§1 ph−¬ng tr×nh l−îng gi¸c c¬ b¶n

(1). Ph−¬ng tr×nh l−îng gi¸c c¬ b¶n cã mét trong c¸c d¹ng d−íi ®©y:
 
 u = v + k2π  u = v + k2π
(1). cos u = cos v ⇐⇒  (2). sin u = sin v ⇐⇒  (k ∈ Z)
u = −v + k2π u = π − v + k2π
 
 u = v + kπ
  u = v + kπ

(3). tan u = tan v ⇐⇒ (4). cot u = cot v ⇐⇒ (m, k ∈ Z)
 u 6= π + mπ
  u 6= mπ

2
(2). Chó ý: CÇn nhí c¸c c«ng thøc sau, nã gióp cho chóng ta biÕn ®æi nhanh chãng c¸c ph−¬ng

tr×nh ch−a c¬ b¶n vÒ ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n:

♠ cos u = − cos v ⇐⇒ cos u = cos(π − v) ♦ sin u = − sin v ⇐⇒ sin u = sin(−v)

π
♥ tan u = − tan v ⇐⇒ tan u = tan(−v) ♣ cos u = sin v ⇐⇒ cos u = cos( − v)
2
π π
♠ cos u = − sin v ⇐⇒ cos u = cos( + v) ♦ tan u = cot v ⇐⇒ tan u = tan( − v)
2 2
π
♥ tan u = − cot v ⇐⇒ tan u = tan( + v)
2

(3). PhÇn gi¶i bµi tËp:

Bµi 1: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh:

π π
(1). cos 2x + cos(x − ) = 0 (2). cos(x + ) = sin 3x
3 5
π
(3). sin(2x − ) + sin x = 0 (4). cos 4x + sin x = 0
4

Bµi gi¶i:

Ph−¬ng tr×nh thø nhÊt cã ph−¬ng tr×nh d¹ng cos u = − cos v nÕu chuyÓn vÕ, do vËy ta gi¶i nh− sau
π π
(1) ⇐⇒ cos(x − ) = − cos 2x ⇐⇒ cos(x − ) = cos(π − 2x)
3 3
π 4π 2π
 
x − = π − 2x + k2π x= +k
⇐⇒ 
 3 ⇐⇒ 
 9 3 (k ∈ Z)
π 2π
x − = −π + 2x + k2π x= + k2π
3 3
Ph−¬ng tr×nh thø hai cã d¹ng cos u = sin v sö dông c«ng thøc hai cung phô nhau ®Ó gi¶i ph−¬ng

tr×nh nµy nh− sau

π π 3π kπ
 
π π x + = − 3x + k2π x= +
(2) ⇐⇒ cos(x + ) = cos( − 3x) ⇐⇒ 
 5 2 ⇐⇒ 
 40 2 (k ∈ Z)
5 2 π π 7π
x + = 3x − + k2π x=− + kπ
5 2 20
Ph−¬ng tr×nh thø ba cã d¹ng sin u = − sin v nÕu chuyÓn vÕ, do vËy ta gi¶i nh− sau

1
 π π
(3) ⇐⇒ sin(2x − ) = − sin x ⇐⇒ sin(2x − ) = sin(−x)
4 4
π π 2π
 
2x − = −x + k2π x= +k
⇐⇒ 
 4 ⇐⇒ 
 12 3 (k ∈ Z)
π 5π
2x − = π + x + k2π x= + k2π
4 4
Ph−¬ng tr×nh thø t− sÎ cã d¹ng cos u = − sin v nÕu chuyÓn vÕ, do vËy ta gi¶i ph−¬ng tr×nh nh− sau
π
(4) ⇐⇒ cos 4x = − sin x ⇐⇒ cos 4x = cos( + x)
2
π π 2π
 
4x = + x + k2π x= +k
⇐⇒ 
 2 ⇐⇒ 
 6 3 (k ∈ Z)
π π 2π
4x = − − x + k2π x=− +k
2 10 5
Bµi 2: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

π
(1). cot 2x + cot(x − ) = 0 (2). tan x + tan 3x = 0
3
π
(3). tan(2x − ) cot x = 1 (4). cot 4x + cos 4x = 0
4

Bµi gi¶i:
π
♥ Ph−¬ng tr×nh (1), tr−íc hÕt ®iÒu kiÖn ®Ó ph−¬ng tr×nh cã nghÜa lµ 2x 6= mπ ⇐⇒ x 6= m , m ∈
2
Z(∗)

Víi ®iÒu kiÖn (∗) ë trªn vµ ®Ó ý r»ng ph−¬ng tr×nh cã ph−¬ng tr×nh d¹ng cot u = − cot v nÕu

chuyÓn vÕ, do vËy ta gi¶i nh− sau

π π
(1) ⇐⇒ cot(x − ) = − cot 2x ⇐⇒ cot(x − ) = cot(π − 2x)
3 3
π 4π kπ
⇐⇒ x − = π − 2x + kπ ⇐⇒ x = + (k ∈ Z)
3 9 3
§èi víi c¸c häc sinh trung b×nh, yÕu th× chóng ta cã thÓ chÊp nhËn nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh ®·
4π kπ π
cho ®−îc ghi d−íi d¹ng x = + , x 6= m víi m, k ∈ Z. Cßn víi c¸c häc sinh kh¸ giái h¬n
9 3 2
chóng ta cÇn ph¶i lµm thªm mét b−íc sau gäi lµ "lo¹i nghiÖm" trong ph−¬ng tr×nh l−îng gi¸c.

XÐt ph−¬ng tr×nh v« ®Þnh nghiÖm nguyªn sau ®©y

4π kπ π 3m − 2
+ = m ⇐⇒ 8 + 6k = 9m ⇐⇒ k = m − 1 + ; m, k ∈ Z(∗∗)
9 3 2 6

Ta cã nhËn xÐt r»ng:

3m − 2 −2
+ NÕu m = 2l th× =l+ 6∈ Z nªn ph−¬ng tr×nh (∗∗) v« nghiÖm.
6 6
3m − 2 1
+ NÕu m = 2l + 1 th× = l + 6∈ Z nªn ph−¬ng tr×nh (∗∗) còng v« nghiÖm ®iÒu ®ã chøng
6 6
4π kπ
tá r»ng x = + , (k ∈ Z) chÝnh lµ hä nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh ®· cho.
9 3
B×nh luËn: ViÖc gi¶i mét ph−¬ng l−îng gi¸c ®−îc gäi lµ c¬ b¶n nh−ng trong ph−¬ng tr×nh ®ã cã

sù xuÊt hiÖn c¸c gi¸ trÞ tan, cot th× thùc sù kh«ng thÓ gäi lµ c¬ b¶n chót nµo, v× vËy chóng ta cÇn

2
ph¶i b×nh tÜnh tr−íc mçi bµi tËp. Chó ý r»ng viÖc gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh v« ®Þnh nh− trªn chØ thùc

sù dµnh cho c¸c häc sinh kh¸ giái vµ ph¶i cã niÒm tin, cßn víi c¸c häc sinh kh¸c th× chóng ta cã

thÓ bá qua mµ kh«ng cÇn b¨n kho¨n g× nhiÒu. Tuy nhiªn ®èi víi ph−¬ng tr×nh thø hai th× muèn ®¹t

®iÓm tèi ®a ch¾c ch¾n ph¶i lµm ®−îc b−íc lo¹i nghiÖm.

♥ Ph−¬ng tr×nh thø hai cã d¹ng tan u = − tan v, nÕu chuyÓn vÕ do vËy chóng ta thùc hiÖn c¸c

b−íc nh− sau

π
§iÒu kiÖn ®Ó ph−¬ng tr×nh cã nghÜa x 6= + mπ, m ∈ Z(∗). Víi ®iÒu kiÖn nµy
2
(2) ⇐⇒ tan 3x = − tan x ⇐⇒ tan 3x = tan(−x)
π
⇐⇒ 3x = −x + kπ ⇐⇒ x = k
4
XÐt ph−¬ng tr×nh v« ®Þnh nghiÖm nguyªn sau ®©y

π π
k = + mπ ⇐⇒ k = 4m + 2; m, k ∈ Z(∗∗)
4 2
π
Ta thÊy: Ph−¬ng tr×nh (∗∗) cã nghiÖm k = 4m + 2, m ∈ Z vËy trong hä nghiÖm x = k (k ∈ Z)
4
®· cã nh÷ng nghiÖm "vi ph¹m" ®iÒu kiÖn nÕu k = 4m + 2, m ∈ Z. Do vËy kÕt luËn nghiÖm cña
π
ph−¬ng tr×nh (2) lµ x = k , k 6= 4m + 2; m, k ∈ Z.
4
Nh−ng ®«i khi chóng ta thÊy kÕt luËn nh− trªn vÉn ch−a "râ rµng" vµ ch−a thÊy ®−îc viÖc gi¶i

ph−¬ng tr×nh v« ®Þnh thùc sù ®Ó lµm g× vËy th× ta h·y tham kh¶o ®Ò bµi tËp: TÝnh tæng c¸c nghiÖm

cña ph−¬ng tr×nh tan x + tan 3x = 0 trªn n÷a ®o¹n [0; 2010π).

