Caø i phaà n meà m trong Ubuntu

I. So saùnh vôùi Windows:

Trong Windows, phaàn meàm thöôøng ñöôïc ñoùng goùi vaø phaân phoái döôùi daïng moät file setup
ñôn leû (hoaëc moät thö muïc nhieàu file ñi cuøng vôùi moät file setup neáu phaàn meàm quaù lôùn). Vieäc caøi
ñaët ñöôïc thöïc hieän baèng caùch chaïy file setup. Khi file naøy chaïy, noù seõ bung caùc file chöông trình
ñöôïc ñoùng goùi trong noù hoaëc laáy töø thö muïc ñi keøm vaø cheùp chuùng vaøo moät thö muïc ñaõ ñònh
tröôùc trong oå cöùng.

Treân caùc heä ñieàu haønh Linux thì khaùc, phaàn meàm khoâng ñöôïc phaân phoái döôùi daïng file
setup coù theå chaïy ñöôïc maø phaân phoái döôùi daïng moät goùi maõ nguoàn caàn bieân dòch hoaëc neáu ñaõ
ñöôïc bieân dòch saün thì ñöôïc chia thaønh nhieàu goùi (package) con. Khoâng nhö Windows, khi maø
caùc chöông trình thöôøng ñoäc laäp vôùi nhau, thì caùc chöông trình treân Linux haàu nhö caùi naøo
cuõng phuï thuoäc vaøo moät phaàn hay toaøn boä chöông trình khaùc. Tröôùc khi phaàn meàm naøy ñöôïc
caøi thì phaûi coù moät vaøi phaàn meàm ñöôïc caøi tröôùc. Nhöõng phaàn meàm caàn caøi tröôùc ñoù ñöôïc goïi laø
dependencies cuûa phaàn meàm muoán caøi. Ñònh daïng file cuûa caùc package ñaõ ñöôïc bieân dòch laø
*.deb ñoái vôùi caùc baûn phaân phoái (distro) Linux thuoäc hoï Debian (nhö Debian, Ubuntu, Linux
Mint...), *.rpm ñoái vôùi caùc distro hoï Red Hat (nhö Red Hat Enterprise Linux, Fedora, Mandriva...)
hay moät soá ñònh daïng khaùc cuûa Arch Linux, Open SUSE...

Caùc distro Linux thöôøng cung caáp caùc goùi phaàn meàm cuûa mình taïi caùc kho chöùa treân maïng,
goïi laø repository, ñöôïc ñaët treân caùc server cuûa caùc nhaø taøi trôï khaép theá giôùi. Khi caàn caøi phaàn
meàm naøo ñoù, ngöôøi duøng chæ caàn chaïy chöông trình quaûn lyù goùi cuûa distro (chaúng haïn apt cuûa
caùc distro hoï Debian) vaø yeâu caàu laáy veà phaàn meàm muoán caøi. Chöông trình quaûn lyù goùi sau ñoù seõ
download phaàn meàm cuøng caùc dependencies cuûa noù töø repository vaø töï ñoäng caøi.

