You are on page 1of 24

§1. M!.

T cAu

ChU'dng II.

M~T cAu, M~T TRl), M~T NON

A. Tom tat u thuyet

1. Tap ·hqp cac diem trong khong gian each diem 0 c6 dinh mot khoang R khong d6i goi la mat cau tam 0 ban kfnh R. Ta thirong kf hieu mat-can d61a S(O; R).

2. Cho m~t cau S( 0 ; R) va mat phang (a). GQi d la khoang each til 0 tm mat phang (a) va H la hlnh chieu vuOng g6c cua 0 tren (a).

Khi d6:

+ Neu d<R thl (a) dt S(O ; R) theo giao tuyen la dirong tron tam H ban kinh

~ R2 _ d2. Dac biet, khi d = 0 thl (a) dt S( 0 ; R) theo giao tuyen la duong tron c6 ban kfnh 1&1. nhat (bang R), dirong tron d6 diroc goi la dirong tron 1&1. cuaS(O; R).

+ Neu d = R thl (a) va S( 0 ; R) c6 diem chung duy nhat la H. Khi d6, ta n6i mat phang (a) tiep xuc vm S(O ; R) tai H.

+ Neu d > R thi (a) va S( 0 ; R) khong c6 diem chung.

3. Cho mat cau S(O ; R) va duong thang z; GQi d la khoang each til 0 tm ~ va H la hlnh chieu vuOng g6c cua 0 tren ~. Khi d6 :

+ Neu d < R thl duong thfulg ~ dt S( 0 ; R) tai hai diem A, B,

AB = 2~ R2 - d2 va H la trung diem cua AB.

+ Neu d = R thl ~ va S(O ; R) c6 diem chung duy nhat la H. Khi d6, ta n6i ~ tiep xuc voi S(O ; R) tai H.

+ Neu d > R thi ~ va S( 0 ; R) khong c6 diem chung.

4. Mat cau di qua t~t ca cac dinh cua hlnh da dien Q7t'gQi la mat cau ngoai tiep Q7t'va Q7(' goi la noi tiep m~t cau.

5. Dieu kien dn va du de mot hlnh ch6p c6 mat cau ngoai tiep la day cua n6 c6 dirong tron ngoai tiep, Khi d6, tarn mat cau ngoai tiep cua hinh ch6p la giao diem gitra t11,1c cua dirong tron ngoai tiep day va mar phang trung t11JC cua mot canh ben.

38

s

6. Dieu kien can va du d~ mot lang tru co mat cau ngoai tiep lit lang tru do phai lit lang tru dimg va day cua no co dirong tron ngoai tiep, Khi do, tam mat cau ngoai tiep ciia lang tru lit trung diem cua doan n6i tarn hai dirong tron ngoai tiep cua hai day.

7. Mot mat cau co tarn nam ben trong hinh da dien Q7C va tiep xuc v6i tdt eel cac mat cua da dien do goi lit mat cau noi tiep da dien rjYC va Q7C goi lit ngoai tiep mat cau do.

8. Ttl dien, hinh chop deu, hinh lap phirong co mat cau noi tiep,

9. Mat cau S(O ; R) co th~ tfch lit V = 4 nR3 va co dientfch lit s = 4nR2.

, 3'

B. Cac vi du

Vi du 1. Cho hinh chop S.ABCD co day lit hinh chtr nhat, SA vuong g6c v6i day. HC;l AB' .1 SB, AC' .1 SC, AD' .1 SD (B' E SB, C' ESC, D' E SD). Clnrng

minh rang :

a) Cac diem A, B, C, D, B', C', D' thuoc cung mot mat cau ;

b) B6n di~m A', B', C', D' dong phang

c) Hinh chop S.ABCD noi tiep mot mat cau.

LiIl' gidi (h.25)

a) G9i 0 lit giao diem cua AC va BD, khi do :

OA=OB=OC=OD, (1)

Vi L1 AC'C vuong tai C' nen C'O = OA = OC,

(2)

Do ABCD Ift hlnh chtr nhat nen CD .1 AD. M~t khac SA .1 (ABCD) => CD .1 SA.

Tit do CD .1 (SAD) => CD .1 AD'.

Theo gia thiet AD' .1 SD => AD' .1 (SCD) => AD' .1 D'C

=> D'O = OA = OC.

(3)

Hinh 25

Tuong nr ta co: B'O = OA = ~C. (4)

Tit (1), (2), (3), (4) suy ra A, B, C, D, B', C', D' cung thuoc rnot mat cau.

39

b) Theo chimg minh 6 cau a), ta c6 : AD' .L (SCD) => AD' .L Sc.

Tirong ur ta c6 AB' .L SC.

Do AB', AC', AD' cimg vuong g6c voi SC nen A, B', C', D' dong phang.

c) GQi Ila trung diem cua SC, khi d6 10 .L (ABCD)

=> IA = IB = IC = ID. (5)

Mat khac &SAC vuong tai A nen IA = IS = IC. (6)

Til (5) va (6) ta c6lA = IB = IC = ID = IS hay hinh ch6p S.ABCD noi tiep mot mat cau.

