do ca c dn tc;
du c quy p, vng vy c l mnh th h cng b coi l nhng k i
ngc li vi l i, v ri vo bt hnh bi thiu vng s ng cm.
Trong mt t nc vn coi trng o Mu, Vit Nam tri qua nhiu bin
c lch s; v ko theo l nhng i thay v quan nim gi tr, cch nhn, cch
cm v nhn sinh, hn ai ht, ph n chnh l nhng ngi chu tc ng trc tip
nht bi nhng thay i ca i sng x hi. Trong vn hc truyn thng, ngi
ph n, du t cch l khch th thm m hay ch th thm m th nhng g
thuc v ring t/ c nhn h vn cha tng c tha nhn. V n nay, kht khao
c l mnh, c tri nghim chnh cuc i mnh nh gii th nht vn lun
l mong mi ca mt na nhn loi b xp vo gii th hai. Nhng kt lun rt ra
c chng 2 ny l c s chng ti nh gi, nhn nhn vn m hng
phi tnh v n quyn trong vn hc Vit Nam ng i m chng ti s trin khai
cc chng sau.

69

Chng 3
THC PHI TNH V M HNG N QUYN TRONG
VN XUI N VIT NAM T SAU NM 1975 DI GC NI DUNG
3.1. Bi cnh lch s x hi v tnh hnh vn hc Vit Nam t sau nm 1975
Ngy 30 thng 4 nm 1975, chin dch H Ch Minh kt thc thng li, tng
thng Vit Nam Cng ha t chc, chnh quyn Si Gn hon ton sp . Sau 21
nm khng chin chng M ca dn tc, nc Vit Nam c thng nht, giang
sn thu v mt mi. Ngay t nhng ngy u sau khi thng nht t nc, ngi
dn Vit Nam bc vo mt cuc sng mi vi nhng nhim v mi khng km
nng n: khc phc hu qu chin tranh v bc u xy dng Ch ngha x hi.
Nim hn hoan, nim t ho thng li lm lng ngi n nc. Tuy vy, nhng g
m chin tranh li th li khin ngi ta khng khi chnh lng, xt xa. Chin
tranh ph hu nhiu cng trnh kin trc, khin nn kinh t t nc khng
hong, kit qu, bin Vit Nam t mt hn ngc Vin ng tr thnh mt t
nc ngho nn, lc hu. V tn thng ln nht chnh l chin tranh cp i
sinh mng ca hng triu con ngi. Sau chin tranh, cng l nhng ngi m,
ngi v, nhng nhng ngi m, ngi v pha bn ny th c tn phong,
cn pha bn kia th b coi thng, thm ch b nhc m. Sau chin tranh, nhiu
ngi m mt con, nhiu ngi v mt chng, nhiu ngi yu thng mt nhau,
nhiu a tr tr nn ci ct. Khng phi ngu nhin m sau chin tranh, ngi ta
thy xut hin nhiu lng Go, nhiu Bn khng chng. Nhng ngi ph n
mt chng, nhng n thanh nin xung phong tr v sau chin tranh qu la l
th to ra nhng khong lng, khong trng trong tm hn nhng ngi
ph n vn cam chu, lng l ni lng qu Vit Nam.
Nn vn hc ca t nc Vit Nam thng nht thi k u t nm 1975 n
nm 1985 dng nh vn vn ng theo qun tnh ca nn vn hc thi chin, vn
tip tc cc ti v chin tranh cch mng v cng cuc xy dng Ch ngha x
hi, nhiu phng din ca vn hc vit v chin tranh vn tip tc c khai thc,
70

phn nh v hon thin. V vy, cc sng tc thi k ny vn th hin nhn quan gi

tr v nguyn tc t duy ngh thut ca nn vn hc s thi. Nhng hnh nh gii
sng tc bt u cm nhn thy khng th tip tc vit vn nh trc. Nhng n c
chin tranh, nhng i thay trong i sng cng ng, v c nhng phc cm trong
i sng c nhn cng nh trong cc mi quan h x hi khin nhng ngi
cm bt cm nhn c r rng rng h phi ngh khc v vit khc.
T nm 1986, t nc Vit Nam chnh thc bc vo cng cuc i mi.
Cng cuc i mi mang li cho ngi dn Vit Nam nhng chuyn bin ln
lao trn mi phng din ca i sng kinh t, vn ha, x hi. Trong bi cnh ca
tin trnh giao lu vn ho a chiu, ca nn kinh t th trng, nhiu gi tr vn
ho x hi truyn thng c nhn nhn li. Vai tr, v tr ca nh nc, ca tp
th gim dn, nhng ch cho vai tr ca c nhn, c th. Nn kinh t tp th quan
liu bao cp dn nhng ch cho nn kinh t th trng. Song song vi iu kin
pht trin kinh t th iu kin nng cao hc vn cng l mt thnh tu ng
c ghi nhn ca cng cuc i mi.
Cng vi chnh sch i mi, t nm 1986, vn hc Vit Nam cng c
nhng bin chuyn ln lao c v ni dung ln t tng v ngh thut. Cng cuc
i mi m toang cnh ca cho nn vn hc Vit Nam c v nhn thc v tm
thc. m hng anh hng dn dn lng xung, vn hc bt u quay v phn nh
cuc sng bnh thng. Thc nhn mi v gi tr con ngi, v quyn sng, quyn
c nhn c cc nh vn, c bit l nhng nh vn tr cm nhn su sc. Mt
th h nh vn v c gi mi dn dn hnh thnh. Nhn vt chnh ca vn hc
cng thay i. Vn hc quan tm hn ti con ngi c nhn, ti nhu cu v kht
vng i thng h. l nhng con ngi phi i mt vi chnh mnh trong
cuc sng khng t kh khn tn ti v vn ln.
Sau khi chnh sch m ca, i mi nm 1986 c ban hnh, quan im
gii thc s lm thay i nhn thc, thi v hnh vi ca nhiu ngi i vi
nhng vn ph n, bnh ng, hi nhp v pht trin. Xu hng ton cu ha
71

ang ngy cng tc ng n mi lnh vc ca i sng x hi, s ch ng v tch

cc ca Vit Nam trong hi nhp quc t, nhng thnh tu to ln do cng cuc i
mi em li ang m ra nhng c hi v thch thc cho ngi Vit Nam ni chung
v ph n Vit Nam ni ring. Trong bi cnh , p ng kp thi nhng i
hi ca s nghip gii phng ph n, nghin cu v gii Vit Nam c nhng
bc pht trin mi.
thc v gii mt cch t gic n su vo tm thc ca cc nh vn n
v to nn m hng n quyn trong vn hc. Hnh tng ngi ph n vi nhng
gi tr phm cht cng nh gi tr tinh thn vn xa nay thng c nhn nhn,
nh gi di i mt ca nam quyn, th gi y c nhn nhn bng i mt
ca chnh h - nhng ngi ph n. Nu nh Trung Quc, lp nh vn n sinh ra
vo thp k 70 xut hin kh nhiu v tc phm ca h gy n tng; Php thp k
90 ca th k trc chng kin gii vn chng n snh vai nam gii; chu
Phi t nhng nm 80 tr i, mt th h th hai cc cy bt n xut hin to ra
mt hin tng xm ln, i khi c tnh lt li trt t trn vn n; Nga vn xui
n mnh dn ct ting ni v bn thn vo nhng thp nin 80-90; th Vit Nam
t sau nhng nm i mi v c bit l t thp k 90 tr i, vn xui n thc s
chim u th trn vn n. T nm 1986 n nay, nn vn hc Vit Nam chng
kin s pht trin mnh m c v s lng tc gi ln tc phm, nht l tc phm
ca cc tc gi tr. S gp mt ca hng lot cy bt n thc s ti nng nh Phm
Th Hoi, L Minh Khu, V Th Ho, Phan Th Vng Anh, Y Ban, Nguyn Th
Thu Hu, Vi Thy Linh, Phan Huyn Th, Hong Diu, Phong ip, Di Li,
Nguyn Ngc T,... mang n cho vn n nhng ting ni mi m. GS Phng
Lu nhn xt: y l hin tng tt p, nh du mt phng din pht trin
ca vn hc [25].
3.2.

Xc lp mt li vit n
Nu nh trc y, vn xui vit v ngi ph n thng theo hng ph

phn hay ngi ca t ci nhn o c, ch s dng nhn vt n chuyn ti mt

72

quan nim, t tng th trong vn xui thi k i mi, vic xem ph n nh mt

khch th thm m c lp, nh mt th gii ring y b n v hp dn cn c
khm ph v l gii tr thnh mt tro lu vn hc mi. C th ni, cha bao
gi ngi ph n li ginh c s quan tm ln ca ng o ngi cm bt nh
hin nay. Thm ch, ch nhn qua tn tc phm, ngi c cng c th phn no
thy c th gii ph n qua ci nhn ca nh vn hm nay a dng v a s n
nhng no. Bng kinh nghim ca bn thn, cc nh vn, c bit l cc nh vn
n thoi mi ph by i sng ca ngi ph n tng su bn th. H em n
cho vn hc nhng tri nghim mi, nhng hiu bit mi v ngi ph n. Thng
qua nhng trang vit y n tnh, cc nh vn n trnh by nhng quan nim c
o v i sng v v hnh nh ngi ph n trong x hi hin i. m hng n
quyn in du m nt trong vn xui n Vit Nam ng i, c bit l t sau
nm 1986.
Nh chng ti tng cp trong phn gii thiu tng quan tnh hnh nghin
cu v phi tnh v n quyn cc nc phng Ty, vo khong gia th k XX,
trong khi trng phi n quyn Anh M thi k ny ch trng n nn vn
chng ca chnh n gii vi vic cao ngi c, ngi vit l n gii v v n
gii th cc nh ph bnh n quyn lun Php li ch n vn cu trc lun.
, h tm kim nhng cch thc kh th cho cch vit ca n gii, t trng tm
vo mt li vit thn th vi nhng c trng ch n gii mi c, phn bit
vi nam gii. Thut ng cristure fminine (li vit n) c coi l din ngn
chnh thc ca n gii trong thi k ny m i biu l Hlne Cixous. im trng
tm trong l thuyt ca Cixous l mi quan h gia gii tnh v din ngn, t
hnh thnh nn mt phong cch ring ca n gii hay cn gi l mt li vit n.
Hlne Cixous khng nh rng trong nhiu th k qua, ngi ph n hon ton
vng bng trong hot ng din ngn. H khng c bc l li ni, suy ngh ca
mnh, khng c to ra cc mi quan h tng tc hnh thnh nn s giao tip
vi cc c th x hi. V vy, th gii bn trong ca n gii hon ton khp kn v
73

h cng b cm vn vi cuc sng x hi. Hlne Cixous cng thng thn cho rng
s ngy th ca ngi ph n ng ngha vi s ngu dt khi nhng tri thc i
sng v khoa hc hon ton kn bng trc con mt ca h.
Vit Nam, Tp ch Vn hc v ngn ng ra ngy mng 3 thng 3 nm 2012
tng c cuc phng vn mt s cy bt tr v vic c hay khng khi nim gi l
dng vn hc n tnh hay li vit n tnh. Cu tr li c chia thnh hai phi
kh dt khot l c (th hin m nt mc ch vit, phng thc din t, ngh
thut xy dng tc phm, quan nim v cch cm nhn v th gii con ngi,) v
khng (bi cho rng nu khi nh danh nh vy th cng ng ngha vi vic xy
dng gii tnh trong vn hc).
Chng ti cho rng khi chng ta tip cn tc phm ca nhng cy bt n ng
i trn mt din rng th chng ta s nhn thy ngay c mt cch vit n rt ring,
c nhng c trng khc hon ton so vi nn vn hc truyn thng do nhng cy
bt nam th hin khi h chim lnh gn nh hon ton vn n thi phong kin.
Mt iu chc chn m chng ta c th d dng nhn thy l khi ngi ph n t
bt sng tc th trn trang giy ca h xut hin ng thi ci bng ring bit ca
n gii trong ci bng ln ca mi trng vn ho x hi. Li vit n c hnh
thnh nh l mt s la chn, mt php ng x, mt k thut to tc vn bn th
hin phi tnh v n quyn. Theo chng ti, mt li vit n c xc lp l kh r
rng v chng ti t ra cho mnh nhim v l tm hiu xem li vit y c th
hin nh th no trong cc tc phm ca nhng nh vn n vit v n gii; v
nhng c trng ca li vit n y khc bit vi li vit nam ra sao. Trong kh nng
nhn thc cn hn hp ca mnh, chng ti xin a ra bn c trng c bn ca li
vit n trong vn hc Vit Nam ng i v coi nh hnh trnh tm li bn
ng ca nhng ngi ph n, l c trng v hnh tng nhn vt n qua sng
tc ca cc nh vn n; V vn xt li th gii n ng bng ci nhn n b;
V khng gian, thi gian, xung t bc tranh th gii qua con mt ph n; V

74

ngn ng ging iu nh mt bc t ph ca thc phi tnh; V khuynh hng

t truyn nh mt m thc c th ca li vit n.
3.3.

Hnh trnh tm li bn ng

3.3.1. Nhn vt n trong sng tc ca cc nh vn n

Ngc dng lch s, chng ta chng kin s nh hng su m ca l gio
phong kin Trung Hoa Vit Nam trong sut hn mt nghn nm Bc thuc. Mc
d tn ngng dn gian mang tnh bn a Vit Nam l o Mu v nhng g lin
quan n ngi m trong vn ha Vit Nam u rt thing ling; th nhng nhng
t tng nng n ca Tam cng, ng thng; Tam tng, t c th vn cn eo
ng v vic i tm li bn sc ca dn tc mnh, ca chnh mnh (c bit l vi
ngi ph n) l mt hnh trnh tht gian nan.
Khi t nc bc vo thi k i mi, i sng kinh t x hi v t tng
con ngi cng thc s i thay. Trong bi cnh x hi mi, vai tr, v tr ca
ngi ph n c tha nhn, cao v khng nh. H tham gia ngy cng ng
vo cc lnh vc kinh t, chnh tr, trong c sng to ngh thut. Vn hc l mt
lnh vc c nhiu ngi ph n quan tm bi trn vn n, h c tri nghim,
c gii by v c s chia. Nu nh cc giai on vn hc trc (giai on t
nm 1930 n nm 1945 hay giai on t 1945 n 1975), u th thuc v cc nh
vn nam nh Nam Cao, Thch Lam, Nguyn Hng, Nguyn Khi, Nguyn Thi,
Nguyn Minh Chu, th vn hc ng i phn ng gn vi cc tn tui nh
Phm Th Hoi, Thun, Phan Th Vng Anh, V Th Ho, L Minh Khu, Nguyn
Th Thu Hu, Y Ban, D Ngn, Di Li, Phong ip, Nguyn Ngc T, Hong
Diu, Trong bi vit Truyn ngn v cuc sng hm nay ng trn Tp ch vn
hc s 2 (nm 1994), nh nghin cu Phm Xun Nguyn nhn nh: S lng
cc tc gi n, li t ra kh chc tay trong ci dn chung, em n cho vn hc ni
chung, truyn ngn ni ring mt sinh kh mi cn thit th hin b su cuc
sng con ngi hm nay.

75

Di theo tin trnh ca lch s vn hc, chng ta c th nhn thy hnh tng
ngi ph n c xy dng, c a vo v tr trung tm trong cm hng
sng tc ca cc tc gi nhiu thi k, qua nhiu thi i. Th nhng, ch khi n
vi dng chy ca vn hc n ng i th hnh tng ngi ph n mi c t
v tr trng tm, mi bc l nhng yu t bn trong vn thuc phi mnh, v
mi xut hin vi mt dy c trong vn hc. Xt v tnh cht, theo chng ti,
hnh tng ngi ph n trong sng tc ca nam gii thng mang tnh hnh tng
biu tng; cn nhn vt n trong sng tc ca cc nh vn n thng mang tnh
hnh tng bc l. Nhng ngi ph n nh mun i nay vn th, h cn c
gii by v s chia. Bng cc trang vit ca mnh, cc nh vn n th hin s quan
tm su sc n s phn, hnh phc v quyn sng ca gii mnh. Cuc sng hin
i vi nhiu trc tr, kh khn, ngi ph n cn c nhiu ni kh cn c ng
cm, cn nhiu ni au cn c s chia. V h tm thy trong vn hc ni
chung v vn xui ni ring mt ch da cho s truyn ti th gii tm hn a cm
ca mnh thng qua nhng nhn vt n trong tc phm. V c l theo quy lut ng
thanh tng ng, lc u ch l s xut hin ca mt vi cy bt n, ri nhng
ngi khc, qua tc phm ca nhng ngi i trc, tm thy mt s ng cm no
v cng mun c cm bt tri lng, V c nh vy, vn hc n ng
i n r v to thnh mt dng chy. dng chy chung , h c t do phi
m ci ti c nhn ca chnh mnh vi nhng ging iu ring, cch thc ring. H
thng thn i thoi li nhng quan nim c v nhng mu hnh n gii xa vn b
ng khung bng Tam tng, t c. H mnh dn th hin s thc tnh thc c
nhn, kht vng c nhn tng su bn th v khng nh gi tr sng ca mnh.
Hn na, khi nh vn n vit v ph n, th cng c ngha h ang hng ngi bt
v chnh mnh. iu ny khin cc nh vn n vit v gii ca chnh h thng c
ci nhn su sc hn, trit hn v thu o hn. Nh vn n vit nhiu v ph n
v theo c trng tm l, h sng trong s hng ni, lun mong mun i tm s
ng cm (iu ny khc vi nam gii l tm l hng ngoi, thch phn tch v
76

chim lnh). Bn cnh , cc nh vn n cng mun thng qua nhn vt n th

hin tm hn mnh, bn thn mnh. iu cng tht d hiu khi nh vn L Th
Hu bc bch mt cch kh chn thnh nhng cng rt quyt lit trong mt cuc
phng vn dnh cho 10 nh vn n trong v ngoi nc v vn c mt cch vit
n hay khng: Mt trong nhng l do ti cm bt c l v phi c qu nhiu
tc phm do n ng vit. Th cn hc trung hc, ti thng t hi l ti sao mnh
phi hc i hc li nhng cu th ca Nguyn Cng Tr Ch lm trai dc ngang
ngang dc / N tang bng vay tr tr vay. Ti thy ti chng dnh t xu vo trong
y c. Ngha l tc gi vit nhng cu th y cho cc c gi nam ca ng. Ti l
con gi u c c x mi g trong bi th trn sao li bt ti hc thuc v bnh i
bnh li hoi vy [151]. Cn vi Phm Th Hoi th ci ti tc gi l s t gic
cao v phi tnh: n ng Vit Nam thng tha nhn n b Vit Nam lm c
hnh, t nht l ci c chu kh chu thng. Song h qun rng phn ln ci c
n b y, nht l ci c chu kh v c chu thng na, ch l ci khn ca cnh
kh. Nhn vt n ca ti by t r rng kht vng c t c hnh i mt cht,
c chia u c hnh cho n ng gnh bt [6]. Tng t, Y Ban khng nh:
Ni chnh xc th ti ang v chn dung gii mnh. Khi ti t bt vit v thn
phn mt ngi n b no , ti ho thn vo h, k li nhng cu chuyn ca
h. Ti ch c mt gng mt. Cn hnh tng ngi ph n trong tc phm ca ti
th c nhiu gng mt khc nhau. Tt nhin cc gng mt y c mt phn gng
mt ca ti [148]. Nh vn Thun th tm s: Vit l khm ph, mt tc phm
l mt phiu lu tc gi v ngi c u tm thy ci ti ca mnh. Vit khng
phi k chuyn, tm s m vit vo vai ngi khc, phiu lu, c
sng khc, c th ni c cho nhng ngi khng th ni v mnh nhng iu
rt kh ni [6]. Cn Hong Diu th kin quyt: Trc y v c by gi cng
vy, ti ngh g vit ny. Theo ng nhng ci m ti c. Cng c lc gn ln
ngh vit th ny ai in, nhng ri li tc li: mnh vit cho mnh. B ti sau khi
c tp sch (Bng ) cng bo: Vit khc i, vit th ngi ta khng chp nhn
77

c u, gy sc th ri. Ti ni vi b, cng l ni vi mnh: nu vit khc

th ti khng cn l ti na [6].
Nh vy, chng ti c th khng nh rng ngi ph n hin i vit vn
c l chnh mnh v h vit bng thi t tin kiu hnh khc hn. Vi
nhng trang vit ca mnh, h khng cn ao c i phn lm trai na m tn
cng trc din vo nhng quan nim y mu sc nam quyn, t co tnh trng b
nho nn thnh ph n theo nhng tn iu m n ng p t cho mnh.
Vit v ph n, bng cm quan v lng trc n ca mnh, mi nh vn n
thng khai thc cc nhn vt n ca mnh nhng bnh din tm l khc nhau,
trong mi trng sng khc nhau, hon cnh sng khc nhau, nhng tu chung
li, h u mun gi gm vo a con tinh thn ca mnh mt thng ip mang
thin tnh n, hay ni mt cch c th, l nhng nhn vt n mang tnh hnh
tng bc l. Nhng n nhn vt s tri lng sau nhng tri nghim v cuc sng
thng nht, s bc ra t nhng cnh ca, x bp cho mt na nhn loi thy
mnh v hiu c mnh nhng tm hn ngi ph n vi tt c yu thng, kht
khao chy bng, vi mong mun tt cng v c nhng nhu cu rt ngi cha
tng c vn hc qu kh gi tn mt cch trc din.
Trong phn vit ny, chng ti mun i su tm hiu nhng bc l, bc bch
ca mt s tc gi n tiu biu khi vit v nhng nhn vt n ca mnh trong cuc
sng ng i qua ba lun im chnh: Ngi ph n v nhng cuc chin vn
cn nhc nhi, Ngi ph n v nhng kht khao hnh phc i thng, Tnh dc
nh mt phng thc th hin bn ng.
3.3.1.1. Ngi ph n v nhng cuc chin vn cn nhc nhi
Nh chng ti cp trn, hnh tng ngi ph n trong sng tc ca
nam gii thng mang tnh hnh tng biu tng. V hnh tng ngi ph n
Vit Nam trong chin tranh cng c cc nh vn nam miu t vi tnh cht . i
sut chiu di ca hai cuc khng chin chng Php v M, hnh nh ngi ph n
lun c cc tc gi phc ho bng nhng nt v dung d, mc mc nhng lun
78

phng pht hi th ca nhng bn hng ca. Trong thi k khng chin chng Php,
h l nhng ngi ph n trong cc on dn cng ti n, ti lng ra chin
trng o Lng L anh h, ch ht/ D bom n xng tan tht nt/ Khng sn
lng, khng tic tui xanh. H l nhng ngi v khng h thua km c lang
qun ca mnh khi theo chng i ph ng quan. H l nhng ngi m sn
sng dnh cm cho con, cho ng chng s t gng chp sng gm v sn
sng hy sinh tht anh dng Sng trong ct cht vi trong ct/ Nhng tri tim nh
ngc sng ngi. Trong thi k khng chin chng M, hnh tng ngi ph n
cn mang tnh biu tng mt cch r rng hn bi s gan d, bi lng qu cm
Em l ai? C gi hay nng tin/ Em c tui hay khng c tui/ Mi tc em y,
hay l my l sui/ i mt em nhn hay chp la m ging/ Tht da em, hay l
st l ng. V sau , chnh nh th T Hu tm thy li gii p tht gin
n m chng h n gin bi in git, di m, dao ct, la nung/ Khng git
c em ngi con gi anh hng. Vi Nguyn nh Thi, hnh nh ca nhng c
gi thanh nin xung phong trn cao lng gi vai o bc, qung sng trng cng
chnh l hnh nh ca nhng nhn vt n c th nh Nguyt trong Mnh trng cui
rng ca Nguyn Minh Chu, Chin trong Nhng a con trong gia nh ca
Nguyn Thi. V sau ny, hnh nh ch t Tch trong Ngi m cm sng ca
Nguyn Thi cng ghi li du n su m trong lng ngi c nhng nm khng
chin chng M cu nc. Vi tinh thn cn ci lai qun cng nh, ch t Tch,
mc d mang bu by thng, vn xng pha git gic cu nc. Ch tr thnh nt
son chi li v hnh nh ngi ph n yu con v yu nc thit tha V cn rt
nhiu, rt nhiu na nhng tm gng ngi m, ngi ch anh hng nh ch S
trong Hn t, c giao lin trong Chic lc ng, m Sut Qung Bnh Vnh
Linh, hay thm ch l ngi m T i trong Khc ht ru nhng em b ln trn lng
m, H l nhng nhn vt mang tnh hnh tng biu tng cho ngi ph n
sn sng hy sinh v t nc, v T Quc.

