Professional Documents
Culture Documents
CHNG 01
TNGQUANVMCHIN
CCPHNGPHPGIIMCHMTCHIU(DC)
Trc khi kho st cc nh ngha c bn v mch in, chng ta cn nhc li cc nim
vt l c bn nh sau:
Trong vt dn in, cc electron nm trn tng ngoi cng ca nguyn t c kh
nng di chuyn di tc dng nhit ( ti nhit mi trng ) c gi l electron t do .
Trong vt liu cch in, cc electron trn tng ngoi cng khng t do chuyn ng.
Tt c cc kim loi u l cht dn in.
Dng in l dng chuyn ng thun nht ca cc electrons qua vt dn.
+
-
+
-
Trong trng hp tng qut, ta xem dng in tc thi i qua mt phn t l hm theo bin
s thi gian t .
Cng dng in i(t) c nh ngha l tc bin thin ca lng in tch dq
qua tit din ca phn t trong khang thi gian kho st dt .
i t
dq t
(1.1)
dt
TH D 1.1:
Cho in tch i qua phn t xc nh theo quan h: q 6t2 12t
mC
dq d
mA
Suy ra:
Lc t = 0 : i = -12 mA v lc t = 3s : i = 24 mA.
b/. Vi quan h ca q theo thi gian t cho trong u bi; chng ta xc nh lng in tch truyn
qua phn t theo php tnh nh sau:
Q qt 3 qt 0
Q 6t2 12t
t3
6t2 12 t
t0
6.32 12.3 18 mC
1.3.2. IN P :
v = va vb
p t v t .i t
(1.3)
+
+
E
VR
R
I
HNH 1.7
+
v
p = v.i < 0
v
p = v.i > 0
p(t1)
Vi qui c du th ng ta c:
p(t)
t2
t1
p(t2)
p(t2) < 0
HNH 1.8
Khi mt phn t c cng sut l p(t) trong khang thi gian dt in nng tiu th ( hay pht
ra) trn phn t :
dw(t) p(t).dt
(1.4 )
dw(t) v(t).i(t).dt
(1.5 )
Trng hp tng qut, khi khang thi gian kho st tnh t thi im to n thi im t ,
in nng c xc nh theo quan h sau:
t v(t).i(t).dt
(1.6 )
vs(t)
+v
Vo
+
HNH 1.9
vs
v s t Vo
V
v s t o .t
T
vs
t 0
Vo
Vo
0 t T
t
0
chu ky T
2T
Ham nguon dang rang ca
vs
Vo
v s t Vo
t
.e T
0 t
T : thi hang
vs
v s t Vo . sint 0 t 2
chu ky T
Vo
t
Ngun dng c lp c kh nng duy tr dng in i qua nhnh cha ngun tun theo
hm cho trc i vi thi gian t, bt chp cc phn t cn li trong mch m ngun c
kt ni vo.
Dng in i(t) ca ngun dng, c lp vi in p t ngang qua hai u ngun dng.
CH : Trong thc t, ngun dng thng ch gp trong cc mch tng ng thay th cho
cc linh kin bn dn, hay trong cc mch bn cc. Trong cc s mch
chng
ta biu din ngun dng c lp bng k hiu trnh by trong hnh
is(t)
1.11.
Ngun dng c lp c xc nh bi hai yu t:
Hm is(t) gi l hm ngun ca ngun dng c lp.
Mt mi tn v bn trong ngun cho bit chiu dng gi thit
ca ngun dng
HNH 1.11
Cc dng hm ngun ca ngun dng c th thay i theo thi gian
c cc dng tng t nh trnh by cho ngun p trong hnh 1.10
HNH 1.12
Ngun dng ph thuc hay ngun dng b iu khin l lai ngun dng c gi tr dng in i
qua ngun, ph thuc hay b iu khin bi mt in p hoc mt dng in ni no khc trong
mch
Chng ta c th chia ngun dng ph thuc thnh hai dng:
Ngun dng ph thuc p.
Ngun dng ph thuc dng.
K hiu ca ngun dng ph thuc trnh by trong hnh 1.13.
is
HNH 1.13
v(t) R.i(t)
HNH 1.14
(1.7 )
v 2 (t)
R
(1.8)
1
R
(1.9)
p(t)
i2 (t)
G.v 2 (t)
G
(1.10)
a
b
E
HNH 1.15
K
R
L
a
b
E
i
K
E
L
HNH 1.16 : Chiu dng in qua mch ti hai trng thi ca kha K.