Vi du 2. Cho tam giac ABC vuong tai C. Duong thang ~ vuong g6c voi mat phang (ABC) tai A. Diem S thay d6i tren dirong thang ~ (S khac A). H~ AD .L SC va AE .L SB. Chung minh rang:

a) Cac diem A, B, C, D, E thuoc cung mot mat cau,

b) B6n diem B, C, D, E cling thuoc mot dirong tron. Lili gidi (h.26)

a) GQi 0 la trung diem cua AB, khi d6

OA=OB=OC. (1)

MEB vuong tai E nen OE =OA=OB . (2)

Theo gia thiet : BC j_ AC, BC L AS (do AS j_ (ABC»)

nen BC .L (SAC)

=> BC .L AD

=> AD .L (SBC) => AD j_ DB

=> OA = OB = OD.

(3)

c

Hinh 26

Til (1), (2), (3), ta c6 OA = OB = OC = OD = OE. Do d6 cac diem A, B, C, D, E cling thuoc mat cau tam 0, ban kinhR = OA = AB.

. . 2

b) Theo cau a), A, B, C, D, E cling thuoc mat cau tam O. Lai c6 B, C, D, E cung thuoc mot mat phang.

Do d6 B, C, D, E cimg thuoc mot dirong tron (duong tron giao tuyen cua mat

phang (SBC) voi mat cau tam 0, ban kfnh R = A:).

40

I

Vi du 3. Cho hlnh chop tam giac d~u S.ABC co day III tam giac deu canh a, mat ben tao voi day goc tp . Tinh ban kfnh mat cau ngoai tiep hinh chop.

LiJi guli (h.27)

Goi I III tam cua tam giac deu ABC; H III trung diem cua BC. Khi do :

SHA = tp.

s

, 1 afj

Taco: IH = -AH = --,

3 6

SI = IHtanm = aJ3tanrp

v: 6'

SH = IH = aJ3 ,

cosrp 6cosrp

c

B

Hinh 27

Goi 0 III tam mat cau ngoai tiep hlnh chop S.ABC, KIll trung diem cua SC.

Khi do, 0 E SI va OK .L SC, suy ra I1SKO dong dang voi I1SIC

SK SO

~-=-

SI SC

SK.SC SC2 a2 (4 + tan2 rp) a( 4 + tan2 rp) J3a( 4 + tan2 rp)

SI = 2S1 = aJ3 = 4J3tanrp = 12tanrp

12.2.--tanrp

6

~SO

J3a( 4 + tan2 rp)

Vay R = SO = III ban kinh mat cau ngoai tiep hinh chop

12tanrp

S.ABC.

Vi du 4. Cho til dien ABCD co ban kfnh mat cau noi tiep r. Goi S'P III tong dien tfch cac mat cua til dien, hA' hB' he, hD Ian hrot la do dlli dirong cao xuat phat til A, B, C, D cua til dien. Chirng minh rang :

41

B

D

1

a) VABCD = 3r.Stp ;

1 1 1 1 1

b) - = - + - + - + - .

r hA hB he hD

LCli gidi (h.28)

Goi 11a tarn mat cau noi tiep tu dien ABCD va IA• le- lc- ID Ian hrot la khoang each til I den cac mat phang (BCD), (CDA), (DAB), (ABC). Ta co:

IA = IB = lc = ID = r.

Dodo

A

VABCD = ~BCD + ~CDA + ~DAB + ~ABC

C

Hinh 28

Suy ra 3VABCD(_1 + _1 + _1 + _1_J = SBCD + SCDA + SDAB + SABC = Srp

hA hB he hD

1 1 1 1 Stp Srp 1

=>-+-+-+-= =--=-

hA hB he hD 3VABCD r.Stp r

Vi du 5. Cho hlnh chop deu S.ABCD co day canh bang a. Goi M va N Ian IUq1 la trung diem cua SB va SD. Biet AM .L C N. Tfnh ban kfnh mat cau ngoai tiep hlnh chop SABCD.

42

(3)

D

LcYi gidi (h.29)

--+--+

Do AM ..L CN nen AM.CN = 0

--+ ____,

~ AS + AB. CS + CD = 0

2 2

~ ~ ----+ ----. --- ----+

~ AS.CS + AB.CS + AS.CD + AB.CD = O. (1)

D~t x = SA = SB = SC = SD, ta co :

2 - - - 2

(1) ~ X .cosASC - ax.cosSCD - ax.cosSAB - a = 0

~ x2.cosASC - 2ax.cosa - a2 = 0

(vm a = SAB = seD).

XetMSBco:

SB2 = AS2 + AB2 - 2AS.AB.cosSAB ~ x2 = x2 + a2 - 2ax.cosSAB

~ a2 = 2ax.cosa.

XetMSCco :

AC2 = AS2 + SC2 - 2AS.SC.cosASC ~ 2a2 = 2x2 - 2x2.cosASC

~ x2.cosASC = x2 _ a2.

Til (2), (3), (4) suy fax = a.J3.