79

Nm 1971, Nhng ngi sao xa xi ca mt tc gi n ra i. Vi Nhng

ngi sao xa xi, L Minh Khu tng lm say lng bit bao c gi min Bc khi
vit v ba c gi thanh nin xung phong chin u trn mt cao im Trng Sn.
Cng vic ca cc c gi l khi c bom n th chy ln, o khi lng t lp vo
h bom, m bom cha n v nu cn th ph bom. Gia ting bom ri v ting
go r ca my bay, cc c vn ht, vn thu tha v chp nhc vo s tay. Sng
gia nim ngng m ca nhng ngi lnh tr, lng ba c gi y p c m v
tng lai ti p Truyn ngn ny ca L Minh Khu khp li bng li ca mt
c gi: Ti yu tt c mi ngi, mt tnh yu nng nn, kh ni v cng khp li
mt thi k c bit v ca vn hc vit v chin tranh mt thi.
T sau nm 1975, c mt s nh vn vn vit v chin tranh nhng chin
tranh khng cn c nhc n vi nhng m hng chin thng ho hng na m
nhng mt tri ca n: nhng mt mt v au kh ca con ngi, nht l nhng
ngi ph n. Chin tranh d qua i, nhng nhng tn tch m n li th cn
lm ngi ta nhc nhi. Vit v nhng ngi ph n bt hnh, v nhng mt mt
khn ngui v vn khng th ngui ngoai thi hu chin, dng nh cc tc gi n
mun gi gm vo thng ip v s tn c, man r ca chin tranh v c nhng
c mong gi nh chin tranh ng bao gi hin hu. Nhng ngi c li sng
lnh mnh v tng tht s tri qua nhng tn thng su sc th khng ch ao c
bnh yn sung, m s c trnh nhng tn thng khng ng c [88, tr.162]. iu
ny c th hin rt r trong sng tc ca mt s nh vn n nh D Ngn vi
Gia nh b mn; L Minh Khu vi Bi kch nh, Mt chiu xa thnh ph, Anh lnh
Tony D, Th trn, Mong manh nh l tia nng, v nht l tp truyn Nhit i gi
ma; Nguyn Th Thu Hu vi Ngi i tm gic m; Y Ban vi iu by gi mi
hiu; V Th Ho vi Ngi st li ca rng ci, Trn gi xanh ru, Dy neo trn
gian, Hn trinh n,
Chin tranh mc d i qua, nhng nhng tn tch m chin tranh li th
cn mi. Chin tranh lm cho x hi kit qu, m ng cho ngho i; v chnh
80

s ngho i lm xut hin nhng vt rn nhn cch. Cnh go ba ca nhng

ngi n b trong gia nh M Tip l nhng mt mt chng th b p; nhng k
lm kh M Tip nh Tuyn chng nng, v Hai Khm trng ban tuyn hun
tnh th li ua nhau hin hnh vo thi hu chin. Gia nh b mn ca D Ngn
nh mt ting chung bun ging ln bo hiu mt cuc chin mi li bt u
cuc chin khng nhm chng li k th trc din ca t nc, ca dn tc; m l
cuc chin tm li chnh mnh, c sng tht l mnh ca nhng ngi ph
n thi hu chin.
Bc qua thi k ca Nhng ngi sao xa xi, tp truyn Nhit i gi ma
ca L Minh Khu a ngi c tr li vi chin tranh v thi bao cp. Mi hai
truyn ngn trong Nhit i gi ma (Ngh ngi qun quanh, Xe Camry ba chm,
Nc trong, Chuyn bp nc, Trn ng v, c, Lng mn na ma, Mt
mnh, Ngy cn di, Sng chm, Nhit i gi ma v Rp Vit) l mi hai truyn
ngn c tc gi ti hin nhiu cung bc cm xc. Mc d trong nhng trang
vit ca L Minh Khu, ngi ta khng c thy nhng cnh git chc man r ca
chin tranh, nhng ngi ta c th cm nhn thy ngay nhng kht vng ti sng
b x toc, nhng ni au xt lng l hin hu, v nht l nhng mi hn th v c
nhng nhp nhm v l m mt thi chng ta khng dm ni ra. Vi Nhit i gi
ma, Ln u tin trong vn hc Vit Nam, c mt truyn va p li t mt tiu
thuyt, cch gii thch ca ch v chin tranh lm tt c nhng ai c n u ri
nc mt. Chin tranh, ngy xa ngi ta nhn bng con mt mu hng. Nhng qua
con mt ca L Minh Khu chin tranh hin ln, khc nghit v d dn. [120,
tr.122]. Nhit i gi ma xi dy bi kch trong gia nh mt ngi n ng sng
chung vi v c v v l. Mi ngi u c mt cu con trai. Mi ghen tung, th
hn gia hai ngi n b dn ti mt ln, sau trn ci v, ngi v l chy ra khi
ca v vp phi inh th mc. Chic inh cm vo mt bn mt khin ngi v l
vnh vin mt i con mt. Sau tai nn, cm thy b gh lnh, ht hi, hai m con
ngi v l b i bit tch. Mt thi gian sau, ngi anh con v c tr thnh mt
81

chin s cng sn. Ngi em theo m vo Nam gi l mt s quan cao cp trong

hng ng lnh ngy. H gp li nhau khi hai chin tuyn, trong tnh cnh ngi
anh b bt v chin tranh l c hi ngi em i "mn n" nm xa cho m bng
cch mc mt con mt ngi anh. Nhng cu vn lnh lng, trc trc khin ngi
c cm nhn tn cng s tn khc gia ngi vi ngi trong cuc chin, khi
chnh lng hn th ch khng phi iu no khc khin con ngi sng tn c vi
nhau.: Mi bn ch cn mt con mt nhn nhau qua s hn th. Chin tranh, khi
, ch l ngn la bn ngoi, lm cho la hn th bn trong mi con ngi bng
chy. Vi mt ci nhn trc din, trong Nhit i gi ma, L Minh Khu khai thc
chin tranh gc au n, tn khc nht, khi khng ch l cu chuyn u ri
mu t hai chin tuyn m l s chia ct t mt pha. V c bit, ln u tin,
nh vn nhn chin tranh qua cuc chin au thng trong mt gia nh.
V Th Ho chnh l tc gi c nhc n nhiu nht khi vit v nhng
ngi ph n pha sau nhng cuc chin d qua i nhng vn cn nhc nhi,
vn cn l ni au. L nh vn sinh ra trong chin tranh, ln ln li chng kin bit
bao s kh nhc, vt v hy sinh ca nhng ngi ph n, V Th Ho l nhn
chng ca mt thi k lch s bi trng v thm y nc mt ca dn tc. Trong
hnh dung ca ch, c bit bao n thanh nin xung phong cng hin cho t nc
c tui xun ca mnh v khi tr v sau cuc chin tranh vn chu nhiu thit thi,
thm ch ch mt mong c gin n l c lm v, lm m nhiu khi cng mi
ch l khao kht, c mong. t nc ht chin tranh, s phn nhng ngi ph n
nh th li ri vo bi kch i thng. Bng tm lng thng cm, nhy cm ca
mt nh vn n tinh t, ng sau nhng cu ch trau chut ca V Th Ho l mt
ci nhn y cm thng v nhng day dt khn ngui v s phn con ngi, v
cuc i v nhn tnh th thi.
Trong nhiu truyn ngn ca V Th Ho, ngi ta cm nhn c s u
ym mang cht thnh ca ca tc gi khi ni v tnh yu, cn li l s cm thng ca
tri tim ngi n b khi vit v ni au ca ng gii. u l cn nguyn bt hnh
82

ca thn phn con ngi? n su trong nhng trang vit ca V Th Ho l s ln

n i vi ci c vn cn n hin u trong cuc i ny. Tp truyn ngn
Ngi st li ca rng ci do nh xut bn Ph n n hnh l mt tp truyn vit
v mt x hi tan chin nhng cha tn chin. Hnh nh nhng ngi n thanh
nin xung phong coi gi mt kho qun nhu b c lp Trng Sn ngy no trong
nhng trang truyn ca V Th Ho hin ln trong tc phm khin ngi ta khng
khi xt xa. Trong mt ln i ly qun nhu, mt anh lnh khng khi bng hong
khi nhn thy h bi h trng ging nh nhng con vn trng vi nhng hnh
hi con gi hon ton trn trung, tc xo, v mt b ph v ang nga c ra sau
ci khanh khch [103, tr.109]. Li anh lnh ghi trong nht k ging nh li
nhn nh m V Th Ho mun gi n nhng th h sau ny: S khng bao gi
mnh qun c nhng ngi thy rng ci. C l cnh cht chc cn d
chu hn! i! Th l sau chn nm chin trng, ti nhn thy rng ci ci
ci mo m man di ca chin tranh. Vic chin tranh li nhng ngi ph n vo
cuc chin tht l khng khip. Ti sn sng cht hai ln cho h khi lm vo cnh
y. [103, tr.113]. Nhng n thanh nin xung phong y phi sng trong mt th
gii y bom n, nhng vic i mt vi bom n khng ng s bng vic i
mt vi nhng kht khao bn nng khng c hng. Tuy nhin, nhng ngi
ph n y vn p diu k di ngi bt ca V Th Ho- mt ci p tht thnh
thin, tht nhn vn v rt truyn thng. Bn nng n gii kht khao hnh phc l
th, nhng h li dnh vin n cui cng trnh nhc khi sa vo tay k th:
Chuyn thn thoi ca chin trng khng y. Bn c gi khng chng chi
ni dnh nhng vin n cui cng cho mnh trnh nhc. [103, tr.111].
Di ngi bt ca V Th Ho, chin tranh khc du n ca n ln i sng x
hi trong mt thi k di ng ng, thm ch ngay c khi chin tranh chm dt.
Cuc sng ca Tho nhn vt n thanh nin sng st duy nht tr v sau chin
tranh ngi cn st li duy nht ca rng ci, mi vn khng th ho nhp c
vi cuc sng bn bn b trng i hc thi hu chin. C lun b m nh, b
83

dy v bi nhng k c chin tranh trong cuc sng hng ngy v trong c nhng
gic m: Tho thng qua m vi hai loi gic m: mt loi gic m thi th b,
c thy may mn nht l nht c chic cp ba l, kh na l nht c trng vt
ri. Cn trong gic m tui thanh xun, c ch thy tc rng nh trt, rng y
khun ngc b m nt ca ch Thm, v t trong m tc ri y ly ra hai git
nc mt trong veo v rn cng nh thu tinh, p mi khng v. [103, tr.114].
Khc ho ni au thng sau chin tranh, hu ht nhng nhn vt n ca V
Th Ho khng h c cuc sng bnh lng. H c n n mc khng cn bit
mnh ang sng cho ai v khng t nh hng c cuc i mnh pha trc.
Cuc i h nh nhng con thuyn gia dng xoy hun ht ca cuc sng m
khng cn ni neo gi v bm vu. H l nhng ngi v vng chng v tm tch,
d in d tnh. H l nhng ngi ph n sut i d hi v t tr li v nhng
iu m chnh h cng khng hiu ni, khng tin ni. H l nhng b go n c,
bun ti, a s l n b lung tui v kh ho, h ngi lm l thnh mt m
khn trng trng xa l nh nh c u. Khng ai khc. H ngi lng tht trc khi
nhang. [105]. Nhng ngi n b c chng cht trn, nhng con m khng
chng lp thnh lng o hay cn gi l lng Go. Nu nh ni c n ca
Tho trong Ngi cn st li ca rng ci l s t di, thng tht, but gi v
thm tha th ni c n ca nhng ngi n b c chng cht trn chai l. H
sng v gm nhm tng ni au gia cuc i v ngha.
L mt nh vn n, vit v ph n, i hi quyn li chnh ng ca ngi
ph n, nn trong nhiu truyn ngn ca mnh, V Th Ho cng khng ngn
ngi ln ting i quyn lm m cho nhng ngi ph n khng chng- nhng
ngi ph n b li c mt thi xun sc chin trng v khi tr v sau chin
tranh, mc d h qu la l th, nhng kht khao vi thin chc lm m ca
h l mt kht khao hon ton chnh ng v buc x hi phi cng nhn.
ng nh li nhn xt ca nhiu ngi, bng tc phm ca mnh, V Th Ho
thuc th h nh vn chi b c tch v khng tin vo thn thoi chin trng.
84

Vi V Th Ho, cch vit t hng hin thc chin tranh nh nhiu nh vn thuc
th h trc lm l mt iu hon ton xa l. Chin tranh trong tc phm ca V
Th Ho thng c hnh tng ha bng nhng n ci mo m, man di. Chin
tranh lm con ngi ta nh mt n ci t nhin. nh mt n ci t nhin, con
ngi nh mt chnh mnh. V vi ngi ph n, cn g au n hn khi phi n
mt n ci mo m?
Vit v nhng ngi ph n pha sau nhng cuc chin tan nhng cha
hn tn, bng cch nhn v cch cm rt ring ca mnh, cc nh vn n ng
i a c gi n vi nhng thng tht, ng ngng v nhng thn phn ph n
vn ang phi gnh chu ni bun chin tranh iu m ai cng nghe nhng khng
phi ai cng hiu. Hn ai ht, nhng ngi ph n tr v sau nhng cuc chin cn
phi c thng yu, c n nhn v trn trng. H khng th c phi ct bc
mi gia nhng m ly mnh mng bn trong au m, rt mt ri li
au u hy vng, au u ch trng vo nhng iu c th chng bao gi l thc.
m hng n quyn ng sau mi trang vit ca cc tc gi n khng phi ch nm
nhng hiu bit theo cm nhn thin tnh v nhng mnh v trong tm hn ngi
ph n sau chin tranh m mt thi ngi ta thng c tnh che giu chng i sau
ln o mng ca vinh quang v chin cng, m cn nm trong nhng hy vng v
mt tng lai an bnh hn cho ngi ph n sau nhng n au v mt mt. Cuc
sng hin i m ra cho ngi ph n nhng c hi, nhng cng c th khp li
nhng c hi ca h bi tnh bt ton ca n, nht l vi nhng ngi ph n
vn chng th c c s lnh ln trong tm hn sau bom n chin tranh.
Khng phi lc no chng ta cng thay i c hon cnh, nhng chng ta lun
c th thay i c cch ng x ca mnh vi hon cnh [88, tr.232]. Ch c s
thu hiu, cm thng, yu thng chn thnh mi c th nng , ch che c
nhng tm hn mng manh v d b tn thng ca nhng ngi ph n vn b
tn thng bi mt qu kh chng yn bnh.
3.3.1.2. Ngi ph n v nhng kht khao hnh phc i thng
85

Cc tc gi n thng c li th trong vic din t su sc ni tm nhn vt

n, trong vic bc l n tn cng thi , cch cm, cch ngh ca gii mnh. S
khm ph th gii tm hn ngi ph n c cc nh vn n th hin mi
phng din, t trng thi n tnh cm, nhng cung bc cm xc, nim vui v ni
bun, nhng kht khao am m v c nhng iu su kn nht trong tm hn h.
Th gii n ng v th gii ph n l nhng th gii khc nhau. Chng c th
giao thoa vi nhau mt s ch, nhng khng hon ton trng nhau. Trong th gii
ph n, iu c ngha hn c l nhng vn gn vi tnh yu, gia nh v con
ci. [17].
Vn chng xt ti cng l thn phn con ngi. Tc phm vn chng ch
c tc dng khi ngi ngh s nhn thc r bn cht con ngi thc ti. i vo th
gii vn xui n ng i, chng ta c th cm nhn thy mt cch rt r rng
rng ti ch yu ca vn xui n bao trm l cc vn v gia nh, v vn
thin ng b nh mt, v s tm ti ngha ca cuc i v nhng mi quan
h gia c nhn v x hi.
Ngi ph n d trong iu kin hon cnh no cng ch mun c c s
an i, ng cm, chia s t nhng ngi bn khc gii. Nhng c, nhng nng
trong Ngi n ng duy nht, Tim v, Nng tin xanh xao ca V Th Ho; ngi
n b trong Ch rm di gc du c th, n b sinh ra t bng m ca Y Ban
u ch mong mun c c mt ngi n ng chn chnh gi trn tnh yu
thng. Nhn vt Tho trong Ngi n b k chuyn, Khng B trong n b ca
L Lan, du mi ngi u mang mt bi kch khc nhau, nhng u c chung mt
ni nim - l nim mong c v mt gia nh, mt ngi chng thng yu thu
hiu nhng trn tr ca mnh.
Trong tc phm Nh khng c n ng, n nh vn D Ngn pht biu rt
hay v sc mnh nam quyn n mnh trong vn ha: Nhng ngi thn ca ch
thnh cng khi h nhn danh th truyn thng v tiu chun, tnh thng v s
hy sinh nhng khng ai l mt l nhn danh khc, y l tnh n b. Vy tnh
86

n b m D Ngn cp y l g? Ti sao nh vn phi nhn mnh ba ch

tnh n b? V tnh n b c th hin ra sao trong nhng trang vit ca cc
tc gi n v chnh gii mnh?
Xt mt phng din no , li gii p cho nhng cu hi trn s khng
phi l qu kh nu chng ta t tnh n b bn cnh mt tnh t tri ngha vi n.
Tuy nhin, theo chng ti, hiu c ngha chn xc ca t ny khng phi l
mt vic d dng bi tnh n b xa nay ch c nhc n trong vn hc Vit
Nam bng cm nhn b ni ca nhng ngi n ng khi cp n khi nim
ny. Bng cm nhn ring, chng ti cho rng nhng yu t lin quan n tnh n
b khng phi l nhng iu kh on, m ch l nhng iu ngi ta cha hiu
hoc khng th hiu nu nhn nhn vn t nhng i mt nam quyn. Mt trong
nhng yu t m chng ti mun cp y chnh l nhng kht khao hnh
phc i thng ca ngi ph n trong vn xui n nhng nm gn y.
Nh chng ti cp trn, cha bao gi hnh tng ngi ph n li
c t v tr trung tm v trng tm trong nhng trang vit ca cc nh vn nh
hin nay, c bit l trong sng tc ca cc tc gi n. C l chnh cuc sng hin
i bn b bng ti v nh sng khin ngi ta khng khi thc thm, lo lng v
s phn con ngi, c bit l ngi ph n. Hn ai ht, nhng ngi ph n chnh
l nhng ngi cn mt cuc sng bnh yn thc s, bnh yn trong tm hn v
trong c nhng kht khao hnh phc thng nht. Nhng dng nh nhn vt n
trong sng tc ca cc cy bt n nhng nm gn y lun phi mang trong lng
mnh cy thp t ca s bun ti, c n v nhc nhn ca mi kip ngi.
Nhng nhn vt n y, d l c v ngoi xinh p hay khim khuyt, d sng
thnh th hay nng thn, d thuc tng lp tr thc hay nhng ngi lao ng bnh
thng u phi mang trong mnh nhng trn tr, day dt v ci ngho, v s c
n v v c nhng nim tin b nh mt trong cuc sng. V h kht khao, kht
khao c c mt hnh phc dung d ca i thng, kht khao c s bnh yn
trong tm hn m h chng th no c ni.
87

Trong vn xui n nhng nm gn y, ngi ta bt gp nhng thn phn

ph n hm hiu, km may mn nhng ngi ph n khim khuyt v th hnh.
l nhng ngi m to ho say ru khi nn ra hoc bng nhin mc phi
mt cn bnh k qui no . Nhng nhn vt ny ng lot xut hin trong nhiu
truyn ngn ca V Th Ho. l hnh nh c b b tt nguyn lun mong i
nhng l th c tch trong Mu ca l, l hnh nh c gi m hnh dung cuc i
qua nhng m thanh vng li t chic tivi bn nh hng xm trong Ln mi ng
trinh, hay hnh nh ngi n b hi trong Phin ch ngi ci bun tnh, lnh
vng, Vit v nhng ngi ph n km may mn ny, dng nh V Th Ho
mun nhn mnh nhng kht khao rt i thng, rt gin d ca h nhng li l
nhng kht khao kh c th tr thnh hin thc. Hnh nh c gi m lo xo tay
m nhng ht ma ri v hy vng v mt thin thn s n trong Ln mi ng
trinh khin ngi ta khng kh thc thm bi ngay c ngi con trai hng xm, vi
nhng tnh cm bt pht xen ln thng hi cng chng bit mnh s an i c gi
m lo c bao lu. Bao nhiu kip n b xo tay hng ma di bu tri
ny, nhng c ai hng c mi git ma long lanh nh ngc ri trn lng
tay!. [117, tr.83]. Hnh nh c v b bnh phong v b chng, gia nh nh chng
ht hi, xa lnh trong Phin ch ngi ci khin ngi ta khng khi chnh lng.
V hnh nh c b tt nguyn hnh phc n tt cng khi nhn c l th vn
chng phi ca ngi gi m c mong i cng nh chng dnh cho c lm ngi
ta khc khoi, Nhng ngi ph n y cui cng vn phi bc i gia cuc i
bng c nhng mong mi v hy vng. Vt ln trn tt c, nhng ngi ph n y
vn khng ngng tin vo s thn k ca cuc i. H bm vu ly cuc sng vi
cm thc: M ch khng hnh phc, ch gi ca ch cng khng hnh phc, ngi
hng xm ca ch cng khng hnh phc Gia nh ch khng th thm ngi bt
hnh th ba. [103].
Bn cnh nhng ngi ph n khim khuyt, km may mn v th hnh,
ngi c li tm thy hnh nh nhng ngi ph n tht p, tht gi tnh vi bn
88

tay nh nhn v mm mi him thy, vi nhng i chn di min man, nhng

b ngc tuyt p lp l, hay nh mt v kho mi a tnh, hn di trong nhiu
tc phm ca Hong Diu. Nhng ngi con gi tht p trong Bng , Vu
quy, Dng sng hi, Hoa mu, Huyn thoi v li ha, Cn bnh, ca Hong
Diu lun mang mt dng dp tht n tnh, tht du dng nhng li n cha trong
tm hn mt s mnh m him thy. D vy, khng ngoi l, nhn vt n ca
Hong Diu cng khng thot khi mt cuc kim tm hnh phc i thng trong
v vng v tuyt vng bi nhng gi di, bt trc ca cuc i, ca lng ngi.
Ngi con gi trong Bng liu c th hnh phc khng khi trong tm hn c l
c mt ci bn th vi bi v t tng kht khao nhc dc v khi chnh c cng
khng l gii ni nhng cm gic ti li xen ln kht khao tn hng ca chnh
mnh? Ngi con gi trong Vu quy liu c th c c hnh phc bn mt ci xc
p sau nhng n au ca cc cuc tnh nh c cm nhn Tnh cm ? Cng
nh nn nhang ang ngt khi trn bn th kia, s tn trong canh gi v thi bi
vo khng gian. Ti yu anh, yu ng, yu chng, yu Tim nhiu nh
vy. [99, tr.65]. V ngi con gi trong Dng sng hi liu c hnh phc khi phi
i mt vi s ph phng ca cuc i, ca tnh ngi? Mi nhn vt n trong tc
phm ca Hong Diu d p nhng u c cuc sng tm hn tht bt n. H
dng nh c phi dnh ht tui tr ca mnh kim tm hnh phc ch thc,
kim tm mt ch tnh m chnh h cng khng hiu ti sao h phi kim tm bi
nhu cu c hnh phc u phi l nhu cu ca ring ngi ph n.
i su vo khm ph th gii nhn vt n trong sng tc ca cc nh vn n
thi gian gn y, chng ti nhn thy mt iu r rng rng trong x hi hin i,
dng nh ni m nh ca phi yu khng phi l tin ti, danh vng; khng phi
l bn phn, trch nhim; v li cng khng phi l nhng gi tr o c m x hi
khoc ln vai h. Ni m nh au u trong sut cuc i h - nhng ngi ph
n, l tnh yu. Nhng nhn vt n ca Nguyn Th Thu Hu cng khng ngoi l.
Khng khai thc hnh nh nhn vt n thi hu chin hay nhng c gi km may
89

mn thi hin i nh V Th Ho, v cng khng cp n nhng ngoi hnh

p ca nhn vt n nh Hong Diu, truyn ngn ca Nguyn Th Thu Hu
vit v nhng c m hnh phc i thng ca ngi ph n kha cnh khc.
L mt nh vn c ci nhn tinh t, truyn ngn ca Nguyn Th Thu Hu l nhng
cu chuyn rt i thng v s bn b ca cuc sng trong thi bui ng tin ch
ng i sng v tnh cm ca con ngi. Bc vo th gii truyn ngn ca
Nguyn Th Thu Hu, chng ta dng nh bc vo mt lnh a rt ring t ca
ph n. , tc gi xy dng nhng bc tranh a sc ca cuc sng x hi mun
mu, nhng hnh nh ngi ph n lun l tm im. Dng nh Nguyn Th Thu
Hu cm bt l vit v nhng ngi ph n. Trong sng tc ca Nguyn Th Thu
Hu, ngi ta him thy xut hin nhn vt chnh l nam gii. Trong tuyn tp 37
truyn ngn Nguyn Th Thu Hu xut bn nm 1998, chng ti ch thy c 3
truyn m nhn vt chnh l nam gii l Nhng m thp sng, Nc mt n ng
v Minu xinh p m thi. Trong nhiu truyn ngn ca Nguyn Th Thu Hu,
nhng nhn vt n, d gi hay tr, d ang hnh phc hay l d, d l thiu n
cha chng hay ngi ph n tng tri, th u c mt im chung h, l
nhng tm hn kht yu, khao kht c yu v tt t trn nhng no ng yu
si m v dng hin. l hnh nh c b mi su tui chp chng bc vo tnh
yu trong Hu thin ng. C b yu ngi n ng ca mnh bng c s ngy
th, m m trong thin ng yu m khng nhn ra rng ngi n ng ca mnh
ch l mt k ch k v th thin. cng l mt c gi mi ln dm liu mnh b
nh ra i, vt my trm cy s n vi ngi n ng hn mnh mi hai tui
va b v trong Bin m. c nhng tc phm ca Nguyn Th Thu Hu, ngi ta
nhn ra mt iu rng trong vn yu mun no ca Hu thin ng, Ci m,
No ta cng lng qun khng phi ch nhng ngi ph n m mui hay d d
ng ng mi m ui v yu m ngay c nhng ngi ph n lun coi mnh l
ngi tnh to cng lc li.

90

Nguyn Th Thu Hu thng vit v nhng nhn vt ph n - nhng ngi

n b lun sng vi trm mi t v trong bi kch tm hn khng li thot hay
nhng c gi ho hc bc vo tnh yu, bc vo cuc sng m nhng kht
vng hng thin, hnh phc hay kh au, bt hnh i khi ch c khong cch l
mt si tc. Mng manh n iu , nhy cm n mc kht khe l cm gic ca
ngi c v nhng nhn vt n ca Nguyn Th Thu Hu. c tc phm ca
Nguyn Th Thu Hu, ngi ta tm thy nhng nhn vt ph n kht khao yu, kht
khao sng cho ng ngha vi tnh yu nhng li ri vo nhng cnh sng, nhng
ni au khng li thot. Cc truyn ngn Tn cng, Huyn thoi, Tnh yu i,
u, D vng,... u vit v nhng bi kch ca ngi ph n, v thn phn ca
nhng ngi n b vi ni au trong su thm tm hn bi lun khao kht mt
tnh yu tuyt m nhng li l th tnh yu tht kh kim tm trong cuc sng hin
i.
S hp dn ca truyn ngn Nguyn Th Thu Hu nm li vit m thm,
nng nn hi m n tnh. Mi truyn nh mt li tm tnh, chia s hng ti nhng
tri m. Si ni, nng nn, nng nn ngay c trong hon cnh cay ng v chua cht
nht chnh l m hng chi phi sng tc ca Nguyn Th Thu Hu. Ging iu y
khin truyn ngn ca ch, d cp n nhiu v, mt mt nhng vn l si
dy neo u nim tin vo hnh phc v tnh yu. c truyn ngn ca Nguyn Th
Thu Hu, ngi c hnh dung c phn no mt tri ca x hi, v cm nhn,
cm thng vi nhng gc khut trong tm hn con ngi. l s thng cm, chia
s vi nhng ngi n b lun mang trong mnh khao kht hng n s ton m
ca cuc i, nhng li phi i mt vi nhng bi kch - th bi kch tm hn ca
ngi n b trong i sng hin i.
n vi nhng sng tc ca cc nh vn n nhng nm gn y, chng ta bt
gp nhng ngi n b m kip sng ca h l kip nn. Cuc i h l cuc i
ca nhng ni a oan y nc mt kh au. Nhng ngi ph n , h ni
nnh, c n, ti nhc, bi t trong mt th gii i ngho, tm ti vi nhng cnh
91

i ca nhng ngi gnh nc thu, ngi bn c luc trong sng tc ca V Th

Ho hay nhng cnh i khn kh trn nhng cnh ng trng trn, ma hn
hung hn trong nhng sng tc ca Nguyn Ngc T.
Trc khi Cnh ng bt tn ra i, Nguyn Ngc T in cc tp Ngn
n khng tt, Giao tha, Truyn ngn Nguyn Ngc T. Tip cn nhng tc phm
ny, ngi ta thy bao gi Nguyn Ngc T cng c chng mc khi din t v
nim hnh phc v c ni bun au, bt hnh ca con ngi. Ch nhn cuc sng v
nhng ngi xung quanh mnh bng mt tm lng khoan dung, lng Dng
nh ch cho rng chng c ai l hnh phc trn vn v cng chng c ai l au kh
n tn cng v trong kh nhiu tc phm, v dng nh ch cng khng ng
chm nhiu n s tuyt i ca ci tt v ci xu Hy vui vi nhng hnh phc
nho nh m mnh may mn c c v cng ng tuyt vng n Cnh ng
bt tn, Nguyn Ngoc T bt ng thay i trong ging vn, trong cch nhn,
trong s suy ngm v cuc i. Vn nhng li vn c st cht Nam B, nhng ci
nhn v cuc sng khng cn bnh yn, phng lng nh trc m d di, chua xt,
cay ng Nhng ngi ph n trong Cnh ng bt tn l nhng ngi n b
cng by con nheo nhc bu quanh ni khoai luc trong nhp nhong nng chiu
gia lc ngi n ng ca h dc kit ti tin mua cn hoan lc ngn ngi ni
nhng ngi n b th thnh cng ng xung qu lm ngh; l nhng ngi
can ti lm b ng loi trng tr d man nh thi trung c. Nguyn Ngc
T tm s khi vit Cnh ng bt tn ni thm v s thc v tng tng
trong tc phm ny: Ti cng bng hong, khi vit. Ti thng t ho v tr tng
tng ca mnh nhng thy chng mt, ngp th vi chi tit c tht m ti nghe
c, gia i. Ti th nhn l sao chp cuc sng, bi tng tng ch l tr
b i. Nhng xin cc bn ng ngc nhin, ti cha tng tng tng chuyn con
ngi li tra tn bng cch bt ln sng chui vo ca mnh ngi ph n, thc
vo bng ngi ang mang thai... nhng nhng ai i qua chin tranh khng h thy

92

l. Ti cm gic khi ci c ln ngi trong phn con, phn ngi cht ngc... (Tui
Tr 21/11/2005).
V nhng ngi ph n cui cng khng kin nhn sng mi cuc
sng ngho tng, nhm chn, qun quanh; khng chp nhn sng mi vi nhng
ngi chng m thng dng tay chn t r uy quyn song c i li khng
bit ni mt cu yu thng, mt li t t; v ngc li, h cng khng chp nhn
mt cuc sng thiu hi m n ng.
i su vo khm ph nhng nhn vt n trong vn xui ng i, chng ti
cm nhn su sc hn v nhng ni kh trong tm hn nhng ngi ph n. L
ph n, khi va sinh ra kh. Ni kh gn vi hnh nh ngi m khng th
vui trn nim vui khi con gi cho i nu h cha sinh c cho ngi chng v
gia nh nh chng mt a con trai ni di. Ln ln, nhng b gi li phi i mt
vi mun vn nhng ri ro, nhng bt trc m th gii bt ton ny mang li. V
khi tr thnh nhng ngi ph n - nhng ngi n b th cuc i h li lun
phi i mt vi nhng sng gi, bo ging trong cuc i; v ri, ging nh b
v m, h li kht khao hnh phc, kht khao mt cuc sng i thng tht bnh
yn. V liu rng s bnh yn y c th hin hu trong vng quay chng mt ca
cuc sng, ca lng ngi hm nay? Vit v kht khao hnh phc i thng ca
nhng nhn vt n - nhng ngi ng gii vi mnh, cc cy bt n ng i
ct ln ting lng ca nhng ngi ph n, a m hng ca nhng li tri tim
y n vi nhng tri tim khng ngng hy vng v mt ngy mai hnh phc
ong y cho nhng ngi ph n.
3.3.1.3. Tnh dc nh mt phng thc th hin bn ng
Theo M. Foucault, Tnh dc khng phi l mt thc ti kim sot bi
quyn lc hay c th c khm ph bng mt kho st k cng. Tnh dc l mt
to tc c tnh x hi m chuyn dn nhng mi quan h quyn lc khc nhau.
Tnh dc l mt to tc mang tnh lch s. Nh vy, tnh dc l mt hin tng vn
ho, n khng phi l ci c pht hin ra m l ci c to ra bi nhng din
93

ngn nhm hp thc ho nhng quan h quyn lc thc hin mt d no .

