SN VSC Trong SXNN

u

PHɣN I
CÔNG NGHʃ VSV TRONG SɟN XUɡT
NÔNG NGHIʃP
PGS.TS Nguyʂn Xuân Thành

à
NGU͒N G͐C LʇCH Sͬ VÀ TRIɿN V͌NG CͦA CNSH VÀ CÔNG
NGHʃ VI SINH VɩT TRONG NÔNG NGHIʃP
1.1. NGU͒N G͐C LʇCH Sͬ CͦA CÔNG NGHʃ SINH H͌C VÀ

CÔNG NGHʃ VI SINH VɩT
* Khái niʄm: à ng nghʄ sinh h͍c vi sinh vɪt (CNSHVSV): Là
ngành c ng nghʄ nhɮm khai thác t͑t nhɢt khɠ năng kƒ diʄu cͧa
cơ thʀ vi sinh vɪt. Nhiʄm vͥ cͧa c ng nghʄ vi sinh là tɞo ra
đưͣc điɾu kiʄn thuɪn lͣi cho các vi sinh vɪt hoɞt đ͙ng v͛i hiʄu
suɢt cao nhɢt, phͥc vͥ cho viʄc làm tăng cͧa cɠi vɪt chɢt cͧa
xã h͙i, đáp ͩng nhu cɤu cu͙c s͑ng cͧa con ngư͝i và cân bɮng
sinh thái m i trư͝ng.
Lʈch sͭ phát triʀn cͧa công nghʄ sinh h͍c (CNSH) đi tͫ sinh
h͍c mô tɠ đɼn sinh h͍c thͱc nghiʄm, nhͯng bư͛c tiɼn b͙ cͧa
khoa h͍c vɾ sͱ s͑ng gɬn liɾn v͛i sͱ tiɼn b͙ cͧa vɪt lý, hoá h͍c,
cơ h͍c và cɠ toán h͍c.
à
Sͱ gɬn bó ɢy trư͛c hɼt là do viʄc đưa vào sinh h͍c các phương
pháp nghiên cͩu m͛i, các thiɼt bʈ, công cͥ có khɠ năng giúp
con ngư͝i ngày càng đi thêm nhͯng bư͛c sâu hơn vào thɼ gi͛i
vô cùng cͧa sͱ s͑ng.
Tɢt cɠ m͍i tích lu͹ vɾ lưͣng cu͑i cùng sɺ dɨn đɼn sͱ nhɠy v͍t
vɾ chɢt. Thɪp niên 1980 - 1990 và các năm sau đó đang chͩng
kiɼn m͙t sͱ kiʄn nhɠy v͍t vɾ chɢt: Đó là sͱ ra đ͝i và bùng n͕
cͧa CNSH hay đưͣc g͍i là cu͙c cách mɞng CNSH. Trong nông
nghiʄp ngư͝i ta còn có tên g͍i khác đó là ³Cu͙c cách mɞng
xanh lɤn thͩ hai´.
à
CNSH không phɠi là m͙t môn khoa h͍c như toán, lý, hoá,
sinh h͍c phân tͭ«, mà là m͙t phɞm trù sɠn xuɢt. Bɠn thân
công nghʄ gene không phɠi là CNSH, mà chʆ là m͙t thành phɤn
chͧ ch͑t và là cơ s͟ đʀ giúp cho CNSH tiɼn b͙ nhanh chóng.
CNSHVSV không chʆ tɞo ra thêm cͧa cɠi vɪt chɢt, mà còn
hư͛ng vào viʄc khai thác, bɠo vʄ tài nguyên thiên nhiên và tăng
chɢt lưͣng cu͙c s͑ng con ngư͝i.

à
* Lʈch sͭ cͧa công nghʄ vi sinh vɪt có thʀ chia thành 3 giai
đoɞn:
1.1.1. Giai đoɞn trư͛c khi phát hiʄn ra thɼ gi͛i vi sinh vɪt.
Tͫ xa xưa năm 372-287 trư͛c công nguyên, nhà triɼt h͍c c͕
Hy Lɞp (theo Phrastes) trong tɪp ³Nhͯng quan sát vɾ cây c͑i´
đã coi cây h͍ đɪu như vɪt b͓i b͕ lɞi sͩc lͱc cho đɢt. Nhɪn xét
này đã đưͣc nhiɾu ngư͝i c͕ La Mã quan tâm vào nhͯng năm 30
trư͛c công nguyên. Tͫ đó m͛i có quan điʀm luân canh hoɴc xen
canh giͯa cây hoà thɠo v͛i cây h͍ đɪu.
à
1.1.2. Giai đoɞn phát hiʄn ra thɼ gi͛i vi sinh vɪt.