II. Caùch caøi phaàn meàm trong Ubuntu

1. Ubuntu Software Center
Ñaây laø chöông trình trôï giuùp caøi phaàn meàm coù theå noùi laø deã duøng nhaát vaø coù maët trong
Ubuntu töø phieân baûn 9.10 (Karmic Koala) trôû ñi. Môû chöông trình töø menu Application
 Caùc phaàn meàm trong USC ñöôïc saép thaønh caùc theå loaïi ñeå tieän tìm kieám, ngoaøi ra coøn coù
chöùc naêng Search ñeå tìm kieám nhanh.
 Khi choïn ñöôïc phaàn meàm, chæ caàn baám Install ñeå baét ñaàu caøi. Do taùc vuï caøi phaàn meàm coù
laøm thay ñoåi ñeán heä thoáng neân noù ñoøi hoûi ngöôøi duøng phaûi coù quyeàn quaûn trò. Seõ coù moät hoäp
thoaïi yeâu caàu nhaäp maät khaåu ñeå xaùc thöïc quyeàn cuûa ngöôøi duøng:
2. Synaptic Package Manager
Caøi baèng Synaptic hôi khoù hôn moät chuùt vì thay vì hieån thò teân phaàn meàm haún hoi nhö
UCS, Synaptic laïi hieån thò teân caùc goùi phaàn meàm (vì noù laø Package Manager), ñieàu naøy ñoøi hoûi
ngöôøi duøng phaûi bieát teân goùi öùng vôùi phaàn meàm muoán caøi. Tuy nhieân, tình theá chöa ñeán noãi
khoù khaên laém vì moãi goùi ñeàu coù keøm theo lôøi mieâu taû, baèng caùch söû duïng chöùc naêng tìm kieám,
caên cöù vaøo lôøi mieâu taû, ngöôøi duøng coù theå khoanh vuøng choïn löïa ñöôïc goùi phaàn meàm naøo thích
hôïp.

Synaptic coù theå ñöôïc tìm thaáy trong menu System > Administration:

Khi ñaõ tìm ñöôïc goùi phaàn meàm thích hôïp trong danh saùch, click chuoät phaûi leân noù, choïn
“Mark for Installation”. Vieäc gôõ boû goùi phaàn meàm cuõng töông töï, nhöng choïn leänh khaùc (Removal).
Sau khi ñaùnh daáu goùi ñöôïc choïn xong, baám Apply ñeå baét ñaàu taûi vaø caøi.
3. APT
Ñaây môùi chính laø keû ñöùng ñaèng sau Ubuntu Software Center vaø Synaptic, vôùi moät giao dieän
hôi khoù gaàn: doøng leänh. UCS vaø Synaptic cung caáp giao dieän tröïc quan ñeå löïa choïn goùi, coøn vieäc
giaûi quyeát vaán ñeà phuï thuoäc goùi, xung ñoät goùi, repository naøo ñeå download... laø do APT ñaûm
traùch. APT goàm nhieàu leänh, trong ñoù leänh ñeå taûi & caøi goùi laø apt-get. Ñeå caøi goùi
package_example, ta goõ leänh sau vaøo Terminal: sudo apt-get install package_example, ñeå
thaùo gôõ laø sudo apt-get remove package_example hay sudo apt-get purge
package_example. Trong ñoù, sudo laø ñeå chaïy leänh vôùi quyeàn quaûn trò (sau ñoù seõ phaûi nhaäp
password ñeå xaùc thöïc).
 Nhö treân ñaõ noùi, chöông trình quaûn lyù goùi seõ download caùc goùi phaàn meàm töø repository veà
vaø caøi. Vaäy ta coù theå choïn löïa moät repository naøo khaùc gaàn hôn veà khu vöïc ñòa lyù hay theâm bôùt
repository ñeå coù ñöôïc nhieàu kho phaàn meàm hôn khoâng? Caâu traû lôøi vaø coù, vaø döôùi ñaây seõ trình
baøy caùch chuyeån sang söû duïng repository trong nöôùc (Vieät Nam) ñeå taêng toác ñoä download, traùnh
qua ngoõ Internet nöôùc ngoaøi chaät heïp, ngoaøi ra coøn theâm moät repository chöùa moät soá phaàn meàm
ñaëc thuø Vieät Nam nhö boä goõ chöõ Vieät, font chöõ Vieät v.v...

