Professional Documents
Culture Documents
V SN DU
S lc lch s v k thut
NGUYN NH NG
V SN DU
S lc lch s v k thut
Bin tp v chnh sa: Duy Nguyen
Mc Lc
Li ni u
S lc v lch s sn du
Thnh v Suy
Phng php v sn du
T vt liu n k thut
Nn mng tranh sn du
Mu sn du
Mu trng
Mt s mu thng dng
Dng sn du nhn hiu no?
Cht kt dnh v dung mi ca sn du
I. Du kh
II. Nha
III. Dung mi
IV. Cht trung gian
V. Du bng
Bt v sn du
nh sng trong studio
K thut v sn du
Phng php v sn du nhiu lp
K thut v trc tip
Cc cng thc b mt
Ti v nh th no?
ng gi tranh sn du
Ph Lc
K thut Silverpoint
Trao i v pha mu v
Ch Thch
12
50
51
70
85
98
112
121
122
129
135
138
138
139
157
159
159
178
184
196
200
204
206
212
247
Li ni u
Xut x ti chu t 10 15 th k trc, song dng nh b b qun
ti y, k thut v sn du lan truyn sang chu u, pht trin rc r t
th k 15, ri sau lan ra khp th gii, c ti du nhp vo chu ch t
cui th k 19 u th k 20. Hi ha sn du thc s c du nhp vo Vit
Nam cch y cha y 100 nm, nh du bi s ra i ca trng M thut
ng Dng - tin thn ca i hc M thut Vit Nam ngy nay. iu c
ngha l, mc d c th thnh thc k thut v sn du, chng ta vn thiu hn
mt truyn thng hng th k ca hi ha sn du. Truyn thng ny c
phn nh s thm nhun vn ho chu u, s tao nh trong th hiu thm
m, s tinh t v su sc trong vic thng thc ci p v nh gi ci mi
trong hi ha sn du, mi trng ngh thut bao bc ngi chu u t khi
h mi lt lng, c lm l ra ti ti nh th vi y bch ha ca cc bc
thy c in treo trn tng trong ting n i phong cm hng v v m u
chi mt prelude ca Bach. Lm th no lp c khong trng trong hi
ha sn du Vit Nam? Khng c cch no khc ngoi vic hc tp v thc
hnh. Th gii m ngy nay vi thng tin a dng hng ngy trn ngp internet
v s t do i li cho chng ta kh nng lm iu nhanh hn ngi xa rt
nhiu.
K thut v sn du c trnh by rt k trong nhiu cun sch cng
nh trn internet [1] [4]. Tuy nhin, theo hiu bit ca ti, hin vn cha c
mt cun sch bng ting Vit dy k thut v sn du c in km chi tit v
tnh cht ca mu sn du, cc dung mi, v du to mng v.v. nh mt cm
nang cc sinh vin hi ha, cc ha s v gii chuyn mn trong nc c th
tin s dng, tra cu. Bi vit s lc ny ch l mt gi cho mt cch trnh
by nhm tin ti vic bin son mt cun sch nh vy bng ting Vit.
Ch n gi, to c o gic rt ging tht trong tranh, cha c k
thut no vt c k thut v nhiu lp ca cc ha s Flemish, Phc Hng,
v Baroque. L d nhin, hnh ha (drawing = dessin) ng vai tr r t quan
trng to nn hnh khi (form). V th, bn cnh vic thc hnh k thut v
sn du, cc sinh vin hi ha cn luyn cho mnh mt kh nng v hnh ha
tht gii. ng qun rng cc bc thy ca ho sc nh Leonardo da Vinci,
Titian, Caravaggio, Rubens, Rembrandt, v.v. trc ht u l nhng bc i
cao th v hnh ha. Ngoi ra vic quan tm ti cc lnh v c khc nh vn
chng, m nhc, khoa hc, trit hc s ch lm phong ph v su sc thm cc
tng ngh thut trong sng to hi ha.
Leonardo da Vinci (1452 1519) Ba ti cui cng (1495 1498), 460 x 880 cm, Nh th
Santa Maria delle Grazie, Milan.
Bc Ba ti cui cng (Il Cenacolo hay lUltima Cena), hng ngay sau
khi v xong, v i danh ha Phc Hng khng hiu k thut v tranh bch
ha. ng dng tempera (mu trn lng tr ng g) v bc Cenacolo ln
tng c ph bng gesso, mastic v hc n, khin tc phm b hng rt
nhanh.
Peter Paul Rubens, bn chp li (nm 1603) (Louvre) da theo mt phin bn khc nm 1558
ca Lorenzo Zacchia: Nhm cp c trong Trn nh Anghiari ca Leonardo da Vinci (1505)
ng & Ty kt hp
B n ni ti
10
11
S LC V LCH S SN DU
Thnh v Suy
Huyn thoi v s ra i ca sn du
Nn vn minh c xa nht vng a Trung Hi, bao gm La M, Hy Lp
v Ai cp (th k VI TCN th k IV) bit trn cc ht mu tm thy trong
thin nhin v i sp ong (encaustic) v. T cui thi La M c i (th k IV)
cho n u thi Phc Hng (th k XV ), k thut c dn dn c thay th
bng sn du v tempera (tc bt mu dng lng trng g lm cht kt
dnh). Lc u, Hy Lp v ngi ta d ng du oliu, c nhc im l rt lu
kh.
Cimabue
c M trn ngai vng (1280 1285)
tempera trn vn g, 385 x 233 cm, Bo tng Uffizi, Florence
Minh ha ni ting nht cho k thut ca Van Eyck (k thut Flemish hay
Flamand) l bc tranh Giovanni Arfnolfini v v . Van Eyck vn dng cc ht
mu khong cht nh cc ha s , song du lanh khin cc ht mu tr nn
rc r hn, mu trng trong hn v cc ht mu c treo l l ng trong lp du
lanh, to nn hiu qu quang h c, v thit l p mt tiu chun trong hi ha m
cho n tn ngy nay cha c mt cht liu v no khc c th vt qua c.
15
Ting lnh n xa. Tin v pht minh ca Van Eyck lan truyn khng ch ti
x Flanders m cn sang tn v cc nc khc. Cc ha s va kinh ngc,
thn phc khi nhn thy cc tc phm ca Van Eyck, li va ghen t, nng lng
mun bit lm th no Van Eyck c th v c nhng bc ha hay nh vy.
Nhng Van Eyck gi kn b mt nh ngh, khng h h cho ai bit, tr vi hc
16
17
19
T tempera sang sn du
Thc ra hi ha sn du khng xut hin bt thnh lnh t Van Eyck
nh trong huyn t ha i ca Vasari. Trc Van Eyck, sn du c dng ti
chu u. K thut v sn du c nhc n ln u tin trong cun sch
20
Cc phn tch hin i cho thy vo thi k ny rt ph bin hai loi k thut
kt hp tempera vi sn du. K thut th nht l v cc lp di bng
tempera ri lng sn du ln. K thut th hai c tn l tempera grassa, tc
tempera bo (v c trn vi du).
S chn ch e ngi ca cc ha s l c c s. Kin thc v kinh nghim
m h c c trong v tempera cn tr h chp nhn sn du. So vi
tempera, sn du kh rt chm. Cc cht bt kim loi nh ch, ng,
manganese c th tng tc kh song li gy nt v, ti mu nu dng qu
nhiu. Du lanh ng vng cng khin nhiu ha s nn ch. Chnh v th, cc ha
s thi thch dng du ht c ch hn du lanh. H cn pht hin ra rng
thm nha cy vo s tng kt dnh, lm sn du trong v bng hn.
Cennini cng vit trong sch ca mnh rng dng du lanh c hoc du lanh
un thay du lanh sng s gim thiu c hin tng du lanh ng vng. Cui
cng, so vi sn du th mng phim ca tempera rn v c tui th cao hn.
Bng chng l nhiu bc ha bng tempera t thi Trung C ti nay mu sc
vn lng ly rc r.
Nhng gii qu tc thi li rt a chung tranh sn du ca cc ha s
Bc u, c bit l ca cc ha s Flande rs, bi k thut v v t thc rt
cao. Gii qu tc l nhng nh bo tr ngh thut ti . H chnh l nhng
ngi to ra ng lc khin sn du dn chim v th c tn trong hi ha.
Triu nh Milan tng ti tr cho cc ha s cung nh sang Flan ders hc v sn
du t trng phi ca Rogier van der Weyden (1399/1400 1464). Ren
Anjou vua Php tr v x Naples vo nhng nm 1438 1442 bn thn cng
l mt ha s tng nghin cu hi ha Flemish. Vua Alfonso V x Aragon ni
ngi Anjou t nm 144 2 ti 1458 cng l ngi say m hi ha. Niccol
Colantonia ha s trong triu nh Alfonso l ngi thy u tin dy
Antonello da Messina v sn du khi Antonello lm hc tr ti xng ha ca
ng vo nhng nm 1440. Chnh ti y cu thiu nin A ntonello ln u
tin c nhn thy cc bc ha ca Jan Van Eyck.
Tuy nhin c tnh ca sn du mi l nhn t quyt nh, khin cc ha
s cui cng t b tempera chuyn hn sang sn du cht liu hn hn
tempera trong vic m phng t nhin. Cc ha s thy rng phn quang,
do, trn, v tnh ho qu yn d dng cng vi s chm kh, kh nng lng mu
ca sn du gip ha s d m t t nhin hn so vi khi dng tempera .
23
T vn g s ang canvas
Thi Trung C vi ch c dng lm hng trang tr. Na cui th k XV
ti u th k XVI chng kin mt s chuyn i quan trng trong hi ha ti .
Ha s chuyn dn t v trn g v trn tng sang v trn vi (canvas).
Lc u, k thut v trn vi khng khc my so vi v trn g. Mt lot
cc tc phm c v bng tempera hoc mu keo trn canvas, trong c
kit tc S ra i ca Venus ca Sandro Botticelli, v nhiu tc phm ca
Andrea Mantegna danh ha a dng bt mu trn vi ke o ng vt (guazzo,
hay gouache). Mu keo trn canvas khng c mng phim, ht m mnh, rt
24
25
Antonello da Messina
Thnh Jerome trong th phng (~1474 1475)
sn du trn vn g, 45.7 x 36.2 cm
Bo tng Quc gia London
27
28
v ln bng g lt gesso
lng nhiu l p sn du m ng
Tri: Giovanni Bellini (1430 1516), Ni khc khoi trong vn , tempera trn g (~1465), 81.3
x 127 cm. Phi : Andrea Mantegna (1431 1506), Ni khc khoi trong vn , tempera trn g
(~1460), 62.9 x 80 cm, London National Gallery
Tri: Giorgione (1477-1510) V N ng (1510), sn du trn vi, 108.5 x 175 cm, Bo tng m
thut Dresden
Phi: Titian (1485 1576) V N Urbino (1538), sn du trn vi, 119 x 165 cm, Galleria degli
Uffizi
Bc Venus Urbino th hin mt ph n tr nm trong quang
cnh ni tht mt cung in thi Ph c Hng. Tuy th nm kh ging
Venus ng ca Giorgione (1510) bc tranh u tin trong lch s v
nude nm nh mt ch th duy nht (Titian l ngi v nt b c tranh ca
Giorgione sau khi ng ny cht) , song khc vi v xa xm ca Venus ca
Giorgione, Venus ca Titian khng c mt t g l thn thnh, m trng
y v khu gi nhc dc, mt nhn thng vo ngi xem. Con ch
thng l biu tng ca lng trung thnh, nhng Titian v con ch
ng nh mun t du hi v s chung thy ca ng i ph n trong
tranh.
Mark Twain khi nhn thy b c tranh ny vo nm 1880 cho
rng y l bc ho tc tu nht th gii, rng c l n c v cho
mt nh cha, nhng ri b t chi v qu nng k, rng n qu mnh
treo ti bt c a im cng cng no tr bo tng m thut.
Bc Venus Urbino gy cm h ng cho Manet v Olympia vo
nm 1863 trong n thn i tnh c m t c gi im th chn.
31
32
Tri: J. Turner (1775-1851) Nc cn trn bi bin Calais (1835), sn du, 73 x 107 cm,
33
Edouard Manet (1832-1883) Olympia (1863), sn du, 130.5 x 190 cm, bo tng Orsay.
34
Th k 20
n u th k 20 c v nh s pht trin v k thut sn du ht .