Thɼ kͷ XVII, nhà bác h͍c n͕i tiɼng ngư͝i Hà Lan An Tôn Van
Lơ Ven Húc (1632 -1723) là ngư͝i đɤu tiên phát hiʄn ra thɼ gi͛i
vi sinh vɪt, cùng v͛i tuyʀn tɪp cͧa ông năm 1695 v͛i tiêu đɾ ³
Nhͯng bí ɦn cͧa thiên nhiên´.
Đɤu thɼ kͷ XIX nhiɾu công trình khoa h͍c đưͣc ra đ͝i, trong
đó phɠi kʀ đɼn các công trình nghiên cͩu cͧa nhà bác h͍c n͕i
tiɼng ngư͝i Pháp đó là Pasteur (1822-1895), tiɼp đó là
Ivan͑pkii (1864), Helrigell và UynFác (1886), Vinagrátxkii,
Beijerinh, K͑k.«.nhͯng công trình nghiên cͩu cͧa h͍ là cơ s͟
cho sͱ phát triʀn cͧa công nghʄ vi sinh vɪt, nh͝ đó m͙t loɞt các
loɞi chɼ phɦm vi sinh vɪt ra đ͝i.
à
1.1.3. Giai đoɞn sɠn xuɢt và ͩng dͥng công nghʄ vi sinh vɪt.
Cu͑i thɼ kͷ XIX đɤu thɼ kͷ XX Pasteur đã chɼ tɞo thành công
vacxin phòng bʄnh dɞi (1885); Năm 1886 Hellrigel và UynFác đã
tìm ra cơ chɼ cͧa quá trình c͑ đʈnh nitơ phân tͭ; Năm 1895-1900
͟ Anh, M͹, Ba Lan, Nga bɬt đɤu sɠn xuɢt chɼ phɦm vi sinh vɪt c͑
đʈnh nitơ phân tͭ; Năm 1900-1914 ͟ nhiɾu nư͛c trên thɼ gi͛i đã
sɠn xuɢt chɼ phɦm vi sinh vɪt như: Carađa, Tân Tây Lan, Áo...
Theo Fret và c͙ng sͱ, thì trong th͝i gian này có 10 nhà máy xí
nghiʄp sɠn xuɢt chɼ phɦm vi sinh vɪt c͑ đʈnh nitơ phân tͭ, trong
đó có 9 xí nghiʄp ͟ châu Âu và 1 xí nghiʄp ͟ Tân Tây Lan. Đɴc
biʄt là tͫ năm 1964 vɢn đɾ c͑ đʈnh nitơ phân tͭ đưͣc coi là m͙t
trong hai vɢn đɾ quan tr͍ng nhɢt cͧa chương trình sinh h͍c qu͑c
tɼ (IBP). Nhiɾu nhà khoa h͍c đã ví ³ M͗i n͑t sɤn ͟ rʂ cây h͍ đɪu
là m͙t nhà máy sɠn xuɢt phân đɞm tí hon´.
à
Nh͝ có chương trình trên nhiɾu loɞi chɼ phɦm vi sinh vɪt đưͣc
ra đ͝i, đưͣc áp dͥng trong sɠn xuɢt nông nghiʄp như: Chɼ phɦm
vi sinh vɪt đ͓ng hoá nitơ phân tͭ; Chɼ phɦm vi sinh vɪt đa chͩc
năng; Chɼ phɦm vi sinh vɪt dùng trong bɠo vʄ thͱc vɪt; Vác xin
phòng ch͑ng các loɞi bʄnh cho ngư͝i, gia súc gia cɤm; Chɼ phɦm
vi sinh vɪt xͭ lý ô nhiʂm môi trư͝ng..«.
͞ Viʄt Nam nghiên cͩu vɾ chɼ phɦm vi sinh vɪt tͫ nhͯng năm
đɤu cͧa thɪp kͷ 60, đɴc biʄt là tͫ nhͯng năm 80 đưͣc Nhà nư͛c
chính thͩc đưa vào chương trình Sinh h͍c phͥc vͥ nông nghiʄp.
Tͫ đó m͙t loɞt các đɾ tài nghiên cͩu cơ bɠn và ͩng dͥng ra đ͝i,
đɾ tài cɢp Nhà nư͛c: 52D 01- 04; KC 08-01; KC 08- 20; KHCN 02
- 04A; KHCN 02- 04B; KHCN 02- 06A; KHCN 02- 06B; KC 04 -
04. Đɾ tài cɢp b͙: B99- 32- 46; B 2000-32- 46; B 2001- 32- 09;
B2003 -32-66; B2005 -32- 21.
à
1.2. ͨNG DͤNG CͦA CÔNG NGHʃ VI SINH VɩT

m m Trong lĩnh vͱc y tɼ
Tình hình sͩc khoɸ cͧa con ngư͝i hiʄn đang ͟ trong tình trɞng
đáng lo ngɞi. Hɤu như lúc nào cũng có khoɠng 1/3 dân s͑ đang ͟
trɞng thái đau ͑m. Công nghʄ vi sinh đã đóng góp trong viʄc tìm
kiɼm nhiɾu loɞi dưͣc phɦm quan tr͍ng, chɦn đoán và điɾu trʈ
nhiɾu loɞi bʄnh hiʀm nghèo cho con ngư͝i, gia súc gia cɤm.
a : Trong quá trình tìm kiɼm các biʄn pháp, thu͑c
phòng và trʈ các loɞi bʄnh truyɾn nhiʂm. Công nghʄ vi sinh đã tɞo
ra vaccine, nhɢt là vaccine thɼ hʄ m͛i. Vaccine thɼ hʄ m͛i có
nhͯng ưu điʀm là: Rɢt an toàn cho ngư͝i sͭ dͥng, vì không chɼ
tͫ các vi sinh vɪt gây bʄnh, giá thành hɞ vì không nuôi cɢy virus
trên phôi thai gà hay các t͕ chͩc mô đ͙ng vɪt v͑n rɢt phͩc tɞp
và t͑n kém.
à
+ Vaccine ribosome: Cɢu tɞo tͫ ribosome cͧa tͫng loɞi

vi khuɦn gây bʄnh (thương hàn, tɠ, dʈch hɞch..), ưu điʀm cͧa
loɞi vaccine này là ít đ͙c, tính miʂn dʈch cao.
+ Vaccine các mɠnh cͧa virus: Là vaccine chɼ tɞo tͫ
glycoprotein cͧa v͏ virus gây bʄnh như virus cúm«..
+ Vaccine k͹ thuɪt gen: Là vaccine chɼ tɞo tͫ vi khuɦn
hay nɢm men tái t͕ hͣp có mang gen mã hóa viʄc t͕ng hͣp
protein kháng nguyên cͧa m͙t virus hay vi khuɦn gây bʄnh nào
đó.
à
-
: Viʄc sɠn xuɢt insulin ͟ quy mô công nghiʄp ngày càng
là m͙t thành công rͱc r͡ cͧa công nghʄ gen.
Insulin là m͙t protein đưͣc tuyɼn trͥ tiɼt ra nhɮm điɾu hòa lưͣng
đư͝ng trong máu. Cơ thʀ thiɼu hͥt insulin trong máu sɺ làm r͑i loɞn
hɤu hɼt quá trình trao đ͕i chɢt ͟ cơ thʀ dɨn đɼn tích nhiɾu đư͝ng
trong nư͛c tiʀu, đʀ điɾu trʈ bʄnh này ngư͝i ta phɠi tiêm insulin cho
ngư͝i bʄnh.
Loɞi insulin chɼ tͫ tuyɼn tu͵ cͧa gia súc, hay ngư͝i ta t͕ng hͣp
insulin bɮng con đư͝ng hóa h͍c. Quá trình này t͕ng hͣp rɢt phͩc
tɞp, rɢt t͑n kém. Năm 1978 H. Boger đã chɼ insulin thông qua k͹
thuɪt di truyɾn vi khuɦn Íscherichia coli. Cͥ thʀ ngư͝i ta đã chuyʀn
gen chi ph͑i tính trɞng tɞo insulin cͧa ngư͝i sang cho Íscherichia
coli. V͛i Íscherichia coli đã tái t͕ hͣp gen này, qua nuôi cɢy trong n͓i
lên men có dung tích 1000 lít, sau m͙t th͝i gian ngɬn có thʀ thu
đưͣc 200 gam insulin tương đương v͛i lưͣng insulin chiɼt rút tͫ
8.000 - 10.000 con bò.
à
a : Interferon có bɠn chɢt protein, là chɢt giúp cho cơ

thʀ ch͑ng lɞi đưͣc nhiɾu loɞi bʄnh. Thông thư͝ng ngư͝i ta thu
nhɪn interferon phɠi tách chiɼt tͫ huyɼt thanh cͧa máu nên rɢt
t͑n kém. Cũng như insulin ngư͝i ta chɼ interferon thông qua con
đư͝ng vi sinh vɪt. Năm 1980 Gilbert đã thành công trong viʄc chɼ
interferon tͫ Íscherichia coli, năm 1981 h͍ thu nhɪn interferon tͫ
nɢm men Saccaromyces cerevisiae cho lưͣng tăng gɢp 10.000 lɤn
so v͛i ͟ tɼ bào Íscherichia coli.
a