(2)

s

B

Hinh 29

GQi 0 la giao diem cua AC va BD, I Ia tam mat cau ngoai tiep hlnh chop S.ABCD thl I la giao diem cua SO voi mar phang trung tnrc cua SD, nghia la I E SO va IN ..LSD.

Ta co MIN d6ng dang voi MDO ~ SI = SN

. SD SO

1

SN.SD -SD.SD

~Sl = =-=2 __

SO SO

2

~SI= 3a

2~SD2 -OD2

43

c. Bili tap

1. Cho hinh ch6p S.ABCD c6 day la hinh nira luc giac deu, AB = 2a, BC = CD = DA = a, SA vuong g6c voi day, SA = h.

Mat phang qua A vuong g6c vci SB, cat SB, SC, SD Hill hrot tai B', C, D'.

a) Chung minh rang nr giac A, B', C', D' no! tiep mot dtrong tron.

b) Chung minh rang cac diem A, B, C, D, B', C, D' thuoc cung mot mat cau.

c) Tfnh the tfch kh6i ch6p S.AB'CD'.

, , ,

d) Tfnh dien tfch tu giac AB CD.

2. Cho nr dien ABCD c6 AB = CD = c, AD = BC = a, AC = BD = h. Tinh ban kinh mat cau ngoai tiep tu dien.

3. Cho tu dien OABC vuong tai 0, OA = a, OB = b, OC = c. Tinh ban kinh mat cau ngoai tiep nr dien,

4. Cho tu dien OABC vuong tai O. G9i R, r, h Ian hrot la ban kinh mat cau ngoai tiep, n(>i tiep, chieu cao ke tir 0 cua tu dien. Chirng minh rang :

a) !!_ s 1 + J3 ;

r

b) R ~ 3 + 3J3.

r 2

5. Cho hlnh ch6p S.ABCD c6 day la hinh chtr nhat, AB = a, SA vuong g6c voi day, SC tao voi day g6c 45° va tao voi mat phang (SAB) g6c 30°. Tinh ban kinh mat cau ngoai tiep hinh ch6p.

6. Cho tam giac deu ABC. DUCmg thang ~ vuong g6c voi mat phang (ABC) tai A.

Diem M thay d6i tren ~. Ke BE _lAC, BF _lMC (E E AC, F E MC). DUCmg thang EF cat dirong thang ~ tai N. Chung minh rang :

a) AM.AN khong d6i ;

b) Mat cau ngoai tiep tu dien M NBC c6 tam thuoc mot dirong thang c6 dinh.

7. cho hinh ch6p tam giac deu S.ABC c6 canh day bang a, canh ben bang b (h>a). Tinh ban kinh mat cau tiep xuc voi mp(ABC) tai A va tiep xuc voi SB.

8. Cho tu dien ABCD. Qua ba dinh tuy y cua nr dien, ta dung mot mat cau cat ba canh xuat phat tir dinh con lai tai M, N, P. Chung minh rang hinh dang tam giac M N P khong phu thuoc vao mat cau cling nhtr ba dinh da chon.

44

9. Cho mot hinh cau va mot diem trong n6. C6 ba mat phang vuong g6c v6i nhau, di qua diem nay mot each tuy y va cat mat cau thea ba hinh tron, Chung minh rang tong dien tfch ba hinh tron nay la mot hang s6.

1. (h.30)

a) Hien nhien B' la hinh chieu vuong g6c S

cua A tren SB.

Do ABCD la mra luc giac deu v6i AB = 2a, BC = CD = DA = a nen nell goi 0 la trung diem cllaAB thi: OA = OB = OC = OD = a. Suy ra

MCB vuong tai C va MDB vuong tai D Vi BC j_ AC, BC j_ SA nen BC L AC. M~t khac, AC j_ SB. Do d6 AC j_ SC va AC j_ B'C.

Ttrong nr, ta c6 AD' .L SD va AD' .L D'B'.

Suy ra A, B', C, D' cung thuoc dirong tron dirong kfnh AB' hay nr giac A', B', C, D' noi tiep,

D. LOi giai

c

Hinh 30

b) Ta chimg minh A, B, C, D, B', C, D' thuoc mat cau tam 0, ban kfnh R = OA = a. That vay, thea cau a) ta c6 :

OA = OB = OC = OD =a. (1)

!lAB'B vuong tai B' nen B'O = lAB = a. (2)

AC .L (SCB) => AC j_ CB => CO = !AB.= a. (3)

2

AD' .L (SDB) => AD' ..1 D'B => D'O = !AB = a. (4)

2

Til' (1), (2), (3), (4) suy ra dieu phai chirng minh.

c) GQi Vi, V2, V Ian lUQ11a the tfch cac hinh ch6p S.ABC, S.ACD, S.ABCD.

Tac6 Vi = 2V2 => V = 3V2 = ~Vi.

2

45

SD' SD'.SD SA2 h2

SD = SD2 = SD2 = h2 + a2 .