Tr−íc hÕt b¹n h·y th÷ chøng minh ph¸t biÓu sau: NÕu S1 lµ tæng c¸c nghiÖm cña mét ph−¬ng

tr×nh l−îng gi¸c bÊt k× trªn n÷a ®o¹n [0; 2π) th× tæng c¸c nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh trªn n÷a ®o¹n
n(n + 1) (n − 1)n
[0; n2π), n ∈ N ®−îc tÝnh theo c«ng thøc S = S1 + mπ trong ®ã m lµ sè nghiÖm
2 2
cña ph−¬ng tr×nh trªn n÷a ®o¹n [0; 2π). ViÖc chøng minh ph¸t biÓu nµy sÎ dÔ h¬n nÕu b¹n biÕt ®Õn

cÊp sè céng (nh©n) vµ tÝnh tuÇn hoµn cña hµm sè l−îng gi¸c.

Do vËy chóng ta chØ tÝnh tæng S1 c¸c nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh (2) trªn n÷a ®o¹n [0; 2π). Ta vÉn lµm

c¸c b−íc t×m ®iÒu kiÖn vµ gi¶i nh− trªn, nh−ng v× chØ xÐt nghiÖm trªn n÷a ®o¹n [0; 2π) do ®ã ë (∗) chØ

cÇn xÐt c¸c gi¸ trÞ m = 0, m = 1 do vËy tõ ph−¬ng tr×nh (∗∗) ta lo¹i hai gi¸ trÞ k = 2, k = 6. Lóc ®ã
π π π π
ph−¬ng tr×nh cã 6 nghiÖm trong n÷a ®o¹n [0; 2π) lµ x = 0, x = , x = 3 , x = π, x = 5 , x = 7
4 4 4 4
2009.2010 2008.2009
vµ cã tæng S1 = 5π. VËy tæng S = 5π + 6π.
2 2
♥ Ph−¬ng tr×nh thø ba: §iÒu kiÖn ®Ó ph−¬ng tr×nh cã nghÜa lµ x 6= mπ, m ∈ Z(∗) víi ®iÒu kiÖn

nµy ta gi¶i ph−¬ng tr×nh nh− sau

3
 π 1 π π
(3) ⇐⇒ tan(2x − )= = tan x ⇐⇒ 2x − = x + kπ ⇐⇒ x = + kπ, (k ∈ Z)
4 cot x 4 4
KiÓm tra ®iÒu kiÖn ta thÊy c¸c nghiÖm cña hä nµy ®Òu tháa m·n, vËy nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh lµ
π
x = + kπ, (k ∈ Z).
4
π
♥ Ph−¬ng tr×nh thø t−: §iÒu kiÖn ®Ó ph−¬ng tr×nh cã nghÜa lµ 4x 6= mπ ⇐⇒ x 6= m , m ∈ Z(∗).
4
Víi ®iÒu kiÖn nµy ta gi¶i ph−¬ng tr×nh nh− sau
1  cos 4x = 0
(4) ⇐⇒ cos 4x( + 1) = 0 ⇐⇒ 
sin 4x
sin 4x = −1
π

4x = + kπ π π
⇐⇒ 
 2 ⇐⇒ x = + k , (k ∈ Z).
π 8 4
4x = − + k2π
2
KiÓm tra ®iÒu kiÖn thÊy r»ng c¸c nghiÖm cña hä nghiÖm trªn ®Òu tháa m·n. VËy nghiÖm cña
π π
ph−¬ng tr×nh lµ x = + k , (k ∈ Z).
8 4
(4). PhÇn bµi tËp tù gi¶i:

Bµi 3: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh:

1
(1). cos 3x = cos 1200 (2). cos2 x =
4 √
1 0 3
(3). sin(x + 2) = (4). cos(4x + 30 ) =
3 √ 2
3 √
(5). tan(x − 150 ) = (6). cot(3x − 1) = − 3
3
x
(7). cos 2x. tan x = 0 (8). cot 2x. tan = 1
2

Bµi 4: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh:

π √
(1). 2 cos( − 3x) = 3 (2). cos 4x + cos 3x = 2
4
√
(3). 4 sin2 (150 − x) − 1 = 0 (4). 3 tan(x + 300 ) = 3

(5). tan(x − 150 ) tan(x + 150 ) = 1 (6). sin x + tan x = 0

(7). cos 2x + sin x = 2 (8). cot(2x − 1) + tan(2x − 1) = 2

4
 §2 ph−¬ng tr×nh bËc cao ®èi víi mét hµm sè l−îng gi¸c

NhiÖm vô cña môc nµy lµ gióp chóng ta ®−a mét ph−¬ng tr×nh l−îng gi¸c "phøc t¹p" vÒ mét

ph−¬ng tr×nh bËc cao ®¹i sè b»ng c¸ch ®Æt Èn phô. Sau ®ã gi¶i tiÕp c¸c ph−¬ng tr×nh d¹ng c¬ b¶n,

chó ý ®iÒu kiÖn cña Èn phô. Cô thÓ c¸c ph−¬ng tr×nh bËc cao ®¹i sè trong môc nµy lµ ph−¬ng tr×nh

bËc hai, bËc ba, bËc bèn,...

(1). KiÕn thøc bæ sung:

(1.1) Ta nh¾c l¹i ph−¬ng tr×nh at2 + bt + c = 0, a 6= 0 víi biÖt thøc ∆ = b2 − 4ac th× ph−¬ng
√
−b ± ∆
tr×nh cã hai nghiÖm x1,2 = víi ®iÒu kiÖn ∆ ≥ 0.
2a
(1.2) Chó ý hÖ thøc viet cho hai nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh trªn lµ

b c
x1 + x2 = − ; x1 .x2 =
a a

(1.3) Gi¶ sö ph−¬ng tr×nh bËc ba at3 + bt2 + ct + d = 0, a 6= 0 cã ba nghiÖm x1 , x2 , x3 lóc ®o

hÖ thøc viet cho ba nghiÖm nµy lµ

b c d
x1 + x2 + x3 = − ; x1 .x2 + x2 .x3 + x3 .x1 = ; x1 .x2 .x3 = −
a a a

(1.4) B©y giê ta xÐt ph−¬ng tr×nh ®a thøc Pn (x) = 0 bËc n Èn x ∈ R

Pn (x) = an xn + an−1 xn−1 + ... + a2 x2 + a1 x + a0 = 0

NÕu x = α lµ mét nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh nµy nghÜa lµ

an αn + an−1 αn−1 + ... + a2 α2 + a1 α + a0 = 0

lóc ®ã ta nãi ®a thøc Pn (x) chia hÕt cho nhÞ thøc x − α hay Pn (x) = (x − α)Pn−1 (x). Chóng ta

th−êng hay sö dông ph−¬ng ph¸p sau ®©y ®Ó x¸c ®Þnh c¸c hÖ sè cña Pn−1 (x) cßn ®−îc gäi lµ l−îc

®å "Hoc-ne". §Ó ®¬n gi¶n trong c¸ch ghi chóng ta ®Æt

Dm = an αm + an−1 αm−1 + ... + an−m+2 α2 + an−m+1 α + an−m

Cô thÓ

D0 = an ; D1 = an α + an−1

...

Dn−1 = an αn−1 + an−1 αm−2 + ... + a3 α2 + a2 α + a1

5
 Dn = an αn + an−1 αn−1 + ... + a2 α2 + a1 α + a0

Theo c¸ch ®¹t nh− thÕ chóng ta thÊy D0 = an , D1 = D0 α + an−1 tæng qu¸t ta cã Dk =

Dk−1 α + an−k .