Mt khc, cng theo quan nim ca Foucault, tnh dc c quan h mt thit vi
technologies of the self (cng ngh ci ti). T , ci ti c to lp v c tnh
lch s. V chnh v th m mi thi i c nhng quan nim khc nhau v con
ngi. y cng chnh l quan im tin b v mt tip cn x hi, con ngi.
iu ny l gii v sao vn hc ng i vi t cch l mt nn vn hc lun song
hnh cng hin thc i sng x hi hin i li cp nhiu n yu t tnh dc
sau mt thi gian con ngi t nhin, con ngi bn nng khng c cp n.
Tnh dc v th xc con ngi khng phi ch l hin thc c miu t, m cn
cha ng v chuyn ti quan nim ngh thut, bc l nhn sinh quan, th gii
quan ca nh vn v i sng; ng thi, va l phng thc ngh thut ch o,
xuyn sut v thng nht c s dng ti hin hin thc i sng y.
Cc nh ph bnh n quyn phng Ty u th k XX vi cc khuynh
hng n quyn hin sinh, n quyn hu cu trc, n quyn hu hin i nu
cao ch trng ngi ph n vit v chnh thn th ca mnh. H gi l mt li
vit thn th (body writing). H cho rng ton b nn t tng phng Ty vn
c xc lp da trn s p bc mang tnh h thng ca nam gii i vi i sng
ca n gii. Trong tc phm Ting ci nng Medusa, Hlne Cixous thc gic
ngi ph n cm bt: Hy kim sot thn th mnh cng lc vi vic kim sot
hi th v li ni. Hy vit v chnh bn thn bn. Th xc cng cn phi c lng
nghe [131]. Khuynh hng ny to nn nim ca cc nh ph bnh n quyn
v mt li vit thn th, v vn tnh dc trong cc tc phm vn hc n ng
i. Tro lu vn hc linglei Trung Quc bng n t thp k 70 ca th k XX
cng chu tc ng v gn vi li vit ny.
Nh chng ti cp n phn u lun n, cng vi vic n r dng
vn hc n quyn trn vn n th gii, Vit Nam cng xut hin gn nh ng
lot rt nhiu cy bt n m khi c tc phm ca h, chng ti thy r vn phi
tnh v nhng m hng n quyn ang c ct ln ngy cng mnh m v rit
94

rng. Tnh yu v hnh phc gia nh l nhng ti quen thuc v l th mnh

ca nh vn n. Sng tc ca h cho thy mt thc t gic, mt nhu cu kh nhc
nhi trong vic khng nh phi tnh. Tnh dc cng l mt biu hin quan trng
ca phi tnh v c th xem y l s ln ting y bn lnh ca nh vn n.
Trc y, ti v tnh dc vn c xem l mt ti k hy trong vn hc Vit
Nam bi nhng ai dm cp n n u phi chu g b trong nhng ngn t c
l do th t duy kiu khun vng thc ngc vn d n su trong tm thc mi
ngi. Thi phong kin, tnh dc ch xut pht t nhu cu sinh sn duy tr ni
ging. iu ny c nguyn nhn t quan nim v con ngi dng h v x tc. S
mnh quan trng ca m i c nhn trng thnh l duy tr ni ging. Tnh dc
khng cn bit n tnh yu, cng khng th coi l khoi cm c nhn. Tinh thn
khc kh v ch ngha tp th trong 30 nm chin tranh cng loi yu t tnh dc,
bn nng ra khi quan nim con ngi chun mc. Mt thi, nhng vn th tnh
giu sc thi nhc cm ca Xun Diu, Hn Mc T b ph phn nng n, b xem l
i try. Nay nhn li, chng ta u nhn thy cch ngh y tht hp hi v khng
hiu con ngi.
T sau nm 1975, v c bit l t nhng nm 80 ca th k XX tr li y,
vn gii tnh, tnh yu, tnh dc v cc quan h x hi an cho l nhng ti
ph bin ca cc nh vn th h mi. Vi thc t ng, khng thch cp n
nhng vn khi qut, trng i, cc nh vn, m c bit l cc nh vn n
ng i, quan tm n nhng vn lin quan n vic t nhn thc, t tri
nghim nhng iu h thy c v nghe c. Tc phm ca h cp n
nhng vn tnh yu, dc tnh v cc quan h tnh cm hin i di gc nhn
hin i iu m ngi ta s khng th chp nhn khi tip cn vi tc phm bng
con mt v gc nhn truyn thng. C mt iu chng ta vn cn phi khng nh
rng, yu t tm l v tnh dc khng phi l vn mi trong vn hc, nhng ch
di ngi bt ca n gii, tm l v nhc cm ca ngi ph n mi c miu t
mt cch c th, r rt bng chnh ni ti t thn ca n.
95

Ngay t nm 1988, khi Thin s - tc phm u tay ca Phm Th Hoi c

xut bn, ngi ta thy trong mt n c, mt kht vng no trong tnh yu
ca ngi ph n m tc gi gi gm trong hnh nh mt c b vnh vin 14
tui. C l khng phi ngu nhin m cu chuyn li c xy dng trn hi c
ca mt c b, trn dng suy tng chm chp v lng ng ca mt tm hn bt
bin trc nhng bin ng ca x hi v thi gian. Tm im tc phm dn t
Hoi, c nh bm rit bu ca s, vnh vin mi bn tui. Nhng ci la tui
mi bn vnh hng ca Hoi ch l v c, lp v vt cht bo v cho mt ci g
su thm hn, d di hn. Di l tng su ca nhng rung ng thm kn, ca
nhng khao kht khng c tha mn, nhng i hi b ghm nn trong tm hn
mt ph n hai mi chn tui. Mt ngi n b khao kht yu thng v c
yu thng, khao kht cho v nhn b p cht trong hnh hi mt c b mi bn
tui. Mt khun mt tr con che ch cho mt tm hn mang cn st ni la, sut
mi lm nm rng lm mt nhn chng cm lng, thng t quyt lit, khng bao
gi quay lng li cuc i. Sau Phm Th Hoi, hng lot cy bt n khng
cn ngi ngng, khng cn to v c na m mnh m th hin nhng kht khao
kh ni n cha trong tm hn. C th ni, ngi ph n trong cc tc phm vn
xui sau nm 1986 t ci tri v tnh dc. H sn sng ch ng v by t s
ham thch, thm ch kim tm tnh dc. Nhn vt My trong Thiu ph cha chng
ca Nguyn Th Thu Hu mnh dn: "Thi ca ti khc thi ca ch ri... Ti mun
t do v sung sng". Nhn vt Thoa, Khng B trong tiu thuyt n b ca L
Lan sn sng u tranh vi cc th lc c t do lm nhng vic mnh cn lm:
v Vit Nam, vit t truyn, i tm kim li s tht ca t tin. Tt c nhng iu
ny khng ngoi mc ch khng nh ci ti c nhn, mt ci ti vn b lng qun,
thm ch b s nhc trong qu kh. cp n vn tnh dc, chng ti khng th
khng nhc n nhng nhn vt tng lm nn nhng cn st, lm nng
vn n v lm xn xao d lun trong khong hn chc nm qua. l nhng i
din nh Y Ban vi I am n b, Xun t chiu, T, Nhn tnh, Hai by bc chn
96

l ln thin ng; V Th Xun H vi n s ri bay ngang rng; V Th Ho vi

Gin thiu, Bin cu ri, Vn yu, Con di ca ; Hong Diu vi Bng ,
Vu quy; Nguyn Ngc T vi Cnh ng bt tn; Thun vi Vn Vy; Th hin
vn dc tnh trong vn hc, cc tc gi n cng chn nhng hng i khc nhau.
mt s tc phm, Nguyn Th Thu Hu, Trn Thy Mai chn cch ni kh t nh,
kn o v nhu cu bn nng ca con ngi. Vi Y Ban, Hong Diu tnh dc
c din t to bo hn nhiu. Nu nh trc y, vn tnh dc trong vn hc
thng ch t ra trong tng quan vi tnh yu i la, s sa a v nhn cch,
nhng n c do di chng ca chin tranh, th tnh dc trong vn hc hin nay
c m rng nh mt phng tin chuyn ti nhng n c khc nhau ca i
sng nhn sinh. S vn ng x hi to ra nhng n c tnh dc mi, thu ht s
quan tm ca ngi vit. Khm ph nhng tc phm vit v tnh dc trong vn xui
n ng i, chng ti nhn thy cc nh vn n thng cp n nhng nhn
vt n ca mnh hai kha cnh l v p c th v s mnh m ca bn nng tnh
dc t nhin. Hay ni cch khc, nhng nhn vt n u l nhng ngi n b
gi tnh v kht tnh. Trc y, khi m t v p ca nhng ngi ph n, cc tc
gi thi phong kin v trung i lun trnh cp n phn thn th nhy cm ca
ngi n. Ngi ph n p xa ch c hnh dung qua nhng hnh nh so snh
nh mi tc di en mt nh nhung, ci mi dc da, i mt l dm, khun mt
tri xoan, v gi tnh nht cng ch l ci eo nh tht y lng ong m thi.
Chng ti nhn thy nhng cch miu t nh vy c th khin ngi ta chp nhn
rng ngi con gi p theo ng chun mc v quan nim v ci p ca ngi
phng ng v cng c th tng tng ra mt vi nt p phng pht u ;
nhng cch miu t y li khng th cho ngi ta cm nhn mt cch thc nht v
hnh th ngi ph n c miu t, v nht l khng bao gi thy c nhng nt
gi tnh vn l v p thin bm ca ngi ph n. Vi cc cy bt n ng i,
khi khm ph con ngi bn nng, cc tc gi thng ch khc ho v p c th
ca ngi n nhng phn thn th m to ho ban tng cho h. L ph n, cc
97

tc gi n hiu hn ai ht sc mnh c bit ca nhng phn thn th y trong tnh

yu, trong khoi cm v thng hoa tnh dc. l v p ca ln da, bu v, i
mi, cp mng, i chn, v c nhng phn kn nhy cm khc ca c th n.
Trong vn hc phng Ty u th k XX, vic miu t v p hnh th ngi ph
n c coi l c mt ngh thut v c dng vi tn gi l body writing (li vit
thn th). Li vit thn th ny c cc nh vn chng n quyn lun Php
ly c s l lun t m hc v s sng t nhin. Bn cnh mc ch ph din thn
th nh mt phng tin cho s bnh ng gii th vn chng n quyn cng ly
thn th ngi ph n nh mt phng tin biu t ni dung tc phm. Vi vn
hc, thn th l thn th sng, n khng gin n l thn xc, xc tht. Xem thn
th ch l xc tht c ngha l thu hp n, tm thng ha n. Trong con ngi
sng, thn th thm nhun tm hn. Ch xc tht khng phi l thn th ngi, tnh
dc cng khng phi thn th ngi. Ch c cm xc tm hn mi bin thn th
thnh ngn ng.[89, tr.72]. Trong hu ht cc tc phm vit v tnh dc, dng
nh tc phm no cng cp n v p t nhin ca ngi ph n bng im
nhn bu v phn c th c trng ca ci p phn thc. Chng ta c th thy
r iu qua sng tc ca V Th Ho, Y Ban, Hong Diu, V Th Xun H,
B ngc l mt trong nhng v p n tnh ni bt. N biu tng cho s nui
dng, cu mang, l kht vng sinh si, ny n : Nhu Anh vn cao ngi.
Chic o vi en nng va kp khoc ln ri rut ra l i vai trng ngn v
i v ngi ngi nh hai vng trng; Chic o trng ng tht p. Va vn m st
thn hnh em v h ra mt cht b ngc trn tra vi b vai, i cnh tay mn mng
anh vn thng khen[117]. V khi ng trc gng, nng chm ri m tng ci
cc o, khun ngc y n trng ng hin ra, hai ta thin nhin nh hai nm cm
p. nng trt b hn chic o. Sau nng nghing vai ngm[117]. V ci v
kiu hnh ca nhn vt Nhu Anh (Gin thiu V Th Ho) khi nhn ngm
thn th mnh cng l v kiu hnh ca nhng ngi con gi p trong Bng , Vu
quy ca Hong Diu: Git tung hng khuy o, cnh hoa thm t i. V
98

ti rng trn khng kh. V ti l i sng, l hi th, l kh quyn.[99, tr.25].

Cm hng t ho, t tn trn ra qua nhng ngn t khi th gin d, tru mn, khi th
m l ha: i v ngi ngi nh hai vng trng (Gin thiu), bu v nh cao
(Gin thiu) b ngc hnh trinh n vi i nm v nh (Ga ph en), b ngc
trn tra (Bng ), C th sn chc mt m vun y hai mi (Bng ). Bn
cnh nhng bu v cng trn y xun sc th v p thn th ca ngi ph n
cng n t nhng i bn tay nh nhn v mm mi him thy [99, tr.5], i
mt to trn m toang [99, tr.89], khun ming xinh xn y n mi mc lun n
n ci m hn [99, tr.90], cp i non bung tr ni [99, tr.76], Nhng nt
p y c miu t tht t nhin, khng cht gng go v v cng gi tnh. Khi
miu t nhng nt p thn th ca ngi ph n, cc nh vn n ng i
mang n cho vn hc Vit Nam nhng nm gn y mt s nt chm ph mi v
ngn ng t chn nu chng ta khng mun ni mt cch to tt hn l ngn ng
thn th. C th cch xy dng hnh nh ngi p trong vn xui n c nhiu
thin v do bn thn nhng ngi cm bt l ph n, nhng c mt iu chng ta
c th chc chn rng vic xy dng nhng hnh tng ph n gi tnh nh th l
mt cch cc tc gi n tin su hn trong ti tnh dc khi cp n nhng
kht khao yu ng bn nng ca nhng ngi ph n. Nh chng ti ni
phn trn, nhn vt n trong vn xui ng i nhng nm gn y l nhng
ngi ph n gi tnh v kht tnh. Vi quan nim r rng v nhng iu mnh vit,
cc cy bt n vit v nhng ngi ph n kht tnh nhng ngi lun mong
mun c yu thng v t c nhng khoi cm tnh dc, bng tt c nhng
bc xc cn gii to. l l do v sao hu ht cc tc gi n khng h mc cm,
d dt khi a tnh dc vo tc phm. Tnh dc di con mt cc cy bt n c
th hin nhiu sc thi v c h vit bng li vit thng thn, trn tri v
bo lit. Vit thng thn v tnh dc l cch cc n vn s t gii to mnh, khng
nh ting ni ca gii mnh, ng thi gp mt ting ni mnh m i quyn bnh
ng cho n gii quyn c yu v c th hng tnh yu. kha cnh ny,
99

tnh dc c cc nh vn n ng i s dng vi t cch l ci c biu t.

Mi hnh ng tnh dc c quan nim nh l mt bn mt m ni cc nh vn
gi gm vo nhng t tng su kn nht m mnh mun chia s cng ngi
c. ng sau nhng hnh vi khoi lc c th l mc cm ging ni, mc cm thn
phn, nhng chn thng tinh thn tui u th, hoc l s tin, nhng toan tnh
ca con ngi, l hnh phc, l tnh yu, hoc thm ch l trng rng v nh hoang
hoi, Dng nh tt c cc trng thi cm xc ca con ngi u c cc tc
gi n ng i dn nn trong hnh ng nguyn s bn nng nht ny. Tnh dc
trong ngha ny ging nh mt git nc ngi ta thy c c bin c tm
hn ca nhng ngi ph n. Tn cng vo lnh vc tnh dc, cc nh vn n Vit
Nam cng nhin khng nh s bnh ng gii trong cch ng x vi mt phn
cuc sng thuc v bn nng ca con ngi. Vt qua tt c nhng d dt, nh
kin v dm i mt vi d lun, cc cy bt n ng i a tt c nhng b
mt phng the vo tc phm. V hn th, nhng ngi ph n kht tnh cng l
nhng ngi ph n i hi c tho mn nhng kht khao tnh dc mt cch
mnh m. Mc d nhng cuc lm tnh thng c miu t qua li k li ca
nhn vt n, nhng ngi ta vn c th thy s ch ng ca nhng ngi con
gi bi cch miu t sng ng. Bt ph khi th vn phong o mo truyn thng,
ngn t c cc tc gi n dng l nhng ngn t y gc cnh, y c tnh, th
hin chnh xc nhng tri nghim bn thn tc gi trong nhiu mi quan h khc
nhau, v nht l trong i sng tnh dc. Chnh ging k thn nhin khng mt cht
mc cm phn n ca nhn vt to nn sc thi n quyn r rt. I am n b ca
Y Ban tng lm vn n rung ln mt thi khi tc gi l ngi u tin miu t th
ch ng trong tnh dc ca nhn vt ngi ph n gip vic. Vo thi , nhn
vt c v vn cn xu h khi ch ta t dn vt mnh sau hnh ng dc tnh nhm
tho mn kht khao bao ngy khng c gii to: Th mng m i vo phng ng
ch. Ci nh mt ca ng ch nh thc vo tim th. Th nhn su vo nh mt mng
r y ri th trt b qun o ca th. Th lt ci khn mng p ln ngi ng ch.
100

Con ging con m ang ct cao u ch th. Nh gic m m hm no, th cm

ly n a vo c th th. Th khng cn phi thc gic trong s thm kht chy
bng na. Th tho mn. Mnh m hn, nhn vt n nh H ci trong Bng
ca Hong Diu thng khin anh chng s mi khi quan h bi khao kht
c yu ca c: Th vo mi ti: Sao trn ging em chng ngoan hin nh th
cho anh c yn thn? Ti l ng trc cu hi y hm . Ti khng th ngoan
hin. Ti hay chm ln ngi Th nut ly anh v vp. Ti a ko Th ln ch xt.
Ti bt i tay Th bp nn lin tc. Ti mun cn kht thm t bui tra y,
mt bui tra nng bnh thng nh bt k ngy h no nhng vi ti l bng rt,
l bc ngot. Ti ct gi b mt ring mnh. Th no bit. Th c hay van xin ti
ng hc ln nh h ci. Ti chng th ng ng. Anh b ti co rt li i. i lc
thy anh kinh khip ti nh phi d dt. Nhng ri cn kht ti vung vp ht. Mi
sng thc gic trng Th tht ti nghip [99, tr.6]. C th ni, di ngi bt ca
Hong Diu, ln u tin, i sng tnh dc c miu t mt cch mnh bo
nht khng h giu gim; nhng kht vng hnh phc cng c nh vn gi tn
mt cch thng thn. Nhiu nh nghin cu v ph bnh cho rng y l mt truyn
ngn vo loi nng nht khi vit v i sng bn nng ca con ngi. Trn ba 4
tp truyn Bng , nh nghin cu Phm Xun Nguyn biu dng nng nhit:
Truyn ngn Hong Diu ton l nhng nhn vt ph n, tt c u cn tr,
kht khao sng, mnh lit sng, trn y dc tnh, song chc chn vn ca ch
ln hn rt nhiu vn s phn n b. Trong Vu quy, kht khao i n tn cng
v vin mn v c tn hng hnh phc ca nhn vt n cng c Hong
Diu miu t khng h che y: Nhng ngy bn Tim, ti tr thnh Hong hu.
Ti khm ph bn nng vn cn n tn su y thm thn xc. Tim a ti n tn
cng hang su, ch cho ti nn vn minh hng hoang m by lu t ti che giu, m
nhng ngi n ng kia khng dn ti ti. H khng sc, khng tm thy
ng, hay h ngh bi ti l n b. n b phi l k nm di, l t gieo
m. Ri m non thnh la, thnh thc, h t nng tn ry, n mnh t khc
101

khai hoang. Ti nghe ngi ta gi y l truyn thng, l vn ha phng ng

[99, tr.68]. Ngi con gi trong Vu quy, hn ai ht, l mt c gi a tnh vi i
sng dc cm mnh m, nhng ng thi cng l mt c gi lun bit trn trng t
do c nhn trong tnh dc. Khi ngi n ng Tu khng cho ngi trn trong
nhng cuc i n, c t i b v nh mnh v cng khng ngn ngi c ao
ngi n ng m cha chn cho mnh s l ngi cho c toi nguyn: Chng
ti s b ti ln ngi trn, ti c mc sc tung honh, ch cy n gc. C l
khng cn anh b, ti s trn ln nh mt con rn cha. Bn nng chim hu tung
tri cn ging u h. Ti khng phi n l, ti l mnh. [99, tr.73]. Nhu cu gii
phng tnh dc ngi ph n khng phi ch l kht khao nm gi th ch ng
trong n i. Cuc sng phc tp hng ngy vi tt c nhng mi quan h chng
cho ko theo s phc tp ca n vo trong c i sng tnh cm ca nhng
ngi ph n. Trong vn xui ng i, ngi ta khng ch thy xut hin nhng
hnh nh ph n vi mt i sng tnh dc n thun m i khi l c mt i sng
tnh dc y o le, k l m thm ch chnh ngi ph n trong cuc cng khng
th no l gii ni. l nhng cuc tnh n t nhng mng m do kht khao
nhc th khng c tho mn trong i thc hoc do mt yu t tm l, tm linh
no . Trong n s ri bay ngang rng (1993), V Th Xun H m t tnh yu
ca Dim mt thiu ph tr - vi Nm ngi anh chng cht ngoi chin
trng m c cha bao gi gp mt. Tnh cm gn nh c chim tm can
Dim. Ngay t ngy u yu Thn, khi sm soi ci v n, k vt ca Nm,
Dim thng thy bng dng ngi anh chng lp l. Khi yu Thn, Dim
thng ngh n Nm. m tr d sinh con u lng, Dim thy Nm tr v bng
hnh nh mt ngi n ng ng ti t trn trn nh. Hn nhn khun mt v vng
ca ti, ri nhn lt di bng, ni ci cung rau va b ct cn lng thong th ra
ch sinh n Ti nhn ra Nm Ti thm nhn thy ngi n ng r vo
cung rau th ra ch sinh n ca ti. Trong giy pht, ti qun ht, qun Thn.
Ti m ui vi hnh nh ngi n ng kia ang mn m ci cung rau, nh th
102

anh ta th vo s nm nhng mch mu li ti chy trong c th ti m tnh yu

ca Thn ch chm ti ch khng nm c. Trc mt Dim, Nm hin ln c
th v rnh mch. Dim nhn thy anh eo mt ph hiu ve o, nh, khuy o
v hai ci, mt ci st ch sp tut. Dng nh Nm c mt trong cuc sng hng
ngy ca Dim: Anh ngi trn cao, mt ci u bun ng mng lung ra ca, ra
vn. n s ri bay ngang rng ca V Th Xun H l mt tc phm c bit
phc tp bi nhng tnh cm phc tp gia bn b cuc sng. Tnh yu ca Dim
vi Nm c s kt hp chng cho ca hoang tng, hnh xc, lon lun v c
nhng i n nhum mu cht chc bi sng n chin tranh: Khu sng trong tay
Thn rung ln Ti thm kht c nhn thy, s thy tng t bo mu li ti chy
rn rt trong tng mao mch, ti khp c th ngi n ng nm cng ti Mt
tri ng mu bm, mu mu chng ti trn ln mu s. Quay tr li vi Bng
ca Hong Diu, chng ta cng c th thy s phc tp ca nhng yu t
lin quan n i sng tnh dc ca ngi ph n. Truyn ngn Bng ca
Hong Diu miu t s chim hu trong mt tnh th phc tp - tnh trng cng
hip chim ot siu hnh mang mu sc lon lun: T tin ln con chu, va
p t, va duy tr quyn c tn cc th h sau. Nhng ngi ph n ca
Hong Diu l nhng ngi ph n phi gnh chu c mt qu kh phi phm, b
eo ui v mt th ti t tng, qu thng minh nhng qu c tin Nhng
nhng ngi ph n y cng l nhng ngi ph n kht khao c sng tht l
mnh, kht khao c sng i sng tnh dc bn nng khng cn che y, c
th hin bn ng. Cng i su vo khm ph th gii th gii tnh cm trong sng
tc ca cc nh vn n, chng ti cng cm nhn r nhng trc tr, o le ca nhng
ngi ph n trong cuc sng tnh dc. Khi i sng v chng khng c nh
mong i, khi ngi n ng vn u gi tay p vi mnh m cng khng th hiu
c mnh, v nht l khi kht vng ho hp trong tnh yu khng t c, cc
nhn vt n trong cc tc phm thng c xu hng ngoi tnh. Tm hiu cc sng
tc vn xui ng i, chng ti nhn thy ngi ph n lun sng trong khc
103

