Professional Documents
Culture Documents
Bin tp bi:
nh H Th L
MC LC
1. Li ni u
2. Chng m u
3. Chng 1: Cu trc ca t bo thc vt
3.1. Tm tt
3.2. Khi nim v t bo
3.3. Cu trc ca t bo
3.3.1. Gii thiu
3.3.2. Mng t bo
3.3.3. T bo cht
3.3.4. Nhn
3.3.5. Mng li ni cht
3.3.6. B my Golgi
3.3.7. Ty th b
3.3.8. Thy th b / khng bo
3.3.9. Chin mao / roi
4. Chng 2: Vch t bo
4.1. Tm tt
4.2. Thnh phn ho hc ca vch t bo
4.3. C cu ca vch t bo
4.4. Kin trc phn t ca vch t bo
4.5. S thnh lp v pht trin ca vch t bo
4.6. Nhng bin i trong thnh phn ha hc ca vch t bo
4.7. Nhng giao thng gia cc t bo
5. Chng 3: M thc vt
5.1. Tm tt
5.2. M phn sinh
5.2.1. c tnh chung
5.2.2. Phn loi
5.3. M chuyn ha
5.3.1. Nhu m
5.3.2. M nng
5.3.3. M dn truyn
5.3.3.1. t vn
1/303
5.3.3.2. M g
5.3.3.3. M libe
5.3.3.4. Cc b mch dn
5.3.4. M tit
6. Chng 4: C quan sinh dng
6.1. Tm tt
6.2. Hnh thi bn ngoi ca r
6.3. Cu to gii phu ca r
6.4. S sinh trng v ngun gc ca r
6.5. R con
6.6. S thch nghi
6.7. Hnh thi bn ngoi ca thn
6.8. Hnh thi bn ngoi ca thn
6.9. Cu to ca thn
6.10. Cu to th cp ca thn
6.11. S tin ha ca tr
6.12. S chuyn tip t c cu r sang c cu thn
6.13. C th tng hnh ca thn
6.14. S thch ng ca thn
6.15. Hnh thi bn ngoi ca l
6.16. C th pht sinh ca l
6.17. Cu to ca l
6.18. Bin thi v s thch ng ca l
7. Chng 5: S sinh sn thc vt
7.1. Tm tt
7.2. Cc phng thc sinh sn thc vt
7.3. Chu trnh v s pht trin thc vt
7.4. V d v chu trnh sng
7.5. Hoa
7.5.1. t vn
7.5.2. S phn tnh ca hoa v cy
7.5.3. Tnh quy lut trong cu to ca hoa
7.5.4. Hoa t
7.5.5. Cc thnh phn ca hoa
7.5.6. Hoa - hoa thc
7.5.7. S th phn
2/303
3/303
Li ni u
LI NI U
Hnh thi gii phu hc thc vt l mn khoa hc c bn cn thit cho sinh vin hc cc
ngnh s phm sinh, ca gio vin ging dy mn Sinh hc v ca cn b nghin cu
mn khoa hc thc nghim v thc vt.
Thc vt c cu to gm nhiu t bo, t bo thc vt khc vi t bo ng vt tnh
cht: vch t bo bng celuloz, bn trong c bo quan c bit l lc lp, nn thc vt t
dng nh s quang hp. Trong qu trnh sng ca thc vt, s hnh thnh vch t bo,
cu to ca vch cng nh s bin i thnh phn ha hc trong vch t bo thay i
ty tng loi t bo v ty thuc vo "tui" ca chng.
M dn truyn c bit quan trong thc vt c mch cng nh m nng gip cho
cy ng vng; hn na, thc vt khng ngng ln ln v to ra nh mt loi m c
bit: m phn sinh c nhim v lun phn ct cho ra nhiu t bo mi.
C ba c quan sinh dng r, thn, l l mt th thng nht ca thc vt. Chng bin
i hnh thi thch nghi vi mi trng sng; trong cu to bn trong v hnh thi bn
ngoi. Thc vt c phn chia lm hai lp n t dip v song t dip v mt s nhng
tnh cht khc nhau gia hai nhm ny.
C quan sinh sn ca thc vt ht kn l hoa v kt qu ca qu trnh sinh sn hu tnh
l to thnh ht nm bn trong qu, mt c tnh tin b hn c m nh , hin nay
thc vt c hoa chim n hn 4/7 s loi thc vt c bit. Trong s sinh sn hu
tnh ny, s th tinh i l duy nht ngnh Ht kn.
Bn cnh s sinh sn hu tnh, hnh thc sinh sn sinh dng thc vt rt a dng v
phong ph, ch c thc vt mi c s sinh sn v tnh bng bo t, t bo t (n) ny
mm thnh mt c th thc vt mi hon chnh.
Trong chu trnh sng ca thc vt lun c s xen k th h gia giao t thc vt v bo
t thc vt; thc vt bc cao, giai on giao t thc vt gim thiu v bo t thc vt
l u th.
Vi 45 tit 3 n v hc trnh, gio trnh ny c 5 chng, chng ti gii thiu mt
s nhng tnh cht c bn chung nht ca phn ln thc vt v hnh thi ngoi, cu to
gii phu bn trong, nht l tnh cht khc nhau ca cc loi m thc vt c phn bit
nh vch t bo. Hin nay, vch t bo thc vt bng celuloz l i tng c khai
thc s dng nhiu nht, hn na, trong mt s thc vt c cha nhiu ho cht c bit
4/303
5/303
Chng m u
GII THIU CHUNG V GII THC VT
t vn : 1. Theo bn, thc vt v to khc nhau nhng c im g ?
2. Sai khc cn bn gia cc sinh vt s hch v sinh vt chn hch nh th no ?
Thc vt l mt b phn ca sinh gii
Sinh gii rt khc nhau do c im t chc c th, cu to t bo cng nh s dinh
dng ca chng, c chia lm 5 gii: gii Monera bao gm cc sinh vt s hch (vi
khun), gii Protista hay nguyn sinh vt l nhng sinh vt n bo nhn tht, gii Nm,
gii Thc vt v gii ng vt.
S khc nhau c bn gia ng vt v thc vt l hnh thc dinh dng ca chng:
thc vt t dng (autotrophes), cn ng vt d dng (heterotrophes). Thc vt xanh
c cha dip lc t (chlorophylles) a, b, s quang tng hp to ra cc hp cht hu c
t nng lng nh sng mt tri, nc v kh carbonic; mt s rt t vi khun c th
quang t dng v ho t dng. Nm cng nh hu ht cc vi khun v ng vt sng
d dng bng cch hp thu cc hp cht hu c c sn, s dinh dng l ton thc
(holotrophe / holozoique), cn thc vt hp thu cc cht trong mi trng bng s thm
thu nn thm dng (osmoiotrophe).
Vai tr ca thc vt trong thin nhin v trong i sng con ngi
Cu hi: Bn hiu th no v ngi nguyn thy bit khm ph v s dng dc tnh
ca vi thc vt?
Khp ni trn b mt tri t, t nhng vng hoang mc kh cn ca vng nhit i,
di y i dng su thm, cc vng lnh lo ca Nam v Bc cc u u chng ta
cng c th gp cc i din ca gii thc vt. Gii thc vt v cng phong ph v a
dng, c vai tr to ln trong t nhin, c th ni l s khng c s sng trn tri t ny
nu khng c s tn ti ca gii thc vt.
Trc ht, nh qu trnh quang hp ca cy xanh m s cn bng gia kh O2 v CO2
trong kh quyn c m bo, do m bo lng oxy cn thit cho cc c th sng.
Kt qu ca qu trnh quang hp l to ra cc cht hu c cn thit cho s tng trng
v pht trin ca thc vt ng thi thc vt cng chnh l ngun thc n cho cc ng
vt khc nht l cho con ngi. Hn na, trong t nhin, cc qun x thc vt nht l
qun x rng c vai tr to ln trong vic iu ha kh hu, lm gim tc hi ca gi bo,
6/303
7/303
8/303
cho thc vt trong chu trnh sng di hnh thc xen k th h, gp phn quan trng
trong vic gii thch s tin ha ca gii thc vt. Cui th k XIX v u th k XX,
vic nghin cu t bo c tin hnh mnh m, nh sinh hc ngi Nga Tchitiacov
pht hin ra s phn chia gin phn ca t bo; sau Gherasimov tm thy vai tr ca
nhn t bo; nm 1898, Navasin pht hin s th tinh i thc vt ht kn. Hin nay,
nh pht minh ra knh hin vi in t m cu trc siu hin vi ca t bo c hon
thin mn khoa hc T bo hc c hnh thnh, v gn nh tt c cc ngnh khoa
hc thc nghim tin b mt bc di.
Ngy nay, nhng thnh tu mi trong Hnh thi gii phu hc thc vt gp phn lm
sng t thm h thng pht sinh ca thc vt gip cho vic phn loi hc v thc vt
ngy cng t kt qu to ln. Chnh nh qu trnh quang hp ca cy xanh ch to
ng v kh oxy t kh dioxyt carbon v nc, y l phn ng ho hc quan trng
nht trn tri t cung cp cho cc ngnh cng nghip sn xut ng, giy, si, cao
su, nha, g ... v nh hiu bit chnh xc hn v cc ngun nguyn liu thc vt gip
thc y khoa hc thc nghim thc vt ngy cng pht trin, t nhiu mn khoa hc
mi ra i: Sinh l hc thc vt, Sinh ha hc thc vt,
10/303
11/303
12/303
Yu cu i vi sinh vin
Sau khi nghin cu phn ny, sinh vin c th:
- Phn bit cu trc c bn ca mt t bo thc vt di knh hin vi quang hc gm:
lc lp, v tr thy th b, sc lp, ht tinh bt, nhn vi nhn con bn trong.
- V v ch thch s minh ha vi loi t bo di knh hin vi quang hc.
13/303
Khi nim v t bo
KHI NIM V T BO
t vn : Theo bn, th no l t bo ? Gia t bo ng vt v t bo thc vt c
im no
chung v im no khc nhau ? S sai khc c ni ln iu g khng ?
Bt c c th sng no cng u c cu to bi nhng n v c bn l t bo, mi
t bo c sinh ra t mt t bo khc. Nhiu vi khun v cc sinh vt nguyn sinh c
c th ch gm mt t bo c kch thc hin vi. Mt s nm v thc vt bc thp nh
to c cu to c th hoc ch gm mt t bo c kch thc hin vi hoc c cu to
do nhiu t bo m mi t bo c cu trc gn ging nhau v cng hon thnh nhim v
nh nhau trong c th thc vt.
C th thc vt a bo bc cao c cu to bi nhiu t bo, trong cc t bo chuyn
ho khc nhau v hnh dng v cu trc m nhn nhng nhim v c bit khc
nhau. Mi nhm t bo tp hp nhau lm thnh m, nhiu m hp thnh c quan trong
mt c th thng nht gm nhiu c quan.
Chu k sng ca thc vt phc tp dn t thc vt bc thp n thc vt bc cao, th
hin mt qu trnh tin ha lu di cng nh nhng thch nghi trong cu to c th ngy
cng tt hn cho vic pht trin ging loi.
Lc s v s pht hin t bo
Hu ht cc t bo u c kch thc rt nh nn mt trn khng th quan st c, v
th lc s pht hin t bo gn nh l lc s pht minh ra knh hin vi. Galileo ngi
(1564-1642) ch to ra vin vng knh quan st cc v sao trong bu tri, v tnh
khi quan st knh vi u knh lt ngc tnh c khm ph ra nhng vt rt nh
chung quanh. Antonie Van Leeuwenhoek (1632-1703) ngi H Lan, do yu cu kim
tra t la nn ng mi cc thu knh quan st cht lng ca vi, nh quan st
c nhng vt nh li ti chung quanh v ng cng khm ph ra s hin din ca th gii
vi sinh vt.
Robert Hook (1635-1723) nh vt l hc ngi Anh ln u tin (1665) m t cc l
nh c vch bao bc ca ming nt bn ct ngang di knh hin vi, ng dng thut ng
t bo (cellula / phng / bung nh) ch cc l .
14/303
Thuyt t bo
Cu hi: Thuyt v t bo c t khi no ? Bn bit g v thuyt ny v cc thuyt
trc n
nu c?
Cho n th k th XIX, khi nim sinh vt c cu to t bo ca Robert Hook mi
c "sng dy" t nhiu cng trnh nghin cu, c bit l cng trnh ca hai ngi
c: nh thc vt hc Mathias Jakob Schleiden (1838) v nh ng vt hc Theodor
Schwann (1939) h thng ha quan im thnh thuyt t bo: "Tt c cc sinh vt
do mt hay nhiu t bo to thnh", cch khc: "T bo l n v cu to sng c bn
ca tt c sinh vt". Nm 1858, bc s ngi c Rudolph Virchow m rng thm hc
thuyt t bo: "T bo do t bo c trc sinh ra". Sau , Louis Pasteur (1862) thuyt
phc cc nh khoa hc ng thi bng hng lot th nghim chng minh quan im ca
R. Virchow. Hc thuyt t bo ra i v c tm tt: "T bo l n v cu to sng c
bn ca tt c sinh vt, t bo do t bo c trc sinh ra".
Hnh dng v kch thc t bo
Hnh dng
Hnh dng t bo rt bin thin v ty thuc rt nhiu vo t bo chnh l sinh vt n
bo hay t bo l mt thnh phn chuyn ha m nhn nhng nhim v khc
nhau trong c th sinh vt a bo.
sinh vt n bo, t bo c hnh cu (Chlorella), hnh cong nh li lim
(Closterium), hnh trng (Chlamydomonas)... thc vt bc cao, t bo c dng hnh
ch nht, hnh nhiu cnh gn trn hoc c hnh ko di hai u (t bo si) ... Tuy
nhin trong qu trnh pht trin ca thc vt, hnh dng t bo c th thay i cho ph
hp vi nhim v hay s thch nghi trong mi trng sng.
Kch thc
Kch thc ca t bo bin thin theo tng loi t bo, thng t bo rt nh v phi
dng knh hin vi mi quan st c. Vi khun c l l sinh vt n bo c kch thc
nh nht, kch thc trung bnh ca t bo thc vt t 10-1000m, mt s loi t bo
c bit c kch thc ln hn v c th nhn thy bng mt thng (t bo tht qu da
hu, tp bi, cam, si ay, si gai, si bng ...).
Hnh dng v kch thc ca t bo cn lin quan n chc nng ca t bo.
15/303
Cc dng t bo thc vt : (1) Hnh cu (Chlorella), (2) Hnh trng (Chlamydomonas), (3) Mt
s t bo khc nhau cc m ca thc vt bc cao
16/303
Cu trc ca t bo
Gii thiu
Gii thiu
Cu hi: Lit k cc loi bo quan trong t bo chn hch v chc nng tng ng.
Trong trng hp in hnh, mi t bo thc vt trng thnh c mt vch t bo cng
rn bao bc bn ngoi mng sinh cht hay mng t bo cht t nhiu rn chc v n hi,
bn trong l cht nguyn sinh (protoplasm) gm t bo cht (cytoplasm), nhn (nucleus).
Trong t bo cht c mng li ni cht v b my Golgi, cc bo quan (organelles) c
mng bao nh ty th, lc lp hay khng c mng bao nh ribo th, ...
17/303
Mng t bo
Mng t bo
Cu hi: Th no l mng t bo cht? Hy cho bit s quan trng v mt sinh l hc
ca mng.
Mng t bo l sn phm hot ng ca cht nguyn sinh, c to thnh nhng giai
on nht nh ca s pht trin ca t bo. Ch mt s trng hp t bo khng nhn
thy r c mng bao bc v c gi t bo trn.
Mng t bo gm mng t bo cht bao quanh khi sinh cht, ngn cch n vi mi
trng bn ngoi v cc bo quan khc bn trong khi sinh cht nh mng nhn, mng
ca ty th b, lc lp, mng ni cht ...
Mng t bo rt mng, dy t 5-10nm nn khng th thy c bng knh hin vi
thng; y l mt mng i / kp ngn cch cc t bo cht vi mi trng bn ngoi
t bo; c cu trc gm 2 lp phospholipid v gia chn cc phn t protein mng.
Mng t bo c tc dng nh mt hng ro chn lc kim sot cc ion v phn t qua
li gia t bo v mi trng xuyn qua mng, l mng thm chn lc (selective
permeability) cho php mt s cht i qua d dng hn nhng cht khc, iu ny gii
thch hin tng co nguyn sinh v phn co nguyn sinh qua vch t bo. Hin tng
thm thu xy ra khi nng dung dch bn trong t bo v ngoi mi trng chnh
lch nhau.
18/303
T bo cht
T bo cht
Cu hi: Trng thi "sol - gel" ca cht t bo th hin nh th no?
T bo cht l thnh phn cht nguyn sinh gm mt khi dch lng l dch t bo cht
(cytosol) v b khung xng protein ca t bo (cytoskeleton). Chnh ti y xy ra cc
qu trnh hot ng sng ca t bo. Khi t bo cn non, t bo cht chim hu ht hay
phn ln khoang t bo, trong qu trnh pht trin ca t bo dn dn xut hin khng
bo, t bo cng gi th khng bo cng ln nn t bo cht lc ch cn l lp mng
mng nm st mng t bo. Bn ngoi t bo cht l mng ngoi cht (plasmalemme),
chnh nh mng ny m cht t bo c th cha n 90% nc vn khng tan trong
nc. Mng ngoi cht c cu to bng lipo-protein cng rn, khi mng ny b b th
t bo cht chy ra nhng t bo cht s to ngay mt mng mi.
B khung xng t bo l mt h thng li protein phc tp, sn protein ny to hnh
dng ca t bo, ni xy ra s phn chia t bo, tng trng, bit ha v chuyn ng
ca cc bo quan t ni ny n ni khc trong t bo.
T bo cht di knh hin vi in t c cu to nh sau:
- Mt li ba chiu (ngang, dc v ng) do cc phn t protein hoc th phn t hnh
cu hoc th nhng si rt di to thnh.
- Phn t lipid lm thnh lp, ming hay khi gia cc mnh li phc tp .
- Nc chim t 80-90% hoc di dng phn t nc dnh vo cc gc ho thy ca
protein trong c cu sinh cht, hoc th phn t nc hay t do dng ion.
- Mng ngoi cht l mt mng i lipo-protein dnh nhau do cc k nc ca lipid lm
thnh. C cu mng i ny khng ch ring cho mng ngoi cht m chung cho tt c
b mt gip vi vch t bo.
Tnh cht vt l ca t bo cht
T bo cht di dng th giao trng: lng nh nc, khng mu v hi trong sut, c
tnh n hi; chnh l h thng keo c th va trng thi lng (sol) nh nc, va
c th trng thi c (gel). T bo cht l cht u ha nh mt git nc vi nh
sng, tuy nhin khi c cht c hay b un nng n s tr nn c.
19/303
Trng thi sol c trng cho nht ca t bo, nht ny c th thay i ty thuc
vo loi t bo, vo trng thi sinh l ca t bo v nht l n phn nh c cu ca t
bo cht; trng thi gel gn vi th rn hn, do n bo m hnh dng n nh ca t
bo.
pH ca t bo cht gn trung ha ( # 7), pH ny rt t thay i do trong t bo cht cha
hu ht protein l nhng ion lng tnh, khi gp acid s ha hp vi acid, khi gp baz s
ha hp vi baz, trong t bo cht c nhiu cht mui lm thnh mi trng m khng
cho pH bin thin.
Trong t bo cht sng, thng xuyn c s thay i trng thi t sol sang gel v ngc
li, y l c tnh c bit cn thit cho i sng ca t bo, c tnh ny b nh hng
ca tc ng mi trng bn ngoi nh khi b un nng nhit cao th t bo cht
mt kh nng chuyn ha thun nghch t sol sang gel v ngc li v do t bo s
cht.
Tnh cht sinh l ca t bo cht
T bo cht thng lm thnh lp mng st mng t bo, lun chuyn ng vng
(Brown) hay chuyn ng qua li t nhn ra pha ngoi mng v ngc li (chuyn ng
tia). Mt s tc nhn bn ngoi (kch thch c hc, cc cht ha hc hay nhit ) cng
tham gia gy s chuyn ng hay lm thay i tc chuyn ng ca t bo.
Trong c th thc vt a bo, t bo cht ca cc t bo cnh nhau lin h nhau nh
cc si lin bo l nhng si mnh t bo cht xuyn qua vch t bo, gia cc t bo
lun c s giao lu dn truyn cc sn phm trao i cht hay dn truyn kch thch
ca cc nhn t bn ngoi vo su trong c quan.
20/303
Nhn
Nhn
Cu hi: 1. M t cu trc v c tnh sinh hc ca nhn.
2. i vi t bo chn hch, nhn l trung tm kim sot s di truyn ca t bo. Theo
bn c
ng khng? t bo s hch c di truyn t bo hay khng? V do cu trc no m
nhn
S lng, hnh dng v kch thc
Nhn l mt bo quan ln nht c mng bao c nh Vn vt hc ngi Anh R. Brown
tm thy u tin (1831). T bo sng - thc vt cng nh ng vt - thng ch c mt
nhn, tuy nhin mt s ln si nm bc cao c hai nhn, mt s si nm bc thp v
to c nhiu nhn, c bit t bo ng sng l t bo sng dn truyn cht hu c l
khng c nhn; ngoi ra nhm tin nhn (Procaryota) cha c nhn hon chnh do cha
c mng nhn.
Hnh dng ca nhn rt khc nhau: hnh cu trong cc t bo c kch thc ng u,
trong t bo di, hp th nhn c hnh dp, thu knh hay di. Hnh dng nhn c th thay
i di nh hng chuyn ng ca t bo cht, cng c khi nhn c hnh dng phc
tp, iu ny c th lin quan n bnh l ca t bo.
Nhn thng to, kch thc trung bnh t 5-500 m. Nhn nh nht nm mc v rong
khong 1 m, ngc li nhng cy h Tu (Cycadaceae) nhn to n 600 m. Kch
thc ca nhn ph thuc vo kch thc ca t bo, t bo to c nhn to v ngc li.
T l gia th tch nhn v th tch t bo thng khng i v c sc cho tng loi t
bo: t bo non t l ny cao nht l 1/3, t l ny gim dn khi t bo ln ln.
V tr ca nhn trong t bo cng khng c nh. Khi t bo cn non th nhn nm gn
trung tm t bo, khi t bo trng thnh cng vi s hnh thnh mt hoc mt s khng
bo th nhn cng vi t bo cht chuyn ra chung quanh st vi mng t bo, i khi
nhn b di chuyn theo chuyn ng Brown ca t bo cht. Trong t bo lng ht ca
r cy, nhn nm u ngn lng ht ni m s hp thu nc v cht khong xy ra
mnh m nht.