Víi c«ng thøc nµy hÖ sè cña ®a thøc Pn−1 (x) ®−îc x¸c ®Þnh trªn l−îc ®å d−íi ®©y "§Çu r¬i,

x¬i tíi".

an an−1 ... a2 a1 a0 HS Pn (x)

x=α D0 D1 ... Dn−2 Dn−1 Dn HS Pn−1 (x)

Hay ta cã sù ph©n tÝch sau trong tr−êng hîp α lµ nghiÖm cña Pn (x)

Pn (x) = (x − α)Pn−1 (x) = (x − α)(D0 xn−1 + D1 xn−2 + ... + Dn−2 x + Dn−1 )

(1.5) §Ó minh häa chóng ta h·y xÐt c¸c bµi to¸n ®¬n gi¶n sau víi tiªu ®Ò chung lµ ph©n tÝch

thµnh nh©n tö víi hÖ sè nguyªn

VÝ dô 1: P2 (x) = 2x2 − 5x + 2 NÕu b¹n nghÜ r»ng ®©y lµ mét bµi tËp qu¸ dÔ th× b¹n cã lÎ ®·

sai lÇm, bëi nÕu trong tay b¹n kh«ng cã m¸y tÝnh bá tói vµ kh«ng biÕt ph−¬ng ph¸p nhÉm nghiÖm

cña phuwowng tr×nh hÖ sè nguyªn th× thÕ nµo nhØ,... chóng ta h·y g¸c l¹i chuyªn ®ã. B»ng ph−¬ng

ph¸p nhÉm ®¹i sè chóng ta t×m ®−îc mét nghiÖm x = 2 lóc ®ã l−ît ®å Hoc-ne nh− sau

a2 = 2 a1 = −5 a0 = 2 P2 (x)

x=2 D0 = 2 D1 = −1D2 = 0 P1 (x)

NghÜa lµ ta cã sù ph©n tÝch 2x2 − 5x + 2 = (x − 2)(2x − 1).

VÝ dô 2: P3 (x) = 4x3 − 2x2 − 3x + 1 B©y giê cho dï b¹n cã n¸y tÝnh bá tói nh−ng nÕu kh«ng biÕt

thuËt to¸n chia ®a thøc th× khã ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých. Kh«ng khã kh¨n g× ®Ó nhÉm ®−îc nghiÖm

x = 1, lóc ®ã l−ît ®å Hoc-ne nh− sau

a3 = 4 a2 = −2 a1 = −3 a0 = 1 P3 (x)

x=1 D0 = 4 D1 = 2 D2 = −1D3 = 0 P2 (x)

NghÜa lµ ta cã sù ph©n tÝch 4x3 −2x2 −3x+1 = (x−1)(4x2 +2x−1). V× ®a thøc P2 (x) = 4x2 +2x−1

b©y giê kh«ng thÓ ph©n tÝch thµnh tÝch cña hai ®a thøc cã hÖ sè nguyªn (Trong ®¹i sè cao cÊp gäi

P2 (x) lµ bÊt kh¶ quy trªn Q), nªn c«ng viÖc ph©n tÝch thµnh nh©n tö theo yªu cÇu ®Ò bµi dõng l¹i

ë ®ã.

6
 (2). Chóng ta cÇn chó ý r»ng víi c¸c phÐp ®Æt Èn phô t = cos x, t = sin x th× cÇn ®iÒu kiÖn cho

tham sè lµ −1 ≤ t ≤ 1 cßn nÕu ®Æt Èn phô t = tan x, t = cot x th× t ∈ R, vµ chó ý thªm r»ng trong

mét sè tr−êng hîp yªu cÇu kh¾c khe nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh l−îng gi¸c th× chóng ta cÇn ph¶i t×m

chÝnh x¸c c¸c kho¶ng biÕn thiªn cña t, ë ®©y chóng ta xÐt c¸c ph−¬ng tr×nh mµ nghiÖm ®−îc t×m

trªn toµn miÒn x¸c ®Þnh cña tõng ph−¬ng tr×nh. Chóng ta sÏ quay l¹i vÊn ®Ò trªn ë bµi chuyªn s©u

h¬n sau nµy. C¸c c«ng thøc nh©n ®«i, nh©n ba, h¹ bËc,...sÏ gióp Ých rÊt nhiÒu cho chóng ta trong

môc nµy, chóng t«i cÇn nªu l¹i.

1. C«ng thøc nh©n ®«i:

2 tan x
sin 2x = 2 sin x. cos x tan 2x =
1 − tan2 x
cos 2x = cos2 x − sin2 x = 2 cos2 x − 1 = 1 − 2 sin2 x
2. C«ng thøc nh©n ba:

sin 3x = 3 sin x − 4 sin3 x cos 3x = 4 cos3 x − 3 cos x

3. C«ng thøc h¹ bËc:
1 − cos 2x 1 + cos 2x 1 − cos 2x
sin2 x = cos2 x = tan2 x =
2 2 1 + cos 2x
3 sin x − sin 3x 3 cos x + cos 3x 1 + cos 2x
sin3 x = cos3 x = cot2 x =
4 4 1 − cos 2x
(3.) PhÇn gi¶i bµi tËp:

Bµi 1: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

x x
(1). 2 cos2 x − 3 cos x + 1 = 0 (2). sin2 − 2 cos + 2 = 0
2 2
(3). 8 cos2 x + 2 sin x − 7 = 0 (4). cot 4x − 2 tan 4x + 1 = 0

Bµi gi¶i:
1
(1). §Æt t = cos x, |t| 6 1 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh (1) ®−îc viÕt l¹i 2t2 − 3t + 1 = 0 ⇐⇒ t = 1 ∨ t =
2
+ Víi t = 1 ⇐⇒ cos x = 1 ⇐⇒ x = k2π, k ∈ Z.
1 1 π
+ Víi t = ⇐⇒ cos x = ⇐⇒ x = ± + k2π, k ∈ Z.
2 2 3
π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = k2π, x = ± + k2π, k ∈ Z.
3
2 x x x x
(2). Ta cã (2) ⇐⇒ 1 − cos − 2 cos + 2 = 0 ⇐⇒ cos2 + 2 cos − 3 = 0.
2 2 2 2
x
§Æt t = cos , |t| 6 1 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i
2

t2 + 2t − 3 = 0 ⇐⇒ t = 1 ∨ t = −3(L)

x
+ Víi t = 1 ⇐⇒ cos = 1 ⇐⇒ x = k4π, k ∈ Z.
2
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = k4π, k ∈ Z.

7
(3). Ta cã (3) ⇐⇒ 8(1 − sin2 x) + 2 sin x − 7 = 0 ⇐⇒ 8 sin2 x − 2 sin x − 1 = 0.

§Æt t = sin x, |t| 6 1 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i

1 1
8t2 − 2t − 1 = 0 ⇐⇒ t = ∨t=−
2 4
1 1 π π
+ Víi t = ⇐⇒ sin x = ⇐⇒ x = + k2π ∨ x = 5 + k2π, k ∈ Z.
2 2 6 6
1
+ Víi t = − = sin α ⇐⇒ sin x = sin α ⇐⇒ x = α + k2π ∨ x = π − α + k2π, k ∈ Z.
4
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm
π π
x = + k2π; x = 5 + k2π; x = α + k2π vµ x = π − α + k2π, k ∈ Z
6 6
2
(4). Ta cã (4) ⇐⇒ cot 4x + cot 4x − 2 = 0.

§Æt t = cot 4x, t ∈ R lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i

t2 + t − 2 = 0 ⇐⇒ t = 1 ∨ t = −2

π π π
+ Víi t = 1 ⇐⇒ cot 4x = 1 ⇐⇒ 4x = + kπ ⇐⇒ x = + k , k ∈ Z.
4 16 4
α π
+ Víi t = −2 = cot α ⇐⇒ cot 4x = cot α ⇐⇒ 4x = α + kπ ⇐⇒ x = + k , k ∈ Z.
4 4
π π α π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = + k , x = + k , k ∈ Z.
16 4 4 4
Bµi 2: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

(1). cos 2x − 2 cos x + 1 = 0 (2). sin 3x − 2 sin x = 0

(3). tan 2x − 3 tan x = 0 (4). cos 4x − 4 cos 2x + cos x − 6 = 0

Bµi gi¶i:

(1). §Æt t = cos x, |t| 6 1 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh (1) ®−îc viÕt l¹i

2t2 − 1 − 2t + 1 = 0 ⇐⇒ t2 − t = 0 ⇐⇒ t = 1 ∨ t = 0

+ Víi t = 1 ⇐⇒ cos x = 1 ⇐⇒ x = k2π, k ∈ Z.