Nhng ha s thi thng by gi khng cn ni gt tin bi na, coi lm nh
th l t m thng, thiu c tnh (derivative), l th cp. V m t k thut sn
du, thc s khng c g nhiu h c y, ngoi tr xu hng lm sng li
k thut ca cc bc thy c in nh trong cc tc phm ca Salvador Dal, k
thut ca mt s t ha s thu c fauvism (d th) [21] nh Georges Rouault
y impasto n dy ti a - hay photorealism (v d Richard Estes).
T tri sang:
Salvador Dal (1904-1989), Gic m gy bi con ong bay quanh qu lu mt giy trc khi tnh
gic , 1944, 51 x 40.5 cm;
Georges Rouault (1871-1958), Sarah, 1956, 55 x 42 cm;
Richard Estes (1932), Hnh phn chiu ca xe bus, 1972, 101.6 x 132.1 cm
35
S du nhp hi ha sn du vo chu
Mc d xut hin ln u tin ca sn du cc vch hang Afghanistan
t th k V-VII v s pht trin cc thnh chu u t th k XIV, mi ti cui
th k XIX, hi ha sn du mi ln u tin c d u nhp t chu u vo chu
, t chu vo v th i sau chu u trong truyn thng hi ha sn du.
1. Nht Bn
Ti Nht Bn, nh chnh sch canh tn v m ca ca Nht hong Minh
Tr, trng M thut Cng nghip ( ) c thnh lp nm 1876 v
tr thnh trng dy m thut phng Ty u tin. Mt trong cc ha s chu
u u tin c chnh ph Nht Bn mi sang ging dy ti trng l Antonio
Fontanesi(1818 1882) ha s ngi , v theo phong cch ca trng
phi Barbizon. Trng phi ny c cc ha s Php khi xng ti lng
Barbizon (gn Fontainebleau), trong giai on 1830 1870, khi hi ha chuyn
t tro lu Lng mn sang Hin thc. Cc ha s n tng Php lc u cng
gia nhp nhm Barbizon.
Ti Nht, tranh v theo phong cch chu u c gi l Yga ( =
dng ha) tc tranh Ty, phn bit vi Nihonga ( = Nht Bn ha),
tc tranh theo phong cch Nht Bn.
Antonio Fontanesi
Bui sng (1861)
sn du trn canvas, 60.3 x 91.7 cm
Bo tng Ngh thut Hin i Genova
Seiki Kuroda
Tam bnh: (t phi) Tr (), Cm (), Tnh () (1897)
sn du trn canvas, 180.6 x 99.8 cm
huy chng Bc ti Trin lm quc t (Paris) nm 1900
T Bi Hng
Chn dung Tn a T (1936)
sn du trn canvas, 132 x 107 cm
38
Victor Tardieu
Trm x qun i ngoi mt trn trong Nht Th Chin (1915)
sn du trn vn g, 21.6 x 27.3 cm
Joseph Inguimberty
Xng ha (1933)
trn
canvas, 155 x 167 cm
sn du
39
S suy vong ca hi ha sn du
Trit gia Gianni Vattimo (sinh 1936) ch ra 3 kha cnh bc l ci cht
ca ngh thut ni chung v hi ha ni ring trong thi i ngy nay:
i)
Ngh thut b truyn thng i chng v hiu ha;
ii)
Tham vng a ngh thut hi nhp vi cuc sng l khng
tng;
iii)
Xu hng hach nh ngh thut phn ng chng li x
xm lng ca vn ho i chng (hay kitsch) t dn ngh thut vo
chn tng, dn n mt ci cht do t vn.
Tuy nhin, theo Vattimo, ngh thut khng cht ti, m suy vong. Ngh
thut vn r a cc tc phm trong khi chim ngng ci cht ca chnh mnh.
C l mt phn b dn vt bi mt k ca ngh thut m Salvador Dal
42
4) vng t
5) t
6) thn sa
7) hng thin tho
8) son
9) nu Sienna chy
10) nu thin tho
11) hc n
12) nu t umber
13) en ng voi
14) lam Ph
15) xanh bin sm t nhin
44
Bn mu ca ha s n tng (m phng)
(theo Perry Hurt [13])
Camille Pissarro,
Phong cnh v trn palette (1878)
sn du v trn palette, 24.13 x 34.29 cm
45
46
Claude Monet
Chui tranh v nh th Rouen (1892 1894).
Monet dng lu trc nh th ui bt hiu ng nh sng p hn x trn tng nh th v
v ti 30 bc sn du mt tin nh th.
47
Johannes Vermeer
Phong cnh Delft (1660 1661)
sn du trn canvas, 98.5 x 117.5 cm
Mauritshuis, The Hague
48
Van Gogh cng thay mu vng Naples v vng cadmium bng vng ch
chromate. Vng ny khi c pha vi trng km, gp nh sng mt tri dn dn
ng sang mu lc. Kt hp vi mu du lanh b oxy ha, mu ny cui cng
chuyn thnh mu nu [29].
49
PHNG PHP V SN DU
T vt liu n k thut
Gia nhng nm 1980 c ln ti hi mt danh ha Vit Nam, nay q u
c, rng ng chun b nn cho tranh sn du ca mnh th no. ng ni ch cn
ly mt ming carton bnh vin, qut mt lt sn trng ln, kh l v c.
Ti hi sc v chnh mnh cng tng lm nh vy khi t my m v sn du
vo u nhng nm 1970. Hu qu thm hi ca kiu pr-pa-r ny [prparer
(ting Php): chun b nn v tranh ln] nh th no ti c tri
nghim.
50
Nn mng tranh sn du
Vt liu (support) v nn (ground) v sn du l nhng phn thuc
hng quan trng nht, nh hng trc tip ti s trng tn ca bc tran h,
tng t nh mng ca mt ngi nh. V tranh trn mt vt liu v nn
khng tt cng v nh xy nh trn mt ci mng ti li chn trn ct.
Mt trong nhng tiu chun quan trng nht ca vt liu v nn l
phi bn vng, khng b bin dng theo n hit , m, thi gian, khi lm
bong nt cc lp mu v trn, khng ht mu qu nhiu mu khng b
xung, to lp ngn sn du thm vo lm hng vt liu .
Vt liu
Thng support c chia lm 3 nhm:
> bng g
b (gai).
-
Support theo thi gian cng c s pht trin a dng v cht liu nhng
ch yu vn l cc vt liu chnh sau:
Nn gesso truyn thng trn vn g
Nhng bc sn du u tin c v t th k V IX trn tng hang
Bamyian
(Afghanistan). Hng trm nm sau, hi ha sn du mi c ti
ti
pht hin ti chu u. Vo th k 14 15, cc ha s chu u ch yu v ln
vt liu bng g.
51
Tri: Jan van Eyck, Chn dung Margaret van Eyck (v ha s), 1439,
sn du trn g, 41.2 x 34.6 cm, Groeningemuseum, Bruges (B). Phi: trch on bc tr anh.
v co cng mnh. Dn canvas m dng keo c sc Bloom thp th khi kh, keo
co li c th ko gy khung cng canvas.
53
54
Valentin Serov,
Chn dung N.Ya. Derviz b con , 1888 1889
sn du trn st, 142 x 71 cm,
Tretyakov Gallery, Moscow.
Nn sn trn canvas
S bt tin ca vt liu cng (g, kim loi) l ch rt kh lm cc tranh
kch thc ln m khng cong vnh, li khng nh nhng khi vn chuyn. V th
sang th k 15 16, cc ha s chuyn sang dng vi thay vn g v cc
t hng kch thc ln. Vo thi by gi Venice l thnh ph sn xut vi v
ni ting tt nht. Bc thy trng phi Venetian Paolo Veronese v bc ha
trn vi ln nht th k 16 i tic t i nh Levi (5.55 x 12.8 m).[31]
55
56
57
58
Mt dt ca canvas .
59
60
62
Liquitex primer
Acrylic gesso ca hng Holbein (Nht Bn) c 4 loi: mn (S), trung bnh (M), th (L), v siu
th (LL).
Holbein Acryla Gesso c coi l mt trong cc loi acrylic gesso thng hng dnh cho ha s.
*
Ni tm li, canvas tt nht l canvas bng si lanh (linen canvas), v
cch bi nn d dng, nhanh chng, hi sc kho, v c l bn nht t trc
n gi l bi bng acrylic gesso. tng bm ca s n du trn nn bi
acrylic gesso v trnh cho sn thm vo canvas, nn qut thm 3 4 lp acrylic
gesso ln canvas bi acrylic gesso mua t hiu (i lp trc kh hn mi
qut lp sau), v nh giy rp (t) to xp v rng cho mt bi. Sau
lau tht sch, tht kh (t nht mt ngy m), ri ph ln mt lt du
thng. Sau khi lp du thng kh hn th c th bt u v sn du ln.
64
Lm lt (priming) (ground)
65
Ph lc:
So snh mt s tnh cht ca keo da, sn du, acrylic, gesso
truyn thng v acrylic gesso
Di y l 3 biu c tng hp [38] t kt qu cng trnh nghin
cu nm 2007 ca Marion F. Mecklenburg [33, 34], chuyn gia thuc Vin Bo
tn Ngh thut Smithsonian ti Washington D.C.
66
68
69
Mu sn du
Sinh thi Mark Rothko (1903 1970) tng tuyn b t b truyn thng
ngn nm ca hi ha vn ti s honh trng tm linh trong ngh thut
bng nhng hnh ch nht nht nha l lng trn nn mu tng phn. Tr tru
thay, hai b tranh tng honh trng nht ca danh ha ny u xung cp
ngay trong khi ng cn sng. Trong s tranh , b 5 bc sn du trn canvas
c ln Rothko v trang tr phng n i hc Harvard bc mu ngay sau
khi c treo ln vo nm 1963, nghim trng n ni ti nm 1979 i hc
ny buc phi ct b tranh vo kho.
70
Bt mu
71
Bt mu khng ha tan m ch b phn tn trong cht kt dnh v/hoc dung mi (a). Phm
nhum b dung mi ha tan (b).
74
bn c
bn trong
trong
Chit sut
Khng kh
Nc
1.33
Du to mng
1.4 - 1.6
Ht mu:
Talc (magnesium silicate)
1.55
1.58
2.01
2.09
2.55 2.76
tn x
Kch thc
76
T tri sang: trng titan (dioxide titanium: PW6, c) ca Holbein, trng bc (carbonate ch:
PW1 v oxide km: PW4, c) ca Maimeri, trng v lt (kh nhanh) (PW6 v PW4, c) ca
Winsor & Newton, trng trong (PW6 v PW4, bn trong) ca Winsor & Newton, trng ng nh
(x c) (mica v PW6, bn c) ca Winsor & Newton.
Mt s mu c, trong v bn trong:
Mu cht (mu v lt) (dead colors):
Dng ph cc vng rng trn tranh, trc khi v chi tit:
en mars
, trng titanium
, n (Indian red)
, vng t
(ochre)
, vng Naples sng
, lc ngc (emerald green) , xanh lam
Sevres (Sevres blue) .
Mu cht trong bc
Thnh Jerome (~1480) ca Leonardo da Vinci, 102.8 x 73.5 cm,
sn du & tempera trn g, Vatican
77
Mu lng (glazes):
Trong hoc bn trong: Alizarin crimson hay madder lake , gold
ochre , nu raw sienna , vng chanh , vng n (Indian yellow) , lc
t (terre verte) , burnt umber (nu en chy) , raw umber (nu en sng)
, trng trong v trng km.
Mu trong:
-
Mu c:
-
chu sng theo chun bng len mu lam (Blue Wool Standard)
Mt s hng nh Lefranc & Bourgeois, Holbein dng hoa th (*) trn tube
mu sn du k hiu bn, theo [48]:
**** Tuyt i bn vng
***
Bn vng
**
Tng i bn vng
D bin i
Hng Royal Talens dng du cng k hiu chu sng (+) [49]:
+++ chu sng t nht 100 nm trong iu kin bo tng
++
= +++
= ++
= +
kt hp vi 2 mc bn v tng i bn [50].
Cn lu rng cc mc nu trn ch c gi tr tng i nh hng
cho ha s.
chu sng v s bn vng ca mu sc trn mt bc sn du cn c
th thay i ph thuc k thut v ca ha s.