HGH đưͣc tuyɼn yên tɞo nên, thông thư͝ng mu͑n chɼ đưͣc HGH
ngư͝i ta phɠi trích tͫ tuyɼn yên tͭ thi, m͗i tͭ thi cho 4- 6 mg
HGH, theo tính toán mu͑n chͯa kh͏i cho m͙t ngư͝i lùn phɠi cɤn
100- 150 tͭ thi.
à
Năm 1983 sͱ thành công cͧa công nghʄ vi sinh đã giúp
con ngư͝i chɼ đưͣc HGH tͫ vi sinh vɪt. Nɼu 1 lít dʈch lên men
Íscherichia coli thu đưͣc lưͣng HGH tương ͩng v͛i 60 tͭ thi.
a à
Kháng sinh chɼ tͫ vi sinh vɪt đưͣc con ngư͝i đɤu tư sɠn
xuɢt tͫ lâu. Đɼn nay ngư͝i ta đã tìm thɢy có t͛i 2.500 loɞi
thu͑c kháng sinh v͛i cɢu trúc phân tͭ đa dɞng trong s͑ đó chͧ
yɼu có ngu͓n g͑c tͫ vi sinh vɪt.

à
m Trong lĩnh vͱc Nông nghiʄp

- Cɠi tɞo gi͑ng cây tr͓ng: thông qua k͹ thuɪt di truyɾn
v͛i sͱ h͗ trͣ cͧa vi sinh vɪt đʀ ch͍n gi͑ng cây tr͓ng cho năng
suɢt cao, chɢt lưͣng nông sɠn t͑t, sͩc đɾ kháng sâu bʄnh cao «
- Sɠn xuɢt phân bón vi sinh vɪt làm dinh dư͡ng cho cây
tr͓ng, như: phân đɞm sinh h͍c, Nitragin; Azotobacterin, Azogin,
phân hͯu cơ vi sinh đa chͩc năng, phân lân vi sinh«
- Sɠn xuɢt chɢt kích thích sinh trư͟ng Gibberellin,
Aucin...
- Sɠn xuɢt thu͑c bɠo vʄ thͱc vɪt: Bt, Biospor,
Enterobacterin, Bathurin«
- Sɠn xuɢt chɼ phɦm VSV xͭ lý phɼ phͥ phɦm trên
đ͓ng ru͙ng trɠ lɞi chɢt hͯu cơ cho đɢt tr͓ng tr͍t.
à
- Sɠn xuɢt giá thʀ tͱ hͧy tr͓ng cây và tɢm thɠm tͱ hͧy đʀ che
tͧ mɴt đɢt tͫ phɼ liʄu hͯu cơ.
- Sɠn xuɢt men VSV ͧ thͩc ăn và thu͑c thú y dùng
trong chăn nuôi gia súc, gia cɤm.
- Sɠn xuɢt chɼ phɦm dùng làm thͩc ăn cho nuôi tr͓ng
thͧy sɠn.
m Trong công nghiʄp và năng lưͣng
- Sɠn xuɢt chɼ phɦm VSV đʀ thăm dò, chɦn đoán và
khai thác khoáng sɠn.
- Sɠn xuɢt hàng hóa, bɠo quɠn và chɼ biɼn lương thͱc,
thͱc phɦm«
à
- Sɠn xuɢt c͓n làm ngu͓n năng lưͣng thay xăng dɤu chɞy
xe các loɞi: Công nghʄ vi sinh lên men nguyên liʄu rɸ tiɾn, như: rʆ
đư͝ng, phɼ liʄu hͯu cơ có ngu͓n g͑c tͫ thͱc vɪt đʀ sɠn xuɢt c͓n
chɞy xe thay xăng dɤu, năm 1985 ͟ Brasil đã sɠn xuɢt 1 tͷ lít c͓n/
năm dùng đʀ chɞy xe hơi. Hiʄn nay có rɢt nhiɾu nư͛c trên thɼ gi͛i
đang sɠn xuɢt loɞi dɤu này, trong đó có Viʄt Nam.
- Tɞo khí sinh h͍c (Biogas) : Thư͝ng Biogas chͩa khoɠng
60- 80% khí mê tan (CH4) đưͣc sinh ra trong quá trình lên men
các phɼ thɠi hͯu cơ. Nguyên lý cͧa quá trình này là lên men yɼm
khí do nhóm vi sinh vɪt yɼm khí chʈu nhiʄt. Trong quá trình phân
huͷ chuyʀn hóa các hͣp chɢt hͯu cơ ngư͝i ta thu đưͣc biogas,
phɤn cɴn bã còn lɞi đem tái chɼ thành phân bón cho cây tr͓ng.
à
m Trong bɠo vʄ môi trư͝ng
- Chʆ thʈ vi sinh vɪt môi trư͝ng, phân hͧy chuyʀn hóa
chɢt đ͙c, kim loɞi nɴng, các hͣp chɢt gây ô nhiʂm môi trư͝ng.
- Sɠn xuɢt chɼ phɦm VSV xͭ lý chɢt thɠi, phɼ phɠi,
nư͛c thɠi, làm sɞch môi trư͝ng...