e L
di
dt
Ta ni khi kha K v tr B
trong mch xut hin mt
ngun p ; chnh phn t in cm
hnh thnh sc in ng ti
thi im ny. Theo l thuyt in
t, cun cm hnh thanh sc
ien ng t cm. Theo nh lut
cm ng in t sc in ng t
cm ny l mt dng ca sc in
ng cm ng; p dng cng thc
Faraday ta c quan h sau:
(1.11 )
T quan nim trn, ta c th rt ra cc nhn xt khi kho st chiu dng in qua mch trong hnh 1.16
theo hai trng hp: kha K ti a v kha K ti b. Trong th nghim trn, do s kin bng n khng tt tc
thi, c ngha l dng in trong mch khng trit tiu tc thi ti thi im chuyn mch, ni khc i dng
in qua mch khng i hng. T , chng ta c th rt ra mi tng quan gia in p v t trn 2 u
in cm (khi xem in cm l phn t ti) vi sc in ng t cm e ( khi xem in cm l phn t ngun)
nh sau :
e v L
di
dt
hay
vL
di
dt
(1.12 )
Khi xem phn t in cm l phn t ti, cng sut tc thi p nhn c trn phn t l :
p(t) v(t).i(t) L
di
.i(t)
dt
dw p(t).dt L.i(t).di
T , chng ta c th xc nh nng lng tch tr trong t trng ca in cm trong
khang thi gian t0 n lc t theo quan h sau:
t
dw L
w(t)
1 2
L.i (t)
2
(1.13)
Tng t nh trng hp kho st cc tnh cht ca cun cm, trc khi kho st cc
tnh cht ca t in, ta nh li hin tng phn cc in mi bn trong t in phng v s
tch in phng in trong mch cha t in .
Vi t in phng, c hai bn cc l cc tm kim lai phng b tr i din song song nhau, khang
khng gian gia hai bn cc l in mi. Khi t in p v gia hai bn cc, trong khang khng gian gia
hai cc xut hin in trng E lm cc phn t ca in mi b phn cc thnh cc phn t lng cc
in. Do hin tng hng ng tnh in, cc bn cc kim lai ca t in s tch cc in tch i tnh vi
cc lng cc in ca in mi (trong trng thi phn cc v cc lng cc in ny ang v tr gn st
bn cc). Dng in tch di chuyn trn mch ngai ca t cp cc in tch n bn cc ca t c gi
l dng in np in tch cho t ; hin tng np in tch trn c th quan st tun t trong hnh 1.8 .
dq
dt
a./ t in p u ln hai
bn cc ca t in lm
xut hin in trng E
b./ in trng to s
phn cc in mi
a n hin tng
hng ng tnh in
E
+
+
-
+
+
-
E
+
+
-
+
+
+
+
- +
+
- - +
+
+
+
-
+
+
-
-+ -+ - +
-+ -+ -+
-+ -+ -+
-+
-+
-+ -+
-+ -+
-+ -+ -+
+ -+
+ -+
+ -+
-+ - + -+ -+ -+ -+ -
+ -+ -+ -+ + -+ -+ -+ + -+ -+ -+ -
HNH 1.17: Hin tng np in tch trn cc bn cc t in v sinh ra dng np in tch mch ngai.
Trong q l in lng chy trong mch ngai v gi tr ny bng vi lng in tch tch
trn mi bn cc, ta cn c quan h : q C.v . T suy ra :
i C.
dv
dt
(1.14 )
dv
dt
p(t).dt C.v(t).dv
Nng lng tch tr trong in trng ca t in trong khang thi gian t0 n lc t theo
quan h sau:
t
dw C
t v(t).dv 2 C[v
o
(t) v 2 (to )]
w(t)
1 2
C.v (t)
2
(1.15)
10
+ R1.i -
V1
R1
VC
+
-
+
-
V2
+
R2
VL
+
-
R2 .i
V3
11
Hay
V1
1A
R1
2 Ohms
.
b
R3
5 Ohms
i
12 V
R2 3 Ohms
+6
I1
3A
R4
e
6 Ohms
1A
R5
4 Ohms
12 V
HNH 1.18
.
f
.
GII
in p gia hai nt e v f l 12 V,
suy ra dng in qua nhnh ef l :
12V
i ef
3A
4
in p gia hai nt c v d l 6 V,
suy ra dng in qua nhnh cd l :
6V
i cd
2A
3
i ide ief 2A 3A 1A
Vy gi tr dng in i (theo hng ang v trn hnh 1.10 ) c gi tr l (-1A) . iu ny c
ngha: dng in i thc s qua ngun V1 theo hng t b n e v c gi tr bng 1A.
in p uab c xc nh theo phng trnh nh lut Kirchhoff 2 nh sau:
v ab v ac v cd vde v eb
v ab 2V 6V 12V 12V
v ab 4 V
TH D 1.2: Tnh cng sut tiu th trn in tr R trong mch in hnh 1.19 sau y
HNH 1.19
12
GII
v cn 8V (8 ).(2A) 8V 16V 24 V
Da vo in p vcn tm c, suy ra dng in i1 qua nhnh cha ngun p 6V:
v cn 6V
24 V 6V 18V
3A
6
6
i2 i 2A 3A 2A 5 A
p dng L K2 ta suy ra in p vbn gia hai nt b v n:
ibn
vbn
11
44 V
4A
11
iab ibn i2 4 A 5 A 9A
p dng L K2 ta suy ra in p van gia hai nt av n:
v an v ab vbn 2V 44 V 42V
p dng L K1 suy ra dng in ian i t nt a n nt n (qua in tr R)
p v an.ian 42 2 84W
BI TP T MC 1.1 N 1.6
BI TP 1.1 Tnh dng i1, i2 v in p
vab trong hnh 1.20.
P S:
i1 = 3A ; i2 = 4A ; vab = 8 V
HNH 1.20
BI TP 1.2
Tnh dng i1 v p v trong hnh 1.21.