Mt b quyt tng chu sng ca sn du l pha nha cy (nh
dammar, Venetian turpentine) vo dung dch pha mu. Nha cy tng bo
v cho ht bt mu. Mc in phai mu nhanh hn sn du v mc in khng c
nha hay du kh che ch khi tc dng trc tip ca nh sng, li cn chu
phn x mnh t b mt giy trng. Cng v l do ny, ha s sn du nn thn
trng khi dng trng titanium, bi phn quang rt mnh ca trng titanium
y nhanh qua trnh bc mu ca cc mu khc ha v i n. Tuy nhin bn thn
mt s nha cy cng ti i theo thi gian nn nu thm qu nhiu nha cy s
gy ti mu cha k nt v. V mt ny, nha acrylic (polymer) trong dung
dch pha mu c u th hn nha cy truyn thng.
80
81
Kh va (khong 5 ngy):
-
Kh rt chm:
-
83
b.
c tnh ca mu sn du:
Mu trng
Tht khng ngoa khi coi trng l m ca tt c cc mu. Vo nm 1671
Isaac Newton pht hin ra rng chm nh sng trng khi i qua mt lng knh
th ra by chm nh sng mu l , da cam, vng, lc, lam, chm v tm.
By chm nh sng mu ny sau khi i qua mt lng knh ln ngc th li hp
nht thnh chm nh sng trng [53]. Ni cch khc, theo lut cng mu ca
nh sng th trng khng phi l mt mu m l tng hp ca tt c cc mu.
Nhng theo lut tr mu ca cc mu ha cht nh mu v th khng th to ra
mu trng t bt k t hp no trong 7 mu ni trn. Trn tt c cc mu h a
cht ny vi nhau ta ch c mt mu xn bn, gn vi mu en v mu ha
cht khng tuyt i tinh khit ta c th pha ra mu en. Bi vy m trong
sn du th trng c coi l mu. Mu en cng tng t nh vy. Theo quy
lut cng mu ca nh sng th en li l s vng mt hon ton ca mu: khi
khng c bt k nh sng no, cn theo quy lut tr mu, en l kt qu ca
s pha trn tt c cc mu. Nh vy trng v en l hai i cc, l trit hc ca
mu sc. Mu trng va l biu tng cho s tinh khit, cho s thing ling,
cho cuc sng, li va tng trng cho tang tc, bnh tt v ci cht.
85
86
Ti nh phi dng vng chanh thay trng. Kt qu l sau khi xem chn dung
c gi ti v, mt i ca k ha chn dung ku ln: Mt con m ho lao!
Khong 146 66 triu nm trc, i dng bao ph phn ln b mt tri
t. Xc cc sinh vt bin ha thnh vi cht cao hng chc thc. Tri bao
ni, lng chm, ng kh, h cn bin nhng ch cho t ni ln, cc lp ha
thch c phi by, ch yu gm calcium carbonate CaCO 3 m ta gi l phn.
Mu trng trong t nhin xut hin ln u tin nh vy, nhiu n ni c
mt thi k di 80 triu nm c gi l k Bch Phn (phn trng). Ngoi ra
cn kaolin hay t st trng tc hydrated aliminium silicate Al 2O32SiO22H2O c
trong khong cht kaolinite Al 2Si2O5(OH)4, v thch cao tc calcium sulfate
dihydrate CaSO42H2O. l ba mu trng u tin c s dng trong lch s
k t khi con ngi bt u bit v. Ngi ta tm thy phn trng trn cc bc
ha trong hang ng thi tin s. Cc b lc th dn ngy nay vn dng vi
trng v ln c th. Nhc im ca cc ht mu trng khong cht l cng
thm cht kt dnh vo lm mu lng hn th mu cng tr nn bt c,
chuyn dn sang mu trong, nn trng gim dn i. n khi thm du lanh
vo th phn, thch cao, v kaolin mt c tnh trong v bin thnh mt hp cht
c mu c nh, nhn mun nn. V th con ngi phi vt c ngh cch tng
hp mu. Trng ch (lead white) v lam Ai Cp (Egyptian blue) l hai mu u
tin c con ngi tng hp t khong hai ngn nm t rc CN. Ngy nay, bt
mu trng (pigment white, vit tt l PW) c ti trn 40 loi trong c 33 loi
c nh s t PW1 ti PW33 theo phn loi ca ch s mu quc t (Color
Index International) [54] do hi th nhum v th mu (Society of Dyers and
Colorists) ca Anh v Hi cc nh ha hc ngnh dt v mu sc (American
Association of Textile Chemists and Colorists) ca M xut. Theo bng ny
phn trng c k hiu PW18, kaolin: PW19, v thch cao: PW25. Nhng mu
trng trong sn du thng gm 9 loi:
1) trng ch (lead white) hay trng bc (silver white) (PW1),
2) trng km (zinc white) (PW4),
3) trng titanium (titanium white) (PW6),
4) trng nn (foundation white),
5) trng gm (ceramic white),
6) trng x c (iridescent white hay pearl white),
7) trng bt bin (permanent white),
8) trng kh nhanh (quick drying white),
9) trng lt nn nhanh (quick base white hay oil primer).
87
88
Cc l ch
phn
Cc l ch trong th cha dm
Trng ch bm trn cc l ch
Nh phn
Vy trng ch
Johannes Vermeer
Ngi n b rt sa
1657 1658, sn du trn vi, 45.5 x 41 cm, Rijksmuseum
b. Nh son nhc lng danh Ludwig van Beethoven, ngi tng dng nhiu
ru b nh hng ln pha ch, cng c cho l b ic v cht do ng c ch.
Ngi ta tm thy hm lng ch trong tc ca Beethoven cao hn ngi thng
100 ln. Trng ch cng l mt trong cc gi thuyt gy nn bnh ic, au mt
ca danh ha Francisco Goya, ngi lun t nghin mu v cho mnh.
Paul Delaroche
Ci cht ca n hong Anh Elizabeth I
1828, sn du trn canvas, 422 x 343 cm, Louvre.
91
(trng km), hay PW6 (trng titanium), hay l mt s pha trn cc bt trng
.
Thc ra t c nguy c b nhim c trng ch tr phi bn pht trng ch ln
bnh m n thay b, ht bi trng ch thay du khuynh dip, hay bi trng ch
ln ton thn thay kem dng da. Trng ch trong sn du c nghin trong
du to mng nn hu nh v hi. C l v bit vy nn Nht Bn vn sn xut
trng ch di di. Ti Tokyo vn mua c d dng silver white xn (PW1) ca
cc hng v Nht bn nh Holbein, Matsuda, Kusakabe. D nhin, nn trnh
n ung trong khi v, v tay c th dnh trng ch. Sau khi v cn ra tay tht
sch bng x phng. Cn i gng tay cao su khi ra bt v, chi palette c dnh
trng ch. Khng tr ng ch, du, nc ra bt gy nhim nc n. Nu
chng may trng ch bn vo mt th ngay lp tc phi ra mt bng nc sch
trong vng t nht 15 pht, ri ti bc s ngay. Nu ht phi bi trng ch, cn
sc mi sc hng ngay. Cn nu chng may nut p hi trng ch th cn nhp
vin ngay lp tc.
2)
92
3)
4)
trng titanium. Trong khi trng bt bin ca hng Lefranc & Bourgeois
(Php) li l trng titanium trn vi trng km.
8)
Trng kh nhanh
95
Sn lt nn Quick Base White ca Holbein Artists Colors v Cansol ca Matsuda Oil Colour Co.
Ltd.
96
97
Mt s mu thng dng
Vermilion (PR106)
Vermilion
98
Tinh th cinnabar
cadmium
Vng cadmium
Vng Naples
chromium
tintanate
(PBr24),
101
Vng n tng hp
Lam cobalt
102
Lam manganese
Lam sapphire
Thi xa, lapis lazuli c xut khu sang Ai Cp v chu u qua Venice
lm trang sc v nghin lm bt mu v. Ngi chu u gi th bt mu v
t tin nht ny l mu t vin dng (ultramarine l t gc Latin,
ultramarinus c ngha l bn ngoi, hay bn kia bin). V vy, vo thi Phc
Hng v Baroque, ultramarine ch c dng trong c c hp ng v tranh t
tin do gii giu c t hng, dng v mu o ca Cha Jesus v c M.
Danh ha Johannes Vermeer thng pha ultramarine lapis lazuli vi trng ch,
to nn cc ha sc lam rt p trong cc kit tc ca mnh.
104
en lam
en lam l mu bn trong, c ch bng pha trn ultramarine (PB29)
vi en ng voi (PBk9).
105
en lam
Cc mu t:
Cc bt mu t c ch t t c cha oxide st (Fe2O3). Cc mu t
ngy nay c tng hp t oxide st. Di y l mt s mu t thng dng.
-
Sepia
Cuttlefish (sepia)
106
Venetian (PR101)
Venetian
107
Vng t (ochre)
Lc t (PG23)
Lc t
108
109
Nu Van Dyke
Sienna
110
Umber
112
113
Hng ny hin sn xut 3 loi sn du: i) Rembrandt, ii) Van Gogh, v iii)
Cobra.
i) Rembrandt (t 1899) l sn du dnh cho cc ha s chuyn nghip,
m
120
mu trong tubes 15, 40, 60 (tt c cc mu trng tr trng trong), v
g
150 ml (mt s mu), c cht lng thng hng, chu sng cao nht
(highest degree of lightfastness), rt tinh khit v cng mu mnh, nng
pigment rt cao.
ii) Van Gogh (t 1963) l loi cho sinh vin v nhng ngh s thch th
nghim (the study quality artists brand), gm 66 mu, trong tubes 20, 40, 60
ml 200, ring mu trng c trong hp 500 ml, cht lng cao, cng mnh,
nng pigment cao, chu sng tt (good) ti xut sc (excellent).
iii) Cobra l sn du ho c vi nc, cng c 2 hng, Artist dnh cho
ha s gm 70 mu , v Study dnh cho sinh vin, gm 40 mu trong tubes
150 ml.
6) Holbein
Hng ny sn xut 5 loi sn du, gm 3 loi thng thng: i) Artists Oil
Color, ii) POP Ecolse Oil Color, iii) Water Soluble Duo, v 2 loi mi, cc xn
v gi cng cao hn hn: iv) Vernet Oil Color v v) Yuichi.
i) Artists Oil Color l mu cho ha s chuyn nghip, gm 164 mu, trong
tubes 20 ml (164 mu), 40 ml (146 mu) v 110 ml (50 mu).
ii) POP Ecolse Oil Color l mu cho sinh vin, gm 50 mu trong tubes 80
v 100 ml.
iii) Water Soluble Duo l sn du ha c vi nc, gm 100 mu 20,
40, 50 (mu trng), v 110 ml.
iv) Vernet Oil Color - mang tn ha s Php Joseph Vernet (1714 1789)
- gm 40 mu trong tubes 20 ml v 50 ml (trng), l th nghim hin i nht
ca hng Holbein. Mu Vernet c kch thc pigment rt nh, ch bng na k ch
thc thng thng, khin nh sng c phn x u, t b tn x, to ra
trong rt cao. 40 mu ny c lm t n sc t, v th khng b xn khi pha
trn.
115
116
117
8) Daler Rowney:
Hng ny sn xut 3 loi sn du: i) Artists, ii) Georgian, v iii)
Graduate. Pigments c nghin trong du lanh v sp ong.
i) Artists l loi sn du cho ha s chuyn nghip, gm 83 mu, trong
tube 38, 120 ml v hp 500 ml (mu trng titanium v km);
ii) Georgian l hng cho sinh vin , c 54 mu (24 mu n sc t), trong
tubes 22, 38 v 120 ml;
iii) Graduate l hng cho sinh vin , c 42 mu (22 mu l n sc t ),
trong tubes 38, 120, v 200 ml.
9) Pbo:
Lc mi khi nghip vo nm 1919, hng ny l mt phng th nghim
ha cht ca nh ho hc v ha s Php Claudius Chaveau, chuyn tng hp
oxide ch (PbO) bn cho cc nc ti chu u. V th m thnh ci tn Pbo
(p-b- l cch ngi Php nh vn PbO).
Hng ny sn xut 3 loi sn du: i) Fragonard Extra Fine, ii) Huile dArt
Superfine, iii) Studio Fine XL, trong tubes 37, 80 v 200 ml. Sp ong cng c
thm vo khi nghin pigments.
mu;
Minh ha trn cho thy mu c cng series number nhng khc hng c gi rt khc nhau, v
d trng titanium Van Gogh c gi ch bng na trng titianium Rembrandt.