à
1.3. VɡN Đɽ CNSH Đɿ PHÁT TRIɿN KINH Tɻ XÃ H͘I VÀ TRIɿN

V͌NG CͦA CÔNG NGHʃ VI SINH VɩT TRONG THɻ KͶ XXI
m m Triʀn v͍ng cͧa công nghʄ vi sinh vɪt trên toàn cɤu
Hàng năm thɼ gi͛i sɠn xuɢt khoɠng 150.000 tɢn glutamate-
Na làm b͙t ng͍t và 15.000 tɢn lysine làm chɢt b͕ sung vào thͱc
phɦm và thͩc ăn gia súc v͛i t͕ng giá trʈ hàng tͷ USD. Chͧ yɼu đưͣc
sɠn xuɢt tɞi Nhɪt Bɠn, Nga, M͹, Trung Qu͑c.
Chʆ tính riêng ngành bia rưͣu cͧa Anh hàng năm có doanh
thu khoɠng 15 tͷ USD, hoɴc trên thɼ gi͛i hàng năm sɠn xuɢt
khoɠng 3 tͷ USD thu͑c kháng sinh, 1,5 tͷ USD amino acid, hơn 500
triʄu USD các chɼ phɦm. Theo đánh giá chưa đɤy đͧ, thì năm 2000
t͕ng doanh thu tͫ CNSH trên 100 tͷ USD.
à
Ngư͝i ta sͭ dͥng khɠ năng biɼn đ͕i sinh kh͑i thͱc vɪt có hàm
lưͣng protein cao cͧa vi sinh vɪt đʀ sɠn xuɢt SPC (Single Protein
Cell)- Protein đơn. Các gi͑ng VSV: Saccharomyces cerevisiae,
Candida arborea, Candida utilis.
Quy trình công nghʄ sɠn xuɢt SPC tͫ dɤu m͏, khí methane,
rưͣu methanol và tinh b͙t bɮng các gi͑ng VSV: Methylophilus
methylotrophus, Bacillus subtilis, ... Trong tương lai, hư͛ng
nghiên cͩu sͭ dͥng AND tái t͕ hͣp làm gia tăng khɠ năng đ͓ng
hoá đɞm cͧa vi sinh vɪt sɠn xuɢt SPC sɺ có nhiɾu hͩa hɶn.
Phân lɪp, tuyʀn ch͍n các chͧng gi͑ng VSV hͯu ích, có hoɞt tính
cao đʀ làm gi͑ng áp dͥng quy trình công nghʄ cao, cho nhiɾu sɠn
phɦm chɢt lưͣng cao, an toàn đáp ͩng nhu cɤu cͧa con ngư͝i.
à
m Triʀn v͍ng cͧa công nghʄ vi sinh vɪt ͟ Viʄt Nam