P S:
i1 = 1A ; v = 9 V
HNH 1.21
13
BI TP 1.3
Tnh in p v trong hnh 1.22.
P S:
v = 22 V
HNH 1.22
BI TP 1.4
Tnh dng i1, i2 trong hnh 1.23.
P S:
i1 = 5A ; i2 = 3A
HNH 1.23
BI TP 1.5
Tnh dng i v in p v trong hnh 1.24.
HNH 1.24
P S: i1 = 1A ; v = 12 V
BI TP 1.6
Tnh dng i trong hnh 1.25.
P S: i = 3 A
HNH 1.25
BI TP 1.7
Tnh dng i v cc in p
v1, v2 trong hnh 1.26.
P S:
v1 = 35 V; v2 = 8 V; i = 7 A
HNH 1.26
BI TP 1.8
Tnh in p v v in tr R trong mch
hnh 1.27.
HNH 1.27
P S:
R = 5 ; v = 9 V
14
BI TP 1.9
Tnh dng i v in p v trong mch hnh
1.28.
P S: i = 9A ; v = 52 V
HNH 1.28
BI TP 1.10
Tnh dng i1, i2 trong hnh
1.29.
P S:
i1 = 8mA ; i2 = 2mA
HNH 1.29
BI TP 1.11
Tnh dng ia, ib trong hnh 1.30.
P S:
ia = 8A ; ib = 2A; v = 160 V
HNH 1.30
BI TP 1.12
Tnh p vg v cc dng ia, ib trong hnh 1.31.
HNH 1.31
P S:
vg = 120V; ia = 1,2A ; ib = 0,3A
BI
TP 1.13
Tnh dng i t ngun cp n ti trong mch hnh 1.32.
P S: i = 8A
BI TP 1.14
HNH 1.32
HNH 1.33
15
v1
R1
v
+
-
+
v2
-
R2
R3
-
v3
+
-
Rt
HNH 1.34
v v1 v 2 v 3
(1.16)
v1 R1.i
v 2 R2 .i
v 3 R3 .i
(1.17)
v R1 R2 R3 .i
(1.18)
v Rt .i
(1.19)
Rt R1 R2 R3
(1.20)
v
Rt
v
R1 R2 R3
(1.21)
v1
v2
v3
R1.v
R1 R2 R3
R2 .v
R1 R2 R3
R3 .v
R1 R2 R3
(1.22)
(1.23)
(1.24)
TNG QUT
Trng hp mch in c n in tr mc ni tip; h thng c cung cp in p ngun
l v. in p vn trn hai u in tr th n (Rn) trong h thng c xc nh theo quan h sau:
i hc Bch Khoa Tp H Ch Minh Khoa in in T Phng Th Nghim My in v Thc Tp in- 2009
16
vn
Rn.v
Rt
Rn.v
(1.25)
Ri
i 1
TH D 1.3:
v2
x.12
12x
12x
R1 R2 R3 0, 56 x 0, 47 x 1, 03
v2
12x
12.10
10, 897 V
x 1, 03 10 1, 03
c./ Phm vi thay i gi tr vab theo x: Tng t , chng ta xc nh trc tip in p vab bng
cch p dng cng thc cu phn p :
v ab
R2 R3 .v
R1 R2 R3
x 0, 47 .12
0, 56 x 0, 47
12 x 0, 47
x 1, 03
v ab
12 x 0, 47
x 1, 03
12 10 0, 47 11, 391
10 1, 03
i
i1
v
+
-
i
i2
i3
v
R1
HNH 1.35
R2
R3
+
-
Rt
17
i i1 i2 i 3
(1.26)
(1.27)
v
v
v
R1 R2 R3
(1.28)
v Rt .i
(1.29)
1
1
1
1
Rt R1 R2 R3
(1.30)
v
Rt
1
1
1
v
1 R2 R3
(1.31)
1
.i
R1
i1
1
1
1
1 R2 R3
(1.32)
.i
R2
i2
1
1
1
1 R2 R3
(1.33)
.i
R
3
i3
1
1
1
1 R2 R3
(1.34)
Mch in trong hnh 1.35 c gi l mch chia dng hay cu phn dng
TNG QUT: Trong trng hp mch in c n in tr mc song song; vi v l in p
ngun v i l dng t ngun cp n mch song song. Dng in qua mch nhnh th n cha
in tr Rn c xc nh theo quan h sau:
1
.i
R
in n
n
1
R
i 1 i
(1.35)
18
G1
1
R1
G2
1
R2
G3
1
R3
(1.36)
Gt G1 G2 G3
1
Rt
(1.37)
i1
i2
i3
G1.i
G2 .i
G3 .i
Gt
Gt
Gt
G1.i
(1.38)
G1 G2 G3
G2i
(1.39)
G1 G2 G3
G3 .i
(1.40)
G1 G2 G3
TH TNG QUT:
in
Gn.i
(1.41)
Gi
i 1
TH D 1.4:
Cho mch theo hnh 1.35 : R1 = 1 ; R2 = 2 ; R3 = 4 ; dng t ngun I = 14 A . Xc nh :
a./ Dng qua mi in tr.
b./ p t ngang qua hai u ngun dng.