G9i VI', V2, V' Hin hrot la the tich cac hlnh ch6p S.AB'C', S.AC'D', S.AB'C'D'. Tac6 :

SB' SB' .SB SA 2 h2

SB = SB2 = SB2 = h2 + 4a2 '

SC' SC'.SC SA2 h2

_,= =-= ,

SC SC2 SC2 h2 + 3a2

Dod6

v,' 2V,' 2 SA SB' SC' 2h4

_1 =_1 = = ,

V 3VI 3· SA· SB· SC 3(h2 + 4a2)(h2 + 3a2)

v' v' 1 SA SC'SD' h4

_l_ = _2 = = _-::--_~--:--~

V 3V2 3· SA· SC· SD 3(h2 + 3a2)(h2 + a2)·

V' v,' + v' h4[h2 + 4a2 + 2(h2 + a2)]

_ 1 2 _ _--::-'='---:----::-_---:_-::------=-:_

V - V - 3(h2 + 4a2)(h2 + 3a2)(h2 + a2)

h4(h2 + 2a2)

=--:--::--'~--:-'--::----::--

(h2 + 4a2 )(h2 + 3a2 )(h2 + a2)·

, 1 1 a2J3 a2hJ3

Mat khac V = 3"SA.SABCD = 3"h.3·-4- = 4 .

d) Ta c6 SB.SB' = SA2 = h2,

h2 h2

suy ra SB' = - = .

SB ~h2 + 4a2

46

Mat khac VS.AB·C'D· = kSB1,SAB'C'D' Dod6

A

2. (h.31)

Goi I, J Ian IUQ1 la trung diem ella AB, CD. Vi MDC = M3CD nen AJ = B.I, suy fa .II .L AB.

Tuong nr, ta e6 JI .L CD.

Vay J.T la direng trung tnrc ella AB, CD.

Goi 0 la trung diem ella J.T, khi d6 0 la tam mat cau ngoai tiep ttl dien ABCD va R = OA.

2 2

Tae6 R2 = 0/2 + IA2 = AB + J.T 4 4'

2 2 2

J.T2 = A.l2 _ A/2 = 2AD + 2AC - CD

4

AB2

---

4

B

D

C

Hlnh 31

2 2 h2 2 a2 + h2 + ,.2

S R2 c a + -c '--

uy fa = 4 + 8 = 8

va R = ~ li + b2 + ('2

.y 212

3. (h.32)

Goi KIa trung diem ella AB, khi d6 OK = KA = KB. Gia sir ~ la dirong thang vuong g6e vci (DAB) tai K va I la tam mat cau ngoai tiep ttl dien OABe. Ta e6

IA = IB = 10 = IC, suy fa I E ~ va I thuoc mat phang trung tnrc ella do~OC.

GQi L la trung diem ella OC thl mat phang trung true ella OC la mat phang vuong g6e voi DC tai L.

47

C

De thay OKIL la hinh chu nh~t. Do do, ban kfnh mat cau ngoai tiep nr dien OABC la R = 01 = ~OK2 + KI2 = ~OK2 + OL2.

c

Ta co : OK' ~ KA' ~ ( A:)'

OA2 + OB2 a2 + h2

= =---

4 4

OL' ~ (02e), ~ ':

7 ~a2 + h2 + ('2

Vay R = +- = -----

. 4 2

4. (h.33)

a) Ta co V = ~r.StP' a d6 V la the tfch, Stp la dien tfch toan phan ella tll' dien

Hinh 32

OABC

1 (ah + he + ca. ~a2h2 + h2() + ('2a2 J

=> V = -r. + .

3 2 2 ..

M~t khac :

V = !h.S = !h . .J a2h2 + h2('2 + c2a2

3 ABC 3 2

= !h~(lh2 + h2(_'2 + ('2a2

6

=> r(ab + be + ca + ~a2h2 + h2('2 + e2a2) = h.)a2b2 + b2e2 + e2a2

o

B

Hinh 33

ab + be + ('a (ab + be + ea)2 3

Dau "=" xay fa khi va chi khi a = b = e ~ OA = OB = OC.

48

abc

b) Ta c6 : V = - nen 6

abc r ( I 2 2 2 2 2 2)

(5 = 6" ab + be + ca + "a b + b c + c a

abc

~r= .

ab + be + ca + ~a2b2 + b2e2 + (}a2

s

L· 6 R ~ a2 + b2 + e2 (K' ..1. b' . 3 § 1 h II)

C;ll c: = 2 et QUi1 ai t~p, , c . uang

R ~ a2 + b2 + e2 (ab + be + ca + ~ a2 b2 + b2 e2 + e2 a2 )

Suy ra - = ------'--~-------------:..

r 2abe

~3~a2b2c2 {3V'a2b2c2 + ~3~a4b4c4 J

>----~-------~

- Zabc

../3.~(3~a2b2e2 + ../3~a2b2(2) 2abc

> 3 + 3../3 - 2

D4u "=" xay ra khi va chi khi a = b = c.

s. (h.34)

Theo bai tap 20 chuang I, ta c6 ABCD la hlnh vuong canh a va SA = aJi.

GQi 0 la giao diem cua AC va BD, I la trung diem cua SC, khi d6

10 II SA va 10 = .!.SA = aJi.

2 2

Vi 10 II SA nen 10 j_ (ABCD), do d6

IA = IB = IC = ID.