Nhn gm c: mng nhn, nhn cht, acid nhn, nhn con
21/303
Cu trc
* Mng nhn
Bao bc v ngn cch nhn vi t bo cht, l mt mng i gm 2 lp lipoprotein c
chiu dy khong 30-50nm, khong cch gia 2 lp khong 10-30nm, mt trong mng
tip xc vi nhn cht, mng ngoi c nhng ni thng vi mng ni cht ca t bo,
mt ngoi ca mng ngoi tip xc vi t bo cht v thng cha nhiu ht ribo th.
Gia 2 mng ca mng nhn c mt khong trng dy t 150-300A c gi l vng
ngoi vi. Mng nhn khng lin tc v thng vi mng li ni cht qua nhng l nhn,
mi l nhn c vin bi mt phc hp gm 8 protein, s trao i cht xuyn qua cc
l ny c chn lc rt cao. Mng nhn c tnh thm i vi nhiu cht k c protein,
cc cht c phn t lng di 500 xuyn qua d dng (Feldherer & Harding, 1964),
ngoi ra mng nhn cn l ni hai u nhim sc th bm vo.
22/303
Chim gn ht phn pha trong mng nhn, gm dch nhn v cht nhim sc; di knh
hin vi, dch nhn c nhiu vng m c cha DNA. - - Dch nhn l h thng cht
keo ho nc, cha cc acid nhn, cc cht ha tan nh cc vt liu tng hp acid
nhn, cc enzim Thnh phn ha hc ca dch nhn c cc protein n gin v cc
ion Ca2+, Mg2+.
- Nhim sc th l do cc cht nhim sc tp hp thnh, ty theo nhn giai on phn
chia hay khng m th nhim sc tn ti di dng khc nhau. giai on ngh khng
phn chia nhim sc th l nhng si di, mnh (si nhim sc), khi nhn vo giai on
phn chia, cc si xon li, co ngn, dy ln v quan st r di knh hin vi quang hc.
Th nhim sc c cu trc si xon vn. Trn lt ct mng ca t bo, ch thy tng on
ngn ca nhim sc th di dng ht, du phy hoc hnh que, si chnh l cc DNA
v protein. Mi nhim sc th thng c phn tht eo chia lm 2 phn bng nhau hay
khng v to nn cc kiu th nhim sc khc nhau. Hnh dng v s lng nhim sc
th c nh i vi mi loi sinh vt, s thay i th nhim sc s gy ra nhng bin i
v hnh thi v chc nng ca c th.
* Acid nhn
Hai acid nhn DNA v RNA c vai tr quan trng trong s tn ti, hot ng v sinh sn
ca sinh vt. Cch khc, l ni tn tr tn hiu di truyn hay gene v thng qua chng,
cc tn hiu ny c s dng iu khin s tng hp tt c protein ca t bo, v
nh vy, chng kim sot ton b hot ng v s di truyn ca sinh vt.
* Nhn con / hch nhn
Trong mi nhn thng c 1-2 khi hnh cu nh, chit quang hn cht nhn, l hch
nhn. Hch nhn khng c mng ngn cch vi dch nhn bao quanh, thng c cu to
si (mi si do cc ht nh dnh li vi nhau nh chui ht) xp thnh mt khi xp
nm trong cht nn trong sut. Cc nhn con cha DNA, RNA, protein, lipid, enzim,
acid nucleic, mt s khong cht nh Zn, Fe, P, K, Ca.
Nhn con c l l mt trung tm tng hp acid ribonucleic rt c lc, nhn con c
vai tr trong qu trnh phn bo: t bo phn ct c lc, hch nhn rt to, tri li
hch nhn rt nh cc t bo khng tin ha na, ngoi ra nhn con l ni to ra cc
ribosome.
Nhim v ca nhn
Nhn c vai tr rt quan trng trong t bo, n iu khin mi qu trnh tng hp din
ra bn trong t bo cng nh cc qu trnh sinh trng, sinh sn v cc hot ng sinh
l khc. Nhng c th ni vai tr quan trng bc nht ca nhn l kim sot di truyn
23/303
24/303
Mng li ni cht
Mng li ni cht (Endoplasmic reticulum)
Cu hi: S phn cc ngn bn trong t bo nh mng li ni cht c gip g c
cho t bo?
Mng ni cht c pht hin bng knh hin vi in t vo nm 1945 v c
K.R.Porter t tn vo nm 1953. Ngay t nm 1942, G.W.Searth quan st c
mng ny bng knh hin vi thng t bo thc vt.
Hnh dng v kch thc
Mng ni cht c tt c t bo chn hch, gm h thng cc ng v ti c hnh dng
phc tp xp hn n hay thnh mng song song hay hnh trn ng trc. Thng mng
ni cht phn tn khp t bo, nhng mt s t bo khc, mng ni cht gm cc ti
hay phin mang cc ht lipid hay cc tinh th protein.
Cc thay i v hnh dng v vt cht cha trong mng ni cht ty thuc vo loi t
bo v ty thuc tng giai on pht trin cng nh sinh l trong t bo: mng li ni
cht rt mn t bo phi nn t bo cht c v nh m c, li ph to t bo gi v
t bo cht c v long; cc ti c vch dy khong 50A. Mng ni cht tr ra ngoi
mng ngoi cht, bn trong chng thng vi thy th (khng bo), thng vi nhn v
nhiu quan st cho rng mng nhn ch l mt phn ca mng ni cht. Theo Buvat th
mng ni cht khi ph to ra s thnh thy th.
Mng ca mng ni cht
Mng ca mng ni cht l mng i cha cc protein, va l thnh phn cu trc mng
ni cht va l enzim xc tc cc phn ng ha hc, cch khc mng ni cht l mt
phin c mng lin tc bao quanh mt ni dung bn trong gi l lumen, mng ca mng
ni cht ni lin vi mng ngoi ca nhn, do ch cn mng trong ca nhn phn chia
lumen vi nhn cht.
Vng sn v vng lng trn mng ni cht
mt s vng mng ni cht gm nhiu phin dp chng ln nhau gi l cisternae to
thnh vng mng ni cht sn, trong khi vng khc, mng ni cht chia thnh mng
li nhiu ng nh khng cha cc ht cisternae v gi l vng lng.
25/303
26/303
H mng ni cht
27/303
B my Golgi
B my Golgi
t vn : C phi b my Golgi c vai tr trong s thnh lp cch th? Nh vy,
cch th l
g v c vai tr nh th no trong t bo?
B my Golgi (Golgi apparatus) c nh sinh hc ngi Camillo Golgi pht hin
u tin nm 1.898 khi ng nghin cu t bo thn kinh. l mt h bc v ti mng
chuyn tch tr, iu chnh v phn phi cc sn phm ca h li ni cht. Mt t bo
c th c vi hoc hng trm khi Golgi.
Hnh dng v kch thc
B Golgi l mt khi nhiu ti do cc mng ni cht hnh thnh; cc ti c hai lp mng
c b dy khng ng nht, cu to bng cc phn t lipid xp i nhau cha nhiu phn
t protein phn b khp mng; mng dy khong 70-90A bao quanh cc phin cisternae
hnh da dp gia v hi phnh ra ra. Cc cisternae c mt hi cong v xp thnh
chng ging nh chng da, s cisternae trong mi chng thay i ty loi; cc cisternae
a mt li (mt Cis) v phn lng ca mng ni cht, mt lm hay mt Trans hng v
mng t bo cht.
Chung quanh h thng Golgi gn mt Cis v Trans c rt nhiu ht nh c mng bao,
l cc ti chuyn ch (transport vesicle) vt liu n hay i khi b my Golgi.
Nhim v
B my Golgi cha nhiu enzim xc tc nhiu loi phn ng ha hc khc nhau, mt
trong nhng chc nng ca b my Golgi l tip nhn v ch bin li cc protein tng
hp bi ribo th trn mng ca mng ni cht trc khi chuyn cc protein ny n
mng t bo cht, hay tit ra khi t bo hoc chuyn n cc cu trc khc bn trong t
bo nh lyso th. Bn cnh , b my Golgi cn c vai tr trong s thnh lp cch th
sau s hch phn, thc vt, b my Golgi cng tham gia vo vic tng hp cc cht
polyssacharide nh hemiceluloz v pectin vo vch t bo, nh vy mng phospholipid
lun c i mi.
28/303
H thng ng v ti ca b my Golgi
29/303
Ty th b
Ty th b (Mitochondrion)
Cu hi: V sao ngi ta cho rng "ty th" chnh l "vi khun" ?
Ty th b c nhn din vo nm 1886 (La Vallette Saint-Georges) v c khp t
bo ng vt hay thc vt.
S phn b, hnh dng v kch thc
Di knh hin vi thng, ty th l nhng th nh (bo quan) c nhiu hnh dng khc
nhau: hnh que, hnh cu hay hnh si ... Ty th hnh cu c ng knh trong khong
0,5-5, hnh que c ng knh 0,2 v di c khi n 10. Thng phi nhum mu
c bit bng lc Janus, hematoxylin, fuschin acid ... mi quan st thy ty th.
S lng ty th khc nhau trong tng loi t bo v trong cc trng thi sinh l khc
nhau ca t bo. T bo non ang pht trin c s lng ty th rt ln, t bo chuyn
ha c s lng ty th t hn. Ty th thng phn b u trong t bo c khi cng tp
trung tng ch nht nh ty yu cu chuyn ha nng lng ca t bo.
Cu trc
Cng nh vi cc vi cu trc ca cc bo quan khc, cu trc ca ty th ph hp vi
chc nng ca chng. Di knh hin vi in t, ty th gm mt mng i bao bc bn
ngoi c cht, 2 mng cch nhau mt khong trng, mi mng dy t 5- 6 v mng
hn mng t bo cht.
- Mng ngoi hay ngoi mc trn lng cha 50% lipid v 50% protein.
- Mng trong hay ni mc cha 20% lipid v 80% protein, nm song song vi mng
ngoi, nhng c nhiu ch gp np to thnh cc np gp (crista) n su vo c cht lm
gia tng rt nhiu din tch mng trong; hnh dng v s lng ca cristae ty th thay
i rt nhiu ty thuc vo loi t bo. Cc phn t enzym m trch to ATP c vi
vo trong cc cristae v nh cc cristae lm tng din tch mng nn tng kh nng sinh
ATP ca ty th; hn na mng cn cha nhiu enzym chuyn ch cc cht trung gian
nh l i tng tc ng ca cc enzym nm trong c cht.
Trong vi trng hp, di knh hin vi in t cho thy mng i mang nhng ht rt
nh hnh cu gi l oxid th hay oxysomes, cc ht mng ngoi khng cng, cc ht
mng trong v ni mc c cng (H. Fernandez-Moran). Nm 1964, nh bc hc M
Green pht hin mng trong ca ty th ph nhng ht cc nh, ni tp trung nhiu
30/303
enzim lm cht xc tc trong qu trnh oxy ha v gii phng nng lng trong phn t
ATP c hnh thnh trn ty th.
- Cht nn (matrix) l mt vng vt cht khng nh hnh (amorphous) cha nhiu cu
trc c bit v hng trm loi enzyme tham gia tng hp ATP, tham gia vo cc phn
ng oxid ho pyruvat v cc acid bo, cc enzyme ca chu trnh Krebs.
Ty th c cu to bi cc lipoprotein m trong protein chim 65-70%, lipid t
25-30%, phosphatid, cholesterol, nhiu enzyme cu s hon nguyn (citocrom - oxidaz,
sucinodeshidaz, phosphorilaz), cc cht chuyn ch hydrogen nh DPN, TPN. Lipid,
enzyme ca s hon nguyn v ca s phosphoril-ha c mt ch yu trong mng v
cc tm rng lc, cht nn c l cha cc phn ha t ca chu trnh Krebs v phn ha
t oxid-ha lipid, cn protein c trong mi cu trc.
Trong cht nn c nhiu phn t DNA v gi l mDNA, c pht hin nm 1963 do
Nass khi nghin cu kin trc ca phi g.
Nhim v
Ty th l trung tm h hp v cung cp nng lng di dng ha nng ATP cho ton
th t bo nht l cho nhn. Ngoi ra, trong ty th c cha RNA v DNA ring ca n
(mDNA), s hin din ca DNA lm cho ty th c th di truyn c lp vi nhn, iu
ny gii thch thuyt di truyn t bo cht v s tham gia ca ty th trong vic tng hp
cc RNA v cc protein c trng.
31/303
Thy th b / khng bo
Thy th b / khng bo (Vacuoles)
Cu hi: Theo bn, khng bo ca thc vt v ca ng vt c ging nhau khng? Hy
gii
thch s khc nhau nu c.
Cng vi s hin din ca cc lp v vch t bo bng celuloz, thy th b hay khng
bo l mt trong ba c tnh phn bit gia t bo thc vt v t bo ng vt. Thy
th b gm tt c thy th, l nhng khong trng to hay nh cha dch cht v rt
pht trin trong t bo thc vt, n do ti ca vng th ph to ra v quanh thy th c
mt mng n (tonoplast).
thc vt n bo v thanh to, thy th b c hnh dng khng thay i. cc thc
vt khc, hnh th v kch thc ca thy th bin i c sc: trong t bo phi ca m
phn sinh c nhiu thy th hnh si hay hnh ht nh, khi t bo gi dn, cc thy th
ph trn hay di ra thng vo nhau lm thnh mt thy th to duy nht i khi chim
ly gn ht th tch t bo v y nhn st mng t bo, lc t bo cht ch cn l lp
mng bao quanh n.
Thy th c pH thay i t 2,4 n 7. Thnh phn chnh ca thy th gm cht cn bn
hay dch cht l nc v cc cht ha tan khc nh ng (glucid, maltoz, inulin )
sc t antocian (, tm, xanh, vng ...), lipid him gp do khng tan trong nc, protid
nht l holoproteid, acid hu c (acid citric, acid malic trong cy CAM, piruvic ...), cc
cht ny thay i ty theo tnh trng sinh l ca t bo. Ngoi ra trong thy th cn c
tinh th oxalat calcium hay nhiu acidic trong tri, protein d tr trong ht, sn phm
th cp c nh nicotin, alkaloid.
Thy th thc vt c t nht hai chc nng:
- Thy th tch tr ng, acid amin, cc cht mu d tan v cc phn t hu c khc.
- Gip t bo trng phnh ra. Mng thy th l mng bn thm ch cho nc t t bo
cht di chuyn vo vo thy th v lm n trng ln, c khi p sut trng gp 5-20
ln p sut khng kh. Nh vch t bo vng chc nn khi thy th phnh ra t bo vn
khng b v, t bo thc vt non, vch t bo co dn d dng nn khi thy th trng
nc, t bo phnh di ra lm cho cy con chng ln.
32/303
33/303
Cu hi: 1. Dng sol v gel ca cht nguyn sinh th hin nh th no? Khi no c s
bin i
t sol gel v ngc li?
2. Hin tng chuyn ng Brown nh th no? Khi no n xy ra? Chuyn ng ny
34/303
35/303
Chng 2: Vch t bo
Tm tt
Tm tt ni dung
Hu ht t bo thc vt c mch u c mt vch t bo rn chc bao quanh. Vch l
c im ca t bo thc vt phn bit vi t bo ng vt. Nh c vch t bo gi
cho t bo c hnh dng nht nh, tng i vng chc bo v t bo trnh s mt
nc cng nh s xm nhp ca cc vi sinh vt, ng thi bo v cho ni cht sng
cng cc bo quan bn trong.
Vch t bo c xem l sn phm do hot ng sng ca cht nguyn sinh, v th, t
bo sng, vch t bo lun c s tip xc cht ch vi cht nguyn sinh.
S hin din ca vch t bo rt quan trng, giai on u ca t bo, vch t bo rt
mng v mm, c tnh n hi v cho php t bo gia tng kch thc. Khi t bo pht
trin, tr thnh chuyn ho, vch t bo thay i bng nhiu cch, mt trong nhng
cch quan trng nht l s gia tng din tch b mt v gia tng b dy ca vch t
bo do s thay i thnh phn ho hc trong vch t bo gip phn bit cc loi t bo
trong cu trc, nhim v v c nhng bin i to ln cc c tnh sinh l ca t bo.
Mt s t bo sau khi cht i vn cn gi li vch t bo, l dng chuyn ha hon
thnh nhng chc nng quan trng ca s sng thc vt nh dn truyn nc, chng
c hc hoc lm chc nng bo v. Cu to, hnh dng, thnh phn, tnh cht ca
vch t bo cng rt a dng thch nghi vi chc nng m t bo m nhim.
Yu cu i vi sinh vin
Sau khi nghin cu chng ny, sinh vin c th:
- Phn bit vch t bo bng celuloz hay mc t sau khi nhum mu
- Phn bit cc loi vch t bo khc nhau ca nhiu loi t bo khc nhau
36/303
38/303
galacturonic lm ra. Cc hp cht pectin hin c nghin cu s dng trong cng ngh
thc phm.
Gm v cht nhy
Cng l hp cht hydrat carbon ca vch t bo, c lin quan vi cc hp cht pectic v
cng c c tnh trng phng trong nc. Gm xut hin trong cy ch yu l do s
ri lon sinh l hoc bnh l dn ti s ph v ca vch v ni dung ca t bo (s thoi
ha gm). Cc cht nhy thng tn ti mt s dng nhy hoc dng keo ca vch t
bo. Nhng vch thng nm lp t bo ngoi c th ca nhiu loi cy sng trong
nc v trong cc v ht.
Lignin
L phn t vi hm lng carbon cao khc vi hydrat carbon. Lignin bao gm ch yu
cc n v phenyl propanoid (C6, C5) v tn ti mt s dng; y l sn phm cui
cng ca s trao i cht. V mt vt l hc, l mt cht cng rn.
Nhng cht khc
- Silic thng thy vch t bo biu b ca mt s cy tre, trc, mt s cy c nh,
mc tc nn cc cy ny thng cng v nhm.
- Cutin v suberin tri li khng th nng chy c v cng khng ha tan c trong
cc dung mi ha tan cht bo. Suberin v cutin c lin quan mt thit vi nhau, chng
u l nhng cht cao phn t bao gm cc acid bo.
Trong cc cht ha hc trn, celuloz gi vai tr cu to ch yu trong vch t bo mc
d trng lng ca celuloz trong vch t bo non khng ln lm. Celuloz lm thnh b
khung xng ca vch, hemiceluloz v pectin cng vi nc lp y khong khng gian
gia cc phn t celuloz; pectin c coi l xi mng gn lin cc lp celuloz ca cc t
bo cnh nhau, khi pectin b ph hy, cc t bo ri nhau ra.
Trong vch t bo sng lun lun c thm mt lng nc, t bo cn non, nc trong
vch t bo c khi n 80 - 90%; khi t bo trng thnh, thng xy ra cc bin i
trong thnh phn ha hc ca vch t bo, ph bin nht l s tm lignin, s ha bn
v lng nc thng gim.
Trong s hnh thnh vch t bo, thnh phn cc cht thay i v ph thuc vo tui
t bo, vo tng loi cy, ty tng loi m hay c quan. V d: vch t bo si bng
c celuloz chim gn nh 100%, vch t bo g ca cc loi thng c celuloz n 40%
trng lng kh, hemiceluloz 30%, lignin 30%
39/303
C cu ca vch t bo
C CU CA VCH T BO
Cu hi : V sao lng nc trong vch hu lp gim hn so vi lng nc trong vch
s lp?
iu ny c lin quan n cu trc ca vch t bo khng?
Trong t bo chn (mature), vch t bo gm cc lp m c v thng rt r. Cc lp
ca vch t bo thng khc nhau v tnh cht vt l v ha hc, kh nng thch hp
vi s thay i kch thc v hnh dng t bo.
40/303
Cu to t bo thc vt vi vch t bo
Lp chung
L lp nm gia cc t bo lin k, c hnh thnh u tin khi t bo phn chia,
thng l lp v nh hnh v khng c tnh quang hc, thnh phn ch yu l hp cht
pectic v trng thi gel nn d dng n hi v c kh nng ko di ra khi t bo con
ln ln. Khi t bo trng thnh, lp ny thng rt mng v kh phn bit c. Khi
ngm mn phu thc trong Oxalat NH4 th hp cht pectin tan ra lm cho cc t bo
ri nhau. Khi ngm l vo bn, chnh lp ny b cc vi khun Bacillus amylobacter,
Granulobacterpectinivorum ... lm tan i.
Vch s lp / lp s lp
L lp ring u tin c thnh lp trong qu trnh pht trin ca t bo do cht nguyn
sinh tng hp nn, trong khi vch hu lp c tch ly sau khi t bo ngng tng
trng; trong vch s lp ang pht trin c cha rt nhiu nc.
Thnh phn ha hc v cu to ca vch s lp kh phc tp, gm cc vi si celuloz gn
cht vo mt khi cht nn (matrix) v nh hnh.
41/303
42/303
Di knh hin vi phn cc, vch s lp cho hin tng ch thp en do c cu c tnh
cht ng hnh, nh hng v khc x kp ca celuloz.
Vch hu lp / lp hu lp
Cu hi: 1. Hy gii thch "v sao chnh s sp xp ng hng khc nhau ca celuloz
vch
hu lp to nn s bn vng t bo thc vt"?
2. V sao ni "celuloz vch hu lp c tnh bt ng hng mnh"?
Vch hu lp dy nht, l lp nm bn trong c v c thnh lp sau cng. Ging nh
vch s lp, s hnh thnh vch hu lp l do cc sn phm hot ng tng hp ca cht
nguyn sinh; cc vt liu xy dng nn vch hu lp l nhng yu t ring bit ca
mng li ni cht v ca th hnh mng c s xut hin nhng vi quan ti nhng ch
tng hp trn vch, ch yu l hon chnh chc nng c hc hay d tr. V d: trong
ni nh ca mt s ht, vch hu lp ch yu l hemiceluloz lm chc nng d tr cht
dinh dng cho s ny mm ca ht.
43/303
44/303
theo mt hng nht nh, lp gia do nhiu si celuloz chng cht nn thng dy
nht.
45/303
n hng trm phn t celuloz. Micel c th quan st di knh hin vi. Khong gia cc
micel rng 10A, chung quanh cc vi si cc phn t celuloz sp xp khng nh hng,
cc polisacchride khc ch yu l hemiceluloz.
- Nhiu micel sp xp thnh tng nhm si nh dng que thng gi l vi si (microfibril)
l n v cu to sinh vt hc ca vch t bo, trn bn ct dc c th di hng 1.000A,
trn bn ct ngang si nh c hnh vung gc rng t 100 - 250A v cha khong 2000
phn t celuloz Mi vi si sp xp cch nhau 100A, gia khong trng cc vi si cha
y cht nn v nh hnh l pectin v hemiceluloz v c th c cc cht khc khm vo
nh lignin, suberin.