GII:
a./ Xc nh dng in trn R2 theo x: p dng quan h (1.32) hay (1.34) ta c:
1
1
.i
.14
R1
1
8
i1
1
1
1 1 1 1
R
R
R3 1 2 4
2
1
1
1
.i
.12
R2
2
4
i2
1
1
1 1 1 1
1 2 4
1 R2 R3
1
1
.i
.12
R
4
3
2
i3
1
1
1 1 1 1
R
1 2 4
R
R
1
2
3
19
v ab R1.i1 1.8 8
PHM VI NG DNG :
Cng dng ca php bin i ny l n gin ha mt s mch in trong trng hp cn
thit d dng trong qu trnh gii mch in.
CC CNG THC BIN I :
TH1 : BIN I IN TR T Y SANG DELTA ( HAY ):
Xt mch ti in tr c u theo
hnh Y gia 3 nt a, b,c ; hnh 1.36.
Gi s cc in tr u Y c gi tr
c bit trc; ln lt l : Ra ; Rb ; Rc .
Ra
Rac
Rc
Ra
Rab
Khi thay th cc in tr Ra ; Rb ; Rc
Rc Rb
Rb
Rbc
HNH 1.36
Rab Ra Rb
Rbc Rb Rc
Rca Rc Ra
Cc gi tr ca cc in tr thay th
tng tng trong mch tha cc quan
h sau:
Ra.Rb
(1.42)
Rc
Rb.Rc
(1.43)
Ra
Rc .Ra
(1.44)
Rb
TRNG HP C BIT:
Nu ti u Y cn bng : Ra = Rb = Rc = RY th ti qui i u cng cn bng v cho kt
qu sau:
(1.45)
Gi s gi tr cc in tr trn mi
nhnh ti (u ) c bit trc ln
lt c gi tr l : Rab ; Rbc ; Rca .
Ra
Rac
Rab
Rc Rb
Rbc
Khi thay th cc in tr
Rab ; Rbc ; Rca bng 3 tng tr Ra ; Rb ; Rc
u theo hnh Y gia 3 nt a,b,c .
HNH 1.37
i hc Bch Khoa Tp H Ch Minh Khoa in in T Phng Th Nghim My in v Thc Tp in- 2009
20
Ra
Rb
Rc
Rab.Rca
(1.46)
(1.47)
(1.48)
TRNG HP C BIT:
Nu ti u cn bng : Rab = Rbc = Rcc = R th ti qui i u Y cng cn bng v cho
kt qu sau:
Ra Rb Rc RY
(1.49)
TH D 1.5:
9
GII:
c
9
Ti 3 nt a, b v d ta c 3 in tr 6 ang u theo
mch hnh Y. p dng quan h (1.45) thay th cc in tr ang
u Y sang , gi tr ca mi in tr tng ng l:
R 3.RY 3.6 18
HNH 1.38
9
Mch tng ng ca
mch trong hnh 1.38 c v li
trong hnh 1.39.
b
6
18
9
18
18
d
HNH 1.39
d
HNH 1.40
12
21
i3
i1
i3
i4
R4
R3
i2
i1
i4
i2
R4
R1
R1
b
Nut chuan
0V
0V
HNH 1.41
R3
v ab v a vb v a 0 v a
(1.50)
i3
i4
va
R3
va
R4
v a.G3
(1.51)
v a.G4
(1.52)
Ti nt a ta c quan h: i1 i2 i3 i 4 . Hay:
i1 i2
va
R3
va
R4
v a.G3 v a.G4
(1.53)
va
i1 i2
1
1
3 R4
i1 i2
G3 G4
(1.54)
22
Xt mch in trong hnh 1.42 gm: 4 nhnh, trong 2 nhnh cha ngun p v 2 nhnh
cn li ch cha cc phn t in tr. Chng ta cn ch cc im sau:
i1
+
-
V1
i1
i2
+
-
V1
R1
V2
b
Nut chuan
i4
+
-
R4
R3
i3
i3
i2
i4
R2
R1
R2
R3
R4
V2
0V
0V
HNH 1.42
i1
i2
i3
i4
v a V1
R1
v a V2
R2
va
R3
va
R4
v a V .G1
(1.55)
v a V2 .G2
(1.56)
v a.G3
(1.57)
v a.G4
(1.58)
v a V1
R1
v a V2
R2
va
R3
va
R4
(1.59)
Ta c th ghi:
a
(1.60)
a
1A
6
GII:
8
10
b
HNH 1.43
50V
va
6
v a 50
10
va
8
1 0
23
Thu gn ta c:
1
1
1
v a.
5 1 6
6 10 8
Suy ra:
va
20 12 15
6
120
Hay: v a.
120.6 720
V
47
47
va
720
90
A
47.8 47
Trong mc ny, vi mch in tng qut chng ta ch kho st cc trng hp tai nt kho
st nhnh cha ngun p c ni tip vi in tr.Trng hp trn nhnh ch cha duy nht
ngun p s c kho st trong mc sau.
