Professional Documents
Culture Documents
KY
SU'
U'&C
QuyJii
^NNAM
m
Kg
ImprimeriedR Quiniioo
Quinhon
Annnm
Quyen
E.
KY
SU'
NNAM
uac
i
Ke
in Ian
tSt
th& sdu
m
\%
Imprlmerie de Quiuhon
Quinhon
Annam
T^^A.
Ihal,
hit Ibat,
da
la
tbS
mS
ngo
ma
ve, ay Ik
Nay
bi^t
i^a.
E. QUYEN.
Hay
thi
de CO)
nho-
Nhung bai
c6
dan hoa-thi (
),
ba \6p
Chung giai,
:
pbJii
hoc.
Sir-KY
TAT.
Kfe
*^
A K
A^A^v^ A_^^^^.^AAL!^^^ A
DOAN
Nhft
HiSng-bing
Chua
V58 tnr&c
^HONG
d'&u.
( Cai-tri
ma da
ra-d&i,
ro*
THl> NH1>T.
Luc ban
4r
ANNAW
Nir^fC
cho
t&i
nam
tie
dftn
Annam dSu
hSt 6-
phia
nhac
ir(5fc
l^i
Annam
liyi
xira
Annam dau
hSt, Ih
Nba
HiiDg-viro-ng, g8c
llnh
Scrn-tay
mirtri
ISm bo
baj-gicr.
(
iTnh
13i
Nuac vua
bao
Sy chia lain
Cfta-hin.
v4
nham ban
noi cho
chigm
c6
nguW
niro-c Van-lang.
ten la
Thye,
mu6n
nam
ay,
nhung
lo lih&i
C4u
hSl.
6-
dftu ?
Nh4
voa n4o
cai-Iri
dau hSt
MSy
Nnoc Van-lang chia mSy bp '
Vi Sy trj d^n nam n4o ?
vua Hung-vuo-ng ?
Nam 258 xay-ra chuyen gi ? Tai sac mk HiiDgvu-o-ng phhi thua ? --- Hung-vuffng ch^t thfe nfio ? --Ong Thuc CO 14m vua klioDg ?
d5
tai clau 7
vi n6i \
2
nam
Nh4 Thuc.
257 den
NAM
nam
D6*i
vua An-du-crng
Tir
14
1&
xong.
Vua
song
may nam
dcfi
vua ay,
(hi
cbSng
thiroDg
vm du&c
hau oa&c
ro.
Va lai troDg
Taa hai iSn
nuffc
(
Bai-minb, c6 pbai
nam
vi
Um chu-
Sy, hay-14
mpt
vua Nghiu
do-i nha
nam 1110 Iru-dc Chua
Ian djcl
),
mot Ian
dM
MW
Wo
_
Duite Bai-minb khong
mSy
I5n 7
sal quftn
nio
ai ?
Luc
uo
chiSm nufrc
Annam cfing-sii
NSm
Annam 7
?
Annam
nuiSrc
--
Trieu-d* Ikm
gi.
T4u
mi Thl-hoJing
Annam v8 quSn
nio
Gl5t
gi ?
Truyfin
nang
Mi-cbftu.
Au-lac.
iy 16
lirng vua,
lai iro-ng
giSt
no
di.
Vua b^n tu6t gu-ffm toan gilt Mt-chflu, tbi n6ng SEy
thua rang a B&i coo thS giu* tin nghia vfri thang
Trong-lbl mk l^m nhu- thg; r^y con nguy^n xin IroD^n dd Dgoe qui bSu, mk rua iB'i con. Vua lifen chat
:
dau con Sy, tbi mdu n6 chSy trSn trfin mat nuccc
CO con hSu-Dgpc hiit I3y m&u &y mk hoa-nfin dfi nutrang r3t b^u. C6n Yua tbi dira v6o mpt khiic sirng
t&y m^ rabi^n di.
Khi Trgng-tbi theo vira t6i no-i, th^y xAc MT-cbtlu
tbi 6m-lSy mk than-kboc ^ni-ir6'c, doan dem tang tai
Loa-tbiah. Tir Sy cbing nb5ng thvofng-ti?!c bu(3ti-b3
cb^Qg kbuSy, mo-i tro*-v^ TAng-lac gieo minb xu6ng
gi^Dg mk tti van. BSn sau, kbi nhung nguM xii &y c6
lUQ-m dirp-c Ak qui ngo^i blii bi^n, thi dem r&a no-i
gilng Sy, tuc-tbi dd tro'-nSn dob ngd"! hka d^p cbSng
;
tbua
g)
3
frir&c
Dgoc.
QUAn cirAp
bay-gidf
208- 137
lai bi
quSln
cirri^p,
Triea-da vita
chieui QU-iVc,
dinb ngur
ra-ddi.
|<yi
gSn
eO-a
Cu-u-cho-n,
B&c-k^ baj'-gi* phia na '^ <1"9
d6i nay.
trum het man bac dat Trung-kJBang khi Trieu-da phan nguy v6i nhft Tan,
cung chiem-iay dat vua ay, ma l^p nafrc m(>\, thi
bin Tftu nha Hin lai soan ngoi Thi^n-tir Caohoang-D^ 1ft vaa dau nha Han, suy rang minh
CO a tu-le \'&i ke da chiSm cu: phia nam, IftTrijuda. mM xong-xuoi moi vi?o, cho nen vaa sai quan
Luc-Gia di sir qua phocg Vttcfng-nam-Viet cho
ong ay, cung ban an vua nira.
Ban dau vua Tri?n-da quy^t v kiSu-cSng
v6i suf vua Ihuong-vj, vi nghi minh cfing chang
;
kern
lai
sii
Sy.
Luc-Gia thay
Trieu-dft
chu-hSu
nu-brc
Tau dan.
CAch
it
Chua
trirfrc
njim,
nSm
Ifi
M^a-tig^,
nu6c
hai
ra-diyi,
188
nSffl
\&i
trS'-nghich
IM cKung nao.
dip cung nen ke lai l^i vua Trfeu-da
noi \tti quan su- Luc-Gia nam 196, r^ng O"
trong ntrdrc Vi?t bay-lau toi chang biet n6i-chuy?n
v6i ai nay c6 ong t^i, tbi loi moi dirge chuyenvan Yoi nbau vui-ve. Ay lu-o-ng cu-u b^n T^u, lacliii mot roinb, l^m vaa dan ntra thu^n nvtei n oi,
ma hay con nho- ebo phong-hod van-minb minh
6 sua, kbi con nien-au.
ho^
tri
Nhan
N5m
D^ kheo
179,
1^
nSm Nh&m-lual,
Ngo,
Ita
minh
1^
lin
Vuanq
VSo-
nbit vuft
fioa
hoang-d^ cung
trong cS
Ihi xirng
iu6i
nirtVc
vua Van-de
10
vfi-i
nhau.
go'i II liSn
Ihong
tfr
vAi Iriea
Mia
nia-thoi.
tbu
1^
di
4 -
Bo-i
Cbua ra
vua Van-vu-o-ng
131-lionam Int&c
ddi. )
ra-d6i,
Ho, len
la
11 nam.
Quen
lru-6c Cliua
Cbau vua
ay, I4n
'
91
het. Ihl
cMag
\i
th6-vi,
vu-o-ng,
oha
trjnu-i'C
Tri^Dg-thl sol
(1(5.
nSiig Mi-
H8
la
cou
11
niriicdangmiro'lhal
Iri
nSm
123 truov
xong dinh
Nam
niriS'C
vi^t
Chua
\i
ra-
Sinh,
Cac
vuang
Su-ky ki san nSy thi to ra vua VanngtrM clion-cliSt that-lha, cuDgyfo thS
Id-i
14
li Sinb,
vi
hay.
Vua
thucrng-vi thay
trung 14m
Vua
Vdn-uu:(rng sap
kiiib va noi
cu
biiih,
rang
mat xuoag
Vi loi
ma
dat m:i
vi$l
cung
Tbieo-'.i da
ut,6i
I
On
nay diu
12
Ai
nam
nam
thg vi
Nam
nio
Bugc dSu gi
.'
.'
Trc?-
16-i
di ?
6.
Lam tdi Tflu
923 sau Chiia ra-d&i,
)
bj.
nam Canh-
18
do dan
nSm
023 sau
11
efra-H4n.
to-i
Annam
lam
Ihiet
toi
nird'c
cho
dfe'n
Ng6
nfim
Cbiia ra-dai.
vui d4nf
Chiem-Tbanli.
T4
Nam
tb4y
Su-
Cau
Gidp-thdn
n6i
M? vaa tdn
:*
DM
( Thoi-ph^p
)
tue-le.
C6 khiic truy^n ye th6i-ph6p tuc-le cung phonghoA dan xit C&u-Chcen, 16 xir an tir Thanh-ho^ cho
dgn QuSng-Nans, thi nfin ke lai day.
Vay do chirng Ghiia roM gi^ng sinh, dan xijr nSy
U nh&ng ngirM san bo-i, bu6n lao bSn n& mk kiSm
an chu-a bi^l diing b6 trSu mk c6y bvra. Ltia gao thi
phSi ra nvrac Giao-Chi mk ki^m mA-i c6, cho-n6n hang
phSi ddi kh^t kh6n-nan luon,
Nh6- 1:6 dnji Xham-Difin, Ik quan cat xu- ^y hky
r6n diic nhu-ng d5 cSn mi l^m rugng, cung tap ddn
khai ph^ dSt dai. Viec nong phu thS ^y nioi nam m5i
tSo pbdt neo tii i(y dan' si?
dang sung tilic no-n.
Lai d^n o- Lac-vifil tung chua bi^t viec hdn-nhcn theo
pL6p b6n Xau nen dog Nh&m-Difin day nam tu: faai
;
mM
mirci tuSi
t6-i
Lo-i
bSn mu(ri
nam
ciSr
m^l ogiy,
nOi tronj?
theo luM-l?,
kJ?
vfe
16
nliau. Ti^re-thl
stf
k ktiuban
ngirM.
ph6p 0^6-1
ph6p quan
c6
cai
xir.
loan,
xtrng
Ik
Tritng-Trdc kh&i
IS b&
Trirng-Nhi phu giup, thl trcng ba nSm dich
noi vdi binh \vT&ng Ma-vi6n, \k Iv&nq anh danh
nha HAn sai qua d^p loanCau hoi. Bk Tru^ng-Trac kh&f ngqy nam n^o ?
Ai
fillip
I^
~ Bich
v6ri a'
ISh& Ly-tifen ~
yk
dttcre
LY-B($n
m^y nam?
vi
16
nSo
hoi.
l-im
vua
Thua
ai ?
8
GiacMoi.
C4c qnan toan-quyen TAu chang nhufng phai
dep loan Annam, mk lai phSi danh vdi nhung
quan B8 quan Moi or xung-qnanb hay xong-phi
chau Giao-chi, nbir quSn mpi 6-h'd, qaSn ConIdn va qu^n 9a-ba.
cau
hoi. .-
nu-6-c ?