Cc vi si v cht nn ca vch thm nc trng thi trng ln; trong cc vi si,
micel li ni vi nhau thnh mt mng li ngang nh mt s phn t celuloz chuyn
t micel ny sang micel khc.
- Nhiu vi si tp hp li thnh si celuloz (macrofibril), mi si celuloz cha hng trm
n 400 vi si xp song song nhau v khong cch gia cc vi si l cht nn ca vch
t bo. Mi si rng khong 0,5m, di vi m 4 mm v c th quan st di knh
hin vi quang hc.
Trong vch s lp, lng celuloz t do cc vi si tng i t, xp xa nhau lm thnh
mng li tha v xp thng gc vi trc dc ca t bo; v tr ca vi si c th thay i
trong s ln ln ca vch s lp. Khi bt u hnh thnh vch hu lp, lng nc trong
vch s lp s gim, cc vi si nm xch li gn nhau v khng thay i v tr na, ng
thi chng sp xp c th t ng u v song song nhau. Cc si celuloz c th sp
xp song song hoc thng gc vi trc dc ca t bo nhng thng nht l cc vi si
xp nghing mt gc, nh cc kiu nh hng khc nhau ny ca si celuloz m tnh
bn vng c hc ca vch t bo c nng cao.
Tm li, nhiu phn t glucoz phn t celuloz micel vi si (fibrille) si
celuloz / fibril (macrofibril).
Kin trc ca vch t bo thc vt nh mt h thng b tng ct st m: ct st l b
khung ca cc vi si celuloz, b tng l cht nn ca vch t bo c cu to t nhiu
cht khc nhau. Vch t bo l mt h thng c thng l v cc cht c th vn chuyn
qua vch t bo.
47/303
48/303
thc vt bc thp
phn ln thc vt bc thp, trong qu trnh hnh thnh ht phn hay trong s phn ct
ca t bo ni nh; khi nhn t bo phn chia th t hai bn i din ca vch t bo
s ln su vo bn trong to thnh khe, khe ny pht trin theo hng t xung quanh
(bn ngoi) vch vo gia t bo (theo hng thng gc vi trc t bo) n khi tip xc
vi nhau s chia t bo m thnh hai t bo con.
49/303
50/303
52/303
S ha khong
L s tch t li trong vch t bo cc cht khong nh silic, carbonat calcium, phosphat
calcium, oxalat calcium ... Qu trnh ny thng xy ra nhng t bo biu b lm cho
biu b tr nn cng v nhm.
Cht silic SiO2
Rt thng gp thn Mc tc Equisetum, c nhiu mt ca thn tre trc, h Lc
(Cyperaceae), lng cy nga, da SiO2 tm mt ngoi ca l.
Oxalat calcium
Oxalat calcium c khi lm thnh nhng kt tinh nh trong t bo nh v ca cc tri h
Da (Palmae). Cng bo ca sen, sng cng cha nhiu kt tinh oxalat.
Vi CaCO3
Vi CaCO3 tm vo vch biu b v lng h Bu B (Cucurbitaceae), h Boraginaceae
... CaCO3 cn to ra nhng bo thch thng gp h Da (Moraceae), h Urticaceae,
h Acanthaceae, h Begoniaceae. T bo cha bo thch l thch bo.
54/303
55/303
* im nm / im vin
im c cu to c bit phc tp, ni c lp hu lp dy, trc ra v ph ln ging vi
nm v, vi:
- Gia 2 t bo, lp chung do celuloz v pectic lm thnh mng bt thng rt mng.
Mng ch dy ln gia to thnh g.
- Vch hu lp tm mc t v trc ra thnh nc trn to thnh mt xoang ca im, u
trc ra l ca im.
Cc im nm thng lm thnh tng cp i din nhau ca 2 t bo cnh nhau, hoc
c khi ch c mt bn. Ty theo hnh dng v cch sp xp cc im nm trn vch t
bo theo nhng kiu khc nhau m phn bit:
- Kiu im nm hnh thang: cc im nm ln ko di dng khe, sp xp thnh
dy ging bc thang trn vch t bo. Gp mch g s sinh.
- Kiu im nm sp xp i v cho: cc im nm trn dn li v c th xp theo
v tr i nhau hoc xp xen k thnh hnh cho.
im nm gp vch t bo si v mch g, khi cc si v mch ny lin k vi t
bo nhu m th ta c mt im n gin pha nhu m, im nm pha si hay mch
g, l mt im cht.
56/303
C cu ca im nm
57/303
59/303
Chng 3: M thc vt
Tm tt
Tm tt ni dung
Cu to c th ca thc vt bc cao rt a dng v phc tp dn theo s tin ha t
nhin: t dng n bo n a bo n gin gm nhiu t bo c hnh dng v chc
nng gn ging nhau. nhiu loi nh to, nm, ru c th khng c s phn ha
v hnh thi (r, thn, l ) v chc nng (dn truyn, nng ) nn c gi l tn.
S tin ha v sau cng vi s di chuyn i sng t di nc ln t lin ko theo
hnh dng thn thng ng c mang l v s hnh thnh r gi cy vo t, hp thu
cht dinh dng v nht l vn chuyn cc cht dinh dng n cc phn khc ca cy.
Chnh s phn ha thnh m trong c quan r, thn, l thc vt bc cao m bo cho
chng kh nng thch nghi vi mi trng phc tp chung quanh.
T bo l n v cu to ca c th thc vt bc cao a bo, cc t bo trong cy c th
khc nhau v hnh dng, chc nng v ngun gc hnh thnh; t bo tp hp thnh m,
nhiu m tp hp thnh c quan v nhiu c quan hnh thnh c th hon chnh ca thc
vt. Nh vy, M l tp hp nhng t bo c chuyn ho v chc nng nh nhau v
c phn ha v hnh thi ging nhau cng hon thnh mt nhim v. Tuy nhin,
mt s t bo c hnh dng khc nhau cng thc hin mt nhim v, nhng c nhng
t bo c cng ngun gc v hnh dng li c nhim v khc nhau. Hn na, trong qu
trnh pht trin ca thc vt, c nhng t bo thay i c hnh dng v chc nng m
chng m nhn, c bit mt s t bo c hnh dng trung gian gia cc loi t bo
khc nhau. Mt loi m c th n gin ch gm mt loi t bo nhng cng c th phc
tp do cha nhiu loi t bo.
M phn sinh chim vai tr quan trng trong thc vt c mch v nh n m thc vt
khng ngng ln ln, gia tng kch thc v chuyn ha thnh m vnh vin cng nh
cc c quan khc. M che ch s cp-biu b lun xut hin t nhng t bo ca lp
ngoi cng ca m phn sinh s cp; v tr gii hn t bo biu b trong c th thc vt
xc nh c im hnh thi v c tnh trao i cht ca n d cu to v nhim v ca
t bo biu b l a dng. M b th cp-chu b khc hn biu b v hnh dng v c
tnh sinh ha; nhim v ch yu ca m ny l bo v c th thc vt khi cc tc dng
ph hi ca mi trng bn ngoi; m ny c hnh thnh t m phn sinh v c s
trao i cht ring bit ca n. M mch-m dn truyn xut hin t nhng m phn
sinh c bit, khc hn v cu to, c ch sinh ha v v tr ca chng trong c th thc
vt, v th m m ny lm thnh mt nhm ring vi nhiu kiu t bo rt khc nhau.
M c bn thng l sn phm ca cc m phn sinh ngn khng chuyn ha v cng
c khi c xut hin t nhng m phn sinh chuyn ha.
60/303
Yu cu i vi sinh vin
Kt hp gia thc t v th nghim, sinh vin s nhn bit v phn bit:
- Th no l m che ch s cp hay th cp bn ngoi thn cy bng mt thng da
vo c tnh ca m.
- Cc loi m c vch mng bng celuloz hay vch dy do tm thm celuloz hay mc
t nh vo v tr cc loi m trong c quan v qua cch nhum mu trong phng th
nghim.
- Thnh phn cu to ca m che ch, m nng , m dn truyn ...
61/303
M phn sinh
c tnh chung
C TNH CHUNG
t vn : 1. S tng trng ca thc vt v ng vt c ging nhau khng? Hy nu
nhng
im ging v khc nhau nu c gia hai nhm sinh vt ny.
2. Bn ngh g v s sinh trng ca thc vt khi thy mt cy c chiu cao n
100m ng knh gc thn hn 20 m v tui th hn 4.000 nm.
Khi nim v m phn sinh
thc vt, s sinh trng l v hn, cn sng l cn pht trin, cn ln thm mi, l
nh kt qu ca hot ng phn sinh c th din ra trong sut i sng ca cy; tri li,
phn ln ng vt sinh trng hu hn, qu trnh ln ln ca chng gn nh ngng li
sau khi c th t ti kch thc trng thnh v lng c quan l c nh. Tt c cc
loi cy c c s pht trin v hn l nh c m phn sinh hay t bo phi, chng tn
ti trong tt c cc chng trong vng i ca mt cy.
Vy m phn sinh l m gm nhng t bo cn non hay t bo phi lun phn ct
to ra nhng t bo mi, nhng t bo mi ny sau s chuyn ha to thnh
m vnh vin trong cy". Nhng t bo t m phn sinh chuyn ha hu ht u chn
(thnh thc = mature) v chng c th to hn nhiu ln t bo m phn sinh l t bo
sinh ra n.
c tnh t bo hc ca m phn sinh
T bo m phn sinh c cu to khc nhau v v c bn khng khc vi cc t bo ca
m sng trng thnh. Trong thi gian phn chia tch cc, t bo m phn sinh thng
khng c cc th vi, lp di dng tin lp, mng li ni cht t pht trin, ty th t,
khng bo (thy th) nh v nm ri rc trong t bo cht. Thng t bo t phn ha,
nhng trong t bo ca tng sinh bn c th c lc lp, t bo khi sinh ca tia ca tng
pht sinh c th cha tinh bt, tanin v m phn sinh ca phi li thng c cc cht d
tr khc nhau.
Trong t bo, nhn to, t l kch thc gia t bo v nhn thay i khng ng k. Mc
ha khng bo ca m phn sinh cng rt thay i, t bo non ca m phn sinh ngn
62/303
63/303
Phn loi
PHN LOI
Cu hi: V sao gi l m phn sinh s cp v m phn sinh th cp? Hai loi m phn
sinh
ny khc nhau nhng tnh cht no?
Ty theo ngun gc pht trin, ngi ta phn bit hai loi: m phn sinh s cp (m
phn sinh ngn) v m phn sinh th cp (m phn sinh bn).
M phn sinh s cp
T bo non cu sau khi c th tinh to hp t (2n), hp t bt u phn chia nhiu
ln to mt khi tin phi hnh cu, t khi tin phi ny s pht trin thnh phi.
giai on u ca s pht trin, s phn chia t bo tin hnh trong ton khi phi, khi
phi hon chnh vi r mm, thn mm, chi mm v tr nn c lp th nhng t
bo mi c b sung ch gii hn mt s ni hay mt s vng lun cn non ca cy,
vng gi l vng phn sinh cha cc m phi lun tn ti sut i sng ca cy. Nh
vy, mt cy trng thnh lun bao gm cc m trng thnh ln m lun trng thi
phi, nhng m cn non lun phn chia hnh thnh nn cc t bo mi, m gi l m
phn sinh.
cy trng thnh, m phn sinh cn li rt t v c duy tr nhng vng c bit
gi l nhng nh sinh trng. Cc nh sinh trng ny nm u ngn thn, ngn
cnh, cht r, chi nch. S phn chia t bo cc m phn sinh nh to ra cc t bo
mi cy pht trin theo chiu di. S pht trin theo chiu di do m phn sinh nh
to ra c gi l sinh trng s cp.
- r, s pht trin s cp lm cho r di ra v y r xuyn su vo t; m phn sinh
nh r c hai chc nng: mt l thay th cc t bo gi ca chp r lun b t bo mn
khi r xuyn su vo t, th hai l sinh ra cc t bo mi r pht trin cu to s cp.
Qu trnh pht trin s cp ny to ra ba h thng m ng tm trng thi phi: ngoi
cng s phn ho thnh m b ca r, trong cng s phn ho thnh m dn truyn ca
r.
- S sinh trng tn cng lm cho thn di ra nh vng sinh trng u ngn thn.
M phn sinh nh l mt khi t bo hnh vm ang phn chia. Tt c l u mc ra
bn cnh khi m phn sinh. Ging nh r, m phn sinh nh cng to ra ba h thng
m ca ba loi m phi. S ln ln v chiu di xy ra ngay bn di cc m phn
64/303
Lt ct dc chi ngn v ngn r (J. E. Botanical Microtechnique. 3rd. ed., The lowa state
college Press 1958)
65/303
66/303
68/303
S pht trin th cp ca cy cn cung cp nhiu sn phm khc: cao su, chewing gum,
nha cy, ba carton, si nhn to, thc n gia sc tng hp, vt liu lm kem
Cu hi: 1. Nu tnh cht v nhim v ca m phn sinh.
2. Nhim v ca tng sinh bn. Hy cho bit thnh phn cu to ca lp "v bn - bark".
3. Hy gii thch s hnh thnh vng hng nm hay vng tng trng nh th no.
69/303
M chuyn ha
Nhu m
NHU M
Cu hi: 1. Th no l "nhu m"? Th no l "lc m"? Nu tnh cht ca hai loi m
ny;
gia chng th loi m no l quan trng nht v v sao?
2. Cc loi m trong thc vt lin h v cu trc v nhim v nh th no?
Tnh cht ca nhu m
Nhu m l nhng t bo mm do nht, cu to t nhng t bo sng v t chuyn ho
nht, c th khc nhau v ngun gc hnh thnh, v chc nng sinh l trong qu trnh
trao i cht cng nh trong cu to v thnh phn ni cht. T bo nhu m c kh nng
phn chia v phn ha tip thnh cc kiu t bo khc nh khi hn gn cc vt thng
ca t bo, iu ny cho php t bo c nhim v c bit lm thay i tnh trng ca
cy. Tnh cht chung cho t bo nhu m l c kch thc tng i ng u, tt c t
bo u c vch celuloz mng.
Vch t bo bng celuloz c th c gi mi sut thi gian tn ti ca chng nh cc
t bo min v s cp ca thn, r, cung l hay c th ha g nh t bo min ty
ca cc cy g v ca nhiu cy thn tho. Vch t bo nhu m thng ch c lp chung,
lp s lp m khng phn ho vch hu lp, i khi lp s lp c th pht trin rt dy.
Phn loi
T bo nhu m c th c phn loi ty vo hnh dng, cu to v nhim v ca chng
nh sau:
Theo hnh dng
T bo nhu m c nhiu hnh dng khc nhau v ty theo cch sp xp v hnh dng ca
t bo m c cc dng:
* Nhu m c gm nhng t bo c hnh a gic xp kht nhau v khng cha khong
trng no c. M ny thng c min v, min ty ca thn, r non, b lm vng
gn chnh l.
70/303
Theo nhim v
a. Nhu m ng ha / lc m
Nhu m ng ha hay lc m l thnh phn quan trng tht l (dip nhc), trong c
th thng nht ca thc vt, m thc hin chc nng ng ha ng thi lin quan vi
cc qu trnh trao i kh v thot hi nc.
Thng c hai loi lc m:
*Lc m hnh hng ro nm mt trn ca l, cu to gm nhng t bo di, hp, xp
st nhau theo hng thng gc vi b mt c quan. Trong t bo cha lc lp, vch t
bo mng, khong gian bo chng khng ln lm v khng phi c khp ni. Lc m
hnh hng ro c cu to khc nhau cc loi khc nhau.
* Lc m xp nm ngay bn di lc m hnh hng ro, cng gm nhng t bo cha
lc lp, c hnh dng ng u, sp xp tha nahu v cha ra nhiu khong gian ln, m
ny cn l ni d tr kh nn
71/303
72/303
M nng
M NNG
Cu hi: 1. V sao giao m cn c gi l hu m? M ny c khc vi cc m khc
khng?
2. Th no l cng m? Vai tr ca m ny trong cy nh th no?
Cy non mi mc ng vng c l nh p sut trng nc ca cc t bo. Cy ln
ln, p sut khng gi cy c na trong khi thc vt khng c b khung
xng nh nhiu ng vt, nhng cy vn pht trin to ln v mang trn mnh n mt
khi lng cnh l to ln xum xu, hn na li cn chu ng c nhiu tc dng c
hc khc ln thc vt nh ma, gi, bo l nh thc vt c mt h thng t chc
lm nhim v chng c hc v c gi m nng . M ny c trong tt c cc c
quan thc vt v hnh thi ca cc t bo, cc t chc u ph hp vi hnh thi ca
c quan cha ng n. i vi nhng c quan di theo trc nh thn, r, t bo m nng
c tnh cht hnh si, cn nhng c quan pht trin ng u th m nng mang
tnh cht nhu m nh l, qu Tuy nhin, iu khng phi l lun lun tuyt i,
c khi trong thn c nhng yu t nhu m v trong l li c cc yu t c hc.
M nng gm nhng t bo c vch dy, vng chc, m nhim chc nng c hc
ca cy l gip cho cy ng vng. Cc t bo ca m ny c th di hay ngn,
vch t bo dy c th do tm thm mc t hay bng celuloz. C 2 loi: giao m v
cng m.
Giao m / m dy / hu m
Tnh cht
Giao m l loi m sng, t bo ko di nhiu t c khi n 2mm vi 2 u nhn, vch
s cp dy bng celuloz v khng ho g, b dy ca tt c cc vch khng ng u
nhau nn t bo vn tng trng v ko di ra.
V mt hnh thi, giao m l mt loi m n gin v c cu to t t mt kiu t bo.
Trn ct ngang, cc t bo giao m c hnh dng khc nhau v gn vi hnh 4-5 cnh,
trn mt
ct dc t bo hi di theo trc. C s ging nhau v mt hnh thi v
73/303
T bo giao m
74/303
Cc kiu giao m
Vch t bo giao m dy bng celuloz, qu trnh dy ln ca vch l khng ng u v
thay i cc nhm thc vt khc nhau. Ty theo tnh cht v cch dy ln ca vch t
bo m ta phn bit:
* Giao m gc ch c vch t bo cc gc l dy ln m thi, qu trnh dy ln ca
vch trong mi t bo xy ra khng ng u v thng bt u dy ln t cc gc. Gp
m ny h Bu B (Cucurbitaceae), thu hi ng Begonia trong thn, cung l,
phin l; min v s cp ca thn nh khoai ty, thc dc
* Giao m phin khi ch c vch dc v vch tip tuyn dy ln; lt ct ngang giao
m phin c v nh c lp. Gp trong thn, cung l ca cy to ty, du ty .
* Giao m trn c o / giao m xp khi tt c cc mt ca vch t bo u dy, cc t
bo ri nhau ra cha cc o nh hay cc khong gian bo v ch nhng ch no vch
tip gip vi cc gian bo mi dy ln. Giao m xp c trong thn v cung ca rau
mui, cy i hong, cy tin n
75/303
Lt ct ngang cc loi giao m (A) giao m phin, (B) giao m gc thn ca Ambrosia, (C)
giao m trn (Apium graveolens)
Gia 3 kiu giao m trn khng c gii hn r nt v thng c cc dng chuyn tip;
trn cng mt cy c th c nhiu loi giao m khc nhau, trong thc t nhiu khi c
nhng trng hp kh xp mt s giao m thuc vo kiu no.
Giao m l m chuyn ha km, thc hin chc nng c hc ln chc nng ng ha;
nhng vai tr ca giao m trong vic m bo bn vng ca cy tng i khng ln
lm. Giao m nm di lp biu b m bo mu lc ca thn cc cy thn tho v cc
chi non ca cy g.
Vch t bo giao m cha mt hm lng nc rt ln c khi n 200% trng lng
kh tuyt i ca vch t bo, trong vch cn cha pectin. S dy ln ca vch t bo
giao m l mt qu trnh kh phc tp, thng gp nhng b phn c quan non, s
dy ln ca vch giao m khng nh nhau cc cy khc nhau, nhng tt c u c mt
tnh cht c bit l s dy ln ca vch c tin hnh ng thi vi s ln ln ca t
bo theo chiu di. Do trong vch t bo cha mt lng nc ng k nn vch t bo
c th ko di ra cng vi s sinh trng ca c quan.
Nhim v
Giao m thch nghi vi nhim v chng c hc cho c quan ang pht trin. Tnh
vng chc ca m ch vch t bo dy v t bo xp st vo nhau. S sinh trng
ca m ny khng nh hng n s pht trin ca c quan v cng khng mt tnh bn
vng ca n.
T bo giao m c tnh bn vng c hc kh cao, c th chu sc nn 10-12kg/mm2 so
vi kh nng chu ng ca si l 15-20 kg/mm2. Si c tnh n hi nhng giao m
c tnh mm do, d un nn, nh d ph hp vi v tr trong cc c quan ang pht
trin. Tuy nhin, giao m c th tr nn dn hn hay tr thnh nhng th cng nhng
m gi hay nhng c quan khng cn pht trin na.
76/303
77/303
Cc dng ca cng bo
78/303
thng c phn gc thn do tng pht sinh t hot ng. cy g, tng pht sinh hot
ng mnh nn hnh thnh mt khi lng ln g v libe nht l libe th cp, si libe
s cp ch c trong giai on cn non m thi. Si libe th cp thng ngn hn si libe
s cp, vch t bo thng ha g (bng bp, tra lm chiu) nn si gin v thng ch
c s dng lm si th nh giy thng, chc Cc si t khi ng ring r nhau m
thng tp hp thnh tng b v c gi l si k thut.
Cc t bo cng m
H.3.21. Si libe
81/303
M dn truyn
t vn
t vn
1. Hy gii thch s vn chuyn cc cht qua t bo mch g v t bo ng sng.
2. Trong nhim v dn truyn, m g vn chuyn dng i ln t r, m libe vn
chuyn dng i xung khp c quan. C khi no xy ra hin tng ngc li: m
libe vn chuyn dng i ln,m g vn chuyn dng i xung khng? Ti sao?
S chuyn ha cao cc b phn c th cng nh s pht trin mnh ca cc c quan
dinh dng, c quan sinh sn l nt c sc ca thc vt bc cao. L trn cao c nhim
v quang tng hp to nn cc cht hu c, r bn di t hp thu nc v cc cht
khong cn thit cho s dinh dng v s tng hp cht hu c.
Tuy c phn ha v chuyn ha theo chc nng, nhng c th thc vt l mt th
thng nht ca mt t chc sng, gia cc m, cc c quan c khi rt xa nhau nhng
lin h vi nhau rt cht ch trong cc qu trnh trao i cht, trong hot ng sng ca
cy. Nc hp thu t t cn cho qu trnh quang hp c dn t r ln n l, nhng
cht hu c do qu trnh quang hp tng hp c vn chuyn t l v r v v cc c
quan khc nui cc m hoc d tr li. Tt c hot ng u nh vo mt loi
m c bit, l m dn truyn, l m chuyn ha nht va c nhim v vn chuyn
cc nguyn liu l vt liu va l sn phm.
