TRN C THO - NHNG LI TRNG TRI

Hi k
Tri V - Phan Ngc Khu

Li Nh Xut Bn
Trong nhng huyn tho v ngi Vit i hc Php
th hai cu chuyn ni ting nht c th ni l hai trng
hp Nguyn Mnh Tng v Trn c Tho. Mt ngi thi
ly hai bng tin s (vn chng v lut hc) tui 23, cn
ngi kia th ni ting l hc gii, gii v mt ngnh t ai
Vit nam theo hc, trit hc phng Ty m l cn l trit
hc ca c (Hegel, Marx, Husserl) gii ti mc c lc
tranh ci vi Jean-Paul Sartre Php trn tp ch Les Temps
Modemes m cn c xem l thng th.
Th ri hai cuc sng li l hai thm kch thuc vo hng
ln nht ca ngi tr thc Vit nam trng thi cn hin i.
i theo khng chin (chng Php), c hai c mi lm
gio s i hc, thm, ch c khoa trng Lut trong trng
hp ng Tng, nhng chng bao lu, s c lp t tng
ca h a h n ch i u vi ch ton tr ang ph
trm xung min Bc. Trn c Tho tham gia vo phong
tro i dn ch, t do cho cc vn ngh s v tr thc bng
mt bi vit trn t Giai Phm ma ng (Tp I nm 1956)
ch trch cc bnh nng n: quan liu, mnh lnh. gio iu,
b phi, sng bi c nhn v mt trn bo Nhn Vn s 3
(ra ngy 15-10-1956) khng nh: Ngi tr thc hot ng
vn ho cn t do nh kh tri th.
Cn Nguyn Mnh Tng lm lch s bng mt bi pht
biu ny la trc Mt trn T Quc vo ngy 30-10-1956
mang tn Qua nhng sai lm trong Ci cch rung t,
xy dng quan im lnh o. Vi bi ny dm i xy
2

dng c lnh o nn b coi l phm thng, ng a b sa

thi khi i hc v thy mt ht cc chc tc, a v
cui i phi than trong sch Un Excommunii (K b khai
tr) do nh sch Qu M in ra Php nm 1992 l ng v
gia nh ng i trin min my chc nm tri cho n gn
ngy cht.
Trong nhng la chn ca ngi min Bc sut thi gian
t nc b phn chia (1954-1975), mt trong nhng iu bi
t nht l do chnh sch bt bng thng tin ca ch ngi
dn, v c bit cc tr thc v vn ngh s, nh b thuc
nn tin tng m qung vo ch , n khi v mng,
nhn ra s tht th hng triu ngi ng xung.
Ngi nhn ra c ci di tr ca ch khng nhiu.
Hay c nhn ra th cng khng c cch vng vy ra khi s
kim to ca n. Liu mng bi qua sng Bn Hi nh V
Anh Khanh th b bn cht, may mn lm th mi tm c
ng bng rng qua Lo nh cu Dn biu Nguyn Vn
Kim, nh vn Song Nh hay cu n sinh vin H ni T
Bch Tuyt Ch cn li ch bit cn rng m chu ng!
Chn li nh nh th Quang Dng cng khng yn, cng
cht i.
Him c ngi nhn ra c min Nam nh mt li thot
Nguyn Hu ang, sau v Nhn Vn - Giai Phm, c tnh
i vo Nam nhng bt thnh. Nguyn Ch Thin gi c s
cn bng trong t tng v cn gi c nim tin vo min
Nam (Min Nam i, t bui tiu tan / Ta sng trn vn ngn
cn thc lon). u phi v min Nam l mt thin ng
m ch v min Nam l mt alternative, mt hng c th
3

nhn ti khi mi hng khc u bt li. chnh l ni au

ca c mt na dn tc trong mt thi gian di
Trng hp Trn c Tho khc hn nhng trng hp
nu trn. Nu Nguyn Mnh Tng v nc c c 20
nm trc khi Vit Minh ln cm quyn th Trn c Tho
li t Php xin v phc v cch mng (1951). ng v
trong tin tng l cch mng Vit nam c th khc c cc
cch mng Cng sn n anh ca n. ng v vi lng tin
trong sng l Marx ng, ch nhng ngi em ch thuyt
ca Marx ra thc hin l sai: nhng bi kch ca cch mng
Nga, cch mng Tu b xem l nhng sai lm khng khip
ca Stalin, Mao. ng v vi o tng l ng c th em
nhng hiu bit ng ca ng v ch thuyt Marx gp
cho lnh o Vit Nam trnh c nhng sai lm tai ho
kia.
Nhng ngay t u ng b gt sang bn l. ng c
khng cn n nhng ng gp ca ng, ng C, ch dng
ng nh mt th trang tr cho ch , cng lm l mt th
by thu phc nhng tr thc khc nc ngoi v.
Nhng ri ng vn bm ly o nh l s hin din ca
ng khng, phi l tha. Nu ngi ta khng cho ng
ng gp th s tht t ming ng ra vn khng phi l v
ch. V s c mt ca ng Vit nam, trong khng chin,
theo ng t nh, l tri nghim s thc v t nc. Ch
tri nghim c nhc i nhc li nhiu ln trong nhng
pht biu ca ng, thm ch thnh l do bin h cho tt c
nhng nhc nhn, au kh, khng tr ci i kht m ng
phi hng chu mi da s hiu bit ca ng v Marx v
4

ch thuyt Marx.
Cng nh Marx nhn mnh vo Praxis, s cn thit
ph bnh x hi khng khoan nhng, v cng nh trng
phi Praxis ca nhng nm 1960 Nam T ku gi tr v
Marx ch thc chng li ci Marx b xuyn tc nh nhau
bi bn x hi dn ch bn hu v bn Stalinit bn t
(Ta Erich Fromm vit cho cun T d dt n Praxis ca
Mihailo Markovi), Trn c Tho tin rng: ci Marx nh
ng hiu, cng vi tri nghim ca cch mng Vit Nam
(hc chnh t nhng au thng gh gm ca t nc), s
gip cho ta tm ra mt x hi l tng, hi ho v ho bnh,
lm mu mc cho th gii.
Quyn sch m c gi cm trong tay l nhng ghi chp
trung thc ca tc gi Tri V - Phan Ngc Khu t nhng
trao i gn nh hng tun m ng v mt vi ngi bn
ca ng c vi trit gia Trn c Tho trong su thng
cui i ca ng. Trong giai on ny, Trn c Tho nh
chy ua vi thi gian mong hon tt mt cun summum
opus, mt cun sch i cht lc ht nhng suy nghim
mt i ca ng. Nhng Tri khng cho ng ci duyn
may . Bi vy m cun sch ny phi thay ch cho nhng
li tri trng ca mt trit gia hng u ca Vit nam trong
th k 20.
ng phi? ng tri? iu khng quan trng bng
nhng suy t tht su sc ca mt b c trit gia c hun
luyn chnh quy v mt t nc lm kh au l Vit nam
ca tt c chng ta.

Ghi Nhn
Trong qu trnh bin son, ti bn cun sch ny m
tn gc l Ni hi hn lc hong hn, chng ti nh xut
bn nhn c kh nhiu s tr gip:
- Ca chnh tc gi Tri V - Phan Ngc Khu cho php
chng ti i tn sch thnh TRN C THO: Nhng li
trng tri c l d nhn ra hn i vi nhng ai quan tm
n trit gia v ti.
- Ca nh vn V Th Hin Php st sng v mau
mn tm cho chng ti mt s hnh v nh v gio s Trn
c Tho. Theo ng, khi li ku gi ca T Hp a ra th
khng t bn p ng v nh nh vn chuyn cho chng
ti.
- Ca ho s V Tun, tc gi ca mt bc ho xut sc
m chng ti c in li ni trang 9.
- Ca Lut s Dng H chuyn cho chng ti th bt
bi th Nh trit hc ca Huy Cn.
- Ca c mt s tc gi v danh (ch v danh i vi chng
ti T Hp v khng c bit r) m chng ti xin mn
php dng hnh v hay hnh chp ni trang ba v trang 8.
- Ca gio s Shawn McHale thuc i hc George
Washington DC, mt trong nhng ngi u tin nhn ra
tm quan trng ca cun sch.
- Ca nh bo Nguyn Minh Cn Moscow l ngi
khuyn khch v c v cho vic chng ti ti bn cun sch
phc hi danh d cho mt nh t tng ln ca Vit Nam,
b dp vi ch v khng khi ln ting trong my bi i
6

t do t tng trn Nhn Vn - Giai Phm cch y gn 50

nm - tm li tr li s tht cho lch s.
- V ca mt s bn rt mong m khng c dp c n
bn nguyn s ca tc gi Tri V - Phan Ngc Khu.
Vi tt c nhng v nu trn, chng ti xin c ghi nhn
nhng li tri n chn tnh ca chng ti.
Ting th nh li than
bao m thao thc tht th
tm ti chn l, t ra tm rung!
Bi Ging
c bit cm n gio s Bi Don Khanh sp t
nhng bui mn m tm s ca gio s Trn c Tho,
chu kh c li bn tho ca tp sch ny.

Li m u ti bn
Sch c xut bn ln u vi s lng t, ch l
thm d kin thn hu v bn c. Nhng nhn c
nhng li ph bnh khch l.
Truyn k v hnh trnh mt nh trit hc, trong qu
trnh tr thnh mt trit gia, qua nhng tri nghim v mng
au n ph phng ca thc ti. Cui cng trit gia nhn
thy mnh sai, lnh o cng sai y chnh l Bi
Kch Thi i. Bi chng nhng sai lm y c tnh sinh t
i vi mt i ngi, m cn th thm hn i vi c vn
mnh dn tc
Tip cn vi suy ngh ca mt b c thng minh, c nng
khiu suy t ti mc thng thi, l mt knh nghim hu ch
trong sinh hot t tng, ng c ph bin.
Suy t l mt kh nng bm sinh ca cn ngi, nhng
khng phi lc no, u ai ai cng bit, cng c phng
php suy t t ti ci nhn nhn qu ca mi hnh ng,
mi s kin, mi hon cnh, mi thn phn
Bn c ch ra, ln xut bn u ny, nhiu li g,
li chnh t Hn na t ba v ta cng b ch l c v
tiu thuyt qu, lng mn m h qu. Mc i li m u
thc ra cng khng cn thit v chng gii thiu r c tnh
thn cng nh ni dung cun sch.
Mt cuc i tt, xu, c khen, ch, nu n ri vo
qun lng th u c ch g? Nhng khi c a ra nh sng
d lun, c phn tch khch quan, nh mt tri nghim
sng, th cuc i y cng c gi tr th nghim ca n. Suy
8

ngh thu o v mt thc ti b tc ca c nhn chao o lp

trng, ca dn tc b nhn chm trong chia r, phi hng
chu bao di sn nng n ca chin tranh, bao h qu au n
ca cch mng th y cng l mt cch i tm li thot ra
khi b tc.
ln ti bn ny, sch c chnh sa li. Mong n
c th gi ra mt cch nhn li thu o giai on lch s
ng i. V bit u, t cch nhn li y, m c c may
bng b li nhng vt thng, hn gn nhng rn nt, v
ca lch s, anh em, d hay vng, v tnh thng
dn tc, m s c ngy lau nc mt cho nhau, ri vui
v sum hp li mt nh. y c th l mt kt qu qu vin
vng chng?

Chng 1
nh kin vi th trit hc sch v
Hi y H Ni, ng tham Tin c thin h ch c n
l v ng l cng chc s bu in, m dn quen gi l nh
giy thp. y l mt cng s chuyn mn, do gim c
ty iu khin. Mc d ch l mt th k, nhng c dn
gi l quan tham s giy thp! V ng tham c hng
quy ch, ngch trt, lng bng ca cng chc ty. Thi y
H Ni, trong gii cng chc, c s phn bit khinh n gia
hai ch lng bng, mt ca Nam triu, mt l ngch
cng chc Ty.
Lc , cu Phng, em rut m ti, cng vi cu Tho,
con ng b tham bin Trn c Tin, c hai u hc trng
trung hc ty Albert Sarraut H Ni, mt trng ni ting,
rt kh xin vo hc. Cui bc trung hc, c hai u hc chung
lp trit. Cu Tho nh gii mn trit, m sau c hc bng
i Php tip tc hc i hc. Cn cu Phng ti, trt t ti
trit, nn phi p li (lu ban) lp y, nhng ri ch hc
thm n na nm, th mc bnh tm thn: tnh tnh thay i,
ban ngy cng thp nn ngi hc, v s nh sng mt tri!
D c chnh c-t Ty cha tr, nhng khng khi,
nn cht yu. V th c h bn ngoi ti u d ng vi trit
hc. Con chu, trong c ti, c khuyn can rng ln
ln khng nn hc trit. V mn trit kh lm, hc n rt d
b in ci u, khng in th cng khng, khng gn d th
cng thnh lm cm! nh kin hc trit d in, d khng
y sau ny c m nh ti.
10

Ri lch s xoay vn, qun Nht ko vo H Ni nh tan

qun Php, chim ton b ng Dng. Ri chin tranh th
gii chm dt, qun Nht u hng. Vit Minh ni dy cp
chnh quyn. Qun Tu sang gii gii qun Nht. Nhng
sau th c H k hip c qun Php c php tr li
ri chng gy cng thng. Chin tranh l dng. Ri t
gia nh ti, cng vi c dn tc, sng tri ni trin min
trong chin tranh v ho bnh, vi hai ch cch mng
v Quc gia i khi lch s, i vi ti, din ra nh
th.
Ti nh rt r trng hp ti tip cn ln u tin vi
chin tranh. Bi gia nh ti lc ang sng trong mt cn
nh ln c mt tng gc m bn di l ca hng bn thc
phm cao cp cn mang tn Php l Mazoyer, v l va mua
li ca ng Mazoyer, to lc ngay gia ph Trng Tin (tn
c l Paul Bert), s nh 52. ng sau nh l i din cng
s b gio dc, tc ngay cnh pha sau Bc B Ph, tc l
ni v lm vic lc u ca c H v chnh quyn Vit
Minh V hm y, ng ra l ti y, khong gn tm gi,
c nh va n cm xong th bng nghe n ci ng, tai,
nhc c! Nh ca rung chuyn. Chai l trn k nhy tung
ln, ri xung t, v long xong. Sau ting n long tri y,
cc th sng ln nh lin tip ua nhau n ran nh tri rung,
t chuyn, khng ngng li c na.
Lc y ti mi mi tui, cn ang hnh din mc b
qun o mi mu kaki vng, trng c nh t v ca khu ph
L c: Nhng ti y, ton thn ti run ln, hm rng
nh lp cp v hong s. Bi y l ln u tin b sng
11

trong mun vn ting sng cht tai, nhc c. Ti trch b m

ti mang ti v li H Ni sau nhiu t tn c.
Bi trc , mi khi c tin n chc nch m nay s
n sng! th c gia nh ti li tn c, tm lnh v qu b tr,
em b ngoi ti, lng Xm Dng, huyn Thanh Tr, ph
Thng Tn, bn b sng Hng Nhng ri sau vi ngy
nghe ngng, thy yn li ko nhau tr v li ph Trng Tin,
sn tin nghi, thoi mi hn v c in, c nc my.
C lo chy nh th vi ln, h thy yn li tr v nh.
Chnh ci m tng yn y, bng sng n tht. Vy l
chin tranh chnh thc bt u vo ci m cui nm 1946
y, sau ny c gi mt cch kiu hnh l m H Ni rn
r n sng nh Php.
Trn nh c lit din ra vi nhng ting n rn tri sut
m. n sng th ngt hn ting sng nh, ch cn ting n
ln vng li t xa. Ln ra pha kho hng trn gc, sau nh,
nhn h qua khe ca s, ti thy nhiu xc lnh Php cn
nm st cnh hng ro sau Bc B Ph. n tra th r rng
l qun Php lm ch khu ph ty. Bc B Ph im ting
sng. Nh vy l sau ch mt m giao tranh d di, hnh
nh qun trong rt sang pha cc ph c, gia lng H
Ni, ri cng cc lc lng t v c th trong gn hai
thng, trong mt khu trung tm t ph Cu G, pha bc bn
kia h Hon Kim, ln cho ti khu ph Hng u, st cu
Long Bin
Qun Php, ngy hm sau, m m g ca nh ti, ra lnh
phi m ca bn hng nh bnh thng. Nhng ngy hm y,
ai m dm ra ng, nn ca hng m m khng bn c
12

g. n ba hm sau na, nhng gia nh b kt li chung

quanh ph Trng Tin, thy bn ngoi im hn ting sng,
nn ko nhau i mua tt c nhng thc phm g c th mua
c d tr. Ca hng ca gia nh ti ch trong vng hai
ngy l bn ht sch hng, nhng vn phi m ca cho
thy trong ca hng khng cn g bn. Ti cn nh r
mt chi tit tc ci l trong hai thng b qun Php lng
l bao vy (nhng khng tn cng), thnh thong sng ra li
thy trn nh Thp Ra, mt l c do qun c th ln
bi ra cm ln trong m. Cuc bao vy kt thc sau hai
thng, vi vic iu nh qua trung gian ca To Lnh s
Trung Hoa Dn quc, qun Php m vng vy cho cc
gia nh ngi Hoa di tn ra khi khu ph Hng Bum V
ban m hm y lc lng c th rt i m thm qua ng
bn di gm cu Long Bin, lc ma nc sng Hng
ang mc thp nht
Nh vy l gia nh ti b kt li lu di trong thnh
chng kin trn nh H Ni, t u n cui, v tr
ngay st cnh Bc B Ph!
T sau ci m n sng bt ng y, cho ti c chc nm
sau, c gia nh ti c vt v lin tip chy xui, li ngc
trong ci vng lun qun gia vng chin tranh v vng ho
bnh.
Ri vi thi gian, ti phin ti ln ln, b ng vin,
phi ra cm sng tham d chin tranh. May m ti cha
bn c tn qun th no, v cng may l cha b qun th
no bn trng. Tuy c phen cng i phc kch, ri cng tng
b lt phc kch. Nhng may mn nht cho c ch ln ti,
13

v c l chng ti u l nhng tay sng d c. Nh vy m

ti sng st sau chin tranh, sau cch mng, m khng mang
mc cm tay nhng vo mu ca ng bo ti.
K s s nh vy gii thch thi th n v cm,
n d ng (v mc cm thua thit?) vi my ci cng trnh
nghin cu trit hc cao siu, thun sch v c cng b
trn my tp ch Php ca cu Tho. Ti ngh y l th
trit hc ca nhng k nhn c, may mn c du hc nc
ngoi, c sng yn n c bng cp cao, lm c
nhng nghin cu ny n, nhng thng ton l nhng ti
v vn, linh tinh V my ci cng trnh trit hc y hon
ton phi thc t, phi thi s, chng mang du vt g ca bit
bao thng kh m dn tc hng ngy phi gnh chu m
chnh ti vn thng thy trc mt quanh ti, trong hn ba
mi nm ng vy, phi l th ngi in khng, gn
bng mi c th an tm ngi gia ging t ca x hi, trong
a ngc ca chin tranh v cch mng, vit ra nhng th
nghin cu tri i, t hi y. C in mi c th sng gia
nhng bin ng i i y, m c thn nhin su t, thai
nghn ra my ci bin kho trit hc (cao siu?), v ci thi
con ngi lng l ang bin ho, ang pht sinh ra du hiu
ca thc, t ch tr ti li ni ca thi k bin ho nguyn
thu nh th.
Trong thc ti cuc sng tha hng, ngay ti Paris ny,
ti bao phen phi chng kin nhng kch ng tuyn
truyn th hn, ph trng vinh quang ca bo lc chin
tranh, ca cch mng. Nh li c lc tng phi mt xc
trong trn phc kch ny, hoc b mng trong cuc u t
14

kia. Ni au y kh t vi nhng ngi ngoi cuc. V l c

ta ln th, nay vn ang phi sng chung ho bnh vi
nhau ti Paris, qun hn rng ta v th u cng chung
mt t tin, mt ting ni, mt truyn thng vn minh, vn
ho!
Thc ra, i vi ti, chung cuc, th chin tranh y, ch
l do anh em mt nh bn git nhau! Bi lc u ti thy l
c tuyn b c lp Hu, nhng ri sau li thy ton
dn mt lng ho hng di ngn c ca Vit Minh, cng
nhau vng dy cp chnh quyn v ri cng tuyn b c
lp vi l c sao vng H Ni. Nhng ri qun Tu trn
sang, ni l tc v kh qun Nht u hng Ri
tip theo l cng chnh Vit Minh y k kt hip nh
s b qun Php c quyn t trong nam ko ra bc,
thay th qun Tu Bi kch bt u khi l c sao vng
rt ton lc lng ra bng, trng k khng chin chng
Php Ri trong thnh xut hin mt chnh quyn vi
l c vng ba sc , chng li cng sn Vit Minh
ri ti lc c k kt hip nh ho bnh Geneve, th t
nc , d l tm thi, nhng l chnh thc b chia ct
ra thnh hai min, hai ch vi hai l c: C sao vng
min Mc, cn l c vng ba sc l min Nam. Ngi
dn th phn bit bn ny vi bn kia l vng quc gia, l
vng cng sn. S phn chia lnh th ny, cho n nay vn
l mt cuc ci v li, quy trch nhim, cha kt thc, v
ti chia r dn tc. Nhng trong thc t th r rng, l c
chia ct, chia cch, trn vn bn, v chia r trong lng mi
ngi, mi vng, mi min!
15

Nhng thc t nhc nhi y lm cho ti khng a

nhng nghin cu v t, thun sch v do Trn c Tho
cng b Php T ti c mt nh kin i vi nhng
k c may mn du hc ngoi quc, khng b nm tri thc
ti ph phng ca thi cuc, nn khng hiu c ni au
ca nhng ngi trong cuc. Du hc Php, h chu nh
hng ca tr thc cnh t m chnh dn Php cng ma
mai gi h l cnh t caviar(cnh t nh giu). H ni
nng, l lun c nh nhng ng thnh ngi t trn tri Bi
h khng c c hi gm khoai sng, nhai bp gi, khng bit
th no l cnh mt xanh, nanh vng v c thng tri n
n rau lang, khng tng liu mng chy gic n tng gia,
bi sn nn khng th hiu ni hon cnh ca nhiu ngi,
nh ca chnh b m ra h, anh em rut ca h, phi
b nh b ca chy tho thn ra nc ngpi xin t nn chnh
tr! H khng hiu ni ti sao nc nh thng nht ri,
c lp ri, m vn hng vn, hng triu ngi liu mng
b nc ra i, m k c h na cng khng chu v xy
dng ch ! Gia k b x vi k khng dm v xy dng
t nc x hi ch ngha, khng th c s thng cm,
T hn na l c thi khinh mit, th on nhau. y
l iu khng xng vi danh xng tr thc. Bi l thiu hiu
bit, v khng nhn ra mnh cng ch l th nn nhn ca s
chia ct lnh th, chia r dn tc Tt c ch l thm cnh
ca m nn nhn thi cuc nhng khng thy mnh l nn
nhn, thng l do thi ca nhng ngi c ci nhn thin
cn, ng ngoi thc ti, thiu tri nghim, nn thiu d kin
suy ngh cho tn tng, c th hiu nhau, thng cm
16

nhau, knh trng nhau. Tnh trng ny s cn ko di. V y

l s b tc. B tc cho ti khi ch khng cn coi nhng
ngi bt ng chnh kin l k th. Ngha l cho ti kh c
tinh thn dn ch trong ch v trong lng mi ngi. V
th m phi tip tc tranh u cho t do dn ch
Nhng tr thc yu nc t xa y, c v t ca ngi
vinh quang, c khi khi rao ging hn th nn khp li.
Ci g ca qu kh th tr li cho qu kh, cng nhau xy
dng tng lai vi tinh thn ho gii, ho hp dn tc
H ma mai, ch bai: chng l c chng cng n chiu?
Nhng li l h ho lng mn p v v t y c
pht ngn qu d dng, ch v ngi ni cu y khng
thy, khng hiu thu c nhng ci, tuy thuc v qu kh,
nhng n vn cn ang tc yu tc qui trong hin ti. Lm
sao c th ho gii, ho hp gia by cu vi by si? Gia
k b tr vi k thng tr? Gia nhng k vn gm nhau, rnh
nhau nh k th? Do , cng cuc tranh u tm i t do
dn ch cho qu hng khng th ngng li, d l n
chiu, m l phi tip tc ti hi th cui cng! Bi cng
cuc tranh u chng li bo lut ca rng r khng phi l
ngha v ca ring qu kh. Tm li l khng c tri
nghim ti tng hi th, tng th tht ca thn xc, nhng
ni au n ca dn tc, th kh m thy, m hiu mi
hon cnh con ngi au kh! D nhin, ci nhn hn hp
bng l tr, ch thy nhng ni au qua khi nim, nn d
bt buc con ngi phi chp nhn ti chin thng
Ngi sng ni au, ni nhc bng tt c thn xc v tinh
thn mnh th cm xc cng su hn, khc hn vi li l lun
17

v ni au ni nhc bng l tr. Do cch tranh u ca

Mahatma Gandhi v cch tranh u ca Ch tch H Ch
Minh th d nhin l khc nhau, rt khc nhau Khc nhau
cch cm thu ni au hay cch suy t v ni au, m khc
c v h qu tn t hay nhiu xng mu, v mc tha ho,
bng hoi lng tri con ngi qua nhng cch tranh u
y. Do s khc nhau ny m khng to ra c s thng
cm. V vy rt kh c th hiu nhau, ni chi ti ho gii!
Ho hp th li cng xa vi! Cho ti nay, v cha thng nht
c lng ngi nn nhiu vn ct li cn bn bc, tranh
lun cho xuyn sut thu o, nhng h ng ti l y nh
thm du vo la! Do vy s ti xut hin ca mt Trn c
Tho Paris lc ny l rt kh gp thng cm, v khng ai
ch i, v khng hoc cha phi lc m thi gian gn lc
c ht am m, ngu tn, cung tn C ngi cay ng
ni: vi trnh dn tr ca ta c nh th ny, th phi ch
vi trm nm na.
Th ri mt hm, Canh, bn ti, mt gio s dy ton
i hc, gi in thoi r:
- Chiu nay c rnh i nghe ng Tho ni chuyn i
hc Paris VII khng?
- Tho no nh?
- Trn c Tho, gio s trit hc y m
Bng ci tn Tho quen thuc t gc gc xa xa y lm
ti nh li i ln cng anh em bnh bn, trch mc, ma
mai v my bi kho cu c nh ang sng trn my,
c ph bin hn hp trong my tp ch chuyn v trit hc
xut bn Paris.
18

Tng nghe k hi , ng ta tr v x tham gia khng

chin v lm cch mng. Nhng ri li c bit l ng y
khng c trng dng, m cn b tr dp, y i, n ni
b c lp, phi sng thiu thn, khn kh, lc i, lc no, m
au khng thuc men C tng ng ta cht t lu ri.
Nay c tin ng trit gia y vn cn sng, v va tr li Paris
vi tnh trng tm thn bt an, s st, khin nhiu ngi thc
mc: tui gn t xa tri, khng lo chun b tr v vi ct
bi, m cn mang thn gi v tm thn bnh hon nh vy
qua Paris ny tnh lm tr g na y?
Th nn nghe bnh bn t nhng nghin cu cao siu,
ti nhng h ho ho gii, ho hp nh th, chng khc
no, ngi ta v tnh k chuyn giy thng trong gia
nh c ngi b treo c.
Vo mt bui chiu kh p tri v mt m, chng ti
ti trng i hc Paris 7, nm cnh trm tu in ngm
Jussieu qun 5, v c thng bo v mt bui ni chuyn
ca Trn c Tho, d ban Vit hc ca i hc Paris 7 t
chc.
Lc Canh li xe a ti n trc trm mtro y, th thy
lc c vi Vit kiu, tr c, gi c, ang hi ng n ch
ca ban Vit hc.
Khu i hc kh ln, cnh b sng Seine ny, c nt
kin trc thuc loi phn m thut bc nht Paris, c th l
nht c th gii. L gio s khoa hc , Canh thnh
tho ng i, nc bc, nn tn tnh a dn b con
i loanh quanh, ht hnh lang ny, ti thang my n, ri leo
ln ci tng th my ca mt to nh cao vt nh ngi thp
19

ngay gia khu i hc y Khi ri thang my bc ra l

thy ngay ca vo phng lp ca ban Vit hc. Nhng ngi
va ti nh chng ti, u phi ng ngoi hnh lang, bi
trong lp ht ch. Ho ra cng c nhiu ngi hiu k ch
khng phi ch c chng ti. V hn nhau sau khi nghe
din thuyt, s cng nhau i n ph, nn ti kin nhn ng
ngoi ngng vo, cho n thong, v qu ng. L ngi
ca trng, nn ch c Canh c mi vo bn trong phng
lp.
Bui ni chuyn bt u: c ting ni ln trong lp,
nh ang gii thiu, nhng ch ti ng, ch nghe vng ra
my ln nu tn Trn c Tho, sau l nhng ting v tay
c v nng nhit.
Chng hn ting ng h sau, li vang ln mt lot v
tay lt t, ti mng thm v bit bui ni chuyn chm
dt. Mi ngi x nhau ra v y nh cnh hc tr tan hc.
m ngi cui cng ri lp l ba ngi cng dy hc vi
Canh, bao quanh mt ngi gy g, tm vc nh th, mt
nh sm nng, mc mt o vt c k, qu di v qu rng.
Nhn vt nh th c h tng nh vy, khin ti on y
l Trn c Tho m y l ln u tin ti gp li tn mt.
Ti trnh qua mt bn my gio s i hc ny i qua.
Canh vy ti i theo. Ra ti bc thm sn sau trng i
hc, Canh x giao:
- Nu bc Tho cha c hn vi ai th xin mi bc v cc
bn, ta cng nhau i n ph qun 13, cng gn y thi. V
ti c r anh bn y (tay ch v pha ti ang bc theo pha
sau) l sau khi nghe bc ni chuyn xong, s i n ph.
20

Ngonh, li, thy ti l ngi l mt ng pha sau, bc

Tho nhn ti tht k, ri ngn ng tin li a tay ra bt tay
ti vi v vn v nhng khng t nhin, ming ni:
- Cho ng ch!
C my bn ca Canh u ngc nhin nhn ti, ti vi
p mt cch trnh trng:
- Knh cho bc, chc bc nhm ti vi ai ri, ch ti
khng phi l mt ng ch u ! Ti ch l mt thng dn
thi.
Canh ph ln ci:
- Anh bn ti y khng phi l mt ng ch. M quanh
bc y, cng chng c ai l ng ch c! V ci t Paris
ny, chng ti quen gi, mt cch t nhin, my ngi ca
ng l cc ng ch.
Bc Tho nhn ti, mm ci bn ln, v gii thch:
- T ny, ti c tng anh l ngi ca s qun. V s
qun dn ti sau bui ni chuyn th phi ch, s c
ngi ca s qun a ti v.
My anh bn cng ci v tip tc nu thm nhiu cu
hi bn l cuc ni chuyn hi ny. Nhng nhng cu p
u p ng, m h:
Nhng iu cc anh hi th cha th ni ht, ni r ngay
lc ny c Cng phi c thi gian th mi c th trnh
by vo chi tit cc vn v thi s trong nc th
y cng kh ni r cho sng t c Ti ti y, tnh l
ni v mt ti lch s mang tnh trit hc, m ton b
hi v cc vn c tnh thi s chnh tr nhy cm trong
nc!
21

Ti nhn thy nh trit hc gi ny khng my ch

nghe cc cu hi, m ch ln lt chm ch quan st tht k
tng ngi t cu hi. Ri li lm lt quay ra nhn ti. Bng
khi nhn ra pha xa, ngi m bc ang ch i, nn vi
v ni.
- m thi, c ng ch Ho n kia ri, xin li, thi
ti phi v. Cm n cc bn. V xin hn gp li vo dp khc
nh!
Ri bc Tho (ti bt u quen li gi bc theo cch
gi ca Canh, bn ti) ro bc v pha ng ch Ho,
ang chy ti. V c hai cng quay nhanh ra i v pha khc,
nh mun trnh ci m ngi nu qu nhiu thc mc
l chng ti. Nhn bc Tho b dn i, Canh lc u hi mi
ngi:
- Cc bn nghe nh trit hc ca chng ta ni chuyn nh
vy, th c cm tng th no?
- ng ta c ci v lm cm ca tui gi ri!
- ng ta ni m ni, c lp i, lp li v mt ti
c rch v ni dung. Bi ci ch ngha xt-ta-lin-nt y th
chnh ng ta cng vit ra thnh sch c chc nm nay ri.
By gi li mang ra nhai li, nn n nhm chn. Cn trong
phn trao i, ng ni loanh quanh rng ng sang y l
vn ng quc t ng h Vit Nam. Nhng ri ng khng
chu tr li r l vn ng nhng ai, vn ng v nhng vn
g, vn ng nh th no ng bo chng no xong
nhim v th s v. Bit th no l xong nhim v? Thi gian
thi hnh nhim v y l trong bao lu? Mt tun? Mt thng?
Mt nm? Hay vi nm nh mt nhim k ca nhn vin
22

ngoi giao? Tht l m h, qun quanh.

- M khi ni, mt ng c lm lt nhn my ngi ca s
qun nh c v v n, ngi ngng lm. V vy my tay trong
nhm khoa hc nhn vn ch bai ng. H bo ng ta tht s
bc vo tnh trng lm cm v bnh tt tm thn v tui
gi. Ci thi ni ting sc so tranh lun vi Sartre xa kia
khng cn na. Tht l ng tic! i nghe ng ni chuyn
m thy ph mt c bui chiu.
Sau khi chia tay my ngi bn, Canh ko ti i v ni:
- H cng sn xe v c ch u dnh ring cho ngi dy
trong trng. Ti tnh mi ng y ln xe i n c dp
ni chuyn ring cho vui, nhng ngi ca s qun km ng
ta st qu.
Ra qun ph, ti hi Canh:
- Ti khng bn trong nghe, nn khng dm bnh
bn, ch bai nh my ng bn kia. B bc y lm cm
tht ri ?
Canh lc u gii thch:
- y l my tay chuyn dy v khoa hc nhn vn,
ngi dy s, k dy vn chng My b y lc no cng
gng minh ln ra v tr thc hn mi ngi! Cc ng khoa
bng y mc ci bnh cocorico ca con g trng g-loa rt
nng. ng no cng cho ting gy ca mnh l nht. t khi
thy h khen nhau. Cha gp Trn c Tho ln no m
dm d bu: ht ch trit ca ng y c rch, ri li t my ci
bi ng trong cc t bo chuyn v trit y th c ai c u,
ch my tay dy trit c, ri ngi binh bn vi nhau thi!
Cc ng y bo, bn ny, y ti liu, y ban nghin cu
23

chuyn ngnh, y gio s chuyn mn tham kho; y

phng tin th nghim, m cn cha ai dm m x nhng
vn c bn ca trit hc v nhn chng hc nh th. Vy
m H Ni, thn c, th c, khng ti liu, khng c ban
nghin cu chuyn ngnh tham kho, m ng dm vit
khi khi theo tr nh my bi nghin cu, ton l da theo
nhng g c Paris mi my nm v trc! Tht l ch
quan khinh thng thin h qu!
Canh nhn mnh tip:
- Ti bit, my tay tr thc ny t phc ai. V th nn ti
khng ch ti nhng li ch bai ca h. S tht l ti thy
bc Tho tr li Paris ln ny vi nhiu un khc rt kh
hiu. Lc vng ngi, ti mi bc ba no rnh ri i
n cm ni chuyn nhiu. Bc vui v nhn li ngay.
Nhng khi t nhc li li mi y trc mt tay Ho ban ny,
th bc y t ra s hi, vi v lm ra v dt khot t chi,
bo rng khng c u! V lc ny cha rnh ri, v cn
nhiu chuyn ang phi lm gp cha xong! Th c kh
hiu khng?
- Nhng nghe bc Tho ni chuyn hi ny th sao? C
cn minh mn khng?
- Tht ra th bc y ni nng rt khn ngoan, thn trng.
Bc r tai cho ti bit l bui ni chuyn va ri ch l ci
c bc tm gp li mi ngi. Cc cu cht vn gay go
v tinh hnh chnh tr m ca bn nh c bc tr
li nhanh, gn, nhng khng xc nh mt iu g. Ton l
nhng d on d tnh, nhng chun b phi cn thi gian
khai trin. Khi tr li bng ting Php th rt t nh, hm
24

hnh. Tt c chng t bc vn c mt tm tr thng minh, mt

thi d dt, mt ngn t kn o khng l ra mt s h
no c th b hiu lm. Ngha l bc y cn tinh anh lm,
ch khng lm cm u. Nh khi nhn anh ban ny, bc lm
b bt tay anh nh quen thn, v c cho anh l ng
ch, chnh l th xem anh c phi l ngi ca s qun
c ra theo di hay khng! Khn th y! Khi thy ng
ch Ho chy ti, bc vi v ri xa ti mnh, khng
ai kp ni cu g, s tay Ho nghe thy. Ri hp tp i ngay,
chng t l bc bit mnh b kim sot cht ch ch khng
c bung lng. Ta phi tm cch mi ring nhn vt ny
ny i n vi nhau vi ba, tm hiu s tht.
- Chng no c c hi gp li bc y th nh ti ti nh.
Th ri c nhiu thng sau, khi ti qun hn cu
chuyn Trn c Tho tr li Paris, th Canh in thoi:
- n th by ti, ti mi c Trn c Tho i n
tra ring y, anh c rnh khng?
- Tht l mt c hi him c, bn my th ti cng dp
ht m i ch. Nhng ch s c thm ti, th bc y s ngi
ngng khi ni chuyn.
- Khng sao u, ti ni trc vi bc Tho l s c
c anh na. Ti trn an bc, bng cch gii thiu anh l mt
ngi ngng m bc, nn bc vui v nhn li ch khng do
d, e ngi nh hi m qua. Bc y lc ny t ra mnh dn
nh dn Paris ri, dm mt mnh t do i ra ngoi, dm tip
xc ring ri vn l ta nn bn nhau s cp ti nhng
ti g khi gp bc y.
- Theo ti th trong nhng ln gp u, ta ch nn hi v
25

nhng v vic d tr li thi. Chng no tin nhau th mi

hi v cc vn chnh tr nhy cm.
- Ci th d nhin ri. Nhng ta cng nn chun b
trc nhng cu hi tu c ng bin, ko ung ph mt
c hi. Ti chun b ghi sn mt s cu hi th nghim
ng s, phanh phui nhng b mt m trc y bc
thoi thc khng chu ni r.
n ngy hn, Canh li xe ch ti ti ng t ca hai ph
Rennes v Le Verrier, qun nm, lc gn tra. Xe ti ni
thy bc Tho ng ch ngay u ph.
Ti vi m ca xe, bc leo ln rt nhanh gn, ri ni:
- Ti bit ch ny ng xe, khng ngng lu c nn
phi ra ng ch trc ko lm kh cc anh phi li xe chy
loanh quanh kim ch u.
- Vy l bc vn l dn Paris chnh hiu, bc cha qun
i sng vi v, tp np y.
- Th ti bit, Paris nay c khc g xa u. M c l c
trm nm sau n s vn l vy. V ci th ny c nt
kin trc c knh v ngn np, p , hon chnh qu nn s
kh m thay i, m mang thm bt cnh chen ln!
Canh ngh:
- By gi bc Tho chn, nu bc thch i n ph th
c qun ph Si Gn qun 13, rt c b con ta y a
chung
- Ta gp nhau ct l ni chuyn tm tnh cho bun.
Ti ch ng kiu bo ta th khng tin, ti ngh i n
ch no kn o, t ngi tc mch, th mi d ni chuyn
thoi mi hn, thun li hn..
26

- Th th ta i n cm tu, nh hng Chez Tang mi

m, u bp mi t Hng Kng qua, sch s v nhiu mn
mi l, n c lm. Ti thch nht l nhng mn cho ,
c y nh l mt tim chuyn bn cho Ch C ca Si
Gn tha trc
- Ti cng thch n cho, mn d tiu.
- Vy th chng ta ti tim Chez Tang.
u xe mt con ng xa pha sau, ri i b ti tim
n. Canh bt u mo chuyn v cng l th tm hiu:
- Bc i th ny c b ai khng?
- Ti dy t sng sm, ung caf xong l ngi vit, tay
Ho l nh trng c gh hi hm nay ti c mun i u
th hn a i. Ti ni chng mun i u c, n tra th
c l ch ra ph mua khc bnh m jambon l . Th l hn
dng lun. V hm nay l th by, ai cng ngh sng vi
gia nh ch. Nu ngy thng th hn cng dm ng ra ci
iu chm ch lm nhim v y m. Nhng m by gi th
ti cng chng cn gi nh lc trc na. Ti cng c t
do ca ti ch!
Thy bc Tho t v ci m nh vy, ti bt u to thn
mt:
- B sng gia Paris m bc cng cn ngi cnh b theo
di canh chng sao?
- Cng vn c ch! Nhng t nh, kn o hn mt cht
thi, khng tn nhn trng trn nh nh. Ci b gip vic
qut dn trong cn nh khch ngm bo cho ti bit:
tay nh trng Ho ny l tai mt ca s qun. Hn cng t
m lm. Lc ti i ra ph l hn ln vo phng ti c
27

nhng g ti ang vit

- Sao bc bit?
- Mi ln phi vng mt l ti c lm du, nn v l ti
bit ngay c ngi lc vo cc t liu, bi v ang vit
ca ti!
- Nh vy lm sao bc giu c nhng bi v ring t
ca bc?
- Nhng g ti ang vit l s c cng b nay mai
nn chng c iu g phi giu c. M nhng g ti dang vit,
n c c cng chng hiu c g. n th trng ca n
c cha chc hiu.
- Bc vit vn ng d lun bn ny phi khng?
- Khng! Ti ang son mt s lun chng nhm gii
thiu ni dung mt cun sch m ti ang gp rt bin son
c xut bn nay mai
- Th bc khng lo lm cng tc vn ng s ng h cho
chnh sch ca ng v nh nc ?
- Lc mi qua th buc lng phi ni th thi! Ch c
vn ng kh g u. Hm y c b cht vn: vn ng ci g,
vn ng nh th no, vn ng nhng ai lm ti bi ri.
My chc nm b hn ch tip xc, giao thip vi bn ngoi,
by gi qua y, bao nhiu quan h xa c chng cn my
ai. Phn th nhng bn b c uy tn trong x hi m ti quen
bit, n phc nhau, th u qua i, c cn ch no thn
thit c th nh cy na u m vn ng. Trong bui
tip xc u tin ca ti vi tr thc Paris, ti tht vng v
chng thy cn mt khun mt no quen c uy th c th
lm ch da cho ti. Ni l mang s mng i vn ng, tht
28

ra y ch l ci c ca chuyn i m thi. Chng l li ni

ti tr qua Paris l khng c mc ch g sao? Hoc ni l
qua y ngi vit sch, ngi ta ci cho ?
- Bc vit th sch g m khng th vit c qu nh?
M sch y vit cho ai c? Ti hi vy, v nhng bi bo,
nhng cun sch bc vit v xut bn Php ny th ti
thy n qu xa vi th qun chng vt v nh ti
- Khng! Khng! Ln ny th khc. Ln ny l ti vit
cho mi ngi. Sch ny l mt cng trnh phn tch,
nhng nt tht, nhng tri buc con ngi trong lch s
ng i, trong x hi ta hin nay, ngha l t lc n c
hnh thnh ti lc n phi chu thm ho ca nhng din bin
ca cch mng, s c m g ra cho bng ht. Lch s ca
x hi y pht xut t c mt chui bin ho sinh thi, t con
ngi thng c ti con ngi hin i, t con ngi nguyn
thu man r ti con ngi c thc lm cch mng, ti con
ngi mt ht t do khi ri vo tnh trng ngu tn, sng bi
Bi c nhng th sng bi tai hi khin con ngi mt tinh
thn t ch, mt ht sng kin. Sng bi ti mc t n l ho
mnh v mt t tng. Ti vit ch ra ci hi v cng
Ai cng cn c sch ny thy, hiu thm ho n
vi mi con ngi chng ta nh th no. Sch nh th th
lm sao c th vit c qu nh. Chng n th nh cho
v u y ch! Ha! Ha! Ha!
S ci m vui v v thng thn y tht l to bo, tht l
bt ng. Khng khip nht l cm t chng n. Canh v
ti nhn nhau kinh ngc. Ti vi hi:
- Th th chuyn i ny ca bc l y b n y. V
29

khng r cun sch ca bc s lm sao gii to ht nhng

iu kh hiu y?
- ng l c nhiu iu kh hiu. Nhng ri ti hi kt
cuc th ri mi ngi s hiu. Lc y tt c khc mc, cc
nt tht gy thc mc s c tho g tung ra tt c s
tht c phi by ra nh sng.
- Chng no th s ti hi kt cuc y?
- Chng no cun sch ca ti c in ra th tt c nhng
thc mc m cc bn Paris ny nu ra t trc ti nay s
c gii p cho bng ht. V ti ang gp rt bin son
n
- Vy l bc qua Paris ln ny l ngi vit sch tht
sao? Cun sch ny s l kt lun ca cc bi v m bc
cho ng lai rai trn my tp ch trit hc Paris ny trong
my nm qua phi khng?
- y khng phi vy u! My ci bi bo, my ci bin
kho y ch l th sinh hot nghin cu bn l, chng ch
p ng nhu cu th hiu bn ny thi. Ch bn nh,
trong cuc sng si ng tng ngy, y au kh, y mu
v nc mt, th chng c ai ch ti nhng ti nh vy
u. Tri qua hai cuc chin tranh, sng st sau my t
u t trong ci cch rung t, trong my t chnh hun,
chnh phong, chng xt li, ri tip theo l nhng t ci to
x hi bc vo ch x hi ch ngha. Bit bao bo
t nh th, m ch ngi vit c my ci nghin cu
ng bo bn ny th tht l in khng. Chng qua phi
vit nh th bn nh l chng t cho lnh, o v cho
th gii bn ngoi thy l Trn c Tho vn cn , ci
30

u ca n vn cn hot ng. M vit th cng, l kim

sng V cc bi vit y c tr nhun bt cao. V li cng
chnh nhng ting vang ca cc bin kho y, n bo v
ti khi phe cnh cung tn, gio iu ca cch mng manh
tm tiu dit ti. S tht, l ti v nc u c phi l vit
ra my ci th nghin cu thun sch v nh th. Cc anh
tng ti v tham gia khng chin, tham gia cch mng l
ngi vit my ci nghin cu ch ch y ? Cc anh ngh
s nghip ca Trn c Tho l ch c my ci bin son v
vn y thi sao? Bao nhiu tri nghim au n, gian kh
cng dn tc trong chin tranh, trong cch mng th ti
vt chng vo u?

31

Chng 2
Tip cn thc ti au n
Bc Tho ngng k, bi ngi im lng hi lu. Chng ti
th v cng xc ng v ngc nhin. My cu hi y ko
chng ti ra khi ci m h, nh nh thc chng ti dy
sau cn u m di. Ri bc li tip:
- Nhng tri nghim au n ca thc ti cch mng y
mu v nc mt, din ra hng ngy trc mt, thng
xuyn cht vn ti Chng l chng khng li du vt
g trong u c ti sao? Nu ch vit my ci bi nghin cu
c tnh nhn chng hc nh vy, th chng th hi ti c
ngi li Paris ny ra nhng th y th d dng v thun
li hn!
- Vy nhng bi v v cng trnh bin kho m bc
cho xut bn ngoi ny khng phi l nhng cng trnh
chnh m bc dy cng nghin cu trong nc sao?
trong nc, bc ch c dy hc trong mt thi gian rt
ngn, khong gn hai nin hc thi. V bc b nh ch
cng tc sau hai bi bo ng ti vn dn ch Vy sut
trong my chc nm cn li, tc l t nm 1956 cho ti nay,
th bc dng thi gian di y lm g?
- Anh thc mc nh vy l rt ng. Ti ch c dy
hc trong mt thi gian rt ngn. Sau l b sng qun ch
vi nhng canh chng, rnh rp gt gao. Mun cng khai ni
nng, vit g th c vic nhng quyn lc cm ti tuyt i
khng c ng ti chnh tr, khng c ng ti cch
mng! Th nn ti phi cm nn v chnh tr, v cch
32

mng rng r trong hn ba chc nm.

Trong thi gian sng nh b lu y, b c ch cm nn
y, ci u ca ti vn nh mt ng c quay vi tc cao.
N vn c nghin cu, c tri nghim nghin ngm,
phc tho ra mt cng trnh c th c ng trong mt cun
sch. C th ni l ti sn sng vt b ht nhng g vit
t trc ti nay, ch lu gi li mt cun sch ny V
ci phn nghin cu, l gii trong cm nn, trong im lng
ny mi tht l mt cng trnh sc tch, c trng lng, tht
l dy cng sc ca tri tim v khi c! Bi nhng ci
dn vt, nghin nt ti hng ngy. Gi y n ang bng n,
ang c tri ra qua tng trang giy
- Bc nhn mnh cng vic quan trng ca bc khng
phi l nghin cu nhng ci c cng b nc ngoi,
vy th c th l bc b cng nghin cu ci g?
- L nghin cu nhng ci ca thc ti th bo, thc ti
au n, thc ti kh cc ca dn chng, n din ra trong
qu trnh cch mng x hi ch ngha, qua hai cuc chin
tranh, qua cng cuc i mi ang din bin, quay cung
cho ti nay Thc ti nay vn rt tn nhn. Ci nghin
cu mi tht l quan trng.
- C th nhng thc ti quan trng l g? Bc c th
ni thng ra vi th d c khng? Chng ti v qu bc,
thng bc m thc mc nh vy. Bi ai y cng nghe
n i v nhng ni kh tm, kh tr ca bc qu nh, nn
c ngh l s chn la tr v ca bc hi y l mt sai lm,
tht s l mt tht bi. V n ph tan s nghip trit hc
lng ly c ca bc. Vy xin thnh tht hi bc, bc v
33

 phi sng nh th lm g? Sao lc bc khng tm

ng b i, trn i?
- Tht s l lc ny rt kh gii thch mt cch ngn gn
cho hai anh hiu. Ti v nc vi mng c c tham
gia cch mng, tri nghim ti hin trng v nhng g
m ti t thnh mc tiu, thnh nhim v nghin cu,
ngay t trc khi quyt nh tr v tham gia khng chin v
cch mng. Tr v l c dp sng trong cch mng, so
snh vi nhng g xy ra trong cuc Cch mng Thng
Mi Nga. Vi nhng hiu bit ph phn c v cuc
cch mng y, ti tm nguyn v qu hng nghin cu
thc ti, vi hoi bo ng gp xy dng nc ta mt m
hnh cch mng trong sng, m chng nhng dn ta m l c
nhn loi mong i. Trong thc t, sch v c th mang li
ting tm. iu ny khng quan trng. iu quan trng l s
tr v x s gip ti tri nghim mt thc ti tn nhn khi
chng kin s au kh ca con ngi b km kp bi thc
h. Nht l ngay khi t chn tr li trn mnh t qu hng
ATK (an ton khu), th ngi ta tm cch cm cn
ti lm cng vic tri nghim quan trng
- Cng vic tri nghim quan trng l g?
- Ci cha th ni r, ni ht l vo lc ny, v cha
phi lc. Hai anh nn kin nhn ch cun sch m ti ang
bin son. Ti cam kt vi hai anh l vic hon thnh cun
sch ny s l mt s kin quan trng. V n p ng kht
vng ln nht ca i ti. V ln ny l ti mun ni ln ht
nhng vn then cht ca cuc cch mng do l thuyt v
l lun Mc-L ch ng. Nay v cha hon tt, cha xut
34

bn c cun sch, nn ti rt bn chn, lo lng, nng lng.

Thi ta thay i ti ni chuyn i ko n dn ti nhng
iu cha th ni vo lc ny. Cc anh nn nh l ti v
nc l tham gia cch mng ch khng h c lm vic
g khc. V cho ti nay, ti vn cha c ni v vit g v
cng tc chnh yu ny tr hai bi bo v mt tp bin
kho nh c xut bn trong nc. Nhng ci cng
lm cho ti kh sng
- Vng xin ng i qua vn khc. Nay iu m anh
em y mun bit l sc khe ca bc by gi ra sao?
- Nh mi ngi u bit, ngoi bng, ti b bnh au
gan mn tnh. nh mt s anh em bc s, v thng ti,
nn vn theo di chm sc ti min ph. Sang y th ti
khng c bo him y t nh ngi dn y. May m c
hai bc s Vit kiu khm bnh khng ly th lao m li cn
cho thuc ti ung. Nhng vic chm sc, theo di l phi
thng xuyn lm th nghim, nh lm chographie (soi
m) l gan, v th mu theo tng nh k, lm nhng ci
y rt tn, m ti ra i th ch mang theo mt t tin, nay
th ch dnh lo cho vic n ung thi.
- Th s qun khng lo cho bc sao?
- S qun min cng cho ti nh trong nh khch
s 2 Le Verrier y l qu tt ri, ch ti c quy ch cn b
hoc c trong bin ch ngoi giao, nh h u m h lo
chu cp cho ti. V li khi ti qua y th h rt dt, c
tng rng sau khong vi tun hay vi thng thi, ri ti s
tr v hoc s dn i ch khc.
- Nh vy th tng lai ca bc
35

- V tng lai ca ti th tht s l lc ny ang y kh

khn m ti cha c cch gii quyt! y ang l mt cuc
khng hong ln ca i ti! Nu nh, nht l Si Gn,
th d gii quyt. y thn c, th c, p lc t b, nn
cuc khng hong ny l mt b tc v cng nan gii
- Nh vy th vic cn phi lm lc ny l tm phng
cch gii quyt vic n v , bc cn an tm m vit sch
ch?
- Chnh th!
- Thnh tht xin li bc, hi cu ny hi thiu t nh, liu
bc cn lc ti chnh ti bao lu na?
- Ti cng th tht vi hai anh l hin ti ang lm vo
cnh sng nay lo mai. My t bo v nh xut bn Php
hiu r hon cnh ca ti nn h ng trc nh tin
t bi, m ti cng cha vit g cho h c. Ch mi cho h
phng vn my bui thi. Nh m ti chu ng c ti
hm nay. By gi th cc mn tin ng trc y cng cn
kit. V vy m ti phi cp tc son ra mt s bi lm ti
thuyt trnh, ti hi vng s bn v tng trung cho cc bui
din thuyt y, ti sng qua ngy, Ti xin s qun cho
mn ni t chc ni chuyn, tc l trnh by v ni
dung cun sch ca ti V t tun ti, mi chiu th ba
hoc th nm th ti s bt u cc bui thuyt trnh ti Nh
Vit Nam ng Cardinal Lemoine, qun 5, Paris. V
trc mi bui ni chuyn th ti tnh s bn nhng tp tm
lc v ti ni chuyn y. Hi vng l cc anh em s ng
h ti trong lc ch mt s bn b Php tm cch gip ti
u n v lu di hn nh h ha.
36

Ba n tra hm y, tng l s vui v, no ng s ci

m tm t u bun v tnh trng vt cht ca bc Tho lm
cho bui gp g kt thc mt cch bun thm. Canh v ti
u rt xc ng khi phi chng kin cnh mt v gio s
tng mt thi vang danh Paris, m nay phi h mnh bn
cch bn ting ni, bn ch kim sng qua ngy.
Trc khi chia tay, ti lm v t nhin v ni vi cu
bc Tho ln tinh thn:
- Bc ng lo, ti tin l th no anh em y cng d sc
lo cho bc, ring hm nay th xin c cht qu nh ny gi
biu bc nh l lng thnh. Tht khng th ng hu vn ca
bc li vt v th. Nhng c nh vy, th khi vt qua c
kh khn, mi l vinh quang, phi khng bc?
Canh cng b vo ti o nh trit hc mt cht tin.
Chng ti rt ngc nhin v cng rt i ngi khi nhn thi
ngng ngng ca bc Tho khi tip nhn s tr gip y.
Phi c cm nc mt, gng ci vi nhau.
Nhng tm s bun y lm chng ti im lng kh lu
khi cng nhau i ra xe. Lc ngi trn xe a bc Tho v ti
ni tm tr, Canh hi:
- By gi mun hi bc ti sao bc quyt nh tr v qu
hng hn bn chc nm v trc, v c s chn la tr li
Paris ln ny. Bc c thy n hn g khng? Phi chi hi y
bc c li Paris, th by gi bc c mt a v ln trn
din n trit hc th gii ri.
- Hi y, ti tr v x s vi mt u c hng hi, y
lc quan tin tng ca tui tr. C ngh th no c H cng
phi ngc nhin v nhng hiu bit ca ti. Bi ti c
37

nhng nghin cu su rng v cuc cch mng thng mi

Nga, mt khc, ti c mt vn hiu bit vng chc v t
tng ca Karl Marx. Vi lng hiu thng bng bt, ngng
cung n mc cung tn, ti tin rng vi nhng nghin cu
v kin thc m ti t c, ti t thy mnh nh l hin
thn ca thc h mc-xt, c th tr v lm nhim v
nh mt trong nhng l thuyt gia bn cnh ng c. ti
gp sc xy dng qu hng mt m hnh cch mng m
loi ngi mong i! Nhng khn kh cho ti l khi v ti
qu hng, th ti va chm vo mt thc ti hon ton
ng kn, n lm ti b v mt v v mng. Thi gian y,
ti phi tri qua nhng gi pht chao o lp trng. y
l giai ot tuyt vng nht ca i ti. Nhng ri ti bnh
tnh phn tch hon cnh v nhng nhc im ca mnh,
dn dn nhn bit s tht, t ra nhng cu hi st thc
t Ri t ch tuyt vng , ti ly li c thng bng,
khi ghi nhn rng nu khng tr v th lm sao bit l mnh
c nhng ci nhn thin cn, sai lm mt cch n
n, cung tn n nh th. Ri sau th ti phi nhn nhn
rng s tr v y l cn thit, l mt chn la ng. Khng
sng trong ti c b tc ca cch mng, th lm sao bit l
c sai lm. Bi nhng g c trong sch v, nhng g nghe
truyn t qua gung my tuyn truyn, th tt c nhng iu
y u khng phi l trm phn trm s tht. C vic b y
tr li Paris ln ny cng vy. l nhng bc ng tri
nghim, tuy tht l gian nan, nhng gip ti thc tnh
ri nhn thc c nhng sai lm c bn ca cch mng v
ca chnh ti. V t , ti t ti mt s kt lun c tnh
38

trit hc cao v vng bn. Tht s l cho ti nay, ti khng

h hi hn g v vic hi b Paris v qu hng, v
c by gi li phi tr qua Paris. Tuy c lc, H Ni, ti
sng nhng ngy thng tuyt vng, mt phng hng,
nh ang phiu lu, lc lng trong tnh trng ri lon tm l,
b tc trong t tng. Nhng ri thc ti tn nhn v nhng
giao ng mt l tng ca nhng ngi quanh ti, tt c
hng ngy nh cht vn ti, khin ti phi tng bc t li
vn , hng ngy tm cch gii p cho nhng cht vn y.
Nhng ci lm cho u c dn dn sng hn, dn dn
chuyn bin, dn dn thc tnh Trng thi gip ti
ng dy c. Bi trong thi gian chao o, khng hong
y, trong u ti lun lun c mt cuc tranh ci bng ln d
di. Mt cuc tranh ci gia ci ti trit hc, ci ti mc-xt,
ci ti cch mng, v thc ti ph phng trc mt. Trc
nhng s kin, nhng hu qu en ti, nhng l lun ngu
bin, nhng hnh ng di tr, c c khng th chp nhn
y, th ti c t cht vn ti:
- Trit hc l nh vy sao? Ch ngha Mc l nh vy
sao? Mc ch ca cch mng l nh vy sao? Ri chnh ti
t tr li:
- Khng! Trit hc khng phi l nh vy. Nhng c khi
ch ngha Mc khi trin khai nh th th cch mng phi l
nh vy. Ngh nh th, xt cho cng, tc l ti bt u c
thi nghi ng mang tnh khoa hc. Nhng ti vn cha l
gii c rnh mch l ti sao. Nhng thc mc tch t ngy
cng nhiu th chng cng nh tng sc thc y ti phi c
tm hiu ti sao. Khi cha c li gii p th ti li t hi:
39

Phi chng l v ta cha bit t ng vn ?

Bc u thc tnh nh th, lm ti khng cn thy
l mnh b lc lng na. V khi bit l cha t ng vn
, tc l cha nhn ra hng tm kim. T ti bit
mnh s phi dn tm tr lm g. Tuy cng vic suy t
y khng d dng v hng ro canh chng rt gt chung
quanh, nhng ti vng tin chc chn c ngy s suy ngh tm
ti ca ti s ra hoa, s kt qu
- Th th t khi tr v nc ti nay, bc bin son
c g c th gi l ng k cha?
- Thnh tht m ni th trong nc, ti cha vit ra c
g l ng k c. Bi nh cc anh bit, ti b gt ra bn
l sinh hot chnh tr ngay t u. Ch mi vit hai bi bo
cp khi qut ti dn ch thi, m b chng n xm vo
u t tng mt mng. Th nn mi suy t, tri nghim
l phi giu k trong u. M nhng g ti lm trong u,
u ton l nhng nghin cu da trn thc ti tht l sng
ng, tht l c lp v mt trit hc thc nghim, hng
v tng lai. y l mt cng trnh nghin cu rt c bn, rt
thc t. Nu ni v nh hng th c l ti cng ng gp
c phn no khi gin tip ch ra cho chung quanh thy mt
s sai tri rt nghim trng, cho h hiu l nu, khng chu
thay i hn t duy, thy i ton din chnh sch th c nc
s khng thot ra c tnh trng b tc t tng, hn lon
x hi, phi sng tng thiu, i kh trin min. Nht l t
sau ngy 30 thng t 1975. Ci mc thi gian y dnh du
lc ton khi x hi ch ngha, vn ru r, khnh kit,
nay ang bt u bc dn ti nguy c tan r. Bi sau ci
40

ngy 30 thng t, 1975 , Lin X v c khi ng u x

hi ch ngha khng cn ci chiu bi chnh ng bt dn
chng phi tip tc hi sinh, tht lng buc bng nhm chi
vin cho cc cng cuc cch mng nh quc M na.
Dn chng bt u bo dn v cng quyt xung ng
i t do v bnh m! Tnh trng khng hong t tng trm
trng ny bt u a ti hn lon ng u, Hng qun
i phi trc tip nhy vo can thip bng v lc, dn ti lc
bc tng B Linh sp , a ti kt thc cc cuc cch
mng theo t tng Mc-L Chnh nhng s hn lon y
lm cho khi Lin X suy sp ngay t bn trong. Khng
phi ngu nhin m ng Tiu Bnh dt khot ng sang
pha t bn. Ngay c nc ta, nu khng sm c vn ng,
c chp nhn mi iu kin iu nh, M n b cm vn,
th ta cng s ri vo hn lon v cng lm th cng s vn c
nh trong tnh trng tr tr, i kh, b tc x hi nh bc
Triu Tin hay Cuba thi. Tm li l nu hi ti khng t
v qu hng hiu r thc ti, khng c nhn thng
vo s tht, khng sng trong s tht ca cuc cch mng
y mu thun, y sai lm y, th lm sao nhn hiu ra
nhng sai lm c bn ca chnh ti. V c khi phi ra i nh
ln ny. Nu khng chp nhn ra i, th ti khng th t
ti trnh tu duy t ti thnh qu v mt trit hc nh
hin nay. Nhng tri nghim xuyn qua kim nghim pht
trin cch mng x hi ch ngha trong thi k khng chin
v xy dng cch mng qu nh to c hi cho ti du
dn thy r sai tri bt u t hc thuyt, t thc. S b tc
ca cch mng v ca chnh ti l do thc gii phng con
41

ngi bng u tranh giai cp xo b giai cp. y l mt

m hnh cch mng khng tng, khng nn tng duy vt s
quan! Khng tng v c tin vo s am m cung tn, c
tin vo kh nng gii phng bng bo lc ca hn th. Cho
ti khi b coi nh l mt k phn ng, b nghi l k do ch
ci vo hng ng cch mng th t ti mi nhn ra s b
tc y l do thc, do thi cnh gic, do chnh sch th
hn m qung ca quyn lc chuyn chnh. S chuyn chnh
y ng kn mi chn tri, khng ngng y nhng
con ngi chn tht, khng chp nhn di tr, sang pha th
ch. V t ti nhn ra y l nhng sai lm tai hi, b tc
ca chnh ti. Nh c chng kin, c sng st cnh vi
nhng con ngi au kh khng c ai, khng c g bo v,
nh thy trong cung phong ci cch rung t T ,
ti bt u nhn thc rng gi tr mt thc h khng th so
snh vi mng sng ca con ngi, nht l i vi con ngi
b oan c, con ngi b tr dp, b bc lt, hon ton bt lc,
v phng t v. Mt thc h, d th no th n ch c gi
tr ca mt dng c. Mt dng c lm sao n c th so snh
vi gi tr ca mt mng sng? Nht l mt mng sng trong
oan c, au kh? V vy m ti thy l khng th hi sinh con
ngi cho bt c mt th thc h no. Trc ni au ca
con ngi tuyt vng v thc h, th chnh ci thc h y
cng cn phi c r xt li, ci i hoc o thi.
Nh s tnh thc nh vy, m by gi ti tm thy c
con ng a ti gn chn l. Chnh nhng sai lm c bn
v t duy a ti nhng hnh ng gy au kh cho con
ngi, dn ti s sp ca thc h, ri l ca khi x
42

hi ch ngha ng u Ni r ra th di dng lm! Cm

n hai anh lo lng cho hon cnh ca ti. Ti lun lun
thy mnh, trong mi cn gian nan, him nguy, th u
gp nhng ngi tt. Ti tm ra chn l, ti v ang
vt qua mi th thch, nh c tnh bn. V vy ti lun lun
c tm thc lc quan tin tng trc nhng gian nan m ti
v ang gp. Thi chng ta hn nhau s gp li.
Nghe nh trit hc phn tch nhng sai lm nh mt li
th ti, chng ti ht sc kinh ngc. Bi khi nh trit hc b
coi l gi nua, lm cm ny phi ni ra iu th n chng
t y l mt tm tr cn rt minh mn, v ang c tri dy,
v n hiu thu s bi thm ca qu hng v ca chnh
mnh. y l mt chuyn bin trm trng. Trong nhng ln
tm s nh th, bc Tho thng (nhc ti cun sch m
bc ang bin son nh mt m nh thng xuyn. Ch
tic rng ri sau cun sch khng may mn c xut
hin di nh sng mt tri! Nhn bc Tho chm chp, lom
khom ci u bc vo to nh c knh s 2, ng Le
Verrier, chng ti nhn ra y l mt con ngi dy dn kinh
nghim cch mng, nn cm thy tht l thng bc v hn.
Chnh s chn thnh v can m ca nhng li tm s y
cun ht chng ti.
Lc Canh ni nh vi ti:
- Ti sao bc Tho li ni rng buc phi ra i? Vic
bc tr li Paris trong lc chng c ai ch i ny l mt s
p buc ca quyn lc hay sao? M theo nh nhng g bc
va ni, th bc ang trong giai on au n trong ni
tm, kh khn trong i sng vt cht. C l v vy m hm
43

nay bc t ra ht sc ci m, chng ta hiu r nhng

ni au lng y m tm cch gip bc. Chng l c mt
cng ng Vit kiu y thn nhin ng nhn bc b i
kh nh vy sao?
Ti c cm tng l bc Tho ang c nn li Paris
mu lm mt vic rt quan trng, c th vic y l chnh
cun sch m bc ang hon thnh, mang ra nh sng
nhng g khng th cng b trong nc, ch vit sch nh
bnh thng th u m chng lm c, u m chng
in ra c, cn g phi vt v qua y.
My ngy sau, ti in thoi cho my ngi bn ni ting
hay hot ng x hi, thng sn sng gip ng hng.
Lc ti mi khm ph ra l chuyn Trn c Tho ang
gp kh khn v cng thng vi s qun, th nhiu ngi
vng Paris bit t lu ri. H cn k r rng pha s qun
ang mun r trch nhim khi thy bc Tho cn tin. S
qun ang thu xp p buc bc phi tr v x, trong khi
chnh bc tit l l chnh quyn nh mun tng ui
bc i! Nhng bc cho s qun bit l cha v c v cha
hon thnh c mc tiu l xut bn mt cun sch quan
trng kh d gii m cuc cch mng. V th m ang c
cng thng gia s qun v bc, v vin b th s qun tn l
Ho, ngi qun l nh khch y nhiu ln to ting, gy
g, mun ui bc ra khi nh.
Trong mt qun caf tnh lng, m cng, bc Tho
mit mi k l, nh c c hi c ci m tm lng, x ra
nhng g ang nng trong u. Bc ni m mt c chm
chm nhn chng ti, nh mun phn trn, mun tm mt s
44

thng cm, mun chia s vi chng ti ni nim tm t, hon

cnh bun thm ca mnh!
Nhn nh tr thc gi nua, vi nt mt u bun, trong thn
phn khim tn, lm chng ti v cng xc ng. Bc
Tho lc y ni bt nh mt biu tng, mt hin thn bi
thm ca mt t nc, mt dn tc bt hnh. Lm sao c
th lm ng trc nhng iu au lng ang c tri ra
mt cch ti nhc nh vy. Mt nh t tng, mt thi danh
ting, m nay phi nga tay cu cu ti nhng k bnh dn
nh chng ti mu sinh!
Trc thm cnh , my anh em chng ti khng
do d m nh ku gi m thm thnh lp mt t chc nh,
trong vng thn mt, cng nhau gip bc v vt cht v
phng tin hon thnh cun sch y. Anh em gi t chc
l Nhm thn hu Trn c Tho (Amicale Trn c
Tho). Tt c bn b khi hay bit cu chuyn u hng hi
i h ho ng gp cho s tr gip ny. Chnh nh s xut
hin ca t chc y m pha s qun bt sch nhiu, bt gy
g, chn p bc. V ti cng c bit lc anh L Tin l
mt trong nhng Vit kiu tn tu ng ra trc tip lo cho
bc Tho.
Ti vn ng kh d dng c vi ngi tham gia
ng gp. My bn ti khi nghe ti ni v hon cnh kh
khn, ca nh trit hc, th chng nhng h khng do d
m cn vui v m v (bp) ra ngay. Ti trao cho anh Tin
khon ng gp thu c rt mau l y. Nhng y l ln
trao tin u tin v cng l ln cui cng. V sau th vn
tr gip khng cn cn t ra na!
45

Anh Tin, mt khun mt quen bit ca gii Vit kiu,

rt u i bc Tho, nn to iu kin lui ti d dng nh
khch s 2 Le Verrier. Ti y anh nh c mt b gip
vic c trch nhim qut dn trong cn nh y ngm chm
sc bc Tho. Ti cng c dp gp g b ny vi ln. y
l b Bch Hng, mt thiu ph tng c mt d vng vt v
ca mt con ht thi xa xa..
B Bch Hng hi tr l mt ca nng, c l cng c
nhan sc. B bit ko nh v bit ht cc th ca dn gian ca
min bc, nh quan h, chu vn, ht cho, ht xm C
dp hp vn ngh thn mt Paris, b Bch Hng cng thch
trng din b o dim da, ngon mc y mu sc ca mt
ca n trn sn khu, ko nh t m cho mnh ht. B c
tnh tnh vui v, hay gip mi ngi, rt tt bng. C lc
b tm s: v ly chng ri theo chng v Php. Nhng t lu
sau, th ng chng qua i. May l b c mt ngi gii
thiu, nn b tm c vic lm qut dn y, sng cho
qua ngy.
Cng vic y b lm i ly ming cm v ch cho
yn thn thi, ch khng c lng.
T khi ti trong nh khch y, bc Tho tm thy
ni b Bch Hng mt ngun tin tc v sinh hot v tnh tnh
tng ngi ng sng ti y. l mt mng x hi Vit
Nam ng i, c tch ra vi nguyn vn cc sc thi
phc tp, mang sang t vo trong cn nh ny. V
c cc thi xu hch sch, ca quyn ca cch mng.
K hi c hi hng quyn hnh, th mnh l ngi ca
s qun, k th quen thi chui lun qua quy nh, lut l, k
46

th ganh ght nhau, t co nhau v a bn, a nghe chuyn

ming ting th phi. Ngoi mt th ai cng nng tnh ngha
ng bo cng mu m ang sng ni qu ngi, nhng
hnh x th tn nhn, kinh chng nhau nh k ch vi ngi
dng. B Bch Hng khuyn bc Tho: Sng y l bc
phi cnh gic: ci g cng c th b bo co ln s qun!
Khi nghe thy li khuyn y, bc phi but ming than:
y m cng c vn s b bo co sao?
Chnh b Bch Hng ny, trong nhiu trng hp khn
cp, tr thnh ngi ln ra ngoi gi in thoi bo cho
chng ti bit, khi bc Tho b au m, cn s gip cp
bch ca chng ti.
Cho ti khi b s qun gy p lc ti mc khng cn li
no thot, th ngoi mt bc Tho nh t v chp nhn b
d d tnh cng b cun sch Paris, c tm yn
ng thi bc gp rt i tm s tr gip bn ngoi, ni
nhng bn b mi quen bit qua my bui din thuyt ti
Nh Vit Nam, c tm ra mt li thot. Do vy m bc
c thi thnh tht ci m vi chng ti. Bc gy ngc
nhin khi tit l rng v Nhn Vn - Giai Phm l o chnh
lnh o ti cao ra lnh phi nhm mi di vo bc m
nh. Bi i tng phi trit h chnh l Trn c Tho!
T tr v sau, cuc i Trn c Tho tr thnh s i
u m thm, bt c , v cng phc tp vi lnh t, vi
ng. Phc tp v thng xuyn phi sng nh i dy gia
hai th lc: phe ny mun dt khot loi b bc, phe kia l
nhng tay t cung tn, h e ngi lm nh th th s c phn
ng n o, gy tai ting trong d lun quc t, chi bng c
47

ngm qun thc bc gn trung ng, c giam lng bc

H Ni, nhng s khng cho c mt hot ng no c nh
hng v mt chnh tr. V vy m c nhiu ln, bc Tho
c mi tham d nhng bui tip tn c khch nc ngoi,
c tham gia phi on i tham quan Trung Quc, Lin
X, Cng Ho Dn Ch c Trong nhng chuyn i ny,
ngi ta to c hi b bc li, sau khi phi on v
nc. Nhng bc nht nh khng chu li nc ngoi.
Do vy, bc Tho tr thnh mt i tng b chnh quyn
va canh chng, va mun ui i, va b s dng nh mt
mn trang tr cho cch mng v ch . Nhng trong
thc t th bc Tho vn khng ngng tm c hi nu ln
nhng suy ngh ca mnh trc cc hnh ng qu trn ca
ng, tc l ca lnh o.
V bc nhn mnh:
- Tht s l lun lun c mu thun, c xung t ngm,
i lc cng kh gay go, gia lnh o, tc l gia ng
c v ti. Ch vi cn b cp cao c trch cng tc qun l
ti l bit r c tnh trng i u ny. H cai qun ti vi
hai mc tiu do bn trn ra: phi canh chng khng cho
ti gy nh hng vi nhng ngi chung quanh, ng thi
thng xuyn tm hiu, theo d cht ch nhng chuyn bin
trong u c ti v mi vn . Bi ti chm ch dng thi
gi quan st, suy ngh v ghi chp nhng tri nghim ca
ti. Tuy nhin ti khng dm a ra cng khai tt c vic ti
lm. Thc t l lnh o, tuy ng xa, tuy l gin tip, nhng
vn lun lun ch ti tng bc chuyn bin t tng ca
ti. C lc tnh mng ti b e do nng n do s bng bnh
48

ca ti, nhng lnh o kp thi phi cn b cp trung

ng ti cu ti. Thng thng ti s k cho cc anh nghe
nhng va chm ca ti vi chnh sch, vi cc hnh ng
ca cch mng. Thc ra ch l vi lnh o. M cc anh cng
nn bit rng trong vn i x vi ti, chnh ng c
cng lun lun chu sc p ca mt th lc ln lao, nn ng
c cng rt e ngi tay chn tai mt ca th lc y. y l c
mt gung my thng tr ca thc h m trng tm ca n
nm Bc Kinh hay Mtxcva!
Nhng li l chn thnh, ging gii li k nh th lm
cho s hiu k ca chng ti li cng tng. Sau ny th ti
hiu rng bc Tho rt cao tay v mt tm l: bc bit cch
gy nh hng ni chng ti. Bc c , nhng c p m,
chng ti hiu rng i th t tng ca bc trong bao nhiu
nm sng nh b qun thc ti gia qu nh, chng phi ai
xa l m chnh l ng c! M ng c th cng chng t do
sung sng g, v trn u ng c cng lun lun c mt
bng ma qui c n ln thn phn ng c.
Ri bc Tho ni dn tng ting lu chng ti:
- Chnh v vy m ci mng Trn c Tho ny lc no
cng sng nh va c mt thin thn h mng, va c mt
thanh kim c c treo l lng trn u!
Ri bc Tho li gii thch tip:
- Ti bit ch cn mt s h nh, h l ra mt t tng
b nh gi l phn ng, l s mt mng nh chi. Bi
chung quanh ti ton l nhng k cung tn, sn sng ra tay
khi c lnh ca mt th lc no bn trn. Mt gp
xy dng ca ti rt d b xuyn tc d b hiu khc i nh
49

mt li cng kch. Ch v chnh ng c nh gi ti mt

cch tiu cc, v lu cc thuc cp, rng ti l mt k
c vn ! Cch nh gi m h m c a y trong thc
t l mt bn n v phng khng co. Ti lun lun t nh:
phi c lm sao cho nhng k cung tn ny hiu ra c
nhng hnh ng sai tri, c c, tai hi ca h i vi ti.
V chng nhng tai hi cho ti, m cn tai hi cho ng,
tai hi cho c tng lai ca dn tc. Vn trc mt l phi
phn tch, phi chng minh sao cho sng t s tht rng mt
hnh ng, mt chnh sch, mt phng php c c nh th
khng th no sinh ra c kt qu tt. Mun vy th phi
xy dng cho bng c mt l lun c cn bn trit hc tht
trong sng, tht vng v mt t duy, kh d ho gii c s
cung tn. Mt hoi bo nh th to cho ti mt nim tin.
Nim tin y trao cho ti mt nhim v. Phi nu ra mt l
lun c gi tr t tng vng chc sm mun g cng s
t ti mc ch l ch ra nhng sai lm Ti tin rng nu
khng t c mc tiu y lc cn sng, th ri cng s t
c sau khi cht. Bi sc mnh ca s tht khng bao gi
suy gim, cng b che giu th n cng tri y. Ngh nh
vy, tin nh vy, nn ti gi c tinh thn chu ng
mi gian nan, kh i. Ti vng tin s c ngy ti i ti ch.
t ra th t duy ca ti cng s dn ng cho ngi sau ti
i ti ch, ti chn l. Cc anh cng nn tin nh vy i, ti
khng la di cc anh u, Bi l sng ca Trn c Tho
ny khng phi l lng gt mt ai, m ch l tm cho
ra con ng a mi ngi ti chn l, cng nhau hiu
r mi vn , cng nhau thy r thm kch ca dn tc
50

ta, m cng l c ca nhn loi.

Qu tht l chng ti b cun ht bi nhng li tm
s chn tht, y t tin nh th. N gy chn ng mnh
ni chng ti. Bi y l nhng phn tch hng dn,
soi sng chng ti, to ra kht vng tm hiu ngun gc
ca mi vn . Th nn, cng nghe bc k, u c cng nh
c nh thc dy, cng hc hi thm c nhiu iu.
Trc , qua my bui din thuyt, chng ti thy bc Tho
c ci v mt gio s trit hc gi nua hi lm cm,
li thi. Hn na, t ci l thuyt ca hin ti sng ng
do bc truyn t, ti ci l-gch hnh thc v bin chng,
nghe vy th bit vy, nhng vn thy n qu tru tng, qu
trit hc, qu sch v, ngha l kh xa vi cuc sng vt v
ca chng ti Paris, ni m cc vn ca t tng, i
vi k phm phu, ngoi o nh chng ti, ch l nhng mn
n kh tiu t ai a chung, t ai mun tm hiu: tm hiu
lm g cho n mt c v ch!
C lc ti khng du thi hoi nghi ca ti vi vn
trit hc ca bc nn ti hi:
- Bc c th vn tt gii thch cho chng ti hiu ti sao
li phi cn ti phng php t duy theo quy lut ph nh
ca ph nh nh vy khng?
Bc Tho trm ngm im lng mt lc ri p:
- Cc anh khng cn thm nhun cc quy lut t duy trit
hc y, nhng t ra th cc anh cng nn hiu rng quy lut t
duy y l phng php gn lc nhng kinh nghim, nhng
hnh ng trong s vn ng ca cch mng trong thi gian.
Vic va lm xong, va thc hin c th khng nn coi n
51

nh vnh vin hon ho. Phi coi vic , cch lm l

cn c th ci thin, bng cch ch gi li nhng g l tt, v
loi b ngay nhng g b coi l xu. Nh s c thin thng
xuyn y, tc l tng bc ph nh phn xu m ta va lm,
ta c mt ci g mi tt hn ci t c. Nh vy l
ta lun lun phi ph nh mt phn nhng g lm t
ti nhng ci mi ngy cng tt hn, ngy cng sng sa, t
xu hn. Quy lut ph nh ca ph nh i hi s vn hnh
cch mng khng c ngng li mt chnh sch, hoc
mt t chc, mt c ch vnh vin no c. Khng c ci g c
ng yn mt ch, bt bin, c nh, l vnh vin ng, vnh
vin tt. Tt c phi din bin theo quy lut ph nh ca
ph nh trong thi gian. iu ny tht l quan trng i vi
tng c nhn, nhng n cng quan trng i vi mt chnh
sch ca ng, ca nh nc Ti ni khi qut nh vy,
khng bit cc anh c chp nhn c khng?
Nhng mu chuyn tm tnh c xen k vi nhng suy
t, l gii nh th, dn dn tc ng vo u c li suy
ngh ca chng ti. V n gi , n gy cm xc, v ci sc
truyn t u t rt mnh lit ca mt khi no ang trong
th si sc n sp n tung ra, lm cho ngi nghe phi
t b thi v cm, th , xa l, dng dng, cm nhn
mt s tht nhc nhi, va khai sng, va thc gic, lm ny
sinh mt ch lin i vi thi cuc, thi s gy thnh
mt thc trch nhim cao i hi phi c phn ng trc
thi cuc, phi hnh ng Nhng gian trun nm tri
ca bc Tho nh th khuy ng tm t ca nhng k
chn nn thi cuc, mun b cuc mu tm cuc sng
52

tha hng yn n nh chng ti.

Nhng nhn nh thi cuc, nhng tm s lun lun
cng thng nh th, lm cho mi lin h gia bc Tho
vi chng ti tr thnh gn b hn, nh nhng a con trong
mt gia nh ang ht sc lo u trc mt nguy c ang ti,
v mi nh sp sp . T , chng ti thy nh c bn
phn phi chm sc con ngi tr thc giu tng tri, ang
trong con bo lc suy t ny Bi bc Tho ang t ra l
mt tm tr rt n hn, u ut v ci d vng cm nn ca mnh:
Bi tui tc cao, thn xc tiu tu, hon cnh b tc, tng
qun, nn nay nh vi v, hp tp mun x ra tt c nhng
g hung nu, tch lu trong ci thi cm nn y. Nhng ln
gp g tm s dn dn tng, mc cng thng ca cu
chuyn cng tng: mi u mi ngy mt ln, sau thnh
hai ln mt tun. Bi cng gp bc cng mun nghe tip
nhng nhng tri nghim nghit ng ca bc. Gp bc Tho
l b bc dn i li vo d vng phc tp, li k kh hiu, qua
nhng con ng chng cht ca suy t trit hc. Sa vo
nhng u t y y nh b cun ht vo mt phim trinh thm,
m nhn vt chnh ang mc kt trong mt tnh th nguy
him, ang c tm li vt thot m khn gi hi hp thy
r nguy nan, khng chc g s tm c li ra.
Chng ti thy bc Tho lc y rt thm thng, ang
trong tnh cnh mt ci xc t ti ca mt con tu b bm
p bi bao ging bo, nay b sng gi thi gian nh tri
git vo t lin v ang b mc cn ti ci t Paris ny,
m thuyn trng ang nh bt lc khng cn c th li a
con tu tr ra khi! Khng cn du vt g ca ci thi
53

tng tranh lun tay ngang vi Jean Paul Sartre!