17
Quon Lam-ap bay xonK-vSodSlGiao-cMuCGiaocbi ), ordp lang pba xom bal dSn dem ve IJm tdi.
Thay tiong Su-ky n6i dgn dan Sy ISn dSu h8t,
\k nam 3B3, cunglJnam 0u!-3''ra.Theosich Liiltrayin-chinh-bien, thi niric Lam-ap hay con cho
tdi nam 808 mAi luyet mat loi lai c6 nu-VcCiiiSinthanh noi len. Vay Annam va Lim-ap dinh-giSc
v6i nhan gan
Su--ky ke
lai
nhiea
Annam
ISn
IbS
di
? --
:'
-- Nirfre njlo
Nam n^o c6 giac ca v6fi Lam-^p ? Liru L4m gt Sao^mS co 'gi^c ."wi
Phito-ng
ai
Chlm-lh4dh Al phS-tuyel
Ih^
IS
.'
.'
K^
Trifac C/iua ra
-
257
ban dSu.
dcri.
Nh6 HbNG-E.\NO
khdng chac
S.
K.
).
A. -2
18
NhiiJThvc.
257-208
Mu
14
lirfrng
NbiTrieu.
207-137
Triu-d4 xung vucrng Nam-viet, hieu 14 Tri6uTrieu-vovo-viio-ng. Nam 183 lai xirng hicu 14
dS, each bSn nam lai lu- chii-c Sy v: sg ho4ng
dS ben T4u. Vua 5y tri nucfc duqrc 71 Dam,
rSi
136-125
bang b4.
ten 14 HS, tri nufrc dirg-c
Trieu-van-vuffng, s8ng dxKfC
nam, hieu
14
52 luoi.
124-113
112
14
tin
vi,
Trieu-minh-vuo-ng.
anh
n5'i
ngoi.
nu-6^c
T4u.
Nha-Ly
Sau Chua
Nam
ti6n.
ra-diri.
541,
Ngo, rSi
n5m
d4o-Lang-vuong-Tbin-blio
tri
nu6'c7 nam.
1)71-602
Co oguW
I'J
nhft Ly,
lii
16Ly-hflu-D^-phat-:u-,
if
roi
phuc c4c
nam
lai
phSl
nirfrc (Tirg^c 32
Iri
tu-6-nfj
14iu loi
nirijc
oam,
An-
D^oi nira,
Bo^N
TtlO" HAl.
niro-e
BI.VH
- NHA LE.
(9^3-1010)
10 - Bo-i Ng6 quY^n cai tri ( 93J-SU ).
BSn T4u nhS Bang dong vua c6 danh-tiSng
bay-liku xaif'i mat ngoi, nen nhieu dong vua tranh
vi vai nhau Dan Aaaam thira buSl xdn-xao
nSy ma kboi-pbuc lap lai nu^c-nha cho khoi I&m
toi ai nira. V|y c6 mot quan bSn-th5, ISn la
Diro-ng-di4n-Nghe khii ngijy dSu hSt, nSm 923.'
Ong ay thSng du-gfc binh Ngo nhieu Iran cbSng
hay nguM phSi mot quan n^i cang, Icn li Ki8ucdng-Tifen giSt mi chet nam 937. Bay-gifif 1^1 c6
, quan kbac Ika QuYSn-Ng6 giet Kieu-coQg-Tien,
va l^p dong vua Annam dau hSt.
'
^:-
thi c6
G6
16*1
ySn s5ng
truySn r^ng
la lo^
di thitang, sau
20
cliSm c6 oai
6ng
nhu
cpp.
Tau
sai
tiep giiip
Ng6-
ly vay lir n5y \S sau d&n Annam diiffOthongdong diing mot nu-6c riSng nhu- d6ri vua Anduwng-VuoDg, lai c6 doDg vua mfri noi vi cac
Vua Au-lgic.
16
the ay
lyc
1?
la lo cai
d6i
Cau
phuc
Ai giSt Dirffng-dien-Ngli6 ?
KiSu-cdng-Ti^n
Nam
m4
thoi-
kh5i
n4o ?
N5m n4o7
Aigift
Iftp
1 1
Hal anh
xu-o-ng-NgAp.
loi
em Ng
9ii-965
21
--xiro-ng-Vftn vft
Ng6-
944 Ngo-Qujen
kha,
14
Ibi
em va
ten Ik
thi
vi,
Tam-
hi^n
IS
ma
Ngo-xtrc/ng-Ngdp Ik con Ngophai lanh 'Aa cho khoi n?n. Song Ng6-
Binb-Virffng,
QuySn,
bSng-ha,
Ngo-Quyen
lai
daSi
\k
Cftu hAi.
Ai
tiSm \i ?
Hi|u ndo ?
Ngo-xiro-ng-Ng^p
gi ?
Ai 16m -vua ?
Hien ndo ? -- Hal anb em 5- vfri nhau
I4m sao ?
Ai loan 1
Thi4n-s4<:h-Viiffng bang-hjl
nam nfto ?
Nam-t^n-ViT<yng bang-b^ nSm n&o ?
CA
sai sxx
Um
_
12
22
ytr,-'J19
).
hieu
nam
a70
doi 14
lai
nu&c minh
la
Bai-cCi-Vift.
de trong san trieu mot c^i chSo 16-n oSu nuo-c soi,
cung Iruyen nuoi opp nua. He lyi nho'n thi hoSc phSi
trung \ko chao nuac soi, hoac phSi thS cho cop du"
nhai xuong. ThSy may clmyen d6, thi Ai biSt Ihoi-
luc dn
tiJih
bEn nam
mh cbua
lay
lai
dacrc, thi
nay
rSt
tan 16ng nhan lay cac vua nii6c m6i ben Sy 14m
chtt-hau.; c6n phan cac vua ben nu6c Nam nghl
ring : giir chiit lich-sir Iheo phep, m4 duac l*n
23
quyen manh thg IruAc mSil (ISn, u4n cDnj! cii giS
v4y. Vi^c dai sir dW Binh-bO-Lanh da Ijim, lii chia
nu&c lam imr6*i dao.
Irj
hSi. Nam-lSn-Virong bang-ha (loan
Dinh-bo-Lanh lam gi Nam 968 l^y hieu
ndo C6 dSi hieu khong B^Dg-b^ nam nSo
d6 tSn gi C6 sai
bSn
ta
Th? d4o
ai
Cau
nirffc ?
? Nirfi-c
T4u Ichang
liic
Cbia mSy
dao
svr
Bcpi Le-Hoan va
Nam
fl79
to-i
nam
cau
hieu nSo
nio
122S.
hoi.
?
Bang-ha sac
Ki
? -- Ai
soSn ng6i
Nhk
Li?
nha vua
truiSrcnSy.
Nhft-Ngd.
939-944
Ihi
Ng vuo-n;-Quj6n binB-bS,
song dgn nam 950 lai mSl
9J4.9G5
VI
cm
Dgoi,
vnr
tiSm
ma coo
Ngo-QuySo 14 Ngonam-tSnViro'ng-iu-omg-Viin
Ng5-lhi6n-s4chDU-frc Chung vcri anh 14
tri
Virffng-xlTCTng-Ngap.
Khk Binh
Binh-bo-LaDh
968-970
cai-tri,
bieu
14
Dai-lhang-
Blnh.
Nba L&
La-aal-H4nh
980-1006
tlSn
Thien-Phiic Liem
14
vi,
14
B04N
Nha Ly
14
Ly-thai-T(S
( 1028-l05i
ki-wi,
chSt.
thCt ba
ioio-i2i5
lOlO-lOW
qua mi
rSi
LY-thai-T6n
).
cha
viing,
m6i an trong
nird-c.
L^-coQg-Uan
26
lara
la
Ly-thaf-
Tb
CO cong
n^o
M3y
nM vua
xura Ifim^gi
"
gi ?
Glao-chi-
la
*?
~ NhSj;,L;f^
Cai nam
Ifim
15
Xira
Giac vo-i
niro-c
quSn Ngo da
gi
cho
Chidm-th&nh.
,phA-luyel
nu&c Lam-^p,
26
nhieu binh sT vS
Ihan chinh di danh
giac n^y.
Vua
Chiem-lhanh dem binh linh voiBinh hai b^n & each nhau cai
song Ngfl bS ( nay 14 song n4o khong biet
) ;
chu-a giap tran, ma quan Cham da chay.
Bgy-gii
bmh Annam dug! theo, va gigt hSt nliieu SiV-k^
ke 16-i ba van ngiro-i tu- tran, nam ngfin
ngiro-i
b\ b^t. L?i cung lay dtrac dSu Sa-d3n,
IJ -vua
ChiSm-thanh, dem ve dang cbo Ly-thal-Ton
vua
Sy IhJy Ibi d^ng 16ng thiromg, cSm dirng
gife't ai
nu-a. C6n kinh-do nitdp ay la
Phat-th, cung
tuang
n-jfirc
ra
han
ngir.
27
ben
hiru. )
Nhfrng the-lhife'p, con-hSu, con-hat, cotimfia. con tuong nha vua thSy dSu bj bSt ca
lai nam ngan tO, vua Annam sai di 14p Sp
trong tinh Nghe an vS Hirng-hofi, cung la nbirng
quan bi bat trong giac nay.
Cau hoi Nuo-c Chieni-thinh v^ Nam-vil giSihan 6- 6au 1 Quan Cbiem-th&nli I&m gi vo-i ta ?
Bifi nh^ Ly niroc Annan: d^nh giac v6-i ai ? Bdnh
No-i n^o ? C6 thSng kbong ?
iSn dau nam n^o ?
B5nh ran thtr hai nam nko ? Gap nhau o- dau ?
C6 gi^p Iran kbong ? Annam thi sao ? Cham
may van In Iran, mJly ngiln bi bat ? Vua ChigmVua
thinh tSn gl ? LSy diSu vua dSng cbo ai ?
Annam day d^u gi ? Kinh-do Chi^m-tb^nb t6n gi ?
Nbiing ai bi bat ?
Sai di din mi. ikm gi ?
(V dau ?
:
16
la cija Vi^l. )
cau hoi
Bcri Ly-tbAi-T6n c6 giac v6fi nttoc
Chi^m-tbdnb nam ndo ?
Vua niriyc ^y l^n gi ?
Thua thi mSt chau nfto ? .-Vay coi nam au&c la t4i
17
- Bo-i
v&i nu'd'C
28
Lt-nho-n-TfiQ
1072-1127
- GIftc
Tflu.
pha
nirofcTau.
Nam
1076,
Tbn-Ban cung
14
ivt&ag
Annam,
deal v 14m
Bay-gifir nhii
toi.
T8ng
Iji
sai
binh
tiep-ciiu
m4
chdu quan Nro da
iibau the nay
29
bat.
V^y
Ia|
m&Y
\&'t
chftu,
mM
ma
dong
siVc
Yen
doDg
"viec
t^i
ohirnhau.
ihi
L;y-nhffn-T6n
mdi
-- -
Ai l^m
vM
ai
tiro-ng la ?
--
Co*
Ai
T6n
Nam
viec
sai xin gi ?