͞ Viʄt Nam, CNSH nói chung, CNVSV nói riêng đã mang lɞi
hàng trăm tͷ đ͓ng m͗i năm. Mɴc dù CNSH và CNVSV ͟ nư͛c ta còn
hɞn chɼ, nhưng nhͯng năm qua đã thͱc sͱ góp phɤn không nh͏ cho
phát triʀn ngành nông nghiʄp nư͛c nhà, góp phɤn thúc đɦy nhanh
quá trình công nghiʄp hoá hiʄn đɞi hoá đɢt nư͛c.
Phương hư͛ng phát triʀn kinh tɼ xã h͙i ͟ nư͛c ta đɼn năm
2020 đã đưͣc Đɠng và Nhà nư͛c chʆ rõ đó là: Là
à ! " .
V͛i phương châm trên, lãnh đɞo và các nhà khoa h͍c đang
tích cͱc áp dͥng công nghʄ tiɼn tiɼn, trong đó có CNVSV vào tɢt cɠ
các hoɞt đ͙ng kinh tɼ, nhɮm đɦy nhanh khoa h͍c k͹ thuɪt, kinh tɼ
xã h͙i ngang tɤm v͛i các nư͛c trong khu vͱc và trên thɼ gi͛i.
à
m Vai trò cͧa công nghʄ vi sinh vɪt trong sɠn xuɢt nông
nghiʄp
- Sɠn xuɢt chɼ phɦm VSV đʀ cɠi tɞo đɢt tr͓ng tr͍t, làm dinh
dư͡ng và làm tăng cư͝ng đ͙ quang hͣp, tăng sͩc đɾ kháng cho
cây tr͓ng, tiêu diʄt các loɞi sâu, bʄnh, côn trùng phá hoɞi cây
tr͓ng. Chɼ phɦm VSV góp phɤn làm tăng năng suɢt cây tr͓ng,
tăng chɢt lưͣng nông sɠn, đɠm bɠo cho phát triʀn nông nghiʄp
theo hư͛ng hiʄu quɠ và bɾn vͯng.
- Cân bɮng sinh thái h͍c, giɠm thiʀu ô nhiʂm môi trư͝ng tͫ hoɞt
đ͙ng sɠn xuɢt nông nghiʄp.
- Tái tɞo phɼ thɠi, nư͛c thɠi, phɼ phͥ phɦm tͫ hoɞt đ͙ng sɠn
xuɢt nông nghiʄp thành sɠn phɦm hͯu ích dùng trong nông
nghiʄp và trong các ngành kinh tɼ khác.
- Tɞo ra các sɠn phɦm sɞch, an toàn đáp ͩng nhu cɤu thʈ trư͝ng
hàng hóa và tiêu dùng.
à #
NHͮNG NGUYÊN TɫC CƠ BɟN
CͦA NUÔI CɡY VI SINH VɩT CÔNG NGHIʃP
$%%&'()*+,-./
à #
àác bư͛c chính trong quy trình c ng nghʄ lên men c ng nghiʄp
m m Gi͑ng vi sinh vɪt
a. Tiêu chuɦn cͧa gi͑ng
Chͧng vi sinh vɪt đưͣc coi là chͧng t͑t thì trong sɠn xuɢt
phɠi có khɠ năng sinh t͕ng hͣp tɞo sinh kh͑i v͛i hiʄu suɢt cao,
ngoài ra còn phɠi có thêm nhͯng đɴc điʀm sau:
- Có khɠ năng sͭ dͥng các nguyên liʄu rɸ tiɾn, dʂ kiɼm.
- Trong quá trình lên men không tɞo ra các phɦm phͥ
không mong mu͑n cͧa ngư͝i sɠn xuɢt.
- Ít mɨn cɠm đ͑i v͛i sͱ tɞp nhiʂm do vi sinh vɪt khác hoɴc
do phage.
- Sɠn phɦm sinh kh͑i có thʀ tách dʂ dàng ra kh͏i môi
trư͝ng dinh dư͡ng.
à #
b. àác c ng viʄc chͧ yɼu cͧa c ng tác gi͑ng trong sɠn xuɢt
- Kiʀm tra đ͙ thuɤn khiɼt cͧa gi͑ng trong quá trình lên
men.
- Kiʀm tra khɠ năng h͓i biɼn cͧa gi͑ng. Hɤu hɼt các
chͧng vi sinh vɪt dùng trong sɠn xuɢt là đ͙t biɼn, do đó phɠi
kiʀm tra xem chúng có h͓i tr͟ lɞi gi͑ng g͑c hay không, hiʄn
tưͣng này rɢt hay xɠy ra.
- Hoɞt hóa gi͑ng sau m͙t th͝i gian sͭ dͥng. Đʀ hoɞt hóa
gi͑ng ngư͝i ta thư͝ng sͭ dͥng môi trư͝ng nuôi cɢy giàu các chɢt
kích thích sinh trư͟ng, như: cao nɢm men, nư͛c chiɼt cà chua,
h͗n hͣp vitamin, acid béo.
- Giͯ gi͑ng bɮng phương pháp thích hͣp đʀ có thʀ duy trì
nhͯng hoɞt tính ưu viʄt cͧa chúng, ch͑ng thoái hóa gi͑ng, mɢt
hoɞt tính.
à #
b. àác c ng viʄc chͧ yɼu cͧa c ng tác gi͑ng trong sɠn xuɢt
- Kiʀm tra đ͙ thuɤn khiɼt cͧa gi͑ng trong quá trình lên
men.
- Kiʀm tra khɠ năng h͓i biɼn cͧa gi͑ng. Hɤu hɼt các
chͧng vi sinh vɪt dùng trong sɠn xuɢt là đ͙t biɼn, do đó phɠi
kiʀm tra xem chúng có h͓i tr͟ lɞi gi͑ng g͑c hay không, hiʄn
tưͣng này rɢt hay xɠy ra.
- Hoɞt hóa gi͑ng sau m͙t th͝i gian sͭ dͥng. Đʀ hoɞt
hóa gi͑ng ngư͝i ta thư͝ng sͭ dͥng môi trư͝ng nuôi cɢy giàu
các chɢt kích thích sinh trư͟ng, như: cao nɢm men, nư͛c chiɼt
cà chua, h͗n hͣp vitamin, acid béo.
- Giͯ gi͑ng bɮng phương pháp thích hͣp đʀ có thʀ duy
trì nhͯng hoɞt tính ưu viʄt cͧa chúng, ch͑ng thoái hóa gi͑ng,
mɢt hoɞt tính.
à #
Đʀ công tác giͯ gi͑ng đưͣc t͑t, lâu hơn và đ͡ bʈ tɞp hơn,
ngư͝i ta thư͝ng phͧ lên môi trư͝ng đã đưͣc cɢy gi͑ng vi sinh vɪt
m͙t l͛p dɤu khoáng như paraffin l͏ng. L͛p paraffin này sɺ hɞn
chɼ đưͣc sͱ tiɼp xúc cͧa vi sinh vɪt đ͑i v͛i oxygen không khí và
hɞn chɼ sͱ thoát hơi nư͛c cͧa môi trư͝ng thɞch, do vɪy gi͑ng có
thʀ bɠo quɠn đưͣc lâu hơn và không bʈ nhiʂm tɞp, thoái hóa.
a Giͯ gi͑ng trong cát hoɴc trong đɢt sét v trùng: Do cɢu
trúc hóa lý cát và sét là nhͯng cơ chɢt t͑t mang các tɼ bào vi sinh
vɪt, chͧ yɼu là nhóm vi sinh vɪt có bào tͭ. Cách làm như sau:
Cát và đɢt đưͣc xͭ lý sɞch, sàng l͍c qua rây, xͭ lý pH đɞt trung
tính, sɢy khô và khͭ trùng. Sau đó bɮng thao tác vô trùng tr͙n
bào tͭ vào cơ chɢt cát hoɴc đɢt trong các ͑ng nghiʄm, dùng
paraffin nóng chɠy phɼt lên nút bông cͧa ͑ng nghiʄm đʀ giúp cho
͑ng gi͑ng không bʈ ɦm tr͟ lɞi.
à #
a Giͯ gi͑ng trong hɞt ngũ c͑c hay trên silicagen: Phương
pháp này chͧ yɼu đʀ bɠo quɠn gi͑ng cho nɢm m͑c và xɞ khuɦn.
a Giͯ gi͑ng bɮng phương pháp lɞnh đ ng: Bɮng phương
pháp này dͱa trên nguyên tɬc ͩc chɼ sͱ phát triʀn cͧa vi sinh vɪt,
đưa chúng vào điɾu kiʄn lɞnh sâu ͟ -25oC đɼn -70oC. Ngư͝i ta
tr͙n vi sinh vɪt v͛i dung dʈch bɠo vʄ hay còn g͍i là dung dʈch nhũ
hóa như: glycerin15%, huyɼt thanh ngͱa (loɞi không cho chɢt bɠo
quɠn), dung dʈch glycose hoɴc lactose 10%«..Viʄc làm lɞnh đưͣc
tiɼn hành m͙t cách tͫ tͫ. Khi đ͙ lɞnh đɞt - 20oC, nɼu tiɼp tͥc làm
lɞnh thì phɠi đɞt t͑c đ͙ làm lɞnh 1- 2oC/phút.
à #
Phương pháp bɠo quɠn này có nhiɾu ưu điʀm, đɴc biʄt là bɠo quɠn
đưͣc lâu. Nɼu giͯ ͟ T0C = - 150C đɼn -200C thì 6 tháng cɢy
truyɾn lɞi 1 lɤn; Nɼu giͯ ͟ T0C = - 300C thì 9 tháng cɢy truyɾn lɞi
1 lɤn; Nɼu giͯ ͟ T0C = - 400C thì 12 tháng cɢy truyɾn lɞi 1 lɤn;
Nɼu giͯ ͟ T0C = - 50 0C thì 3 năm cɢy truyɾn lɞi 1 lɤn; Nɼu giͯ ͟
T0C = - 700C thì 10 năm cɢy truyɾn lɞi 1 lɤn.
a Giͯ gi͑ng bɮng phương pháp đ ng kh : Vɾ nguyên tɬc
cũng gi͑ng như phương pháp lɞnh đông, nhưng khác ͟ ch͗ là đưa
chɢt bɠo vʄ vào, như: Glutamate 3% hay Lactose 1,2% + pepton
1,2% hay Saccharose 8% + sͯa 5% + gelatin 1,5%.
Đây là phương pháp bɠo quɠn t͑i ưu nhɢt hiʄn này, có thʀ t͛i vài
chͥc năm m͛i phɠi làm lɞi. Nhͯng năm gɤn đây ngư͝i ta đưa ra
phương pháp giͯ gi͑ng bɮng ngân hàng gen đʀ giͯ gi͑ng vi sinh
vɪt quý hiɼm, song rɢt t͑n kém.
à #
m Nhân gi͑ng vi sinh vɪt