khoi c n. H c n ngay trong chnh ngi nh ca mnh, c n ngay c khi

bn cnh ngi chng, ngi yu, cha m mnh. V tt nhin l h cng chng th
cm nhn c s ng iu ca nhng ngi xung quanh trong cuc sng thng
nht. Trong Cnh ng bt tn ca Nguyn Ngc T, nhn vt t V c h hc lt
nhng cc tng, nhng thn da ch hai quanh h, di theo nhng li i ra vn,
ra bn sut mt ma ma, chn v khng b dnh snh bn, c tri lng yu
thng bt tn, gnh ht s kim sng nhc nhn ct mang li nim vui,
nim hnh phc cho v m li khng h bit n nhng ting th thn tht,
nghe bun mnh mng, chy tng git nh nc mt ca v bi hai ti o ch
quanh nm mng kp lp. t V khng bit rng v mnh cng nhng ngi n
b lam l qu mnh ngy ngy trng ngng chic ghe ch y vi vc, h tr
thnh tr th khi bc chn ln ghe, tu tt, ho hc, thm mun n bn chn ri
dng dng tr ln b vi tm trng tic nui, ngm ngi. C i, ci b la lm i
tng ngy lun lm lng h au u, khi ngh ti bnh tt, chuyn ct li ci nh,
hay dng v g chng cho con ci. Th ra, ci m t V cho l lng yu thng
bt tn, l tinh thn, cn ci m v anh ta mun nhn li khng ch c th m cn l
cm o go tin, l vt cht na. Cui cng, v t V b i theo mt g trai tr
li ngi chng v hai a con nh bt hnh. Nhn vt Ti trong Dng sng hi
ca Hong Diu cng khng may mn hn l my. Ngc li vi v t V,
ngi v trong Dng sng hi mc d c c vt cht y, nhng li khng th
nhn c s s chia, s ng vin hay nhng li yu thng ca chng. Cng
lm mt ngh k quc l kim tra tr nh con ngi v iu cng khin anh ta
mc bnh ngh nghip l lun nghi ng v. Khng ch kim tra nhng vt xe my
l trong sn nh mnh, khng ch ng np di nhng gc cy rnh bt v i
gp ngi tnh, khng ch ni vi v nhng li ni nng n ca mt k ghen
tung,.. m Cng cn thng xuyn lt qun lt v t m, nhng mt soi mi
nhng si ch may trn vi sa tanh hng tm du vt v ngoi tnh. Cui cng
th ngi v cng bc vo mt cuc ngoi tnh thc s bi ni c n bt tn lun
104

dy v tm hn c. Ph Thu ca Nguyn Th Thu Hu cng vit v mt cp v

chng khng ho hp trong cuc sng. Vi Ph Thu, Nguyn Th Thu Hu cn
miu t mt cnh hung phc tp v o le hn na khi ngi chng thng xuyn
b v con i vi con y, cn ngi v cng vt con ci nh tn ln i vi
giai, nhng hai ngi i khi vn tm sang phng nhau ng chung cho m.
Nhn tnh ca Y Ban nhn mnh hn na ni c n ca ngi ph n c khi bn
chng ln khi ly hn, b chng n vi nhn tnh. Khng hiu do hu tnh hay
c , nhng nhn vt n ca cc tc gi n thng cm nhn tnh yu v hnh phc
khng trn vn. a ra vn v vic ngoi tnh v gii thch iu bng ni c
n ca nhng ngi ph n trong cuc sng ng i, chng ti hon ton
khng c nh c su cho nhng ngi ph n b chng con i tm nhng
nim vui mi. Hy khoan nhn nhn nh gi nhng ngi ph n ngoi tnh di
gc o c, chng ti cho rng hnh ng ny cng l mt cch gii thot
ngi ph n ra khi nhng n c tnh dc, nhng ci ngho vt cht v c nhng
ni au tinh thn m nhng ngi n ng ca h gy ra.
C th ni, vt qua tt c nhng ro cn ca nhng truyn thng v nh
kin, cc nh vn n ng i dm i vo khai ph nhng phn "ngi" cn b
ng ca vn hc Vit Nam. Thc t, chng ti cm nhn rng a vo trang vit
ca mnh nhng nhn vt c chiu su, xoy vo tn bn nng tm cho mnh mt
li i mi m. Cuc truy tm tnh yu hnh phc nhc nhn nhng ch ng. Vi
ph n, hnh phc khng g bng c tnh yu, gia nh, mu t. Ro rit i v ho
hc tm, h khng chp nhn nhng g qu d di, bng phng m mun t ti
s nng nhit, m say vi tt c nhu cu tinh thn v th xc. Yu t tnh dc n
trong vn hc ng i gp mt phn quan trng vo cng cuc tm kim bnh
quyn cho ngi ph n.
3.3.2. Xt li th gii n ng bng con mt n b
105

3.3.2.1. Trong vn hc Vit Nam truyn thng, hnh nh ngi n ng lun hin ra
vi hnh dung nu khng l i trng phu hin ngang gia cuc i th cng l
nhng bc tao nhn mc khch; khng phi l nhng hin nhn qun t th
cng l nhng k ti, con trung hiu; khng phi l nhng ngi nh ot c
hn nhn th cng l nhng k ch ng trong tnh yu; khng phi l nhng ngi
c c th gii ph n dnh tnh yu thng th cng l ngi c nhng ngi
ph n trong gia nh tin yu, cung phng;
Sut thi k phong kin, ngi ta cng ch chng kin nhng hnh nh nam
nhi ch lm trai dm nghn da nga; gieo thi sn nh ta hng mao trong hu ht
cc tc phm vn hc. Chng ta c th thy th gii n ng vi nhn, ngha,
l, ch, tn hin ra qua cc tc phm tiu biu nh Quc m thi tp ca Nguyn
Tri, Hng c quc m thi tp ca cc tc gi thi Hng c (th k XV); Bch
Vn quc ng thi tp ca Nguyn Bnh Khim, Truyn k mn lc ca Nguyn D,
(th k XVI); Chinh ph ngm khc ca ng Trn Cn v on Th im, Cung
on ngm khc ca Nguyn Gia Thiu, Hong L nht thng ch ca Ng gia vn
phi, th ht ni ca Cao Bo Qut v Nguyn Cng Tr, c bit l kit tc s mt
ca vn hc Vit Nam - on trng tn thanh ca i thi ho Nguyn Du (th k
XVIII, XIX). Trong tt c nhng kit tc nu trn, hnh nh nhng ngi n ng
nhn vt chnh din ca tc phm lun l nhng nhn vt hiu ngha, nhng k ti
trung thnh.
Vn hc Vit Nam t u th k XX n nm 1975 chng kin s ln ngi
ca vn hc hin thc ph phn v vn hc lng mn giai on 1900 1945 (vi
nhng cun tiu thuyt tiu biu ca nhm T lc vn on, Ng Tt T, Nam
Cao, V Trng Phng, Nguyn Hng, ) v ca vn hc cch mng Vit Nam giai
on 1945 - 1975 (vi nhng tc gi ni ting nh Nguyn Ngc, Anh c, Phan
T, Hu Mai,).
D rng vn hc lng mn Vit Nam tip nhn t tng mi t phng Ty,
ln ting bnh vc, u tranh cho quyn li ca ngi ph n, c bit l trong hn
106

nhn th nhn vt nhng ngi n ng trong nhng tc phm ny vn l nhng

nhn vt lun th ch ng, th trn p. Cn trong vn hc cch mng th hnh
nh ngi n ng cho ng mt n ng cng phi l nhng ngi anh hng c
cuc sng gn vi chin trng, lo ni lo chung ca dn tc, ca t nc trong
thi k lon lc.
3.3.2.2. Khi t nc thng nht, ha bnh c lp li trn t Vit Nam th hnh
nh ngi n ng trong vn hc thi k t nm 1975 n 1985, v c bn, vn l
nhng hnh nh p v mnh m. H mnh m trong cng cuc xy dng nh nc
X hi ch ngha vi nhng k hoch nm nm, mi nm pht trin kinh t t
nc; h mnh m di ci nhn u ym ca nhng ngi ph n to tn vn sut
i ch bit hy sinh v chng, v con m khng c mt cht i hi cho ring bn
thn mnh. iu ny c th hin rt r trong cc tc phm ca T Hu, T Hanh,
Xun Qunh (th); Nguyn Trng Onh, Nguyn Quang Sng, Chu Vn, Ma Vn
Khng (tiu thuyt); Nguyn Minh Chu, Xun Thiu (truyn ngn);
Chng ti cho rng, s d hnh nh ngi n ng trong vn hc truyn
thng, v c bn, u p rng ngi v cao lng lng nh th mt phn v hu
ht cc tc gi ca vn hc truyn thng l nam gii; v iu quan trng hn, h
c l gio phong kin ban tng cho h mt hng ro bo v nhng gi tr nam
quyn mt cch vng chc. Cn nhng ngi ph n cm bt vit v n ng l
nhng ngi ph n chu nh hng su sc ca c mt nn vn ha v nhn thc
vn ha trong vng cng ta ca vn ha Hn m thiu i s giao lu, tip xc
vi nhng nn vn ha tin tin khc do hon cnh lch s em li.
3.3.2.3. T khi t nc Vit Nam c thng nht n nay, c bit l sau khi
chnh sch m ca, i mi nm 1986 c ban hnh, quan im gii thc s
lm thay i nhn thc, thi v hnh vi ca nhiu ngi i vi nhng vn
ph n, bnh ng, hi nhp v pht trin. Xu hng ton cu ha ang ngy cng
tc ng n mi lnh vc ca i sng x hi, s ch ng v tch cc ca Vit
Nam trong hi nhp quc t, nhng thnh tu to ln do cng cuc i mi em li
107

ang m ra nhng c hi v thch thc cho ngi Vit Nam ni chung v ph n

Vit Nam ni ring. Trong bi cnh , p ng kp thi nhng i hi ca s
nghip gii phng ph n, nghin cu v gii Vit Nam c nhng bc pht
trin mi nhiu ngnh khoa hc, trong c vn hc ngh thut.
Tinh thn n quyn in du m nt trong vn xui Vit Nam t sau nm
1986, c bit l trong truyn ngn, tiu thuyt. thc v gii mt cch t gic
n su vo tm thc ca cc nh vn n v to nn m hng n quyn trong vn
hc. Hnh tng ngi ph n vi nhng gi tr phm cht cng nh gi tr tinh
thn vn xa nay thng c nhn nhn, nh gi di i mt ca nam quyn,
th gi y c nhn nhn bng i mt ca chnh h - nhng ngi ph n.
Bc sang thi k i mi, vn n Vit Nam chng kin s xut hin ca i ng
ng o cc nh vn n. Chng ta c th k n mt s ci tn ni bt nh Phm
Th Hoi, Phan Th Vng Anh, V Th Ho, D Ngn, L Minh Khu, Nguyn Th
Thu Hu, Y Ban, V Th Xun H, Nguyn Ngc T, Di Li, Phong ip,
Hong Diu, Nh vn V Phin nhn nh: Chng ta ang c mt nn vn
chng i phi tnh [135].
Nu nh trc y, vn xui vit v ngi ph n thng theo hng ph
phn hay ngi ca t ci nhn o c, ch s dng nhn vt n chuyn ti mt
quan nim, t tng th trong vn xui thi k i mi, vic xem ph n nh
mt khch th thm m c lp, nh mt th gii ring y b n v hp dn
cn c khm ph v l gii dn tr thnh mt tro lu vn hc mi.
Bng kinh nghim ca bn thn, cc nh vn, c bit l cc nh vn n thoi mi
ph by i sng ca ngi ph n tng su bn th. Thng qua nhng trang vit
y n tnh, cc nh vn n trnh by nhng quan nim c o v i sng v
v hnh nh ngi ph n trong x hi hin i. V cng ng thi vi vic em
n cho vn hc nhng tri nghim mi, nhng hiu bit mi v ngi ph n th
cc cy bt n cng cp n nhng ngi n ng - nhn vt chnh song hnh
cng vi gii mnh trong cuc i. Tuy nhin, hnh nh ngi n ng trong con
108

mt ca ngi ph n hin i khc xa rt nhiu. Vi ci nhn khi qut, chng

ti nhn thy m hng n quyn trong vn xui n Vit Nam nhng nm gn y
c th hin t nhiu im nhn ca cc tc gi c ni dung v ngh thut,
trong vic xt li th gii n ng di con mt ca nhng ngi ph n l
mt trong nhng im ni bt.
C th ni, khi rt nhiu tc gi n cng xut hin trn vn n, v h li vit
v chnh h bng tt c s tri nghim th ci mng kh b n l tm hn h[17]
thc s mang n cho vn n mt ting ni ring. Nh ph bnh vn hc ng
Anh o cng tng nhn nh: Ph n thng mnh ch a tt c cuc i v
tm hn h vo trong sch [17].
V khi ngi ph n thc su sc v vic u tranh i bnh ng gii
nh hi th, nh cm n, nc ung hng ngy; v nht l khi h cm bt,
a c tm hn v cuc i mnh vo trong sch nh vy th th gii n ng trong
tc phm ca h, theo mt l rt t nhin, cng khng th nh xa, m s b xt
li bng cm quan v nhn quan n gii. iu ny c th hin vic xy dng
nhn vt trc tip l ngi n ng v phn ng trc nhng sn phm vn ha
gii do trt t nam quyn trc y xy dng.
Nhn vt trong cc tc phm vn xui ca cc nh vn n nhng nm gn
y c c im ni bt l hu ht n ng u tr thnh i tng cng kch,
ln n. Th gii n ng trong tc phm ca cc nh vn n sau nm 1986 c
cp nhiu nhng mt hn ch. Nhng khun mt n ng di nhn quan n gii
hin ln tht ging nhau v cng tht khc nhau. Nhng khun mt y ging nhau
ch chng tri ngc hon ton vi nhng khun mt n ng trong vn hc
truyn thng, v khc nhau ch mi khun mt tht ng chn y c miu t,
c xt mi gc nhn ring to ra mt bc tranh v th gii n ng vi
cc gam mu ti.
Di gc nhn ca mnh, Phm Th Hoi xt nhng khun mt nam gii
thuc gii tr thc- nhng k i din cho tr tu ca thi i, bng cch dng ln
109

nhng tnh cch n ng tht bi hi qua nhng tc phm nh Thin s, Thy AK,
K s H Thnh, mi khun mt n ng y c s mu thun gia ci trng
rng bn trong v ci v hunh hoang bn ngoi tht nc ci v cng tht thm
hi.
Cng l ch v gii tr thc gi di v nhng k c chc c quyn xu xa,
nhng tc gi L Minh Khu li kch trc din vo th gii n ng vi nhng
thi xu xa, gi di trong cc tc phm nh Ronan Keating, Cn ma cui ma, Bi
kch nh, ng la v i,
Nu nh s khi u cho vic xt li nhng khun mt n ng ch l vic
xy dng ln nhng nhn vt n ng c hc nhng li khng xng ng vi ci v
bc m x hi khoc ln mnh h th khng lu sau , trong vn xui n
r ln phong tro xt li th gii n ng trong cc mi quan h tnh yu, gia
nh v trong cuc sng thng nht- nhng mi quan h th hin r nht s gi
di, ph bc, thm ch v dng v tn c n sau nhng khun mt n ng.
l hnh nh ngi chng, ngi cha thuc nhm mu c nh nhn vt
Tuyn trong Gia nh b mn ca D Ngn. Nhn vt M Tip- ngi ph n,
ngi v, ngi m trong tiu thuyt ny phi ng u vi mt cuc chin
chng li ci xu xa, b i m i biu xut sc trc ht l chng nng. Vi gia
nh, Tuyn l mt k v trch nhim him thy. Anh ta khng nhng ch dng
dng, khng quan tm g n con ci, m vi ngi v ca mnh, anh ta cng c x
chng mt cht tnh. Mi ln a v n bnh vin lm k hoch, Tuyn thng
ch a v n cng bnh vin ri n c quan ngay, mc cho v mt mnh
chin u vi mi cng on. C hai ln Tip sinh con, Tuyn u vng mt vi l
do ang gi lm cng s. iu quan trng nht vi Tuyn chnh l ci chc ph
phng tuyn truyn ca Ban v ci chc trng phng m c sau c th ln
na, ln mi. Sng vi mt ngi chng nh vy, hnh phc gia nh ca Tip
chng khc no mt ci o rch, cng v vu li cng rch thm.

110

 l hnh nh ngi n ng cc mch, v dng v v nhn tnh trong tc

phm ca V Th Ho. Trong truyn i mt min Ty, V Th Ho miu t mt
nhn vt tn Tun sut ngy ht nm n li l lt n qun n hng kia n nhu
ri cm n nhng li ang tm hnh h mt ngi n b nh th. Cn nhn vt
Co C Quy trong Con di ca li cn nhn tm hn th khi em ngi yu
cho bn b chim ot, lm nhc. Trong Ln mi ng trinh, c gi m lo th hnh
dung n ng l mt ci g bm bch, khen kht v th b [117, tr.79], bi nh
m nng gii thch: V hn l n ng, hn coi chng ta l tr chi, l ming mi
con , Chng may cho con, con li l n b. l n b, li khng c c i mt
bit chy trn. Thi, ng hi na, cc lm con i!. 117, tr.79].
l nhng k nam nhi m n ng khng ra n ng, qun t chng ra qun t
trong sng tc ca Nguyn Th Thu Hu. Vi mt thi khng khoan nhng
trc nhng nghch l tr tru ca cuc i m nhn vt n ng l mt trong
nhng nguyn nhn mang n nhng nghch l tr tru y khin cc trang vit
ca Nguyn Th Thu Hu gp phn ti hin bc tranh hin thc nhiu chiu v mt
th gii n ng bt ton trong cuc sng hin i. Vi nhng ngi n ng sng
thc dng, Nguyn Th Thu Hu thng dnh cho h ci nhn y nghi k, thm
ch l s khinh bc. n ng trong tc phm ca Nguyn Th Thu Hu thng l
nhn vt gy ra nhng au kh cho nhiu ph n, c bit l nhng c gi tr ngy
th v c tin. Nhng ngi n b trong sng tc ca Nguyn Th Thu Hu thng
bit r ni c n ngy cng tht cht i mnh theo thi gian bi sut cuc i h
khng tm thy im ta v h chua cht khi nhn ra iu . Trong Hong hn
mu c a, ngi ta thy ni bun cht cha trong lng ngi ph n khi h tri
lng: Ch hay khc vi ti v cho rng n ng th cn tht nhng tt nht l
khng nn c. Th gii n ng trong sng tc ca Nguyn Th Thu Hu c xy
dng cng tht bi hi: ngi tr thc trong hon cnh tng qun v kinh t, thay v
nui dng nhng tng khoa hc, hng ngy anh ta phi nui ch Nht mu
sinh; ngi n ng trong Hu thin ng th thm hi c hai t cch: lm
111

chng v lm ngi tnh. Nhng dng nht k ca c b mi su tui khin ngi

ta khng khi chnh lng: Vo ca hng, ton nhng bnh x phng su, by
nghn. Mnh mua mt bnh ZET, mi n hng hc nhng li d chu. Anh y tr li
ch bn hng v chn cho mnh ci bnh x phng g y. N to hn c ZET, cng
anh v khng c mi thm. Mnh cha dng loi bao gi. Bnh x phng anh
y ly c 2.500 ng thi. Anh bo: N va to, va bn li r. Chiu anh y mnh
cng ng mua. Lc mnh a 10.000 th ch bn hng tr li 2.500, anh y gi
tay cm ly v t ngay vo ti. Mnh hi ngi nhng khng dm hi v c l anh
y qun. [117, tr.172]. V: Anh y bin i u hai ngy ri bo mnh: Anh c
gng thu xp cng vic cng sm cng tt. Anh s nui mt a, cn m v nui
mt a. Anh s u tranh vi m v chin thng. M ta s phi bt xi khi
nh v tay trng. Ri anh s ly mnh. Sao anh kh th nh? c g mnh c th
chia s cho anh y c Sng nay hai a n xi. B bn xi bo: Hai b con
ngi y n xi i! Anh y cu lm mng b l mt ch giy. Mnh c gng lm ch
n c nm trm. Mnh thch n bn riu cua. Anh y th dt khot khng n. Anh
y bo ci ging y n ng bng v chng i, n xi chc d hn. Mnh a nm
nghn tr tin xi, hai a n ht 2.500. Anh y bo b bn xi c gi ly, mai n
tip. Mnh th th no cng c. Min anh y vui v thi. [117, tr.173]. Tri tim
ln u bit rung ng, h hn yu ng ca c gi mi su tui vi nim tin
khin ngi ta au n: By gi mnh mi thy vic m c sut ngy i vng l
rt hay. Nu m hay nh, c l chng bao gi i chi vi anh y c nh th.
M mng cht. V m bo ci bn n ng rt mt loi u c, ng nn tin ai.
Mnh th thy ai cng ng tin ht. Nht l anh. [117, tr.165]. c Hu thin
ng, ngi c khng khi khc khoi cng ni lo lng, n au ca ngi m:
Con ti u? Bn nhng ngi n ng mt v hai con ch thch n xi cho chc
bng li cn bn rt tng ng mt. y vy m con ti ng rng n ang thin
ng. [117, tr.174].

112

V tm s ca ngi m- ngi ph n bn mi tui trong Hu thin

ng cng tht chua xt v thm tha: Nhng ngi n ng i qua i ti nh
th bt cht h gp cn ma ro, m h th khng mang vi nha che. Ti l
mt ci hin rng h chy vo , yn tm, tng tng ch cho qua cn ma, ri
v nh. [117, tr.164].
Khng ch vy, nhng ng nam nhi i trng phu trong con mt cc nhn
vt n ca Nguyn Th Thu Hu c phc ha l: nhng anh chng thng gia
th lnh lng, th l. Chng Vit kiu th ki bo, bn xn. Nh th th yu ui, b
rc vi ci mt: mo m, vo v nh on bp (Tnh yu i u). Trong mt bi
tr li phng vn Vit bo ngy mng 10 thng 1 nm 2005, nh vn Nguyn Th
Thu Hu gii thch v vic ti sao nhng ngi n ng trong tc phm ca
mnh li ng tht vng n th: "Ti ch vit v n ng theo cch cm ca mnh,
c th hi phin din, nhng ti c gc nhn ring, trt th ri, kh m thay i".
l nhng k ch k v bi bc trong sng tc ca Y Ban (th hin r nht
trong nhng truyn nh Nhn tnh, T, Hai by bc chn l ln thin ng, Ti
v anh, Thng b v con rn,). Nhn tnh a ngi ta n vi th gii hai mt
y di tr ca nhng ngi n ng m ngoi cng vic ra th t tra th hai n
tra th su l thi gian dnh cho ngi tnh; cn cc bui ti v th by, ch nht
th dnh cho gia nh, cho v. Ging ni lnh tanh khi tr li in thoi c nhn
tnh gi n vo ngy ch nht nh li nhn nh ca tc gi v mt s tht bun:
Chuyn cng vic th mai c gi n c quan nh. Ta bn sau. Truyn ngn T
ca Y Ban cng khin ngi ta nhc nhi v th gii n ng tht ng tht vng.
Cu chuyn xoay quanh mt n tin s x hi hc sng c thn cng con gi.
Ngi chng vn tm u hp ca ch b i sau mt thi gian di mc chng
lit dng. Hai ngi n ng tip theo n vi cuc i ch c chc tc, c hc
hm hc v cao nhng li x s nh nhng con c th b. L ra trong cuc hn
u tin th h phi trao hoa ti hoc mt n hn th h li tm cch y ch ln
ging "hnh s". Qu tht vng vi n ng, ch quyt nh mua sextoy
113

khi phi ly bt c ngi n ng no. Ch nhn thy "t lu th gii ngi ta

pht minh ra mt th dng c, ch tha mn m khng cn n tnh yu. l
ci chim gi. V ti ngh ra liu php chim gi. C chim gi ti s ngng cao u
v ni: Khng, ti s khng bao gi gp li anh na u. Nhng ci chnh l ti s
bo ton c nhng s tt p cho nhng ngi n ng ca dn tc ti". L mt
nh vn n gai gc v c tnh trong lng vn, Y Ban khng ngi ngn khi xy dng
hnh nh nhng ngi n ng tm thng v nhm chn trong nhiu tc phm ca
mnh. Y Ban cho rng s d ph n tht vng v n ng l v h qu tin yu ngi
n ng ca mnh, nhng nhng g ngi n ng th hin trong cuc sng thc li
tm thng qu i.
l ngi n ng - ngi cha nhn tm tm cch gii quyt sinh l i vi
ngi n b m ng ci xung t ni au hn hc b v theo trai, ri sau li
vt b nh ngi ta vt n tha trong Cnh ng bt tn ca Nguyn Ngc T:
Cha a cho ch mt t tin ngay trong ba cm, khi nh mt, Ti tr cho hi
hm. Ri cha im nhin phi t ng nh ng ln, s khinh mit v c
thng no n. Ngi n b c lng t trng v yu thng tr con, du n ni c
s sng nhng gp cnh hai a tr thiu tnh thng ca m, ch cam chu v vui
na: M hn nghen, nh vy (b nh) m c gp my cng, c chung vy,
vui thit vui. Ri khng thy tc gi nhc n ch ta na (ch cui truyn mi
cho ngi c gp li), m cnh i ca ba cha con li tri dt n ni cn n,
ngi cha li tr th mt ch ch nh mc du ch b vt b vn tin rng s
la chn ny l ng, tnh yu ny xng ng c nh i, sau khi tha mn
dc tnh vi mn kch: Cha gh mt ch nh u xm kinh, biu ch ln mua mt
t c ci mui em theo. Ngi va khut trong tim tp ha, cha ci. Ch em
chng ti mi mi khng qun ci ci , n va d di, au n, hoang d, cay
ng, nghit ng. Ci ci tht di, rit ly khun mt cha, lm mt cha hi li ra,
nh ln nh c nc. Cha qung c ca ch ln b vung vi. V n my cho

114

ghe i. V cng chnh l nhng ngi n ng sng chm ri, bt cn ni sng

nc min Ty trong rt nhiu truyn ngn khc ca Nguyn Ngc T.
l ngi chng k quc nh cng vic ca chnh anh ta hay ngi tnh tr
thc p trai sn sng ha vi ngi yu nhng li c cnh, nhng khi b pht hin
th nhanh chng b mc ngi tnh mt cch n hn: Em ng n gp anh na.
Anh s lm. Anh mun yn lnh (Dng sng hi); l ngi n ng u gi tay p
nhng thng s hi mi khi v i quan h v li ng la vi th lc bng ti
ca ci bn th t tng, b mc v mnh cho cc bi v hm hip (Bng ) trong
sng tc ca Hong Diu. Trong gic m bng , ngi v tht n c: Tri
i, ti phi gi Th, mng o trng ba l chng ti la rc nh con mt anh m
thao lo trong en c m m Hnh nh chng ti cn thc, hai trng trng t
t trng trng. Anh nm nga, hai tay xp trc bng ngay ngn nh mt xc cht
m mt. Mt thong ti ngh chng ti ang nhn ln trn. Mt lc ti nghe hi th
Th u vung vi. Lm sao anh li c th ng ngon n vy?... Anh b mc ti n
c, nhoi nh. Nhng ngi n ng trong tc phm ca Hong Diu khng
ch n hn m cn thiu trch nhim v khng chung thu. Trong Vu quy, ni au
y hin hnh tht r nt: Tt c, tt c t t ra i theo bn tay b bc s c b mt
di qu c. Ti u ng vo ng giy pht ti ang hong di v mt mt y, anh
kp ci mm phi mi vo mt ngi con gi khc [99, tr.46]. Nhng ngi
n ng y thc s
C n, ni nnh, phiu dt v thiu ch da trong cuc i ny l nhng
cm nhn ca ngi ph n hin i trong vn xui n nhng nm gn y. C th
ni, mi gc nhn ca mnh, cc nh vn n ng i a vo tc phm
nhng gc ti trong mi tm hn n ng khin bc tranh th gii n ng hin ln
tht mo m, m m. Nhng ngi n ng y i din cho nhiu tng lp trong
x hi (t tr thc, doanh nhn n nng dn v c nhng k v gia c, khng ngh
nghip) v cng i din cho tt c nhng thi xu ca con ngi (ch k, hn nht,
th bo, thiu trch nhim v v nhn tnh). nh rng c th l phin din khi
115

ngi ph n vit v n ng trong tc phm vi ci nhn n b ca mnh, nhng

c mt iu chng ta c th nhn thy mt cch r rng rng, nhng ngi ph n
bc qua khi ni m nh v thn phn, v kip n b b mn trong vn hc
truyn thng. H ng ln i din vi n ng, i su tm hiu xt li bn
cht ca nhng ngi n ng m xa kia h ch c mt mi quan tm l phc tng
v dng hin. Hnh nh ngi n ng bt ton trong con mt nhng ngi ph n
l s th hin mt phn m hng n quyn trong vn xui Vit Nam ng i.
Tiu kt
Nghin cu v m hng phi tnh v n quyn trong sng tc vn hc, c
bit l sng tc ca cc nh vn n nhng nm gn y l mt vn nghin cu
hp dn, thu ht v gy tranh ci. Trong chng ny, vn dng nhng phng php
nghin cu h thng, so snh i chiu v tip cn tc phm theo hng thi php
hc, chng ti tp trung phn tch, cm nhn v nh gi vn t phng din ni
dung. C th khng nh rng, nhng nh vn n tiu biu nht ca vn hc ng
i Vit Nam xc lp c mt li vit n qua hnh trnh i tm bn ng v xt
li mt th gii n ng bt ton bng kht vng t do/ gii phng chy bng.
Khc vi cc tc gi nam, h vit v ngi ph n, nhn nhn ngi ph n bng
cch nhn, cch cm ca nhng ngi ng gii tt c cc phng din ca i
sng n; mang n cho ngi c nhng tri nghim, cm nhn trn tra, y
hn v ngi ph n vn trc y ch c nhn nhn di con mt nam quyn.