119
i) Artists: 4 USD
ii) Georgian (mu m phng): 2 USD
iii) Graduate (mu m phng): 0.83 USD
9) Pbo (gi trn mng)
i) Fragonard Extra Fine: 17.7 USD
ii) Huile Dart Superfine: 3.6 USD
iii) Studio Fine XL (mu m phng): 2.3 USD
Mu tt khng bin mt ngi v km thnh v gii. Nhng nu bn l
mt ngh s, quan tm ti vic th hin c tt c ti nng ca mnh, ti s
trng tn ca tc phm ca mnh, cng nh hiu qu ca n i vi cng
chng v trch nhim ca mnh i vi nhng ngi su tp tranh, th vic la
chn dng mu cht lng cao (mu cho ha s chuyn nghip tc artist grade)
bao gi cng l la chn ng nht.
I. Du kh (drying oils)
Du kh (hay du to mng) c kh nng to thnh mng (phim) trong,
c th c ko thnh b mt rng, khi kh tr nn dai v bn, gi c c ht bt
mu l lng bn trong, gy hiu qu quang hc rt p. Chnh nh du to
mng, c bit l du lanh , m mu sn du tr thnh cht liu c k thut
s dng v hiu qu th hin phong ph hn hn cc cht liu khc.
Du lanh c chit xut n 1.475 (tc kh nng khc x nh sng, c
o bng t s n = c/v gia vn tc nh sng trong chn khng, c, v trong mi
trng ca cht, v), cao hn tt c cc cht kt dnh tan trong dung mi nc,
gn vi chit xut ca cht mu hn. Dng du lanh lm c ht kt dnh c th
to ra mu t rt c ti rt trong, ty theo lng du lanh cng nh kch thc
cc ht bt mu. Du to mng khng ho c trong nc, m ch long ra
trong cc dung mi nh du thng, cc sn phm ca chng ct du m (v d
xng trng), v tinh du oi hng.
Du thc vt cha mt lng ln glycerides, tc cc cht c to ra khi
glycerin lin kt vi cc acid bo. Acid bo c phn loi thnh acid bo bo
ha v khng bo ha. Acid bo bo ha gm stearic acid, c nhiu trong m
ng vt, v palmitic acid, c nhiu trong du cy c. Acid bo khng bo ha
gm oleic, linoleic, v linolenic acids. nhit trong phng acid bo bo ha
vn thnh cht rn, cn acid bo khng bo ha l cht lng. Du thc vt c
phn loi thnh du kh (drying oil) hay du to mng, bn kh (semi-drying
oil), v khng kh (non-drying oil).
Du to mng kh c thng qua qu trnh oxy ha t ng
(autoxidation) khi tip xc vi oxy trong khng kh. Trong qu trnh ny cc
chui acid bo hp th oxy v lin kt ngang (cross-link) vi nhau, to thnh
122
Du
Du
Du
Du
Du
Du
Du lanh
Du lanh l du kh quan trng nht trong ton b lch s hi ha sn
du. Sn du c dng trong hi ha t th k V VII, song khi ngi
ta dng du thuc phin v du ht c ch lm cht kt dnh. n th k XV
Jan Van Eyck dng du lanh nghin cc sc t, to nn mt cuc cch
mng v cht liu trong k thut sn du. T sau Van Eyck du lanh tr
thnh th du kh khng th thiu khi v sn du.
T l cc acids bo trong mt s du to mng
(so vi lng acid bo tng cng )
Oleic (%) Stearic (%) Palmitic(%) S iodine
Du lanh
Linolenic Linoleic
(%)
(%)
50 ~ 70 12 ~ 24
10 ~ 22
2.5
4~6
170 ~204
Du gai
24 ~ 26 54 ~ 56
11 ~ 13
1~3
5~7
140 ~175
Du thuc 0 9
41 ~ 60
phin
Du ht c 1.5 ~ 5 60
ch
Du rum
0.1
68 ~ 83
13 ~ 37
1.4 ~ 10
9 ~ 20
133.4
23
1~4
3~6
152
8 ~ 21
2~3
4~6
140 ~150
14 ~ 35
1~3
3~6
125 ~ 140
44 ~ 75
124
126
Du ng ca hng Talens
127
Tc kh
nht)
Trn hn
sm.
(1:
Du ng
Lanh Lanh
kh c
nhanh
nhanh 1
2
Do hn
++
++
++
Bng hn
Trong hn
Ng vng t
++
hp vi cc ho sc sng.
128
II.
Nha
i)
Nha dammar (damar) c chit t cy shorea hoc hopeathuc
h cy du (Dipterocarpaceae) mc ng Nam . Nha dammar c nh
bo ch F. Lucanus dng ln u tin trong hi ha vo nm 1828 [69].
V th nu bn c c u l Cennino Cennini (1370 1440) hay Peter
Paul Rubens (1577 1640) tng dng nha dammar trong dung dch pha
mu(medium) th ng tin vo mt mnh.
Dammar
129
ii)
Nha mastic l nha cy nh hng hay nha nhai (pistaccio tree,
pistacia lentiscus), cng thuc loi nha mm v ch tan trong du thng nh
dammar. Mastic c dng t trong sn du t th k XI. c th c dng
lm varnish, mastic phi c tui t nht 6 thng ti 1 nm. l khong thi
gian ti thiu cc oleanolic aldehydes khng bn vng b oxy ho v cc cht
cao phn t sinh thm trong varnish.
Mastic
ghi li rng danh ha Van Dyck hc tr xut sc nht ca Rubens tng tho
lun v Venice turpentine vi ng [73].
Antonello da Messina
c M cng Cha Hi ng v cc thin thn (1470 1475)
sn du trn vn g, 114.8 x 54.5 cm, bo tng Uffizi (Florence).
Kt qu nghin cu nm 2012 tm thy du lanh v Venice turpentine trong bc tranh ny.
v 15% tp cht ln nc [75]. Rosin cha ti 90% acid nha cy (resin acid),
trong c khong 30 40% abietic acid (C20H30O2), khi kh to mng cng,
gin, d nt v, d nng chy (ti 70 80C), d lo ho v b oxy ha. Trong
khi Venetian turpentine t nha cy larch u chu cha rt t abietic acid.
(Mt ca ca g larch chu u ch cha 0.001 0.005% abietic acid [76].)
Khng nn nhm Venice turpentine dng trong hi ha vi sn phm c
tn y ht nhng dng sn mng nga , gi khong 10 11 USD mt hp
khong na lt, tc r hn khong 8 9 ln. Venice turpentine loi ny ch n
thun l rosin pha trong turpentine, khng dng c cho hi ha v cht lng
km.
Mt s ha s thay Venice tupentine bng nha thm Canada (Canada
balsam hay Canadian turpentine). Nha ny c chit t cy linh sam (fir hay
abies balsamea) mt loi thng mc Canada v Bc M, trong sng, kh
nhanh v bng hn Venetian turpentine. Canada balsam ch yu c dng
gn cc thu knh v t ng vng khi c dng di dng mt lp cc mng.
Song, khi mng phim dy nh trong sn du th Canada balsam li ng vng v
tr nn c theo thi gian. Ngoi ra, mt s ha s cho rng Can ada balsam qu
lng v kh qu nhanh (sau 1 2 gi) so vi Venice turpentine (1 2 ngy).
Gi thnh ca Canada balsam (29.8 USD/ 118.3 ml) cng cao hn Venice
turpentine.
viii) Nha thng Str asbourg (Strasbourg turpentine) c chit t
cy linh sam trng (abies alba hay abies pectinata) mc chu u, c tnh cht
tng t nh Venice turpentine nhng mu sng hn v th c a chung hn
Venice turpentine vo th k XVII.
ix) Nha alkyd (vit tt t alcohol tc ru cn v acid) c
ch t nhng nm 1920, l nha tng hp polyester c pha thm cc acid bo
v mt s cht khc. Sn alkyd cha khong 10 30% nha alkyd. Phn cn
li l du to mng v cht mu (pigments). Sn alkyd kh nhanh hn sn du
(8 ting ti 1 ngy) nhng chm hn acrylic.
x)
Nha acrylic l nha polymer chit t acrylic acid, mt dng n
gin nht ca carboxylic acid khng bo ha. Nha acrylic ha c trong nc.
Khi kh cc si polymer khng lin kt ngang nh trong qua trnh du lanh b
oxy ho trong sn du, m ha vo n hau, to nn mt mng phim do, khng
b nc ha tan, t co gin v m v nhit , kh nng chu lc ko tt, v
c bit khng b vi khun lm mc v nhim kh quyn lm thoi ho. Nha
acrylic c dng lm cht kt dnh trong mu acrylic.
Acrylic varnish dng bo v tranh (nh vernis tableaux sur fin, vernis
satin, vernis tableaux J.G. Vibert ca Lefranc & Bourgeois) c u im hn
damar varnish l khng ng vng v khng nt v theo thi gian. Nha acrylic
cng c dng pha dung dch v sn du, v d medium peindre J.G.
Vibert ca Lefranc & Bourgeois. Dung dch ny cha nha ketone v nha
acrylic ha trong du ht thuc phin v du m tinh ch (petroleum), trong
sut, hu nh khng ng vng v to mt b mt bng nh satin.
134
III.
Dung mi
IV.
v.v.):
Bt v sn du
Trong s cc dng c ha s dng bi mu v ln nn, bt lng [78] c
l l th lu i v ph bin nht.
Vo nm 2008 ngi ta pht hin trong hang Blombos ti Nam Phi cc
v bo ng ng bt mu v bt v bng xng 100 ngn nm tui [79].
Lng kolinsky
Lng tng hp
Lng nylon
i) Lng mm (hair)
Bt lng mm c lm t lng ca cc ng vt nh cc loi chn,
lng (badger), cy mangut (mongoose), sc, li (raccoon dog hay tanuki), v gia
sc nh b, nga, d, cu.
Bt lm t lng sc v lng sau tai gia sc thng c gi chung l bt
lng lc (camel hair brush) d chng h c t lng lc no.
140
141
143
144
Bt qut
145
Cc vt bt li mc
(nh ca Marion Boddy-Evans)
lin tc.
Bt v tr (stencil brush) c dng t mu tranh tr, hoc ha u v
lm mng cc vt mu.
146
Bt v tr
147
Bt to vt
148
Bt bn tri di 27/32 inches (khong 2.14 cm), bt bn phi rng 13/32 inches (khong 1.03
cm)
149
4) Bt lng c ch to nh th no?
Trong chng 64 Cm nang ngh thut (th k XIV) Cennino Cennini
m t cch lm bt lng chn nh sau.
Ly ui chn em sy v ch c lng ui mi thch hp lm bt v. T
u
mt
ca ui la ra nhng si lng di nht v chc nht phn trong v
150
151
152
Cc hng ni ting thung cho bit r xut x ca nguyn liu trong gii
thiu sn phm. V d hng daVinci (c) ni r bt lng Kolinsky ca h c
lm t lng chn Siberia v Mn Chu L. Bt i nt series Maestro TobolskyKolisnky lm bng lng chn Tobolsky (vng Tobol thuc Siberia) ca hng ny
c kch thc t s 10/0 (11.65 USD/chic) ti 24 (205.65 USD/chic)
154
6) Bo qun bt lng
1 Nn ra bt ngay sau mi ln dng, trnh bt dnh sn qua m,
cha ni l sau vi ngy: sn s kh kt cng, lm hng lng.
2 Trnh ngm bt trong du hay dung dch ra bt ngy ny qua ngy
khc, v s lm hng lng v cn g ngm du hoc dung dch s trng ln,
trc vec-ni. c bit l khng bao gi nn ngm bt cm thng ng trn u
lng di y l ng du hay nc ra bt, hay k bt khi ra bng cch mit
u bt vo y l v lng s b on gy.
156
Sp lm mm u bt ca hng Kusakabe
157
Nhit mu
La dim
1700-1800 K
La nn
1850-1930 K
n dy tc
2800-3300 K
nh sng mt trng
4100 K
5000 5400 K
5500 6000 K
6000 7500 K
6500 K
9300 K
158
(a) trng m
Bng c nhiu hnh dng v kch c khc nhau, tui th 13000 gi, v sng sau
13000 gi ch gim i 20%. Bng hnh vng trn (xem hnh bn d i) c cc c 9 (ng
knh ngoi 12 cm), 15 (17 cm), 20 (20.5 cm), 30 (22.5 cm), 32 (29.9 cm), 40 (37.3 cm).