a. Trư͝ng hͣp gi͑ng là tɼ bào sinh dư͡ng:
Đʀ thu đưͣc lưͣng tɼ bào sinh dư͡ng, ngư͝i ta thư͝ng
ch͍n môi trư͝ng nhân sinh kh͑i. Môi trư͝ng phɠi đɠm bɠo cho vi
sinh vɪt t͓n tɞi và thích hͣp nhɢt v͛i th͝i gian ngɬn nhưng cho
sinh kh͑i vi sinh vɪt l͛n nhɢt. Trong trư͝ng hͣp này thư͝ng dùng
môi trư͝ng dʈch thʀ (nuôi cɢy chìm).
b. Trư͝ng hͣp gi͑ng là bào tͭ hay conidi:
Thông thư͝ng ch͍n môi trư͝ng đɴc (nuôi cɢy bán rɬn có
cám gɞo, b͙t bɬp, thóc, trɢu, mùn cưa..). Đ͑i v͛i nuôi cɢy nɢm
m͑c và xɞ khuɦn thư͝ng là th͝i gian khá dài đʀ tɞo bào tͭ. Bào
tͭ đưͣc thu h͓i bɮng nhiɾu cách: Dùng máy hút (như hút bͥi) hay
dùng ch͕i lông mɾm quét lên bɾ mɴt cͧa môi trư͝ng bán rɬn đʀ
thu h͓i gi͑ng.
à #
Bào tͭ đưͣc thu h͓i cho vào bình khô có gɬn miʄng bình
bɮng paraffin, bɠo quɠn nơi thoáng mát và sͭ dͥng hàng năm.
Trong công nghiʄp, ngư͝i ta thư͝ng nhân v͛i lưͣng l͛n sinh kh͑i
vi sinh vɪt bɮng các bư͛c như sau:
a Giai đoɞn trong phòng thí nghiʄm (g͍i là nhân gi͑ng cɢp I)
Đây là giai đoɞn cɢy gi͑ng vi sinh vɪt thuɤn khiɼt tͫ ͑ng
gi͑ng, đem nhân ͟ môi trư͝ng dinh dư͡ng chuyên tính vô trùng,
nuôi cɢy trong phòng thí nghiʄm nhɮm đáp ͩng đͧ lưͣng gi͑ng
cɤn thiɼt cho bư͛c tiɼp theo.
a Giai đoɞn ͟ xư͟ng sɠn xuɢt (nhân gi͑ng sɠn xuɢt).
Đây là giai đoɞn cɤn nhân m͙t lưͣng gi͑ng l͛n đʀ đáp
ͩng cho khâu gi͑ng trong sɠn xuɢt. Tͫ gi͑ng cɢp 1;2;3 nhân
trong n͓i lên men hay trong cơ chɢt đɴc (chɢt mang).
Khi kɼt thúc m͗i khâu nhân gi͑ng cɤn kiʀm tra ngay đ͙
thuɤn cͧa gi͑ng và mɪt đ͙ tɼ bào vi sinh vɪt cɤn nhân.
à #
m ên men
Là giai đoɞn nuôi cɢy vi sinh vɪt đʀ chúng tɞo sɠn phɦm
hoɴc sinh kh͑i vi sinh vɪt, hoɴc là sɠn phɦm trao đ͕i chɢt. Đây là
khâu quyɼt đʈnh kɼt quɠ cͧa m͙t quy trình công nghʄ.
Đʀ thͱc hiʄn lên men, ngư͝i ta thư͝ng sͭ dͥng hai
phương pháp là lên men bɾ mɴt và lên men chìm.
a. Lên men bɾ mɴt: Là thͱc hiʄn nuôi cɢy vi sinh vɪt trên bɾ mɴt
môi trư͝ng dʈch thʀ hoɴc bán rɬn.
a Nu i cɢy trên bɾ mɴt dʈch thʀ (dùng cho nhóm vi sinh
vɪt hiɼu khí):
à #
Tuƒ tͫng loɞi vi sinh vɪt khác nhau mà ch͍n môi trư͝ng
thích hͣp khác nhau. Môi trư͝ng đưͣc pha loãng v͛i n͓ng đ͙
thích hͣp, sau đó b͕ sung ngu͓n dinh dư͡ng nitrogen (N) và dinh
dư͡ng khoáng. Khi môi trư͝ng cho vào thiɼt bʈ lên men phɠi đɠm
bɠo cho c͙t môi trư͝ng có bɾ mɴt thoáng, r͙ng. Nuôi cɢy theo
phương pháp này đơn giɠn, nhưng đòi h͏i diʄn tích sͭ dͥng l͛n,
khó tͱ đ͙ng hóa quy trình sɠn xuɢt. Hiʄn này phương pháp này ít
đưͣc sͭ dͥng.
a Nu i cɢy bɾ mɴt sͭ dͥng m i trư͝ng bán rɬn:
Có thʀ dùng vi sinh vɪt hiɼu khí hoɴc bán hiɼu khí hoɴc
kʈ khí. Trong phương pháp lên men này nguyên liʄu thư͝ng dùng
là: thóc, gɞo, nɼp, đɪu tương, mɠnh sɬn, mɠnh bɬp. Các loɞi phɼ
liʄu hͯu cơ: bã mía, trɢu, c͍ng rơm rɞ, rác thɠi sinh hoɞt«
à #
Các loɞi nguyên liʄu chͩa tinh b͙t trư͛c khi sͭ dͥng
phɠi xͭ lý bɮng cách nɢu chín, ngoài các nguyên liʄu nói trên
ngư͝i ta phɠi b͕ sung các chɢt dinh dư͡ng vào môi trư͝ng đʀ
đɠm bɠo dinh dư͡ng cͧa vi sinh vɪt trong quá trình nhân sinh
kh͑i (lên men).
Đ͑i v͛i vi sinh vɪt hiɼu khí, trong quá trình lên men cɤn
phɠi có quɞt th͕i khí vô trùng. Trong lên men bán rɬn ngoài yêu
cɤu vɾ nguyên liʄu, thì đ͙ ɦm là rɢt cɤn thiɼt cho quá trình lên
men, phɠi luôn luôn đɠm bɠo đ͙ ɦm 60-75% (đ͙ ɦm không khí
90-100%). Phương pháp lên men bán rɬn đưͣc sͭ dͥng khá
r͙ng ͟ khɬp thɼ gi͛i.
à #
Phương pháp này thư͝ng sͭ dͥng đʀ: Sɠn xuɢt kháng sinh
dùng trong chăn nuôi; Sɠn xuɢt enzyme tͫ nɢm m͑c; Làm tương;
Đư͝ng hóa tinh b͙t đʀ sɠn xuɢt ethanol tͫ nɢm men.
;% ,0 1.
Dùng cho cɠ vi sinh vɪt hiɼu khí và vi sinh vɪt kʈ khí
Khi lên men chìm, vi sinh vɪt đưͣc nuôi cɢy ͟ môi trư͝ng
dʈch thʀ, chúng sɺ phát triʀn theo chiɾu đͩng cͧa c͙t môi trư͝ng.
Đʀ thͱc hiʄn quá trình lên men chìm, cɤn thͱc hiʄn tͫng bư͛c sau:
à #
a ) "
2
1
3 4 5
Quá trình lên men chìm, vi sinh vɪt phát triʀn trong các
n͓i lên men cɤn đưͣc tr͙n đɾu đʀ tăng cư͝ng diʄn tích tiɼp xúc
giͯa tɼ bào và môi trư͝ng dinh dư͡ng, đ͓ng th͝i ngăn cɠn sͱ
kɼt lɬng cͧa tɼ bào. Đʀ thͱc hiʄn viʄc này trong các thiɼt bʈ lên
men ngư͝i ta lɬp hʄ th͑ng cánh khuɢy, hʄ th͑ng này cɤn cɠ cho
vi sinh vɪt hɠo khí và yɼm khí. Đ͑i v͛i vi sinh vɪt hiɼu khí, hʄ
th͑ng này có tác dͥng đɠm bɠo cung cɢp oxy đɤy đͧ theo yêu
cɤu cͧa tͫng loɞi vi sinh vɪt, đây là m͙t trong nhͯng thiɼt bʈ rɢt
quan tr͍ng cͧa thiɼt bʈ lên men chìm.
à #
Do vɪy trong trư͝ng hͣp này ngư͝i ta còn lɬp thêm hʄ