M dn truyn l m c bit ca thc vt bc cao hay thc vt c mch, gip cy sng
c trn mi trng t lin; l mt phc hp gm nhng yu t c nhim v chuyn
bit v xp cnh nhau, m ny pht trin rt sm thm ch c khi ngay c phi trong ht
c nhng yu t dn truyn s cp.
Hai loi m dn truyn l m g v m libe, trong m g vn chuyn nc v mui
khong t r i ln, m libe dn truyn cht hu c c tng hp t l i xung r cng
nh ti cc im sinh trng ca chi, ti hoa, qu, ht. Trong cy lun c hai dng vn
chuyn ngc chiu nhau, tuy nhin cc dng vn chuyn ny khng lun lun tuyt i
do c s ngc li trong cc dng vn chuyn.
Mi loi m c hnh thnh trong sut c s sinh trng s cp v sinh trng th cp.
T bo ca m dn truyn c c im l ko di ra theo trc c quan to thnh hnh
82/303
83/303
M g
M g
Cu hi: 1. Hy nu nhng tnh cht c bit ca m g.
2. V sao gi l "g ng mc" v "g d mc" ?
M g l thnh phn chnh ca thc vt c mch; tnh cht c trng ca m g l s c
mt ca cc yu t mch dn thch nghi vi vic vn chuyn nc v cht khong ha
tan trong c r hp thu qua thn v em ln l (dng i ln), i khi m g cng
tham gia vn chuyn cc cht hu c i xung; mt s cc yu t khc ca m g c th
lm nhim v d tr cho cy.
i vi i b phn thc vt, g chim phn ch yu v khi lng trong cc c quan
dinh dng, nht l i vi cc cy g th phn g c khi chim n 80 - 90% khi
lng; do bn cnh chc nng dn truyn, g c vai tr rt ln trong h thng chng
c hc ca cy. Do tnh bn vng c hc cao nn g c s dng rng ri trong i
sng hng ngy ca con ngi.
V ngun gc, m g c hnh thnh do kt qu hot ng ca hai loi m phn sinh:
m phn sinh ngn (tng trc pht sinh) v m phn sinh bn (tng pht sinh).
Thnh phn cu to
V cu to, m g l mt loi m phc tp gm nhiu kiu t bo khc nhau k c nhng
yu t sng v yu t khng sng, gm qun bo, thnh phn mch (g), nhu m g, tia
g v si g.
a. Qun bo v mch
L yu t dn truyn chnh trong m dn truyn ca thc vt c mch, trong mch l
yu t dn ch yu ca thc vt ht kn.
trng thi trng thnh, cc yu t ny l nhng t bo ko di, vch hu lp ha g
dy v bn trong t bo khng cn cht nguyn sinh. Mch g cy ht kn l mch
hon ton khng cn vch ngn ngang.
* Qun bo l nhng thnh phn dn truyn ph bin thc vt ht kn, l yu t dn
truyn duy nht thc vt ht trn v ca mt s thc vt c mch nguyn thy khc.
l nhng t bo cht c hnh dng di v nhn hai u.
84/303
Trong qu trnh tin ha, qun bo xut hin trc khi xut hin mch. Gia hai loi
yu t dn v hnh thi cu to c nhng nt tng t: trn vch hu lp ca qun bo
cng c s dy ln theo cc kiu vng, xon mng, im, rch v c gi tn tng
ng m trong qun bo qun bo xon v qun bo vng l nguyn thy nht.
iu khc bit c bn gia qun bo v cc thnh phn mch l trn vch ca qun bo
khng c s ha tan vch v khng hnh thnh cc bn (qun bo v yu t mch g)
thng l.
Cc t bo dn nha nguyn
85/303
- Mch vng khi mc t ng thnh nhng vng trn trn vch t bo.
- Mch xon khi mc t ng thnh nhng vng xon trn vch t bo.
- Mch vng xon l dng trung gian gia mch vng v mch xon.
- Mch mng khi mt t lm thnh nhng thanh ngang v ln dc an xen vo nhau
thnh hnh mng li trn vch t bo.
- Mch rch khi mc t ng thnh nhng thanh ngang trn vch t bo.
- Mch im khi mc t ng hon ton trn vch t bo ch cn cha li nhng im
nh.
Mch vng, mch xon, mch vng xon l kiu n gin v nguyn thy nht ca cc
kiu dy ln ca vch t bo hu lp trong qu trnh pht trin, s dy ln chim cng
nhiu ch hn trn vch hu lp ca t bo cui cng ch cn cha li nhng im
nh bng celuloz trn vch ca mch im.
Hnh dng v kch thc ca thnh phn mch cng rt khc nhau, s khc nhau th
hin s tng ng tin ha hon thnh hiu qu nht vic dn truyn nc. mch
vng, mch xon, mch vng xon l nhng mch thng c tit din ngang hnh nhiu
gc cnh, ng knh hp v thnh phn mch tng i di.
Mch rch, mch mng v mch im l nhng thnh phn mch c s chuyn ha cao,
tit din ngang thng hnh bu dc, hnh nhiu cnh gn trn vi ng knh ln v
chiu di thng ngn hn. ng knh tit din ngang ca cc thnh phn mch thay
i t vi chc n 1mm hay hn.
86/303
b. Si g
Si g l yu t c hc ch yu ca thc vt ht kn, l nhng t bo di v hai u
nhn, vch t bo rt dy v hon ton tm mc t; trong rut cc si g c th cn vch
ngn ngang. tit din ngang, kh phn bit si g v mch g c kch thc nh. Si
g khng c trong cy ht trn. Hnh dng tn cng ca si g cng rt khc nhau: dng
nhn, rng ca hay lm. Mt s si g cn vch ngn ngang.
Khi nim si g gii hn trong si g tht, l s bin i chuyn ha ca cc qun
bo dng si vi chc nng c hc. B ngoi si g v si libe c vch t bo ha g
rt dy, tnh cht ny qui nh n cht lng ca g. Cc loi g c cht lng k thut
cao (c trng lng ring cao) th c khi lng si g rt ln, vch t bo ca chng rt
dy v sc chu ng chng c hc ca g cng rt cao do vch cc si g cng
dy th g cng cng v cng nng. cc loi g tt nh lim, g, nghin, trc, si
vch ca si g dy chim hu ht xoang t bo v khoang ca im hu nh b bt li.
87/303
V ngun gc, si g c hnh thnh t tng trc pht sinh hay tng pht sinh ty
theo si g nm trong m g s cp hay m g th cp.
c. Nhu m g v tia g
* Nhu m g l tp hp tt c cc t bo nhu m trong g, c ngun gc hnh thnh t
cc m phn sinh v phn ha ring. Nhu m g thng nm bn cnh v chung quanh
cc mch g, trong t bo cn cht t bo mt thi gian lu; vch t bo c th cn
celuloz hay ngm mc t, trong t bo nhu m g thng cha cc cht d tr.
* Tia g l tp hp nhng t bo nhu m g lm thnh nhng dy di theo hng xuyn
tm. T bo cu to nn tia g c th c hai kiu:
- Kiu 1: tia g ko di theo trc ca tia, c ngha l theo hng thng gc vi trc ca
thn v gi l t bo nm ngang.
- Kiu 2: cc t bo ko di theo trc ca thn l nhng t bo ng.
Trong tia ca nhiu cy i khi hnh thnh nn nhng ng gian bo, phn ln l nhng
ng tit cc cht du, nha. i khi c nhng t bo ca tia phn ha lm thnh nhng
ti cha tinh du, tinh th oxalat calci, khng kh hoc nc nhng t bo thng
c kch thc ln hn nh t bo cha du nhiu cy h Long no.
Chc nng ca tia l vn chuyn vo su bn trong g cc cht hu c t l xung v
chuyn vo nhu m g, mt phn cn gi li trong t bo tia.
cy Ht kn, m g thng gm y c 3 thnh phn vi kch thc ca cc phn
t to nh khc nhau nht l cc mch g c ng knh to hn cc t bo nhu m g v
si g. tit din ngang, g nh c l v g c gi l g d mc.
Tri li, trong cc cy Ht trn, g ch do cc qun bo lm thnh nn khi ct ngang, cc
t bo c kch thc tng i u nhau, g c gi l g ng mc.
Phn loi
Ty thuc ngun gc thnh lp ca m g, ta phn bit:
a . M g s cp (g I)
G s cp c hnh thnh t tng trc pht sinh t khi c s chuyn ha ca cy mm;
nhng cy hoc nhng c quan khng c cu to th cp th m g s cp c gi
li trong sut i sng ca n. Theo th t pht trin t tng trc pht sinh m ngi
ta phn bit g s cp ra hai loi yu t l mch tin mc (g trc) v mch hu mc
88/303
* Mch hu mc c phn ha v hnh thnh sau khi c quan ngng tng di. Cc yu
t dn c vch hu lp dy theo kiu hnh thang, hnh mng hay hnh im; kch thc
ca tit din ngang thng ln hn v chiu di ngn hn so vi cc yu t ca mch
tin mc. Chnh s dy ln ca vch hu lp theo kiu hnh mng hay hnh im m t
bo khng ln ln c na.
89/303
90/303
91/303
M libe
M libe
Cu hi: Hy cho bit thnh phn cu to v nhim v ca m libe. C loi thc vt
no khc
hn thc vt c mch c m libe hay khng?
Chc nng ch yu l dn truyn sn phm hu c c tng hp t l i khp tt c
cc c quan khc ca cy, cch khc m libe dn truyn dng i xung, trong mt s
trng hp m libe dn truyn dng i ln.
M libe thng nm ngoi m g, nhng mt vi h hay nhm nh trc o, bu b,
c, cc c libe nm bn trong g v gn trc. Do v tr ca libe m ngi ta phn bit:
libe ngoi v libe trong, c hai u ging nhau v s pht trin cng nh thnh phn cu
to v cch sp xp ca t bo; tuy nhin libe trong khng tng trng do tng pht sinh
khng hot ng.
Thnh phn cu to
M libe c cu to gm t bo ng sng (t bo ry), t bo km, nhu m libe, si libe
v tia libe.
T bo ng sng / t bo ry / t bo libe
L phn t dn truyn chnh ca m libe, t bo di v xp chng cht ln nhau, vch
ngn ngang thng nghing v thng l (l sng) v vch ngn ngang cha cc l sng
c gi tm sng. Vch t bo ng sng dy bng celuloz, ng knh t bo thng
nh hn t bo nh m tr t bo ng sng h Bu b c ng knh 200-300. T bo
ng sng ch c thc vt Ht trn v thc vt Ht kn.
92/303
Chi tit ca tm sng. A,D nhn b mt, B,C,E,F nhn ngang. Cc t bo dn nha luyn
93/303
T bo km
Nm bn cnh t bo ng sng v nh hn t bo ng sng, l loi nhu m c bit
chuyn ha cao nht trong tt c cc loi nhu m ca libe.
94/303
95/303
96/303
Khi libe th cp v tng pht sinh H.3.30. Khi libe th cp v tng pht sinh
97/303
Cc b mch dn
Cc b mch dn
Trong cc thnh phn ca m libe v m g, c nhng thnh phn t hay khng lm
chc nng dn truyn m m nhn nhng nhng nhim v khc nh nng (cc b
si) hay d tr cht dinh dng (nhu m g). Tuy nhin khng th tch ri cc thnh
phn ny c v ngoi ngun gc hnh thnh chung ca chng, gia cc thnh phn
cn c nhng mi lin quan khc v v tr sp xp, tnh cht cu to v c bit l
nhng chuyn tip trong qu trnh tin ha th hin tnh cht trung gian ca chc nng
m chng phi hon thnh. V d: trong cy Ht trn, qun bo l yu t dn truyn duy
nht do cha c mch hon ton, si c hc cng cha hnh thnh nn qun bo cng
chnh l yu t c hc duy nht ca chng.
M g v m libe trong c th thc vt c sp xp bn cnh nhau do hot ng ca
cc m phn sinh l tng trc pht sinh v tng pht sinh to nn, cc yu t cu to
thnh cc m thng i chung vi nhau; tp hp cc yu t ca m g v m libe lm
thnh h thng dn.
98/303
99/303
M tit
M TIT
Cu hi: 1. Th no l m tit? Cc loi m tit c phn bit nh th no?
2. Hy gii thch cch thnh lp ng tit v ti tit
M tit l tp hp nhng t bo sng vch bng celuloz mng, c nhim v tit cc sn
phm ca qu trnh trao i cht. Nhng sn phm c tit ra c th c a trc tip
ra ngoi hay c tch ly li trong nhng c cu c bit thi ra ngoi bng cch
khc, hoc c gi li trong cc cu to .
Cht tit c th l cht v c nh oxalat calci, carbonat calci , cht hu c nh acid,
ng glucoz, saccharoz, tinh bt , lipid di dng cc git du, protid di dng
m lp, cc cht nhy, tanin, tinh du, alcaloid, cafein, heroin Cht tit c th th
rn hay th lng.
M tit c th gm nhng t bo tit nm ri rc hay tp hp li thnh cc b phn c
bit, c th nm bn ngoi l m tit ngoi hay m tit bn trong c quan.
100/303
101/303
102/303
ng tit
Cc t bo tit c th t chc thnh ng tit vi c cu nh sau:
Gia l xoang ng tit, ni cht tit c thi ra v tch tr. Quanh xoang l t bo tit
c vch celuloz mng v t bo cht m c,bn trong c cht tit.
lt ct ngang, s t bo tit thay i ty loi: 3, 4 c rt, rt nhiu t bo tit v
xoang ng tit rt to nh xoi.
V tr ng tit trong thn thay i ty loi, nhng v tr ny nht nh v c sc trong
cng mt loi. V d: ng tit trong nhu m v (h Qu, Cc, Xoi), trong libe (cart),
trong g (lm cho g c mi thm nh h Tng bch), trong nhu m ty (h C na
).
103/303
Ti tit
104/303
Convolvulaceae Compositae
* Nh qun c t l nhng chui t bo m vch ngn ngang cn, mng i, hay i
khi teo mt. Nh qun c th phn nhnh hoc khng phn nhnh v thng vo nhau.
b. V tr
- Nh qun c th nm ri rc khp cng: thng l nh qun tht; chui, nh qun
c cc b mch v trong nhu m v.
105/303
- Quanh hay trong libe: thng l nh qun c t. cao su nh qun trong libe v lm
thnh nhiu vng ng tm, vng ny khng lin h vi vng kia. u , nh qun
trong libe v trong g.
- Trong nhu m v: hnh, h, cc Euphorbia
c. Ngun gc
Nh qun c t chuyn ha t gc n ngn. Cn nh qun tht do nhng t bo c
t trong mm, t bo rt d nhn v t bo cht dy c v chit quang, chng thng
nch cc t dip. Khi cy mc, cc t bo di ra theo s sinh trng chen v mc nhnh
n lun khp c th cy. Trong lc , nhn phn ct mi m khng thnh lp vch t
bo.
d. Nhim v
Nhim v ca nh qun cn m m. Hin nay, ngi ta cho cng l h thng nh cc
ng tit; do trong cy c t chc tit th khng c nh qun v cc nh dch dng nh
c thnh lp khng bao gi dng li. V th trong cc nh qun va l mt t chc
tit va l mt t chc cha.
Cu hi: 1. M t cc thnh phn cu to ca m che ch s cp.
2. Lp cutin c hnh thnh t u? Vai tr ca n i vi c th thc vt.
3. C cu no gip gim bt s thot hi nc qua b mt ca l?
4. Hy phn bit gia nhu m v lc m.
5. Loi t bo no cn c gi l "m c bn"? V sao c gi tn nh th?
6. T bo thc vt c loi l t bo sng, t bo cht. Hy gii thch v sao gi nh
th?
7. C my loi cng m? chng khc nhau hay ging nhau?
8. Th no l m tit? Hy gii thch cc cch thnh lp ng tit v ti tit.
9. Hy gii thch s vn chuyn qua t bo mch g v t bo ng sng.
106/303
107/303
108/303
109/303
Cc phn ca r (A) chp r, (B) vng tng trng (C) Vng lng ht, (D) Vng tm suberin
110/303
111/303
R bt nh (adventitious roots)
Nhiu loi thn b nh (rau m, rau mung), thn ngm (ngi hoa, c c), thn kh sinh
(da, ma) mang nhiu r mt ca thn v c gi l r bt nh. R bt nh cng c
th mc t k rng ca l (l trng sanh Kolanchoe).
Thng cc r bt nh l cc r b, trn c th mang cc r ph nh hn. R bt nh
da gai (Pandanus) to v mc phn y ca thn lm thnh nhng ct chng thn
trn bn. cc cy da (Ficus), r bt nh ny sinh t trn nhnh cao, lc u nh v c
dng r b; khi ng t, r y ph to v mang r ph trn ; trng hp ny cng gp
r c.
112/303
113/303
114/303
115/303
Cu to gii phu ca r
CU TO GII PHU CA R
Cu hi: 1. M t cu to mt r cn non lt ct dc v lt ct ngang, nhim v ca
tng loi
m trong cu to .
2. M t cu to v ngun gc ca lng ht. r, lng ht quan trng nh th no.
Cu to s cp
R song t dip
Mt lt ct ngang qua mt r song t dip cn non cho thy lt ct c dng trn, i
xng qua mt trc; min v dy quan trng hn min tr trung tm; c tnh ny gip
phn bit gia r v thn.
* Min v thng dy v quan trng r non nhng rt tiu gim r gi, lc v v
cn b c thay th bng lp chu b hay lp bn. T ngoi vo trong gm:
- Nu lt ct i ngang qua vng lng ht, bn ngoi cng l tng lng ht, cc t bo
vi vch mng bng celuloz, bn ngoi t bo khng c cutin bao ph; vi t bo biu
b mc di ra thnh lng ht. Nh khng c lp cutin bao ph trn b mt lp cn b m
nc v cc cht khong ha tan thm thu xuyn qua vch t bo.
- Nu lt ct i ngang qua vng cao hn, lng ht rng, vch t bo bn di tm suberin
v ta c lp tn tch tng lng ht.
- Ngoi b hay tng tm suberin thng ch gm mt lp t bo vi vch t bo tm
suberin hay mc t, kch thc t bo thng to.
- Bn di l min v (cortex) dy gm nhiu lp t bo nhu m s cp, cc t bo c
kch thc tng i ng u, sp xp cha o, bng hay khuyt ty theo mi trng
m thc vt sng. Cc t bo nhu m v thng cha nhiu tinh bt; nhu m v ca r
lan mc ph sinh trn cy hay r u sng thy sinh c th c mu lc v c cha lc lp.
- Ni b (endodermis) l mt lp t bo gii hn bn trong cng ca min v, vch t
bo theo ng knh c mt khung dy bao vng t bo, chnh khung ny tm mc t
hay suberin. l khung Caspary c tnh khng thm v rt quan trng trong sinh l
116/303
117/303
118/303
2.1.2. R n t dip
Cng c c cu tng t nh r STD vi hai min: min v v min tr trung tm nhng
min tr trung tm dy hn min tr trung tm r song t dip. Ngoi c tnh chung
ca r, r TD khc vi r STD nhng c im sau:
- Bn di tng lng ht hay tn tch tng lng ht l vng gm nhiu lp t bo c vch
tm suberin v gi l vng tm suberin.
- Ni b c khung tm suberin hnh ch U hay khung sube hnh mng nga do vch t
bo tm suberin dy ln cc pha tr pha ngoi c vch t bo vn cn celuloz.
- S b libe g thng nhiu hn 20 b nhng b g khng c hnh sao nh
2.2. Cu to th cp ca r
R ca a s cy n t dip v mt s t cy song t dip ch c cu to s cp v cu
to s cp ca r c gi sut i sng ca cy, thng r khng gia tng ng knh.
hu ht cy song t dip v cy Ht trn, r gia tng ng knh do s sinh trng
th cp v kch thc ca r tr nn quan trng nh cc tng tng:
- Tng tng sube nhu b c thnh lp pha ngoi, khi hot ng s cho ra bn ngoi
l m sube v bn trong l nhu b. Tng sinh bn c ngun gc t nhng t bo ngoi
cng ca v tr; do s sinh trng th cp, tr gia ca r pht trin mnh, chu b li
c to thnh t v tr cho nn phn v s cp v ni b u b bong i.
119/303
A. Giai on tin tng tng. B. Giai on tng trng s cp hon ton. C. Tng tng
mch gia m libe v m g hot ng. D. Tng tng bn to m th cp. E. R vi
cc m th cp
120/303
- Tng tng libe g nm gia ngoi g I v trong libe I; tng tng ny phn ct s cho
ra libe II nm bn ngoi st tng tng v y libe I st vi chu lun, s cho g II st
bn trong tng tng v y g I vo su bn trong nhu m ty.
G th cp ca r chim phn ln khi lng ch yu ca r, va m nhn chc nng
dn truyn nc v cc cht khong ha tan, va m nhn chc nng c hc chng
cho cy, ng thi cng c th l ni d tr cht dinh dng cho cy.
V s cp c xem l phn ngoi tr trung tm tnh t cn b v gii hn trong cng l
lp ni b. V th cp l phn c th tch ra c khi phn g; v nh vy, libe th cp
v nhu m libe l thnh phn ch yu ca v th cp, c th d tr cc cht dinh dng
nh tinh bt, insulin
121/303
122/303
123/303
Cc kiu m phn sinh tn cng ca r A-B. cy n t dip (Stipa) C-D. Cy song t dip
(Raphanus), E-F. Cy ht trn (Picea)
124/303
vng ny cc mch thnh lp, tng lng c th bin chuyn mt cch c bit cc
r kh sinh ca h Lan, h Mn, h Thm Tng lng t chia thnh nhiu lp t bo
c bit vi vch t bo c nhiu ph b hnh mng tm mc t, cc t bo ny cht v
lm thnh mc (viole) hp thu hi nc trong khng kh v ging nh mt bng gi
nc ma rt lu cho cy.
Tng tm suberin c th t chia thnh nhiu tng v lm thnh lp gi sube (suberoid)
vi t bo sp xp khng nh hng v c cu ny l c cu s cp.
S sinh trng ca r rt cn cc cht sinh trng nht l cc vitamin nh thiamin Vit.
B1, piridoxin, Vit. B6 m r khng t hp thu c, phi do l hay thn to ra v nh
m libe em n.
125/303
R con
R CON
Cu hi : Th no l ngun gc ni sinh ca r con? Khc vi ngun gc ngoi sinh
nh th
no? v phn no ca cy c ngun gc ngoi sinh?
