Së Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Hµ t©y

trêng THPT v¹n xu©n

---------------------------------

§Ò tµi s¸ng kiÕn kinh nghiÖm

Tªn ®Ò tµi

“ RÌn luyÖn kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh

th«ng qua viÖc gi¶i mét sè bµi to¸n”

Hä vµ tªn: TrÇn Nguyªn H¹nh

§¬n vÞ : Trêng THPT V¹n Xu©n-Hoµi ®øc

N¨m häc 2007 - 2008

 Céng hoµ x· héi chñ nghÜa viÖt nam
®éc lËp - tù do - h¹nh phóc
-------------------------------

®Ò tµi s¸ng kiÕn kinh nghiÖm

I. S¬ yÕu lý lÞch

Hä vµ tªn: TrÇn Nguyªn H¹nh

-Ngµy sinh: 07 – 09 - 1977
-N¨m vµo ngµnh: 1999
-Chøc vô: Phã hiÖu trëng
-§¬n vÞ c«ng t¸c: Trêng THPT V¹n Xu©n - Hoµi §øc
-Tr×nh ®é chuyªn m«n: §¹i häc
-HÖ ®µo t¹o: ChÝnh quy
-Bé m«n gi¶ng d¹y: To¸n
-Ngo¹i ng÷: Nga V¨n
-Tr×nh ®é chÝnh trÞ: S¬ cÊp
-Khen thëng:
+ Gi¸o viªn giái cÊp c¬ së c¸c n¨m : 2002 – 2003, 2004 – 2005, 2006 – 2007,
2007 - 2008
+ Së GD & §T tÆng giÊy khen c¸c n¨m : 2003 – 2004; 2005 – 2006
+ Chi
 II. Néi dung ®Ò tµi
1- Tªn ®Ò tµi:

“ rÌn luyÖn kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh

th«ng qua viÖc gi¶i mét sè bµi to¸n”

2-Lý do chän ®Ò tµi

N¨m häc 2007 – 2008 , t«i ®îc ban chuyªn m«n ph©n c«ng gi¶ng d¹y m«n
To¸n t¹i c¸c líp 10 A1, 10 A2, 10 A4 ( lµ c¸c líp häc theo ch¬ng tr×nh ban khoa häc tù
nhiªn). Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i nhËn thÊy r»ng kh¶ n¨ng vËn dông , t duy cña
häc sinh cßn h¹n chÕ, ®Æc biÖt lµ viÖc khai th¸c, ¸p dông c¸c kiÕn thøc ®· häc ®Ó
gi¶i c¸c bµi to¸n liªn quan. Häc sinh kh«ng biÕt chuyÓn ®æi bµi to¸n tõ bµi to¸n ®¹i
sè sang bµi to¸n h×nh häc vµ ngîc l¹i. C¸c em häc sinh míi chØ cã thÓ lµm ®îc c¸c
bµi tËp t¬ng tù vÝ dô trong s¸ch gi¸o khoa, hoÆc c¸c bµi t¬ng tù mµ gi¸o viªn ®·
ch÷a.
T«i lùa chän ®Ò tµi nµy víi môc ®Ých :
§Þnh híng, rÌn luyÖn cho häc ph¬ng ph¸p t duy , c¸ch nh×n nhËn mét bµi to¸n
díi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau ®Ó cã thÓ chuyÓn ®æi tõ bµi to¸n nµy sang bµi to¸n
kh¸c t¬ng ®¬ng víi bµi to¸n ®· cho
3- Ph¹m vi vµ thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi
N¨m häc 2007 – 2008 t¹i c¸c líp 10A1, 10A2, 10A4 trêng THPT V¹n Xu©n
III Qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi
1 -Kh¶o s¸t t×nh h×nh thùc tÕ tríc khi thùc hiÖn ®Ò tµi
Trong giê «n tËp ch¬ng I ( vÐc t¬) t«i cã cho häc sinh gi¶i thªm bµi tËp sau :
“ Gi¶i ph¬ng tr×nh : x 2  2x  2  x 2  6 x  13  5 ”

Khi ®ã c¸c häc sinh ®Òu thÊy ng¹c nhiªn vµ lóng tóng v× t¹i sao trong giê
h×nh häc mµ thÇy gi¸o l¹i cho mét bµi to¸n ®¹i sè ?
Trong c¸c líp d¹y th× chØ cã mét sè rÊt Ýt häc sinh lµm ®îc bµi tËp trªn . Cô
thÓ nh sè häc sinh gi¶i ®îc bµi to¸n trªn ë c¸c líp nh sau :
Líp SÜ sè Sè häc sinh gi¶i ®îc
10A1 56 3
10A2 56 1
10A4 53 0
2. BiÖn ph¸p thùc hiÖn