Thng thng trnh nh sng b rung v tit kim din tch, c th dng ngun sng
gm 2 bng n hnh trn lng vo nhau, v d c 30 v 32. Cc bng cho nh sng t
nhin (trng) loi ny FCL30ENW/28HL (c 30) v FCL32ENW/30HL (c 32) c nhit
mu 5200 K.
K thut v sn du
Trit l hi ha t th k 17 [Vicente Carducho (1576 1638)]:
Ba giai on pht trin ca ha s:
Chp tranh
Sng to
Hon ho
Bt lng (ca Nht) cha sn mc Nho dng vit ch Hn, rt tin cho vic t li hnh can
ln canvas.
3. Imprimatura
Leonardo da Vinci
u ph n (La Scapigliata) (khong 1508)
161
162
164
c v bng lng nhiu lp mu, sau khng sa li na. Pha trn trn
palette lm mt s ti mt ca da tht.
Mt s gi tng qut v mu da tht (ngi u!)
1)
Da bnh th ng
Da mn:
Lp u: nu ti (umber), trng, mt t nu , v lc t
Lp sau: yn chi, nu (sc trong bng ti)
6. V lng
V lng ( glazing (E), glacis (F), (R)) ch p dng cho nhng
lp trn cng. nh sng phn x t lp mu bn di khi i qua lp mu trong
bn trn to ra ho sc quang hc, khng th t c bng pha trn mu trn
palette. Lng thng c v nh mt lp mu sm, trong v m ng ph ln
mt lp mu sng hn ( kh), v d ultramarine lng ln nn vng. Nu lng
lake ln trn cadmium s c tng mu rt tinh khit v su v lp
lake lng hp th cc tia sng c mu ph nh lc. K thut ph mt mu sng
bn c ln mt mu ti hn ( kh) lm mm cc ng vin, to hiu
qu vin cn khng kh, lp phn trn da tht v.v. c gi l day (scumbling).
lng v day cn c mt dung dch c bit, cha nhiu du to mng (du
lanh) v t dung mi (turpentine) hn, ng thi cn b ng v t ng vng. Sn
du phi c ha vi nhiu dung dch cho long v trong c th lng
trn tru trn lp sn kh hn.
C nhiu cng thc pha dung dch v lng, v d:
166
9
9
4
2
phn
phn
phn
phn
Dammar varnish
du thng
du ng
Venice turpentine.
168
Satin varnish ca hng Lefranc & Bourgeois c ch t nha acrylic, ketone, silica v du m,
c bng va phi, khng ng vng v chng c tia cc tm.
169
Bt bt bin
Php tienne Joseph Thophile Thor hay Thor Brger (1807 1869) ti pht
hin. Trong mt bi vit ng trn Gazette des Beaux Arts nm 1866, kt qu
ca 20 nm nghin cu, Thophile Thor gn 66 bc tranh cho Vermeer. Ngy
nay Vermeer c coi l mt trong cc ha s v i nht ca thi hong kim H
Lan (th k 17).
Palette ca Vermeer [20]:
yn chi (carmine)
chm (indigo)
172
Impasto
T tri: Ngi n b vi bnh nc (1664 1665) 45.7 x 40.6 cm (New York Metropolitan
Museum of Art; trch on; lapis lazuli
lazuli cho ho sc rt rc r ngay c khi pha nht nht. Ngy nay ultramarine
th thit t lapis lazuli khng c sn xut na, m c thay bi ultramarine
tng hp. Trong bc tranh Ngi n b vi bnh nc Vermeer s dng
rt nhiu ultramarine ( v ca knh, o, bng trn tng, bng ca cc vt c
mu trng di nh sng ban ngy mnh, bng trn khn tri bn v.v.) Ngay t
bui u s nghip, Vermeer pht hi n ra rng ultramarine th thit, khi ho
vi trng ch, than xng, v nu t sng (raw umber), cho mt phn
quang rt c bit di nh sng ban ngy m khng th mu lam no khc c
th thay th c. Pht hin ca Vermeer trong cch pha mu lam vo bng ti
c cc ha s trng phi n tng p dng rng ri nhiu nm v sau
nhm to ra hiu qu nh sng ban ngy trn tr.
(iii)
Lng
Dng cn bt v
174
(Trch on)
175
Trch on Ngi n b rt sa
176
Trch on Ngi n b bn
n virginal
i mi nh Rembrandt
Rembrandt kt hp ti tnh c 3 k thut ni trn. Mi mt bc tranh
178
179
180
S nguyn tc bo trn gy
(Minh ha t Guide de la peinture lhuile ca Lefranc & Bourgeois )
183
Ch :
1 V du lanh c, du ng v Venice turpentine thng c qunh
nhit trong phng, nn trc khi pha dung dch, nn ngm l du khong 1
2 pht vo bt nc si du lng ra. Dng ng m git ong du v
Venice turpentine vo cc ng du (palette cup, godet palette), sau dng
dao v quy k cho chng ha u vi nhau, ri mi thm du thng vo, v li
quy k mt ln na cho n khi c mt dung dch ng nht.
2 Cc cng thc dung dch cn c p dng linh hat ty thuc vo
iu kin mi trng xung quanh nh nhit , m, s lp sn, k thut ca
vt bt, v.v.
*
Sinh thi Salvador Dal tng tuyn b sn sng cho ct c hai tai ca
mnh, min l c bit cng thc chnh xc ca hp cht to nn dung dch
qu gi m Johannes Vermeer dng v [61]. Khng bit ti khi no ngi
ta mi tm ra medium ca Vermeer, nhng c mt iu n nay r. l cc
bc thy ca hi ha Flamand, Gothic v Phc Hng khng v bng sn du (oil
paint) m bng sn nha du (oil-resin paint). H khng dng th mu m
nhiu ha s ngy nay ch n thun bp t tube ra, ri c lm do bng mt
cht du lanh v lm long bng u thng. H t nghin sc t vi du to
mng v v bng dung dch gm du lanh c pha nha cy nh mastic, h
phch, copal, Venetian turpentine. H cng khng dng du thng m dng du
oi hng lm long sn v h v bng k thut nhiu lp. Cha ni n ti
nng, ch ring nhng yu t ny cng khin cht lng cc tc phm ca h
khc xa cht lng tranh sn du ca i a s cc ha s ngy nay.
Da vo cc cng ngh khoa hc k thut hin i, ngi ta c th phn
tch v phng on c nguyn liu cc dung dch ngy xa ca cc bc thy
c in. Th dung dch y c lm nn t cc cng thc b mt, nh to
nn tn tui ca h. Cc cng thc y l g? Ta cng tm hiu ngay sau y.
Cc cng thc b mt
L do a n s suy vong ca hi ha sn du c cho l s mai mt
ca dung dch thn diu do Jan Van Eyck pht minh v c Antonello da
Messina pht trin lan truyn ra khp nc vo thi Phc Hng.
Jacques Maroger (1884 1962) l mt trong nhng ngi tch cc c v
cho gi thuyt ny.
184
187
188
- 1 phn (theo
(2PbCO3Pb(OH)2);
trng
lng)
oxide
ch
(PbO)
hoc
trng
ch
Antonello da Messina
Tri: T ha (?). Phi: c B Maria trong li truyn tin (1476), sn du trn g, 45 x 34.5 cm,
Palermo
190
Du en
192
5.
6.
Rembrandt (1606 1669) cng dng cht thch ca Rubens, nhng thm
nhiu sp ong khi v c (impasto). Bng pha mu ca Rembrandt rt kim
193
Velsquez (1599 1660) khng dng trng ch hay oxide ch, m dng
verdigris (r ng) ch du en. Cng thc du en ca Velsquez nh sau
(theo trng lng): trn 1 phn bt r ng mn vi khong 20 phn du l anh
sng hoc du ht c ch. Hp cht ny c un nh la, v quy trong khi
un. Mu lc ca dung dch s chuyn dn sang khi c un ti 150 C, ri
ng dn sang mu c -ph nh du en ca trng phi Venetian. Sau phi
dung dch lng vi ngy, khng c lc, ri gn lc nh lm vi du en
trong mc 4.
Dung dch ny c dng nghin bt mu (tr bt trng) thnh mu
sn du. C th thm sp ong nh i vi dung dch ca trng phi Venetian.
Dung dch ny cng c dng pha mu. Khi pha c th thm du thng
v cc chi tit.
194
195
Ti v nh th no?
(a)
(b)
(c)
(a) km cng toile v my rp inh; (b) v (c) canvas v chssis (c F20)
(a)
196
(b)
(c)
(d
(e)
Cch thc cng canvas:
Lm lt:
Ph 3 4 lp acrylic gesso c sc trung hoc sm, mu m (ochre vng,
ochre ), hoc xm ty theo tng. nh nhn bng, nhng khng qu. Bt
u bng giy rp nc rt mn (very fine) s: 150 (kch thc ht ct 100 m),
300 (~ 50 m), sau nng ln siu mn (super fine): 1000 (~20 m), cc mn
(ultra fine): 2000 (~10 m) [1 (micrometre hay micron) = 1 phn triu
metre].
Acrylic gesso mu trng, ochre , ochre vng, umber chy, v lam colbalt
Pha gesso
197
(a)
198
(b)
(c)
(d)
V lt:
Trng lt (foundation white hay underpainting white), ochre vng kim
(gold ochre), lc t (green earth), nu mars (mars brown), hay nu t sienna
chy (burt sienna), xanh bin thm (ultramarine). Du ho theo t l: lanh :
dammar : du thng = 2 : 1 : 10
V lt cng k th khi v mu s cng ung dung.
Ph mu:
Dng dung dch v (satin painting medium) pha vi dammar
varnish theo t l 3 : 1, hoc pha lanh : dammar : du thng theo t l 1 :
1 : 3, ri tng du lanh (hoc gim du thng) dn dn trong cc lp
trn.
Dng trng titanium (pha trng km).
Ph mu ch sau khi lp lt kh hn.
Lng:
Dng dung dch lng (glazing medium), lm long bng du thng.
Cch v nh vy cn cho php t ch v ho sc (color control), v c th
to nn nhng ho sc p vi mt palette t mu.
Thng thng nu trung bnh v mi ngy v 3 ~ 4 ting vo cc bui ti,
v ton b cc ngy th By v Ch Nht, th ti mt khong 6 thng v mt
bc tranh c F130 (162 x 194 cm) theo k thut ni trn.
199
Nguyn nh ng
Kimono mu lam (2008), F20
tri: lp lt; phi: bc tranh sau khi hon thnh
ng gi tranh sn du
Khi gi tranh i trin lm hoc cho cc nh su tp, bn thng phi t
ng gi tranh, tr trng hp bn thu hng vn chuyn tranh bao c ng gi
(gi thnh thng cao hn). L d nhin bn mun bc tranh c vn chuyn
n ni trin lm hoc t i tay nh su tp an ton tuyt i v chuyn nghip.
Mc ny ph bin mt s kinh nghim ng gi tranh sn du vn
chuyn bng xe hi v my bay.
200
201
202
203
204
205
Ph Lc
K thut Silverpoint
Silverpoint (ting Php: pointe dargent, ting : punta dargento, c
ngha l mi nhn bng bc, ting Nga: ) l tn ca
mt th dng c, cht liu v k thut v dessin dng li bng mt que bng
bc hay kim loi mm c u nhn (metalpoint) vch nt ln nn c
bi. Cht liu v k thut v bng mi nhn kim loi tng rt ph bin vo thi
Phc Hng v c dng ti th k XVIII, trc khi bt ch than (graphite
pencil) ra i. K thut ny cho php v nhng ng nt rt mnh, chi tit
tinh xo, nhng khng th ty i c, v th i hi ngi v phi c k nng
dessin tt.
Dessin bng silverpoint ca cc bc thy c in nh Jan Van Eyck, Rogier
van der Weyden, Leonardo Da Vinci, Albrecht Drer, Rembrandt v.v. l cc kit
tc ca mi thi i.
206
207
1) Dng c v
Tt c cc kim loi khi vch trn nn bi m li vt sm u c th
c dng v. Bc (silve r) l kim loi thng c dng nht, v th k thut
v bng mi nhn kim loi cng thng c gi l silverpoint. Ngoi ra ngi
ta cn dng vng, ng, thau, thic, km, ch v hp kim. Bc c nhc im l
en theo thi gian, khin cc nt v tr nn sm. Que bc c nhiu kch thc.