III. Chuyeån sang duøng repository trong nöôùc

Hieän nay (naêm 2010), Ubuntu ñang laø loaïi HÑH Linux ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát vaø coù heä
thoáng mirror repository coù maët roäng khaép theá giôùi. Thaäm chí, Vieät Nam laø nôi maø Windows cöïc
kyø thaân thuoäc, coù maët treân hôn 99% maùy tính (nhôø Windows ôû ñaây ñöôïc xaøi laäu thoaûi maùi, chæ
caàn nöûa kyù gaïo laø mua ñöôïc moät ñóa Windows) maø cuõng coù tôùi 3 mirror repository: moät cuûa haõng
vieãn thoâng FPT, moät cuûa Phoøng Thí nghieäm Môû thuoäc Sôû KHCN TpHCM vaø moät cuûa nhoùm
HanoiLUG (nhoùm ngöôøi duøng Linux taïi Haø Noäi). Trong ñoù, chæ coù mirror FPT laø ñöôïc ñaêng kyù
chính thöùc vôùi Canonical, coâng ty ñôõ ñaàu cho Ubuntu, tuy nhieân ñaây laïi laø mirror keùm oån ñònh
nhaát, hay bò ñöùt keát noái. Mirror cuûa PTNM coù toác ñoä nhanh nhaát nhöng ngöôøi quaûn lyù ñoâi khi
queân gia haïn teân mieàn neân neáu duøng ñòa chæ daïng teân mieàn seõ coù luùc khoâng vaøo ñöôïc, coøn duøng
ñòa chæ daïng IP thì oån ñònh hôn. Cuoái cuøng, mirror cuûa HanoiLUG (ñöôïc ñaët teân laø Virror) laø
mirror laøm vieäc ñaøng hoaøng nhaát: hoã trôï laâu daøi nhaát, khoâng chæ hoã trôï cho Ubuntu phieân baûn
hieän taïi maø coøn hoã trôï cho phieân baûn Ubuntu cuõ hôn (nhöng phaûi coøn trong thôøi haïn hoã trôï
cuûa Canonical) vaø thaäm chí hoã trôï phieân baûn Ubuntu tieáp sau coøn trong giai ñoaïn phaùt trieån vaø
thöû nghieäm; oån ñònh nhaát; hoã trôï mirror cho caû caùc distro Linux khaùc (Debian, Fedora, CentOS).
Tuy nhieân, mình öa duøng mirror repository cuûa PTNM vì mình ôû trong Nam, duøng mirror naøy
taûi leï hôn vaø muoán nhöôøng Virror cho caùc baïn ngoaøi Baéc xaøi cho thoaûi maùi.

Ñeå thay ñoåi repository, môû chöông trình Software Sources töø menu System > Administration:

Ngoaøi ra, chöông trình naøy coøn coù theå môû töø Ubuntu Software Center (menu Edit) hay
Synaptic (menu Setting > Repositories).

Trong Software Sources, ôû tab Ubuntu Software laø nôi caáu hình cho repository chính.
Repository chính ñöôïc Canonical laäp vaø chia phaàn meàm ra caùc vöïc: main, universe, restricted,
multiverse döïa theo möùc ñoä hoã trôï bôûi Canonical, coäng ñoàng Ubuntu vaø ñoä töï do (free) cuûa phaàn
meàm. Ngoaøi söï phaân loaïi naøy, Canonical coøn phaân loaïi veà möùc ñoä caàn update (giaûm daàn – xem ôû
tab Update): security, updates, proposed, backports, trong ñoù hai loaïi sau thöôøng chöa ñuû oån ñònh
ñeå update ngay (). Repository chính ñöôïc nhaân sao ra vaø ñaët ôû nhieàu server khaép theá giôùi (mirror)
ver naøy phaàn lôùn ñöôïc taøi trôï bôûi caùc tröôøng ñaïi hoïc lôùn vaø caùc coâng ty höôûng lôïi töø phaàn meàm
nguoàn môû. Taïi danh saùch Download from ta coù theå thaáy caùc mirror ñöôïc ñaêng kyù chính thöùc vôùi
Canonical (baám vaøo danh saùch vaø choïn Other)
 Neáu muoán söû duïng mirror FPT, ta coù theå choïn nhanh töø ñaây. Sau khi choïn xong, baám
Choose Server. Trong tröôøng hôïp khoâng theå söû duïng ñöôïc mirror taïi Vieät Nam, mình ñeà nghò söû
duïng mirror cuûa Taiwan, Japan, Thailand, coù toác ñoä cuõng khaù khi truy caäp töø Vieät Nam.
 Ñeå söû duïng nhöõng mirror khoâng coù trong danh saùch chính thöùc cuûa Canonical cuõng nhö söû
duïng nhöõng repositoriy phuï, ta coù theå theâm chuùng vaøo Software Sources taïi tab Other Software.