Sau bn chc nm vng mt Paris, nay bc Tho tr
li y nh mt ci bng m ca mt nh trit hc. Bi khi
gp chng ti ln u, bc t ra d dt nghi ngi, ni nng
t, kh lng tng, c nh mun giu gim mnh, ch khng
thnh thi, thoi mi, t nhin nh mi ngi. Nht l vic
bc nng ny gy cng thng bt ng qua my ln gp g
u tin vi mt s bn b c, v vi mt t tp san chuyn
v trit hc, chuyn lun bn v cc vn cch mng
n ni d lun c nhn xt rng bc ang mang nng
mt tm thn hong lon ca k ang b m nh bi mt
nguy c e o tnh mng, ang b truy lng bi mt th lc
hung bo
Nhng ri qua nhng bui tm s, bc dn dn bc l c
mt ch mun vng dy hnh ng, vi mt k c tri
nghim vi nhng l lun, l gii ti tn cng ca suy t, n
tch t t mt thi cm nn ko di sut my chc nm, sng
nh b lu y chnh qu hng mnh.
Ton l nhng s tht si ng c khui ra, cng lc
cng kinh khng! Chng ti khng th khng ch ti
nhng g thuc v cuc i v s nghip ca c gi au kh
ny, nht l vo lc ngi hip s ang trong t th vn vai
ng dy quyt nh mt trn cui cng trc mt
chng ti
Ngay t lc , chng ti b cun ht vo ging thi
s, vo nhng si ng ca ch chnh tr, ca cung cch
cai qun x hi qu hng. Chng ti ch nhiu hn
ti thi s, ti nhng tng quan chnh tr th gii vi vn
54

mnh ca nhng dn tc nhc tiu, ri l vo c nhng

vn ca trit hc v con ngi! Ri nhng iu bt
buc chng ti phi suy ngh nhiu hn v thn phn ca ca
chnh chng ti.
Trc nhng tit l cay ng ca bc Tho, ti hi
thng:
- B ngc i nh th th bc c on th h khng?
Bc phn ng rt mnh, trn mt, lc tay lia la:
- y cht! ng bao gi ngh rng ti sang y l tm
cch tr on, tr th, hoc reo rc thm chia r. Xa kia
th qu tht c lc ti m qung, v b hn th chi phi,
c lc vit, dng ngn t ca th hn, x v k ny,
kch bn kia. Lc y ti ch l mt ngi cng sn c u
c u tranh cung nhit n mc cung tn, do hn th ch
ng. Nhng by gi khc ri, gi ri, c kinh nghim
trong thc ti cch mng, nn thc tnh. Ti gi y l
mt ngi va bng tnh sau cn c mng di trong x hi
ch ngha, ngha l ti gic ng. Bi sau kh sng chm
m trong hn th, th ri ti mi nhn ra th hn khng phi
l mt thi tnh to tm hiu, gii quyt vn . Th
hn ch lm cho tnh hnh thm phc tp, lm cho chnh mnh
lm vo b tc. V hn th khng th gii quyt bt c vn
g. N chng gii phng c ai. N ch gy au kh cho
mi ngi v chnh mnh.
- Ti sao bc khng nh nhng ngi cng sn vn tin
tng th hn l ng c cc mnh m hnh ng cch
mng ti thnh cng?
- Ti nghim ra rng cui cng nhng hnh ng do
55

th hn khng th no a ti thnh cng. Ti v hn th l t

cht tm l bnh hon rt truyn nhim, rt c hi. N a
ti tnh trng m qung trong nhn nh, n dp b lng tri,
n m ng hnh ng cho mi th on gian xo v ti
c, n to ra nguyn tc cu cnh bin minh cho phng
tin Ngun gc ca th hn trong x hi ta ngy nay l
do tnh trng t nc ta mt thi b chm m trong bu
khng kh cung tn, v lnh th b chia ct thnh hai ch
vi hai l c, vi li th quyt tiu dit nhau thng nht
l lnh th
S chia ct tn nhn ny l mt th tp tc p t c tnh
quc t, c t lu trong lch s. Ch tnh t sau nh th
chin, th c s chia ct v cng tn nhn cc vng lnh
th, nh Cn ng, n gy ra thm ho Israel-Palestine,
nh vng Balkan, cc vng bin gii gia Balan v c,
gia Balan v Nga, ri l s phn chia lnh th ca ng v
Ty c, s phn chia cu to rt gng p cc phn lnh
th ca nc Nam T, ri s ct lnh th thnh hai Triu
Tin, ri ti quyt nh chia ct lnh th nc ta cng vy
Tt c nhng chia ct trng trn y, u c hu qu lu di,
c trm nm sau n vn cn tc hi, d ni ch l tm thi!
y l nhng dn xp tn nhn, do ch mu, mc c, chia
chc quyn li, nh hng gia cc nc ln vi nhau, p
t, bt chp nguyn vng ca cc dn tc trong cc vng,
ti cc nc b chia ct. Cc nc ln chi tr dng ln
nhng thc, nhng l tng, nhng tm l phn bit h
chnh tr, phn bit bin gii a l, i duy tr s chia r trong
u thng dn nhc tiu mt cch lu di, phe ny kin
56

tr cm sng bn git phe kia, nui dng chin tranh cc

b. Bc tng tm l c nh hng su rng v mnh m
nht chnh l bc tng thc h. Bc tng ny chia hai
th gii: mt bn l thc h x hi ch ngha, ly nguyn
tc mc-xt u tranh giai cp lm ng lc, bn kia l thc
t sn, t bn, ly l tng t do dn ch lm ng lc. Tt
c cc lnh th b chia ct, cc dn tc b chia r u do cc
nc ln v trang, bng c tinh thn ln vt cht, tr thnh
nhng ngi n ca cc cuc chin tranh cc b, thng l rt
m mu. Th m lnh o mi phe, ca mi phn lnh th
b chia ct y, c khoe ti, khoe tr, cam kt s a dn tc,
t nc ti chin thng! au n v ma mai nht l trong
lc cc nc nh din tr anh em bn git nhau, th lnh o
cc nc ln vui v thm ving nhau, m yn tic khon i
nhau, tm cch thng cm nhau, trnh trc tip ng
nhau! ng thi h tip tc tun v kh vo cc nc nh
nui chin tranh. L mt nh trit hc nh ti, th phi tm
hiu bit nhn su v xa hn qua nhng cuc chin tranh
cc b, huynh nh th. V sau khi chin thng, th cn
li bit bao au thng m ngi dn, c hai bn chin
tuyn, phi gnh chu. Do ti phi b cng nghin cu,
phn tch gii m nhng c hi ca chnh sch chia
ct, chia r m ngi ta chp ln u dn tc. Ti mun
ph bin s hiu thu nhng c hi v cng ca th chin
tranh cc b. Ti mun ch ra tnh nghim trng ca nhng
quyt nh a ti chin tranh, hoc l m li chin
tranh. Nhng quyt nh y to ra hon cnh bt ngi
dn phi tr thnh nhng nn nhn ca chia ct, chia r, phi
57

cm sng bn git nhau Chng ta phi thng cm nhng

ngi phi cm sng, c hai pha, v h ch l nhng k
tha hnh.
Phi v tinh thn dn tc m knh trng h, hiu h, d
bn ny hay bn kia chin tuyn, tt c h u cm sng
chin u vi mt l tng, vi mt chnh ngha trong u,
hng hi xung phong git th m k th y chnh l anh
em mt nh!
- Chnh v trong thc t t nc b chia ct lnh th, d
ch l tm thi, nhng n to thnh hai chnh quyn, hai
ch quyn, hai l tng, hai l c ri chung ta hng say
cm sng git nhau nh git k th! Chng ta lm iu
phi l y vi l th phanh thy, ung mu qun th! Bn
ny kt ti bn kia l tay sai ca quc. Chng ta qun
hn yu t t nhin ca lch s l cng mt gc t tin, dn
tc, cng mt ting ni, cng mt truyn thng vn ho
Trong khi trc mt ta, l nhng k khc ngn ng, khc
lnh th, khc quyn li dn tc i vi ta, th h to ra s
chia ct lnh th ta, chia r dn tc ta, li dng c hi can
thip vo ni b ch quyn ta, c khi l gm nhm lnh
th ca ta m ta khng nhn ra y mi tht l k th!
Bc Tho lc u nhn mnh, nh c phn trn:
- Nay chng ta phi sng sut m phn tch, m suy ngh
v hon cnh v cc yu t chia ct; chia r ny, thy r
chng ta ch l nhng nn nhn, au n ca nhng k c
trch nhim lm lch s. C th ni h lm hng lch s.
H y chnh l lnh o. Xt ring v ci thc h x hi
ch ngha, do Lenin tu tin khai trin t tng Marx, chng
58

qua cng ch l phng cch duy tr, tham lam nm

li ton b di sn quc do thi Sa hong li, li giam
hm cc dn tc ch hu ca thi Sa hong vo trong mt
gng cm kiu mi, vi ci tn p hn: khi cc nc x
hi ch ngha anh em. By gi th mi ngi u thy ci
khi Lin X y, thc cht l mt quc , n km kp
cc dn tc nhc tiu quanh n. Chnh Lin X cng
tng ng vi mt quc khc l Trung Quc, ch
v quyn li quc gia hp hi, bnh trng quc! V
Bc Kinh cng i x vi Ty Tng, vi Triu Tin, vi c
ta, theo tm thc bnh trng quc nh th, cng di
chiu bi khi cc nc x hi ch ngha anh em, gia hai
lng ging hu ho, mi h rng lnh! Thc t l hn
mt ln, Lin X v Trung Quc ng nhau bng qun s
cc vng bin gii ca h. Gn y thi, Trung Quc cng
tng nhiu t nh chim, gm nhm lnh th Vit Nam
ta. Ci n chng minh khi cc nc x hi ch ngha
anh em ch l th lin minh ma qui, qu quyt, gi di, mt
th bnh phong che giu rt vng v nhng tham vng bnh
trng ca quc . Ti cn nh r hi u thp nin 60,
nhn dp c tham gia phi on sang thm Bc Kinh, nn
c nghe Mao ch tch cam kt nm trm triu dn Hoa
Nam s l hu phng ln gip cc ng ch ti khi chin
thng. Mi ngi mng r v tay! Ring ti khi nghe li
cam kt y m cm thy rn tc gy! Bi ti khng bao gi
qun ch vi thng sau khi chim c quyn hnh Bc
Kinh, Mao vi v xua qun qua chim Ty Tng! Chn
Mao lm ng ch, lm ng minh th ti lo lm. Khng
59

bit ri sau ny, ng ch, ng minh ny s a nc ta i

v u... Mao thc ta phi cm th bn quc t bn
u-M, v gip rng ri v kh ta ui Php, nh
M ra khi lc a chu tin ti mc tiu ca khi x
hi ch ngha l phi nh gc khi t bn theo ng chin
lc ly nc ngho bao vy nc t bn, ly nng thn bao
vy thnh th
- Cha thy ai ngh ti vn nguy him ny. Ti sao
h phung ph v kh, cng sc nh th m khng lo ti vic
nng dy i sng i kh ca nhn dn trong nc h,
hoc cc nc ngho? H ni cung cp v kh nh th l
lm ngha v quc t i vi cc nc ngho anh em. Thc
cht y ch l s tranh ginh, m rng nh hng v quyn
li ca nhng quc! Chng lm g c tnh, c ngha anh
em, gia nc ln vi nc nh. Ta phi nh nh vy
suy ngh k v thn phn nhc tiu ca dn tc ta v t
nc ta, tm cch gii quyt s th hn gia anh em chng
ta do my nc ln to ra. Lnh o th mun chn dt nhn
dn nh mt n cu i ti chin thng. quc ni coi
ta l mt ng minh, nhng thc cht l mun bin ta
thnh mt ch hu ngoan ngon. C bao gi mt n cu,
mt ch hu m c n trng v thng mn u. Khng
bao gi! Chng nn c tn vo nhng iu khng h c. Ch
c nhng nhng tay chnh tr ngy th mi tin vo nhng
iu khng h c y
Cu ni y tht l bt ng. V lc mi gp, chng ti ch
quen nghe bc ca ngi tinh ng ch ca khi x hi ch
ngha anh em, ca ngi ch ngha mc-xt ca giai cp v sn,
60

ca ngi ngha v gii phng cc dn tc ca hai anh c

Lin X v Trung Quc!
T lc ny, trc mt chng ti, ni bt mt Trn c
Tho vi nhng lun chng vng chc, soi sng, vi ngn
t sng sa, mi m. M y li l nhng tit l thng thn,
ng tri, khng cn p m, khc hn vi nhng thi lo
s ca mt Trn c Tho rt r khim tn, ni nng mt
mi m chng ti thy my lc gp mt lu u, lc bc
va mi tr li Paris. Do vy m chng ti rt hiu k mun
bit ri bc Tho s ni thm nhng g trong cc bui thuyt
trnh sau . Khi bc ni chun b gii thiu ni dung ca
mt cun sch rt c bit, th chng ti li cng nng lng
ch i s ra mt ca cun sch y. V tc gi ca n ang
chng t mt tm trng phn n, vng dy, y nh ngi ang
bn chn mu mt iu g khng phi l bnh thng,
nh ang chun b cho mt bin ng ln V lc y, bc
Tho bng mt hn ci v tm thng, ci np th ng ca
nhng tr thc ch bit c bc v ng, lc no cng tng
cu kinh nh n bc v ng, y nh my cn b ng vin
gio iu, c c i ra hi ngoi cao chin thng,
tuyn truyn vn ng d lun bn ngoi ng h ng
v ch !
Nhng nay th con ngi y ang phi i tm ch nng
thn, ang thnh tht gii by tm tnh cun ht ngi
nghe, gi lng thng cm!
Theo nh t s th lc cn rt tr, bc rt t tin v c
cht danh vng trn din n trit hc Paris. V khng ng
rng, v ci trnh tri thc xut sc lnh hi Php, v
61

tnh tnh ngay thng bc trc ca mnh, m ngay sau khi v

nc, bc mc nhin b lnh o coi nh l mt i th
tim nng nguy him. V hai con ngi coi nhau l k
c u c xut chng, cng mang nng mt tham vng am
m thc hin l tng cch mng ca mnh, nhng l theo
hai phng cch khc nhau.
Nghe k ti , ti gng hi:
- Trc khi v nc, bc c d tnh vic lm g c th
cho qu hng khng?
Bc p ngay:
- L mt nh trit hc, khi quyt nh v nc, ti mang
tham vng ngng cung l c tn dng tr tu ca mnh
tranh th c tin dng nh l mt trong nhng l thuyt
gia ca cch mng, hon thnh s mnh cao c ca cch
mng, l gii phng con ngi. V ti ngh ng c cng
l mt nh lnh o chnh tr, nhng c cao vng tn dng
quyn lc tt nh, bng mi phng tin, bng mi gi,
thc hin cho bng c gic m nh ui quc ra khi
qu hng, nh gc t bn ch ngha, cui cng l
gii phng ngi, nht l gii phng nhn dn lao ng
cho h c u tin hng m no, t do, hnh phc. Nhng
khng ng, vi thi gian, ti dn dn nhn ra l lnh o v
mnh, c hai u lao mnh vo cng mt cuc cch mng,
nhng vi hai quan nim khc nhau, vi hai tm thc khc
nhau, n i nghch nhau, xung t nhau V ci nhn
ca lnh o chnh tr ngng li, c nh trong giai
on cm quyn. Cn cch nhn ca ti l i phi xa hn,
linh ng hn, ngha l phi tng bc tin ti giai on ti
62

hu ca cch mng l gii phng con ngi.

- Nhng cho ti nay, vi chnh sch i mi v m ca
ca ng, th bc ngh sao v s ng gp ca bc v ca
lnh o?
- Thng thn m xt trong thc t trc mt, th nh
t tng l ti chng ng gp c g my cho cch
mng. Cn lnh o th li mt s nghip b tc nh
d dang Cui cng ch cn li h danh nhng chin thng
ph phim, m thc t l mt s khnh kit v suy thoi v
mi mt. n ni nay cu ng, cu nc, nh phi
m rng ca rc quc t bn tr li, mi vn t bn
trn vo. V thc s l t nc ang b bin thnh mt
thuc a kiu mi ca khi t bn! Ngh m au, tn bit
bao nhiu mu xng dnh c lp, bo v ch quyn, m
ny li i ti ch phi cho t bn nc ngoi trn vo lm
ma, lm gi, cho n t do tung honh pht trin theo xu
hng bt chp mi hi ho, bt chp trt t k cng, bt
chp di sn vn ho do t tin li, nhng bc qu trn
ca n ph tan mi trng sinh thi, bin t nc thnh mt
x hi thnh vng gi to, mt thin nhin qu qut, mt
hn nn tng hi ho sinh thi. Cng pht trin theo cung
vng hin i gi to nh th ny, th s cng ngy cng ln
su vo bt cng x hi, vo tham nhng thi nt, cng hu
hoi mi trng. V li pht trin ny l ch chy theo ng
-la M, khng c lut php nghim minh, khng cn mt
tinh thn o c g na. Cng ngh cng bun! t nc ta
ang b cun vo cn lc pht trin in cung, khp khing
khng g cn li c na. C nh con ngi ln su vo
63

con ng nghin ngp ma tu, th ma tu ca mnh lc

ng -la, mi lc, mi tc hi trm trng hn! Cc anh tin
ti i, mi, mi lm th h na, cha chc xo c ci
np sng gian xo, sng di tr, sng cung, sng vi ny.
Bi n t din bin thnh mt hnh thc vn minh vn h
mang nhn hiu hin i mt ri. Kh th!
Bc Tho ly tay o chm nc mt, khin chng ti
cng xc ng, nghn ngo, v tin y l nhng li tm s
thnh tht, y tm huyt.
Ring v bui din thuyt u tin ca bc Tho, sau khi
tr li Paris c hn mt nm, th din ra kh ng vui
ti Nh Vit Nam, ng Cardinal Lemoine, qun 5 Paris.
y l trung tm vn ho ca Lin Hip Vit Kiu (Sau c
gi l Hi Ngi Vit Nam ti Php) do mt nhm tr thc
trung thnh vi ch iu hnh, nhng do s qun ti tr.
V kinh ph thu cn nh y kh cao. C s sinh hot vn ho
ny gm mt vn phng bn ngoi, bn trong l mt phng
knh ln c trang tr nh phng hi, c th cha khong
gn trm ch ngi. Ni cng c th dng lm phng trin
lm hoc trnh din vn ngh. Trn gc l mt ca hng sch
bo ting Vit xut bn trong nc. Trn l thuyt th c
s vn ho ny do mt gim c, l ngi ca nhm tr thc
Vit Kiu Yu Nc c s qun chn trng nom.
Trong thc t th s qun, k chi tin thu nh, nn trc tip
nm quyn qun l, Nhng v tnh trng lc y, vin gim
c li l ngi ch bin t on Kt, va mi sa vo tnh
trng bt c d, phi ly khai vi s qun t khi ny sinh mu
thun v lp trng bin tp t bo ca hi.
64

T 1986, sau i hi VI ca ng cng sn cm quyn

Vit Nam, H Ni, theo chn Trung Quc, bt u d
dm chuyn mnh sang chnh sch i mi c v ci m.
Paris, nhm tr thc lm t on Kt cng thc thi
theo ui mt ch trng bin tp mi, c tinh thn tranh
u cho s ci m t do dn ch trong nc, vi tho hip
bt thnh vn l vn ng h mt ch dn ch c ng.
H mun bin t bo thnh mt th din n i lp dn ch
hp php. Lp tc cm tnh v uy tn ca t on Kt tng
ln. Trc th s c gi ca t bo rt l lo to, nay n
tng vt ln v to thnh mt lung gi dn ch trong d
lun ca hi Vit kiu. N cng vi hai t bo tng t ca
cc nhm Vit kiu tin b khc, mt Bi, mt Canada,
cng ang ni danh v lp trng tranh u ku gi m rng
dn ch. l thi m b trng ngoi giao H Ni, l ng
Nguyn C Thch. Lc c d lun rng ng Thch ha
s bt cho ng gim c t on Kt y v gi mt
gi chc v quan trng trong b ngoi giao. Nhng ri ci
ma xun n r Bc Kinh y bng b kt thc m mu,
tht bi thm ngay sau . Cuc n p Bc Kinh khin
H Ni cng lp tc c bc ngot xit li. Hu qu l s
qun ta Paris cng phi tr mt theo ln gi bc thi vo
H Ni, khng chp nhn bt c ng li tranh u i
dn ch no, d l dn ch c ng. V vy nhm tr
thc Vit Kiu lm t on Kt, b p buc phi tr li ci
tn bo (manchette) on Kt cho Lin Hip Vit kiu, do
s qun ch o, li khai ra thnh lp mt tp san mi ly
tn l Din n, Ton b danh sch c gi ca t on Kt
65

b mi y do ban bin tp nm gi, nay c chuyn qua

cho t Din n. V t nh hng t Din n vn ln
ti inh cao nht ca n (cho ti tnh trng co cm hin nay
ch cn l t bo ti t trn mng, v tinh thn tranh u
nay cng phai nht dn). Lc t bo cng thm ni ting
khi ban bin tp cng b ch trng dn ch tin b hp thi
i, vi phong tro vn ng su tm ch k vo mt bc
tm th ku gi m rng dn ch tht s Vit Nam, Vi
hi vng mt ma xun dn ch s n r ti H Ni..
Hu qu khg gy ngc nhin l v c nhm tr thc ca
t Din n lc y b tht sng, b cm v Vit Nam! V
ri t Din n cn b a ra trng by trong nh bo tng
ti c M-Ng trong nc. Phi hiu r tnh hnh lng
cng, cay ng trong ni b ca Nh Vit Nam lc ny l
nh vy, thy kh khn v b tc m bc Tho gp khi
dng ni y lm din n cho cc bui din thuyt gii
thiu mt cun sch quan trng ang c bin son.
Bui din thuyt u tin thu ht khong gn mt trm
khn thnh gi, m ti l La Logique du Present Vivant.
Tip theo sau l my bui thuyt trnh v cc ti: Pour
line Logique. Formelle et Dialectique; La pialectique
Logique comme Dynamique Gnrale de la Temporsation;
La Thorie du Prsent Vivant comme la Thorie de rindividuaiit (Ti khng dch my ti ny ra ting Vit, v
ngi b mc kt vi th ngn t trit hc cn rt lng lo ca
ti! y l lu qu c gi thng trit hc).
Nhng bui din thuyt ni tip nhau ny, thng cch
qung vo nhng cheu th ba hoc th nm. Nhng s thnh
66

gi c gim dn i v c l ti qu kh khan, nng tnh

trit hc thun tu.
c bit l bui thuyt trnh p cht, s khn thnh gi
ch cn trn hai chc ngi. Hnh nh ai cng bn khon vi
nhng ti c v qu l thuyt nh vy th ni dung v mc
tiu ca cun sch sp hon thnh e s xa vi thc ti nh
nhng g bc Tho cng b trn din n trit hc Paris
nhng nm trc y. Khn thnh gi trung thnh t ra nng
rut. H bt u nu thc mc v gi tr thc tin ca my
bui thuyt trnh, v c ca cun sch. Ci l thuyt hin ti
sng ng c mang ra phn tch t m nh th lm g?
Thy r m khn thnh gi trung thnh y bt u mt mi,
bi h ch i mt ci g c th, mi m hp vi bu khng
kh bt u i mi ang si sc ln trong nc, v th,
nay nhng thnh gi t ra mt dn kin nhn.,.
gi ngi nghe cho cc bui thuyt trnh k tip,
trong nhng pht gii lao, din gi kho lo tm s, h
l iu m mi ngi ch i, rng mc tiu ca cc bui
din thuyt ny l s i ti vic nh gi li mt cch c bn
trit hc h thng t tng ca v t s cch mng l ng
Marx! V cho ti nay Vit Nam, cha c ai dm ng ti
ng Marx, bi h khng dm, hoc khng c trnh ph
phn phng php pht trin cch mng x hi ch ngha
nh ti tng tri nghim Vit Nam!
Tit l ny c khn thnh gi v tay vui mng. Ai
cng hi lng, y nh va c chch cho mt mi thuc b,
chn ng cn bnh mi mt v b nghe hi nhiu din
gii chung quanh ci l thuyt hin ti sng ng!
67

Nhng s h l sm mc tiu ca cc bui din thuyt v

nht l ca ni dung cun sch ang c gp rt son tho
y lm cho vi thnh gi b bt ng n kinh ngc. l
my tai mt ca s qun v ca ng cng sn Php.
Lin sau bc Tho tm s vi chng ti v cho bit
bc c i s Trnh Ngc Thi mi n mt cch
khn cp. Pha ng cng sn Php cng c phn ng tc th:
Tng b th Georges Marchais, tuy ang bnh nng, cng
ra lnh lp mt tiu ban iu tra v cho mi Trn c Tho
ti cht vn!

68

Chng 3
Cnh gic vi Hin ti sng ng
My hm sau, bc Tho gp li chng ti, v bc bi tit
l rng hai cuc gp g ny din ra rt cng thng. y
l hai cuc tranh lun a ti mt s v sinh t, mt
quyt nh thm khc bt ng i vi bc Tho. Th nn
v sau, c thc mc l phi chng s tit l qu sm y,
a nh trit hc ti ch lm nguy ti tnh mng?
Mi s ng l s din ra xui x ti lc cht. Nhng do
bc Tho tit l sm rng phn k tip s i ti s nh gi
li bin chng duy vt s quan ca Marx, nht l khi Marx
ra nhng phng php xy dng x hi mi, con ngi
mi ri th s l phn kt lun gii thiu mt phng
php t duy mi do din gi xut
Nghe phong phanh v tit l y, s qun t ra rt cnh
gic v mi Tho ti tho lun. Sau khi nghe trnh by cn
k, i s Trnh Ngc Thi ni mt cch quyt lit:
- Ti khng ng vi mc tiu nghin cu v kt lun
tri vi ng li ca ng nh th! ng ch tnh sao th
tnh.
Tho c thuyt phc:
- Xin c ti cng b l thuyt y ra. Chc chn gii
trit hc, c bit l phi mc-xt Paris ny, s xm nhau
vo ph phn n. Lc mi c th thy phn gi tr ca n
l nh th no. D sao th y cng ch l mt l thuyt ca
ti, ngha l n cha c mt uy tn, uy lc no c. Hn na
n khng tnh ph hoi h t tng mc-xt. V kt lun ca
69

ti s l mt s tng cng cho php bin chng, ch khng

bc b hay xo b hn n. Cng trnh nghin cu ca ti
hon ton c tnh xy dng cho mt quan nim cch mng
mi, ch khng phi ch l kch hay ph hoi.
Cui cng, i s Trnh Ngc Thi ng dy, bc ra
khi vn phng ri ni vng li:
- Thi! Vic l tu ng ch. Ti khng cm cn
ng ch, nhng ti dt khot khng ng vi vic ng
ch ang lm. Ti khng th nht tr vi lp trng i ngc
li vi t duy chnh thng ca ng ta nh vy. ng ch tnh
sao th tnh.
Khi ri s qun, Tho v cng bi ri v than rng:
Ngay ti Paris ny, t do t tng cng kh th sao?
V v tranh lun th nh th din ra gia my tay l
lun ca ng cng sn Php v Tho. Theo nh chnh bc
Tho k li mt cch y do d, v bc khng mun nu ch
danh nhng ngi c mt trong cuc cht vn y. Theo bc
Tho th y l mt cuc tranh lun quyt lit, mang dng
dp e do, thanh trng, lm bc bun bc, tht vng n
s hi.
Ti c hi:.
- Ai tranh lun quyt lit vi bc? C phi l tng b
th Georges Marchais ca ng cng sn Php khng?
- Khng phi, v tng b th Marchais lc ang au
m nn khng d. Trong bui tranh lun vi my ngi hm
y, c mt tay tranh ci rt gay go. Y ln ting, t ra rt
qu khch. Y vin dn mt li ph bnh kch mnh m
l lun ca ti, ri y bung li do nt ti tnh mng ti.
70

- Hn l ai?
- Hn khng c uy tn g trong ng cng sn Php,
nhng li ph bnh m y nu ra l ca Balibar!
- Balibar l ai, lm chc v g m gh gm th?
- Balibar l mt gio s trit hc cnh t, cn tng i
tr, cng ni ting chuyn v t tng Marx, y c lp trng
mc-xt cc oan cn hn c Marx na. V th m y b
trc xut ra khi ng. Nhng nh hng ca y trong ng
vn cn mnh. Khi nghe phong phanh tin ti mun ph phn,
nh gi li t tng Marx, th Balibar cho rng ti c
phn bi cch mng khi nu ra sai lm c bn ca Marx!
- Trong tranh lun m h ni nh vy th u c g lm
bc bun bc n tht vng?
- Cui cng bui cht vn, c mt tn ln ting kt ti ti
l k phn bi cch mng, ri y ch vo mt ti m do nt
bng cu: My mun lm thng phn bi th my hy coi
chng ci mng my y!
- M ti sao by gi bc thy cn phi lm ci cng vic
nh gi li t tng ca Marx? Marx mt ht nh hng
trn th gii t lu ri m!
- Nhng nc ta th n vn cn mnh. Ta trng cy
t tng ca Marx, v cho ti nay th cy vn cho ton
qu ng. Phi tm cho ra nhng t cht nhn qu ca v
ng y ch. Ti sao li cam chu n qu ng y mi sao?
Ri bc Tho th nhn l li o nt y lm cho mnh
mt tinh thn! V cch thanh trng nhng k phn bi trong
cc ng cng sn lun lun rt tn nhn. Nghe ti , ti
hi bc:
71

- Nh vy th Paris ny, khng c mt ngi bn Php

no bnh vc bc, ng h vic bc mun nh gi li t
tng Marx sao?
- C ch! C nhiu ch! Nhng h khng phi l nhng
nhn vt c vai v trong ng cng sn hoc trong gii trit
hc. Chnh my ngi bn Php, khi hiu hon cnh v
hng ca ti, ha s tm cch gip ti phng tin
hon thnh cho bng c cun sch ny. Nhng v mt
tinh thn v trit hc th ch c mt ngi l t ra rt nng
nhit, rt ng h v ng vin tinh thn ti, thi thc v
khuyn khch ti. ng ta bo:
- Anh phi lm cho xong cun sch. V l mt nhim
v ln cui cng ca anh. Anh m nn ch b cuc l anh c
ti vi trit hc, vi cch mng, vi c qu hng v dn tc
anh.
- ng bn l ai?
- l mt ngi Php tng ht lng ng h cch mng
Vit Nam. ng ta tng b dy hc Si gn ra bng sng
v lm vic nhiu nm trong hng ng cch mng ta, ri ra
ti chin khu min Bc ng l nhn chng a ra nh
sng d lun Php v Nhn Vn - Giai Phm qua my cun
sch rt c ch . T ng ta b chnh quyn cng sn
Vit Nam ty chay khng cho v thm li Vit Nam. Tn ng
ta l Boudarel. ng ta cng tng c hon cnh nh ti. V
ng ta tng b d lun Php coi l k phn quc, v ti
i theo ng h Vit Minh
Sau , bc cn cho bit l cng tm gp mt vai v
trong gii trit hc tin b cnh t l ng Paul Ricoeur, gio
72

s trit i hc, than th v phn trn vi tt c s tht

vng v ni lo s ca mnh, v cng l cu cu
Sau ny gio s Paul Ricoeur thut li cho nhiu
ngi bit v tnh trng v cng hong lon tm thn ca
Tho lc gp ng. ng m t: Tho lc y l k ang b
m nh bi s e do ti tnh mng, nhng chng ai coi s
than th y l mt iu cu cu cp bch. My ngi bn
Php y ch coi l tnh trng tip ni t nhin ca mt k
b gung my cai tr c on nghin nt t tng trong
my chc nm b km kp, b y i thn xc trong nc.
H cho rng gi y d ra c nc ngoi ri, nhng
Tho vn sng trong s s hi. ch l du hiu cn bnh
tm thn ti thi k qu nng, thn kinh b suy yu trm
trng n mc tm thn hong lon vi ngh c k ang
rnh git mnh!
Nh s chm sc n cn v thi chn thnh ca chng
ti, nn ngoi nhng bui thuyt trnh v nhng ti thun
tu trit hc, bc Tho nh tm li c nim vui khi gp
ring chng ti, gii by tm s thng hn, V bc cng
hiu rng chng ti khng my quan tm ti nhng
ti nng tnh trit hc. Bi chng ti ch hi bc v nhng
g xy ra cho bc, sut my chc nm v sng qu nh.
Ti sao trong thi gian di dc khng chin v trin khai
cch mng nh th, m bc ch vit c mt s bi chng
lin quan g ti khng chin v cch mng? Nhng li gii
thch lm chng ti thch th. Bi y l nhng tit l c
o, nhng chuyn bn l chnh tr cha thy ai nu ra. Th
nn sau mi bui din thuyt, bc thng nh cho chng
73

ti nhng giy pht ci m tm s y nhng tit l li k,

lin quan ti nhng thc ti bc tri qua t khi tr v qu
hng.
Cng nghe k, s hiu k ca chng ti cng tng. V
y l lc u c, tr nh ca bc chng t mt tr tu trong
sng, t nh; rt linh ng ang phi i ph vi thc ti tn
nhn. Nhng li k bc trc y xo ht nhng nh kin
c do b ngoi khim tn ca mt nh trit hc gi nua,
c v lm cm.
C nh vy, vo cc ngy ngh cui tun, chng ti u
tm cch mi bc Tho i n cm tra, hoc n ti u ,
xong ko nhau ra mt qun caf ngi nghe k chuyn cho
ti khuya.
Thot u chng ti tnh hi tht kho lo, t nh bc
Tho chu ni cho r iu m bc vn mun trnh n, tc
l v nhng ni dung chnh ca cun sch sp hon thnh.
Nhng nh trit hc ca chng ti tinh ranh hn chng ti,
nn nh hi ngay thy hu ca chng ti, ng bun
ru ni:
- Ti bit cc anh cng nh nhiu ngi bn chn mun
t giai on c bit ngay kt lun ca cun sch.
Nhng xin ng nng vi. Tit l sm ni dung vn tt l
mt iu kh v phi gii thch cn k mi c th hiu. V
li y l mt iu cc k nguy him cho ti. Cc anh c
bit l tnh mng ti ang b e do khng? Cc anh c th
no ng rng ti ang sng trong cng thng ni tm v nguy
c c th s b cng bch p ti tr v nc hay khng?
M cc anh c bit vic ti tr li nc Php k ny l v
74

ngi ta mun vnh vin tng ui ti ra khi qu hng hay

khng?
- Sao li c chuyn l i nh vy? Ti c tng chuyn
i ny ca bc l chuyn i vinh qung, vui v v l i lm
cng tc ngoi giao, i vn ng d lun quc t ng h
ch c m?
- Vui v, vinh quang ci g! Ti b tng i bit x, Vi
ci v mt lt, ch khng phi v kh hi! C dp ti s k
r cho cc anh thy ti sao ti b ui khi Si Gn, buc
phi i Php m khng phi l tr v H Ni! Thnh ra
by gi ta mi c c hi gp nhau y. Thng thng ti s
k r mi chuyn t ai bit, ch cc anh ng qu ch ti
cun sch. Ti mun k x bt ra nhng c ch ang si
sc trong ti nhng m c tch lu qu nhiu trong u
y l nhng nhng kinh nghim sng ng c th hiu
r ngun gc ca thm kch vn ang bao ph ln thn phn
dn tc, ln t nc ta. N a ti tnh trng suy i o
l trong x hi ta ngy nay. Mt x hi ang b ung thi bi
cn bnh trm kha bt tr, cn bnh xo tr, cn bnh th
on ca ng. Ri y cc anh s khm ph ra nhng bt
hnh ca dn tc v qu hng chng ta. Cc anh c ti
c t do k, nh ti u, k ti c khng?
- D nhin l chng ti hon ton ng vi bc.
- Vy th ta nn bt u bng iu g by gi?
nh tan cm tng b chng ti b g p, ti nu ra
vi bc Tho mt cu hi tht l xa lnh vc chnh tr:
- Ti thc mc l ti sao hi y bc chn mn trit?
Sau ny c lc no bc hi hn v chn con ng trit
75

hc n a cuc i bc khng ti bit bao nhiu l gian nan,

vt v khng?
- Anh hi cu y tht l hay. V trong nc nhiu anh
em thn thit, v c nhng k ganh ght ti, knh chng ti,
h hn mt ln ma mai, chi ra ti rng vi ci tnh
lm cm gn bng ca ti m li o thm mn trit hc
na, nn i ti kh m cn gy kh cho c ngi chung
quanh. Tht vy, ch v ti ti m khng t ngi b v ly.
Nhng xin tr li vi thc mc ca anh.
Bc Tho n li thi nin thiu, ri phn tch cho thy
mi s nh c cy vo trong tim thc t lc cn non
tr. Lc y, sau khi u t ti phn mt, hc sinh phi
chn mt trong ba ban chun b thi t ti phn hai tc
l chn mt trong ba lp hc cui ca bc trung hc: hoc
ban ton, hoc ban khoa hc t nhin, hoc ban trit. Tho
chn lp trit, tc l d tnh sau ny s theo hc ban vn
chng bc i hc. Bi c cht thnh tch v lun vn,
Tho c d tnh sau ny s hc chuyn v nhng khoa nhn
vn m mnh a thch.
Nh li lc thi mn vit ca tam c nguyt cui nin hc,
gio s Ner, tr li bi lun trit va chm. Bi ca Tho
ng u nh thng l, nhng vi im cao khng ng: 16
trn 20! Thng thng Tho ch ng u vi im 13 hay
14 im l cng. Ln y, Tho cn nh r, thi l bnh gii
mt cu ca Lon Bourgeois: Danh d cng c th l mt
nn tng ca o c.
C lp, tr Tho, u di dng tm cch minh chng
cu vi nhng bng chng, in tch, nu ra cc hnh
76

ng mu tm danh vng qua cc cng trnh v i, cc chin

thng vinh quang ca nhng v nhn thng thy trong lch
s th gii. Tt c nh hnh ng v danh d mang li
vinh quang cho x s. Ring ch c Tho l bnh bn theo
hng khc hn.
Tho chun b vo bng cch nh ngha, phn tch
k khi nim danh d v mt tm l v x hi ch ra rng
danh d l mt thuc tnh c ban tng cho con ngi, t
bn ngoi, ngha l mt gi tr do ngi i khen tng, ch
bn thn khng th trc tip i tm m ly c. Danh d
ch n vi nhng con ngi sng c hnh, c lng tri,
bit hon thnh trn vn cng vic ca mnh, d y l mt
cng vic khim tn; Nh th th mi ngi u c th c
danh d, ch danh d khng phi l ring ca nhng k c
chc, c quyn trong x hi. Nhng do ng nhn m danh d
b coi l mt kh nng kch thch con ngi c hnh ng
p , v i, theo xu hng khoa trng, ph phim b
ngoi, to ra danh d, hay vinh d cho chnh mnh. Bi
khi danh d b ng ho vi danh vng, vinh d m
ngi Php gi l les honneurs. Thng thng, danh vng
c kh nng kch thch tm l, c th lm cho con ngi u
m n mc sa o, y nh l mt th thuc phin! Ngi ta
am m chy theo danh vng, tm vinh d, ri t bin mnh
thnh k khoe khoang, kiu ngo, hoang tng chy theo
nhng tr trang tr ph phim, ho nhong b ngoi. Tranh
ua nhau trn con ng danh vng thng lm cho mnh
thnh ch k, thp hn: mun dm mi ngi chung quanh
xung, cao mnh ln. Danh vng ra mt cp trn
77

kiu ngo, mt cp di nnh nt T nn nnh nt cp

trn thng l phi bp mo, xuyn tc s tht. N c th
ci trang mt ngi bnh thng thnh k kiu cng t c,
mt nh chnh tr thnh mt lnh t c ti, am m quyn
lc, in cung khao kht danh vng, quan liu ca quyn
n mc hnh ng, ni nng nh cha m ca dn, ri mun
c tn vinh lm cha dn tc!
V mt tm l v x hi, danh d phi c hiu mt cch
ht sc sng sut, ht sc thn trng trnh xa nhng mc
tiu ca danh vng. Danh d cng nh hnh phc, khng th
tm kim, khng th mua chuc n mt cch trc tip, bng
quyn lc hay tin bc, nh ngi ta vn i tm kim danh
vng. Danh d ch ti, mt cch gin tip t bn ngoi, vi
nhng ai khng ch tm tm kim n, nhng bit sng mt
cch xng ng, c lng tri, sng t t vi mi ngi, sng
ngay thng, trong sch mi hon cnh, bit lm trn nhim
v ca mnh, d l ca mt cng vic khim tn nht
sng nh th l sng tht s c ch cho mi ngi, l lm p
cho x hi. Danh d do qu tht l mt nn tng ca o
c. Nhng khn ni, ngi i vn thng nham ln danh
d vi danh vng. Do vy nn danh d, khi b hiu lm, th
n l ci b khin con ngi chy theo n, tm kim n, mua
bn n ri n bin x hi thnh mt mi trng gi di,
ho danh, ph du, a ph trng ci m b ngoi, che giu
ci trng rng, km ci, xu xa bn trong Khng thiu
g x hi, trong con ngi ngng cung khao kht danh
vng, mt x hi ch trng vng b ngoi, ch trng khoe
thnh tch gi to mt cch bnh hon. Mt th d in hnh
78

v mt tiu cc ca danh vng l thi ho danh vi bng cp.

Bng cp ch l mt hnh thc chng thc kh nng. Nhng
nay bng cp b coi nh l th o mo gm hoa, lo lot
mu sc, ph trng. N to ra ci thi trng din bng
cp trc ci tn ca mnh. T xng mnh l tin s ny, thc
s n, th trng c quan ny, gim c cng s kia! Danh
d ca mt ngi c hc, c tri thc l bit sng khng n
o, khng khoa trng, bit chng t trnh bng kt qu
ca vic lm, khc hn vi k t ng ho mnh vi danh
d bng nhng hnh ng khoa trng chc tc, bng cp!
T s hiu sai ngha ca bng cp m n bu xu con
ngi, lm hng nn gio dc. Tnh trng c th ph hoi
x hi. Khi danh d b nhm ln vi danh vng, th n
a ti s gian ln trong thi c, mua bn bng cp, chy cht
chc tc c y nh mua bn o mo mu sc le lot ho
nhong trng din. Bi khi danh d b ng ho vi danh
vng, th n l mt ci b tm l, lm hoen nhn phm,
lm mt t trng, mt tnh to nn khng phn bit c u
l gi tr ni ti bn vng ch thc ca lun thng o l,
u l h danh xu xa ph phim, di tr khoe khoang b
ngoi. Danh d khi b nhm ln vi danh vng th c th
a con ngi v x hi i rt xa v pha tiu cc.
Sau khi nu nhiu bng chng v thnh tch c coi
l danh d ca nhng ngi c cuc sng khim tn v
b i coi thng, b qun Tho nhc li rng v nhng
thnh tch vinh quang, y danh vng ca nhng k c quyn
lc, m c ngi c hu th ca ngi, c khi cn c
tn th nh thnh nhn. Ri Tho a ra phn kh mnh
79

m: nhng thnh tch mu cu vinh quang danh vng mt

cch am m, c mu tm chin thng kiu Pyrrhus, c to
ra nhng cng trnh v di nh Kim T Thp, nh Vn L
Trng Thnh V nhm ln y l nhng thnh tch ca
danh d. Thc ra l nhng cng trnh v i y khng th l
biu tng cho danh d vi o c, o l! V chin thng
nh th l phung ph xng mu qun lnh, v i nh th
phung ph m hi, nc mt ca dn chng. Chng khng
mang tnh o c v nhn bn. V vy m nhiu nh lnh
o quyn lc ln trong lch s chng th tr thnh mt nh
o c, cng khng th l thnh nhn! Tho nu ra nhng
trng hp i thng, trong khng him nhng lnh t
ch v cao ngo, kht khao c trng vng nh nhng Tn
Thu Hong, Napolon l nhng k sn sng phung
ph mu xng qun lnh, coi r tnh mng, cng sc lao
ng ca nhn dn. Nhng nh lnh o y kch thch,
thc p dn phi tr thnh anh hng, phi tr thnh v i
to ra nhng thnh tch v vang, phi thng cho h. V
th m hnh ng mu tm danh vng thng l phn cng
l, phn o l. Ri Tho kt lun: ngi ta a ca ngi, mt
cch nhm ln, nhng thnh tch vinh quang, v i m
b qua, hoc b qun kha cnh v nhn o, bt cng ca
nhng hnh ng p buc nhn dn thp c b ming phi
gnh chu bit bao hi sinh gian kh dng ln nhng thnh
tch y. V y, d th no, th cng ch l nhng hnh ng
tn bo, ho danh, thiu cng l, thiu o l. Nhng thnh
tch v i y, nhng k cng vinh quang y, v khng cng
l, khng nhn o nn n khng th l tr thnh mu mc
80

cho o c! Mt danh nhn, mt ng vua, trong lch s, do

nhng thnh tch chnh tr hay qun s phi thng, thng
c m nnh thn tng bc, ca ngi n mc sng bi nh
mt v nhn, mt thnh nhn, nhng tht s y ch l mt
lnh cha y tham vng, y mu tr nham him, tn nhn,
c c! Ngi ta yu thch danh vng, tng nh l danh
d. S am m danh vng v quyn lc nh th l thiu hu
tnh nhn bn trong nhng con ng mun c s nghip v
i. Con ngi bnh thng khng ch sng v danh vng!
Trong thc t, thi c nhiu thnh tch, cng trnh v i
thng l nhng giai on bi thm en ti, m mu trong
lch s nhn loi! V mt l gin d l n thiu tnh nhn bn,
thiu tnh o l. Nhn loi bnh thng khng sng tm
danh d trong danh vng. Nhn loi bnh thng khng phi
ton l thnh nhn v anh hng! Bi con ng ca nhng
thnh nhn, ca nhng anh hng, vi ngha cao c ca n,
l con ng tun o, l con ng hi sinh c thc v
ngha v i vi con ngi. Khc vi con ng ca nhng
k u m cung tn lao mnh vo nhng hnh ng y mu
v nc mt, d cho y l con ng to ra vinh quang, v
i, nhng y khng phi l con ng ca o c! Trong
lch s, ci thi y vinh quang, y anh hng ca mt dn
tc, thng l thi au n y hi sinh, gian kh, y mu
v nc mt, y hn th v ti c rt phn o c, phn
con ngi v thi y bt m cng dn phi tr gi bng
m hi, nc mt, bng xng mu v tnh mng! Danh d
v o c thc ra l nhng gi tr cng sinh t nhin, chng
khng phi l nhng huc tnh ch dnh cho nhng v nhn.
81

Trong thc t, danh d l mt gi tr kn o ca con ngi

ni chung, trong nhng hon cnh sng bnh thng, khim
tn trong x hi, nn ngi ta khng thy, v t c ai
ti. Xa nay, ngi i chi ni ti, ch cao danh d
ca nhng ng ln c y danh vng. Do vy m chng ta
d ng nhn, khi c tiu s ca nhng v nhn, m khng
thy c nhng tm gng sng v mt o c trong m
ngi thp c b ming trong x hi. Chnh ni nhng mu
ngi khim tn y, ta mi thy r c rng danh d qu
tht l nn tng ca o c. Trong gi tr danh d m thm,
khim tn , mi thy ngi i sng nh th ch thc l
c o c!
Khi chm bi, bn l phn kt lun, gio s Ner ph:
C nhiu trit l! Bi ca Tho c c cho c lp
nghe. S khen ngi vnh vin in su vo tr c non nt
ca Tho. Ngi thy dy trit cn nhn mnh thm: ai cng
c th c hc tr thnh bc s, k s. Nhng khng phi
ai cng c th hc tr thnh mt trit nhn. t nh cao
trong trit hc i hi phi c b c minh trit, mn tu hn
ngi. Trong nhn loi, sut trong chiu di lch s, trit
nhn ch m c trn u ngn tay. Php k theo hc
ban trit i hc u c n trng v c b c minh trit
hn ngi. Tho nghe vy, khoi lm, n mi.
K ti , Tho th nhn mt cch khim tn:
- Chnh ng Ner, thy dy trit ca ti, can thip xin
hc bng cho ti sang Php hc. Trc khi i, ba ti dn: sang
phi c hc. V vic u tin phi trnh l khng c ly
v m, v m khng ni c ting Php, nn khng a c
82

con du m. Vic th nh l lc tr v t ra cng phi c ci

bng bc s hay k s Nhng khi sang ti Paris, ti nht
nh chn hc trit, m phi l ban trit ca trng Cao ng
S phm ph Ulm, l ngi trng danh ting bc nht ca
nc Php. Ti phi theo hc hai lp d b rt vt v mi
thi c vo trng y. S chn la hc trit lc ch l do
tnh kiu ngo, bng bt ca tui tr, mun c mi ngi
n phc, mun chng t mnh l ngi c sc mnh tr c
hc trit. S tht gin d v tm thng ca tnh kiu ngo
l ng ght nh vy. Nhng ri cng i su vo mn trit,
cng thy gi tr ca n, th ti cng mun mnh tr thnh
mt ngi bit i tm chn l trong cuc i y nhng sai
tri v ti c ny.
- Thc ra th ngay t nh, ti c thi quen a suy ngh
qua nhiu kha cnh khc nhau, t tm hiu v nh
gi mi s. n khi gia nhp mn trit hc th ci thi quen
li c mi sc, c bi dng phng php, vi c
hoi nghi mang tnh khoa hc, nn n pht trin nh mt
nng khiu t nhin Ci g ti thu thp hoc vit ra,
khi c li, th ti c sa li vi xu hng nh gi li xem
lc mnh ngh nh vy, vit nh vy tht s l chn
chn, l y hay cha (Cho ti nay, tuy gi ri m khi
c li nhng g vit, nhng g in ra thnh sch, th ti
vn thy cn phi sa li, cn phi b sung cho r hn cho l
lun tng i vng hn. i vi ti khng mt iu g do
con ngi truyn t hoc din t mt thi im no ,
m n c th l c nh, l vnh vin ng, duy nht ng,
bt chp thi gian v thi i.
83

Chng 4
i ng hay bc i?
V hon cnh con ngi, v x hi loi ngi lun lun
chuyn bin, lun lun i ti, nn l lun cng phi lun
lun din bin, lun lun phi i mi khng ngng. Sng
trong s vn ng ca thi gian, con ngi v s nghip
ca n, phi lun lun cn c nh gi li, vi cch nhn
khch quan hn, vi cch t li vn st thc t hn,
cho n lun lun sng ng tch cc trong hin ti Sng
v t duy nh th l bit tri nghim Tri nghim l bit
quan st ci ang bin ho, ci ang tr thnh ci c, xut
pht t nhng di sn mang tnh c h ca d vng V trong
thc t, v tr, x hi v con ngi l nhng thc th lun
lun chuyn bin: Cch mng cng vy, n khng th ngng
li mt trng thi c nh, mt thi im c nh, m phi
l mt thc th din tin, chuyn bin thng xuyn, khng
ngng cch tn sao cho ph hp vi nhng kht vng khng
ngng i mi ca con ngi.
Nghe ging gii trit l nh vy, Canh li hi thay i
ti:
- Cho n by gi, nh ti c bit, t khi v nc, bc
ch dy hc trong mt thi gian rt ngn, sau , tc l sau
1956, cho ti nay bc chnh thc c gi nhng chc v
g? Bc c i ng nh th no?
- Tht s ra th khng th ni ti i ng. Bi ch ton l
bc i. Bi ti cha tng c b nhim vo mt chc v
no thc s c trch nhim, cha tng c gi mt chc
84

v c thc quyn tr c c th tch cc tham gia vo mt

trch nhim chnh tr no c! Ni rng ti c i ng
hay c mt a v g th y l c mt s ng nhn ma
mai y cay ng i vi ti. S i ng hay nhng chc
v m ngi ta nu ra, ch l mt s huyn hoc, che giu
s tht, che giu mt i x nghit ng v ti t. Ti mong
sau ny trong cc bn, s c ngi tr li nhng ni ti
sng, thm hi, iu tra qua nhng nhn chng trc tip,
thy r nhng ni y, ti sng v lm vic g, nh th
no, thy ton l nhng cch cho sng vt vng,
khng phi l mt s i ng vi mt ngi c tri thc nh
ti. Ton l gn cho nhng danh xng ho. Ton l th km
kp tr hnh, ton l cm cn khng cho ti ng ti chnh
tr, ti cch mng, l nhng mc tiu m ti chn la khi
quyt nh tr v qu hng. Ngay c khi ngi ta bo ti
lnh trch nhim ph gim c trng i hc Vn khoa S
phm, sau khi khng chin v tip thu H Ni, th ti cng
cha h c tham d bn bc g vo cng vic t chc hay
iu khin bt c mt cng tc g ca trng y, ngay c n
tham kho kin ging dy cng cha h c. S c mt ca
ti trong mt s sinh hot ca ch cng ch l th b
nhn ng gia rung da, cng y nh s c mt ca my
cu quan li hay ca hai ng Dn ch v X hi do c H
by t ra cho ly c, bn ngoi nhn vo, tng l ch
c nn tng on kt quc gia v dn ch rng ri! C H l
mt tay chnh tr nhiu th on lm ch khng phi l mt
tay hin t u! Ngay n c Hunh Thc Khng, ting l
b trng b ni v trong mt thi gian di, nhng c y c
85

quyn hnh g u. V th m c Hunh phi n khut

ti min Trung, rt xa trung ng ATK! C H cn nu
gng sng thanh m, bt lm nh g c , nhng chung
quanh v nhng ngi tha k c, c ai theo gng sng
thanh m nh th u. Bi chung quanh u bit tm gng
y ch l th o c hnh thc, b ngoi, nhng trong thc
t th li khc, ng c vn sng rt l y v mi mt,
k c v vn sinh l. Nhng nh hng ca tm gng
y biu l mt chnh sch nng tnh b him, n mt trong
hot ng, ch m nt khoa trng b ngoi. o c ch
c trong li ni, b ngoi nh th th n khng thc s
c nh hng ti i sng con ngi trong x hi. V ton l
che giu, di tr. Cng v nhng hnh thc i ng vi ti
nh th, nn vi ngi hiu r l ti b tr dp, b y i, nn
h thy cuc sng ca ti tht l khn kh. V th m c
vi anh em thy hon cnh ti nh vy, nn gip ti bng
cch chia vic lm ca h cho ti lm nh phin dch, k c
khi a ti vo lm cn b cho nh xut bn S Tht, tt c
ch l trnh cho ti khi cht i thi, ch khng c mt
cht g gi l i ng. Lm sao chng minh nhng cng vic
vn v y, nhng ng lng cht i y l mt s i ng?
- Tht l v l qu! Ti sao li l th?
- Ti v ngay t u, chng n khng tin ti!
Nhng s b nhim v vn y ch l vic lm bt c ,
t im cho ci i hc nhn dn, bng nhng bng cp
ca ti, ch khng phi bng ti nng tr tu ca ti Tht
s l t khi tr v nc, chng n khng tn v khng
dng ti tri thc ca ti chng lo s u c ti c dp bung
86

ra ph phn, cch mng ca chng! Chng tng o p

ti, bt phi i ci to t tng nng trng, bt sng theo
li dy phi gng m hc tp nhn dn, ngha l phi tp
ci u tuyt i vng, nghe li ng!
Tm s y tnh nhn nhc y lm hai chng ti qu
i kinh ngc, v nhn nhau! V y l ln u tin chng
ti thy bc l s phn n ca bc Tho, k cho ti nay lun
lun t v s st, knh n mi khi nhc ti cch mng, ti
ng! Vy m nay bc li dm h mt cu tht l bt ng
khi gi c ch bng mt cm t mang ngha xa cch,
va ght, va khinh: l chng n!
- Ti sao bc bit l h khng tin bc? M li l khng
tin ngay t u?
- Mi v ti chin khu Vit bc th ti cm thy mnh
b cch ly bi mt vng vy kn o. Sau ti mi bit r l s
nghi k n bnh hon y l c thc.
- Lm sao bc bit chc chn l s nghi k y l c
thc?
- Th chnh ngi ca ng, cho ti bit nh vy.
Chuyn l nh th ny: mt cn b ang lm vic
thng ngn cho ban c vn Nam Ninh, v ni gii c ting
Qung ng v Quan thoi nn c c i n ti khi ti
mi t chn ln t Trung Quc. Bi ti tr v bng ng
xe la xuyn ca Lin X. Ri chuyn qua mt tuyn xe
la khc ti ga An Huy Mn Chu ca Trung Quc. Anh
ny tn l Trn Lm. Trong thi gian i ng t ga An
Huy bc Mn Chu v ti Nam Ninh, lc th i xe t
ch khch, lc th dng xe la. Dc ng, chng ti ni
87

chuyn rt nhiu vi nhau, nn coi nhau thn thit nh

anh em. Cui cng Trn Lm ngy th hi ti:
- Mng c ca anh v nc l lm g?
Ti thnh thc p:
- c mong ca ti l c dp mang ht tm tr v kh
nng tr tu v s hiu bit thc h ca ti ra lm vic,
gp , gp sc tim c vi ng, nhm xy dng nc ta
mt m hnh cch mng hon chnh, trong sng v nhn o
m c loi ngi ch i. Nhng ti cng thn trng nhn
mnh rng y ch l c m thi, cn trong thc t th ti
sn sng phc v theo s sp xp ca cch mng. Ti khng
ng li tm s hi ti. V hi cho c Trn Lm.
- Ti sao mt m c nh th m li l c hi?
- Khong my tun sau khi ti v ti chin khu, m
y gi tt l ATK, tc l An Ton Khu, u trong vng
ni rng gia Tuyn Quang v Ph Th, th bng Trn Lm
xut hin, mt my mt mi, ri k l
Lc Trn Lm ngi xung st cnh, ti, ri thn trng,
s st ni nh gn tai cho va nghe:
- Sau khi anh c a ti khu qun s gn Nam Ninh
lm th tc ch i nh xe qun s v nc, th em phi
ngi vit bo co v chuyn cng tc i n anh. Th trng
ca em c bo co y, ri yu cu em phi nu ra tht chnh
xc nhng g anh v em trao i vi nhau lc i ng.
khng thiu mt chi tit no, em phi k r tng gi, tng
ngy, k t khi n anh ti ga An Huy Mn Chu. Vit i
vit li my ngy mi xong. V th trng bt em phi nh
gi anh. Em thnh tht nhn xt rng anh l ngi c hc
88

thc, c trnh suy ngh cao, rt c tinh thn yu nc,

c l tng trong sng, rt mong c phc v cch mng.
Nhng mu chuyn trao i y kinh nhim nghin cu v
lch s cc cuc cch mng ca anh u rt l c ch cho em.
Cui cng em kt lun rng anh l ngi c thnh tm v
c kh nng, mun v phc v cch mng v t quc. Anh
ao c c gp tim, c xy dng mt cuc cch mng
huy hong qu hng, c th lm mt mu mc cho cc
nc ang tranh u ginh c lp cho t quc v dn tc
ca cc nc b tr.
Em ngh bn bo co c th lm cho cch mng ch
ti ti nng trng dng anh. Th trng em cho bit l
mang bn bo co y c cho c ng ch c vn Trung Quc
nghe. V cn b c vn c ghi vo cm ngh ca ng ch
y. No ng tai ho t m ra! V c my thng sau em
mi hiu ra ht nguyn do nhng v vic xy ra cho anh
v cho em! Ch v em ca ngi anh!
- Ti sao li gh gm n nh vy? Khi i ng chng
ta ch ni chuyn vn cho vui thi, c dnh g ti chnh tr g
u!
- Vy m tt c b quy vo iu m bn trn gi l
chnh tr c hi!
- Sao k l qu vy?
- Bn bo co y c gi ho tc v Trung ng.
Nghe ni chnh lnh o i , thay v iu anh v trng
i hc Nhn dn khu t, nh d tnh lc u, khi trng
i hc y mi c chnh thc thnh lp Sau th i ra
lnh a anh v ATK, gn Trung ng Trung ng
89

kim ch anh. V th m c lnh khn vo pht cht phi

hon ngy v ca anh li ti my tun l Cn em th c
gi v y bo co trc tip vi lnh o v nhng g
em nh gi anh. Ri em b kim im v ti mt cnh
gic cch mng, b ch u c bng nhng t tng
phn cch mng m khng bit. Em b khin trch v ln
n rt kch lit l ngu dt, l c tin vo mt k khng phi
l ngi ca cch mng, m l do thc dn o to, mt k
cha h sng vi cch mng mt ngy m dm mu tnh v
dy ngi ca cch mng lm cch mng! Ri li cn nu
nghi vn l c th anh l ngi do thc dn gin tip a v,
l mt th siu gin ip tr thc m thc dn mu toan ci
vo hng ng cch mng m v em thiu cnh gic nn
c tin anh, nn b u c t tng.
- Ai buc ti em? Ai nu ra nghi vn anh l gin
ip?
- Chnh lnh o vch ti em rng ch mi c t
do i ra ngoi vi ngy m sa vo by ch, b ch u
c t tng. Chnh lnh o ni vi em rng rt c th anh
l mt th siu gin ip do thc dn ci vo hng ng cch
mng m chnh bn thn anh cng khng bit.
- Lnh o y l ai? C phi l H ch tch khng?
- Khng phi l H ch tch, m l ng ch Tng b th
Trng Chinh! Nhng chnh ng ch tng b th ni vi em
l Bc H ra lnh cho ng ch tng b th thn chinh
iu tra v ny!
Bc Tho k ti th lc u, th di, ri tm s:
- Tit l ca Trn Lm lm ti nh b cht ng. V
90

nh vy l mng c ca ti hon ton tan v ngay t u

khi cha t chn tr li mnh t qu hng. Nh vy l s
nghi ng ca lnh o, khi i xung ti cp tha hnh, th n
tr thnh mt xc nh.
Thi gian sng ATK, ti b sai khin lm my vic v
vn nh ngi dch nhng ti liu c k, m ri sau chng
dng c vo vic g! Hoc l theo chn my phi on
Trung ng i thanh tra ny n vi vai tr ca mt cy cnh:
i ti u cng c gii thiu l tr thc bn Ty mi v
tham gia cch mng! Ri c v tay, hoan h. Ch chng
lm c mt vic g hu ch c!
- Sng nh th th t nht qu, lm sao bc chu ni?
- y trong qung thi gian sng bn l chnh tr nh th
khng hn l t nht u. Thinh thong cng c nhng giy
pht rt th v, rt vui. Bi sng hu phng thi khng
chin, lun lun c chng kin nhng ngang tri xy ra
tht l bt ng, lm bt ci, ci n chy nc mt. Trong
cch mng m cng c lc n chi ln lt, ng ghi nh v
ci thi bao cp y. Nhng th vui chui ln nh vy cng
lm cho mnh phi suy ngh, tm hiu hin tng cch mng
v nhng kht vng ca con ngi
- Th vui ln lt ng nh y l g?
Bc Tho k c mt ln, khng th no qun c.
l ln c nh vn Nguyn Tun mi i n mt ba cm
Ty, ti mt xm dn H Ni tn c v sng gn ATK. Khi
vo ti xm y, l phi chui qua my hng giy thp, trn
phi y qun o mu m sc s khc hn vi qun o nu
sng ca nng thn, c git ct i, sn su bn trong
91

mt cn nh c, ti ci qun n chui lu him hoi hu

phng. Ch nhn t khoe mnh tng l u bp ca cu
thng s Bc k Graffeuil! Ba n hm y c c mn tht
b. Chateaubriand, c c ru vang Bordeaux. Tht ti l
do cnh cng an va sn c mt con nai! Cn ru cng l
do cnh cng an mang t H Ni ra! n xong, Tun chi vui:
S b chng n! Tn d phong kin, thc dn m sng
th y!. Tho ng ngc khng bit Tun chi ai? n ung
ngon lnh th sao li chi?
Sau ba n, Tun cn cao hng dn Tho i ht c u!
D nhin cng l ht chui, ht lu. a im l mt cn nh
chi c ct che kn mt, dng cha nng c thng, mt,
cy ba ngay gia mt cnh ng ln mi gt xong.
Tho c a ti ch , nn rt ly lm l. Ngi mt
mnh ngm trng mi su sng ngi, chung quanh l mt
cnh rung bng bc mu vng kh khc ca nhng gc r
mi gt xong, xa xa l nhng lu tre xanh vi vu gi thi.
Cnh tht p v bun.
Mi sau, Tun tr li l nh vi nm, su ngi l mt,
trong c mt ph n khong ngoi ba mi tui, mi
ngi m mt ci ti kh ln. H vo trong cn chi ri ci
ci my tm ct cho kn o. Mt ngn n du ho c
thp ln cho va sng thy t mt nhau. H m ti ly
ra, ngi th mt ci trng cm nh, ngi th mt cy n
y. Ch ph n cung ly ra hai que g v mt ci phch.
Tun ni tht trnh trng:
- Hm nay ti ln t chc chu ht ny l i ng bn
tr thc tn bn ty mi v. Yu cu em c ht cho tht
92

t ch tiu y nh!
C ca nng nhn Tho ri p:
- Anh Tun i! Anh p, th v n anh em cng c m ra
y ht thi. Bi em gii ngh t my nm nay ri. Nu
cng an m bit th em s b i t mt. Ht o by gi b
coi l th nhc sa o ca thi phong kin, n b khai t
t lu ri!
- Khng sao u, anh lo lt ht ri. Tun ny bo m
m!
- C ht i, c ng ch tch x kim trng cng an
ngi nghe y th cn s g!
- Thi ng khch so na! Ta bt u i, ko qu
canh khuya ri. n ln! Xin mi quan vin gi trng ra tay!
Bt u Hng, Hng, Tuyt Tuyt i em!
Vi ting n chm ri vng ln, trm bng, thnh tht
day dt trong m khuya thanh vng. Ri mt ging ca trong
vt, ngn nga, luyn ly vang ln gia cnh ng vng vc
nh trng.
Ri ting trng vo nhp:
- Tom! Cht! Cht! Tom!
- Hng, hng, tuyt, tuyt mi ngy no cha
bit ci chi chi
- Tom, tom, cht
Ting ht, ting n nhp trng bng a mi ngi nhp
vo mt th nghi l tn gio linh thing gi cm, tr tnh
ca ngh thut!
Bc Tho vui v, thch th k li tht chi tit v mt chu
ht ca tr ln lt v cng cm xc, trong m khuya y, gia
93

mt cnh ng kh, trong lc tnh hnh chin tranh si ng,

mi ngi lo u, bn chn khng bit ngy mai s ra sao!
Bi y l ln u tin trong i bc Tho c nghe
ting ht trong nh pha-l, luyn ly ngn nga, thm nhp
tm can, lm rung ng ton thn xc.,.. Bc say sa khen:
- i! Lc y, ting n, ting ht, sao c th thun khit,
m vang su thm n th! Ting trng bt nhp tht lch
duyt, nh thc dc, nh khuyn khch ca nng!
Bi ca va chm t, Tho khng nhn c phn ng
ngc nhin, nn hi:
- Sao th ca dn gian ny c th ngh thut n th! Hay
nh vy sao li cm? Trong i ti, tuy tng bit thng
thc nhng ting o, li ca c in v cng ngh thut ca
li ht i nhc (opra) phng Ty, nhng y l ln u
tin ti khm ph ra mt li ca ngh thut tuyt k, va tr
tnh, va huyn b, thing ling nh ca mt tn gio, nghe
m rn c ngi, c y nh bng mnh c lc vo ci thin
thai. Mt th ngh thut truyn thng qu nh vy, sao li
bt n phi cht?
- Ti v xa kia n phc v gii quan li, ph h thi
phong kin! - Tun gii thch - Thi by gi th ca tip i
ch!
Ngi ngh s chi n, ngi quan vin gi nhp
trng iu khin, ri ca nng, tt c u m say din t,
nh ho tm hn vo my bi ht ni danh ting ca my nh
th tr danh thi trc. Tay n, tay trng v ca nng, tt c
u biu din, vi tt c s trng, y nh ang lm sng dy
giy pht thanh bnh ca t H thnh thanh lch xa xa!
94

Tho gii thch thm vi chng ti:

- Ting ht o ng l hp vi tm t, hon cnh ca
tng ngi lc y. Ai ai cng ang mang nng mt tm t
u bun, nn mi ht c nh th, mi nghe thu c ni
nim ca ging ht, li ca. Ti tng bit li ht i nhc
(opra) ca phng Ty. Li ht y l dng sc bung phi
y ln hi qua thanh qun a nt nhc vt ln chi vt
nh thi ti vi ting n. Nhng li ht o th t nh hn,
v ca nng phi kim ch ln hi, ri t t va y, va nu
li ln hi qua hng, un nn m thanh qua thanh qun,
lm n uyn chuyn, luyn ly, nghn ngo; nh than van,
nc n, by t ni nim Ngh thut ht o, do
tinh vi, truyn cm tnh tit cao siu, su sc, huyn b hn
hn i nhc phng Ty, Ti khng hiu sao mt ngh thut
tuyt vi nh th m li n lng mang vt b n i! Mt dn
tc c mt nn vn minh cao mi c th c mt li ht
ngh thut m tnh vn ho dn tc n th, sao li ch bai,
kt ti n!
- i do! By gi th ci g ca thi c u b ph i,
vt b ht! By gi ngi ta tnh p dng li tiu th khng
chin Lin X, ph sp, dp ht, t ht, san thnh bnh
a ro, ch khng th xm chim c. Ni no c tinh
thn khng chin cao nh vng Vinh, Thanh Ho, Ngh An
th bt u c lnh thi hnh chnh sch tiu th. Vi h
ho tt c cho khng chin. Tic g ci li a truyn cm,
tr tnh, nay b coi l tru lc, l sa o ny!
Chu ht o dn ti hi kt thc. Quan vin cm trng
bng ng dy, bc ti trc mt nh vn Nguyn Tun,
95

nghim chnh ci u ni:

- Xin knh mi quan bc! Quan bc l ngi ni ting
l ti danh cm chu l ti t lch duyt ca ca tr, xin tr
li ngi quan vin cho quan bc, quan bc gi nhp cho
bi ca cui cng ca chu ht chui ny. chn bi T b
hnh kt thc, y nh trong cc bui ca tr ca cc nh ht
tr danh ca H thnh thanh lch tha xa xa.
Nguyn Tun nghim ngh n nhn chic trng nh,
sa li th ngi cho ngay ngn, t trng xung ng tm
tay, a roi trng ln cao, ri nhn tay n v ca nng, ng
cch quan vin snh iu, nh v nhc trng ca ban i
hp tu, chun b pht lnh trn mt chiu ht. Mi ngi
ch ting trng pht ra. Nhng Nguyn Tun li t nh ri
trng xung v ni vi ging trm bun:
- Ny em c i! Anh bit em tng l ngi sao ca nng
sng chi ca l ht b c Sao H Ni. Xa kia th phi
l c tun ph tri huyn tr ln ti tng c mi c nghe
ting em ca. Th ri cch mng v th nh b c Sao bin
u mt tch. Nay c tin em tri dt v y, anh phi
ba chuyn xin i cng tc phng ny, ct l tm em,
c nghe em ht thm mt ln, cho d mai sau c cht v
bom n th anh cng mn nguyn l tn hng cuc i.
Bi hm nay y, ci cnh ng kh gia vng t ni rng
Tuyn Quang ny bng tr thnh mt bn Tm Dng! V
em c s l ngi a tin anh vi anh Tho y, u l
nhng t m ca thi i, ang b thi th lu y v ci t
Giang Chu ca Tuyn Quang ny Em hy ca tht hay ln,
tin a chng anh ngy mai li ln ng! Ch tic
96

 y khng c ru ngon anh ngm my cu th c:

B o m tu d quang bi
Dc m t b m thng thi
Tu ngo sa trng qun mc tiu
C lai chinh chin k nhn hi!
(Th Vng Hn, Lng Chu T, Trung Quc)
Ri Nguyn Tun cao hng, ng hng, ly ging ngm
tht thng thit tip:
Ru ngon thm ngt chn ng
Chn cha kp cn, t b thc i
Sa trng say, ci m chi
Xa nay chinh chin, my ai tr v!
(Ngi dch khuyt danh)
Cy roi gi ln pht lnh bt u bi ht:
- Tom! Tom! Cht!
Nhng tt c ngc nhin v ca nng khng ct ting
ht m li m mt khc nc n! Tho ngi y cng long
lanh nc mt. V trong lng cng cm thy mt ni u bun
thm tha kh t, chng r v sao. Nc n, st si mt hi, ca
nng ly li bnh tnh ni:
- Em xin li! Em xin li! V nhn my anh n mc nu
sng vt v, mt my hc hc, em thy thng my anh qu!
M em cng khc c cho thn phn em! Thi em ht,
tin a cc anh, v cng l a em na, v mai y gia nh
em s tm ng v xui, v ci bn Tm Dng ca em l
bn qu ngoi mi vng Thi Bnh c!
97

- Thi nn i em! Ht i em!

Nguyn Tun li ni trng gic:
- Tom! Tom! Tom! Cht!
Ca nng bt u ln ging ngn nga, luyn ly no
lng:
Bn Tm Dng canh khuya a khch
Qunh hi thu lau lch u hiu
Di thuyn gh li thm tnh
Chong n, thm ru, cn dnh tic vui
Nghe no nut my dy bun bc
Dng than nim tm tc by lu
My chau tay gy khc su
Di by ht ni trc sau mun vn
Thuyn khng, u bn mc ai
Quanh thuyn trng di, nc tri, lnh lng
Nghe no rut khc tay n trc
Khp tic hoa st mt l ri
L ai chan cha hn ngi
Giang Chu t m m mi o xanh
(Trch th Bch C D, Phan Huy Vnh dch)
- Tom! Cht! Cht! Tom!
Ting trng vang ln nh khen Tht tuyt vi!, ting
n cng ting ht ngng bt. C ci chi ct gia cnh ng
khng y bng im lng hon ton. Ch cn ting gi, xo
xc, qua mt bi tre, vng li t xa.
Trong chi, mi ngi, nh cht lng v qu cm xc.
Tt c m thm ng dy, chm ri thu xp trng, n, t t
98

rt lui. Tt c h bi ngi, cm nn, ra v trong s st, nhn

trc, ng sau, lng tai, phng mt ra khp pha xa chung
quanh, khng ai ni vi ai na li. Mi ngi mi nng mt
tm t luyn tic, lo u, s hi
Nguyn Tun gh tai Tho:
- Ny ng bn tr thc ca ti i, nh cho k l ng cho
ai bit l ti i ng chu ht ca tr ny y nh! Phi bem
(gi b mt) ko li b ngi vit kim im th mt lm y!
- Th tht l ngi nghe, tuy khng hiu ht ca t, nhng
ti cm thy lng mnh chng xung y nh mnh cng ang
khc cho ni nim u ut ca chnh mnh. Khng th ng l
li ca ny n thm tha vo tim gan n th!
- Anh c bit ti sao ca tr n thm tha vo tm hn mi
ngi khng? Ti v y l mt li ca tr tnh. Bi li ca
ton l nhng bi th, bi ht ni ca mt nn vn chng
qu phi lu i. Cch din t li cng tr tnh hn. V ln
hi b c ch trong lng ngc ri c y ra thnh ting
luyn ly nghn ngo, nc n, by t nhng tnh cm ut
c kh din t, nn ca m c nh nc nghn, mun than van,
nui tic, khc thng mt thi hnh phc mt Ai m
c ni nim trong lng th mi thng thc ht c cm
xc su thm ca ca tr. Ti bit anh cng ang c nhiu ni
nim b c ch trong lng nn ti mi mi anh i ht hm
nay. C ng nh vy khng no?
Tho nhn Tun chm chm, ri ngn ng ni:
- Anh hi ti cu y lm ti cht d. C phi anh l mn
ca Freud nhn thy tm can ti khng? Hay anh l cn
b ca c H ang gi by bt qu tang lp trng chao
99

o ca ti y?
- Ti cha h c Freud. V anh cng mc ci bnh
cnh gic nng ri y. Nhng c yn tm, v thng Nguyn
Tun ny d th no th cng khng th hn mt n ni bn
r tnh bn cho cch mng u. Anh c bnh tnh m chu
ng v ch i, ch thi Ti hi tht, anh c hiu ti sao
ca tr n li thm thu tm can chng ta nh vy khng?
- Ti sao vy anh?
- Ti v ca tr ton chuyn ch m iu nhng nui tic,
nhng tnh hn, nhng ch c sinh bt phng thi ca nhng
k bt mn, bt c ch nh anh y!
- Sao anh thy c tn y lng ti nh th? Xin cm
n anh! Nhng cng xin anh ng lm ti s v ng l anh
bt qu tang ti ang chao o lp trng i vi cch
mng!
- Anh ng lo. Ti hiu anh v ti hiu ti. Bi chng ta
ch l bn Giang Chu t m ang b ging bo thi cuc
nh tri dt v ci bn Tm Dng rng r ny. Bun lm!
Thm lm anh i! Vi anh ti mi dm th l tm s u bun
ca ti. Bi ti bit s cng nh anh bit s
Ri bc Tho cn cho bit sau khi v tip thu H Ni,
Nguyn Tun cn mi bc i nghe ht ca tr chui lu thm
hai ln na, nhng nhng ln sau ny th khng cn xc
ng mnh nh ln u, trong ci chi tranh th kch ngho
nn gia ci cnh rung kh, m trng y na.
Thy bc c bit nh ti ci m ht o y nn ti
li hi:
- Sao bc qu ch ti ci m ht chui y gia lc dn
100

chng ang lo chin tranh lan rng?

- y l thm mt hin tng lm ti phi suy ngh. Sng
trong giai on cung nhit pht trin cch mng, trong lc
chin tranh ang chuyn ng d di, vy m ti thy c
nhiu iu khng tht s cn thit cho i sng, nh lm
th lng mn, ht nhc tr tnh, nh ca tr v v m dn
chng vn c nui dng nhng th vui y trong lng. V
vy m b cch mng cm. Ti sao nhng th b cm y,
chng vn c sng m trong lng dn? Ri ti nghim ra l
nhng sinh hot tnh cm v ngh thut y l nhng th vui,
thm nhun vo tm can mi con ngi. Ri n tr thnh
nhu cu, tr thnh sc sng nh ngn la thing, d cm
my, nhng n vn c m chy i c hi bng ln
V y l nhng iu m con ngi ni chung, con ngi
bn vng thm kht, a thch. Nhng th vui y l biu hin
ca s sng, cm khng c, d c git nhng con ngi,
nhng khng th git c nhng s thch, khng th dp tt
kht vng thm su vo tim gan no trng con ngi. V
y chnh l sc t do t tng!

101

Chng 5
Thc ti tn nhn cht vn
Khi nghe bc Tho phn tch t m s khm ph v sc
sng m ca li ca o, chng ti phi ghi nhn rng bc
l con ngi c trit hc, nn nhy cm trc nhng hin
tng biu hin s tn ti bn cht ca con ngi ni chung.
Cng nghe bc k, cng nhn ra bc l mt con ngi c t
duy l lun sc so, mch lc, khc hn vi ci v tiu tu,
xu xo l ng khim tn b ngoi. V vy m nghe bc tm
s, l d b cun ht bi sc thuyt phc..
Ri bc tip tc cu chuyn:
- Cn mt v vic ny na ti mun k, n cng dnh lu
ti d vng, ti truyn thng, n cng lm hi ti - khng
t. l lc ti khng chu ln n b m, ng b ni ngoi
ca ti khi lp h s l lch
- Sao li cn chuyn k l y na?
- Cu chuyn l nh th ny: lc mi v ti Nam Ninh,
ti c mt cn b qun s ti hng dn lm h s l
lch theo th thc nhp tri, trc khi c php i cng
xe b i, gi l hnh qun v nc.
Ri bc li k tip tht chi tit.
Mt bui sng trong nh khch ca qun trng hm y,
mt cn b n mc qun phc mi mu xanh l cy m,
trnh trng mang ti mt tp giy kiu hc tr mt bt ch,
mt l mc v mt bt vit c ngi st. Khi vo ti ca, th
chp chn, ng nghim cho theo kiu b i v ni ln
ting:
102

- Cho ng ch Tho! Ti l Hng, ca Ban h s, ti

y mi ng ch lm bn trch ngang v bn t khai nhp
tri, trc khi tham gia hnh qun v nc.
- Cho ng ch! Xin mi ng ch vo v cm n ng
ch ti ch dn ti lm cc th tc cn thit. Ti mi v
n y m thy mi s u xa l, c g cn lm, nn lm
th nh ng ch ch bo Ti l k cha bit g v nhng
iu cn lm trong i sng nh th ny.
Hai ngi i ti mt u bn di gia phng, hai bn
c gh cho hai chc ngi ngi. Tho gi , tnh ngi i
din nhau nhng Hng khng chu:
- Mi ng ch ngi u bn, cn ti ngi bn phi ny
tin lm vic st cnh ng ch.
C hai cng ngi xung. Cn b h s m tp giy, sp
xp ngay ngn trc mt Tho cng vi l mc, mt bt
ngi st, mt bt ch v thc k ri ni:
- V giy cha c k hng nn phi dng bt ch k hng
trc khi vit bng bt mc. V y l mu bn trch ngang
cn y l mu bn t khai.
Tho cm ly hai bn mu, m ra, c. Lc mi bit
th no l trch ngang v th no l bn t khai. Bn trch
ngang th c v d hn. Bi ch c mt hng ngang theo
chiu m rng ca t giy kp trong tp v hc tr. Theo
chiu ngang y l cc ct ghi r: H v tn, cc b danh,
ngy, thng nm snh, qu qun, trnh hc vn, tr qun,
tnh trng gia nh, h tn v hay chng, h tn cc con,
thot ly theo cch mng ngy no, vo ng ngy no,
vo ng do ai gii thiu, hin ang lm nhim v g. cn
103

phn ghi ch th nu r ghi nhng g bn thn mun khai

bo thm vi cch mng.
Bn trch ngang nh vy l c 15 ct in vo .
c xong, Tho t t mu bn trch ngang xung, hi ngc
nhin v cc iu khon khai y qu k. Trong t mu do ai
khai y chi tit nn kn ht t giy kh i y.
n khi cm mu bn t khai ln c th cm gic khng
cn l ngc nhin m phi ni l kinh hong n lo s! Cng
c, tim cng p mnh! Chng nhng phi khai tht chi tit
t ba i ni ngoi tr li hin ti, chng nhng phi khai c
v bn b, bn m Ri cng, y nh th, phi khai c v v
v ni ngoi bn nh v. Ri ti cc con cng vi ti a chi
tit c th, ri c cc bn thng gia na! Bn t khai mu ny
thc ra l mt vn bn nh gi, t co tt c mi ngi thn
thch t my i trong i gia nh bao quanh mnh, mt h
s mu vit kn c mt tp v hc tr y!
Hng ngi nghim trang chm ch theo di tng c ch,
tng din bin trn mt Tho khi c nhng li khai mu, v
ghi ch vo cun s tay. Khi thy Tho ngng c, hiu k
ngonh ln nhn Hng ghi ghi, chp chp th Hng ni:
- Ti cng phi lm bo co tng tnh r nhng g xy
ra trong bui lm vic hm nay vi ng ch!
- Ai s c bo co y? Cng nh s c cc bn t khai
ca ti?
- C l chng c ai c k cc bn t khai ca ng ch
u. y mi ngy, c khi hng trm tn binh, mi ti
u phi khai nh vy c. Lm sao m c ht c, Tr ra
trng hp c vn ny sinh, ng ch , th lc ban h
104

s mi lc n ra m c, tm hiu, theo i, nh
gi Nhng ring vi ng ch th c l s c nhiu ngi
t m tm c hn. V ng ch l mt tr thc, li mi bn
Ty v Thi by gi th ta c tun th m lm theo thi!
- Bn t khai nhiu chi tit nh th ny th lm sao ti
nh ht m khai ra ngay by gi?
- Khng c ai c th nh ht cc chi tit cn khai ngay
lc u. Nhng ri, qua cc lt phi lm cc bn t khai
khc sau ny, th mi ln n s c b tc thm, khi c th
v khi cn. By gi ng ch ch phi c ghi ra cho y
nht v nhng g bn thn bit hay cn nh Cn cc
thnh phn gia nh, ni ngoi, con ci th ch c ghi nu nh
c tn h, nm thng sinh thi. Cn li cc mc khc th
c khng nh r. Nhng phi ghi r tng mc, khng
c b trng mc no, y nh trong mu ny. Lm nh vy
gip ta khng qun nhng chi tit m ta bit, hoc ta
khng nh lc khai.
- Ti thy y c ghi c nhn xt, nh gi cng, ti
i vi cch mng ca c b m, anh em h hng nh th
ny, th ti cng phi c s nh gi cng, ti ca ng b ni
ngoi, b m, anh em nh th sao? C tht s cn thit phi
xt cng ti ca h nh vy khng? Nh vy s c g nguy
hi cho h khng?
- y! Khng nn suy ngh, lo ngi nh vy. Khai ra s
nh gi cng, ti nh vy chng c hi cho ai c. y l
cch chng t mc gic ng cch mng ca mnh. N
gip cch mng nh gi bn thn ngi khai.
- Nhng y c ghi r c th t gic v vic xu. Nh
105

vy l c th lm hi ngi mnh ght ch?