π
+ Víi t = 0 ⇐⇒ cos x = 0 ⇐⇒ x = + kπ, k ∈ Z.
2
π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = k2π, x = + kπ, k ∈ Z.
2
(2). §Æt t = sin x, |t| 6 1 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i

1 1
3t − 4t3 − 2t = 0 ⇐⇒ t − 4t3 = 0 ⇐⇒ t = 0 ∨ t = ∨t=−
2 2

+ Víi t = 0 ⇐⇒ sin x = 0 ⇐⇒ x = kπ, k ∈ Z.

1 1 π π
+ Víi t = ⇐⇒ sin x = ⇐⇒ x = + k2π ∨ x = 5 + k2π, k ∈ Z.
2 2 6 6
8
 1 1 π π
+ Víi t = − ⇐⇒ sin x = − ⇐⇒ x = − + k2π ∨ x = −5 + k2π, k ∈ Z.
2 2 6 6
π 5π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = kπ, x = ± + k2π, x = ± + k2π, k ∈ Z.
6 6
2 tan x
(3). Ta cã (3) ⇐⇒ − 3 tan x = 0 ⇐⇒ 3 tan3 x − tan x = 0.
1 − tan2 x
§Æt t = tan x, t ∈ R lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i

1 1
3t3 − t = 0 ⇐⇒ t = 0 ∨ t = √ ∨ t = − √
3 3

+ Víi t = 0 ⇐⇒ tan x = 0 ⇐⇒ x = kπ, k ∈ Z.

1 1 π
+ Víi t = √ ⇐⇒ tan x = √ ⇐⇒ x = + kπ, k ∈ Z.
3 3 6
1 1 π
+ Víi t = − √ ⇐⇒ tan x = − √ ⇐⇒ x = − + kπ, k ∈ Z.
3 3 6
π π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = kπ, x = + kπ, x = − + kπ, k ∈ Z.
6 6
2
(4). Ta cã cos 2x = 2 cos x − 1

cos 4x = 2 cos2 2x − 1 = 2(2 cos2 x − 1)2 − 1 = 8 cos4 x − 8 cos2 x + 1

Do vËy, §Æt t = cos x, |t| 6 1 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i

8t4 − 8t2 + 1 − 4(2t2 − 1) + 9t − 6 = 0 ⇐⇒ 8t4 − 16t2 + 9t − 1 = 0

⇐⇒ (t − 1)(8t3 + 8t2 − 8t + 1) = 0

⇐⇒ (t − 1)(2t − 1)(4t2 + 6t − 1) = 0
√
1 −3 ± 13
⇐⇒ t = 1 ∨ t = ∨ t =
2 4
+ Víi t = 1 ⇐⇒ cos x = 1 ⇐⇒ x = k2π, k ∈ Z.
1 1 π
+ Víi t = ⇐⇒ cos x = ⇐⇒ x = + k2π, k ∈ Z.
2 √ 2 3
−3 + 13
+ Víi t = = cos α ⇐⇒ x = ±α + k2π, k ∈ Z.
4√
−3 − 13
+ Víi t = < −1, lo¹i theo ®iÒu kiÖn.
4
(4). PhÇn bµi tËp tù gi¶i:

Bµi 3: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

x x
(1). 2 sin2 x − 3 sin x + 1 = 0 (2). cos2 − 2 sin + 2 = 0
2 2
(3). sin2 x + 2 cos x − 1 = 0 (4). 2 cot x + tan x + 1 = 0

Bµi 4: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

(1). cos 2x − 2 sin x + 3 = 0 (2). cos 3x + 2 cos x = 0

(3). cot 2x − 3 tan x = 0 (4). cos 3x − cos 2x − cos x + 1 = 0

9
 §3 ph−¬ng tr×nh nhÊt ®èi víi SIN vµ cos

(1). KiÕn thøc bæ sung:

(1.1) C«ng thøc céng cung:

cos(a − b) = cos a. cos b + sin a. sin b

cos(a + b) = cos a. cos b − sin a. sin b

sin(a − b) = sin a. cos b − cos a. sin b

sin(a + b) = sin a. cos b + cos a. sin b

(1.2) C«ng thøc biÕn ®æi biÓu thøc T = p cos x + q sin x:

Ta cã " #
p p q
T = p cos x + q sin x = p2 + q 2 p cos x + p sin x
p2 + q 2 p2 + q 2
§Ó ý r»ng
" #2 " #2
p q
p + p =1
p2 + q 2 p2 + q 2
nªn nÕu ®Æt
p q π π
cos α = p ; sin α = p , α ∈ [− ; ]
p2 + q2 p2 + q2 2 2
th× biÓu thøc ®· cho cã thÓ viÕt l¹i
p p
T = p2 + q 2 [cos α cos x + sin α sin x] = p2 + q 2 cos(x − α)

§Æc biÖt lÇn l−ît cho p, q nhËn c¸c gi¸ trÞ 1, −1 ta ®−îc c¸c c«ng thøc sau
√ π
cos x + sin x = 2 cos(x − )
4
√ π
cos x − sin x = 2 cos(x + )
4 √
√ π π
sin x − cos x = − 2 cos(x + ) = 2 sin(x − )
4 4
(2). Ph−¬ng tr×nh bËc nhÊt ®èi víi sin vµ cos cã d¹ng víi pq 6= 0

p sin x + q cos x + m = 0

Theo biÕn ®æi nh− trªn ta ®−a ph−¬ng tr×nh vÒ d¹ng

p −m
p2 + q 2 cos(x − α) + m = 0 ⇐⇒ cos(x − α) = p
p2 + q 2
§©y lµ ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n ®· biÕt c¸ch gi¶i. Tõ ®©y chóng ta thÊy ®Ó ph−¬ng tr×nh ®· cho cã
−m
nghiÖm th× ®iÒu kiÖn cho c¸c hÖ sè lµ −1 ≤ p ≤ 1 ⇐⇒ m2 ≤ p2 + q 2 .
2
p +q 2

10
 (3). PhÇn gi¶i bµi tËp:

Bµi 1: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

√
(1). sin x + cos x − 1 = 0 (2). 3 cos x − sin x − 2 = 0
√ √
(3). sin 2x − 3 cos 2x + 2 = 0 (4). sin 2x + 3 cos 2x + 1 = 0

Bµi gi¶i:
√ √ √ √
2 2 2 π 2
(1). Ta cã (1) ⇐⇒ sin x + cos x = ⇐⇒ cos(x − ) =
2 2 2 4 2
π π
⇐⇒ cos(x − ) = cos
4 4
π π
⇐⇒ x − = ± + k2π
4 4
π
⇐⇒ x = k2π ∨ x = + k2π, k ∈ Z.
2
π
VËy ph−¬ng tr×nh (1) cã c¸c hä nghiÖm x = k2π, x = + k2π, k ∈ Z.
√ 2
3 1 π
(2). Ta cã (1) ⇐⇒ cos x − sin x = 1 ⇐⇒ cos(x + ) = 1
2 2 6
π
⇐⇒ x + = k2π
6
π
⇐⇒ x = − + k2π, k ∈ Z
6
π
VËy ph−¬ng tr×nh (2) cã hä nghiÖm x = − + k2π, k ∈ Z.
6
√
(3). Ta cã (3) ⇐⇒ 3 cos 2x − sin 2x − 2 = 0
√
3 1
⇐⇒ cos 2x − sin 2x = 1
2 2
π
⇐⇒ cos(2x + ) = 1
6
π
⇐⇒ 2x + = k2π
6
π
⇐⇒ x = − + kπ, k ∈ Z
12
π
VËy ph−¬ng tr×nh cã mét hä nghiÖm x = − + kπ, k ∈ Z
√ 12√
1 3 2
(4). Ta cã (4) ⇐⇒ sin 2x − cos 2x = −
2
√ 2 √2
3 1 2
⇐⇒ cos 2x − sin 2x =
2 2 √ 2
π 2
⇐⇒ cos(2x + ) =
6 2
π π
⇐⇒ 2x + = ± + k2π
6 4
π −5π
⇐⇒ x = + kπ ∨ x = + kπ, k ∈ Z
24 24
π −5π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = + kπ, x = + kπ, k ∈ Z
24 24
Bµi 2: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