Quan thu
Nu6'c TAu Ihi sao ? ~ L;y-nhofB HoA tbl sao ? C6 giac gi niia ?
ChS-ma-Na lim
gi ?
N^m
YSn
tai
1103
sao ?
c6
30
- LY-lhao-TdnC n27-llSS
18
).
."
Ton
Cho-n-Iap Id
Nam
ado ca hai
19
nu-frc
ndo
nu-6'c
d^nh nufrc
?
Xu-a da pbijc
LY-anh-T6n ( 1138-1175
Nam 1152
dSu
chua ?
c3ng vua .\nnam
la ?
T6-1
sai
di giiip org Sy
song CM-bi
Chiem-tbinh gigtcStuang Annam,
tu6-ng &y dem theo niia. Ay 14 ISn
dau hSt trieu H4-noi muon du- v4o cic viec riSng
nuiSrc CbiSm-thanh, song cbirft diro-c viSc
gi.
;
la-But, la vua
caongboang
Nbung-m4 Ch'e-bi-la-Biil so vua Annam cuuh4n, thi g4 con gai minh cho vua Sy.
^^" h' - Nam nio Ung-mlnh-t4-B16p xin Annam giiip Ua n86i ? Tu-6-ns Annam v4 6ng hoing
Ihi
sao ?
lim
g) ?
C6
dup'c vic
Ichong
ChJ-bi-la-Biil
20
- LY-cao-T6n
Bdri Lij-cao-T6n
lan-lSn.
lien
1116-1210
Ihi
).
Nude Chieni-thanb
cong.
Nghf-an.
phong
xu Nghe-an
Nam
1199 c6 vlec gi ?
Thuilt lai
LY-hua-T6a
(/?/0J224)
Qiri Ly-hu?-T6D nam 1218 quSn Chiemthanh, quan Clio-n-lap lai xong-vio iinh Ngb^an. Xy la dau may chau yua CbS-cii nhuimg cho
vua Annam chua c6 pbuc Annam cbo thi?t.
Biti Ly-bu^-T6n cai-tri, tbi giac-noi noi
tirng-bung. Trong den ciingconhieu ke mong
loan. Cd nhi kia, IS nha TrSn, ciing da c6 quyen
to trong nu&c. Vua c6 nhiing con-gai ma-lhoi,
nfin troi \\ cho con nbo tuoi hn het 14 Pb^l-kim,
*hi?u 14 Chiea-hoang, do?n v4o chua, khoi ba nam
tbi bi giSt. Vua ba ChiSu-ho4ng c6n nbo lam m6i
CO bay tuoi, m4 mS mot tieu-hSu cung m6ttrangtac, la ngiro-i nha Tran, cung ung ket-ban vot
nguivi 8y. V4y bSt d6i nha Ly t6i d6ri nh4 Tran,
32
Cau hoi
nSi ?
- Nam
- Vua
tuSi ?
cho
Ir8i vi
K4l ban
vfri ai
ai ?
- Chicu-hoing
duO'C
m5y
:'
Nha Lv
1028-1054
B<rt
1009-1028
Con
la
14
Phat-Ma hay
LJ-lhai-Ton
Irj
Biic-Chinh, hi^u
nam, avrc 6&
14
tluo-c 27
tri
tuoi.
1054-1072
J072-1127
Con ch 14 Lj'-lhAnh-Ton, kea 14 NhtrtT6n, song iliio'c 50 luoi, tri Saac 17 nSm.
L^-nho-n-Ton 14 con ca ken Ift Ki^n-l!rc,
Ign tri nir6fc, thi ph&i nh6f c6 me
hoi
giiip
vaa nSy s6ng dirofC 63 luoi, Iri nu^c
<lu:o"C 56 nam.
LJ-thSn-T6n ch4u vua trttcfC, s8ng iacrc
mM
;
1)27-1138
1138-1175
nam.
mwi
ha
tuoi,
dug'c 40 tuSi.
1176-1210
1210-1224
v4o
chiia
nirfrc
Chieu-hcing ) nSi
khSi ba
n4m
dwcrc 14 n4m.
thi bi gi^l
vi,
;
doan
da
tri
33
BoAN
Tii<r n8.v
NhaTran
1220-1414)
Cac vua nba nSy iTa&c lo duoi quao Mdngch xong-vao troDg coi nii6c, roi lai d^nb giac \m
Chidm-thanh,
22.
TrSn-thai-Ton (l2-i5-l"58
Tr^n-thai-T6n
tfim lo viec
(
n;a
Irirdfc.
).
nuic.
(ri
BM vua
la
5y
c<)
dinh s6 m<jc,
chlic-lircrc,
le.
bng-
ThuS thin
Ibi
Wm
mvittl hai
b5
gia
Iiia
thug.
Con
ntrfrc
du dang-c^p. Vi^c
tinii
),
bjftuan-'ioa
nu^c Tau
lir-lg
v6i
Song nam
la
cho ThSiAn-nam-qnd'c-
mr6c Aunam
1241 c6
S. K. N. A. -3
may
coi
dftn
31
n&m
C4uh6i.
lo
viec
tri
V(W ai
Boan
nud'c khong.'
Btri
nuo-c'
ai bat
Na&c TSu
- Lai
ban hieu
CiS
33
Ddo
ai ?
Ai Idtn ttr&ng ?
TrSo-thanh-Ton
U5S-W9
TrSn-
nho-n-Ton ( l379-liS9 ).
Boi Tran-thanh-Ton, Nh4Ngayeasaisu-qua
hoi-tham ch6 cfty cot dSng. Dayan-do cay c6t
do la the naj Ihuo xiia d6 n&m 13 sau Chiia ra
dd-i, Ma-viSn 14 tiling anh danh bSn Tau sai qua
d4nh ba Trirng-Trac oug ay tbang duroc thi dung
mot caj col dong, lai c6 thich cbft rang BSngtru chiSt, Giaochi dl4t, n la cot nSy c6 hir, tbi
xii Giao-chi pbai huy-tuj et. NguAfi Annam di qua
cot ay deu bo v^o ebon no, ho^c da, hoae v6 v&
cung manh sanh, de lam cho viJDg them, nen nd
bi ehe ehuai kin c5 di, kbong con Ihay dau-lich
gi nua. Nay nu-oc Tau cho qua bbi lai chuyin cu
lam vaiy, chang qua la c6 ^ gay molgiac, abiragmk dSn dwi Tran-nhcnTon mai danb giic thiet.
Vi vua nay dau da c6 Ifnh trayea nbieu Ian
mac-long, cung chang chiu qua Tau tiSn cong
Tua thugrng vi, chi sal mot ngufM ton-lhSt cung it
qnan di sii ma-tboi. llSl-tat-Liet ( Konbllai ), la
hoaog-de da tbang c5 phu-wng Bong, thSy vua AaBam cu&ng phep, tbi ISy lam si-nbijc cung quYist
oSn pbat. Tru-Ac hgt vua ay xin cbo binh Tau
qua ngang dia-pban nuic Annam ma di danb
nird-c Chi^m thanh, vi da giam-cSm c&c sij vua.
;
36
tbfem tr4
16-i
su-a danh
vS vifc hoJiDg-dS nin trirdc nSy, lai lo
xuSt than di d4nh
giSic. Chinh thal-tu- nha Nguyn
DU&c
TJiu
nam
it
nam bon hU
14
ma
toi
ludng 6-ma-Nhi.
xii-
nong
ciing
de
khi Chang quen, nen dau chet nhieu 1dm, Y^y hai
vua
Annam m6i
kh&i giac
lai.
Tnr6c
bet
danh
TSu
Hoang-de
rat doi
gian-nan.
Wm
quan minh da
hoi.
tijng.
DM vua ij
m4 dung
sai sir^
Ghi chu
odo ? Nay cot thi sao ? Nufrc T4u hoi vay f chi ?
BM vua nio mi c6 giSc ? Tai sao ? HSl-tStLiet nhirt dinh gi ?
L;^-nhffil-T6n
Xin sir gi ?
c6 l^m 14m sao ?
Ai th^og ? Ttt6-ng T4u n4o dOcdn hon ? - Ai tbua dSu hgt ? Ben ta cb kS n0i
c6ng Chang ?
Nhon-T6n riit binh v4o tinh n4o ?
Vua Th4nh-T6n con song kbdng ? Ai I4m hai
cho quan M6ng-cg ?
Hai vua ta thi tbSng li^n ai ?
QuSn M6ng-cS thl ra sao ?
HSt-tSt-Li^t 14m gi ?
B4nh (iiSc d4a ?
Ai 14m tuong ?
Ban dSu ai
thSng ?
Boan tu-6-ng T4u hi gi ?
Quan M6ng-c5
thi sao ?. Annam v4 T4u 6- vfri nhau th^ n4o ?
chi ?
Tu-o-ng n4o
cot
dong
24
TrSn-anh-Ton
liBS-lSU
Nho-n-Ton nhirdrag vj cho con, la Tran-anhT6n. Hau hSt cac vua nh4 Traa c6 lh6i hay tir
chirc ciing chon nguiri ki vi tri*c khi bikag-hii.
as
Nhung vua da
Bdri
NhcQ-Ton
Cbiem-thanb. Nam 1306 vua cyu
Chiem-lhanh cung hiia
sang du vacg Irocg nuAc
mot cong-chua
ga cbo Che-Miin, la vua nuirc ay,
lien voinairc Annam. Cbe-Man dae chi pbi da,
vjng dang cho tripu Annam nhlfeu eua II quichSng
irong soDg vua va tri6u Annam xem ra
muoa
ling vi?c ga cong-chua lam vay. Che-Man
cho xuoi vi?c, Ihi fiao ehSa 6, chaa Ly & satcoi
niro-c AnEam lam ciia cu-iS^i. Xii do nay la phan
hen nam tinh Quang-tri, ca tinh Thirathign
;
Si
Ba
ch;'iu
Wm
ba chSu Sy
',
bao-gicv.
Nam 1312
hai
nuoc
lai
rSy-ra
vcri
nhau.
38
bao-liiu. Thirotng-bai
song Chang
nan Sy vi Ihay troog Sfr, tbirdfog
vua Ha-npi Suae xen vSo c&c vif c riSng mrSc 3y,
thi phSo nhieu IJi tai eae vua niro-c Sy tranh
tung vffi nhau mi 14m chonir&c c4ng nijiy canR
ra xon-xao tan-bai.
I
Cau
hoi.
-~
Man
tb6i gi ?
c6 u-ng Imflng
Dang
gi ?
Ai lihong u-og?
25
thi giao
- Tran-minh-Ton ( lSU-13%9
).
'
cau
h&i.
oSm d8o?
iri
Ai thua ?
Vua Cliierc-thdnb
Aonam
dat ai I6n
COD
Ib^iib
S6 -
du-Tdn
di ti^ii
Irt
ai
n(i6i
'.'
'?
Tr6ii
N3na
di
*lau
132()
lMt-1369
r3W-13i!
'.'
Vua
nu-6'cGhifira-
TrSn hiSn-Tdo
(
40
'*
va TrSn-
).