th͑ng sͥc khí. Không khí trư͛c khi đưͣc bơm vào n͓i lên men
phɠi xͭ lý đʀ đɠm bɠo sɞch vɾ cơ h͍c (sɞch bͥi) và vô trùng
(không có vi sinh vɪt lɞ) bɮng cách cho đi qua m͙t hʄ th͑ng l͍c
bɮng bông thuͷ tinh và khͭ trùng bɮng hơi nóng. Tuƒ tͫng chͧng
loɞi vi sinh vɪt khác nhau và tuƒ vào tͫng giai đoɞn lên men
khác nhau mà cɤn cư͝ng đ͙ thông khí khác nhau.
a ) 67 " ; 2
1 0 ;

8 8 8 ;
Khi tiɼn hành khuɢy đɠo và sͥc khí mɞnh liên tͥc, trong
n͓i lên men sɺ tɞo ra b͍t, nó có khuynh hư͛ng trào ra kh͏i n͓i
lên men và gây nhiʂm tɞp môi trư͝ng lên men. Ngoài ra b͍t khí
cũng cɠn tr͟ sͱ tiɼp xúc giͯa vi sinh vɪt và môi trư͝ng dinh
dư͡ng, do vɪy trong quá trình lên men ngư͝i ta cɤn kiʀm soát
lưͣng b͍t tɞo thành và tìm cách phá huͷ chúng.
à #
Đʀ phá b͍t ngư͝i ta thư͝ng dùng các chɢt tͱ nhiên như:

dɤu thͱc vɪt (dɤu lɞc), m͡ cá heo và các chɢt đưͣc t͕ng hͣp
theo con đư͝ng hóa h͍c.
a
9 8 : ; 0
M͗i loɞi vi sinh vɪt thích hͣp v͛i pH nhɢt đʈnh cͧa môi
trư͝ng lên men. Trong quá trình lên men vi sinh vɪt luôn tɞo ra
các sɠn phɦm mang tính acid hoɴc kiɾm làm cho pH môi trư͝ng
thay đ͕i. Khi đã thay đ͕i sɺ không thích hͣp cho hoɞt đ͙ng s͑ng
cͧa chính vi sinh vɪt ɢy. Vì vɪy viʄc chͧ đ͙ng điɾu chʆnh pH môi
trư͝ng là rɢt cɤn thiɼt trong su͑t quá trình sɠn xuɢt.
Ngư͝i ta có thʀ điɾu chʆnh pH môi trư͝ng trong quá trình
lên men bɮng các dung dʈch NaOH, HCL, NH4OH, urea, hay b͕
sung dʈch đʄm photphate«, nhưng vɨn phɠi đɠm bɠo đɾu kiʄn
vô trùng.
à #
a ) 67
9
! : ; 0 :
Nhiʄt đ͙ là yɼu t͑ rɢt quan tr͍ng ɠnh hư͟ng rɢt l͛n đɼn
sͱ sinh trư͟ng, phát triʀn cͧa vi sinh vɪt dɨn đɼn hiʄu quɠ cͧa
quá trình lên men. M͗i loɞi vi sinh vɪt thích ͩng ͟ nhiʄt đ͙ thích
hͣp đʀ sinh trư͟ng tɞo sɠn phɦm.
Quá trình lên men luôn luôn có sͱ t͏a nhiʄt rɢt mɞnh, do
đó nhiʄt đ͙ trong thiɼt bʈ lên men thư͝ng tăng rɢt mɞnh vưͣt quá
ngư͡ng cͧa nhiʄt đ͙ thích hͣp cho vi sinh vɪt. Vì vɪy phɠi thư͝ng
xuyên giám sát và điɾu chʆnh nhiʄt đ͙ theo yêu cɤu cͧa quá trình
lên men.
Đʀ làm đưͣc viʄc này ngư͝i ta thư͝ng trang bʈ hʄ th͑ng
làm ngu͙i, bɮng cách cho nư͛c lɞnh chɠy qua n͓i lên men bɮng
hʄ th͑ng ͑ng ru͙t gà nhɮm làm giɠm nhiʄt đ͙.
a )8 0
30
;
<:
à #
m Thu h͓i sɠn phɦm

Công viʄc đɤu tiên là tách tɼ bào vi sinh vɪt ra kh͏i pha l͏ng
cͧa dʈch lên men.
- Nɼu là các vi sinh vɪt có cɢu tɞo hʄ sͣi như nɢm, tɠo«
ngư͝i ta dùng phương pháp l͍c v͛t.
- Nɼu là các vi sinh vɪt đơn bào, có kích thư͛c tɼ bào nh͏
như nɢm men, vi khuɦn« thì dùng phương pháp ly tâm, thư͝ng ly
tâm ͟ t͑c đ͙ cao.
Viʄc xͭ lý tiɼp theo, sau thu h͓i sɠn phɦm phͥ thu͙c vào
mͥc tiêu cͧa công nghʄ. Thông thư͝ng ngư͝i ta hay dùng các
phương pháp sau: chiɼt rút, hɢp phͥ, kɼt tͧa, kɼt tinh, sɬc khí,
điʄn ly, phân tích quang ph͕ hɢp phͥ«
à #
* Đʀ tính hiʄu quɠ kinh tɼ cͧa m͙t quy trình công nghʄ, cũng như
tính khɠ thi cͧa xí nghiʄp nhà máy lên men, ngư͝i ta thư͝ng xây
dͱng thành khu liên hͣp các xí nghiʄp có m͑i quan hʄ sɠn xuɢt
gɤn nhau, hoɴc khép kín công nghʄ tͫ A đɼn Z.
m t s͑ vɢn đɾ cɤn lưu tâm đʀ tɪn dͥng phͥ phɦm
trong quá trình lên men công nghiʄp
a = >: Sɺ sͭ dͥng đưͣc triʄt đʀ hơn
ngu͓n năng lưͣng trong quá trình lên men. Ví dͥ: M͙t n͓i lên
men phͥc vͥ cho xí nghiʄp này sɠn xuɢt, xí nghiʄp khác có thʀ ͟
giai đoɞn chuɦn bʈ đʀ kɼ tiɼp nhau lên men, ngoài ra có thʀ sͭ
dͥng năng lưͣng dư thͫa đʀ sɢy sɠn phɦm, sư͟i ɢm các phòng,
phân xư͟ng sɠn xuɢt (vào mùa lɞnh).
à #
a
30
: Do đɴc điʀm cͧa tͫng quy trình công
nghʄ và mͥc tiêu cͧa tͫng xí nghiʄp nhà máy, mà xí nghiʄp này
có thʀ sͭ dͥng phɼ liʄu cͧa xí nghiʄp kia làm nguyên liʄu đɤu
vào. Ví dͥ: Nhà máy sɠn xuɢt acid glutamic cɤn cao ngô. Ngư͝i ta
xây dͱng xí nghiʄp sɠn xuɢt cao ngô ngay cɞnh nhà máy này. Hɞt
ngô sau khi ngâm lɢy nư͛c chiɼt làm cao ngô, sɺ đưͣc sͭ dͥng
làm nguyên liʄu cho xí nghiʄp sɠn xuɢt tinh b͙t«..