(1). 2 sin2 x + sin x cos x − 3 cos2 x = 0 (2). 3 sin2 x − 4 sin x cos x + 5 cos2 x = 2

11
 √
(3). 2 cos2 x − 3 3 sin 2x − 4 sin2 x = −4 (4). cos2 x + sin 2x + 1 = 0

Bµi gi¶i:
2(1 − cos 2x) 1 3(1 + cos 2x)
(1). Ta cã (1) ⇐⇒ + sin 2x − =0
2 2 2
⇐⇒ 5 cos 2x − sin 2x + 1 = 0
5 1 1
⇐⇒ √ cos 2x − √ sin 2x = √
26 26 26
5 1
⇐⇒ cos α cos 2x + sin α sin 2x = sin α (§Æt cos α = √ ; sin α = √ )
26 26
π
⇐⇒ cos(2x − α) = cos( − α)
2
π π
⇐⇒ 2x − α = − α + k2π ∨ 2x − α = α − + k2π
2 2
π α π
⇐⇒ x = + kπ ∨ x = − + kπ
4 2 4
π α π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = + kπ, x = − + kπ, k ∈ Z
4 2 4
3(1 − cos 2x) 5(1 + cos 2x)
(2). Ta cã (2) ⇐⇒ − 2 sin 2x + =2
2 2
⇐⇒ 2 cos 2x − 4 sin 2x + 4 = 0
1 2 2
⇐⇒ √ cos 2x − √ sin 2x = − √
5 5 5
1 2
⇐⇒ cos α cos 2x + sin α sin 2x = sin α (§Æt cos α = √ ; sin α = − √ )
5 5
π
⇐⇒ cos(2x − α) = cos( − α)
2
π π
⇐⇒ 2x − α = − α + k2π ∨ 2x − α = α − + k2π
2 2
π α π
⇐⇒ x = + kπ ∨ x = − + kπ
4 2 4
π α π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = + kπ, x = − + kπ, k ∈ Z
4 2 4
2(1 + cos 2x) √ 4(1 − cos 2x)
(3). Ta cã (3) ⇐⇒ − 3 3 sin 2x − = −4
2 2
√
⇐⇒ cos 2x − 3 sin 2x = −1
√
1 3 1
⇐⇒ cos 2x − sin 2x = −
2 2 2
π 2π
⇐⇒ cos(2x + ) = cos
3 3
π 2π π π
⇐⇒ 2x + = + k2π ∨ 2x + = + k2π
3 3 3 3
π
⇐⇒ x = + kπ ∨ x = kπ
6
π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = + kπ, x = kπ, k ∈ Z
6
(1 + cos 2x)
(4). Ta cã (4) ⇐⇒ + sin 2x + 1 = 0
2
⇐⇒ cos 2x + 2 sin 2x + 3 = 0

Ta nhËn thÊy 22 + 12 < 32 do vËy ph−¬ng tr×nh nµy v« nghiÖm.

(4). PhÇn bµi tËp tù gi¶i:

12
Bµi 3: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

√ x x
(1). sin 3x − cos 3x + 1 = 0 (2). − sin + 2 = 0
3 cos
2 2
x √ x
(3). sin + 3 cos + 2 = 0 (4). 3 sin 2x + 4 cos 2x − 5 = 0
2 2

Bµi 4: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

9
(1). 2 cos2 x + sin x cos x − 3 sin2 x = 0 (2). 4 sin x cos x + 5 sin2 x − = 0
2
√ √ √
(3). 2 cos2 x − 3 3 sin 2x − 4 = 0 2
(4). 3 cos x − 2 sin 2x + 1 = 0

13
 §4 ph−¬ng tr×nh ®èi xøng ®èi víi SIN vµ cos

(1). KiÕn thøc bæ sung:

(1.1) Cho hai sè a, b bÊt kú, ta nãi S = a + b vµ P = ab lµ c¸c hÖ thøc ®èi xøng s¬ cÊp cña hai

sè ®· cho. B©y giê chóng ta ®Ó ý r»ng

a2 + b2 = (a + b)2 − 2ab = S 2 − 2P

a3 + b3 = (a + b)3 − 3ab(a + b) = S 3 − 3P S

a4 + b4 = (a + b)4 − 4ab(a2 + b2 ) − 6a2 b2 = S 4 − 4P S 2 + 2P 2

(1.2) Trong c¸c ®¼ng thøc trªn nªu chóng ta thÕ a = sin x, b = cos x vµ ®Æt t = sin x + cos x

®ång thêi ®Ó ý r»ng sin2 x + cos2 x = 1 chóng ta sÏ cã c¸c ®¼ng thøc d−íi ®©y

t2 − 1 t4 − 2t2 + 1
(1). sin x cos x = (2). sin2 x cos2 x =
2 4

−t3 + 3t −t4 + 2t2 + 1

(3). sin3 x + cos3 x = (4). sin4 x + cos4 x =
2 2

(2). C¸c d¹ng ph−¬ng tr×nh ®èi xøng víi sin vµ cos:

(2.1) Ph−¬ng tr×nh d¹ng a(sin x + cos x) + b sin x cos x + c = 0

√ √
§Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

t2 − 1
at + b + c = 0 ⇐⇒ bt2 + 2at + (2c − b) = 0
2

Gi¶i ph−¬ng tr×nh nµy víi ®iÒu kiÖn cña t ë trªn, råi gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n ®· biÕt.

(2.2) Ph−¬ng tr×nh d¹ng a(sin x − cos x) + b sin x cos x + c = 0

√ √
§Æt t = sin x − cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

1 − t2
at + b + c = 0 ⇐⇒ bt2 − 2at − (2c + b) = 0
2

Gi¶i ph−¬ng tr×nh nµy víi ®iÒu kiÖn cña t ë trªn, råi gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n ®· biÕt.

(2.3) Ph−¬ng tr×nh d¹ng a(sin3 x + cos3 x) + b sin x cos x + c = 0

√ √
§Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

−t3 + 3t t2 − 1
a +b + c = 0 ⇐⇒ at3 + bt2 − 3at + b − 2c = 0
2 2

Gi¶i ph−¬ng tr×nh nµy víi ®iÒu kiÖn cña t ë trªn, råi gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n ®· biÕt.

(2.4) Ph−¬ng tr×nh d¹ng a(sin4 x + cos4 x) + b sin x cos x + c = 0

14
 √ √
§Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

−t4 + 2t2 + 1 t2 − 1
a +b + c = 0 ⇐⇒ at4 − (2a + b)t2 + b − a − 2c = 0
2 2

Gi¶i ph−¬ng tr×nh nµy víi ®iÒu kiÖn cña t ë trªn, råi gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n ®· biÕt.

(2.5) Ph−¬ng tr×nh d¹ng

a(sin4 x + cos4 x) + b(sin3 x + cos3 x) + c(sin x + cos x) + d sin x cos x + e = 0

√ √
§Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

−t4 + 2t2 + 1 −t3 + 3t t2 − 1

a +b + ct + d +e=0
2 2 2

⇐⇒ at4 + bt3 − (2a + d)t2 − (3b + 2c)t − (a − d + 2e) = 0

Gi¶i ph−¬ng tr×nh nµy víi ®iÒu kiÖn cña t ë trªn, råi gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n ®· biÕt.

Trong tµi liÖu nhá nµy chóng ta chØ thùc sù quan t©m ®Õn nhiÒu vÒ c¸c ph−¬ng tr×nh d¹ng 2.1 vµ

2.2 cßn c¸c d¹ng kh¸c chØ mang tÝnh chÊt tham kh¶o vµ dµnh cho c¸c häc sinh kh¸ giái.

(3). PhÇn gi¶i bµi tËp:

Bµi 1: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

(1). sin x + cos x − sin x cos x − 1 = 0 (2). sin 2x − 2(sin x + cos x) + 1 = 0

(3). 12(sin x − cos x) − 2 sin x. cos x = 12 (4).