Nh t«i ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn th× hÇu hÕt c¸c häc sinh gÆp mét bµi to¸n
míi, kh¸c l¹ th× c¸c em thêng lóng tóng kh«ng biÕt xö lý ra sao. ViÖc rÌn luyÖn kh¶
n¨ng t duy cho häc sinh lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ ph¶i ®îc luyÖn tËp mét c¸ch th-
êng xuyªn. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i ®· híng dÉn vµ rÌn luyÖn cho c¸c em kh¶
n¨ng t duy, c¸ch ph©n tÝch vµ xö lý c¸c bµi to¸n theo 5 bíc sau :
Bíc 1 : §äc kü t×m hiÓu ®Ò bµi vµ g¹ch ch©n c¸c tõ, côm tõ quan träng trong
bµi to¸n vµ "hiÓu ®îc" c¸c côm tõ ®ã.
Bíc 2 : X¸c ®Þnh bµi tËp ®· cho ë d¹ng bµi tËp g× ? C¸ch gi¶i quyÕt ra sao ?
Bíc 3 : Huy ®éng c¸c c«ng thøc, kiÕn thøc liªn quan ®Õn bµi to¸n ®· cho ?
Ph©n tÝch c¸c t×nh huèng cã thÓ x¶y ra, c¸c khã kh¨n gÆp ph¶i.
Bíc 4 : Hoµn thµnh lêi gi¶i cña bµi tËp
Bíc 5 : T×m c¸ch gi¶i kh¸c ( nÕu cã )
VÝ dô 1 :
Cho c¸c ®iÓm A(1;1), B(2;2),C(0;2). Chøng minh r»ng tam gi¸c ABC lµ tam
gi¸c vu«ng .
Ph©n tÝch
+ Bíc 1 : Côm tõ quan träng trong bµi tËp trªn lµ " tam gi¸c vu«ng "
Häc sinh cÇn ph¶i n¾m ®îc kh¸i niÖm tam gi¸c vu«ng lµ tam gi¸c cã ®Æc
®iÓm g× ? ( Cã hai c¹nh vu«ng gãc víi nhau; cã 1 gãc b»ng 90 0; cã tæng hai gãc
trong b»ng 900...)
+ Bíc 2 : X¸c ®Þnh d¹ng bµi tËp : Bµi tËp d¹ng bµi to¸n chøng minh. C¸ch gi¶i
quyÕt bµi to¸n ? §Ó chøng minh mét tam gi¸c vu«ng ta cã thÓ cã c¸ch nµo ? C¸ch
nµo cã thÓ ¸p dông ®îc vµo bµi tËp cô thÓ nµy ? V× sao ?
( Bµi to¸n cã thÓ sö dông ph¬ng ph¸p chøng minh hai ®êng th¼ng vu«ng gãc
víi nhau , ¸p dông tÝnh chÊt cña vÐc t¬ : AB  AC  AB  AC  AB. AC  0 )
+ Bíc 3 : Huy ®éng c¸c c«ng thøc cÇn sö dông trong bµi tËp : TÝnh to¹ ®é
vÐc t¬ khi biÕt hai ®iÓm; tÝch v« híng cña hai vÐc t¬.
Khã kh¨n gÆp ph¶i ë ®©y lµ ta cha biÕt tam gi¸c nµy vu«ng t¹i ®©u ?
Vu«ng t¹i A, B hay C ? Nh vËy ë ®©y ta ph¶i tÝnh c¸c tÝch
AB.BC ; AC.BC ; AB. AC

+ Bíc 4 : Hoµn thµnh lêi gi¶i

Ta cã AB(1;1), AC (1;1), BC  (2;0) . Tõ ®ã cã AB. AC  0  AB  AC hay
tam gi¸c ABC vu«ng t¹i A
+ Bíc 5 : T×m mét sè c¸ch gi¶i kh¸c : VD TÝnh ®é dµi c¸c c¹nh vµ sö dông
®Þnh lý ®¶o Pitago.