Hinh34

49

Hinh35

Lai c6 IC = IS. V~y I Hi tam mat c~u ngoai tiep hlnh ch6p S.ABCD. Ban kfnh m~t cau do la

R=IS=IC= SC = ~AS2 + AC2

2 2

= a.

6. (h.35)

a) De thay tlNAE d6ng dang v~ tlCAM

NA AE

suyra CA = AM

~ AM.AN = AE.AC = a.a = a2 = const.

2 2

b) Gia sir (S) la mat cau ngoai tiep tu dien BCMN va (~) la giao tuyen cua (S) vm m~t

phang (BMN). Khi d6 (~ la duong tron ngoai ti€pMMN.

GQi B' la giao diem cua AB voi (~), B' ~ B. Khi d6 :

a2 AB.AB' = AM.AN = - 2

~ B' Hi diem c6 dinh

~ (S) di qua ba diem c6 dinh Hi B, B' va C'

~ Tam I cua m~t c~u (S) chay tren dirong thing d c6 dinh, d Ia true cua MB'C' c6 dinh,

7. (h.36)

GQi D la tam mat c~u tiep xuc vm mp(ABC) tai A va tiep xuc voi SB tai E.

Khi d6 : DE .L SB, DE d (d la duong thing vuong g6c vm mp(ABC) tai A) vaDA=DE.

GQi G la trong tam cua tam giac d~u ABC thl SG .L (ABC), do d6 d II SG. Xet hai tam giac ADB va EDB, ta c6 :

DE = DA, DB chung, fiAB = fiiB = 90°

50

46· 6TNC&MSCDHH12

=:>MDB=MDB =:>BE=AB=a =:>SE=b-a.

d

. . . ~h' _ a' .

--- ---.. --- --- 3

Ta e6 DAS = ASG nen eosDAS = eosASG = .

h

Ta e6 DS2 = AD2 + AS2 - 2AD.AS.eosDAS = DE2 + ES2.

D~t x = DA = DE, ta duqe :

g

2

<=> a - 2ab = -2x

2ab - a2

<=>x= . .

2~b' - ~

8. (h.37)

Gilt sir m~t eau (S) qua ba dinh A, B, e cat ba canh cua t11' dien xu~t phat tit D Mn hrot tai cac diem M, N, P, m~t eau (S') di qua ba dinh A, C, D va ceit ba

dinh xuat phat tit B cua t11' dien Ian Iuc;1t tai M', N', P'. Ta phai chung minhhai tam giac MNP va M'N'P' d6ng dang,

Do tU giac M NBA nQi tiep dirong tron (dirong tron giao tuyen cua m~t cau v6i mp(ABD» nen MJMN en MJBA, suy ra

MN DN

--=-.

BA DA

Tuong t1:1', MJNP en MJCB nen

NP DN

-=-.

Be DC

s

c

B

Hinh 36

D

e

Hinh 37

51

MN

NP

MP

S MN DC.BA

uy ra _.__ = t

NP DA.B

M'N' DCBA

Tuong tu ta ciing co -- = .

. N'P' DA.BC

MN M'N'

Suyra - = --. (1)

NP N'P'

H' , , MN M'N' (2)

oan toan nrong nr, ta co - = --.

. MP M'P'

Tit (1) va (2) suy ra

--=--=--.

M'N' N'P' M'P'

Vay tam giac MNP dong dang vOi Mf'N'P' (c.c.c).

9. Gift sir I la mot diem cho tnroc trong mat c~u (S) ; (aI)' (a2)' (a3) la ba mar phang tuy y qua I dt (S) theo ba hlnh tron (HI)' (H2), (H3) co tam nrong tmg la q, O2, 03 va co ban kfnh nrong img Iii RI, R2, R3•

~ thay : Rf = R2 - OOf (R, 0 Iii ban kinh va tarn cua mat c~u (S» Ri = R2 -ooi

Rl = R2 -OOr

GQi S Ia t6ng dien tich cua ba hlnh tron (HI)' (H2), (H3). Khi do:

= 1t[3R2 - (ool + ooi + ool)]

= const.

52

§2. M~ T TRl), M~ T NON

A. Tom tilt u thuyet

.

1. Trong khong gian eho hlnh Q1( va dUOng thing L1. V m mOi diem M thuoc QK,

xet mat phang (a) di qua M, vuong goc voi dircng thing L1 va cat L1 tai O.

Trong mar phang (a), xet dirong tron (~M) e6 tam 0, ban kfnh OM.

Hlnh gom cac dUCmg tron (~M) xac dinh nhir tren vm M thuoc Q1(du<;1e goi la hlnh tron xoay sinh b6i Q1fkhi quay quanh dirong thing L1. Duong thing L1 diroc goi Ii! true cua hinh tron xoay do. Khi Q1(Ia mot dUOng thi hlnh tron xoay nrong Ung con goi Ii! m~t tron xoay.