- Rt c th! Nhng cch mng bo mnh khai th th c
th m lm. Cn chuyn lo ngi lm hi ngi khc, hay lo
c th khai gian i v v th cch mng xt. Ta theo
cch mng, theo ng, th ng suy xt h ta.
- Nhng l c ngi e ngi, khai b m, ng b, h hng
u l ngi tt c, khng theo phong kin, khng theo thc
dn th sao?
- Vn t khi xy ra. V ai cng mun t lng thnh
vi cch mng, nn c khi h cn c khai khng ln l c
b m, ng b l thnh phn phn ng c c hi ln n,
t v l mnh khai rt thnh khn! Thi by gi ng
ch ng thc mc na, m nn bt u lm bn trch ngang
vo t giy nhp ny , ri sau chp ra cho sch s sng
sa vo bn chnh. Nhng trc ht l phi k hng bng
bt ch cho cc trang giy. khi chp vo cho ngay hng,
thng ct, cho tht l sng sa, v h s ny s lu tr lu di
Trung ng.
Tho thy vic khai l lch nh vy, i vi bn thn
mnh, tht l cng thng, ngt ngt. Ci li khai ny l dy
ngi khai phi ni di cho hp ng. Tho bt u vit
trn t giy nhp mu vng a v l loi giy ti. Cn bn
khai chnh thc th s chp li trn giy trng hn, nhng
cng l loi giy th s, gi l giy trng, ch khng hn l
trng c l vng Nam Ninh ny ch c loi giy trng
thi.
Trong khi Tho m u vt v c nh ra tn v tui b
m, ng b ni ngoi th Hng ngi k hng ngang trn
106

giy gip Tho. C hai cm ci lm vic cho ti khi anh nui

mang cm ti. Hng ng dy v hn:
- ng ch ngng tay dng cm . Mt gi na ti tr
li. Ta s tranh th lm cho xong ci bn trch ngang ny, ni
trong m nay. Cn bn t khai th ngy mai. Chc ng
ch n ngon. V hm nay lm h s, phi ng no, nn c
bi dng hn ngy thng y.
Hng v Tho cng ng dy, i ti mm cm t u
bn bn kia. Hng ch tay vo mm cm gii thch my
mn c bit.
Tho nhn k trn chic a nh mu m nh t nung,
trong c ba ming tht to bng ngn tay ci, mu nu en
en. Nu khng c gii thiu trc th kh m bit c
l mn g. Mn canh rau cng vy, nhn khng th on
ra l canh g. Ch c thau nhm nh ng cm trng l r
thi. Tho mm ci ngh: Cng l ci thin y. Hng i
ri, Tho ly cm vo bt nh, ngi n, m vn suy ngh v
nhng g va c c trong tp mu bn t khai.
Ming nhai, nhng ci u khng ti hng v ngon
hay khng ngon ca ba cm. Tht s l khi bit phi ln n
b m chng minh trnh gc ng cch mng, Tho
b sc mnh. Trong u bn khon: y l bc u ta
phi un mnh nhp vo hng ng cch mng! M cch
mng bt phi ln n, kt ti c cha m, ng b, anh em, h
hng Nu h l nhng ngi lm vic cho phong kin
hay l cho thc dn Php. S ln n y l t lng thnh
ca mnh vi cch mng. Th nhng tm t k nh gi y
c thnh tht hay khng, ai m bit c. Ngi mun t ra
107

c mc thnh khn v gic ng cch mng cao, d nhin

l phi khai khng ln cho n c v thnh khn v gic ng
cao. Nhng i vi ta, th trong thm tm ta c thy b ta
ng b ln n l k lm tay sai cho Php hay khng? Ta
vn ngh b ta khng phi l tay sai ca Php. V lm cng
chc s bu in th cng ch l phc v nhn dn m thi.
Khai v ln n b, thc ra l ni di. M l ni di vi
chnh ta! D y l mt s ni di bt buc. Nhng vn l
ni di, d cho cch mng mun vy, bt phi lm nh vy!
Vn y l: ta cng s ni di nh mi ngi, hay l
ta s khng ni di nh mi ngi? y l lc ta phi t
xc nh lp trng ca ta i vi cch mng, tc l i vi
ng. Ta s ni di ng nh mi ngi, hay s ni tht
vi ng ngh ca ta khc mi ngi? y l c hi
ta cng khai nh gi phng php t khai ny. Chc chn
ci s khng chu ni di ny s gy ra s ch tiu cc rt
c hi cho ta, nhng c ni di nh mi ngi th c li cho
ta khng? Th ta c cn l ta khng?
Tho nut ming cm m mc nghn v nhng suy ngh
cng thng trong u. Trn quan im trit hc, vic phi
khai ra sinh hot ca ng b, cha m ri ln n h, l mt
cch my mc chi b h, tc l phi coi qu kh ngun gc
ca mnh l sai tri. y l mt thi chi b v ln n c
qu kh ca mnh, v c ca t tin ch v t tin khng
c thc cch mng! Nh th th cn u l nhng li dy
tt lnh ca t tin, ng b cha m! C nhm mt khai
sao cho hp cch mng nh vy l c ng l thnh khn
khng? C nn nu ra thc mc ny vi Hng hay khng?
108

D sao th cn b Hng cng khng phi l k c trnh

thy s nghim trng ca vn phi ln n ng b, cha
m... nh th.
Ngh min man ri Tho quyt nh s khng nghe theo
s ch dn v khuyn khch ca cn b Hng. Nhng trong
u vn c thc mc. Nh vy l ta lm mt iu cc k
nguy hi cho ta! Nh vy l ta bt u bc vo con ng
gay go m mi ngi mun trnh. Nh vy l cnh gic cch
mng buc ta phi chi tr di tr? Cng lc sot vo ci
ring ta, th cng gy ra phn ng khin ngi ta mun che
giu nn phi gi di, thi i nay l th! Khai khng nh
vy l cch mng dy ta xo tr! Nhng ta tr v l vi
hng lm tt cho cch mng, ch khng phi chy theo a
dua, nnh b lm hng cch mng. Ta ch c ch cho cch
mng khi ta gi vng lp trng ca con ngi chn tht.
Nu ta c gi v chy theo cch mng, chy theo ng nh
mi ngi th ta khng cn l ta, m l ta phn bi chnh
ta. V mc tiu ca ta khi tr v l thc hin m c lin
kt hnh ng cch mng vi chn l, li ni vi vic lm,
l thuyt vi thc ti M by gi ta li bt u bng thi
ci u ni di, khai man sao?
m hm y Hng ngi quan st Tho ang trong trng
thi do d trong cc li khai, cho ti khi thy Tho bt u
ci xung cm ci vit th mng thm l s khng phi ch
lu. Bi c doanh tri tt n, ch cn ngn n bo nh
khch.
Hi chiu khi n cm xong, Hng ti t v thn thin,
mang theo mt phch nc. Tho ni:
109

- ng ch mang nc ti lm g, ti cng c c
pht mt phch nc y m cha ung ht u.
- Khng phch nc ny ca ti l c bit lm. Do ti
ci thin. V y l phch nc ch ti.
Hng mun t v lm thn nn k rng mi chiu, gi
th lc, anh ta u chy b khong mt ting ng h chung
quanh mt i cy ch gi c c chc nm b hoang, bn
ngoi doanh tri, c mt th cng c mt nm l non nh
li ti, nu mt ni nc c hng v l ch ti, thm
v c hu v ngt, y nh l ch ti qu nh Tho ung th.
Bng thy sng dy mt hng v thi tr. Hi nh Tho
cng thng ung th l ch xanh ti nh th. Nhng nm
thng sng Php, Tho qun hn hng v cht cht m
c hu v ngt ngt y. y cng l mt n lc ci thin
trong cuc sng.
Hng ngi ch cho Tho lm xong bn khai trch ngang,
c lc nhc nh nh d dnh:
- Ngy mai, khi lm bn t khai th ng ch nn t ra l
mnh khai vi lng thnh, vi tinh thn gic ng cch mng
cao , bng cch phi ln n mnh m cha m h hng
tng i theo phong kin, chy theo thc dn!
Li khuyn ny lm Tho ci thm trong bng: ta
dt khot gi vng lp trng ca ta.
Hm sau, Hng li ti, tay cm mt cun v v mt xp
giy v ni;
- Ti mang thm v v giy, phng khi ng ch cn vit
thm, hay vit li.
Tho ngi chm ch vit rt nhanh. Hng vui v i i,
110

li li pha ngoi khng lm Tho b bn tm v s hin

din ca mnh. Cho ti tra th Tho vit gn xong bn t
khai! n mc khai trnh , Tho hi:
- Ti khai ra y tn Php ca my trng m ti
hc nh tiu hc l trng Flix Faur, trung hc th l
trng Lyce Albert Sarraut H Ni, ri hc trng cao
ng Ecole Nrmale Suprieure ph Ulm Paris c
khng?
Hng vi p:
- y cht! ng vit ting Php nh th! y ngi ta
ght thc dn Php lm. Thy bt c ci g l ca Php th
qun chng cch mng, v lng cm th thc dn Php,
nn ght c nhng g, nhng ai c lin h ti chng! M vit
ting Php th y chng ai c c u.
Tho nh khai l hc tiu hc v trung hc H Ni,
hc v ri dy hc trng Cao ng S phm Ba-l
Hng mng r v khng ng Tho lm xong bn t khai
nhanh n th, nn ti cm tp v ghi bn t khai ca Tho
ra ch u bn, gn ca ra vo c nhiu nh sng, v ngi
xung c. Nhng sau ngay vi trang u, Hng khng du
c s ngc nhin; nn chc chc li tht ln nhng cu
y kinh ngc:
- Tri t i! Sao li khai nh th ny! a! Khng ln
n m cn khen ? Khai th ny th khng t tiu chun
u! Khng c! Khng c! Phi vit li thi ng ch
Tho !
- y l ti thnh thc khai bo vi cch mng! Ti
n o suy ngh k c m qua, nn hm nay ti vit
111

ra vi tt c tm lng thnh tht ca ti! Ti khai ng

nhng g ti bit, ti ngh, ti tin. Ti thnh tht nh gi
ng b cha m ti y nh ti ngh trong u. Ti khng th
ngh mt ng vit mt no Ti ngh sao l c vit y nh
vy, ti khng th vit li theo tiu chun m ng ch
ra. V vit nh vy l ti la di chnh ti v la di c
ng!
- ng ch khai nh th ny l bn trn s khin trch
ti l khng bit hng dn ng ch! Bn trn s bo l ti
khng bit gic ng ng ch! M tht vy, ng ch khng
ln n vic cng tc vi phong kin, vi thc dn l phn
ng, l c ti vi nhn dn th iu chng t ng ch
cha tht s gic ng cch mng! Vit thm mt cu, nh
mi ngi vn lm, ln n tt c mi lin h vi thc dn,
phong kin th c mt mt g u, m ng ch khng lm
c? ng ch khng mun t ra l mnh gic ng cch
mng sao?
- Ti c gic ng cch mng th ti mi b nc Php m
v y! Nhng khng phi v gic ng cch mng m phi
x v ng b, cha m l nhng ngi dy ti nn ngi
lng thin, yu nc, yu ng bo, yu t quc
- Gic ng nh vy l cha ng! Gic ng cch mng l
phi ni v lm ng theo yu cu ca cch mng. Ti khng
th chp nhn bn t khai ny, ng ch phi lm li i!
- Ti sao ti phi lm li khi ti thnh tht khai bo?
Ti s khng lm li v ti khng mun la di cch mng.
u c ti ngh sao th ti c vit ra y nh vy. Ti khng
th t la di c ti.
112

- ng ch ngoan c qu! Cch mng ln n tt c cc

k cng tc vi phong kin v thc dn, vy m ng ch li
ca ngi chng! Thi , lp trng y l chng cch mng
ch coi l gic ng cch mng sao c! ng ch nghe ti
i! V quyn li ca ng ch, ng ch phi lm li bn t
khai ny!
- Ti khng th lm mt bn t khai khc, v lm khc i
l ti ni di, l ti la o cch mng.
- ng ch m khng chu lm li bn t khai, th ti coi
nh ng ch cha lm. Ch ti khng th np bn t khai
khng ng cch thc ny vo h s l lch ca ng ch!
Nh vy l ng ch cha hon thnh ng th tc lp h s
nhp tri c th hnh, qun v nc! ng ch suy ngh
li i!
Ti cm thy trong u c ngi cn b h s ny c mt
ci kho kin c, khng c ci cha kho chp nhn gian di
th khng m n ra c. Th nn tranh ci vi ci kho nh
th l iu v ch. Cui cng Tho a ra mt ngh nh
mt li an i:
- Thi by gi ti chp nhn nh cha lm bn t khai,
nhng vi iu kin l cho ti vit mt bn t bch yu
cu ng ch chuyn ln trn, nu sau khi bn trn c bn
t bch ca ti ri, m vn c lnh bt ti phi lm li th ti
s lm li y nh hng dn ca ng ch, ngha l ti chp
nhn ni di theo lnh ca bn trn. ng ch c chuyn
bn t bch ca ti ln trn, ri s tnh sau, nh vy c c
khng? Cn nu khng th ti s lm li bn t khai vi cu
m u Sau y l bn t khai do cn b h s bt buc ti
113

phi lm ch ti khng lm theo s thnh khn ca ti

ng ch c bng lng nh vy khng?
Cn b Hng ngi th ngi ra nhn Tho trong im lng
tht lu. Cui cng ngi cn b h s, th i vi v mt
thiu no, bc bi, tht vng, nh chp nhn mt cch min
cng:
- Ti gii thch ht hi, ht l l ri, by gi ng ch
vit bn t bch nh ng ch mun i, giy y! Ri trn
tnh sao th tnh, ch ti ht cch hng dn ng ch ri.
Tho cm tp giy, vi v ngi xung vit mt mch
kn bn trang ca t i v hc tri. y c th coi l mt
bi lun vn gii thch s thnh thc ca mnh, nu r quan
im khng th nhm mt ln n ci thi qu kh ch v ti
khng bit lm theo hng cch mng, v thi c
ai bit cch mng l ci g u. Tri li thi t tin dn
tc bit to ra bao nhiu th h sng lng thin, bit xy
dng nhng con ngi dng cm, bit to dng v bit
bo v non sng gm vc, t quc vinh quang m ngy
nay khng ai c th chi b d vng lch s, chi b non sng
gm vc v t quc ny. Bng chng l c bao th h
bit noi gng ngi xa xy dng v bo v t quc. V
ring ti th khng bao gi qun nhng li dy d ca ng
b, cha m l phi chm ch hc hnh, thnh ngi hu ch
cho dn tc v t quc. V vy m ti khng th no ln n
ng b, b m v t tin, gc gc ca ti c.
Hng ti cm bi t bch y cng vi bn trch ngang,
bn t khai ca Tho mt cch min cng v ni:
- Ba ngy qua, ng ch b cng sc lm nhng th
114

ny m khng r bn trn c chp thun hay khng! Ring

ti th t tha cha m sinh ra ti nay mi gp mt ngi
ngoan c cng u nh ng ch! By gi ti v trnh ln
trn xem sao ri ta s tnh sau. Ti cng mt lm ri.
- Xin cm n ng ch, ti t bit l lm ng ch
bc mnh, nhng xin tha i cho ti. Ti khng th lm khc
c, v ti th l s khng bao gi di tr trong nhng
vic lm ca ti, c bit l i vi cch mng.
Sang ngy th t, Hng, tay khng, v mt lnh lng, ti
nh khch v ni vi Tho:
- Nhim v ca ti phi lm vic vi ng ch chm
dt, tuy cha thc s hon thnh. H s l lch cha hon
thnh ca ng ch c gi v Trung ng cu xt, ch
y khng ai dm c kin, mc d cc th trng y
xm nhau vo c v bn lun, nhng ri khng ai dm
quyt nh g c! nh gi v Trung ng vi li ghi H
s cha hon tt v l do c bit, ang ch Trung ng cu
xt. Nh vy l k nh ng ch cha lm xong bn t khai
hon tt th tc nhp tri. Ti ch c th thng bo cho
ng ch bit nh vy thi. Chc ng ch mnh khe ch
c hnh qun tr v qu hng!
Bc Tho nhn mnh:
- C th ni l ci v lm h s l lch ca ti nh th l
sinh ra mu thun u tin, trn giy t, v lp trng v
hnh ng, gia cch mng v ti!
Nghe k ti , Canh v ti u ch:
- Ti bc a suy ngh qu y thi, ch nh mi ngi,
th c khai khng ln l c b m, h hng ni ngoi u l
115

thnh phn phc v phong kin, thc dn. Khai nh vy l

cho xong ci yu cu ca cch mng, ch c ai bit u
m ngi. T tin m c bit th cng chng sao, v con chu
cc c n phi sng vo ci thi i cng phi lm nh th,
phi khai nh th, cc c t cng phi hiu cho m tha th
ch!
Bc Tho ci:
- y khng th th c. V vn ln n b m, ng b
t tin khng phi l vn ti s cc c t gin u. M l
ti ngi ri c theo ci y, my ci ng cn b i t, quen
ln p, c tng mnh l tri, bt dn lm g cng phi
lm. Bt khai gian, lm di cng phi tun lnh, nh th l
bt ti phi lm trit gian, trit i ri, u cn g l trit hc,
trit l na. Cng chnh v suy ngh v c lp trng nh th
m sau ny ti liu cht phn i chnh sch xt x mt
cch by b, ri x bn c nhng ngi v ti, khi ln u
tin, ti tham gia v chng kin mt t thi hnh ci cch
rung t. Ln y sut lm ti mt mng. t ci cch khng
khip ny xy ra huyn Chim Ho thuc tnh Tuyn
Qung
- V y din ra nh th no?
Bc Tho mau mn k li kinh nghim ln u tin, c
tham gia mt on chun b i trc tip pht ng mt t
ci cch rung t mi. Nhim v ca on l xy dng
nhng t vin i ci cch.
i ca bc Tho trc khi i th c hc tp cng
tc tin hnh phng php bt r, xu chui ngay khi ti
a phng. Nhng i vi Tho th y l ln u tin nghe
116

thy nhng cng tc l tai y.

Bt r l khi ti a phng, i vin phi tm ti sng
chung vi mt gia nh bn c nng c tn trong mt danh
sch thnh phn x hi ngho tng, m chnh quyn a
phng lp t trc. Danh sch ghi r h tn tng ch
gia nh vi cch sinh sng nh i lm thu, ngun thu
nhp ngy c, ngy khng, ti sn ring khng c g ng k,
ni c ng th l tm b trong mt tp lu tranh trn phn
t cng in, cng th d b ui i bt c lc no Cc
i vin pht ng ci cch c nhim v ng vin, gio dc
bn c nng, tc l dy cho h bit cc quyn v l ca
bn c nng trong v sau khi tham gia ci cch rung t.
H c quyn v ngha v hch ti, trng tr nhng k t
bao i lin tip ci ln u ln c bn c nng, bc lt,
hnh h, nh p bn c nng, i ny qua i khc. Li
l h s c chia qu thc trong s nhng rung t, nh
ca, ti sn tch thu ca nhng k giu c chuyn sng bng
cch u c, bc lt bn c nng.
- Xu chui l s dng cch sng chung y kt np,
thc y v t chc cho bn c nng y tr thnh mt t vin
thi hnh ci cch, ngha l bit u t, bit hch ti, bit nhn
mt th nhim v cng t y nh trong mt to n. T vin
ny s ng ra buc ti, ln n bn a ch, ph nng, cng
ho, c b, tc l bn nm quyn, nm li trong xm, trong
lng, trong x, trong huyn t trc ti nay..
kch ng tinh thn cc bn c nng c bt r v
xu chui y, h hng hi ra tay pht ng ci cch rung
t, th cc i vin pht ng ci cch phi gii thch cho
117

bn c nng r y l mt dp tr mi th lu i ca bn c
nng. Phi lm cho h c tinh thn cm th cao , bin
hn th thnh hnh ng, thng tay trng tr, tiu dit,
ngha l i x t nhng tn nng ti nht, ngoan c nht,
c n mu nhiu nht vi giai cp bn c nng. Cng vch
mt ch tn v trng tr c nhiu thnh phn phn ng th
cng tch thu c nhiu ca ci, rung t, nh ca, th cng
thnh cng, cui cng th bn c nng cng c chia nhiu
qu thc V s trng tr cng mnh th tn d phong
kin, thc dn cng s hi m khng dm ngc u ln
bc lt nh trc na.
S thnh cng ca cng tc ci cch rung t tu thuc
vo ti t chc, ng vin v hun luyn bn c nng thnh
nhng nhn chng lun ti ca nhn dn, nhn dn bit
vng ln tiu dit giai cp bc lt h. Cng tc nng n
v kh khn ny l ca cc i vin i pht ng ci cch.
Thc t l a s bn c nng u cha bit n ni, thng
rt rt r trc m ng, nhiu khi cn e n nhng ch c,
s st nhng l trng, nhng chc sc c ca lng x! Ch
th nu r l phi tn dng phng php kch thch hn th
qua nhng bc nh k kh, hch ti, x v ti nhng quyt
nh trng tr lm cho bn c nng mnh dn tham gia ci
cch.
Ngi nghe ging dy nhim v ca mt i vin pht
ng ci cch nh th, trong u Tho t nhin ny sinh
nhiu thc mc v mt o l, cng l. C mt iu Tho
bit chc chn l nhng phng php ci cch ny, chnh
Marx hay Engels cng cha h cp ti mt cch c th
118

nh th. V c hai ng thy ca cch mng v sn ny cha

bao gi tht s bt tay vo thc t thi hnh lnh xo b giai
cp m c hai ng h ho! Nhng chnh sch u t nh vy
l phng php m Lenin v Mao tu tin khai trin v n
i qu xa vi nhng gi u tranh giai cp ca Marx, xa
ti tri vi hng nhn bn ca Marx.
Suy ngh nh vy, Tho m ra hoang mang n chn
nn, nhng khng th ni ra. V ang mang mc cm b nghi
ng l k phn cch mng, ph ci cch, k ang b thanh
gm cnh gic treo l lng sn trn u!
Kho tp hun chun b cho on vin i pht ng ci
cch hon tt c hai ngy. i ca Tho c phn cng
i pht ng ci cch mt a im cch Ph Th khng
xa, tc l huyn Chim Ho thuc tnh Tuyn Quang k
cn. l mt huyn trong vng an ton, xa s e do ca
cc cuc cn qut ca qun lnh Php. Dn y thua tht,
t rung y thuc loi xu v rt phn tn v phn ln
cc gia nh nng dn ch c mt vi mu cho ti vi so,
sn xut mt lng thc go n cho chn hay mi thng.
Khi gip ht th dn thng phi n n. Th nn gia nh
no c vi mu rung n th cng b xp vo thnh phn
ph nng. Hn na, vng ny c nhiu rng rm, giao thng
th s, rung la chen ln quanh ni rng, rt kh lm, cy
cy rt vt v.
Vic u tin phi lm khi v ti a phng l tm mt
gia nh bn c nng bt r. U ban hnh chnh a
phng, lp sn danh sch cc gia nh bn c nng, t
rung, khng ngh nghip hay thu nhp g r rt. Cc ch gia
119

nh ngho y khi c ngi thu mn th i lm na bui,

khi th lm c ngy lm bt c vic g: t dn c, cuc t
cho ti qut nh, dn vn, o mng, mc cng ngha
l th lm vic vt trong nh. Nhng ngy khng ai thu
mn, th c v chng, con ci phi i m cua, bt c, nht
ci, hi nhng th rau c hoang, bt co co, chu chu
min sao c th nu ln, nng ln m n sng qua ngy.
V th khi c on ci cch v chung, h mng lm. Bi
on ci cch c go v gp tin nh h nu cm cng
n. Nhng ci kh cho mi on vin pht ng ci cch l
ch trong vng vi ngy, phi hun luyn ngi ch gia nh
bn c y thnh mt nhn chng, mt i vin ci cch:
bit n ni rnh mch, bit t gic tung tch, k kh, ri hch
ti cc a ch, ph nng, cc ho l hch dch chuyn cy
quyn th, vo vic quan sai khin, nh p, bc lt
ngi ngho kh.
Tho c ch nh ti chung trong mt tp lu rm
ca gia nh bn c nng L T, mt v ang au m vi hai
a con mt a nm tui, mt a mi mt tui ri.
Th trng on gii thiu vi bn c nng L T rng Tho
l mt cn b tr thc mi bn Ty v vi cch mng.
bn y tr thc Ty cng phi knh phc ng ch Tho,
nghe vy, bn c L T cng n phc lm.
Sau khi a phiu khu phn go v tin cho gia ch
nh nu cm, cng vic bt r khi s bng cch ging gii
nhim v ca mt bn c nng ni dy, ng ln t kh
bn nh giu, quy ti chng l thnh phn bc lt, l k th
ca giai cp cng nng i tch thu ti sn ca chng,
120

bt chng t nay phi t tay lo ng, m sng Cui

cng Tho hi L T:
- Lnh trch nhim mt bn c nng ni dy l nh vy,
ng ch c lm c khng?
- Chu l thng v hc, ng bo chu lm g th chu s
lm y nh vy. ng dy chu ni sao th chu s ni y nh
vy
- y, y, khng c! Khng c! y khng cn c
ng, c chu g c! Ch c chng ta l ng bo, ng ch,
bnh ng vi nhau thi. Nc nh c c lp ri, mi
ngi u bnh ng ri, nn cm khng c gi ng,
xng chu vi nhau na. ng ch phi xng l ti vi
mi ngi, bi ng ch by gi l bnh ng vi mi ngi
ri, ng ch nh cha?
- D vng!
- Cng khng c ni d vng na. T nay cm khng
c tr li d vng! ng ch nghe r cha?
- D
- bo l khng c d na c m!
- Th th phi ni lm sao?
- Khi tr li bt c cu hi no th ng ch phi bt
u bng ti tr li. Th d nh ai hi, ng ch nh
cha? th phi tr li l Ti nh!. Nu ai hi ng ch!
c nht tr khng? th phi tr li l Ti nht tr. By gi
ti hi v ng ch tr li nh! ng ch tn l g?
- D
- cm khng ni d na c m!
- Trong u tnh ni ti, m ci mm n li bt ra ting
121

d! Kh th!
- Khng c kh g y. Ta hc tp lm ngi bnh ng,
sao li l kh c? Th l sng ch! By gi ng ch
mm mi li, khi ti hi xong th ng ch phi tr li tht
chm. By gi ti hi li ny. ng ch tn l g?
- T.. i tn l T!
- ng ri! Nh xng l ti nh! Th l tin b ri y!
Vy ng ch l ngi t do ri y!
- D!
- Sao ng ch li vn ni D?
- Kh qu!
- Sao li l kh? Hc lm ngi t do bnh ng l sng
ch! ng ch khng mun c lm ngi t do bnh ng
?
- D mun!
- Li vn d na!
C mt bui hun luyn m ch ni ch dn ci cch t
xng l Ti, b thi d, tha thi m vn cha t kt
qu! Phn x khim tn t nhin n in su vo c, vo
li ca ng ch L. T qu na gi i ngi. By gi
mun xo b phn x tht l kh khn. Mt ba ngy gp
go cho gia nh ng ch T ri m Tho vn cha e cp
c ti giai on hc tp t kh, hch ti
m n, trn trc kh ng, ngh li my ngy c dy
bin L T thnh mt bn c nng ni dy m cha c,
nn thy tinh th tht va nguy nan, va khi hi: mt gio
s tt nghip thc s mt trng s phm ni danh th gii,
m nay bt lc khng dy c mt bn c nng tr thnh
122

ngi bnh ng vi mi ngi! Bng Tho bt ci, nhn

khng c! C ci nh ni cn in. Ci mi mi nn
c, ri li ti phn mnh m bt khc, ly khn tay st mi
ku kht kht. Lm cho L T nm trong rm gc chi
thc gic, va bc mnh, va lo s nn hi:
- ng ch Tho i! Sao m ht ci, ri li khc vy?
Ng i ch!
Tho git mnh kh bit ph gic ng ca gia ch nn
vi ly khn tay bt ming, bt mi, c gi nn th, im lng
mt lc, ri nh phi m khn, th tr li, nhng ri vn
khng nhn c ci, ci n trn nc mt
Sng ra, khi ra tr s x bo co cng tc, Tho nh
th nhn mt cch bun thm vi on ci cch:
- Ti tht l bt ti, khng th no dy ng ch L T
lm nhim v c. Xin cho ti tr v c. Cng tc ny qu
tht l ti khng lm c.
- Khng sao, ng ch c y vi on. Tn L T n
khng chu lm i vin ci cch th c ngi khc, khng
thiu u m ngi. X ny ngho lm, thiu g bn c nng
mun c vo i ci cch.
Ch tch x c mt ni xen vo:
- Ci tn bn c nng L T ny th ti bit n ngoan c
lm. N ng kch gi cm, gi ic vi ng ch y. Ti s
trng tr n, cho bt ci thi ln trnh khng chu tham gia
phong tro. Ti ch do pht n mt thng lao ng kh sai
l bo g n cng nh v lm ngay.

123

Chng 6
t li vn t hc thuyt
Sau mt tun l chun b, mt phin to ci cch rung
t c t chc trc sn gch ln ca nh lng.
Dc hai bn sn nh c treo la lit biu ng ln n bn
tr, ph a ho l tn d phong kin, thc dn, l k th ca
giai cp cng nng, l k ph hoi x hi, l k mun ni
gio cho gic
Khong hai gi tra hm y, tri nng chi chang. T c
ting ng h trc, dn chng c iu ng ti ngi
xm trn nn gch trc sn nh. ng gi, b gi, ngi ln
tr con, bng b nhau i coi x ti a ch! m ng ni
ci n o, tr con khc inh i.
Nhng ri t ngoi, mt cn b dn ti mt ton thanh
nin v nhi ng ci cch, sp xp cho ton y ngi trc
mt qun chung v bt u cng tc vn ho tuyn truyn
to khng kh cch mng, gm c h khu hiu v ca ht. C
h vi khu hiu o tn d phong kin thc dn xong,
li v tay lm nhp ht mt bi. Li ht cng c bit v thc
ra y l mt bi v ngn thuc lng, ri c ln cho c
vn, c iu theo nhp v tay, c y nh cng nhau nim kinh
theo nhp m trong cha. Hi ra mi bit y l kiu ht dn
d ca sc tc min ni bn Trung Quc, gi l sn ca, ni
dung bi ht cng l theo phong cch u t ca bn Trung
Quc. Tho thy hay nn cng lng tai nghe. Nghe my t
ri cng thuc lng mt bi, ri cng v tay ba nhp ht
tng cu.
124

Ht rng:
Nc chy di dng sng
Ai mc ln th ung,
Cng nh l t rung
Ai c cng th hng bn ma
My cu ca trn y
Ca nng dn Trung Quc
Anh em i, hy hc ly cho thuc!
vung tay pht ng u tranh!
Nhng nay v quc gia, v ng
V bc trng k cch mng
Nn ta cn cho chng hng phn t
Nu chng cn gian di mu m
Th quyt lit
Anh em i! u mi!
m ng ht xong, mt cn b tuyn truyn h ln:
o a ch, con phong kn, thc dn!
Qun chng cch mng cng hng ng h tip:
- ol o! o!
- o cng ho, c b con phong kin, thc dn!
- o! o! o!
Ri li ht. Ri li h khu hiu. C nh vy khong hn
na gi th ngng bt u phin to n ci cch.
Bn ch to t pha trong nh cng bt u ng .
Trn bi sn trc bn ngn cch xa vi m ng bn ngoi
l mt ct c cao su thc, ri ti hng cc tre. Ai cng bit
my cc l dnh cho nhng tn phn ng sp b mng
125

ra u t. Nhng chnh my cc tre lm cho m ng

hi hp mun ch xem nhng ti nhn b mang ra u t l
ai, s trng tr nh th no. Cng hiu k hn na l ngay
cnh bn tri nh, l mt m t nu sm v mi c p,
l mt hng cc tre khc vi mt tm bng ghi r trng
bn! Cha bao gi c mt cuc mt tinh ng ti c nghn
ngi m li bao trm bi mt bu khng kh hi hp s
hi n nh vy. Nhiu tr em ng bm cht vo b m v
khc la i v, v chng cm thy gh s qu. Chng nghe
ngi ln ni ngi ta sp bn ngi trc mt chng! Ci
nng gay gt cng lm thm ngt ngt kh th.
Bng trng ci trong nh ni ln ba ting: Thng!
Thng! Thng!
Bn ngoi, c ting qut lin tip:
- Trnh ra! Trnh ra! Trnh ra!
m ng t tp ngi trc nh b su dn qun t v
cm sng trng c gn li l dp qua hai bn m mt
ng cho on cn b, i vin i ci cch vo nh. Ch
c nm i vin ci cch c vo ngi trc bn nhn xung
hng cc tre bn tri, v xa hn l dn chng. S cn b i
pht ng th c mi ngi hng gh pha sau. Mt trong
nhng cn b ngi u bn bn tri, c v l ngi nm cng
vic t chc, ln ting ra lnh cho mt dn qun:
- Ni trng ln lm l khai mc.
Ba hi trng rn vang dy bo hiu phin to n ci cch
rung t sp bt u. Cn b ngi gia ng dy qut ln:
Tt c im lng!, nhng bn di dn chng vn n o,
chen ln nhau, m thiu nhi mc ng phc nu, u i
126

m cho mo ng pha trc ci ni lao xao nn li c

ting qut ln lin tip:
- Xin ng bo gi trt t! Tt c im lng! Cc chu thiu
nhi thi ng ni chuyn na! Chun b lm l cho c! Xin
ng bo ng dy lm l cho c!
Su dn qun cm sng ban ny, gi dn ra thnh hng
ngang v ng nghim, hai tay gi sng thng ra trc ngc
cho c.
Ba dn qun khc tin ra: mt ngi hai tay trnh trng
mang l c cn gp vung vc bc ti ct c, theo sau l
ngi ko c v cht ht l ngi bt nhp ht:
- Tt c! Nghim! L cho c bt u! Tt c cng ht:
on qun Vit Nam i hai, ba!
- on qun Vit Nam i, chung lng cu quc
Qun chng ht ln tuy khng u, nhng rt nhit tnh,
mi khi nhp ht ln cao th tt c ht nh tht ln, rt l c
kh th!
Bi quc ca c ht vang dy. L c c t t ko ln
ti nh ct c lc bi ca chm dt. Ngi dn qun li h:
- Tt c! Ngh! Tt c! Ngi!
m ng lao xao ngi trn guc, dp, s cn li th ngi
xm hoc ngi bt xung sn gch. Cn b ci cch ngi
chnh; gia trc bn ng dy tuyn b khai mc phin x
su tn c n phn ng gm nm tn u l a ch, ph
nng. Cn mt tn l l trng c.
Bng c ting khc lc. Ri t bn ngoi hai dn qun
dn su ngi b tri hai tay qut ra sau lng. C su b buc
thnh mt chui bng nhng khc dy thng to vng quanh
127

c, ngi n tip ni ngi kia, cch nhau khong hai thc.

Dn qun i u eo sng trn vai tay cm on dy thng
ko chui su ngi b mang ra u t, dn qun th nh cm
sng i bn cnh. Ti nhn mc qun o xc xch, c vt bn
v vt mu, c k va i va khc lc. Trong s c mt
b c tui ngoi su chc, khi i ngang qua m ng th go
khc tht to ting:
- Con i l con i! Con u th v cu m vi con i!
Dn qun i cnh bc ti dng bng sng nh ngang
vo bng b gi v qut:
- Con m gi ny c cm mm i khng? Cm ngay i!
B c b bng sng phang mnh vo bng, ng chi
xung ko hai ngi i trc v sau cng ng ra, lm tt c
chui ngi chng li sut cng ng theo. Hai dn qun vi
nm c li h ng dy mt cch vt v. m nhi ng thy
vy ci khc khch. Cn b ch to ng y qut ln:
- Cc chu nhi ng khng c ci a!
m tr con s hi, vi ly tay bt ming li cho ting
ci khi bt ra. Khi chui ti nhn b a ti gn hng ct
tre, hai dn qun ln lt tho tng khc giy thng ra v bt
mi ngi qu xung, mt hng v bn ch to, tay b tri
cho ra sau dnh vo mt ct. B c gi vn khc lc, nhng
khng dm khc to ting, vn l than van:.
- Con i l con i! Ngi ta sp git m ri con i l
con i!
Cn b ch to li ng dy, ni tht to:
- Hm nay to n ci cch rung t huyn ta v y
mang ra xt tn phn ng cc x thn ta, do ng bo t
128

co. Chng thuc, giai cp thng tr ni ting l nhng

tn a ch, ph nng, cng ho chuyn u dn, bc lt
bn c nng, nh p dn ngho. Vy tt c ng bo, ai
b chng bc lt, hnh h th nay u c quyn ng ra lm
nhn chng k ti chng, ri sau to s xt x theo nhng
bng chng v nhng li buc ti ca ng bo. ng bo
c nht tr xt x su tn phn ng ny khng?
B hi bt ng, m ng p lao xao:
- Nht tr!
Thy m ng c v th ng, cn b ch to li qut
hi tht to ting hn na:
- ng bo c nht tr khng?
Hiu r cu hi l mt mnh lnh, m ng vung
nm tay phi ln p ng thanh hn:
- Nht tr! Nht tr! Nht tr!
- By gi to bt u xt x tn phn ng u tin l
Nguyn Vn Minh, y lm l trng t mi hai nm nay,
tn cng ho ny l y t ca phong kin v thc dn,
nhiu ln p buc dn lng i phu kh sai, p ng, o
kinh, ln rng cht cy np lm ng xe la, chnh tn l
trng ny c thc nhn dn phi np cc th thu, t
thu thn, thu go, thu mui cng chnh tn ny nh
p nhng ngi cng kh v khng sc lao ng kh sai,
ngho tng khng np thu Vy nay ai tng b tn l
trng Nguyn Vn Minh ny hnh h, bc lt th c xung
phong ng ra lm chng hch ti tn phn ng ny
to cn c vo m xt x.
T ny, c mt ton thanh nin gm mi hai ngi, tui
129

 trong khong t trn hai mi ti ba mi, ng hng

u ca m ng, bn tri, ngay cnh m nhi ng, ton
ny lun lun h hon mnh nht. Khi c hi c ai mun
l nhn chng hch ti th; c ton ng thanh, gi tay p:
- Ti!
- Ti!
- Ti!
Ch to ra lnh:
- Mi nhn chng s mt!
Mt ngi trong ton n o y bc ti trc bn nh
ni, nhng cn b ch to a tay ra lnh:
- Nhn chng ra gn ch tn l trng hch ti!
Khi ti ng ngay trc ngi l trng b tri v qu
ct u pha tri, nhn chng v vo ngc trn v ni
ln:
- My c bit tao l ai khng? Tao l Nguyn Vn ,
hai mi by tui, chuyn lm mn y nh b tao v ng
ni tao. V vy, tao l bn c nng t ba i nay. Th nn tao
bit rt r tung tch ca my, l tn l trng Nguyn Vn
Minh. V b my trc cng lm l trng v c ng ni
my cng vy. C b my, ng ni my v my u c
phong kin ban thng hm cu phm, v c cng thay mt
thc dn, phong kin, c thc dn i phu, c thc dn
ng cc th thu, v chnh my mi y thi, dng roi
my nh p tao n chy mu lng, mang thng tch cn
n by gi v ti khng thu mua s lng cy gai my
giao np cho qun Nht!
Sau khi vch lng ra l my m so m m, nhng
130

r rng khng phi l vt ca roi my, tin ti vung tay

m mnh vo mm l trng, ming ni:
- My nh, chi tao, h hip bao nhiu ng
bo khc, my nh khng?
Thy nm tay vung ti gn ming, l trng vi n u
xung trnh nhng nm m nh trng vo pha mt phi,
lm bt mu chy rng rng t c mt bn mt.
Cn b ch to thy vy, git mnh, can:
- Nhn chng khng c gy thng tch cho b co.
Thi hch ti th r ri. By gi n lt nhn chng th
nh.
Mt ngi khc, cng trong nhm nhn chng, bc ti
trc l trng, k cc ti tht m h v lung tung:
- My c thi nh ngi khi say ru. My p ngi
ta phi bn my so rung thuc loi tt cho my, ri p phi
bn c con tru khe nht cho my, ri my vu co ngi ta
nu ru lu, my pht tch thu ti sn, khin bao ngi
sch nghip v my, ri phi i lm thu, m cua, mt la m
nui gia nh Ti ca my k ra khng th ht! My c
nhn ti khng?
Bi co ci u im lng.
K ti xong, nhn chng tin ti tt vo m bn tri l
trng, ming ni:
- Chnh my dng th on, mu k cp ot ht
ti sn ca bao gia nh, my c nhn ti hay khng? My
cn
B hch ti vu v, ngi l trng khng cm nn gi im
lng c na, nn hi li:
131

- Ngi ta l ai? Bao gia nh l gia nh no c?

Cn b ch to thy buc ti nh vy l m h qu ri,
nn quyt nh:
- Ti li tn cng ho l trng ny nh vy l r ri.
By gi x l ti tn a ch Hong Vn Qun. Nhn chng
u?
Mt ngi gy cm tin ti trc ti nhn b tri qu
ct th nh, nu r tn h mnh ri ln ting bt u k ti:
- My c hn hai mu rung, m c i chn khng li
bn, tay khng chm ti hn t, ton thu mn dn ngho
kh pht canh cho my thu t. Lm xong vic th my ch
bai bt tin ny cng n. Trong nh th v my non,
m khng nui, ton nui v sa, my bt ngi v phi gi
con v nh ng b nui n bng cho trng
C mi ln k xong mt ti, nhn chng li tt vo mt
ti nhn v hi:
- C phi my lm nh vy hay tao ni sai?
Ln lt cc nhn chng ti cnh cc ti nhn hch
ti mt cch m h, ton l nhng li n i. Thnh thong
li tt vo mt cc ti nhn theo cng mt cch, v c
hun luyn nh th. C nm ti nhn u b nh, v phi
ci u im lng. Ch c ti nhn n l b c V Th Thanh
l dm ci li.
Hai nhn chng cht l ph n, ni xoe xo k ti:
- My c nh gch ln nh dinh nh quan vi vn rng
mnh, mng, nui ti ba con ch Ty trng nh, c i
sng xa hoa sang trng m khng ngh ti bao gia nh cng
kh sng chung quanh! My nui hai y t vi lng r
132

mt Ngi ngho i n xin n th my xua ch ui i,

c khi ch xng ra cn ngi qua ng n b thng nng,
my c nhn ti khng?
Tri vi nm ti nhn n ng, b gi ny ci li ch
khng nhn ti:
- Nh ti rng v con ti H Ni gi tin v xy cho
ch ti khng bc lt ai! Ti sng n chay, tng kinh nim
Pht ch khng sng xa hoa! Ti nui ch gi nh v b
k trm vo nh nhiu ln. Ngy rm, mng mt, ti i cha
vn b th cho ngi ngho. Nm i t Du, chnh ti lo
nu cho cu ngi trong lng. Mi khi lng c vic, ti
quyn gp, ti l ngi xung phong ng h nhiu nht. Khi
cch mng v, ti ng h tin mua sng cho i dn qun
ca lng! C i ti khng bc lt ai, con ti hin i b i
ang nh Php ngoi chin trng
- My ni lo! My khng bc lt ai, nhng con my
H Ni c cy su, cuc bm u m c ca ci nhiu th?
Ca ci y khng do bc lt th n trn tri ri xung ? Cm
mm i con gi ngoan c!
Nhn chng va chi va tin li v mnh vo mt b
gi! B c au qu, cng go khc, gi con cu cu:
- Con i l con i l con i! N nh m con i! Con v
cu m vi con i!
Ngi dn qun ng ng sau tin ti ly bng sng b
vo lng b gi qut:
- Cm mm ngay. Cn khc lc na l tao nht gi vo
mm y!
B gi s hi; khe nh hn i nhng ming vn rn r:
133

- Con i l con i!
Ln u tin trong i, Tho c chng kin mt phin
to nh p th bo n mc khng khip nh vy. y l
mt tr h cng l, ch c lut l g u!
Bng chng ti li ton l do bn c nng k ming nh
vu oan, ch khng do mt vn bn iu tra no. Khng mt
iu lut no c nu ra lm cn bn buc ti. Bi c ai
bit g, hiu g v cng vic xt x ca mt to n bao gi
u! Th nn u c Tho b cng thng, tim p mnh, thn
th run ln v xc ng, hi mt cn b a phng ng
cnh:
- Ti sao b c y c ro gi con nh vy?
- Nghe ni m gi ny c con i b i trong Trung
on th , t hi ri b H Ni, ra bng khng chin, nay
hnh nh lm ti trung u!
Bit vy, Tho bng cm thy lo u: b m mnh cng l
dn lm vic H Ni, cng xy c nh ca ln vng
qu thuc tnh Bc Ninh, cha bit chng b m mnh gi
cng ang b u t nh th ny! Quan st l chung quanh
th thy m ng dn chng cng c v mt m chiu cng
thng, ch c m nhn chng v nhi ng ng hng u
l lun v tay, lun h ht:
- Bn b m chng n i! Bn phn ng!
- Phi dit ht l Vit gian phn ng ny!
- Con m gi ngoan c! Phi tch thu nh ca ca n!
- Ti sn do bc lt nhn du m c th nay phi tr li
nhn dn. Ca nhn dn phi tr cho nhn dn!
Ton nhi ng coi cnh hch ti nh th cng thy vui
134

nn ci ni v tay theo.
Cn b ch to ng dy tuyn b:
- By gi ng bo c quyn gp quyt nh n pht
trng tr cc ti phm.
m nhn chng bn di ng thanh h to:
- X t! X t! X t!
- Th cn ti sn ca chng n?
- Tch thu! Tch thu! Tch thu!
- y l m hi, nc mt ca nhn dn, phi tr li nhn
dn!
Bng t ngoi, mt cn b ng tui c v quan trng,
hng eo sc-ct v sng lc chy vo st cn b ch to,
gh tai ni iu g. Ri hai ngi th thm bn lun vi nhau
c v si ni kh lu. Cui cng cn b ch to ng dy ln
ting ni:
- Nay to long trng tuyn n: t hnh i vi cc ti
nhn: Nguyn Vn Minh, Trn Vn L, Nguyn Sc, Trn
Vn Bc, nh Lang v V Th Thanh! Tch thu ti sn
ca chng chia li cho nhn dn trong x.
m nhn chng v nhi ng vui mng v tay v ht
to:
- Hoan h! Hoan h! Hoan h!
C l hai ting t hnh lm cho phn ln m ng
s hi nn h im lng. Ri cn b ch to tuyn b tip:
- Tip theo li buc ti v ngh n trng tr ca nhn
dn, v to tuyn n. Nay v va c lnh mi, nn to
tuyn b tm hon thi hnh n t hnh ngay ti ch! Vy xin
ng bo t ng gii tn.
135

Mt s ng ngi ng li xem cnh dn qun ti tri

li su ti nhn thnh chui gii v ni giam gi trong x.
Vi thn nhn chy theo tnh a nc cho ti nhn ung
nhng b dn qun cha sng do bn nn h nh khc lc
i theo!
Dn chng gii tn trong cnh ln xn mi ngi mi
ng v bn tn n o.
Tr v ni tm tr l tp lu lp c tranh ca gia nh bn
c nng L T, Tho mong c ngh ngi cho u c bt
cng thng. Nhng L T li hi:
- Sao khng bn ngay i cho xong chuyn. Bt phi sng
thm m nay th ch thm au kh cho h v c cho gia
nh h.
- Ti ngh tm hon x bn l ng. V mang su ngi
ra bn ngay trc mt dn, cho mi ngi cng coi th gh
gm, khng khip qu. C th l ngy mai my ti nhn y
s b mang ra bn vo sng sm trnh cho dn chng phi
coi cnh d tn y mu me y. M sao ng ch khng xung
phong ng ra hch ti bn chng?
- Ti c bit g v ti li ca bn chng u! M ti cng
chng mun phi lm vic y!
- c dp tr th bn u c dn ngho m
ng ch khng mun ?
- Ti khng mun lm vic c.
- X t hnh bn c n l mt vic c sao?
- Ni nh ng ch nghe: ti khng c hc, nhng ti th
t tin, tri pht trong u. Th nn ti khng dm lm ci
c git hi ngi ta.
136

- Th ng ch cho vic x n ny l c, l khng ng

?
- Ti khng c hc nh cc ng ch, nn ti khng bit
th no l ng, th no l sai. Cc ng ch bo n l ng
th ti cng chp nhn n l ng. Nhng ti ngi nhng
tay vo vic qu hung c ny, v ti mun sng hin lnh
phc cho con My ngi ng tui nh ti cng ngh nh
vy nn h khng v tay, chi c my ci thng nh thng
Pho, my ci con nh con Kin Gh l c chn
ng ra lm chng, hch ti, t kh l phi v tay hoan
h thi. V my cn b ci cch bo phi lm th, khng lm
l ci lnh! Nhng tht ra th ai cng s tri qu bo. Ti tin
l tri c mt y ng i! Sng gian c l tri khng dung
tha u. i ny mnh khng phi tr th n i con, i
chu mnh, chng n s phi tr thi. Ti thy tn mt chung
quanh ti, a no sng gian c th ri con chu chng n
u b tri hnh c. Khi cn b bo lm th cng c phi lm
thi, chng my ai dm ci lnh cn b Nhng lm vic
gian c l ti s lm!
- Th cn b bo lm by th dn cng c nhm mt m
lm ?
- My ng cn b l ca cch mng, ca nh nc, m c
ai dm bo l cch mng hay nh nc l lm sai, lm by
bao gi u!
- ng ch l nhn dn, m nhn dn cng c quyn ph
phn, gp vi cch mng v nh nc ch!
- Quyn g th quyn, ch quyn bo cch mng lm sai
th s b quy chp ln u ci ti phn cch mng ngay! Ri
137

s b thng tay trng tr! Chng ai dm lnh ci quyn y!

Dn ch c quyn tun lnh cho yn thn thi! ng ch c
gii th lnh ci quyn dm ph phn lm th l sai, l c y
i!
- Th ng ch khng thy nhn dn x ny cm th my
tn c n sao?
- Trong m y, c l ch c tn l trng l c n thi,
cn th u l oan c. Ti bit h u l dn hin lnh. Ti
ca h l c cht ca n, ca hn l chng ti thi. M h
sng v lm n cng vt v lm!
~ Ni vy l ng ch khng cm th bn chng ?
- C su ngi y th ti thnh thong cng ti lm mn
cho h, nn ti bit h khng h c vi ti. Con ti m au,
ti vn ti h xin thuc men, khi qu i th xin cht go
hm nui ln ca h v nu cho m n, v kim khng ra
th g n c. Nh vy m bt ti phi cm th h th tht l
kh cho ti. ci x ny, trc y vn sng yn vui gip
nhau. Ra ng gp nhau vn cho, vn hi thm nhau. Ch
c t t lu nay ni ln phong tro hc tp u tranh giai cp,
th mi gy cng thng, gp nhau th trnh n, khng cn ai
dm nhn mt nhau, khng cho m cng khng mun ni
chuyn vi nhau na. By gi th mi ngi nghi k, nhn
nhau nh k th giai cp. Ci nhn tr thnh soi mi, gy
hn, nn kh sng vi nhau. By gi c lc ti mun tm
vic lm, nhng h khng cn dm thu mn ti lm na.
V s mang ting l bc lt. Kh th y. By gi h kh
nhng chng ti cng kh hn ch c sung sng g u!
Ni chuyn vi bn c nng ny, Tho mi hiu c
138

tm trng ca m dn trong x. H khng c hc, nhng

trong h c mt th lng tri t nhin, cm thy iu
lnh iu d, iu thin, iu c H khng bit cng l l
g, nhng h s tri qu bo! Trc tnh trng nh vy, tr
thc nh Tho mi thy r vai tr v trch nhim ca mnh
trong ci hin ti tn nhn ny tht l rt nng n, rt l kh
tm, kh tr. Ngi bit suy ngh, lm sao ngonh mt lm
ng trc tr xt x khng c lut l, trc ci to n ci
cch khng h bit cng l, php l l g c!
Ti n, mt dn qun ti gi i hp khn lm kim
im, rt kinh nghim v phin to lc ban ngy, Tho d
tnh s nu cm ngh ca bn c nng L T ra chng
minh l dn cng cm nhn vic x ny l c, nhng h h
khng dm ni ra thi.
Bui hp kim im rt kinh nghim c triu tp
trong nh lng, dnh cho on vin Trung ng i pht ng
ci cch v cc i vin ci cch a phng, l thnh phn
ch ng ca phin to lc ban ngy. Tt c ng khong
gn nm chc ngi, ngi quanh hai chic n du ln,
sng cho mi ngi thy t mt nhau. n t chnh gia
nn gch ca gian chnh trong nh, ch cn b trng mt
gc nh gn n. Mi ngi u c v mt m chiu v
bit cc bui hp kim im rt kinh nghim bao gi cng
rt cng thng. Tho hi mt ng ch trong on trung ng
ngi cnh:
- Cn ch ai vy?
- Ch hai ng ch c vn!
- Phin to lc ban ngy cng gay go si ni y ch!
139

- Gay go, si ni ci g! Ch lt na, vnh tai ln m

nghe ph bnh!
- Lm d th m cn b ph bnh sao?
- Khng phi ch b ph bnh u! Lt na th bit!
Hnh nh ai cng bit trc iu g nn u t ra lo ngi,
im lng ch i mt cch nng n!
Bng c nh n pin v ting ni bn ngoi, tt c
vi ng dy: hai ng ch c vn i vo theo sau l cn b
thng ngn. Tt c v tay cho, cn b c vn cng v tay
theo ming ni ln vi cu bng ting Hoa, cn b thng
ngn ni ln dch ra ting Vit:
- Cho tt c cc ng ch! Cm n! Cm n! Thi, chng
ta ngi xung, cng lm vic vi nhau cho t kt qu tt.
Tt c ngi xung v im lng. Cn b ch to phin to
ngi ngay cnh mt ngn n, t t m tp da eo sau lng,
ly ra mt xp giy, gh vo nh n xem nhng g ghi,
ri ngng mt ln ni mi lc mt ln hn:
- Chng ta hp y cng nhau nh gi phin to
hi tra nay. Chng ta phi thnh khn nhn nhn rng l
mt phin xt x khng t tiu chun v mi mt! (Ging
qut ln): C th ni l chng ta khng thnh cng! Ti
nhn mnh l chng ta khng thnh cng! V sao? V
khng qun l c trt t, cho ng bo ni chuyn,
ci gin, ri th con la khc, tht l v t chc.
C gian nh im lng tuyt i, nn ting ni ca cn b
ch to vang ra ti xa bn ngoi. ng ch ch to kim
im tng chi tit nhn mnh tnh v t chc:
- D phin to m sao li b con nh theo? V thi
140

tng thnh phn tham d: ch c cc nhn chng l theo di

phin to, cn qun chng th th , n o ni chuyn ring,
bn tn ring, my chu nhi ng th ci vui nh i d lin
hoan Khi gii tn ra v th y nh tan hi din vn ngh, ai
cng vui v ci ni m Ti sao li xy ra nhng iu
thiu st sai tri y? l li ca chnh mi cn b ch o,
ca mi i vin ci cch chng ta!
Sau c ting ng h kim im, cn b ch to hng
v ch ng ch c vn:
- By gi knh mi ng ch c vn gip xy dng cho
cng tc ca chng ti!
Mt cn b c vn ng dy, nhn quanh m ngi ngi
di nh n, nh th c nhn din v tr tng ngi, ri ni
ln v cn b thng ngn ng st sau lng cng dch li
tht ln ting:
- Rt tic l phin to khng thnh cng! ng ch ch
to phn tch ng nhng sai st ca mi ngi. Nhng
phi tm hiu ti sao tt c u c sai st nh vy? Li gii
thch nghim chnh l ti ci u ca mi ngi ti hin
trng khng ngh rng y l phin hp ca to n. Khng
ai hiu r c mc tiu ca phin to. Chnh by gi ti hi
tng ng ch c mt y th cha chc c c mt li
p nht tr! Mc ch ca phin to ci cch rung t c
phi l kt n t hnh my tn phn ng, phn cch mng
y khng? Khng! Khng phi th u! V chng ta c th
x t, x bn my tn y d dng, bt c lc no, m khng
cn triu tp nhn dn ng o n chng kin nh vy!
Chng ta hp phin to ny chnh l v qun chng nhn
141

dn! Ta huy ng h ti tham d, l gio dc, dt khot

bin qun chng y thnh qun chng cch mng! V th nn
chng ta phi x sao cho quyt lit, sao cho gy chn ng,
trong tng ci u! Ta phi x sao cho c kh th, pht
huy uy quyn ca bo lc cch mng trong u mi ngi.
Ta phi chng t bo lc cch mng l dt kot, khng g lay
chuyn ni. Chnh H ch tch nu gng sng cho chng
ta v vn y, cc ng ch ca bit khng? Ti hi tht cc
ng ch c mt y, c ng ch no bit r H ch tch
nu gng sng nh th no khng? Ai bit xin gi tay!
Trong m cn b hp nhau y, khng c mt cn b
no gi tay! Cn b c vn ng y, ri gi tay tht cao v
ni:
- R rng l chng ta cha x ng mc. Chi v a s
cc ng ch cha nm vng bi hc do H ch tch dy
chng ta! Mt bi hc quan trng m cc ng ch cha bit
r. y l bi hc v cng quan trng ca chnh H ch
tch!
Mi ngi hi hp ch cn b c vn k tip.
- H ch tch nu gng quyt tm thc thi nghim
chnh chnh sch ci cch rung t bng mt thi , mt
hnh ng, mt lp trng v cng sng t: l vic H
ch tch va mi y, khng can thip vo t x u tin
trong chng trnh ci cch rung t, cng ti ngay vng
Ph Th ny, mt tn a ch, mt nh giu kht ting; Nh
giu ny l mt i a ch rt c th lc. Y th nu ra
bng chng l c quen bit rt thn vi tt c cc lnh o ta,
k c vi H ch tch. Chng chy cht ti chnh H ch
142

tch xin can thip, v ai cng ngh l c s can thip ny.

Chnh H ch tch cng mun can thip nhng v u ban
ci cch quyt nh th chnh c H cng khng dm can
thip. V tn nh giu Nguyn Th Nm 1 ny b mang ra
x bn lm gng. D y th k cng lao l ct giu
lnh o cch mng, no l quyn tng cch mng hng
trm lng vng. Nhng chnh H ch tch tuyt i tn
trng to ci cch. y l mt mnh lnh ca H ch tch!
Vi lp trng cng quyt nh vy th chnh sch ci cch
rung t s thnh cng m mn. Hu phng ta s sch
bng tn d phong kin, thc dn, trc khi t nc ny
c sch bng qun th!
K xong, cn b c vn ngi xung v ni tip:
- V vy, nay chng ta phi mang ra x li cho tht c
kh th trng tr my tn phn ng y cho tht rn r,
vang di, dp tt mi t tng phn ng trong u qun
chng. Phi lm cho t tng phn ng, phn cch mng
khng bao gi c th bng ln trong u mi con ngi na.
Hp phin to x n l v qun chng! X t bn phn
cch mng l gic ng tp th. Ci cch rung t trc
ht v sau cng l v x hi x hi ch ngha! Ti d phin
to m c y nh i coi vn ngh, ra v ci ni lung tung,
th d c x bn bao nhiu ti nhn cng chng nh hng
g ti tp th c! C ng vy khng? C ng vy
khng?
- ng!
1. Theo hi k ca Trn Huy Liu th my nm sau, gia nh b Nguyn
Th Nm nhn c tm bng lit s ghi r l b hi sinh trong cng
tc ngoi giao (!)

143

- C tht ng l nh vy khng?
Tt c nh hiu c vn nn ng thanh:
- ng! ng! ng!
- V vy m ti ngh ta s phi hp li phin to, ci
g ta lm hng, lm sai th ta phi lm li. ng ch ch to
phin to c nht tr nh vy khng?
Cn b ch to vi ng dy va v tay va p:
- Nht tr! Nht tr hon ton! V ti tuyn b to s phi
hp xt x li! Xn cm n cc ng ch c vn. Chng
ta c th gii tn chun b tht k vic triu tp li phin
to ny.
Tt c ng dy v tay, ri gii tn.
Hng trm cu hi ni ln trong u, Tho im lng i
theo mt dn qun cm ngn uc nh kht lt a v lu
tranh ca L T. Mt mi c thn xc ln tinh thn, Thao
vi bnh nha ng nc, ung mt bng ri leo ln vng
nm, ly chic khn mt ph ln u, ln mt chng mui.
Bng c ting L T ni vng ra t gc bp:
- ng ch i hp v ri h? Cm ca ng ch ti
trong thng y. ng ch c n ngay th ti khu ngn n
du lc ln cho sng m n nh?
- Thi cm sng mai n, mt qu nn ti ng y.
- ng ch i hp c g l khng?
- Trn quyt nh to phi x li my tn phn ng y!
- Th nh x n cho nh hn ?
- Khng! Chc cng li tuyn n t hnh thi.
- tuyn n x t ri, cn hp thm lm g cho tn
cng, mt thi gi. K cng kh tht, ci x ny, mi nh
144

ang sng yn n lo khng chin th m li by ra ci v

ci cch ny, lm nng thn xo trn, lng x cng ht vic
lm, mai ti li phi i kim ci, tm hi rau hoang m n
thi. Nu cn sc lc th ti cng xin i b i cho yn thn.
Ch sau ci v ci cch ny, cn ai dm nhn mt nhau na.
T y ch c nc nhn tm k th giai cp thi. ng ch
c thy ni kh ca ngi dn chng ti khng?
Tho cng chng bit phi tr li th no, bn ni cho
xong chuyn:
- Thi ng i ly sc ng ch . Chuyn g th c
mai ta tnh!
Mui bay vo ve. Tho ko tay o che kin hai bn tay,
chn th i b tt (v), mt th c chic khn mt che
ph. C nhm mt tm gic ng, nhng ch nghe thy ting
mui vo ve v nhp th ca chnh mnh, ri lt sau nghe ting
ngy vang ca L T. Con ngi cht phc y, c t mnh
xung l ngy ngon lnh. Tuy khng c hc hnh, nhng
con ngi ny vn c mt bn nng hin ho, mun trnh
lm ci gian c, phc cho con. i qu hng ta sao m
kh th ny!
Cn ta k c hc m ch bit trn tr v thc mc! Cho
ti nay, ta chng lm c vic g ch quc, li dn cho
ra hn. Ta v nc u c phi l chy theo ui cch
mng, lm ci tn tr thc a dua nh th ny! Thm thot
gn hai nm ri. Chng bit s cn nm y m thi
gian n bao lu na! Nay l c sng ci u, tun lnh dp
theo mt khun mu c sn, bt k ng sai, bt k thin
c, nh th th cn g l t duy, cn g l trit hc! Nh th
145

th n bao gi mi xo b c giai cp? Liu bn ht phn

ng nng thn th c xy dng c con ngi mi x
hi ch ngha hay khng? M tt c nhng g ang lm kia
c tht l ci to x hi, gii phng con ngi hay khng?
R rng nhng iu xy ra trc mt kia khng th no t
nn tng cho mt x hi l tng, mt trt t n nh! Marx,
ngels khng h h ho lm nhng iu xng by, d man
nh vy! Cc ng y gi u tranh giai cp- cc ng y dy
l lun - nhng khng h ch dn nhng phng php phn
cng l v o l nh th. V tui cc ng y, thi cc
ng y, cc ng y c thy ai lm nh th u! Nay th l
lun bin chng rt mch lc, rt l tng, m hnh ng th
sai tri mang li y kt qu tiu cc y mu thun th bo,
khng n khp vi iu m lnh o ha, m mi ngi
mong c! V sao? Ngi ta dn chng vanh vch Marx
ni Lenin ni Stalin ni.., nht l Mao ch tch
ni Nhng dn chng nhng li ni nh vn nng y c
th no bo v cho nhng hnh ng qu trn, cc oan, tn
c nh th!
Tho nhn ra rng tt c nhng bui hc tp chnh sch,
chun b t tng mt cch my mc, y cn b v nhn
dn lao vo con ng tu tin, a nhau ti mt nng thn
y th on, y hn th v gian xo. Mt i sng cnh
gic bnh hon, y cc bin php khng b, e do tu tin,
khin khng ai dm thnh tht l suy ngh ca mnh! Ai
cng phi ng kch: ni v lm theo cch mng! T
thi gi di, che giu tr thnh mt phng thc t v.
Phi ht sc ngu bin mi chng minh c rng thin
146

ng x hi ch ngha c h xy dng bng phng php

gi di, bng hnh ng qu trn ca bo lc, hn th, bng
mu v nc mt ca nhn dn nh vy!
S tht ph phng ang th thch nhng ai c t duy
nhn bn nh Tho. Chung quanh u cm thy lo s v ang
b bao trm bi mt khng kh khng b tinh thn, b bao vy
bi ci nhn cnh gic rt e do, rt nghi k ca qun chng
cch mng. Gi y phn ng ca Tho l nhu cu phi tm
cch vt ra khi s b tc ca bu khng kh khng b y,
bng mt phng hng suy t trong sng, bng phng
php hnh ng chn tht khc! Bi mng c, mc ch,
v l tng co p chn, khng cho php Tho ci u
chp nhn ci th cch mng th thin, c l, tm ti nh
thi s khai, man r. Nhng gi y, trc s tn nhn ca
cnh gic cch mng, ch cn hai chn la: mt l b ni
ny ra i, hai l phi bm vo y tm cch ci thin n,
li n v pha nhn o, nhn bn tin b. Ri Tho t nh:
ta vch cho ta mt s mng khi tr v. D th no th ta
cng khng th b cuc khi gp nghch cnh. Nhng trc
mt th ta cha bit phi lm g cho cch mng hiu thin
ch ca ta m tin ta!
Ngh ngi trn tr, thc mc iu. Cho ti nay, ta ch
ni iu phi, ti sao h li s ta? Li nghi ng ta? S tht l
ta ni tht vi Trn Lm c m p v l tng ca i
ta ch c lm g sai tri u!
Nhng khng sao, vi lng kin tr, vi tt c thin ph
v l tng cao c ca ta, th ta c chnh ngha, ta c vn l
ta chc chn s c ngy bo lc v sai tri phi hiu thin
147

ch ca ta m lng nghe ta! Ngh nh vy, Tho thy an tm

v dn i vo gic ng. Nhng cng ch hn ting ng h
sau th li ht hong git mnh tnh dy, m hi v ra: v bng
thy mnh ang l mt b co, ang run s ng trc mt
th to n khng lut l, khng cng l, trc ting h ht:
X t! X t! ca m ng hung d.
T tm thn Tho ngy cng suy yu, khng m no
ng c mt gic di ti sng. m no cng nhiu ln git
mnh tnh dy, ht hong bi mng m kinh hong.
Ba ngy sau, lnh t bn trn quyt nh phi t chc
mt phin to khc x li su ti nhn Chim Ho. a
im c chn ln ny l mt bi t rng bao la nm ngay
gia khu rng nguyn thu ni ting l c nhiu cy c th
cao bao quanh. Trc y a phng thng duh bi ny
cho nhng trn u bng ln lin huyn, lin tnh hoc
hp mt-tinh vo nhng dp c l ln ca ton huyn.
Thi gian hp cng thay i: to n khai mc vo lc
8 gi ti, mt m hn. Cch huy ng dn chng ti chng
kin phn to cng rt c bit: mi phng khm gi y
phi tp trung dn li thnh i ng chnh t, c ngi i
u cm c, c nhi ng nh trng dn u, mi ngi phi
mang theo, mt b uc lm bng th nha cy c th chy
lu. Lc i ng, mi on cho t mt b uc soi
ng, s uc cn li dnh cho lc x n, tuyn n Trong
m l m nh rng, nhng on ngi va i va h khu
hiu o phong kin, o thc dn, o a ch,
o cng ho, o bn phn ng vang dy ni rng.
Cc on ngi c nh la ca nhng ngn uc dn u,
148

ti t khp ni, lun lch qua nhng m rng m u, ri t

t tp trung vo mt khc ng ln sng trng, nh nhng
ng ci ang chy hai bn ng. C mt vng ni, i
nh ang thc dy gia m khuya! Trn khc ng vo
bi trng y, trn nhng cnh cy cao ngang tm mt, c
treo y nhng bng-rn vi trng, ch en, hoc vi en,
ch trng.. Tt c bng-rn y c k, c ci rch.
Ton l khu hiu o m on ngi h vang lc di
chuyn. Tt c s chun b c sp t k lng tng
chi tit, to thnh mt cuc biu dng lc lng rm r tht
l uy hip tinh thn, ng theo khu hiu trn mt bng-rn
ln nn ch vng Quyt tm tiu dit tn d phong kin,
thc dn! ti li vo khu tp hp.
Phin to ln ny din ra nghim trang v p o hn
phin trc: su ti nhn b tri qu vo hng ct tre trn mt
m t cao cho mi ngi thy r, di nh la bp bng ca
nhng ng ci ln, la chy rng rc. Pha dn chng cng
c kim sot v chn lc k hn: khng cn c tr con qu
nh, khng cn ht m ch h khu hiu, khng cn cnh n
o ni chuyn lung tung. Mt hng su dn qun cm sng
trng ng canh, mt hng v m ng. Khng mt ai
dm ci ni gy mt trt t. Phn hch ti cng d di hn
s nhn chng ng ra k kh, k ti cng ng hn. Mi
nhn chng u thuc bi v t ra hung hn hn: va k va
lm nhng c ch xa xi: ly ngn tay d vo trn ti nhn,
thnh thong li tt mnh vo mt ti nhn by t s phn
n. N ti nhn gi gi y ch cn tht tht khc lc, nhng
vn l ting ku cu rn r nh: Con i l con i!
149

Trc lc to tuyn n, mt dn qun cm chic loa ln

bng ba trc ming ra lnh:
- Tt c t uc ln! Tt c tin ra hai bn php
trng!
m ng cm uc, chia thnh hai hng ngi, tin gn
ti hai bn m t. Ch cn mt s ph n, ng gi, b gi
khng cm uc l cn ng li bn di.
C su ti nhn ni bt trc nh la bp bng ca my
trm ngn uc lm cho bu khng khi thm cng thng.
Cn b ch to phin to cm t giy tin ti trc m t,
gia m, ng hng chun b ly ging c bn n
C mt bi ng nght ngi di nh la bp bng ca
rng uc bng im bt, ch cn ting lch tch ca tre, na
chy n trong my ng ci ln. Cn b ch to bt u
tuyn c tht ln, nhng ting ni nh c n, lc lng
tan long trong khong trng hoang vu ca ni rng bao la
chung quanh:
- Vit Nam Dn ch Cng Ho, c Lp T Do Hnh
Phc, ngy mi by, thng mi, nm mt ngn chn trm
nm mi ba, To n Nhn Dn Huyn Chim Ho thi hnh
chnh sch ca U ban Ci Cch Rung t Trung ng,
truy t nhng ti phm c tn sau y:
- L tnrng Nguyn Vn Minh; a ch Trn Vn L,
ph nng Nguyn Sc, ph nng Trn Vn Bc, a ch
inh Lang, nh giu V Th Thanh. Sau khi c xt x,
vi s tham d hch ti ca nhn chng nhn dn, nhng ti
li c th c k ra, nay to quyt nh vi s ng
ca ng o ng bo c mt, to ra phn quyt tch thu ti
150

sn ca cc ti nhn v tuyn n t hnh tt c su ti nhn

c tn nu trn. n ny c thi hnh ngay ti ch. Chnh n
k tn: Khut Tin Thng.
Ting loa ra lnh:
- Tt c ch ! Tt c li xa khi php trng mi
mt. Tt c! Nghim! Yu cu i hnh quyt tin vo
php trng!
m ng hi hp, im lng, ch cn nghe ting m bc
u ca i hnh quyt, sng trn vai, tin vo Mt, hai!
Mt, hai! Ngng bc! Sng xung! Ngh! Tt c
nghim! Tay phi quay! Tt c vo v tr! Tt c sn
sng ch lnh bn!.
Mt dn qun tay cm mt xp khn vi en tin ln m
t, ln lt buc khn vi en quanh u che mt mi ti
nhn. Cm thy gi hnh quyt ti, su ti nhn, u b
tht khn en che kn mt, bng tt c ln ting cu kinh.
- Nam m A Di Pht, Nam m Quan Th m B Tt,
cu kh cu nn
- Nam m A Di Pht!
- Knh mng Mara y n phc cu cho chng con
trong gi lm t
- Con i l con i th l m cht khng c gp li
con ri Con i
Ton dn qun ri xa m t. Ch cn ting cu kinh
chen ln ting go khc! Trng i hnh quyt nhn v pha
cn b ch to ch lnh! Thi gian nh ngng li. m ng
im bt v hi hp. Bng cn b ch to gt u! Trng i
hnh quyt chm ri h:
151

- Tt c Vo th Tt c Bn!
- ong! ong! ong! ong! ong! ong! ong!
ong! ong! ong! ong!
Lot sng n vang di trong m nh rung chuyn ni
rng. m ng, ngi th vi nhm mt li khng dm coi
tip cnh khng khip, ngi th c trn tnh, m mt tht to
thy r cc ti nhn b trng n, qun qui, vt v mt
hi, mu vng ra tung te, ri mi gc xung di chn ct.
Ring n ti nhn, d u c bt mt bng vi en,
nhng v n trng u nn v ra mt mt mng, trng tht
gh rn. Trng i hnh quyt bc ln m t, sng lc
cm tay, ti st tng t thi quan st vi v thin ngh v
bi vo mi u mt pht n hu cht cha, theo ng th
tc c hun luyn t trc!
Bng bn di m ng, lao xao c ting n o ku cu
cu lin tip ca nhiu ngi:
- Bo co c mt b c b ngt xu! Bo co c ngi b
ngt! Bo co
D chun b sn u c bnh tnh ch i mt cnh
x bn chc chn l rt hi hng, nhng khi lot sng n lin
tip, di nh la bp bng ca my ng ci ln, c su c
th qun qui, trong vng mu th bng thn xc Tho run
ln lp cp v xc ng, nh mt cn st rt mn tnh bt ng
p ti, mi lnh tot ra t trn ti chn, nc mt tun tro,
hm rng run lp cp. Mt ngh hi hn bng le trong
u: Chnh ta ang l mt ng lo ca ci hnh ng tn
bo, phn cng l ny! Tho i! c th no my cng cm
lng trc mt chnh, sch cc k th bo n th? Im lng
152

ng nhn ti c th ny th my c cn l my na khng
h Tho i!
Tht ra th nhng ting sng cht cha h st my thn
xc ng bo ti nhn y nh bn vo chnh thn xc
Tho, vnh vin p tan tnh gic mng tr v gp cng
sc xy dng mt m hnh cch mng m nhn loi trng
ch! T gi pht y, Tho thc rt r rng, lc ny, ni
y, mnh s khng c mt c hi no gp mt cht g tt
p cho cch mng! C th no cn ngn c th bo lc
th bo ny, khi n ang trong pht ng vi tt c hng
say, cung n, cung tn nh th? Vy th nhng ngy cn li
ca i ta s c th lm g y? C im lng chu ng
c sng ngy no hay ngy y? ci c c tip tc pht
trin nh n vn c khai trin trong sut chiu di lch
s? Th th ci trit hc ca ta cn ngha g khi chp nhn
khoanh tay ng nhn ci c honh hnh? Chnh ngha v
sn, Hnh phc cng nng trong mt th gii i ng l
nh th ny sao? D th no cng phi lm mt ci g ch?
Nhng lm g by gi? Lm g? M t bao gi, t u, do
u, nhng ngi lnh o th mt lng v nc v dn
nay li chn la con ng hnh ng nng tnh cung tn,
d man, tn bo, phn nhn o nh vy? C th no coi
y l hnh ng, l chnh sch v con ngi? Mt thc h
khng bo v c ngi v ti th c cn l do tn ti
hay khng?

153

Chng 7
Lng tri tri dy!
Bc Tho th di v nghn ngo nh c gii by, phn
bua vi hai chng ti:
- Ni kinh hong vi nhng cht vn gay gt c quay
cung, bng chy trong u ti! T mt th mc cm
ng lo vi ti c, c m nh hnh h ti, khng lm sao
qun i c. Thc ti tn nhn t trong ti mun vn
cu h. T , ti bt u thy phi t li ton b vn
t hc thuyt
- Th sau th bc lm g?
- T sau kinh nghim au n y, ti nh b lng tri
thng xuyn tri dy cht vn, i ti phi t thi , phi
c lp trng r rt; khng th im lng a dua ng lo mt
cch m qung mi nh vy. Nhng ti bit, mi e do ca
chnh quyn i vi k c vn . Bi chung quanh ti l
c mt o qun cung tn ang ch lnh! Mt li ni phn
khng cng khai s l mt c hi nhng k ganh ght
buc ti ti, tiu dit ti. Nhng khng phi v th m ti c
phi gi im lng trc nhng sai lm d man y. Ti vn tm
cch c nhn ti tai lnh o l ti au n khng th nht tr
vi chnh sch v nhn o nh th. V vy ti thng xuyn
trong tinh trng tnh mng b e do. bao ln ngi ta
nhc nh li e do cng khai rng ci mng ti khng c
ngha l g c!
Nghe bc Tho k ti , ti khng khi nu thc mc:
- B e do nh th th lm sao bc dm chng t l vn
154

gi vng lp trng t tng c lp ca bc?

- Ti cng bit thn phn ti ch! Bi th ti phi thng
xuyn phng. Lc cng qu th cng phi bit lm ng,
cm nn trc ci c gi mng sng trc . Tuy nhiu
lc ti inh ninh l phen ny s kh thot khi ci cht. Bi
nhng ng cn b i t quanh ti rt hung hng, rt cung
tn, sn sng quy chp, ti li, sn sng ch lnh tiu dit
ti, loi b con gii trong tay o cch mng!
- Trong th nguy nan nh vy, lm sao bc gi c tnh
mng?
- Ti lun lun gii thch vi chung quanh rng nhng
lo u, bc bi, khng phi l v quyn li hay a v ca ti.
V ti c mu tm quyn li hay a v g u. Ti lo u, ti
phn n l v ng, v dn, v nc. Bi ti vng tin rng
nhng lo u, thc mc ca ti l chnh ng, khng ai c th
bt b c.
- Ti sao bc cn c th tin, c th hi vng vo nhng cn
b ng vin cung tn bao quanh bc?
- S tht l khi nhn thy nhng hnh ng hay chnh,
sch c vn , v i qu trn, qu tn bo th chnh
trong m cn b y cng nh mun che giu nhng sai tri
phm, bng cch c bin bch mt cch min cng, u
tr. Ti bit l mt thun li cho ti. Ti ni thng vi h
rng h khng nn dit ti. V rng ti khng tic hn g ci
mng sng ca ti, v ti th sn sng hi sinh cho l tng
ca ti khi cn. Nhng khi ti cht i th s khng cn c ai
dm ng ra phn tch nhng hnh ng v chnh sch sai
lm y mt cch khch quan, nht l v mt l lun trit hc,
155

ngha l v nhng hu qu tai hi lu di li cho c dn tc

trong lch s. Ti nhn mnh rng v h lm chnh tr nht
thi nn ch thy ci li trc mt cho mt giai on lch s,
v ti nc ta ang thng xuyn tn dng hn th u t, tn
dng chin tranh bnh trng ch ngha. Cn ti, vi ci
nhn trit hc, v con ngi, nn ch thy ci hi ca nhng
bc qu trn trong chnh sch u t nh th l a cch
mng ti sai tri v ti c. Lnh o tuyn b sn sng hi
sinh n ngi dn cui cng chin thng. Cn ti th
ti khng mun phung ph hi sinh, d ch mt mng ngi,
nn ti phi l gii cho thi nay v thi sau c trnh con
ng dng hn th, dng chin tranh xy dng, pht
huy ch ngha Bi th m chnh nhng cn b cp cao c
nhim v theo di, qun l ti, cng thng t m ti d hi
ti, khi chnh quyn ban b nhng quyt nh m h thy
l qu trn, qu t Khi y, ti ch cn hi li h vi cu,
th h bit l ti hiu h, v h hiu l ti ngh g. Sau
khi k kt hip nh Genve hay Paris, h hi ti ngh sao v
vic k kt y. Ti hi li h: k nh vy l c tht s mong
mun ho bnh hay khng? Hay ch l cu thi gi, t
chc chun b chin tranh cho c lit hn? K nh vy l
t c mc tiu cui cng ca cch mng hay cha? Liu
Lin X hay Trung Quc c tht s mun ta k kt nh vy
chm dt chin tranh cch mng hay khng, trong khi h
vn tun v kh cho ta? Ti cn lu h v mt s kin rt
c c, l Lin X v M tho thun t mt ng giy
in thoi nng d lin lc vi nhau khi cn, trnh xy
ra xung t trc tip vi nhau Chng t bn h mun sng
156

ho bnh lu di vi nhau cng nhn chng ta tiu dit

nhau. C hai nc ln y c tip tc tun gip vu kh cho
cc nc n em, ch hu ca h git nhau trong gii hn
chin tranh cc b. Ti cng thng xuyn nhc nh ng,
nh nc khng nn di tr trong vic k kt. K kt do di
tr, v lu v di dn s hiu ra rng di tr l chnh sch cai
tr ca ng v nh nc, th ri s sinh lon trong x hi.
T s sinh ra tm c mun sng th phi thng xuyn
gian tr. Th s l lon, lon t np suy ngh trong u, t
thi quen gian tr trong hnh ng mi ngi, ri s lan ra
trong khp x hi. Nhng chnh sch, nhng cng trnh c
ci gc di tr nh th s l mm mng gieo hu ho. S tht
l khi ng m li chin tranh, l c bn ch ng x
hai hip nh ho bnh k. Ti cnh bo hu qu tai hi
khi ng mun tip tc chin tranh trong nhng hon cnh
nc ta khng sc, nhng khng c lng nghe. Tuyn
truyn th mi ti li cho phe ch. Trong khi ng
dng th on gian ln mai phc, khai trin lc lng li
min Nam, ri s x b hip nh. Th nn chnh sch m
dng th on, dng di tr th ri s thnh np n su vo
vic qun l x hi c mt ngnh quen dng di tr nh mt
phng php hnh ng chnh quy, l ngnh cng an. Vi
nhng cn b chm, ni dy c trong x hi, ming th ni
cng an l bn dn, l bo v dn, nhng thc t l cng an
ngnh qun thc, qun ch dn bng phng php khng
b tinh thn, e do tnh mng, e do ti sn. Cng an ng
l l lc lng gi gin, bo v trt t, k cng cho x hi,
m li lun lun tn dng di tr, th on p o, thng
157

tr x hi nh th th lm sao duy tr c tnh lng thin

trong dn, lm sao gi c trt t k cng, c lun
thng, o l cho x hi? Cc c ta dy thng bt
chnh, h tc lon, gieo gi th gt bo, ngy nay ngnh
cng an dng qu nhiu hnh ng bt chnh, gieo ton l
th on di tr, hn th th ri ch ny s gt c g?
Cc dn tc tng sng trong ch x hi ch ngha c
kinh nghim tr li! Thc t l gung my cng an
ph hoi l tng, bi en, bi bn ng, lm danh
ch , ung thi cch mng nhiu nht. D lun vn than
s lng quyn ca ngnh cng an l hng ngy o su
m chn ch .
- Bc th on cng an lm phi khng?
- y! y khng c vn th on! Cng an vi ti
khng h c n on g c. Np sng kh hnh, cch lm vic
m thm, cm nn ca ti khng hn l i tng ca cng
an. Tuy my ch cng an khu vc lun bm st theo di ti.
Nhng h chng bt b g c ti. Bi ti sng nh
mt thng tr thc hn u hng ri c m! Nhng ti quan
st chung quanh ti, th s tht l v cnh gic cch mng,
tc l cn bnh nghi k coi ai cng l k th tim n ca cch
mng, nn cnh cng an lm kh con ngi, t cc ng
vin, cho ti gii tr thc, vn ngh s khin dn lun lun
phi sng di tr, khng dm ni ra s tht Chnh ci
lm hng x hi, gy ung thi ch . Nhng on than,
nhng li t co, vu khng, quy chp ti phn cch mng, ti
chng ch gy bao oan c trong ch ny, phn ln
l do ngnh cng ao, mt v gy ra. Phn cn li l do tham
158

nhng thi nt trong hnh chnh v kinh t. V vy m dn

phi gi di trong mi sinh hot, c sng yn thn,
trong ch x hi ch ngha
- Vy phi lm sao m ci thin c tnh trng y?
- Ti thy ci cp bch l cn phi can m bi b hn
mi phng php t chc, mi chnh sch hnh ng bt
chnh trong ton th gung my cai tr ca ng v nh nc,
c v mt tuyn truyn ln mt hnh chnh. ng u l phi
thay i hn cch hun luyn, phi t chc li ngnh cng
an. Dng cng an kim sot v n p t tng, l vic
lm v ch. Cng au khng th bt ming dn, khng th
kim sot nhng suy t trong u ngi dn. Chnh nhng
ngi cng sn lnh o c kinh nghim hi b thc
dn, phong kin n p, cm t. Nh t, tri ci to lun
lun l l o to ch phn khng mnh nht. Vy m nay
chnh quyn li hnh ng thng tr cn t hn c thi thc
dn, phong kin! Dn chng c ngy cng b y v pha
cm th ch . Ch nh vy th khng th no sa sai,
sa li m dng c. y l ni ring v chnh quyn. Cn
v mt t tng th phi gt ra tm thc gio iu, phi b
hn tr chi dn ch gi hiu, phi tr li quyn dn ch cho
dn, phi t chc bu c ngay thng, phi bi b s sng
bi ng, sng bi thc h mt cch qu l lng. Sng bi
ng, sng bi thc h cng nh sng bi hai anh c
l Lin X v Trung Quc l mt sai lm v cng tai hi.
Nhng s sng bi ny khin ch phm vo nhng
sai lm c bn, vo nhng ti c ty tri! Sng bi nh th
l lm dn tc mt tinh thn t ch. Gian di tr thnh
159

thi quen, nn trong dn c ngn ng: lm th lo, bo

co th hay! Lm y t m gian di l git ngi. Lm khoa
hc m gian di l phn hoi khoa hc. Lm gio dc m
gian di l lm hng con ngi. Lm chnh tr m gian di
l lm hng ton th ch v x hi! V vy ti chng th
on gian di v mi mt ch khng ch v mt tuyn truyn
hay cng an Ti chng y l chng ci gian, ci c tc
l chng mt cch xy dng. Khng lng nghe ti l ch
s ngy cng b ln su vo h n, cho n khi b o thi.
Ti bit nhng nhn xt ngay thng l nhng liu thuc
ng, nhng khng chu lng nghe th ri chnh lnh o v
nhn dn s phi tr gi, c khi l rt t. Lnh o cng hiu
nh vy nn thng khi cng c nhng lo u thc mc nh
ti. Ti lun lun c vn dng s trong sng ca lng tri
trong nhng kin i khng, phn bin C l chng my
ai c kh nng lm vic bng ti, thay ti. Cng chng ai
c th bt b c nhng vic ti lm. Chnh v vy m
h khng a ti, h tm cch bt ming ti, nhng cho ti
nay, h khng dm dit ti, nhng h c quyn y i, ngm
ngm tr dp ti. Ti chu ng c nh chung quanh lun
lun c ngi ng vi vic ti lm, nn h khuyn khch
gip ti trong nhng lc nguy kch nht. Lc cng cc, b
tng i, vn thng c ngi ln a vic dch thut ca h
cho ti lm i khi h cn ln di vo tay ti gi go hay
nm tin! V h hiu r tnh hnh v hiu ti. V h t hi
vng ni ti.
- Bc ni nh th l bc ln n tt ci ch c ti, ch
tn ti nh cng an thi.
160

- Ci s ln n l ng. V c ti ch tn ti c
trong mt thi gian l nh ngnh cng an mt v. Nn cng
an mt v lng hnh lun lun l s gieo mm cho s sp
ca cc ch c ti ng tr. C l cho ti nay ch c ch
c ti sng sut ca L Quang Diu nc Singapore
nh xu l trng hp ngoi l. y l nc nh nhng li l
mt m hnh ton tr chnh tr trong sng! ng Nhn Dn
Hnh ng ca h L chp nhn: i lp hp php, nhng
vn nm v tr c tn, v tht s bit t quyn li ca
dn trn quyn li ca ng. y tht s hu nh khng
c tham nhng. Cch sng lim khit ca lnh o, ca nh
nc v ca ngi dn y c c th gii khm phc. So
snh vi s lim khit ca h, th nc ta cn trong th thua
km mt tri, mt vc.
Khi Canh, v ti mi c bc Tho i n vi chng ti
mt cch u n, vo mi tra th by hoc mi chiu ch
nht, trong my tun l c cc bui din thuyt, bc t ra
chn tht khi tm s, khin chng ti say sa v nhng lin
tng tht sng ng ci thi, ci ni m chng ti cha
h bit, cha h nghe ni ti. Bi cho ti nay, cha c mt
nhn chng, mt nh vn, nh bo no dm thnh tht nu
ra tht chi tit, tht t thc, tht sng t nhng mu thun
ca thc ti cch mng v h qu ca n trong ci thi kinh
khng, v khng cn c th nhn ra u l tht, u l gi,
u l chnh ngha, u l phn chnh ngha y. Ri bc Tho
hi chng ti:
- Hai nm u, sau hip nh. Genve, th cc anh ang
u?
161

Canh p:
- Lc ti mi mi my tui v ang vi ba m ti
Quy Nhn!
- Cn ti th ang Si Gn, cha bit ch v tnh hnh
chnh tr.
- Th th cc anh khng th no hiu c cuc sng ti
H Ni trong hai nm u k t khi on qun cch mng
v tip thu th n din ra gay go, ri bi nh th no.
Ni chung th c nhiu iu v cng bi thm m khng
sng trong cuc th khng th gii thch ni. C th ni mi
ngi, k c chnh ti, trong hai nm mi c ho bnh y,
tt c u chao o n mt tin tng, mt thng bng. Bi
ting l H Ni c gii phng, nhng thc t l n
b c mt gung my cng an qu qui bao vy, km kp, p
ch, qun thc. Hin ti do vy din ra v cng tm ti.
M tng lai th cng tht l m mt. Khng thy mt vin
nh no tt p c. Ton l ha hn nhng iu qu xa vi
thc ti, nn c ch mi m khng bao gi thy ti Nhng
kh khn, nhng di tr vt c tng ch l tm b, nhng
ri chng tr thnh lu di, vnh vin!
- Ti sao li bi thm n th?
- Ti v sau nhng bc chun b m rng chin tranh
nhn dn, va tin ti thng nht t nc, va bnh
trng ch ngha, vi quyt tm mt mt, mt cn, sn sng
hi sinh ti git mu cui cng ca ngi dn cui cng! D
l c ho bnh trong tay, sau bao nm sng gian kh, kit
qu v chin tranh v cch mng.
Lc y, tuy c nui dng trong l tng cch
162

mng cao c vi khu hiu mnh v mi ngi, nhng t

khi c c ho bnh, th t nhng con ngi khng chin v
cch mng y, bng bung ra bn cht chn tht thm su ca
n, qua nhng hnh ng c nhn v k, c ngh y l lc
i mn n mi ngi phi v mnh! Thc ti y din
ra tht au n, ti t. Trong mt x hi tng thiu, th ton
l nhng hnh ng nng tnh bon chen, ginh git, cp
ot. T gy ra s phn bit i x, gy chia r, thanh
ton nhau, trong mt cuc thi th th on bc hi ln nhau
bn mt, v vt ti sn ca nhau v ca x hi y l
thi lm dng quyn lc chnh tr, nh b li thi gian
chu h sinh, i kh. y l thi ca tm l tr th lc phi
sng gian nan, vt v qua. Tht s l lc , cc cn b
cch mng, ngha l cc ng vin, t cp cao nht cho ti
cp thp nht, tn dng qu trn bo lc cch mng, pht
xut t thc trit u tranh giai cp. Chnh quyn v
khng h tin dn, nn c chnh sch t chc i quy m
cc gung my canh chng, thng tr nhn dn, c bit l
mng li cng n, di nhiu binh thc cng khai v mt
v. V ngnh cng an ny thng xuyn, hnh ng qu
trn i vi dn, lm tin, do chnh quyn khng kim
sot ni. Dn th khng c quyn t bo v, khng c quyn
khiu kin nhng hnh ng qua trn y. Tht s l gia dn
v chnh quyn cch mng ch c s cnh gic, canh chng
nhau, di tr, lo s ln nhau, ch khng c nim tin cy ln
nhau.. Trong ng v ngoi dn, khng mt ai dm ni
tht iu mnh suy ngh trong u.
Trong lc mi c ho bnh y, ngi ngi, nh nh, u
163

bung xoay x, chui lun c thch nghi, vt qua cnh tng

thiu, v thm kht th. T hnh th can trng gy cm
ca mt chin s cch mng ngoi khu, nay tr v thnh th
th tha h c n ng tho thu, nn con ngi sm bin
thi thnh mt thn th ph nn, c bit l lnh o, ai cng
mt my dy ln v m mng, phn nh r ci ham n,
ham chi, dm v . Con ngi bng tr thnh con vt
ho danh, ho quyn, ham n, ham sng. X hi bng lm
vo cnh bng n sinh l, sinh sn. Dn s c tng vn vt,
mc cho t nn ph thai trn lan, khng g cn li c!
Cho ti nay, cha thy c cy vit no dm thnh tht
ni ht, t ht nhng ni au n, thi tha; thm m m
hi, nc mt v xng mu ca c mt dn tc, trong ci
thi nhiu nhng, in o, xo trn o l trt t k cng
y! Khng ai c th tng tng ra y s thao tng ca
nhng th on nham him, c c, hng hc bo lc hn
th, m c tr trn gi di ln mt lng tri, o c, l
tng, nhn danh nhng gi tr cao c ca hai nn vn minh,
vn ho ng Ty, m li ton l ngm ngm bon chen, len
li trong nhng ng ngch tm ti thp hn ca mt x hi
lun lun giao ng v gian tr, v lun lun b khng b tinh
thn v nhng th lut php m h, trong mt x hi thng
xuyn thiu thn v vt cht, vi mt np sinh hot tranh tm
ming n nh mung th, vi mt th lut l rng r! Mi
sinh hot trong x hi mi ny u b chi phi bi s e do,
n p ca thc u tranh giai cp, ng thi cng bi
th mnh lnh khng b tinh thn i dn phi ni v lm
theo cch mng! V th chnh quyn v dn chng cng i
164

x vi nhau vi tinh thn gi di cao , trong mt i Bi

Kch lch s mang tn Nht tr v ng ch! T trong
ng ti ngoi dn, ai ai cng tr thnh k bit lm xic chui
lun, i giy vi lut php, vi o c v cng l.
y l ci thi m o l v chn l b thch thc ti
tn cng sc chu ng ca lng tri. y chnh l lc ci
tm, ci ti, ci mnh ca con ngi kin tr i u vi
quyn lc c on, trong mt cuc xung t trng k,
phc tp, tuy m thm, nhng khng khoan nhng..
in hnh ca i Bi Kch din ra t hi y