S pht sinh
Khi ht ny mm, r ci th ra ghim vo t, sau trn r ci xut hin nhiu r con.
Lc u, ta thy bn ngoi r mt u trn, u ny ln dn ln lm cho lp v ca r b b
ra, mt r con s chui ra ngoi, nm cch m phn sinh u r mt khong khng xa.
cy ht kn, t bo ca v tr hay chu lun, ni pht sinh r con tri qua mt s ln
phn chia theo cc hng song song v thng gc vi t bo mt, kt qu l to ra mt
mm r bn. Mm ny tip tc pht trin dn xuyn qua v v ra ngoi. Do , r con
c ngun gc ni sinh.
126/303
S thnh lp r con: (A-C) Lt ct dc cho thy r con pht sinh t t bo chu lun. (D-F) S
pht trin ca r bn khi cn trong r chnh
V tr
R con khng mc hn n m mc theo hng dc trn thn cc r khc. S hng dc
ny nht nh mt loi, ging hay h. V d: 2 hng rng, 4 hng bp, i, bm bm,
u; 4 hng thnh 2 cp nh h Thp t, Rau cn, 5 hng u rt nhiu n t
dip nh ma, tru khng S v v tr ca hng r con ty thuc s v v tr ca cc b
mch g, thng r con do t bo nguyn thy sp hng trc b mch g. R c hai b
g c hai hng r con, c bn b g c bn hng r con, ta ni r c cch sp t ng
s; thng gp khi s b g ln hn ba. Nhng c th c bn hng r con m ch c hai
b mch g, l do c hai hng t bo nguyn thy trc mt b mch g; ta ni g
c cch xp t lng s.
cc cy n t dip, r ny sinh trc cc b libe. b Thch tng, Quyn b, Thy
ph khi r chnh di th nhm t bo nguyn thy t chia hai (lng phn), mi nhm
u mt r mi; mt phng lng phn trc lun thng gc vi mt phng lng
phn sau; s lng phn ny cn gp thc vt bc thp.
R ph
L r c hnh thnh trn cc c quan khc nhau ca cy nh l, thn, ni m nhng
m cn gi kh nng phn sinh.
R ph c hnh thnh trc tip t ni gn m dn truyn v c chuyn ha sinh
ra r ph; do gn m dn ni m dn ca hai c quan vi nhau c d dng hn. T
bo hnh thnh nn mm r ph trong thn non thng l nhu m gia cc b, trong thn
gi thng l t cc tia. i khi r ph c th c hnh thnh do s phn chia trong
vng tng pht sinh gn vi m g v m libe ca c quan chnh d dng ni m dn
ca hai c quan li vi nhau..
S hnh thnh chi trn r
Chi c hnh thnh v pht trin trn r l mt c im ca s sinh sn sinh dng,
c bit l cc loi c di. Nhng chi ny cng c ngun gc ni sinh ging nh r
bn v r ph. Trong r non, cc chi ny c hnh thnh t lp v tr, r gi hn th
128/303
129/303
S thch nghi
S THCH NGHI
Ngoi nhim v gi cht cy vo t, hp thu nc v mui khong ha tan cn thit
cho qu trnh sinh dng; trong nhiu trng hp, r cn chu tc ng trc tip ca mi
trng nn tn ti v pht trin nht l trong nhng iu kin khc nghit , cc c
quan ca thc vt phi bin i v mt hnh thi thch nghi v mt sinh l.
Cu hi: 1. Gii thch "mc lan" r cy h Lan (Orchidaceae)
2. Trong mi trng ngp mn, nng mui bn ngoi mi trng bng hay khc
nng mui trong cy? Ti sao?
R cy sng trong mi trng nc
Cc cy g, cy bi c gi thng ng trong khng gian vi vm l rt ln, ch yu
nh c h r tr pht trin mnh cng vi h thng r bn cc cp, trong cng m
chim khi lng ln trong khi lng ca g, thng ng knh ca r tng ng
vi thn v gim dn khi cng i su xung bn di, chiu di ca r c khi pht trin
di hn thn. Cy n t dip c h r chm pht trin, r thng nm cn hn nhng
s lng r rt nhiu v chim din tch b mt t rt ln. C hai h thng r u m
bo gi cht cy vo t.
cc cy nh cy c (Rhizophora) c nhng r mc t bn di t nh ra ngoi
khng kh gi l ph cn (pneumotophore) c chc nng trao i kh cho s h hp hiu
kh. S trao i kh ny thc hin c l nh trong ph cn c vng v cha m kh
(aerenchyma) xuyn sut trong v, khi thy triu xung, O2 t khuch tn t khng kh
i vo trong phn r b chn su trong bn. Nhng cy sng chm trong nc c c cu
rt n gin: m dn truyn km pht trin, m g thng t tm mc t, m nng
cng km pht trin do yu cu v dn truyn nc khng quan trng, khng mt nc
qua s thot hi nc v s nng mt phn nh sc y Archimde.
R kh sinh ca loi lan b sinh (epiphyte), biu b ca r c lp mc lan (velamen) bao
ph ly phn cht hp thu ca r lan; mc lan rt dy vi nhiu lp t bo gip gim bt
s mt nc.
R cy sng trong mi trng ngp mn
Vic hp thu nc v cc mui khong ha tan do phn r non ang pht trin m nhn.
l vng cch m phn sinh u r vi cm, ni g s cp trng thnh, n b
130/303
c khung Caspary nhng vn cha c nhng bin i khc lm gim bt tnh thm thu
ca n. Lng r lm tng din tch hp thu ca r v nh vy vng lng r pht trin
nhiu cng l vng hp thu nhiu nht.
C hai thuyt v c ch s vn chuyn vt cht trong r cho n nay vn cn tn ti:
Vn chuyn ch ng
S vn chuyn ch ng qua cht t bo v khng bo c thc hin nh nng lng
ca qu trnh h hp trong cc nhu m ca r. H thng gian bo thng kh l yu t
quan trng m bo cho s thng kh.
Vn chuyn b ng
S vn chuyn b ng da vo "khong khng t do"; l nhng phn m m y
vt cht chuyn vn theo quy lut khuch tn t do. Trong phn v ca r, khong trng
t do ca s vn chuyn l cc khong gian bo, vch t bo v c t bo cht ca cc t
bo nhu m.
Khung Caspary ni b nh l lp ngn cch cn tr dng vt cht t do vo tr trung
tm qua vch t bo, nn phi qua cht nguyn sinh ca t bo ni b v chnh y c
s kim tra chn lc cht no mi i vo m dn truyn.
Khng phi tt c cc cht ha tan u khuch tn t do theo cc m ca r i vo g
m mt phn c gi li trong nhu m v; y c xem nh l s tch ly c chn
lc m cc cht hp th c s dng ngay vo qu trnh trao i cht.
Tuy nhin mt s cy rt mn cm vi mi trng mn, ni c nng mui cao, m
chnh r c vai tr quan trng trong s xc nh mc chu ng ca r i vi mn
thch hp cho cy. V d: r ca cy khuynh dip (Eucalyptus camaldulensis) c ngoi
b (exodermis) l vi lp t bo ngm suberin nm bn di biu b nhng cy trng
thnh. nhng cy chu mn, lp ngm suberin chu b pht trin rt sm v gn
chp r, lp ny nh mt mng chn gip cy chng li nng mui cao.
131/303
132/303
Cc nt sn trn r mt cy u non
Nm r bm trn r mt cy bch n
134/303
135/303
136/303
Chi ng
Nhiu chi nch trng thi ngh khng thi hn c khi nhiu nm; l chi ng. Khi
chi ng b ct b hay cht i th chi ng mi pht trin. Chi ngn c tc dng km
hm chi nch, khi ct b chi ngn c ngha lm thay i cn bng auxin ca chi ng,
tc dng km hm b loi b, chi ng thc dy v tr hoa.
S phn nhnh ca chi
Thn sinh trng thng ko theo s phn nhnh. Cnh pht trin t chi nch ca thn
chnh gi l cnh bn hay cnh cp I; cnh cp I c cu to v pht trin cng ging thn
chnh c ngha l cng c chi ngn v chi nch. Cc chi nch ny cng pht trin v
cho ra cnh cp II, cnh cp III
S phn nhnh l c trng mang tnh quy lut cho cc nhm phn loi. Ngi ta phn
bit cc kiu phn nhnh sau:
Phn nhnh lng phn
nh sinh trng phn lm hai nh mi v mi nh li pht trin v tip tc phn i.
Nu cc nhnh bn pht trin ng u nh nhau, ta c s lng phn u; nu cc
nhnh bn pht trin khng u, ta c s lng phn khng u.
S lng phn thng gp thc vt bc thp nh to, nm, a y v mt s t thc vt
bc cao cha tin ha.
Phn nhnh n phn
Trc chnh pht trin thng xuyn do nh ngn c khi sut i sng ca cy, cnh bn
cng pht trin tng t. y thn chnh pht trin ln ln nhiu hn cc cnh bn v
to nn thn cc cy g thng thng v cao. Kiu ny thng gp cc cy g ln nh
si, d, thng
Trc hp
Chi ngn hay chi bn ca thn sau mt thi gian b cht i hoc khng sinh trng
na v ti y chi bn pht trin thay th chi ngn, trc chnh nghing sang mt bn.
Chi bn pht trin thng ng nh l tip tc s sinh trng ca thn chnh. Cnh bn
ny cng sinh trng ging thn chnh v lp li Nh vy, trong trng hp ny, thn
chnh rt ngn v trc dc l tp hp ca nhiu cp cnh bn lin tip thay th cho nhau,
do to thnh vm l c nhiu cnh.
Chi ngn c tc dng km hm s pht trin ca cc chi bn, nn khi mt chi ngn,
chi nch s pht trin. Trc hp c xem nh l s ghp chi t nhin.
137/303
S cc kiu phn nhnh ca chi: A. Lng phn u, B. Lng phn khng u, C. Trc
phn i, D. Chi bn mc i, E. Chi bn mc cch, F-H. Trc hp
138/303
139/303
- C nht nin (annual) khi cy t lc mc cho n khi ra hoa v kt tri cng kt thc
lun i sng ca cy trong mt ma sinh dng. V d: s lch, la, bp, ma.
- C nh nin khi cy sng hai nm vi nm u ch pht trin cho l gn gc thn, thn
mang hoa v qu s xut hin nm th hai v sau cy s cht i. V d c rt
- C a nin nh c may c thn ngm bn di t sng nhiu nm, phn thn trn mt
t hng nm s cht i. Chi mi pht trin t thn ngm s mc thay th cho thn
cht. nhng vng nhit i, cc chi trn mt t c khi khng b cht i m thng
xuyn c pht trin t thn ngm. V d: c mc, c may, c g, c c.
140/303
* Thn r khi thn bng, thng rng phn lng v c phn mt. Cc thn ny
thng gp h Ha bn (Poaceae).
b. Thn b (Stolon)
Thn mc nm b trn mt t phn gc, nhng phn ngn li vn ln: thn b
vn thng nh rau du (Alternanthera sessilis), rau ng (Enhydra fluctuans), rau khc
(Gnaphalium). Thn b thng c r bt nh mc cc mt ca thn nh rau m, rau
mung
c. Thn leo
Hay dy leo l thn mc nhng khng t ng c m phi ta vo gin, tr hay leo
qun trn nhnh cc cy khc. Thn leo c dng mt ng qun xon quanh mt gi
th. Ta phn bit:
* Thn t leo (dy leo) c th l thn leo g hay thn leo c, do chnh thn ca n
qun xon vo gin leo; c th qun bn phi nh c t, c nu trong h C nu
(Dioscoreaceae) hoc qun bn tri nh mng ti (Bsella rubra), sn dy (Pueraria).
* Thn leo nh tua cun (tendrils), cc vi chm vo gi th v qun xon vo . Ta
phn bit cc loi tua cun:
- Tua cun tng ng vi nhnh nh h Nho (Vitaceae), h Bu b (Cucurbitaceae).
- Tua cun c th l cht l nh my nc (Flagellaria), my (Calamus)
- Tua cun c th l l ph nh u Petit Pois c th l cung l, b l nh dy
kim cang (Smilax).
141/303
142/303
* Gai c khi l nhng chi rt ngn c tn cng nhn. Gai thng mc trong nch l, c
th n c nh chanh, bi hoc phn nhnh b kt (Gleditschia australis).
* Tua cun do cnh c th bin thnh v tua cun c th phn nhnh hai hay ba ln nh
h Nho (Vitaceae), h Bu b (Cucurbitaceae), tua gai cy my (Calamus).
* Gi thn trn mt t c th c hnh thnh t chi nch hoc t nhng phn
thn, t chi bn, gc thn hay hon ton t thn rt ngn. Mt s dy leo nh c t
(Dioscorea esculenta) c gi thn pht trin t mu v gc cung l. Nhiu cy h Lan
(Orchidaceae) c gi thn l nhng phn thn dy ln, phn chi ngn b tiu gim i v
ch mang mt hai l pht trin bnh thng, chi mi li c hnh thnh t nch vy
gc gi v kt thc bng mt gi na. Nh vy c mt thn mnh ni nhau trn mang
nhiu gi c l tn cng.
144/303
145/303
146/303
Chi ng
Nhiu chi nch trng thi ngh khng thi hn c khi nhiu nm; l chi ng. Khi
chi ng b ct b hay cht i th chi ng mi pht trin. Chi ngn c tc dng km
hm chi nch, khi ct b chi ngn c ngha lm thay i cn bng auxin ca chi ng,
tc dng km hm b loi b, chi ng thc dy v tr hoa.
S phn nhnh ca chi
Thn sinh trng thng ko theo s phn nhnh. Cnh pht trin t chi nch ca thn
chnh gi l cnh bn hay cnh cp I; cnh cp I c cu to v pht trin cng ging thn
chnh c ngha l cng c chi ngn v chi nch. Cc chi nch ny cng pht trin v
cho ra cnh cp II, cnh cp III
S phn nhnh l c trng mang tnh quy lut cho cc nhm phn loi. Ngi ta phn
bit cc kiu phn nhnh sau:
Phn nhnh lng phn
nh sinh trng phn lm hai nh mi v mi nh li pht trin v tip tc phn i.
Nu cc nhnh bn pht trin ng u nh nhau, ta c s lng phn u; nu cc
nhnh bn pht trin khng u, ta c s lng phn khng u.
S lng phn thng gp thc vt bc thp nh to, nm, a y v mt s t thc vt
bc cao cha tin ha.
Phn nhnh n phn
Trc chnh pht trin thng xuyn do nh ngn c khi sut i sng ca cy, cnh bn
cng pht trin tng t. y thn chnh pht trin ln ln nhiu hn cc cnh bn v
to nn thn cc cy g thng thng v cao. Kiu ny thng gp cc cy g ln nh
si, d, thng
Trc hp
Chi ngn hay chi bn ca thn sau mt thi gian b cht i hoc khng sinh trng
na v ti y chi bn pht trin thay th chi ngn, trc chnh nghing sang mt bn.
Chi bn pht trin thng ng nh l tip tc s sinh trng ca thn chnh. Cnh bn
ny cng sinh trng ging thn chnh v lp li Nh vy, trong trng hp ny, thn
chnh rt ngn v trc dc l tp hp ca nhiu cp cnh bn lin tip thay th cho nhau,
do to thnh vm l c nhiu cnh.
Chi ngn c tc dng km hm s pht trin ca cc chi bn, nn khi mt chi ngn,
chi nch s pht trin. Trc hp c xem nh l s ghp chi t nhin.
147/303
S cc kiu phn nhnh ca chi: A. Lng phn u, B. Lng phn khng u, C. Trc
phn i, D. Chi bn mc i, E. Chi bn mc cch, F-H. Trc hp
148/303
149/303
- C nht nin (annual) khi cy t lc mc cho n khi ra hoa v kt tri cng kt thc
lun i sng ca cy trong mt ma sinh dng. V d: s lch, la, bp, ma.
- C nh nin khi cy sng hai nm vi nm u ch pht trin cho l gn gc thn, thn
mang hoa v qu s xut hin nm th hai v sau cy s cht i. V d c rt
- C a nin nh c may c thn ngm bn di t sng nhiu nm, phn thn trn mt
t hng nm s cht i. Chi mi pht trin t thn ngm s mc thay th cho thn
cht. nhng vng nhit i, cc chi trn mt t c khi khng b cht i m thng
xuyn c pht trin t thn ngm. V d: c mc, c may, c g, c c.
150/303
* Thn r khi thn bng, thng rng phn lng v c phn mt. Cc thn ny
thng gp h Ha bn (Poaceae).
b. Thn b (Stolon)
Thn mc nm b trn mt t phn gc, nhng phn ngn li vn ln: thn b
vn thng nh rau du (Alternanthera sessilis), rau ng (Enhydra fluctuans), rau khc
(Gnaphalium). Thn b thng c r bt nh mc cc mt ca thn nh rau m, rau
mung
c. Thn leo
Hay dy leo l thn mc nhng khng t ng c m phi ta vo gin, tr hay leo
qun trn nhnh cc cy khc. Thn leo c dng mt ng qun xon quanh mt gi
th. Ta phn bit:
* Thn t leo (dy leo) c th l thn leo g hay thn leo c, do chnh thn ca n
qun xon vo gin leo; c th qun bn phi nh c t, c nu trong h C nu
(Dioscoreaceae) hoc qun bn tri nh mng ti (Bsella rubra), sn dy (Pueraria).
* Thn leo nh tua cun (tendrils), cc vi chm vo gi th v qun xon vo . Ta
phn bit cc loi tua cun:
- Tua cun tng ng vi nhnh nh h Nho (Vitaceae), h Bu b (Cucurbitaceae).
- Tua cun c th l cht l nh my nc (Flagellaria), my (Calamus)
- Tua cun c th l l ph nh u Petit Pois c th l cung l, b l nh dy
kim cang (Smilax).
151/303
152/303
* Gai c khi l nhng chi rt ngn c tn cng nhn. Gai thng mc trong nch l, c
th n c nh chanh, bi hoc phn nhnh b kt (Gleditschia australis).
* Tua cun do cnh c th bin thnh v tua cun c th phn nhnh hai hay ba ln nh
h Nho (Vitaceae), h Bu b (Cucurbitaceae), tua gai cy my (Calamus).
* Gi thn trn mt t c th c hnh thnh t chi nch hoc t nhng phn
thn, t chi bn, gc thn hay hon ton t thn rt ngn. Mt s dy leo nh c t
(Dioscorea esculenta) c gi thn pht trin t mu v gc cung l. Nhiu cy h Lan
(Orchidaceae) c gi thn l nhng phn thn dy ln, phn chi ngn b tiu gim i v
ch mang mt hai l pht trin bnh thng, chi mi li c hnh thnh t nch vy
gc gi v kt thc bng mt gi na. Nh vy c mt thn mnh ni nhau trn mang
nhiu gi c l tn cng.
154/303
Cu to ca thn
CU TO CA THN
Cu hi: 1. Th no l s chuyn ho hng tm v s chuyn ho ly tm?
2. Bao mu trng bn ngoi ca "rau nht" hnh thnh t u?
Cu to s cp
Thn Song t dip
Thn c i xng qua mt trc v chia lm hai min: min v mng, min tr trung tm
dy v quan trng hn.
155/303
157/303
158/303
159/303
Thn c nhiu cnh dc xen k vi rnh. Lt ct ngang thn c nhiu o hay bng trong
c bng trung tm gia thn to, bng di rnh nh nm trong nhu m v, gip vi
m dn truyn l bng di cnh nh hn c. Trong nhu m v, di cnh dc l khi
giao m, di rnh l lc m hnh hng ro cha lc lp. Ni b rt r. Trong trung trc
c nhu b mch g, mi b libe g xp chng cht, g chuyn ha ly tm v chu vi.
cc g ni mch tin mc, t bo tan i v bng di cnh c thnh lp.
160/303
Cu to th cp ca thn
CU TO TH CP CA THN
Cu hi: 1. Lm th no phn bit c r hay thn trong cu to th cp.
2. Gii thch vng hng nm v m t cu trc chnh b mt ca vng hng nm.
3. "V" cy c hnh thnh nh th no thn cc cy g? Phn v cy c lt ra
gm cc thnh phn no?
S sinh trng th cp ca thn Song t dip
Hu ht thc vt c mch tng trng ng knh (b dy) cng nh chiu cao. S tng
trng th cp to ra chiu dy ca thn v r, v th c th th cp ca thc vt bao
gm cc m th cp c to ra trong sut s tng trng ng knh ca cc c quan
ny. Cc m phn sinh bn c nhim v trong s tng trng th cp ny gm: tng
tng mch (tng tng libe g) v tng tng v (tng sinh bn) to ra v cng rn thay
th lp biu b ca thn v r. Tng pht sinh mt s cy song t dip thn c khng bao
gi hot ng cng nh khng bao gi to thm g th cp hay libe th cp; nhng
cy ny, tt c cc m u l m s cp.
S sinh trng th cp xy ra trong tt c cy Ht trn; cy Ht kn sinh trng th
cp c hu ht cc loi song t dipp, nhng him khi c cy n t dip.
S sinh trng th cp ca thc vt l iu l th: cy "tule" cch nay 2000 nm
Oxaca - Mexico c chu vi 45m nhng ch cao 45m, cy Sequoia Bc California cao
hn 100m nhng ng knh thn ch c 7m. S pht trin th cp ca cy cung cp
nhiu sn phm nh cao su, chewing gum, nha cy, ba carton, si nhn to, thc n
gia sc tng hp, vt liu lm kem 19% loi cy c g th cp cho giy.
Tng tng libe g (Vascular cambium)
Hnh thnh t t bo nhu m c kh nng phn chia v t bo lm nhim v m phn
sinh. S chuyn i ny xy ra nhng t bo gia g s lp v libe s lp ca mi b
mch, sau tng tng ni gia cc b g li vi nhau v cui cng l mt vng tng
tng lin tc. Tng tng libe g hot ng cho ra bn ngoi l libe hu lp v cho vo
trong l g hu lp; c cu hp lp ny xp thnh dy xuyn tm hay nh hng theo
tia; nh tng tng m ta c h thng dn truyn lin tc.
161/303
Tng tng mch c th cho rt t libe hay ch cho ra g m thi; vi loi tiu mc hay
thn c c tng tng khng lin tc nn ch c nhng on tng tng trong b nh
h Bu b (Cucurbitaceae), h Cc (Asteraceae)
vng kh hu n ha, s sinh trng th cp trong cy lu nin b gin on mi nm
khi tng tng mch tr nn "ng" sut ma ng; khi s tng trng th cp bt u
tr li vo ma xun, qun bo u tin v thnh phn mch thng pht trin c ng
knh tng i to vi vch t bo mng hn so vi g th cp c hnh thnh trong
ma h; v th thng c th phn bit r rt g ma xun vi g ma h vng tng
trng hng nm trong lt ct ngang. Ranh gii gia vng tng trng ca nm k tip
nhau thng d nhn thy, do c th gip chng ta c tnh tui ca cy bng cch
162/303
m cc vng . S sinh trng trong vng ny l s sinh trng theo ma hay s sinh
trng hng nm.