√ √
(4). (2 + 2)(sin x + cos x) − 2 sin x. cos x = 2 2 + 1

Bµi gi¶i:
√ √
(1). §Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

t2 − 1
t− − 1 = 0 ⇐⇒ t2 − 2t + 1 = 0 ⇐⇒ t = 1
2
√ π π π
Víi t = 1 ta cã ph−¬ng tr×nh 2 cos(x − ) = 1 ⇐⇒ cos(x − ) = cos
4 4 4
π
⇐⇒ x = + k2π ∨ x = k2π, k ∈ Z
2
VËy ph−¬ng tr×nh ®· cho cã hai hä nghiÖm.
√ √
(2). §Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

t2 − 1 − 2t + 1 = 0 ⇐⇒ t2 − 2t = 0 ⇐⇒ t = 0 ∨ t = 2

Víi t = 2 lo¹i theo ®iÒu kiÖn trªn.

√ π π π 3π
Víi t = 0 ta cã ph−¬ng tr×nh 2 cos(x − ) = 0 ⇐⇒ x − = + k2π ⇐⇒ x = + k2π
4 4 2 4
15
 3π
VËy ph−¬ng tr×nh ®· cho cã mét hä nghiÖm x = + k2π, k ∈ Z.
4
√ √
(3). §Æt t = sin x − cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

12t + t2 − 1 = 12 ⇐⇒ t2 + 12t − 13 = 0 ⇐⇒ t = 1 ∨ t = −13

Víi t = −13 lo¹i theo ®iÒu kiÖn.

√ π π π
Víi t = 1 ta cã ph−¬ng tr×nh 2 sin(x − ) = 1 ⇐⇒ sin(x − ) = sin
4 4 4
π
⇐⇒ x = + k2π ∨ x = π + k2π, k ∈ Z
2
VËy ph−¬ng tr×nh ®· cho cã hai hä nghiÖm.
√ √
(4). §Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

√ √ √ √ √
(2 + 2)t − t2 + 1 − 2 2 − 1 = 0 ⇐⇒ t2 − (2 + 2)t + 2 2 = 0 ⇐⇒ t = 2 ∨ t = 2

Víi t = 2 lo¹i theo ®iÒu kiÖn.

√ √ π √ π π
Víi t = 2 ta cã ph−¬ng tr×nh 2 cos(x − ) = 2 ⇐⇒ x − = k2π ⇐⇒ x = + k2π
4 4 4
VËy ph−¬ng tr×nh ®· cho cã mét hä nghiÖm.

Bµi 2: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

1
(1). sin3 x + cos3 x = √ (2). sin4 x + cos4 x − 2 sin 2x − 1 = 0
2
√
(3). 4 2(sin x + cos x) + cos2 2x = 8 (4). sin3 x + cos3 x − sin x − cos x = cos 2x

Bµi gi¶i:
√ √
(1). §Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng

−t3 + 3t 1 √ √ √
= √ ⇐⇒ t3 − 3t + 2 = 0 ⇐⇒ (t − 2)(t2 + 2t − 1) = 0
2 2
√ √ √ √
√ − 2− 6 − 2+ 6
⇐⇒ t = 2 ∨ t = ∨t=
2 2
√ π π
Víi t = 2 ⇐⇒ cos(x − ) = 1 ⇐⇒ x = + k2π, k ∈ Z.
√ √ 4 4 √
− 2+ 6 π −1 + 3 π
Víi t = ⇐⇒ cos(x − ) = = cos α ⇐⇒ x = ± α + k2π, k ∈ Z
√ 2 √ 4 2 4
− 2+ 6
Víi t = lo¹i theo ®iÒu kiÖn.
2
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm trªn.
√ √
(2). §Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2 lóc ®ã ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng
−t4 + 2t2 + 1
− 2(t2 − 1) − 1 = 0 ⇐⇒ t4 + 2t2 − 3 = 0
2
⇐⇒ t2 = 1 ∨ t2 = −3

16
 π
Víi t2 = 1 ⇐⇒ sin x cos x = 0 ⇐⇒ x = k , k ∈ Z.
4
VËy ph−¬ng tr×nh ®· cho cã mét hä nghiÖm.
√ √
(3). §Æt t = sin x + cos x ®iÒu kiÖn − 2 ≤ t ≤ 2.

Ta cã sin 2x = t2 − 1 =⇒ cos2 x = 1 − (t2 − 1)2 = −t4 + 2t2 .

Ph−¬ng tr×nh ®−îc viÕt l¹i

√ √ √ √
t4 − 2t2 − 4 2t + 8 = 0 ⇐⇒ (t − 2)(t3 + 2t2 − 4 2) = 0
√ √ √
⇐⇒ (t − 2)(t − 2)(t2 + 2 2t + 4) = 0
√ π π
Víi t = 2 ⇐⇒ cos(x − ) = 1 ⇐⇒ x = + k2π, k ∈ Z
4 4
3 3
(4). Ta cã sin x + cos x − sin x − cos x = cos 2x

(sin x+cos x)(sin2 x+cos2 x+sin x cos x)−(sin

⇐⇒   x+cos x) = (cos x+sin x)(cos x−sin x)
 cos x + sin x = 0  cos x + sin x = 0 (i)
⇐⇒  ⇐⇒ 
1 + sin x cos x − 1 = cos x − sin x sin x cos x + sin x − cos x = 0 (ii)
π
Ph−¬ng tr×nh (i) ⇐⇒ x = − + kπ, k ∈ Z.
4
1 − (sin x − cos x)2
Ph−¬ng tr×nh (ii) ⇐⇒ + (sin x − cos x) = 0
2
⇐⇒ (sin x − cos x)2 − 2(sin x − cos x) − 1 = 0
√
⇐⇒ sin x − cos x = 1 ± 2
√
√ π 1− 2
⇐⇒ sin x − cos x = 1 − 2 ⇐⇒ sin(x − ) = √ = sin α
4 2
π 3π
⇐⇒ x = + α + k2π ∨ x = − α + k2π, k ∈ Z
4 4
VËy ph−¬ng tr×nh ®· cho cã c¸c hä nghiÖm trªn.

(4). PhÇn bµi tËp tù gi¶i:

Bµi 3: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

(1). sin x + cos x + sin x cos x + 1 = 0 (2). 2 sin 2x + (sin x + cos x) − 1 = 0

√
1 2
(3). (sin x − cos x) − 2 sin x. cos x − 1 − =0 (4). sin x − cos x − 2 sin x. cos x = 0
2 2

Bµi 4: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh sau:

5
(1). sin3 x − cos3 x = 1 (2). sin4 x + cos4 x + 2 sin 2x −
=0
2
√ 1
(3). 4 2(sin x − cos x) + sin2 2x = 9 (4). sin3 x + cos3 x + cos 2x − √ = 0
2
4 4 3 3
√
(5). sin x + cos x + sin x + cos x − (sin x + cos x) + (1 + 2) sin x cos x = 1

17
 §5 ph−¬ng tr×nh ®¼ng cÊp ®èi víi sin vµ cos

(1.1) Ph−¬ng tr×nh ®¼ng cÊp bËc 2:

Ph−¬ng tr×nh ®¼ng cÊp bËc hai cã d¹ng:

a cos2 x + b sin x cos x + c sin2 x = 0

§Ó gi¶i ph−¬ng tr×nh nµy chóng ta cã thÓ vËn dông c¸ch gi¶i cña ph−¬ng tr×nh bËc nhÊt ®èi víi

sin − cos tuy nhiªn c¸ch gi¶i sau ®©y vÉn th−êng hay ®−îc ¸p dông, ®Æc biÖt trong c¸c bµi to¸n

biÖn luËn nghiÖm cã chøa tham sè.

Tr−íc hÕt ta cã nhËn xÐt nÕu mét trong ba hÖ sè a, b, c b»ng kh«ng th× ph−¬ng tr×nh trë nªn ®¬n

gi¶n v× vËy ta cã thÓ gi¶ sö c¶ ba hÖ sè ®Òu kh¸c kh«ng, lóc ®ã chia c¶ hai vÕ ph−¬ng tr×nh cho

sin2 x hoÆc cos2 x ta sÏ ®−îc ph−¬ng tr×nh bËc hai theo Èn cot x hoÆc tan x.