165

Chng 8
Vn cha c gii phng
Hi y, ngha l bt u t sau chin thng in Bin,
lc chnh quyn cch mng t v tip thu H Ni, th cng
cuc tip qun thnh ph p ny din ra v cng kiu
cng m cng v cng lng tng, m mm. Ngoi mt th ni
cch mng l nghim minh, l tin tin, nhng trong thc t
th ch ton l kiu ngo, gian tr, hn n, chia r, b phi.
Lc chnh quyn mang danh nhn dn, khoe khoang mc
ch gii phng. Nhng thc ti chng t mt iu tri
ngc khng th chi ci: mi hnh ng, mi chnh sch
u c tnh tu tin, r m, nhm mt sao chp t phin bn
l m, ri bi ca cuc cch mng do Mao tu hng ch o.
Chng h c chun b quy c, chng c g l t chc khoa
hc, l hnh ng minh bch. Ch mnh v tuyn truyn gi
di, v h do. Mt chnh quyn nh th khng to ra
c mt chnh sch an dn, khng gy ra mt sc bt cho
sn xut. Nhng tm gng tin tin trong sn xut ch l
do tuyn truyn gi to by ra. X hi tin tin y c sng
trin min trong thiu thn, hn ch, gian ln. Ch tem,
phiu ca mu dch c khai trin nh cng tc lm phc,
b th. en ti, nhem nhuc nh th m ti ngy c t khen
mu dch l b ni tr m ang ca x hi, l cng lao
ca bc, ca ng!
R rng nhng g ang din ra trc mt, ti ci th
ngy cng tn t ny ca x hi ch ngha, tt c u cho
thy r l nh nc khng c kh nng xy dng c cuc
166

sng sch s, an ton, trt t, cho dn an tm lm n, th nn

khng c no , khng c ho bnh. V lut l tp th nay bao
trm kim sot, tri buc c nhn, nn cuc sng ring t
b nght th, lao ng sn xut u b tri tay bi nhng quy
nh tp th! Bit l dn chng bt mn, gung my cng
an lc no c phi gng mnh theo di, h do, n p gt
gao. Tht s l sau chin thng, c con ngi v x hi y
i khng h c gii phng!
Cc cn b chnh quyn, lc mi v thnh, ming th
ni rt hay. No l chnh sch cch mng l gii phng
con ngi, l gii phng x hi Nhng tay cn b cch
mng th c bn mt, v vt, tch thu mi th, p ch con
ngi v mi mt. Nhng chnh sch tip thu chnh quyn,
ci to x hi, thc hin cch mng x hi ch ngha nh
vy l ra tt c nhc im ca cch mng trong cng
cuc xy dng cuc sng trong ho bnh. Tht s l gh
khng to ra c bu khng kh lc quan tin tng ngay
t u k nguyn ho bnh. Nhng yu km v mt nghip
v, thiu vng tnh lng thin ca chnh sch, ca cn b,
nhng thiu thn v gian ln thng xuyn xy ra trong phn
phi hng ho, lm tiu hao ho quang chin thng ca
cch mng. R rng l c mt bng chng thua km v
mt sn xut, mt tht bi ch trong np lu thng v phn
phi so vi cc ch c. Trc nhng tht bi y, ri cho
n mi sau ny, gung my tuyn truyn ch cn cch c
nhc i, nhc li cho n xi mn hnh nh cng lao, hi sinh,
gian kh, thng li vinh quang Ri c phi h do khng
b tinh thn, sn sng chp ln u nhng k bt mn th
167

ti m h. Nhng ti danh m h nh m mu ph hoi,

phn cch mng, l v kh duy tr uy quyn ca gung
my hnh chnh, cai qun.
Thi chin, c nc ch mong i, ch c ao ngy ho
bnh tr li. Nay hip nh k, min bc c ho bnh,
nhng ai cng trn tr: bao hi sinh, chin u gian nan, kin
cng nay tin ti mt cuc sng tm ti, hn n, thiu
thn nh th ny sao? Nh nc nu ra l do l cn phi lo
chi vin, gip mt phn nhn dn ta ang b km kp v
v cng i kh min Nam.
Lc y, chnh quyn cch mng o p, h do dn chng
phi chp nhn c sinh hot trong k lut, vi tinh thn
t tc, t cng, trc nhng i thay nhc nhn, m chng
mt ai cm thy an tm lm n sinh sng. V s kim sot
c lan rng, c len li su vo mi ng ngch ca mi sinh
hot, k c v mt tnh cm, ring t thm kn nht ca con
ngi. Tai mt kht khe ca gung my cai qun ca cch
mng bao trm ln x hi mt cch rt thin cn, km ci.
Sau thng mi 1954, l thi hn cht dn hai min t do i
li vo nam hay ra bc, theo hip nh Genve. Nhng ch
thy dn min Bc tip tc tm ng ln lt, liu cht di c
vo Nam. Dn gi v tuyn 17 chia i t nc l bc mn
tre. Ngha l n cng mt loi chia cch, chia ct nh bc
mn st m Lin X thit lp bao quanh khu vc ng
u ca khi x hi ch ngha. i vi Tho, y l mt kha
cnh tht bi v c mt t tng v hnh ng ca th cch
mng xi th ny: Gii phng con ngi, sao li lm n phi
b chy, sao n ni phi dng bo lc vy kn n,
168

giam hm n?
ng nh lo lng ca Tho, khi nghe Trng ban hnh
chnh khu ph ti gii thch quyt nh c gia nh b m
Tho s phi dn vo lu di trong mt ci phng duy nht,
trong chnh cn nh c ca mnh, ng b ni cn in ln
go tht, ci nhau vi con. y l ln u tin t khi gp
li con, ng c gi Tho bng my v xung tao:
- Chng th ui tao ra sng va h cn hn l bt tao
phi sng trong hon cnh khn nn ny.
- B cng nn hiu hon cnh ca nhiu gia nh lm
vic ngoi khu ca cc c quan cch mng, nay h phi
v lm vic H Ni ny th gia nh v con h sng u
by gi?
- Sng u th k h, nhng khng th chu cnh bng
nhin h vo xm chim nh ca tao.
H khng chim, m do lut l cp pht ni cho h, th
h dn vo . B phi tun theo lut l mi ca cch mng,
khng chng li c u!
- Khng chng li c th tao ra va h tao ! Lut l
ca cch mng l c quyn trng trn cp ca ci ca ngi
ta hay sao?
- Khng hn l nh vy, nhng cng gn l nh th. Cch
mng c quyn ly ca ngi c chia cho ngi khng
c! B m phn i th tc l b phm ti phn cch mng.
M ti y c th b x t hnh!
- Tao nui my cho khn ln, cho c hc hnh my v
lm cch mng mu tnh x t tao nh th ny sao?
- Lut l khng phi s vnh vin, m n s thay i
169

khi x hi lm ra y ca ci cho mi ngi. Nay v

cha c nn mi phi tm thi lm ra nhng lut l trng
th, tch thu nh th. Ch vi nm na th s l mi nh cho
mi gia nh, khng phi sng chung ch na khi ta tin
ti th gii i ng!
- My ni nh th l my bnh vc cch mng phi
khng? My bt tao phi ci u chu cnh b cp nh phi
khng?
- Khng ai bt b ci u tun theo lut l cch mng.
Nhng phi thng cm vi hon cnh ca t nc. Nht l
by gi h l k chin thng, h c quyn p t lut l ca
h. Chnh v vy m lc vo thnh, con mong mun chng
th b m c tm thi di tn vo Nam theo phe quc gia,
i ngoi ny n nh x hi cho xong, th ri ba v con s
c c hi on t sau Nh vy mi trnh c nhng cnh
kh tm nh th ny.
- My ni th l my l ngi cng sn tht ?
- Vng chnh v con l ngi c l tng cng sn nn
con mi v vi cch mng! Nhng c nhiu th cng sn:
th cng sn ca con l mun thc hin mt cuc cch mng
cng bng bng lut php, bng l tng, khng gy th gy
on, mt cuc cch mng nhn o, sch s, m ton th
nhn loi m c! Cc bn tr thc tin b ca con Php
thc gic con phi tr v tm cch gp , gp sc, thc
hin Vit Nam ta mt th cng sn tin b khc, tt hn,
sch hon so vi nhng g thy trong cch mng Nga,
Tu. Cng nh con, h mun thy xy dng nc ta mt
mu mc cng sn khng tn dng bo lc v hn th, m
170

bng mt s kt hp lut l nhn o tin b, vi mt nn

gio dc theo ng l tng cng bng x hi ch khng
phi ly ci bt cng mi thay th cho ci bt cng c, ci tn
bo mi thay cho tn bo c
- My bnh vc cho th cch mng ca my, nhng ci
th cch mng ang din ra y th sao? N khng phi l
th cch mng ca my m my v hp tc vi n ?
- Con v hp tc vi th cch mng ny l vi hoi bo
s c ngy thay i, ci thin c n, s c ngy tm ra cch
un nn li c n, n tr thnh th cch mng ca con,
tc l th cch mng m mi ngi mong i!
- My gii th c ? Mt mnh my, m s c ngy thay
i c c mt b my, c mt h thng quc t cng sn,
c mt thc h cng sn c ?
- Ci g cng c th thay i, v n s phi thay i, v
n cha hon chnh. Khi m, vi thi gian, n t ra c
sai tri, bt lc, khng tin b, khng tht s gii phng cn
ngi, v b mi ngi on ght, th lc khng cn phi
c mt on qun hng mnh thay i n. Chi cn mt
ngi lnh o, mt t tng trong sng, dng cm ni ln
chn l, y nh mt tri mc ln mang nh sng ti dp
tan bng ti, nh sng soi li cho thy con ng tt p
m i trnh ci sai, ci c, s sng sinh si, ny n,
trong ho bnh, m no, t do, hnh phc!
- Nghe my ni tao thy my khng, my in ri! R
rng l my hc nhiu qu nn tr thnh k khng tng,
k sng trong mng o! My tng mt mnh my v y l
s ci i, ci thin c ci th cch mng tn nhn ny, ci
171

th cng sn th l, tri buc con ngi nh th ny ? Tao

ni tht cho my bit s tht vng ca tao khi tao nghe tin
my v vi cch mng, vi cng sn! V nh vy l my
t git my ri! M cng l git c m my v tao na! Tho
i! Phi chi m my hc c ci ngh g nh th n, th
my, th mc g th kh cho tao bit my! Phi chi my
c bn Php lm vic, mi thng gi v cho tao vi chc
ng Francs th cng cho tao vui sng cnh gi! My ni
my ci thng bn tin b ca my bn y hi thc my v
trong khi t nc ny ang kh s v chin tranh, v cng
sn, th my ci thng y cng ch l mt l in thi! Chng
n xi my i vo ch cht. C l in mi nghe theo
chng n! My v y l my git my, my git c tao y
Tho i l Tho i!
- Thi, b ng than van, khc lc na! C ci H Ni
ny sng c th ti sao gia nh ta khng sng c? B
khc lm g! Khng ai thng mnh u m khc, m than!
- Tao khng cn ai thng tao c! Tao khc v chnh my
cng khng thng my na th thng g ti m my v
tao! Tao hi vng trng cy vo my lc v gi, m my li
di dt v y nh th ny! (ng b ly tay o chm nc
mt) sng nh th ny th khc g cht? Cht cn trnh c
b chng kin cnh sng km kp, c hip nh th ny!
Tho khng chu ni ting rn r, than van ca ng b nn
vng vng i ra. Bc thot nhanh ra bn ngoi cho khuy
kho! Nhng ngoi, nhn u cng thy nhng cnh au
lng ca mt th ang b lt xc mt cch min cng
v nhc nhn Ph x nh no cng ng ca v s th.
172

 mt gc ng t r xung H Gm, c vi ngi ang bu

quanh mt b ngi bn vi b rau mung. Tho ny ra kin
mua mt m rau v xo n vi cm c l cng lm cho
ng b vui. Ti gn, quan st, th b bn hng mi:
- Ch cn ng mt m rau mung thi ng cm ly i,
mun tr bao nhiu th tr. Ti i v y.
Tho cm b rau mung hi dp nt ln tay tri, tay phi
mc ti qun ra mt nm giy tin c H, cha ra trc mt
b bn hng v ni:
~ Th y b mun ly bao nhiu th ly, trong ti ti ch
cn by nhiu thi!
B bn hng chn ly vi t giy bc cn kh mi ri
ni:
- Ai m cng mua nh ng th i ti vt v! My b
y mc c, thm, bt tng cng rau! Ri cn ch rau gi, rau
ho na! Thi bui ny c cn ai mun bun bn na u!
- Ti sao vy? By gi ho bnh ri th tha h m bun
bn ch?
- Tha h g u! ng khng vo ch m xem cc sp b
b trng tr ra y. My ng cch mng v ra lnh kim k,
bt cc ngi bun bn phi gia nhp hp tc x, bun
bn tp th. T nay khng ai c bun bn c th na.
Vic bun bn by gi l do cc ng, cc b mu dch c
quyn. Ti v ngho qu nn ra ao sau nh hi t rau mung
mang ra bn liu ch khng vo hp tc hay mu dch g c.
ly tin v ong go nui con. Go th by gi phi mua
ch en, gi khng phi l gp i m l gp bn, gp nm,
m cng khng kim ra ngi bn. V c lnh bn go l
173

c quyn ca mu dch nh nc By gi ci g cng

khan him, cng kh khn lm mi kim ra. Kh sng lm
ng i!
Tho mang b rau mung v. Vo nh thy ca cn
phng vn ng kn mt. ng b cng nm trm chn ng
trn chic ging bn tri, cn b m th nm rn trn chic
ging bn phi, gc trong cng th c k ci chng tre
trn c hnh trang ca Tho. Bu khng kh trong
nh tht nng n.
Lng l lc ii, Tho tm ra chic ni ng nh, ri ly
go, i ra sn, vo nh bp c sn vi thanh ci, nhm la
nu cm, ri xo rau. Ba cm dn ra trn ci chng tre,
trong nh, trng tht thiu no, tht l khng bnh thng,
bi H Ni ang sng trong khng kh ngt ngt khng bnh
thng. Ci khng bnh thng ca mt thay i theo hng
m mm khc kh, qu t ngt v trng trn. Tho ng
nhn ba cm ch c mt a rau mung duy nht, bn cnh
ni cm nh tr tri y nh b v, nh thiu vng, nh tic
mt ci g va mt! Y nh H Ni ang nh, tic mt thi
cha xa, nhng nay khng cn na! Tho ln ting:
- Mi b m dy xi cm!
Li ni l php, tht lc lng trong cn phng cht tri.
ng b vn nm im khng tr li Nm im lng thm mt
lc, khng bit ngh sao, ng b ngi dy, t t i sang ngi
mt gc chic trng tre ri ni:
- M n cho ch cha n c cm. Lt na b s nu
cho cho m.
Tho cng lng l ngi xung, m ni, mc cm ra hai
174

ci bt s men trng tinh. Hai b con lng l n cm. ng b

ng dy, lc li di gm ging, ly ra mt ci a nh,
rt ra mt cht nc mm t mt chic bnh bng s men
trng tinh: Tho phn trn:
- Con qun l rau mung xo phi chm vi nc mm.
- Th chin khu th chm vi ci g?
- Chm vi cht nc mui dm vi t cay x!
- Nh vy m chin thng y! Nh chin thng y m
c cnh ny y.
- Thi b ng ma mai na! Mi s ri cng s qua i
V vi thi gian th mi s s c ci thin.
- Thi gian qua i, v mi s ri s mt hn, ch ci thin
sao c nhng g ang tt p, nay b p tan tnh.
ng b ngi n cm mt cch kh khn, nh nut khng
tri. Va n, va nhn chung quanh. Tho nhn b v hiu
trong u ng b ang tic nh nhng th ang chm mt
vo d vng.
My hm sau, nghe ting lch kch, n o pha nh
trn. Ngi ta ang dn ti . Mi sau mi bit l c hai
gia nh dn ti. H trnh khng quan h vi ci gia
nh ch c ca nh ny. Khng gian gia nh b co li,
ba n phi n trong cn phng ng. n nh bp, nh x nay
cng l ca tp th! S chung ng cng thng khng th
trnh c khi cng chia nhau s dng ci sn, ci b cha
nc ma, ci nh bp. Ri bt u k ny trch ngi kia l
khng chu k lut qut dn sau khi lm bp xong! Khng
bit k lut v sinh! sng chung nh th khng ti no
phn chia nhau thi gian s dng tin nghi nh v sinh. Sng
175

tinh sng, mi ngi a ra sn, ra ng ra mt nh

rng. Gia nh c chia cho cn mt ng th m ca ra
va h, ng trc nh m lm mi sinh hot bui sng. Dn
dn hu nh khp ni, va h ng trc cc cn nh, nay
tr thnh ni sinh hot ni tr, v trong nh cha qu nhiu
gia nh mi vo Ch ny t ci thau nc, ch kia t
ci b cho tr con ngi , ch khc th k ci bp than, bp
ci, nu nng khi um cc gc cy nay u khai um mi
nc tiu Va h nay l ni sinh hot tng i thong kh
nht ca mi gia nh!
Hon cnh chung ng, cht chi, gy ra th ci
c. Nhiu lc ngi H Ni c v ngi H Ni mi x xin,
mia mai, nhau, bn ny gi bn kia l bn quen sng trong
rng r, v bn kia gi li bn ny l bn y t phong
kin thc dn cn nh tic ch c! C lc cng an c
mi ti v nhng li t co, vu khng ln nhau: n chi
khng chin!, n gi ti l Vit gian!, n tch tr nhiu
hng ho di gm ging!, n bun lu thuc Ty, n
l Quc Dn ng!, n phn ng.., n th ny, n th
n
Chnh c Tiu, b Tho cng b mt cn b trung u
cng an mi dn ti, t co v e do: My l ci thng c
ngy ht chi cch mng, ri l ln n khng chin my
m cn tip tc l tao s a my ra to n nhn dn!.
B e do mt cch tn nhn, nn ng c phi im lng,
phi thay i cch sng, phi cm nn. Ri tinh thn v sc
khe ngy cng sa st. Chng nhng v thiu thn, chung
ng, m v chnh v ni bun bc tch t, v chng kin s
176

thay i ti t ca cuc i mnh v c ca ci thnh ph

thn yu ca mnh. N ngy cng xung cp, ngy cng xu
x. T sng sm, thot ra khi nhng va chm ti tin, c
Tin ch cn mt phng cch l i r ngoi tn b ngm
cnh ph phng thy nhng i thay ang lm tn
t, t ng ph ti con ngi, mt cch th thm v qu
nhanh!
Tho c sc ging gii cho ng b hiu l mi th xu
xa, tnh tnh chm xm ti t, s chen ln khi i ng, t
nn ln nm rc ra ng lm mt v sinh;.. Tt c l do
thiu thn, do chung ng, cht chi Th phm ca tt
c nhng t nn l do ci ngho v ci thiu trnh t
chc m ra c!
Dn dn, dn H Ni c phi quen vi cnh chia chc,
tranh ginh vi dn H Ni mi, t cch s dng va h,
ln chon c lng ng, c y nh trong nh mnh. V
nh nh ln ra va h ly ch sinh hot, tm thi t ci lu
nc, tm thi ci bp than, bp ci ra va h ngoi tri
cho n thong. Ci g cng tng ch tm thi, nhng ri n
thnh np sng vnh vin ca thi mi, thi x hi ch
ngha! Nhng ci lc u kh coi, kh chp nhn, nay c
gii thch, bo cha rng ri y s tin ln th gii i
ng ca x hi ch ngha theo t tng tin b Mc-L, th
nhng ci s c dp i. Nhng ci th gii i ng y
ch c my chc nm sau vn cha thy ti! M ci tm
b kh coi kia dn dn c chp nhn, tr thnh ci
vnh vin.
Ri ai cng c ngh nh th, nhng sinh hot mua bn,
177

dch v, d cng khai hay l chui lun, th cng c by ci

bn nh vi dm ba ci gh con ra va h thnh mt qun
n, qun nc. Thm ch lu nc, t knh nh cng nhy
xung chim lng mt ng. Ch c a c mi ngi
a chung nht l trn mt np cng cng cng mi u
va h, v n bng xi-mng nhn v kin c! V ch y bng
phng! V ch y thot nc, rt tin cho vic m g, m
vt, k c m ln!
T y, H Ni lt xc ton din. H Ni tr thnh th
ca cch mng x hi ch ngha, trn ngp c v c
rng khu hiu ca ngi chin thng vinh quang, v l tng,
v hi sinh ca nhng chin s anh hng cch mng! Nhng
s thc l trong u mi ngi, khi nim x hi ch ngha
hin ra rt m h. Bi vic thc th x hi ch ngha din
ra qu lng tng. Mt mt chnh quyn p buc mi th k
lut bng h o. Mt khc l dn tun theo rt min cng.
H v tay hoan h v ca ht, nhng trong lng h khng tht
s chp nhn v n khng mang li m no, hnh phc nh
h mong i. T y cho ti my chc nm sau H Ni c
nh th m pht trin trong s dung tng, tu tin, trong s
min cng phi tho hip vi nhng sai tri v mi mt, t
vn v sinh, t c v mt ng x ca con ngi:.. C phi
tho hip vi nhng sai tri, vi nhng v phm lut php th
s, dung tng, nht v mt trt t k cng! Chnh trong thi
giu sng v quan st nhng ngy u xy dng x hi ch
ngha ti H Ni, cho php Tho nhn ra rng qu trnh
cch mng nh vy l mt s p t t bn ngoi, bng tuyn
truyn gian xo, bng bo lc. Trong khi l lun v sch v
178

th nhn mnh ti tinh thn t gic. y l mt mu thun c

bn m l lun cha bit lm sao gii quyt.
Vi s pht trin x hi mi rt lum thum, rt m mm
nh th, H Ni mau chng bin thnh mt thnh ph c
l: ngy cng cht chi, n o, chen ln, ngy cng nhem
nhuc, mc meo, d bn V vi thi gian khng di, H
Ni m p tn d ca thi thc dn, phong kin, nay ch
cn c nhc ti, nh l mt k nim m m; H Ni
thanh lch ca tha x xa y xung cp tiu iu, k nh
n mt cht hn. Chi tr ra vi con ng him hoi
cn sch s, v c nhiu tr s, dnh cho cc c quan, nhiu
dinh th ca bc ng ln cch mng. H Ni, sau nhiu nm
c gii phng, li nhng ng ph en ti, x b,
d bn v t chc, khng xng ng vi mt dn tc c vn
minh vn ho.
Cng vi H Ni c khng cn na, con ngi thanh
lch, i cc ca H Ni xa cng dn dn bin mt mt
cch t hi. Ngi lch s, i cc tr thnh mt mu loi
qu him, i dn dn ti tuyt chng. Ngi t x nay tin
v lm ch H Ni c nhng khu-trc-y l ca cng chc
cao cp ch thc dn, phong kin c, nay dn ng c
lc nhc u ton l dn H Ni mi, ni ging c
st cc a phng xa xi, khng mang tnh chnh ging v
chnh t (t cch vit ti cch pht m). n ni hnh
thnh ln u tin hng lot cc hi i hu ca cc nhm dn
gc tn u u! Nay khi ni ti nt thanh lch ca ngi
H Ni, th ngi ta lin tng ti nhng ng ph c va
h ngn np, sch s, vi nhng thiu n, thiu ph mc o
179

di kiu mi, kiu L-muya, ni nng nh nhng, i ng

tht tha Cn khi ni ti ngi H Ni mi th lm ngi
ta lin tng ti ci thi H Ni nhem nhuc, vi ng ph
lc nhc, chen ln, ln xn, ni nng m , l mng y nh
trong gia mt phin ch, c khi l nhng li l cc cn, tc
tu Ti sao li xung cp nh th? Ti v quy lut sinh vt
lun lun mang nh hng, du n ca mi trng.
Trong thc ti, con ngi mi x hi ch ngha, sn
phm ca ch mi, l con ngi mu mo, kho xoay x,
bit chui lch qua quy nh v lut php, ngoi mt th c v
n nang ch , nhng trong u th chng s ci g, chng
s ai, ch tin vo ti tho vt, ngha l chng n phc mt
ai. y c th l con ngi bt mn, m khng dm phn
khng, trn tr m khng dm ni ra, c m c, dn nn n
mc phi vng mt cu tc cho n h! Phn nh ci s m
c khng n phc y l nhng hnh ng bt tun lut l vn
vt, ni nng th l, chi ch, mng mo, ba que; x l,
u cng. C nhng b, nhng c bn hng va bn va nh
xua ui khch:
- Ch c vy thi, mua th mua, khng mua th ct!
- ng ct th ng . mua!
- My v m . m my y!
Nhng a s l ngi cn, c phi nut nhc m mua.
V d i ch khc xa hn, th cng vn l th hng thiu
phm cht, b cn thiu, b rt rut, b nhi n gian di
nh th.
Trong H Ni mi x hi ch ngha ny ln u tin xut
hin cnh va bn, va mng chi; m vn c c ngi mua!
180

Hin tng y, Tho cho l mt biu hin th bo phn

nh s bc bi ca x hi. Ch nu cuc sng m thm, vui
v, bnh thng th u c ai li chi ng bng qu nh th.
H Ni mi nay l ni khng cn ch ti thanh lch, ni chi
ti c hnh. Lch s, l php l iu xa x, lc, hu. Mt c
ch knh trn, nhng di b coi l li thi. Khng cn
ai dm ni ti nhn phm, o c na. C nh th, c mt
nn vn ho u gi pht trin, vi thi gian to ra mt
x hi tn nhn n mc th bo. Vy m cha mt ngi bt
t thc ca nh vn no dm ng ti. H bit ng ti n l
ng ti ch . V ai cng d bit trch nhim i vi tnh
trng th bo y l ca ch , nhng i vi Tho, ch cn
c s phn tch sng sut i su hn, i xa hn. V chnh
ch cng khng h mun xy ra s suy thoi o c
nh th vn l phi tm u cho ra th phm gy ra
tnh trng suy i nhn cch, suy i phong tc x hi ny?
Nhng mn ngon ca H Ni tha no, nay n b xung
cp, b dn ra by ra bn v trt t, nhng ch th thin,
nhem nhuc, kch cm, nn n khng cn ngon ng vi
nhng hng v thanh tao ca n nh xa.
Mn c th ngon, nhng nay ch ngi khng ngon, con
ngi ny cng khng ngon, khng cn my ai snh si v
hng v th ngi ca H Ni, cu chuyn nay th m mi
qu ta nhng ni xa l nn cng khng phi l nhng
chuyn ngon lnh, d dm, t nh ca ngi H Ni chnh
gc na!
Cng ci B H y, cng ci Thp Ra y, nhng nay
chung, quanh lc no cng lc nhc, lo nho nh hp ch!
181

M tht s l bt c u, k c b H, nay cng

bin thnh ch. Khng cn ai nh t cnh nn th ca thp
c! Ca h xa!
Cng vn cn c nhng lc chiu t, khi hong hn
xung, lng ngi d tr thnh lng mn, nhng nay nhng
chic o di b thay th bng loi o kaki lai o cnh, lai
s-mi ct cn, th kch, vi mu nu, mu xanh b i l
chnh, trng tht m m! Thnh thong cng c my b my
c thuc gia nh cch mng cao cp, khi cao hng, cng
din o di ra ln b h chp nh. Nhng th o di g
m t o loe ngang, vin gu to ng nh vin qun o lnh.
ng ct may th thin, t khng cn p, khng cn m
cun the thn mnh, nn khi gp gi n bay lng ln nh
cnh bum t giy, trng tht nhc nhi con mt, to thnh
ng nt hn tp cho ci h tng mt thi ni ting c v
p ca ngn nm vn vt, lng mn ca tha, xa xa.
Ngi H Ni mi ch li sng c l tru lc, c h. Cn
dn H Ni c ch dn mi l dn c qunh, c ngha l
va qu ma, va rng r, c ln cng an ti hi c giy
gi th khi thy cp tnh nhn khoc vai nhau, ngi ngm
trng bn b h. V cng an coi ngi tnh t vi nhau nh
th l tru lc!
Trong tm t ngi H Ni c, nay ch cn mt ni nim
cay ng, tic nh m thm! Nh nhng t o di thon th
bay ln bn b h thanh vng, trong gi chiu th mng.
H ch cn bit nh thng, nh tic ci H Ni lng mn
xa xa y, qua nhng m iu du dng thm ht trong u
ca nhng nhc iu tin chin! Tin chin l d m, l
182

vang bng mt thi ca H Ni nn th, H Ni p, H Ni

thanh lch nay mt, cht!
Ngi H Ni mi hm nay lc no cng gng mnh ln
t ra ci v kiu binh, tin tin ca nhng anh hng chin
thng lc no cng sn sng hoan h. Hoan h H Ni
cch mng! Hoan h H Ni anh hng!
Dn H Ni c cng phi hoan h theo, nhng trong lng
th u bun, lo lng v cng. Lo lng v trt t mi khng,
ng nh li ni, li ha: l lun ci g cng rt l tng,
nhng trong vic lm thc t ci g cng hn lon, cng tham
lam, gian di, tranh ginh ti tin. Cc khu hiu vang di
t loa, bng nhng ch to trn pa-n ch l nhng trng rng
khng l. Trt t mi kim sot th, cm cn kiu,
nhng c t lt cht nh th ci g cng thot, cng qua.
Lut l cch mng rt nghim minh, rt kh sng, nhng nh
ng tin khn, bit chui, bit lun, nn lut l nghim minh
y cng rt d qua mt.
Tho au lng nhn ra tt c y ch l s vn hnh lch
lc ca mt th t tng cch mng u tr, xi th: nhng
ngi chin thng, trong t th kiu binh, nay thy mnh c
quyn lm bt c ieu g g gc, v vt nhng g h
qu thm kht, qu king nhn trong thi gian chin tranh.
Nhng dn p nay bung ra, khng g cn li c. c bit
l bng n v mt sinh l: chng nhng s m ci gia
tng mnh, m s v ph thai cng ngy cng tng vt. D
nhin l dn s cng tng ln n mc bo ng. Ln hi,
chnh quyn bt buc phi h ho pht ng k hoch ho
gia nh, phi hn ch sinh v tung ra phong tro t vng
183

xon mt cch i tr. Chnh i tng V Nguyn Gip,

vi uy th ch tch u ban khoa hc nh nc, l v ch tr
phong tro hn ch sinh ny. Nhng t l sinh c tng
ln u ch khng gim. Nh nc t ra hon ton bt lc
v mt trt t x hi, nht l v mt bng pht, bng n sinh
l, ko theo bng pht dn s! Dn s tng vt, hng ho,
ca ci th ngy cng khan him, cng km phm cht m
gi c c tng u. Do vy, s ngho tng, thiu thn c nh
v phng cu cha. C x hi phi trng nh vo cc ca
hng mu dch: cnh mua bn ngy cng din ra nh b th,
vi ch phn phi hn ch theo tem, phiu. M hng th
xu v him, n ni ch xhcn (x hi ch ngha) b
bim giu l ch xp hng c ngy!
S tht l trong ci th cch mng tin tin, anh
hng, ang si sc mt s tranh ginh, ln chim, tranh
th, tc ot mt khong khng gian sng, mt v tr cho
ring mnh, cho gia nh mnh. H Ni si sc mt ln sng
vn ng ngm ngm, rt tch cc, ginh mt chc v
trong gung my hnh chnh ang c pht trin ngy cng
phnh ra kim sot ton b x hi v nht l c the tho
mn nhng gi gm ca cc ng ch bn trn
Ai cng ngh trong u: ho bnh ri, nay l thi c
tranh th mt cht a v, mt cht ca ci cho ring mnh!
Chng l chin u gian kh trong bao nhiu nm, m nay
chin thng tr v tay trng li hon trng tay?
Tranh u l c mt ci g ch, chng l tranh u
ri khng c mt ci g sao?
Mt ng chi m Tho bit tng l mt cn b cch mng
184

xut sc ATK, nay cng vui v khoe va a gia nh v

H Ni, v va c cp mt phng ln, trong mt bit th
sang trng. Tho hi:
- ng ch c thy ng lo ngi v tnh hnh thiu thn,
tranh ginh vic lm v ni , ang din ra si ni ti th
x hi ch ngha nh th ny khng? ng ch c ngh l
tinh thn cch mng v sn ang b bin cht khng?
Ngi cn b cch mng y p rt t nhin:
- Chng ta khng chin, u tranh trong hi sinh
gian kh, nay chng ta cng c quyn c hng mt cht
thnh qu ca cch mng ch! Tht s l khng ai ngh tranh
u ri tr thnh ci anh v sn. ng ch khng thy nh
vy l cng bng sao? By gi l ho bnh ri m! By gi
phi ti lt chng ta hng ch!
Tho im lng khng tr li. V khng bit tr li sao cho
ng. Tht s l nay, khi ngng ting sng, ai cng ngh ti
ci ring trc, sau mi ti ci chung. Ngh ti c nhn, bn
thn gia nh trc, ri mi ti ci tp th.
Ri Tho cng phi thay i cch nhn: h khng phi l
th cn b cch mng ang bin cht. H ch l nhng con
ngi ang bc bch nhng nhu cu t nhin, bc l ra ci
bn cht chn tht ca mnh: v ai ai cng mong tm ci no,
ci m m thi.
Tuy trong li ni, nht l trong cc bui hc tp th vn
lun lun vang ln l lun, bin chng cao ci tp th, ci
chung! Trong hc tp th ni: Dn hng trc, cn b cch,
mng hng sau. Nhng ri cn b cch mng cao cp th c
ch ring, gia nh, con ci cch mng nay thuc din u
185

tin. Cn nhn dn th tr ra ci thn phn b phn bit i

x nn nhn nhng c quyn, c li ca din gia nh
cch mng, nht l cp cao, m tc, m thm!
Bc Tho cn vui ming k khi T Hoi, mt nh vn
cn b ng vin cp cao, khng chu ni cnh nhc nhi
trc mt, nay cng vit giu ch : mt b m xp
hng mua thc phm, nhng ti lt mi bit l th hng
ny ch bn cho din chnh sch cn b ng vin, nn b
m tc bc ng ra trc m ng, v ca mnh bm bp
m chi Cha tin s my! Khng ra cn b, m ton
mt l nhn dn!
Dn cn t v nh loi:
Tn n l ch vua quan.
Va h l ch nhn dn anh hng!
Tho quan st nhng thc ti bc bi ny, v bnh tnh
l gii rng nhng kht vng thm kn ca c nhn, ca ci
ring t l mt bn cht, mt bn nng t nhin, khng th
mang nhng l lun bin chng t sch v ra m bc b hay
ln n n. Trit hc khng th phn bc nhng hin tng t
nhin, nhng kht vng t nhin v chnh ng. l mt
nhn thc mi m m Tho khm ph ra sau rt nhiu suy
t, dn vt khi theo di nhng sinh hot ca cc ng ch
cch mng t khi h ri chin khu v tip thu H Ni.
Nhn nhng ngi ng ch, mt thi rt can trng
trong l lun trit u tranh cch mng, nay h hn h
khoe mt gian nh va mi c cp, mt chic xe p
Phng Hong mi tinh, mt chc v c uy quyn v c
lc, qun c b v c, khoe hnh phc mi vi mt c v
186

tr v mt em b s sinh. Tho t nh:

- Ta khng th dng l lun x cng m ln n h l mt
chin s v sn b bin cht. Chnh ta, khi thy h khoe ra
nhng th y, cng cm thy, i vi h, l mt nim hnh
phc chn tht, rt sng tht, rt c tht, rt l xng ng cho
tt c mi ngi, nht l sau mt thi gian di chin u v
hi sinh. Ci s tht ny, ta khng th vin vo gio iu ln
n hay bc b. Cng khng th tm thy li gii p t trong
sch v, trong l thuyt, nh khi ngi c Marx, suy ngh v
Marx Paris! Cch mng y, hin thc y, r rng l
n vt rt xa khi kh nng suy din, m phng v ci
th gii i ng nu ra trong sch v
Nh thi cm thng vi nhng kht vng nh v
lng thin ca mi ngi, Tho khng t ra bc bi, on
trch, khng gy g vi ai, trong lng lc no cng thanh
thn v lng: x hi ang trn thay i mt cch ti
t nh th, ai cng nh b y vo hon cnh sng kh khn
nh th, nn tht s l phi ti nghip h ch khng th on
trch, ght b h. S tht l h cng nh ta, u khng phi
l th phm gy ra cnh sng lum thum, khc kh, thiu
thn, cc cn, th l, kho hnh ny! Li l trn cp cao
kia.
Chung quanh khng ai hiu, c l do ca thi thanh
thn, thng cm y, nn h thy Tho lc no cng c thn
nhin, lc no cng mm ci nh khng khng, in in,
c ng ng, ngc ngc trc cuc i gian nan vt v vi hai
mt mu thun nhau: mt phi cao c ca l lun, mt tri,
mt tht ph phng ca thc ti!
187

K thc l trong hon cnh rt tn nhn, rt hin thc y,

Tho ang vn ng tr tu, ng rt tnh to phn tch,
nhn nh v s vn hnh, din bin ca cch mng trc
mt. N cng phc tp th li cng nh tng sc bt cho
Tho trong cng cuc tri nghim, tm ra gii p c bn
cho cu hi: ti sao nhng iu d bo tt p ca Marx v
mt th gii i ng kia khng din ra nh mong i?
Ti sao l thuyt qu hay m kt qu ny li ti t nh th?
Ti sao? C ci g m Marx khng thy, khng hiu
chng?
Gp gio s ng Thai Mai trong bui hp u tin ti
tr s nguy nga ca Vin i hc ng Dng c do thc
dn Php xy dng t thi xa xa Tho hi:
- Ti sao anh khng phi l khoa trng doyen hay
vin trng recteur ca vin i hc, m ch l ph gim
c ca trng i hc Vn khoa?
- i ci th l do ng ng ch Hng C, trng ban
t chc ca b gio c, ng y t quyt nh tt tt c.
ng y hi ti: anh nm trng Vn khoa c khng? Ti
p: c! Th l ng y phn: vy th anh s lm gim
c trng y nh! V th l ti thnh gim c! Ti cng
chng bit ti sao ti c gi l gim c m khng phi l
khoa trng hay vin trng. Ti cng chng thy ai ng
ra lp s t chc cc phn khoa i hc cho ranh mch,
ch c gc gc nn tng i hc quc t. C l ng y coi
vic t chc i hc y nh bn hnh chnh, mt phn khoa
i hc y nh mt s, nn ng u s d nhin l mt gim
c! Ch ng y c bit g v cch t chc mt trng i
188

hc theo khun mu kinh in quc t u! ng y khng

ti ngha gc ca danh t i hc l Universit hay University! Tng ch cn thm hai ch i hc vo cc phn
khoa. Thnh ra sau ny c s trng lp ngha trong danh
xng i hc Tng hp, l i hc l a khoa ri, cn
tng hp lm ci g na. Cn hiu i hc l mt trng ln
chuyn v mt khoa, cao hn bc Trung hc th c trng
Cao ng my ci rc ri, ng y cho qua lun, khng
cn bit. Ngi ta giu cch mng l v ng y! Nhng anh
c bit ti sao anh cng nh anh Nguyn Mnh Tng ch
c c lm ph gim c thi khng?
- Ci th chng ti cng m tt.
- Ti v trong t chc ng, chc v ng u nh th
trng, nh trng ban, cng nh gim c th lun lun
phi l ng vin. V hai anh cha phi l ng vin ch
c th lm ph gim c thi!
- th ra th!
- Nhng anh c c tham kho kin v cch t chc
v chng trnh ging dy ca khoa anh khng? Anh c bit
l anh s c ging dy mn g, tit g khng?
- T khi v nc ti nay, ngoi khu cng nh by gi
H Ni ny, ti khng h c tham kho kin v cng
vic t chc bt c mt ban, mt ngnh no bao gi c! i
khi ti c gp kin, nhng h b ngoi tai. H bo ti
khng c trch nhim gp ! H ch thng bo cho ti
bit l ti s ph trch lm ci ny, th ti lm ci y. Bo i
thanh tra ci kia th ti i! Nay h bo phi dy ci ny, th
ti tun th dy ci y. H bo ti s dy lch s trit hc Ty
189

phng, nhng ch ti Marx thi. Cn t Marx th do ngi

khc dy, m mn y c ging dy tt c cc lp, cc
trng. Th nn ti tm t liu son gio n i khi
dy nh mt mn ph thi.
- Nh vy l anh ch ph trch mt tit thi! V anh c
bit ti sao anh li khng c dy mn chnh l mn ch
ngha mc-xt khng?
- Ci th c l ti ch c bit mt na l do thi! Ti
v h khng tn nhim ti, h nghi ng trnh hiu bit v
Marx ca ti!
- ng l anh ch bit c mt na l do thi. Bi ngi
ta coi anh nh l ch bit c t tng ca Marx, ch cha
bit t tng ca Lenin, ca Stalin. V thiu hai ng t s
thc hnh l thuyt y, th t tng ca Marx cng ch l
nim sung trong sch v thi. Chnh nh c hai l thuyt
gia t s y khai trin; nn mn ch ngha mc-xt mi thnh
hin thc, mn y ch da trn khi nim t tng ca Marx,
ch khng hon ton ch l ca Marx.
- Nghe anh ni nh vy ti mi bit ti sao ti khng
phi l mt ngi mc-xt! Ch v ti khng coi trng phn
nghin cu v Lenin, v Staiine l chnh!
- ng vy! Vn gian nan ca anh y l nh th!
- Cm n anh!
- Khng c g m cm n! Ti ni r ra iu y l v
ti nghe n anh gp nhiu gian nan cng thng ngay t
sau khi v nc. Tt c l v anh coi nh phn cng lao
ca Lenin v Stalin!
- Cng lao hay ti li?
190

- Ci kh ca anh l trong cu hi y y!
~ Nhng nhn chung th anh thy nn gio dc cch mng
hin nay l th no? N c hon chnh thng?
- Ti khng hiu quan nim gio dc ca anh l th no,
nhng ring s quan st ca ti, qua my ln i thanh tra
my trng hc, th ti thy v thiu hiu bit, thiu tri thc
nn cc cn b ng v nh nc ang thc hin mt nn
gio dc qu qut, bin mi con ngi thnh mt chin s
cch mng ca ng, phc v cng cuc tranh u do
ng lnh o, theo tinh thn u tranh ni l ca Marx
y thc ra l mt nn gio dc c tnh dng c ho con
ngi, ch khng phi l mt s pht trin c tnh m rng
tm suy ngh v tm nhn xa, nhn rng ca con ngi. V
vy nn gio dc ny khng phi l khai phng. Ti c
thy y nhng ni quy, nhng quy nh, nhng nhc nh
cc thnh vin ca x hi u phi l ca nhn dn, ngha
l ca Bc H, ca ng Con ngi trong cuc cch
mng ny khng c php suy ngh ra bn ngo nhng g
c ging dy, khng c nhn ra bn ngoi nhng g
c php nhn, c th so snh nhng g mnh ang c,
ang bit, ang lm, vi nhng g mnh cha c, cha bit,
cha lm
Nhng Tho vn tin rng trong t tng Marx, cn c
mt kha cnh nhn bn m cch mng y khng ch
ti! V khng ch ti vn nhn bn, nn rt nguy
hi cho s xy dng con ngi. Gung my tuyn truyn
nu ra nhng tm gng gio dc tui tr. y tht s l
c nhm ln gia mu tr vi tr tu. Nhng tm gng
191

mu mo, la gt, tr tr ph ch, dit ch l qu k, l

th on ch khng phi l tr tu. Mt hnh ng ca tr
tu l mt vic lm c tnh chnh ngha, chnh o, trong
sng. Mu tr tin tng vo con ng th on, tiu dit
ca chin tranh. Th nn n cao nhng thnh tch m st,
t min, gi bom l mu mo, l th on qu quyt
gian c ch n khng phi l tr tu.
Tr tu l bit cch thay c bng thin, bin th thnh
bn, khng lm nhng iu di tr, c c, ph phim, m
c gng lm nhng iu trong sch, hi ho, bn vng. Tr
tu tin tng vo con ng tin ln ca nhn cch, ca o
l nn n tin vo cc gii php ho bnh. Nhm ln v mt
ny, nn gio dc cch mng v thc thin v xu hng
to dng mt mu ngi th on, lu c, lu manh ch c
dng trong chin tranh, ch khng phi mt mu ngi ngay
thng, chn tht ca tr tu xy dng nhng gi tr bn
vng. Trong mt x hi y nhng con ngi mu tr, th
on th x hi y khng cn lng tri, khng cn bit lun
thng, o c v l tng l gi na.
Tho rt lo u v nhc im ny ca nn gio dc cch
mng. Th nn khi c mi i thanh tra my trng hc;
Tho ngm ngi v tm can b dy v khi thy trng hc
nu ra nhng tm gng c tnh mu tr, la di ch, nu
ra kch ng hn th, bin hn th thnh hnh ng
Mt nn gio dc n vy l dy cch mi cn dao cho sc
ch khng phi dy cch dng con dao. N khng khai phng
m l n cng c ho, n n l ho con ngi!
- S quan st v nhn nh ca anh l rt ng y, nhng,
192

n khng hp thi, hp th u! Anh nn coi chng! Anh m

c ni ra s tht y y th s b ln n l phn bc chnh
sch, phn bc ch , nguy him lm y.
- Vy th ci s hiu bit s tht anh, ti dng lm
g?
- Ci l ch dng cho ring mnh m thi, ch khng
nn ni ra v ngi khc. Ti bit anh mun chia s v ph
bin ci s tht ca anh vi mi ngi, nhng y khng
phi l lc lm vic , anh hiu ch?
- iu th ti hiu t khi mi tr v nc! Nhng ti
khng mun gi s tht y cho ring ti! Khng bit anh c
thng cm ci tm t b ging x ca ti khng? Ta khng
bt u bng ci tt, ci t t th chng no ta c c ci tt,
ci t t, c cn phi hc nhiu, hc cao hiu ra nhu cu
y u. Cc c ta xa chng dy tin hc l y sao?
- Ti rt thng cm vi anh, nhng ti khng mun chia
s cch sng, cch ngh ca anh by gi v y. Anh l con
ngi ca trit hc, nn n suy t, n duy l, cn ti ch l
con ngi thng ca thc tin, trong lc ny Nhng thi,
chng ta nn chm dt s chia s tm tnh gia chng ta
y th tt hn.
- Th th anh khn qu!
- Khn qu hay hn qu? Anh ngh sao cng c. Ha!
Ha! Ha!
Ting ci hn nhin ca v gio s i hc c uy th
lm Tho kh chu, v bn mt vn nghim tc nh th m
vui ci c sao? Thy ng bn thn nhin ci nh vy
m Tho mun khc!
193

Gp vi cn b cp cao ca Trung ng, Tho than th v

nhng trn tr ca mnh, h cng ch mm ci! H khuyn
Tho c lc quan tin tng. Mi iu tt p ri s ti. Hi
chng no s c nhng iu tt p m ngay c Lin X,
Trung Quc cng cha thy c? H ch lc u, ch Tho
l k ch suy ngh u u! C lm nh mnh l k c trch
nhim
Vin i hc H Ni lc ny tp np sinh vin ti lui
ghi danh tuy cn thiu vng phn khoa Lut. Hi ti sao
khng c trng lut? c tr li: V khng cn!
y l thi khng cn lut php. X hi cao k dm
ngh, dm lm th cn g lut! H cn khoe: ch cn trnh
bit lm bn php ton, l c th iu khin gung my nh
nc x hi ch ngha!
V phn khoa S phm, nay c gi l trng i hc
Vn khoa S phm, l ni thu ht ng o sinh vin nht.
V cc trng i hc thng mang thm danh xung s
phm l v ch c mc ch o to cn b ging dy cc mn
y. Khng ai ngh hc xong l c th c hnh ngh t do,
ch khng ch i dy hc.
Va thot ra khi nhng hon cnh sng tm b trong
rng, trong thi chin, nay v li H Ni, ai cng ngh ti
nhu cu phi thay i cuc sng c nn np l tng tt
p, chn thnh, t t, nu cao tinh thn nhn bn, trong lun
thng, o l. Nhng thc ti th trm, cp, im c gia
tng! Ch v vn cn tnh trng qu ngho. V nay ai cng
thy cha kho ca mt s thay i c tnh c bn v l tng
phi l da trn hai mi nhn: l nng cao i sng vt cht
194

no ti thiu cho dn v m rng, m su nn gio dc cho

ton dn. Chnh quyn cng ngh nh vy nn dnh u tin
d di cho vic pht trin trng i hc Vn khoa S phm,
bng cch tip thu ng o sinh vin ghi danh. Nhng gio
dc, m ch l tuyn truyn sung, th t n u c th gii
quyt vn qu ngho, qu kh, qu thiu thn ca dn!
Tuy nhin chnh quyn cch mng vn lo tp trung nhng
gio s c trnh i hc v trng i hc Vn khoa S
phm. Nhng nu xt v trnh ca cc gio s i hc th
cng rt kh, v kh nhiu ngi ni ting l c kin thc
i hc vn tng c cch mng s dng trong vic m
cc lp i hc ti Khu T, nhng h li khng c bng cp
r rt. Lc y, trong ban ging dy i hc ngi ta ch thy
c hi ngi tht s c bng cp i hc thc th l Nguyn
Mnh Tng v Trn c Tho. Th nn khng th loi tr
hai ng ny. Nhng trong thc t, c hai ch c nh gi
v tin dng nh nhng ging vin ph, dy nhng mn
khng quan trng trong chng trnh. Bng cp ca hai ng
ch trang tr cho ngnh i hc x hi ch ngha. Cn v
mn lch s ch ngha mc-xt th l mt mn chnh trong
tt c cc khoa v trng no hc sinh cng phi hc v thi
mn y. Mn hc ch ngha mc-xt l mn c im loi,
mn ny m b di trung bnh th bi th cc mn khc s
khng c chm.
Lc c bit s ch c trao cho dy phn lch s trit
hc phng Ty trc Marx, th Tho c hi m c. V t
hi trong ban ging dy, ai c k Marx? Nhng sau c
ng Mai gii thch thc ti, Tho mi ng ra l t tng
195

Marx ch xut hin m m, o o trong ch ngha mc-xt.

Nh vy m Tho bnh tm v vui v ging dy ci phn lch
s trit hc Ty phng dnh cho mnh. Trong ging dy,
Tho thng nhn mnh ngoi l mn dy, trong khi ng
ging, nu mt iu: t trc kia vi Platon hay Scrate,
ri t Descartes cho ti Husserl hay Hege ngy nay, mi
nh t tng y ch c mt thi ni bt nh l rt hin i,
nhng do t tng con ngi bin ho theo hon cnh lch
s v x hi, nn xut hin nhng nh t tng khc sinh ra
sau, t tng ca h phn nh st thc ti hn, nn hin i
hn ca Tho l to cho ngi nghe mt np suy ngh
tm hiu v cc h thng t tng kinh in vi mt tinh
thn ph phn, tc l phi c thi phng khong, khng
dng li sng bi mt t tng no nh l vnh vin, l
duy nht ng. T tng cng phi bin ho theo thi gian
nhng ch cho nhng t tng sinh sn ra sau n, mi
m hn, hin i hn v ph hp vi nguyn vng ca con
ngi hn Tho mun gy dng mt tng lp ngi tr c
t duy bt gio iu ci m hn, tn trng s chuyn bin,
ch khng chp nhn dm chn ti ch nh c nh, nh th
c vi u trong mt thc h, trn trnh nhng s tht
ph phng ang chuyn bin khng ngng trc mt. i
lc Tho phn khi trc nhng cu hi ca sinh vin v
h mun hiu su v xa hn nhng g va c ging dy!
C khi Tho gi , thc y: Cc, anh, cc ch nn c sinh
hot bo ch nh ti cc i hc vn minh hin i trn th
gii; Cc anh, cc ch phi c mt t bo ring ca sinh vin
i hc ni ln kht vng ca mnh... Chnh t nhng gi
196

 t nhin y, m mt s sinh vin vng ln vi t t

Mi! Nhng vng ln sao c v n b trn p ngay.
Tho c bit u li ging dy m rng tm nhn, nng
cao tm t duy nh vy thu ht s ch ca hai loi
ngi khng phi l sinh vin! H l mt s vn ngh s tr
thc ang khao kht c c t do ngh thut ca thi bnh,
khng cn qu nhiu cm k ca thi chin, nng cao
dn tr. H ngh: nay v H Ni l tr li thi bnh th phi
c sng tht vi chnh mnh, c hng v mt tng lai
p , c hng th t do sng tc m mnh mong c!
Mt s h ng dy, sau khi t thy b km kp, trong
thi binh, mt cch qu lnh trng: nh trong i ng vn
ngh qun i thi chin.
Loi ngi th nh th nguy him hn: l my cn b
ca cc ban, cc cc tuyn hun, cc cc bo v vn ho t
tng. My ng quan cng an vn ho ny trong thc
t l nhng ng cnh st ch r con ng mt chiu ca t
tng chnh thng ca ng. My ng cnh st t tng
y khng chp nhn quyn ph phn i vi t tng mt
chiu chnh thng v duy nht. V cc ng y khng bao gi
qun nhng bo co, nhng h s en v mt v i tng
Trn c Tho, mt k b nh gi m h l c vn v
mt t tng, d k y c t r c lng thnh mun v
vi cch mng, mun sng trong cch mng hc tp! (y
l Tho ni th, nhng ng vn khng tin!).
Trc mt H Ni ang nhc nhn lt xc, tuy lun lun
b dn vt bi nhng tin n gian xo, vu khng, Tho c gi
thi bnh tnh, khch quan, v t, c t ra c thnh tm
197

bo v v bnh vc cch mng. Rng tt c nhng g kh coi,

gy kh chu, i khi ai cng thy l sai lm th tt c
u l do hon cnh bt c d v thiu kinh nghim ca cn
b, ch chng khng h my may xut pht t t tng cch
mng: Marx c ni hay vit nh th bao gi u! y ch
l ci thi bo hong hn vua ca nhng con ngi hm
hnh, tham lam, tu tin mun lm cch mng it v
ngay lp tc! Bi cc hnh thc km kp, n p y khng
phi l ca mt th gii i ng! Tho bit chc, nu c duy
tr u c gio iu, thi quen tu tin, c tng mnh c d
kh nng lm c bt c iu g, trong bt c hon cnh
no th ci ngy mai ti p y n s vn nh ngy hm
nay. Ngha l n s c m mm, r m, ri bi m khng
th c g mi, ngha l n s vn m m, tm ti, ngu bin.
Nhng u c kiu ngo thng phi gng mnh ln m ni
di, chng mi phn bin c l v st vi hin thc.
Ngha l tnh hnh s vn lng cng, lum thum nh c!
Nhng Tho lun lun a ra kt lun cho mi ngi c
c s lc quan v tin tng vo cch mng. V trong lch
s loi ngi, c mt quy lut bt di bt dch l vi thi gian
lun lun c s o thi! Cn nhanh, hay chm l do dn tr.
T tng cch mng r m ca con ngi hm nay, s ln
lt b o thi bi nhng t tng cch mng mi m theo
cch khc ca ngy mai. Phi hi vng th m sng.
- Nhng g m ngi ta thy n l v l, khng mun n
tn ti th ri sm hay mun, n cng s b o thi m thi.
Ch c ci g c mi ngi thnh tm chp nhn th mi l
bn vng lu di. V ci c qun chng coi l c l.
198

Tuy nhin, l mt nh trit hc, Tho rt bc mnh trc

nhng cn b mun t che giu sai lm v dt nt bng cch
m ming ra l c thuc lng cu: Marx ni Lenin
ni Stalin ni Tho khuyn mi ngi nn ly kinh
nghim thc tin m sa cha sai lm, chn chnb t chc,
ci tin chnh sch.
Tho cn c mt b quyt lm cho gii i hc, c ban
gio s, cng nh cc sinh vin, phi qu trng, coi Tho
nh mt cnh ca m ra th gii bn ngoi: bi Tho thnh
thong trng ra cho h thy vi t bo Php, c hnh nh
thi s nh t Le Nouvel Observateur, t LHumanit, t Le
Monde hoc l tp san Les Penses Modemes, m bn to i
din Php thng u tin cho Tho mn. V gii ngoi giao
ni ting Php H Ni bit Tho l mt tr thc mt thi
danh ting, nn thng u tin cho Tho mn nhiu sch
bo ting Php. Chnh nh nhng t bo nc ngoi y m
gii tr thc H Ni lc y, cng nh c v sau ny, c c hi
c c, thy c c hnh nh v nhng li bnh bn ca
th gii, v ci cht ca Stalin, m ngi cng sn chu
lun coi nh mt v thnh t v i ca cch mng, ngang
hng vi Lenin.
Ri l c v s chuyn mnh ca ng u, t Balan, cho
ti Hungari, t Varsovie, ti Budapest Tt c nhng thng
tin ca phng Ty y u gy ra nhng ting vang di
m trong u c ca gii tr thc H Ni, v ri n tr
thnh mt th ti li ca Tho v l ni pht xut nhng
th thng tin b cm!
i vi dn H Ni c, cng nh vi ng b ca Tho,
199

l ngi c xu hng thng xuyn ch bai, buc ti cch

mng, buc ti cng sn, Tho lun lun bo v cch mng,
bnh vc cng sn vi lp lun rng c nhng vic lm, c
nhng chnh sch khng hay, khng p ang din ra trc
mt, nhng ci n chng c lin quan g ti t tng cch
mng hay cng sn cht no c! Nhng ci khng c g
l cng sn c! Ngi khng bit, hay ch bit v v v cch
mng v cng sn, th thng tng rng l cch mng
hay cng sn th c ngh mi s u l ca chung. K c ci
ring t thm kn nht. y l mt s hiu lm rt u tr, rt
tai hi, m my ng cn b cng sn i t cng thng mc
phi!
Khi a c mt gung my cch mng t v tip thu H
Ni cng mt lc, th ng nhin l to ra mt nhu cu
ln v nh . M H Ni lm sao c nh cp cho mi
gia nh cch mng mt cn! Th nn phi c lnh cng
bch, trng thu! S thiu ht y khng phi l do t tng
cch mng hay cng sn gy ra, m l do nhng ngi iu
khin gung my nh nc cng sn gy ra. H khng bit
rng nu mang c gung my cch mng v H Ni ngay
mt ln, th ng nhin s khng ch cho tt c cc
cn b. Nn h quyt nh ch tun t a v H Ni mt
thnh phn ti thiu tip thu ng cc c s ca chnh
quyn c b li, th u cn ti s t trng thu cp ot
nh ca ca dn! Sai lm to ln gy tai ting cho cch mng
l ch . Bi nu c gi i a s gung my cch mng
ngoi bng, c tm cc c quan nh tranh, nh l
ngoi bng, ch cho ti khi cch mng xy dng xong cc
200

c ngi, c s cn thit ri mi mang c s nhn s v th

tt p v hp l bit bao. M nhn dn mn phc bit bao!
M cn l trnh to ra c hi cho cn b ni lng tham lam,
tranh ginh, v vt v d b h ho thnh tham nhng!
Tho cho rng trong lch s cuc Cch mng Thng
Mi Nga, tuyt i a s nhng vp vp, sai lm v ti
c xy ra khng phi l do t tng ca Marx m l do s
vng v, ngu dt v tu tin v mt t chc v hnh ng ca
cc cp cn b, t Stalin lnh o tr xung, cho ti cc cn
b tha hnh. By gi ti H Ni ang lt xc ny, ahng sai
lm y li ang ti din y nh vy, nn gy tai ting cho
cch mng! Phi i st nhn dn, hiu r ni kh v suy ngh
ca dn th mi thy l l lun, l thuyt v ngay c thc
h u c vn , c qu nhiu mu thun gia li ni v
vic lm.
Nhng pha lnh o th vn tin tng v ha hn rng
t nhng bc nhc nhn, au kh y s a ti ngy mai
ti sng, s dn ti th gii i ng! Tt c ch v nhng
ngi lnh o cch mng xa v nay rt gii v nh v
ph, nhng li t ra ti t, lng tng v dng v xy! V l
ang dng v xy theo mt m hnh ch thy trong m c
ch cha h thy tn mt bao gi! ng ra l ch thy trong
tng tng mt cch i khi, qua nhng ch o p t ca
ban c vn Trung Quc! Chnh bc H cng cn dn:
phi tun th s ch o ca ban c vn. Ny th dng v
xy ang t ra nhiu vn tht l chi tit v thc t. y
l hnh ng m mm theo mt l lun thiu thc t, nn n
tri vi c m, tri vi iu m mi ngi mong ch.
201

Tho c thuyt phc ng b:

- By gi l cch mng chin thng! Ba nn c chu ng,
trnh phi i u cng thng.
- Ba khng chu ng th cng ch bit lm g! Ba bun
khng phi v mt nh ca v c nhng ngi cn mt nhiu
hn, mt nhng c ngi, ti sn ln hn gp bi. Nhng ba
bun v thy tng lai tm ti ca con. Ba bun v bit thnh
ph H Ni mt thi p nh mt bi th ny t nay s mt,
s cht, cht vnh vin!
Ngy thng tri qua, H Ni cng tr nn cht hp: ng
ph cng ngn ngang, chen chc, lum thum. Nhng bit
th xa kia thong mt vi nhng vn c xanh ti bao
quanh, nay c ct ra chia cho nhiu gia nh. Mi gia nh
s dng mt cch: k cuc ln trng cht rau; k quy phn
ct lm ni nui g, nui ln; k che mi l lm nh bp
ring!
C nhng gia nh chung mt cn nh my tng, h
khng c vn c chia. Nhng mi ca s l mt khng
gian c th khai thc: h dng vn khi ra mt th bancng chng na thc t ln mt vi chu cy cnh,
cy t, nhng cng c khi l chu nc hay chai l ca nh
bp. Mi bit th, mi cn nh cha ng nhiu gia nh,
nay n b bin hnh, bin dng thnh mo m, theo tng gc,
nhng v mt tp th n y nh l nh v ch: khng ai thy
c bn phn bo tr, sa cha hay sn pht li khi qu c
k, mc meo!
Ni chung th cuc sng vt v H Ni, v mt ph
phng, nh ca v sinh hot, th t ngy cch mng v, n
202

ngy cng xung cp! Con ngi v cng ngy cng phi
chen chc, tranh ginh nn ngy cng mt i tnh tnh nh
nhn, lch s, lng thin. Con ngi H Ni ngy cng thiu
i s vui v, yu i, cng vng ting ci hn nhin. Dn d
con ngi H Ni hm nay tr nn cc cn, th l n mc
lu manh, th bo, n ni u cng, khc xa vi nhng ng
x lch s, chn tht, cht phc ca ngi H Ni tha no.
K thiu suy ngh th ht li cho cng sn! S tht
l li, l ti ca mt thiu s cn b cng sn cm quyn, va
tham lam, va m m, va kiu ngo m khng h c kinh
nghim: h mun cch mng ho ngay, mun c ngay tt
c cc th tin tin cng mt lc! Nhng kt qu ch l c
mt m t v rc ri, xu x g ra khng ni, m gii quyt
cng khng xong!
Tnh hnh chung bn ngoi H Ni cng khng kh hn.
V sau chin thng in Bin, gung my ci cch rung
t li tip tc chuyn ng, bc vo t nm! Nhng
vic trin khai khng d nh trc khi chin thng. Bi
by gi mt s ni, con ci mt s a ch tng c cng
trong chin thng, tng mang thng tt trn ngi, nay
nghe tin b m nh b u t, nhng ngi con chin thng
y phn n sch sng tr v liu mng can thip!
- Thng no, con no t kh, hch ti, hnh h
b m tao ti cht?
Vi trng hp sng n! Nhng k tng hng h t
oan, t iu, t bit ti ty tri ca mnh nn phi b lng
b x m chy! V bn chng khng c lut php bo v!
Trc nhng bc ci cch qu trn, s phn n c tnh
203

tp th thnh hnh. D lun th thc mc: mt khi thanh ton

ht cc cn b c vn l lch thc dn, phong kin th
x hi s ra sao? ng, nh nc s ra sao? Mt khi cch
mng ta tun th rp theo khun mu ca cch mng Trung
Quc, th Vit Nam s ra sao? Khng ai dm cng khai tr
li nhng thc mc . Nhng trong u th ai cng c
nhng li gii p rt r rt!
Ch c Tho l dm ni thng.
Tho bo tnh hnh ny l cnh tay phi ang c tnh cht
t cnh tay tri! l nguy c nhng cn b cch mng
ch cht c vn l lch, nay lo s b loi b! L nguy c
bao nhiu cng lao ng gp ca thnh phn khng cng
sn, tc l ca tuyt i a s nhn dn, nay ang b chi b!
ng lm nh vy l cp cng ca nhn dn, l s dn
tr thnh a con kiu cng ca ng cng sn Trung
Quc!
Nhng ng quan cch mng ca cc cc bo v vn
ho, t tng ca ng cng khng dm cng khai phn
bc v kt ti Tho! H ch ni Tho l mt k ngng cung,
mt tn khng! Nhng h cng nh d lun li thm ngh
tn khng ny rt nguy him, v nhng g n ni ra u c l!
Cng ng lo ngi nhng g n cnh bo. V ai cng ngm
cm phc tn khng y! Nhng khng ai dm bnh n, ti
gn n, lm thn vi n! V s b v ly.
Nhng ri t y mt huyn thoi bt u thnh hnh.
Tr thc, vn ngh s thch th ngm tm gp Tho ni
chuyn, c nghe nhng li tin tri ca tn khng! Tho
cung thch th c th vai tr ca mt tn khng c knh
204

n, mt thng khng hay ni thng v khng bit s! Ni

khi khi nhng g ngi khc nhn thy m khng dm ni
ra! Bi th m thng khng li c mi ngi thng cm,
nn n cm thy bt c n! V s tht l trong x hi x hi
ch ngha, vn cn c nhng ngi khng hn, vn cn gi
c t duy c lp.
Hi chin khu, t lng trung thnh vi ch , Tho
t khng bao gi th l iu g ph phn v chnh sch
vi ngi bn ngoi ng hoc vi nhng ng vin
cp tha hnh. Tho ch trnh by mt cch xy dng, t tn
nhng g l sai tri, xu xa vi vi cn b cp cao, thn cn
gii lnh o m thi. Nay khc: Tho liu lnh ni thng ra
nhng trn tr vi nhng ai mun nghe.
Tho bng vui mng trong lng khi nhn thy mnh ang
trong lc i tm ra con ng dn ti nhng s tht tt p
m loi ngi m c, tc l ti chn-thin-m, tuy l tht
kh. V c ai thy c chn-thin-m bao gi u!
Trc mt mi ngi, x hi ang sinh hot theo mt
ng hng ton l m mm, nhng chnh quyn li c
khng khng l nhng chnh sch ng, v xut pht t
nhng t tng duy nht ng. Ci ng y tht l vt v
chng minh, bo lu, bo v. V n y mu thun trong
l lun. V n lm mi ngi kh sng.
Lc y, Tho nhn ra l chnh quyn ang rt lng tng,
nhng c phi h to v ha hn. Cn chnh mnh th cng
ang b chao o, khng bit vn vo u tin tng, khng
bit phi lm g thot ra khi tm t b tc, trong u vn
b m nh bi nhng sai tri, ti c ca chnh sch, ci cch
205

rung t, m mnh ang l mt th ng lo, theo ui!

K ti bc Tho lc u than:
- Lc mi ngi u ch cn tin vo mt phng cch
sng, l phi bit xoay s, phi bit tu tin chui lun m
sng. Nhng s khn kho, nhng mu mo gian manh
bp mo nhng quy nh, nhng lut l, sng st trong
thi bui y kh khn hn ch, cm cn: ch en, ch
pht trin ra tr Khu hiu thc tin l ci kh n b ci
khn, phi mu tr, lanh li, phi tho vt, ngha l phi bit
di tr m sng!
Nghe k ti , ti bn hi:
- Sng kh khn nh th th chnh quyn lc c chao
o khng?
- Trong u ai cng chao o, nhng b ai dm ni ra.
Tht s l lc h ch bit nhm mt sao chp nguyn bn
nhng g ang c thi hnh Trung Quc! Lc nhng
g c lm Trung Quc l nht. M thc ra l Trung
Quc lc cng l thi k tr tr v kinh t v x hi. Mao
rt lng tng trc nhng b tc v mi mt nn ang ra sc
th nghim nhng m hnh kinh t phi ni l u tr th thin
m c c tng bc ln l tin tin. Ci u ca Mao lc
ang bin i t thc tin u tranh, sang giai on pht
trin cch mng hoang tng i nhy vt, hin i ho,
gang thp ho c nc! Mao mt mt tm cch cng c a
v, nghi ng v cnh gic i vi mi ngi xung quanh, k
c vi ngi m chnh Mao chun b cho k v mnh l
Lm Bu, nn tm cch loi tr chnh tay chn ca mnh.
Mt mt chun b k hoch nhy vt v kinh t, lp chng
206

trnh nm vng t tng qun chng bng mt cuc cch

mng vn ho Bn tr thc lun lun l bn bt mn, y
l i tng trng tr ca cch mng, S tht l lc y
Trung Quc ang to thm nhng bc khng b tinh thn
dn chng bc dn ti thi k Mao mt.
- Nhn sang Trung Quc ti thy tnh hnh b tc nh
vy, th m ng v nh nc ta th c nhm mt sao chp
theo, nn ti tht s tht vng, hon ton tht vng, nhng
vn khng dm c phn ng mnh. Sng bi mt mu mc
nh th th tht l khng cn li thot ra khi vng ly hn
th v chin tranh. Trong tm t tht vng t chin khu v,
ri li thy thm s bt lc ca chnh quyn trc mt x
hi mi khng no v khng n nh, rt di tr v mt
t tng. Bi ng v nh nc khng bit, khng dc ton
lc ra kin thit t nc, m vn duy tr n lc m li chin
tranh, vn lu ng qu nhiu binh lnh Th nn, chng
thy m no u c, ngoi tr tng lp cn b cp cao, ch
thy ng v nh nc c kiu cng t c, v qu tin
tng vo kinh nghim v s tr gip ca cch mng Trung
Quc, m ti bit r l n cng ang rt b tc. Chnh ang
trong tm t lo bun nh th, m mt s anh em vn ngh s
tr ca cch mng tm ti ti v ngh ti gip h, bng
cch vit cho h vi bi bo! Ti mng r tng rng lp
tr ny s l nhng ngi tin phong m ng cho t nc
thot ra khi nhng bc m mm b tc ny. No ng h
li ti vo mt cuc phiu lu ln, ri kt thc mt cch
nhc nh! l v Trn c Tho b gn cho ci ti lm u
no ca ci gi l bn Nhn Vn - Giai Phm!
207

Chng 9
Phn bin l hng nghin cu mi
Tnh trng b tc ca x hi lc y, cho ti nay, cha thy
nh vn, nh bo no dm ghi li trung thc v y ton
cnh v cng bi thm ca x hi, ca ngi dn y hoang
mang, lo u ca thi y. Ngoi vi bi bo, bi th trong my
s bo Nhn Vn hay Giai Phm cp, rt nh nhng, ti
nhng trn tr y, duy nht ch c mt nh lut hc l dm
cng khai im ra tht chnh xc ton cnh bi thm v ch
ra th phm gy ra tnh trng nh vy. l lut s Nguyn
Mnh Tng. ng can m ni ln s tht, m mi ngi
u thy mt phn, - nhng chng ai dm ni thng ra, trong
mt bi tham lun ni ting, do ng c trc cuc hp ca
Mt trn T quc ngy 10 thng 10 nm 1956. Bc Tho a
cho chng ti xem bn vn bi y, ri gii thch, nhn mnh
tng on ca bi tham lun c ni dung buc ti ny.
V thi can m ni thng ra s tht, dm nghim ngh
quy trch nhim cho ng, lut s Nguyn Mnh Tng
phi tr gi bng gn bn chc nm b gt ra sng i kh
bn l x hi.
Ri bc Tho th di ni:
- S tht l lc y, ai cng ngh hin ti nh th th tng
lai ch c th xu i ch khng th sng sa ln c. Trong
khi , th gii bn ngoi, k c cc nc va dnh li
c c lp quanh ta, cc dn tc y u t nhng
bc tin b di trong cng cuc pht trin t nc h sau
nh th chin. V vy m trong lng ti rt bt dt, bun
208

bc.
- Mi sau ny, ti mi hiu rng lc chnh quyn cch
mng cng bit rng ang b dn chng coi r, khinh thng,
nn ang chun b mt k hoch i quy m nh mt
n khng b vo cn no dn chng nhm ti lp uy quyn.
Chnh v th m lc chnh quyn cho chun b tung ra c
mt phong tro u t nhm ngi vit trong Nhn Vn Giai Phm vi ti danh m mu chng ng. Mc tiu l
nh bn vn ngh s bt mn mi v thnh, ang mun
c t do sng tc, mun i tr quyn qun l vn ngh
li cho vn ngh s. Sau v u t nhm nh vn, nh bo
y, chnh quyn cn to ra mt n khng b tm l mnh
hn vi v n gin ip m nn nhn l nhm Thu An, b
ny cng tng vit cho Nhn Vn - Giai Phm. S tht l
lc c gin ip, gin ic g u! M cng chng h c
phong tro no chng ng! Cc tay vit bo lc y ch xn
ng ci m cho vn ngh s c sng tc thoi mi hn
hi chin tranh. Nhng h b quy chp ngay ci ti chng
ng, lm cho to chuyn. By b nht l vu oan cho Trn
c Tho ci ti lm l thuyt gia, lm k lnh o bn
Nhn Vn - Giai Phm! Lc y chnh Tho ny cng ang
b v, chao o, khng lnh o c c chnh mnh th lm
sao lnh o c ai! Lc mi c v thnh, c ngy
phi nghe r r k v cng lao chin thng, nn Tho ny
cn run s nh con cy, c cm nn, c dm ca quy g u.
Nhng khi thy my anh em vit vn can m ng ra i
tr vn ngh li cho vn ngh s, th mng qu. C tng
y l c hi my anh em vn ngh tr vn dng tr tu, i
209

ci m t do dn ch ti thiu, nu ra vn nhn bn
ci thin cch mng, ci thin ch , ci thin ng, nn ti
hng ng ngay. V n p ng ng mong c ca ti t
khi tr v qu hng No ng ch mi gp hai bi bo l
b chp ngay ln u ti ty tri l cm u m mu chng
ng. Lc y ti tng rng sp b li ra hnh quyt ti ni.
Ha! Ha! Ha! Tht l kinh hong!
Bc Tho lc u mm ci t ti, mt ngn l. Chng ti
nhn bc thy thm thng qu, khng ci theo c!
Bc Tho li tm s k tip:
- ang trong tm trng chn nn th bng mt mu tin t
bn ngoi lt vo H Ni. V may mn cho ti l nh m
ti tm li c nim tin, ly li c sc bt vng dy:
do mt bin c m ti cho l mt mc quan trng nht v mt
t tng v chnh tr trong phong tro cng sn quc t.
l bi bo co m Khrutchev c trong mt bui hp kn ca
i hi th XX ca ng cng sn Lin X!
Ln u tin, ti ci ni ca s sng bi lnh o, ngi
ta dm cng khai gi ti c l ti c. M li l ti c ca
lnh o! Nhng ng tic l Khrutchev ch ngng s t
gic, k ra ti li ca Stalin, ch khng i xa hn v mt l
lun phn tch nguyn do, gc gc v nhng hu qu ca
nhng sai lm y. Phi tm hiu ti sao Stalin c th phm
ti c nh th trong my chc nm m khng c ai, khng c
mt c ch quyn lc no ngn cn, trng pht c ng ta?
Th nn i vi ti, vn cn t ra lc y l phi phn tch
r, v mt t tng, xem ngun gc sai lm v ti c y
xut pht t u, vo lc no v do ai. M ai cng bit Stalin
210

 l thn tng ca nhiu ng cng sn, c bit l ti

Trung Quc v Vit Nam. Nh vy, khi ph phn, kch
Stalin th ng nhin l ng ti t duy chnh thng ang
thng tr Trung Quc v c Vit Nam.
M Vit Nam th tnh hnh ang ri bi. Gii vn ngh,
v tr thc ang mun thot ra khi ch qun l vn ngh
theo kiu tri lnh. Bi nhng mnh lnh nghim khc ch
o vn ngh trong thi chin vn cn c duy tr nguyn
vn trong thi bnh. Li qun l y y vn ngh s ra xa
khi pha chn-thin-m. Th nn, d kinh qua mt cuc
khng chin bi hng, khng mt vn ngh s no thai nghn
ra c mt tc phm no ln, c tm vc nhn bn cho vn
hc ngh thut!
Ngay ti H Ni, nhng ci i nghch vi chn-thin-m
th ang hin hin rt r ra trc mt. Sau ny, nh vn
Nguyn Khi phi th nhn: ca tht m phi gt o
mi thnh ca gi! Trong khi nhng iu di tr, c c,
xu xa, nhng hnh ng sng bi, nnh b, th vn honh
hnh, khng chi ci c trong x hi. Nhng ci c
bc l trn lan trong cuc sng ph phng ca hin ti vn
l phi tm hiu xem ci gc ca mi sai lm y l u,
n bt u t lc no? tr li cho cu hi ny l i tm
ngun gc ca ci c, ci xu y t trong nhng chnh sch.
Tm ra c ngun gc ca nhng iu thiu st, xu xa y
l tm ra c con ng dn ti mt tht ca vn . i tm
s tht t nhng sai lm ti li chng khc no i vo ng
hm trong m en tm ra nh sng, th nh sng y s
dn ti li thot!
211

Trong lc, cng vi ngi, vi i, ng bc vo giai

on vt v v vt cht, khng hong v tinh thn, th Tho
li nh thy vui, v y l dp may rt sng ng trong mi
trng cch mng tri nghim, thy tn mt hng vn
hnh, cch vn hnh ca cch mng. Nh vy l cng cuc
nghin cu thc ti, ngay hin trng, c c mc tiu r
rt! i vi mt nh trit hc, bit t vn nh th l
tm ra phng hng, thot khi tnh trng b tc v mt t
duy. S vui mng y cng ging nh ca mt nh ton hc,
khi t xong c phng trnh, xc nh ra nhng n
s! Gii phng trnh y s a ti p s l S Tht! Chung
quanh ai cng cau c, bc bi v cuc sng tng thiu, Tho
li thy nh ang gp may, v bit t nay minh bt u
mt hnh trnh mi, c mc tiu r rt, c phng hng v
phng php t duy i ti. M l i ti vi mt nim tin
mnh lit.
Thi khng ch ti nhng kha cnh nh nhen, ti
tin ca cuc song hin ti, lm cho thin h giu Tho
lc no cng ng ng, ngc ngc nh mm ci trc cuc
i nh thng khng! H khng th hiu c rng sau
tao nhiu nm hc v dy hc mn trit Paris, v cm thy
sng lm vic nh vy tht s l mt trng rng, mt b
tc. Bi nghin cu v x hi ch ngha ch qua sch v m
khng c dp tri nghim trong thc t th cng nh khng.
Do m Tho nht nh phi tr v qu hng, ni m
chin tranh v cch mng ang cung nhit din ra hng
ngy. Phi tm mt hng i cho mnh, m cng l tm
mt li thot cho trit hc: phi kt hp suy ngh vi hnh
212

ng, cch mng vi s tht, tc l a trit hc vo cuc

sng, vo cch mng, thy r trit hc phc v cuc sng,
phc v con ngi, gp phn gii phng con ngi, sng
v suy ngh v bit mnh ang lm g v ang i v u mi
tht l ng sng. y c th ch l s khao kht, l c
mun, nhng sng khng khao kht, khng c mun th
lm sao vn ti nhng nh cao ca t tng?
Sau ngh li lc hc tp vi cch mng chin khu th
Tho thy tht ra ch l i theo ui, ung ph thi gi, ch
chng lm c mt vic g c ch cho dn, cho nc c!
My nm y, v k lut chin tranh, ai cng phi ci u tun
th theo t duy mt chiu, c chng t lng thnh ca
mnh vi cch mng, vi ng, ri cm thy s bt lc
ca mnh.
v tr ng ngoi quyn lc, nn Tho li cng nhn
thy r nhng chuyn bin nhc nhi trong u c dn chng
trong x hi. Nay c mt H Ni ang b phi lt xc
theo s pht trin ca ch ngha x hi, tc l c c hi
quan st, th nghim. V y l ln u tin trong i,
Tho ng trc thng s kin cho php khm ph ra xu th
m x hi ang tin ti, nht l xu th y ang dn ti mt
thc ti y mu thun, mt tng lai en ti. Ri cng sng
st vi ngi dn, cng hiu r nhng kht vng, nhng c
mong thm kn ca h, Tho cng nhn ra rng phi sng
v dn hn l v ch ngha. Bi dn chng khng dm bc
l nguyn vng, cn ch ngha ang gy ra b tc cho dn,
ang lm kh dn, tc lm kh con ngi, tri ngc hn vi
nhng ha hn gii phng ca thc h mc xt. M ngi
213

dn th vn c phi cn rng, ci u cam chu.

u c ngi dn lc y thng xuyn b m nh bi
ni s b quy cho mt ti rt m h l ti phn cch mng.
ng thi h b khut phc bi gung my tuyn truyn
ti ngy cao lnh t v ng khng bao gi sai, ri
bt buc phi sng bi lnh t, sng bi ch ngha, sng bi
ng. Sng bi y l v s, l phi chp nhn iu c. Sng
bi nh th l y con ngi xung hng mung th, v n
lm con ngi mt t ch, mt t do.
S sng bi v s s hi l ngun gc su xa dn dt
con ngi ti ch ngha ngu tn (obscurantisme) v cung
tn (fanatisme) T , ngi dn b sng trong ci vng
ln qun: v ngu tn, v cung tn, nn mt hn t do, nn ng
theo xu hng sng bi! Sng bi ci u trc s hi v ti
c l t h mnh thnh dng c, thnh k n l ca nhng tn
iu hoang tng tc l y mnh ra rt xa khi chnthin-m!, Con ngi ngu tn, cung tn nh th l con ngi
c mt nh m, c u m mt l tr. Con ngi nh th l
b n l ho ch khng phi l c gii phng!
chng minh r ngun gc su xa ca ci sai, ci kh
xut hin trong i sng con ngi, Tho bt u th hin
trong tr tng mt s pht trin t s hnh thnh ca
thc: t c ch ri ti ting ni ri ti kh nng truyn
thng, l lun, ri y mnh l lun qua thc ti, bc
ti mt giai on t duy lc th theo hnh thc, lc th theo
bin chng lc th tht st vi thc t, lc th ch l khng
tng! y l bt u bc c sai lm trong trong phng
php t duy, ri t bc ti sai lm trong chnh sch trong
214

hnh ng
y l c mt qu trnh t duy cha tht vng, nn
dn ti mt phng php hnh ng tu tin v mt phng
hng phiu lu, khng tng ch v thiu nn tng hin
thc!
Do thiu phng tin ghi chp, lu tr, vic phc ho
l trnh qu hnh thnh sai lm trong t duy y phi vn
dng ti a tr nh. Suy ngh k cho tht nhun nhuyn, tht
n khp vi thc ti! Ri phi vn tt ghi ra, vit li, ri th
phi c li, suy ngh thm, ri li sa, li ghi, li vit, li
sa tip V th m Tho rt bn rn v thy thi gian lun
lun thiu.
i u, ng u, lc ngi n, lc phi ni chuyn vi
ngi khc, lc p xe ngoi ng ngha l lc no trong
u Tho cng hin din tht song ng mt s ton cnh
ca s vn ng hnh thnh con ngi qua nhng hon cnh
bin i ca v tr v ca x hi. V c phc ho nhng ng
ng thc h trong ci n ton cnh y vo x hi ca
hm qua, ca hm nay, xy dng mt ngy mai ti sng,
ci ngy mai mong i ca th gii i ng y, nhng
than i, khng ng l thc ti li khng phi l ci m mi
ngi mong i! Cha bao gi Tho phi tp trung t tng
n nh vy, c tm hiu ti sao nhng l lun bin chng
rt cht ch, ng n, m ri chng li a ti nhng kt
qu c th xu xa khng ng! Cha bao gi Tho bn tm
ghi chp nh th.
i vi ngi ngoi, trong thc t, lc ny l lc hnh
thnh quanh Tho mt huyn thoi v mt con ngi khng
215

ht c: khng cn ch g ti i sng vt v, tm thng

ca mi ngi v ca chnh mnh! Lc no cng c nhn ra
pha trc, nh ch thy nhng ci ang din ra tht sng
ng trong u ch khng trng thy g trc mt! Lc no
cng c nh ng ng, ngc ngc trc cuc i tm thng.
Bi lc no cng nh ang bay bng trn thng tng t
tng. Nh mt nh thin vn ang say m quan st nhng
qu o ca t tng ang chuyn ng khng ngng trong
v tr bao la bn trong b no, bn ngoi tri t!
Tho hm h vn dng kh nng, quan st vi tm thc
mt nh nghin cu ang lm vic trong mt phng th
nghim ln, ang trc mt hin trng tm l v x hi
rt phong ph, a dng, chm ch theo di nhng chuyn
bin trong con ngi, trong x hi, t thi phong kin. t
sn lc hu c, nay ang trn bc qu ca mt cuc
cch mng v sn ca x hi x hi ch ngha Mc-L hm
nay. Marx da trn hin thc trc mt ph phn rt
chnh xc s vn hnh ca hin thc . y l lc c th
trc nghim nhng quy lut ph nh ca ph nh, ph nh
bc ba, bc t vi nhng hin tng ang din ra, ch khng
phi l theo l lun sung trong sch v. Phn ph phn da
trn nhng din bin c th ny l rt ng, khng th phn
bc, chi ci. Nhng khi bc qua phn l lun bin chng
xy dng ci hin thc tt p cho tng lai th Marx
khng cn da trn cn bn ca hin thc na. V ci x
hi i ng y ch l mt m hnh khng tng ca mong
c, cha h c, cha h thy trong hin thc! Nhng ci
hin thc trc mt Tho, H Ni hm nay, sao m n
216

c on, lum thum, tn nhn qu. Nhng hin tng ph

phng trc mt ny i hi phi dng thc ti y iu
chnh phng php t duy v l lun, nh chnh Marx
khuyn bo.
Mun thu thp nhng d kin ca hin thc khch quan,
u c phi c sp t nh mt th vin, cha ng tng
nhm hin tng ca mt x hi mi ang hnh thnh vi
nhng kha cnh tiu cc v tch cc. Tho mun lp mt s
mch lc ca x hi mi ny, ca mt c v mt cha
c. y l mt phc tho lp lang ca mt cun sch v
i, n v ang chim lnh v m nh trong u Tho t
, cho ti mn i
Tho mun nghin cu nhng vn c tnh c bn ca
s hnh thnh con ngi x hi ch ngha: mt khi pht
trin y mi kh nng, mt khi c thc r rt v
quyn li v ngha v trong x hi, th kht vng ca n
lc l thuc v bn nng t sn, hay bn nng v sn?
t vn nh th cng l tm hiu v mi tng quan
gia hu sn vi v sn trong vn hnh ca ci s tr thnh
trong x hi mi: u l bc khi u, u l bc kt thc.
im t duy ny, cn phi vn dng tt c nhng yu t
t nhn chng hc, tm l he, ri x hi he, thin nhin
hc, mi trng, sinh thi hc qua cc giai on pht trin
con ngi v x hi, cho ti nay, xc nh con ngi ni
chng, con ngi bn vng, con ngi c gii phng
th n s c kch thc t sn hay v sn? T tm li gii
p cu hi: gia con ngi hu sn v con ngi v sn,
con ngi no l mt thc th bn vng v bn cht trong
217

lch s? C cn bt buc phi xo b con ngi t sn trong

cng cuc xy dng mt x hi tin tin hay khng? M c
th no xo b hn kht vng t sn trong con ngi hay
khng? C mt hin tng ng ch l trong cuc sng
cng thiu thn, th con ngi cng ngh ti quyn li c
nhn, ti t sn nhiu hn l ti v sn v quyn li tp th.
Bi quyn li tp th hn ch, c ch quyn sng c th.
M ngn sch nh nc x hi ch ngha dnh cho phc
li ca mi c th ca cng dn th rt l hn ch, hu nh
khng ng k. Tr ra v tri li, th c mt u tin v
mt phc li dnh cho din ng vin, nht l cho cp lnh
o! ng vin tr thnh mt th giai cp mi c nhiu c
quyn, c li hn nhn dn. ng vn c thi , d l tm
thi, ngonh mt i trc nhng ni qu kh cc ca nhn
dn, cho rng nhn dn phi bit hi sinh, phi chp nhn gian
kh T ny sinh mt vn mi. Phi chng trc mt
ang hnh thnh mt giai cp y c quyn, c li, c
u tin hng th thnh qu cch mng, v mt giai cp c
ngha v gnh vc mi hi sinh? Thc mc ny bng le ln
nh mt s tht khng th chi ci, m cho ti nay cha ai
dm nu ra cng khai: mt giai cp thng tr mi ang hnh
thnh! Giai cp y ang gi c quyn chnh tr, trong khi,
ngi dn tr thnh giai cp b tr, khng c ai che ch,
khng c c ch no bo v!
V vy m vn cn phi nu ra, cn phi cu xt trong
mt x hi x hi ch ngha l: liu c th xo b giai cp?
Liu c th tn ti mt x hi khng c giai cp nh mong
mun?
218

Cng; trnh nghin cu ny phi c thc hin mt

cch tht tnh to. khoa hc, khch quan, ch khng th lm
theo mt mc ch duy l, nng tnh siu hnh, thun duy
ch, theo mt am m, c chng minh, bo v mt hc
thuyt hay mt thc h do mt l lun ch quan, khng
tng v nh kin dng ln!
S tm ti nh vy s l ni dung ca mt cun sch phc
ho qu trnh hnh thnh con ngi v x hi trong lch s,
t thi thng c ti thi x hi ch ngha ngy nay. Hng
nghin cu y d nhin s tn nhiu thi gian. Th nn thi
gian lc no Tho cng thy qu thiu, m li lun b chng
quanh quy ry, rnh rp v cm cn: ngi ny cht vn:
ti sao ci kt qu ny ti t qu, ci kia li xa vi mc tiu
ra n th? Ngi khc li trch mc: ngi tr thc
m li im lng, lm ng trc nhng hon cnh bt cng, p
bc vn ang tn ti ngay trc mt? Ngi cm quyn th
e o: nghin cu nh th l mu tnh bc b t duy chnh
thng ca ng l d tnh gy bo lon, l m mu lt
ch !
Nhng ri l nhng thc mc c th, ny sinh t nhng
tin tc lt t bn ngoi vo: Stalin cht, ti c ca Stalin
ln u tin b vch ra cng khai. V ng u ang si
ng! Ba Lan bt u ni dy! Budapest chuyn minh!
Hng qun Lin X phi nhy vo can thip, n p bng
v lc! By gi phi dng v lc, dng bo lc bnh vc,
chng cho l thuyt, cho l lun! Phi chng y l mt
th nhn r rng s sai tri, s tht bi ca l thuyt v l
lun?
219

Ri nay ngay ti H Ni ny, cn l nhng tin tc v

nhng chuyn u tranh i t do sng tc ang xy ra. Cnh
vn ngh s tr bn qun i c gan dm i tr li vic
qun l ngh thut li cho vn ngh s, tr t do sng tc cho
vn ngh s!
Thm vo bi cnh khng hong t tng y l nhng
tin tc v nhng ngi tng hng hi tham gia khng
chin lc u, nay v c bt ng kin v mt thc h,
nn b i. Nhng vn s, nhc s, ho s ca khng chin,
lc tc rinh t tc l b khu vo thnh, ri sau l di
tn vo Nam tc l t b cch mng! Nhng tin tc nh
th lm cho con ngi cch mng trong Tho cng thm
thao thc, trn tr! Cn ta gi y phi lm g trong mt H
Ni c gii phng, nhng ang gp b tc v r rng l
sau chin thng, con ngi th khng c gii phng! Bun
v hoang mang trn ngp tm hn.
Tho t nh: x hi ang gp khng hong t tng nh
th, th ta phi dng cm, bnh tnh nhn thng vo thc ti
m tm hiu, m tri nghim vt qua ging bo ang lm
lp trng ta chao o, khng cn nim tin Ta phi kin
tr trong vic phn tch thu o tm cho ra mt t duy
cch mng mi m, c kh nng ra hoa p, kt tri ngt,
ch khng phi l th hoa hi, tri ng nh th ny! V
nhng g mi pht hin trong u, lm Tho vng thm mt
nim tin mi, mt nim tin l minh ang trn tm ra th
phm ca thm kch thi i Ngh nh vy nn Tho
sng thanh thn trong hon cnh m ngi bn ngoi khng
th hiu, c tng nh Tho, ang b khng hong tm thn,
220

khng bit c phi v nhng thiu thn, p bc, kh cc ang

nng ln cuc sng nn pht khng nh th. V nhiu lc
li thy Tho ti ci nh thng khng. Ch c khng mi
vui trong kh hnh v tng i, v tht nghip, ch c khng
mi lng xng lm vic, vit lch, ghi ch y nh ang bn
rn lm nh th. Khng ai c th hiu ni s vu v, say m
suy ngh min man ang thm lng, hng khi lao mnh vo
cng cuc nghin cu ca mt nh trit hc trong hon cnh
khao kht kt qu, khao kht s tht nh vy, m qun hn
i sng tng qun!
Ngi khng chin nay vo tip thu H Ni, ch ngh ti
thnh qu ca chin thng. Tho vo H Ni vi tm thc
mun chuc li thi gian mt v lng ph chin khu Vit
Bc. Vi tm t suy ngh nh th, Tho dn dn r b c
ni bun, c lc tng nh i gn n tuyt vng, hng
hi tm ra mt ngun cm hng, xc nh cho mnh mt
nhim v r rt: phi sng, phi nghin cu, v phi vit,
lm sng t ngun gc, chiu hng vn hnh ca t duy
cch mng trong hin thc!
Vi ngh si sc trong u: trc mt, H Ni ang l
mt phng th nghim v cng cuc u tranh giai cp. Bi
gi y, cch mng gii phng H Ni, nh tan thnh
tr t bn, nh gc giai cp t sn y. Ri sau s
ra sao? Li gii p ang hnh thnh ngay ti th H Ni
ny. y l mt hon cnh m c l Marx m c c th
th nghim r hn ci l thuyt u tranh giai cp ca mnh,
xy dng mt m hnh cho mt th gii i ng st vi
thc ti, ch khng cn ch l l lun sung trong sch v
221

v tr tng tng na! Cng quan st ni kh ca dn, cng

nhn thy l thuyt, l lun ang c vn !
Tho tin rng mnh sn c mi trng hin thc
nghin cu, nghim sinh. Chc chn kt qu s v cng
phong ph D cho nhng ngy sp ti s rt l gian kh
v mt vt cht, m chnh Tho cng nh nhiu ngi khc
vn cha thy c li thot. Nhng ri li lo ngi rng nhng
bin son, tm ti s khng d g c cng b, c in ra
ph bin, lu li cho hu th nhng th nghim thu
thp c t mt H Ni trong giai on nhc nhn thay da
i tht, c th tr thnh ci ni ca mt cuc cch mng
l tng ca Vit Nam v rt c th l ca ton th gii!
Ngi ta bn lun v tnh hnh th s vi Tho, ri
phi nghe nhng li din gii, gp khng st thc t v n
pht xut t mt ci nhn xa hn, cao hn, rng hn, su
hn: tt c u pht sinh t gc, tc l t s hnh thnh
con ngi, cho ti s hnh thnh x hi, t nhng qu kh
xa xi, c v chin tranh v ho bnh, c v cch mng, c v
ng v nh nc, c v cng sn v t bn, c v v sn
v hu sn ht thy u c gc gc t qu trnh to thnh
t duy, l lun t sc phn u vn ln, ti thi ci
u sng bi l thuyt, chp nhn ni kh ca hin ti, c tin
vo ci sai trong qu kh, trong hin ti, ca con ngi, ca
x hi ngy nay
Phi nhn nhn nhng g xut hin trong hin ti, u c
gc r t qu kh, y nh nhng lp t ln lt qua thi
gian, kt t li tng a tng, lp n ln lp kia. Cy c
mc trn mt t y, nhng chnh gc r ca n hp th
222

nhng yu t, t cc tng lp bn di to ra tt c nhng

g hin hin trn mt t ny, trong hin ti ny Tt c
u do cht liu ca mt qu trnh kt t, tch lu t d vng:
hin ti l mt di sn sng ng, l gnh nng ang tc ng
do qu kh li. Ci g hin hu hm qua th hm nay n
vn cn tc ng. Ci g hin hu hm nay, th ri n vn tc
ng tng lai, gn hay xa. Khng c ci g tc ng tt
hay tc hi hm qua m s mt hn i trong hm nay, khng
c ci g ang tc ng tt hay xu hm nay m s hon ton
mt i trong tng lai. C y nh trong ho hc: khng c
g c m ri s mt i hon ton. N s xut hin di
mt dng khc, th khc, ch khng bin i m khng li
du vt. Khng c ci g khng h c hm nay m li s c
trong tng lai: c xu u tranh bng hn th, bo lc hm
nay, th ri n s ra hn th v bo lc trong tng lai. V
chnh quy lut ny cho bit, mun xy dng nhng iu cng
bng, chn tht tt p ca th gii i ng trong tng lai,
th phi bt u thc hin nhng bc cng bng, chn tht
tt p y ngay t hin ti by gi. Phi x l, thanh ton cho
ht nhng di sn th hn ca qu kh ang hin din, trong
thc ti, n khng cn tc ng trong tng lai. Khung
cnh l lun nh th l cn c trn mt hin ti sng ng
ngha l n phi thanh ton, n phi gt ra mi xu xa r
n s cn tip tc sng ng trong tng lai, nh l ci gc
tt p, t t ca tng lai y.
Khng c th l lun bin chng no c th chng minh
rng mt x hi y en ti, y di tr, c c, qu quyt,
y hn th, tranh chp, y chia r v tham nhng, ca hm
223

nay s ra mt th gii i ng chn tht, on kt, thng

yu, tt p trong tng lai!
M c tht l nhng con ngi v sn ang phn u
vn cn l ngi v sn trong tng lai? Hay n ang phn
u tr li thnh con ngi hu sn? Phn u c mt
ci g cho minh, hay ri khng c g c cho ring mnh?
C nhng nhn nh kht khe cho rng mt s khng t
ng vin, ch v mun lo toan, cng c cc iu kin sinh
hot cho gia nh m b quy chp cho ti cch mng bin
cht, ch bit lo cho ring t. y l mt li nhn sai lch
cn phi chn chnh. V y l mt th l lun theo l-gch
hnh thc ca phi siu hnh, khng nhn ra s tht trong
nhng ci thc t rt t nhin trong vn hnh cch mng ca
con ngi... Li nhn y tht s khng phi l li nhn bin
chng. Thc ra l h vn lun qun trong mt s l lun siu
hnh m khng bit. Nhn thy kha cnh lch lc trong l
lun ny, Tho vui mng v bit mnh tin thm mt bc
ti gn tung tch ca th phm a cch mng ti nhng
sai lm c bn. Tung tch y l s thiu vng ca thc t hin
ti trong l lun. Nhng vn cha thy tht r c th phm
l g, l ai!
V khi ti thnh thc v khim tn tit l, chia s khm
ph mi ny vi mt s tr thc c trnh tht s m ti
knh n, th h u gt u tip nhn nh l mt phng
php t duy mi m, c cn bn l lun vng, ng c
khai trin cho su rng hn. iu ng c cng b
mt nh t tng gp v nh gi. Nhng lm sao cng b,
lm sao c th khch quan nh gi mt t tng mi trong
224

hon cnh b t duy chnh thng duy nht ng chi phi,

c chng l ch khi no thot c ra bn ngoi! M lc
ny i ra nc ngoi i vi bc Tho l mt vn v k
kh thi, khng d gii quyt v nhiu mt

225

Chng 10
Hai chuyn di chuyn i i
ang trong tnh trng mc kt trong vng cng to ca
cc cc bo v, tuyn hun, cc ban vn ho, t tng,
khoa gio Trung ng nh vy, th Trn Vn Giu, ri Trn
Bch ng t trong Nam ra thm H Ni. C hai ngi min
Nam ny kinh ngc khi khm ph ra nhng hng mi
m ca Tho. V nht l h thy nhng iu kin sng v
lm vic qu ti t nh th. H tnh cp vi cc cp lnh
o v vn nn i x nhn o vi Tho Nhng sau
khi gii phng min Nam, nay hu ht cc gii chc cch
mng cp cao H Ni u vo Nam, ni l cng
tc, thc ra l vo sng c hng chin li phm
ca chin thng: H Ni lc ch cn li nhng tr s v
chc v tng trng khng c thc quyn hnh ng.
Cnh tr thc Nam b ny khuyn Tho nn tm cch vo
Si Gn sinh sng, v trong kh hu m p hn, i sng
cng sung tc hn, nn d c iu kin cho php lm vic,
thoi mi, ci m hn. Nhng Tho hi li:
- Cc ng ch tng ti l k c t do chn la, mun
i u th i, mun sng u cng c sao? Ti nhiu
ln xin i dy hc tr li, h khng cho, vin dn l do l
c lnh cm ti dy hc t thi bc H cn sng, t ti
nay, ti sng nh b giam lng H Ni ny. Thnh thong
h ch b tr cho ti c tham d nhng sinh hot c tnh
tuyn truyn, cng c ln tham gia phi on i tham quan
nc ngoi. S c mt ca ti trong cc snh hot y u b
226

kim sot cht ch v ch nh bng ch !