Tran-minh-Ton nbu-CTOg vi cho Tbav-hienma liay coa song cho den dcri vua sau niia,
I.i Tran-di3-T6a. BM TrXn-hien-Ton
( 1329-1341 )
CO danh giSc v6i nu-6-j Ai-Iao mot Ian, ma khdng
ttiro-c viecfi. Bfifi Tkan-dd-Ton (1341-U6a) c6
ong hoaog mt&c Chiem-lh^nh, ten la Ch%'-m5, bi
em re la Tra-hoa-'>e-de duoi ma chay vko nirftc
T6.V,
dmc tol djp ma sentJo trong cac vi$c riSng nufirc Cbiem-ltanh, lien
sai binh di giijp Ch?-mo phuc nghi?p;
song binh
tliiSu luong phai rut vS. Bay gitr quSo
Cham noi
danh va xong chiem chau Hoa m6i nhucrog cjio
Annam.
nu<yc
C4uhoi.
ii4o ?
C6
dirg-c viec gi ?
kbdng
27
Quan Cbam
- Nghl-Tdn
nam
Ihi
Dfl-T6N bang-ba
hiu quygt ton chau
vo-i
nufrc
14m
Co du-oc viec
gi ?
1370-I37i
).
vi
cich
it
41
li DQ-T6n nhCrng
sung siro-og chSng lo chi dSin vic
ra 1*1
binh-liah, nen qu5n C/iam kio thing
Qaan Sy
Ha-n6i ma kbong ai ngSn-don gi hSt.
dinh
me
na/rc
Annam Vua
truAc
cho-i
so cua-c5l
ciro-p pha cung dol ca Ibinh, lay v6
vk bat nhieu con tre dang tbl nam nu- Annam,
dem ve 1km toi moi no. Su-k;^ lal thm rang : tir
su- khSndo ve sau nuo'C Annam ckng ngay Iran
kho.
lli4i-haa qny8l I6n ai 14m 7aa ?
Cftu hJi.
Dufrng-nhut-Le bi ai ?
C4c quan Ion chon
B4 lli4i-hau trSn di dau Tai sao mk nvrac
Quan Cham 14m
Aanari! tliua
28 - TrSn-duf-Tda ( 1311-1317
Bii
ai ?
gi ?
).
Nam
TrSn-due-Tdn ke
vi
anh.
mac
1376
long,
mk
ve thi
It
lam.
Cku hoi. -- Ai kS vi Nghe-Tdn ? DSu m4 TriSuUiaa khong chia, DuS-Tfin muSn 14m gi ? Vua
Ai chka
14m gi ? -- Vua ChSm 14 ai ? Gil sii gl ?
Vua thi sao ?
lai ? Binh Annam thua & diu ?
2(1
- Tran-dS-Hifn (1377-1388)
tin
BM
chiem divoc; ong nay lay hieu 14 Ngu"-eSuTircng. BSy gicr c6 mot quan, t^n la Le-qui-L,
CO quyeo the lam, cung la ngu-cri da lam cho quebuang phai muon deu tai-hai, ong ay duoi dirorc
quan giac.
Dan vay hang nanj quan Ch&m cOng con
keo vao c5i dat An-nam. Nam 1381 An-nam tiSng
the lam, den doi phai dien tbSy chiia di linh
ma danh quSn ay. Nam 1382 no xong vao tinh
Thanh-Hoa nfra, phen nSy ong Qui-Le thang duae
vii Iran. Vay nSm 1383 ong Sy dinh di daahqugn
Cham tai trong nve&e no. Nbung ma khi doan
binb thuy l&i cii-a 6-t6n 6- phia bac tinh Quangbinh ( nay keu la Vung-chua ), thi bi gio ngiroe,
phai !ui tro- vfe; nen dan Cbam cdn xong phfi
dat
An-nam mot
Cau
15n nira.
Vua
Hue
,'
ai
.'
- Ai
duSi quan
Cham
di '
li
Quan
i!y
con
-di linh ?
- Nam
bi
svi si
30
v6
S-
Phai dic-n ai
khong ?
quSo CMm vii & dSu 7
6ng Qui-L muSo 14m gi ? -- Binh-lhiiy
diiu ? -- Quao ChSm c6n lira gi ?
vfto c6i
Nam
1383
43
Mi
ta
1382 ai IhSng
B&i TriSn-thuan-Ton
1388- ISSU
bo-i
lam via
da
du'di
hoa Ngh?-aQ
Ngh?-T6n sai
danh no, song phai Ihna. VJy vua
Su--ky rJng
quan Tran-khat-Cho-n di duoi giac.
buBnKhat-Chffa nghe linh vua truyen thi
va tir
phjgn lam, song cung phai vang ong Sy
cam nii6c-mat khong
gia vua v4 khoc, ma vua gia
Iheo ong Sy dang bu6c ra
lai, cung khoc wh ng6
:
di.'
thi
chSng
Khit-Chwn
rim Chi 14 chirng nao. Quan
dam giao chien, liji lh6m c6 ngiiW ton-that nhJ
dSu
vua ten la NguYn-Diu, vo-i quin theo do,
da hong
sang bto giac, cho nenAnnam xem ra
mat na6fc.
Nam 1390 xay ra mot vi^c, v8n la vi?c mpt
dan. S8
ngay ma CO sue dai-'.hay sS-phSn ck mpl
Che bongiSn kia vua nuffc Chim-!hSnh, iil
la
CO
Aja
TiS-i
mot
Irani
44
Mn
Ma
kh. ro tv
Nhung
thi
sir,
ma rUng
r?p-r.nb lira-loc
llZVl'
v6-i
U ngbicb minh
Tr5m v4 Chg-bong-Nga
lau, nay m^flhly
nbau da
'*- '^"
''^'-
"
i'
""
o?"-"'"" bSn
kt^rm^'"^;^"''^*^"-'^''-^^^^^^^^^^
rr.n
Pb?r, l,nh
A. np:
Quang-nam, Quang-ngai
uh6i.
nio
'* ''^'"
..
Ban TAu
Trong n*e
Ih.
c6ngbSn Ta
sao
thi sao ?
- Nto
4o
b4y-gier.
- Lfi-qui-U
CbSm x6ng
ai ?
"
? --
xanh
Nguygn-Di^u Ifini gi ?
BSu vua CliSm digu vfe
Ai chi thiiySn
---
Ton
thi sao
tMnh
.''
Nam
nixo
45
31
TrSn-thife'u-B^ (^595-^400
tuoi
Cauhfii.
L6-qui-LS nhd- Ngli$-Tdn bang-h^
T6a ai ? -- Tri mSy nSm ? Ai tiSm
l^m vigc gi ?
vi 7 Lap nh& n^o ? -- Nhi H5 cai nam nSo ?
32
Ngo
Nh&
bat niro-c
Hb soAa vi(
( i-m-iM8 )
7^0-1/a07)
QuSn
1401 vua ^y
dsto-binh nu-Ac
46
mdi duc ve bta T4u. Noi nam (16 lai c6 hai daobiDh lir6ng Chu-caog, Trirorg-phu v<>i Mocth&nh keo vio nu6c. Ban dSu iih4 H8 IhaDg
daar it Iran nh6, song bi linh to nen pbai trSn
cbay. Kinh-d6 pbai quSn Ngo bat, hai vtia aa&c
Annam rut vao Thanh-hoa. Jlai vua danh ran
mot Ian ntta, song pbai thua cung bi quan Ngo
batdi?u qaaTau.
Co tt vua nha TrSn
B^qui-Khoang
14 JBfe'-qui
1407-:409
),
danh
Vua Be-qui-Khoang bi
1409-1414) cung ra
siic
kbong noi.
T4u bat, ma dieu ve Bac-kinh nam 1414.
K^ (iac nay c6 nhi^a quan Ancam thiet da
dSng trang anh-hCing, nen Annam dau mSt
nvtdc, cQng hay con vinh-vang.
v6i Tau, song
nu-(>c
da hiia vffi
Ithong giii dSu gi s6t.
danli giac,
mk
Nd
lai
h4-higp
ngu-cri
Anoam
lau duoc.
Cau
h5i.
47
nhii6-ng
lio-qiil-W
vi
nilm nSo
:'
Ai limi'ua
:'
Thing hay
14
!'
Ihua
:'
Cho
v6 hen
TSu
thi
buOc dSu
:'
Ke
1228-1238
nhff cha
tri
14
niT6c durffC 33
con
c3 thay 14 60 luSi.
1258-1278
rdi sciog'duro-c 23
1278-1293
;sSng dup'c 13
1293-1314
nam
nira.
TrSn-mlnh-Ton,
1314-1329
14
con
thii
Tran-hiSn-Ton,
1329-1341
cam
14
con
thii
b6a vua
roi c6n
vua
trlrfrc,
48
Tran-du-T6n, 14 con Ihvr mirW TrSnmiDh-Ton, Ifin ngoi irKVi dii^rc sin tufei hfti
cha c6n sdnji t s6ng diro-c 'M tuSi mS bltngh4 vd ban k S dai.
1311-1369
1370-1372
dirac 74 tuBi.
TrSn-due-Tdn,
1372-1377
14
con
1377-1388
Too
14
vua Ngbe-T6n
tlni mnir'i
tuBi,
41
mptTrSngiSl trong
bi
nam
lai
bat
tir
chirc
m4
tb5t c di.
1388-1398
C6 quan
l^-n ten li
ng6i cbo
coQ
cb
1398-1407
m4
L^-qui-Le 6p vua
nam, roi sau
Iru-o-ng
nbuong
lai
tbSt
cb^t.
nam,
nbirdrng vi
rSi
Thurffng,
c5 hai
bi
cbo con
bSt
m4
14
H6-h4n'
T4u,
1407-1409
Vua nSy
bi
ki theo phe bo
m4 chon ch4u
vua.
1109-1413
T4n
bSt.
doin phSi
49
BOAN
THtr
NAM
NhaLn''-'?-''-0
33
nha
Le.
Du&c Annam
ngoai bae
cOng con
mm
loan-lac,
thi^t
TSu
nacre
Ycri
song chang he
gi,
vi
da ]^p
khol nirffc
bae thi ra
Iai msinh IhS, nen cii do vao atii.
Ban dSu d?n lap gia evr sanh ly, roi sau tnai
lay binh khi ma chi^m. Vay niriV; Chiem-tbanh &
gSo,
Iai bi
lam,
siit
bet
roi
phai
k8 nub-c
nb^
Ly,
nha Tran da
sa-
ngirfifi
HW
phan nu-a.
Bd-i nhi Le, ntrac chia lam hai phan dirfirng
hai nird'C riSng m(Vi sera qua lu-cng cbia v^y,
Ibi lam cbo dan ra yen lb? ma %H Iai cho tufrng,
Digt
S. K. N. A. -4
50
do d4n ra
manh
gSip hai,
cung
nuffc
Cha Legrand de
Annam an
6-
)a
nuac Tiu
vo-i
vo-i
C4u h&i
Dan Annam
Annam 14m
BSu
Nh4 Le sao m4
tru-6-c
gi ?
gi niia giiip
dup-c tiSng
d4nh giSc c6
Chia hai
nufrc
nu-frc
J"
gi ?
hen h^t ?