§Æt t = cot x, t ∈ R ph−¬ng tr×nh ®· cho trë thµnh

at2 + bt + c = 0

Chó ý r»ng ph−¬ng tr×nh sau ®©y cã thÓ ®−a vÒ d¹ng trªn b»ng biÕn ®æi d = d sin2 x + d cos2 x

a cos2 x + b sin x cos x + c sin2 x + d = 0

(1.2) Ph−¬ng tr×nh ®¼ng cÊp bËc 3:

Ph−¬ng tr×nh ®¼ng cÊp bËc ba cã d¹ng: (a.b.c.d 6= 0) :

a cos3 x + b cos2 x sin x + c sin2 x cos x + d sin3 x = 0

T−¬ng tù nh− trªn chóng ta chia hai vÕ ph−¬ng tr×nh cho sin3 x hoÆc cos3 x ta sÏ ®−îc ph−¬ng

tr×nh bËc ba theo Èn cot x hoÆc tan x.

§Æt t = cot x, t ∈ R ph−¬ng tr×nh ®· cho trë thµnh

at3 + bt2 + ct + d = 0

B»ng c¸ch t−¬ng tù chóng ta sÏ cã c¸ch gi¶i cña ph−¬ng tr×nh ®¼ng cÊp bËc bèn hoÆc cao h¬n

n÷a, c¸c b¹n h·y tù viÕt lÊy cho m×nh.

(2). PhÇn gi¶i bµi tËp:

Bµi 1: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh:

18
 (1). cos2 x + sin x cos x − 2 sin2 x = 0 (2). 4 cos2 x + sin x cos x + sin2 x − 3 = 0
√ 5
(3). 4 3 sin x cos x + 4 cos2 x = 2 sin2 x +
√ 2
√ 3 1 π √
(4). 2 sin x + 2 3 cos x = + (5). sin3 ( + x) = 2 sin x
cos x sin x 4
3 2 3 2
(6). 2 cos x − 11 cos x sin x = 6 sin x − 17 sin x cos x

Bµi gi¶i:

(1). §Æt t = cot x, t ∈ R ph−¬ng tr×nh ®· cho trë thµnh t2 + t − 2 = 0 ⇐⇒ t = 1 ∨ t = −2

π
+ Víi t = 1 ⇐⇒ cot x = 1 ⇐⇒ x = + kπ, k ∈ Z.
4
+ Víi t = −2 ⇐⇒ cot x = cot α ⇐⇒ x = α + kπ, k ∈ Z.
π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = + kπ, x = α + kπ, k ∈ Z.
4
(2). Ta cã (2) ⇐⇒ 4 cos x + sin x cos x + sin2 x − 3 sin2 x − 3 cos2 x = 0.
2

⇐⇒ cos2 x + sin x cos x − 2 sin2 x = 0

π
Gi¶i nh− trªn cã c¸c hä nghiÖm x = + kπ, x = α + kπ, k ∈ Z.
4
(3). Ta thÊy cos x = 0 ph−¬ng tr×nh kh«ng tháa, víi cos x 6= 0 chia hai vÕ cña ph−¬ng tr×nh cho

cos2 x vµ ®Æt t = tan x ta cã ph−¬ng tr×nh d−íi ®©y

√
√ 2 5 2 2
√ √ 3
4 3t + 4 = 2t + (1 + t ) ⇐⇒ 9t − 8 3t − 3 = 0 ⇐⇒ t = 3 ∨ t = −
2 9
√ √ π
+ Víi t = 3 ⇐⇒ tan x = 3 ⇐⇒ x = + kπ, k ∈ Z.
√ 3
3
+ Víi t = − = tan α ⇐⇒ cot x = cot α ⇐⇒ x = α + kπ, k ∈ Z.
9
π
VËy ph−¬ng tr×nh cã c¸c hä nghiÖm x = + kπ, x = α + kπ, k ∈ Z.
3
(4). §iÒu kiÖn ®Ó ph−¬ng tr×nh cã nghÜa sin x cos x 6= 0, víi ®iÒu kiÖn nµy ta cã
√ √
(4) ⇐⇒ 2 sin2 x cos x + 2 3 cos2 x sin x = 3 sin x + cos x
√ √
⇐⇒ 2 tan2 x + 2 3 tan x = 3 tan x(1 + tan2 x) + 1 + tan2 x

§Æt t = tan x, t ∈ R ph−¬ng tr×nh trë thµnh

√ √ √ 1
3t3 − t2 − 3t + 1 = 0 ⇐⇒ (t2 − 1)( 3t − 1) = 0 ⇐⇒ t = ±1 ∨ t = √
3

Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n ta ®−îc c¸c hä nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh lµ

π π π
x= + k , x = + kπ, k ∈ Z
4 2 6

19
 √
2 3 √
(5). Ta cã (5) ⇐⇒ ( ) (sin x + cos x)3 = 2 sin x ⇐⇒ (sin x + cos x)3 = 4 sin x
2
Chia c¶ hai vÕ ph−¬ng tr×nh cho cos3 x 6= 0 vµ ®Æt t = tan x, t ∈ R ta ®−îc ph−¬ng tr×nh sau

(1 + t)3 = 4t(t2 + 1) ⇐⇒ 3t3 − 3t2 + t − 1 = 0 ⇐⇒ (t − 1)(3t2 + 1) = 0 ⇐⇒ t = 1

π
Gi¶i ph−¬ng tr×nh tan x = 1 ta ®−îc nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh lµ x = + kπ, k ∈ Z.
4
(6). KiÓm tra sin x = 0 kh«ng tháa ph−¬ng tr×nh, chia hai vÕ cña ph−¬ng tr×nh cho sin3 x 6= 0 vµ

®Æt t = cot x ta ®−îc ph−¬ng tr×nh sau

1
2t3 − 11t2 + 17t − 6 = 0 ⇐⇒ t = 3 ∨ t = 2 ∨ t =
2

Tõ ®©y ph−¬ng tr×nh ®· cho cã ba hä nghiÖm.

Bµi 2: Gi¶i c¸c ph−¬ng tr×nh:

(1). tan2 x + cot2 x = 2 (2). tan3 x + cot3 x + tan x + cot x = 4

26
(3). tan3 2x + cot 2x = −2 (4). tan4 2x − cot2 2x =
9

Bµi gi¶i:

(3). PhÇn bµi tËp tù gi¶i:

(1). cos2 x + sin x cos x − 2 sin2 x = 0 (2). 4 cos2 x + sin x cos x + sin2 x − 3 = 0
√ 5
(3). 4 3 sin x cos x + 4 cos2 x = 2 sin2 x +
√ 2
√ 3 1 π √
(4). 2 sin x + 2 3 cos x = + (5). sin3 ( + x) = 2 sin x
cos x sin x 4
3 2 3 2
(6). 2 cos x − 11 cos x sin x = 6 sin x − 17 sin x cos x

20
 §6 ph−¬ng tr×nh l−îng gi¸c trong ®Ò thi ®¹i häc

6.1. N¨m 2002

Khèi A: T×m nghiÖm thuéc kho¶ng (0; 2π) cña ph−¬ng tr×nh:
 
cos 3x + sin 3x
5 sin x + = cos 2x + 3
1 + 2 sin 2x

Khèi B: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

sin2 3x − cos2 4x = sin2 5x − cos2 6x

6.2. N¨m 2003

Khèi A: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

cos 2x 1
cot x − 1 = + sin2 x − sin 2x
1 + tan x 2

Khèi B: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

2
cot x − tan x + 4 sin 2x =
sin 2x
Khèi D: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:
x π x
2
sin − tan2 x − cos2 = 0
2 4 2

6.3. N¨m 2004

Khèi B: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

5 sin x − 2 = 3(1 − sin x) tan2 x

Khèi D: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

(2 cos x − 1)(2 sin x + cos x) = sin 2x − sin x

6.4. N¨m 2005

Khèi A: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

cos2 3x cos 2x − cos2 x = 0

Khèi B: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

1 + sin x + cos x + sin 2x + cos 2x = 0

21
Khèi D: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

π π 3
sin4 x + cos4 x + cos(x − ) sin(3x − ) − = 0
4 4 2

6.5. N¨m 2006

Khèi A: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

2(sin6 x + cos6 x) − sin x cos x

√ =0
2 − 2 sin x

Khèi B: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

x
cot x + sin x(1 + tan x tan ) = 4
2
Khèi D: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

cos 3x + cos 2x − cos x − 1 = 0

6.6. N¨m 2007

Khèi A: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

(1 + sin2 x) cos x + (1 + cos2 x) sin x = 1 + sin 2x

Khèi B: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

2 sin2 2x + sin 7x − 1 = sin x

Khèi D: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

 x x 2 √
sin + cos + 3 cos x = 2
2 2
6.7. N¨m 2008

Khèi A: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

1 1 7π
+ = 4 sin( − x)
sin x 3π 4
sin(x − )
2
Khèi B: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

sin 3x − 3 cos 3x = sin x cos 2x − 3 sin 2x cos x

Khèi D: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

2 sin x (1 + cos 2x) + sin 2x = 1 + 2 cos x

22
 6.8. N¨m 2009

Khèi A: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

(1 − 2 sin x) cos x √
= 3
(1 + 2 sin x)(1 − sin x)
Khèi B: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:
√
sin x + cos x sin 2x + 3 cos 3x = 2(cos 4x + sin3 x)

Khèi D: Gi¶i ph−¬ng tr×nh:

√
3 cos 5x − 2 cos 2x sin 3x − sin x = 0

TAM THøC BËC HAI Vµ øNG DôNG I. Ph−ng ph¸p. Cho tam thøc bËc hai f (x) = ax2 +bx+c, (a 6=

0).