C th dng si dy bc ng knh 0.9 mm v cc nt mnh v que bc
ng knh 2 mm mt u nhn, mt u vt 4 5 v cc nt c rng
khc.
Vng cho nt mu xm m v khng i mu theo thi gian, nhng t
c dng v gi thnh cao. ng cho nt xm nhng theo thi gian b r
chuyn sang mu lc. Thau l hp kim ng v thic, r tin, mu xm, nhng
nht v hi vng. Ch l kim loi duy nht c th c dng v ln giy m
khng cn bi nn v nt v c th xo c, tng t nh bt ch ngy nay.
208
Metalpoint cm trong cn g
(nh ca drawingacademy.com)
209
2) Vt liu
Vt liu ph bin trong k thut v bng que kim loi gm vn g, vn
g ph gesso, gch gm, ba cng, giy da thuc (vellum) , ba cng, giy, v.v.
Vn g c u im l bn, nhn, cng nhng rt cng knh v chim nhiu ch
khi bo qun. Gch gm cng v bn nhng nng, v kch thc rt hn ch.
Vn gesso bn sn v da c nhc im l gi thnh cao. Cht liu kh bn v
r tin nht l giy dy. Nhiu dessin ca cc bc thy Phc Hng c v bng
silverpoint trn giy cn trng tn n ngy nay.
210
211
3) Bi nn
Vt liu cn c bi th mi gi c nt vch t q ue kim loi. i vi
giy v da ch cn qut hai lt bi nn giy v da vn mm do sau khi bi.
Nu dng vn g v vn gesso th c th ph nhiu lp bi hn. Ch qut lt
sau ln trn lt trc kh hn.
Cc bc thy thi xa thng trn bt xn g, bt v trng hay v s, bt
trng ch vi dung dch keo da lm cht bi nn.
Theo Cennino Cennini (1370 1440) xng tt nht lm bt bi nn l
xng sn v cnh ca chim hay g, cng gi cng tt. Xng chn v vai ca
cu cng tt. Xng ny c nung ln n khi trng ra th em nghin thnh
bt.
Ngy nay c th trn bt , phn trng, bt trng titanium vi dung dch
gum arabic. Thc cht l gouache. V th c th dng ngay gouache bn sn
hiu. C th pha gouache mu khc, nh sepia hay nu Van Dyke vo
gouache trng c nn c mu, dng lm tone trung, trong khi tone
sm c v bng silverpoint cn ch sng c v bng gouache trng.
T th k XVII cng ngh pht trin sn xut ra bt ch than (graphite
pencil, tc bt ch thng c dng v ngy nay) cht lng ngy cng tt
v gi r, d dng, linh hat hn, sc a dng hn, nt v c th c ty
xa d dng, v c th dng v thng ln giy khng cn bi. V th bt ch
than dn dn thay th silverpoint. Ti th k XVIII hu nh khng cn ai dng
silverpoint v na. Ngy nay mt s ha s ch trng khi phc li k thut
ny trong cc ha vin v n i hi k lut v k nng cao, do rt c ch cho
vic luyn k thut dessin.
Trao i v pha mu v
Sau khi bi Mu trng ca sn du ca ti xut hin ti SOI [96], mt
cuc trao i th v din ra v c tch ring thnh bi Pha mu: trao i
gia Qunh My v Nguyn nh ng [97]. Ti ng li cc bnh lun lin
quan ti ti ny di y c gi tin theo di. Hnh minh ha do ti thm
vo.
212
Qunh My:
Nhn c bi Mu trng ca sn du cng vi xem ci nh lut ha
sc (cng mu, tr mu) ca tc gi Nguyn nh ng, ti mn php vit m
rng thm mt cht v mt vn rt v vn i vi cc ha s nhng li
khng nh i vi nhng bn bt u hc pha mu: Cc mu c bn l nhng
mu no? T nhng mu ny pha c tt c cc mu khc phi khng?
(khng tnh cc loi mu s dng ha cht c bit khng th pha c nh
mu pht quang, nh,.v.v.).
213
214
215
216
Bng pha mu (hay vng mu sc) ca ha s cng tun theo quy lut tr
mu nhng hi khc bng pha mu ca mu ha hc, phm nhum v sn mt
cht.
Ha s coi 3 mu (red, R), vng (yellow, Y) v lam (blue, B) l 3 mu
s cp (c bn), cn pha trn hai mu bt k trong 3 mu s cp th c
mt mu th cp. Nh vy 3 mu th cp l:
+ Vng -> Da cam (Orange)
Vng + Lam -> Lc (Green)
Lam + -> Tm (Violet)
Thng thng vng mu sc c xp theo chiu kim ng h hoc ngc
chiu kim ng h:
, da cam, vng, lc, lam, tm, trong mu i u (><) vi mu
lc, da cam >< lam, vng >< tm. Nhng mu i u nhau c gi l cc
mu b nhau (complementary). Trn hai mu b nhau theo ti l bng nhau th
c mu en hoc gn en (xm, nu).
Trn mu s cp vi mu th cp cnh n th c mu tam cp
(tertiary).
l bng pha mu thng c dy cho cc hc sinh hc v.
Mu p hay xu trc ht ph thuc vo cht lng mu v. Mun c
cc ho sc p th trc ht phi dng mu cht lng cao, cng nh mun c
ting n hay th n phi tt. C gii n my m v phi ha phm ti hay
nhc c d th cng b tay. V th ha s nn c dng nhng ha phm tt nht
m mnh c th mua c.
Ph c Tng hi: L do g m bng mu ca ha s li khc vi
nguyn l tr mu mt cht nh ? (sic)
Nguyn nh ng:
L do lch s.
217
Trang trong cun Coloritto (1725) ca J.C. Le Blond m t qu trnh in n theo m hnh RYB.
218
lapis lazuli
Gi Qunh My:
1)
Mu ngy xa khng c mn v tinh khit nh by gi v ha s
nghin bng tay, v c th c nhng tp cht. Tuy th khng th gi cht lng
mu ca h thp. V d mu ultramarine thi c lm t lapiz lazuli rt
p v t tin v phi khai thc tn Afghanistan ri a sang chu u. Ngy
nay ultramarine c tng hp nhng khng th no snh vi lapiz lazuli c.
221
2) Cc hng ha phm ngy nay thng sn xut hai hng mu: hng
cho ngh s v hng cho sinh vin. V d hng Winsor & Newton c hng Arts its
Oil Colors c lm t cc pigments ho hng, dnh cho ha s chuyn nghip,
c 120 mu, v Winton Oil Colors dnh cho sinh vin, c lm t cc pigment
r tin hn, v ch c 47 mu. Mu cho sinh vin cn c n thm cc cht
tr khc gim gi nhng ng thi cng lm gim lun phm cht mu. V
d nh trng titanium m ti ni trong bi ch: Trong mu bn cho sinh
vin, trng titanium c pha vi bt mu tr nh baryte, tuy gi r, song cht
lng thp v thiu c rc r ln ph. [98]
Nguyn nh ng:
Gi Qunh My:
1) Ni dung ti bn ti l mu sc v k thut hi ha sn du ch khng
phi th no l ha s ti nng.
iu ti mun ni l ha s nn c dng ha phm tt nht (m mnh c
th mua c) sng tc, v mu cht lng thp th khng cho cc ho sc
p. Ti chng minh bng v d v mu trng titanium sn du dng cho
ha s v dng cho sinh vin khc nhau v phm cht nh th no. Cn nhiu v
d tng t nh vy.
Cng vy, nu dng mu nc v trn giy, th ha s cng vn nn dng
mu nc cht lng tt trn giy v mu nc cht lng tt, hn l dng
mu ti trn giy ti, v s xu.
226
229
Trong cc bnh lun trc ca ti, ti ch n gin gii thch rng pha
mu trong hi ha l da trn thc hnh ca ha s v bng pha mu RYB
vi 3 mu c bn l , vng v lam do Le Blon xut l bng pha mu c
rt ra t kinh nghim thc t cu cc ha s. Bng pha mu CMYK l bng ra i
sau ny da trn l thuyt v lut tr mu, theo cc mu s cp trong lut
tr mu (cyan, magenta, yellow) l cc mu th cp trong lut cn g mu ca
nh sng, cn cc mu th cp trong lut tr mu (red, green, blue) l cc mu
s cp trong lut cng mu nh sng.
V vy, nu Giangiang nh ch ngi l thuyt cng nhc th Gianggiang
chn nhm i tng bi ngi ng b ch y khng p hi l ti m l
Qunh My, ngi khng nh ch c bng CMYK mi chun. G ianggiang phi
tm khuyt im khc ca ti ch th mi ch ng.
C nhn ti khng h c kin g v vic c ngi thch chn bng CMYK
hn bng RYB hay ngc li. Trn thc t v sn du theo k thut nhiu lp,
ha s rt t khi s dng mt trong hai m hnh RYB hay CMYK ni trn.
Leonardo Da Vinci coi 6 mu sau y l mu c bn: trng, vng, lc, lam,
v en, trong , ngoi 3 mu c bn , vng, v lam c a bng RYB ng cn
thm mu lc na, khng k mu trng v en. iu ny khng ngn cn ng
v nn Mona Lisa.
Gianggiang c hiu rng mu ho cht c lm t pigments cho nn
khng c mu tinh khit tuyt i, k c mc in? V th cng pha trn nhiu,
mu cng bn. Do cc hng sn sn xut lm ph mu rt rng. Trong
ph mu ho cht c sn xut ra t cc khong cht trong t nhin hoc
bng tng hp khng c mu no l mu s cp hay th cp c. Thc t khi
v ngi ta dng mu t tube ch khng dng ph a t magenta v yellow
v xn hn. S cp hay th cp by gi ph thuc vo vic ha s theo bng pha
mu no.
Nu theo bng RYB th :
3 mu s cp l , vng, v lam,
3 mu th cp l da cam, lc, v tm,
V khng c ti no pha c mu t mu da cam v mu tm, hay mu
vng t mu da cam v mu lc, hay mu lam t mu tm v mu lc c.
Nu theo CMYK th
3 mu s cp l da tri (cyan), hng tm (magenta) v vng (yellow)
3 mu s cp l , lc v lam
V khng ti no pha c magenta t v lam, da tri t lam v lc, v vng
t v lc c.
Gianggiang khng tin c th xem v thng bo kt qu trn SOI cho mi
ngi hc tp.
230
2
2
1
1
232
>< lc,
lam >< vng,
en >< trng (knh tiu sc, tc khng mu, v trng v en khng phi l
mu trong nh sng). Knh ny ch ghi nhn sng ti.
Gi Anh ng,
- Ti va nhm qua cc hng mu ni ting ca anh, tn mu ging nhau
(v d mu m anh chn lm i din l red cadmium chng hn) m chng
mu no ging nhau (mu sm, mu nht, mu hi xn,.v.v.). Ti c tm ci gi
l c thc s theo ti liu in ra dy cc chu cng kh, nn ti on c khi v
vy m h khng theo quy chun CMYK c chng .
Ti c c chu nh hc v c Qunh My nn c bit s s. C My hin,
vui tnh, khng ph trng, khng thch tranh chp, yu v rt v tr con. Ti
ngh c y soi v c v hng chng qua l v mun tranh lun k, hiu
k dy bn tr cho ng ch khng h cng nhc v cng quyt khng
nh ch c bng CMYK mi chun.
Trong hp mu m c y yu cu hc sinh nn c: bao gm t nht 12
mu do c k ra trong c vng, c, cam, hng, l cy, cobalt,.v.v.
C y ni tp cho tr pha mu trnh thi quen ch dng mu pha sn, v
hiu c cch phi mu. Chu ti k l c c ni trn l thuyt th 3 mu ,
vng, lam l 3 mu c bn. Nh ng hm hc pha mu, chu ti khng c mu
hng (hng m) nn di pha mu gia c v lam ca chu ti trng xn
v bn hn gii pha mu gia hng v lam ca cc bn khc. Chc v th m
c y chn mu hng (c y cn gi n l iu) thay v chn c. C y
cho cc chu tp phi 2 mu, ri 3 mu, ri 5 mu vi nhau.