Trnh t c p dng xy dng phng trnh in th nt , tin hnh theo cc bc
nh sau:
1A
GII
b
24V
8V
PHNG TRNH IN TH NT TI a:
0V
HNH 1.44
nt a. Gi s cc dng i1 ; i2 v i3 ang t a ra
trn cc nhnh; ring ngun dng ang hng v nt
a. p dng nh lut Kirchhoff 1 ri nt a ta c :
1A
a
+
i1
4.i1
24V
i2
4
+
i3
+
4.i2
-
2.i3
i1 i2 i3 1
4
8V
c
0V
HNH 1.45
v a v c v a 0 v a 4.i1 24
v a 4.i2
v a v b 2.i 3
24
i1
v a 24
i2
va
i3
v a vb
2
v a 24
va
4
v a vb
2
(1.61)
Thu gn ta c:
va
vb
(1.62)
PHNG TRNH IN TH NT TI b:
Trn hnh 1.46 ch cn quan tm n cc
dng in ti nt b; gi s cc dng in i4 ; i5
i6 v ngun dng ang t b ra trn cc
nhnh. p dng nh lut Kirchhoff 1 ri nt b ta
c quan h : i 4 i5 i6 1 0
1A
2.i6
2
4
4
i5
- b
i6
+
4.i4
-
24V
i4 4.i5
4
8V
vb v c vb 0 vb 4.i5 8
vb 4.i4
0V
vb v a 2.i6
HNH 1.46
i5
vb 8
i4
vb
4
i6
vb v a
2
vb 8
4
vb
4
vb v a
2
1 0
(1.63)
Thu gn ta c :
vb
va
2
(1.64)
1
v a .vb 7
2
1
.v a vb 1
2
Gii h phng trnh, ta c c v a 10 V . Suy ra:
vb 1
va
2
10
6V
2
25
v a vb
10 6
2A
2
+
+
( Va Vb )
( R.i ) - + ( Vs )
Vs
Va
Vb
0V
HNG DNG IN T a N b:
( Vb Va )
( R.i ) + + ( Vs )
Vs
+
-
Va
Lc ny gi s in th ti a dng hn b.
in p gia 2 nt a n b l : (va vb).
Phng trnh cn bng p gia hai nt a v b c vit
nh sau:
va vb R.i Vs
Vb
0V
HNH 1.47
iab
va vb Vs
(1.65)
HNG DNG IN T b N a:
Lc ny gi s in th ti b dng hn a.
in p gia 2 nt b n a l : (vb va).
Phng trnh cn bng p gia hai nt bv a c vit nh sau:
vb va R.i Vs
Dng in iba (t b n a) xc nh theo quan h :
vb va Vs
(1.66)
v2
R2
v1
R1
iba
ix
R3
+ v4
ix
S1
R4
S2
v3
d
HNH 1.48
26
Trong trng hp ny khi thc hin phng trnh nt gii mch, chng ta cn quan
tm n cc c tnh ca siu nt nh sau:
Ti cc siu nt khng cha nt chun, ta c quan h sau (th d xt cho siu nt S1
trong hnh 1.48).
v b v c v1
(1.67)
v a vd v a 0 v a v 4
(1.68)
vb v a
R1
vb v 3
ix 0
R3
(1.69)
vb v 4
R1
vb v 3
R3
ix 0
(1.70)
Phng trnh nt ti c:
vc va v2 vc
ix 0
vc v 4 v2 vc
ix 0
R2
R4
R2
R4
(1.71)
vb v 4
R1
vb v 3
R3
ix 0
vc v 4 v2 vc
R2
R4
ix 0
v b v c v1
i hc Bch Khoa Tp H Ch Minh Khoa in in T Phng Th Nghim My in v Thc Tp in- 2009
27
Vi cc quan h (1.69) v (1.70) thc hin php kh n s ix bng cch cng v theo
v; suy ra h thng hai phng trnh vi hai n vb v vc nh sau:
v b v 4 v b v 3 v c v 4 v 2 v c
0
R1
R3
R2
R4
v b v c v1
Gii h phng trnh trn c in th in th ti nt b v c. Tm li, vi mch in
cha cc siu nt; tng s phng trnh in th nt cn xy dng tha quan h:
Phng php dng mt li l phng php gii mch p dng nh lut Kirchhoff 2
xy dng phng trnh cn bng p dc theo mt li. Chng ta kho st phng thc xy
dng phng php dng mt li tun t t cc mch n gin n phc tp dn.
1.9.1. MCH HAI MT LI CHA NGUN P V IN TR :
HNH 1.49
HNH 1.50
i1
i2
R1
V1
i3
R2
V2
+
i1
HNH 1.51
R3
i2
28
i2
i3
i1
R2
V2
V1
i1
R3
vR2= ( R2.I2 )
- +
i3
R1
i2
vR1= ( R1.I1 )
R3
R2
i2
V2
vR3= ( R3.I3 )
HNH 1.52
Vi mch in
trong hnh 1.49 khi
xy dng cc phng
trnh dng mt li
cn ch cc in p
trn tng phn t
trong mch in, xem
hnh 1.52. Ta c:
vR3 R3 .I3 R2 . i1 i2
v1 vR1 vR3
Hay:
R1.i1 R3 . i1 i2 v1
(1.72)
vR3 vR2 v 2
Hay:
R3 . i1 i2 R2 .i2 v 2
Suy ra:
R3 .i1 R2 R3 .i2 v2
(1.73)
R1 R3 .i1 R3.i2 v1
R3 .i1 R2 R3 .i2 v2
H phng trnh trn c th vit li theo dng chnh tc nh sau:
(1.74)
(1.75)
29
Trong :
R11 = R1 + R3 l h s ca i1 trong (1.74) : tng cc in tr trong mt li 1.