Khi söû duïng mirror khoâng chính thöùc, löu yù phaûi taét mirror chính thöùc baèng caùch boû caùc daáu
choïn taïi tab Ubuntu Software.
 Sau ñoù, taïi Other Softwares, baám Add vaø cheùp töøng doøng sau vaøo (ñaây laø mirror cuûa Phoøng
Thí nghieäm Môû):
deb http://202.78.227.17/ubuntu lucid main multiverse restricted universe

deb http://202.78.227.17/ubuntu lucid-updates main multiverse restricted universe

deb http://202.78.227.17/ubuntu lucid-security main multiverse restricted

universe

deb http://202.78.227.17/ubuntu lucid-proposed main multiverse restricted

universe

deb http://202.78.227.17/ubuntu lucid-backports main multiverse restricted universe

Löu yù neáu khoâng muoán xaøi baûn update chöa ñuû oån ñònh, ñöøng cheùp 2 doøng cuoái cuøng
(proposed, backports).
 Coøn ñaây laø mirror cuûa HanoiLUG
deb http://virror.hanoilug.org/ubuntu/archive lucid main restricted universe
multiverse
deb http://virror.hanoilug.org/ubuntu/archive lucid-updates main restricted
universe multiverse
deb http://virror.hanoilug.org/ubuntu/archive lucid-backports main restricted
universe multiverse
deb http://virror.hanoilug.org/ubuntu/security lucid-security main restricted
universe multiverse
deb http://virror.hanoilug.org/ubuntu/medibuntu lucid free non-free
deb http://virror.hanoilug.org/ubuntu/canonical lucid partner
deb http://virror.hanoilug.org/ubuntu/hanoilug lucid contrib import
 Giaûi thích veà chöõ lucid: Chöõ lucid aùm chæ phieân baûn Ubuntu 10.04. Phieân baûn naøy coù teân maõ
ñaày ñuû laø Lucid Lynx (Linh mieâu saùng suoát). Caùc ñòa chæ repository treân ñeàu coù theå söû duïng laïi
vôùi Ubuntu phieân baûn khaùc, mieãn laø thay ñoåi chöõ lucid cho phuø hôïp, chaúng haïn phieân baûn 10.10
saép tôùi coù teân Maverick Meerkat thì thay chöõ lucid baèng maverick.

Moät ñieåm ñoäc ñaùo thuù vò ôû Ubuntu laø caùch ñaët teân phieân baûn. Ñònh kyø, Ubuntu phaùt haønh
6 thaùng moät laàn vaøo thaùng 4 vaø thaùng 10 trong naêm, vaø soá phieân baûn Ubuntu coù daïng [naêm].
[thaùng], chaúng haïn 9.10 laø baûn thaùng 10/2009, 10.04 laø baûn thaùng 4/2010. Beân caïnh phieân baûn soá,
Ubuntu coøn coù teân maõ goàm 2 töø truøng phuï aâm ñaàu chæ moät loaøi vaät cuøng moät phaåm chaát naøo ñoù
(khoâng haún laø phaåm chaát ñaëc tröng cuûa loaøi), chaúng haïn Karmic Koala, Lucid Lynx. Ngoaøi ra,
moãi 2 naêm seõ coù moät baûn Ubuntu thaùng 4 laø baûn LTS, töùc Long-Time Support, seõ ñöôïc
Canonical hoã trôï laâu naêm hôn caùc baûn khaùc, cuõng coù nghóa ñaây seõ laø baûn oån ñònh nhaát (chaúng
haïn baûn 10.04 LTS Lucid Lynx hieän taïi).