Ci mu Cyan m anh ni y, ti thy c y chn mu lam cobalt ging
nh anh xut, vy ti on mu hng ca c y chnh l mu hng
ngc m anh ra:
Do cch dy tr con chng pha mu d p nht l nhn i s
mu c bn ca bng RYB ln, c th l:
- 2 : hng ngc v cadmium
- 2 vng: vng chanh v vng cadmium trung
- 2 lam: lam cobalt v ultramarine hay lam Hoggar
- 1 trng
- 1 en
Vy v thc cht ti on 2 ngi l ging nhau, ch khc nhau cch gi
v nh vy mu c l cch gi khng chun chng v bn in ba mu c bn
th mu c ch l tng i?
Ti cng thm my thc mc ny:
- trong mu v ch khng phi ch trong mu in n, t hng m ( hng) kt
hp vi vng ra c c m t c kt hp vi mu khc th khng th ra
235
c hng m nh?
- Ngoi ra cc h thng anh k ra v in n (tc l v ha cht) ngy cng hin
i nh: CMYKOG, CMYKBGP ton c mu magenta (hng m) m chng thy
mu c u nh?
Vy ti ngh RYB y nn hiu R khng phi ch l mu c m ch l
thi, v RYB l mt cch gi kh rng v mu cho ha s do cc hng sn
xut l khng ging nhau nn n chung chung. Ti ngh l l do bng mu
ha s khc in n v mu khng quy chun nh in n (k c mu cng tn gi),
v cng c th l cch gi khc nhau n a. V d nh Cyan, Cobalt hay Lam (
Vit Nam).
Nguyn nh ng:
Cho anh/ch Thy,
1) Ph mu lm t pigments bn cho ha s rt rng, trn 100 mu. Ring
cadmium cng c vi sc .
Mc ch nhn i 3 mu c bn trong bng RYB nh ti ni l (tr
em) pha c mu th cp p nht. V th, t nht nn c 2 sc cho mi mu
c bn, mt sc nghing v pha nng, mt sc nghing v pha lnh.
Ph mu nh sng l ph lin tc trong mu t t chuyn t vng
sang vng da cam, vng vng, vng lam, vng tm. Bc sng nh sng ca
cc vng nh sau
Da cam
Vng
Lc
Lam
Tm
236
237
Magenta + cyan =?
238
239
Ti lm my mu th nh sau:
240
242
L Phng:
Gi anh ng, bn My v cc bn,
Ti phi cng nhn cc bn c 1 kin thc rt rng v mu sc v kh su
v cht liu. hiu ngay th cha, mc d bn thn t i cng qua trng lp
sch v thc hnh ni chung c, chc phi copy ri t t nghin cu may ra
mi lnh hi c, s nht mnh b ng ch m thi.
Nhn tin mch bi ca anh ng v ch My, t i xin c mt hi d
ngi l nh th ny, anh ch v cc bn xem liu ta c th lm c khng?
l trong cng vic lin quan n mu sc, khi phi thng tin trao i vi
nhau nhng li pht sinh ci kh, ci cn tr ch vn t Ting Vit c hn nu
khng ni l rt t. Ni n y chc anh ch v cc b n hiu ra ri phi khng.
Tht vy, trong kho ting Vit vi mu c nh danh r nh en, nu,
, cam, vng, lc, lam, chm, tm v trng, mt s mu c tn t vic ghp 2
mu pha trn, hoc mt vi mu c tn ring nh xm, ng, ta, l cy, v
cng ch c th, nhng mu trung tnh, mu c tng l th chu cht chng bit
gi l g. Thnh thong c vi mu dn gian cng linh ng t ra tn t vic
ghp vi tn mt mu t nhin d hnh dung. V nh: nu t st, nu cnh
gin, bc (ru), t a hay mo g, vng chanh, vng ngh, vng
t, xanh l m, xanh t chui, xanh t chai, tm Hu, hng cnh sennhng
thc ra cng chng n thua g.
243
Qunh My:
Cho tt c cc anh ch v cc bn,
Sau khong chc ngy khng vo Soi, ti khng ng ti ny li c
nhiu trao i nh vy. Cm n tt c cc bn quan tm, ng thi xin li v
ti b ri chnh ti ca mnh trong 1 thi gian kh di.
Mong cc bn thng cm v:
Th nht: my tnh ca ti c vn ngay t trc khi t i khi u cuc
trao i ny, sau n hng hn (hin vn ang phi sa cha). Ti v
ang phi dng nh my tnh nn ch lm c nhng vic cp thit nht.
Th 2: ti mt mnh chm lo cho 2 con trai va nh va nghch ngm,
cng thm ng lp, lo cho cu lc b, lm sch, trin lm,.v.v. Thi gian cho
bn thn l v cng him hoi.
Tin c trao i gia bn Gianggiang v anh ng, ti post ln y 1
cht thng tin v mu v pha mu ca hc sinh v ca ti:
- Ti dng cc loi sn du khc nhau n hng do s thch c nhn m
ti thch dng mu Georgian ca Daler -Roney, Anh.
Ti xin post pha mu sn du ca ti y (pha trn palet). Trong
mu lam ti dng Cobalt Blue, hng l Rose Madder, cn li l Cadmium
Red.
- V rt nhiu l do khc nhau t pha ph huynh v hc sinh v d
nh chi ph ha phm cao, mu sn du phc tp vi cc ha cht pha,
ty ra va mi va c hi,.v.v. v iu ch yu l hu ht ph huynh coi vic
cho con i hc l mt cuc chi, gip con m mang tm hn, kch thch sng to
ch khng ngh con sau ny s theo nghip hi ha (mc d c vi ph huynh
hc sinh ca ti l ha s) nn cc hc sinh ca ti s dng mu Gouache hoc
Acrylic ch khng dng sn du . T i xin post pha mu ca Gouache y v
ca Acrylic y (pha trn giy).
Tht ra comment ca ti vn ch bt ngun t thc mc ca cc chu v
ci mu c ca bn in mu c bn bn trn th trng v thc t mu hc
sinh ca ti pha ra b xn thi
Tun trc, lp hc ca ti c c ph huynh tham gia pha. Cc bn y th
c hng v c, v mu c vi lam vn cho ra cc mu xn nn h li
chuyn sang pha mu hng vi lam. Chuyn rt bun ci l tuy lp ny
cc hc sinh hi nh nhng v c ng ph huynh tham gia h tr con bng
cch hc c ng nn ti vn phn tch v nh sng v ha cht. Kt qu: Ph
huynh bo c i, chng em thy phc tp qu, kh nh qu, chng ht c mt.
Thi c c dy n gin thi,
245
246
Ch Thch
[1] Ralph Mayer, The Artists Handbook of Materials and Techniques (Viking Adult, 1991).
[2] Pip Seymour, The Artists Handbook (Arcturus, London, 2003) (c th ti xung min ph t
http://rapidshare.com/files/180507527/Artist-hungraphics.rar )
[3] Ralph Murell Larmann, Art Studio Chalkboard Information for artists and students ti
http://studiochalkboard.evansville.edu/
[4] Daniel Burleigh Parkhurst, The painter in oil,
http://www.artrenewal.org/articles/2002/Parkhurst/parkhurst1.asp
[5] Pliny the Elder, The Natural History,
http://en.wikipedia.org/wiki/Natural_history
[6] First-ever oil paintings found in Afghanistan, CNN, 24 April 2008.
[7] Cennino Cennini, Il Libro delArte
http://www.noteaccess.com/Texts/Cennini/
[8] Giorgio Vasari, Le vite de pu eccelenti architetti, pittori, e sculptori italian, da Cimmabu
insino a tempi nostri: Antonello da Messina (Firenze, 1550).
[9] Pht m vr-nish, tc vec -ni.
[10] Phn cc ty nc B ngy nay.
[11] Ngi lm cc th nghim tm cch ch ra kim loi qu nh vng t cc kim loi thng
nh ch. Ti th k XVII gi kim thut nhng ch cho mn ha hc.
[12] Xavier Langlais, La Technique de la peinture lhuile (Flammarion, 1959).
[13] M.V. Russo and P. Avino, Characterization and Identification of Natural Terpenic Resins
employed in Madonna con Bambino e Angeli by Antonello da Messina using Gas
ChromatographyMass Spectrometry, Chemistry Central Journal, 2012, 6:59.
[14] Theopilus Presbyter, De diversis artibus (song ng Latin Anh).
[15] ABC News: Afghan caves hold worlds first oil painting: Expert
http://www.abc.net.au/news/2008-01-26/afghan-caves-hold-worlds-first-oil-paintingsexpert/1024106
[16] J. Yang, Giovanni Bellini; Experience and experiment in Venetian painting, c.1460 to 1516,
a dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of
Philosophy, History of Art, University College London, University of London, 1998.
[17] Bn gc v bi vit ca Brian
techniques.com/history-of-oil-painting.html.
Thomas
ti
ch:
http://www.oil-painting-
247
[18] M. Elias and P. Cotte, Multispectral camera and radiative transfer equation used to depict
Leonardos sfumato in Mona Lisa, in Applied Optics, Vol. 47, issue 12, pp 2146-2154.
[19] Sir Joshua Reynolds, in Beauty and the Language of form (p. 22)
http://books.google.com/books?id=Xn9XVqnqibcC&pg=PA22&lpg=PA22&dq=difference+betwee
n+Flemish+and+Venetian+techniques&source=web&ots=Fx0do7QdJ9&sig=sKYu_dDGqJYCYyvI
NUDA2f1ZXA8&hl=en&sa=X&oi=book_resul&resnum=10&ct=result#PPA22,M
[20] N. Schneider, Vermeer (1632 1675), Veiled emotions (Taschen, Kln, 1994);
http://www.essentialvermeer.com/ by Jonathan Janson.
[21] Ti Salon dAutomne nm 1905 nh ph bnh Louis Vaucelles gi phng by tranh ca
nhm Matisse, Van Dongen, v.v. l ci chung th (Nguyn vn: Mais cest la cage aux
fauves!) T ny sinh ra tn gi trng phi d th (fauvism).
[22] Davis Lomas, Painting is dead long live painting: Notes on Dal and Leonardo, Papers of
surrealism Issue 4 Spring 2006.
[23] Wener Karl Heisenberg (1901 1976) nh vt l ngi c, ot gii Nobel vt l nm
1932 v sng to ra c hc lng t.
[24] Perry Hurt, Revolution in paint, North Carolina Museum of Art.
[25] Jean-Aguste-Dominique Ingres tng ni: Hnh ha l tt c. Ton b ngh thut nm
.
[26] Camille Pissarro tng vit ln mt sau tranh ca mnh khi by bn ti gallery: Lm n
khng qut varnish ln bc tranh ny .
[27] Lch s ca hng Lefranc & Bourgeois.
[28] A. Daish, The fading, changing paintings of Vincent Van Gogh.
[29] Ian Sample, Van Gogh doomed his sunflowers by adding white pigments to yellow paint,
The Guardian, 14.02.2011.
[30] Sn du khng phi l trng hp ngoi l, bi iu ny cng xy ra vi cc cht liu khc,
v d nh tranh sn mi ca Vit Nam, vn c coi l rt bn vng. Mt ng i bn ha s ca
ti cho bit, mi y trong mt ln sang M, ng c xem my bc sn mi ca mt ng
nghip kh ni ting qu nh, nhng hng ht. Nhng ngi M hi: Lm sao by gi?
Chng ti mua kh t m by gi hng ton b. Theo ngi bn ti, nhng bc sn mi ny
c v ch mi 5 nm trc, nhng hng khng th cu vn c.
[31] Bc ha ny lc u c tn Ba ti cui cng v b a n cui cng ca Cha Jesus v 12
tng . Sau Veronese b To n Gio hi triu n thm vn v nhng chi tit nhy cm
trong bc tranh. ng tr li: Ngh s chng ti t coi mnh c nhng t do nh cc thi s v
nhng ngi in . Ri khi rch vic, thay v cha li, ng i tn bc tranh thnh i
tic ti nh Levi.
[32] K. Vanderlip Carbonnel, A study of French painting canvases, Journal of the American
Institute of Conservation 20 (1980) 3.
248
[33] M.F. Mecklenburg, Determining the Acceptable Ranges of Relative Humidity and
Temperature in Museums and Galleries, Part 1 (2007).
[34] M.F. Mecklenburg, Determining the acceptable ranges of relative humidity and temperature
in museums and galleries, Part 2, (2007).