Nay dan
c6 bj hai kUong
34
Ong
6ng
L6-Lo-i 16a
LS-Lo-l da
lAm vua
M8-U33 )
Du&c Annam
clio
qoyen IhS
ciiu
khSi
c6
lai
siic
ra4
Annam cho
to-i
vol-tuOTgdi danh
cung tbang du-ffc.
N&m
giiip
quan
ay, song
ongLS-Lal
trannofi
52
nud'C.
Ong Le-Loi
tb;\l
la
Ai ciiu niiffc
Annam cho
khoi
14ni t8i
:'
:>
.'
Le-Lffi
(Juan di
i'o
Le-thai-T6n
li3t-lU2
Nam 1483
la
tiuoc ht,
me 14m
Ihi
sao,
mien
14
c6n
15
rf duoc
Ihi
cung ph5i Sn
'
Bo-i aliA
53
bSy
rairai
mpt
tap gi^y
ngircri
ra6t
Annam con
C&u
h&i.
36
&iTi
tram
giii-
to-.
c6 lau
dM
iSm.
Le-nho-n-Ton
L^-NHCTN-ToN
CUT
Un'U59
danh
giac
avcofc
vd-i
nao.
iM kinh
fio-fcdn
54
Chk-Ma
Ma-kha-qui-Lai
Cau
Bi-Cai
hoi.
ai
lii
:'
ISini
1445
nam
1446
o dSu
nio
? --
Tirfrng Sj
14m
gi ?
? Npi
Hiep binh _sT_
ta c6 lu-Mg
thua chang
sir gi ?
.'
--
B6n
-- Bl-Cai bi gi
Ai
Ihg
37^ L-thanh-T6n
k
Co
Lo-nhon-Ton quyt
1460-1497
bon vua
) \'k
vi.
dAnh,
na/rc Chi*m-thanh k6o qu4n ra <16n
phJi quan
song bi Ihua c& thS, tMoh Bo-Mn
Annani bat. C* IM Sw chep, thi kS chSln^i trong
bSt ke ba mun.
thiinh dir bSn muon, con kJ phSi
Vua Trf-Toin cung bi bSt nu-(5rc vua 8y Ihl
m5i phan dat moi vua cai-tri mi ph&i
;
chla ba
ISm
khon
;
Coi
ciia
Nam
Han mot
nuro'c
thl ma-thoi,
viec binh
cung khong quen cac vi?c kh4c Irong
nu6c. Vua c6 tai trj aa&e la-lung. Nhiing congthl lam
viec vua da IJm cho icb qufic Igi dan, le
mot sach ri^ng ma ke l?i mAi dang. Vua chia
niro'e \km muM hai tinh, nghi diah chii-e-pbam
quan-quY^a. svra luat-lf, cung truySn cho cac
DgaM bo Ngo-sI-LiSn c6 tiSng kheo chep surtruy?n, lo soan lai Sfr-kf nirAc Annam da chep
d&i vua L4-nhwn-T6n, Th|t vua nay rS^ danhliSng nhiil trong cic vua nadra Aaaam.
linh, mil
s-
Sir
trb-i,
vua c6
tlali
t6t-ianfa
di rang
cha^lnti quSo lii^n tvrcrog, hao-ki$t aoh-hilng triluQrng cao tham khoat-dat, chii-ngbia su6t thdng ;
DgtaS binh. linli Si ding Ikra th^y thiea-ha.' BS yky
;
vua coo
vo'i
cac
vua Lhien-T6n
1601
yeudiing biin-bac
Biri
Ton
5G
L%-mue- Be
i;
U97-I6n4
Cau
hoi.
Le-tuc-
);
1505-1509); L-fu-o-ng
X(5nrt
gi la
\ko
dangke.
Aa-
niro'C
:'
SS
L6-chi6u-T6n
ISW-ISM
Muhot
Giac ooi
Un
the
nio
- Vua bS
sao
.'
LSn
kinh-dd
nam uSo
mSy ISn
sao
?
?
39
Nh4
1522
Khi vua ChiSu-Ton Iron iloan. tbi nam
ISn
Illac-dang-Dang, Ion L-hoang-de-lhung
vao llnh Thanhngoi kS vi. Vua Chieu-Tou tr6n
kliSng
mil boi ke theo phe vua v6 iiliiKyc Sy
hoa;
hetbijDgpho-giup,
Ihi
Nam
58
Mac-dSng-Dung da
Nam l.'iSO,
naedangDoanh,
Irao vj clio
con
Dai-Chinh.
phong^
Trieu B3c-kinh nhfin nha vua mdi cung
Mac-dang-Dung 14m thamtan nu-iyc Anaam. BSa
lai diro-c h3u hel ch nirdc
sail dan nhii he da lay
song nba Minh cung cu phu-vuc nh4^Mac,^ cung
ca,
l.'i
biou
14
nh4n lam vua cai-Iri cac tinh ngoiii bac. Bea dirt
Mae-Kinh, la vua rot hgl nlii Mac, nSim 1593,<
thi Sir m*! het noi IM rhi ay nua.
Tiong khoan bay-nhi^u nam, tir nam 1533
to-i nam 1593, chi c6 nhiin' giSic-gia nh4 L4 v^i
nha Mac danh nhau ma-thoi. Nha Le lay du-ac
kinh-do phia lay trong liDh Thanh-hoa. Trong
giac nay ong Nguyen-Kim b) mot thang noi-cong
vao
'
Cau hoi
Ld-chifiu-Ton
bSl m4 Urn gi
tir
cliiic ?
Ai thS vi
Mac-dang-Dung
? 'kSm nSo ? Nam 1327 ai 6p vua
Ai ti^m vi 7 Hi^,u n4o ?
Quan n^Q.
trdtt
iTnb,
nfto ?
59
mil kh6ng'chii.
- Di
n-Jo
M-Dung
^haMac
Qui n'm
My
B6n T6u c6
Ili^u li gi ?
irao vi eho ai ?
T4u c6 cur phu vttc
BSl chirc gi ?
Vua r3t bii nhi Mac 14 ai ?
khong ?
nMn kMng ? -
n?o
'
Giac nU4 L6
vM
nh4 M,c
- Nh4 L8batgl?-NgayeD-iC.mcbgl
- Nam n4o ? - Nh4 Mac tri tmh c4o ?Coa.
nam?
tb/n4o
---
tbi
thaa-thg
Cac chua nha Triah daqz
thSm Bfir,
Le-the-T6n, thi m6t ngiy mot
Trinh-Tiina
v;ralrtrer^.liLe-aah-T6ada pti&i
.'^^'ae- eo. troa vaoxi
h4-hip chia chlag nSi,
binh daoi Iheo. Vua
Nflh6-an. Trlnh-Tung tiep
dim m,a, song
L%-anh-T6n chun tr3a troag
disu ve Ha-noi
Trinh-Tang cung b&t dirge ma
"T^-g
nhUg-mi do= daag c6 ngu'M Pl>! T^'f m*i
Ik Le-thfe-T6n.
that eS vua; con con va.
tir
do-1
EensauluSilhilenkgvi.
len
Khi vua L8-tbS-Tdn mo-i
bac, nSa cic qB 4f "
auau dirac Ibang lea mflt
^J'".
bo
tbfoghSt c4c binh tbuy
cho Triub.Tuog llm tSag
quan iy T.ac
vc g. cuag pbli ,M th.a v
(
:;^c
gi
""*(
)
theo
Ho.
vua ban pbip cbo quan Sy 14p
pham-
cftngl c6.
60
Nan) 1S92, binh quoc nhi LS lay dirtyc Bongkinh \i H4-noi. Baa nam 1593, vua Mac-mauHiep bi qujn vua nha Li bat cOng xir-tir. Con
la Mac-kinh-Chi the vi, song cung bi bat. V^iy
da hSt dfi^i nha Mac con it vuft ke vj vua MgckinhChi, song Sii-ky chang ke nu-a. DSu vay,
chu-a phai moi noiphuc quyen nha Ledau, vi mSy
linh cu5i ngoai bac liay con ve tay nha IVlac chiem
giir, ciing cii I4m nbtt to loan ho-n nSm mum
nam nua chG-n6n khi nha Ngujin lam loan
phia Irong nam, ma nhii Trioh c6 di danh, thi
ciing phai sa nha Mac xong pha phia ngoai
bac,
;
t^^" hoi
ThSn-thg nh4 Trinh dm vua nio mft
IhSm ? - L-anh-Ton co sao trSn ? Bi
dSu ?
Trinh-Tung I4m gi ? - L6-anh-T6n chgt
Ihg nio '
Ai kg vi ? - Vua Sy irtiy luSi ?
Nam nio Triah-Tfina
:
kinh
- Nam nSo
nli4
bi gi
?
c6 hSt
41
Nha Trinh, nh4 Nguv^n ( 1600)
Bang-ngaii, Baog-trong.
Khi 6ng Nguyla-Kim qua-dii rSi,
thi
jn?!
61
nam 1558
Ong ^y lo di
thi
;y^
Sy
\k
Vay
g6:-!ich
nha Nguyen.
nam
lir
Nam
trieu
1774
Hug cSu
cu-u v6i
62
m4n
d&nb
gJEic
bat
"'
My
mSt.
t^" b'
Ai thS
Nguyin-Hoang
Nguygn-Kim
Trinh-Kim 14
di
63
- Gi&ngdaotrongnird'c Annam(lf>14).
4i
Bt,\
nhii
\ulrc Annan,
llii
clao
Chua
khi iy da c6 Uai
BanK-ngoJ,,,
feang-lrong
roi.
'^iiesu,
len
Iro-ve BAng-trong.
BJng-ngoii.
Bu-c-Cha Pallu coi-soc dia-ph?n
hSt Dong-sai, la
Sy li hai giam-rauc truoc
nii*o ngo?i
ddnglapdl di gSog dao cho cAc
vm cac
& cuoiphucrng Bong. Cac Cha Dong-sai
6ng
Dong Birc Chua-Giesu va Dong
thay
thanh
Phanxico
v4
cac
Cha Toa
lo-viec-
giang-dao-sai,
gSn
Ibi
nhau
muai
I-pha-nho
6ng thanh Bdminka thuoc-ve nuci'C
it djaqua cuoi d*i thii mu'cri bay, thi coi-soc mot
* phanBAng-ngoli ma-tboi.
Dan Annam \k din iSt sEn long theo d^o Chiia.
N&m 1640 so k5 c6 dao 5 Bing-ngoM Jinh h<rn
mot veo, mi bang nam i&a Igi, do-dong c6 khi
man noi iSni. Nam
tfti mot muan. S8 bon-dao
'
ei
ngoai
'
9^" ^L - Nam nio bat dSu gi5ng dao ben Annam ? - a, nko? - & diu ? _
Ai goi li tflnB rtS
'^"^ "*" """
Ban,
:z nio? ' Nao, nio c6
gWm-mvc ?