VÝ dô 2 : Cho ph¬ng tr×nh x2 – 2(m-1)x + 2m – 3 = 0 . T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh cã

nghiÖm ?
Ph©n tÝch
+ Bíc 1 : Côm tõ quan träng trong bµi tËp nµy lµ " Ph¬ng tr×nh cã nghiÖm". Häc
sinh cÇn n¾m ®îc ph¬ng tr×nh ®· cho lµ ph¬ng tr×nh g× ? §iÒu kiÖn cã nghiÖm
nh thÕ nµo ?
+ Bíc 2 : X¸c ®Þnh d¹ng bµi tËp vµ híng gi¶i quyÕt
D¹ng bµi tËp : T×m ®iÒu kiÖn cña tham sè ®Ó mét ph¬ng tr×nh bËc hai cã
nghiÖm
C¸ch gi¶i : TÝnh biÖt sè  ' = (b')2 – ac . Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh  '  0
+ Bíc 3 Huy ®éng c¸c c«ng thøc, kiÕn thøc cÇn sö dông trong bµi tËp : C«ng thøc
tÝnh biÖt sè  ' cña ph¬ng tr×nh bËc hai, gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh bËc 2
+ Bíc 4 Hoµn thµnh lêi gi¶i :
Ta cã  '= b' 2 – ac = (m – 1)2 – (2m – 3) = m2 – 4m + 4 = (m – 2)2  0 víi mäi m
VËy víi mäi m th× ph¬ng tr×nh lu«n cã nghiÖm.
Bíc 5 : T×m c¸ch gi¶i kh¸c nÕu cã
Ta thÊy a + b + c = 0 víi mäi m nªn theo ®Þnh lý ®¶o Vi – Ðt th× ph ¬ng tr×nh lu«n
cã Ýt nhÊt 1 nghiÖm x = 1. KÕt luËn víi mäi m th× ph¬ng tr×nh ®Òu cã nghiÖm

VÝ dô 3
Trong hÖ to¹ ®é §Ò C¸c (Oxy) cho A(1;-1), B(3;5). ViÕt ph¬ng tr×nh ®êng trung
trùc cña AB
Ph©n tÝch
+ Bíc 1 : Côm tõ quan träng trong bµi lµ " ®êng trung trùc cña AB". Häc sinh cÇn
hiÓu kh¸i niÖm ®êng th¼ng trung trùc cña ®o¹n th¼ng ABlµ ®êng th¼ng nh thÕ
nµo ? Nã cã tÝnh chÊt g× ? (§ã lµ ®êng th¼ng ®i qua trung ®iÓm M0 cña AB vµ
vu«ng gãc víi ®êng th¼ng AB)
+ Bíc 2 : X¸c ®Þnh d¹ng bµi tËp ? ( Bµi to¸n viÕt ph¬ng tr×nh cña ®êng th¼ng ).
C¸ch viÕt ph¬ng tr×nh ®êng th¼ng ? §Ó viÕt ®îc ph¬ng tr×nh cña ®êng th¼ng cÇn
ph¶i t×m c¸c yÕu tè g× ? ( T×m mét ®iÓm ®i qua vµ vÐc t¬ ph¸p tuyÕn hoÆc vÐc
t¬ chØ ph¬ng cña ®êng th¼ng)
+ Bíc 3 : X¸c ®Þnh c¸c kiÕn thøc liªn quan tíi bµi to¸n ( C«ng thøc tÝnh to¹ ®é trung
®iÓm cña mét ®o¹n th¼ng, ph¬ng tr×nh tæng qu¸t cña ®êng th¼ng , vÐc t¬ ph¸p
tuyÕn cña ®êng th¼ng)
+ Bíc 4 : Hoµn thµnh lêi gi¶i
Gäi d lµ ®êng th¼ng trung trùc cña ®o¹n th¼ng AB.
M0 lµ trung ®iÓm cña AB  M0(2;2)
V× d lµ ®êng th¼ng trung trùc cña AB nªn d cã vÐc t¬ ph¸p tuyÕn lµ
n  AB  ( 2;6)  2(1;3) vµ M0  d nªn d cã ph¬ng tr×nh lµ :
1(x – 2) + 3(y – 2) = 0  x + 3y – 8 = 0
+ Bíc 5 : T×m c¸ch gi¶i kh¸c cña bµi to¸n ? Dùa vµo tÝnh chÊt cña ®êng trung trùc :
M  d khi vµ chØ khi MA = MB  x + 3y – 8 = 0