2. M~t tron xoay sinh boi dUOng thing I khi quay quanh mot duimg thing L1 song song voi I goi Ii! m~t tru tron xoay (hay vAn tAt goi lit mat tru), Khi do, dUOng thang L1 du<;1C goi la true cua mat tru, I duoc la dirong sinh cua m~ tru.

3. Hai mat phang (P) vi! (P') phan biet, vuong goc voi true cua m~t tru cat m~t tn;t theo hai giao tuyen Ia cac dirong tron bang nhau (~), (~'). Ph~ mat tru nam giua hai m~t phang (P) va (P') cung vm hai hinh tron (~) va (~') diroc goi Ii! hlnh tru, Cac dirong tron (~) va (~') duoc goi la cac day cua hinh tru, ban kfnh R cua cluing goi Ii! ban kfnh cua hlnh tru. Khoang each giira hai day goi lachieu eao cua hlnh tru,

4. Hmh tru cung vm phan ben trong caa no duoc goi la kh6i tru,

5. Dien tfch xung quanh cua hinh tru bang ehu vi day nhan voi chieu eao.

6. Th~ tfch cua kh6i tru bang dien tfch day nhan chieu eao.

7. Cho hai dUOng thing L1 va I cAt nhau tai mot ditm 0 va tao voi nhau mot g6c cp vm 0° < cp < 90°. M~t tron xoay sinh b6i I khi quay quanh L1 goi Ii! mat n6n tron xoay. Cac dirong thing L1, I Ian hrot goi la true, dirong sinh. cua m~t non. Di~m 0 goi Ii! dinh cua mat n6n va 2 cp goi Ia goc b dinh cua mat non.

8. M~ phang (P) khong di qua dinh, vuong g6c voi true cua mat non cAt mat n6n theo giao tuyen Ii! dUOng tron (~). Phan mat n6n gioi han bm hai mat phang (P) va (P'), b d6 (P') Ii! m~t phang di qua dinh vA vuong g6c voi true cua mat n6n, cung vm hlnh tron (~) duoc goi la hlnh non. Khi d6 hinh non (~) goi Ii!

53

b) GQi B' la hlnh chieu vuong g6e ella B tren mat phang chua duong tron (0).

Khi d6 B' E (0) va O'B II OB', tit d6, theo giii thiet

-

AOB' = a, OA = OB' = R.

GQi H la trung di~m AB' => OH j_ AB'

=> AB' = 2AH = 2R.sinAoH = 2Rsin a . 2

Hinh38

day ella hlnh n6n. Doan thartg n6i dinh va mot di~m ella duemg tron day goi la dirong sinh ella hlnh n6n. Khoang each tu dinh den mat day diroc goi la chieu eao ella hlnh n6n.

9. Dien tfch xung quanh ella hlnh n6n bang mot nira tfch s6 ella dQ dai dirong

tron day va dQ dai duemg sinh. .

10. Th~ tfch kh6i non bang mot phan ba tfch s6 dien tfch hlnh tron day va chien eao.

B. Cac vi du

Vi du I. Cho mot hmh tru e6 hai day la hai duemg tron tam 0 va 0', ban kinh R, chieu eao hlnh tru la R.fi . Tren hai duemg tron (0) va (0'), l~y hai di~m di dQng A, B sao eho g6e gitra hai dirong thartg OA, O'B bang a khong dOi.

a) Tinh th~ tieh va dien tieh xung quanh ella hlnh tru.

b) Tinh AB theo R va a.

c) Gia sir IK la doan vuong g6c chung ella AB va 00' (I E AB). Chung minh rang khi A, B di dong, I luon thuoc mot ducng tron e6 dinh,

LCIi gidi

a) Ta e6: V = 1tR2 h = 1tRL. .R.fi = ~.fi.

Sxq = 21tR.h = 2.fi1tR2.

Vi MlJ' B vuong t;p B' nen

AB = ~AB'2+ BB,2 = 4R2sin2a + 2R2 = R 4sin2a + 2.

2 2

c) GQi I, K theo thtr tt! la trung di~m ella AB va 00'. Khi d6 HI II BB' va

HI = _!_ BB' nen HOKI la hlnh blnh hanh,

2

54

M~t klillc 00' j_ OH nen HOKI Ia hinh chtt nhat, suy ra IK j_ 00' va IK /I OH, do d6 IK j_ AB.

Vay IK la duong vuong g6c chung cua 00' va AB.

Theo tren IK .L OO't~i K nen I luon nam tren mat phing (P) vuong g6c vm 00' tai trung ditm K cua 00'.

Mat khac : IK = OH = R.cos a nen I nam tren duong tron c6 dinh c6 tam K,

. 2 .

ban kfnh R.cos ~ trong mat phang (P).

Vi du 2. Cho mot hinh t11;1 tron xoay va hinh vuong ABCD canh a c6 hai dinh lien tiep A, B nam tren duong tron day thu nh&:t cua hinh tru, hai dinh con lai nam tren dirong tron day thtr hai cua hinh tru, M~t phang (ABCD) tao vci day hinh tru

g6c 45°. Tfnh dien tfch xung quanh va tht tfch cua hinh tru,

Lili gidi

GQi M, N theo thu tt! la trung ditm cuaAB va CD. Khi d6 OM .L AB va O'N .L CD. Gilt si':r I la giao ditm cua MNvaOO'.