Libe th cp nm bn ngoi tng tng mch thng khng tch ly hng nm nh g
th cp, do khi libe th cp gi cng vi tt c m pha bn ngoi n s c tch ra v
"lt" ra khi thn cy nh l "v".
mt s cc cy gi, do c nhiu thay i v vt l v ha hc xy ra trong g th cp
gn gia thn do cc t bo nhu m cht i, cc sc t resin, tanin hay cht gum lp y
khong trng gia cc t bo; khi cc t bo g "gi" khng cn dn truyn m ch
gi vai tr chng cho cy, phn ny lc s c gi l "li" (heartwood) ca cy
khng hot ng, phn pha ngoi vn cn hot ng c gi l dc (sapwood). Phn
ty m mu hn phn dc v cy vn c th sng bnh thng nu phn li b mt i
nhng cy s b yu i.
Tng tng sube nhu b / tng tng bn (Cork cambium)
Sut s sinh trng th cp, biu b c c thay th bi m che ch mi sinh ra t
tng sinh bn, mt loi m phn sinh c dng hnh tr hnh thnh u tin ngoi v
ca thn, r. Lp t bo bn ngoi ny thng c ph mt lp sp suberin trong vch
t bo, t bo b bao ph hon ton bi suberin s b cht i. l s cht m t bo bn
trng thnh t ti v hon thnh nhim v nh l mt ro chn gip bo v thn
khi tc hi vt l v cc tc nhn gy bnh.V bn l lp sp nn ng thi n cn ngn
cn s mt nc t thn.
Nhng lp t bo bn, tng tng bn, lp lc b hp li lm thnh lp chu b hay lp
v ngoi (outer bark) bo v c th th cp ca thc vt thay th lp biu b ca c th
s cp; lp v trong (inner bark) l m libe th cp. T "v cy" bao gm tt c cc lp
m bn ngoi cho n lp tng tng mch. Khng ging vi tng tng mch, tng
tng bn c hnh tr v c nh v kch thc; sau vi tun to thnh lp bn, t bo
tng tng bn mt hot tnh ca m phn sinh v n gi li t bo v bit ha thnh t
bo bn. S m rng ca thn lm lp bn b tch ra. Tng tng bn mi tip tc c
thnh thnh lp s nm su hn bn trong.
M libe th cp non nht bin i tr thnh tng sinh bn c nhim v trong s chuyn
ch ng; m libe th cp gi hn nm bn ngoi tng tng bn s cht v gip bo
v thn cho n khi n lt ra khi lp v sut ma tng trng th cp.
163/303
164/303
165/303
S tin ha ca tr
S TIN HA CA TR
L s hnh thnh v pht trin ca m mch, gm cc giai on:
C tr
L tr n gin nht gm c v v trung tr. Trong trung tm ca trung tr c mt g
chim gn nh hon ton, s chuyn ha ca g m m khng nh hng, bao quanh
g l libe dy u. Libe ch c cc t bo nhu m libe m khng c ng sng cng khng
c ni b v v tr. Tr nguyn cn gi l tr n. y l c cu c l nht m ta ch
gp cc a khai ca k Devonien h Rhyniaceae, cn gp nhng cy c mch bc
thp.
S tin ha ca cc kiu tr: 1.C tr; 2. Tinh tr; 3. Tr di; 4. Qun tr n; 5. Phn tr;
6. Qun tr kp; 7. Tr mng; 8. Phn tr; 9. Tr ta
166/303
167/303
Thuyt th hai
Cc b libe v b g u chia lm hai, cc nhnh g s quay mt gc 180o v hp vi
1/2 b libe c chia i; v th y s b libe g thn s gp i s b libe g
r.
168/303
B g v b libe phn i
Thuyt th ba
Cc b libe chia lm i v di chuyn v hai hng, b g ti ch quay mt gc 180o
hp vi hai na b libe cnh nhau to b mi. S b libe g thn v r bng nhau.
B libe phn i
169/303
Thn pht sinh t chi ngn trong vng nh sinh trng ngn thn, ngn chi v ngn
r. Vng ny bao gm nhng t bo ca m phn sinh ang phn chia v c nhng t
bo khong cch xa vi m phn sinh ngn.
170/303
171/303
172/303
xc nh l m phn sinh ca chi nch xut hin trc tip t m phn sinh ngn ca
trc chnh hay l t phn m phn ha ca lng.
173/303
S thch ng ca thn
S THCH NG CA THN
Cu hi: 1. Khoai ty l thn c, khoai lang l r c. Hy gii thch s khc nhau gia
chng.
2. Lit k, m t cu to v nhim v ca 4 loi thn bn di t.
3. Anh (ch) hy gii thch c cu thn ca cy chui.
Thch ng hp thu nh sng
Thn mc t trn cao l c th hp thu nh sng v cy c khi cao n hng trm mt
nh Sequoia, Eucalyptus Trong rng, cc dy leo d c thn mm yu vn c th
trn cao nh s trn hay b trn nhnh cc cy i mc khc. Cc cy mc trn ny
c th rt di nh mt s nhng dy u c th di t 300 - 500m; thn ca cc dy ny
c mch g rt to, s dn truyn mau l v nha nguyn c a i rt xa.
Cy ph sinh
L cy sng t tc trn cy khc, c c tnh ca nhng cy sng trong vng kh vi kh
khu d ng li, lp cutin bn ngoi lp t bo biu b ca thn v l thng rt dy,
thn ngn li, l c khi teo mt hay bin thnh gai nhn; hoc bn ngoi thn c nhiu
lng dy bao ph nh nhiu loi rng, hoc thn c l rng vo ma kh. Nhiu loi
rng c thn l c vai tr hp thu nc nui cy; ta phn bit:
* Cy tin ph sinh gm nhng cy sng hon ton ph sinh nh ru, Drymoglossum,
nhiu phong lan
* Bn ph sinh khi cy sng ph sinh lc nh, cy ln ln th sng c lp (gi ph
sinh). V d: nhiu loi da (Ficus).
* Tch ph sinh khi cy c nhiu hnh th c sc: r nhiu v lm thnh bng
thm v gi nc ca nhiu loi rng v lan; l lm thnh nhng bu hng nc
v mn nh Rng rng (Plarycerium), Rng ui phng (Drynaria), Aglaomorpha,
Dischidiarafflesiana.
* H cn ph sinh khi cy ch cn r mc vo cy ch hay c khi bin i mt; chnh l
c vai tr hp thu nc v mui khong cho cy.
174/303
Thch ng vo kh hu kh v nng
Mt s thc vt sng vng sa mc v bn sa mc, l l mt tr ngi cho thn v hp
thu qu nhiu sc nng v lm mt nc. Cy thng thay i thch nghi:
- L t t nh li v thn s cha lc lp, gp Mc tc (Equisetum), Phi lao
(Casuarina), Allocasuarina, Xc pho (Russelia) l rt nh mc vng quanh mt
(dip chi = cladode) v thn mu xanh v cha nhiu lc m hnh hng ro. Nhiu cy sa
mc thuc h Xng rng (Cactaceae) nh xng rng vt (Opuntia) hon ton khng
c l. Cy thn mp ca h Thu du (Euphorbiaceae) khng cn l v nhim v ng
ha hon ton do thn; cc thn ny hoc dp ra nh Qunh hoa (Epiphyllum) hay
c nhiu kha nh Xng rng (Euphorbia antiquorum) c nhiu t bo nhu m d
tr nc nm trong vng v, Long ct (Cereus) Biu b ca cc cy ny thng c
nhiu lp v bn ngoi c bao ph bi lp cutin dy.
- Lng ngn li, thn tr nn ln do tc ng trc tip ca nhit cao; l s khc
bit ca nhit ti a ban ngy v ti thiu ban m ca nh sng mnh. Nightingale
cho rng nhit cao lm cho tng tng libe g mau hot ng.
Thch ng vo kh hu c ma
V phng din sinh l, ma lnh tng ng vi ma kh v nc ong li v s hp
thu nc tr nn kh. Cy c thch ng bng nhiu cch:
- Cy i mc v cy tiu mc c l rng vo ma ng hay ma kh nh phng v,
cao su, bng lng, gi t
- Nhiu cy thn c chng chu thi tit bng c. Vo ma thun hp, thn mang
nhiu l, cy ng ha, sinh dc v ng thi tch cha tr liu trong cc c quan
mc di t; vo ma khng thun hp, l ri i v cy sng chm li hoc vi cn
hnh (rhizome) nh ngi hoa (Canna), c ng (Panicum repens) thn c nh na
(Taccaleontopetaloides), c c (Cyperus rotundus) hay bng hnh nh hnh (Lilium)
175/303
176/303
177/303
Cc kiu chp l 1. Chp di xon; 2. Chp nhn ko di; 3. Chp nhn hot; 4. Chp c gai
nhn; 5. Chp nhn; 6. Chp t; 7. Chp trn; 8. Chp bng; 9. Chp lm; 10. Chp hai thy
178/303
Cc kiu gc l 1. Hnh tim; 2. Hnh thn; 3. Hnh mi tn; 4. Hnh mi kch; 5. Gc lm; 6. Gc
trn; 7. Gc nhn; 8. Gc ko di; 9. Gc bng; 10. Gc c tai; 11. Gc bt i
Cung l
Phin l c nh vo thn nh cung l. i a s thc vt c hoa, cung l c
xem l phn ca l; hnh dng, kch thc v nhiu c tnh hnh thi khc nhau c
trng cho cc n v phn loi khc nhau. V d: l bi c cung hnh cnh, cung
hnh cnh cng thy cy ry leo (Pothos scandens) do l km dnh li m thnh.
179/303
180/303
B l
B l l phn thp nht ca phin l, khi l khng c cung th y ca phin l m rng
thnh phn dp m ly thn. B l dng nh l vo thn, lm ch da cho l, ngoi
ra n cn gip bo v chi ngn ca cy, bo v bng ang hnh thnh v cc phn di
ca lng ni c m phn sinh lng.V mt gii phu, b l khng khc phin l v n
cng tham gia vo s quang hp.
L c l b gi l l m, thng gp cc cy n t dip. h Ha bn, b l rt cao
lm thnh mt ng bao trm ly nguyn c lng; dy my cng vy.
chui, ti ty,b cc l m vo nhau v lm thnh mt tr ng trng nh thn: l
thn gi kh sinh. B l thng t pht trin cy song t dip, ch gp mt vi h nh
rau cn cm, carrot.
181/303
182/303
S phn gn l
Gn l l h thng cc b mch i t thn tip tc vo l, s phn b cc b mch trong
phin l l s phn gn l v tp hp tt c cc gn l gi l h gn l. L c th c mt
gn, hai gn hay nhiu gn
Phin l c mt gn
Thng gp cc l c dng hnh kim nh l ca thng, ru, c thp bt
Gn l song song
L c tnh ca phin l nhiu cy n t dip, cc gn song song thng c ln gn
bng nhau v chy dc theo l; cc gn dc ny c th c ni nhau bng nhng gn
nh, mnh hn. V d nh ma, la, lan Ta c th xem l gn song song nh l l
ch gm c mt gn chnh nhng gn chnh ny dp nh b cn ra nn cc b ca n xa
nhau v gia cc b l dip nhc.
l k (Livistona), tht lt (Borassus), mt ct (Rhapis) gn chnh nh b xe ra
mt im nn l gm nhiu l ph bc x.
Gn hnh cung cng c xem l thuc kiu gn song song; gp cy song t dip nh
m (Plantago).
Gn l hnh mng
Thng gp cy song t dip, cc gn l c kch thc to nh khc nhau v to thnh
mng phn nhnh lin kt vi nhau. Trong h gn hnh mng, nhng gn ln thng ni
ln mt di, cc gn nh hn thng chm trong m ca dip nhc. Ty theo cch
sp xp ca cc gn ln trong phin l m h gn ny c chia:
* Gn hnh lng chim c gn gia to nht hay cn gi gn chnh; t gn gia phn ra
hai hng gn ph hai bn song song nhau, i nhau tng cp hay so le nhau.
* Gn hnh chn vt vi cc gn chnh ln c kch thc gn bng nhau xut pht t
gc ca phin l v ri nhau i v mp ca phin l, trng ging cc ngn chn vt. V
d gn l u , khoai m
* Gn hnh lng c cung l thay v gn ba phin l li gn gia phin l nh l
sen, sng Cc gn chnh i t gia l v ta trn ra mp ca phin l.
Trong h gn l hnh mng, h gn lng chim c xem l kiu khi sinh, v
trong mi trng hp, gn phn ti mp phin l c xem l kiu nguyn thy.
183/303
Cc kiu phn gn l
Cc kiu l
L n (simple leave)
Khi cung l ch mang mt phin duy nht; ty theo ba phin l, ta phn bit:
* L n nguyn khi ba phin l nguyn, trn lng nh l bng giy, hay c rng nhn
nh bp (Hibiscus) hay rng trn
* L c thy khi mp l c khuyt su cha n 1/2 k t ba phin l n gn chnh: l
thu du, l nho
* L phn thy / x thy l c khuyt su hn 1/2 phin l nh l mng b (Bauhinia
purpure)
* L x thy khi cc khuyt n su vo cho n gn hoc st vi gn gia ca l nh
l u
184/303
185/303
L kp (compound leave)
Khi cung chnh chia thnh nhiu cung ph nh, mi cung ph mang mt l ph hay
l cht (leaflet). Ty theo cch sp xp ca l cht trn cung chnh m ta phn bit:
* L kp n gin nht l l kp c 2, 3, 4 l cht v c gi l l kp hai nh l
mng b (Bauhinia yunnanensis), l kp ba l me t (Oxalis), l kp bn gp l cy
lc (Arachis hypogea).
* L kp lng chim khi cc l cht sp hai hng hai bn cung chung c th mc i
nhau hay mc cch trn cung chung .
- L kp lng chim chn khi tn cng ca cung chung c hai l cht, gp mung.
- L kp lng chim l khi cht cung l chung mang mt l.
- L kp hai ln khi cung chnh mang hai hng cung ph v cung ph ny li mang
hai hng l ph; c th chn hoc l. V d nh l phng (Delonix regia), l keo giu
(Leuceuna glauca).
- L ba ln kp c cung (sng) chnh mang hai hng cung ph, trn cung ph ny
mang hai hng cung ph bc ba nh hn v trn mang cc l ph. V d rng,
xoan (Melia azedarach)
* L kp hnh chn vt khi cc l ph (l cht) ta ra ti mt im t cung chung. S
l ph thay i ty loi: 3 cao su, 5 - 7 gn, 7 trm (Sterculia foetida)
186/303
Trng hp c bit
* Nhiu cy h Cam (Rutaceae), l do ba l ph, gia mi l ph v cung c mt ngn
(t); cam, qut, l c dng l n v c t cung; ngi ta cho y l l kp tr
thnh l n v l ph teo mt. Ta gi l kp do mt l ph.
187/303
188/303
189/303
Tin khai l
Trong chi, cc l non s xp li v sp xp th no chon t ch nht. Cch sp t
ca l non l tin khai l. Tin khai l l tnh cht c trng trong phn loi v c
chia:
* Phng khi l non xp phng hay gn phng; gp nhm song t dip nh trc o, c
ph, li tru (Tabernae montana)
* Xp dc khi l gp xp thnh hai dc theo gn chnh nh Plumeria
* Xp ngang khi l gp xp theo hai ln ngang nh Liriodendron
* L bp gp i khi l non gp np thnh hnh ch V hoc ch U theo gn gia nhng
cng c th gp i v hng ra ngoi thnh hnh ?. V d cc, u, bc h v nhiu
cy n t dip nh li ng, la
* Nhn khi l xp nhiu ln, gp da, cau
* Qun khi hai bn dip nhc qun li nh mai, hay qun trn nh chui, gng hoc
qun ngc khi ba phin qun ra ngoi nh trc o (Nerium), ngh (Polygonum)
ui mo khi qun nh ui mo, gp rng, Cycas
* Cun ngoi khi hai mp l ca phin cun v pha ngoi v tri li l cun trong;
cun t su khi l non cun li thnh mt ng xon kiu t su.
Tin khai l c th thay i theo s pht trin ca phin l.
190/303
S tin khai l
191/303
C th pht sinh ca l
C TH PHT SINH CA L
t vn : S tng trng ca cc chi xy ra nh th no? Vy chi c nhim v g
trong s
tng trng ca chi?
S hnh thnh v pht trin ca l
L pht trin nh sinh trng. Cc u khi sinh c hnh thnh trong qu trnh pht
trin ca mm l m phn sinh ngn. Sau khi l c hnh thnh trn nh chi th
s sinh trng tip tc v sau ph thuc vo s phn chia t bo v s tng cng kch
thc ca chng. mt s loi c, mt s cy g, s sinh trng tin hnh lin tc cho
n khi cy c kch thc cui cng.
192/303
L cy song t dip
S pht trin ca l cy thuc l qua cc giai on A-C. Lt ct ngang qua mp phin l non; D.
Lt ct dc gia mm l.
193/303
S thnh lp vng gy rng cng do A.I.A. khi nng thp, v khi nng A.I.A. cao
s ngn cn s rng l. S phun A.I.A. vo l c p dng gi cho l trn cy thm
mt thi gian nhm nui tri tt hn.
194/303
Cu to ca l
CU TO CA L
t vn : V sao gi cy C3, cy C4 v cy CAM? Hy phn bit chng.
Cu to l cy song t dip
Phin l
Ct ngang phin l song t dip, ta thy gn chnh gia v hai bn l dip nhc vi cc
gn ph. Cu to gm:
* Biu b lm thnh mt lp t bo xp kht nhau khng cha o, trong t bo khng
cha lc lp tr rng v vi cy sng ni m thp; tuy nhin nhiu cy, trong t bo
biu b c cha dip lc t hay cc sc t khc. V mt hnh dng v kch thc, t bo
biu b hai mt l khng ging nhau, thng t bo biu b mt di l nh hn v
vch t bo cong hn, t bo biu b mt trn l c hnh dng u dn hn v vch t bo
thng hn. h Tiu (Piperaceae), h Mui, h Da (Moraceae), biu b do nhiu tng
t bo.
Bn ngoi t bo biu b mt trn c bao ph bng lp cutin dy hn so vi mt di
l, nhng mt di l nhiu lng che ch hn mt trn. Bn ngoi biu b c th c thm
lp sp.
Thng s kh khu biu b trn l t hn, cy c phin l nm ngang th s kh khu
mt di nhiu hn, cy mc thng nh l cy khuynh dip (Eucalyptus) c s kh khu
hai mt l tng ng nhau; tri li, cy c l ni th kh khu ch c mt trn l v
l chm hon ton trong nc th khng c kh khu.
* Tht l / dip nhc (mesophyll) l m c bn ca tht l; gm cc t bo nhu m cha
lc lp cn gi l lc m, ni y din ra hu ht qu trnh quang hp ca cy. Thng
c hai loi lc m:
- Lc m hnh hng ro (palisade mesophyll) gm nhng t bo xp kht nhau theo
hng thng gc vi b mt t bo biu b trn. C th c t mt n vi lp lc m
hnh hng ro, thng lp t bo bn ngoi di hn cc lp trong. Nhim v ch yu ca
lc m hnh hng ro l hon thnh chc nng quang hp, khi lng lc lp tp trung
trong m ny chim khong 80% hay nhiu hn.
- Lc m khuyt/lc m xp (spongy mesophyll) nm bn di lc m hnh hng ro,
gm vi lp t bo lc m xp cha khuyt hay bng ni CO2 khuch tn t do. Lc m
195/303
Cu to ca l cy n t dip
L cy n t dip thng khng c cung l; cc gn l khng phn gn chnh v gn
ph m cc gn l xp song song theo trc dc ca phin l vi kch thc tng ng
nhau. C cu ca phin l thng ng din vi mt loi lc m; cng gm biu b trn
v di ging nhau vi cutin dy v c nhiu khi khu, dip nhc thng ch c mt
loi lc m hoc lc m hnh hng ro hoc lc m o vi hnh dng t bo bin thin;
m dn truyn gm cc b g v cc b libe chng cht nhau vi b g trn v b libe
di. C lp t bo nhu m lm thnh bao (bundle sheat) bao quanh b mch. Cng
m lm thnh m nm ngay trn v di b libe g.
197/303
198/303
Dy t hng
200/303
Cy tm gi
201/303
202/303
Yu cu i vi sinh vin
Sau khi nghin cu bi ny, bn c th:
- Nu v m t c mt s cu to c s sinh sn sinh dng.
- Nhn xt v s chit v ghp cy l phng thc sinh sn sinh dng nhn to.
- Phc tho mt hoa b dc ca mt hoa song t dip v hoa n t dip, trn ch
thch cc cu to sau: cung hoa, hoa, l i, cnh hoa, ch nh, bao phn, bu non,
vi nhy, nm.
- Cho c bn tm tt v s hnh thnh v pht trin ca: ht phn, ti phi v non.
- Phn bit c hin tng t th phn v s th phn cho.
- Nu v so snh c s thch nghi ca s th phn nh cn trng v s th phn nh
gi. Cho v d v cc tc nhn ca s th phn.
- nh ngha cc thut ng sau: hoa, tm b, tin khai hoa, hoa t nh phi.
203/303
204/303
206/303
207/303
208/303
+ Cu hnh mc trn pht hoa hay trn hoa gi l sobole. Globba c mt khi trn
trng mc nch mi l hoa; Cyperus alternifolius trng lm king, nch l hoc cho
ra cu hnh hoc cho ra hoa.
Cc hnh thc sinh sn sinh dng nhn to
Nh vo nhng c tnh hay c quan sinh sn sinh dng t nhin ca cy, nh trng
trt p dng trng hay to cy mi. Cc hnh thc nh sau:
* Gim cnh l hnh thc sinh sn c nhiu ngha trong thc t. Trong t nhin, cc
phn khc nhau ca c th thc vt c kh nng ti sinh thnh cy mi v ngi ta da
vo kh nng ny p dng vo thc tin trng cy mt cch nhanh nht.
Khi ct ri mt c quan hay mt b phn ca cy em cm xung t, gp iu kin
thun hp s mc r v hnh thnh cy mi.
- em gim cnh ca nhng cy STD, chi pht trin tn cng pha trn ngn v r
pht trin di gc nh tnh hng cc ca thc vt; ngoi ra, cng cn k n nhng
cht kch thch sinh trng c tc dng trong vic hnh thnh nn r ph v chi.