Sic cha
?r-
- Bogo
-
65
V6d6ngn4o
--
nam
chirng
ru-a toi
m3y
ngiroi
Nam
1652
nhorn
Kg
1418-1433
1442-1459
giSt,
1460-1497
1497-1504
1604
duij-c
mot nam.
L8-uy-Muc-dg. Vua nSy
1504-1509
tri
ntrfrc
du-ffc
1616-1522
bi gi^t,
du-o-c
m^
s6ng
gi^t,
diro-c
26 tuoi.
1622-1527
nam
1627-1533
Lfrho4nB-de-Xa4n diroc
1522, roi nato 1527
dang-Doanb.
vi
phai ip mk Or cbirc.
Mac-dang Dung, Mac-
S. K. N.
A.-5
66
L6-tians-T6n,
]o33-15J8
Ik
giiip
m^ phyc
nghi^p,
dirp'C 34 tuoi.
1648-155C
Lc-UuDg-T6n dirvc 22
1556-1572
Le-anh-T6n s6ng
1672-1599
L-lh&T6n duoc 33
dirp-c
tuoi
'12
v6 hau.
tuoi.
luoi.
quyen banh
Le-chfin-I6n
1643-1649
Le-duy-Ptnrd-ng( 1729-1732
BOAN
1732-1735
1735-1740
1740-1786
1786-1793
THt> SAU
Nha NguY^n
43
nnH-mo
67
lA
nguM
keu
la
Nam
ma
1545,
ch5l, thi
( tinh
thi lay
Cau
nam
hoi. --
dau nha
thi sao ?
ay.
Chiia thii
41
(
1558-1613
NguY6"-HoSng
hay-14
Ti4n-Vuo-ng
).
NgU3ln-Hoang trong Su-kJ quen gpi la Thait8-Gia-du-Hoang-DS, xin daac vua Li-anh-T6nTaan cho minh tri IMm tinh Quang-nam. Luc
Sy tinh nay gom cac xi> pbia trong. Vay phSn dSt
dng ay cai-tri 3n tir phia bac tinh Quang-binh
68
c6n
lir
Phii-ySn
dat
viio 14
biit
ra di.
Vay ong ay
Cau
hoi, --
ky
xit
ako
C6
cij loo-phijc
Xin vua
?
Cod
NguySn-hoang CO hi&u
lii-
gi
trong Su-
tinh nio ?
Vay thi ong
Phil-yeo slip vSo 14 nu'i'c nko ?
clio thfira
vua LS khong
Nam 1593 lim gi ?
tri
6ngTrinh-Tungl4
ai ?
Nam n4o NguylnHoang v6 B4ng trong ? C6 ISy hieu n4o ? Con dSn
thi k4u Nguyen Trinh hang gi ?
con
45
Sai-Vu-org
16:3-1635
).
ti
nam 1613
t6i
nam
1635.
Sfiri
ngU'M
Irj,
nhi
npiv
ben
manh ludng
nho-linh
ta
tai, Ihi
song
Nhvrl-l?, ciing
Anh Chang
Cau hJi
Trfii quySii
cho
ai ?
mSy nam
Iri
- Su- kj- Itdu hieu sl ? Sai? - Nha Trjnh Idm giac nam n4o ?
CcTchi Trinh-Tring
:'
linh ?
TM dSiu
mi
pbai thua
virODg
70
14 ai ?
Sai
Ihiul ?
may quan
Cff
mSy quan
?
- NSm
cOi
46 - Cong-thiro-ng-Vu-o-ng ( 1635-1648
).
Xong
giac nay
'Vira
du'O'C
Nam
Dinh,
1648
s'ao
cho
tdi
'
71
n6o ? Ai k5
- Xong viio d3t nio 7 Lap dSo dSii ? Trjoh
Thus dSu ? NSm 1648 quao Biagr
TrSng 14m gi ?
ngoii v4o dSu ? Ai thSng ?
CSu
hSi,
S'
vi ?
---
'J
47
HiSn-viro-ng
nha Trinh.
Ta&ng m6i duoi
l6iS-i6S7
Giac
nay,
li
la
vd-i
ThaiHifen-
viro-ng.ChuanSythgvichuaTban-lon.chinhDani
BAng1684, cung cai-tri lau lam dtri Ngire^i dan
trong danh giac vai dan Bang-ngoJi nhieu Ian.
Quan Ding-ngoaicii xong viocoidSt ben huu
song Gianh luon, dan Bing-trong khong nhia
dang nua, thi nam 1655 keo quan sang qua djaphan BSng-ngoii ma thang ra che t(5fi NghS-an,
cung bat het ca xii cho dgn nam 1661.
Dan B4ng-lrong thang diiac linho- qu&n nha
Trinh tra Idng bo chiia, mk lai ciing nh* hai ta^ng
;
T&t
can-dam da noi
tiifng
lam,
14
NguYSn-hu'a-
sai
nhiing
Quan
thi
da kiet
vao
l^i
s6cg Nhirt-e,
7i
Ihi
Kbul-I^.
1^
xu-,
luy hoc ca
Quan Bang-ngoai
chang
kiSin
du-ac
Nhut-le
tu6ng anb-biing Bang-lrong la
NguYSn-hiru Dat danb dugc quan giac, Ian nay
mai diit. Tir do nha Trinh cbiu than nba Nguyen
lam chiia rieng BJng-lrong, cung lay song Gianh
lily
a\xcrc.
16
vtii
.'
jLii
sir gi
gi
bn B4ng-ngo4i ?
Tuong ay 14m gi ? Bi su- gi ? -Ai lh6-vi Trinh-TrSng ? -- Ai thing qaSn B4ng-trong
to-i
o-
Ai thSng
( 1691
6-
hay-14
diu
dan
?
?
nird-c
).
lo
oSng
rong.
cii lo
tna
ma
aiioc cho
Vay
nir*c
ChiSm-thanh &
iy
(Cr
trong nub'C.
,
di
lap an liong
Nam
lay
het
Cau hoi
Nh4
Nguy&a c6 giSc
,1*
gi
phla
nam
13y
thi
sao ?
vu-ffng.
Annam cung
trong
nuic
ia
76
xung-quanh,
loan la c4c linh
Annam bSt
Trongdo-imircri tarn thi din
con Unh
iTnhNam-ky, mSi khi mSi tmh
Nam-ky ) von
la phan nam xu
( luc ay
Ha-Tien
"
Qaang-dong 1. Mac-CCru^
:
het lac
Ja nguMT.Lv.
la
li
Can
nSo
hoi. ---
9 -..
NSm
Vua Sy hi gi ?
hok thi sao ?
v6-i
nuo-J
Tha
- mm
C6-
tjn bat
50
dSi^
HueViro-ng
nguy
1V7J
( 1765 177J )
Tay-so-n
).
738-1765 )
ThS-T6n, hay li Vo-Viro-ng (1
khi gSil
cung 14 vua c6 danh tiSng, nhirng-mi
cht
lircon chinh
lai
76
mJ chon con
vua thS
ngiro-l vo- hi
Vua
l^rn lh ay
nbieu deu lai-hai cS the.
Vua Duc-Ton-Hi^u-tfinh-Hodng-Be, hay-la
HuS-Virccng, con nho, c4n quan phy-cbinh
VDa yf u
vi.
thi sinh
Truo-ng-phuc-Man cStn quyen Ibay. Tiuongphuc-Man nay la nguM hay hi-hiSp lay cua Ihienh^. Cling dung quyen trAi le lam, ai-ai cung deu
chSn-ngan.
Nam 1771, ba anh em fJguY^n-vSn-Nhac,
Nguyln-vSn-Lu- v4 NguY^n-vSn-Hue khai
ngijy ma bat lay thanhQui-nbo'n nSm 177S,cung
tbiSrg dugc binb vua sai vJo d^p loan. Nhom-dan
chiu chSng diroc quan pbu-chanh Trung-phucMan nua, thi rung-rung theo dang-nguy. Con
cac quaa dai-thSn trong Irleu Hue, thi lai lam
deu cSng quay han nua, la ruo-e quan Bangngoai \ao ciiu minh cho khoi tay quan g6m ghS
ay ha-biSp.
Khi ay Trinh-Siim ISm ehiSa Bang-ngoiii.
Chua ay dugfc tin, lien dem nhi^u binh si vao
Bang-trong, CSc quan a Hue bat Triro-ng-phficMan dem n^p cbo cbiia, turang nop vay thi xong,
chiia keo binh lui ve. Chang bay
Tr|nh-Sura cir
keo binh vao dinh du'ac qu4n B4ng-trong
m5t
tr4n
tai
NSmI775, chfrnglSitMng
T6n
Iron vlio
77
miCy
thTsao
Sum lam
gi ?
14m
gl ?
QuSn
TftY-so-n cai-tri
Con
cac tinh
i77S-/<S02
).
Ong Nguyeo-Anh
l^i dirffc
mOt ch4u
51
uhCT
y4
78
la
luon miibat hel dat Bacg-ngoai. Tir do trong Suky cbang con noi 161 nha Trinh nu-a. DSu vay
mac long Tua Lt-HiED-Ton ( 1740-1786 ) cung cir
Islm vua. Khi vna Sy bang-ha, Ibi chiia la Lemftn-De noi ngoi. Song Nguyen-vaa-Hue khong
ke vua ay, mot nghi niinh U that vua ma-thoi,
nen lay hieu la Quang-Trung, ma cai-tri cho t(5'i
nam 1792.
Le-man-Be qua Tau nam 1789 ma
bang-ha ngay 19 Ihang U tay nam 1793.
Bau nam 1789 c6 quan Tau sai qua danh giup
Le-mac-Be phyc nghi^p, song phai thua quaa
quoc quan Quang-Trung ca the lam ciing mot
nam ay nu6c Tan nh^n Quang-Trung 14m vua
cbinh vi.
Con ong Hue, \h NguYlnquan-Toan the vj
cha, lay hieu la Canh-Thanh cho IM nam 1801,
rSi cai la Bau-Hirng. Nam 1787, ong Nhac chia
nude giao phia bac cho ong Hu?, phia nam cho
ong Lu con minh Ibi gia Quang-nara, Quangngai vi Binh-dinh. Cuoi nSm 1788 thi ong Lit
qua-ddi. Nhung-mi quan ngyy T4y-sffn laii bS't
thnan vo'i nhau, anb em cbii chau ganh nhau,
nSn Chang kboi bao lau se phai tan-baii.
Lan-15n ong NguySu-Anh lay \syi duac het dal
Nam-k^f, roi ra danh bSt Ihanh Qui-nhffQ, la
nam
79
\-<ri
BiVc
Cha PhSro
minh
trong nua.
1T93.
xii
vfii-vang
ra Bang-
Xong
-viec
trong Bang-ngoai.
C4u
kj
hoi.
du-cj'C
Sai ai
tfhir ai
Quang-Toan
bj
nop
1802
).
qua
?_
Trung
liim
vua khong
- Al M
80
vi
6ng Hu6
LSy
o-
Ih ai ?
Nguyln-Anb lim
Sia ?
L^y hieu nko ?
gi ?
Xung
minh
cac vua
K'e tat
nha Nguyln.