Sau khi theâm repository vaø ñoùng laïi Software Source, ta seõ ñöôïc yeâu caàu caäp nhaät laïi danh
saùch phaàn meàm ñang coù treân repository. Baám Reload ñeå chaáp nhaän.

IV. Theâm caùc repository phuï cho Ubuntu

Repository chính maø Canonical cung caáp maëc duø ñaõ coù nhieàu phaàn meàm nhöng vaãn khoâng
theå bao goàm heát löôïng phaàn meàm ñoâng ñaûo ñang toàn taïi, vì vaäy Canonical cung caáp dòch vuï
PPA (Personal Package Archive) cho caùc döï aùn phaàn meàm nguoàn môû ñeå taïo repository phuï chöùa
caùc package phaàn meàm daønh cho Ubuntu cuûa döï aùn. Sau ñaây, vì nhu caàu söû duïng tieáng Vieät treân
Ubuntu, ta seõ theâm PPA chöùa phaàn meàm boä goõ chöõ Vieät ibus-unikey.

Hieän taïi, phaàn meàm ibus-unikey ñang ñöôïc phaùt trieån bôûi nhoùm Ubuntu-vn, ta seõ tìm ñòa
chæ cuûa PPA cuûa nhoùm baèng caùch vaøo http://launchpad.net vaø goõ “ppa ubuntu-vn” vaøo oâ tìm
kieám.

Trong keát quaû tìm kieám, baám vaøo link ñaàu tieân (PPA for Ubuntu Vieät Nam...), ta seõ ñeán
trang cuûa PPA naøy. Taïi ñaây, haõy ñeå yù cuïm chöõ in ñaäm ppa:ubuntu-vn/ppa. Copy cuïm chöõ ñoù
vaøo Software Source
 Sau khi reload danh saùch phaàn meàm, quay laïi Ubuntu Software Center, tìm vaø caøi ibus-
unikey:

Kích hoaït Unikey trong IBus: Baám vaøo bieåu töôïng baøn phím ôû panel phía treân, baám tieáp
Preferences:
 Chuyeån sang tab Input Method, baám Select an input method, trong danh saùch hieän ra, choïn
Vietnamese > Unikey.

Khi Unikey ñaõ ñöôïc choïn, baám Add roài Close.

 Keå töø giôø trôû ñi, khi caàn goõ chöõ Vieät, chæ vieäc ñeå chuoät taïi nôi caàn goõ vaø nhaán Ctrl + Space
(löu yù khi troû chuoät khoâng ôû nôi coù theå goõ chöõ thì khoâng theå goïi IBus).
 Ngoaøi nhöõng caùch vöøa neâu ñeå caøi ñaët phaàn meàm cho Ubuntu, ngöôøi duøng coøn coù theå laøm
vieäc naøy thoâng qua chöông trình Ubuntu Tweak. Khoâng nhöõng theá, ôû ñaây coøn coù moät danh saùch
caùc PPA ñaùng chuù yù, chöùa nhöõng phaàn meàm hay nhöng chöa ñöôïc ñöa vaøo repository chính. Töø
ñaây ngöôøi duøng coù theå deã daøng theâm vaøo Ubuntu nhöõng repository phuï bao goàm caû caùc PPA laãn
repository cuûa nhöõng coâng ty phaàn meàm khaùc (nhö Dropbox, Opera).

Ubuntu Tweak laø moät phaàn meàm khaù thuù vò vì noù chuyeân duøng ñeå tuøy chænh Ubuntu. Tuy
nhieân Ubuntu Tweak vaãn chöa coù maët trong repositoriy chính neân phaûi laáy töø PPA. Naøo, baây giôø
baïn haõy vaøo http://launchpad.net vaø tìm kieám “ppa ubuntu-tweak” ñeå thöû caùch tìm PPA cho
moät phaàn meàm.

12 – 05 – 2010
Nguyeãn Hoàng Quaân
ng.hong.quan@gmail.com