Chi ca cnh gim c pht trin t cc chi nch, chi ph, hoc do chi ng thc
dy v ny mm. Chi mm cng c th c pht trin t m mi
209/303
210/303
ca thn hoc m callus (callus l khi nhu m khng c hnh dng nht nh, gm
nhng t bo kh ln c sp xp ri nhau, c hnh thnh do t bo nhu m phn
ct hay t tng tng). M callus c hnh thnh khi cy b thng hay trong sinh sn
dinh dng.
thn non, r ph thng c pht sinh t v tr, thn gi th t tng pht sinh.
Trong cnh gim, s hnh thnh chi thng d dng xy ra tng sinh bn, cn r tr
th t tng tng libe g.
- Ct tng khc r ra em gim, trn r pht trin nhng chi ph. Trong thin
nhin, chi sinh ra trn r tng i t, ch gp cc cy g. C th p dng cho cc cy
mn, to, ch l king, long no, hoa hng, thu du
Thng ngi ta ct r bn cp I mt on di khong 10 - 20cm em dp xung ch
t m; chi ph c hnh thnh r ln hn thn v trong c hai trng hp, chi
u c xut hin t m phn sinh c to thnh t cc nhu m libe trong b libe
non. Tnh hng cc s gim cnh bng r cng c xem l kt qu tc dng ca
Auxin, cht ny c vn chuyn ti phn ngn ca r. Nng cao ca Auxin to kh
nng hnh thnh r, nng thp ca Auxin s pht trin chi.
- Nh kh nng hnh thnh chi v r, l b ct ri khi c th m em gim c th
hnh thnh chi v r, tuy nhin mc ny khng ging nhau cc cy khc nhau.
Nhiu loi thu hi ng (Begonia) chi d dng hnh thnh trn c cung ln phin l.
cy thuc bng (Kalanchoe pinnatum) cy con hnh thnh ti ch lm ca mp l khi
l ri xung t, rt thng gp cy con mc khi l cn trn cy.
- Khi thn, r, l b thng hay b mt vt ct ti mt ch no ; sau mt thi gian di
iu kin thch hp, s xut hin mt phn m li ra mu trng nht hoc vng nht gi
l callus. M callus hnh thnh t b mt ca lt ct v c nhng lp su bn trong, v
t m callus c th hnh thnh nn cc c quan khc nhau ca cy, s xut hin c r v
chi ca cy mi.
V nguyn tc, callus c th c hnh thnh t bt c m sng no ca cy nh nhu
m v, t bo nhu m g; c bit callus c to thnh rt d dng v nhanh t cc m
phn sinh hay cc m chuyn sang trng thi phn sinh, mt phn t tng pht sinh v
v tr. M callus ging nhau tt c cc cy, c cu to t cc t bo nhu m c hnh
dng v kch thc khc nhau, sp xp khng theo mt th t no. Di tc dng ca
kch thch t, m callus hnh thnh nn cc t bo mi, ng thi cc t bo m callus
c tc dng nh ngun d tr cht dinh dng.
* Chit cy l to iu kin cho cnh chit ra r t trn cy m ri sau mi ct ri
khi cy m em trng ch khc; thng c p dng i vi chanh, cam, hoa hng
211/303
Sinh sn v tnh
L hnh thc sinh sn c bit bng mt t bo gi l bo t c sinh ra trong bo t
phng hay ti bo t.
Bo t c th n tng (n) c hnh thnh qua s gim nhim, hoc bo t (2n) khi
mi trng khng thun hp v lc sinh vt n bo hnh thnh bo t vi vch dy,
khi iu kin thun hp bo t s pht trin thnh c th mi.
Phn ln thc vt bc thp nh vi khun, vi khun lam (to lam), mt s to lc, nm,
a y hnh thnh nn bo t bng con ng v tnh. Bo t c th c chin mao chuyn
ng c gi l ng bo t, bo t khng chin mao khng chuyn ng l bt ng
bo t. Bo t c th li trong nc hay c pht tn nh gi.
C nhiu loi bo t cc nhm c hnh thnh bng nhiu cch khc nhau:
- vi khun: khi hnh thnh bo t th cht t bo co li, mt v dy v rn chc c
hnh thnh bn ngoi t bo gi cht nguyn sinh trong iu kin bt li ca mi trng
bn ngoi, bo t c gi l bo t vch dy. Khi iu kin mi trng thun hp, vch
t bo vi khun b ph v s phng thch bo t. Nh vy, mi vi khun ch hnh thnh
mt bo t ging vi t bo hnh thnh nn n v y vic hnh thnh bo t khng
lin quan n qu trnh sinh sn m ch l hnh thc thch nghi tn ti.
- Nhiu to n bo khi hnh thnh bo t th khng c s gim phn, ton b c th tr
thnh bo t nang; to a bo th ch c mt s t bo c bit gi l bo t nang mi
hnh thnh nn cc bo t.
- nm sng trong nc, cc ng bo t c hnh thnh t bo t nang nm trong
nc; nm trn cn, bo t khng chin mao thng c dng hnh cu, bu dc, hnh
lim v c pht tn nh gi.
212/303
- thc vtbc cao, tt c bo t khng chin mao c hnh thnh trong bo t nang.
Thc vt c hoa c bo t l ht phn v bo t nang l ti phn; mt loi bo t khc
l non cu nm trong tiu non chnh l bo t nang.
a s trng hp ca thc vt, trc khi bo t c hnh thnh u c s phn chia
gim nhim. Trong chu trnh sng ca thc vt bc thp cng nh thc vt bc cao u
c s sinh sn v tnh.
Trong s sinh sn v tnh, hiu sut sinh sn rt cao do mt cy cho ra hng ngn hng
vn bo t, th h con ci c sinh ra rt ging nhau v hu nh u lp li nhng c
tnh ca c th m; t c im ny cho thy sinh sn v tnh rt gn vi s sinh sn
sinh dng, v trong c hai trng hp th h con c to thnh ch do mt c th m
tham gia. Do dn n s n iu v t thay i trong th h con ci, chnh v th c
nhiu tc gi gi chung hai hnh thc ny l sinh sn v tnh vi ngha y khng
phn bit cc yu t c ci tham gia trong qu trnh sinh sn.
Sinh sn v tnh ch khc vi sinh sn sinh dng ch c s hnh thnh c quan sinh
sn chuyn ha.
Sinh sn hu tnh
Cu hi: 1. Tn gi cch ca vi thc vt truyn ging bng s sinh sn sinh dng.
2. thc vt c ht, s sinh sn sinh dng c biu hin ra bn ngoi nh th no?
3. Nu ngha ca tin trnh SSHT.
4. S SSHT ca Thng khc vi cy c hoa nh th no?
5. Lit k v m t cc hnh thc SSHT thc vt ni chung. Cho v d ca mi cch
sinh sn .
S sinh sn hu tnh c ngha rt to ln trong qu trnh tin ha ca loi. Hin tng
ny xy ra do s kt hp gia hai t bo sinh sn c tnh c v ci khc nhau, cc t
213/303
214/303
Giao t c hnh thnh trong nhng c quan c bit gi l giao t phng hay giao t
nang c th nm trn mt hay trn hai c th m khc nhau.
C ba hnh thc sinh sn hu tnh.
S giao phi ng hnh / s ng giao
thc vt bc thp, hai giao t c hnh dng, kch thc v s di ng y nh nhau; v
mt hnh thi khng phn bit c giao t c v giao t ci. Hnh thc sinh sn ny
c l, ch gp nhng thc vt bc thp hay nhng to cha tin b.
V d rong lc Ulothrix khi gp iu kin khng thun hp s to giao t. Mi giao
t l t bo trn hnh tri x l khng c vch t bo, c hai chin mao (roi) bng nhau
u gip cho giao t li rt nhanh. S th tinh vi s bo phi trc v s hch phi
sau. Hp t (2n) c vch dy thng sng chm mt thi gian ch iu kin thun hp
s gim nhim cho ra bo t (n), bo t s ny mm pht trin thnh rong mi.
S ng giao to si Ulothrix
215/303
216/303
217/303
218/303
219/303
S sinh sn to lc n bo Chlamydomonas
Ru (Bryophyta)
220/303
221/303
222/303
cy Ht kn
Thc vt hin hoa ch yu ca gii thc vt trn tri t ngy nay. Non nm trong
mt xoang kn do l non khp li. y l c im tin ho cao nht ca thc vt bc
cao. Non pht trin thnh ht nm bn trong bu non pht trin thnh tri sau khi non
c th tinh. Cy ht kn c xem l nhm thc vt c mch tin ha cao nht v mt
t chc c quan dinh dng cng nh v cc hnh thc sinh sn. Giao t thc vt tiu
gim cao ; bo t thc vt chim u th tuyt i v phn b rt rng trong cc iu
kin sng khc nhau.
223/303
Tm li
S pht trin ca bo t thc vt v giao t thc vt mt s nhm thc vt cho thy
giao t thc vt ngy cng km pht trin, bo t thc vt ngy cng pht trin.
- Ru: giao t thc vt c lp v hu ht l thc vt thy c, bo t thc vt ph
thuc trn giao t thc vt v cht dinh dng.
- Dng x: bo t thc vt ph thuc nht thi trn giao t thc vt hnh tim, sau
bo t thc vt c lp khi pht trin vi r, thn v l.
- cy Ht trn v cy Ht kn: bo t thc vt khng bao gi c lp vi giao t
thc vt v giao t thc vt hon ton k sinh trn bo t thc vt.
S pht trin ca th h bo t thc vt lng bi (2n) ngy cng tr nn to ln v rt
tri, trong khi ng thi th h giao t thc vt n bi (n) gim thiu tr nn rt ph
thuc. Trong nhiu to, giai on lng bi ch hin din bng hp t.
Cu hi: 1. Th no l th giao t?Th no l th bo t?
2. Th no l tnh ton nng ca thc vt? Cho mt v d gii thch.
3. Gia cc giai on trong chu trnh sng c mi tng quan no i vi s tin ho
ca gii thc vt ni chung.
4. Khi bn gp cy ru tng, mt tn ca rong, mt cy quyn b, mt bi dng x,
mt cy thng, cy u xanh; chng ang vo giai on no trong chu trnh sng?
224/303
Hoa
t vn
t vn :
1. Trong chu trnh sng ca thc vt c hoa, giai on no l (n), (2n) v (3n)?
Hy gii thch s hnh thnh cc giai on .
2. V sao ong c thng tm n hoa lan th phn? Ti sao cn trng thng
ch th phn cho mt loi thc vt m thi?
3. Ngi v thc vt c hoa u c t bo n tng (n) v t bo lng tng
(2n).Chng c hnh thnh v pht trin c ging nhau khng? Nu khc, hy
nu nhng tnh cht khc bit .
Mt nh ngha n gin v hoa nh sau: "Hoa l mt chi cnh rt ngn, sinh trng
c hn, mang nhng l bin i lm nhim v sinh sn".
Hoa gm cc l i (sepal), cc cnh trng (petal) b nh gm cc nh c / tiu nh
(stamen) mang bao phn (tiu bo t nang) bn trong c ti phn cha ht phn (tiu
bo t), cc l non cn gi l tm b (carpel) hp thnh b nhy ci.
Cu to ca hoa
225/303
226/303
hoa n tnh Gonania lytostacchya var. tonkinensis (B) hoa c, (C) hoa ci
227/303
228/303
Hoa t
Hoa t
Cu hi: Phn bit cc kiu hoa t v hn v hoa t c hn.
Hoa c th mc l loi tng ci mt cht nhnh (s), nch l bc (bp) hoc mc trn
thn bn ngoi l bc (t, c ). gi l hoa c c. Thng nhiu hoa tp hp li thnh
nhm gi l pht hoa v cch sp cc hoa trn trc pht hoa l hoa t.
Trong pht hoa mi hoa c mt l bc ring, mt s cy c l bc chung cho c pht
hoa v gi l tng bao, trong trng hp ny tng hoa ring bit khng c l bc (nh
cc cy trong h Cc, hoa Hoa tn). C khi l bc chung bin i c bit to thnh mt
mo, nh cc cy trong h Cau (Arecaceae), h Mn (Araceae).
Ty theo trc pht hoa c th phn nhnh hay khng m ta phn bit:
Hoa t v hn
Khi cnh mang hoa sinh trng khng hn ch, trc pht hoa khng tn cng bng mt
hoa v cc hoa vn tip tc c hnh thnh; nhng hoa pha ngn l hoa non nht v
th t n ca hoa t di ln trn khi trc pht hoa di hoc hoa n t ngoi vo trong
khi trc pht hoa ngn. Ta phn bit:
229/303
* Khi trc chnh mang hoa di, gi l chm khi cc hoa c cng di gn bng nhau,
gp chm rut, Spathoglottis. Gi(bng) khi cc hoa khng c cng mang hoa; gp
m (Plantago), la m. Khi gi rt dy ta c mt bung nh h Mn (Araceae)
Tn phng (ng) khi cc cng hoa di ngn khng u nhau a hoa ln gn cng mt
mc, gp mai, anh o, kim phng
* Vi trc pht hoa ngn, ta ctn khi trc chnh rt ngn li nn cc cng hoa di gn
nh xut pht t mt im v a hoa ln cng mt mc nh carrot, cn Cc l
bc tp trung quanh gc tn lm thnh mt tng bao. Hoa u hay hoa hnh u khi trc
pht hoa ph ra mang cc hoa khng cng mc st nhau trn nh trc thu ngn li thnh
mt ci u. Gp h Cc (Compositae/Asteraceae),
* Khi nhnh ph ca trc chnh chia nhnh: Tn kp l tn mang tn; gp h
Umbellifereae, cy c ri Chm t tn khi c mt trc di mang chm hay chm t
tn. V d: xoi, mn, Clerodendrum paniculatum, la
Hoa t c hn
Cnh mang hoa sinh trng c hn, cht ca trc mang hoa tn cng l mt hoa v
th t n hoa t trn xung hay t trong ra ngoi; hoc trc chnh mang hoa mau ngng
mc v tn cng l mt hoa, nhnh ph s mc tip v tn cng bng mt hoa
* T tn nh (lng) phn khi mi nhnh c hai nhnh ph tip tc mc, gp
Oldenlandia, hoa xoan
* T tn n phn khi ch c mt nhnh ph tip tc mc, c phn bit: T tn n
phn hnh b cp vi cc nhnh ph u mt bn trong mt mt phng nn pht hoa
cong nh ui con b cp; gp c vi voi (Heliotopium indicum). T tn n phn
hnh xon c khi nhnh ph mc tun t bn tri ri bn phi, nh Glaieul
230/303
231/303
Cc kiu hoa
233/303
v cnh hoa cn c gi l phin hoa. hoa tin b hn, s lng cnh hoa gim c
khi ch cn tng ng vi s lng l i.
Cnh hoa thng to hn l i, c th ri nhau hon ton (hoa cnh ri), hoc dnh nhau
(cnh hp), to thnh ng trng pha di v pha trn ri nhau (phn thy). Ty theo
mc dnh nhau, trng c th hnh ng, hnh phu, hnh chung, hnh mi Hoa c
th khng c cnh hoa (hoa v cnh). Cnh hoa ri hay dnh nhau rt quan trng trong
phn loi hc.
Cc cnh hoa ri cng nh cc thy trng (trong hoa cnh hp) c th ging nhau v
hnh dng v kch thc, cng c th khc nhau, d c hoa u v hoa khng u:
hoa u vi trng hoa c th i xng ta trn, v d nh hoa hng, hoa cm chng,
hoa ci, hoa hunh anh hoa khng u c rt nhiu mu khc nhau. V d trng hoa
ca h Lan (Orchidaceae) c cnh sau vn 180o tr thnh cnh trc v cnh ny pht
trin mnh bin i thnh cnh mi c mang ca v c nhiu hnh dng c sc. Trng
hoa h u (Fabaceae) c 5 cnh, cnh sau pht trin thnh cnh c ph ln hai cnh
bn (cnh hong) v hai cnh ny ph ln hai cnh nh cong vo trong thng dnh thnh
mt v c dng "tha" nn c gi cnh tha. Trng hp c cnh khng u c khi ch
c ng trng chia lm hai mi nh h Hoa mi (Lamiaceae).
234/303
Trong phn ln cc hoa, s lng l i bng s lng cnh hoa. Trng hoa c th ch
c mt vng hay c th c nhiu vng, gp h Sen sng (Nympheaceae), h xa b ch
(Sapotaceae), h Tit d (Menispermaceae)
* Cu to gii phu ca l i v cnh hoa ging vi l dinh dng v hnh thi v
cu to gii phu, nhng n gin hn, gm nhu m, h thng dn truyn vi cc lp
biu b trn v di.
- Biu b ca l i thng c lp cutin mng, c tiu khng v cc loi lng; ging
nh c im ca l dinh dng. cnh hoa biu b a dng hn v hnh dng t bo,
cch sp xp v cu to ca lp cutin. Gia cc t bo biu b c cha ra nhiu khong
gian bo ln, nhiu loi lng che ch; nhiu khi t bo biu b cha cc sc t khc nhau
hay c khi cha tinh du lm cho hoa c mi thm.
- M dn truyn rt tiu gim, si libe t hoc hon ton khng pht trin, gn cc cnh
hoa gm mt t mch vng, mch xon, c tn cng lng gia m c bn.
- Nhu m ca l i c lc lp, cnh hoa t hn v giao m khng pht trin. Phin
ca cnh hoa t khi ng u nhau v dy, gc ni nh vo hoa dy nht
.
235/303
Dng chuyn tip t nh c n cc thnh phn ca bao hoa hoa sng (Nymphaea)
- Tin khai hoa lin mnh (van): cc phn t ca hoa xp thnh (vng) lun sinh, trong
cc phn t ch nm gn nhau m khng chng ln nhau. V d i hoa ca h Bp
(Malvaceae), h Nho (Vitaceae), h Xoan (Meliaceae)
- Tin khai hoa vn khi hai mp ca mi cnh hoa va chng ln mp khc va b mp
cnh chng ln. V d cnh hoa ca h Bp (Malvaceae), h Trc o (Apocynaceae),
h Bm bm (Convolvulaceae), kh, me t
- Tin khai hoa kt lp (lp) l tin khai hoa vn trong c mt cnh hoa hon ton
nm ngoi c v mt cnh hoa hon ton nm trong. Gp Malpighia tin khai hoa
Cochlaire, cnh hoa gia hon ton nm trong.
- Tin khai hoa xen hng (lun xen, nanh su) khi c hai cnh hoa hon ton nm
ngoi (cnh trc v cnh sau), ba cnh kia b chng ln mt mp hay c hai mp. Kiu
ny rt thng gp. V d i ca hng, trng ca mao cn (Ranunculus)
- Tin khai hoa ln (tha) khi cc cnh hoa khng bng nhau trong cnh hoa gia
nh nht pha sau v hon ton nm trong (cnh c), hai cnh bn l hai cnh hong
ln hn, cnh th t v cnh th nm ln nht gi l cnh tha. Tin khai hoa ny c
trng cho h ip (Caesalpiniaceae).
- Tin khai hoa bm (c) vi cnh c ln nht pha sau ph bn ngoi, cnh tha nh
hn v nm trong. Kiu ny c trng cho cc cy trong h u (Fabaceae).
237/303
- Tin khai hoa nhn khi cnh hoa to v mng qu nn cc cnh ny nhn nhu trong
n; gp h phin (Papaveraceae), lu, vi ging trong h Bp (Malvaceae).
B nh c
L b phn sinh sn c trong hoa, gm cc tiu nh hp thnh.
y l c quan chuyn ha cao thch nghi vi cc kiu th phn khc nhau c trng
cho mi loi. Mi tiu nh in hnh gm hai phn: phn bn di bt th l ch mang
bao phn hu th bn trn; trong bao phn l cc ti phn cch nhau bi chung i.
S lng tiu nh thay i t mt vi n vi trm. V tr, cch sp xp, s tiu gim, s
dnh lin nhau vi cc c quan khc cng nh nhng bin thi ca nh c trong hoa rt
a dng, mang ngha trong h thng phn loi.
* V tr v cch sp xp cc tiu nh ca b nh c trn hoa
- Sp xp theo ng xon c l kiu nguyn thy ca b nh c, thng gp cc h
thp trong bc thang tin ha ca nhm song t dip nh h Ngc lan (Magnoliaceae),
h Sen sng (Nymphaeaceae), h S (Dilleniaceae), h Mng cu (Annonaceae), nhiu
cy ca h Hong lin (Ranunculaceae)
- Sp xp thnh vng lun sinh l kiu tin ha v thng gp a s cy thn c.
+ Nu hoa c mt lun sinh tiu nh (b nh vng n), s lng tiu nh thng bng
s cnh hoa v cc thnh phn khc ca hoa; tiu nh sp xp xen k vi cnh hoa.
Trng hp ny gp cc hoa tin b.
+ Nu c hai vng tiu nh (b nh vng kp), thng s lng tiu nh gp i s
lng cnh hoa hoc l i, cc tiu nh vng ngoi xp i din l i, cc tiu nh vng
trong i din cnh hoa. C khi tiu nh vng ngoi li nm i din cnh hoa cn tiu
nh vng trong li i din trc l i, gp h Cm chng (Caryophyllaceae), h
Me t (Oxalidaceae), h Cam (Rutaceae)
+ B nh c c nhiu hn 2 vng thng t gp; v d 3 vng mt s loi hi
(Illicium), 4 vng h Long no (Lauraceae)
- Sp xp thnh b thng gp nhng hoa c s lng tiu nh rt nhiu; gp nhiu
h c l nh Xng rng (Cactaceae), Sim (Myrtaceae), Long no (Lauraceae)
* S tiu gim trong b nh c
B nh c vi nhiu tiu nh xp xon c hoc xp thnh nhiu vng thng gp
nhm c l, nhm tin b hn thng c b nh c tiu gim. S tiu gim c th
238/303
239/303
Mt s dng tiu nh v b nh c
- Dng tng gm nhiu lp t bo cha cht dinh dng, thng dng tng thoi ha
rt sm thnh cht nhy nui cc ht phn ang thnh lp.
242/303
243/303
244/303
S pht trin ca tiu bo t nang, tiu bo t v ht phn Degeneria vitiensis A,B - Nhm t
bo c bo t; C,D - S thnh lp t bo m; E - tiu bo t nang vi tiu bo t; F - 2 ti phn
thng vo nhau; G - tiu bo t ny mm; H. ht phn vi 2 nhn
245/303
B nhy ci
Tp hp cc tm b (i bo t nang) trong hoa l b nhy ci; l b phn sinh sn ci
trong hoa v nm gia hoa hay trn nh ca hoa.