Sau bc Tho nhn nhn rng s kin c vo thm
Si Gn thay i hn phng hng trong u c v trong
cuc i bc t lc y. Tm s y lm chng ti qu i
ngc nhin. Bc ni:
- Mi t chn xung ci th ca min Nam ny, mi
s lm ti kinh ngc. Qua bao nhiu nm chin tranh gian
kh m sao Si Gn n li khang trang hin i nh vy?
Ti c ng c min Nam i kh v b M - Ngu bc lt
n ni min Bc phi cn ht go lm t cu gip
min Nam c m V mi ngi y sao m ni nng
ci m thoi mi qu vy? Ngay nhng cn b ca ng
y cng c thi t do qu. H i ng ti, h giu ct
ti, coi ti c nh anh mn, anh mng lng mi c v
thnh ph. Phi ni thng ra l c mt iu ca Si Gn
lm ti bng hong n cng cc. l nhng bi ht ca
mt anh chng nhc s tr ca min Nam, ni ng ra l ca
M-Ngu ch khng phi ca ng. Tn anh ta l Trnh
Cng Sn. Cc bi ht ca anh ta mang ni nim day dt,
on trch chin tranh. C nh anh ta khc than thay cho c
dn tc c hai min Nam Bc. Gia nhng nm thng chin
tranh mt mt mt cn c lit nh th m sao anh ta dm ct
ln ting ku than nh vy. Nhng li ca ca cc bn nhc
lm ti xc ng bi hi khng cm c nc mt. Nhng
li ca nhng bi ht y lay ng tm hn ti. Phi th
nhn l trong i ti, c hai ln b thc y phi thot khi
thi s hi n hn nht ng tr trong u c bao tr
thc, vn ngh s ca H Ni. Ln th nht l do nh th
227

tr Trn Dn, khi anh ta ti mi ti tham gia vo nhm Nhn

Vn - Giai Phm! Ln th nh l khi c nghe my bi ht
thm tha ca Trnh Cng Sn! y l th m nhc pht ra t
tri tim ca dn tc. Nhng li ca au n trc cuc chin
tranh ca mt l in, ca cu hi bo lng: ti sao mt
t nc i ngho m vn cn chin tranh Nhng li ca
nh th li ko ti ra khi mc cm s hi v ang b km
kp, ang b coi nh k c vn . Dm ct ln ting ht
phn chin, gia lc c hai pha ang am m th phanh
thy, ung mu qun th nh th, chng t Trnh Cng Son
l mt con ngi ng cm, khng s ngc t Khng hiu
sao chnh quyn min Nam li cho anh ta t do sng tc
nhng bi ca lm mt tinh thn chin u nh th? iu ny
khin phi suy ngh ti trnh dn ch rt khc nhau gia
hai min Nam, Bc. Mt ch cho ngi ngh s c
t do ct ting ht ln nhng ni nim nh th, khng phi l
mt ch ti t. Xt chung th min Nam c mt mc
dn ch r rt. C gii tr thc ln dn chng ca min Nam
u bn chuyn chnh tr ci m, ph phn lnh o v ng
rt t nhin. min Bc th khng th. Min Bc l ci l
ca gio iu, ca chin tranh. Khng c ch cho mt Trnh
Cng Sn, iu d hiu. V th ti khng ngc nhin khi
nghe tin Dng Vn Minh ra lnh bung sng v
c nghe theo. V c l dn thm mt vi bao ni au
kh, cht chc. Ti cm n min Nam v sinh sn c
mt Dng Vn Minh, mt Trnh Cng Sn. Ngi nhc s
tr y gp phn vo gi pht thing ling bung sng, thi
bn git nhau y tht s l mt anh hng ca ho bnh,
228

chnh anh ta nu gng can m cho Trn c Tho ny!

Chi tic rng ngi cn b s quan ca b i c H, khi
tin vo dinh c Lp gp Dng Vn Minh, th c thi
th bo rt ng tic Ring ti th th tht l ti rt cm
n ci lnh bung sng y. V n gii thot c hng vn
thanh nin min Bc ra khi rng ni y bom n v mui,
mng V n cu hng vn thanh nin vi s phn sinh
bc, t nam! Vy m cch mng c chnh sch mit th,
ngi s quan b i y c cch hnh x th b qu km
ci vi mt lnh o chnh quyn min Nam nh th!
- Bc ni km ci l nh th no?
- Ti v cch mng ha vi nhn dn, ha vi anh
em khng chin min Nam, ha vi quc t l s gii quyt
chin tranh bng chnh sch dn ch ho bnh, ho gii, ho
hp dn tc sau khi c ngng bn. S tn trng nhng
cam kt, tip theo vic chnh quyn Vit Nam Cng Ho ra
lnh bung sng, th sau ng l phi c nghi l k kt h
quc k VNCH, ko quc k Cng Ho Min Nam Vit Nam
ln, ri l bn giao chnh quyn cho ngi ca chnh ph
lm thi Cng Ho Min Nam Vit Nam ng theo nhng
cam kt c ghi trong hip nh ho bnh Paris Nh vy th
nc ta trnh c ci cnh tip thu th bo, trnh c
mi nm ci to tn nhn x hi min Nam, trnh c s
nh la anh em khng chin min Nam Vi chnh sch
ngay thng, khng tr th theo tinh thn ho gii, ho hp
dn tc th nc ta trnh c thm cnh thuyn nhn,
trnh c mi nm ci to qu tn nhn min Nam,
lm t nc kit qu, ri cui cng sau ny phi ly
229

van M b cm vn, phi bi b hon ton nn kinh t x hi

ph ngha, chp nhn nn kinh t th trng ca ch ngha
t bn, nh ang thy! Tic thay trong giy pht pht lch
s v cng thing ling trng i, chnh thc chm dt cuc
chin tranh huynh ny, th ngi s quan b i c H
y c ng x km ci hung hng qut nt, nhc m c
ban nh o chnh quyn min nm, gi Dng Vn Minh
l my v bt c nhm phi ng ci u, ch khng cho
ngi nhn ci lnh nhc nh l phi u hng v iu
kin. S nhc m ny, vi chnh sch t ci to lm
cho nhiu cng vin chc s quan v binh lnh min Nam n
nay vn cha ngui hn, th khng i tri chung vi Vit
cng, vi c sao vng! V h cn th c Dng Vn
Minh v chu ci u lnh nhc. C l bit trc nh vy,
nn mt s tng t qun i min Nam t st ch khng
chu u hng cch mng! Vic k thng trn nhc m k bi
trn l vic lm tm thng qu d, nhng k thng trn m
bit chinh phc lng tn knh ca k hi trn bng tm lng
qung i, bng trnh tr tu m nt vn minh vn ho
th l mt vic lm rt kh. Trng hp nc c thng
nht sau khi ch x hi ch ngha ng c sp , m
khng c cnh nhc m, tr th, ci to nh ta m ri
cn cho php nhiu nh chnh tr cng sn ca ng c c
c trng dng, c ngi tr thnh lnh o ca nc
c t do thng nht Hin tng sng ngi ny xy ra
l do dn tc c c trnh dn ch, c vn tr tu v vn
minh vn ho cao ch khng km ci nh ta. Trong trng
hp nc ta, vic ng x th b nh vy ng vo giy pht
230

chin tranh chm dt nh th, lm cho s tuyn truyn

chnh sch i nhn, i ngha ho gii, ho hp dn tc
bng nhin t n t co n l mt qu k nh la k th
bung sng, ch khng phi l mt s dn xp nhn bn cao
thng gia anh em trong mt nh. My anh em cch mng
min Nam cn than phin vi ti v vic c nhng b i
min Bc, khi tip qun Si Gn, nhc m dn chng v
ti n mc l lng, bt h phi co sn mng tay, bt ct
qun ng loa Ri li cn cnh tr th c ngi cht
bng cch p ph ngha trang ca ch ngu na! Thi
y tht l th l qu trn. Th tht, khi nghe tin Dng
Vn Minh ra lnh bung sng th ti v cng vui mng v
bit n. Nu ng ta quyt tm t th nh mt s tng lnh
ngu ch trng, th chin tranh cn ko di v c lit hn
na. Trn nh Si Gn s to thm cnh nt vi sng
mu, ni xng ch khng c cnh m thm m vo dinh
c Lp d dng p nh vy. Chnh v nhng hnh ng
th bo ca k chin thng nh th m i thng ma xun
mi ch thng nht c lnh th ch n khng thng nht
c dn tc Trong ci i thng kt thc chin tranh m
gim c phn hao tn xng mu, th cng phi k cng
ca k ra lnh v c nhng k chu bung sng ch. Ti
sao li tr th th bo nh th? Ti ni ci s km ci l nh
th. Sau ny, cc nh s hc phi phn tch cho cng bng
ci ngha tt p ca ci lnh bung sng y. Chng l phi
ln n, s nhc s bung sng dn tc bt mu?
- y l ln u tin ti nghe thy mt ngi cng sn
nh bc m li c nhn nh l i nh vy. Khng it ngi
231

min Nam kt ti Trnh Cng Sn l k m sau lng

chin s, v ln n Dng Vn Minh l k hn nht v
ra lnh bung sng to ra s u hng nhc nh nh
th
- Cung d hiu ti sao li c thi kt ti nh vy. Bi
mi ngi chin s khi cm sng ra trn l vi nim tin vo
chnh ngha ca mnh. Nhng phi suy ngh cho tht thu
o thy tm mc li hi. Nh trng hp Nht hong
Hirohito, khi ra lnh cho binh lnh Nht bung sng Lnh
l do thng dn. Tnh thn v s o bt khut ca dn
Nht cao l th, vy m vua nc Nht chp nhn s nhc
nh u hng. V dn Nht khng ln n Nht hong. H
cn tip tc bit n v knh trng vua Nht cho ti ngy nay.
Cn M l k chin thng, cng khng h ln n Nht hong
l k ch trng chin tranh bnh trng quc, M
cng vn knh trng Nht hong v ci lnh bung sng y,
vn knh trng dn tc Nht v chu bung sng ng
bun l trong giai on lch s chin tranh v ho bnh, c
hai min ca mt t nc tng hnh din vi ngn nm vn
hin, m xy ra qu nhiu hnh ng c c, cn bt
xng, nn khng th c c s knh trng ln nhau Bi
kch ca t nc v dn tc ta hin nay l do trong chnh tr,
trong x hi vn c qu nhiu iu bt xng.
- Trng hp nc ta th rt khc. y tht s l mt
cuc chin tranh huynh , v cung tn thc h gia hai
phe quc cng, mt mt, mt cn M sau lng mi bn li
l s chi phi, ca hai khi th lc quc t. Bc ngh th c
l l cha thy ht s di hi v phn bit thc h
232

- y khng phi l nhng ngh ca ti. M y chnh

l nhng nhn nh ca mt s anh em cch mng min Nam.
H ph phn chnh sch ci to x hi, h cho ti bit
xy nhiu iu nhc nhi, khi qun cch mng, gii phng
vo tip thu Si Gn v min Nam. n ni sau lm
cho min Nam lm vo cnh i kh ko di c chc nm
My anh em khng chin y th sau ny u b gt ra bn l
chnh tr. Tht l ng bun. H cht vn ti, h ch trch
tr thc min Bc, c y nh chng ti phi chu trch nhim
v tt c nhng sai tri xy ra trong ch . Bit ti l nh
trit hc, nn h trch mc ti, h bt b:
- Bo rng ng khng bao gi sai lm l ni bin
chng duy tm. Ni t tng cch mng l duy nht ng
l ngu bin, l gian di trong l lun. Ti sao mt ngi c
trnh l lun nh ng ch m li chp nhn, tnh trng
ph bin ngu bin l lun ti t nh th!
- Ti phi gii thch cho h hiu s tht rng ti
chp nhn tnh trng sai tri y l v ti s, l v chng ti
hn. Trc nhng ni au ca dn, m tr thc chng ti
H Ni im lng, c nhng ng x ng lo vi sai lm
v ti c nh th y! Ti ha s c ngy phi thng thn
cp ti nhng khc mc v cng tai hi nh vy. Ti ng
l nu khng tho g ht nhng khong ti, nhng khc
mc ca lch s ng i, th khng th no nng cao c
dn tr, khng th no ho gii c tnh trng ngu tn ang
tip tc nhn chm ch ny vo vng ly thi nt, x hi
ngy cng hn lon, con ngi ngy cng suy i v tinh
thn, cng sa o v mt lun thng, o c, trt t k
233

cng
- Nhng lm sao m gii quyt c nhng vn phc
tp y?
- Tt c nhng vn y pht xut t tnh trng vn c
bt cng trong i ngho, m li phi gnh vc chin tranh
ko di, trong khi chnh sch th y p mu m, l lun
th gian xo ngu bin. T nhng ng x lt lng ca chnh
quyn, ca gung my tuyn truyn nng tnh gio iu, va
ngu tn, va cung tn Tt c u bt ngun t ci thc
h hung hng u tranh giai cp: nhu cu u tranh sinh
ra mun vn ti c, gieo rc hn th, pht trin bo lc,
cha r dn tc rt l nng n v tai hi. Khng a ra nh
sng nhng sai tri y phn tch, l gii, thanh ton
chng th dn tc cn b chia r lu di, x hi s ngy cng
b tc, chnh quyn ngy cng ung thi.
Sau bc Tho cn gii thch thm rng chnh nhng
trn tr, nhng nh hng tch cc ca nhng ngy u c
vo sng Si Gn, a bc ti s chn la mt thi
dt khot, phi c mt phng hng nghin cu mi tht
s ci m v khch quan, xuyn sut bc Tho nhn nhn
cuc sng mi Si Gn gip cho cng cuc nghin cu
sau ny ca bc c mt mc tiu phn bin r rt, mt hng
nhn bn, tin b vng chc. Nh vy m tm hn thy hng
khi, u c thm minh mn!
Ri bc Tho gii thch tip:
- S tip cn thc ti y mu thun trong x hi mi
lm cho u c ti thc tnh. Trng thi tinh thn hng
phn nh th l nh s thi thc ca my anh em khng
234

chin v tr thc min Nam. V ti c mi vo tham quan

lc Si Gn c hon ton gii phng v ang hm
h tin hnh ci to mang tnh x hi ch ngha, qua nhng
bc chp chng ca thi k i mi. Vic y tuy phc
tp nhng phong ph, y nhng hin tng c ngha su
sc, vi nhng h qu lu i
- M vic ti c php vo Si Gn cng l o my
ng ch min Nam thu xp. Cu chuyn l nh th ny: mt
hm, rt bt ng, Trn Vn Giu li t min Nam ra, ti gp
ti v tha thit ngh:
- Anh nn vo Nam m sng, trong y khng kh m
p d th hn v c sn mi th c li cho sc khe v
cng vic lm nghin cu cng d hn. Ch ngoi bc ny,
khng kh canh chng ngt ngt kh th qu. Lm nghin
cu chnh tr v trit hc sao c!
- Nhng ti khng c t do chn ni . Ti thy by
gi H Ni, ai cng t ra ho hc mun v Nam c
hng thnh qu chin thng. Nghe ni trong y con ngi
v x hi c v phng khong hn, ti cng mun i theo h.
Nhng b kim sot, canh chng nh th ny th ti lm sao
v trong y c!
- Ti s vn ng mi anh vo tham quan v chi
vi chng ti mt vi thng. Mt khi vo ri th mun li
cng d thi. trong Nam anh c quen ai khng?
- C l ti ch quen bit c mt ngi l Sng Trng,
hnh nh ang lm vic g Si Gn. ng ch y t
trc y vn l ngi c Trung ng trao nhim v
trc tip cai qun ti.
235

- Th th th tt qu. Tay y ang Si Gn, va trng t

Tp Ch Cng Sn, va ch o ton b cng tc t tng
trong Nam ng ch y c th vit th mi anh vo trong
y tham quan. Nu khng th ti ti s gi th mi anh
anh xin giy di chuyn. Nht l lc ny, ang c nhng sc
p ca cc gia nh cn b i phi ni rng vic i li gia
hai min Nam - Bc cho d dng hn.
Nhn c th mi ca thnh u Si Gn, Tho lm n
xin giy di chuyn vo thm Si Gn trong ba thng. n
ny c gi cho thnh u H Ni, ri n c chuyn qua
cc bo v. Cc bo v chuyn qua Trung ng ng vi
li ghi km: ng ch Tho t lu vn do U ban Trung
ng qun l. Ti y, l n li c gi vo Si Gn cho
ng ch Sng Trng l ngi c lnh o u thc
nhim v qun l ng ch Tho ngay t lc u. Nhn
c l n, Sng Trng t vit tay vo mt t giy, ri k
tn v ng con du vung ca Trung ng ng. Li
l ghi trong t giy nh nh km l n y, nh sau: Nn
chp thun cho i, v hin nay i tng ny H Ni ang
tr thnh ni thu ht v tp trung nhiu thnh phn phc tp
rt quy ph. Di my ch phc tp rt quy ph c
gch di bng bt !
Thng ba, 1987, Tho c php vo thm Si Gn v
c thnh u cho tr ng ti khch sn Bn Ngh, l mt
khch sn thuc loi bnh dn dnh cho cn b cp thp. Tuy
vy, gii tr thc cng nh thnh u Si Gn dnh cho
Tho mt s tip n thn tnh:
- ng ch c sinh hot thoi mi, y khng c s
236

kim sot gt gao nh H Ni u. Cn v mt vt cht th

Thnh u s cp dng chu o! Mong rng ri y, ng
cb s c cng hin ng gp vo sinh hot t tng vi anh
em tr thc trong ny.
S khuyn khch v gip y l mt thc bch i vi
Tho; phi lm mt ci g mi m p li lng tt ca anh
em min Nam, phi p ng kht vng ca tr thc Si Gn,
phi ra mt phng hng l lun mi, khng gio iu,
khng ngu bin! c gi hng bi mi trng phng
khong ca min Nam, Tho vit mt hi, ch trong mi
ngy mt tp sch nh. y l mt th trch on t nhng
phc tho ca cun sch ln sn c trong u. on ny
ph hp vi nh cu ca tnh hnh. V n nu ra sai lm c
bn ca cch mng l li sng bi lnh o v li l lun
ngu bin x cng, khng chu nhn nhn nhng gi tr sn
c trong bn sc, bn nng ca con ngi ni chung, khng
chu coi con ngi l trng tm, l cu cnh ca mi l lun,
mi chnh sch. Chnh li l lun x cng gio iu, coi con
ngi ch l dng c ny, a ti b tc t tng. V
b qun con ngi l cu cnh. y l nguyn nhn su xa,
khin t khi Lin X cho ti ch Khme b ph
phn nng n, n phi lung lay, v sp
Kt qu ca s ra mt tp sch nh vi nhan Con
ngi v ch ngha l lun khng c con ngi tht l bt
ng. y l mt mc sinh hot t tng c ngha quan
trng trong cuc i nghin cu trit hc ca Tho t khi
v mrc. y l ln u tin mt tp sch mang tnh l lun,
trit hc khng chu s chi phi ca ng, c php
237

cng khai xut bn ti Vit Nam. M tc gi ca n li l

Trn c Tho, mt nn nhn, mt ti nhn trong v Nhn
Vn - Giai Phm! Tp sch nh ny ra i ng vo lc
mi ngi ang no nc bn lun v mt xu hng i hi
phi thay i c v t duy ln ng li chnh sch. l
i hi phi c chnh sch tht s l mi v ci m cho hp
vi thi i, o chnh Vit Nam ch ng! Cun sch c
tr thc min Nam nh gi l mt vn bn phn bc gio
iu, chng t nn sng bi c nhn ca thi ng bao cp,
ng thng tr!
Bc Tho, khi ni v tnh trng lng tng trong l lun
siu hnh mt cch v thc m chnh bc cng phm
phi, v bc nhn mnh rng iu ny c nu ra rt r
trong cun sch y. Ri bc gii thch:
- Tuy nhin trong ti ch mi xt vn mt kha
cnh hn ch, cha y s phn tch l lun ti tn cng. Khi
nu ra nhng mu thun trong l lun ca Althusser ca Mao
v ri c ca Pol Pot th ti ch kt lun l nhng l lun y
u c mu thun, u l sai lch. Thc ra th ngy nay ti
c th y s phn tch i xa hn na, thy nhng mu
thun, sai lch y u xut pht t cng mt gc gc l t
tng Mc-Lenin! Bn v tnh li thi ca t tng y th
c. Nhng phn tch, chng minh bng l lun bin chng
rng t tng y gi ra, a lm ny sinh nhng chnh
sch y mu thun v c c th y l mt iu mi m
v to bo. Trong tiu lun nu trn, ti cp ti vn
con ngi b b qun, ct ch mun bo v mt s gi tr
sn c trong cn ngi ni chung, nn b quy oan l c
238

xu hng th ch chng ng, ph cch mng! V ri b

y ra khi hng ng nhn dn! S sai lch y pht xut t
l lun hnh thc mt chiu, khng bin chng. y l mt
vn thng xy ra khi ng cng sn trong v th cm
quyn. y l thi ca quyn v mt t tng. V vn
ny lun lun l mt vn rt thi s cn phi gii quyt
mt ng cng sn cm quyn khng b giam hm, th ng
dm chn ti ch trong tnh trng gio iu, bo th v b
tc. V cch gii quyt thot ra khi b tc, th ng y
l phi vn dng l lun t nng c hai mt va bin chng,
va hnh thc. Vi mt l-gch va hnh thc, va bin
chng mi m nh vy, th s c th thng nht c l lun
vi hnh ng, l thuyt vi thc ti, chnh sch vi s tht.
Lm cch mng l phi tn trng c hai mt ca s tht, va
bin chng, va hnh thc. Nh vy mi khng cn s s
phn bin ca s tht.
Tuy vi mt s phn tch cn hn ch, m khng ng
mt tp bin kho nh, c vit ra t mt gi hng ca my
ngi bn mi, m n c n nhn nh mt bng hoa
l m nhng tr thc ang b c ch v mt t duy, mong
i t lu.
Cun sch c xut bn d dng v t kt qu tt. Ch
trong ba thng, ngi ta phi cho ti bn v c gi tm
mua qu ng, m sch khng cn bn.
V c nhng li bnh bn vui mng qu trn, coi tp sch
ny nh l mt s bng pht ca mt tm thc b dn nn
ang mun vng dy. D lun coi l li t co, gn nh
cng khai, ngun gc ca mt ch c qu nhiu th
239

on km kp, bt p con ngi phi sng bi hc thuyt,

sng bi lnh o v c phi bng bt s tht, phi di tr
ngu bin trong l lun cng c a v v chy ti!
Trc nhng li bnh bn bc ng nh th, Tho lo ngi
v thy c th gp phn ng nguy him, nn c sa li
cun sch trc khi cho ti bn, bng cch a chng m
u, ni v t nn quy oan, t nn sng bi, vo bn trong,
thnh chng tm cui cun sch, cho n bt va chm vo
s kiu cng, t i ca my ng bo hong hn vua, ca
my ng quan cch mng trong cc ban cc tuyn gio,
bo v v tuyn hun, t tng Trung ng Ri
phn cui th tng thm vi trang ni v hin tng gio iu
cc oan ca ch Pol Pot.
Nhng kt cho thnh u Si gn l c lnh t H Ni,
yu cu thu hi cun sch v t nay cm ph bin n. Ch
cho vi tun qua i, thnh u bo co ra H Ni rng Rt
tic khng thi hnh lnh thu hi c, v cun sch, c ln
ti bn, nay bn ht ra ngoi!
Nh ln ti bn ny vi s lng in ra nhiu hn nn
d mua hn. Hu qu l s tr thc ti lui khch sn Bn
Ngh tip xc vi Tho tr nn tp np. Cng an khu vc
khch sn c lnh phi nhp cuc bng cch lp danh sch
nhng ai hay ti thm tc gi cun sch y. Nhng s ngi
ti thm Tho c tng vt ln khi c tin cun sch b cm.
chm dt s chiu c qu l liu ca gii tr thc v gii
cu khng chin ca min Nam, thnh u ra lnh thay i
ch ca Tho.
Nhng ngi bn mi thng a ti bn chuyn chnh
240

tr vi Tho b ct hng khi ti khch sn Bn Ngh th

c nhn vin khch sn tr li:
- ng ch y tr v H Ni ri!
S tht l Tho c cp cho mt cn nh nh ng
Thm ch khng phi l b a v li H Ni.
Nhng ri ngi ta cng khm ph ra a ch mi ca
Tho. Ln ny th c nhiu tr thc ca ch c ti lm
quen vi Tho.
Trong cn st chy theo xu th i mi y l c mt
phong tro bung ra lm kinh t chui ca cc ng vin.
V mt hm, Tho bng phi chng kin mt s tht tn
nhn v cng au n. ang lc ro bc trn mt hm gn
ng C Bc, cch ni ca Tho chng nm chc mt, th
thy my ngi qua ng cn li v ni:
- ng i qu y, c thng thng binh n ang xin u
y! Quay li i! N hung d lm y!
Tho cht d, tnh quay li v cha hiu c chuyn g
nguy him pha trc. Nhng nhn k pha trc mt, tuy
hi xa, l mt hnh dng kh quen: ai nh l Long! ng l
Long, ngi b i tr li xe qun s, a Tho t Nam
Ninh v Vit Nam. V sau tr nn thn thit ATK, Long
thng gi Tho bng b Tho! Nay th Long n mc li
thi, vc dng tiu tu, tay cm mt ci ng tim (chch),
ang i ti vi nt mt hung d.
Tho gi ln:
- Long! Long! Tho y!
Long git minh ngng li, tnh quay u chy, nhng
Tho chy li qu gn! Long va vt vi ci ng chch
241

xung t th Tho ti m chm ly Long:

- Lm sao m xanh xao, vng vt th ny, h Long? Lm
sao m ra nng ni ny?
Long m ly Tho v o khc:
- B Tho i! i con tn ri! Con b st rt mn tnh
qu nng, nn b cho r ng trong ny! Sng tng qun
qu nn ti lnh r ng nh con phi i n xin! Hu! Hu! Hu!
Tho cng khng cm c nc mt, ko Long v nh
ngay gn , Tho ni:
- Thi by gi gp nhau y th li y. Ti cng ch
sng c mt mnh, nhng c thnh u Si Gn chu cp
nn cng sng. By gi Long c coi ti nh ch a ca
Long, c coi cn nh b nh ny l ca Long, ca chng ta
nh!
Long ly li bnh tnh, va k l va khc xt xt, v
cnh kh ca m thng bnh binh b r ng Ri ly tay
o rch lau mt, ngi im lng hi lu, bng ng dy, li gn
Tho. Tho lc li trong ti qun c my chc ng a c
cho Long:
- y c cht ny biu Long cm ly m tiu
Long cm thy ti thn, xu h qu nn gt i v ni:
- B Tho i, m au nh th ny th c gi ly m sng,
con xoay s c m! Thi by gi bit nh ri lc khc con
s tr li thm b!
Ni ri bc vi ra ngoi, chy thng mt mch nh s
b Tho ui theo!
Tho bc ra ngoi, nhn theo, th Long chy qu
xa. Bc tr vo, Tho cng m mt ngi khc, ming lm
242

bm:
- Ti sao li c th c nng ni ny? Ti sao? Ti sao?
C nhng ngy sau , cng khng thy Long tr li.
Tho c nh ngi mt tinh thn, c lm bm ni mt minh.
Cng may l sau c nhiu ngi xa l ti thm bn
chuyn tnh hnh t nc, khin Tho phi bu tm vo
nhng suy ngh khc.
Ti vi Tho gi y, l cnh khng chin c ca min
Nam, tng b gt ra bn l chnh trng ngay sau ngy chin
thng. Gii ny bao gm hai thnh phn: thnh phn c uy
th vn chng, vn ho, c bng cp, c dng nh
trang tr trong Phong tro ho bnh, ho gii dn tc v trong
Mt trn Dn tc Gii phng Min Nam, nay th h ln ting
ph bnh ng mt cch ngm ngi cay ng v b lm vo
cnh vt chanh b v. Cn thnh phn ng vin, gc
min Nam chnh cng, thuc lc lng v trang, tng trc
tip ng gp xng mu cho s nghip thng nht, th nay
phn n ra mt, phn khng chnh sch phn bi anh em,
ng ch min Nam ca ng.
C hai thnh phn ny tm thy Tho mt nh phn tch
tnh hnh chnh tr sc bn, vi nhng d bo kh tn. Nhng
g Tho ph phn v lo ngi, th ri n c tip tc xy ra,
rt r nt, tht bi t, tht kinh hong.
Tho gii thch v nhn mnh:
- phc hi sn xut, sau nhng t ci to x hi ch
ngha nn kinh t min Nam tht bi, a t nc ti
tnh trng kit qu hon ton, nn nay nh phi ng theo
khi t bn, phi da vo vn t bn nc ngoi, pht
243

trin theo hng kinh t th trng. Do vy m trc tin

l phi ph b nhng nt tht c trong kinh t x hi ch
ngha. Ci ang c v ng t ho l mt cuc cch mng
mi v mt chnh tr v x hi. Ci th nh ng hnh din
l c mt t nc thin nhin, cn y ti nguyn cha khai
thc. Nay ng trc xu hng i mi kinh t, ng theo
khi t bn, th nn tng chnh sch cch mng kiu c phi
dp b hon ton. Nhng nay ta ang ng trc nguy c
thin nhin ang b tn ph, v nhng pht trin qu trn
qu ba bi!
Gii khng chin c ca min Nam hi Tho:
- Anh nhn nh ra sao v tng lai ca nhng ngi
khng chin c nh chng ti?
- D nhin l ngi ta v s dt khot dp cc anh qua
bn l, v nay s khng cn l thi k cch mng na, m l
thi k i mi vi khu hiu chnh thc i mi hay l
cht! Nay l phi thay i, bi b mt s iu kin ng
v ch tr li c, sau khi c bn tht bi v b tc
c v chnh tr ln kinh t trong giai on kiu binh u tr,
hung hng tha thng tin ln ch Cng ho X hi ch
ngha! T sau 1976 cho ti 1985, tc l nay ta phi
au n dt khot b ht cc nguyn tc qun l x hi ch
ngha qu li thi, theo mt lp trng mi, phng php
mi, l ng hn theo khi kinh t t bn, l ni duy nht c
d tim lc gip t nc ta ng dy. V do vy, cc anh l
ngi ca thi c, nn nay b y ra bn l!
- Th th chnh sch i mi ny l tt hay xu?
Tho li phi gii thch thm:
244

- i mi trc ht l s th nhn mt s chnh sch

c v kinh t sn xut v t chc x hi l sai tri, nay phi
dt khot dp b. Nh vy l mt iu tt, v n hp vi thc
ti thy c rt r min Nam ny. V d b tri tay, dn
min Nam vn c sn xut chui sng cn. Nay ch c ci
tri cho dn c bung ra t do sn xut th mi thot khi
cuc khng hong v qu i kh, thiu thn ny. Nhng do
iu kin kit qu v vn ling v v chuyn mn k thut,
nn i mi i phi hon ton da vo khi t bn ng
u l M. V khi x hi ch ngha nay hon ton kit
qu, b b tc c v kinh t; ln chnh tr. Ch cn li thot l
da hn vo khi t bn, chc chn l s sm thoi ra khi
ngho nn, tt hu v kinh t. V mt khi t bn n vn
vo, th n s t xy dng v pht trin c s sn xut hng
ho, c s du lch phc v cho th gii t bn. Kt qu
s thy ngay trc mt: dn c cng n vic lm, s c hng
ho tiu dng v xut khu, du lch s pht trin nn
kinh t s t li nhun nhanh v cao. Du khch v vn khi
t bn s trn vo nh nc, lm cho x hi s phi lt xc
phc v nhng th lc c d tin bc ca khi t bn
Tm li l i mi nh vy, t nc s tr thnh mt
mt xch kinh t ca khi t bn. Nhng i vi t bn, tc l
i vi ng -la M, m khng c t do dn ch, th ch c
ng lm y t cho n thi. Bi ch c sc mnh ca t do
dn ch, tc l khi dn c quyn phn i, c quyn o thi,
bng l phiu, mt chnh quyn thi nt b dn chn ght,
th mi cn li c nhng bc pht trin ph phch qu
trn do sc p ca ng vn t bn! Cn ta v khng c
245

t do dn ch, nn bn t bn s cu kt, mua chuc chuyn

chnh, lng on, thao tng kinh t. Do vy, trong thc
t, v thiu vng dn ch, nn Vit Nam sm mun th s tr
thnh mt thuc a kiu mi ca khi t bn. Nhng ai
nm trong s vn hnh ca nn kinh t t bn ny s giu ln
nhanh chng, v ch ngha t bn c nguyn tc v b cho
bo, ri mi vt sa. Tham nhng s l con b c v bo
rt nhanh! Cc anh tuy b loi ra khi chnh quyn, nhng
nay phi thc v mt ngha v mi; l cng vi nhn
dn, cc anh phi ng ra ngn cn nhng bc pht trin
qu trn ca mt chnh quyn nhm mt chy theo ng
-la M, o th lc t bn man r git giy. Chnh sch i
mi ny ch l mt th xt li v kinh t, sau tht bi v mt
ny. i mi thc ra ch l v mt sn xut kinh t, cn v
mt chnh tr, th vn dng khun php c, nhng vn hnh
theo mt cch ch trng ti ng tin, ti li nhun y l
thi k bng pht ca tham nhng v l mt th bnh mi,
v mi nhng trong vn l th ru c! Tc l trong chnh
tr th vn l cai tr c on theo kiu x hi ch ngha,
nhng v mt kinh t th bung th cho t bn nc ngoi
tung honh, lng on. V t bn nc ngoi s l ngun lc
chnh gip ng v ch sng cn
Khi t bn pht trin, ngi ta nhn ra l khng cn s
b chia thiu cng bng, m ch s mi ngi khng c tin
d d m mua! Mun vy th phi c sc sn xut v
nhp khu hng ho n mc d tha! y l mt nguy c
cho t bn man r o su vc thm chia cch giu v
ngho trong x hi, a sn xut v th trng vo chu k
246

lun qun: sau pht trin thnh vng gi to hng ho trn

y nhng dn khng c tin mua, tnh trng ny a ti nn
lm pht, ti nn suy thoi kinh t v hng ho m, sn xut
phi nh li, gy ra tht nghip ri sinh ra khng hong x
hi Nu khng ra mt chnh sch t ch, bo v ch
quyn, bo m mt s pht trin hi ho v ng b, bo v
gii lao ng, th nguy c lm pht, bi chi, tht nghip, bt
cng x hi, chnh lch giu ngho s ngy cng trm trng!
T bn th gii cng vn vo u t, th chng s cng
lm ch nn kinh t nc ta, chng cng ra sc thao tng
pht trin ba bi, th x hi cng mt trt t k cng, mi
trng thin nhin cng b tn ph gy mt cn bng sinh
thi t nc ta s tr thnh c xng sn xut, c s du
lch ca khi t bn. Dn tc ta s l k lm cng, lm
phc v chng Chng s ra lnh ph rng ny xy nh
my, ph bi bin kia lm khu du lch, ph rung ny lm
sn gn, ph khu nh kia xy sng bc, khu gii tr
Chng s bo ta cn rt nhiu th phn vinh gi to chy
theo nhu cu gi to nh in ht nhn, nh xe la cao tc,
nh khch sn nm sao ngha l ta phi cn tt c nhng
nhu cu gi phc v thnh phn giu c nh thng thy
trong khi t bn. Nhng ni pht trin honh trng, lng
ly, th dn ngho s b ui i, b cm lui ti . y s l
ch ca bn nh giu, ch khng cn g l x hi ch
ngha ca giai cp cng nng na!
Bn t bn s khng bao gi bit ngng tham lam. Mi
s pht trin u s b y ti mc qu trn: xy ct th
phi xy ct nhiu hn na. nhiu hng ho th s phi
247

sn xut thm nhiu v a dng hn na. cnh tranh th

khng khoan nhng. V mt khi vn t bn vo, kinh
t t bn bao trm, li nhun tng vt, th bn t bn s
i phi m ca rng hn; phi sa li lut l chiu theo
yu cu ca chng mt cch trit hn, lng hnh hn.
Nn kinh t quc gia s b cun ht vo nhng chu k khng
hong lin tip, c tng ri gim, gim ri li tng. Lc kinh
t tng trng th bn nh giu hng li. Khi kinh t gim
th chng s sa thi cng nhn. Chung quy l giai cp cng
nng s lun lun b thit thi, v l gii phi tr gi cho
nhng cuc khng hong.
Nguy c kinh t thng xuyn b lng on cng s
nng n hn. Mt nn kinh t da trn vn nc ngoi v
th trng nc ngoi th ng nhin t nc ta l con b
ang c v bo, ang b vt sa, ngha l cng pht trin
nh th, dn lao ng cng b bc lt, thin nhin cng b
tn ph nhiu hn. Ch quyn ca ta s teo i! Hng u
tranh ti y ca tr thc cc anh l s phi ra sc chng li
mt chnh quyn tham nhng vi nhng bc pht trin v
t chc v qu trn y. Pht trin qu trn y, ngoi s tn
ph cn bng sinh thi ca thin nhin, n cn l nguy c ph
hoi mi truyn thng, mi ngha v, lm mt bn sc dn
tc, c bn l s mt tinh thn t chNu khng bo v ch
quyn, chng s pht trin qu trn th dn ta s sng nh k
lm mn cho ngoi bang v phi sng nh trn chnh t
nc ca mnh! V lc cc khu ch xut ln, cc khu du
lch sang trng, cc h thng cng ngh tin tin, hin i l
do vn t bn nc ngoi v tham nhng lm ch, s u tin
248

phc v cho tham nhng v th gii i t bn! Cc anh nn

nu vn lut l bo m cc ngha, v phc v dn chng,
bo v dn lao ng.
- Gi y l nhng vn bo v ch quyn ca quc
gia, i thm quyn li cho cng nhn trong cc x nghip do
nc ngoi thao tng, i kim sot, bng mt o lut,
minh bch ho s phn chia li nhun kinh t cho cng bng,
ngha l mt mc li nhun quan trng dnh cho phc li
ca nhn dn lao ng, cho nhng ai ang sng trong mt
x hi t bn do ng tin chi phi, t ra l i cho c
mt nn gio dc v y t mang tnh ngha v, tc l c
min ph. Tht khng c s bt cng x hi no bng tnh
trng li nhun trong c nc tng ln vn vt, m dn m
au khng c tin i cha bnh! Con tr ang tui hc hnh
nhng khng c tin ng hc ph! So vi thi ch c
ca min Nam trc y th tht l mt s thua km rt xa!
Tht l v l v nhc nh, khi ta ni l gii phng min
Nam, m nay a min Nam ti tnh trng con ngi b n l
vo ng tin hn trc! Khng tin l m au khng thuc
men, khng tin l con em khng c hc hnh! Gii phng
min Nam l nh vy sao? S tht l min Bc mang ci
chuyn chnh, ci i ngho vo cho x hi min Nam! V
ri np sng vn minh vn ho ci m m no ca min Nam
trn ra gii phng ngc li min Bc, li min Bc ra
khi li sng h lu t tc t cng c ngoan c t ho
v thnh tch bng bt chnh tr, v hn ch tiu dng! Nay
th min Bc cng c bung ra t do lm n theo gng
min Nam. Nhng trong ci bung ra lm kinh t y, tham
249

nhng pht trin ti a, khng g ngn chn c!

- Th nn nay phi i kim sot tht cht ch cc ngun
li nhun n t tham nhng. Mi chi tiu dng vn cht,
nh xy nh ca qu khang trang, mua xe c ln, chi tiu xa
x v.v s phi b kim sot ngun gc hp php, s b n
thu tht cao b p vo s thit thi ca nhn dn lao
ng. Phi i truy gc hp php ca cc mn tin tiu xi
x x , cho bn tham nhng l mt, kim sot cc
ngun thu nhp gian ln ca chng, thu li ti sn tham
nhng dng n lm qu phc v phc li min ph cho nhn
dn. Phi tranh u i v bo m phn ln li nhun l
dnh cho phc li ca ton dn. Phi hon thnh c mt h
thng kim sot, cm cn, truy thu c tnh hi t tt c ti sn
c gc tham nhng. c bit l phi cho php thnh lp cng
on t do bo v cng nhn, phi i c t do bo ch
phanh phui bng ht v kp thi mi hnh vi tham nhng
qua, hin ti v trong tng lai. Phi chm dt cnh c
quyn cai tr v c quyn kinh t. V t bn m lm ch
nh nc, th n s lm ch mi ngi chng ta qua s cai
tr chuyn quyn! Tng lai ca chng ta ang lm nguy! V
nguy c trc mt l bao nhiu quyn dn ch ti thiu cn
thit ta s b xo b! u tin l phi i cho dn c t do
ng c v t do bu c trc tip bng l phiu ca dn. l
hng tranh u m chng ta phi theo ui c mt nn
c lp tht s; cho dn ta, bng l phiu t do, tht s
lm ch nc ta! C nh vy th khi t bn mi knh trng
ta, khng thao tng c ta v khng n l ho c ta.
Nghe bc Tho trnh by v h ho nh vy, nhiu tr thc
250

tr min Nam nay nh thm t tin nhn thy cn qu

nhiu cng vic phi lm. V c nhiu ngi v c nim tin
mnh m, nn vn tay o, ng dy nhn trch nhim
cng khai tranh u minh bch nh nhng nh dn ch,
v d mt s ngi b tr dp, giam gi, nhng h khng
cn s na!
Nhng l lun nh nhng li tin tri ca Tho chnh
phc c nhiu tr thc chng nhng ca min Nam, m
ca c nc!
V vy, cng an phng C Bc c lnh phi theo
di cht ch hn, phi lp h s l lch nhng ai lui ti vi
Tho. Cui cng Thnh u Si Gn nh phi bo co ln
Trung ng, v mt nguy c chnh tr ang hnh thnh, do
s ngi phc tp n gp Tho ngy cng ng! C lc
h ng li trong nh Tho! Bn bo co ny i vng vo ri
cng ti tay Sng Trng, vi li bo ng ca cc ban t
tng vn ho!
Ri mt hm, tri tuy nng nhng do cui nm nn khng
nng my, Sng Trng ti thm, lm Tho ngc nhin!
- lu qu khng gp anh, nn hm nay rnh ri, ti
ti thm anh. Sc khe ca anh ny th no? Sao trng
anh c v hi vng vt, bnh gan ca anh ra sao ri, c thuc
men y khng? nh c cn g khng?
- Cm n anh c lng ti thm ti! M sao hm nay
anh li ch ti sc kho ca ti vy? S tht l cha bao
gi ti cm thy khe nh lc ny. Nhng anh ti l c
chuyn g vy anh? Gia anh v ti, c l chng ta nn c
thng thn vi nhau i. C phi l ti c nhiu ngi l n
251

thm ti phi khng? Ti cng thy b mt thi gi vi h.

Nhng h l nhng ngi tm huyt ca min Nam, thy h
t ra rt trn tr v tnh hnh t nc nh ti, nn ti khng
th xua ui h.
- H trn tr v iu g? C phi h than th vi anh v
tnh trng cc cn b min Bc vo y qu ng nn
chim ch lm ca h khng?
- Khng phi vy. y l iu ln u tin ti c anh
cho bit c tnh trng . H ti vi ti l bn v hin
tng h ho trn lan ca cc cp cn b cch mng ca ta
trong ny. i khi h nu ra nhng cch thc lm giu, v
vt ca ci qu l liu ca cc cn b cp cao cng nh cp
thp, khp mi ni H dng quyn lc xin nh, cp nh
t cho h hng, gia nh, thm ch cho c bn b hay ngi
bn ngoi ng na, cu kt vi nhau, kinh doanh bt
hp php t ai rt trng trn. Xin nh ri th i hp thc
ho. Hp thc ho xong l mang bn cho t nhn, r xin i
i tnh khc, li xin cp nh v l do cha c. C nh vy,
con chu h b thuyn chuyn i nhiu tnh lm vic l cui
cng h giu ln qu nhanh. Cn xin t pht trin cng
nghip, nhng va c cp xong l b x nh ra nhng
li cho dn xy nh . C ni vng ven bin th nhm mt
cho php k gian lp bi p cho dn i chui di tn ra nc
ngoi: chng thu mi u ngi ra i nh vy l t nm ti
mi my cy vng! Anh th tnh coi t bao nhiu: nm
nay, c c my trm ngn ngi bng lng mua bi
c i chui an ton, v chng thu c hng my t
-la M, ti nghe h tnh ton m kinh hi qu. Hm n c
252

hai anh Trn Bch ng v Trn Vn Giu ti thm ti, hai

anh y than l ng v ch ta b tai ting nhiu l do
cnh t tng vn ho v cnh cng an: c hai cnh y u
quen thi vu khng, chp m, ch to bng chng gi, s
dng cn , ri toa dp vi to n to ra nhng n oan
nh tr thc v lm tin bn nh giu, bt ming gii tranh
u i cc quyn dn ch Nh nc m lm n thm lam,
y th on l liu nh th th cn g l chnh ngha, l cng
l na! Dn lm sao knh trng mt ng, mt nh nc
y th on v thi nt nh th! Hai anh y hi ti lm sao
chm dt tnh trng ny? Anh c bit g v nhng t nn y
khng?
- Ti bit ch! ui m cng phi thy ch! Nhng nay
t nn cn b bin cht trn lan ra u khp, dp ht khng
ni, m dp ht th s khng cn cn b m sai khin. Kh
khn, nan gii lm, ch khng d thanh ton u.
- Th anh c bit ti sao hin nay cnh vn ho t tng,
cnh cng an c t do thao tng, v t nn lm giu bt hp
php li trng trn v trn lan nh vy khng? Theo ti th
li l do chnh quyn c bng bt, khng dm cng khai
ho nhng v vic bt lng y ra trc nh sng d lun.
Nn bn chng c honh hnh nh l vn c bng ti che
giu, t ai bit n ti li ca chng. Nhng nhn dn thy
ht. Nu cho bo ch ca ta t do khui cc v y ra, th tham
nhng s phi chn tay. Trc sau g, mun thng ti n l
phi c t do bo ch! T do bo ch l nh sng soi ri
vo nhng ni c sai tri, ti li!
- Khng c! Khng c u! V c t do bo ch l s
253

lon ngay; Ti th ch s nhy vo li dng. Chng s quy

nt ch ta ngay. V ch no m chng c tham nhng.
Chng n s dng t do bo ch y mnh din bin ho
bnh l ta s sp y nh Lin X trc y thi. Ci g
ch, t do bo ch l tuyt i khng th c u.
- Ti: thy s sp Lin X l khng phi do c t do
bo ch. V lc phn ln bo ch khp ni vn trong
tay ng c m! S sp y c nguyn nhn ni ti,
n ti t ni b hoang mang, ri lon trong ng. T
nhng sai lm chng cht, tch lu t lu
- Thi anh ng bn tm v nhng chuyn chnh tr phc
tp y. N kh gii thch lm! V c l l khng th gii thch
c, ta nn tm gt n qua mt bn.
- Vy s tht l anh ti thm ti hm nay c mc ch
g?
- ng nh anh d on, ti ti anh vi mt mc ch
r rt, c suy ngh rt k. Ti ti l ngh vi anh
mt gii php c li cho anh v mi mt. Ti yu cu anh
khng tr li ti ngay, m c suy ngh cho tht k ri hy
tr li.
- ngh g m gh gm th?
- Ti ngh anh nn tr qua Php ngh ngi, tm thuc
men cha bnh cho tht khe ri sau li v y. Lc chng
ta s tnh vi nhau mt s cng tc trit v lu di. V ti
y s l thi k t nc ta phi lt xc thnh mt con
rng ca chu , t ra cng c th snh vi i Hn hay i
Loan! Anh c suy ngh cho tht k i, ti bit ri th no
anh cng hiu ht ti, chp thun ngh ny. Bi v
254

nu anh li Si Gn hay tr v li H Ni, th ri cng ch

l ph phm thi gian ca anh thi. Nu anh ra i th s nh
i bng bay tr li vng tri cao, n s c th thy v lm
c nhiu chuyn phi thng, khc vi lc n b nht trong
chung, cho d ci chung y tt p n u, nhng l vn
phi sng chung vi n g.
- Tht l mt ngh qu bt ng i vi ti. Nh anh
bit, trong thi gian k t khi tr v nc ti nay, c vi
ln ti c mi cng phi on ca ta i tham quan nc
ngoi, v c ln chnh ngi trong on ngh ti c
m thm li nc ngoi m tip tc nghin cu y nh
hi cn sinh hot Paris, nhng ti dt khot t chi. V
ti ngh Tho ngy nay y nh mt cy tng t Vit, n ch
c th mc v pht trin cho ng l cy tng khi n c
trng t Vit m thi. ni khc n c th mc xanh
hn, xum xu hn, nhng n s khng cn c vc dng
ca mt cy tng nc Vit! By gi anh tnh bng n i
trng ni khc ?
- Khng! Ti ngh by gi cy tng y tng trng
, d trng u, th n s vn c bn cht, vc dng,
bng mt ca cy tng. Ngi nh anh m cng s cy tng
tr thnh cy g tp ni khc sao? Anh c ngh cho tht k
i ri s tr li ti. Anh cha chn cnh phng hong phi
sng chung vi n g ? Thi ti v v ch cu tr li c
suy ngh ca anh.
- Anh khng cn phi ch! Ti tr li thng vi anh l
ti khng cn i u c! Anh phi hiu rng khi tr v t
nc ny l ti bng bt mang mt gic m huy hong,
255

mt k vng v i l v mang tim c ra xy dng mt m

hnh cch mng m loi ngi mong i! Nhng khi tr v
qu hng ri, th gic m y, k vng y b thc ti ch
p cho v tan tnh; Ri mi sau, qua nhng tri nghim
vt v, ti mi ng dy c, nh nh ra cho mnh mt
ngha v thit thc hn; nh tm ra mt k vng chc
chn s thnh tu, l s gp lm cho cuc cch mng ny
c tnh nhn bn, nhn o hn, cho bt tnh chuyn chnh
c on, tnh hiu chin gy tai ho, tr thnh mt nh
nc ho bnh, dn ch hp lng dn, thc s l do dn v
v dn m sng cn vi thi i v thi gian. Cho ti nay
tt c nhng nghin cu, khm ph ca ti u l c sc gp
cch mng sa sai v xy dng theo chiu hng tt
p, cho hp vi mong mun ca dn. V th ti th s
lm ngha v y cho ti hi th cui cng! D ti vn
b km kp, nhng ti quyt tm hon thnh s mnh y, v
ti khng thy ai y lm nhim v y! Gia anh v ti,
c bao gi anh thy ti gp mt no c hi cho cch mng,
cho ng, cho dn bao gi u. Anh khng thy, khng
hiu thnh tm thin ch v quyt tm ca ti sao?
- Ti rt hiu lng nhit thnh ca anh. Chnh v th m
ti mun anh ra i. Chng ti b tr, chun b cho anh
mt li thot va danh d, va l tng. V anh cha suy
ngh thu o y thi. Mai ti s tr li, xin anh ng thoi
thc vi v. Anh c suy ngh v suy ngh thm i, mai s tr
li ti. V tt c sn sng ri! Nht nh l anh khng th
lu li ci t Si Gn ny nh vy na u. ng i quyt
nh nht nh l anh s phi ra i thi, khng cng li c
256

u, m tht s l khng nn cng li, v ra i th s c li

cho anh Anh c suy ngh cho thu thy r ngh thc
tin ca ti!
Sau khi Sng Trng ra v, Tho suy ngh n au u!
Ti sao li c ngh ny? y l li thm mt th on
c lp ta vi nhng tr thc v cnh khng chin min Nam?
Li ta khng cnh gic, c tng vo Nam l thot
cnh b km kp! By gi h mun y ta i, m ta t chi
khng i th chuyn g s xy ra? H th thiu g th on!
Chnh Sng Trng chng ni thng ra l mi s c
b tr sn sng ri l g! Ta lm sao cng li? M ra i hay
li, li cho ai, hi cho ai? Tu ta gn t, xa tri, cn
chng tr vi thi gian v quyn lc ny c bao lu na?
M chng tr lm g, khi ta vn b phong to, km kp?
Ta ra i l s ti chn tri rng m li l vn b bao vy
bi bc tng cnh gic v nghi k. Vi nm na ta cht
i, mang vo ci im lng c mt khi lng t duy v bao
cng trnh tri nghim th l rnh n cho h. Thi th cng
nh mang thn xc ny ra gi x ngi Bit u bn
ngoi, ta li c thi gian v c hi dn tri tr c ta ln
trang giy, trong mt cun sch, hu lu li mt ci g cho
hu th? Thi th ny ch cn li mt gic mng nh, mt k
vng tht mong manh trong mt cun sch, trc khi ta tr
v vi ct bi!
m y, Tho ngi m u suy ngh, lu lu li ly
tay gt nc mt. Khc thm ri li suy ngh C nh th
cho ti sng. Tho khng khc cho mnh m l khc cho s
nghip m mnh nguyn hin dng c cuc i vun
257

trng n!
Nh li bit bao sng kin c th, hp lng dn, cho
Cch mng thnh cng huy hong, cho ng khng cn b
tai ting v gian di, v ti c v th on km ci ca nhng
c nhn lnh o hoang tng, ng thot ra khi nanh
vut ca bn lu manh b phi, ca quyn, tr thnh mt
ng dn ch trong sng, chn thnh, v i vy m
ng khng chu lng nghe! Nhn thc ti gi y th thm
qu! M ta nay gi ri! M ti sao lnh o hin ti li
c c m mi, c c bnh vc nhng sai lm, ti li ca qu
kh? Ti sao h khng bit ci thin phng php cai qun
t nc? Ti sao c nh c i nc l trn ti chn.
Tho ngh vy nn li gt nc mt!
Bit bao tm huyt, tr c, xng mu ra! Bit bao
hi sinh gian kh! Nay nh t bn man r trn vo. Cch
mng nay bin cht ton din. Ton l c hi cho tham
nhng pht trin! t nc, thin nhin, vn ni ting rng
vng, bin bc, nay ng trc nguy c b ng tin t bn
trn vo tn ph v ti v! Ngi tm huyt lm sao khng
bun bc. Ngi dn th khng c quyn ngn cn, phn
i!
Tho au u suy ngh, ly tay o qut nc mt!
Ngm li ci s tr v ca mnh tht l bi thm: c m
gp phn hon thnh mt cuc cch mng l tng sp
ch. Cao vng gp xy dng ng thnh mt ng dn
ch tin b ca thi i cng tan v hon ton. Bao nhiu
nm qu, s nghip trit hc nh th l b tc, k nh tiu
tan. Nay ti lc gn t, xa tri, th li b tng ui ra i cho
258

rnh mt b cnh bo th, thi nt! Vy l ri y, thn xc

ny s b chn vi x ngi!
Tho tc ti qu, au u qu, li xt xt chm nc
mt, ri li th di v suy ngh. Trong lng trn ngp ut c,
phn n v t vn lng tm, t cht vn mnh: chng l ta
khng cn con ng no i ti?
Bc Tho k ti , lc u ni:
- Chung quanh ti lc c trch ti l khng bit tu
c ng bin, khng bit thch nghi, tm thi tho hip vi
quyn lc. Nhng ti suy ngh k. Ti khng th t b
chnh ti tr thnh nh m tr thc ca ng, nh
nhng b nhn
Nghe ti ti but ming hi:
- Thnh thc mun hi bc, bao nhiu nm ri, bc
gi , khuyn bo nhng iu hay, l phi, m t lnh o
ny cho ti lnh o khc, chng c ai lng nghe bc. H
ch coi bc nh k cn ng. Ti sao bc khng tm thi
ng vi h, theo lp trng ca h ch thi c
- Khng th c! Nu ai cng tho hip vi di tr v
ti c, th dn cn hi vng vo u, vo ai? Khng tho hip
vi di tr v ti c l nguyn tc gi vng chnh mnh.
Mt hnh ng, thin hay c, d l tht nh, d ch l nht
thi, cng u li du vt bn lu trn s nghip ca mi
con ngi. Di tr, c c, bo lc l c t m thm hu
hoi con ngi s dng n. X hi dung tng n s mt
ht lng tri, mt ht trt t k cng. Nhn nhng hay
tho hip vi ci xu l con ng t dit t t chnh mnh.
iu y, Tho ny khng th no lm c.
259

- Nh vy th lm sao bc c th c quyn lc cch

mng tin dng!
- nh vy ch khng th ni khc, lm khc! Khng th
nh mt l tng c tin dng!
- Nu vy th nhng g bc ni ra s chng c lng
nghe! Nh vy th tht l v ch!
- Khng phi l v ch u. Nhng li l l gii ng,
nhng phn tch hn thit, u l nhng ht ging gieo vo
thi gian ri s c lc, c ch cho n bn r trong nhng
u c tnh to, lng thin ti mt ngy n s ra hoa p,
kt tri ngt. Nhng t tng ng vi lng tri, thm nhun
thc ti u c sc mnh ca s tht. C ngy n s bung
n ra xo i gian tr v bo lc. Trong lch s, lun lun
c s vng dy ca chn l v lng tri. Chnh v vy m
ch gian tr v tn c no ri cng s sp . V vi thi
gian, nhng li ni di tr, nhng vic lm gian c cui cng
s ch sinh ra ton hoa hi, tri ng. Cc anh c tin ti i,
nhng gian tr v ti c phm hm nay, th mai mt chng
s l mt di sn c hi, b dn chng nguyn ra cho ti lc
n b o thi. Ngoan c cng ko di th s o thi, v
cng thm khc. V th m ti kin tr c phn tch thc ti,
can ngn mi hnh ng xu xa, sai lch, mi chnh sch
sai tri gy nhiu hu qu nghim trng ca hin ti. c
bit l phi thc v xu hng tha ho ca chin tranh. Bi
lm chin tranh l tn dng yu t gian xo, la gt, tc l
y u c thng minh theo con ng mu tr, tc l la xa
con ng tr tu. Chnh sch trng k chin tranh nguy
hi lu di v n li trong x hi, trong chnh quyn thi
260

quen gian xo, lu manh, cn ca bo lc. T co s c

hi ca chin tranh khng phi l v on th, khng phi
tr th, m l thanh ton, gim thiu nhng thm ho
m ng v lnh o gy ra vi chnh sch trng k
chin tranh.
- C lm nh vy th i bc s cn nhiu gian kh!
- Gian kh cng nh chp nhn, khng th lm khc.
- Nh vy l chnh bc lm kh bc ri.
- Th ng l nhng chn la v quyt nh ca ti a
a ti vo mt cuc i y gian nan, vt v. Nhng ti
khng th chn mt con ng no khc. V con ng khc
y s bin ti khng cn l ti na. Nu ti thay i, nu ti
chp nhn i theo con ng ca thm ho, l ti phn bi
t nc v dn tc.
Ni ri bc Tho li lc u mm ci mt cch cay
ng.
nhiu ln gii thch vi bc rng chng ti khng
mun bit tn tng v nhng vn thun tu trit hc ca
bc. iu chng ti t m, l mun c nghe bc k v
hon cnh sng, hon cnh lm vic, v mi quan h vi cc
lnh o, t ch tch H Ch Minh tr xung, v cuc hn
nhn tan v, v bn b ch thn v c v nhng k mun
m hi bc.
Cng k, bc Tho cng nh tm thy hng th n li
d vng, nh phn trn, t bo cha cho chnh mnh. C
nhng bui chiu ch nht ma ng lnh but, trong mt
qun caf yn tnh v m cng, bc say sa lm sng dy
nhng ngy thng au thng, cho ti khi bn ngoi tri
261

ti khuya, khin chng ti phi chn li bc dng cht g

nh cho ba n ti, trc khi a bc v li cn nh khch
ca s qun lc qu khuya.
Khi ri xe chng ti bc vo cn nh s 2 ph Le
Verrier, bc thng than:
- Mi ln phi bc vo li cn nh ny th ti cm thy
v cng kh s. Cn phng g m cht hp hi hm, qu
lu khng ai , v t lu cn nh ny chng c bo tr,
ty u, sn pht li, nh lut l Paris quy nh, nay mi
m mc nng nc. m tt n nm xung, gin b ra nh
kin c khi ang ng bng git mnh tnh dy v gin b ln
thn th lm nht nga trn c, trn mt
Khi gii by nhng ni kh tm, bc Tho nh x ra bt
c nhng ni nim tch t qu nhiu, dn vt bc
qu lu Ci m tm s vi chng ti nh vy l mt th
thuc an thn gim bt nhng c ch, bc bi trong ng
V y cng l dp chng ti tm b cho ci thn gi hom
hem ca bc. Bc n t, nhng rt kn: ch chn nhng mn
tht ti, khng m mng, d tiu. Bc k cch t nu n:
phi l tht tinh khit, tht gin d, tht ti, n ba no th
ch nu nng cho ng ba y, khng n th i c. V li
cng khng d tin, khng d thi gi v sc khe nu
nhiu.
Tm tr trong cn nh khch y, mi ln mun chun b
ba n, th phi lch kch mang ci xoong, l du, go, mui
xung ba on cu thang mi ti cn bp di tng hm.
Nu xong, li phi lau chi bp cho sch s, ri li lch kch
mang th ln phng ngi n, ngha l li leo ln ba on
262

cu thang. Mi ln qua mt on thang li phi ngng ngh

ly sc leo ln tip. Ln ti phng ng th phi nm ngh
mt lt mi c th ngi n, v leo ln ht ba on cu thang
y th l th dc, cn hen suyn mun ko ti!
- Th trong nc th bc c ci cnh vt v phi t
nu n y khng?
- trong mrc cng vy, cng phi t nu, m l nu
bng ci khi cay n chy nc mt, nc mi, n nght
th mi c c niu cm!
- n ung nh vy th vt v qu! Khng mn ai gip
bc c sao?
- Ngho tng qu, ba i, ba no, tin u m dm ngh
ti mn ngi lm! Mn ngi b chng quy cho ti
bc lt sc lao ng ?
- Th th tht l kh!
- Kh th m vn sng nh khng bit kh l g! Ha!
Ha! Ha!
- Th lnh o c bit bc phi sng vt v nh vy
khng?
- Bit ch sao khng! H ma mai rng l cch ci
to Trn c Tho! Trn c Tho hc tp nhn dn!
Cng thy h u, mun b gy ch phn bin ca ti,
ti cng cng li, d bit ri s sng kh. Nhng ti khng
s kh, ti khng s cht!
Nghe tm s nh vy, khin chng ti t m mun bit
thm v cch ng x ca lnh o i vi bc. Ti bn hi:
- T khi tr v nc, bc c mt lc no c i ng,
mt thi gian no c lm vic gn vi c H bn tnh
263

chuyn t nc khng?
Bc nghim mt, nhn trng trng chng ti v p:
- Anh hi nh th l c mt s ng nhn ln rng ti
c chp thun cho tr v l lm vic gn vi c H. S
tht l vic ti v l do s vn ng ca ti vi s tr gip
ca ng cng sn Php. V qua ng cng sn Php th c
c s gip ca pha lnh o Lin X na. Bi lc y, c
ng cng sn Php, cng nh pha Lin X, u mun a
ti v vi hi vng c th c c hi gp vi cch mng Vit
Nam. Bi lc y ai bn ngoi cng u hiu l cch mng
Vit Nam ang chu nh hng rt nng n ca Bc Kinh.
Th nn khi ti vn ng c tr v qu hng, th h
c tra hi ti rt k tm hiu xem ti mun tr v lm
g? Ti nhiu ln tr li tht r l nhng hiu bit,
nhng kh nng tr c ca ti c c hi phc v cch mng,
vi tinh thn gn lc nhng li lm ca qu kh cch mng.
Ti nhn mnh sn sng lm bt c vic g, tr thnh c
ch cho qu hng v cch mng. V th m cui cng,
cc bn b phng ty gip ti tr v. Sau ny, khi v
ri, th ti mi c bit l lnh o cng cn nhc,
nghin cu k v bn tnh kh lu ri mi ng chp thun
n nhn ti tr v
Nghe vy, ti li cng thc mc:
- Nhng t khi v qu hng ti nay, bc c i
ng nh th no? Bc c c lm vic gn c H khng?
- ng l bn ngoi, cc anh khng hiu cht no v
hon cnh ca ti t khi tr v n qu hng. Hi nh
vy l khng bit t g v hon cnh ca ti trong my chc
264

nm qua, cng nh khng bit g v ng c. Nu quan h,

ngha l c giao thip mt thit, c trao i kin vi nhau
mt cch thng thn, thn tnh th thc s l ti khng c
c mt quan h no vi bt c lnh o no. Khng h
c mt mi giao ho thn tnh no, d ch l vi bt c mt
ng vin cp cao no i vi ti. Bi ngay t khi va t
chn tr li qu hng, ti b nghi ng l mt k c vn
! Trong cnh gic cch mng, hoi nghi cng l mt
khng nh. Th nn, gp g lnh o th ch l trong hon
cnh din ra gia mt ngi cp trn cao ca ng, vi
mt k b y xa ra pha ngoi, b coi l thuc din xu,
trong mt hng ro cnh gic. Trong gung my cch mng
chuyn chnh, s phn bit i x rt gt gao. Mt khi b l
i tng ca cnh gic th khng th c quan h vi ai c.
l trng hp ca ti. Ti ch cn l i tng ca gung
my bo v canh chng. Do vy m cho ti nay, ti phi
ghi nhn rng thc s l ngay t giy pht u tin v ti qu
hng, ti khng h c i ng, v cng chng h c
c mt mi quan h vi lnh o no c.
- a! Nh vy l bc khng cng tc g vi mt lnh o
no c hay sao?
- Mc d ti thng xuyn, c gng tm cch bc cu
quan h vi cc cp lnh o, bng cch gi trc tip nhng
bo co, ngh, vit nhng bc th gp ca ti v nhiu
vn quan trng, vo nhiu thi im quan trng. Nhng
khng mt ln no, khng mt lnh o no, t H ch tch
tr xung, thn chinh tr li cc bc th ca ti. Ton l
c nghe nhn li qua cp tha hnh, c nghe thut li
265

nhng li nhn nh ca lnh o, nh th xoa du lng bn

chn nhit thnh ca ti. i lc h cng cho ti gp mt
lnh o. y l qua nhng bui tip tn tp th, ct t uy
quyn, ct ph trng s thun phc chung quanh lnh
o, trn p t tng linh tinh ca ti. nhiu ln, ti
nhn ra l lnh o khng h trc tip c nhng bc th,
nhng bo co ca ti, ngha l gia lnh o v ti, lun
lun c mt s gn lc, c mt bc tng ngn chn, khng
cho php ny sinh mt mi lin h thn cn no. Nhng
ring ti bit th ng c rt cnh gic, rt t m, mun
tm hiu nhng suy t ca ti, tuy ng c c thi nghi
ngi, xung khc i vi nhng suy ngh ca ti trc mi
vn va xut hin. V th m cha bao gi c s tham
kho chn thnh, hoc trao i trc tip v bt c vn g,
ngoi tr ch c mt ln. ri ti s k v ln gp . Cn
th trong thc t, ti hon ton b y ra tht xa mi sinh
hot chnh tr. Sau ny, khi sc khe ng c suy yu, phi
sng c n, mt ht quyn lc chnh tr, ri mt, th chnh
my cn b qun l ti cng khng cn ti gp ti nh khi
trc na. H y hn ti ra bn l chnh tr. T , dn dn
tng bc, ti phi chuyn hng hn sang thi nghin
cu trong cm lng nhng vn chnh tr ca t nc, ca
cch mng, ngha l ca ng mt cch hon ton c lp.
Nht l khi ti nhn ra tnh trng sc kho ca ng c bt
u suy yu, bt u b c lp, vi nhng du hiu b mt
quyn lc chnh tr, th ti li cng b p vng ra xa mi sinh
hot chnh tr
- Nh vy l k t khi v nc, bc khng bao gi c
266

gp mt, c sinh hot trc tip, vi c H hay sao?

- Gp tn mt th c ch! Nhng gp thn mt trao
i kin th k nh cha h bao gi. Th nn gp trc tip
khng c ngha l c quan h. M nhng ln gp trc tip
y u lu li trong ti nhng k nim cay ng, au n, bi
hi, khng bao gi c th qun c, c khi n cn m nh
ti nh mt ti li t tng m hi sut c i.

267

Chng 11
Mt bn n v phng khng co!
Ti sao bc c b m nh l b m hi nh vy?
- V lnh t c nh kin i vi ti. Coi ti thuc din
o to ngoi lung, mang nh hng ca quc thc dn,
nn c sn mt quan nim phn ng v cch mng. V th
m ng c rt nghi ngi cch nhn ph phn ca ti i vi
nhng vic ng c lm. Vy m ng c cng mun
kim sot, khng ch, o lng t tng ca ti, ra lnh
trc tip phi qun ch cht ch ti. Lnh o mun bit ti
ngh g v tng bc i ca Trung ng c l cng v vy
m ti cha b thanh ton. Tht s l ng c rt mun bit
r suy t, lp trng ca ti trc mi vn nhng li
khng a nhng suy t thng mang tnh phn bin ca
ti.
- Khng a m cng cho gp mt ?
- Cng vn cho gp ch. Nh ti k, nhng ln gp g
y cng cho ti thy khng th c mt quau h gia lnh o
v ti. Mc d ti bit r chnh lnh o thng xuyn
theo di ti. c bit v trm trng nht l ln gp u tin.
Ch chng non mt tun, sau khi ti v n an ton khu
(ATK). Ln gp y m rng con mt, soi sng u c
ti mt cch tht su xa v y cay ng
Ln y, khong cui nm 1952, lc ti ang v cng
hoang mang thc mc, bc bi trong lng v ti bit l ng
ang triu tp mt hi ngh rng ri cp cao quan trng ti
Tn Tro, TK ny, m ti li khng c mi tham d.
268

Nhng ri xy ra mt v vic m ti cc k xc ng: c

lnh truyn xung chun b a Trn c Tho i cho
Bc! Tht l hi hp v mng! Tm tr lc y trn y hi
vng nn qun hn nhng du hiu ang b phn bit i
x!
Ri gi pht ca s tht, gia ng c v ti, ti: mt
cn b c bit c phi ti. y l mt cn b giao lin
ng tui, chng nhng t ra am hin v a hnh, a l ca
vng ATK ny, m cn rt thng tho v l tn trong ng.
V y l cn b chuyn m trch vic a, n, hng dn
khch qu ca Trung ng! Cn b ny trnh trng cho
ti bit ng ta l chuyn vin ban l tn (protocole) ca b
ngoi giao, ngha l cn b cp cao ca Trung ng, chuyn
hng dn, chun b tht k nhng ai s c a ti gp
H ch tch, m cn b l tn ny ni mt cch knh cn
l s c hng dn v mt s nghi thc phi tun th khi
c din kin Ngi!
Cn b l tn ny dn d tng chi tit rt t m, chng t
mt s tn vinh, sng bi tuyt i:
- Yu cu ca ban l tn l ng ch phi thn trng trong
tng c ch, tng li ni khi gp Ngi. Th nht l cn
nh rng khi gp th phi ng xa Ngi t ra l ba mt!
Ch khi Ngi ra du, ra lnh, mi c li gn hn. Th
nh l khng c t ni leo, Ngi c hi cu g th mi
c php tr li. M phi tr li ng vo cu hi , tuyt
i khng c t ni thm, ni ra ngoi cu hi. Th ba
l khng c cho trc, ni trc. Th t l khng c
xng ti, y nh l ngang hng vi Ngi.
269

- Nu khng c xng ti th xng bng g?

- ng ch c th xng bng con, hay bng chu, v
phi gi Ngi bng bc nh ng bo vn gi Nhng
mnh lnh ny l quan trng, ng ch phi ghi nh cho k,
ko lm hng cuc din kin vi Ngi l tai hi lm y.
Khng phi ai y cng c ti gn cho Ngi
u.
S chun b k nh vy lm Tho rt bn chn, nht l
lc giao lin ti dn i gp Ngi.
Lc l sng sm tinh sng, con ng mn xuyn
rng, xuyn ni cn m sng m, cha nhn r nhng
him tr di chn. i khong hn mt ting ng h sau,
tri hng sng, th ti mt trm giao lin khc, cng l trm
kim sot. V khi ngi ch trm ny, th thy c hai giao
lin khc dn hai on ngi va hi ngh v. Ti y, giao
lin ca mi on phi trnh giy chng minh th ca tng
ngi trong on, cn b thng trc ca trm ghi vo s.
Ri hai on ngi, y mi c i qua.
Bn khon i trm ny mi n gn tra, bng t xa
c mt hi ci tu hut i ting, nh loi tu hut ca cc
hng o sinh, vng ti. Lt sau mt s quan b i tin
phng, mc qun phc gn gng, vai eo tp vi, bn
sn, eo sng ngn K54, i rt nhanh ti ri ch v pha
Tho hi gay gt nh qut, rt hch:
- Ai y? nghe thy ci bo ri, sao li cn c ngi
ngi y?
Giao lin ca Tho vi trnh ra mt t giy, ri ni:
- Bo co ng ch, ti c lnh a ng ch ny mi
270

 bn Ty v, ti y ch c knh cho Bc.