Chng 4
116

 THC PHI TNH V M HNG N QUYN TRONG

VN XUI N VIT NAM T SAU NM 1975 DI GC
NGH THUT
4.1. Khng/thi gian ngh thut bc tranh th gii qua con mt ph n
Trong cun T in thut ng vn hc, tc gi L B Hn nhn nh:
Khng gian, thi gian ngh thut l hnh thc bn trong ca hnh tng ngh
thut th hin tnh chnh th ca n [16, tr.162]. Nh nghin cu Trn nh S
cng nhn mnh: Khng c hnh tng ngh thut no khng c khng gian,
khng c mt nhn vt no khng no khng c mt nn cnh no , v khng
gian, thi gian ngh thut l sn phm sng to ca ngh s nhm biu hin con
ngi v th hin mt quan nim nht nh v cuc sng [16, tr.88 - 89]. Nh vy,
khng gian, thi gian ngh thut l phng thc tn ti v s hnh thnh ca th
gii ngh thut. Khng gian, thi gian ngh thut tr thnh phng tin chim lnh
i sng, mang ngha biu tng ngh thut. V s miu t, trn thut bn
trong tc phm vn hc bao gi cng xut pht t mt im nhn, v chng ta c
th xc nh c v tr ca ch th trong khng - thi gian, th hin phng
hng nhn, din ra trong mt trng nhn nht nh. Khng gian, thi gian ngh
thut khng nhng cho chng ta thy cu trc ni ti ca tc phm vn hc, cc
ngn ng tng trng, m cn cho thy nhng quan nim v th gii, chiu su
cm th ca tc gi hay mt giai on vn hc. N cung cp c s khch quan
cng ng din gii khm ph tnh c o cng nh nghin cu loi hnh ca
cc hnh tng ngh thut. V vy, chng ta khng th tch hnh tng ra khi
khng gian, thi gian m n tn ti. Khng gian, thi gian ngh thut l mt hnh
tng ngh thut sinh ng ch khng kh cng. N khng n gin ch l cm
nhn bng t duy tnh to m n cn c cm nhn bng c ch quan, bng cm
xc, bng tm trng ca nh vn. Khng gian, thi gian y c th c m rng
bao la hay thu hp cht chi; c th din tin nhanh n chng mt hay chm n
ngt th tu theo ci nhn ngh thut ca tc gi. Khng gian, thi gian ngh thut
117

thng nht nhng khng ng nht vi khng gian, thi gian khch th. Bn thn
khng gian, thi gian vt cht tn ti khch quan, ngha l s tn ti ca n khng
ph thuc vo thc ca con ngi, m khng gian, thi gian vt cht ch tr
thnh khng gian ngh thut khi c tc gi cm nhn v n v qua th hin
cch nhn, cch cm ca nh vn v th gii, v mt quan nim nhn sinh, hay mt
thi sng trc cuc i. Khng gian, thi gian trong vn hc chia thnh nhng
ranh gii gi tr th hin quan nim v trt t th gii v s la chn ca con ngi.
l s tch bit v ranh gii ca khng gian, thi gian; gia khng gian, thi gian
bn trong v khng gian, thi gian bn ngoi; gia ranh gii bt bin v kh bin.
Khng gian, thi gian ngh thut trong tc phm vn hc c mt ranh gii phn
bit vi khng gian, thi gian vt cht bn ngoi, nhng khng d thy nh ci
khung ca mt bc tranh hay ci sn khu ca mt v din. V nh vy, bao ph
ln khng gian ngh thut l quan nim ca nh vn. iu mi lm khng gian
vt cht tr thnh khng gian ngh thut. M quan im ca nh vn li lun bin
i theo thi i, ging nh khi nc triu dng, n mang i tt c nhng bt bo,
v sau mi ln tr v, n li lm mi cho b ct. V vy m vic t chc khng
gian ngh thut trong tc phm lun chu s chi phi v tc ng trc tip t quan
nim thi i v yu t th loi.
Trong vn hc dn gian, chng ta c th thy c im chung ca khng
gian, thi gian trong nhng sng tc ca nhn dn lao ng l m hnh ba gii, ba
tng, ba ci: Thng gii, trn gian v a ngc vi thn linh, ngi, ma qu. ,
con ngi c th t do i li trong ba ci m t gp s tr ngi no. S d nh vy
l v nhng tc phm vn hc dn gian l nhng suy ngh hn nhin, l tnh cm
chn tht ca nhng con ngi lao ng hng ngy. Bi th ci nhn mang tnh
quan nim ca h cng rt n gin, t phc tp hn so vi cc giai on sau - khi
t duy con ngi pht trin mc cao. Tuy nhin, gia cc th loi vn hc dn
gian khc nhau, chng ta cng c th thy khng gian, thi gian c nhng nt khc
bit mi th loi. C th, khng gian, thi gian trong vn hc dn gian c chia
118

lm ba loi l khng gian, thi gian thn thoi, khng gian, thi gian s thi v
khng gian, thi gian c tch.
Nn vn hc Vit Nam thi trung i Vit Nam c xc lp bi mt khi
nim v khng gian, thi gian mi. l mt khng gian, thi gian mang tnh c
l, tng trng cao. Tri sut thi k vn hc Trung i, chng ta c th nhn thy
tt c cc cp i lp trong khng gian v tr u hm cha ni dung t tng o
c, nhng hnh nh giu ngha biu tng cng thng c s dng truyn
ti tm trng, xc cm. V nh khi ni s chia ly th cc tc gi lun dng hnh nh
nhng con ng, ng ba, ga tu, rng quan san, bn sng; cn khi nhc n ni
nh qu hng ca khch l th, h li mn khng gian sng nc mnh mng
vi ln khi lam chiu.
Vn hc Vit Nam t u th k XX n nm 1975 nh du mt s chuyn
mnh v khng gian, thi gian ngh thut theo quan im sng tc ca tc gi. Bn
cnh nhng khng gian, thi gian nh hp, qun quanh b tc ca dng vn hc
hin thc, chng ta cn thy mt khng gian, thi gian ca tnh yu v ni bun,
hay khng gian y h o mng m, ma qui ca dng vn hc lng mn. Trong cc
sng tc ca dng vn hc cch mng th khng gian, thi gian ngh thut tr v
gn hn vi cuc sng ca con ngi hn. Hnh nh con ngi hin ln vi vai tr
l nhn vt trung tm ca bc tranh cuc sng x hi.
Di theo thi k vn hc t sau nm 1975, nht l t nm 1986 n nay,
chng ti nhn thy khng gian, thi gian trong sng tc ca cc nh vn, c bit
l cc nh vn n, c mt s xo trn, bn b v phc tp him thy. Khng gian,
thi gian y chng khc no nhng m cung thm su. Trong khng gian, thi
gian y c s ng hin ca c khng gian, thi gian ca nhng thi k vn hc
trc v c c nhng khng gian, thi gian mang dng dp ca nhng m nh,
ma m, ri rm ca cuc i v ca lng ngi. Thi gian v khng gian l th gii
m con ngi tn ti, con ngi cm thy v tr v s phn ca mnh trong .
Khng gian v thi gian trong truyn ngn Vit Nam ng i c s dng lm
119

ni bt cm gic ca con ngi trong mt th gii o th gii c x l,

nhm th nghim chnh n vi t cch l con ngi t thc v tn ti v hin
sinh. Ngh thut x l khng gian trong cc tc phm truyn ngn ng i c khi
l m rng hoc thu hp, c khi dn nn, chng xp V, trong mi kiu khng
gian, con ngi hin i li bc l nhng trng thi tm l khc nhau. Trong nhiu
truyn ngn ng i ca cc tc gi n, khng gian i khi b dn p, xm ln
bi th gii vt, to thnh mt th gii phi l. Trong Man nng ca Phm Th
Hoi, mi cm gic, mi nhn thc ca con ngi b ng khung trong mt cn
phng bc b, cht hp: Bn mt nhn bn mt ri nhn hai mt tm mu xanh
l. C khi con ngi b y x trn nhng con ng bi bm, ng c, hoc
qun quanh, ng ngc, c n ngay trong ngi nh ca chnh mnh (Nh tr Nguyn Th Chu Giang). Khng gian cht hp, bt di bt dch ca mt cn phng
s si, qunh qu y s c n ca con ngi ln n cng cc (Giai nhn Nguyn Th Thu Hu). Con ngi c khi b y vo mt m cung khng li thot
th hin s b tc ca tm hn khi con ngi thc v bn thn mnh, v hon
cnh sng, v bi kch cuc sng m mnh phi d phn. l khng gian trong M
L ca Phm Th Hoi: Ngi ny c dn ngi kia vo th gii ca mnh nhng
h i trn nhng con ng khc nhau. Mi ngi l mt th gii trong mt m
cung ri rm m khng ai c th xm nhp c. H khng c ting ni chung,
khng bao gi hiu nhau, , con ngi cm nhn su sc v s phi l ca th
gii v s c n, s hi v tuyt vng ca con ngi trc s v cm ca ng
loi.
Khng gian lun chuyn l khng gian kiu ngi x dch cng xut hin
trong vn hc nhng nm gn y. Trn hnh trnh kim tm chn l, con ngi ph
tri qua nhiu kiu khng gian khc nhau, nhiu vng t khc nhau, nhiu hon
cnh khc nhau buc h phi la chn v hnh ng. Khng gian lun chuyn
chnh l mi trng thch hp con ngi th nghim bn thn, tm kim chnh
mnh. Nhn vt thng xuyn trong trng thi ra i: Ti i, ti c i, i mi
120

Ti i, ti ang i, ti vng b i nh chy nhng cuc ra i ni tip nhau th

hin s bt an trong tm hn v s khao kht kim tm mt iu g nh kim tm
chnh bn thn mnh. l nhng cuc ra i ca cc nhn vt n trong sng tc ca
Y Ban, Nguyn Th Thu Hu, V Th Ho, Nguyn Ngc T,... ng nh li c
kt ca mt nhn vt n trong Ci m ca V Th Ho: i con ngi ta ging
mt dng sng. i b lun tri qua nhng ghnh thc, chng bao gi bnh yn.
[118, tr.145]. Lc li gia khng gian bt tn ca nhng s x dch trong sng tc
ca cc cy bt n, chng ti cm nhn c r rng iu m cc tc gi n mun
gi gm vo tc phm: l s bt trc ca s phn v ni gian trun ca cuc i
ngi ph n.
Bn cnh nhng khng gian theo kiu khng gian x dch, chng ta vn c
th tm thy trong sng tc ca cc tc gi n nhng khng gian c nh ti mt
min qu hay mt gc thnh ph nh trong sng tc ca Phong ip, DiLi,
Hong Diu, Nguyn Ngc T, Tuy vy, nhng khng gian ny cng chng bao
gi bnh yn nh chnh cuc sng ngn ngang trm mi t v ca i ngi, nht
l ngi ph n. Trong phn ln cc trang vit ca mnh, Phong ip quan tm n
ti ngi tr sng th. c cc tc phm Bloger, Lc chn th thnh, Phng
tr, Ma mo chng ta thy r, Phong ip ang c gng khc ha chn dung
nhng ngi tr t tnh l v lp nghip v mu sinh thnh ph, v h phi i
mt vi nhng cuc vt ln, nhng nim vui, ni bun v c bi kch tm ra cu
tr li cho cu hi mnh l ai, mnh ang i v u? Vit v nhng ngi tr, nht l
nhng c gi tr, cng l vit v chnh mnh. Phong ip tng chia s: Vit v
tui tr th mnh c nhiu tri nghim. Trong vn chng, qu nhiu tc phm v
ti ny, nhng mnh thy hnh nh vn cha ai o su n tn cng nhng vt
ln, nhng bi kch m nhng ngi tr tnh l v th mu sinh ang phi tri
qua. Mc d vit v ti ny nhiu ln, nhng mnh vn lun c cm gic
mc n, v mnh s cn vit tip. [151].

121

Khng gian c nh hin hu vn cht chi thnh ph, nhng li cng

chng rng ri g hn nng thn bi s cm nhn ca nhn vt v s t tng n
ngt th. iu cng khin chng ti ct ngha ti sao khng gian c nh trong
trong tc phm cng thng gn vi khng gian ca nhng gic m. Khng gian
gic m l khng gian o, ch yu l cho nhn vt t th hin mnh, bc l
nhng n c, d cm, kht vng v cng c cc nh vn n ng i th hin
thnh cng, i khi thnh cng ngoi mong i ca tc gi. Vi khng gian gic
m, th gii tim thc ca con ngi, l ni con ngi bc l mnh r nht. Khng
gian trong nhng gic m th hin nhng kht vng, m nh, nhng mc cm ca
con ngi. Trong Ngi i tm gic m ca Nguyn Th Thu Hu, nhn vt m
thy mnh gp li nhng ngi trong gia nh cht t lu: Mi ngi gnh mt
gnh phn bc mi thi hong, sng snh i ti ch ti, ri tng ngi, tng ngi
mt ly ci gu, mc mt gu di thng vo mt ti. Kiu khng gian ng hin
trong gic m v trong i thc to nn nhiu tng bc ngha cho cu chuyn v
t nhn vt vo nhiu hon cnh khc nhau bc l mnh r hn. Trong m nh
ca Nguyn Th Thu Hu c khng gian trong gic m, m nhn vt Thnh
sng trong khng gian ngt ngt bc bi vi s c c v ti tin ca ng b. T
khng gian hp, khng gian gia nh, to ra s va p d di gia cc tnh cch dn
nhn vt n ch phm ti c. Khng gian hin thc l khng gian m nhn vt
dng l tr phn tch, l gii v vn tha ho o c ca con ngi. Vic
xy dng khng gian gic m to iu kin thun li cho nhn vt bc l mnh
bng nhng u tranh ni tm d di trong qu trnh t thc. Th php ny gp
phn th hin qu trnh mt cch sinh ng v thuyt phc. Khng gian gic m
lm ni r nhng m nh v qu kh, v ti li v s phn bi t khng th l
gii ca nhn vt. Hong Diu v tnh nh ngha bt php ca mnh bng
cu"chp chn nhng hnh nh, ma mnh nhng gic m" v tht s l tc gi
v nn nhng nt chp chn, ma mnh v tnh th con ngi trong sa mc qua
truyn ngn u tin Tnh Chut. Vi bt php miu t c bit, tp truyn Bng
122

c Hong Diu miu t trong mt khng gian gic m y ma qui v mt

khng kh cng thng vi nhng din bin ct truyn nhanh n chng mt. l
mt khng gian nc nng, rt m, ngt ngt trong Bng [99, tr.19], mt
khng gian bc bi lun i cng vi mt cu c nhn vt ti nhc i nhc li:
l mt ngy khng c gi trong Vu quy, iu c th l gii c mt
phn ci ct truyn y o le m nhng nhn vt n trong truyn ngn Hong
Diu lun lun phi i mt. Th gii ca Bng l th gii ca tinh thn b
ngc t, gia mt min qu u hiu vi hng chc ci m gi mi nm trong mt
gia tc. y l c con du thnh th nh h ci khng bao gi tha mn kht khao
v nhc dc, mt b m chng vi ging ni ma mai ko di u i, chua i
mi hng ht vi ci lic xo cay nghit, mt ngi chng mi khi v qu s lun
m chm trong nhng bt hng, nhng ngi m v lm rm trc chic bn th
khng l trong ngi nh rn rn Ci khng kh m Hong Diu ph ln to
cho ngi c cm gic s hi m h, nh lc vo mt th gii na h na thc.
, con ngi nh linh hot thng ngy bng tr nn v hn, trng mt qunh
qu, t m m hi trong nhng m thanh p st li ni u li. V cng
ngay ti th gii m u khc nghit y, ngi con du b cng hip ngay trc
bn th t tin, m k gy ra khng ai khc - chnh l ngi b chng cht, l
bng ma lun hin v nng ln tng gic ng ca ngi con gi giy gia trong
bt lc
Khng gian huyn thoi cng l mt kiu khng gian c trng cho truyn
ngn Vit Nam ng i trong vic th nghim nhn tnh, c tnh Con ngi khi
c t vo mt th gii siu thc s bc l nhiu gc khut m trong khng gian
sng thng nht kh c th nhn ra. au kh vi nhng khng gian bc bi, t
tng; mt nhoi vi s ui bt khc nghit ca thi gian trong cuc sng thc,
nhiu tc gi n tm v, quay tr li vi khng gian huyn thoi, khng gian
k o ca c tch xa. Chng ta c th thy rt r kiu khng gian ny trong sng
tc ca V Th Ho, Nguyn Th Thu Hu v Hong Diu Khng gian trong
123

sng tc ca V Th Ho mang hi th ca khng gian huyn thoi, nhng chng

li c miu t bng nhn quan ca ngi vit n nn to ra c sc li cun
k l bi s lp lnh, nh nhng rt n tnh. Qua tc phm ca V Th Ho, chng
ta thy mt khng gian c nhum ln mu sng khi trong Gin thiu, mt
khng gian gi c tch v cng lp lnh trong Tim v, Nng tin xanh xao, Kht
ca mun i, Hn trinh n, Hnh trang ca ngi n b u Lc,, hay mt
khng gian ong y yu t k o trong Vn yu, La lnh, Git bun ging sinh,
Bin cu ri, m vu lan, Lnh cung, Nguyn Th Thu Hu v Hong Diu
cng l nhng tc gi rt thnh cng khi xy dng thi php mang yu t c tch
huyn o qua th gii nhn vt ca mnh. Trong Ci m, Hu thin ng, Ph
thu, Lng qun phin mun, Ma ng m p,... ca Nguyn Th Thu Hu hay
trong Vu quy, Dng sng hi, Linh thing, Cn bnh,... ca Hong Diu, chng
ta u nhn thy nhn vt ca h l nhng ngi con gi xinh p nh nhng nng
cng cha trong c tch. V ri, nhng c gi nh d y b ph bc, b chim ot,
b ngi yu, ngi tnh la di. Nhng k chim ot ln lt qut nga truy
phong, cn cc nng th ch i tan tc trong ch i. Kt thc tc phm, cng
ging nh nhng ngi p trong c tch, cc c gi tr hay nhng thiu ph gp
bt trc trong i u nhn ra v thm tha v mt l i no ; ch khc mt iu
l nu nhng nng cng cha trong truyn c lun tm c chng Thch Sanh ca
mnh, th nhng c gi trong tc phm vn xui n ng i thng li mi
bn kia b o vng vi b tc, trng tri v c n.
C th ni, chnh cuc sng bt an ca con ngi gia mt x hi bt ton
chnh l l do xut hin ca nhng khng gian, thi gian tm l v cng ri rm v
bn b trong vn xui ng i nhng nm gn y. V cui cng, khng gian
huyn thoi c tch cng chnh l khng gian kht vng m cc nhn vt, c bit l
nhn vt n ca V Th Ho ni ring v nhn vt n ca cc tc gi n ni chung
mun tm v v mun c che ch. Bng cm quan phi tnh, thng qua s bc
bi, dn nn ca yu t khng gian, thi gian ong y trong tc phm, cc cy bt
124

n ln ting i quyn c sng hnh phc trong mt khng gian hnh phc
hn cho nhng ngi ph n trong cuc sng ng i.
4.2. Ngn ng, ging iu bc t ph ca din ngn phi tnh
Vi quan im coi trng mc ch gio hun ca vn hc, vi tp qun v t
duy ngh thut l quen ngh v phi ngh theo nhng kiu mu ngh thut c
sn, thnh cng thc, nn vn hc Vit Nam c - trung i phi theo mt th
ngn ng quy phm chun mc trong sut mt thi k di gn vi nh nc
phong kin. Bc sang u th k XX, khi cc thi s Ty hc lng mn nh Xun
Diu va cm bt vit nn nhng vn th mang hi th ca vn hc lng mn Php
Hn mt loi hoa rng cnh/ Trong vn sc ra mu xanh th ngi ta
bt u cm nhn c mt s chuyn mnh mnh m ca ngh thut ngn t trong
tin trnh giao lu vn ho ng Ty trong thi i mi. T y, vn hc Vit
Nam lm mt cuc ph ro mnh m i mi c v ni dung ln hnh thc
ngh thut. Nu nh trong giai on vn hc c bit 1945 1975, ngi ta chng
kin mt th gii ngh thut ngn t c nhiu nh vn m ho, l tng
ho th giai on t sau nm 1975, nhiu tc gi li c xu hng din t thc ti
i sng bng tt c nhng ngn t ca i sng thng nht. Cng vi xu th dn
ch ho x hi khi t nc trng thi thi bnh v bc vo cng cuc i mi,
nhu cu khng nh gi tr c nhn ngy cng tr thnh cm hng quan trng trong
vn hc. Mu sc phi tnh v m hng n quyn trong sng tc ca cc cy bt
n khng ch th hin ni dung m cn c ngh thut, nht l ngh thut ngn
t.
Gn vi li t duy Nho gio truyn thng dng nh thm vo mu tht,
vo tim thc bi bn ch cng, dung, ngn, hnh, nhng ngi ph n vit vn
giai on trc nhng nm 1975 vn lun gn gi, bo ton th ngn ng du dng,
mc thc, m a cm xc trong tc phm ca mnh. Tuy vy, t sau nm 1975,
mt tro lu ngn ng ging iu mi c xng ln m nhng cy bt n tin
phong l Phm Th Hoi v Thun. i su vo tm hiu ngn ng ging iu vn
125

xui n sau nm 1975, chng ti tm thy s mun mu ca th gii ngn t trong

tc phm ca cc cy bt n. Dng nh, khi c s lng, c ci tri khi
th vn phong du dng thun khit, m thm thanh tao vn b quy chp cho
ring n gii th cc tc gi n trong tm th thoi mi hn nhin trong vic
dng ngh thut ngn t truyn ti tng sng to. Dng nh, chng minh
cho nam gii thy nhng iu m ngi n ng lm c cng l nhng iu m
ph n c th lm, cc nh vn n mang n mt bc th nghim mi cho vn
chng n v ngh thut ngn t. Du vy, khng phi v th m vn phong n mt
i nt n tnh hn hu. Bn cht thin tnh n vn lun n cha sau ngn ng ging
iu c khi sc so nanh nc chua ngoa, y tnh giu nhi v trit l (Thun, Phm
Th Hoi, Y Ban, Nguyn Th Thu Hu), c khi dn d, mc mc, n hu, chn
cht (Nguyn Ngc T), c khi gin d, m thm, trang trng, du dng, y cht
tr tnh (D Ngn, Trn Thu Mai, V Th Ho, Nguyn Th Thu Hu), c khi n
o, mnh lit, thiu t (Y Ban, V Th Xun H, Hong Diu),
Nhn xt v ngn ng ging iu trong sng tc ca Phm Th Hoi v
Thun- nhng nh vn n u tin khin nhiu ngi c phi chong vng bi
vn phong ca h , nh nghin cu Nguyn Th Bnh nhn nh: Th tp ng i
thng, th vn nm hin i c cc ch (Phm Th Hoi, Thun) dng thoi mi
khng thua g cc cy bt nam, chng t s chin thng ca phi yu i vi mc
cm gii tnh. [6]. tn cng vo li hnh vn du dng, m i, du dng,
Phm Th Hoi v Thun a vo tc phm ca mnh mt h thng dy c
nhng con s, nhng khi nim kh khc ca vt l, ton hc, ho hc, bng
nhng cu vn dng dng, v cm, bt quy tc c php: Ti khng thy ai bi
Hoa nh b m ti. T A n Z. Mt cch hon ho. Khng nhng b. Khng
nhn trc nhn sau, Hai trm nghn khng nghe Thanh Lam v Hng Nhung
song ca c H Ni v Si Gn. Nhng hai trm nghn mua bn mi cn ng
Yn Bi, bn mi cn sn C Chi, bn mi cn bt m Rch Gi (Ph Tu,
Thun), Nh c mt phng. Mi su mt vung gch men nu. Phng c mt
126