R22 = R2 + R3 l h s ca i2 trong (1.75) : tng cc in tr trong mt li 2.
R12 = R21 = R3 l h s ca (-i1) trong (1.74) v h s ca (-i2) trong (1.75) : tng tt c cc
in tr chung (phn t bin) ca mt li 1 v mt li 2.
i1
R1 4
R 2 10
i2
i3
GII
i1
-v
R 3 20
1
40V
R 4 1
i2
v 2 64V
R5 2
HNH 1.53
R11 R1 R3 R4 4 20 1 25
R22 : tng cc in tr trong mt li 2 (c dng mt li i2 i qua).
R22 R2 R3 R5 10 20 2 32
R12 = R21 : h s ca (-i1) v (-i2)
R12 R21 R3 20
vs1 tng in p trong li 1 do cc ngun p to ra; vs1 = v1 = 40V (v dng in i1 qua
ngun theo hng chng t ngun v1 ang pht nng lng).
vs2 tng in p trong li 2 do cc ngun p to ra; vs2 = v2 = 64V (v dng in i2
qua ngun theo hng chng t ngun v2 ang thu nng lng).
Tm li:
25.i1 20.i2 40
20.i1 32.i2 64
p dng cng thc Cramer gii h phng trnh ta c kt qu i1 0 A v i2 2 A
Suy ra dng nhnh qua in tr R3 = 20 l :
I3 i1 i2 0 2 2 A
Hng dng in qua in tr R3 ng theo hng dng nhnh I3 ang v trong mch
in. Cng sut tiu th trn in tr R3 l :
30
i1
R1 4
R 2 10
i2
i3
i1
+
v 1 40V
i2
R 3 20
R 4 1
v 2 64V
25.i1 20.i2 40
20.i1 32.i2 64
Gii li h phng trnh ta c kt qu sau:
R5 2
i1 6, 4 A
HNH 1.54
i2 6A
I3 i1 i2 6, 4 6 0, 4 A
Hng dng in qua in tr R3 ng theo hng dng nhnh I3 ang v trong mch
in. Cng sut tiu th trn in tr R3 l :
P R3 .I32 20. 0, 4
3, 2 W
By gi chng ta xt trng hp tng qut mch in cha n mt li, xem hnh 1.55.
Trong cc mt li ch cha ngun p v in tr, khi gii mch mun xy dng h thng phng
trnh dng mt li, chng ta
R1
R
Vk
tin hnh tun t theo cc
bc sau:
Vm
ik
R2
i1
Rk
+
R4
V1
R5
in
Vj
Rn
ij
Vn
i2
Rm
Rj
V2
R6
R3
HNH 1.55
BC 1: Xc nh s mt li
v nh s th t cc mt li
t 1 n n.
BC 2: Gi : i1 ; i2 ; i3 ; i4 .
.in l dng in mt li chy
dc theo cc mt li 1, 2, 3 .
. n. Cc dng in ny c
chn theo cng hng l
chiu kim ng . Qui c
mt li th k c dng mt
li l ik .
BC 3: Vit h phng
trnh tuyn tnh c n n s : i1 ;
i2 ; i3 . . . in theo dng chnh tc
(1.76)
.....
Rn1.i1 Rn2 .i2 Rn3 .i3 .... Rnn.in v sn
31
Trong :
i g1
i1
R2
R1
i3
i2
V
R4
ig2
R3
(1.77)
i 3 i 2 i g2
(1.78)
HNH 1.56
i1
R2
R1
i3
i1 ig1
i2
R3
R4
SIEU MAT LI
HNH 1.57
CH :
Mun vit phng trnh cn bng p trn siu mt li, mc d chng ta tng tng cc
ngun dng c hy; nhng vn phi duy tr dng mt li chn khi xy dng phng trnh.
Ta c:
32
TH D 1.9:
Cho mch in trong hnh 1.57, p dng phng
trnh dng mt li tnh dng I v p V
GII
u tin chn dng qua cc mt li cng chiu
kim ng h, xem hnh 1.57.
HNH 1.57
15.i2 8.i3 59
8.i2 25.i3 10
Gii h phng trnh suy ra cc kt qu sau: i2 5 A
i3 2 A
V 13.i3 13.2 26 V
Khi phn tch mch in, phng php n gin nht l thu gn hay n
gin mch. y l phng php thay th mt phn ca mch thnh mch con
n gin hn, t phn t hn nhng khng lm thay i bt c dng v p
trong phn mch cn li.
Mch con c th gm mt hoc nhiu phn t ni vi nhau. Nu mch con
ch c hai u c gi l mch mt ca, c k hiu nh trong hnh 1.58.