D~tR = OA ve h = 00'. Khi d6:

MOM vuong can tai 0 nen :

~

OM=OI= -1M

2

h ~a ~

~-=--~h=-a.

2 2 2 2

~ V = 1tR2 h = 1t. 3a2 • a~ = 3~1ta3

8 2 16'

S = 21tRh = 21t. a.fj . a~ = .fjna2

xq 2~ 2 2

Hinh39

55

s

Vi du 3. Cho hinh n6n tron xoay dinh S, day III mot hlnh tron tam 0 ban kfnh R, chieu eao cua hlnh n6n bang 2R. GQi I III mot diem nam tren mat phang day sao eho 10 = 2R. Gia si'r A III diem tren duong tron (0) sao eho OA .L 01.

a) Tfnh the tfch xung quanh cua hlnh non,

b) M III mot diem di dong tren SA, 1M cat mat n6n tai diem thu hai N. ChUng minh rang N di dong tren mot dirong thang e6 dinh,

.

c) Chung minh rang hlnh chieu K cua a tren 1M di d()ng tren mot dirong tron

e6 dinh di qua true tam H cua MAl.

Ldi gidi

3 a) V = .!..7tR2.h = .!..7tR2.2R = 2nR

3 . 3 3 '

Sxq = 1tR1, a d6 :

N EG¥,N E (a) (doN ElM) =>N E (a) n GYV Vay N di dong tren doan SB III giao tuyen thtr hai cua mat pha.tg (a) vll CYV (B III giao diem thtr hai cua IA va dirong tron day).

c) De thay tnrc tam H cua MAl chfnh III hinh chieu vuong g6e cua 0 tren (SA!). Do OH j_ (SAl) nen OH .L 1M.

I =SA = ~OA2 + S02 = ~R2 + 4R2 = RJ5 => Sxq = 7t.R.RJ5 = 7tR2 J5.

b) GQi CYV III m~t xung quanh cua hlnh n6n da eho va (a) III mat phang di qua cac diem S, A, I ta e6:

I

Hinh40

M~t khac OK .L 1M. V~y 1M j_ (OHK)

=> HK .L 1M => iiKi = 90°.

Nhir vay, K di dong tren dirong tron (~) duong kfnh IH trong mat phang (a). Hien nhien (~) di qua H va (~) III dirong tron e6 dinh,

56

Vi d1;l4. Cho hlnh non dinh S, day Hl dircng tron (~) tam 0 ban kfnh R, chieu cao cua hlnh non Ht h = 3:. GiA sir ABeD la tu giac ngoai tiep dirong tron (~).

a) Tfnh ban kfnh m~t cau noi tiep hlnh chop S.ABeD.

b) Tfnh dien tfch toan phan cua hlnh chop S.ABeD bier the tfch kh6i chop bang 4 Ian the tfch kh6i non.

LCJi gidi

a) M~t cau noi tiep hlnh chop S.ABeD co tam I thuoc SQ. Ke OK ..L AB, IH ..L SK. Khi do ta th~y :

K E (~) va do SO..L (ABeD) nen ta co: AB ..L (SOK)

=> IH ..L AB

=> IH ..L (SAB) => IH = 10 = r

(r lit ban kfnh mat cau noi tiep htnh chop SABeD).

Tam giac SHI d6ng dang vcri LiSOK nen SI = HI

. SK OK

s

=> HI.SK = SI.oK

=> r.~ S02 + OK2 = (SO - OI).OK

~ r.{~~ + R2 = (3: - r)R

~ {~2~:2 + R J = 3:2

R

=> r =-.

3

b) GQi V va VI theo thu tl! IA the tfch cua kh6i chop va kh6i nOn. Khi do :

V = ~r,SIP (SIp la dien tfch toan phan cua hlnh chop S.ABCD) ;

Hinh 41

v. -.!. R'2h_1tR3

1 - 1t • - •

3 4

57

3 3

S == 3rcR == 3rrR == 9rrR2

~ r R .

3

Theo ghi thiet V = 4V1 nen '!"r.Stp == rcR3, suy ra 3

c. Hili ~p

1. Cho hlnh n6n tron xoay c6 ban kfnh day R va chien cao h. Trong t4t ca cac mat phang di qua dinh cua hlnh n6n, hay xac dinh mat phhtg cat hlnh n6n theo thiet dien c6 dien tfch Ian nhat va tfnh dien tfch Ian nhat d6.

2. -Trong s6 cac khoi tI'1;1 c6 dien tfch toan phan bang S, kh6i tI'1;1 nao c6 the tfch Ian nhat ?

3. Cho hlnh tru tron xoay c6 hai day la hai hlnh tron (0 ; R) va (0' ; R). Biet rang ton tai day cung AB cua dirong tron (0) sao cho tam giac O'AB deu va (O'AB)

hop vm mat phang chua duemg tron (0) mot g6c 60°. Tfnh dien tfch xung quanh va the tfch hlnh tI'1;1.