[35] Y. Maor, A. Murray and B. Kaiser, Using XRF for semi-quantitative analysis in a study of
delaminating paint, 9th Intl Conference on NDT of Art, Jerusalem, 25 30 May 2008.
[36] .. , , 4.
(, 1949).
[37] E. Ordonez and T. Twilley, Efflorescence on works of art, WAAC News Letters, vol. 20, No.
1, January 1988.
[38] S. Sands, Using oils with acrylics, Just Paint (Golden Artist Colors Inc.) Issue 24 (2011) 1.
[39] M. Kimmelman, Mark Rothkos Harvard Murals Are Irreparably Faded by Sun, New York
Times, 8.8.1988; H.A.L. Standeven, The History and Manufacture of Lithol Red, a Pigment Used
by Mark Rothko in his Seagram and Harvard Murals of the 1950s and 1960s, Tate Online
Research Journal, 2008.
[40] Leonardo da Vinci dng tempera v bc Ba ti cui cng (1495 1498) ln tng lt
gesso, mastic v hc n. Kt qu: bc bch ha hng ngay sau khi hon thnh. ng dng sn
du v bc Trn nh Anghiari (1505) trn lp lt encaustic: Bc ha hng ngay khi ang
v. J.M.W. Turner, J. Reynolds, J.M. Wistler, v V. Van Gogh kht ting cu th trong la chn
mu v. Kt qu: Nhiu tranh ca cc danh ha ny bc m u r rt, khng th cu vn ni.
[41] Theo http://www.handprint.com
[42] Color handbook at SpecialChem
[43] http://www.lefranc-bourgeois.com/
[44] http://www.winsornewton.com/ [C th ti xung min ph cun The Oil Colour Book A
comprehensive resource for painters (Sch v mu sn du ngun thng tin ton din cho
cc
ha
s )
ca
Winsor
&
Newton
(2001)
ti
http://www.winsornewton.com/assets/ocb_english.pdf ]
[45] http://www.royaltalens.com/en-gb/
[46] http://www.holbein-works.co.jp/english/index.html
[47] M.D. Gottsegen, The Painters Handbook (Watson-Guptill, 2006).
[48] Holbein Artists Oil Colors Chart.
[49] Royal Talens, Lightfastness.
[50] Theo gii thch ca i din hng Matsuda.
[51] Pigment Database.
[52] M. Prez et al., A critical analysis of commercial pigments.
249
[53] I. Newton (1671) A Letter of Mr. Isaac Newton, Professor of the Mathematiks in the
University of Cambridge; Containing His Theory About Light and Colors: Sent by the Author to
the Publisher from Cambridge, Febr. 6. 1671/72; in Order to be Communicated to the R.
Society, Philosophical Transactions of the Royal Society of London 6 (6980): 30753087
[54] Xem Color of art pigment database
[55] http://www.naturalpigments.com/
[56] Paint and coating testing manual, Chapter 19: White pigments (by J.H. Braun) (1995) p.
159.
[57] Paint and coating testing manual, Chapter 26: Pearlescent pigments (by C. Rieger) (1995)
p. 299.
[58] Tn hai loi rp cy ny l kermes v cochineal. Trong t Hn -Vit c hai loi khc nhau
ny u c gi rp son hay rp yn chi . T th k XVI ngi ta dng b cochineal lm
nguyn liu ch thuc nhum v ch ra cng mt mu ch cn mt s b cochin eal
bng 1 phn 10 n 1 phn 12 s b kermes.
[59] V. Finlay, Color: A natural history of the palette (Random House, New York, 2004).
[60] Harold Speed, Oil painting techniques and materials (Dover edition, 1987).
[61] Salvador Dal, 50 secrets of magic craftsmanship (Dial Press, New York, 1948).
[62] The artist creation Color of art pigment database, an artist reference.
[63] Chnh nh dng du lanh nghin pigments m Jan Van Eyck lm mt cuc cch
mng v cht liu trong k thut sn du vo th k XV. Trc , du ht thuc phin v du
ht c ch c dng trong sn du t th k V VII ti chu .
[64] Sekaido l hng bn ha phm ln ti Nht Bn, c tr s chnh ti Shinjuku (Tokyo) v 11
chi nhnh ti Tokyo, Kanagawa, Saitama v Nagoya.
[65] Nn c bit thn trng khi c cc thng tin v k thut hi ha sn du v ha phm
trn Wikipedia v nhiu thng tin sai. Ngoi ra, tuy cun Cm nang v cht liu v k thut cho
ha s ca Ralph Mayer, xut bn nm 1940, c ti bn ti 5 ln: 1951, 1964, 1973, 1982,
1991, nhng nhng ti bn sau khi Meyer qua i ( 1979) khng c php sa mt ch. Sau
40 nm, nhiu thng tin trong ngnh sn xut ha phm thay i so vi nhng g c vit
trong cm nang ca Meyer.
[66] Mt trong cc cch gi mu sn du cn tha trn palette 1 2 hm sau v tip l
dng dao v gt mu, pht ln mt ming giy thic ri gp p cht li cho tht kn. Ming giy
thic ng vai tr gn nh tube mu, cch li mu tip xc vi khng kh. Nu mun lu hn
th cn bo qun gi giy thic ni c nhit thp, v d nh trong t l nh.
[67] Juita et al. Fire Science Reviews, 1 (2012) 1:3
[68] Mt s tranh ca Van Gogh b nt v Van Gogh lm dng cht lm kh c cha ch v dng
blanc fixe (PW22, mu trng r tin) (Xem A. Daish, The fading, changing paintings of Vincent
Van Gogh; Claus Habfast , X-rays unravel mysterious degradation of a Van Gogh painting:
Supposedly protective varnish caused discolouration possible implications for other paintings?
European Synchotron Radiation Facility, 4.09.2012.)
250
[69] R. White and J. Kirby, A survey of XIX and early XX century varnish compositions found on
a selection of paintings in the National Gallery collection, National Gallery Technical Bulletin, Vol.
22, 2001.
[70] Tinh du oi hng cng lm tan dammar song gi thnh qu cao c th c d ng nh
dung mi ty sn v ty varnish.
[71] Copal lu i nht th gii c tm thy thnh ph Mizunami, tnh Gifu, Nht Bn c tui
33 ngn nm.
[72] M.V. Russo and P. Avino, Characterization and Identification of Natural Terpenic Resins
employed in Madonna con Bambino e Angeli by Antonello da Messina using Gas
ChromatographyMass Spectrometry, Chemistry Central Journal, 2012, 6:59.
[73] J. Kirby, The Painters Trade in the Seventeenth Century: Theory and Practice, National
Gallery Technical Bulletin Volume 20, 1999: Painting in Antwerp and London: Rubens and Van
Dyck.
[74] Ta thng gi l c-l-phan (colophane) nha thng m nhng ngi chi n dy nh
violin hay cello thng dng xoa archet tng ma st khi chi.
[75] Gum naval stores: Turpentine and rosin from pine resin, Non-wood forest products 2,
J.J.W. Coppen and G.A. Hone, Natural resources institute, FAO, 1995.
[76] R. Bauer et al. Use larch wood material for treating inflammation, Patent WO2009079680
A1, 2009.
[77] Cc nh gi kim thut th k XIV bit ch ra du thng (m trong cc bn tho c bng
ting Latin c vit l terebintina) bng thng hoa c th du trong nh nc ngun v
bc chy nh la. Song, cho ti gi ngi ta cha tm c ti liu hay bng chng no cho
thy du thng c dng tron g hi ha vo th k XIV XV.
[78] pha nam Vit Nam bt lng c gi l c v.
[79] C.S. Henshilwood et al., A 100,000-year-old ochre-processing workshop at Blombos cave,
South Africa, Science 334 (2011) 219.
[80] C th xem video clip gii thiu qu trnh sn xut bt lng Raphal ti:
https://www.youtube.com/watch?v=Y7jg-Vfq9Dk
[81] J.T. Weber, Artist brush tips (Edited by D. A. Silver, Silver Brush Ltd.)
[82] http://www.vermeerscamera.co.uk/home.htm
[83] Ralph Mayer, The Painters Craft. An Introduction to Artists Methods and Materials, revised
and updated by Steven Sheehan, Director of the Ralph Mayer Center, Yale University School of
Art (New York: Penguin Group, 1948, 1991).
[84] Xavier Langlais, La Technique de la peinture lhuile (Flammarion, 1959).
[85] National Gallery Technical Bulletin, Vol. 18, 1997 (National Gallery Publications, London),
series editor: A. Roy.
251
[86] Jacques Maroger, The secret formulas and techniques of old masters (Studio Publication,
New York London, 1948), 200 trang.
[87] Trong cun 50 b mt ca tay ngh ma thut, xut bn cng trong nm 1948, Salvador
Dal nu quan im ngc vi Jacques Maroger v dung dch thn diu.
[88] C l Jacques Maroger cn c vo Giorgio Vasari khi coi Rogier Van der Weyden
(1399/1400 1464) l mn ca Jan Van Eyck. Thc ra Rogier Van der Weyden l mn
(hoc tr l) caRobert Campin (1375 1444) danh ha Flemish, cng thi vi Jan Van Eyck.
B tranh th H xung t Thnh Gi do Rogier Van der Weyden v nm vo khong 1435
tui 35 tc trc k hi Van Eyck c cho l tit l b mt ca mnh cho hc tr (1440) l
minh chng rng Rogier Van der Weyden khi l mt ha s bc thy.
[89] Kt qu phn tch s liu do mt s vin nghin cu tin hnh sau ny khng tm thy
du vt ca prot ein trong cc mu xt nghim t tranh ca Van Eyck. Dung dch pha mu ca
Van Eyck, c xc nh qua cc xt nghim trn, ch gm du kh (du to mng) v nha
cy. iu ny cho thy gi thuyt (do Maroger cng nh mt s hc gi khc xut) v dung
dch nh tng (cha lng trng g) ca Van Eyck cn c tip tc kim chng bng cc
xt nghim trong tng lai.
[90] Cch ch du en theo cng thc ca Maroger kh tinh t nn nu khng theo ng, du
b un qu lu hoc qu la, hay c lc khng k v.v., kt qu c th gy ra ti mu theo
thi gian.
[91] Trong bi Maroger i chi vi Megilp tc gi John Bannon nhn mnh s khc nhau
quan trng gia Maroger medium v Megilp medium l ch Maroger medium c ch
bng un du vi oxide ch cho n khi du b cao phn t ha v ng mu en. Nh vy,
Maroger medium t tc dng vi oxy, trnh c b i mu sau ny. Trong khi Megilp
medium c pha ch ngui, hn na li c trn vi cht cha kim loi lm kh nguyn
nhn gy ra cc tc hi ln tranh. Ni chung, theo thng k ca cc chuyn gia, h hi do vic
dng dung dch pha mu hay cht kt dnh khng tt thng xy ra trong vng di 10 nm.
[92] Peter Booth, Stretcher Design: Problems and Solutions, The Conservator 13 (1989) 31-40.
[93] P. Marcon, Agent of deterioration: Physical forces, Canadian Concervation Institute, 2013.
[94] Art in transit Handbook for packing and transporting paintings, eds. M. Richard, M.F.
Mecklendburg, and R.M. Merrill, National Gallery of Art, Washington, 1991.
[95] . Lasyk, M. ukomski, . Bratasz, and R. Kozowski, Vibration as a hazard during the
transportation of canvas paintings, in Conservation and Access, Contributions to the London
Congress, 15-19 September 2008, eds. D. Saunders, J. H. Townsend, S. Woodcock, The
International Institute of Conservation of Historic and Artistic Works, London, 1, 64-68, 2008.
[96] http://soi.today/?p=107179
[97] http://soi.com.vn/?p=107600
[98] Mu hng sinh vin (student grade oil paints) cha t cht mu (color pigments) hn mu
cho ha s (artist grade oil paints). V th mu sinh vin km c v c nhum thp hn. Cc
cht n thay th cht mu cng khin mu hng sinh vin khng mn v do bng mu cho
ha s. Trang painting.about.com khuyn rng nu ln cn v gi thnh th th v tranh c nh
bng mu cho ha s cn hn v tranh c to bng mu hng sinh vin. Theo hng ha phm
Deovir ti Manila (Philippines), sn du sn xut ti Trung Quc cn cha nhiu cht n hn
sn du hng sinh vin, khin cc c tnh ca cht mu cng b thay i.
252
253