+
v
HNH 1.58
33
NORTON:
NH NGHA:
RT
+ v1 - +
+ vT
-
iN
i1
+
v
RN
-
HNH 1.60
HNH 1.59
vT
He so goc
RT
v T v1 v 0
Hay:
vT
RT
v v1 v T
v RT .i v T
(1.79)
HNH 1.61
R N .iN
He so goc R N
iN i1 i
Hay:
i1 i iN
iN
v RN.i RN.iN
HNH 1.62
(1.80)
RN RT
VT RN.iN
(1.81)
34
TH D 1.10:
Cho mch in hnh 1.63, p dng mch tng ng
Thvnin hay Norton tm dng in qua phn t in tr 8.
GII:
1A
50V
10
HNH 1.63
K tip bin i mch trong hnh 1.65 sang mch tng ng hnh 1.66.
a
a
1A
8
50V
1A
8
5A
10
10
Mach THEVENIN
HNH 1.64
1A
10
Chuyen oi mach
tng ng
b
HNH 1.65
5A
Mach NORTON
1A
5A
120
47
Trong mch hnh 1.66, thay th cc in tr ghp song bng in tr tng ng, ta c:
1
1
1
1
1
1 1
24
30
40
94
Rt
240 120
94
47
Mch tng ng sau cng trnh by trong hnh 1.67. Dng I qua Rt l I = 6A. Suy ra,
in p gia hai nt ab l:
v ab Rt .i
120
720
6
V
47
47
v ab
8
720
90
1, 9148 1, 915 A
47.8 47
35
1.10.3. NH TRC TIP MCH THVENIN HAY NORTON T MCH IN CHO TRC:
+
v
-
b
HNH 1.68
Sau khi thay th mch con A bng cc mch Thvenin hay Norton, cng vic gii
mch s n gin, nh nhng hn.
Vi lut u ra ca mch con A trong hnh 1.69 c dng :
v f i i RT .i v T
(1.82)
v 0 f 0 vT
(1.83)
Ta kt lun:
v T vo
(1.84)
v f i i RN.in vN 0
(1.85)
36
RT
vT
in
vo
(1.86)
in
Tng hp hai kt qu trn, chng ta c phng php xc nh trc tip dng Thvenin
t s mch.
Cho mch con A h mch vo tnh t hnh 1.69 v dng ngn mch in tnh t hnh
1.70. Mch Thvenin tng ng ca A c th tm t cc quan h sau:
v T vo
RT
vo
in
Cho mch con A h mch vo tnh t hnh 1.69 v dng ngn mch in tnh t hnh
1.70. Mch Norton tng ng ca A c th tm t cc quan h sau:
iN in
RN
vo
in
TH D 1.11
p dng phng php tnh trc tip mch Thvenin gii li bi ton cho trong th d 1.10.
GII
1A
6
50V
8
10
50V
50V
10
10
u tin mch in trong hnh 1.63 c v li thnh hai mch con nh trong hnh 1.73 .
Sau ct t hai mch con ti a, b ri xc nh in p h mch vo v dng ngn mch ab, in.
XC NH IN P MCH H vO :
Khi dng in trn ng ra ca mch con A l i = 0; in p vo chnh l in p t ln in
8.50
200
V
9
50
5A
10
37
a
6
200
v o vN
V
9
1A
40
9
200
V
9
200
v o 9 40
Rn
5
9
in
b
HNH 1.75
Mch Thvnin tm c cho ton h thng ghi nhn nh trong hnh 1.75. Sau khi thu
gn mch con A, u ni tr li mch con A vo mch con B.
1A
6
40
1A
6
200
V
9
40
9
200
V
9
40
200
V
9
Vi mch 1.75 chng ta c th thc hin mt ln bin i mch Thvenin vi cc mch con
nh sau, xem hnh 1.76.
Xc nh mch tng ng Thvenin ln th nh ta c:
XC NH IN P MCH H vO.
200
.6
9
600
V
40
47
6
200
.
Ap
dng
nh
lut
Ohm
ta
c
dng
ngn
mch
l:
i
5A
ng ca h thng l 0
n
40
9
p dng cc quan h (1.84) v (1.86) chng ta suy ra mch Thvenin tng ng mch
con A c cc thng s nh sau:
v o vN
600
V
47
600
v o 47 120
Rn
5
47
in
Mch tng ng ca ton h thng sau khi bin i theo Thvnin ln th nh c thu
gn theo hnh 1.77. Trong hnh 1.77; dng in i ang v trong mch c gi tr i vi ngun dng
ang cha trong mch: i = 1A
i hc Bch Khoa Tp H Ch Minh Khoa in in T Phng Th Nghim My in v Thc Tp in- 2009
38
i
120
47
1A
120
600
.i
v ab
47
47
600
V
47
Suy ra:
v ab
600 120
720
V
. 1
47 47
47
4
b
HNH 1.77
v RT .i
Tnh trng c bit ny c gi l mch con
A b hy ngun , hnh 1.78.
Hnh 1.78 ch l trng hp c bit ca hnh 1.68. Khi tt c cc ngun trong mch con
A b hy, bn trong ch cn cc phn t in tr. Khi nhn vo A t hai u ab mch con A
tng ng nh mt in tr.
TM LI:
in tr tng ng RT ca mch Thvenin c gi tr bng vi in tr RN ca mch
mt ca A . in tr tng ng ny chnh l in tr tng ng ca A (khi hy ngun)
nhn t cp u ra ca mch con A.