S lng tm b trong b nhy ci rt thay i, c th rt nhiu v xp xon c hay thnh
vng (lun sinh) v c th tiu gim cn mt. Cc tm b ri nhau to thnh b nhy ri
nhiu nhy hay cc tm b dnh nhau cc mc khc nhau to thnh b nhy hp
mt nhy.
B nhy ri nhiu nhy thng gp cc hoa cn c l nh h Ngc lan
(Magnoliaceae), h Hoa hng (Rosaceae). B nhy hp mt nhy l c im tin ha
cao, gp phn ln cy Ht kn; tuy nhin mc dnh ca cc thnh phn ca b nhy
cng khc nhau v l c trng cho cc n v phn loi cng nh c trng mc
tin ha ca thc vt.
Nu ni nhy ci l i bo t nang gm mt hay nhiu l non trong b nhy hp th
khi nim nhy ci v b nhy l trng nhau, nhng nu b nhy ci gm nhiu hn
l mt tm b v ri nhau th y mt tm b l mt nhy; vy khi nim nhy ci l
tng i.
* Khi nim tm b: l non nguyn thy c dng hnh phin, cu to gii phu ging
l dinh dng vi s i xng lng din v c mt gn gia, nhng cc i bo t
nang lun nm mt trong pha gn trc ca l non. Mp phin l non t xp kht vo
nhau to thnh tm b vi phn phnh bn di l bu non bn trong cha cc non (i
bo t), phn ng hp di bn trn l vi nhy v tn cng l nm hi loe ra t nhiu
dnh cc ht phn. C th nh ngha: "Tm b l mt l c bit mang tiu non (non)
hai ba, ni mang tiu non l thai ta hay nh phi."
B nhy ci c th c nhiu tm b ri nhau hon ton nh mng cu (Annona); s
ngc lan (Magnolia) c mt th i mang nhiu tm b ri nhau. B nhy ci c th dnh
nhau nhiu mc to thnh b nhy hp nh nhy ci bng da c hai tm b ri
nhau bu non nhng vi v nm dnh nhau; b nhy ci h Bp (Malvaceae) c
5 tm b dnh nhau bu, mt vi nhng 5 nm ri nhau. Cc tm b c th dnh nhau
gc nhng vi ri nhau hon ton hoc tng phn nh h Ch (Theaceae), h Cm
chng (Caryophyllaceae). B nhy ci ca nhng hoa chuyn ha cao dnh nhau hon
ton t gc n ngn to thnh mt bu non vi mt vi nhy v mt nm. S tm b
mi nhm thay i: rt nhiu v gn xon c nhm a tm b nh s, mng cu
hay s tm b gim v gn theo lun sinh, c khi s tm b ch cn mt.
246/303
Mt s dng b nhy ci
247/303
248/303
- Hnh th tiu non thay i v c th chuyn tip cho nhau ngay trong qu trnh pht
trin. Ty theo v tr tng i gia non khng v cn phi, c cc kiu:
249/303
tiu non trc sinh tn o sinh tn bn o sinh tiu non bin sinh tn cun
+ Tiu non trc sinh (thng) khi non khng v hp im nm trn mt trc so vi
cn phi.
+ Tiu non o sinh (ngc) khi tiu non quay mt gc 180o v non khng nm
kht bn cn phi.
+ Tiu non bn o sinh (ngang) khi tiu non quay mt gc 90o v non khng nm
ngang so vi cn phi.
Ngoi ra cn c nhiu kiu hnh th khc rt thay i ca tiu non.
- Cch nh phi l s sp xp cc tiu non trong bu non, c nhiu cch:
+ nh phi trc m gp tiu non mt bung, tiu non nh vch ngoi (mp) ca
tm b.
+ nh phi trung trc gp bu non nhiu bung, tiu non nh gia trc.
+ nh phi trung tm trong bu non mt bung, gia bu c mt trc mang cc tiu
non, trc khng dnh vo bu non.
+ nh phi y gp bu non mt bung, tiu non nh y ca bu non.
+ nh phi nc gp bu non mt bung, tiu non nh nc ca bu non.
Trong hai trng hp nh phi y v nh phi nc, phi ct dc bu non mi
xc nh c.
+ nh phi tn lc (m m) gp bu non nhiu bung v c nhiu tiu non, cc
tiu non sp xp khng theo mt th t nht nh no c.
250/303
Cc cch nh phi
251/303
252/303
253/303
Tuyn mt mt s hoa: (A) Thy tin (Nurcissus); (C) Ch (Thea); (D) Eurya; (E) Coccoloba;
(F) Ng ng (Jatropha); (G) Perrottelia; (H) Mastixia; (I) ay (Corchorus); (J) Mn (Prunus);
(K) Long no (Cinnamomum); (L) Lanh (Linum)
254/303
Qui c v:
- Trc v bng vng trn nh.
- L hoa, l i, tiu i v hnh lim v trng.
- Cnh hoa v hnh lim v t en
- Tiu nh c bao phn mt bung v ch D nm, bao phn hai bung v ch B nm.
Nu bao phn c ng khai bao phn bn trong v gi l ni hng th v phn bng
ca ch D/B hng vo trong, v tri li bao phn ngoi hng th v phn bng ch D/
B hng ra ngoi.
- B nhy ci l hnh v thc ca bu non ct ngang.
256/303
Hoa cho thy s d bit chnh gia hoa song t dip v hoa n t dip
Hoa thc
L cng thc ca hoa v c tm tt c bng ch ln bng s.
K hiu : i, : i ph nu c, C: cnh, Tn: tiu nh, Tb: tm b,
Cng thc mt hoa , v d: 5 + 5C + 5Tn + 5Tb
Cng thc mt hoa thiu i, cnh (hoa trn): 0 + 0C + 5Tn + 5Tb
Nu tiu nh hay tm b ? 10, dng ch (n) thay cho s.
V d: 5 + 5C + nTn + 5Tb
257/303
S th phn
S th phn
Cu hi: Nu cc c tnh chnh ca hoa th phn nh gi, nh cn trng. Ti sao hoa
th
phn nh gi to ra nhiu ht phn hn hoa th phn nh cn trng?
B phn c lun lun ring vi b phn ci nn phn hoa phi c chuyn ch t tiu
nh n nm, vic m nhy ci hng ly phn hoa l s th phn; hay cch khc "s
th phn l vic nm nhy ci hng ly ht phn hoa", l giai on u ca qu
trnh sinh sn. Hin tng th phn xy ra bng nhiu cch v do nhiu phng tin.
S t th phn (s th phn trc tip)
Trong trng hp n gin nht, phn hoa ca mt hoa ri vo chnh nm ca hoa y,
hin tng ny xy ra khi hoa l hoa lng tnh v hai b phn c v ci chn cng
mt lc hoc gia cc hoa trong cng mt cy. S t th phn c th do:
* Trng lc: gp cc hoa ng c tiu nh cao hn nm, khi bao phn t khai s
phng thch cc ht phn hoa ri vo nm.
* C ng ca tiu nh: khi ng n th tiu nh cong li v p bao phn ln nm.
V d h Berberidaceae.
* Hoa ngm: u phng, rau trai (Commelina benghalensis) cc hoa thp bn di
khng n nn du cn trong bp, ht phn mc v ng phn i n nm.
Nhc im ca s t th phn l hai giao t cng xut pht t mt cy nn c im v
sinh hc v di truyn ca th h con n iu, ging nh trng hp con ci c sinh
ra t s sinh sn v tnh.
S th phn tro
L hin tng ph bin khi phn hoa ca mt hoa ny ri trn nm nhy ci ca hoa
khc, s th phn ny mang tnh u vit v mt di truyn to cho th h sau sc sng
mnh, kh nng thch nghi cao hn trong cc iu kin sng khc nhau.
S th phn tro bt buc nhng hoa n tnh v hoa lng tnh c b phn c v ci
khng chn cng mt lc hoc b phn c cch xa b phn ci.
258/303
259/303
260/303
- Trong hoa trng mi, thng cc b phn c v ci khng chn cng mt lc: hoa
c gi l hoa tin hng khi b nh c chn trc s th phn cho hoa cng loi cy
khc c b nhy ci chn; v gi l hoa tin th khi hoa c b nhy ci chn trc. y
cng l hin tng ngn nga s thoi ho. Ngoi ra, cu to ca b nh c v nhy ci
cng c hin tng khc nhau v cao, chiu di
+ Hoa cng cn l ni cn trng n trng na. V d tri ca nhiu sung Ficus
c pht hoa rt lm hnh huyt bu trn ng kn ch cha mt l c lng hay vy y
li. Pht hoa c gi l sung, bn trong cha hoa c nm trn v hoa ci nm bn
di; y l hoa tin th. Cc m x (Hymnoptres) nh nh Ceratosolen n trng
bn trong pht hoa nm phn di y sung ni c hoa ci. Trng pht trin thnh cn
trng trng thnh, cc con ny chui ra ngoi sung v khi i ngang qua vng hoa c
lc ny chn, mnh n dnh y phn hoa v sau s em rc phn hoa ny vo hoa
ci ang chn sung khc m chng n trng.
* S th phn nh chim thng l nhng chim nh, c m di tm n ht mt.
Hoa th phn nh chim gp h Lc tin (Passifloraceae), h Hoa tm (Violaceae), cc
cy g h u (Leguminosaceae), h Sim (Myrtaceae), h Chui (Musaceae), h Ngi
hoa (Cannaceae) Mu sc ca hoa thng chi chim nhn thy c, ht phn
thng bm vo lng u ca chim.
* S th phn nh nc gm nhng cy sng hon ton trong nc k c hoa; v d
rong ui chn (Ceratophyllum), rong mi cho hay tc tin nc (Vallisneria) Ht
phn cc hoa ny thng khng c ngoi mc v tri ni theo dng nc.
Rong mi cho (Vallisneria spiralis) sng trong rung nc, m, ao; hoa ci ban u
c cung hoa xon li, v sau dui di ra v mang hoa ln mt nc hoa n y.
Hoa c c hnh thnh v nm bn di nc, sau s t ra khi cung v ni ln
mt nc, n hoa v tri dt i. Sau khi th phn, cung hoa ci xon li v em hoa
chm xung nc pht trin qu v ht bn di nc.
261/303
262/303
L trnh ca ng phn
ng phn mc t ht phn xuyn qua nm, theo vi nhy n bu non v vo ti phi
qua pha non khng. Qung ng ny di ngn khc nhau ty tng loi, c khi di n
50cm nh bp, v v th c nhiu tiu non nm y tm b khng c th tinh.
S th tinh i cy ht kn
264/303
Ht
HT
Ht l b phn cha mm v dng liu, c mt b dy v khng thm bao bc.
Cu hi: 1. Trong s pht tn ca qu v ht, c cu no y nhanh s pht tn ?
Hy gii
thch ngun gc ca cc c cu .
2. M t cu to ca ht trng thnh. Nhim v ca tng thnh phn trong cu to
ca ht.
3. Phi nh/ni nh c hnh thnh nh th no v c vai tr g trong thnh phn
cu to ca ht?
4. Trong s ny mm ca ht, nhn t no c xem l quan trng? V sao?
5. V sao ht cn c thi gian "min trng"? Khi no v do u m ht kt thc thi
gian "ng" ny?
S bin chuyn ca tiu non thnh ht
Lin sau khi th tinh, tiu non pht trin thnh ht.
B
B ca tiu non to ra v tr thnh b ca ht, nu non c hai b th b trong hoi i v
ht ch c mt v ht. B ca non dy ra vi lp cutin rt dy v tr thnh bt thm; t
khi phn trong ca ht cng i nh bch qu, thin tu li i, t bo ca b ngoi
c nhiu gm khi gp nc s ph ra. T bo lp ngoi ca b c th mc di ra thnh
lng ngn nh bm bm, m tin bng vi c lng rt di v dng ko si dt vi.
Nhiu cy h Trc o (Apocynaceae) nh trc o, thuc bn vi Asclepiadaceae,
ht c mt chm lng mo gn ngang u hay trn nh c mt cn mang lng ging
nh b qu c lng mo cy h Cc (Asteraceae).
265/303
266/303
t bo ca khi tin phi nm thnh 4 tng t bov mi tng c hai t bo. Mm tht s
bao gm dy treo mang u khi t bo mm hnh
tr bn trong, bn ngoi cng l tin b, k n l phi tin v.
267/303
Phi nh
Sau khi c thnh lp, hp t phn ct lin chon c ti phi, ph to ra v tiu ha phi
tm; chnh nh Auxin ca phi nh lc ny m ht ny n v tri pht trin. cc h
Ha bn, h Bu b, h Xoi nhn phi nh phn ct mau m khng c s ngn vch
t bo nn ta c mt khi cng bo c nhiu nhn; phi nh c gi l phi nh cng
bo. i, s, u mi k nhn phn ct l c s ngn vch nn phi nh lun lun
do t bo lm thnh, l phi nh t bo.
Tht ra c nhiu kiu trung gian: da, phn ngoi ca phi nh ngn vch l phi nh
t bo (ci da), trong lc gia, phi nh cha nhiu nhn v nhiu thy th to, l
nc da. vi nhm, hp t ph khng pht trin v ht khng bao gi c phi nh,
nh h Lan (Orchidaceae). Phi nh ca ht trng thnh l mt khi nhu m thng
iu ha; b mt ca phi nh thng trn, u. h Mng cu (Annonaceae), cau,
phi nh nhn v phc tp.
Phi tm
Trong hu ht cc ht, phi tm b phi nh tiu ha nn bin mt; tuy nhin, sng,
tiu, gng phi tm cn li v pht trin thnh m d tr quan trng gi l ngoi phi
nh. S tn ti ca phi tm l du vt ca c tnh c l.
S pht trin ca mm m khng cn s th tinh
Vi loi nh Taraxacum, Alchimilla, vi Urticaceae non cu phn ct m khng
cn tinh trng: ta c s trinh sn tht s, ti phi c thnh lp m khng c s gim
nhim, nh vy, mm giai on (2n).
268/303
Ht trng thnh
Cu hi: 1. Lit k vi loi ht c t dip, vi loi ht c phi nh lm thc n cho
ngi.
2. Hy phn bit cu to cc ht: bp, thu du, u xanh.
3. Nu vi cch x l nhn to c th ngn cn hay ph v s "min trng" ca ht.
269/303
270/303
271/303
Ht c hnh trn, dp, hnh thn, hnh a din nhiu ht c cnh, v d mt cnh
thng, di nga, hai cnh h Quao Trn ht cn mt tho to, l t ni m ht
dnh vo cn phi. T c th rt to nh ht su ring, c hnh tho di Dioclea. Non
khng ch l mt l nh c khi li nhng kh nhn, v tr ca non khng l ni th ra
ca cht r mm.
Ht c th mang cc ph b v thng c vai tr trong s pht tn. T y l mt vng
ca t quanh ni gn cn phi, ph to ra v bao trn ht nh nhn, vi, chm chm,
hay c khi t y bao khng trn ht. Ming ca non khng c th pht trin to c gi
l mng ht, nh ht thu du v cc cy khc trong h Euphorbiaceae
Mm
Mm gm c thn mm hnh trc, chi mm u thn mm, r mm i cc chi
mm, mt hay hai t dip.
Mm thng nm gia ht v khi c phi nh n nm gia phi nh; nhiu n t dip
c mm nm ngoi phi nh. S t dip thng thay i cc nhm t thc vt (cy
c ht): mt n t dip, hai nhm song t dip, nhiu hn cc nhm khc T
dip thng dp nhng c th dy, trn, ty hnh th ca ht v ty ht c phi nh hay
khng.
Mm c th ngay (thu du, me, da hu, bu) hay cong (gin, hoa phn)
Tr liu ca ht trng thnh
b t (ht kn), phi tm cn li v cha dng liu, l ngoi phi nh; gp h
Ngi hoa (Cannaceae), h Tiu (Piperaceae) Cc cy c l, phi nh to v mm
ngay trc ca phi nh; h Ha bn, mm nm ngoi phi nh. cc cy tin b,
mm to v tiu ha mt phi nh v ht khng c phi nh, gp xoi, mt, sen
Cc tr liu c th l: glucid tinh bt nhiu ht la, bp Hemiceluloz ch l, cau,
tht lt. Lipid thu du, m u, u phng Protid trong cc ht alron ht u, h
Umbeliferae
S ny mm ca ht
Cu hi: 1. Lit k v m t ngn gn cc tc nhn chnh bn ngoi cn thit gip
hu ht
cc loi ht ny mm.
2. Phn bit s ny mm thng a v ny mm h a.
272/303
273/303
Ht ng ny mm (cy n t dip)
274/303
Mt s cch ny mm c bit
276/303
Qu
QU
Cu hi: 1. Hy gii thch s hnh thnh qu. Vai tr ca qu/tri trong s pht tn ca
thc
vt ht kn.
2. Th no l hp qu, gi qu v gi qu kp?
Qu do s pht trin ca bu non m ra, ni cha, bo v cc ht v gip ht pht tn.
S bin i ca bu non thnh qu
Sau khi th tinh, bu non bin i thnh qu v tiu non pht trin thnh ht. S bin
i ny xy ra t t v iu ha, c cu lc cng khng khc c cu ca bu non.
Thnh ca bu non cho ra thnh ca qu hay gi l qu b, b nhy ci c bao nhiu
tm b ri l c by nhiu qu.
Qu c ngun gc t bu non l qu tht v qu c to thnh t nhng phn t khc
ca hoa ngoi bu non c gi l qu gi. Qu b gm:
- Ngoi qu b do biu b ngoi ca bu non bin i thnh, thng l lp tng i
mng. Mt ngoi ca ngoi qu b c khi tm thm cutin, sp hay mang nhiu lng cng.
- Trung qu b l nhu m ca bu non bin i thnh, phn ny thng dy nht, c
khi pht trin v cha nhiu cht d tr hay c khi km pht trin v vch t bo tm
mc t.
- Ni qu b do biu b trong ca bu non bin i thnh, thng cng l mt lp mng,
nhng cng c khi ni qu b dy v tm thm mc t.
277/303
278/303
Qu nhn cng
279/303
Vi loi ph qu
280/303
Qu kh
Khi qu b khng dy lm, khng ph mp m tri li tm mc t v tr nn cng rn,
khi chn c ba phn ca qu b u kh v dnh cht vi nhau. Ta phn bit:
* Qu kh bt khai khi chn, qu b khng t nt ra phng thch cc ht.
Vi loi b qu v dc qu
281/303
282/303
Cc loi qu kh t khai
283/303
Qu kp / hp qu
B nhy ci c nhiu tm b ri, mi tm b pht trin thnh mt qu v cc qu y gn
nhau, s phi hp nhau lm thnh mt qu kp.
V d mng cu xim, mi qu n l mt ph qu cha mt ht v c mt vi nhy
cn st li, chnh l cc gai mp m ta thy trn tri.
Thm Ananas cng l mt qu kp gm c ci chnh l trc mang hoa, cc qu mp v
c cc l l hoa ph mp tp hp li thnh.
Gi qu
L nhng c quan ging tri nhng khng do tm b hay bu non pht trin thnh.
* Do hoa hay pht hoa lm thnh
- o ln ht (Anacardium occidentale) "tri" chnh l do cung ca hoa pht trin
thnh; tri tht l mt b qu nh u trng ging nh mt ht, v th nn c tn "o
ln ht".
284/303
Hp qu, gi qu v gi qu kp
285/303
- Phi lao (Casuarina), sau khi hoa th phn, nhy ci cho ra mt b qu dp c cnh
trng ging mt ht; chung quanh tri, i tng trng lm thnh nh mt nang gi c
hai mnh, cc nang gi y hp li trng ging nh chy ca thng.
- Mt c pht hoa c v ci ring (c gi l di), l mt gi to mang rt nhiu hoa v
cnh. Khi th tinh, tm b s cho ra mt "ht mt vi bao mng chung quanh n", l
mt b qu. i hoa ph to ra lm thnh mt mi mt m ta n, tt c cc mi dnh li
trn u lm thnh mt "qu" rt to.
286/303
287/303
288/303
no khc ca ht khng?
10. Ht quang khi l nh th no?
11. Mt s ht c cu to c bit nn cng cn nhng iu kin c bit ny mm.
Hy gii thch v cho mt vi v d chng minh.
12. C mi tng quan no gia bu non mang tiu non v qu b mang ht khng?
13. Th no l mt gi qu, gi qu kp?
14. Thc vt pht tn bng bo t v thc vt pht tn bng ht, loi thc vt no u
th hn? V sao?
290/303
292/303
Tham gia ng gp
Ti liu: Thc tp hnh thi gii phu thc vt
Bin tp bi: nh H Th L
URL: http://voer.edu.vn/c/a6b4920e
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Li ni u
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/8bd39f74
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Chng m u
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/be713514
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Tm tt
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/05ef37e9
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Khi nim v t bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/fca1a863
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Gii thiu
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/58a25e97
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Mng t bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/948887d4
293/303
294/303
Module: Tm tt
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/ee9a9baa
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Thnh phn ho hc ca vch t bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/cb9520a8
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: C cu ca vch t bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/d5aba6a1
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Kin trc phn t ca vch t bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/2ec3824d
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: S thnh lp v pht trin ca vch t bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6109e8ef
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nhng bin i trong thnh phn ha hc ca vch t bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/732ffb84
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nhng giao thng gia cc t bo
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/0bc4daf7
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Tm tt
295/303
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/96cbd68c
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: c tnh chung
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6aeeb5b4
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Phn loi
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/51224186
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Nhu m
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/46b85d7f
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: M nng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/899d4adf
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: t vn
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/9fc50e6d
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: M g
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/2a872741
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: M libe
Cc tc gi: unknown
296/303
URL: http://www.voer.edu.vn/m/94043f74
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc b mch dn
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/9a686eb8
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: M tit
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/da2702d8
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Tm tt
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/d02d1848
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Hnh thi bn ngoi ca r
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/e5ea11a8
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cu to gii phu ca r
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/8c856f92
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: S sinh trng v ngun gc ca r
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/09f997c4
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: R con
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/19b041c0
297/303
298/303
299/303
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/ab30a9c9
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Chu trnh v s pht trin thc vt
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/7fb0e3e5
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: V d v chu trnh sng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/36ef23f6
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: t vn
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/e2f4abfa
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: S phn tnh ca hoa v cy
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6ef111ad
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Tnh quy lut trong cu to ca hoa
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/93a1e71c
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Hoa t
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/07d17466
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Cc thnh phn ca hoa
Cc tc gi: unknown
300/303
URL: http://www.voer.edu.vn/m/7f461581
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Hoa - hoa thc
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/adc672ac
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: S th phn
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/42ec8c7d
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: S th tinh v pht trin
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/808ee0f5
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Ht
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/985448a8
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Qu
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/7d46bb33
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Song t dip v n t dip
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/a9108614
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Ti liu tham kho
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/38840292
301/303
302/303
303/303