- ng ch chun b k i tng cha? tp hun
nhng quy nh gp Bc cha?
- Bo co ng ch, ti chun b, ch dn y ri.
Ch khong mi lm pht sau, li mt hi ci tu hut
nh ting so tht di na vng ti, mt ton b i gm bn
ngi, trong qun phc y nh ngi tin trm, tay cm sng
trng Tip Khc, i ti v nhn ng chung quanh, ri ni
cu g vi ngi tin trm ri li i ngay. By gi th tt c
ngi lm vic trong tin trm phi i ra xa. Ch c mt giao
lin cng Tho l c ngi ch.
Lt sau na, li mt ton b i i ti gn khong nm
mt, dng li, ghim sng trng cha v pha trm giao lin,
sn sng can thip Ri lng l t trong rng su, xut hin
mt c gi gy cm, kh khc, lt pht chm ru cm, bc
chn nhanh nhn, qun o bc mu nu nng dn, qun xn
ln gn u gi, tay cm mt khc tre gi lm gy, vai khoc
tm vi nha rng nh o ma mu xanh l cy xm, u
i m ct kiu thuc a bc vi, nh loi cng chc Ty
thng i, nhng l mu xanh l cy. Ngi y i ngang
qua, nhn vo chi l ca trm giao lin ri ct ting hi,
ging c st Ngh Tnh:
- ng ch no trong y y?
Giao lin ca Tho chy ra, ng tht, nghim cch
khong ba mt, knh cn ni:
- Xin bo co Bc, con c lnh a ng ch Tho mi
bn Ty mi v, ti cho Bc!
Ni ri, tay ra hiu vy. Tho vi bc ra, i gn ti,
271

ng khong ba mt th dng li, ri cng ng rt nghim,

im lng ch ch khng dm cho trc. Ri Ngi tin
li gn Tho cn chng mt mt, nhn chm chm vo Tho,
nh lc sot tr nh, tm kim iu g, ri ni:
- ! Cho ch Tho! Ch v y c bao lu ri?
Lc Tho mi dm p li:
- Chu xin kinh cho Bc! Chu v y c nm
hm ri.
Ngi a tay phi ti, hai tay Tho vi ly bn tay
y. Bn tay lnh o tht nng m. Tho ci u, nm cht
bn tay y mt hi, ri ngng mt ln nhn k Ngi, v
ni vi ging run run v xc ng:
- Chu rt vui mng c v qu hng v c gp
Bc y.
Ni xong mi bung bn kia tay ra, nhng vn ng
nghim v c nhn thm cho k khun mt xng xng,
khc kh, con mt tinh anh, sc bn, cng ang chm ch
nhn Tho. Ci nhn tht soi mi. Hai bn nhn thng vo mt
nhau giy lt, Tho bng rng mnh, cm thy nh b mt
lung khi lnh truyn khp thn th, nn hi run.
Ri hi ngu ng, Ngi ni, vi v mt tht nghim:
- ny ch Tho! Bc bit bn Ty, ch c nhiu
sch v, nhng by gi v y th ch phi gng m hc tp
nhn dn, nghe khng! Thi bc c hn nn phi i ko tr.
- Vng, chu xin tun li bc. V chu xin cho Bc!
Nhng Ngi quay mt, ro bc tht nhanh, i
ngay, khng ch ti li cho ca Tho. C on tu tng,
t ny ng to thnh vng trn xa chung quanh, cng vi
272

v i nh chy theo.
K t m ti ri bc Tho tm s:
- Trn ng tr v, u c ti b xc ng mnh, c
bi ri. V cuc gp g chp nhong, qu ngn ngi va ri,
khng cn ti cnh vt chung quanh. i b xuyn rng
ni tr v ti nh th gn ti. Giao lin phi ng li ,
sng mai cuc b tr li trm gc.
Ring Tho th vn lin min ngh ngi, phn vn, c n
li xem mnh c cm gic nh th no khi gp Ngi!
M ti sao Bc dn minh mt cu nh th?
- m y nm m c trn tr, c chp ng, ri cht thc,
chp mt mt lc l y mng m ko ti. Lc tnh dy m
vn cn bng hong, tot m hi. Sng ra, ti c n nh tm
thn, ly li bnh tnh suy ngh tm hiu v cuc gp g
va qua. D nhin l ngi bit trc, cho php,
chp nhn cho gp, ch khng phi l mt cuc gp g tnh
c.
Hai thc mc chnh c dn vt trong u: S gp mt
ngn ngi nh vy l c ngha g? Ngi l th no?
Sao mi ngi bt phi knh cn gi ngi l bc? Sao
bc li ni vi mnh cu y? N c ngha g? Tho nh li
lc bc im lng chm chm nhn mnh, c l bc lc li
tr nh xem k ng trc mt l ngi nh th no, suy
ngh xem cn phi ni g vi n. Sau ch ba mi giy, m
sao nh qu di. Tho khng th qun ci cm gic thy n
lnh, nh chu khng thu ci nhn soi thu tm can, vo thn
phn minh nh th. Ci nhn y lm cho Tho bng cm
thy minh l mt i tng c vn ! Vn y l
273

 b nhim t tng phng Ty, bi c nhiu sch v

ca phng Ty! ng l nh vy! Bi th m bc khng
mun hi han hay t ra thn mt vi mt k c vn b
nhim t tng phng Ty, d l k y mi t bn kia a
cu tr v! V c l v vy m phi nhc nh bng mt cu
ng rn e c ch sch v bn Ty l v gi tr, nn
v y l phi hc tp nhn dn! M d nhin nhn dn
y l ng, l bc, ch khng phi l th dn thng
vt v vn gp ngoi i: Mc d ln gp g ngn ngi ny
din ra hon ton ring t, m thm, b mt gia ng c
v Tho, nhng ri sau n c ph bin rng ri khp
ni! Cng suy ngh v ln gp g, cng nghin ngm li
khuyn bo nh mt mnh lnh, cng tm ra ngha mt s
kin ch dnh ring cho Tho, vy m n c rao ging
rng ri trong gii tr thc Tt c v vic khin
Tho nhn ra mnh b lnh o dng lm bi hc: c
nhiu sch v bn ty c ngha l b u c (!?) nn b
nghi k, k th, b ghi vo mt th s en, trong danh sch
nhng k c vn ! T ny sinh ni Tho mc cm
l mt k c vn . Mc cm ny cng v sau cng c
minh chng bi nhng kh khn gp trong cuc sng
hng ngy, n c au u eo ui, thng xuyn hnh h,
e do tm thn Tho ti cui i. Cng suy ngh cng thu
ci n nghi k ca bc H. V cu ni y, tuyt i ch c
bc H v Tho bit thi, vy m sau ny n c ph
bin rng ri khp dn gian! iu chng t giy pht gp
g chp nhong y l c mt s chun b lm bi hc rn
dy m tr thc mnh c hc, c bng cp ca ty!
274

Ri bc Tho th nhn:
- T ti c cng gom gp nhng giai thoi, nhng
nhn nh ca mi ngi tng c dp quan st v lnh o,
lnh t ny, c mt ci nhn bin chng v ng c, v
bc H.
- Vy theo bc, ng c, bc H y l ngi th no?
C g l c bit khc thng khng?
- C l s chng c ai c th a ra mt li gii p gin
d v mt nhn vt v cng phc tp, v cng n hin vi
qu nhiu huyn thoi c thu dt nn ny. Nhng li
k ca my ngi c trnh , tng c kinh nghim v ng
c m ti gp v ti thy tin c, th u nhn mnh
rng y l mt nh chnh tr h h, thc thc rt kh
hiu! Ngi th nh ngha v lnh o ny l bn chc phn
trm s tht v su chc phn trm huyn thoi. Ngi th
gii thch s d khng th c mt ci nhn chnh xc, c th
v bc H l v hnh tung, hnh trnh ca ngi th y
ho m, y mu thun. Chi tit ny phn bc chi tit kia.
Cuc i y l mt hnh trnh thnh t rt gp ghnh, y
b mt, khc l thng! Phi bit tht r tng bc thnh t
y, th mi hiu c nhng quyt nh lch s ca ng c.
l c mt ch cng quyt vn ln nh cao quyn lc
bng bt c gi no, vi bt c phng tin no, vi quyt
tm thot ra khi s phn mt con ngi bnh thng. T
nh rt thc tin ca l n xin vo hc trng Hnh chnh
Thuc a, l trng dy ra lm quan phc v phong kin,
thc dn, nhng l n y khng c chp thun. Ri
sau l nhng bc lu lc mun ni, mun no, phi thay
275

tn i h c trm ln, t bc sinh hot trong ng x hi

Php ri tham gia vo vic thnh lp ng cng sn Php,
nhng cng khng mang li li lc g Sau th ng hn
sang pha Tam Quc t nhng ri cng ti nhng lc
b b ri, b nghi k, b tng kh khi Lin X Bit bao
on ng kh khn, bao ln tht bi, b rung b, b ln
n, b khai tr Tt c nhng chng ngi y cui cng
tc thnh mt con ngi c tung tch b n, c tm thc a
nghi, c phn x a din, nhy bn, sn sng chp bt kp
thi mi c hi, d l mu thun vi l tng, vi hc thuyt,
i nghch vi lng tri, nhng iu ct yu l t ti
mc tiu. Vi nhng kinh nghim ca cuc sng mun mt,
mun hng, lc th vn vo bn ny, lc bm vo bn kia,
cui cng ng c t ti v th tt nh ca quyn lc!
V nhng bc tin thn khc thng y tc ra mt vc
dng chnh tr ly k, mun mt, mun v.
- Nhng v mt t tng th bc thy c H mang nng
nhng nh hng no? ng c c ng l mt nh v ch
v t tng mc-xt khng?
- Bn thn ng c lc thiu thi th chng t nh
hng rt su sc ca gio l Khng, Mnh nh mt nh
nho Tri li, d dn thn vo con ng cch mng,
rt t khi no ng c i su vo l lun, ging gii v t
tng Mc-L. ng c vn thng c nhng lin tng
hn nhin ti o c Khng, Mnh khi rn dy cn b, khi
lm th, lm v. Lm th khng phi do ngu hng v hon
cnh git thi gi, m lun lun l do cung vng v mc
tiu chnh tr, ca ngi mnh, tuyn truyn cho ch x
276

hi ch ngha Lin X, ca ngi th gii i ng v nht

l h ho quyt chin Khng thy khi no ng c i
su vo hc thuyt, vo t tng ca Mc. C l ng c
ch ch ti cch khai trin ch ngha Mc ca Lnine, ca
Stalin, ca Mao nhiu hn. Ti khng thy c lun chng ch
r ng c l mt ngi mc-xt. Nu ni v t tng cch
mng th ng c chu nhiu nh hng ca Lenin, ca
Stalin, ca Mao, nht l Mao. Phi ni thng ra l Mao
nh trc tip b li ng c. Ci mng ti nn tm hiu l lc
c b tr vo lm vic trong Bt L Qun ca ng cng
sn Tu, vi qun hm thiu t th ng c tuyn th gia
nhp ng cng sn Trung Quc vo lc no, do ai u?
Tuyn th nh th th c phi t b quc tch Vit Nam hay
khng? Ngay sau khi vo tip thu H Ni, ti c nghe
k nhiu v s u i ca Mao ch tch v i i vi bc
H. Mt cn b tng l ng vin k cu ca ng cng
sn Trung Quc, sau cng v theo phc v bc H khoe
rng Mao ch tch c con mt tinh i nn nhn ra ti lnh
o ca ng ch L Thu, lc va b Tam Quc t
ui kho v li Vin ng. Chnh Mao ch tch thu xp,
bt bc gia nhp ng cng sn Trung Quc v a
vo lm vic trong Bt L Qun, ri ch o bc ng ra
thnh lp ng cng sn Vit nam kt ngha anh em vi
ng cng sn Trung Quc. V sau ny chun b v cp
chnh quyn Vit Nam Cu chuyn ny ti c dp hi
ng ch Hong Vn Hoan, tng c coi nh l gch ni
gia bc H vi Mao ch tch, th c tr li gin tp rt
m h rng bc H l ng vin ca ng cng sn Trung
277

Quc t lc u, ngy nay Mao ch tch v bc H, tuy l

hai nh lnh o hai ng, nhng c hai ch l mt, v cng
mt l tng, mt mc tiu! Bi th nn mi xy ra v qun
Tng xt giy v khm thy trong ngi ng c mang
qu nhiu -la, khin ng c i b bt. Nhng rng
buc gia ng c vi ng cng sn Trung Quc trong giai
on ny cho ta hiu v sau ti sao ng cng sn Vit Nam
c ng cng sn Trung Quc tn tnh tr gip n
nh vy. V ti sao ng chp nhn pht ng chnh
sch ci cch rung t y ht chnh sch th ci ca Mao
Trung Quc, mc d lc chin tranh bt u bc vo giai
on quyt lit, cn ti s hi sinh ca mi thnh phn dn
tc. Ai cng bit s hi sinh l khng phn bit giai cp, ti
sao li pht ng phn bit giai cp vo lc y? Ti sao c
s tun phc tuyt i n mc y? V nhu cu xin sng n?
V lng khm phc t tng Mao Trch ng? Khi c hi
ti sao bc khng vit sch t tng, th bc tr li
Ti v bc Stalin, bc Mao vit c ri! Chng nhng th,
ng c cn khoe kho rng ngoi t tng ca Stalin, ca
Mao, bc cn am hiu c t tng ca Cha, ca Pht v
c ca Mahomet na.. Nhng lc khuyn rn cn b, ng
vin, th ng c thng quen ming nhc i nhc li nhng
c tnh ca o nho nh cn, kim, lim, chnh, ch cng,
v t ng c t v thm nhun o l Khng, Mnh v
bit x hi ta chu nh hng y. Theo ti chim nghim th
ng c khng c k sch v ca Marx, nhng c cun
Le Prince (ng Hong t) ca Machiavel V cch cm
quyn tu c ng bin ca ng c l ng theo Machiavel,
278

tc l tn dng mi c hi, mi th quyn lc c th c, li

dng mi th c th li dng, t ra l k c uy lc khin
ngi ta n v s, ngi ta phi sng bi
- Nhng trong i t th ng c l ngi c tnh tnh,
tnh cm th no?
- V mt tnh cm, theo ti nghe k, th ng c t ra
kn o kh hiu. Cc nh nghin cu hn lm khi nghin
cu v lnh t ny, thng nhn ng c qua nhng Vn bn
tuyn truyn ca ng. Cc vn bn trong hnh chnh th
ch mang tnh giai on. M vn bn chnh thc ca ng
th t hng nhiu, khng my tn trng s tht. V th
nn khng th hiu ni tnh tnh, cch hnh x trong i t
ca ng c. V th nn rt kh m c th hiu r c con
ngi ng c v mt chnh tr, nhi l v nhng chn la
quyt nh c tnh c hi, giai on vo nhng lc du si
la bng
- V mt i t th chng h thy t liu no dm cp
ti mt cch trung thc, thu o. Bi v mt tnh cm, gia
nh th c nhiu iu b che giu!
- Tht ra th ng c lun lun chng t mt b ngoi
kh khan, st thp, nng l tr n v cm. Mt cn b tng
phc v gn c H k rng ng c rt xa cch, lnh nht
vi gia nh h hng thn thch, khng my khi nhc ti ni
chn rau, ct rn ca mnh, mun giu k gc gc, ch v ci
gc ca ng c khng phi l h Nguyn. Lc thnh
danh, ng c cng khng t ra thit tha vi nhng rng
buc thn thit vi ng anh Nguyn Sinh Khim v b ch
Nguyn nh Thanh ng c ch min cng vi ln chnh
279

thc v thm li qu c. Nhng ln gp li ng anh v b ch

cng ch din ra kn o, rt ngn ngi nh gp nhng ngi
dng.
Nhng giai thoi v c H th cng u chng t s
kh khan v mt tnh cm gia nh. V mt i tc, cng tc
cng vy, trong nhng vic ln hay nh, ngoi nh hng
ti cao ca Marx, ca Mao ra, cha mt ln ng c chng
t nghe, chp nhn kin ca mt ai. Ni chi ti tnh
cm, tnh thng, tnh ngha i vi mt a con ca t
quc, va t bn kia a cu tr v, nh trng hp ca ti!
V th m cho ti nay, cha c ai khm ph ra ht mt
tht, ht nhng hu ca nhng quyt nh m ng c
thc hin trong bc ng tin thn, trong chin tranh,
trong cch mng!

280

Chng 12
Gii m lnh t
Bc Tho th nhn l minh lc u v cn tr, qu ngy
th, nn k vng nhiu vo tnh cm ca ng c. C
tng y l mt con ngi bnh thng, d kt thn, m
khng hiu c l trong thc ti cch mng, c mt
khong cch kh vt qua ti gn c lnh t! Bi
chung quanh lnh t l c mt thnh lu b phi vy quanh,
bao ph, vi nhng con mt, nhng ci tai, nhng bn tay
ca nhng th lc ngh k nhau, knh chng nhau rt phc
tp. Trong ch tng t, trong ng li hnh ng v t
chc c nh vy, ngay t thi Lnne, cho ti Stalin, cho ti
Mao v nay ti thi bc H, hnh thnh c mt truyn
thng i x rt nghit ng gia cc ng ch cp lnh
o, cp Trung ng. H tng h b nhau, tng chn p
nhau khng cht nng tay, khng cht thng hi, qua
mt nhau, gt b nhau! Ni chi ti nhng k b xp vo
loi i th tim n, loi c vn , loi phn ng, k
th
- V th cng v sau ny, ti cng khm ph ra rng mi
cuc gp vi ng c u c chun b rt my mc,
qua sng lc k lng, trong quy trnh lm vic ca lnh t.
V bt buc phi gi khong cch nh th, m nhng ln gp
khng to ra mt ci m t nhin, cng khng th c mt
quan h hay trao i g v mt t tng, cng khng c mt
xc ng tnh cm no, ngoi s xa cch, s st n lnh c
thn th! Sau ny th ti mi hiu rng hi vng t ti mt
281

s thn cn, thn mt no vi lnh o l mt iu khng

tng, khng th no c!
Ri bc Tho phn trn:
- Ti v nc vi mng c c tham gia lm cch
mng, gp gip dn, gip nc, ch khng mu tm mt
a v trong quyn lc. Ti ngh mnh phi gi sao cho ci
u v con tim nh ca mi ngi, c th chia s nim
vui, ni bun ca mi ngi! Nhng ng c th khc. Bi
ng c c cung vng lm lnh t, mun tn tay mnh dn
dt dn tc t thn phn nhc tiu i ln th gii i ng.
Mun vy, th phi nm cho bng c uy th tt nh, quyn
lc trong tay, chung quanh phi knh n, knh phc m
tun lnh, m sng bi. Lm lnh t khng th l mt ngi
bnh thng, cng khng th t ra l tm thng. Nay ngh
li lc gp Ngi ln u tin, m ti thy lc y mnh
ngc qu. Bch din th sinh m dm t ra l tay ngang vi
lnh t! y l ti cha bn ti nhng bn tay ca bao phe
phi qu qui, ca c ngoi bang ang bao vy lnh t!
- Nhng ln t ra l tay ngang vi lnh t l th no?
- Ti nh rt r hm y l ngy mng 5 thng su, nm
1946. Lc , trng bui chiu i phi b c H va ti
Paris lo vic iu nh vi Php, v s bng bt ca tui
tr, nn ti hn nhin vui mng, thn mt, vn v chy ti
nm cht tay ng c mt cch nng nhit v ni: Ti rt
hn hnh c gp c ch tch! C H cng vui v p:
Cho ch Tho! Nghe vy, ti rt cm ng, ngh rng H
ch tch thn mt coi mnh nh a em trong gia nh
Cui ba n, H ch tch ku gi anh em Vit kiu v
282

nc tham gia khng chin, th ti hng hi, xin c tr v

ngay c phc v cch mng v qu hng.
Ti cn t ra l mnh hn hn cc anh em Vit kiu khc
khi khoe rng ti cng b cng nghin cu v t tng
Karl Marx v v cuc Cch mng thng Mi Nga Ti
rt mong c c v nc cng c xy dng thnh cng
mt m hnh cch mng tt p ti qu hng ta!
- Nghe vy, th c H c phn ng nh th no?
- ng c lc y ch mm ci nht, nhng nt mt th vn
lnh lng khi nhn ti. Ti lc H ch tch ln lt bt tay t
bit mi ngi. Khi bt tay ti th ng c ni vi ti mt
cch nghim ngh:
- Cn ch Tho ny th cch mng cha cn ti ch lc
ny u. Ch c li Paris th c li cho cch mng v cho
ch hn.
Ti hi b bt ng trc li khc t t ngt nh th.
Ti k li ln gp g ny cho mt ngi bn mi quen
ATK, tn l a, mt tr thc c v ci m him thy.
Nghe k xong, a l li, lc u, khot tay t v lo s
n ln ting:
- Th th cht! Cht tht y! Ti khng do anh u.
Anh khn hn th tm cch ln cho su, trnh cho xa lnh
t i! Khng nn nn li ATK ny na. Phi xin i cng
tc i. Ni cu y ra l Ngi khai tr anh ri y. T
thi ngang hng nh th l anh t tuyn n t hnh cho
chnh mnh ri y!
- Sao m anh s hi, ht hong qu vy? Chuyn y xy
ra cng lu ri, nm, su nm ri. Ch c phi mi hm
283

qua u. M c g khin anh hong s qu vy?

a li lc u ni:
- Vy l anh chng hiu g v ng c v m ngi
chung quanh ng c c sng gn trung ng m khng
hiu g v lnh t l iu nguy him lm y! V trong u
ng c y p cung vng quyn lc ti cao. Anh phi bit
l cho ti nay, nhng ai tng coi thng Ngi, tng
t ra ngang hng vi Ngi, th sau u vinh vin b
loi tr ra khi tm mt ca Ngi. Khng t ngi mt
mng, mt c xc v dm c ng x tay ngang nh th y.
- Ti khng hiu ni ti sao li c th tn nhn khng
khip n th?
- V vy m phi bit gii m lnh t. Phi hiu rng ng
c c tm thc mnh l bn trn tt c, l mt bc k lo
gia trng, lun lun to sng bi mt th ho quang thn
thoi ng vi truyn thuyt lch s con rng, chu tin
V m qun thn chung quanh ng c khng tha th cho
mt ai dm t mnh l ngng hng vi Ngi. T nhng
tay tr thc ni ting tm huyt nh Nguyn An Ninh, Phan
Vn Hm cho ti k c o to chnh quy nh Trn Vn
Giu, v bit bao nhiu tr thc c uy tn khc na u l
nhng nn nhn ca thi ngang hng nh th. Tt c u
b loi b mt cch tn nhn v vnh vin. Ngi ta a k
cho nhau nghe rng T Thu Thu cht mt xc v cu ni:
Ngoi bc c c, trong nam c ti!
Ri bc Tho gii thch thm:
- ng c c quyt tm khng g lay chuyn l c
tn tay dn dt dn tc i ti th gii i ng. Phi hiu
284

ch y, cung vng y ca ng c; D kh khn my, hao

tn my th cng phi hon thnh cho bng c. V th nn
ng c quyt tm nm bt mi c hi t ti nh cao,
cng c quyn lc bng mi gi, bt chp nhng chun
mc ca lng tri ca o l c nh theo sch v ca
Machiavel m ti ngh ng c c, v thuc lng! V
th ng c thy con dng chuyn chnh v sn ca x hi
ch ngha l ng nht, tt nht. Cc nh nghin nc ngoi
khng ch nhiu ti cung vng lnh t y khi h tm
hiu ng c! H thy phong cch lnh o ca ng c
nh th l do bn nng t nhin. Bi cc nh nghin cu y
mang sn trong u nhng nh kin chnh tr c in, qua
ci nhn b chi lo bi nhng huyn thoi ca b my tuyn
truyn. Cc nh nghin cu y v tnh s dng qu nhiu
t liu l sn phm chnh thng ca ng. H khng
hiu nhng hnh ng cc oan ca cung vng. Nh vy
th lm sao h hiu ht c mt tri, mt phi ng c.
Phi bit rng huyn thoi v vc dng lnh t ca bc
H l tc phm ca c mt cng trnh ngh thut ho trang
cao , mt cng trnh im t, dn dng, cng knh ng
c ln thnh mt nh lnh o uy nghi, kit xut, nh l bc
thn, bc thnh, dn chng mt lng tin tng m sng
bi. Tt c phi by t lng lng knh trng; bng tm thc
hnh din t nguyn lm vt s hu ca lnh t nh mt vinh
d, mt mu mc gi tr ng c c tn vinh lm bc,
lm cha dn tc. H dy cho dn tiu chun l tng: ci g
c gi tr th cng phi l ca bc H, ca c H! No
l chu ngoan bc H, cy v sa bc H, nh sn bc
285

H cho ti anh b i c H! T bin th ra thnh

ci np suy ngh rng ci g hay, ci g tt, ci g c gi tr
th ci phi l ca bc, ca ng. Trong tuyn truyn
c c mt huyn thoi v qu cam ca bc H: c cn b
th, cn b chnh tr, quan li triu Nguyn k v thnh
tch c bc H tng mt qu cam! Qu cam y c
trn trng n nhn nh mt n thnh thing ling, c
mang ra chia s cho c gia nh Giai thoi qu cam c
coi nh biu tng cung tn ca mt th phong kin cng
sn!
Trong tuyn truyn, ngi dn c dy bo phi mt
lng knh cn nhng g lin quan ti i sng bc H,
nhng thc t thnh cng th trong hnh ng, ngi dn
li hiu r kinh nghim linh ng mun mt, mun hng,
mun phng cng nh hnh tung b mt, phc tp ca bc
H!
au n cho mt nh vn, khi va hon thnh mt tc
phm, mt bi bo ng , h hng ti a cho ch nhim c
th b ch: Bi ny thiu tnh bc, tnh ng, ch v trong tc
phm, trong bi bo thiu vng ci phn khng th thiu l
phn cng thc ca ngi cng n ca bc H. Ti sao mt
ng cch mng, ly vic gii phng con ngi lm mc ch
ti hu, m li mun bin tt c thnh s hu ca nh t, ca
ng cm quyn? y khng phi l tm thc ca con ngi
c gii phng, m y l tm thc ca con ngi b
dng c ho, ngha l mt t do. Bi phi t nguyn lm
n bc cho mt v cha t, cho nhm quyn lc lnh o!
y l do tnh trng ca k qu sng bi, qu tin.
286

y l cn bnh ca ch ngha ngu tn, ch ngha cung

tn. Phi gii m cho cn k nhng cung vng b n, nhng
sc p gio iu ca thc h th mi mong thot ra khi
tnh trng ngu tn v cung tn y.
Khi mun nghin cu k v c H, cng phi tm hiu
tt c nhng cng vic b tr ca gung my bao trm, lin
quan ti mt sinh hot i sng cng v t, tu thuc tnh
tnh, tu cch x s trong gia nh ti c cc bin php t
chc phc v, bo v bc H. Phi thy cch dn dng ln
nhng giai thoi, to ra nhng khung cnh huyn b chung
quanh bc H. Phi ht th khng kh tn sng, th knh,
phc tng lnh t nh th, th mi c th tng i hiu
phn no cung cch hot ng, hng chnh sch, gi tr
ca nhng chn la ca lnh t. Tt c phi l to cho qun
chng mt nim tin tuyt i vo lnh t. T nhng quyt
nh ln ti nhng vic nh nht, tt c u mang du n
nhng phng php tm l tinh vi tn sng lnh t. Chnh
v s sng bi tuyt i ny m a ti nhng nh gi
khng n khp vi thc ti y tiu cc v tch cc ca lch
s. V khi khen qu, hay ch qu, th phi chi b ci phn
tiu cc, hoc tch cc. S chi b nh th th khng cn
g l s tht lch s na, m ch cn l huyn thoi
t thu dt theo hng sng bi. D nhin khi thu dt
huyn thoi th khng cn gi tr khoa hc ca nghin cu
na. Lch s lun lun cha ng c ci tt ln ci xu. Ni
ch c tt thi, hoc ch c xu thi th khng c. M khi
mun cn nhc t l tt xu, tc l phi xt vn cng, ti.
Vic lm ny d gy cng thng bi thm. V d sa vo thi
287

 cc oan! Cc oan v s tht khng bao gi i i c

vi nhau.
- C theo thc ti m xt, th ng c l mt con ngi
cc k v k, mang mc cm t tn tuyt i. T cch mang
i dp ru bnh dn, t cch h ra ci o lt nu on s,
thng vi l bn trong, td cch khng ci ht khuy o s-mi,
ti cch khoc h ci tm nha bn ngoi, l nhng cch
thc ph din c chn la, cn nhc rt k. Nhng chi
tit y to ra mt th vng bo siu vt cht, y ho quang
ca cch mng v sn! Vng min ca Ngi chnh l
chic m ct vi c v tm thng, ngho nn. Nhng n
biu hin tnh khnh mt, bt chp thi trang quyn qu, quan
cch, nh thch thc ci li n mc sang trng, hin i theo
kiu Ty phng. Phong cch n mc nh th l s ph bng
nhng th o gm, o thng kiu phong kin. Li n mc c
to v bnh dn trong m ngi chnh tr, hoc gia dn
chng nh vy l mt cch t tn rt cao siu! T cch cm
iu thuc chy d, cch mm ci lnh lng, khinh bc,
cch nhn thng vo mt i tng nh mt thch thc, cch
hi han m ng kiu b trn chm sc b di.,.. Tt c
nhng dng iu, c ch trong mi tm hnh, trong tng bi
cnh, trong tng trng hp u c cng mt mc ch:
lun lun chng t v th thng nh ca mt v lnh t ti
cao sng ngi, phi thng! Tt c chi tit ngoi cnh u l
nhng nt chm ph c gn lc, c nghin cu,
dn dng t m t trc, hnh nh Ngi khng b chm
ln trong m nhn loi tm thng chung quanh! y l
vc dng ca mt thn tng vt tri, ng trn mt b
288

uy quyn tt nh trong lch s! Ngi khng h l mt

mt k h no, c th b coi thng mt cch nhm ln,
khng mt mu toan tm ti khm ph no c th thm
thu vo nhng suy t, vo nhng hu , vo t tng ca
Ngi!
- y l bc nghin cu v mt t tng, ca lnh t, th
cn v i t trong vng bn b tri m, tri k th sao? Ti
sao chng thy c t liu no, chng thy ai ni r v kha
cnh y?
- Thc ra th ng c chn la rt k nhng bn hu
nh l i tc ca mnh. Nhng ngi c chn, c gii
thiu y u l nhng nhn vt c nh hng, c cht uy th
chnh tr. H s l nhng ngi c s dng nh nhng bc
thang, Ngi m ln m i ti nh vinh quang.
Tht s l, khi t ti nh quyn lc, th ng c phi
sng trn nh thp ng, khng c bn hu thn tnh, tri m,
tri k no c. Khng ngi thn thng tm s, khng
ngi chn thnh i thoi vui v trong tc nhn ri, bng
a khi tr d, tu hu. Khng bn th, khng bn ru;
khng c bn i tm tnh thm kn ring t. Tt c ch l
nhng dng c, cuc i kh khan ca lnh t lch s, khng
c ch cho bn tm giao, tm tnh m cng chng h c
ng mn, ng ch! Ch c nhng k t ra s trung thnh
ca m by ti, khm nm ch lnh di ngai vng ca
quyn lc, ch c nhng i tc officiel (chnh thc) trong
chn cung nh, chnh trng a s nhng ngi c
chn u l my nh vn, nh th, my nhn vt chnh tr,
my nh vn ho nc ngoi c gung my tuyn,
289

truyn ca ngi in hnh cho s cao, bt; mt cch

phi thng l trng hp ca nh th T Hu, mt cn b
khng c thnh tch chnh tr hay cch mng g xut sc no
ngoi, my bi th ca ngi lnh o cch mng. c bit l
mt bi th c a vo chng trnh gio dc v n ht
lng ca ngi, tn th bc H! V v vy m ng ti T
Hu l ng ti phn ng cch mng.
- Nhng khi ng c ln ti nh vinh quang nh th th
ti sao khng thy lu li mt tc phm no v mt t tng
hay l lun no ca ng c?
- ng c gii thch rng v bc Stalin, bc Mao
vit c ri!. S khim tn ca li tuyn b y lm
cho my tay tr thc c xu hng sng bi hiu lm. Vi li
tuyn b y, tht ra l ng c mun ni rng t tng ca
Ngi l bao hm, l gom thu tt c t duy ca cc nh
t tng ln ca cch mng. Chng nhng th m cn l ca
c nhn loi, qua tt c mi thi i ca s sch. hn mt
ln Ngi khoe kho t tng ca Ngi l c mt kho
tng t tng ca cc bc t tin, ca cc nn vn ho xut
pht t Khng T, Trang T ca Trung Quc, cho ti Pht
Thch Ca ca n , cho ti Cha Ki-t ca nn vn minh
phng Ty! Ri cn l t tng ca nn vn minh Rp
vi ng Tin tri Mahomet, ng ha mang vo thin
ng, nhng ai dm hi sinh m bom lao vo k th Bi
cc c cng ca Ngi cng thng hi sinh, m bom lao
vo k th trong chin tranh cng nh trong ho bnh,
nng thn cng nh thnh th nh th! T tn l mt cn
bnh tm l thng thy ni cc lnh t c ti trong lch
290

s. Lnh t lun lun chng t mnh l nh cao cht vt

trong thin thu lch s ca tt c cc nh t tng c kim!
S khim tn, s bnh dn ca lnh t ch l s dn dng
ca mt th mc cm t tn siu ng! Nn nh l c kh
nhiu tc phm ht li ca tng ng c, m tc gi cng
chnh l ng c! Chnh ng c t xng tng minh l i
Quc l Vng, l Ch Minh c m!
Sau khi di dng nu ra nhng c tnh ca lnh t nh
th, bc Tho nhn mnh:
- Thc t m ni th ng c bit rng v trnh t
tng, l lun cch mng, th mnh lm sao so c vi
nhng Trn Ph, L Hng Phong, H Huy Tp, Nguyn Vn
C l nhng ngi c o to chnh quy, ngay c vi
Trng Chinh cng vy Th nn phi tm cch ch ng
cc i th y. Phi c nu gng, nu phong cch sng cao
thng, thanh m ca mt chn nhn t ra mnh l nh
cch mng chn chnh. V mt l gin d l i sng v hnh
tung a dng, a phng, mun mt, mun v rt ly k, y
b mt ca c H, lc xut qu, lc nhp thn nh th
nn khng ai c th snh c. Gung my tuyn truyn
cch mng dy dn Phi sng v lm vic theo gng bc
H. Nhng lm sao mt ngi bnh thng c th sng vi
tung tch khng r rt, gc gc y b n, vi nhiu tn, h
lung tung, vi ng li hnh ng mun mt nh bc H
c! Phi c ci u cc k mu tr mi c kh nng dng
nn nhng huyn thoi ca mt cuc i phiu bt, nay y,
mai , vi c trm ci tn gi khc nhau, lm nhiu ngh
sang, hn khc nhau Hnh trnh gp ghnh, khc khuu
291

ca bc H th kh ai c th i theo. T mt ch b hc
ch nho trong lng, t mt cu hc tr ngho sng vt v
Hu, t mt ng thy gio qun Phan Thit, t mt anh bi
hu h quan ty trn tu thu, t mt anh th chp nh do
Paris, t mt k mn danh mt nhm i quc An-nam
vit bo, vit kin ngh gi hi ngh quc t, t mt ng
vin ng x hi Php, nay bng xut hin Nga, mai li l
mt cn b bn Tu, nay b Tam Quc t loi tr v c
u c quc gia ch ngha hp hi, mai li thy chy v
n nu Trung Quc, Xim ri sau li thy xut hin
tr li Lin X, nhng ch c chu ra bn l i hi
th V ca Tam Quc t, ch khng c lm thnh vin
ca on i biu chnh thc ca phong tro cng sn ng
Dng Ri sau li thy bc xut hin vi b o c sa
Xim, ri l trong qun phc gii phng qun Trung Quc
khi c nhn vo lm vic trong Bt L Qun ca ng
cng sn Trung Quc, c lc th sng y nh mt dn Hn tc
Liu Chu, Qu Lm, Thng Hi, Trng Khnh, Cn
Minh Sau bit bao trun chuyn, th ri bng bc ni bt
nh mt nh chnh tr ca mi c hi, mt lnh t ca cch
mng! Mt con ngi a nng, mun mt, mun , mun
hng phc tp nh th, ai m lm theo, noi theo tm gng
y c!
K ti , bc Tho th nhn:
- Nhiu lc c nh li lc Paris, vi u c non nt
bch din th sinh, m dm n ni l mng nh thn quen
vi ng c ngay ln u gp g! Nay ngh li m thm tha
ngha cu ngn ng ca Php: c nhng li ni tuyn
292

n t hnh ngay k va pht ngn ra n! Sao m dm hn

xc, lo lu, phm thng coi tri bng vung n th! V
ci ti phm thng y, m hi ti b b li Paris! Ri
sau ny, khi v ti qu hng, th b xp ngay vo din
c vn , nn cuc sng gp y kh khn, vt v nh
th Tt c l do ci ti c nhiu sch v bn ty!
Ri l km theo mt li dy bo nh mt mnh lnh Phi
gng m hc tp nhn dn! Tht khng c mt n chnh
hun no, khng c mt s h tng cng tc ho nng n
hn ci li nghim khc y. Gng m hc tp nhn dn!.
Phi m mt, m tai ra m hc tp nhn dn!. y khng
phi l mt li khuyn, y l mt li x v k ngu xun c
tng mnh c nhiu sch v bn Ty l hay, l gii!
- Li dy bo y nh mt tia st cc mnh nh
chy tm can, n li vt hn hi hn su hom
trong k c ca ti Ri t ti mang nng mc cm nh
phm mt th ti t tng khng bo gi gt ra c
na:
- Nghe bc tm s nh vy, ti vn c cm tng rng
bc on hn ng c nhiu lm, phi khng?
- Anh vn li hiu lm ti ri. Ti khng phi l k a
ni xu, c cho ai. Vi u c mt k c hc, c thc
trch nhim, th mi s kin xu xy ra cho mnh, trc mt
minh u c l do khch quan, ch quan ca n, u c lgch ca n Trong chnh tr cng nh trong chin tranh,
tc ng d nhin gy phn ng. y mt k, mt phe vo th
th ch, th d nhin s gp phn ng ca k th y. Dng
th du kch i tr, chuyn qun nh kin, nh mui vo
293

rng ni Trng Sn th s gp chin tranh ho hc tr

kin, tr mui l ho cht da cam! Chin tranh ca
ho hc, ca in t, ca bom tinh qui, ca mn ngi hi
ngi y l tng tc ca chin tranh ca ta, ca ch.
Dng du kch i tr ca ta th s gp phn ng chng chin
tranh du kch i tr ca M! Bit quy lut, l gch ca chin
tranh l nh th th chng th ring ti, ring li cho ring
mt bn. Bn ny tc ng nh th th, d nhin s gp phn
ng nh th ca bn kia, c g l l u. Vic ca ti lm l
l gii, l ch ra ct li, nhn qu ca vn . Nay gi ri mi
thy, mi hiu thu ht nhng s kin, nhng di sn ca n,
nn ti mun ni ra vi mi ngi, v nhng tri nghim
gii c, gii thot chnh ti khi tnh trng b tc ca on
th. Bi nhng s kin, nht l nhng s kin xu, th lun
lun m nh con ngi l t nhin. Ring vi dn ta, vi ci
u nhim thi quen ci u, th ng tip thu ch th
hn, vi phn x hung bo quyt tm git th, nh mt
gio iu cung tn Tt c nh hng ca nhng s kin
y u kch thch ti c, u l do m mui, do ngu tn V
th m c k khng dm nghe ti phn tch s tht v cuc
i ly k, v nhng hnh ng khng khip ca ng c, v
s b lin lu. S tht l ti ch mun l gii ci gc ca ti
c trong hon cnh ca con ngi. Phi to ra thc tnh
ng, gic ng gii phng con ngi khi cn bnh cung
tn, ngu tn nh th, Phi nu ra ci gc ca thm kch, ci
cn nguyn nhn qu ca bao ni vui, bun, au ca dn tc,
v d nhin cng l ca chnh ti. Ti ngh phi lm sao cho
dn mnh hiu rng ng c t mt cn b cp thp cho
294

ti khi tr thnh lnh t, th cng c lc c phn ng ca

ti c, vp ng. ng thnh cng c lc phm ti, nhng
hn ngi ch sm bit sm hi, bit hnh ng chuc
ti Ch c quen thi hung bo, quen thi ci u sng bi,
ri quy cho hon cnh, cho s phn, li, ti cho khch
quan th khng c. C suy t, ti nh th th x hi
ri s suy i, t nc s khng trong sng ln c. Thi
cch mng l thi c qu nhiu vp vp, ti li, qu nhiu
mng u ti, a gy ra ci xu, ci c nn n v lu, v di,
gy tai ho cho c dn tc. sng trong thi , th
nay mi ngi phi t gii c ci u minh trc khi gii
phng thn xc, thn phn mnh. Lm con ngi t do l
kh lm: v con ngi lun lun phi gnh chu nhng li
ch dy am m, b dn dt ti ngu tn, cung tn, lm cho
n mt t do!
- Vy l bc mun trt tt c trch nhim v ti li ln
nhng am m, cung vng ca ng c sao?
- V vn ny th ti phi ni r, phi gii thch ci
cch nhn ca ti. Tht s l ti mun gii m hon cnh ca
ng c tho g, lm nh mt phn trch nhim, lm
gim mt phn c cng ln ti ca ng c, cng nh ca
chnh ti! Ngi ta thng cho rng mi ngi u c mt
nh mnh, mt thn phn c nh. Quy my cng khng
thot ra khi nh mnh, khi s phn m ng tri dnh
cho. Ti ph nhn cch nhn u m th ng ca s phn
nh vy. Ti nghim ra, v mn tm l x hi cng nhn
nhn nh vy, l mi con ngi sinh ra v ln ln, th ng
nhin phi tip cn v tip nhn nhiu nh hng nng n
295

ca mi trng y Ta c th tm gi ci mi trng bao

quanh, nng ln, thm thu vo mi con ngi nh th l
mt hon cnh. Ci hon cnh m chung quanh to ra v
tc ng, tc thnh n. y chnh l cch nhn ca ti.
Nhn nh th thy r hon cnh ca mi con ngi,
thy bn trn, bn ngoi, mi con ngi, nht l mi lnh t
chnh tr, u c mt bng ma uy quyn ln trm kn ln n,
ln n. y l cch suy ngh ca ti. Khi gp mt tr ngi,
gp mt iu khng va , th phi dng li, phn tch
tm hiu, nhn ra ci vng cng to mnh lit ang bao
quanh hon cnh phi tm cho ra ci bng ma qui ang
chi phi mi thn phn, nh vy mi c th bit cch gii
quyt, tm ra li vt qua tr ngi, thot ra khi b tc
Nu khng th l t minh cam chu b cm t trong b tc,
ri cn ch bit on hn, on th Khng bit cc anh c
hiu ht ti khng? Phi gii c, gii t qu kh ca mnh,
gii phng chnh mnh, ri t gii phng hin ti, gii
phng tng lai
- Bc ni nh vy l nhng vic lm, nhng nh hng
xu u c mt bng ma qui ln thn phn ca ng
c, ca bc, ca c dn tc trong thi gian qua phi
khng?
- Tm nhn nh th l thy ton th hon cnh, vt
ln trn mi thn phn. V nhn gn th tt c u nh l t
ng c m ra, m c. Nhng nh ni, ch l mt tm
nhn hn hp, nn ch thy uy quyn trc mt. Phi a tm
nhn vt ln trn, vt ra rng hn, xa hn, tm hiu ti
sao con ngi, ti sao t dn ti lnh t c u m cam chu
296

ngp ln trong b tc, ti sao c phi sng gieo on, gieo

th? Ti sao phi chp nhn on th lm ng lc ca
hnh ng cch mng? Ai, hc thuyt, l thuyt no gi
, ai dy ta phi bin on th thnh ng lc nh th? Xt
nh th, th thy tt c u pht xut t mt hc thuyt, t
mt thc u tranh giai cp m ra V chnh hc thuyt
y, gio iu y to ra ci bng ma quyn uy ca Lenin
ca Stalin, ca Mao v c ca Pol Pot na Nhng trn tt
c cc lnh t y, li l t tng Marx! Th phm gc chnh
l Marx! V th m ti phi phn tch nhng kha cnh thc
t ca con ngi ng c, tm hiu ci ngun, ca nhng
nh hng, nhng lp trng, nhng quyt nh trm trng
c tnh lch s ca ng c. i vi nhng g m ta nhn
thy, th nhng quyt nh y, bt ngun t tham vng quyn
lc, t ch mun hc ra lm quan nhng khng c
Ti lc vui mng gp c ta sng ca hc thuyt giai cp
u tranh! Ri chp nhn hc thuyt y lm kim ch nam
i ti Tt c nhng bc i theo hng y u to c
hi thnh danh, thnh lnh t. nm bt c hi y, th
phi suy t v cm, coi nhng au kh ca con ngi l
nhng hi sinh cn thit. Nhng bc c hi v cm y ch
php tung honh mun mt, mun hng, khng bit th no
m lng. Chnh ng c cng bit, c nhng iu ng c
lm, l iu khng hay, nn ng c vn thng bo nhng
ng ch chung quanh, nhng k thn cn rng Bc lm
g k bc
- Nh vy th ti sao by gi li c phong tro ku gi noi
theo gng bc H?
297

- Xt rng ra mi thy tng lp lnh o sau ny ch l

ci ui ca tuyn truyn gio iu my mc, thiu bin
chng, phn bin chng! Vn l khng th bt buc noi
gng bc H. Bi cch sng mun mt, mun phng,
a nguyn ca bc u c phi l gng sng! Bi nhng
iu bc lm n rt khc, rt tri ngc vi nhng li
bc dy. Bi ng, nh nc hnh ng mun mt nh
bc nn x hi lon! Trong thc t u c ai sng theo
li dy ca bc! Ti cn c bit r mi ln sp xp
nhng ai c thp tng bc i gp cc nhn vt nc ngoi,
th bc thn chinh dn d tht l chi tit, t cch n mc,
cch ni nng, cch ng x phi nh th ny, th n. V li
dn d lun lun c kt thc bng cu: Cc ch phi n
mc, ni nng, ng x tht ng cch, cn bc n mc ra sao,
bc lm g k bc. Tht s l ng c bit vic mnh lm,
thi giai on, cc quyt nh c hi ca mnh thng l
khng trong sng, nn khng mun bt c ai c php hnh
x nh mnh, c php bt chc mnh! Khi gp khch
nc ngoi, c bit l khi gp ngi Php, th ng c ra
lnh on tu tng phi rng n mc vn minh, sch s, hp
thi Cn ng c th mc theo kiu lnh t cch mng
Trung Quc. Th k ring V nh Hunh trc khi c
thp tng i Php, th ng c bo ng c mc complet, tht cravate cho tht ng hong! Cn ng c th
vn c mc theo kiu cch mng! Khi qua Trung Quc thm
Mao ch tch, th ng c li mc mt cch hi khc i mt
cht, vi ci o khoc pardessus bn ngoi cho c v Ty
phng, khc hn li mc ca bc Mao. Khi sang Php
298

 gp cc nh lnh o Php, ng c cn phong ng V

nh Hunh lm i t v bn ty, lnh o lun lun c
aide de camp (s quan tu tng) i hu cn! V t ng
Hunh cng phi chu kh tp cho cho ng kiu b i
c H!
V cch bc n nang v bnh vc ng V nh Hunh,
c giai thoi do chnh ng s khoe ra rng khi b my u
vin trong b chnh tr mch rng ng Hunh vn gi thi
ngng tiu t sn, lc no cng qun o i l tht thng, lc
no cng xc nc hoa Rve dOr, th ng c bnh ngay:
ng y thch vy th k ng y. Vic V nh Hunh c
gi bng ng tc l a c s phn cch cho thy V
nh Hunh khng phi l mt ng ch, ngha l khng
phi ngi ca cch mng, nn s c ngy b ht xung vc
thm mt cch khng thng tic. V sau ny th s vic
xy ra ng nh vy. Phi chi c ng c coi nh con
chu, nh gia nhn trong nh th tng li, hu vn mi kh
c.
Nhng ngi thn cn cn k rng ng c rt ch c
ti cch ni nng, n mc ca cnh phc v. Mi trng hp
thp tng, i ra bn ngoi, l c mt s dn d, ch bo tht
k tng chi tit, vn l c mt dn cnh lm ni tri hnh
nh mt lnh t gia m qun chng bnh dn bao quanh!
Ngha l phi lm sao cho tht l ni bt vc dng mt lnh
t, tht uy nghi, nhng li tht l ho ng, m khng b ho
ln trong cnh quan! y l mt minh ho cho ngn ng
chic o lm nn thy tu! Chnh phong cch ni nng,
n mc ca ng c, to ra mt phong cch lnh t cch
299

mng, ch khng phi trnh l thuyt, phng php l

lun! Khng din thuyt, khng vit sch ng v dn
hc tp, nhng rt ch ti k thut dn dng b ngoi: mi
bc hnh, mi k s phi l mt kiu nh hu th chim
ngng! Phi chn cn cnh, vin cnh ni nht, phi cn
nhc a y my nh, my quay ti lui nhiu ln sao cho
c mt th ng, th ngi c bc chp nhn, lu
li cho hu th!
V ng c l mt nh dn cnh chin lc c ti, rt t
m v kh tnh. Bi i tng trong hnh, mi tnh hung,
chnh l bc, mt lnh t lun lun mun minh nm c
quyn quyn lc.
Nhng ai tri qua, sng st sau cuc cch mng,
ri th cng u c ci kinh nghim ca c H l phi bit
vt qua mi tr ngi, trong mi hon cnh kh khn,
nm bt m c hi vn ln, thnh t, d c phi
ng ti lng tri, o l!
- Khi bit lnh t l nh vy, ai ai cng phi chp nhn
l nh vy, th ti c phn ng i ph. Mt l c gng
i dng, hc cch sng theo cch mng, ngha l cng o
qun nu sng, cng n ung m bc, c to ra ci v ngoi
sng lam l nh mt nng dn bn c. C sng trong nhng
iu kin v sn, c xo i nhng ph trng l mng
thi tr. Phi bng cch ny, cch khc, bit ci thin mnh
trc ci nhn ca i tc, i phng cc k st thp, i
phng tc l ng c. Nhng tht ra tt c u l v ch.
Bi ng c c ci nhn phn bit, ci nhn nh kin
i vi ti ngay t lc u nh th mt ri. ng c sp
300

hng con ngi ti nh th, tc l mc nhin tuyn mt

bn n bt thnh vn, v phng khng co. Cch nhn nh
th khng phi l ca tr tu. Tht l ng tic i vi mt
lnh t. V n qu hp hi. Bi cch mng quen np hnh
ng chng th bt lm chn a, khng cho mt a
chy thot. Kh th y! Pascal, mt nh t tng Php c
vit: Con ngi va l thin thn, va l th vt. K mun
lm thin thn, th li l lm th vt. Cch mng mun lm
ng thnh gii phng con ngi, th li l lm con qu bo
lc ca hn th n dch con ngi. Li hnh ng y l
phn thn thnh, v l phm ti c!
Khng giu c phn n khi k ra nhng k nim cay
ng v hai ln gp g y n tng1 b tc vi c H hi
y, bc Tho nhi ging Si Gn, ni vi chng ti y nh t
ch nho mnh:
- Hi nm 1946, Paris, vi v th tng c bu lm
i din cho kiu dn ng Dng, tng th l mnh
ngon lnh lm, sau li cn dm to ra ngang hng vi lnh
t, ri c lc cn ngoan c toan tnh u l vi m c vn
Tu By gi ngh li mi thy ni zy m cha mt
mng l may lm!
- Theo bc th ti sao bc khng b thanh ton nh nhng
k dm t ra mnh ngang hng, l i trng vi bc
H?
- Ci l do ti sm phng; V th m ti mi
sng st cho ti ngy nay. Th nht l ti gi , c t ra l
tuyt i khng mu tm mt vai v chnh tr no, tuyt i
khng mu tm gp g, kt thn vi nhng tr thc, trnh
301

b coi l c gy phe phi chung quanh. Bi chung quanh

ng c c qu nhiu phe phi rnh rp nhau. Lc no ti
cng c t ra knh phc ng c. V ti bit quanh ti ton
l nhng con mt rt cung tn, rt nghi k, rt cnh gic
ca cc cc bo v A ny, A n. Sng trong mt x hi ngu
tn, ca thi cung tn nh th khng phi l d, s h mt
cht l d cht nh chi!
- Lc c dp nu nhng kin mi m, c ni dung phn
bin, th ti lun lun phi nhn mnh ph u rng ni nh
th l ti mun xy dng ng. nhiu ln ti ni cng
khai vi mi ngi chung quanh rng ti ch c ao c
hc tp, theo gng bc H. y l cng khai chng t
mt s u hng lnh t vi iu kin ti c th sng
st Nhng cng phi nhc ti v bit n ti mt th lc
bo v ti, l s quan tm, chm sc ca my nh tr thc
Php, ng u l Sartre. H tn tnh t ra chm sc, theo
di hon cnh v sc khe ca ti khi h bit ti ang b km
kp. H thng xuyn vit th thm hi v i khi gi c
thuc men cho ti. C lc h cn i qua tn Vit Nam
thm ti Sartre v ti tuy c vi mu thun trong t duy
trit hc, nhng ng v m bn b ca ng rt qu trng
ti, mun bo v ti. V th, tuy b cnh tuyn hun ght b,
nhng ti ngh nh s quan tm, knh n ca tr thc ca th
gii bn ngoi, m ng c c s e n i vi ti. Lc
ti lm nguy ti tnh mng trc thi qu khch ca m
cn b ci cch, khi ti dm i u vi m c vn Trung
Quc, nhm cn b cc oan chp ln u ti ci ti
ng tiu dit l c u c phn cch mng ca bn t!
302

Nhng v bn trn cha ra lnh, nn cp di cha dm

ra tay thi. H vn phi cho ti sng. Tuy l sng vt
vng nh mt con th d cn phi canh chng, xem n
cn ra nhng tr g. C nh con mo vn con chut, cha
mun cn c cho n cht hn. Hn na, nhng nhn xt ph
bnh ca ti, chnh ng c v my tay l thuyt ca ng
cng khng bt b c, nhng v a v thng nh ca
ng c, v c gi chuyn chnh v sn, nn h khng th
chp nhn kin phn bin c tnh dn ch ca ti. Ngay
trong lc c ci cch rung t, dn ku than, khc lc qu
th ng c cng bit y. V th m ng c khn kho
ra ch th khng c dng nhc hnh, nhng ch th y
b ct x, sau ny lm s liu, ch n khng h c ph
bin, rng ri. Bi cn kin c tnh mnh lnh ca Ban c
vn, l phi thng tay pht ng u t to kh th cch
mng
- Kh th y! V v vy m ti mun nhn mnh ti
hon cnh phi chu sc p cng khng my vinh quang ca
c H trong sut thi gian pht ng chin tranh! Mun
qua sng phi lu ! Mun c v kh lm chin tranh th
phi nghe ngi ta, phi king n c vn, nn cng nh phi
hi sinh mt phn uy quyn, ch quyn. Ch mnh c t ch
hon ton nh mnh mun u. Lc lnh o ang bn
tm v chin tranh, khng ai ngh ti chuyn pht ng ci
cch rung t d man nh th. Nhng, nh ti ni, trn
mi thn phn u c mt bng quyn lc ma qui hn n
bao trm, n p, n Trn thn phn. Trn c Tho l
ci bng ma quyn lc H Ch Minh, nhng trn thn phn
303

H ch Minh li l ci bng ma quc bnh trng v cng

c on, ln t ca Mao! Nhng xt cho cng, th trn tt
c nhng thn phn lnh t cng sn, u c ci bng ma v
cng v i, v cng p o ca Marx Nhng m ring i
vi ti, th trn tt c v tn cng, qua bao tip cn thc ti
tn nhn ca cch mng trong mt thi gian di, th nay ti
mi nhn ra l cn c mt quyn lc ln lao v cng, v tn
ca s tht, ca lng tri n nng ln u c Trn c
Tho, n pht xut t s au kh ca dn tc Vit trong cuc
cch mng ny. cng l nhng au kh v cng ca con
ngi trong cc cuc cch mng bng bo lc ca hn th
Nga, Trung Quc, ta, Campuchia Chnh v y
tm nhn ln thng tng ca t tng, a l lun, l gii
ti tn cng ca lng tri nh vy, th phi nhn thy r ci
gc ca mi sai lm v ti c ca cch mng v ca chnh
mnh! Mun phn tch r mi s th phi l mt cun sch v
i By gi th ch c th bn trong gii hn ca mt vi
chi tit, mt vi kha cnh m thi.
- Nh mi ngi thy y, ch v nh hng ca
thc h m cha bao gi t nc ny li thy c mt
chnh quyn, mt ng chnh tr li vng li, li phc tng,
li sng bi con ng hng bo ca ng cng sn Trung
Quc n mc . C nh mnh l con ca ng cng sn
Trung Quc. M s thc l nh th! D vng ngn nm Bc
thuc u d g xo i c. Ri vi hng vn cn b ca
ng ta o Trung Quc o to v mt thc h na V
hiu r tnh trng y, nn ti c gng tm lun chng phn
bin tht sng t, thuyt phc lnh o, trnh nhng
304

bc m qung qu trn tai hi trong giai on b thi thc

phi chun b m li chin tranh. V lm chin tranh th phi
nh v, qu lu bn ngoi, tc l phi sng bi anh c
Trung Quc, ch tay khng th nh ai c. ng c c
tng c th lm ch tnh hnh trn t nc ca mnh, c
tng c th tung honh p o d lun quc t nhng k
thc l trn bn c quc t, thi no cng vy, mt lnh t
nc nh lun lun hng chu s khuynh o tn nhn ca
cc th lc nc ln. ang lc chin tranh si ng trn t
nc, m phi chp nhn khuyn co ca Trung Quc pht
ng ci cch rung t theo y nh li th ci d man ca
Mao Trung Quc nh th, th l mt ni nhc, ni au
ca ng c. Khi phi mang b Nguyn Th Nm, mt n
nhn ca cch mng ra m bn nh th, m chnh ng c
nhn nhn l mnh khng mun nh vy, th y l mt
th nhn ni bt lc, mt mi nhc ln ca ng c! Chung
quy chnh ng c cng b chi phi bi nhng th lc lun
lun c ci nhn quyn li, ci nhn chin lc ton cnh,
ton cu, ci nhn nh hng, th lc ca h. Trung
Quc n mun nhum Vit Nam theo ng mu m
ca Trung Quc. Ti hn mt ln nhn nh, cnh gic cp
lnh o cch mng rng trong lch s th gii, cha h thy
c trng hp mt nc ln no c chnh sch chu hi sinh,
m gip v t, chi vin v v li cho mt nc nh
bao gi u. Cc nc ln khng bao gi qun quyn v li
ca h Trong lch s nc ta t trc ti nay, v c v sau
ny, Trung Quc , ang v vn s l ci bng ma qui v
i, mi mi nng ln t nc, ln lnh o, ln lnh th
305

ca chnh chng ta!

Bc Tho lc u m lng mt hi ri ni tip:
- Bi c ci nhn nh th nn ti b ganh ght, tuy cha
b tiu dit, nhng c b trng pht bng cch cho sng
d, cht d, lc no cng nh c thanh kim treo l lng
trn u. D b canh chng, b e do, nhng ti vn kin trl
lp trng, tip tc l ti, th nn phi sng kh. C nh
mnh mun kh ch khng mun sung sng, khng mun
c u i! Bi hi l nh th!
Bc Tho k ti ri bng ci r n chy nc mt
lm chng ti ngc nhin. Bc k ra nhng gian nan kh cc
ca bc vi mt nim kiu hnh, t c. C nh l nhng
ni au kh y l nhng thnh tch ca mi tnh lng mn
gia bc vi cch mng, gia trit hc vi chn l. Lc tm
s, bc thng mm ci t ti, trong khi mt ngn l. Chng
ti tuy cng c lc phi mm ci theo, nhng ri cng chy
nc mt. V thy nh trit hc ca chng ti ly tay o chm
nc mt m vn c ci nh a tr! Tht l th thm!
Ri bc Tho n li tm trng mnh Paris hi y. Lc
thy phi on H Ch Minh v nc cng bn tr thc
Vit kiu, m mnh th b b li! Tht l mt mt cho k c
tng mnh l mt tay mc-xt c hng, trn tr hi vng,
tng mnh s rt l tm u hp vi nh lnh o khng
chin v cch mng y!1
Bc Tho cho bit bn Vit kiu cng v vi Ch tch H
Ch Minh ngay chuyn y l ba k s: Phm Quang L, V
Qu Hun, V nh Qunh, v bc s Trn Hu Tc. Phm
Quang L l k s c kh hng khng, nhng c nhiu kin
306

thc v v kh nn c tin dng c bit. V c

c H t cho mt tn mi l Trn i Ngha, ri sau c
phong qun hm thiu tng, trng nom qun xng u
tin ca chin khu, ri sau c ca ngi nh l ngi sng
ch ra loi sng chng tng, mang tn SKZ (Sng Khng
Zt). Nhng bc Tho cng ch giu kho:
- Th sng y sau ch thy trong nh, ch khng thng
thy trn cc trn a. Vinh quang l nh th. S tht l nh
th.
K ti , bc Tho li mm ci t ti! Trn mt kh ho
ca nh trit hc lun tot ra ni bun, nhng vn c giu n
sau n ci mm. y khng phi l th ci vui, m ch l
mt th ci phai bc, y gian trun, ng cay mun
khc! y l th ci c hu ca con ngi kh i, thng
che giu thn phn ti nhc, u bun ca mnh. N ci
ho ht y rt thng gp trn mi mi con ngi cng kh.
n ni dn ta ni ting l ci g cng ci, lc au kh
cng vn c ci!
Ri bc Tho cn thnh tht th nhn:
- Hi y, khng c cng v vi phi on c H, ti
cm thy b coi thng, nn t i b va chm nng. V vy
li cng c quyt tm mu tnh cho bng c s tr v sau
ny! Nay ngh li mi hiu r v sao lc ti b b li,
v ri khng c tin dng sau ny: ch v l mng phm
thng, nhng c l cng v ti nng nht ca ti l c
nhng suy ngh, nhn nh nghim trng trc my vn
ln. V th m v tnh ng ti nhng tnh ton ca lnh
o, ca ng! l vic ti k khng ai dm lm. Nhng
307

v tnh nghim trng y m ti thy phi ni ra. Chung qunh

ng c ngi ta ch quen khen nnh thi. Ti mun thay i
cch lm vic nh vy. Bi ng sau nhng v vic c
cao l nhng hu qu nng n v lu di c nhng chn la
tng l tt p, nhng vi thi gian, n s mang li nhng
tai hi ln lao. D l chn la hay quyt nh ca lnh o
th cng c lc sai. Ti khng th gi im lng trc nhng
ci sai y. V th ngi ta khng mun cho ti tip cn lnh
o mt cch thn cn. Lun lun c mt bc tng ngn
cch.
- Th th bc ch c gp c H c hai ln y thi ?
- Cn nhiu ln gp mt sau ny na ch, nhng nhng
ln gp y th l s tham d vng ngoi, ngha l do s sp
t, trang tr theo mun ca quyn lc, ca c quan,
c ch, ch khng phi l c mi c tip xc ring,
to quan h thn mt vi lnh t. Trong nhng ln gp
theo chng trnh sp xp ca t chc, nn gia bc
v ti, chng ti khng h trao i vi nhau mt cu no c
tnh thn tnh, tm s v mt s c hay vn no Nh
ti c tp hun ngay t u, trc mt bc ti khng
c t ni cu no ngoi chng trnh, ngoi l tn!
- Nh vy l nhng ln gp g y, tht ra cng l v
ch!
Cng khng hn l v ch u. Bi mi dp nu ra c
mt iu ca l phi, ca s tht, ri n lt n tai lnh
o hay ai th cng nh mnh gieo trng c mt mm
tt. Nhng nu ci ht m minh gieo b coi l ht xu th
mnh s phi tr gi. Ti cn nh mt ln gp g rt b mt,
308

khng th no qun. Lc l cui nm 1964, tc l ho

bnh sau hip nh Genve gn mi nm, nhng c min
Bc th ang si sc ngm chun b m chin tranh ni dy
mt cch quy m min Nam. Bng mt cn b Trung ng
tn l Sng Trng, ti bo bc ng mun nghe ti pht
biu v ti chin tranh v ho bnh, ti ph ch tch. V
ti c bit r l bui thuyt trnh ny ch dnh ring cho
mt s ngi rt hn ch, rt thn cn ca bc. Lnh
lm ti suy ngh rt k. Bi lc trong dn chng, nht l
ti nng thn, ni khng c tai mt ca quc t, ang dy ln
phong tro h ho thanh nin thi hnh ngha v qun s. Cc
a phng ang thi ua thnh tch giao qun. Khp ni
trn y bch chng, pa-n ku gi v yu nc, yu x hi
ch ngha, phi hng hi ln ng lm ngha v qun s!
Tht t l lc y, trong mi gia nh dn chng, ang ro
rc mi lo ng chun b m li chin tranh quy m xung
min Nam. Bi trong dn chng nhng tin tc Trung Quc
ang n n ch v kh nng vt qua bin gii vo cho ta,
ri lnh gp rt thu gom thanh nin i lm ngha v Do
ti c tm hiu ti sao bc, l ngi chng a g ti, m
nay li mun nghe ti thuyt trnh v mt ti ang lm
cho dn chng lo u, ang c bn tn, tuy m thm nhng
rt l si ni, trong thi s.
Cn b ph ch tch cho bit bn trn ra lnh cho ti
phi chun b k bi ni chuyn, v yu cu ti a trnh bi
son trn duyt trc. Th nhng ti c ch a
trc mt dn bi tm lc i cng vi hai phn chnh.
Mt l cch nh gi nhu cu v di sn ca chin tranh. Hai
309

l cch nh gi nhu cu v di sn ca ho bnh, V phn

kt lun: cch nh gi thng v bi qua nhng di sn ca
chin tranh v ca ho bnh. Ti khng i su vo chi tit
trong dn bi a trnh, l c khng gp cm cn nhng
iu m ti mun ni, m c l bc v nhng ngi chung
quanh cng khng mun ti nu ra. Trong bi thuyt trnh,
ti c phn tch tht su s kin chin tranh v s kin
ho bnh, qua qu trnh lch s ng i, vi cch nhn
trit hc ph phn i vi ch s. Ti n li nhng bi hc
ca lch s, nhn mnh ti s c hi khng th no k
xit ca chin tranh. Bi nhu cu chin tranh i hi tht
nhiu mu tr, th on. Cn ho bnh bn vng i hi phi
c tr tu tht l trong sng, minh bch. So snh con ngi
ca chin tranh vi con ngi ca ho bnh v mt lng tri
o c th s thy r u l gi tr ch thc ca chin tranh,
ca ho bnh. Hn na, hai cuc i chin tranh th gii
kt thc vi thng li ca phe cc nc dn ch t bn
chu u, li nhng bi hc t gi.
Bi s tht l sau mi ln chin thng, chu u tht
li mt bc v mt uy th i vi th gii, v suy yu, v
kit sc n phi nh v, phi vn vo M ng dy! T
, nht l t sau nh th chin, M tr thnh cng
quc s mt, mt cch khng th chi ci, cn chu u th
vnh vin mt hn v tr ng u th gii. Cc nh s hc
v x hi hc cn ghi nhn, v mt vn ho, nhn vn, v mt
trt t, k cng v o l, th cn ngi thi hu chin
b suy thoi v tt c cc mt y. Hai nc chin bi l c
v Nht vn ln thnh hai cng quc kinh t nh h l
310

nc thua trn, khng c quyn thnh lp qun i. Do

dn ca h khng b gnh vc nng n nhng chi ph quc
phng trong mt thi gian di. Nghin cu v hin tng
y cho php nh gi ci hi lu di ca chin tranh, d l
i thng. Bi ci gi phi tr sau khi chin thng th rt
l t. Nhng chin cng hin hch, c th mang ra ca ngi
trong hng ngn trang sch.. Nhng ni au, ni kh m cc
dn tc phi chu do hu qu chin tranh th lu di, khng
c giy bt no c th k ra cho ht. C th cho thy ci li
v cch s dng ho bnh mt cch tuyt i, ngha l khng
phi dn n lc vo gung my chin tranh cho php cc
dn tc quanh ta trnh c bao au kh, khng b trong tnh
trng thua km, tt hu nh nc ta, dn ta. V li nh chnh
sch tn dng ho bnh m c v Nht qua mt nhng
nc chin thng nh Anh, nh Php. Kinh nghim y l
mt bi hc qu cho nc ta.
Thc t l tnh trng min Bc ta, cho ti lc ny (1964),
cng cha xo b c ngho kh, d l vic k kt hip
nh ho bnh Genve mi nm. i sng nhn dn
ta cn v cng ti tm v mi mt. Th m nay ta li phi lo
m li chin tranh trong nhng ngy sp ti y. M nc
ta vn cha lm ra c sng n, th d nhin phi nh v
trm trng vo nc ngoi, v mt v kh, v lng thc
S nh v y s l mn n v cng nng n. N s l mt
di sn lu di ca chin tranh. Bi chin tranh, i vi loi
ngi, l mt c dc vi mun vn hu qu c hi t
bn trong, v lu v di. Chin thng ch mang li phn
thng vinh quang cho mt thi gian nht nh. Nhng di
311

sn tai hi trm trng ca n, ngoi nhng thit hi v nhn

mng, v v trn lnh th, cn l s v thm su trong
tinh thn, trong np sng, trong np suy ngh, trong u c
con ngi. Bi chin tranh lu di s tn ng trong u c,
thnh mt th vn ho chin tranh. N lm cho con ngi
tr thnh hung bo hn, gian xo hn, tn nhn hn trong
suy ngh, trong hnh ng, trong np sng hng ngy. Bi
con ngi chin thng s khoe khoang, s thnh kiu binh,
s tin tng vo nhng xo tr, qu quyt dng nh
gc qun th! Nhng ri n tn ng nh nhng mn n vt
cht v tinh thn, trong th xc v u c con ngi v x
hi. l nhng mn n vn ho trong li sng li suy
ngh, m cc th h mai sau khng th no thanh ton cho ht
c. V th m ngi xa, sau chin thng, th phi vi
ra chnh sch an dn, c ty xo ngay li sng, li suy
ngh ca chin tranh, cho ngi dn an tm m lm n
Ta th sau khi thng xong, l li lo p o tinh thn huy
ng dn chng, pht trin x hi ch ngha, ri tip tc
c v hn th trit , chun b m li chin tranh!
(Cng nhn y, phi lu rng chu u, c hai nc
coi nhau nh k th truyn kip, quyt khng i tri
chung l c v Php. Nhng nhng lnh o c tr tu,
bit nhn xa, ho gii c moi th truyn kip y bng
ho gii, ri Php v c ngy nay tr thnh ct
tr ca nn ho bnh v thnh vng ca chu u, do chu
u ch khng cn l do M cho chu u! y l mt kinh
nghim, l mt bi hc ho bnh v thnh vng, m cha
kho l s cng nhn gi tr ca nhau, knh trng nhau
312

cng tc vi nhau m i ti).

- V th, khi c ho bnh m khng cp bch v tch
cc xo b cho nhanh, cho ht np suy t, np ng x qu
khch, xo tr thi chin trong x hi, xo sch hu qu ca
nhng thi quen qu trn ca chin tranh, cho dn thay
i cch ngh, cch sng, cho cuc sng tr li lng
thin bnh thng, th ri s kh trnh c, nhng hu ho
x hi suy tn l di sn lu di ca chin tranh. Sau chin
tranh m vn duy tr np sinh hot ca thi chin, vn pht
trin cc chnh sch ca bo lc, vn quen dng th on
tuyn truyn di gt ca chin tranh, th x hi s mi mi
sng trong cng thng, trong nhng phn x tn bo nh
vy l c t chin tranh nhim su vo con ngi, vo x
hi. Nh vy l di sn chin tranh vn tc hi trong thi bnh,
gia chng ta vi nhau. Vy l nhng chin thng cui cng
a ti ton l tai ho. Chin thng nh th cui cng l
mt tht bi. V khng phi l thng, v cng chng phi
l li. Chng ta cng nn ch rng nh bao tn tht v hi
sinh ca ta trong chin thng in Bin, m Trung Quc
c c hi ln mt k c ca mt i cng quc hi ngh
Genve khi bn v ngng bn Vit Nam. Bi Trung Quc
tng b mt mt khi phi k kt chp nhn nh chin
Triu Tin Th nn Trung Quc c phc th trong
chnh sch gip ta nh ui Php, g danh d. C xem
nh vic Mao ch tch, va mi thng Tng Gii Thch,
va mi nm c chnh quyn ti Bc Kinh nm 1949, th
vi xua qun qua chim Ty Tng nm 1950! Ri sau
thc Bc Triu Tin m chin tranh xo nh hng M
313

 Nam Triu Tin. Nhng ri Trung Quc tht bi sau khi

phi xua qun qua cu Bc Triu Tin, v ri phi k mt
cch khim tn hip nh nh chin ti Bn Mn im, phi
chp nhn M ng qun lu di Nam Triu. Tin M
Nam Triu Tin ng vng khng ch do M, m cn l do
dn khng a cng sn. l nhng iu ta phi suy
ngh cho k rt kinh nghim cho tng lai ca ta. Ta phi
cn nhc k li v vic k kt v thi hnh hip nh Genve
m ta k nm 1954. Ti mun gi phn kt lun bi
thuyt trnh vi kinh nghim ca vng ng Nam ny:
chin tranh khng phi l mt gii php tt. M nhng hu
qu tai hi ca chin, tranh th khng th lng ht c, m
cng khng th no thanh ton ht c.
V thc ni lo s ca dn chng trc vin nh v
nguy c m li chin tranh, nn ti buc lng phi nhn
mnh ti hu qu tai hi, vi hi vng mng manh l nu
khng th ngn chn, th t ra cng tr hon c thm mt
thi gian na d tnh m li chin tranh xung min Nam.
V ng trn quan im ca con ngi trong lch s m xt,
nhng ting go khc ca hng triu sinh linh trong chin
tranh v sau chin tranh, d cho c bao nhiu bia tng, n
i miu mo ghi cng, tng nh n mun i sau, th
cng khng th no an i c nhng ni au, khng th no
n b c nhng mt mt v tn ph do chin tranh gy ra,
m dn chng phi gnh chu mi mi cho ti sau ny.
chm dt bi thuyt trnh, ti chm ri ni dn
tng ch:
- C mt s tht c th gy tranh ci, nhng khng th
314

no chi ci c, l chin tranh lun mang theo nhng hu

qu v cng tai hi. V n lm bng hoi x hi, v n ph
hoi hnh phc con ngi Ch c ho bnh mi to c hi
xy dng c no m v hnh phc, to ra c mt x hi
c cn bn lun thng o c, trt t k cng.
Nghe ti cu y, bc thay i thi : ang ngi nghe
mt cch v cm, vi du hiu mt mi, bng cau mt, ng
pht dy, mm mi, chau my, c v khng vui ra mt, ri v
tay s si, lt t, lm nh th bc ch ch cho ti chm
dt. Gn chc ngi chung quanh, hnh nh a s l ca b
chnh tr, cng phi vi v ng y v tay hi ht theo cho
phi php. Ri bc va i ra, va ngonh mt ni vng li
vi ti:
- Ch Tho ni hay lm. Cm n ch! By gi bc phi
v lm vic.
Ti c quan st tht k thi , dng iu lc bc
ngi nghe. Bc gi v mt trm tnh cho ti lc ng
dy, i ra mt cau c, ri vt li mt li cm n, nh min
cng, vi v i ra, bc tht nhanh, khng vui cht no
khi ri phng hi. Nhng ngi chung quanh cng phi vi
v chy theo. Ch c mt ngi bc li gn, ti ci ni
kh v vi mt cu, nh an i ti, l tng Gip:
- c bc khen nh th l tt lm. Th l thnh cng
y!
Nhng ti th ng li , b v, lo u, suy ngh v cu
khen ni hay lm m bc vt li khi bc ra khi ni
hp. Ti c bn khon ngm ngh v thi ca lnh t vi
cu khen ngn ngi y. Ch mi hi lu, cho ti khi mt
315

cn b ca ph ch tch bc ti dn ti ra v bng cng

sau
y l thm mt ln, ti c dp tm hiu cch ng x
ca ng c i vi ti. Tht s l cuc gp g, bui thuyt
trnh y khng lm ng c vui. V ni ung bi thuyt
trnh nhn mnh ti nhng hu qu v cng tai hi ca l
bi chin tranh! V ri ti cng khng vui vi li khen ma
mai ni hay lm! (nhng khng hay?) y. Bi ti bit
vic k v thi hnh hip nh Genve nh th, l chun
b m li chin tranh, tc l vnh vin x b hip nh! Bi
trong hip nh, c cc khon cam kt ca cc nc ch tr
hi ngh dng bo v cch thi hnh, nhng chng thy ta
dng ti nhng cam kt y. Ngoi ra, ti cn nhc kho ti
bnh trng ca Trung Quc trong v vi v gii phng
Ty Tng Nht l trong lc ton min Bc ta cn ngho
kh m lm le m li, m rng chin tranh xung min
Nam! ng c, vi nt mt nghim trang, lnh lng, c v
mi mt, nn khng giu c thi bc bi, nh l
va lm mt th nghim khng va , vi mt k c vn
, nn nt mt chuyn ngay sang cau c, kh chu vo
pht cht y. V cu Ch Tho ni hay lm! nh mt
go nc lnh ht vo mt ti. Bi nu tht s ng vi
ti, d l ch mt phn nh thi, th t ra cng li gn ti m
trao i vi cu, v bt tay ni li khen y. Nhng y li
l mt cu ni min cng vt li pha sau, trong khi vi v
bc ra khi phng hi. Chung quanh tng y l mt li
khen, nhng k thc ch c ti hiu y l mt li ph phn
nng n: Ni th hay lm, nhng t th khng hay cht
316

no! Ch c ti l ngi trong cuc, ang sng trong vng

cng to ca Ngi, mi cm nhn, mi hiu r ngha
thm thu ca tng cu, tng ch ca Ngi! Ri ti li
ngh cho d ng c c mun ko di thm thi gian ho
bnh kin thit x s, nhng cn c uy lc ca Mao n
p phi m li chin tranh th sao? Vn n thm su, tn
nhn v phc tp v cng!
- Th sau ln gp c bit y, bc cn c gp li c H
na khng?
- Cng cn, nhng nhng ln gp sau ny th tht ra l
ch thy ng c thi ch khng c ti gn. Bi nhng
lc , ti ch l k thp tng vng ngoi, nh mt cn b
ti gp mt trong mt bui tip tn, ch khng phi l ti
c th trao i vi cu vi ng c. V li, v ti khng bit
a dua, tng bc, nnh nt nh mi ngi, nn khng khi no
c b tr ng c t v thn thin, ni chuyn vi ti.
Nhng ti cng bit, trong nhiu bui tip tn, l hi, lc
ng c xut hin, ti ci o mt nhn nhanh mi ngi,
nhng ci nhn y bng tr thnh nghim ngh, ngp ngng,
dng li i cht, ri quay qu ch khc khi thy ti: C l
lc ng c nhn ngay ra k c vn l ti cng c
mt y. Cm nhn do kinh nghim tri qua, ti bit
i vi ban lnh o sau ny, do nhn nh ti vn l k c
vn , nn cc lnh o khc cng d ng, lun lun gi
khong cch, trnh khng ti gn ti tr chuyn, d ch
l x giao, khi h nhn ra ti ngay trong m ng. S d
ti thng c mi ti d cc bui hp mt c tnh tuyn
truyn v ngoi giao, nh vi tr thc khc, v Trung ng
317

c dng s c mt ca chng ti nh mt yu t trang tr,

ra iu c ng cc thnh phn tr thc. Trong nhng dp
, ch c vi v khch nc ngoi l mun li ni chuyn
vi ti, v h bit ti t trc
hn mt ln, ti c nghe my tr thc khoa bng
than rng ng c rt cnh gic vi nhng k c bng cp.
Ch nhng k khim tn, tng khm nm vng lnh, ngoan
ngon i theo phc v bc t tha hn vi, th sau ny mi
c tin dng, v c bt ct nhc ln. ng c l
mt mu lnh o cn mang nng tm thc thi phong kin
phng ng c xa, cng y nh Mao Trch ng, rt t
tin vo ti a mu, tc tr ca mnh, nn coi m hc thc
khng bng mt cc phn. Hn na, ng c rt ght
cnh Ty hc. Trong vng thn cn ng c, khng h c
mt chuyn vin tri thc no c bng cp tt nghip i hc
c. Ch ton l nhng hu cn, cn v t hc c ng c
o to, phc tng, th sau u c ng c bt ln
thnh tng, thnh gim c, thnh b th v v Cn gii
hc thc ch c lm vic vng xa bn ngoi. Bi t
chc mun b tr ng c ni bt trong m ngi t
hc, y nh mt i bng cha t, by ln trn nh Thi
Sn ca quyn, lc, ng xung chn sn lm chnh tr thp
km bn di vi con mt nghi k, khinh mn, vi ci nhn
v cng sc bn, thu hiu u c tng ngi d phn
bit k cn thn, vi nhng i th tim n. ng c c tm
thc cnh gic ca mt lnh t cch mng nh Stalin, nh
Mao Khn nn cho k no b t chc nh gi nh l
mt ch th tim nng i vi ng c! Ti nhn thy cc
318

nh s hc khi nghin cu v bc H, ch cn c trn

nhng t liu ca ng cng sn, nn khng th no nhn r
s tht; khng th no hiu r ci bin chng duy tm, duy
ch ca lnh t, nn h khng th hiu ni ng c. Bi h
ch nhn thy lnh t qua lng knh p , sng chi ca
b my tuyn truyn. Khng bit nn nh gi nh th no
i vi nhng b c thng thi, uyn bc kinh in m c
trch t liu tuyn truyn ca ng cng sn nh l trch ra t
mt th thnh kinh! H ch l nhng ng thy bi m c
s vo, khng phi l mt con voi, m l mt con khng long
ba u, chn ui!
C mt iu rt ng tic l cc nh s hc khi tm hiu
v c H b qua mt th t liu rt chnh gc, rt bc
l, rt chn thc do chnh ng s l tc gi l ngha
ca nhng bit hiu hay nhng tn gi m chnh c H
t t cho minh qua tng giai on mu tm con ng hot
ng, lc thiu thi, khao kht tm cch tin thn, tm ng
hot ng chnh tr. C nhng ci tn theo ting nc ngoi
kh ng nghnh! Nhng ng cu l t khi t i tn l
Tt Thnh (1911) (vi kht vng khim tn l s l k hnh
t), ri cho ti, sau ny th b hn h Nguyn, thay i,
ly li h gc l h H, v chn ci tn cc k kiu sa, coi
mnh l bc Ch Minh! (1945). Ni chung l vi c trm tn
gi thng l rt tiu biu tm thc nh th phn nh mt
cch chn thc, nhng bc chuyn bin trong u c ca
ng c. Mi ln thay tn, i h l mt bc, c ngha
trong hnh trnh vn ln, i ti tr thnh lnh t. y l
qu trnh din bin ca s hnh thnh mt cung vng. Phi
319

phn tch cn k tng ci bit danh y nh l mt du hiu

tm l chnh tr, t lc ch mong c c hi thnh t, cho ti
lc quyt tm, bng mi gi, mi cch, t ti tt nh
ca quyn lc nh l mt ng vua (Vng), l mt ngi
yu nc chn chnh (i Quc), l mt lnh t thng minh
bc nht trong thin h (Ch Minh)! Tht ra th trong x hi
phong kin, nhng danh hiu y ch c th l do ngi i
phong tng cho nhng nhn vt lch s m c ngi i
sau cng nhn l xut sc, l xng ng mang nhng danh
hiu y. Nhng y li l do chnh ng s ngay trong
hin ti y vp vp, m t mnh tng cho chnh mnh!
Mt nh tc nho, mt ngi tr thc c u c tinh to, c
lim s, mt b no minh trit th khng bao gi dm t
xng mnh l Vng, l i Quc, l Ch Minh nh
th. Tht kh m gii thch mt k t coi minh l ng vua,
l bc qun t siu phm, m li c hoi bo lm mt nh
cch mng, mt chin s v sn, cng sn! S cng khai t
tn vinh mnh ln mt cch qu trn nh th cng khng
phi l thi ca mt bc ch nhn, ch thnh! y ch l
nhng biu hin ca mt th s cung l liu, l mng, mt
th bnh tm thn am m n mt thng bng v mt l tr,
lim s, o l Khi t xng tng minh mt cch thng
nh, ti cao nh th th ch c th l v qu khao kht
danh vng. y r rng l mt kht khao hnh ng ca
mt cung vng. Ngoi ra cn c th tm hiu ni tm, ch
hng ca nhn vt lch s ny qua mt cng trnh phn tch
mang tnh phn tm hc ca tng ch, tng cu mang nng
mt kht vng trong hai tp sch tuyn truyn Nhng mu
320

chuyn v i hot ng ca H ch tch v Va i ng

va k chuyn thy r tng bc chuyn bin tm l,
t lc ch mong c nhn vo hc Trng Thuc a ca
mu quc Php vi hi vng c ra lm quan, cho ti lc
quyt tm tr thnh mt lnh t cch mng. Nh nhng pht
tit l mng ca cung vng nh th, m ng c to ra
mt thi chnh tr v cng phc tp, in o, mt thi m
mi ngi u thy rng phi p ln lng tri, o l
cp quyn, thnh cng, chin thng! y ch l
b quyt hnh ng, trong mt i bi hi kch ca lch s!
Thnh ra qua nhng ci tn mang mc cm t sng bi mnh
nh th, chng ta c th hiu lnh t l ngi c u c,
c tm tr, c o l nh th no! Napolon, Hitler cng u
l nhng lnh t c tm thc t cao t i, nhng khng
gian tr n mc qu tinh qui nh th! Bi h cn thua bc
H ch h khng bit t ngi vit sch t cao chnh
mnh! Tht tnh, mt ngi ht lng v nc v dn, mt
chnh danh qun t, mt tr thc lng thin, th khng th
t khoe mnh, t vit sch ca tng mnh mt cch ngng
cung l liu nh vy. Khng t ngi bnh vc ni nh
vy m ng c lm nn lch s. Xt ti tn cng l
lun trn nhng c s nh th, cho php ta gii thch nhng
iu nh hng cho nhng hnh ng, nhng chn la
kh hiu, kh chp nhn ca bc H! Lch s mang
du n ca mt tham vng, mt mu tr tt nh t tn nh
th. Hu th, phi t trn c s phn tch thc ti , m
c th hiu r vn cng ti, o c ca ng c
- Cu xt nh th, th bc thy nhng chn la no,
321

nhng phn quyt nh no ca ng c l thuc v cng,

phn no l thuc v ti?
- Khng th d dng a ngay ra mt li p tho ng
cho cu hi rt quan trng ny. C l; phi nhiu th h sau,
c khi phi hng trm nm sau, qua nhng cng trnh nghin
cu tp th nghim tc, khch quan th may ra mi c th
a ra mt kt lun c gi tr. Nhng ti nu ra vn l
mun mi ngi chng ta, t xt xem dn tc t nc
th hng nhng g, chu ng nh th no nhng di sn,
nhng hu qu m s chn la lch s ca c H mang
li ri t m t a ra li gii p chn thc cho ring
mnh. Khi cn nhc nhng chn la, nhng quyt nh c
tnh lch s ca c H th, v lu, v di, s thy phn li,
phn hi l nh th no. Ti tin chc rng mi ngi dn,
tng tri nghim y nhng hu qu ca nhng chn la
hay quyt nh y, s c th rt ra mt kt lun cng bng
m lun cng ti cho ng c m s khng cn phi tranh
ci vi ai Ci l tu mi tri nghim ca mi ngi,
tu theo nhng vui sng, nhng au kh hm qua v hm
nay, ca mi ngi.
- Nhng bc c th nu ra chn la no, quyt nh no
mang tnh lch s trng i ca c H c khng?
- Th tht l ti tng c nhn xt ph phn v nhng
chn la v quyt nh tt v xu c tnh lch s ca ng
c trc vi cn b cao cp trong ng, khi nu ra nhng
thc mc ln nh da vo thc h cng sn ginh dc
lp th l tt hay xu, nht l khi so snh vi nhng nc
ginh c c lp quanh ta m h khng dng ti thc
322

h y Nhng chung quanh can ti, khuyn ti khng

nn ng ti nhng iu nguy him nhy cm, c th b mt
mng . C ngi b chy khng dm ngi nghe ti
phn tch v s lin lu K li chuyn ny cho cc anh
thy vic nh gi cng ti ng c l vic lm v cng nguy
him, v cng kh khn. Trong hon cnh hin nay trong
nc, l iu khng th no lm c
- Nhng t ra th bc cng c th nu ra vi th ch?
- Nh ti ni, nh gi s chn la ny l tu theo
ngi, tu theo hon cnh. Nhng cn b ng vin nh
ng m c cuc sng giu sang, c v a v th d
nhin h s ni tt cho bc H. Nhng ngi phi gnh
chu phn thit thi v au kh v nhng chnh sch ca bc
v ng th h s ni l xu. Ring trng hp ca ti th
lc u ti cho l mt chn la tt, l ng, nhng ri
cng v sau, ti cng nhn ra rng chn la y a ti
tnh trng khng th sa i, khng th thch nghi vi x
hi ta, vi vn ho ca t tin ta, v c dp khun theo ng
m hnh nc ngoi, nht l ca Mao, th tht s l mt
chn la xu, rt xu, v n hon ton sai, sai t ci gc hc
thuyt, sai t l lun Ti ch mi h m, nu ra s s nh
th m b vnh vin y ra bn l chnh tr. Nhng v th
m ng c vn mun theo di u c t tng, l lun ca
ti Nu c bo lu ci thc h duy nht ng ny th
d nhin s c ngy n b o thi bng s v thm khc!
V cho ti nay, vi ni, ta thay nhiu ln xy ra nhng
v nh vy.
- Th cn cc lnh o khc, sau bc H, th h c ch
323

 ti t tng ca Trn c Tho khng?

- Vn c ch! V h lc no cng e ngi, nghi ng ti.
V ti lc no cng c bc cu, bn ting, tm cch truyn
t nhng iu hay, l phi ca s tht, Th nn lc no h
cng mun theo di xem kin ca ti l nh th no, tuy
h rt e ngi v khng a nhng kin y. V nhng gp
ca ti lun lun hng v chn thin m, nn i khi h
cng ng cho ti gp mt cch min cng.. Ti cn nh
ln gp gay go vi tng b th Trng Chnh, sau ci v ti
vng ln mun u l vi c vn Trung Quc. Sau ny cnh
L c Th, L Dun th rt gm ti, v bit ti mun ngn
cn m li chin tranh. Cn mt ln gp ring ng L Dun
th ri ng y cng khng a ti, v lc y, trong cng v
Tng b th, ng ta mun ti chp bt vit hi k cho ng y.
Nhng sau khi ngi c ting ng h nghe ng ta ging
gii t tng ca ng, ti nh tr li thng l ti nghe ng
ni m khng hiu g c! V th sau ny ng y cng cay
ght ti, n ni khng mun s c mt ca ti nhng ni
ng i qua Lc ti vo Si Gn th c nghe nhng cu
chuyn ly k ca phe ch chin n cng, m ng u l
cnh L Dun v L c Th Phe ny gy b phi, ri
nm c a s trong b chnh tr, n mc chn p, c
lp c chnh c c H trong gi pht nghim trng. Bi
lc y ng c hnh nh mun xy dng mt min Bc x
hi ch ngha cho tht l m no trc . V Nguyn Gip
l ngi nht tr vi ng c. V th m cnh L Dun
ph phn, phao ra lp lun l Gip s M. Chnh cnh ny
cn tm cch trit h uy tn ca Gip bng cch tung t liu
324

chng minh Gip l con nui tn trm mt thm Marty, Gip

thng trn in Bin l nh my tng Trung Quc by
binh b trn. Trong gii ng vin cao cp c c mt giai
thoi ly k v m mu ct ci m pht, v Gip l ng
vin duy nht vn a i m pht kiu cng t H Ni khi i
tm cch mng! Giai thoi ny chng t chung quanh ng
c c nhiu phe cnh lnh chng nhau, ngm h uy tn ca
nhau rt l tn nhn: V iu cho thy ng c lc ln
ti nh cao quyn lc th lm vo hon cnh ca mt ph
thu khng cn iu khin c m m binh hung bo, tu
tin, hn xc do chnh mnh to.

325

Chng 13
Thn phn nhng con ri!
Ri bng bc Tho t gu chnh mnh:
- Lc y ti t mng ti: My mun lm ci anh v sn
chnh cng nn by gi tng qun, cn than kh, than i ni
g na? Tht s l cm thy chnh mnh ang l thng ng
ngn. B my ng nh vn, nh th ch giu l tn ng ngn!
V hn khng bit noi gng bc H, nn b thng ln n
, thng nh n gin mt. Th l ni ln ting tm ca anh
gn, anh bng, anh khng. Lc no cng sng nh mt
anh h ng ngc chung quanh giu ct. Nhng kh ni l
khng c no nh anh h trong gnh ht m ch l anh
h i kh trong cuc i! Bng thy anh h Trn c Tho
sng sao m ngu si, n n qu, nn nhn ci khng c.
Phi bt ph ln ci, c ci nh ngi in. M in
tht! Ci n pht khc! Ha! Ha! H! B m nui nng,
cho sang Ty n hc, nay tr thnh thng in, thng khng
trong x hi! Ha! Ha! Ha!
K ti , bc Tho ngng ci, th di, lc u, nhng
ri bng li bt ting ci r ri, hn nhin, ci n chy
nc mt, phi ly tay o chm mt m vn cn ci sc sa!
Chng ti kinh ngc, y thc mc v cn ci l lng y.
y l cn ci m nt cay ng, au kh, ch khng phi
v vui. Nhng bc li c v t c v chnh ni gian trun,
kh i ca mnh. Bc hnh din gii by ci khn kh y nh
nu mt thnh tch ca mt tr thc Chng ti nhn cnh y
m khng ci theo c, v thy thm qu.
326

 hn mt ln chng ti ngi bn vi nhau v n ci

Trn c Tho! Bi tht s l trong nhng li tm s y,
chng c g vui ci. Cm tng l con ngi ny khng
phi sinh ra vui sng, lm mt thng h, m ch c th
l mt thn phn b lu y, trong mt i bi kch.
- Ti sao bc li c th bt ci nh vy? Bc khng thy
sng nh th l bi thm sao?
- Tai ti bng nh li mt mu chuyn ci, n khi dy
c mt giai on bi hi trong cuc chin tranh c gi l
chng M cu nc.
Lc dn chng k cho nhau nghe m ci cay
ng vi nhau, l vo u nm 1973, khi va k kt
hip nh Paris kt thc vic M tham chin Vit Nam.
ng rm r tuyn truyn l ta buc c M phi k
kt hip nh rt ht qun ra khi min Nam Vit Nam.
ng ni y l cuc u tr thn k gia hai b c c
coi l mu tr nht ca thi i! Phe ta l ng ch L c
Th, phe M l Henry Kissinger. Ti H Ni, mt s tr thc
bn ngoi ng v ti ht sc t m, theo di, tm hiu
cc iu khon b mt c tho thun ngm vi nhau
ca hip nh ti lp ho bnh ti Vit Nam c k kt
Paris nm 1973 c mt s b mt ca pha ta, th ri chng
ti cng bit phn ln v pha M th d nhin l phi da
trn nhng tit l rt phong ph ca bo ch M v th gii.
Chng ti c hai thc mc ln trong chnh sch ca M lc
y. Mt l ti sao cuc tng tn cng ni dy do ta b mt
pht ng tht l bt ng, hi Tt Mu Thn 1968, min
Nam, nhng ta hon ton tht bi, lc lng ca ta ti
327

min Nam b kit qu, b tn tht nng n v nhn dn min

Nam khng ni dy tip tay vi ta nh ta tr liu. Vy m
M li nhng b, chp nhn cc iu kin ca ta, c bit l
iu kin phi cho Mt trn Dn tc Gii phng do ta ch
ng min Nam c tham d hi ngh ngang hng vi
chnh quyn Nguyn Vn Thiu, gi l Vit Nam Cng Ho.
Thc mc ln th nh l cuc oanh tc ca M vo min
Bc nm 1972, lc ta v cng bi ri, n mc nu n
nh bom ko di thm vi thng na th ta s phi nhng
b trong bt c iu kin no. Vy m bng M ngng nm
bom, cho cuc thng tho Paris bc vo giai on kt
thc, m c th gii u thy l c li cho ta. Pha ta th khoe
l do ti tr ca trng on L c Th.
Bc Tho k thm:
- Trong dn gian lc , c giai thoi c ph bin rt
rng ri, rng ng ch L c Th tit l vi vi nh bo
thn cn mt thnh tch u tr vi Kissinger, khin hn t
phi n mt ng ch Th. Mu chuyn u tr vui y
c ph bin trong cc tng lp nhn dn, nh mt thnh
tch thng li v vang ca ta!
Chuyn k rng ln u tin b mt gp ring Kissinger
vng ngoi Paris, L c Th cha tay trc bt tay
Kissinger, tn ny cng vui v cha tay ra v hai bn xit tay
nhau. Sau , Kissinger chi tr khinh b ta, y th tay vo ti
ly khn m-xoa lau bn tay va bt tay L c Th, ri
b li khn tay vo ti qun! ng ch L c Th lin c
phn ng tc th, ng ch cng rt khn ra lau tay, nhng
sau vt b lun khn tay xung t ch khng b li vo
328

ti! Kissinger t y v sau khng dm gi tr g na.