ca s, l thng hnh ch nht lc th mu xanh, lc th vng ng, lm khi xm xt

ng khung ln th gii bn trm vung nu v mt khun ch nht bin o,
xoay nh xoay rubic, Homo-A v Homo-Z, ca s ti chia i nhn loi, ti
bc trn mt bin cc phn t hn n, v chng r thnh nhng sng A sng Z
(Thin s, Phm Th Hoi) Khng ch c vy, ngn ng i thng pha trn ln
nhn nhng li cc lc, chi tai vi nhng thut ng chuyn ngnh xen ln nhng
t ngoi quc c dng kt hp vi t thun Vit, hay nhng li phin m cch
c ting nc ngoi trong thi k ton cu ho cng c a vo tc phm mt
cch c ch : Maraguerite Duras, Charles de Gaulle, Yn Nn, stress lm, khra-s, toi et moi, (Thun), Che Guevara, Ruslan v Ljudmila, khng thm bit
pardon, Give peace chance, rt xe cn hen, dai thi trang, thit k m n, mc
x l b cu, Anh ta vt bin khi ca s ti. Fata Morgana k o. Th l ch lnh
ch dng cm li ln ng ci vo mi cc trng i hc ngng nghnh trn 4
tr ct tr, c, th, m, nhng lu i giy, ph, mi l thuyt u mu xm, hy
i y, ti s tr li, (Phm Th Hoi). Trong ci kho tng ngn ng i
thng ca tc phm Phm Th Hoi, chng ta cn tm thy mt gc ring nhng t
ng theo kiu t vng c dng trong nh n vi y m, canh, da chua,
u rn, nc mm, mn lc nc b, vi bch hc hu c, g chi lan, trong
Thc n ch nht- th m khng phi nh vn nam no cng c th tng tng
v a vo tc phm c. Vn quen vi nhng ch d hiu ca chin tranh v
xy dng, hon cnh in hnh v nhn vt in hnh, vi nhng bc tranh ngh
thut ngn t ch c hai mu en v trng, thi k u, khi tip cn vi sng tc
ca Phm Th Hoi v Thun, rt nhiu nh ph bnh hoc khng chu ni cch
hnh vn ca h, hoc ngc nhin, lng tng.
Bn cnh nhng tc phm ca Thun v Phm Th Hoi th vn xui on
L, Y Ban, V Th Xun H, u dung cha rt nhiu v gai gc, th nhm, to
n tng v c tnh mnh. Nhng ngn t trn tri v i khi hibo khng phi
l nhng t ng kh tm trong cc sng tc n ng i: in lm ri. B cng
127

sex y ny (). Tnh th ny khng sex khng xong. T phng ng Ty cc

cy bt o o xng vo trn chin t i tm honh. M mi ng s qua sn
gai c, thy h sex ra sex ch khng thp th p m kiu anh chng n vng nh
mnh (Sex, on L), Tin y ti cng ni thm cho c bit ci nn- vn- hocp- tr ca c lun. Ci qun cp tr ngi ta pht minh ra khng phi cho ci nn
vn ho ngi xm ca nh cc c u (Cuc chin tranh gia cc nn vn ho, Y
Ban), C gi on ngi ca di bng Mnh. Hai bn tay th rp ca c ta n i
mng th rp ca Mnh xung Cho xong i anh, g m lu th (C gi im v
nm ngi n ng, Hong Diu). Kho st vn xui n ng i, chng ti
nhn thy rng ngn ng mang mu sc phi tnh c cc nh vn n a vo tc
phm mt cch ht sc t nhin bi dng nh th ngn ng y n su vo tim
thc ca h.
Bn cnh cch a ngn t i thng vo tc phm th cc tc gi n trong
vn xui ng i cng th hin phi tnh mnh m thng qua ngn ng biu t,
m c th l thng qua ng iu. Phm Th Hoi cho c gi thy ti nng din
ngn trong sng tc ca mnh bi s an xen ca nhiu ging iu. Nu Thin s,
Kim i, Nhng con bp b ca b c ch yu l kiu ging lnh lng, dng dng
v cm th Man nng, Mt anh hng, Tim may Si Gn li ch yu l kiu
ging bn ct pha ln chua ngoa. Bn cnh , Phm Th Hoi cn cho ngi ta
thy mt cht ging giu nhi c biu t kh thnh cng trong tc phm. c
th l cch nhi mt khu hiu, mt kiu din ngn chnh tr ca lc lng v
trang: Phng chm ca m l v nhn dn qun mnh, hai trm cng bn, sut
sang nht l nghn ri, nn khch ng bn gh khng phi trn ra ph ng n
ro ro, ngoi nhn vo thy a vung tu tt chm chm mt mt rt vui mt
[122, tr.66]. cng c th l cch nhi cc khun dng th x cng v ngha
trong truyn thng: Vi vng nh chng kp, ti dnh ra hai ting ng h, nghin
cu cc c may () Phn i th hai ca h l m m thc nhn no s chung,
sng sng t tu quanh B H trong giy vi Thng nh v qun i nh lm,
128

ngoan cng vn nhng t xng sng cui cng cha thoi ha ln tm nhng
thng tin thi s mi nht, thnh thong li ngng ngang ng tc th, i tay sng
s b qun pha trn u nh min cng gi hng () Phn i th hai ca ti li
cng khng th nh nh tri trong tinh thn phng ng nhn trung ph th tng
ph vn, ngm i ngm li n ln nc bt th bao nhiu ci thang th ni lng
ging chim bu bn my khch kha nguyt anh tam. ng l ti ton trch c Trai
tin sinh. Ti cn mt v d. Ci vn phong lng ngi tn mn xt xa thng ngi
th t thng ta th nhiu trong cc bi th tht sng ca ng c th dy tt cho ti,
rng khng nn mnh b tht sng nh th (122; 110 111). S dng ngn t v
nhng cht ging trn, Phm Th Hoi c ch i chi trc din vi li hnh vn
mc thc, trang trng ca th vn chng c in gn lin vi Nho gio v nam
quyn.
Tip bc Phm Th Hoi, Nguyn Th Thu Hu cng s dng ngn ng c
thoi i thng mt cch ph bin. Vic la chn ngn ng ny xut pht t t
duy hng vo i t, bm st hin thc i sng. Nguyn Th Thu Hu a vo
tc phm ca mnh ting ni ca i sng thng nht, dung np nhiu khu ng t
nhin, lm c gi khng my kh khn khi tip cn tc phm. Ngn ng ny
dng nh th nhm, i khi sung s, b b: Mt mi nhng thng n ng sut
i b mt trm (Tnh yu i u); hoc nhng cu ni t thnh ng: n n c,
mnh v. i chuyn y thng lm (Nc mt n ng). Cng c khi th
ngn ng ny c din t theo mt chiu hng khc bng li ni dn gian lt
sng th xung t ri chn lun, khng c nia no c (Thi gian ca mi ngi).
Li ni sung s trong truyn ngn ca ch th hin r trong nhng dng c thoi
ni tm suy t, chim nghim v cuc i v con ngi, th hin cch ngh ca
nhn vt v thi cuc, v chnh mnh. Nhng dng c thoi ni tm bng li ni
dn gian khi sung s, c lc b b n khng ng lm cho cc nhn vt ca ch
nh gai gc hn, thc t hn, i khi l thc dng v i vi mt tm trng bun
xa xi v chua xt. Cng vic ni tr hng ngy gn lin vi ngi ph n, cho nn
129

trong nhng dng suy ngh, dng tm tng ca h cng c t nhiu du vt.
Nguyn Th Thu Hu nhn mn m en thm nh mt ming thch (Ct
i); v lin khc cc bi ht nh mt xu c r quy p lin hi (Ct i) v
nhng ngi n b khc chy qua i ti nht nho nh b luc (Ngi n b
m khi); hay nhng cm nhn th v: nhiu khi n thy mm m n ni ra
nhng cu i thoi ging nh mt ci ch bn c thu nh (Ph thu), khun mt
mo xch, vo v mo m nh ci on bp (Ph thu).
Khc vi Phm Th Hoi v Nguyn Th Thu Hu, ging iu ca tc gi
Thun li l mt ging iu giu cht th, m suy t v cha cht tm trng
[11]. Qu thc, nhng cu vn c vit nh cu trc ca nhng cu th mang li
hiu qu ngh thut cho tiu thuyt Chinatown ca Thun: Ti khng bit Thu
u, gp ai, lm g nhng ngy y. Hai nm sau ti thy Duras theo ngi tnh vo
ch Ln. Ph no cng nh hai tng. Nh hai tng, bng hiu ch Hoa, hai ci n
lng. Ti khng bit Thu u, gp ai, lm g. n by gi ti cng khng bit
Thu u, gp ai, lm g. Mi hai nm ri, ti mun gp Thu hi. Cuc
sng ring ca Thu hin nay ra sao. Ti khng cn bit. Nhng ti mun bit
nhng ngy y Thu u, gp ai, lm g. Trong nhng ngi nh hai tng, bng
hiu ch Hoa, hai ci n lng. Nhng ngy y () Khng thy Thy u. Dng
nh, nhng dng c thoi ni tm giu cht th gip nhn vt (khng ch l
nhn vt n trong China town, m trong hu ht tc phm ca Thun) th hin mt
cch trn vn nht nhng gc kn, y n mt ca tm hn, gp phn lm tha thit
hn ni nh ca ngi thiu ph tha hng, c n trn x l.
Bc vo th gii ngh thut biu t ca vn xui Vit Nam ng i,
ngi ta lun nhn ra mt ging iu dn d mc mc nhng khng km tr tnh,
m p. V ngi ct ln ging iu y khng ai khc ngoi Nguyn Ngc T cy
bt n Nam B vn lun lm lay ng nhiu tri tim c gi bi cht ging c
qunh cht mit vn Nam B trong nhng tc phm vit v chnh nhng con
ngi ni y. Sng gn gi vi ngi dn sng nc Nam B, Nguyn Ngc T
130

 la chn cho mnh cch biu t c t nhin nh chy ra t vn sng ca chnh

ch. Ging iu y Nguyn Ngc T th hin rt r mt tnh cm thit tha, mt
tm lng n hu, s thng cm su sc vi nhng s phn o le, bt hnh ca
nhng ngi ngho kh trong cuc sng y kh khn ni min sng nc: Bui
chiu i lm v, h tt xung ao tm tp th nc chua lt v phn, ri xi li ng
hai gu. Nc vo cm dng ra rau, ra rau xong dnh ra c, (Cnh ng bt
tn, Nguyn Ngc T), Thm mt ma gi bc na, ch Ho vn cha ly chng.
Ai cng hi ch ch ai vy c. Ch boch ngi ta thi bun khi a cht qua
sng (Duyn so le, Nguyn Ngc T), Pha ln vi ging iu dn d mc mc,
m p, n hu, chn tnh l ging iu khc khoi xt thng cng vi ci nhn
cm thng, ng cm, chia s vi nhng mnh i bt hnh ca tc gi: ng Su
ngng li, ly tay qut nc mt, ci con Bm Bp qu ny n cng b qua my
ln nhng ng mt m trn t da n li quay v. Sao c khng quay li? (Bin
ngi mnh mng), Ba kia mi c, thy Bi lon ton chi mt mnh ngoi sn,
bng khng km c, Xuyn xc Bi ln chy mt on ri tht thn dng sng li,
ku ln hai ting, tri i, mnh lm kh n ri, mnh ngho nh vy (Duyn so
le), Nguyn Ngc T dung d m thu o, thm thu lng su vo bn trong vi
dng cm xc suy t bt tn. Phi c mt tm hn tinh t v nhy cm trc nhng
bin thi ca cuc i di con mt ca ngi ph n tng hnh phc, tng kh
au th Nguyn Ngc T mi c th lm cho tc phm y mu sc phi tnh ca
mnh i vo lng ngi n vy.
i su khm ph v chim nghim v ngn ng ging iu ca vn xui n
ng i, chng ti nhn thy rng cc nh vn n khi miu t nhng nhn vt
n ng bt ton, ng chn th ng thi h cng dnh cho nhng ngi n
ng y mt th ngn t, ging iu ng chn khng km. Hn na, t ng, ging
iu y li thng xuyn c t trong s tng phn khi cc nh vn n vit v
chnh gii n ca mnh. nh rng ngn ng miu t hay bnh lun nhn chung u
thuc v phong cch c nhn nht qun, d ni n i tng no th vn l ci
131

nhn ca tc gi y; tuy nhin, nu chng ta dng li mt cht c k vn bn,

nht l nhng trang vit bnh vc phi n, kt n n ng, th dng nh cc cy
bt n khng cn gi c s khch quan trong ging iu na.
Trong Bin cu ri, V Th Ho k v cuc gp g gia hai k chn i,
chy trn loi ngi ra hn o c n ngoi bin, ngi n ng khi bn nng tri
dy th nh mt con th hoang, l lm chim ot; ngi ph n vn l gi im,
au n thy mnh b h nhc, nh ang b cm km rt tng khc rut. B ngi
n ng xua ui, mt c ta lo ln nh khinh b v kiu hnh, ri th dang hay tay
nh th sp bay ln. V trong mt ci rn mnh nh kiu sang, th bung ngi
xung bin, chm m ru di lp sng ang qun ln pha ui tu. y, mt
iu tht r rng rng tc gi khng che giu s thin v khi dng nhng lp t
y biu cm cho nhn vt n ca mnh.
Trong hu ht truyn ngn ca Nguyn Th Thu Hu, ngi ta d dng bt
gp li so snh v cch dng t so snh y hm giu nhi khi vit v cc ng
my ru: Chng ci. Khun mt mo m nh ci on bp t (Tnh yu i
u), Nh ngi kht thy dng sui trong mt gia rng, v ly ung. Ung no
ri bt u ra chn tay mt mi. C tm ln git . Xong xui. L i (S ri
ng), B hoa y cm hi ngh. Tan hp, hai ba ngi n ng loe xoe li n ra
khi nhng ci l v knh cn tng ti. H rt bit kt hp nhng nhu cu ca bn
thn v hon cnh khch quan bn ngoi, lm sao va c lng nhng ngi n
b nh ti. V h th chng mt g c (Hu thin ng), Cn khi vit v
nhng ngi ph n, nht l nhng ngi m, nhng a con gi th ngn t, ging
iu ca Nguyn Th Thu Hu li tri ht yu thng: Ti li bn hc ca con gi.
Nt ch n trn xoe nn nt v hng li rt nghim chnh. Con ngi n chc cng
nh dng ch n vit (Hu thin ng), Ch my pht sau, Hoa trc mt ti
ch l mt dng m. Nng b khn tm, kho thn hon ton trong khi. Khng
thy r rng, nhng bit ngi Hoa cng cng (Thu xp cui i),

132

 Hong Diu khi vit v ngi ph n, m c th l nhn vt Ti trong

hu ht tc phm ca mnh, u dnh vo nhng trang vit p nhng m t y
sc biu cm: Chng ti bt lc, ch cn nhng c m m khng chic bng no
c th tc ot. Ti a tay mnh ra nh sng. Nng lung linh trn nm ngn tay
di ngn thanh tao l thng. Chin tranh, ging gi, bo l, hn hn, ti c th
cht i ri m bn tay vn nguyn vn. Ti inh ninh iu y. Con ti s c bn tay
ca m. Mt bn tay khng bo gy, khng trng lng, ch c ln da mng tanh
nhng bit nu gi t do cho d b thn th buc tri. Nng tt, m bn tay vn ng
nh k diu (Bng ). Cn khi t nhn vt n ca mnh bn cnh n ng,
Hong Diu khng ngn ngi m mnh m, d di khi dng nhng t ng cc t
ngi ta thy r s tng phn gia ngi chng th bo, c on vi ngi v
ti nghip. Li l, ging iu ca c gi k v chng mnh m nh k v mt k xa
l ang tc ot ch quyn thn xc mnh: Ti ng run ry sau ln vy ng.
Cng vn qut la ln tm hnh ci, hai bn tay day day vo nhau tnh ton. Ri
bt thn anh x ng ti xung thm. Trc khi ti kp ngng u ln, chic vy
b bn tay lnh lo ko ht. Cng lt qun lt v t m, nhng mt soi mi si ch
may trn sa tanh hng. Mt Cng ng chm chm gia hai i ti. Tng cng c
cy hoa l ng nh c x ln chng . Nhng c cy mm qu, mt qu, khng
nhc ni thn mnh, nh yn lng chu ng ngi n ng coi chng l vt s
hu (Dng sng hi).
C th ni, vi ging iu mi m, c c tnh v ngn ng sc so, mnh bo
m vn khng thiu cht m thm, du dng, cc nh vn n ng gp nhng
ting ni ring, nhng hng sc ring cho din mo vn xui ng i Vit Nam.
T y, ngn ng ging iu vn xui Vit Nam c thm mt s tri nghim mi
mang du n phi v m hng n quyn.
4.3. Khuynh hng t truyn nh mt nt c th ca li vit n
Thi gian gn y, cc nh nghin cu Vit Nam thng dng thut ng t
thut hay t truyn trong ting Vit chuyn ngha tng ng vi t
133

autobiography trong ting Anh v autobiographie trong ting Php. Thc t, t

truyn c th tng ng vi danh t autobiography (autobiographie), cn t
thut tng ng vi tnh t autobiographical (autobiographique). Nhng trong
thc t, khi nim t thut thng xuyn c s dng vi ngha l t truyn vi
t cch th loi.
Theo nh nghin cu Hi Ninh th tuy n i hm khi ni m t truy n v
t thu t c nhiu im ging nhau v i khi c dng ty thuc ng cnh nhng
khng hon ton ng nht trong ting Vit. Tc gi nhn mnh: T truy n
nghing v th loi, ngay trong bn thn t ny l kt hp ca truyn v t (t k
li cu chuyn). Thut ng t thu t c th c hiu theo hai cch: th nht, l
dng t s c tnh cht thut li cu chuyn cuc i do tc gi t k, chng hn
hi k, nht k, tiu thuyt t thu t v t truyn. phm vi hp hn, t thu t
nghing v th php, tc l ch hnh ng thut li, k li cu chuyn i mnh. T
truy n bao gm c phng di n n i dung v hnh thc: tc gi vit v cu c i
mnh v t thu t li theo cch ring ca mnh. [29].
Mi nh vn khi cm bt u xut pht t nhu cu gii phng t tng v
bc l tnh cm ca mnh, ni nh Hegel, con ngi l mt thc th bit t duy
nhn thc nn lun c khao kht th hin mnh [29]. Secnsevki khi l gii bn
cht ca qu trnh sng to cng khng nh: Nh vn dng con mt tinh i
nhn vo bn thn mnh, hiu c bn cht tnh cch x hi lch s ca mnh v
dng bn thn mnh lm nguyn mu cho cc nhn vt ca mnh[83].
Vi xut pht im l con ngi ca nn nng nghip la nc, vi lch s
x hi chu nh hng bi nhng quan im h Nho, h tc trong sut mt thi k
di lch s (nh chng ti cp phn chng 1), ngi ph n Vit Nam
thng sng trong mt trng thi khp kn ti mt khng gian tnh ti. Nhng quan
h chnh yu nht ca h xoay quanh v b hp trong phm vi gia nh. Cc quan
h x hi lun b hn ch, b nhng ro cn t chnh quan nim x hi, t quan
nim v chc nng ca ngi ph n trong gia nh b buc. Ngi ph n dng
134

nh sng cm lng bi khng th tri lng v cng khng c php tri lng.
Thc trng nng n ny vi ngi ph n ko di nc ta cho n tn nhng nm
u i mi. Bi vy, khi c ci tri khi nhng th lun l, o l vn nh
ci trng v hnh p vo c h th nhng ngi ph n bt u sng cuc sng
c l mnh, c nhn nhn li mi quan h gia mnh v nhng ngi n
ng trong gia nh v ngoi x hi m xa kia h ch bit mi mt iu l phi
phc tng v dng hin. V c bit, khi nhng ngi ph n c i hc, bit ch
v bit cm bt vit vn th h thng ly chnh bn thn mnh lm i tng
cm nhn, khm ph chnh mnh v kht khao s ng cm. Chnh v iu ,
theo chng ti, tc phm ca cc tc gi n thng mang khuynh hng t truyn
nh l mt s khng nh bn ng trc th gii n ng bi nhng nguyn nhn
sau:
Th nht, h vit nh mt s tho mn cho nim thch th c ni v mnh,
c t do ph by bn th;
Th hai, h vit c by t lng mnh, lm du ni au, v ni
nhng iu m xa nay h cha tng c ni;
Th ba, h vit tm s cm thng, chia s, an i ca nhng ngi khc.
V nh chng ti t tiu cho tiu mc ny: Khuynh hng t truyn nh
mt nt c th ca li vit n trong vn hc ng i.
Trc ht, mc ch ca t truyn l tm hiu mt con ngi c tht vi lch
s hnh thnh nhn cch. T truy n vn c coi l m tth loi phi h cu, c tnh
tham chiu, tc gi ng thi l ngi k chuy n v l nhn v t chnh chu trch
nhi m trc c gi v tnh chn th t ca s ki n. Ngha l, t truyn khng phi
l mt sng to ngh thut ca tc gi m l t liu bo co v cuc i v c nhn
tc gi . Trong t truyn, cuc i tc gi v bc chn dung tinh thn ca tc gi
tr thnh i tng chnh, tham gia trc tip vo tc phm nh mt b phn hu
c. Sc ht ca th loi ny l s xc thc, tnh chn thc v i khi cn s b
mt ca thng tin c cng b cng nh mc gy sc trong vn bn. Trong
135

cc t truyn truyn thng, khi hng ti mc ch tng kt cuc i mnh, nh vn

phi m bo tnh chnh xc, trung thc, bi vy, cc s kin c sp xp theo
trnh t thi gian tuyn tnh. Nh chng ta u bit, trn th gii tng xut hin
mt s tc phm t truyn kinh in nh David Copperfil ca Ch. Dickens, hay b
ba tc phm ca M. Gorki (Thi th u, Kim sng, Nhng trng i hc ca ti)
theo ng quan nim truyn thng l th loi t k chuyn i mnh cch chn
thc khch quan v khng c php h cu.
Tuy vy, khi nghin cu mt s cun tiu thuyt ni ting trong vn hc n
th gii nh Jane Eyre ca Charlotte, Ngi tnh ca Marguerite Duras, hay
nhng tc phm mi xut hin gn y nh Xin cch n ng ca Katarzyna
Grochola, T truyn cha hon tt ca Alice A. Bailey, in cung nh V Tu ca
V Tu, cc hc gi i n nhn nh rng cc tc phm ca cc nh vn n u
ch mang khuynh hng t truyn ch khng phi l tc phm t truyn theo ng
ngha bi mi quan h s tht h cu, k c tri nghim xung quanh tc phm.
Tess Cosslett, Celia Lury v Penny Summerfield- nhng nh nghin cu hng u
v N quyn v T truyn trn th gii nhn nh: K c cng c tnh lin h gia
cc gc nhn ch quan v tnh i thoi, mt chc nng ca vic xc nh mi c
nhn v gn kt v mt x hi. Mc d k c tng c th l c nht ca ring mi
chng ta, n cng c khch quan ha v l mt yu t trong quy c ca cng
ng v nhng nghi thc c chia s. S hi tng qu kh thng qua bng
chng c nhn c th dn ti mt chiu hng chnh tr ty thuc vo nhng g cn
lu li v nhng g b lng qun. Quyn to dng gi tr, s xc thc v s tht
khng bao gi ch thuc v ngi k chuyn.
Vi nm gn y trong i sng vn hc Vi t Nam ng i xut hi n mt
vi cun sch c chp bt v c coi l t truyn nh L Vn yu v sng (Bi
Mai Hnh ghi), Ti m (Nguyn Thanh T) Bng (Hong Nguyn v oan Trang
ghi), Khng lc loi (L Anh Hoi ghi), Mc d chng c ngi khc vit
theo li k ca tc gi nhng chng ti cho rng nhng cun t truyn ny ch
136

mang dng dp t truyn ch khng hoc cha phi l nhng cun t truyn vn
hc xt di gc th loi. Nh chng ti cp, nhn chung, ci ti ca
ngi Vit kh kn o bi ngi Vit quen vi cuc sng ca nhng ci ta cng
ng trong mi trng vn ho chung ca nn vn minh nng nghip la nc
(mt nn vn minh coi trng vn ho cng ng). V vy, vn hc Vit Nam t xa
n nay vn t c truyn thng tc gi t k chuyn i mnh. Tuy nhin, cng vi
s i mi mnh m trong h hnh t duy v cc quan nim ngh thut, khuynh
hng t truyn ang dn tr thnh mt khuynh hng ni bt. Chng ti nhn
thy trong chiu su s thay i ny l vn nh n thc v cc gi tr c nhn
c ng ng, v hi n thc v h cu trong sng to ngh thu t. Kho st cc tc
phm vn xui n Vit Nam ng i, chng ti nhn thy tuy mi trang vit u
l nhng tri nghim ca bn thn nh vn, l hnh trnh i tm ci ti ca tng
ngi, nhng nhng chi tit tiu s c nho nn li, cu chuyn cuc i
c cu trc v sp xp li, tc l tc gi tch khi nhng yu t i t th hin
vi mt gin cch nht nh. V vy, chng ti i n kt lun rng vn xui n
Vit Nam ng i khng c cc tc phm t truyn m ch mang du n t
truyn, hay ni chnh xc hn l mang khuynh hng t truyn. V nh vy, cu
hi t ra vi chng ti l: V sao c nhng tc phm ngi c nhn ra bng dng
i t nh vn, ci ti ca nh vn, trong khi nhng tc phm khc th khng? V
sao mt s tc gi ng i, c bit l tc gi n ly nhng tri nghim c
nhn, ly chnh cuc i mnh lm cht liu trong sng tc? V vic a nhng
tri nghim c nhn vo tc phm, nhng cy bt n c dng gi? V tr
li cho nhng cu hi , chng ti xem xt nhng vn mnh t ra di gc
v gic v phi tnh v n quyn bng cch kho cu bn thn tc phm v
nhng yu t cuc i ca bn thn ch th sng tc. V mt phng din no ,
ci ti c nhn va l ng lc va l kt qu ca qu trnh i mi vn hc. Vi
nhng sng tc c khuynh hng t truyn, khi nh vn ly chuyn i ti lm cht
liu sng tc th thc v ci ti c nhn cng nh s th hin n s to nn nhng
137

sc thi ring bit. thc ci ti c nhn nh mt nguyn nhn to nn khuynh

hng t truyn trong vn xui n nhng nm gn y. Nhiu nh nghin cu cho
rng vn hc nc ta nhng nm u th k XXI bt u mang tm thc hu
hin i m yu t tinh thn ca n l thi hoi nghi v s ph v m hnh i t
s [17]. Nu nh h hnh t duy hin i tp trung khm ph con ngi bn cht
th hu hin i li ch n con ngi quan h. [9]. V Cho d c ngh thut
hin i v hu hin i u mang thi hoi nghi nhng s khc bit ln nht
gia hai giai on ny l ch: trong khi ch ngha hin i hoi nghi th gii
nhng vn tin vo ci ti th ch ngha hu hin i hoi nghi tt c [9]. Tuy
nhin, Vit Nam, gia ch ngha hin i v hu hin i t khi c phn chia
mt cch rch ri v t y ti mc cc oan m thng c s cng sinh gia
chng, thm ch, nhiu yu t ngh thut tin hin i vn hin din trong i sng
vn hc. Du vy, v c bn, h hnh t duy ngh thut mi gip cho vn hc c
nhng bt ph mnh m v ko theo s xut hin ca nhiu xu hng, nhiu tro
lu mi trong c khuynh hng t truyn trong vn xui. Chng ta c th khng
nh, vn hc Vit Nam ng i t sau nm 1975 nh du mt bc tin mi
ca thc t ng. Trong bi vit V quan nim con ngi trong vn hc Vit
Nam th k XX, nh nghin cu Trn nh S nhn mnh thc c nhn l yu
t quan trng lm i mi vn hc. Theo ng, t sau nm 1975, khuynh hng phi
s thi ha khin cho vn hc tr li vi con ngi c th, quan tm ti c nhn:
ti ci ti, thc ch th, con ngi thn phn, cm hng o c, t vn lng
tm, u l nhng biu hin ca thc c nhn. Ci ti c nhn trong vn hc
ng i thng c hiu l s nhn mnh n nhng vn ca s phn c
nhn, nhu cu c th hin ting ni ca c th c lp v nhu cu th hin bn
ng v trong tng th loi, tng tc phm, v bn thn ngi c, c th tip cn n
cc bnh din khc nhau. Mc d cho n nay cc tc phm vn xui c khuynh
hng t truyn cha hnh thnh mt dng ring bit nhng n c nhiu nh vn
quan tm v th nghim. Thm ch, kh nhiu tc phm tiu biu ca vn hc thi
138