C hai phng php dng xc
nh gi tr RT (hay RN).
PHNG PHP 1:
Dng cc cng thc xc nh
in tr tng ng ca h thng
in tr ghp ni tip hay song song
thu gn in tr trong mch con A
(hy ngun).
RT
Huy
nguon
b
Nhn vao A
T 2 au ra ab
Huy
nguon
io a
vo
HNH 1.79
39
GII
Vi mch in 1.73 cho trong th d 1.11; sau khi chng ta tch mch A; p dng phng
php hy ngun trong mch con A chng ta xc nh in tr tng ng RT ca mch con A
nh sau, xem hnh 1.81:
1A
6
50V
50V
RT
10
10
10.8
80 40
10 8 18
9
0V
10
in tr R l phn t tuyn tnh v tha nh lut Ohm v = R.i . Chng ta nh ngha mch
tuyn tnh theo quan nim sau:
Mch tuyn tnh l mch ch cha cc phn t tuyn tnh v ngun c lp.
Cc phng trnh ca mch tuyn tnh c xy dng t cc nh lut Kirchhoff v lut i-v
trn tng phn t trong mch; mt cc tng qut ta c:
(1.87)
a1Kx1 a2 Kx 2 .... an Kx n Ky
(1.88)
a1x1 a2 x 2 .... an x n y1 y 2
(1.89)
40
(1.90)
(1.91)
x1 x11 x12
x 2 x 21 x 22
(1.93)
.....
xn xn1 xn2
10
50V
10
41
Vab
Vab
10
Vab
8
1A
8
10
1
1
1
Vab .
1
6 10 8
Vab
240 120
94
47
i1
Vab
8
120
15
A
47 8 47
Va
6
Va
8
Va 50
10
50V
6
10
Thu gn ta c:
1 1
1
Va .
5
6 8 10
Suy ra:
Va
5 240 600
94
47
i2
Va
8
600
75
47 8 47
Khi c hai ngun cng hat ng dng in thc s qua in tr 8 xc nh theo nguyn
l xp chng l:
i i1 i2
15 75 90
A
47 47 47
42
BI TP T MC 1.7 N 1.11
4
BI TP 1.15
Xc nh in p v1 v v2
P S:
v1 = 10V ; v2 = 6V
3
BI TP 1.16
8V
Xc nh gi tr in p v v dng in i qua
mch.
2
28V
12
P S:
v = 10V
i = 1A
2
BI TP 1.17
2A
P S:
i = 2A
2
18V
4
8V
BI
TP 1.18
24V
Xc nh gi tr in p v.
P S:
v = 3V
26
BI TP 1.19
Tm mch tng ng Thvenin gia hai nt ab ca
mch in sau y.
P S:
Vth = 5V
Rth = 7,5
40
17,4V
0,1A
10
15
4
8 K
2,5 K
10V
20 K
3 mA
10 K
4 K
10V
Ro
BI TP 1.20
Xc nh cng sut tiu
th trn bin tr Ro . Suy ra gi
tr Ro cng sut tiu th t
gi tr cc i.
P S: Ro = 5K
Pmax = 957,03 W
i hc Bch Khoa Tp H Ch Minh Khoa in in T Phng Th Nghim My in v Thc Tp in- 2009
43
45
BI TP 1.21
5
60
P S:
20
10V
vo = - 37,5V
io = 0,1 A
10
BI TP 1.22
240V
P S:
6
3
36
vo = 288 V
5
240V
20
240V
84V
12
BI TP 1.23
p dng nguyn l xp chng xc nh in
p vo v dng io trong mch in sau.
16 A
P S:
vo = 28V
P S:
vo = 8V
2
12
6A
2
8A
6A
6
3V
BI TP 1.24
BI TP 1.25
p dng nguyn l xp chng xc nh dng
in io trong mch in sau.
P S:
io = - 6 A
44
BI TP 1.26
p dng nguyn l xp chng xc nh
in p vo trong mch in sau.
4A
2
P S:
vo =
60
V
11
5A
15 A
BI TP 1.27
Tnh dng I v p V.
P S:
V = 1,5V
I= 1 A
BI TP 1.27
BI TP 1.28
Cho R6 = R7 = R8 = 2 ; R9 = 10 ; E2 = 12 V; E3 = 18 V;
I4 = 7A. Tnh dng I3 v cng sut pht bi ngun p E2
P S:
I3= 4 A
P = 36 W
BI TP 1.28
BI TP 1.29
Cho R1 = 4 ; R2 = 8 ; R3 = 6 ; R4 = 12 ; E2 = 14 V;
I2 = 2,5 A. Tnh p Vbd v cng sut ca ngun dng.
P S:
Vbd = 18 V
BI TP 1.29
BI TP 1.30
Cho: E = 16 V ; I = 8 A ; R4 = 3 ; R5 = 2 ; R6 = 5 .
Tnh p Vcd v cng sut ca ngun dng.
P S:
Vcd = 41 V
BI TP 1.30
CH :
Bng cch thay i phng php, sinh vin gii li cc bi tp 1.15 n 1.30
luyn tp cc phng php gii mch.