1658-1613
1613-1633
89 inoi.
1635-1648
1648-1687
1687-1691
1691-1725
1725-1738
1738-1765
1765-1777
1778-1802
Hu-ng-Tti
nam
BOAN
81
THtr HAY.
Nh& Nguyen
]
BU'J
VUA GIA-LONG
iH'P )
CAI TRI
ISOi-Um
ho nu6c
Vua
Langsa
khbng
S. K. N. A. -6
NSm
82
Chaigneau,
Vua
Ancam,
ma
lai
str
la
quan Lang-
v TSy.
bay
Cau ho i.
nu-ffc ?
Nam
Leo
"
Vo-i
^ Vua
gi ?
Con giac
trj
ch
Um Um
ngoi, Gia-long
ngyy
83
nira
Nu-6-c An-nam
Nam 1810 xSy
khong ? LSp ho^-uo-c
?
knong
Nam 1819
Gia-long CO Cong gi
vua
vrri
sai ai di
11
- BO'I MINH-MANG
53
sii-
b^n Tay
Vua
nuo-c
ai ? --
Le n^o
CAI TRI
lSW-18tt
C6
theo loi
khoa-agoaD
thi
cha
mk
lao-ta ciing
xiet!
"i?
vua Minh-m?ng
nircSrc
84
1^
njo, ai-
Nam
1822,
tiSp sii
ma
khi
sit
vS thi
tbi
quan
85
ducrc lay d^c-du vua Minh-Mang, mk IrS'-vS caiIri IroDg coi Nam-kt- Quaa Sy chel nSm 1832
diri ngniri chSng bao g\& irng viec bat dgio, dau
;
vua
trirofng.
8B
hai mucri
^4uhoi.
khong
- Boc-dir
-voi
t6n-t6c
13i
Gia-long
- Quan
.'
nam
I,S32
Chia
mSy
^'1'.''
IJnh ?
?
Chia
^*
nuoc ay
"' "^o
mS!y
'
phu
? --
Ai ngi vi
LS-van-Duyet qua-
87
Ill
5i
TRJX iSU-lSil
thi
riit
quan
giii
nn<5rc
.S3
1847,
'
Vua
Tliieu-Tri
dvra
wm
"" ''^'-~
Vua B4 irSn
Vua C6
Sao
di
lai sac ?
Bic Cha
Ich6ag
- Nam
16-i
1847
- Thg n4o
^^ "" ^-"^
"" '
'
"'' *^ -* ' ~
t "e'g
s'
''""cLt
7 f"
ChSl nam nio
? -- Cd- nio
Thieu-Tri lap mu-u nSo ?
'^^^ "^"^ '
'-i""
Ngu Lanr'7;
V r,
dau
Ke
tSt tir
18e2-1820
89
01 GIA-LONG.
Annani diro-c quyfen bao Uq niro-c
Cao-men nam 1807, song niro-c Xidin
ching nhan quy^D Sy, nSn ph3i ddnh
giac vcri mro'c ay ; da nam 1813 mo-i
lap dirp-c ho^-iro-c La-bich i Or d6 quSn
Xi^m mcri chiu nhan Annam c6 qujfen
bao-h6 n\xcrc Gao-mSn.
Cac quan Langsa da <iiup vua Gia-Long,
iSn l^Q Iro- ve Tay h^t, mk nir6'C Annam thi cur muon o" riSng, chang chiu
Nirofc
danh tham
li^ng trong,
deu'kinb vl khen
1823-1841
Dgu-6fi
ngiro-i
ngo-i.
Bai MINH-MANG.
Vua an
BM
dao.
duQ-c
yo
B(Vl THlltU-TRI.
3841-1847
IV
Btfl
TU-BT>C
lSn-18SS
Ihi
B5n nam
sac
1851
ma rang
vua
laii
ra
bat diroc c4c thSy-cli bSnquoc thi phan thay, chu chiia cung vay, ai giac
diroc cac dang Sy, thi vua trong thu&ng. Vay
nga
tu nim 1851 dSn nam 1857, vua lu^n xu- c4c dang
giang dao va Lang-sa v4 I-pha-nho, ke la
trttfrc
mot
ra chi dij
rieng
n6n
dfi-i
vua ay bon-dao
ehfe't
hSu nhir v6
so.
91
loan-lae
mot
tran
1862
).
le
no lam nen
viec.
ninSrc
Cau h&i
Nam
92
A\ thi^t
1848
iim
si
.'
66
Vua va niro'c Langsa
NSm 1851
CO tba nhi-nirdc Langsa gdi qua, mk vua ehang
Ihang Sy.
n6cT4ncdnc6
800
nguM i
lai
mi
chia v6i
93
NguY6n-tri-Phiro-ng, mi Mn qaan^y c6
nuAcTau
dong binh Iii6nq l5m. Khi doiin binh &
don kien-c6 d?i-tu-6cg
ve, thi keo 14n Chi-hoa, la
quan Annam trii d6 dSu ben ta danh trJ manhIhu, la ngiy
bao han-boi, nhu-Dg-ma cungbj Ihat
24-25 thanghaitay nam 1861. LSn laa mSy
cungbi LangliDh My-tho, B16n-hoa, Vlnh-long
qiian
sa chiem-bSl.
Hoa
tbi
trocg ISy
sai
lai
duofc
ch4nh
sir,
duac
xocg.
linh
Hoang-dS Langsa,
thi vi^c
84
nir6c Langsa da ISy thanli Sai-gon mac15Dg, ni4 quan loan con bay xorg danh (too no
phi cho kia, lim dang My lai mSy tinh da mat.
DSu
thi
keo len
lai
vua Ty-
cbang cho
sii
ton ngay,
trong
nim
la
lit-
18b7, thi
'^-
qu6c,
bfen sinh-tbl.
Nam
dKy
Tir
nam
cuDg mot Dam
Sy, la
95
nam
1873, c6 ^
Ira-x4l vi^c
giac.
tu-
tran
tay.
Langsa, thi tr^ may xirda bat ngoai Bac31 thang tam cung mot nam do c6 hoauoc
dieu diDh viee buon-ban.
DSu vay m^ vua Tu-Bu'C cung c6n k^u V(5fi
ho
ky.
Ngay
mM
14
1880,
I6i
laii
sai sii di
hoa-U"d*e,
tien
nen
c8ng ben
khi uvt&c
96
VirCTDg.
Dan Annam
chjn hpc-doi
svr
tiic
Iha-tir, lap
lai trird-ng thi chur nho,
day
chu- quoc-.Lgu- day cSn-do Iheo ph^p
ben T4y.
dap dang quoo sa Irong Ibanh, xSy bo-duasong
du-a bien,
canh-nong,
c6 cho dS
1881
l?i
c6 xe-lu-a
tCr
li
1880
),
nam
mn
nam
ta
t6-i
Ma Amain
minh,
'
97
tbi c6 IS iSy
Irii
(lirgrc
du-p-c
6ng
14m 14m sao ? Quan cai liiu 14m gi ?
Hal aa/rc Langsa v4
Monli!>ny c6 v4o dugc ktiong ?
BJt cua H4n
I-pba-nbo 18 n4o m4 quySt bSo-oan ?
Binb Langsa
Uoi v6 Nam-kj' 14m gi ?
nam nio ?
linh
quJn
& S4ig6n ?
may
|)li5l qua bSn T4u nen con
Langsa
v6 thi c6
Binh
?
14
gi
Tucrng Annam len
Ben la thua ng4y n4o ? -- Ngufri
tran 6- dau ?
Langsa con bat ITnb nio ? - Nam 1862 al vfto Sli viec
ho4 ? Ky hoi ng4y a4o ? -- llok-attc buOc ta vi$c
gi ? ... Vua d6ng ia ng4y n4o ? -- Vua con trflng pi ?
Nhi-nu-d-c Langsa c6
Sai ai di sir ? -- Ng4y q4o ?
Quan Phan-lhanh-GiSog
cbiu tra'mSy ITnb kliflng ?
Buro-ng
Tio-ve Nam-ky ngiy nio ?
eon di dau ?
Sao mi kh6ng du-p-c
si di, ben Annara lira gi ?
Tai sao qulin Langsa
viec ? Quan loan con 14m gi
pbai d4nh ? -- Keo ten ITnb n4o ? -- NOi trong m^y
?
NSm
1870 vua quy^t
ba
tTnb
-ng4y m4 bi\t dup-c
D6'c-phu
deu chi ? -- Sao m4 kbong I4m dang 1
Nghia 14 ai ? -- Ai kbong cbiu ngufri di buon v&y ? -Ai di sli- ?
Nm n4o ? -Nara 1873 vua xin gi ?
An-Nghiep c6 mSy quSn m4 bSt
C4c quan tbi sao ?
tb4nb H4-npi ?
Nguyen-tri-Pbiro-Qg bl gi ?
L4m
gi ? -- An-Ngbiep tbi sao 1 L4m ho4 ng4y n4o
Ho4 bugc la deu gi ?
Bu6c Langsa sy- gi ?
Con
lio4-u6-c gi nfia V
Nana n4o vua sai su bgn T4u ?
l.,4in vay c6 loi bo4 cbiing ?
Nv6'c Langsa sai ai ?
thi
'
'
'I
S.
K. N. A-7
~- Quiin
!'
'/
V
67
BAI DUC-BT>C
1883 )
Vua
cbiu IJl
lAm con. Vua Duc-BiTi; len kS vi theo tai Tir-Buc
da Iroi, ma b&i vua nSy cbang kfe sao liai quan
phu-chanh la Ton-tbSt-Tbuyet va \guYe' -v5nTu-ffng, thi hai quan ay lich long thu-oan ma oao
cbo vua mot toi rat nang. Vay vua phSi an giam
tak cbfe't ru tu cbo-oen f ai-lri du-p-c c6 may ngay
mMhoi. Npay 80 thang hay tSy nam i8>3
trieu-thSn ton Hiep-Ho& len ngoi.
;
Cau
Ai kg
bang-hil
hoi.
vi ? --
f^i
Le
Wm
nao ?
VI
68
- Vua
BO'l
HI$P-HOA
iSSS
ma
fine
chgi.
9B
don
bal
Qhiroa-inA c6 sir
r^i
Aanam
Vila
Lkra
gi ?
mW
fr
vfri
hai
qaan phu-cb6nh
- Hai quan g6
bSt thcr
d5ng
BM
cbang ? Hach Idi niio ? fip vua 14m gi ?
vua ay quan Langsa phA dSn cira oSo ? NgSy n6o ?
Binh chiSn chi ? Hoi-it6-c agSy nio ? Chin
deu gi vo-i nu-6-c Langsa ? Ai eh^ng-CK-S-ng hoA Sy ?
Nlrfrc Langsa thi phai d6nh 6- dftn ?
VII
5fl
cung
la
Vua ay
tre tuoi,
san-sac
tinh net
tinh-tlrdrng.
dat Bang-ngoai.
nam
thang
I8ci3,
tu-
nSm
lay tinh
Hu'ng-hod.