K xong cu chuyn u tr kiu tr con y, bc Tho
ni:
- S khoe thnh tch u tr nh vy, lm anh em
tr thc H Ni nc ci. Tr tu g, ngoi giao quc t g
ci tr lu c vt . V s tht, bn l hi ngh, ton l
nhng nhn nhng quan trng rt b mt trong cuc thng
tho gia hai bn, m phn quyt nh trng im l do tho
hip gia Trung Quc vi M! Sau ny c ln gp ring
nh bo cng sn ngi c Winfred Burchett, ng ny gii
thch tn tnh cho ti hiu v chnh sch thc dng rt nguy
him ca M trong vic gii quyt vn Vit Nam! Theo
Burchett th M nhng tay vo min Nam Vit Nam v coi
l mt th trng ca khi t bn, v tuyn b quyt tm
bo v Nam Vit Nam, v y l mt tin n ca th gii
t do. iu ny c ngha l M mun gi vng ny khng
n lt vo trong bc mn st ca khi cng sn. Nhng
M cng dt khot khng tnh dit Bc Vit Cng sn
tin ti thng nht Vit Nam bng cch ny hay cch khc.
Bi chin tranh i vi M lun lun nm trong sch lc
ca kinh t th trng ton cu. Cuc chin tranh bo v
th trng Nam Vit Nam b sa ly v tn km v b d
lun nhn dn M chn ght. Th nn cc nh chin lc
M, ng u l Kissinger, xa mt gii php khc. V
khng bo v c th trng min Nam Vit Nam bng
chin tranh, th phi quay qua gii php tm th trng thay
th bng con ng ho bnh: cch ny t tn km m bn
vng hn. Bi M, trn nguyn tc, khng h tnh tiu dit
329

ch Cng sn min Bc Vit Nam, nn khi thy cuc

tng tin cng ni dy hi Tt Mu Thn, 1968, lm cho
cng sn kit sc, th l lc tt nht a ch ngi
vo bn hi ngh. Cng nh khi thy cuc oanh tc min Bc
Vit Nam hi 1972, cho H Ni thm n, th M lin
ngng nm bom, ri a ra nhng iu kin, thun li c
th, H Ni chu k kt chm dt chin tranh, M rt
chn ra khi min Nam Vit Nam. Tt c l dng l bi ho
bnh thay th cho l bi chin tranh. Cng t r chnh sch
ca M nh th, lin hm i 7 rt hng hu qu M, lc
c mt ng o ngoi khi Vit Nam, vy m lc lng
hng hu y ng ngoi nhn hi qun Trung Quc nh
chim o Hong Sa (Paracels) ca Nam Vit, hi 1974. S
n binh bt ng ny c ngha r l M khng coi Nam Vit
Nam l tin n na. Ngay t khi i qun M b vo
min Nam Vit Nam, M ch nh cm chng gi t,
dung ho ch khng h c y chin tranh n tn cng
ra min Bc, tiu dit ch cng sn min Bc. D l
oanh tc min Bc, nhng chin lc ca M l ch ch
lc ch kit qu p dng l bi ho bnh, nhm nh ch
bng kinh t hu chin. V qu tht vn bi sau ny
lm cho H Ni hon ton kit qu v kinh t. ri ti lc
H Ni, tuy t chin thng, nhng li phi chp nhn mi
iu kin M n b cm vn. Ri sau l H Ni li
tri thm long trng n rc lnh o M tr li. T ,
chnh thc m ca cho vn ca khi t bn trn vo t do
tung honh trn ton b nc Vit Nam thng nht di ch
x hi ch ngha. Trong ch ny khng chp nhn cc
330

cuc nh cng i quyn li ca cc cng on th thuyn.

Mt ch nh th tht l l tng cho s khai thc lu di
ca t bn M, c li hn hn di thi ch Vit Nam
Cng Ho min Nam. By gi th kt cuc r rt ca
vn bi ai thng ai trong cuc u tr y. By gi l r ai
l mu tr, ai l tr tu. Nc ci v bi thm l nh th.
K ti , tm s ti , bc Tho bt ci, nhng ri li
nghim nt mt, th di chn nn:
- Cng cuc pht trin cch mng v sn, vi gic m
xy dng th gii i ng nh vy l hon ton tan
v, sau khi hi sinh tnh mng ca hng bao nhiu vn b
i! By gi th khng cn phi chng M cu nc na.
Gi y l phi tm li thot ra khi ch bao cp, dp b
mc tiu t tc t cng, phi bm theo M cu nc.
C mt nn kinh t ton cu di s p o ca ng -la
M, c mt nn vn ho sng cung, sng vi, hng hc
sinh lc thc dng ca vn ho M, nay n t do trn vo
nh thc , nhu mt x s b kit qu n xng tu
v chin tranh v cch mng. Mt nn vn ho nng nghip
ru ro b kit sc n trng rng, sau bao nm chin u
t lc t cng, ch bit h sinh v chu ng, nay lm sao
cng li li sng no n, ph phn kiu M nh th! Tng
quan lc lng gia mt nn kinh t lc hu vi nn vn ho
ngho tng v km kp nh vy th lm sao cng li trc
sc trn ngp ca nn kinh t d tha v ca nn vn ho t
do sng cung, sng vi ca M! Ti y ta, s thy tui tr
nng thn cng th ua qun b, o phng, cng son, cng
phn le lot nh bn M thi!
331

Gi y c nc u phn khi h hi v c ho
nhp! Ca rng m cho vn kinh t th trng t bn
trn vo! Gi y, trc mt mi ngi, tn Tho ny bng
ch cn l thn phn ca mt con ri, li thi v t tng,
qu c h v khng bit lm con phe, con phy kinh
doanh. Ti nay ch mang thn phn mt con ri au n.
Bi thy r trc tt c nguy c tai hi ca s pht trin
qu trn, khng gii hn ca khi t bn. Gi y qu hng
ta ang cung nhit lao vo pht trin xi th theo hng
ca ng USD, ca nhng th lc siu ng v phng php
bc lt tinh vi. S tht l ng sau cc i cng ty mang
danh hiu l ca i Loan, ca i Hn, ca Singapore th
u l ca ng -la M! Th l thin nhin giu, p ca
ta v ang b tn ph khng thng tic. Ti rt au lng
ng nhn sc mnh tung honh ca -la M trn t nc
ta. Dn ta nay mng r c hi nhp kinh t t bn. Cc
nc quanh ta, cng khi s tranh u ginh c lp sau th
chin th hai cng vi ta, nhng do h khng c th lnh
o thn thnh, nn h khng phi hi sinh nh ta, khng
phi ra nhiu xng mu nh ta. V h ginh c
c lp v m no trc ta c na th k Nh vy ci cng
lao, ci ti lnh o thn thnh y, s tht chng l cng hay
l ti? Rt cuc nay th phi tri thm n mi M tr
li! Trong khi Tu ang c hip ta, ang gm nhm vng
t, vng bin ca ta, vn ang cng khai tip tc trng trn
ln chim mt s hi o vng Trng Sa, Hong Sa ca
ta! V ta vn c kiu hnh ht vang bi ca i thng! i
thng g m giang sn gm vc t tin li nay b tiu
332

hao vo tay my ng ch v i nh th? au lng lm!

au lng lm!
- Con mt thc mc ny na mun hi bc, c phi M
vn ang duy tr vn bi l c vng M sau ny tm cch
nh ph, lt ta phi khng?
- Ti tin chc l khng phi vy. V nc ta nay hon
ton l mt th trng vng chc ca phe t bn ri, th n
tnh nh ph ta lm g cho ph cng sc, cho xo trn th
trng ca n. Vn l c Vng l mt phn ng hon
ton do ta gy ra. Phi nh rng lc u, cuc cch mng
thng tm thnh cng hon ton, th lc lm g c
l c vng. Lc c nc u vui mng trung ln c
sao vng: l giai on c nc ng lng ng ln cp
chnh quyn ginh c lp Nhng sau l giai on
tin hnh cch mng x hi ch ngha, bt u trng c
ba lim trn lan ra khp ni. Bt u chnh sch loi tr
thnh phn con ca thc dn phong kin, loi tr cc
ng phi phn ng. Chnh t lc ny l bt u trit
phn loi, phn chia dn tc ra lm nhiu thnh phn v
cung tn ch ngha y ra bn ngoi x hi mt s ng
ngi yu nc nhng khng yu x hi ch ngh! V l c
vng pht sinh ra t , ri tr thnh mt biu tng
quc gia i u vi l c sao vng ca cng sn!
S chia r dn tc, s i u y l do u? Ti ai? Ngy nay
vn nhy cm ny, thc cht l rt d thy v rt d hiu.
Vic c triu ngi di tn vo min Nam nm 1954, ri sau
ngy 30 thng t, 1975 l cuc tho chy ca c triu ngi
liu cht lao ra bin, v tr thnh phong tro thuyn
333

nhn lm c th gii xc ng. Nhng hnh nh cho thy

y l mt thm ho ca dn tc m mi ngi chng ta trc
tip c trch nhim. Ni r ra th au n lm Vn l
c vng ny khng ai c th gii quyt ngoi nhng ngi
Vit chng ta vi nhau. Nhng l phi gii quyt ht sc tr
tu, ch khng th dng mu k di gt, cng khng th gii
quyt bng bo lc v hn th. Phc tp v kh tm lm!
au lng lm!
- Bc ni ngoi chng ta ra khng ai c th gii quyt vn
l c vng, l sao?
- Th nh ti ni, ch c chng ta mi hiu r vn
y. V th m ti chnh sch ho gii, ho hp dn tc
Nhng ch l ni thi ch cha h lm, thc t l cha h c
n lc hnh ng ho gii no c! Ho hp th li cng
khng c. Ch ton l nhng c ph ho gii, ph ho hp
thi. Ho gii l phi nhn nhn nhau, tn trng nhau. Ngay
sau thng t 1975, cch mng khng nh bng li tuyn
truyn rng trong cuc chin tranh ginh c lp, thng nht
t nc ca i gia nh dn tc ta, gia chng ta khng c
k thng, ngi thua, ch c nc M thua thi. Tng thng
Dng Vn Minh ca min Nam ra lnh cho qun lnh
ca min Nam bung sng, tit kim xng mu. Tuy vy
trong thc t cho ti nay, ngi ca ch c min Nam
vn b i x nh l ch, l th, l ngu vi bin php
giam gi hng lot, trong mt chnh sch tr th i tr, vi
k hoch hc tp ci to tp trung. Bao niiu vn cng
chc v s quan ca min Nam b giam gi v hn nh
rt tn nhn, trong nhiu nm, trong cc tri tp trung b che
334

giu trong cc vng rng su, nc c nh vy th lm sao

coi l h gii hay l ho hp c!
Ty c thng nht vi ng c, c xy ra cnh t
y hng lot nh th u! Gn ta hn th vic Trung Quc,
sau khi c dng sc p ca v lc nh ph trit h i
Loan, lm mi m khng c, nay th h nh c chnh
sch tht s ho gii, ho hp vi i Loan bng s cng
nhn, s tn trng i Loan ri ! C thanh thin bch
nht trn cc phi c thng mi i Loan t do bay vo
Trung Quc y! Bi hc tt p y, sao chng ta khng hc
hi? Ti sao ta c c duy tr tnh trng th hn, rt tri vi
tinh thn thng nht dn tc nh vy? y l thm kch nan
gii ca ngi Vit Nam chng ta! M ti coi nh l thm
kch ca ring nhng ngi a suy t nh ti v d nhin l
ca c m mn bc H!
Ni ti , ri bc Tho im lng hi lu. Lc ny chng
ti thy bc Tho ni bt nh mt ngi, lc cui i, u c
tru nng tm t, y n hn, hi hn rt u bun, au n, v
ang tm cch g gii to thm kch ca chnh mnh!
M bc Tho khi ni ti bi kch Vit Nam, thm kch
Vit Nam th thng lin tng ti bc H. Thy c nhc
hoi ti bc H, nn ti hi:
- Nghe bc ni th, ti vn c cm tng l bc mang
tm t on trch c H v m n em lm phi khng?
- Ti ni ri. Nu ra thm kch ny khng phi l
gy thm on, thm th. Khi k ra nhng tri nghim vui,
bun ca ca dn tc, ca hm qua v hm nay, th khng
th khng nhc ti ng c. Khi nhc ti nhng thng li
335

v vang, khng th qun c nhng mt mt nhng au

n m nhn dn vn cn phi gnh chu di di nh khng
bao gi kt thc. R rng l trong bi kch ca t nc ta,
chin thng l cng, nhng chin tranh l ti. Cng v ti
gn lin vi nhau. i vi mt thi au kh, i vi mt
lnh t c trch nhim, th ni ti cng lao ca lnh t, th
ng nhin cng phi nhc ti ti li ca lnh t. V vy
m phi phn tch, tm hiu cho cn k u l cng, u l ti
ch thc ca lnh t, tm hiu gii hn trch nhim ca
nhng quyt nh nng n hu qu nghim trng trong lch
s cn i. V th nn phi tm hiu cn k ng c, phi
nghin cu, phn tch nhng chuyn bin t tng qua tng
bc thay i, t nhng giai on i tn, i h, t nhng
tnh ton khi nghip, t lc t chn cho mnh nhng ci
tn nh Tt Thnh, ri l Vng, ri l i Quc, cht
ht l Ch Minh! Ni vic b h Nguyn, ly li h gc
l H cng l c mt chng nghim tm l chnh tr cn c
nghin cu. Phi ch ra cho dn, cho ch , cho c ng,
thy r, hiu r ng c l ngi th no, b tham vng
am m chi phi t trong ni tm, ti b ngoi ra sao..,
t nhn ra nhng gi tr tng i, hiu r trch nhim
hn ch ca ng c
- Nh th l bc mun ph tham vng ca bc H
phi khng?
- Ti khng ph, nhng ti ch ra y l do tham vng,
do cung vng khng g lay chuyn ni ca ng c. Bi
sng trong ni au ca dn tc, c trn tr ca con ngi
trit hc trong trin khai bo lc cch mng, nht l sau kinh
336

nghim tn nhn ca ci cch rung t, nn ti thc

c rng chnh ng c phi c sa vo sai lm ln
khi tuyt i tun theo s thc y ca Mao, nn ti thy
phi can m, phi thng thn, phi c tham vng nu ra tt
c s tht lch s rt tn nhn lin quan ti ng c!
- Tri t! Bc m cng c tham vng, tht sao? Tham
vng y c ln khng? C snh c vi tham vng ca
bc H khng?
- Ni v tham vng ca ti th tht s l tham vng ca
bc H khng tham vo u c!
- Bc gin a hay lm. Nh vy l bc cng l bc t
s kiu ngo y!
- Ti khng gin, ti khng kiu ngo, nhng s tht l
ti c tham vng cao hn ca bc H nhiu lm!
- Bc giu cn hay hn c ch h trong rp xic ri y!
- Ti khng giu! y l ti ni tht. M thng h cng
c tham vng ca n ch.
- Th tham vng ca bc l ci g? L bc s lm g?
- L ti s xy dng ti Vit Nam mt lu i.
- Lu i y bao ln?
- Phi ni l mt lu i v cng v i sng u
cng thy n.
- Ai s sng trong lu i y?
- Ai cng c quyn, sng trong lu i y. C nhn loi
u c th ti sng trong lu i y. Tham vng ca ti l lo
tm hnh phc ch thc cho ton th nhn loi!
- Tri t! Bc nh xy lu i y u?
- ngay trong u mi con ngi. l mt lu i t
337

tng. Cho ti nay, khng mt ngi Vit Nam no c

mt tham vng ton din nh vy, k c bc H. Mu
pht trin mt cuc cch mng m c nhn loi mong ch
th y khng phi l mt tham vng v i sao? Cuc sng
gian kh ca dn ta v ca ti chun b vt liu ti xy
ct ngi lu i y. y l mt lu i ca tinh thn v l
tng dn ch, ca mt nn cng bng x hi chn chnh,
nn mng ca lu i y l cng l nghim minh, thp sng
bi o l. Lu i y s khng chp cha nhng g thuc
v xo tr, hn th, th on ma qu. Sng trong lu i y
con ngi s khai trin mt cuc cch mng l tng bng
lng tri, tr tu, bng lut php nghim minh, vi sc mnh
ca cng l, cng bng, ch khng phi bng bo lc ca
hn th. Trong lch s loi ngi, cha c ai xy c mt
lu i nh vy. c vi nh lnh o n lc xy dng mt
vi lu i kiu y. Nhng khi xy, th ng ti nhng
ng lc ca hn th, dng ti phng php ca s c c,
gian xo, nn lm h hng ht c. Bi trong mt x hi
lc hu, con ngi tt th him, nhng con ngi xu xa, h
hng th nhiu. Nhng lu i kiu y, khi xy dng xong th
lut php ca n b bin thnh lut rng, x hi ca n ch
l gian tr, qu quyt Nhng th lu i y ch lm cho
con ngi thm kh, x hi thm lon. Lu i ca Trn c
Tho s l th lu i trong ton th nhn loi u th
hin r quyn sng ca mnh, quyn dn ch bng l phiu
ca mnh Mt lu i nh vy khng phi l v i sao?
Ha! Ha! y khng phi l mt cung vng cao hn, ln
hn, p hn, trong sng hn l cung vng ca bc H
338

rt nhiu hay sao? Cc anh th tr li ti i!

- Chi c th hi li bc l lu i y c phi l cng khng
tng, cng l qu duy tm, qu siu hnh hay khng?
- Khng h c g l khng tng hay duy tm, siu hnh
g u. Nn tng ca lu i y: ton l nhng i hi ca
tnh trng thc t x hi en ti, b tc ca cch mng hin
nay. Nhng g ti quan st hng ngy, trong ci hin thc au
n ca cuc cch mng trc mt, th tt c nhng ci
cht vn ti, quy trch nhim cho ti. Ti khng th th
trc nhng nhc nhi ca con ngi, ca x hi, Nhng
cht vn y, nhng thi thc y bt ti phi hnh ng theo
kh nng lng tri v tri tu ca ti. Do lu i ca ti
l do hin thc x hi i hi v t nn tng. Nghim sinh
thc ti tn nhn t nn mng cho cung vng ca ti,
cho lu i y tht s l c nn tng duy vt s quan. Cn
tham vng ca bc H th khc hn. Tham vng ca bc
H th mt phn do hc thuyt sch v cha c k, t
duy xi th cha tiu ho c, mt phn cn l do mu tr
chnh tr cc k c hi m ra y l ti ni v lm s tht.
Khng c lu i y th loi ngi cn kh, cn lu mi tm
c hnh phc Ti nghin ngm, thit k cho ngi lu
i y t lu ri. Bi hng ngy trong u lun lun c cuc
xung t gia ci ti khao kht hnh ng vi ci ti lo s
s b x tiu nu l ra hng phn bin. Mt bn l quyt
phi lm mt ci g cho t nc v dn tc, chng l c im
lng nh u hng mt bn l s khn ngoan mun bo v
tnh mng, ni thng ra l ci s hn v s. Trong sut bn
chc nm qua, ti khng s sng vt v v iu kin vt cht,
339

m ti sng rt cng thng v trong u ti lun lun c

mt cuc xung t vi chnh ti gia ci ti trit hc vi ci
ti khn ngoan sng hn trong ch y sai tri ny. Cuc
xung t y bc ti phn kt thc khi ti c vo sng
Si Gn, chu nh hng ca ngi Si Gn
- Khi nhn nhn c mt cuc xung t nh vy, vi mng
c xy dng mt to lu i nh vy, th c phi l bc
qu khng tng v kiu ngo khng thua g C H hay
khng?
- Ti cng xin thnh tht tr li rng mi khi ngh ti
cng vic ca mt nh trit hc, th tm c ca mng c l
rt cao, rt su, rt rng nn n d b hiu lm l mt th
kiu ngo, ngng cung khng tng. Ti v trit hc m
ngh, m lm, ch khng phi v kiu ngo! Nu kiu ngo
th khng b ci s chi phi gn c i ngi!
- Nhng mt lu i nh th th n c tnh kh th hay
khng?
- N rt c tnh kh thi!
- Trong thc t th bc s xy dng n bng cch no?
- Bng mt cun sch. V ti ang hon thnh cun sch
y. Marx cng xy dng mt lu i nh th, v cng
bng mt cun sch, ch tic l c nhiu ngi t cun sch,
t trong lu i y ca Marx, kh bc ra, th h tr thnh
c qu. Cun sch ca ti l mt mn n m ti phi tr cho
trit hc, cho nhn loi, chng nhng th m cn l mn
n m ti phi tr cho dn tc, v ci mng v nc lc
ca ti ca ti l xy dng mt mu mc, mt m hnh
cch mng m dn ta mong . Bi th m lu i ca ti,
340

tc l cun sch ca ti, trong , nhn dnh chn l, ti s

t nng nhng vn nhn bn, cng l v dn ch, bng
nhng c ch u tin kim sot quyn lc, vi nhng c s
l lun v php l, nhng ai t i ra s khng th tr
thnh c qu. Chnh v lu i t tng ca Marx, m t
i ra, nhng lnh t thnh nhng c qu tu tin, lng
hnh quyn lc, khin hng vn chin s cng sn b hi
sinh mt cch oan ung, v ch v nc ta c hng
triu ngi b lng mc, b m m t tin di tn vo Nam
nm 1954, v ri cng c hng triu ngi liu cht b
nh b ca chy ra bin gy thm cnh thuyn nhn sau
nm 1975 lm c th gii ri l. Thnh phn dn chng
khn kh y, v hiu, nm mi lu i th gii i
ng ca Marx, nn h liu cht b chy! L v h mun
i tm ni c cng bng, bc i, c t do v hnh phc tht
s!
- B bc cng bn khon vi kht vng i tm t do v
hnh phc sao?
- Ai m khng c kht vng i tm t do v hnh phc!
Kh ni l con ngi khng bit lm sao tm. V c bao
dn tc, b lnh t, theo ch dn ca Marx, m dn dn
vo con ng b tc ch khng tin ti c th gii i
ng!
- Theo bc th c th tm t do hnh phc u?
- Tm ni khng c con qu quyn lc v con qu
chin tranh n m. Tm ni c nh nc bit dng phn
ln ngn sch lo cho phc li ca nhn, dn, ch khng
dng ngn sch nh nc cng c ng cm quyn,
341

chun b nhng cuc chin tranh phiu lu, lm nhng

iu khng tng cng c cho mt ng c vnh vin
cm quyn, pht trin trit gung my n p ng
tn ti, m coi nh vic to phc li cho nhn dn! Ngi
ta b i v h khng mun b hi sinh, m l h mun tm t
do hnh phc, ni cng an khng canh chng dn chng
nh canh t, khng lm kh nhn dn v th on vu khng,
chp m. Phi bit rng: ch c qu mi kiu cng, mi vui
khi lm kh, lm nhc con ngi. K vnh vo, cm thy
vui khi lm kh, lm nhc con ngi th khng phi l ngi
m l qu, l k b con qu quyn lc n m trong u. M
qu y l ai? L g? Qu y l th u c y gian xo,
hung bo ca quyn lc. Qu y l thc u tranh giai cp,
l th cung tn ca bo lc v hn th, l nhng khi nim
sai tri, c c trong u con ngi, n thc y con ng
lao vo am m tm thng li bng mi th on ca ti c,
bng th qu k, mu cng c cho ch c ti,
c ng. Nhng vinh quang c ti, c ng y u l ph
phim, v chng lm kh con ngi! Xt nh vy l thy
r l qu n vn vi ngi, vn trong trong con ngi
lnh o. Bn su vo thc ti ca qu quanh mnh th bi
thm lm! V chnh tr v chin tranh cch mng l c hi
thao tng ca qu. Qu n quy trong u nhng ngi nm
quyn lc lm chnh tr, lm chin tranh. Qu lng hnh
v khng c ch no kim sot c n! N bo m vi con
ngi chnh tr, con ngi chin tranh l mau tr ca n s
mang li chin thng tn ti lu di. Bi kch ca ta l do
n to ra nim tin tt thng khi tn dng bo lc v hn
342

th! Chnh ci nim tin tt thng y y o con ngi,

xo i tnh nhn bn trong chnh sch! c lc phi m
chin tranh, nh ginh c lp, l ng. Nhng dng con
ng chin tranh cch mng mt cch trng k, v hn
bnh trng ch ngha, gii quyt cc vn , mu
tm th c quyn, c tn cho thc h, tc l cho ng
nm ton quyn yu nc, ton quyn ban pht t do hnh
phc cho con ngi l sai. V l con ng ca thm ho,
ca ti c,
Khi thy bc Tho ang trong cn phn ut, thao thao
gii thch gay go, si ni nh th, ti mun li qua nhng
ti khc c tnh bnh tnh hn, lin quan ti bn thn bc
hn, nn ti hi:
- Bc ngh sao khi b chung quanh ch bai, ch giu bc
l ngi khng, c nh k sng ng ngc trc cuc i?
- Ti ni ri, chng th lm thng khng hn l lm
thng u, thng c, thng lu manh, thng gian di. Ti lm
thng h ng ngc trc cuc i v khng hiu ni ti sao
c nhiu k sng gian di, lu manh, c c, qu quyt m
h c vnh vo t c? V ti sao chung quanh bit th l
sai, l c, m khng dm c phn ng, li cn ha nhau vo
nnh nt, tng bc cho ci c, ci gian di c tip tc? Nnh
nt nh th l ng lo vi ci gian c. Ti ngh khng th
lm thng nnh nt, th chng th c lm thng khng, thng
h th t ti hn V li thng khng, thng h cng d thot
cht hn di bn tay ca k c.
- Nghe ni c lc bc b i thc t ci to t tng,
bng cch phi i ct c, i chn b, ri li cn nh mt b
343

na, phi khng?

Nghe cu hi, nt mt bc Tho bin sc, m ng ln,
nh b nhc ti mt iu lm bc xu h! C v nh bc
khng mun nhc ti nhng chuyn nh th. Ngn ng, im
lng, nh nh li iu g. Ri bc p vi ging bc bi:
- H! Giai thoi Trn c Tho b i chn b nng
trng Ba V c loan truyn rng ri. y tht l mt
iu ng xu h! M khng phi l xu h cho Trn c
Tho u. Xu h l xu h cho c nc y ch! Lm nhc
mt tr thc nh th, l li hnh x ca mt nc man r,
khng c vn minh vn ho! y chung quy ch l s ganh
tc ca m ngi, v t hc, nn cm th tr thc, coi tr thc
ton l con ca giai cp bc lt, ca bt cng x hi H
thuc lng cu tr thc khng bng mt cc phn, th
lm sao h i x tt vi ti c! M mt con b lc y l
qu him, t tin lm! Ai c b m dm cho Trn c
Tho chn! M c ni no c nhiu b u m nh mt d
dng nh th c. C y nh ci anh n my ru rao b mt
ca! C th l my ng cn b bo co ln trn nh vy c
c hi m ng b nh chn vi nhau thi. Ha! Ha! Ha! Cc
anh khng th ng rng nng thn lc y, ngi ta ch rnh
trong chn nui ca tp th c du hiu dch g, dch heo
vi git c chung cho khng gy ly truyn. Th l c vng
bng vui ln v c tht m n, m li r! Ha! Ha! Ha! Khn
kh v vui th y!
Vn vi mt n ci nht nho, bc phch, cay ng,
khng cha mt cht g vui. Tht s l mi ln thy bc
Tho ci, ti li cm thy au lng, thy bc tht l ng
344

thng hi V y ch l th ci au n!
- Cn chuyn ny na: Phm Huy Thng, hi Php
cng l bn thn ca bc phi khng? Sao trong v Nhn
Vn - Giai Phm, ng ta u t bc nng qu vy?
- Anh chng y hi Php th ti c bit nhng khng
thn c khi y cn ganh ght ti na. V lc ti c bu lm
i din Kiu dn ng Dng, c din vn bnh vc
quyn li cho dn mnh, th c nhiu k, nhiu phe ganh t
lm. C phe cng sn t trt-kt, c phe cng sn tam,
c c phe thn c, thn Nht na. Trong khi th Tho
ny khng thuc phe cnh no, m lai c bu. Th nn sau
ny, nhn v u t nhm Nhn Vn - Giai Phm) th Phm
Huy Thng ng theo phe T Hu t kh ti mt cch
hn hc tht l ti t bt ng. Cch thc t co, buc ti ti
nh th lm cho y sau ny b xu mt, ch ti th chng h
g. C th ni l nhng li l u t nhm Nhn Vn - Giai
Phm lm xu mt c m vn ngh s cn b. Bi lc y,
nhng g m mi tr thc vit ra, th u phi by ci mt
tri, mt tht xu xa, hn km ca n. Sau ny Thng cn b
khinh bi v b chp ln u ti lm gin ip cho Nht. Bi
b quy cho ti l vit bo co tnh hnh cch mng Vit
Nam gi qua Tkyo, cho thng chu bn y. Ri thng
chu y gi tin v cho. Nghe ni Nht Bn n gi nhiu tin
n ni b cp vo nh nn mt mng
- Vy l bc ni xu Phm Huy Thng ri y!
- Con ngi c hnh ng nh th th lm sao ni tt
cho c, phi khng?
- By gi xin li bc hi v mt chuyn t nh v
345

khng vui, l ti sao gia nh bc b tan v? C phi l c

s bc tnh, ph ngha b ni b tng qun, v ni c m
no phi khng?
- Chuyn bun cng gy nhiu thc mc: Tht ra
th chng ti quen nhau v ha hn vi nhau t hi cn
tr Paris. y l mi tnh trong sng gia chng ti. Ri
khi c ho bnh min Bc, th c y t ng v, v c nng
nc i ci ngay. Bt chp iu kin, sng ca c hai a
lc ang b i x rt mit th nh l k thn Php. V th
m phi sng trong nhng hon cnh rt vt v, cht chi,
tng thiu, kh s. Bi lc Nht v th trong x hi vn ang
k th rt ti t vi nhng ai b coi l k dnh lu n Php, t
Php v, do Php o to! Lc ci g mang mu sc ca
Php u b ty chay nng. Chnh ti lc cng ang b xua
ui, kim ch rt khn kh. Th m c ta c nng nc i
lm m ci Nn kt hn vi nhau xong l rt kh sng.
n khi Nht xin a con nui v th nh git nc trn li.
V kh khn, chung ng, cht chi, nay vi a con nui
m yu khc lc c m, nn li cng khn kh. Do vy
khin Nht phi mang con ra ring. Ri v thng ti m
i li d.
- Sao l vy? V thng m li i li d ?
- Nht phn trn, gii thch trong nc n nghn ngo
l do chia s v hiu r l tng ca ti. Rng s tr
v qu hng ca ti l v t do hnh phc ca dn tc, ca
nhn loi, ch khng phi v t do hnh phc ca ring ti.
S tht l Nht ra i v i li d, l mun tr t do cho ti,
ti tip tc i cho trn con ng l tng ca ti, trnh
346

cho ti ci gnh nng gia nh. B gia nh tan v nh vy ti

rt bun. Nhng cuc li hn ca chng ti mang tnh thn l
tng m ngi bn ngoi khng th hiu. Bi chng ti
chia tay nhau khng do ph tnh, ph ngha g c, Sau ny
th Ngi Khc Vin Php v, c iu kin gia nh may
mn hn ti, nn tm gp li Nht. V hai ngi cng
tng bit nhau Paris. Khi hai ngi quyt nh ly nhau,
th Vin c li ni chuyn vi ti. Ti cm n Vin l
ngi c iu kin lo cho Nht. V ti chc Vin v Nht
s c hnh phc; Nu phi quy trch nhim v s v
ny, th hon ton l do ti. Ti khng c kh nng lm
nhim v mt ch gia nh y l mt v, mt tht bi
ln trong i ti. Do s km ci khng bit tho vt, xoay s
trong ci x hi ny. Bi khi i hin thn cho mt l tng
th gnh nng gia nh l mt tr ngi ln. V bit vy nn
sau ny ti vnh vin chn cnh sng c n. Tr ngi y th
chnh c H cng gp, nhng cch trt b gnh nng
gia nh ca ng c th khc vi trng hp ca ti
- Khc l nh th no?
- Th mi ngd u d bit l ng c ln lt n
vi nhiu ph n mt cch nghim tc, tng chnh thc
lp gia nh, tng c con u, , nhng ng c v
cung vng chnh tr, m phi chng t mnh l ngi thanh
khit thanh cao, c c cch mng (cch mng c cm
ai ly v u!) nn ng c phi phi tay t b tt c
v con! D vo lc nh cao quyn lc cho php, th ng
c cng t b vic tm kim, khng mun nhn nhn li
gia nh v con c. Do y m sinh ra bi kch ca bn
347

thn ng c. V buc phi chp nhn thn phn sng c

n cho ti cht. Ch v mun t to ra huyn thoi ca mt
lnh t thn thnh, nn ng c b tai ting; v phm
ba ti: mt l mo nhn minh l bc chn nhn ch bit ni
tht v lm tht, iu ny khng mt nh chnh tr no c th
gi c. Hai l ng c t coi minh l mt th qun
t ca thi phong kin, ch khng phi l mt chin s cch
mng v sn thi hin i! Ba l mun i lt mt thnh
nhn nu gng sng thanh cao khc kh nh tu hnh,
bit hi sinh hnh phc gia nh! Nhng s thn thnh
ho gi to l do tm thc vn mang nng nh hng ca
thi phong kin, n va lc hu, va di tr. Chnh v vy
m ng c thng dn m cn b thn cn rng: bc
lm g k bc! V do m vic h ho sng theo gurng
bc H l mt vic lm sai tri rt ng ngn, v cuc sng
mun mt ca bc khng th l mt tm gng. Nhng s
tht l c ng v c dn, cho ti nay, cha h c ai sng
thanh cao theo tm gng gi to y. M h ch chn cch
sng nh con ngi xoay s mun mt, mun hng ca
bc H!
- Bc ni v c H nh vy, th l bc mun bnh hay
bc mun chng?
- y y, cc anh li mun hiu lm ti! Th ti ni
r nhiu ln ri! Kh lm! Ti k nhiu v ng c, y
chnh l mun phn tch kha cnh s phn bi thm ca lnh
t chnh tr trong con ngi ng c. D nhin l ti khng
ni nhiu thm v nhng g ngi ta ni qu mc tng
bc ng c. Cn ti th mun nhn mnh ti nhng kha
348

cnh bi thm, tiu cc b che giu trong nhng quyt nh,

chn la ca ng c. Nhng kha cnh y l thuc v mt
tri, l tri. Khi nhc li nhng v vic huy hong, v i th
h u ni y l nh c cng lao ca ng c! Tm thc
cung tn, ngu tn thng a nghe k v nhng huyn thoi
thn thnh ho ng c. Nhng khi n li bao di sn, hu
qu tai hi, gian nan, kh i ca chin tranh m nhn dn
phi gnh chu, th h khng dm ch ra rng nhng ci y
cng u pht xut t nhng chn la, nhng tnh ton rt
qu qui ca ng c. Bi y ton l nhng hnh ng tr
tr, mun mt ca ng c. Nhng s chn la y gy ra
nhiu thng kh Th nn by gi m bn lun v cng v
ti ca c H th s d bin thnh tranh ci, c th i ti
xung t. Tnh trng khng phi l do li ca bn bnh
ln bn chng.
- Vy th l li do u?
- Ta phi hiu hon cnh k sng bi cng nh k on
hn. V c hai u l nn nhn ng thng hi ca nhng
bi ton lch s, ca s chia ct t nc do chnh lnh o
k kt vi ngoi bang. Nh ti ni: l trn thn phn
bc Tho, th c ci bng ma ca bc H, nhng trn
thn phn bc H li c bng ma ca cc bc Lenin, bc
Stalin, v nht l ca bc Mao. M trn thn phn bc Mao,
li cn c ci bng ma v i rt m nh, rt thc y ca
c t Marx! Ni ring v thn phn nc ta, th ngoi bc
b hai ci bng ma bao trm, l hai anh c Lin X v
Trung Quc, chng thc bch ch chuyn ch phi tn lc
pht trin x hi ch ngha i gii phng min Nam, d l
349

c min Bc cn ang chm trong tnh trng ngho i! (S

tht l khi b i min Bc ta nh chim c min Nam,
th l ta nut vo bng con nga thnh Troa ca khi t
bn ri khi ta kit qu nn lm cnh t din bin thnh
ch hu ca khi t bn!) Cn min Nam th cng b ci
bng ma kinh khng ca bn tay lng l M. N khuynh
o ton in, n git lnh t, n lin tip thay i lnh o,
gy ra hn lon n mc tan r chnh tr, ri th n nn ch,
phi tay, b i. Nhng ri ta phi kh cng iu nh xin
hi nhp, mi n quay li lm ng ch ton din!
y l thm cnh ca ta, ca c hai min t nc ta, ca
dn tc ta. Tt c t nc ta nay tr thnh con mi cho
quc nc ln xm vo cn ra, gm nhm, trc th bng
cch chia ct lnh th ta chia r dn tc ta, nay th bng cch
bin ta thnh mt th thuc a ca khi tu bn ca cc nc
ln. Sut trong thi chng ta nh nhau, th my quc ln
y trng trn hp mt vui v vi nhau mc c, chia
vng nh hng trn u chng ta. Tu trung th chng ta
phi chu ton l nhng gii php, nhng chn la ngoi
mun ca dn tc ta, nhng hon ton l theo mun ca
my th lc nc ln! Nu ra thm kch ny, khng phi l
gy thm th on nc ln, m l hiu r hon cnh
v vn gi vng ch quyn, bo v quyn li ca ta, mt
nc nhc tiu, trc cc th lc nc ln. Bi d nhin
nhng nc ln lun lun lo pht trin quyn li ca h.
Ngng li, im lng mt hi, nh dn cn xc ng
xung, bc Tho li tip:
- Chng ta phi hiu rng thi th p chng ta phi
350

chp nhn nh th. Nhng, khi xt ti, th tt c nhng k

c trch nhim u n mt. Cch lm vic, cch sng, cch
hnh ng ca ch , k c ca bn tay tham lam cc nc
ln lun lun c ho trang rt kn o, chng ch ph ra
b mt tht ho phng, tht l tt lnh, p Cch hnh
x ca my quc l nh vy. Tt c nhng trch nhim n
mt to ra nhng hon cnh lch s tn nhn m lnh
o chp nhn, ri chng ta ch l nhng nn nhn.
Chnh h lm hng lch s v lm kh chng ta. C
nhng nh lnh o chnh tr, trong d nhin l c c ng
c, c tng mnh ti gii, c tng mnh to ra nhng
trang s oai hng cho dn tc, c tng mnh c ti khuynh
o cc nc ln, tng rng minh xoay vn c lch
s theo mnh, nhng cui cng mi nhn ra l nc
mnh vn nm trong vng cng to ca my th lc nc
ln. V chnh lnh o ta cng ch l con ri trong tay cc
nc ln y. Cc nc ln n anh tun sng n cho
chng ta nh nhau. H b tr, dn dng cho mi phe mt
l tng, mt chnh ngha, mi ngi chng ta c nhm
mt cm sng dit k th i din qun hn k th y
ch l anh em mt nh! Lnh o ra lnh tt c phi l mt
o binh, ton dn khng chin, ton din khng chin! C
nc phi l mt tri lnh. Tt c phi sn sng chp nhn
hi sinh v t quc x hi ch ngha! Bn i din cng
h ho tt c phi v l tng t do dn ch! Rt cuc, mi
ngi, mi bn u t giam mnh trong mi l tng, mi
hon cnh. H Ni mun l anh hng ca x hi ch ngha.
Si Gn cng mun l anh hng ca chnh ngha quc gia
351

t do! y tht s ton l nhng anh hng bi thm. Bi vi

ci nhn khch quan, thu sut nhng hon cnh lch s nh
th, th thy r mnh v k th i din, bn chin tuyn,
cng ch l nhng nn nhn. V nhng lnh o ti gii rt
cuc u l k lm hng lch s! Nhng s nghip, d
vinh quang, th cng ch nht thi, nhng thc ra di sn lu
di ca s nghip y ch l lm kh dn S nghip c
coi l v i ca Napolon, ca Hitler, ca Stalin, ca Mao,
ca bc H trong thc cht u l nhng s nghip
mang li mun vn au kh cho nhn dn, d cho h to
ra nhng gi pht vinh quang huy hong. Thc cht y ch
l th vinh quang ph phim, nht thi, nhng au kh th
lu di Trng hp tm t ng c th cng th thm lm
ch khng vinh quang g u. Tin tng mnh l tay ph thu
thn thnh, mu tr vt bc, qua mt c m n m, qua
mt v nh thng c nhng nc ln, no ng ri chnh
mnh li l tay ph thu b m m binh n em c lp
trong thn phn ngi trn nh cao quyn lc m b tc mt
quyn lm ngi c hnh phc gia nh, c v con nh mi
ngi! C tng li dng c cc nc ln, no ng cc
nc ln dng mnh lm con bi mc c, chia chc nh
hng v quyn li gia chng vi nhau. Cui cng ngy
nay li cho dn mt di sn phong kin kiu mi, mt ng
c ti tham nhng, thi nt v phng cu vn. Vy m vn
c c thi kiu binh, t c, tng mnh l thn thnh,
l tr tu, l anh hng! Th nn khi ni ti lnh o, ti ch
, nu ch bnh hay chng thi, th y ch l ci nhn nng
cn, mt chiu. Lch s lun lun l mun mt, mun chiu,
352

lun lun l mt s cng sinh ca nhiu xu hng tt - xu,

thin - c. Lch s to ra thi cuc, vi nhng c nhn
lnh o, vi nhng mu ca nhng th lc chnh tr quc
t, vi nhng ctin la v k, nhng tnh ton tn nhn....
Tht ra l ti rt khip phc s thng minh qu sc bn, ti
rt ngn ngm nhng mu thn chc qu, rt c hi ca
ng c. V th m nay v gi ri, qua bao tri nghim au
n, ti thy phi t gii thot mnh khi cn bnh ngu
tn, cung tn bng cch gii m nhng mng ti b n ca
lch s, gii m lnh o vi nhng hnh ng phc tp,
ph tan lng tri v o l. Xt cho cng th ng sau nhng
chin thng vang di, l bit bao nhiu sai lm v ti c b
che giu. Bi th, ti thy nay cn phi can m, thng thn
gii m chnh ng c. V ng c l ngi lun lun n
mt sau nhng ng li, chnh sch, quyt nh tai hi nh
chn th ch x hi ch ngha Mc-L, nh chn li ci cch
rung t ca Mao, nh quyt nh dng chin tranh x b
c hai hip nh ho bnh Ngay trong bn thn v trong
cuc i t v i cng, ng c tng bc, qua mt,
loi b c tt c i th tim nng cnh tranh, c th i
u vi ng c, gt ho ra khi a bn chnh tr quc
ni v quc t. ng c t v tr lu m trong nc, t
tnh trng b Tam Quc t dt khot loi b ra bn l,
khng cho php gi vai tr lnh o trong phong tro cng
sn ng Dng. Vy m ng c lt ngc li mi tnh
hung, qua mt tt c nhng tr ngi trong ng nh Trn
Ph, L Hng Phong, H Huy Tp, Nguyn Vn C, k c
Trng Chnh ri v vang vn ln lm tng b th
353

kim ch tch nc nm 1945! y l mt s kin lch s,

cho ti nay, cha c t liu no lm sng t nhng phng
cch m ng c dng qua mt tt c cc i th tng
c hu thun ca Tam Quc t vn ln nh cao
quyn lc nh vy. C kh nhiu giai thoi v nhng qu k
ca ng c, qua mt nhng lnh o cc phong tro. H
l k c i vo t ra khm trong nc, tng c
o to chnh quy, vi hu thun ca Tam Quc t vy
m cui cng h cng b y vo hng th yu, chn vi vo
qun lng, nh trng hp cay ng ca Trn Vn Giu. Ti
gp c vi cn b lo thnh tng sng v lm vic
Trung Quc lc y. V h d k ra nhng iu cnh tranh,
thanh ton b n ny.
- B n l nh th no?
- i khi h k rng khi bit mnh b Tam Quc
t, tc l pha Lin X loi ra, ng c khn kho mu
tm s tin c mnh bng cch khc, ngha l to c hi cho
mnh c chnh thc a v bi mt th lc ti ch, tc l
bi Mao lnh t. Bi ng c bit Mao c u c mun lm
th lnh cc phong tro cng sn ca chu . ng c bt
u bng bc nhn nhc vo lm vic cho Bt L Qun ca
ng cng sn Trung Quc, ri t to iu kin c
phong tro cng sn Trung Quc tn phong, ng h a tr
v, p cc khu u, x u t trong nc ra, phi chp nhn
ng c lm lnh o duy nht ca phong tro cch mng
Vit Nam sau cc i hi Ma Cao v Hng Kng Cho
d bc tin thn thc t ny gp phn ng gay gt t
pha Tam. Nhng ri do Mao dn xp, nn qua mt
354

nhng s phn i ny. Bi cc cp lnh o phong tro

trong nc th a s u l nhng k tng c o to, tng
sng trong mt thi gian di nh s nng ca ng cng
sn Trung Quc. y l mt bng chng cho thy ng c
l mt nh chnh tr thn su, qu khc v mt t tng, th
do nh hng ca thi nho hc lc tr, n n su vo tim
thc, nn ng c lun lun chng t phong cch, hnh
ng, mang nng t tng phong kin nho gio nhiu hn l
t tng cch mng Mc-L. ng c, tuy ca ngi t tng
Mc-L, cha bao gi thy ng c bn su v l lun v t
tng Mc-L. Vy m ng c li ni danh v c sng bi
nh mt lnh t cch mng mc-xt! Bi ng c lun lun
l ngi bit chp bt ng c hi. Nhiu ngi khng hiu
c iu ny, nn h c tng rng ng c lun lun i
trn con ng chnh o, chnh quy! v th m h tin vo
cng c lim khit ca ng c, ri phong thnh, phong
thn cho ng c H c ln ln mu k, qu k chnh tr
vi tr tu, vi o l. H cn c v dn chng lp n th
bc H cng bi, khi hng c y nh i vi mt ng
bt! Vic thn thnh ho ny tht s l mt vic lm c tnh
duy tm phong kin va ngu tn, va phn cch mng. Phi
lu rng ng c l mt nh chnh tr lm nhng iu
m khng mt ngi cng sn no dm lm l dm chnh
thc xo tn ng Cng Sn, i thnh ng Lao
ng khng mt nh tranh u ginh c lp no dm
k hip nh s b chp nhn cho binh lnh Php chnh
thc c tr li Bc b, m thm ui c m qun
Tng ra khi Bc b. V qun Tng lc y l lc lng
355

ca ng Minh sang gii gii qun Nht, nhng c hu

thun cho cnh Nguyn Hi Thn, Nguyn Tng Tam, V
Hng Khanh ca Vit Cch, Vit Quc Hnh ng ny
lm cho nhn dn c nc kinh ngc. Bc H cn mu tr
cng khai cho lp thm hai ng chnh tr khc l ng X
Hi v ng Dn ch y ch l qu k che mt d lun
h gii, i to hnh thc a nguyn, a ng, c nh tht s
c t do dn ch. Thc t th khc. V ny lm cho chnh
Stalin bc minh sng st, nhng nh m la c mt
vi lnh o ca khi ng Minh, la c m tr thc,
quan li ngy th trong nc, lm cho h lm tng, rng
c H ch mu tnh thnh lp mt ch dn ch a ng
tht s nh kiu ca phng Ty!
Phi ghi nhn rng lnh t H Ch Minh l mt nh chnh
tr mu thn chc qu, chuyn hnh ng mun hng,
mun mt, tr tr cn hn c huyn thoi To Tho trong c
s Trung Quc! Mt bc chn nhn, qun t khng ai dm
c nhng hnh ng tri s tht mt cch nham him nh
thl Nhng y li l nhng th mu tr cao siu v chnh tr.
o c khng phi l vn c t ra trong chnh trng.
Nhng nhng ngi cng sn t hc th khng hiu, nn li
mun nu gi tr o c ra: thn thnh ho ng c, nn
h lm ng c b bu xu, lt ty! Nhng ca ngi thn
thnh y gy ra hiu lm tai hi v di sn o c thun
hnh thc ca ng c. Bi ngi dn ai cng bit gi tr
o c ca ng c rt l hn ch. Ai cng ngh rng nhng
n chnh tr mun mt c o ca bc H nh th l mt
nh cu thnh cng! Bc tng nh la c d lun
356

u-M, khi chp li cu m u bn tuyn ngn c lp ca

nc M, ri ngay sau khi cp c chnh quyn lc u,
th cho thnh lp mt chnh ph i on kt quc gia rt
p mt, gm i din ca phong kin, ca cc ng phi i
lp v mi cu hong Bo i lm c vn. Nhng chnh
ph i on kt y ch l ci v, v cng ch tn ti c
c vi thng. Bi sau ; th c lnh ngm cho b trng
b ni v V Nguyn Gip thng tay dp b cc ng phi,
coi h nh nhng ng phn ng. Bo i th b la a
sang Cn Minh ri b vt li v v Tt c nhng n
chnh tr xo tr v cng nham him y, cui cng th thu
quyn lc vo trong tay mt ngi, mt ng, khin thin h
phi khip phc. Nay th ng c gng p dy dn v th
o c H Ch Minh. T kinh nghim cc k c hi, cc
k mun mt , ngi dn rt ra bi hc rng mun sng,
mun thnh cng nh bc H th phi bit sng mun mt:
va ni o c, va lm th on, thnh t. y l li
o c thc tin ca cch mng, xu hng y nay cng
vn cn rt ph bin v rt pht trin trong ch x hi ch
ngha theo nh hng kinh t th trng! Kt qu l ngi
dn cng ni nng, l lun tht c v l o c cch mng,
nhng ng thi li c hnh ng vi th mu mo gian
xo kiu t bn man r, trong mi ngnh, c bit l trong
gio dc, trong y t, c trong thoa hc v xy dng! Th
nn nay ch no cng c vn , cng hng! V th m
ngy nay mi gi tr u suy i. Phi tch k v cch lm
lch s ca bc H th thy c s hiu lm trm trng v
bi hc o c ca bc. V t mi nhn ra do u
357

m c tnh trng nhn tnh th thi suy i ti t nh ngy

nay. Bi bc H ch c th coi nh mt mu mc thnh t
v chnh tr, ch tht s l bc khng th no l mt mu
mc v mt o c. S tn sng ng c nh thnh nhn
to ra th o c gi, rt tai hi cho hu th. Bi ng
c l mt nh o thut chnh tr i ti: lc th bin c thnh
khng, lc th bin khng thnh c.
Vi ci nhn ca thc h, chng ta qun hn rng
tim lc ca mi quc gia, l trong thc thuc v cng
mt dn tc, cng mt lch s, cng mt ngn ng, cng
mt t nc! Khng th qun rng ni lc mt dn tc l
nn tng o l ngay thng do l tin li. Nhng lch s
nc ta th tri qua nhng giai on au bun dp b
di sn o c ca t tin n nhn th o c cch
mng mc-xt. Chp nhn vic chia ct lnh th d ch l
tm thi, nhng vic thc s chia r dn tc, to
ra s phn bit i x v khc thc h m coi nhau nh
k th. Ri thi gian qua i, ta mi nhn ra rng c hai bn
th ch nhau y u l cng chung ging ni, cng chung
mt truyn thng vn ho. Xa kia, theo Trnh hay Nguyn,
theo ng Trong hay ng Ngoi, theo Nguyn Hu hay Gia
Long g th by gi cng u l cng l con dn, ng bo
t Vit c. By gi ai cng thy xu h v nhng mu thun
nhau, th ch nhau mt cch ngu xun, ti t ca thi y.
Ai li o m nhau, mang s nhau ra lm bnh nc tiu
tr th! Tht l th bo, thp hn, d man qu. K ra nhng
hnh ng c c nh th th chng khc no t t gic s
thp km ca dn tc, ging ni ca mnh. Ri thi nay th
358

ci s chia ct, chia r do thc h x hi ch ngha, n cn

gh gm hn gp bi thi phn tranh Trnh Nguyn khi xa.
Th nn, tuy nay ht chin tranh ri, c ho bnh ri,
nhng nc ln th ch bt tay nhau cng tc pht
trin vy m ta vn c lun qun trong s th hn nhau,
quyt khng i tri chung Ch cch mng, sau khi
chin thng, dung tng s thng tay p ph ht di sn c
gi tr ca ngu qun ngu quyn ca min Nam trong mi
lnh vc Ta li cn tr th c ngi cht khi ra lnh p
ph, nhc m c nhng ngha trang ca qun i ngu, ta
lm vy chnh l ta t s nhc chnh ngha v danh d ca ta,
ta nu gng thp hn dy dn cch sng, cch nhn
nh ca l cn th bo Ta v ra hnh nh ngu vi
nt mt ca c qu. Ta qun hn rng: ngu y l cng
mt chng tc, cng l anh em trong huyt thng ca mt
i gia nh dn tc! S c c lun lun hin din trong thi
th ch, i ch. S tht cho thy khi coi nhau l k
th th rt d phm ti c. C lo-gch ca chin tranh no,
ca cch mng no m khng h gy ti c? Ln lt nm
lu n, m st nhau thnh th v nng thn khng phi
l ti c sao? u t, chp m nhng ti danh m h nh
ti phn cch mng khng phi l ti c sao? Vy m nay,
ng cng khai khoe thnh tch m st, nm lu n
vng ch, khoe ln lt a i qun, len li rng gi Trng
Sn vo nam, x hip nh Genve, x hip nh Paris.
ri b ma bom, tri cht c da cam! Hnh ng nh
th l gy ho ln u dn vy m coi l nhng thnh tch
vinh quang! Khi chp nhn, con ng chin trnh th
359

ng on than ci c m chnh mnh chn v dn phi

gnh chu. Ngi ta bo chin tranh cng c nhng quy lut
quc t ca n. Chi c nhng k di kh mi tin vo nhng
quy lut y. Nh khi ng k hip nh Genve, l bit s
chng th tn trng n. V th ng ch rt ra bc mt phn
lc lng, phn cn li, mai phc, sn min Nam, ch
c hi ra tay m li chin tranh. Lc k hip nh Paris
cng vy, ng ra tay trc, bng cch ln lt ngm
tun v kh v b i vo Nam bng mi cch. Hai hip nh
Genve v Paris theo nh ngha l chm dt chin tranh,
l duy tr ho bnh, nhng ng k dng chng
chun b m li chin tranh cho rng hn, c lit hn! Ti
nhn thy nhng bc mu tr qu trn y rt l c hi. V
l qu tham lam nguy him, nn ti c bm theo bc v
ng ch ra nhng hu qu v cng tiu cc ca vic ti
pht ng chin tranh nh th. Chung quanh ta, khp vng
ng Nam , chng c mt nc no i theo con ng
chin tranh trng k v trit nh th.. H c trnh
him ho ca chin tranh.
Chin tranh bao gi cng l gii php ti t nht gii
quyt vn . Gii php chin tranh ch l c hi thi th
mu mo la gt. Gii php ho bnh mi l c hi trin
khai tr tu, xy dng nhng ci tt p, vng bn. Hu qu
ca hai gii php chin tranh v ho bnh l rt khc nhau.
Lc thay bc v ng qu kiu cng tin vo chin tranh,
tin vo bo lc, ti tm cch ni thng r rng trong nhiu
lnh vc, do chin tranh, chng ta khng tht s lm ch
tinh th m ch l nhng con ri, nhng thng h ng thng
360

hi trn bn c quc t.
- Lm nh vy, l cn ng ca bc H m khng
s b tr kh sao?
- Ti bit lc y lnh o rt hiu thng, rt cung tn, v
nhit lit cam kt s mang li chin thng kch thch
tinh thn chin u, vn dng lng yu nc. Trong lc
y th dn chng ang rt lo ngi ng s m li chin
tranh. V ai cng thy sc tn ph ca bom n M trong
cuc chin tranh Triu Tin. X s y tng b s tham
chin ca M san thnh bnh a Khng dn tc no mun
c chin tranh, khng mun c nhng chin thng hao tn
xng mu nh th. Chng c dn tc no mun c chin
tranh tr thnh anh hng. Dn lc y ch m thm cu
mong cho c ho bnh. Nhng lnh o cch mng th tin
tng rng phi dng bo lc cch mng khng ch, p
o tinh thn, p c nc phi chp nhn chin tranh, bin
c nc thnh tri lnh, c tr con, ph n cng phi l nhng
tay sng. Trc nguy c s m li chin tranh min Nam,
tc l s phi nm tri chin tranh mc thm khc nh
thy bn Triu Tin y, nn ti liu mnh ch cho gii
tr thc v thnh phn ng vin cao cp thy rng phi coi
chng lnh o cng c th sai lm v tham vng. M mu
tnh m li chin tranh trong iu kin phi nh v hon ton
vo Trung Quc l mt cuc phiu lu v cng nguy hi
Chn la tip tc i theo con ng chin tranh nh th th
khng th ln n k th l c c. Bi nh th l khng bit
t xt trch nhim ca chnh mnh. S chn la con ng
chin tranh, m li l th chin tranh trong mc ch bnh
361

trng cch mng, m mi sau ny ti mi nhn ra l chnh

con ng a ti thm ho! y l lun cho ti tn
cng ca tri nghim, cng v lu v di, cng thy r c ba
chn la ca c H mang tnh sinh t: i vi t nc
v dn tc, bi n li di sn v cng trm trng, l
bt cp hi. l chn ch ngha x hi ca Marx xy
dng ch , chn chin tranh xo hip nh ho bnh
bnh trng x hi ch ngha v thng nht t nc, chn
Mao v ng cng sn Trung Quc lm ng minh, ng
ch V nhn thy nh th m ti nguyn s khng tip tay
gy chin tranh trng k, gy on th trin min. Vi
nguy c lm gy nn tng o c v lng tri trong x
hi. V th m ti phi tnh to gi vng bn cht tr tu.
Khai trin s th hn hnh ng th d, nhng y l con
ng y hu qu bi thm! Nu ra ti li, c c ca i
phng th d, nhng nhn ra ti li, sai lm ca chnh mnh
th rt kh. V th m ti phi c phn tch ci hi ca chin
tranh, nht l nhng hu qu trm trng khn lng ca thi
hu chin l lc phi ng u vi tnh trng mt lng tri,
mt c hnh, mt nhn phm ca con ngi. Ci mi l
nhng vn nan gii, tc hi lu di. V nh vy l x hi
s lon! Bi cho ti nay, t quc sch bng qun th,
nhng ci np dng th on gian xo c c vn c duy
tr, tn ti trong sinh hot ca x hi vn dng nhng th
on gian xo, tr tr tip tc n p, hnh h anh em, ch
v bt ng chnh kin Cng sng trong th ho bnh nui
dng cm th v bo lc vi qu nhiu th on gian xo
nh th, ng, ngy cng b suy yu i, cng b dn on
362

ght. X hi tip tc hn lon, tip tc suy i o c chnh

l v th. Cn lu ta mi r b c np sng th on gian
xo, tr tr m ta tch cc khai trin trong chin tranh.
Trong ho bnh, np sng y th on y lm x hi ta
lon, dn ta iu linh khn kh, nc ta b tai ting l thiu
ngay thng, thiu o c trc quc t l do vy.
- Bc suy ngh th l c qu bi quan khng?
- Khng c g l qu bi quan c! y khng phi, l
nhng li tin tri ca ti. y ch l nhng ghi nhn hin
tng v ang din ra trc mt. S tht l ngy nay, ta
ang thy tnh trng suy vi tinh thn, o l nh th. T hi
tr v nc, ti tm nguyn lm cch mng l s phi tm
cch c trnh nhng sai lm bi thm ca cuc cch mng
Nga. Ri khi Stalin cht, ti c ca ng ta b t co, ti li
cng kn tr vi lp trng l phi lm sao cho cuc cch
mng nc la sch s hn, lng thin, khc hn vi cuc
cch mng cu Nga, khc vi cuc cch mng ca Trung
Quc ca Mao. Ti khng ngng gi l phi c trnh
chin tranh v cng c ho hnh cho min Bc tht s c
c i sng n nh, tht s m no, hnh phc trc
V th m ti li cng b phe cnh hiu chin nghi ng, ght
b!
- Vy l bc cng l k phn chin hay sao?
- Thc ra ai bit suy ngh su v xa th ri cng s phi
l ngi phn chin. V bit rng sau mi cuc chin tranh,
tuy con ngi s khn hn, nhng chc chn l n cng s
qu quyt, gian xo hn. N s coi nh lng tri, c hnh,
m coi nng phn mu tr, th on. V mu tr v th on
363

 a ti chin thng. X hi do tin vo mu tr v th on

nn n s suy i. l qu lut tm l x hi. Ti mun
trnh vic gy th, gy on l v vy. Cng vic ca ti phi
l cng vic ca tr tu, khng th dng th on, dng mu
tr! Ti khng i tm chin thng, ti i tm con ng a
ti gn s tht v cng l. Trin khai bo lc th hn ln
nhau th lun lun l mt bi kch. t ti s tht v cng l
mi l thng li bn vng. Ngi ta lm cng tc h tng
nhng au kh ca chin tranh l trnh cho chin tranh
khng ti din, ch khng phi hm nng li tm thc th
hn, dng n lm ngi n cho mt cuc chin tranh khc,
s bng ln c lit hn, tn nhn hn. ta tnh hnh th hn
cho ti nay th vn nng n lm. Vn c nhiu ngi c nh
tin rng ch c th tn ti, ch c th sng cn nh th
hn, bit nhn din k th. H lun lun thy mnh b bao
vy bi th k th! H tin rng k th no h cng c th
nh thng. H tin rng mun tin ti, th phi nh thng
nhng k th. Nhng c mt th k th m h khng bao
gi thng ni, l tm thc t giam chnh mnh trong vng
th hn, th ch, c con qu th hn lm ch trong u.
M coi thc h cng sn l k th. Nhng M bit
ngng nhng hnh ng tn ph ca chin tranh ng lc.
D cn d d sc mnh tn ph chin thng, nhng M
khng tm thng li bng cch tn dit ch cng sn
Vit Nam, m M i chin lc l s tm thng li trong
ho bnh, khi nc ta bc ti giai on kit qu v kinh t.
Ri t , s p ta phi m ca mi M tr li Mu tr
khc vi tr tu l ch . Khi ta x hai hip nh k,
364

th ta khoe l dng s mp m ca ch ngha, phong ba

bo tp, khng bng ng php Vit Nam, dng hip nh
chun b m rng chin tranh! Ti thy li suy ngh y l tr
choi khng thng minh cht no, m cn l rt c hi cho
tng lai ca t nc v dn tc. Chi tr nui on, nui
th lc no cng thy th trong, gic ngoi Tng
l s khn ngoan, sng sut! Duy tr mt tm thc phn ho
bnh bng ch ngha l t gieo ho trong u mnh, t ph
hoi trong tm hn ca mnh. Nguy hi l nh vy. Nay th
t nc mang y thng tch, lnh th b gm nhm mt
phn ng k, x hi th c ngy cng hn lon v k cng,
o c c suy i nh tut dc! Dn nay th ng trong
np sng gian xo, thp hn, ch c chy theo ng -la.
Chnh quyn th lun lun h hon; phi cnh gic trc ni
s din bin ho bnh m Trung Quc ci vo u ta!
Rt cuc l ta lm c mt vic m Trung Quc mun,
nhng Trung Quc khng lm c Triu Tin, l
mun y M ra khi ng Dng! Khi c k hip nh
Paris th ti bit ri Trung Quc n s tip thm v kh
thc ta tip tc nh y M ra khi Nam Vit Nam tr
th M nh n mun! V ta lm theo n, nhng ri sau
v qu kit qu nn ta phi m ca mi c Php ln M tr
li Vi bao mu xng ra cho chin thng, rt cuc
l ta ch lm tr ma ri mang danh mang li v cho Trung
Quc! Gii quyt vn bng chin tranh nh th ch l mc
mu, mc by ca Trung Quc! Cc nc quanh ta khng
chp nhn chi ci tr tai hi y ca Trung Quc. V nay th
ta ang c chy theo bt kp nhng thnh tu no m, thnh
365

vng ca cc nc quanh ta!

Ni ti , bc Tho, vi nt mt bun thm, lc u
nhn chng ti, vn mm ci, tht t ti:
- Bao nhiu phn tch tnh hnh mt cch su v xa ca ti
khng c lnh o lng nghe. Bi lnh t v ng ch
am m tm thng li trc mt, m khng ngh ti nhng
hu qu ca tnh trng t nc b tn ph, con ngi b tn
ph v bom n, b nhim c bi thuc khai quang Nu
ra nhng nguy c y, ti b coi l k bi quan v c nhiu
sch v ca phng Ty, chy theo xu hng trit hc
ca thc dn! Bi lnh t v ng ch tin th, sng bi my
ci ng thy mc-xt nh Stalin, nh Mao ng c khng
hiu rng gi tr cn bn ca con ngi ni chung, ca chn
l ni chung, th u cng vy, thi no cng vy. Tht
ra th nhng danh nhn trit hc vi cc h t tng ch l
ti ti nghin cu v ging dy. K c i vi Marx cng
vy. l ngnh nghin cu ca ti. Cn t tng ca ti,
th c hon cnh thc ti ca t nc, tng bc
m tm, m tr cho ti, ti ci i t tng y, trong n
lc phn bit u l mu tr, u l tr tu. Ti khng mcxt, ti khng gio iu, m ti cng chng xt i, xt li g
c. Bi thc ti nh hng, nung c ti thnh ngi
c thc tn trng s tht. Nhng g ti ni ra vi lnh o
ch l nhng ting ni ca s tht, ca lng tri. Vy m h
vn c kiu cng khoe chin thng, nhng trong thc t, h
cha h bit xoa du c nhng ni thng kh ca chin
tranh m nhn dn phi gnh chu. Th m nay h vn tip
tc gy on, nui th v k l cng lao chin thng! Ci tm
366

l trong x hi ta by gi n qu tn nhn th y! V sao?

V chng ta vn mang nng qu nhiu mc cm trong tm
tr. Mi ngi chng ta u b giam hm trong nhng
hon cnh lch s ring bit ca chnh mnh, vn cha tm
ra li thot khi tm trng b giam hm trong hon cnh .
V th, k n, ngi kia vn c nhn nhau nh k th, nh
cng sn, nh quc gia! Mi nguy l k th v cng
tham lam c c ng ngay trc mt, m chng ta khng
thy! Ch thy k th ngay trong m anh em vi nhau thi.
Kh th y! trong nc hin nay, chnh quyn, c bit
l cnh cng an, vn l dng th on chp m, vu oan,
gy thm k th trong dn. Th hn l do . Ti c l do
! Tnh trng nay l b tc hon ton! V chnh ti cng
tng l mt ng lo gy ra s b tc y. Lm sao g b c
gng cm ca s chia r, chia ct? y l mt th thch nan
gii, v chng ta cha hiu r nhng un khc tn nhn ca
thi cuc, ca lch s v thn phn nhc tiu ca chnh dn
tc ta. V th m ti khng th trn mnh trong nhng than
th, trn tr vn vt nh mi ngi, m l ti phi ng dy,
phi phn n, m l ti phi phn i, phn khng, phi tm
ra li thot. Trc nhng sai lm qu trm trng, ti khng
th qun nhim v sng cn ca ngi tr thc. Ngay t hi
y, ch c lut s Nguyn Mnh Tng v ti l dm cng
khai ln n, dm phn i lnh o. Bi th, ci m cn
b tuyn hun, tuyn gio lu lo, bo hong hn vua,
lm cch n p tinh thn ti, v cn mu tnh sn sng
tiu dit ti. Nhng chng cn ch lnh.
Nghe cu kt lun bun thm nh vy, chng ti khng
367

khi suy ngh v thn phn ca chnh mnh. Chng ti mun

a bc tr v sm, v hm sau, bc cn phi chun b thuyt
trnh tip mt chng khc trong cun sch ca bc. Nhng
khng ng rng chiu th ba y li l thm mt khc r v
cng bi thm trong cuc i ca bc.
Vo bui chiu th ba 12 thng t, nm 1993, bc Tho
mang bi thuyt trnh in bng sao nh (photo-copie) ti
ni thuyt trnh l Nh Vit Nam, bn. t ai bit c rng
bc Tho lc y ang v cng lc quan tin tng vo nhng
g bc sp sa cng b qua cc bui thuyt trnh ny. Bc
tng vui v tm s vi chng ti rng y l nhng bc kt
thc cung hnh trnh i tm s tht. V k nh bc truy ra
th phm ca ci sai, ci c trong cch mng, trong thc
h. y s l mt thnh tu trong cuc i v s nghip
trit hc ca Trn c Tho.
Nhng bt ng thay! Va bc ti trc Nh Vit
Nam, th mt nghch cnh qu tn nhn ang ch i bc!
Ti y anh Dng, ngi trc phin, nhng li ng ngoi
ng, ch vo hai cnh ca c k b kho bng xch st
bo tin bun: s qun ra lnh ng ca Nh Vit Nam t
nay khng cho bc Tho t chc din thuyt na. Thnh
gi nh b v. Nhng mt s bc tc ng li tranh lun,
nh mun gy g, u khu vi anh Dng. Ri v chng b
Bnh v ng Jaeques ti. y l hai thnh gi Vit kiu trung
thnh m cng l c vai v k cu ca Lin hip Vit kiu,
khi thy ca kho, ni nng b khoi m rng ca, ln
ting mi mi ngi vo:
- Nh Vi Nam ny l ca Lin hip Vit kiu, ch c
368

phi l ca s qun u m s qun c quyn ra lnh ng

ca.
Bc Tho lc u, chn nn ri t ra rt phn n. Bc
cho bit v a s thnh gi b v, nn bc khng cn hng
thuyt trnh na. Bc mm mi, mt ti mt, trng rt bi
thm. Thy vy, anh L Tin, mt trong nhng ngi sng
lp hi thn hu Trn c Tho, ko bc v ti vo ngi
cnh chic bn nh, trong gian, phng nh sau hi trng
tm li an i. Trong cn phng nh y, tt c trn tr, nghin
ngm c gi kn by lu nay trong u, gi y, c
bung tri ra minh bch v thng thn. Rt may l ti kp
thi ghi m c mt phn ca on cht 1. Bc Tho lc th
ni gay gt, lc th p tay xung bn nhn mnh.

1. Xin coi mc Ph lc phn cui, chp li nguyn vn, t bng ghi

m, nhng li tm s, cng nh nhng li trn tri ca Trn c Tho,
lc phn n v bng b cm khng cho mn ni thuyt trnh gii
thiu cun sch ang c hnh thnh ni v sai lm ca Marx a
ti sai lm v b tc ca l thuyt u tranh tranh giai cp.

369

Chng 14
Nu ch danh th phm!
Bc bi ni ra nhng li trng tri, trong tm gn s
cun sch ang trong nguy c khng th hon thnh, bc
Tho gii thch:
- Trong cun sch , ti thng thn nh gi li t tng
Marx khi son ra phng php cch mng u tranh giai cp,
dng hn th giai cp nh gc giai cp t sn, xy dng
th gii i ng vi mt x hi khng cn giai cp bc
lt. Lenin, Stalin, Mao, ri H Ch Minh, Kim Nht Thnh,
Fidel Castro cho ti Pol Pot mi con ngi y, v tr lnh
o, tu tin khai trin cch mng theo li dy ca Marx.
Qua nhng kinh nghim lch s y, cng nhng d sn thm
khc ca n, ti gii m Marx, Lnine, Mao, H, Kim,
Pol ch ra rng thc cch mng sai t gc, ngha l
t Marx. c bit l bc Tho nhc i nhc li cu Chnh
ng Marx sai!
- Chnh ti, trong nhng bc u nghin cu, thy
giai on mnh t nguyn lm mn ca Marx, sng bi
Marx vi tt c lng nhit thnh ca tui tr, l giai on
cung tn, c ngh mnh phi mt lng i theo Marx nh mt
tn tin theo v cha cu th trn con ng gii phng con
ngi khi s bc lt ca giai cp t sn, t bn. Bi cuc
cch mng ny dng ln c mt h thng chnh tr chuyn
quyn giam hm, kim kp con ngi. H thng chnh tr y
li cn bc lt giai cp lao ng gp bi phn so vi s bc
lt ca giai cp t sn, t bn. M quyn lc chuyn chnh
370

li khng cho php cng nng phn i s bc lt y. T

sao k l vy?
- Nay gi ri ti mi nhn ra l tt c nhng sai tri y
u l do s cung tn vo l thuyt, vo thc h nn dn
li ti nhng bc qu trn Th ri cc lnh t, t Lenin
tr i, u tu tin theo cm hng m suy din, m ra
nhng chnh sch, nhng phng php trit , nhng hnh
ng tuyt i, ri gy ra nhng ti c ca cch mng!
Khi u, nh t tng tung ra mt hc thuyt tht
hp dn, tht l cun ht nhn loi, nht l thnh phn nhn
loi lao ng ngho kh Nhng ri hc thuyt y, thc
h y lm kh con ngi, n dch con ngi, phn
bi con ngi v khng h gii phng con ngi!
- Cun sch ca ti chng minh r rng chnh ci phn
xy dng m hnh th gii i ng ca Marx lm hng
hc thuyt. Tr ra khi ph phn ch ngha t bn, Marx
s dng nhng s kin xy ra trong lch s ng i,
trong x hi ng thi, kch x hi t bn. Cch ph
phn ny c tnh bin chng duy vt s quan khng th bt
b. Nhng bc qua phn l lun cn bn xy dng x hi
mi bng cch nu m hnh th gii i ng m mi ngi
m c, th Marx bt u lng tng trong bin chng. V ci
m hnh th gii i ng y l khng c giai cp, khng c
bc lt. N c coi l nn tng ca khi nim, ca thc
u tranh giai cp. Ci m hnh y, tht ra l cha h thy,
cha h c u trong lch s. N ch l mt o tng,
mt mong c s c trong tng lai! Lm nh vy trong l
lun, l Marx mang ci tng lai o y, t n ln trc
371

hin ti dng n nh mt kinh nghim c, thy. y

l li l lun vi mt nn tng siu hnh, ng l th bin
chng ca Hegel! Bin chng khng cn c cht g l duy
vt s quan na.
T khi nim th gii i ng tt p theo d bo, do
mong c y, Marx bin n thnh thc cch mng u
tranh giai cp, hnh ng, t ti thng li, xo b
giai cp bc lt, hon thnh mt x hi khng cn giai
cp! Vin nh qu p y l mt kinh nghim o, mt nim
siu hnh ca mt th thin ng o cha h c trn tri t.
Trong m hnh o y, gii cng nng c gii phng, c
lm ch chnh mnh. T kinh nghim o m c y, Lenin
khai trin mt ch ngha x hi mi, bng cch khi dy hn
th giai cp em ng lc u tranh ca giai cp v sn,
lm n by hon thnh cuc cch mng to ra s i i
vi mt h thng gi tr mi ca giai cp cng nng! Vi
mt ng cm quyn l i din cho giai cp cng nng,
tc l ng cng sn. Vy l cch mng t ti mt ch
mi, mt nh nc mi theo mt ch ngha x hi mi.
Trong ch mi y, s khng cn cnh ngi bc lt
ngi v quyn t hu b bi b, thay th n bng quyn
s hu tp th. c im l tp th s hu t liu sn xut!
Nghe l lun nh cng nng no m khng m.
Nh vy l khi cch mng thnh cng, giai cp cng
nng s sng v lm vic mt cch sung sng: v mnh s
khng cn b bc lt, mnh s lm ch! Con ngi t y
c gii phng! Sung sng thay! Phn khi thay ci x
hi khng cn giai cp s thnh hnh trong tng lai! Li
372

h ho v sn th gii hy on kt li! vang dy khp

tri t ri vang ln khc ca: Vng ln hi cc n l th
gian, thi thc giai cp b bc lt ng dy, quyt tm
vng ln tiu dit giai cp t sn! Hoan h con ngi mi x
hi ch ngha, l con ngi v sn chn chnh. Lc , cc
dn tc u l anh em mt nh. V ton th gii s l mt
t quc v sn duy nht! Hoan h tinh thn v sn quc t!
Hoan h x hi mi trong mi ngi s lm vic theo
kh nng v hng th theo nhu cu! Sng kin ca Marx
lp tc bng ln nh mt ngn uc trong u mi gii lao
ng. Nhiu nh t tng tin b no nc ng h; sng
bi Marx. y l bnh minh ca mt k nguyn quyn lc
chuyn chnh ca giai cp lao ng! y chnh l con ng
vinh quang, con ng cu ri ca c nhn loi.
C th gii b lung lc v lung t tng mi y ha
hn ny, vi nim hi vng trn tr ca nhn dn lao ng,
vi lng cm th giai cp bc lt si sc trong u. Ngi
ngi u mun ng ln ph tan xing xch ca x hi t
bn!
Ri bc Tho lc u gii thch, trong nc mt;.
- Bin khi nim, bin hc thuyt u tranh giai cp
chng bc lt thnh thc cch mng. Ly hn th giai cp
lm nn tng pht ng mt cuc cch mng x hi ch ngha
trn ton cu. y l mt pht minh thc h v cng sc
bn v tinh vi! Bi n c mt sc bng pht phi thng, nh
nh thc dy trong con ngi bn nng bo lc ca thi
cn l mung th, khi khi dy tm l hn th! L thuyt
cch mng hay hn th giai cp lm ng lc, ly ch tiu,
373

dit giai cp bc lt lm v kh! Khng cn l lun su xa,

ch nghe s qua l thuyt y, bt c ngi dn cng kh
no cng tin nh th l ng, nh th l s thng, s l i
thng!
Vi nim tin tt thng, ai cng c th tng tng ra
th kt qu tt p ri cung tn n sng bi thc
h y nh l mt th thnh kinh, ng tr thnh linh hn
ca cch mng, l hi thn, lnh t l v gio hong! Kht
vng pht trin cuc cch mng x hi theo thc h y lm
cho con ngi sn sng hi sinh tt c cho n! V n!
Th nhng cho ti nay, nhng ai tng sng c cuc
i trong s vn hnh cch mng do Lenin pht ng, do
Stalin trit khai thc, do Mao h ht vn ng u
thy r kt qu ti t ca mt t chc mang danh ng ca
giai cp cng nng, l mt nh nc chuyn chnh v sn
cm quyn Tt c mi ngi c thy tn mt,
c tn tay tham d vo cng cuc xy dng con ngi
mi x hi ch ngha l nh th no! Thc t l tt c
nhn ra mt cch khch quan v au n rng vic xay dng
x hi mi y gy ra qu nhiu vp vp, phm qu nhiu ti
c, v trng trn dm ln quyn sng ca con ngi,
tri buc, giam hm con ngi. Kt qu l con ngi trong
cng cuc u tranh giai cp, khi kt thc, th n khng
h c gii phng! au n hn ht l trong thc ti, con
ngi lao ng vn cn b bc lt. Trong x hi mi ny,
thnh phn cng nng vn ch l thnh phn thit thi nht!
Kt qu l th gii i ng y khng hin hin
trong mt ch x hi ch ngha no c. Sau ny th cuc
374

cch mng long tri l t y l ra ci bn cht va ngu

tn, va cung tn! V b mt tht ca thc h y l
dng c ho, n l ho con ngi bi th kim kp,
giam hm, tuyn truyn xo tr, ch chng phi l gii
phng con ngi! Con ngi lao ng chng h c lm
ch, k ca lm ch bn thn minh. V mnh cng l ca
ng!
V trong thc ti ca x hi ch ngha mi, vn cn giai
cp bc lt. l giai cp chuyn chnh, chuyn quyn ca
ng cng sn cm quyn! l giai cp t sn pht,
sinh t tinh thn v sn vng ln u tranh cp li quyn
lc trong tay giai cp t sn thng tr! Lp ngi v sn
vng ln cp ot chnh quyn, ng thi n cng cp
ot ti sn ca giai cp t sn t n tr thnh mt nh
nc tham lam s hu ton b t ai, ton b t liu sn
xut, nm ton b gung my qun l x hi, va nng tnh
chuyn quyn, va ton quyn lng on kinh t! Trc mt
gi y, l mt nh nc t bn c quyn bc lt kiu
mi, mang danh hiu l ch dn ch nhn dn, c
qung b l dn ch gp ngn ln dn ch t sn! M ri
mi sau ny ngi ta t cho ch y, cho thi y mt ci
tn c tnh khinh th l Ch bao cp! Thi bao cp.
c bit l ngay trong ch v sn mi ny, con
ngi v sn khp ni, u t ra vn gi nguyn bn nng
hu sn! H gm nhm, xm chim ca cng, cp ot
ti sn ca tp th, ca k yu, cp ot t ai ca nng
dn lm ca ring. T hu kiu c o lm n cn c, do
tch lu lu di m c c, ny b xo b. Thay th n
375

nay l t hu kiu mi do chim ot bng ch k ca quyn

lc, hoc do mc ngoc vi quyn lc. Con ngi v sn
cm quyn nay tha h bn mt ca cng, cp ot ca t,
to cho minh mt ti sn va nhiu, va nhanh! V ci
g cng l ca chung, c bit l t ai l s hu ca ton
dn, nn ai cng ngh rng ton dn c quyn nhng tay vo
ci s hu chung y! Bi l ca chung nn, trong thc t, n
khng c bo v nh ca ring. Rng, ni, sng ngi, ao
h b con ngi mi trong x hi v sn mi y ph phch,
ln chim v ti v! Con ngi v sn t ra l con ngi
tham lam, ph phch, gm nhm, xm chim nhng g l ca
chung bt k lut php! V l ca chung nn ai cng ngh
l mnh cng c quyn xm phm, nhng khng thy ai c
nhim v phi bo v, bo tr! Trong thc t trc mt, con
ngi, v sn c quyn hnh, lun lun phn u chim
hu mt cch rt t nhin ca ci ca x hi, tr thnh nh
t sn kiu mi. y l th t sn , do tham nhng, do hi
mi quyn th m c: h chia chc ti sn tp th ca x hi
cho gia nh, h hng, cho ng ch, ng vin, bng ch k
ca quyn lc trong tay h!
Khi thy ca cng, ca tp th b xm phm, ngi ta
khng c phn ng quyt lit v nghim chnh nh khi thy
s xm phm ca t! Thi thng ca x hi, v nay
thnh mt th t duy ph bin, mt suy ngh t nhin rng
ly ca tp th, ly ca nh nc khng phi l n cp! V
y l ca chung!
Marx khng ng rng mt giai cp t bn s ra i
ngay trong x hi x hi ch ngha nh th. Giai cp t bn
376

 y pht trin mt cch lng hnh, n xm chim, do

cp ot va nhiu, va trng trn, gp bi ln th t bn
t sn c in! Mt iu khng khip na m Marx khng
th ng l bi tham lam quyn lc v quyn li, chnh cc
lnh o trong ng, cng trng trn trit h nhau, quy
chp cho nhau nhng ti li ty tri dit nhau, tranh
nhau a v, c sng vng trn u nhn dn, ri
tm cch truyn ngi, truyn gia ti cho con ci!
Thc ti cho thy trong x hi mi x hi ch ngha,
cc phe cnh v sn knh chng nhau. Trong khi , giai
cp cng nng vn cn b bc lt, tht l tri ngc vi bin
chng v ha hn ca Marx! V k bc lt y li l nhng
ngi ca ng, ca nh nc, mt nh nc nm ton b
vn ling, t liu sn xut v mi hnh thc sinh hot khc
trong x hi, nht l v mt kinh t! Trong thc t, tt c mi
th, t t ai cho n con ngi, tt c u l ca ng!
Cc c nhn, hi on, cc thnh vin ca nh nc, cc nh
ch nh to n, vin kim sot, cc t chc tp th tt c
u phi th trung thnh vi ng! Trong ch v sn
nay c mt ng ch ton quyn, ton nng! Bi nay ng
l ng ch ln nht, duy nht, s hu tt c, t vt cht ti
tinh thn! ng ng trn ht mi quyn lc, trn c cng
l! V ng t tuyn xng ng l nhn dn! Nhng ai
chng li ng l chng li nhn dn! Cm t nhn dn
t y l nhn hiu c quyn ca nh nc cng sn!
ng cn ngang nhin tuyn b: Yu x hi ch
ngha l yu nc
Quan st nhng hin tng xy ra trc mt, ngay ti
377