k i mi u phng pht hi hng t truyn. Ti y, ci ti ca nh vn va l

mc ch khm ph, va c ngha nh mt phng tin t s. iu ni ln
mi quan h cht ch gia khuynh hng t truyn trong vn xui ng i v s
i mi h hnh t duy, trong , c hai vn c bit quan trng: vn ci ti
c nhn v mi quan h s tht - h cu. tm hiu vn ci ti c nhn v mi
quan h gia s tht h cu trong vn xui ng i n nhng nm gn y,
chng ti s dng phng php nghin cu tiu s. Trong nghin cu vn hc,
phng php tiu s thng c s dng l gii nhng mi quan h gn gi
gia nh vn v nhn vt hay cm hng t th v t bch. c tiu thuyt ca mt
s cy bt n gn y nh Gia nh b mn ca D Ngn, Nhit i gi ma ca
L Minh Khu, Tin nh ca on L, Tn cng ca Nguyn Th Thu Hu, Mt
bn tay th y ca Hong Vit Hng, China town ca Thun, Bng ca
Hong Diu, Lc chn th thnh, Phng tr ca Phong ip, ngi c c th nhn
thy mi lin h r nt gia cc nhn vt chnh trong tc phm v bn thn nh vn
trong cuc i thc. D Ngn l mt cy bt c nhc n nhiu khi ngi ta bn
n mi quan h tc gi - nhn vt . Trong rt nhiu truyn ngn ca D Ngn,
ngi ta tm thy nhng mng no trong cuc i tc gi: Trinh n mun k
v c gi l th kh kh m trinh tit; Qung i m p k chuyn mt thi hnh
phc bn ng i, bn nhng ngi tri k gia bom n chin tranh; Nh khng
c n ng ni v khng gian cht hp ca i gia nh nhng ngi tit ph; Thi
gian v i ti hin tm trng ngi ph n khi gp li ngi yu c trong cuc tnh
d dang qu kh; Vng trn im lng l cuc i thoi gia m v con trong thi
im phi la chn tnh yu hay tnh mu t; Trc khi tiu thuyt Gia nh b
mn ca D Ngn c xut bn, c gi c th thy c nhng nt v s lc
v cuc i tc gi qua truyn ngn Con ch v v ly hn. Con ch v v ly hn k
chuyn v mt v ly hn din ra t mt l do rt i v vn, cm tnh, kh thnh
mt nguyn nhn l thi i x vi con ch. Nhng ng sau v ly hn ,
thc cht l D Ngn mun ni v s khc bit trong tm hn hai con ngi, v s
139

cch bit ngy cng ln khi cuc sng chung ngy cng c nhiu va chm. S ng
iu trong cuc sng v chng cn n cm xc tinh t chia s cm nhn, nhng
iu hon ton vng bng trong i sng ca cp v chng trong cu chuyn.
n Gia nh b mn, cu chuyn hn nhn ca chnh cuc i D Ngn c
khai m. Chnh s cch bit do thiu ha hp v tm hn l nguyn nhn khin gia
nh tan v. Chi tit ngi v cm nhn v cch c x ca chng nh l git nc
trn ly khin vt rn nt ca h cng tr nn su hn: Chng nng t khi gin vi
con, cha bao gi anh ta tung Vnh Chuyn ln hay n ngi trn vai nh nhng
ngi n ng sung sng vi con trai, trong khi anh rt thch sm sn vi l
heo, v n em li nim vui thc t. [93]. Cuc tnh trc tr sut hn mi nm
ca n nh vn M Tip gn nh l phin bn cu chuyn c tht trong Gia nh b
mn ca D Ngn. Nu so snh mt cch k lng th chng ta s thy nhng chi
tit tiu s ca nhn vt kh trng khp vi tiu s hai nh vn Nguyn Quang
Thn v D Ngn: qu qun, lai lch, tnh trng hn nhn, ngh nghip, tnh cch.
Tiu s ca n nh vn ny c soi sng phn no qua Gia nh b mn, cu
chuyn tnh ni ting trc tr ca b vi nh vn Nguyn Quang Thn c nhiu
ngi trong vn gii bit n. Trong cc bi tr li phng vn v tiu thuyt Gia
nh b mn, D Ngn khng khng nh vit v mnh nhng tc gi cng h l
nhng chi tit k v chuyn tnh yu ca hai ngi hu nh trng khp vi cc chi
tit trong tc phm. D Ngn vit Gia nh b mn nh mt li t th chn thnh.
Cng nh vy, Nhit i gi ma ca L Minh Khu gm mi hai truyn ngn v
va, c nhng tnh tit o le c xy dng t k c c tht trong gia nh tc gi,
gi li nhng au thng ca mt thi khng th v cng khng c php lng
qun: chin tranh v bao cp. Nhiu tc gi n khc nh Nguyn Th Minh Ngc,
on L, Hong Vit Hng trong cc tiu thuyt K s ngi n b b chng b,
Tin nh, Mt bn tay th y, cng phi tri cuc i mnh qua cc hnh tng
nhn vt chnh c tiu s, ngh nghip hay tnh cch kh ging vi ngi vit. a
phn c gi u c th nhn ra mc d nh vn c tnh m ha, xa khong cch
140

hin thc h cu bng ci v mng manh: gi chch tn hoc tn khc, lai ghp
tnh cch s phn ca nhiu nguyn mu khc nhau, hoc phn thn trong nhiu
nhn vt. Trong Tin nh (on L), rt nhiu chi tit tiu s c ly t cuc i
n nh vn: xut thn trong gia nh nho hc, tt nghip trng in nh, a ti v
duyn n vi vn chng hi ha, a oan v ln n trong tnh duyn, Nhn vt
c Chn va c nguyn mu t on L va mang hnh bng ngi em gi on
Th To ca nh vn. Theo li tc gi Nguyn Th Minh Ngc tr li phng vn,
nhn vt chnh trong K s ngi n b b chng b mc d mang nhiu nt tnh
cch v in du nhng chng ng i ca bn thn ch nhng c an ghp t
nhng mnh i khc nhau. V Th Ho tng nhn nhn gi tr ca nhng trang vit
bc ra t chnh cuc i mnh rng: Thn phn ca ti khin ti vit vn nh cu
nguyn [146]. Nguyn Th Thu Hu, ngi c c th thy bng dng ca nh
vn, mt ph n sm i n hn nhn tui 20 ri cng sm gnh chu bi kch
v gia nh, trong thn phn ca cc nhn vt n non nt, nh d, hp hi n
vi tnh yu v lun nhn ly kt cuc dang d, l lng. Cng nh vy, ngi c
c th thy hnh trnh nh c ca nhng ngi Triu Chu Vit Nam c ti
hin trong L Mai ca L Lan tc phm c nhiu ngi cho rng tc gi vit v
chnh ngi cha ca mnh. V sau ny, hnh nh c gio tr vi tm trng ht hng,
v mng trong cc truyn ngn Cn Giuc, Chuyn kinh d, Hai mi mt nm
sau, Sui Sim, Chim Nhn, Qu chn, thng xut hin tr i tr li nh ti hin
cuc i dy hc trong bn nm ti mt trng trung hc ca chnh tc gi ti Cn
Giuc. Nhng nhn vt n trong tiu thuyt ca cc cy bt hi ngoi nh Thun,
L Ngc Mai, on Minh Phng u in du tiu s v hnh bng tc gi, vi ct
cch tinh thn v tm trng tha hng c nhiu nt tng ng. Trong China town,
nh vn Thun ti hin chnh mnh trong phin bn mang s phn ca nhng k
tha hng. l qung i hn 30 nm ca chnh tc gi khi phi dch chuyn t
mnh t qu hng H Ni sang Nga, ri sau dng li nc Php. Tm hiu
vn ci ti c nhn v mi quan h gia s tht h cu trong vn xui ng
141

i n nhng nm gn y, chng ti cng mun nhn mnh yu t t thut. T

thut va l im nhn, l v tr m t y, cc cy bt n khi qut ha v ti hin
i sng hin thc, l cm hng sng tc hnh thnh nn th gii ca tc phm t
khuynh hng t tng, ni dung phn nh cho n bt php ngh thut, l h sinh
th hnh tng hin hu trn b mt tc phm. Nhng tc phm giu tnh t thut
ca n gii th hin rt r chn dung v cuc sng c nhn nh vn. Nu ch n
cc tc phm vn hc n Trung Quc t nm 1985 n nay, chng ta c th thy
hin tng t thut rt ph bin. Cc cy bt n linglei khng ngn ngi ly tn
mnh t tn tc phm (v d nh V Tu vi in cung nh V Tu). Cc cy bt
n Vit Nam mc d vn cn kh d dt nhng tnh t thut trong tc phm ca h
tng i r. Vi s hin din m nt ca ngi vit, vic miu t v bn thn nh
vn trong tc phm c khuynh hng t truyn minh chng cho mi gn kt
gia tc phm v ci ti c nhn. Thc ra, th hin bn thn v ni v mnh trong
tc phm khng phi chuyn ai cng mun lm, nhng vn l ch, c
nhng nh vn coi nh mt hnh thc hu hiu ni v cuc sng t tri
nghim c nhn. Vi h, t thut l con ng i vo ci ti mt cch su sc nht,
mc d h bit rng, trong tiu thuyt, do bn cht h cu ca n, tc gi t khi xut
hin trc tip trong vai tr ngi k, ngi pht ngn, m ch xut hin nh l mt
tc gi hm n, mt ci ti th hai ca nh vn. Khi s dng th loi t thut, s
cam kt ngm ca nh vn vi bn c c thit lp m c s ca mi cam kt
y l ng nht gia ngi k chuyn v nhn vt chnh.T thut trong ci nhn ca
phn tm hc lin quan cht ch vi ci ti bi vit v mnh, k li cho ngi khc
nhng cu chuyn ca mnh cng l mt cch ngh s thot khi s dn nn. Ngh
s ging nh ngi b bnh nhiu tm, rt lui khi thc t khng tha mn i vo
th gii tng tng, song tri li vn phi t chn vo thc t. Nhng sng to,
nhng tc phm ngh thut ca anh ta/ch ta l nhng tha mn tng tng ci
ham mun v thc, ging nh mng; cng nh mng, chng c chung tnh cch l
mt tha hip, bi chng cng phi trnh xung t khng che y vi sc mnh
142

dn nn [85, tr.30]. Trong thc ngi vit, khi mun k li cu chuyn i h,

h c thc su sc v bn thn, chu trch nhim trc qu kh v ci ti ca
bn thn, trn trng nhng tri nghim v mun t khm ph, tm hiu chnh mnh.
T nhng cu chuyn ring t v s chng xp ca v vn k c trong hp en
ca mnh, nh vn c th k v n, t bch n bng nhiu con ng khc nhau m
khng nht thit phi trin khai cu chuyn theo chiu tuyn tnh v b rng nu bi
mi quan h nhn qu. Tip cn vi vn bn, ngi c s c dp khm ph su hn
th gii tinh thn ca ch th sng to, c chi vi nhng b mt, c php
g b nhng cm k v nhng vng nhy cm m nh vn tng giu kn trc
khi h vit. Trong trng hp ny, bn thn vic h m b mt i t cng l mt
yu t kch thch s t m ca ngi c, thm ch h b sc. D nhin, hng th c
bn ca ngi c, trn ht, vn l hng th truy tm n s c nhn v i sng
thng qua ngn t nh Marcel Proust xc nhn: tc phm l "sn phm ca mt ci
ti khc hn" ci ti ngoi i. Ci ti tc gi (hnh tng tc gi) l s ha thn
ca ngi sng to vo tc phm, bi vy c th nhn thy n qua h thng hnh
tng ngh thut, nhn vt, ging iu v ngn ng trn thut. Do c trng th
loi, khi ngi k chuyn xng ti th n thng c ng nht vi ngi vit,
ci ti tc gi c bc l mt cch trc tip. Nhng trong cc tc phm vn hc,
hnh tng tc gi l mt sn phm mang tnh sng to, v th, vic nhn din n
khng n gin. M.Bakhtin cho rng hnh tng tc gi thng c bc l qua ci
nhn, im nhn; cn W. Booth gi l tc gi hm n. Cc nh l lun hin i
cho rng, hnh tng tc gi l sn phm do ngi c pht hin [85, tr.137].
Thc ra, nh chng ta u bit, t nhng nm 80, 90 th k trc, s truy
tm v biu t ci ti ca nhng cy bt n ng i cng khng km phn ro
rit. Phm Th Hoi vi Thin s, Phan Th Vng Anh vi Khi ngi ta tr khm
ph ci ti t nhng gc khc nhau. Ci ti giu tnh n quyn c th nghim
trong nhng tc phm m tnh t truyn ca D Ngn vi Gia nh b mn, on
143

L vi Tin nh, l ci ti ca nhng ngi ph n a oan, yu say m v

mnh lit, dm sng v u tranh cho hnh phc ca c nhn v cng ht mnh vi
vn chng ngh thut. Tc phm ca cc cy bt n gi n mt s tiu thuyt c
tnh t thut ca M. Duras, c bit l cun Ngi tnh, bi s miu t trn vn
nhng cm gic dc tnh v tri nghim thn xc, to bo ly cht liu t chnh bn
thn mnh, nhng yu t i t, chi tit tiu s, s dn thn ca nhn vt n ch nh
trong tnh yu v nhng am m. Vi Duras, mi cun tiu thuyt u l cu
chuyn cuc i b, tht hn chnh cuc i m ta bit v b. Thc ra vn ci
ti c nhn trong tiu thuyt M. Duras ni ring v vn hc phng Ty ni chung
c nhiu khc bit do c trng vn ha v lch s ci ti c nhn hnh thnh rt
sm, c qu trnh pht trin mnh m v lu di. So snh lin h mt cht nh vy
thy s t th hin mnh trong cc tc phm vn xui Vit Nam ng i l
mt cch khng nh ci ti c nhn to bo, mang m du n thi i. C l cha
bao gi trong vn hc Vit Nam, ngi ph n vit v mnh, thc v ci ti c
nhn ca mnh su sc v rit rng n nh th. Nhng nhng vn c nhn,
nhng vn v phi tnh khng phi l chuyn ring ca bt c ai, tng su, n
gn cht vi nhng vn nng bng ca x hi v nhng c tr mnh ca lch s.
Trong cun Feminism and Autobiography (N quyn v t truyn) do Tess
Cosslett, Celia Lury v Penny Summerfield bin son c xut bn ln u nm
2000 ti Anh, M v Canada, cc tc gi nhn mnh n s c mt ca cm hng
t th, sm hi nh l nhu cu khm ph bn ng trong quan h vi chnh mnh v
quan h vi xung quanh ca cc tc phm t truyn. Chng ta u bit rng, th t
truyn phng Ty c ngun gc t truyn thng xng ti ca o Thin Cha.
Theo Lch s c nhn lun, trong ci ngun pht trin ca Thin cha gio, c nhn
bt u c hnh thnh t thc v s cu vt linh hn mnh. Cng vi cm hng
nhn thc li i sng v xt li cc gi tr c nhn, c th cm nhn c d v t
th, sm hi, gii by, trn tnh trong rt nhiu tc phm khuynh hng t truyn.
Tc phm c khuynh hng t truyn khng hng ti mc tiu nhng khi khai
144

thc s phn c nhn, bi kch tinh thn, khng t ln chm ca ci ti lc lng, c

n. Thm ch, trong mt s tc phm, mu sc hin sinh kh m: con ngi b
v trong x hi, s mong manh ca kip ngi trc nhng bin ng d di ca
lch s, trong s hn n ca mt th gii phi l. Tt c nhng iu ny c cc
nh nghin cu T truyn v n quyn gi l nhng chn thng tm l. Chn
thng tm l ch yu vi nhng ngi ph n thng l nhng vn thuc cm
xc tnh cm, tnh yu. Vi cm hng sng tc ch o l hng v ti tnh yu,
cc nh vn n thng t nhn vt n trong th i snh vi nhn vt nam. Khi b
y vo bi kch, ngi ph n - nhn vt xng Ti, nhn chn ton b gi tr hin
thc bi t ca mi quan h m h lun tin rng phi v ch c th c to dng
bng yu thng, bng s hy sinh tuyt i cho nhau. Ngi n ng lun l k
gy ra ni au v s bt hnh, k phn bi li l tng v tnh yu, v i sng.
Vi ngi k chuyn ngi th nht, hu ht cc tc phm vn xui n ng i
bc l xu hng vit nh mt nhu cu trnh by nhng tri nghim ca bn thn.
Ngi k chuyn lc ny xo i khong cch trn thut ca mnh i thoi vi
c gi. Nhn vt t k v cuc i mnh, t bc bch ni lng mnh. Chnh v th,
c gi c th cm thy dng nh nh vn t a mnh vo tc phm, bc l
nhu cu gii by tm s qua nhn vt. Tr li vi sng tc ca D Ngn, chng ta
thy Gia nh b mn trc ht l cun tiu thuyt k chuyn gia nh. ng hn l
k chuyn nhng gia nh ca nhn vt trung tm - n nh vn M Tip. Gia nh
1: l gia nh m Tip sinh ra v ln ln, gia nh ca nhng ngi n b ga
hoc khng chng, lun phi gng mnh gnh chu bt hnh v c s kiu hnh ca
mt mi nh thiu hi m n ng, ly gia phong kh hnh lm nn tng. Gia nh
2: gia nh m Tip v ngi chng tn Tuyn l nhng vt liu xy dng chng c
cht kt dnh no nhng phm cht c bn, v tan v l kt cc tt yu. Gia nh
3: tp hai trong i sng v chng ca Tip. Cng vi Tip lm nn gia nh ny l
g nh vn lng t c tn Vit nh, cng Tip i qua 11 nm yu ng, trong ci
i rch ng rng mnh ca mt thi, trong c nhng iu ting tn nhn ca x
145

hi. Con ng i ca Tip l i t gia nh 1 n gia nh 3, ng ng, chng

chnh, nght th. c c gia nh 3, Tip phi tr gi: trc ht l s t b t nhng ngi n b ga gia nh 1, tip n l s ln n v xa lnh ca b
phn x hi kh kh th lun l c h v nng n hn ht l s dn vt bn thn,
khi phi cn nhc gia tnh mu t v tnh yu i la. Vt ln trn tt c, tc gi
cho thy mt mu hnh ph n ch ng lo li con thuyn cuc i mnh, kin
nhn ti mc l lm sng tht vi nhu cu tinh thn ca mnh. th hin ci
Ti mt cch ton din nht, c thoi ni tm ca nhn vt l cch m tc gi la
chn. Bng c thoi ni tm, tc gi din t nhng ging x, dn vt ca nhn
vt trc bin c cuc i, to nn ging iu thm trm su lng. Chng ta cng
c th thy hnh thc c thoi ni tm l cch m Nguyn Th Thu Hu s dng
trong hu ht tc phm. c thoi ni tm nh l s gii to tm trng, nhn vt t
t cu hi cho chnh bn thn mnh: Sao ti thy c n v s cuc sng th
ny? (Minu xinh p), hoc t tha nhn: Ti thy trng tri v ht hng (Bin
m), hoc t khng nh cho ring mnh: Ti tin rng mnh li c tnh yu bi ti
mt n lu ri (Ct i). Phong ip cng l mt nh vn ht sc thnh cng khi
nhn vt ti ca mnh c thoi ni tm trong nhiu tc phm. Khi c nhng
cu chuyn tui tr ca Phong ip, ngi c lun cm nhn c mnh trong .
C l, ai cng thy mt cht v mnh trong nhng cu chuyn Phong ip k. V
chc chn l Phong ip cng vy, khng t ln soi gng chnh mnh qua mi
trang vit. Nhn vt Ti trong tc phm ca Phong ip l nhng nhn vt ph n
tr t qu ra thnh ph lp nghip, i lm, vt ln vi cuc sng, nhn mc lng
500.000 ng, sng tn tin trong cn phng tr ti tn 9m2, trn xi mng cn
nh m vo ma h nng nh thiu t, mt chu nc ra sn nh, ch my pht
sau ci nng nut chng n. Nhng nhn vt Ti y c Phong ip miu t
vi gic ng chp chn mng m v bt an, v nng, v c n khng b bn,
khng tnh yu. V nhng nhn vt Ti y cng lun khc khoi, trn tr bi
phi sng qua nhng giy pht au n t hiu rng, ngay c nhng ngi thn
146

yu nht cng c lc lm mnh tn thng, suy sp, ngay c nhng ngi thn tn
cng c lc quay lng li vi mnh; rng i sng nghit ng, khc lit gp hng
trm ngn ln mnh tng tng khi cn ngi trn gh nh trng. Nhng, sau
tht vng, v c tuyt vng, nhng nhn vt Ti y li ng dy, li b ra kim
tin, bm tr vi i sng th. Qua nhng nhn vt Ti ca Phong ip,
ngi ta c th cm nhn mt cch r rng rng, ng sau nhng lng ly, ph
phim ph x m ta ang nhn thy ngoi kia, l bit bao cuc i, bit bao thn
phn tui tr ang gng mnh vi i sng. V khng t ngi tr tui, trong cuc
mu sinh, khng chin thng c chnh mnh, b qun nhng l tng
ban u, nhng gi tr cn thit chy theo nhng thc dng tm thng
Nguyn Ngc T mt tc gi tr Nam B, cng lun min man thao thc cng
nhn vt xng Ti m x cn nguyn ca mi tnh cch trong nhng truyn
ngn, tp vn ca mnh. Cc nhn vt trong truyn ca Nguyn Ngc T u y
tnh thin, th nhng ci vng ln qun ca i ngho dt nt lam l v iu kin
sng t tng ngt ngt dn x y ngi ny tr thnh nn nhn ca ngi kia.
Trong Cnh ng bt tn, b v nh d nng ni l nn nhn ca chic ghe y vi
vc. ng chng b cm sng tr th bng cch tho mn th vui thn xc vi v
ca nhng ngi khc ri vt b h gia ng. Con ci l nn nhn ca nhng
ngi cha ngi m y phi sng v vt vi y tn tch trong tm hn. S bo ng
ri vo hai a tr trong trng ng thng: in t hy hoi bn nng n ng ca
mnh, v vng chy theo ngi n b b s nhc. Nng b m trai lng hm hip
ngay trc mt ngi cha ti li ang b nghin xung bn. Khng ln gn bo
lit, khng tm ti bi quan, nhng on vn y tnh tit trc n nh th th du
dng m y dn s phn tng nhn vt ti tn cng bi thm. ng kh, la chy,
n vt l ngun sng cui cng cng b chn sng! i din him hoi cho pha
chnh quyn trong sut cu chuyn l hai ng cn b p v x, khng ch v cm
vi ni kh dn qu m cn sn sng vt nt ca h c mnh tnh rch nt. Bn
lnh tc gi nu cm xc ngi c kp dng li bn b tuyt vng, khi mm
147

thin trong tri tim nhn vt xng ti ngp trong mu v nc mt vn bng xanh
nim hy vng su sc thing ling: nu nh Nng b c con sau cuc bo hnh,
th a b khng cha nhng chc chn s c n trng, s sng hnh phc
v c m dy, l tr con, i khi nn tha th li lm ca ngi ln.
C th ni, i vi mi tc gi n, n vi ngh vit l n vi nhng tm
hn ngi c chia s, gii by hay a ra mt quan im sng. Vi Phm Th
Hoi th vit nh mt php ng x. Y Ban coi vit l trung thnh vi chnh ci
ti, mt ci ti khng ch giu bn nng m cn y thc n. Trn Thy Mai vit
c tn ti trong nhng cnh i khc nhau, c sng nhng g mnh m
c, c ni nhng iu khng ai ni gia i thng, l cch thot ra khi
s hu hn ca i ngi, vit cng l mt cch cu ri. Nguyn Th Thu Hu,
quan nim vit vn l vit ra nhng g mnh tm c. Nh vy, vn xui c
khuynh hng t truyn hng v vng hin thc c tnh c th, l hin thc
trong tm hn ngi hn l hin thc s kin, nhng cu chuyn i t, mang tnh
c nhn, vng hin thc nh b n nht, hay hin thc t nhng tri nghim v
suy nghim nhng khng loi tr nhng hin thc trn ln h cu mt cch c .
Nu nhn mt cch h thng, cc tc phm ca cc nh vn n u ch n
nhng kht khao tinh thn ca ngi ph n, tnh yu bn nng v th xc lun gn
vi s rung ng tinh t ca tm hn yu ui nhng dng cm v mnh m, trong
hnh trnh t i tm hnh phc c nhn ca h. Bng cch nhn vt xng Ti t
thut v nhng tri nghim, nhng au n v c nhng gic m hnh phc trong
cuc i mnh, cc tc gi n nhng nm gn y thng thn, cng khai khng
nh mnh trc cuc i, trc d lun. Khuynh hng t truyn trong vn xui
n ng i c th hin nh mt nt c th ca mt li vit n v quyn
c gii by, c s chia v c sng thc l mnh ca nhng ngi ph n.

148

Tiu kt
Nhng ngi n b cm bt vit vn - thc s l hnh ng dn thn
y can m. H vit nh l t bc l, hn th, nh mt tham d va khng
nh vai tr, v tr ca ph n trong x hi hin i, va khng nh kh nng kin
to din ngn ca chnh cc nh vn n. Bn sc n, c th vi nhng l thuyt gia
cc oan, l khng cn thit, nhng trong thc tin sng to, n l mt hin hu,
mt tn th. V mt khi tn ti, theo cch din t ca Hegel, n mang cha
ht nhn hp l bn trong. Nhng din gii ca chng ti v cch hnh dung/
biu t th gii ca cc nh vn n, hay cch t chc ngn ng, ging iu ca h
chnh l biu hin sinh ng ca n lc t ph trong din ngn phi tnh v n
quyn. Theo , t truyn gi y khng cn l c quyn ca nam gii m cn c
c s tham d ca gii n. iu ch c th c c trong mt sinh quyn trn
y tinh thn dn ch. Hay ni khc i, chnh biu hin chn thc nht ca tinh
thn dn ch, qua ci nhn n gii!.