§Æt ∆ = b2 − 4ac, S = − ab , P = ac , α, β ∈ R.

XÐt ph−ng tr×nh f (x) = ax2 + bx + c = 0 (∗), x1 , x2 lµ c¸c nghiÖm cña ph−ng tr×nh nµy.

II. §iÒu kiÖn ®Ó ph−ng tr×nh (*) cã nghiÖm tho:

1*). x1 < α < x2 ⇔ a.f

 (α) < 0.
 a.f (α) < 0


∆ > 0


2*). x1 6 α < x2 ⇔  
 S

 −α>0
 2


 f (α) = 0

 a.f (α) < 0


∆ > 0

3*). x1 < α 6 x2 ⇔  
 S

 −α<0
 2



 f (α) = 0

 a.f (α) < 0

4*). x1 6 α 6 x2 ⇔  

 f (α) = 0



∆ > 0
 



 ∆>0 


 ∆>0
 
S S
 
5*). x1 < x2 < α ⇔ − α < 0 6*). x1 6 x2 < α ⇔ −α<0


 2 

 2

 

 a.f (α) > 0  a.f (α) > 0

23
 



 ∆>0

S

7*). x1 < x2 6 α ⇔ −α<0


 2


 a.f (α) > 0




 ∆>0

S

8*). x1 6 x2 6 α ⇔ −α60


 2


 a.f (α) > 0




 ∆>0

S

9*). α < x1 < x2 ⇔ −α>0


 2


 a.f (α) > 0




 ∆>0

S

10*). α < x1 6 x2 ⇔ −α>0


 2


 a.f (α) > 0




 ∆>0

S

11*). α 6 x1 < x2 ⇔ −α>0


 2


 a.f (α) > 0




 ∆>0

S

12*). α 6 x1 6 x2 ⇔ −α>0


 2


 a.f (α) > 0

 a.f (α) < 0

13*). x1 < α < β < x2 ⇔

 a.f (β) < 0

 a.f (α) 6 0

14*). x1 6 α < β < x2 ⇔

 a.f (β) < 0

 a.f (α) < 0

15*). x1 < α < β 6 x2 ⇔

 a.f (β) 6 0

 a.f (α) 6 0

16*). x1 6 α < β 6 x2 ⇔

 a.f (β) 6 0

24
 
 a.f (α) > 0

17*). α < x1 < β < x2 ⇔

 a.f (β) < 0

 a.f (α) > 0

18*). α 6 x1 < β < x2 ⇔

 a.f (β) < 0

  a.f (α) > 0



  a.f (β) < 0



 f (β) = 0


19*). α < x1 6 β < x2 ⇔ 

 a.f (α) > 0


∆ > 0




S −β >0



 2
  a.f (α) > 0



  a.f (β) < 0



 f (β) = 0


20*). α < x1 < β 6 x2 ⇔ 

 a.f (α) > 0


∆ > 0



S

 −β <0

 2
 a.f (α) < 0

21*). x1 < α < x2 < β ⇔

 a.f (β) > 0

 a.f (α) < 0

22*). x1 < α < x2 6 β ⇔

 a.f (β) > 0

  a.f (α) < 0



  a.f (β) > 0



 f (α) = 0


23*). x1 < α 6 x2 < β ⇔ 

 a.f (β) > 0


∆ > 0



S

 −α<0

2

25
 
  a.f (α) < 0



  a.f (β) > 0



 f (α) = 0


24*). x1 6 α < x2 < β ⇔  


 a.f (β) > 0


∆ > 0




S −α>0



2
25*). 
  a.f (α) > 0



  a.f (β) < 0



 f (β) = 0




 a.f (α) > 0

α 6 x1 6 β < x 2 ⇔ 
∆ > 0



S

 − β > 0

 2

  f (α) = 0



 a.f (β) < 0

26*).

 a.f (α) > 0



 a.f (β) < 0



 f (α) = f (β) = 0



  f (α) = 0



α 6 x1 < β 6 x2 ⇔ 
 a.f (β) < 0




 f (β) = 0




  a.f (α) > 0




∆ > 0

S −β <0



2

26
27*). 
  a.f (α) > 0



  a.f (β) < 0


α < x 1 6 β 6 x2 ⇔  

 f (β) = 0



 a.f (α) > 0



∆ > 0


28*). 
  a.f (α) > 0



  a.f (β) < 0



 f (α) = f (β) = 0



  f (α) = 0
α 6 x1 6 β 6 x2 ⇔ 


  a.f (β) < 0


 f (β) = 0



  a.f (α) > 0



∆ > 0


29*). 
  a.f (α) < 0



  a.f (β) > 0



  f (α) = 0

x1 6 α 6 x2 < β ⇔  


∆ > 0


 a.f (β) > 0




S −β <0



2

27
30*). 
  a.f (α) < 0



  a.f (β) > 0



 f (α) = f (β) = 0



  f (β) = 0
x1 6 α < x 2 6 β ⇔ 


  a.f (α) < 0



 f (α) = 0




  a.f (β) > 0



∆ > 0


31*). 
 a.f (α) < 0




  a.f (β) > 0


x1 < α 6 x2 6 β ⇔  

 f (α) = 0


 S

 −α<0
 2


∆ > 0

32*). 
  a.f (α) < 0



  a.f (β) > 0



 f (α) = f (β) = 0



 f (α) = 0


x1 6 α 6 x2 6 β ⇔  


 ∆>0



  a.f (β) > 0



  f (β) = 0



 a.f (α) < 0

28
33*). 
∆>0








 a.f (β) > 0

α < x1 < x2 < β ⇔
a.f (α) > 0






α < S < β



2
34*).

∆ > 0




 a.f (β) > 0




 a.f (α) > 0



 S
α < 2 < β

α 6 x1 < x 2 < β ⇔ 


∆ > 0



  a.f (β) > 0


 a.f (α) = 0



α < S



2
35*).

∆ > 0




 a.f (β) > 0




 a.f (α) > 0



 S
α < 2 < β

α < x1 < x2 6 β ⇔ 


∆ > 0



  a.f (β) = 0




 a.f (α) > 0

S <β



2
36*). 
∆>0








 a.f (β) > 0

α < x 1 6 x2 < β ⇔
a.f (α) > 0






α < S < β



2

29
37*).

∆ > 0




 a.f (β) > 0




 a.f (α) > 0


 S
α < 2 < β

α 6 x1 6 x2 < β ⇔ 


∆ > 0



  a.f (β) > 0




 a.f (α) = 0

α 6 S



2
38*).

∆ > 0




 a.f (β) > 0




 a.f (α) > 0



 S
α < 2 < β

α < x 1 6 x2 6 β ⇔ 


∆ > 0



  f (β) = 0


 a.f (α) > 0



S 6β



2
39*). 
∆>0








 a.f (β) > 0

α 6 x1 6 x2 6 β ⇔
a.f (α) > 0






α 6 S 6 β



2

30
40*).

∆ > 0




 a.f (β) > 0




 a.f (α) > 0 

∆>0
 
S
 

α < < β
 



 2 

 f (β) = 0


α 6 x1 < x 2 6 β ⇔  ∨
 f (α) = f (β) = 0 




 a.f (α) > 0

 ∆>0 
S <β
 


 

 2
  a.f (β) > 0




 f (α) = 0

α < S



2

31