H Ni sau nht l ti Si Gn sau nm 1975, l nhng ni

ch t bn, t hu kiu c b nh gc bng bo lc
cch mng, ngi dn bng tnh, v kinh ngc trc hin
tng pht sinh v bnh trng mt t bn : cha bao gi
thy xut hin nhng ng vin cao cp, cng phe cnh,
tr thnh nhng nh giu mi, v vt nhiu v nhanh n
th. Nhng c ngi bt ng sn khng l lt vo tay
giai cp t sn , n thng tr mt cch trng trn, nh
cha tng thy t nc ngho nn, lc hu ny. M nhng
c ngi v vn ling ca giai cp mi y c nh gi
hng bao nhiu t -la M!
l nhng hin tng kinh khng m Marx khng
h tin liu.
Sai lm c bn ca li l lun y l mang ci m hnh
o ca tng lai, t n ln trc hin ti, coi n nh l kinh
nghim lch s. Th l t mt hc thuyt m h, siu hnh y,
Lenin mun suy din ra sao cng c, Stalin cng mc sc
tu tin khai trin n, ri n Pol Pot li cng tu tin khng
khip hn na!
Ri bc Tho nhn mnh:
- Ti ra i k ny, l vi d tnh qua Paris cng b,
trong cun sch, nhng l lun chng minh s sai lm bt
u t l lun siu hnh ca Mars, ri t bc ti sai lm
trong phng php hnh ng dng hn th lm n by,
t tu tin xc phm quyn sng ca con ngi.
Th nhng trong su thng va qua ti Paris, sau nhng
trao i vi vi nh t tng tin b hin i, trong ng
k nht l nhng gp ca gio s Boudare, th ti y
378

l lun truy lng th phm gy ra sai lm v ti c y ti

im tt cng: chng nhng sai lm do l lun, do phng
php hnh ng, m trc c nhng im l sai lm ca
khi nim, ca hc thuyt, ca thc u tranh giai cp!
l ci gc ca mi sai lm, ci gc ca mi hnh ng
qu trn, ci gc ca b tc. V u tranh giai cp xo b
giai cp bc lt, nhng ri li ny sinh mt giai cp bc lt
mi. Chnh ci hc thuyt; ci thc u tranh giai cp y
dn ti tnh trng con ngi vn b bc lt. V con ngi
khng h c cch mng gii phng.
thc sai v n km kp con ngi, dng c ho
con ngi. Con ngi mi y b ch ngha cung tn
(fenatisme) v ch ngha ngu tn (obscurantisme) x mi li
vo con ng ca gio iu, theo mt th tn ngng cng
sn V th trn ng u tranh giai cp i ti tng lai
v hnh phc, nhng c i hoi m khng bao gi ti ch!
y l thm kch ln nht ca th k XX, tc l ca chnh
chng ta. Tc gi ca hc thuyt, ca thc h y chnh l
ng Marx. Chnh Marx l th phm gy ra mi sai lm
v ti c!
Din gii nh vy ri bc Tho than th:
- Ti tnh t ra cng phi bn thng na th mi c th
hon thnh cun sch vi kt lun hon ton mi m v
khch quan v mt trit hc. V cng phi lt qua nhng
bc bin i ca x hi, thng qua cc giai on pht trin
ca vt cht, ca v tr, tri nghim vn mi trng b
tn pha do pht trin ch khng th nhy ngay ti kt lun
gin d l mi s xu xa xy n l do hc thuyt sai lc
379

ca Marx.
- Tht l bi thm cho mt nh trit hc nh ti, khi
quyt tm cng hin c i mnh cho l tng cch mng v
sn. Nhng ri cui cuc i, ti mi khm ph ra rng mnh
b lc hng vo con ng cch mng khng tng, con
ng c c, khng li thot, m Marx vch ra.
g p con ngi phi chp nhn ci phng php
xy dng khng tng ny, cc ng cng sn cm quyn
phi dung ti chnh sch tuyn truyn di tr: c ni hoi
th ngi ta phi tin! Ri dng nhng phng php khng
b tinh thn bng ci s trc bo lc, trc nhng trng tr,
t y v t hnh hng lot m khng cn xt x bng to
n V ci s s chi phi c suy t ln hnh ng!
Xt cho cng th th phm, gy sai lm c bn y khng
phi l Lenin, khng phi Stalihe, hay l Mao. Cng khng
phi l Pol Pot v tt c nhng nh lnh o dn tc y,
u do thc h mc-xt dn li, do ng nho nn ra
tt c u do mt thin (!) mun xy dng mt x hi
khng giai cp nh Marx ch ra, cho loi ngi c
hng th thin ng khng giai cp ca gii v sn trn
tri t!
Phi thng thn m ghi nhn rng cho ti nay, ch c mt
cuc cch mng duy nht thc hin c ng mt hnh
thc x hi khng giai cp m Marx m c. l mt ch
v sn, mt x hi khng c t hu, khng c tin t
ng lm dng c bc lt. chnh l cuc cch mng m
Pol Pot xy dng ti Campuchia, sau nm 1970. Trong
sut nhng nm tn ti ca ch Pol Pot, cc ch x hi
380

ch ngha khc im lng ng tnh, ng , v tin l trong

ch Pol Pot y tht s l ch c giai cp v sn. V th lc
y, khng mt nc x hi ch ngha no dm ln ting
ph phn, bt b phn bin li cuc cch mng ca Pol
Pot! K c Lin X, Trung Quc, c bit l Trung Quc
ng h n trit , v c Vit Nam cng nhn nhn ch
y! Tt c khi x hi ch ngha v nhiu nc trn th gii,
k c Lin Hip Quc, cng nhn nhn ch ca Pol Pot,
trong sut my nm n tn ti! y l mt th nghim c th
cao nht ca t lng Marx trong cng cuc cch mng v
sn. Nhng
Nhng cho ti cui nm 1977, khi Pol Pot bt u cng
khai gy cm th mang tnh chng tc vi Vit Nam, coi
ngi Vit l k th ca ngi Khmer, v bt u thc thi
chnh sch phn bit chng tc bi xch, ri sau l gy
xung t bin gii vi Vit Nam, th chnh quyn x hi
ch ngha H Ni mi xua qun nh chim th Phnom
Penh, v p t mt ch x hi ch ngha theo kiu
thng thng ca khi x hi ch ngha, m vn cn
mu thun giai cp, vn cn mm mng t sn bc lt Lc
ngi ta mi dm pht gic ch Khmer ca Pol Pot
l ch dit chng m mu. D sao th y cng l ch
thun tu v sn duy nht thnh hnh trn tri t! Tuy n
l mt ch ca ti c khng th tha th!
Th phm, k gi , k chuyn la ca nim tin u tranh
giai cp cho cc nh lnh o, trong: c c Poi Pot, i
vo con ng cung tn n m mu y chnh l Marx!
Li tin tri s xo b giai cp ca Marx m hoc nhiu
381

th h. V h lao mnh vo ti c! Ti nhng nc c

chnh quyn v sn trit ca giai cp cng nng (S
thc l ca ng cm quyn, ca nh nc do ng cng
sn nm gi), chnh giai cp cng nng trung thc, ti cc
ch y b bc lt v n p mt cch v ti v! V
khng cn c ai bo v, nn giai cp cng nng ngm
ngi, nguyn ra Marx, coi Marx l mt nh tin tri khn
nn, la o, ly ci kht vng th gii i ng khng c
bc lt lm b la di cng nng!
Cch mng ta ha vi dn rng: ng l y t ca
nhn dn, lo trc, vui sau dn. Nhng mt tri ca li ha
y l y t nay ginh ht c quyn, c li, ngang
nhin vui sng trn u nhn dn. Tnh trng ny vn cn
ko di di cho ti nay. l mt chnh sch ht sc tr trn,
chng mt, cng khai, trong thi bui kh khn, m ng
ginh ht c quyn, c li cho cn b ng vin cp cao,
cho cc din thuc gia nh cch mng! Ngi trong gia
nh ca ng, ca quan chc cch mng th c u tin
sng no m, c mua hng tt, hng ngon ca hng ring
(Ni ting i vo ca dao l ch Tn n H Ni). Cht
th c chn ti ngha a ring! (Ngha trang Mai Dch).
Con ci ca ng i th c u tin cho im cao, c
u tin vo hc trong cc trng tt c u tin nhn
hc bng du hc nc ngoi!
Thc t l nh nc v sn c tu tin tiu xi cng qu,
cp pht ba bi t ai phc, v ring cho phe, cnh ca
ng, c thc thi chnh sch tiu xi hoang ph y rt t
nhin, coi y l cng bng x hi. V bao cng lao i ti
382

chin thng l do ng! Khi dn chng t ra cng phn th

ng ha s sa sai, s c li Marx sa sai Nhng
ri vn c mang ng Marx ra lm bnh phong
n nay ti phi thnh tht th nhn l mnh mt thi
am m, m qung coi Marx l ngi dn ng khng bao
gi sai lm! Gi y th phi thot ra khi s u m, bng
cch chng minh, l gii, theo phng php trit hc, qua
mt l-gch va bin chng, va hnh thc, hiu r ti
sao sai, sai lm bt au t u, t khu no, vo lc no
v do ai!
- Tht l nhc nh cho s ngu tn y, v trong th gii
ngy nay, phn ln nhn loi bit sng theo thc sinh
tn, theo lng tri ca trc gic, vi kh nng thc t nghim
sinh, bit phn bit thin c, ng sai. Con ngi bit
sng theo lun thng o l t nhin do truyn thng t
tin, ng b truyn dy, m khng cn hc tp, l lun theo
mt ch ngha hay mt thc h chuyn chnh no c.
Thc ti cho thy khng mt ai mun phn u tr
thnh con ngi v sn, khng mt ai bng lng vi cuc
sng trong ch kinh t nh nc c quyn, qua s phn
phi hch dch nh b th bi tp th. Phi xp hng c ngy
mua nhng th hng rt ti v phm cht, rt hn ch v
s lng, thng thiu ht v cn, o, ti cc ca hng mu
dch nh nc. Vy m c tuyn truyn cao mu dch l
b ni tr m ang ca ton x hi, coi y l cng c nui
dn ca bc v ng! Tht ra l ai cng mun phn u
thot ra hon cnh v sn tng thiu nh th, tr thnh
con ngi hu sn, c quyn t hu, quyn sng, quyn t
383

do sn xut, t do kinh doanh! Dn giu gi ch bao cp

v hn ch l ch Xp Hng C Ngy!
V li, chnh lnh t cc ng cng sn cm quyn, cng
sng theo bn nng ca nhng con ngi i t sn, vi s
hng th nhng c quyn, c li. H dm ln ch ngha
tp th m sng, nhng h bt dn phi tn th ch ngha y!
T duy cch mng u phi l lm nh vy? V sn g ci l
gian di, tham lam y! Cng nng g ci l cn b mang ban
cht nh giu kch s, a sng xa hoa hn xc y! Chng
ch l nhng tay chnh tr gian t qu qui, tn dng th on
di tr, i lt cng nng, gi chuyn quyn chnh tr cho
phe, cho ng v cho chnh chng m thi.
Ri Tho thnh tht th nhn:
- Pht ng hn th giai cp l y li cn ngi tr
v vi bn nng mung th, phi cn nhau ginh n
thi nguyn thu, d l ni to nim tin tt thng! L
thuyt u tranh giai cp y trong thc t l mt s phn tin
b, phn vn minh, vn ho. Trc y, v tuyt i tin vo
Marx m ti c lng tng, c lun qun trong l lun, c ln
ln trong my bc ph nh, trnh ph nh ng Marx!
V tin rng nu c sai lm l do mnh, ch ng Marx khng
th no sai! Nay ti thy phi can m, phi khch quan m
phn tch k li tt c, qua s hiu bit v vn ng ca s
kin thi gian ho (mouvement de la temporisation), bng
cch son ra mt cun sch, cho thy con ngi v x hi
bin thi ti t nh th no trong thc u tranh giai
cp. V ri sau ny cn cn c nhiu cng trnh nghin cu,
nh gi tht khch quan, v t khc na v nhng tit l
384

ca lch s, t cc h s mt, ct giu k trong cc kho lu

tr ca cc ng cng sn cm quyn na, cho nhn loi
thy r tm tc hi v cng, v tn ca thc h u tranh
giai cp y.
Vi v mt bun b, su thm, v thy r rng minh
l k ng lo, l k ng hnh vi ti c trong mt thi
gian qu di, gy qu nhiu au kh cha con ngi, bc
Tho lc u th di:
- Kh th y! Lm cch mng dn tc ginh c lp
l ng qu ri, l p qu ri! Nhng li em ng Marx
vo! Ch v mun xy dng cho bng c ci th gii i
ng khng tng y m cc ng cng sn v cc mn
ca Marx phi dng th phng cch, th th on
nham him, ti t Bi bit rng dng th on l xu, l
c, l ti nn c phi che giu, c phi bp mo s tht t
hng, ri t rt s phn bin, rt s i lp, rt s t do
bo ch, ngha l rt s nhng nh ch bo v s tht, s tt
c nhng ai nhn thy v mun ni ra s tht! Ngi lnh
o ngay thng, mt ch trong sch, tn trng s tht, tn
trng cng l th u c l do g m s nhng quyn dn ch
ti thiu y.
- Gi y, ng nh phi ng hn sang kinh t th
trng ca khi t bn. Chnh sch y tht ra l mang t cht
phn cch mng x hi. Lm nh vy ch ct ch v
ng tn ti ng vn phi ni vt vt rng l nn
kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha, tc
l vn cn phi mang ng Marx ra lm bnh phong! Nhng
khn ni chnh ng Marx cng sai! Tn th thc h
385

mc-xt l duy tr t duy sai lm t ci gc t tng ca cch

mng, ngha l t Marx! Ni kinh t th trng theo nh
hng x hi ch ngha l ni di, l vn mang th bin
chng khng tng, siu hnh ca Marx ra bo v chnh
sch i mi, mt chnh sch bc ra ngoi h thng t
tng mc-xt
S thc ta, nay khng phi l ang p dng chnh sch
kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha, m
thc t l ta ang thi hnh th ch ngha x hi theo nh
hng kinh t th trng! Ngha l ngy nay ng vn
duy tr hnh thc cai tr ca ch chuyn chnh, nhng l
theo mt th ch ngha t bn mi rt tn nhn, nhng vn
l th l lun ca x hi ch ngha. Th ch ngha t bn
mi d man ny M khng c. V dn c quyn ca
dn, dn c php ph phn, thay i ng cai tr khng
va dn, bng l phiu. Cn nc ta, thc s l s i
mi ny, l ang theo mt th ch ngha t bn rt mi so
vi thi bao cp trc y, ngha l nay ci g cng b coi l
hng ho, ci g cng c th rao bn: t l thuyt, ngha v,
t con ngi, t tr th ti thanh nin, ph n, ci g cng
c th bn, bn c ti nguyn, c t ai, lnh th, c sc lao
ng cho nc ngoi, ct thu -la v! V tt c i
tng u c coi l hng ho kinh doanh bun bn,
sinh li nhun V th m trong thc t, nay ng -la M
ang lm ch nc ta! c hi ca s nh hng theo kinh
t th trng ny l coi cc ngha v cao qu, thing ling
cht nh gio dc pht trin con ngi, nh y t cu
cha coin ngi. th nay nhng ngha v cng u l hng
386

ho, cng phi chu lut hch ton kinh t, cng phi tnh li,
tnh l. Do vy m ngha v chc nng thing ling, thun
tu phc v con ngi, nay hon ton b ph sn. Pht
trin x hi ch ngha theo nh hng kinh t th trng nh
hin nay l s thng tr ca t bn man r, l mt s ph hoi
tinh thn v mi mt, t lng tri ti l tng, t trt t k
cng ti truyn thng vn minh, vn ho ca t tin Tt
c nay u b ng -la lng on, hoch nh, x mi li
i vo mt cuc sng cung nhit qu trn. By gi l thi
t do sa o, t do chui lun lut l. cho gii tr mc sc
b cun ht theo li sng ph phim, sng cung, sng vi,
sng gi. V c tng th l vn minh, l hin i, ai ng
ch l th phn vn minh, l i tt li, l th phn vn ho
v n mt gc, mt l tng, mt trt t k cng m t tin
dy cng xy dng Ti cc nc dn ch nh ngay ti
nc M, chnh sch kinh t th trng lun lun b quyn
t do dn ch kim ch, b t do bo ch canh chng, nn n
khng th t do tung honh ph phch c, v c sc
phn bc ca ngi dn. V dn c quyn dng l phiu
ca mnh lt mt chnh ph khng tn trng v bo v
quyn dn. nc ta cho ti nay, l phiu ch l tr a dn
ch ca ng, t p b ngoi cho ch . Thc t l
ch ta nay khng h bo v dn. Thc cht ca l phiu
ta l n khng c quyn lc g c. N chng th o thi
c mt chnh quyn tham nhng thi nt b dn chng
on ght, nguyn ra.
- Gi y phi lm sao cho mi ngi thy r s tht l
nh vy. V ch c s tht y mi gii thot, gii phng c
387

con ngi khi nhng gic m v sn khng tng, vi tt

c am m cung tn v ngu tn ca n! Nu khng dm khui
ra nhng sai tri lch s ca ng c, khng dm a ra nh
sng ti li ca Marx th khng bao gi thot ra c tnh
trng b tc chnh tr c hi nh hin nay nc ta.
Ri bc Tho li th nhn mt cch au n:
- Nay ti gi ri mi nhn ra iu y. Gn t xa tri ri
mi c c hi ni ra. Kh th y! V vy m quyn lc
mun bt ming ti, xua ui ti ra khi qu hng
Ti chp nhn ra i, d l vo lc tui gi, sc yu, c
c hi tht ln cng th gii rng: Th phm gy ra i bi
kch ny cho nhn loi, chnh l Marx!
T lc ti khm ph ra l ti sai lm, mt thi ng
trong hng ng ca ti c, m qung c tin vo thc
u tranh giai cp ca Marx, th s tnh thc y lm ti thy
sung sng. Bi nh th l ti t gii thot chnh ti,
t gii phng ti. Ti tr li thnh con ngi t do. Ti
t ti tm tr thanh thn, trong sng ca con ngi t do,
t tng khng cn b gng cm ca thc h! V nay d
nhin l ti phi ph nhn tt c nhng g vit lc ang
sng bi Marx!
Nhng g vit m da vo Marx, th vn bo hm mt
nh kin, mt ng nhn, mt cn bn khng tng, t c
th dn n nhng sai lm khc, c th phm vo ti c. Bi
mt phn t tng tranh u ca Marx, lc no cng nh ci
bng ma qui, mun thc y con ngi lao vo cc hnh
ng qu trn, qu khch, do hn th v bo lc cch mng,
gii quyt cc vn c bn ca x hi, ca con ngi.
388

Tht s l trong chiu di lch s nhn loi, bo lc cch

mng x hi ch ngha khng h gii quyt c vn
bt cng trong x hi loi ngi v cng cha h gii phng
c ai!
Trong thc t, chnh Milovan Djilas, nh lnh o v
cng l nh vn ca Nam T (c), t co s tn ti ca
giai cp thng tr trong nhng cun nh Giai cp mi,
t ai khng cng l. Djilas l cy vit cng sn u
tin mnh m nu ra sai lm v ti li ca ch x hi
ch ngha trong tt c cc tc phm ca ng, tuy ng ta cha
chng minh c nhng sai lm y v mt trit hc! Nhng
ng ta thy chng l sai lm, l ti c trong thc ti.
Cn ti, v sng trong thi suy mt ca x hi ch
ngha, nn thy r v mt trit hc, k t khi chin tranh
Vit Nam chm dt, th tt c nhng g xy ra trn th gii
sau ngy 30 thng t nm 1975, u lm chng cho mt
s tht bng sng, v ho bnh Vit Nam l mt mc
thi gian, a ti giai on m s tht chng minh rng,
d ph tan c cu kinh t t bn, nhng ri khng
th hnh thnh mt x hi ch ngha v sn no, mt chnh
quyn v sn no c! V th m nay ci gi l Tam Quc
t nay sp hon ton, t cn bn t tng, t bn trong
xng tu ca n! Ci gi l tinh thn, l ngha v quc t
v sn, l Tam Quc t y ch l ci v b ngoi, l mt
tm mn che mt, l mt con s khng. Tam Quc t ch
l cng thc gip quc s-vit gi li ton th di sn
quc do cc Sa hong li. Ton th khi Lin x ti ng
u sp t bn trong v s trng rng t tng gii
389

phng ca n. Cuc cch mng v sn ca Pol Pot b b

i cng sn Vit Nam dp tan, cuc chin tranh ngn ngy
do ng cng sn Trung Quc pht ng chng ch cng
sn Vit Nam nm 1979 tt c cc cuc chin tranh y
ch l hnh ng ca thc dn quc bnh trng kiu mi.
V mt kinh t, s ng dy ngon mc ca Trung Quc, ca
Vit Nam cng l do thnh phn t sn, t bn bng
ln cu kt mnh m vi t bn man r nc ngoi, rt ln t,
rt tn nhn, rt v lut l, tung honh. V th n pht
trin rt nhanh, rt ngon mc, nhng cng v cng tai hi!
Chn l ca s m mang, pht trin ngon mc Trung
Quc, Vit Nam l s pht trin ca ch ngha t bn m
nhn dn lao ng phi tr gi: th thuyn vn b bc lt
sc lao ng vi ng lng r mt, nng dn b bc lt
bng hnh ng cp t, ui nh! Nh nc t bn
bc lt bng cch tn thu, tch lu vn t bn pht trin
mt s phn vinh gi to honh trng b ngoi, m khng
lo g cho i sng kh cc ca m dn ngho kh nng
thn, vng su, vng xa. Ti Trang Quc, dn lao ng b
bc lt rt d man: lng r mt, lao ng khng an ton.
Con s tai nn lao ng Trung Quc cao nht th gii.
Tht l ti nghip cho thnh phn cng dn lao ng by
gi b bc lt m khng c ai bnh vc. Trc cc v oan c
chng cht v b bc lt, b mt t, mt rung, mt nh! Lao
ng trong iu kin tnh mng lun lun b e do! V ma
mai thay: ci bng ma ca Marx nay li hin ra ku go
u c bc lt, phi c u tranh, nhng u tranh
b n p, t y bi v y l mt nh nc ca chuyn
390

chnh t bn ch ngha . N nhn danh nhn dn, n c

trong tay mt gung my cng an cc k th on v th
bo! Sai lm, ti li ca Marx, chnh l ci vng lun qun
ca thc u tranh giai cp nh th; Dp b giai cp m
vn cn giai cp. Dp b bc lt ny th li mc ra th bc
lt khc, tn nhn hn, kinh khng hn bao gi! Bi s bng
pht t bn l mt ti hnh ca ng, pht xut t gi
ca Marx. M ng sai th bt tr, khng c mt c ch
no hay mt o lut no trng tr c ng. Nay ngi
ta ni ti t bn ch ngha man r, nhng ngi ta qun rng
ci gc ca n, chnh l do ci x hi ch ngha y, l do ci
thc th bo ca u tranh giai cp y.
Ri bc Tho lc u than mt cch tht vng:
- By gi th ti thy nhim v l phi nu ra s tht, phi
lt ra ci mt tri, mt tht ca u tranh giai cp, phi ch
cho r y l th vi-rt v cng c hi! V y l th x hi
ch ngha phn nhn o. V vy m nay, cc cuc thuyt
trnh ca ti b p lc, b e do phi ngng li. Nay th
ti khng cn din n cng b s tht y! V th l cun
sch c xu hng gii thot, gii phng ca ti b bp cht
trong trng nc!
Anh L Tin ti lc ny thc gic:
- By gi c l bc phi lm sao hon thnh cun sch
cho c nhanh l, cho nng hi, phi gin d ni dung
cun sch sm c xut bn, v thi gian khng cn nhiu,
bi sc kho ca bc cng khng cn nhiu!
- Ti bit! Ti bit hon cnh ca ti ch! V vy m ti
tnh s phi lt s qua mt s lun chng v vn ng ca
391

thi gian ho nh d tr. Nhng d th no, th cng phi

nu ra mt s vn lin quan ti quyn dn bo v ba
thc th ca cuc sng l con ngi, l x hi, l mi trng
thin nhin cho cun sch c sc l lun thuyt phc
v mt trit hc Nhng cng phi vi thng na! Khng
th sm hn c!
Lc chia tay, ti hi thm:
- Mt khi cun sch c hon thnh v xut bn th nh
vy l bc t xong nn tng gii quyt tt c cc vn
ca cch mng ta chua?
- Cun sch ca ti ch l mi gii quyt xong vn
t tng. Cn cc vn thc t hn, nh cc hu qu tai
hi ca nhng c ch, nhng phng php, nhng di sn
c hi do ch ngha x hi li, nh cch thc t chc
v iu hnh gung my n p, l ngnh cng an, mt v,
nh chnh sch chia r dn tc v thc h, v nht l ca
cc mn, n, cc vt thng m cch mng v chin tranh
li nh tm thc dng th on, dng bo lc, nh t nhn
lng tri (objecteur de conscience), nh ph binh, nh nn
nhn da cam th nhng ci d lu di cng khng th
no thanh ton c. Nhng gii quyt tt cc vn do
chin tranh v cch mng gy ra, th trc ht phi da
trn nhng phn tch bin chng lch s trong cun sch ca
ti. y l mt cng trnh c tnh khai thng b tc t tng,
m x cc kha cnh bi thm ca cch mng, tnh trng thiu
lut php, thiu kim sot, thiu ch ti i vi ng v
chnh quyn cch mng.
- Th thc vi bc l chng ti vn cha hiu ht tm vc
392

v ngha ca l thuyt hin ti sng ng m bc ang

bn tm khai trin.V chng ti cng chng mun ti nghe
bc i su vo vn y. iu chng ti mun bit, nh
ni vi bc nhiu ln, l ti sao bc phi nh gi li t
tng ca Marx, ti sao cho ti lc ny vn c phi li Marx
ra? Th gii hin nay chn Marx su vo d vng ri, tr
ra vi l thuyt gia cng sn trong my nc c ng ton
tr nh Trung Quc, Cuba, Bc Triu Tin v Vit Nam ta
thi. ng Marx ht thi ri. Bc c thy vn c bn v
cp bch nht hin nay ca ta l vn g khc khng?
- Ti nh by gi, h vn c li ng Marx ra lm bnh
phong t bo cha, nn ti phi li ng y ra dt khot
chng minh, bng l lun va bin chng, va hnh thc,
thy rng ng y l ngun ci ca mi sai lm, ti li b
tc ca cc cuc cch mng m Lenin, Stalin, Mao, H v
c Pol Pot na pht ng. V t chng minh c bn y,
i ti kt lun l nhng g xy dng da trn t tng
Marx mt cch tu tim nh th l phi vnh vin o thi
hn. Khng th sa sai, sa li, i mi, cch tn n m dng
li. Vn c bn v cp bch nht ca ta hin nay l nht
nh khng sa sai, khng sa i, khng i mi nhng g
dng v tht bi ri dng li. Vn cp bch;
c bn v ln nht ca ta hin nay l phi bit hon ton
thay th hn n, t c s l lun ti phng cch t chc,
cch hnh ng qu tu tin trong ng, trong nhng nh
ch, trong cc c quan, hi on, ngha l trong nh nc
v trong ton ch . Bi nhng ci c u mang trong
n bn cht sai lm, di tr, gian xo, giu gim. Nhng ti
393

li u l ti c ca u tranh giai cp. Trung Quc,

ng Tiu Bnh nhn ra iu khi a ra l lun khng
cn phn bit mo trng hay mo en, min l mo bit bt
chut. y l lnh t h ng can m thay th hn quan
im c bn ca ng cng sn l Hng hn Chuyn. By
gi ngi ta mi chu nhn nhn, khng th no ly hng
thay chuyn. Bi hng m dt, m gian th hng ht!
iu ny tuyt i s nhn loi bit. Ch c my lnh
o cc ng cng sn ang cm quyn v my tay l lun
mc-xt l l, v tham quyn, tham li, nn cha chu nhn
ti v th ti! Mt s lnh o cn mun bt con ci ln
ni ngi lnh o c y nh di thi phong kin! L do l
v h ang c trong tay c mt gung my lng quyn cai
tr nn h c tu tin dm ln lut php, c mu tnh tuyn
truyn gian di, c dng bo lc kim ch, n p. H
ngh vi th quyn lc khng b kim sot y, h c th lm
bt c iu g h mun, bt chp s phn n ca dn!
- Trong mt ch chnh tr nh vy, by gi bc c n
hn hi tic l ung cng, ung thi gi trong nhng hot
ng trit hc ca bc hay khng?
- D nhin l ti rt n hn v im lng ng lo, mi ti
lc cui i mi thy tng tn, ci ngun nhng sai lm l
bt ngun t Marx, v cng l t thi , ci u cam chu
ca chnh ti. n hn v chng kin, im lng trc bit
bao nhiu ti c trong qu trnh khai trin cch mng!
Lc cng vi bc Tho bun ru bc ta khi Nh Vit
Nam, ti ni na a, na an i:
- Thi bc , bc nn tm gc qua mt bn ci cng vic
394

vit sch y i nghi ngi, cho khe, ci thn gi. C i

bc a mang nhiu qu ri.
- Khng phi l ti a a mang u, s tht l mnh t
thn bc vo con ng ca sai lm, b tc. Ni kh tm l
minh cng lm cho nhiu ngi cng vi minh sa vo sai
lm v b tc. Nay mnh tm ra c li thoi, nn rt n
hn, phi sm hi, phi chuc ti bng hnh ng. Vo lc
hong hn, thy mt ngy b lng ph l ng tic, ng
bun, hung chi by gi l hong hn qua c mt cuc i,
mt cuc i b lng ph! Ni n hn, hi hn ang ngn
ngt thiu t tm tr ti. Th nn ti phi tm cch chuc ti,
phi ch ra cho mi ngi cng thy ci sai lm ca mnh,
ci li thot ca mnh. By gi ti ch thy ti li ca ci
thi cm nn ca mnh, bin minh thnh mt tn tr thc
ng lo khn nn, ng nguyn ra. y l mn n phi tr
cho dn tc, cho trit hc M thc s by gi ch cn mt
cch chuc ti l gp rt hon thnh cun sch ny. C l y
l c hi duy nht v cui cng ti chuc ti trc mi
ngi. Ch ti c mun a mang g u! Khng n c
ti, khng tr c mn n ny, th n cht mnh vn cn
n hn Cht m cha truyn li cho ngi i sau nhng
tri nghim au n, m thy ci s c hi v cng ca
con ng u tranh giai cp Khng lm c vic ny,
th cht cng khng th yn nghi! V th vic bin son cun
sch ca ti l iu bt buc phi lm cho bng c. Phi
im mt t gc, ci th vi-rt t tng ph hoi x hi,
ph hoi con ngi. V th m ti phi c hon thnh cun
sch Chnh v th m nay chng n mun u ti, ngn
395

cn ti, khng mun cho sng!

- B bc tht tm thy mnh phm ti hay sao m phi
tm cch chuc ti?
- Sng trong thi cch mng, chy theo cch mng nh
th th lm sao m khng phm ti! Ring ti th cn phm
ti nng hn mi ngi na y ch! Ngi ta phm ti m
khng bit mnh phm ti, khng bit, ti y nng nh ra
sao. Cn ti, bao phen bit mnh phi ni mt cu tri
vi lng tm, lm mt c ch a dua, ca ngi ti c, lc
ti thc ngay l minh phm ti, ti gi di, ti a ua
hoan h ci xu, ci c, ti hn nht phn bi l tng ca
mnh, phn bi chnh mnh bit l ti l nh vy, m
vn c ni, c lm!
- Nghe bc than th ti cng thy nht. Ti cng tng
nhiu phen, cng m ngi chung quanh, phi v tay hoan
h ci xu, ci c. Khng v tay l kh sng, v s b chp
ngay ln u ci ti phn ng Trong nhng ln hc tp
chnh tr, ti cng bao phen mnh ming h: Nht tr!
Nht tr! i vi ci xu, ci c. C ngh ni th cho xong
chuyn, ct c yn thn. By gi nghe bc phn tch
ci ti ca bc, ci hn ca bc lm ti cng thy ci ti, ci
hn ca ti.
- Anh c ni nh vy, c lm nh vy, cng l thng
thi, v khng ai coi anh l mu mc, l nu gng Cn ti
th khc, i u, ti u cng c trnh trng gii thiu
l thc s trit, l tr thc bn ty v ng h cch mng
th ni mt cu, lm mt c ch nh th, l nh cp chng
minh th cho nhng ci sai, ci c. Ti ca ti nng n l nh
396

vy. Nay cng ngh li cng thy ci s gi di ci s hn

h khn kip ca mnh m hi hn, khng th tha th. Mi
tr thc hn mt t th cnh bo th, cnh t hc, t suy ngh,
li ln ti mt t, ri c th m lm cho cch mng vp vp
thm, lm cho x hi sng quen trong gian di thm, thm
mi. Nhn li qu kh, bit bao tr thc cng hn nh ti, ch
bit theo ui ca ngi lnh t v ng nh vy, th nhn dn
v t quc cn bit trng cy vo ai? Ti c c tip tc pht
trin, x hi c tip tc suy i v gi di, v ti li. Tt c l
do m tr thc hn nh ti. Bun lm! Hn lm! Nhc lml
au lng lm!
Nghe nhng li th ti rm rm nc mt y, ti khng
cn bit ni g an i bc. M an i bc th khc no nh
ti cng mun chy ti cho ti. Nhn bc Tho bun ru th
nhn ci s hn khn nn, khn kip ca mnh, ti bng
thy vc dng bc trong sng hn ln, cao c hn ln. Tht
khng th ng cuc i tr thc Trn c Tho t nhin i
ti giai on hi hn, dn vt, bi thm nng n n nh th.
Nghe nhng tm s khe kht vi chnh mnh nh vy, bng
cng thy mnh phi c ci nhn khc i vi mi s, tc l
phi bit chn thnh nhn li chnh mnh.. Sau mi ln gp
bc Tho, lc no v cng thy trong lng thm cng thng,
tru nng u t. Qu tht nhng u t trn tr trong u bc
Tho c nh mt khi nham thch ang si sc bng chy
p xut, long lng fusion, vi sc p mt nhit kinh
khng sp n tung ra, sp phun ra ngoi vng kh quyn nh
mt ni la. Ni nim tm s u t, dn vt v thi th, l
mt cn bnh rt truyn nhim. Bi n bt ngi nghe cng
397

phi thnh khn, nhn li chnh mnh.

Ri th mt lot tin khng khip p ti. T b tc tuyt
vng v mt din n, ti b xua ui khi ni ang tr ng,
vi nguy c b cng bch, phi tr v ni lng cm c
Lc y bc Tho ni m mt tp trung nh ang nhn vo
chnh mnh, nh ang thy trong ni tm ngn la trn tr,
phn ut ang ngn ngt bng chy! Chng ti ngm ngi
ngh a bc ra v, nhng bc t chi mt cch bun bc:
- Thi! Cc anh c ti v mt mnh, ti mun c i
mt minh trong lc ny!
Ni ri bc Tho lng l, li thi ri Nh Vit Nam.
Nhn bc c n i v pha trm xe in ngm, nh bc
khng mun chia x vi ai tt c ni au, ni tuyt vng
ang hnh h tm tr!
Nhng ri sau , bng nhin a ti ton l tin vui mng
lc quan vt qu mong i: mt din n mi khang trang
sn sng. Mt khon tr cp rt kh quan v lu di
c chp thun. y l tt c iu kin kh d m bo
bn vng cho mt cuc sng c lp v kinh t, t do v t
tng! Khng th mong c g hn!
Nhng nim vui mng bng vt tt. Mt t bin kt
thc s mnh tht l nghit ng.
My ngy u, sau khi b mt din n, bc t ra v cng
chn nn, bi quan lm chng ti y ny thng bc v
cng. Bc ni vi chng ti:
- C l ti s phi qua tm tr c hoc Bi. V hai ni
y va tr li my bc th ca ti, h ng bng lng n
tip ti, sn sng chu cp ni n cho ti tip tc hon
398

thnh cun sch. Nhng ti vn c luyn tic Paris, bi ni

y, anh em, bn b qu thn qu tt vi ti. V ai cng
mun nu ko ti li vi Paris. Tht s l ngoi qu hng
ra, khng c ni no ti thy thn thuc, tnh ngha bng ci
t Paris ny. V th ti cha c quyt nh chn la ri b
Paris.
Canh v ti cng nhit lit mun gi bc li Paris vi
chng ti. Nhng tnh hnh tr nn en ti, phc tp, khi s
qun dt khot thc bch, p buc, bc phi tr v li Vit
Nam!
Th ri mt bui chiu Canh in thoi cho ti vi ging
ht hong:
- Ny, bit tin ng tri cha?
- Tin g m ng tri?
- Chun b i nghe bc Tho hp bo chnh thc ly khai,
tuyn b chn t do.
- Tri t qu thn i! Tht khng? Ni gin chi y
ch?
- Tin tht nghim tc y. Chi cn ang chn ni v ngy
hp bo thi. Chnh bc gi in thoi cho ti, nh huy
ng anh em sn sng ti d cuc hp bo cho tht ng,
ng ngh sao v tin d tnh hp bo ny?
- Tht s l tin ny lm ti chi vi, khng th ng
Mt ngi nh bc Tho u n ni phi hp bo tuyn
b chn t do ngay gia Paris ny! Tuy bc Tho cho
bit trong my ngy qua, s 2 Le Verrier chng n
gy cng thng, thc bch bc qu lm bc ht kin nhn,
chu khng ni. Nn nay i ti quyt nh phi chn con
399

ng chnh thc cng b ly khi Nu c hp bo th anh

c i d khng?
- Phi d ch! Mt bin c nh vy m khng ti chng
kin th tht l mt thiu st khng th tha th. Nhng ti
vn khng tin ni l s vic s phi i ti ch . Bao nhiu
u c, tr tu chung quanh, m xy ra s vic tai ting
ng tri nh vy sao! M gin d n mc no th cng
thng thng m i ph ch cn g phi dng ti bin php
li khai, chn t do nh nhng ngi cng ng phi xin t
nn chnh tr nh vy.
- Bc cho bit vn l ngay sau khi hp bo th d nhin
l bc s khng th v li cn nh s 2 ng Le Verrier
c na. Nhng nay bc vn cha quyt nh c l s
dn v u. Bi c vi gia nh t sn sng mi bc v
t tc tm thi, i khi tm ra ch ng hong. Nhng bc
bo, tt c cc ni sn sng m ca n bc u hi cht
chi, bc s lm phin gia nh ngi ta, nn cn do d
ng c quen gia nh no c nh ca rng ri, th th tm
gip xem...
- Vic ti nh mt gia nh no vng Paris ny cng
kh, v y nh no cng ch , t c gia nh no kh
gi, c phng dnh cho bn b t phng xa lc gh thm
Nhng ti c quen bc s Quyn, c phng mch ring kh
rng vng ngoi Cachan, c phng d . Thnh
thong nhiu bn b ti qua ng thm Paris, th ti vn
mn phng y. ti d xem sao. ng tu-bp
ny l mt Vit kiu chnh cng, sng y t nh, nhng
li rt thng qu ngi Vit t nn, nn ng ta c h coi
400

l mt n nhn.
- Vy th ng hi th xem sao, c g th cho bit kt qu
gp. V bc Tho ang nng rut bn chn lm.
Ti gi in thoi ngay cho ng bn bc s y. ng rt
ngc nhin khi ti ni Trn c Tho sp hp bo tuyn b
chn t do ri ng la ln:
- Tri i! Sao vy? Sao m n nng ni bi thm nh
th?
Ti k s qua l do. ng bn bo:
- Vi ai th ti cn phi suy ngh, ch vi Trn c Tho,
th ti rt sn sng. Bi ch phng mch ca ti l mt cn
h, cn mt phng ln v mt phng nh, nh cho mt bc
s khc thu cng lm phng mch v phng th k, nhng
sau thy hnh ngh chung ng nh vy cng bt tin. Vy
th ng tr li ngay i. Ti sn sng cho Trn c Tho
mn phng ln , phng nh lm vic, m y l mt
cn h c y d tin nghi cho mt gia nh, sn nh bp,
nh tm, c vic dn ti l sng thoi mi.
Ti vi gi Canh bo tin mng l tm c ni tm
tr cho bc Tho. Nhng Canh i ra ngoi. Lt sau, bc s
Quyn li gi ti v t v lo ngi, mt cch am hiu:.
- Ny ng i! Tin y lm ti suy ngh v m lo cho ng
ta. Nu ng thn vi Tru c Tho, th bo ng ta zt
ngay cho l! Bi khi h bit d tnh sp hp bo chn
t do, th coi chng khng thi gi m hp bo na u.
Nguy lm yl Phi thc ng ta thot ra khi ni y ngay i,
ko qu tr m nguy ti tnh mng y. Vi nhng con ngi
ca ch y th khng th coi thng.
401

Ti ci v trn tnh anh bn:

- Khng n ni nh vy u! Ngay gia Paris ch c
phi bn ta, bn tu hay bn chu Phi u! Nhng m ti s
c tm ng ta ni r s lo lng ca anh. Cm n anh.
Ri c ngy hm sau na, d c cng i tm, ti khng
gp c Canh, m gi trc tip cho bc Tho nh s 2
ng Le Verrier, th tr li nh qut tho:
- ng ch Tho i vng t my ba nay chua thy v.
Chc cn lu ng y mi v. y khng bit ng y i
u. T sng ti gi ton phi tr li in thoi cho ng y.
Chng ti khng rnh trc in thoi u. ng gi li
na nghe khng!
C gn tun sau, ti mi gi c Canh, th c bit
mi cng thng lng du, mi s nay tr thnh tt p.
V c nhiu tin mng. Th nht l v chng b Bnh v ng
Jacques, vn ng v va lp ra ra c mt mt din
n mi l Nh Vn ho Vit Nam, ng Rue des Ecoles,
cng qun 5, Paris ngay mt tin mt ng ph ln, rt
sm ut. C ngi sang trng, rng ri gp bi ln Nh Vit
Nam ng Cardinal Lemoine.
Bc Tho c mi ti xem v t rt hi lng.
Vy l bc c mt din n mi ni li c ngun hi
vng. Mi ngi u mng v c ni hot ng vn ho
p sang trng mi ny.
Tin mng th nhi l hi Les Amis des Sciences (Nhng
ngi bn ca khoa hc), gi th bo cho bc Tho bit
l hi chp thun t nay, thng xuyn chu cp cho bc
mi thng, mt s tin l mi ngn francs (10.000. frs)
402

tip tc hon thnh cun sch. Cng vi th y l mt tm

ngn phiu u tin tn Trn c Tho. y l mt khon
tr cp hng thng ng k, v lng thng ti thiu cho mt
cng nhn vin chc Php lc y l mt ngn nm trm
francs.
Vy l t nay bc Tho va c din n khang toang, va
d sc c lp v kinh t, thu nh ra ring, v s yn
tr ln m tip tc lo vit v xut bn cun sch.
Nhng ri hm l th nm, 22 thng t 1993, mt
bui sng p tri, ng bn Vit kiu Mc Lm a bc
ra mt ngn hng gn nh ga Montparnasse, bo lnh cho
bc m mt chng mc, ri k thc tm ngn phiu do hi
khoa hc ti tr vo chng mc y. Ngn hng trao cho bc
cun ngn phiu s dng khi tiu dng. Vy l t nay, bc
khng cn lo s b thiu tin, thiu din n na. Ri bc
Tho hnh din v ho hng thng bo cho s qun bit l
s dn i trong mt tng lai tht gn.
Nhng thn hu ca bc, nghe tin ny, ai cng mng.
Phi vy ch! Cuc i bc Tho cng phi c lc c
sng y v vt cht, thoi mi, t do v tinh thn ch.

403

Chng 15
t t trc thm chn l
Nhng ri bng bc Tho khng cn ti nhng may mn
n dn p y na
Chiu hm sau , ti ang li xe trn ng v nh th
nghe i France Info, m ti c thi quen m nghe tin tc
trong khi li. Bng i ny loan tin gio s Trn c Tho,
nh trit hc Vit Nam va qua i! Tin t ngt y lm ti
lnh ngi v but ming:
- i! Th l cun sch khng cn c hi cho i! Phi
chng tn ao ph ra tay?
Vic u tin l ti tm gp ngay b Bch Hng c
nghe b k tht chi tit.
Tht l qu bt ng! Bc Tho hng ngy vn c np n
ung rt tinh khit, khng bao gi n thc n c. Vy m
ngay xm ti hm th nm y, bng bc b thng th, h
t nh b trng c: va nn ma va i tin trn lan n
mt l i. May l lc b Bch Hng ang c mt. B vi
du bc vo nh tm, tm ra bng nc nng cho sch s,
ri ly qun o sch thay cho. Sau a bc vo nm tm
trong mt cn phng ngay tng di y. y l phng ca
mt cn b ca s qun, lc i vng xa. Bc Tho dn
dn tnh to li, nm ngh v khng hiu ti sao, n phi
th g m b ng c nh th. B Bch Hng vo hi thm.
Bc cm n s sn sc ca b, ri bc tm s mt cch rt
lc quan v t tin:
- Ny b Bch Hng ny! Mai mt, ti thu nh ra ring,
404

b v lm cho ti. Mi thng ti biu b nm trm. Nh vy

chng ta s sng thoi mi, t do hn l sng y.
Cu ni y chng t bc Tho vn khng c thc g v
tnh hnh gi c trong di sng: v s tin lng ngh y l
qu nh, khng ng k.
B Bch Hng ti t tay ln trn bc, thy vn c nhit
cao, tc l vn cn ang b st.
m y, bc ch ung mt ly sa nng ri nm ngh. Sau
thy nhc u qu nn c cho ung mt vin Aspirine..
C m bc rn r v cn st vn cao. n gn tra hm sau,
th su, cn st tng n m sng, chc chc li git mnh
la ht ln. B Bch Hng chy vo lay gi cho tnh li bt
rn la. Bng bc ngi nhm dy, mt gay v m sng, ht
hong, tay nm tht cht ly cnh tay phi b Bch Hng
ming la ln:
- N kim im! N kim im!
B Bch Hng lay gi:
- Bc Tho! Bc Tho! Bc bung tay ti ra! Bc lm ti
s qu! Bung tay ti ra!
B lc ngi tht mnh, bc Tho bung tay b Bch
Hng ra, ri nm vt mnh xung; Nhng yn c mt lc
th li ln cn m sng, ri ngi pht dy, mt vn gay,
hong ht ri tht ln nh ang trong cn c mng:
- ng u y! ng u y!
Ni ri li nm xung, xui l, dui thng tay chn,
khng cn bit g na B Bch Hng s qu vi ku la cu
cu m . Cn b Ho t trn tng lu xung, ti gn quan
st, ri chy ra gi in thoi cho s qun.
405

Mt lt sau, i s Trnh Ngc Thi ti, ng quyt nh

gi xe cp cu ca h thng cp cu cng cng SAMU.
Bc s ca ton cp cu hi:
- Trc bnh nhn lm g ri ri vo hn m?
- ng ta trc , b ngt xu ri b t cu thang!
- B ngt xu n t ng nh vy, sao khng thy thng
tch g trn ngi?
- Ci th ti khng r, nhng ng ta cng cao tui
ri v rt yu.
Bc s cp cu quyt nh cp tc a bnh nhn vo
nh thng. Ni gn nht v thch hp cho trng hp ny
l bnh vin a khoa Les Broussais, cch ch vi pht xe
hi. Ti ni, bc s cp cu trc ca bnh vin chch cho bc
Tho mt mi thuc an thn, v gi li ti phng hi sinh
theo di. m y bc Tho vn st, nm bt tnh, ng li b.
n khong nm gi ri sng ngy 24 thng t, nm 1993,
bc s trc phng hi sinh ghi nhn bc Tho trt hi th
cui cng! Ngay sau , bnh vin lm th tc a ngi
qu c xung nh xc.
Khi c tn, ti tm ti nh xc ca bnh vin. Nhn bc
nm y, v mt m chiu nh vn cn ang suy ngh, sp
xp nhng chng mc cho cun sch, ti khng khi ngm
ngi thng cm cho s phn nghit ng ca bc.
Than i! Th l mt cuc i kh i i tm chn l, i
lm cch mng vt tt. Mt cung vng ni ln s tht,
bt chp bao e do, cui cng b chn li bi mt ci cht
t bin, tc ti. Hnh trnh y trin vng, vi mng c
thc hin mt cuc cch mng huy hong cho dn tc, v
406

cho c nhn loi, vi pht minh mt l thuyt hin ti sng

ng, vi mt l-gch va bin chng, va hnh thc t
nay b dang d. C mt s nghip trit hc tri nghim cng
cuc cch mng Vit Nam ri y s chm vo qun lng
V cun sch mang hi vng gii m, gii t qu kh
gii thot, gii phng hin ti v tng lai chuc ti
m bc nng lng hon thnh, nay vnh vin chm vo im
lng!
Mt cuc i thanh bch, chn tht, khng hnh phc,
khng danh vng kt thc tht oan nghit!
Ngh li nhng giy pht vui mng, lc quan, trn y hi
vng, tng nh cui cng, may mn v hnh phc n
vi bc Tho. Nhng chng b tan bin tht phi l.
Nhn bc khim tn nm y, ai cng nghn ngo. Khng
cm c nc mt, khc thng cho mt kip ngi tn
tu vi l tng, vi chn l, nhng ri gic mng khng
thnh.
Ch cn bit nguyn cu cho vng linh bc dc an ngh
t y!
Sng hm ch nht 25 thng t, Canh r ti vo thm
li bc ln cui. Ti ni th thy c my ngi thn vi
bc lc cui i ang ngm ngi chung quanh bc. Ti ch
nhn ra b Bch Hng, b Hng Hnh l hai ngi ang st
si khc, gio s Boudarel, v mt n k gi Php, v vi
ngi na ti khng nh tn Nh anh L Tin lc c
mang theo my chp hnh nn ghi li c giy pht cm
ng ny.
Trong nh xc ca bnh vin, lc y, bc Tho tm nm
407

, trn mt ging st c k gin d nh cuc i bc: mt

tm vi drap c trng ng ca bnh vin che ph cao ln ti
tn c, ch h phn mt. Trn bng bc, ai t mt
b hoa cc trng. Bc nhm mt m chiu, nhng nt mt
vn cau c, tp trung, nh trong u, t tng, tinh thn,
ngh lc vn ang si sc vn hnh, nh vn ang suy ngh
v nhng vn trng i ca trit hc, ca con ngi
Vy m b c ct gi c mt kho tng tri nghim v chin
tranh, v cch mng y, nay tan vo h v!
Nhn bc c n, khim tn nm y, ti cm thy tht
l ht hng, nh va mt mt ci g cn thit cho cuc sng
tinh thn ca chnh ti, nh cuc i bng mt ht ngha.
Ci cht ca ngi ang nm y lm cho k tm thng nh
ti phi bn khon t hi: cui cng, sng lng cm, vt v,
ngc xui, chu ng bao dn vt, cm ci lm vic sut c
i nh th lm g? cho ai? cn li g? Ti ch ghi
nhn mt iu ny: lc cui i, bc Tho hng say, ho
hng, hm h hon thnh mt cun sch i, tr
n i nhng cha vit xong phn m u th b ci
cht chn li. Ci cht tn nhn chm dt s bt u ca
mt cng trnh ln! Tht l tic, v bao ngi ang bn chn,
nng lng ch n cun sch mang thng ip gii thot,
gii phng m bc Tho ha: Khi cun sch ny c
xut bn th cc anh s thy mi nt tht, mi tri buc, mi
sc p s c tho g ra cho bng ht minh bch vn
cng ti trong lch s Cng ca ai, ti ca ai? y l
cch chuc ti ca Trn c Tho ny! Nay th iu mong
c y tiu tan. y khng phi ln u tin ti thy k
408

nhn trch nhim v t hi hn khi qu tr. Nhng trng

hp hi hn v mun chuc ti bng mt cng trnh trit hc
m bc Tho ang lm, nh ti thy, th y tht l mt bi
kch ln. Bi y l mt sm hi chn thnh, cng thng, bn
chn vi v, sau gn c mt i im lng t duy v mi tng
quan gia chn l v cch mng, ch khng phi ch l cch
ni vt vt i bi lc cui i ca nhiu nh chnh tr
n bn tin bui tra, i pht thanh France Info,
(Php quc tin tc) l i u tin loan bo: Nh trit hc
Vit Nam, Trn c Tho, va qua i ti bnh vin Les
Broussis, lc 7 gi sng ngy 23 thng t va qua tui 76.
Trc nm 1951, ng ni ting Paris l mt nh hin tng
hc. Sau ng tr v Vit Nam v ri vo im lng trong
sut bn mi nm. ng mi tr li Paris nm 1991.
Nht bo Le Monde pht hnh vo chiu th hai nhng
l ngy 27 thng t, ni trang trong chuyn ng tin co
ph ca t bo, ngi ta c c li co ph nguyn vn
nh sau:
Phng h tch lnh s qun Vit Nam ti Paris au
bun loan bo: cu gio s trit hc Trn c Tho, ca
i hc H Ni, t th ngy 24 thng t nm 1993, th
77 tui. (Le Monde ngy 27 thng t)
Tuy khng c thng bo rng ri ngy gi lm l ho
tng, nhng ngay t lc tin bc Tho qua i, tng nhm
thn hu ti bnh vin Les Broussais nghing mnh
tin cho trc linh cu ca bc.
Ri gn tra ngy 29 thng t, cng l vo ngy th nm,
c mt khu ho tng ca ngha trang Pre Lachaise ca
409

thnh ph Paris, khong bn chc ngi, a s l nhng

ngi c i cht thn tnh vi bc Tho t khi bc tr li
Paris. H i kh lu, ti lc gn tra th xe nh n ch
quan ti bc n. Theo sau khng c xe thn nhn gia nh,
iu d hiu. Nhn vin nh n a ngay quan ti xung
phng l tang, ch c a vo l thiu. Ti tng hm
rt rng y, c ba phng l tang nh vy.
Quan ti bc Tho c t gia mt phng l tang.
Hai bn u quan ti l hai vng hoa c ln: mt ca Mt
trn T Quc do S qun t theo lnh t H Ni, mt ca
Amicale Trn c Tho do tin cn li t nhng ng
gp bc chi tiu lc sng. V vi b hoa cm tay l t ca
ngi khng thuc nhm thn hu Trn c Tho. Nhng
nghi thc ho thiu cha bt u, mi ngi b ln sn ch
i cho thong mt, v y l mt bui sng chm c nng
u xun. Tt c ch. H tm nhau gc sn bn tri, th
thm, bn tn v ci cht t ngt c qu nhiu nghi vn ca
bc Tho. Thng l l kiu bo y rt him c hi gp
nhau, nn ch c th ni chuyn, trao i thm hi, tin tc
trong nhng dp ma chay nh th ny.
Bng mt xe Mercedes en ln, bng long mang bin
s mu xanh ca ngoi giao on lao ti. Xe ngng ngay
cnh gc phi ca sn, mt v s cao ln m ngi Php
thng gi vi ting binh dn l i i t pha cnh ti
x, vi tung ca nho nhanh ra trnh trng m ca cho i
s Trnh Ngc Thi bc ra khi xe. ng i s nhn thy
m ng gc tri, thay v tin li bt tay tr chuyn vi
kiu bo ca ng, ng li ngn ngi, trnh n, bc qua gc
410

phi ng mt mnh mt gc xa h. Vi nhn vin s qun

b pha chng ti t t, khm nm ti ng quanh, ng i
s.
Sau i s Trnh Ngc Thi i xung phng tang l,
mi ngi xung theo. i mi ngi vo ht, i s Trnh
Ngc Thi chm ri rt ra t ti o vt, mt t giy, chun
b c. Ai cng nng lng ch i xem ng v nh nc
t thi ra sao qua bi iu tang sp c c vnh bit
ngi qu c mt thi ni ting ngay ti Paris ny.
Ri ng i s c. Ho ra y khng phi l mt bi
iu vn, m ch l mt bc in tin v cm, ngn gn ch
c vi dng. Bc in cho bit gio s Trn c Tho c
truy tng hun chng c Lp. Ch c vy thi. Khng mt
cu ch lch s ti thiu ca ngi hay thng tic dnh cho
ngi qu c. c xong mu in tn ngn ngi y, quan ti
c chuyn vo l thiu. ng i s ra v ngay sau . Mi
ngi x xo bnh lun v bi iu tang vn tt, v cm nh
th. Mt c cao tui lc u, bun ru ni:
- Chc bc Tho nm trong quan ti, cng phi git ny
mnh khi nghe thy mnh c gn hun chng c Lp.
Tht l khng th ng c mt li ng x hai mt tri ngc
nhau lc sng, lc cht, nh th!
Vy l chm dt mt cuc i gian nan y ngang tri.
Cu cho vong linh nh bc c vnh vin an ngh t y.

411

Chng 16
Cht ri vn gian nan
Nhng ri sau ci cht, vong linh bc vn cha c an
ngh!
Bi sau , thin h li bn tn n ln v mt tin bun
thm: bnh tro ca bc c gi v H Ni, nhng b
b v tha nhn di gm cu thang ca mt nh n m
ma ngay gia th ca nc Cng ho X hi ch
ngha Vit Nam!
Ri nghe ni tnh trng ny n tai b Nht, ngi bn
i t qung ca bc Tho, lm cho b trn tr. B quyt
nh xin c ng ra lo m m cho bc. V my ngi thn
ca bc H Ni c vn ng xy cho bc mt m
phn trong Ngha trang Lit s Mai Dch, ni dnh cho cc
bc c cng vi t nc. V bc c ghi cng bng tm
hun chng c Lp. Nhng s vn ng xin t y b
chnh quyn t chi. Mt cuc tranh ci v phn khng nh
din ra. Chnh quyn gii thch: ngha trang lit s Mai
Dch ch dnh cho cc bc c cng lao vi t nc, cn vi
hun chng c Lp khng thi, th Trn c Tho cha
tiu chun. Chng l coi my ci nghin cu thun sch
v y l cng lao vi t nc sao? (!)
Cui cng th nm tro tn y nh phi mang v trong
mt ngi m do b Nht lo xy ct ti ngha a ca thng
dn Vn in Nhng ngi ta c cch cho php
xy ngi m y mt u dy! Thi nh th cng l mt
cch i x, tuy vn l mt s phn bit giai cp, nhng cng
412

l tng i t t. Chuyn phn bit giai cp, cng lao kia

cng ch l th ph phim, chc ngi nh bc Tho chng
thm kht th danh vng y.
Nhng ri n nm 2000, hng hn bc Tho li b
phin h thm ln na. Bi c nh nc li li vong linh
bc ra cho lnh thm Gii thng H Ch Minh!
Nhng ri vong linh y vn cha ht gian nan, vn cn b
sch nhiu thm nhiu na ch cha hn l c yn ngh!
V cho ti nay vn c lai rai cn nhng bi bo l phi,
khi th nu ra nhng nghin cu v vn ca bc ca ngi,
by t bc l ngi c ch qu trng. Khi th
cao bc l k c t tng rt trng hp vi t tng H Ch
Minh(!). Ngi ta tip tc to hng, nh bng li mt vc
dng tiu tu, un nn li mt Trn c Tho, khng phi l
c n, m l rt gn gi, thn thit vi lnh o.
Thc ra th trong d lun, c mt phn ng ma mai
cay ng ngay sau khi bc va v vi ct bi: hng lot bi
bo ngm ngi t co cch i x tn nhn i vi mt b
c him c ca dn tc! H t thc bng cch giu ct
cuc sng gian kh ca mt nh trit hc tng tranh lun
vi Jean-Paul Sartre, m nay tr thnh mt k ng ngn,
tng qun, i kh, lc no cng nh ng ngc khng bit
thch nghi vi cuc i v x hi. Ch cn c li my mu
h ho rt thn nhin, rt v cm nh thng thy, ca mt
nh vn ln ca ng l T Hoi, trong hai cun Chiu
Chiu v Ct bi chn ai khi ng k v mt Trn c
Tho tiu tu, ang c tp n mc nu sng, tp chu ng
st rt bt kp tin b ca cc cu, ngha l ca
413

nhng ngi nh T Hoi! Khng h thy ai ni ti mt s

chm sc, qu mn ca lnh o i vi nh trit hc lng
danh v c knh trng y.
Cu chuyn di v mt tr thc ln, mt nh trit hc qu
him ca mt dn tc nhc tiu, t ni qu hng km m
mang, lc hu, nhng lun lun t ho l mt t nc c
my ngn nm vn hin, v ang chuyn mnh thnh, mt
con rng ca chu , cu chuyn y khng th chm
dt bng mt ci cht. Cng v sau, cng c nhiu, bi bo
gii thiu, gii thch, ca ngi v nhng g nh tr thc y
nghin cu, vit, c cng b, c dch ra nhiu
th ting Tuy chnh t nc c ngn nm vn hin y,
nh tr thc y sng mt kip o y, khng thy mt ai
dm bnh vc, khng thy mt hi on, mt c quan vn
ho, vn minh no dm ging ln mt ting ku cu, gip
nh trit hc c th sng ng hong, che ch ng lc b
m ng, tr thc xm vo nh n hi ch. Vy m
nay ng cht ri, th ng li c hun chng, gii thng
cao qu, li c hc tr c lao xao ca ngi. Nay khng t
ngi hnh din t khe tng l ngi thn cn, tng l bn,
l ng ch, l hc tr ca nh trit hc y! Khng th hiu
thi i ny l thi g m li lm thn thch vi nh trit
hc nh th!
iu ng tic, ng bun l t ai bit c rng lc cui
i, chnh con ngi, mt thi tng chn thnh t nhn minh
l ngi mc-xt y, gic ng, can m nhn nhn, thi
a dua hn h, th nhn sai lm ca mnh, bc b,
ph nhn nhng g vit trong ci thi sai lm v cung tn
414

y. V t , nu ra nhn thc mi, nh gi li t tng,

s nghip, vi vn cng ti ca Marx! Ri nh trit hc
y vi v lao mnh vo mt cng trnh bin son mt cun
sch, chuc li nhng ti li, sai lm ca mnh!
My ngi chng kin r s vic ny, ti nay vn cn
im lng. Khng bit l h vn mun bo v ng Marx hay
bo v chnh h? Hay l h cn e ngi, s st trc quyn
lc ma qui vn ang bao trm ln thn phn h v ln x
hi m h ang sng?
D th no, th vic nh gi cuc i v s nghip Trn
c Tho s l mt cng vic kh khn. Bi vic tr li cng
l cho Trn c Tho cn ti lng dng cm, cn c tinh
thn lng thin tr thc (m khng bit c hay khng?),
cn ti tr tu. Bi con ngi y sng, nghin cu,
tri nghim trong bi cnh y nhiu lon t tng, y din
bin au n, si ng, phc tp, trong ci thi lng tri con
ngi b lu m v chin tranh, v cch mng, tc l ci thi
trn y nhng th on chnh tr, nhng mu k gian xo,
va ngu tn, va cung tn, khi th i xt i, khi th phi xt
li, ri l li chng xt li
D sao th nh trit hc y t bo cha bng s can
m th nhn ci hn, ci sai ca chnh mnh, bng s kin
tr gi vng lp trng chn tht ca mnh cho ti cng.
Khng t ngi cho rng cuc i y l mt tht bi, v
khng bit tho hip vi quyn lc ng thi, khng
bit thch nghi d ch l trong mt giai on tm thi, i
vi Bt th mc o c-sa, i vi ma th mc o giy! Nhng
cng chnh nh vy m nay nhng g nh trit hc li u
415

thuc v mt s nghip kh tn, chn tht.

Khng r s tht bi trong chnh tr ca nh trit hc,
cui cng c c coi l mt thnh tu c ch cho trit hc?
D th no th cuc i y cng l s tri nghim tuy au
n nhng qu him trong hin thc khai trin cch mng,
ch khng phi trong sch v. y l mt bi hc v s vn
ng ca thi gian, do con ngi, cho con ngi v cho x
hi, trong lch s cn i.
C ngi cho rng nh trit hc Trn. c Tho tht
bi v ci ti ngng cung mun lm mt vic khng th
lm, l tr v qu hng cng tc vi c H xy dng mt
m hnh cch mng mi m m loi ngi m c! V ng
cht v ti th nh l lc cui i ng c chng minh
ci gc ca mi sai lm v ti c l do c t Marx, trong khi
cung nh vn sng bi, vn qu quyt bo lu rng Marx
ng, duy nht ng! Nhng i vi ti c hai ti va
k u khng th coi l ti, bi m c v hnh ng sm
hi chuc ti u l quyn c bn cao qu ca con ngi tr
thc chn chnh.
Ti tin rng trc ng c, ri sau ng s cn c, nhng
ngi tip tc nhng cng trnh i v tri nh th. Nn
s ra i t ngt ca ng tuy c th l mt dang d, mt tn
tht, nhng khng th l mt chm dt, mt mt hn, mt
tht bi ca trit hc. V chng tch ca s nghip y cn ,
ci hin ti sng ng m ng ang ho hng khai trin
vn cn . Hu th vn c th tip tc nghin cu n tm
hiu n tht cn k
Nay th nhng nm thng c tip tc tri i, s ch i
416

tr thnh v vng. Lp bi thi gian c ph ln mi lc mi

thm dy! Qui c hn na, theo sau s qun lng y, l
nhng lp bi bm, nhng lp rc ri , v tnh hay c ,
bao ph, che khut, nh mun lp kn mi sc thi t tng
ch thc ca ng!
Trn c Tho c lm sng t chn l bng cch sng
v cch lm vic ca ng. l v tn trng s tht, tn
trng con ngi, ch khng v danh li, khng v a v.
V vy vic truy tng hun chng v trao gii thng, d
l cao qu, d l mt cch chuc li nhng g cn c th
chuc ca mt thi lch s b nhim v gian di. Th
nhng hnh ng, y c th li gy thm mt ng nhn, mt
s phn bi li t tng c lp ca nh trit hc. Bi Trn
c Tho c nhn xt v mt thi lch s b lm hng,
lm bn, m ngi ta kho lo gi l mt thi y nhng
mng ti! Hi vng ri y, s ti mt thi trong sng, sch
s, lim khit, mt thi dng cm, lm cng vic gii to,
dn rc cho lch s, ch khng phi c duy tr nhng ci
duy nht ng. Bi nhng ci duy nht ng y lm
danh c lnh t, c ng ln c cch mng.
Sau ny, chng no hu th c y iu kin lng
thin tr thc, m li v n Nhn Vn - Giai Phm,
c th tr li cng l cho ci phong tro t tng tin b y,
cho lp ngi thc s l tin tin nh Trng Tu, nh
Nguyn Hu ang nh c Trn c Tho th lc
mi c th lm sng t nh gi tm vc cuc i v s
nghip, v c v ci cht t ngt ca Trn c Tho..
Ch lc y, hu th mi c th bit r c gi tr s
417

nghip m Trn c Tho ht lng m c v dy

cng to dng l nh th no.
y l mt Trn c Tho bi thm, nh ti thy,
gp v c nghe ng tri by tm s.
y l mt con ngi tn t trong gian nan, hi hn, y
l mt cuc i bi thm mang y thng tch thi tha ca
hn th v bo lc. Nhng b c y vn trong sng, khng
on th ai, m ch hi hn v sai lm, v s im lng ca chnh
mnh, t thy mnh mang ti ng lo vi sai lm trong mt
thi gian qu di. y l cng, ti ca mt k tn th chn
l. Khng t ngi cho y l mt ni au, mt tht bi ca
nh trit hc khi di kh lao minh vo ng rc ca lch
s vi gic mng cui cng, l s mang cng sc v tr tu
ca mnh ra lm sch lch s, lm sch cch mng!
Tuy v ti, bt tng, vn dt, v dt, ti cng mun
gng lm chng cho b c thng thi v cng bi thm y. Bi
thm v thy mnh ung ph cuc i: lc c th, lc nn
ni, nn vng dy bnh vc con ngi v nhng gi tr
vn minh vn ho, dng cm ngn chn ti c, un nn
cch mng theo hng thin, th ng khng lm. Nay thy
ci s im lng trong sut my chc nm qua l ng lo
vi ci sai, vi ci di, ci c. Bi thm v vo lc hong hn
cuc i, ni hi hn thiu t ng, hi thc ng phi
vng dy hnh ng, chuc ti. Nhng than i, qu
tr! Ci cht khng cho ng chuc li ti ung ph cuc
i, ung ph bao nhiu nm n hc, ung ph bao nhiu nm
nghin ngm suy t v cch mng!
Vi bi hc ca m tr ngho kh phi kim sng trn
418

nhng bi rc bao la, nhng chng c con mt tnh anh, bn

nhy, nhnh tay bi tm ra t ng rc nhng g cn ng
c, ti cng mun c bi tm trong ng rc lch s ng
i, nht nhnh, t cuc i v s nghip dang d Trn
c Tho, mt cht g cn dng c. Chng l mt cuc
i y p t duy thng thi y khng.. li c cht
g hu ch cho hu th? Chng l ti c thn nhin, v cm,
ng nhn ci ng rc thi ra v i y vnh vin vi lp
ng su vo thi tha v qun lng? Nh vy th cuc i bi
thm y tht l lng ph. Bi th, ti c k li, chia s cng
bn c, ci s may mn ca ti v c trit gia Trn
c Tho coi nh ngi thn, ng tm s, ni nim. Ti
lng nghe ng v i ng tuy bi thm, nhng tch lu
nhiu iu tht hay, cng hu ch ngi nghe, l ti.

419

Ph lc
Chp li t cun bng ghi m my li tm s ca gio s
Trn c Tho mi hai ngy trc khi ng la i
Hm y, l th Ba, 12-4-1993, vo khong gn 6 gi
chiu, my anh em chng ti ti Nh Vit Nam ng
Cardinal Lemoine, qun 5, Paris, nghe gio s Trn c
Tho thuyt trnh tip nh thng l my phn u ca mt
cun sch ang c ng son tho, th bt ng thy nhiu
ngi c v bc tc, lc tc b ra v. Khi chng ti va ti,
h mch bo: Bui thuyt trnh b cm ri Nhng sau
, chng ti cng vo c tm hiu l do. Lc gio
s Tho ang thm th vi anh Dng, bn cnh c anh L
Tin, trong phng hi ca Nh.Vit Nam. Anh L Tin
cng gio s Tho ko ti bc sang mt phng nh pha
sau ni chuyn cho kn o trnh nhng ci nhn ang rt
thc mc ti sao bng nhin li c lnh cm bui ni chuyn
c loan bo t trc. Chnh trong cn phng nh ny,
ti ghi m li nhng li tm s m nay n tr thnh nhng
li trn tri quan trng v rt cm ng
V sau y l bn chp ra t phn ghi m y.
Nh nhng li trng tri
Trc s tht vng v bui thuyt trnh d tr b cm
qu t ngt, gio s Tho bc bi ni ra nhng g bc
ct giu trong u lc . Bc ln ting, tay p xung bn,
dn tng ting m ni:
- Ch ti ti mun ni ra l chnh Marx sai.
Ti hi:
420

- T sao by gi bc mi ni l Marx sai?

Bc Tho li p mnh tay trn bn mt cch gin d:
- By gi ti nhn ra l chnh ng Marx sai. Ch khng
phi l ng Marx ni ng ri hc tr hc sai. Chnh ng
Marx cng sai.
- Nhng by gi th c phong tro i phi c li kinh
in
- y! Th my ci thng i c l kinh in, ri chng
n vn c th n lc c g kim tho th li bo: sai l
chng ti sai, chng ti s c li Marx, nhng m chnh ng
Marx cng sai. Ri c lun qun mi th
- Bc phi ch cho h thy ch!
- Th hin nay ti ang ch, v th m chng n mun
u ti. Nu m khng nhn ra l ng Marx sai th khng th
no thot ra khi ch ny c.
Nhng m ln ny l cn phi bao lu na bc mi ch
r cho h bit c?
- Cn vi thng na thi. C l ti cng phi lm sm
hn, c l cng ch hai ba thng na thi. Ti v lu qu
ri. V chng n vn c gi a v. Hin nay tht bi nh th
ri nhng vn c gi a v, gi ci mn n tin c bo
v ng Marx. Bo sai l chng ti sai, nhng m ng Marx
ng y ng. C bo v ng Marx.
- By gi c my ci ngh quyt mi mun xit li
- Tai hi nht l ci thng Baiibar y, ci thng y l n
li l siu Marx! N gi v ng v pha Marx nnh my
ci thng kia vn i Marx ln tri Nhng n li cn
qu na, n cn siu hn c Marx na
421

- Tc l th ultra y
- , tc l ultra y. Th l c loanh quanh mi, li c
ng Marx mi Ri ni l chng ta hc sai. Ri li c ng
Marx mi.
- Nu vy th bc phi kp thi ch ra cho h thy ch!
- Th ti ang ch cho h thy, th cng su thng
na v th m chng n n p ti. Nu m khng ri ng
Marx ra th c lun qun mi.
Anh L Tin chn li:
- Bc ni ai sai cng c, nhng m cng phi khim
tn mt cht Cng nh khi Euclide vit nh ton hc,
cng c ngi ni ng ny sai, nhng
- Khng! Ci ny khng th ch nh ton hc c
- Nhng m by gi mun hi bc, bc nhn thy Marx
sai t lc no?
- T cui nm ngoi (tc cui nm 1992). Ti nhn ra
rng ng Hegel ng y sai, ri ng Marx ly li phng
php ca ng Hegel. Chnh phng php y sai. ng Marx
bo phng php y ng, ta c ly li nhng thc ra l
phng php y sai
- Bc phi ch ra cho r ci iu ch.
- th y, ti ch ra trong ci bi u. Bi u v bi
th hai. Chnh l phng php y sai, ng Marx li ly lai
phng php y
- Nu th th bc phi ph nhn nhng g vit t trc
ti gi?
Bc Tho (g mnh xung bn):
- Tt nhin ri. Ti ni r ra nh vy, tt nhin l phi
422

ph nhn. Tt nhin l phi ph nhn! (Chng ti nghe v

im lng hi lu nh b sc!) ng Marx tng l ng Hegel
ng, ng Marx ly li phng php ca ng Hegel, kh th!
Chnh l ng Hegel cng sai.
- Bc phi lm sao ch ra nh vy ch.
- Th trong hai ci bi u, ti ch ra l ng Hegel sai
- Nhng m cha r lm.
- Nu m khng vch ra c ci ch y th c lun qun
mi. Ci bi kch ca cch mng ta l c bo Marx ng,
nhng m ta khng hiu, nn ta vn dng sai, ri c lun
qun i hc Marx mi.
Anh L Tin:
- Ci bi kch ca cch mng ta, d sao i na th cng c
hai giai on, mt giai on cch mng dn tc ginh li c
lp cho t nc
- y khng phi l giai on cch mng v sn, sau ri
n mi lm cch mng v sn, ri n mi chia rung, mi
u t. Cn cch mng dn tc th ng qu ri. Cch mng
dn tc th ng qu ri. Nhng m ci m a ng Marx
vo y, bo rng cch mng dn tc cha n thua g ht, phi
theo ng li ca nh nuc l ca chung y chim cng
vi t theo ci kiu nh nho.
Anh L Tin:
- D sao th trong giai on u
Bc Tho chn li:
- Gai on u y th cha th ng Marx ra
- Nhng m nh by gi ngi ta li nu ra t tng
H Ch Minh
423

- Ni t tng H Ch Minh th cng li l li ng Marx

ra (Tay p bn) M vn ng Marx l n sai t gc.
nh chng n c bo ti: c gi danh ngha ng Marx th n
tin. Chng n bit ti nghin cu v Marx th ni th. Chnh
my ci anh hc mt v Marx y c bo: Sai l chng ti sai
v chng ti dt nn chng ti sai, by gi chng ti hc li
Marx
Anh L Tin:
- Nhng gi y ngi ta ni ti t tng.H Ch Minh
nhiu hn
- Th H Ch Minh th vn l Marx, tt nhin ng y cng
khn hn, ng y ni ra mt cch i chng nhng cng
vn l Marx, ngha l vn sai tn gc
- Nh ci cch rung t th c phi l Marx khng?
- Ci cch rung t chnh l theo tinh thn Marx. V
th m n sai. N sai v ng Marx, ch khng phi n sai v
hiu lm.
Anh L Tin:
- T trc ti gi khng c ai ni l Marx sai
- ng Marx sai trc ht l v ng Marx ly li phng
php ca ng Hegel, m chnh l Hegel sai, sai v phng
php. Li thm mt im na l v ng Hegel ni trn tri
th khng n ni tai hi qu Marx ly li phng php
t tng ca Hegel lm cho ci hc thuyt n sai Nh l
trong Chnh sch Kinh t mi ca Lenin y
Anh L Tin tip tc chn li:
- Ci Kinh t mi y l ng nhng con ngi thi hnh
kinh t mi y cha phi l con ngi mi x hi ch
424

ngha
- Kinh t mi y l ng, nhng c ngi ni theo Marx
th l n sai, th nn Lenin thua. M chnh l do Marx sai
nn mi dp n i
- D th no th bc cng cha ni tht r
- Th trong hai ci bi u, ti chng minh l ci dialectique ca Hegel l sai, m ng Marx ly li ci dialectique
y th li cng sai. V sao? V Marx a t trn tri xung
t.
- Sao bc khng ni thng ra nh vy
- Khng th ni thng, ni r ngay ra tt c nhur th
c. V chng n ang ti nh th, chng n nh cho
v u ra Nhng nay l qu lm ri, sai lm nh th
ri m chng n c li mc-xt mi, chng n vn c vin vo
bo Marx ng, sai l chng ti sai Nhng tht l sai
t gc
Anh L Tin li ni:
- Chu cha thy ai ni ra nh vy.
- nh khng c ai dm ni ra nh vy. M y cng
khng c ai ni ra nh vy. Nhng m ti nhn thy nu m
khng ni ra nh vy th c lun qun mi, tht bi nh
th, li c ng Marx mi, c c li kinh in
Anh L Tin;
- Bc khng dng marxisme na th dng ci g?
- Th phi dng ci khc!
- Ci khc l ci g?
- L ci m ti ang xy dng. Ci m ti ang xy dng
bc u, l hon ton mi ch m c theo Marx mi th
425

khng c
Anh L Tin:
- Theo trong lch s trit hc th phng ng k t
Khng T, Mnh T ri Lo T, cn phng ty th l t
Aristote ti Descartes
- Tt c nhng ci th n sai ri
Anh L Tin:
- Bc ni nh th th t khi con ngi xa ri ci th cm
th m bc ni n sai th
- Nhng ci ca thi th n c th th nghim c,
nhng nay th n khng cn dng c
(Cuc tranh lun gia gio s Tho v anh L Tin tr
nn gay go v ln xn rt kh nghe r nn xin gc qua on
ny ch ch ti nhng li l ca gio s Tho sau )
Anh L Tin:
- Chu thy bc d sao th cng nn thn trng.
- Th nay mi bc sang phn th t, cn trong ba ci
phn u, chng n c ni g ni u. Nu chng n m ph
c, th ti cht ri. Ti khng cn ngi y na. Nhng
m nh vo quyn li ca n th tuy n khng lm g c,
nhng n bt u, bt ui, khng cho sng. Nu m n nh
c th cht y ch.
- Nhng bc phi ch r ra ci ng hng mi y
ch.
- Th nhng ci m ti vit, nht l trong ba ci bi u
y, chnh chng n khng b c th ti mi cn sng
Anh L Tin:
- Chu ni ci ny cng l information thi, m thy
426

chuyn chung thi, ch khng phi l ph bnh bc. Nhiu

ngi, trong c nhng ngi vit th cho bc Th
ngi ta ni nhng iu bc vit, nhng iu bc ngh cng
nh my ci propositions ca bc, th (my t ting Php
ny nghe khng r), nhng m ti by gi trn phng
din trao i gia ngi vi ngi, xa ti nay cha c ai
ni nhng ci nh bc vit
- Th cho ti nay ti cha a ra c nhng im cn
thit Lm th khng th no trong bn thng m lm xong
c Ci m ti nhn ra th mi trong su thng thi.
Anh L Tin:
- M by gi th thi gian cng khng c, vn sc
khe ca bc rt l gii hn, ri chng trnh cng tc n i
hi nng hi, phi nhanh phi l. M vi iu kin sinh sng
ca bc nh th ny, vi phng tin vt cht ca bc nh
th ny, th cng phi lm cho l
- Nhng ci ti lm, khng th i thng vo vn , vo
con ngi v x hi hin nay M x hi hin nay n xut
pht t c mt lch s x hi M lch s x hi n xut
pht t c mt ci lch s ng vt Tt c nhng ci
l cn thit phi thng qua Th y ti cng ni rt l
n gin, nhng m cng phi ni, m cng mt cng M
cng th khng th no bn thng m lm xong c. Lm
xong th cng ch nm hay ni chm ra cng ch su thng
thi M hin nay ti ti tui gi ri mi nhn ra, m ti
tui gi ri mi c iu kin, nhn ra, ch trc c ai dm
ng ti c Marx u.
(My cu ny do gio s Trn c Tho ni ra phc
427

ho my chng ca cun sch m ng ang hnh thnh,

nhng khng kp na)
Tr li vi cuc i thoi, Anh Tin li ni:
- Ci l thi quen ca bc trong nc, ch y n
ng ti bi
- N ng nhng m n khng c mt chnh truyn
Ti l ngi u tin dm ng ti Hegel. ngoi khng ai
dm ng ti Hegel, c nghe ng Hegel nh l thnh, cn th
l do khng hiu, nn khng ai ng ti Hegel.
Anh L Tin:
- y th h vn ng ti bi
- Nhng khng ai i vo ci gc tc l ci phng
php.
- Tc l logique v dialectique?
- Th y! Th ci y y, cha ai ng n. Nu ng
n th anh phi c mt ci mi Nu m khng c mt ci
mi th anh khng dm lm g
Anh L Tin:
- C th l t Marx ti by gi th ch c mt Trn c
Tho dm t li vn
- Ti khng phi l ngi u tin, m c t y Nhng
m ti l ti ni cho n r, ri ti pht trin c nhng
ci th mi lm cha bao gi Mi bt u c t
nhng nm ba mi, th ti pht trin c ng Husserl
th ni t nhng nm ba m, Nhng m ng y theo phe
duy tm.
Anh L Tin:
- By gi li ni Marx l hc tr ca ng Hegel th
428

by gi
- Khng! By gi th phi lm li Ln u tin ti
lm n nay, ngha l nhng ci m ti lm ri th cha ai
b c. M khng th no b c. Th n l ln u tin
c mt phng php mi, cha bao gi c ci phng php
y Trc y y, c hai quy trnh: quy trnh vin vo d
vng ri c nh li di vng Ri n l tng ho d vng,
thn thnh n ly n lm gc. Th ri c nhng ci n li
i trc, n thin v tng lai kh nht l Marx ng
y t ci tng lai ln trc ci hin ti bo rng:
Sau ny th s tin ln ch ngha cng sn th s g, g
y...
n y v cun bng b ht nn khng ghi m c y
phn chng minh ca gio s Tho ni v vn chnh
Marx sai.
Cng xin ni thm cho r: ng l ra gio s Tho ti
Nh Vit Nam hm y l din thuyt v ti La Thorie
du Prsent vivant comme Thorie de Associativit (L thuyt
Hin ti sng ng nh l l thuyt ca lin hp tnh).
Nhng anh Dng ngi trc phin ti Nh Vit Nam hm
y cho bit c lnh thi khng cho t chc cc bui thuyt
trnh nh vy na. Hm y gio s Tho cm ti mt s tp
t liu sao ra bng photocopie v cc ti thuyt trnh
bng ting Php bn. Trong c ti ca bui thuyt
trnh hm y, nhng ri b cm. Tp t liu bng ting Php
y bc ghi r l Edit par lauteur (Do tc gi n hnh) v
c ghi ngy in l 12-4-1993. Ri c tin bc gin d tnh hp
bo tuyn b chn t do!
429

Nhng tic thy, n ngy 24-4-1993 th bc Tho t

ngt qua i.
Cng xin ni thm l cun bng ghi m ny v vi cun
bng ghi m my bui ni chuyn khc ca bc, ti sn sng
trao li cho nhng ai mun nghin cu v bc Tho, c bit
l nu c th vin no mun lu tr t liu ca chnh Trn
c Tho.

430

BT
Trn c Tho ra i v Vit Nam mt i mt trit gia.
Song iu c ngha g i vi mt t nc c qu nhiu
mt mt, mt ni m do cung vng ca lnh o hng
triu gia nh mt cha mt con, mt v mt chng, i khi
mt c hai ba th h, mt c khng t tr th l mm non ca
t nc?
Song ta c thu hiu v s mt mt ca ch mt ngi
nh Trn c Tho, ta mi trng ra ht c ci thm kch ca
mt dn tc bt hnh nh dn tc Vit nam.
T nh, ng hc gii. Song iu khng l, khng
him mt nc c truyn thng hiu hc. Ln ln, ng
vn ni bt gia chng bn, trong mt ngnh m khng
my ngi Vit Nam i vo, m cn ngay mt mi trng
khng phi l ca ta.
Ngi ta bo ngi Vit khng thch trit bi ci tnh
thc tin, thit thc ni ta. Vi loi trit l thng Bm, ta
sn sng nhng vn nhc u nhc c cho ngi khc.
Chng th m ngi ta bo ngi Vit bnh thng ch c
loi trit l vn ch khng c trit hc.
V sao?
V trit hc ch thc i hi nhng t duy tp trung,
su sc, di hi v di hn, cho ci nhn ca ta tr thnh
h thng. Dng nn mt h thng trit hc lin lc, do ,
khng phi l ai cng lm c m khng lm c th lm
sao ta c th snh vi nhng b c ln ca nhn loi?
Chnh v th m ci hc ln n c ca mt Trn c
431

Tho hay Nguyn Mnh Tng thi tin chin khng phi l
d, t n mc ca mt Nguyn Xun Vinh hay Trnh Xun
Thun, Ng Bo Chu i nay l thnh nhng bo vt m
x hi cn gn gi, cu mang. Bi nhng con ngi nh vy
khng t nhin sinh ra l xut chng. Ci gii ca h l kt
qu ca bao nhiu tu luyn, mt ngy kia h c th tr li
n p x hi nui dng ti nng ca h.
Nhng con ngi nh vy s em li vinh quang cho x
hi sn sinh ra h v h cng ng gp c cho nhn loi
bao nhiu th h cng lm v vang cho ngun gc ca h by
nhiu.
Vi dp nhng ti nng nh vy, do m thnh mt
trng ti. Khng phi ch chng ta ngh nh vy. Ngay mt
ngi i theo ng v Bc bao nm nh nh th Huy Cn
m cng trng ra ci mt mt to ln ca mt ngi nh Trn
c Tho.
Sau khi c tin ng cht, c l qua con ng l C Huy
H V lc by gi ang hc Paris, Huy Cn tn H Ni
phi tht ln:
NH TRIT HC
Tng hng hn Trn c Tho
Anh sinh ra min Kinh Bc
t nc thm trm nui dng anh
Cha ng sng lng dng su sc
Suy ngm nhn sinh tp i thnh.
C kim suy tng m hnh ng
Chn l rn trong la cuc i
Th k hai mi hn m rng
432

Gc xa nha m bt cnh ti.

Chao i dao ng, lng chao o
Ai ho nhn vn, xu kip ngi
c gia i Trn c Tho Ngi i vng gt 1 tr t tri
Trit nhn tn mn nh con tr
T ting u tm li ngun
Ngn ng lng trm nghn th h
Ging ngi u phi ting chim mung
Trit nhn c phi tng ngun sng
Cho mi hn ta, cho th nhn
Vt v ng ai, nhng gi lng
Nng chn mun dm bc hi vn.
Huy Cn
5 gi sng 11-7-91
Trong bi th, Huy Cn nhc n mt tc phm ln ca
Trn c Tho, cun Recherche sr lOrigine du Langage
et de la Conscience (c on Vn Chc dch sang ting
Vit l Tm Ci Ngun ca Ngn Ng v Thc, mt trong
nhng tc phm chnh lm nn s nghip trit hc ca Trn
c Tho cng nh xy dng tn ng thnh mt trit gia
ca nhn loi trong th k 20.
Theo C Huy Ch th t nm 1991 Huy Cn tuy khng
hiu lm nh ngha ca Trn c Tho v hc thuyt ca
ng l hin tng hc - Mc-xt, ng hn nn gi ti l
1. Ngn ng xa: Bit cn mi chu thit, ng vng gt m lm
ngi.

433

nh duy vt bin chng nhn bn, song nh th vn cng

nhn ng l mt nh khoa hc v i ang cn mn sng v
lm vic cho t nc, cho dn tc, cho s pht trin t do
ca con ngi.
Nh vy, cho d nh Trn c Tho b CSVN bao vy
hng my chc nm t khi ho nhn vn (1956), khng
cho lm g ngoi tr ngi dch my cun sch Php (mt
cch dng ngi tht l k, tng t nh dng mt ng gio
lm vic ca hc tr), ngay trong ch (Huy Cn c
mt thi gian di lm b trng B Vn ho min Bc) vn
c ngi nhn ra chn gi tr ca ng.
Song cng phi tinh lm th mi nhn c ra nh th.
Ch b ngoi th trit gia Trn c Tho, sau bao nm b
ch tr dp, c th ni l khng n tng lm. Khi ng
c sang Php vo cui i (thng 3/199 l n 21/4/1993),
ban u ng gy c s ch nh ting tm ca ng t
40 nm trc. Nhng khi ngi ta t m n nghe ng th
ch thy mt ng gi nhch nhc, li cn b thi tai, m xem
chng rt d dt, kn o (u my ai bit ng b bao vy bi
cc ng ch S qun) nn trc cng chng khng dm
ni tht m phi ni quanh co, ni trit hc xem chng rt
kh khn. Chng bao lu, ng mt dn thnh chng i
n ch lo to vi i ba ngi l c can m li vi ng
n cng.
Nhng ng sau ci b ngoi khng my n tng l
c mt khi tinh rng suy ngh p mt i m may mn
chng ta c nh Vn Tri V Phan Ngc Khu nh thin
duyn lm thn c vi ng ghi li nhng li cui,
434

nhng li xem nh trng tri ca Trn c Tho.

Cuc i Trn c Tho xem nh mt cuc i tan nt
v cch mng m ng chn phc v vo nm 1951 nn
mi s tr nn l d. Cuc i c th xem nh mt bi
hc an object lesson i vi nhng ai cho tnh cm, l
tng che m i l tr, kinh nghim. Khng nhng ng mt
v, khng c i sng gia nh, khng c c t do trong
bng ti lm nhng vic ng mun lm - cho qu hng t
nc ca ng. S nghip trit hc ca ng l mt s-nghip
dang d.
Cui i, d c cho i Php ng vn b bao vy nu
khng mun ni l m hi. Cng may l bn ng cn c mt
s ngi thn i li chm sc cho ng, trong c th k v
chng C Huy H V lc by gi ang hc Php. Theo li
k ca Lut s Dng H, lc ng Trn c Tho mi c
sang Php, th C Huy H V cn ang thc tp Snegal
(Ty Phi) nhng sau khi v, v chng ch thng n
thm ng Trn c Tho vo cui tun. V ng khng c thu
nhp g ng k nn v chng ch hay i mua nc n cho
ng, v trong khi C Huy H V chuyn tr trao i vi ng
th ch dn dp chung quanh phng cho ng.
Mi gn vo nhng ngy cht, mi c tin vui l gio
s Jean Dupbe dy Paris VII ( khun vin Sorbonne
Qun 5 Paris) vn ng c cho Trn c Tho mt mn
tin hu bo m cuc sng cho ng Php. Song ngn
phiu u tin l 3.000 francs mi n, ng cha kp tiu th
mt. Theo li k ca mt nhn chng thuc S qun, vo
pht cht ng ch bit ku: V V.
435

K c cui cng m trit gia Trn c Tho li ni

mt s ngi quen ng l mt hnh nh kh v ngha: ng
thch i m len!
NGUYN NGC BCH
Springfield, Virginia Ma Ging Sinh 2013

436