149

KT LUN
1. Gn vi ci ngun vn ha dn tc, thc phi tnh dn c ngi
ph n Vit Nam xc lp. Theo thi gian, cng vi nhng tin b ca khoa hc k
thut gp phn m ra cho ngi ph n mt cuc sng mi; s thng li ca cc
phong tro u tranh cho n quyn trn ton th gii cng nh hng su sc
n cuc sng ca ngi ph n Vit Nam. Nu nh ngi ph n trong ca dao
xa m h nhn ra s bt bnh ng nam n, nhng li ch bit than thn trch
phn th ngi ph n trong vn hc thi k Trung i mnh m phn khng li
x hi vi nhng lut l h khc chn p, tc ot hnh phc ca chnh h; cn
ngi ph n trong vn hc hin i t tin khng nh vai tr ca mnh trong gia
nh v ngoi x hi. V sau ny, ci ti c nhn tng su bn th c khm ph
trong nhng tc phm vn hc ng i mang n cho vn hc nhng tri
nghim mi, nhng hiu bit mi v ngi ph n.
2. Pht trin trong khng kh dn ch ca x hi thi i mi, vn hc Vit
Nam t sau 1975 c c hi m rng cc bnh din phn nh, khm ph chiu su
bn th con ngi, trong c s tri dy mnh m ca thc phi tnh. Vic xc
lp v tr ca phi mnh trn a ht vn chng l n lc ca cc cy bt n. Cha
bao gi trong vn hc Vit Nam xut hin t hng lot cc cy bt n nh thi k
ny. Vi bn lnh, ti nng v nhng tri nghim cuc sng cc nh vn n khng
ngn ngi i thoi vi vn hc qu kh v vn nhn bn con ngi. Mt li
vit n c hnh thnh nh l mt s la chn, mt cch ng x, mt ngh
thut to tc vn bn th hin r n quyn.
Ph bnh n quyn l mt hc thuyt dung cha trong n nhiu phng php
khc nhau mang tnh tri thc lin ngnh. Trong nghin cu vn hc, mc d hng
nghin cu ph bnh ny cha tr thnh mt h thng, nhng khng ai c th ph
nhn sc nh hng ln lao ca n trong nghin cu vn hc hin i. Vn dng
hng i mi m ny, bng cc phng php nghin cu c trin khai trong
lun n, chng ti xem xt vn phi tnh v n quyn trong vn hc Vit Nam
150

 mt din rng theo tin trnh vn hc s v c bit dnh nhiu thi gian, tm
huyt cho vic nghin cu vn phi tnh v m hng n quyn trong vn hc
Vit Nam ng i qua sng tc ca mt s tc gi n tiu biu. Phi tnh, n
quyn trong vn xui Vit Nam nhng nm gn y thc s dy ln ting ni
thc tnh cho phi n thng qua nhng tc phm vit v ph n v c bit l
nhng tc phm ca chnh cc tc gi n. Chng ti cho rng khng ch c ngy
hm qua hay ngy hm thi, m s vn cn rt lu na, cc nh vn (m c bit l
cc nh vn n) vn s cn tm kim nhng din ngn kh th cho gii n to
lp mt h thng vn bn ngy cng hon thin v thuyt phc hn na, to th
ng vng chc cho ngi ph n trong nn vn ho Vit hin vn cn m tnh
v nam ny.
3. Nhn t phng din ni dung v ngh thut phn nh, sng tc ca cc
tc gi n tiu biu ca vn hc sau 1975 c nhiu ng gp mi, trong ni bt
l vic i su khm ph nhng vn thuc v bn sc gii, to ra mt din ngn
mi ca thi i bn cnh din ngn chnh tr, din ngn o c, din ngn khoa
hc l din ngn v thc phi tnh. Song song vi vic ph trt t nam
quyn, vn hc Vit Nam t sau nm 1975, nht l giai on t nm1986 cn tp
trung xy dng nhng nhn vt n mang nhng t tng mi. l t tng t do,
t quyt nh cc la chn ca mnh; chp nhn xung t vi ngi n ng, vi
cc quy nh vn ha truyn thng; khng nh cc nhu cu chnh ng ca bn
thn. Tt c nhng iu ny khng ngoi mc ch khng nh ci ti c nhn, mt
ci ti vn b lng qun trong qu kh. i su kho st nhng tc phm vn xui
n ng i, chng ti c cm gic cc tc gi n mang c cuc i v tm hn
mnh nhp thn cng sng, yu thng, suy ngm, au n, kht khao vi ngi
ph n. Mi cu chuyn v cuc i h au u mt ni nim, c m thm chuyn
ch vo hn ngi bao trn tr v day dt. thc phi tnh v quyn bnh ng
trong a ht vn chng l ng lc ban u gip cc cy bt n dn mnh vo
nhiu lnh a cm trong vn chng chnh thng. Khng nh c nhn, s t do
151

nhm thot khi ph thuc vo nam gii, nhng ngi ph n cng sn sng t
ph vo thnh tr vn thng cho l c quyn, th mnh ca n ng, l tnh
dc. Ngi ph n trong cc tc phm t sau nm 1975 t mnh ci tri v tnh
dc, h sn sng ch ng v by t s ham thch tnh dc, thm ch kim tm tnh
dc. Di theo tc phm ca cc tc gi n thi k ny, c bit l t sau nm 1986,
chng ti nhn thy rng, ngi ph n mang t tng t do tr thnh mt
ngun cm hng xuyn sut tc phm. l nhng ngi ph n lm tnh v kht
tnh.
4. Khng nh thc phi tnh mnh m, khng nh t th ch ng trong
mt x hi lun c mc nh bi n ng v do n ng - l xu th chung ca
thi i trong mt thi k hi nhp vn ha v cng l trch nhim ca ngi cm
bt n. Chnh gc bc l mt quan nim vn chng mi m: vit nh hnh
trnh khm ph chnh mnh, vit khng nh nim tin ring ca mnh, lm
thay i cch thc th hin trong n lc lm mi tc phm ngh thut l mt thnh
cng ng ghi nhn ca cc cy bt n. Bng s th hin thc phi tnh, nh vn
n nhn nhn v khm ph th gii ni tm ca nhng nhn vt n (m i khi l
ca chnh mnh) - iu m by lu nay tng b khut lp di lp v nhu m ca
o c, ca truyn thng. Mi tc gi n - bng nhn sinh quan v c tnh sng to
ring th hin nhng vo tc phm nhng cm nhn ring ca mi ngi v th
gii ph n a sc v cng v cng a s. y chnh l yu t quan trng trong
vic hnh thnh khuynh hng t truyn trong sng tc ca cc cy bt n.
5. thc phi tnh trong vn xui n ng i l mt vn cha ng
nhiu ngha nhn sinh v thm m. N s cn gi m nhiu vn chng ta
tip tc nghin cu. Tuy nhin, vi nhng g khng nh c trong sng tc,
cc cy bt n gp phn mang n mt din mo mi cho nn vn hc dn tc
trong thi i hi nhp v giao lu quc t khng ngng c m rng./.

152

TH MC THAM KHO
Sch nghin cu, tp ch:
Ting Vit:
1. Samuel Enoch Stumpf & Donald C. Abel (2004), Nhp mn trit hc
phng Ty, Lu Vn Hy bin dch, Nxb Thnh ph H Ch Minh.
2. o Duy Anh (1986), Vit Nam vn ha s cng, Nxb Xun Thu.
3. Nguyn Kim Anh, V Ngc, H Thanh Vn, Hong Tng, nghin cu, su
tm, tuyn chn, gii thiu (2002), Th vn n Nam B th k XX, Nxb
Thnh ph H Ch Minh.
4. Simone Simone de Beauvoir (1996), Gii th hai, 2 tp, Nxb Ph n, H
Ni.
5. Nguyn Th Bnh (2012), Vn xui Vit Nam sau 1975, Nxb i hc S
phm.
6. Nguyn Th Bnh, thc phi tnh trong vn xui n ng i, Tp ch
Nghin cu vn hc, s Thng 9 nm 2011.
7. Robert V. Kail, John C. Cavanaugh, Vai tr gii tnh v nhn bit gii tnh:
Nghin cu v s pht trin con ngi, Nguyn Kin Trng dch (2006),
Nxb Vn ha thng tin.
8. Nguyn ng ip, Vn phi tnh v m hng n quyn trong vn hc
Vit Nam ng i, http://vienvanhoc.org.vn, (2006).
9. Nguyn ng ip (2006), i qua s ri bi v ni hoang mang, Nxb Hi
nh vn.
10. H Minh c (1998), Th v my vn trong th Vit Nam hin i, Nxb
Gio dc, H Ni.
11. Nguyn Hong c (2009), N gii, n vn s v vn gii, Tp ch Sng
Hng, 21/02/2009.
12. S. Freud, E. Fromm, A. Schopenhaure, V. Soloviev, Phn tm hc v tnh
yu, Lai Thy dch (2003), Nxb Vn ha thng tin.
153

13. Vn Gi (2006), Sex vi nhng xc cm thing ling, Tp ch sng Hng,

s 213.
14. Bng Giang, Si Gn c s, Nxb Vn hc, 1999.
15. Jean Chevalier, Alain Gheerbran (1997), T in biu tng vn ha th
gii, Nxb Nng Trng vit vn Nguyn Du.
16. L B Hn, Trn nh S, Nguyn Khc Phi (2000), T in thut ng vn
hc, Nxb i hc Quc gia H Ni, H Ni.
17. ng Th Hnh, Cc nh vn n v mt s th loi h cu trong vn hc
phng Ty v Vit Nam hin i, vienvanhoc.org.vn,
18. Nh Hin Nguyn Ngc Hin (2006), N s Vit Nam, Nxb Vn hc, H
Ni.
19. Inrasara (2008), Th n trong hnh trnh ct ui hu t n, Song thoi vi
ci mi, Nxb Hi nh vn, H Ni.
20. Phan Khi (1929), V vn hc ca ph n Vit Nam, Ph n tn vn, Si
Gn, s 1.
21. Phan Khi (1929), Vn hc vi n tnh, Ph n tn vn, Si Gn, s 2.
22. Phan Khi (1929), Li ni v vn vn hc vi n tnh, Ph n tn vn,
Si Gn, s 6.
23. Phong L (1997), Vn hc trn hnh trnh ca th k XX, Nxb i hc
Quc gia, H Ni.
24. Ng S Lin (1272 - 1697), i Vit s k ton th, Vin Khoa hc x hi
Vit Nam dch nm 1985 1992, Nxb KHXH n hnh nm 1993.
25. Phng Lu (2001), L lun ph bnh vn hc phng Ty th k XX, Nxb
Vn hc, Trung tm Vn ha Ngn ng ng Ty.
26. Phng Lu (1998), Suy ngh v c im ca n vn s, Tp ch Tc phm
mi, s 3.
27. John J Macionis (2004), Gii tnh v ging phi, X hi hc, Nxb Thng k.

154

28. Nguyn Th Vit Nga, (2012) Vn thn phn con ngi trong tiu thuyt
th min Nam 1954 1975, Lun n tin s, Hc vin KHXH.
29. Hi Ninh, Khuynh hng t truyn trong tiu thuyt Vit Nam ng
i, (2012), Lun n tin s Vn hc, Hc vin KHXH.
30. Nhiu tc gi (2008), Almanach Ngi m & Phi p, Nxb Vn ha Thng
tin.
31. Nhiu tc gi (2004), Phn tm hc v vn ha ngh thut, Nxb Vn ha
Thng tin.
32. Nhiu tc gi (2008), Th n Vit Nam t xa n nay, Nxb Ph n.
33. Nhiu tc gi (2001), Truy tm trit hc, Lu Vn Hy, Nguyn Minh Sn
bin dch, Nxb vn ha Thng tin.
34. Nhiu tc gi, Nhn li vn hc Vit Nam th k XX, Vin Vn hc, Nxb
Chnh tr quc gia, 2002.
35. Lydia Alix Fillingham, Moshe Susser (2006), Nhp mn Foucalt, Nguyn
Tu an v Tn Tht Huy dch, Nxb Tr.
36. Trn nh S (1996), L lun v ph bnh vn hc, Nxb Gio dc.
37. Nguyn B Thnh (1995), T duy th v t duy th hin i Vit Nam, Nxb
Vn hc.
38. Nguyn B Thnh (2006), Bn sc Vit Nam qua giao lu vn hc, Nxb
HQGHN.
39. Trn Ngc Thm (1996), Tm v bn sc vn ha Vit Nam, Nxb Thnh ph
H Ch Minh.
40. Ng c Thnh (2010), o Mu Vit Nam, Nxb Tn gio.
41. Hong B Thnh (2008), Gio trnh X hi hc v gii, Nxb HQGHN.
42. Trn Nho Thn (2010), Nho gio v n quyn, Tham lun trnh by ti Hi
tho khoa hc quc t Nho gio Vit Nam v vn ha ng Nam .
43. Trnh Y Th dch, (2009), Cn phng ring, Nxb Tri thc.

155

44. Nguyn Nam Trn, (2010), Tng quan lch s vn hc Nht Bn, NXB Th
gii.
45. Hoi Thanh, Hoi Chn, Thi nhn Vit Nam, Nxb Vn hc, 2008.
46. on Cm Thi, Chin tranh, tnh yu v tnh dc trong vn hc Vit Nam
ng i, Evan.com.vn.
47. Bi Vit Thng (2005), Tiu thuyt ng i, Nxb Qun i nhn dn.
48. Nguyn Ngc Thin (1990), Tiu thuyt hng ni trong vn xui hin
i, Tp ch Vn hc, (6), tr.28-34
49. Nguyn Ngc Thin (2005), Phong cch v i vn, Nxb Khoa hc x hi,
H Ni.
50. Hu Thnh (2005), Cuc t vt ng trn trng (Bo co tng kt cuc
thi tiu thuyt 2002-2004 ca Hi Nh vn Vit Nam), Bo Vn ngh, (37),
tr.6,14
51. Bch Thu (1998), Theo dng vn hc, Nxb Khoa hc x hi, H Ni
52. Bch Thu (2006), Mt cch tip cn tiu thuyt Vit Nam thi k i mi,
Tp ch Nghin cu vn hc (11), tr15-28
53. Bch Thu (2009), Bc u nhn din tiu thuyt Vit Nam nhng nm u
th k, Bn tin L lun ph bnh Vn hc Ngh thut (7)
54. L Hoi Thu (2002), S vn ng ca cc th loi vn xui trong vn hc
thi k i mi, Tp ch Vn ha ngh thut, (1), tr.55-59
55. L Hoi Thu (2008), Hi k v bt k vn hc thi k i mi, Tp ch Vn
hc (10)
56. L Hoi Thu (2001), Tiu thuyt - tm vc hin thc v s phn con ngi,
Tp ch Vn ngh Qun i, (2)
57. Lai Thy (bin son) (2001), Ngh thut nh l th php (L thuyt ch
ngha hnh thc Nga), Nxb Hi Nh vn, H Ni
58. Lai Thy (2011), Ph bnh vn hc, con vt lng th y, Nxb Hi nh
vn v Nh Nam, H Ni
156

59. Lc Phng Thy (2002), Andre Gide - i vn v tc phm, Nxb Khoa

hc x hi, H Ni
60. Lc Phng Thy (2005), Tiu thuyt Php th k XX - truyn thng v
cch tn, Nxb Vn hc, H Ni
61. Lc Phng Thy (2007) (ch bin), L lun ph bnh vn hc th gii th
k XX, Nxb Gio dc, H
62. Phan Trng Thng (2001), Vn chng - tin trnh - tc gi - tc phm,
Nxb Khoa hc x hi, H Ni
63. Phan Trng Thng (2005), Vn hc Vit Nam 60 nm nhn li (1945-2005),
Nghin cu vn hc, (9), tr.3-12
64. Phan Trng Thng ( 2005), V mt nn m hc ph bnh, Trong L lun v
ph bnh vn hc- i mi v pht trin, Nxb Khoa hc x hi, H Ni
65. L Huy Tiu (2006), Tiu thuyt Trung Quc thi k i mi (1976 -2000),
i hc Quc gia H Ni
66. L Ngc Tr (1991), L lun v vn hc, Nxb Tr, TP. H Ch Minh
67. L Ngc Tr (2007), Vn hc Vit Nam nhng nm u i mi, Tp ch
Nghin cu vn hc (1)
68. Trn L Hoa Tranh (2009), Vi nt v vn hc n ng i Trung Quc,
Tp ch Nghin cu vn hc (10)
69. Vn Trang, Ng Hong, Bo Hng (su tm v bin son) (1997), Vn hc
1975 - 1985, Hi Nh vn, H Ni
70. L Th Dc T (1997), Quan nim v con ngi trong tiu thuyt T lc vn
on, Nxb Khoa hc x hi, H Ni
71. L Dc T (1999), Vn hc nm 1998 - c g mi?, Tp ch Vn hc, (1),
tr.49-54
72. Nguyn c Tng (2009), Nhng k nim ca ti v vn hc min Nam,
Tp ch Sng Hng (244/6)
73. T in vn hc, b mi (2005), Nxb Th gii
157

74. Phng Vn Tu (2002), Tiu thuyt Php hin i nhng tm ti i mi,

Nxb Khoa hc x hi, H Ni
75. Phng Vn Tu (2004) , Tiu thuyt Php bn thm th k XXI, Nxb Khoa
hc x hi, H Ni
76. Phng Vn Tu (2010), Tiu thuyt trn ng i mi ngh thut, Nxb Tri
thc, H Ni
77. Ph n tn vn, s 1, Si Gn, 2/5/1929.
78. Ph n tn vn, s 2, Si Gn, 9/5/1929.
79. Ph n tn vn, s 131, Si Gn, 26/5/1932.
80. Tzvetan Todorov (2004), Thi php vn xui (ng Anh o, L Hng Sm
dch), i hc s phm
81. Tzvetan Todorov (2004), M. Bakhtin - Nguyn l i thoi (o Ngc
Chng dch), Nxb i hc Quc gia TP H Ch Minh
82. Eco Umberto (2004), i tm s tht bit ci, Nxb Hi Nh vn - Trung tm
vn ha Ngn ng ng Ty, H Ni.
83. Vin Vn hc (1990), Vn hc v hin thc, Nxb Khoa hc x hi, H Ni
84. Vin vn hc (2002), Nhn li vn hc Vit Nam th k XX, Nxb Chnh tr
quc gia
85. L.X. Vgotxki (1995), Tm l hc ngh thut, Nh xut bn Khoa hc x
hi - Trng vit vn Nguyn Du
86.Trn Quc Vng (2003), Vn ha Vit Nam, tm ti v suy ngm, Nxb Vn
hc.
Ting Anh
87. Tess Cosslett, Celia Lury and Penny Summerfield (2000), Feminism and
Autobiography, London and New York.
88. Stacy Gillis, Gillian Howie and Rebecca Munford Hampshire, (2004),,
Third Wave Feminism : a Critical Exploration, Macmillan Press.
158

89. Catherine Belsley and Jane Moore (1997), The Feminist Reader: Esays in
Gender and the Politics of Literary Criticism.
90. A.O.J. Cockshut (1984), The Art of Autobiography in 19th and 20th Century
England, Yale University Press, New Haven & London
Tc phm
91. Phan Th Vng Anh, Khi ngi ta tr, Tp truyn ngn, Hi nh vn, 1993.
92. Phong ip (2009), Blogger, Tiu thuyt, Hi nh vn, 2009
93. D Ngn, Gia nh b mn (2005), Nxb Ph n.
94. D Ngn, Nc ngun xui mi (2008), Nxb Ph n.
95. D Ngn, Gnh n b (2010), Nxb Thanh nin.
96. D Ngn, Ph ca lng (2010), Nxb Thanh nin.
97. D Ngn, Con ch v v ly hn, Truyn ngn, Hi nh vn, 1990
98. D Ngn, Mit vn xa lm, Truyn di, Kim ng, 2006
99. Hong Diu (2005), Bng , Nxb Nng.
100.

on L, Cun gia ph li, Tiu thuyt,Tc phm mi, 1988

101.

on L, Tin nh, Tiu thuyt, Hi nh vn, 2010

102.

V Th Xun H (2006), Tng thnh, Nxb Hi nh vn, H Ni

103.

V Th Ho, (2006), Ngi st li ca rng ci, Nxb Ph n, H

Ni.
104.

V Th Ho, (2006), Hn trinh n, Nxb Ph n, H Ni.

105.

V Th Ho, (2006), Ga ph en, Nxb Ph n, H Ni.

106.

Phm Th Hoi, M L (1989), Nxb Tr TP. H Ch Minh.

107.

Phm Th Hoi, Man Nng (1995), Nxb Tr TP. H Ch Minh.

108.

Phm Th Hoi, Thin s, (1989),Tiu thuyt, Nxb Tr TP. H Ch

Minh.
109.

Nguyn Th Thu Hu, (2006), 37 truyn ngn, Nxb Vn hc, H Ni.

110.

Nguyn Th Thu Hu, Ct i, (1993), Nxb Vn hc, H Ni.

159

111.

Nguyn Th Thu Hu, (1994), Hu thin ng, Nxb Vn hc.

112.

Nguyn Th Thu Hu, (1995), Ph thy, Nxb Vn hc.

113.

21 truyn ngn Nguyn Th Thu Hu, 2001. Nxb Vn hc.

114.

Nguyn Ngc T (2005), Cnh ng bt tn, Nxb Tr.

115.

Nguyn Ngc T, (2005), Giao tha, Nxb Tr.

116.

Nguyn Ngc T, (2005), Tp vn, Nxb Tr.

117.

Truyn ngn 5 tc gi n (2009), Nxb Vn hc.

118.

Truyn ngn 9 cy bt n (2011), Nxb Vn hc.

119.

Vit Nam na th k vn hc (1997), Nxb Hi nh vn.

120.

T in thut ng vn hc (2007), Nxb Gio dc (Ti bn ln 2)

121.

Truyn ngn hay 2011 (2011), Nh xut bn Thi i.

122.

Truyn ngn n 2000 2009 (2010), Nh xut bn Ph n.

123.

Truyn ngn hay bo Tin phong 2007), Nh xut bn Thanh nin.

124.

Y Ban, Bc th gi m u C, (1990), Nxb Qun i.

125.

Y Ban, I am n b, (2007), Nxb Ph n.

126.

37 truyn ngn Nguyn Th Thu Hu, (1998), Nxb Hi nh vn.

127.

Thun, China town, Tiu thuyt, Nng, 2005.

128.

Thun (2008), Vn Vy, Nxb Hi nh vn, H Ni.

Website:
129.

Francoise Hritier, n ng khng ch n b, mt vn vn ha,

talawas.org http://www.talawas.org/talaDB/..., 2/5/2007.

130.

Chm Khanh (2000), Ph n v vn chng, Tp ch Vit, s 04,

http://tienve.org/home/viet/viewVietJournals.do?
131.

Mary Klages (H Nh dch), (2007), Ting ci nng Medusa (bn

din gii), Ngun: www.damau.org

132.

Lan,

Ph

bnh

http://tiasang.com.vn/Default.aspx

160

vn

hc

quyn,

133.
ca

Nguyn Hu L vi Tnh dc trong vn hc Vit Nam di cch nhn

o

hn

nhin

ca

hc

thuyt,

Ngun:

http://www.tienve.org/home/viet/
134.

Vng Tr Nhn, Vn hc sex: chp nhn tm cch i khc?

Vietnamnet, http://vietnamnet.vn/vanhoa/chuyende/, 30/3/2006.

135.

V Phin (1988), Tng quan vn hc min Nam, Vn ngh, California,

http://www.vietnamthuquan.net.
136.

ng Phng Qun, L lun ph n: T Simone de Beauvior n

JudithButler, http://www.gioo.com/dangphungquanLyLuanPhuNu.html.
137.

Nguyn Hng Quc (2000), Chuyn hip dm v vn phi tnh

trong vn hc Vit Nam. Tp ch Vit, s 04, http://tienve.org/home/Viet.

138.

Nguyn Thanh Sn, Cu chuyn v ch mo v cun len hay v Thi

hm nay, khoi cm v in r hp l ca Nguyn Thy Hng,

http://talawas.org/... , 6/4/2006.
139.

Nguyn Huy Thip, Tnh dc trong vn hc hm nay, Vietnamnet.

http://vietnamnet.vn/vanhoa/chuyende/ , 24/4/2006.
140.

Nguyn Huy Thip, Dc tnh v nhng ranh gii mong manh,

Vietnamnet http://vietnamnet.vn/vanhoa/chuyende/ , 5/5/2006.

141.

inh T Bch Thy, Dy dy c sn mt ta vn chng,

damau.org, http://archive.damau.org/index.php?, 12/11/2007.

142.

Phan Cm Thng, Ci ti to tng v ci tp th nht nho, Ngun:

http://vnn.vietnamnet.vn/vanhoa/2008/09/804451/
143.

on Cm Thi (2004), Sng to vn hc, gia m v in (c Thot

k thy ca Nguyn Bnh Phng), Ngun: www.evan.com.vn

144.

on Cm Thi (2008), Tng lai t truyn Vit Nam cn pha

trc? Ngun: http://phongdiep.net/default.asp?action=article&ID=5585

145.

Gavrinlina O.V., Cm xc v t nhin nh mt trong nhng phng

thc to hnh tng nhn vt n trong vn xui n. Tin tc i hc Tng

161

hp Leningrad mang tn Pushkin, 2009, s 2 (26), trang 107. Trn Th

Phng Phng dch. Ngun:
http://vienvanhoc.org.vn/noidung/tintuc/Lists/VanHocNuocNgoai

146.

Phng vn V Th Ho (2003), Nh vn V Th Ho: i khi vit vn

nh cu nguyn, Ngun http://vietbao.nv

147.

Phng vn L Lan (Yn Linh thc hin), Ti ch nhng ngi vit

tr thm lng, Ngun: http://www.tuoitre.com.vn

148.

Phng vn Y Ban (2006), Hy lng nghe tc phm ca nh vn n,

Ngun: http://vietbao.nv
149.

Phng vn Y Ban (2008), H thp ci ti lm ph n bnh thng,

Ngun: www.vnexpress.net
150.

Phng vn Nguyn Th Thu Hu (2005), Nguyn Th Thu Hu mun

tn hng tnh yu ch thc, Ngun: www.vnexpress.net

151.

Phng vn 10 nh vn n trong v ngoi nc (2005): C mt cch

vit n hay khng? Ngun: www.gio-o.com

152.

n,

Vn

http://www.tienve.org/home/literature

162

phi

tnh,

Ngun:

DANH MC CNG TRNH KHOA HC CNG B CA TC GI

LIN QUAN N TI LUN N

Sch:
1. Nguyn Th Thanh Xun, Trch ging vn hc Vit Nam (dnh cho SV nc
ngoi)(2011), NXB i hc Quc gia H Ni.
2. Nguyn Th Thanh Xun, N quyn v t truyn, (2013), dch t nguyn bn
Ting Anh, Nxb S tht Chnh tr Quc gia.
Bi bo khoa hc:
1. Nguyn Th Thanh Xun, Some characteristics of thinking in Vietnamese
prose: Aware negative effects of gender and womens right (through the
publication of a typical writer), (2010), (Mt s c im t duy trong
vn xui Vit Nam thi gian gn y: thc phi tnh v m hng n
quyn (qua sng tc ca mt s nh vn n tiu biu), Hi tho khoa hc
quc t ti Trng i hc Thnh Cng- i Loan.
2. Nguyn Th Thanh Xun, The interaction of language toward the
transformation and development of the national literature observations
and remarks from the Vietnams literature point of view.
(S tc ng ca ngn ng i vi s bin i v pht trin ca vn hc
dn tc nhng quan st v nhn xt (nhn t vn hc Vit Nam), (2009),
Hi tho khoa hc quc t ti Osaka, Nht Bn.
3. Nguyn Th Thanh Xun, i nt v s hnh thnh thc phi tnh v
Ch ngha n quyn trong lch s vn ho ng Ty, Tp ch Gio dc
v x hi, Thng 3 nm 2013.
4. Nguyn Th Thanh Xun, thc phi tnh v m hng n quyn trong
vn hc Vit Nam nhn t vn hc truyn thng, Tp ch Gio dc v x
hi, Thng 4 nm 2013.

163