VÝ dô 4 : Cho tam gi¸c ABC cã to¹ ®é c¸c ®Ønh lµ A(1;1), B(2;2),C(0;2). ViÕt ph-
¬ng tr×nh ®êng trßn ngo¹i tiÕp tam gi¸c ABC
Ph©n tÝch :
+ Bíc 1 : X¸c ®Þnh côm tõ quan träng trong bµi to¸n: " §êng trßn ngo¹i tiÕp tam
gi¸c ABC". Häc sinh cÇn hiÓu ®êng trßn ngo¹i tiÕp tam gi¸c ABC lµ ®êng trßn nh
thÕ nµo ? ( Lµ ®êng trßn di qua c¸c ®Ønh cña tam gi¸c)
+ Bíc 2 : X¸c ®Þnh d¹ng bµi tËp ? ( Bµi to¸n viÕt ph¬ng tr×nh ®êng trßn )
C¸ch gi¶i quyÕt ? ( T×m t©m vµ b¸n kÝnh hoÆc x¸c ®Þnh c¸c hÖ sè trong ph¬ng
tr×nh tæng qu¸t cña ®êng trßn)
+ Bíc 3 : C¸c c«ng thøc, kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó gi¶i bµi tËp ? ( Ph¬ng tr×nh tæng
qu¸t cña ®êng trßn, ph¬ng tr×nh ®êng trung trùc cña ®o¹n th¼ng, ®iÓm n»m trªn
®êng trßn, kho¶ng c¸ch tõ mét ®iÓm ®Õn mét ®êng th¼ng ...)
+ Bíc 4 : Hoµn thµnh lêi gi¶i cña bµi to¸n
Gäi ph¬ng tr×nh cña ®êng trßn lµ : x2 + y2 + 2ax + 2by + c = 0 . V× ®êng trßn ®i
qua c¸c ®iÓm A, B, C nªn ta cã hÖ ph¬ng tr×nh :
2 a  2b  c  2  0 a  1
 
4 a  4b  c  4  0  b  2
4b  c  4  0 c  4
 

VËy ph¬ng tr×nh ®êng trßn lµ x2 + y2 – 2x – 4y + 4 = 0

+ Bíc 5 : T×m c¸ch gi¶i kh¸c cña bµi to¸n
C¸ch 1 : ViÕt ph¬ng tr×nh c¸c ®êng th¼ng d1, d2 lµ ®êng trung trùc cña c¸c
c¹nh AB, AC vµ t©m I cña ®êng trßn lµ giao ®iÓm cña hai ®êng th¼ng d1 vµ d2.
ViÕt ph¬ng tr×nh cña c¹nh AB. B¸n kÝnh cña ®êng trßn lµ kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm I
®Õn ®êng th¼ng AB
C¸ch 2 : NhËn xÐt tam gi¸c ABC lµ tam gi¸c vu«ng t¹i A nªn t©m I cña ®êng trßn
ngo¹i tiÕp tam gi¸c ABC lµ trung ®iÓm cña BC vµ b¸n kÝnh R = BC /2.
Tõ ®ã viÕt ®îc ph¬ng tr×nh cña ®êng trßn ngo¹i tiÕp tam gi¸c ABC
IV KÕt qu¶ so s¸nh ®èi chøng
Sau khi híng dÉn häc sinh t duy qua mét sè bµi to¸n t«i ®· tiÕn hµnh kiÓm tra sù
tiÕp thu vµ kh¶ n¨ng ¸p dông cña häc trß c¸c líp th«ng qua bµi tËp sau :
Cho ph¬ng tr×nh x4 + 2mx + m -1 = 0 . T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh cã 4 nghiÖm ph©n
biÖt. KÕt qu¶ nh sau :

Líp SÜ sè Sè häc sinh gi¶i ®îc

10A1 56 43
10A2 56 41
10A4 53 36
V. Nh÷ng kiÕn nghÞ
Trong ch¬ng tr×nh to¸n n©ng cao líp 10 lîng bµi tËp ®ßi hái kh¶ n¨ng t duy
cña häc sinh cßn Ýt, chñ yÕu tËp trung vµo c¸c bµi tËp c¬ b¶n, chØ ¸p dông c«ng
thøc nªn cha ph¸t huy ®îc kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh.
VËy t«i xin ®Ò nghÞ Bé GD & §T cÇn bæ sung lîng bµi tËp ®ßi hái kh¶
n¨ng t duy cña häc sinh .
VI. §¸nh gi¸ cña héi ®ång khoa häc cÊp trêng
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
Chñ tich héi ®ång khoa häc cÊp trêng
VII. §¸nh gi¸ cña héi ®ång khoa häc cÊp tØnh
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
Chñ tich héi ®ång khoa häc cÊp TØnh