4. Chung minh rang:

a) Dien tfch xung quanh cua mot hlnh tI'1;1 bang dien tfch cua m~t cau noi tiep hlnh tru d6 ;

b) Dien tfch toan phdn ciia mot hlnh n6n c6 thiet dien qua tI'1;1c la mot tam giac deu bang dien tfch mat c4u c6 duemg kfnh bang chien cao cua hlnh n6n.

5. Cho hlnh n6n c6 duong cao h va ban kfnh day R. Tfnh the tfch V cua hlnh tI'1;1 noi tiep trong hlnh n6n, biet rang hlnh tru nay c6 thiet dien qua tI'1;1c la mot hlnh vuOng.

D. LOi gild

1. (h.42). Gia sir AB la mot duemg kfnh cua dirong tron day cua hlnh n6n, 0 la tam day. M~t phang qua dinh cua hlnh n6n cAt hlnh non theo thiet dien la tam giac can SAM c6 :

SA == SM = ~ h2 + R2 (khOng d6i).

1 .-

Ta c6: SMSM = -SASM.smASM 2

58

= ~ (h2 + R2 ).sina.

Do d6, SASAM Ian nhat khi va chi khi sina Ian nhat. V~y : Neu ASH < 90° tuc h > R thl sina Ian nhat . A khi sina = sinASB, We d6

max SASAM = hR. Hinh 42

Neu ASH ~ 90° tuc h s R thl sina Ian nhat bang 1, 11k d6 ta c6

B

s

1 (2 2)

max SASAM = 2 h + R .

2. Kf hieu R HI. ban kfnh day, h la d¢ dai dirong cao cua kh6i tru. Ta e6 S = 2TtK + 2rtRh. Ta dn tim R va h d~ V = rtR2h e6 gia tri Ian nhat.

, S 2 V 2 V V g2

Theo tren ta co : - = R + - = R + -- + -- ~ 33 -

2Tt TtR 2TtR 2TtR 4Tt2

Dau "=" xay ra khi va chi khi R2 = ~ = rtR2 h = Rh hay h = 2R. Khi d6,

2TtR 2TtR 2

S = 6TtR2 nen R = /so

V"6n

yay kh6i tru e6 th~ tfch Ian nhat Ia kh6i tru e6 R = /s va h = 2 /so

.. . V"6n V"6n

3. (h.43). Ta e6 00'.1. (OAB). GQi H la trung di~m cua AB thl OH .1. AB, O'H .1. AB, 'suy ra OliO' = 60°.

Gill sir OH = x. Khi d6 0 < x < R va

00' = xtan600 = x.J3.

59

Xet tam giac OAH, ta e6 AH2 = R2 - x2, vi !l.O'AB deu nen :

O'A = AB = 2AH = 2~R2 - x2. (1)

M~t khac MOO' vuong tai 0 nen :

AO,2 = 00,2 + R2 = 3x2 + R2. (2)

,. \ \

II \ \ II \' \ II \ \

__ -104-.1. __ \B

~- I I \ -~

, I V,,, ,

I ;-'"'H

,

TIr (1) va (2) suy ra 4( R2 - x2) = 3x2 + R2

2 3R2

~x =-

7

~ h = 00' = xJ3 = 3R..fi.

7

Vay neu kf hieu S lil dien tfch xung quanh va V III the tfch cua hlnh tru thi

A

Hinh 43

ta c6:

S = 2rcRh = 6rcR2..fi

7 '

V= rcR2h = 3rcR3..fi. 7

4. a) (h.44). GQi R Ia ban kfnh m~t c~u ; Sl lit dien tfch mat cau ; S2 la dien tfch xung quanh cua hmh tru, Ta e6 :

~ = 41tR2,

~ = 21tR.h = 2rcR.2R = 41tR2 ~ V~y ~ = S2 ..

Hinh44

b) (h.45), Goi R, r theo thrr ur 1a ban kinh day cua hinh n6n va ban kfnh mat cau ; h va ll~ hrot la chien eao va dirong sinh cua hlnh n6n. Ta e6 :

I = 2R (do thiet dien qua true Ia tam giac deu),

J3 RJ3

h = 2R- = 2r ~ r = --.

2 2

60

GQi Sl ' S2 nrong irng la dien deh m~t e~u

. va dien tfch toan phan cua hlnh n6n, khi d6 :

St = 47tr2 = '37tR? ;

~ = 7tR1 + 7tR2 = 7t.R.2R + 7tR2 = 37tR2. V~y St =~.

S. (h.46). Gia sir hlnh n6n e6 dinh S, duong eao so = h va ban kfnh day R = OA. GQi r = OB la ban kfnh day cua hlnh t11;1 nOi tiep, ta e6:

BC = 00' = 2r (h.46). Xet tam giac SOA ta e6:

CO' SO' r h - 2r

-=-=>-=--

AO SO R h

=> r(h + 2R) = R.h

R.h

=>r=---

h + 2R

2 3 27tR3h3

=> V = 7tr .2r= 27tr = .

(h + 2R)3

s

Hinh45

s

A

Hinh46

61

You might also like