Ngay
ll
nSfji
th^nf?
ciS*
va
Annam
Biah-thuSn, c6q
h6
Id*!
flirtrc
nay, thi
ho&-u'6'C
lay,
Nf^^y
nu6c Annain
100
Ihi
nfra
iTnh
chiu nu-(>c ay baoiai
fa Truof;-kj' va Bac-ky
Cau
Vua
hoi.
chdu
Ki^D-Phird-c IS
mk
bao-iau ?
Bi gi
Igy tiDh nSo nam 1883
bang-hA
ai ?
Cai-
Binh
Lanssa
?
G6n nam 188-J l^y tTnh ndo
Nu-d'C T^u Urn su* gi vai ouo-c Laogsa ?
DU-a ?
Nam 1884 du-6-c Anoam ky to- gi ? Nircrc Laogsa
nhir6'ng tlob nSo ?
G6a Annam chiu sit gi ?
Iri
Ke
d&\ Ty-Birc.
BO'I TtP-Bl>G.
1847-1883
Vua Tir-Birc
ra
hai
1848 vh
).
Tr6t
do-i
vua
loan Pia-kam-h6.
Vua khong
chSu,
bal
n6n
Sii-gon
tri-Phu-ong
tTnh lron
nu-6-c
(
nam
tai
1862 c6
101
llii
quan Pbaa-thanb-Gi&ng
Nam-ky
Uii lir-van.
vi^c
HS-noi.
Niro-c
Annamltbdog
Ih^ng ba lay
b^t thiioh Hi-noi
15
16-1
giu-
nam
1874,
iTi6t
ln
giao
ngfiy
n6n Langsa
nu-a
1882
).
1883
it
naky niMhoi
Roi
Iri
nirac dirp-c
HIEP-HOA
to-i
Iri
dupe
b(5n
Annam
niroc
1883-188-1.
Ih^ng.
DO'I
v^ dSt Bac-kj'
KlfiN-PHTOC.
VIII
60
C6
nhan vua
BCri
I6fi
HAM-NGHI
hoA-uo-^
Ihi
1884-1885
nhSn
H;iitl-Nghi
virirng
lair,
102
vun,
la
n6n ph3i
nfiAy
17
liini le
ton
cuog mot
thing Sj.
Cir hoa-iriVc
ngay
If)
ba lay
Ibaiig
1884.
nftui
Fou-lchcou
nam
)8Si
ruoi
((Vi
Ihang mird'i
mot
lay
nira.
Nam
103
Cao-mon
indti
Ihi^l
ySn.
lai Ihem
ODf; Si-Vallha cliahg ai nRO loi niia,
1892 va
dau-ygu, Ihi miri chiu ra-hang dau
Con
nam
n5m
ir.ol
Sy.
chie.n
Ihanti,
quan a-limg
la
Nha-niro-c bat
vdi
mong
nsu'dri
no
plia-pliacli
nam 1885.
hai thang bay lay
nam
1885,
c6
D&m
104
cap cho
la
bao-lau,
quan ay noi
giet
Co
rair6*i
gi&'t
C6 va
nbtp vay.
dao
nam
lai
bo-n
Ma
tTnh
IfiSo, roi
sau
Quang-ngai ngay
13
mudn
b<3n-dao phi
dao chang pbai
chbng
duffc.
Cfluhoi,
Vua
Ifin
Egoi CO chuy^n gi
B^n
Giac
ben T^u
Quan n^o o-
'?
ei
Ihi iigiy 14
ton
165
IX
Bbiig-Kbanh,
la
o&m
em vua
1885 trieu-lhaii
ay,
ISni
l(su
vua
tuiSi, tri-
Ngbi.
!r do voi con
Tblep, tting hal
quan 16-n, mot dSY-to" Annam va naot day l*
Moi Irieu-than vua Ik bSy-nhieu do Cua an Ihi
1 1 tay
la cam \di muoi Ngiy mbng mot thang
Vua Ham-Nghi
)a
v61
c6 quan lanh binh, ten 14 Ngoe,
tru-6c,
la day-td nha vua khi
dem bai muoi ngirdi Annam di ban dSm len do,
pbai
Ihi bat duo-c ca tliay. Thi^p vi bai quan lo-n
nam 1888
Nguyen-tinh-Dinh
dam
106
la
ch6m dau
lu'6'ng
loan
Ong Le-Trurccung
vay,
3y I^ ke nghich, m^ that ding khen, tioh-tinh rongrai kho^t-dat, ai-ai dau nghich dhu cbang cung dfeu
b^n-cung.
Ngay 28 Ibang gi^ng t^y nSm 1889 vua 06ngbanf;-h3. Bir\ vua ay c6 sac rao tb^nh Hanoi \a Hai-phong la dat nhup-ng-dja nir6c Langsa { nfeay 1 Ibang 10 lay nam 1888 ). Ngdy 3 thang
Khanb
107
Cau
vua Him-
nucfC
Annam
X-
thi
BCXI
sao 7
THANH-THAI.
ThaDh-Th4i,
1889-1907
14
108
nam,
iii<5ri
nbau ma
lo
CAu ho i.
cho
xii la
daoc nh*
ThSnb-ThSi con
Quyfen vua
XI
Annam
o'/
lit
li the nfto.
ai ?
(hlu
MSy
luiji ?
vi nSra ndo ?
BOI DUY-TAN
'/
;S07-J9/e
C4uhol.
Vua
miiy luSi ?
Ouy-TSn
1908 c6
ndo
loan
LAm
? --
dirg-c
XII
84
con
la
dem
dip Ngai
Hoang-thAi-tfr
Vinh-ThuY
Iheo
ban mSy
Nam
mong
1920
Cau hai
--
Ai kg vi
vua Duy-T4n
- Qua
Nam
niio
191S
?-
tio
Al k^-vi
t^t lir
1884-1885
Sy mfri xoDg.
Tdu
Bkc-kf.
nam
1886.
nam
Vua
H^m-Ngbi
vb-i
quan
Ton-thSt-
Quan Van-thSa
bet murd-i G6 vk
truyfen giSt
dao
hen siu^muon bn
dao.
cbSt
Ill
BfiflBO^IG-KITANH.
1885-1889
Vua Hiira-Ngbi
bj
nSra
nam
- Annam
HSi-phong
o6i,
cho
HkLaagsa
nhirp-ng
nirffc
1888.
BOI THANH-THAI.
18S9-1907
Loan
1907-1916
).
Nam
dau
chiic.
B(yi DUY-TAN.
Loan Bong-bfto ten Trung-kJ, niSm
1908.
1916-1925
B6'I
KhSi-Binh
ngdi.
Nam
KHAI-BINH.
Nam
1918 di Bac-k^'.
qua'bSn Tay.
Nam
1924,
mSng
len
1922 di
)e
Tii-
luin
Nam
1922
Nam
11
tay
vua
baag-b4.
192C.,.
iia
Bo/^n
th&tAm.
B6ng-Ph6p.
65
Nird-c
L&o
Tif
nam
1893
i&i
nSm
1898c6nhiSu
hoJi-ii*c
irng
lay
nam
1907 nirdc
Xiem
lani hoS-ui^c
vdi nir^c
Langsa
67
Mien-di^n ( liirmanie ) thi khong dau ducrc xualcSog nhieu liia bang dSt Bong-phap. Nha-nuAc
cuDg lo dem giong kbic qua cho ngu-6i-la Irong,
nhu- ca-pba ( caK ) ngoai Bac-kj"cay lay nm
( orbre i caoutchouc ) trong Nam-kJ'.
;
69
Ill
lija.
ntriVc
M*
diro'c
da
than
cflag
mo
kem,
1906,
dSnR
bac.
mo
tSn, gi4 14
ay
thl
c6 437
bon-quocmilim vi?c.
ngurdri
- Vif c bu6n-bSn
70
mi 2.189.168
Trong cic
qaoc
dd
xo-a
330
trifeu
).
71
duac giSu c6
S. K. N.
A,^8
Vlc giup
114
NirAc
ISt-biah
Langsa cung lirS'ns tori nguriri bjaliho^n l&f nh4thvrffng, nhi chiia kS phung-Jan. Lji cung cSt
trirtag d?y thnoc cho ngiy sau c6 nhirog thay t4i.
Bu-ffng b4y-gid' c6 dir hai trSin thiSy thuoc TSy,
hai tram thSy thuoc botv-quSc & troag xi'r la.
72
ngiro-i
B6n
nam
Um
nglrtri Annam
th^y-tbu3c beaT^y Day
LS-quaag-Trinli noi ve phep trfing trii rang ;
phep trdng Ir^i du-g-c ba mu-ci
nay, mi ngu-fri-la da bfrt chgl ; xira chil miiW
vS t6n
C6
Ik
Nara-kS' mo-i c6
lai
trdi DJja.
73
nao
Nird'C
IS thfe
Cho datyc
bon
nira.
Ngiriri
Annam
nSng-nS
vl
115
ranb, nbieu khi thug nh? nu'i plai nop nSng. NufVc
Langsa ra su-c lo cho ngu'6-i-ta tLau IhtiS cbo pbai
le cung nhu da lo giam-bdt nbung luat nang-ne
md
cua Annain cho kUoi mang chu- v6-nhan
thuffng-hai e con lau nam chay ngay ngudi-ta
hieu dutyc bay-nbieu sir ay.
;
mM
LcrikSt
74
Dau
loan-lgic,
nori
Ihi
tap-
Annam
sa va
tbi bay-gifir
bit \k
Cgu h5i
niro-c
L^o
Nam
Nuro'c
n^o
nu-6-c
Xiem
Dai-phAp
du'p-c
cho
bSo ho
nu-frc
Cao-
Um
tbi
bao-nhieu
hinh
? --
th^ nio
b6n
ta
Mk
thaoh
Nu-oc Bai-phdpl^m gi vS
ngu-M tJt binh ? Chiu
giiip
Thus
lij'i
thi
sao
1907
PhSl c6
sijr
hpc-
phi-t8n
Ke
1893-1896
tat
iia
l^m
lAy
lap
liai D^An ba
ddng xe-lii'a,
niuo-Dfi kia
Nu'frc
1802-1820
m&
lo
cho nuoc
thgnh-ltp-i.
nam
JSO'i
Gia-Long
lfi20-1841
Minh-Mang
1841-1847
Tbiu-Tri
1S47-1S8J
Tvr-Buc
1883
Di,ic-Buc
188J
Hiep-Hoa
1883-18S4
1884-1885
Kien-Pbirdc
1885-lf8B
hSm-Nghi
Bone-Khanh
1889-1907
Tbanh-Thii
1907 1916
Duy-TSii
l!U-19;,r)
KhaiBJDh.
)92(>
liao-Bai.
.,
..
sii-a
buon-
ngfty
dam
no,
n:a>. Nf^hfe
olii't
sona,
jjiuo-i
miro'iig
di'io
nbi^u,
nbieu tien-bac
dugc
I)6nf^-i)h^p
khai
ban cdng
Ibein
chin
li-ilin
lap
il^nn,
Annam
IMPRIMERIE DE QUINHON
i-e-30
41
z ?
fiO