à #
a ? @ 4 4: Xͭ lý ô nhiʂm do hoɞt

đ͙ng cͧa các nhà máy, xí nghiʄp thͱc phɦm chɼ biɼn rau quɠ,
đông lɞnh« thư͝ng đưͣc liên kɼt chɴt v͛i các xí nghiʄp xͭ lý môi
trư͝ng, tái chɼ các phɼ thɠi vào các mͥc đích khác nhau. Ví dͥ: Xí
nghiʄp xͭ lý bùn mía thành phân hͯu cơ bón cho cây tr͓ng, đưͣc
xây dͱng cɞnh nhà máy đư͝ng««
3.2. DINH DƯ͠NG CͦA VI SINH VɩT VÀ NGUYÊN LIʃU NUÔI CɡY
VI SINH VɩT CÔNG NGHIʃP
m Các hͣp chɢt cung cɢp ngu͓n các bon
a. Rʆ đư͝ng: Có hai loɞi là rʆ đư͝ng mía và rʆ đư͝ng cͧ cɠi
a *9 ; : Là phͥ phɦm thu đưͣc cͧa công nghiʄp ép mía
thành đư͝ng sau khi đã thu saccharose.
à #
Các hͣp chɢt cung cɢp ngu͓n nitrogen (nitơ)

a ! A
B B͙t đɪu nành sau khi tách lɢy dɤu là m͙t
nguyên liʄu lí tư͟ng dùng trong công nghʄ lên men vi sinh. Loɞi
b͙t này chͩa t͛i 40- 50% protein, 30% carbohydrate, hàm lưͣng
dɤu còn lɞi 1%, lecihin 1,8%.
a à :B Có dɞng l͏ng màu nâu thɨm đưͣc tɞo nên tͫ
nư͛c chiɼt ngâm ngô thông qua quá trình cô đɴc. Thành phɤn cͧa
cao ngô: chɢt khô chiɼm 40-50%, trong thành phɤn chɢt khô có
chͩa 3-5% N, 1-3% đɞm amine. Trong cao ngô còn chͩa m͙t ít
protein, m͙t s͑ aminoacid tͱ do và các peptid có phân tͭ lưͣng
thɢp.
à #
a : 3 ; 6C
8 !: Là xác bã thu đưͣc sau khi
ép lɞc lɢy dɤu. Thành phɤn giàu protein và m͙t s͑ acid béo.
Hàm lưͣng đɞm t͕ng s͑ và đɞm amine gɤn gi͑ng như ͟ cao
ngô.
a @ DE @ : Nư͛c mɬm, nư͛c tương cũng đưͣc
sͭ dͥng v͛i vai trò là ngu͓n nitrogen vì nó có chͩa khá đɤy đͧ
các aminoacid cɤn thiɼt.
Các nguyên t͑ khoáng
Vitamin và chɢt kích thích sinh trư͟ng

à $
CÁC DɝNG CHɻ PHɥM VI SINH VɩT
DÙNG TRONG SɟN XUɡT NÔNG NGHIʃP
m T S͐ DɝNG CHɻ PHɥ VSV VÀ ƯU NHƯ͢C ĐIɿ CͦA
TͪNG OɝI CHɻ PHɥ
?iʄn nay trên thɼ gi͛i t͓n tɞi 5 dɞng chɼ phɦm sau:
m m Chɼ phɦm vi sinh vɪt đưͣc nuôi trên môi trư͝ng thɞch
bɮng hoɴc trên cơ chɢt genlatin
Loɞi chɼ phɦm này đưͣc sɠn xuɢt trong phòng thí nghiʄm
l͛n, dùng môi trư͝ng dinh dư͡ng cͧa Fred, 1932. Chɼ phɦm sau
khi xuɢt xư͟ng thư͝ng đưͣc đͱng trong các chai l͍ thuͷ tinh.
à $
Loɞi chɼ phɦm VSV này có ưu điʀm ͟ ch͗ khuɦn lɞc VSV
thư͝ng nhìn thɢy đưͣc, do đó có thʀ loɞi b͏ đưͣc ngay nhͯng ch͗
bʈ nhiʂm tɞp bɮng m͙t s͑ hoá chɢt có sɲn trong phòng thí nghiʄm,
mà không cɤn đɼn nguyên liʄu t͑n kém đɬt tiɾn.
Tuy nhiên loɞi chɼ phɦm VSV này còn có m͙t s͑ điʀm hɞn
chɼ như: mɪt đ͙ VSV chuyên tính ít, th͝i gian bɠo quɠn và sͭ dͥng
ngɬn, vɪn chuyʀn không tiʄn hay bʈ v͡ vì đͱng trong chai l͍ thuͷ
tinh đʂ bʈ v͡. Mɴt khác theo Vincent (1970), loɞi chɼ phɦm này
không có đ͙ bám dính trên hɞt gi͑ng cao.
à $
m Chɼ phɦm vi sinh vɪt dɞng dʈch thʀ

Loɞi chɼ phɦm VSV này đưͣc sɠn xuɢt trong phòng thí
nghiʄm hoɴc trong nhà máy, xí nghiʄp theo quy trình công nghʄ
lên men. Đʀ sɠn xuɢt phɠi có hʄ th͑ng máy lɬc l͛n hoɴc n͓i lên
men có b͙ sͥc khí v͛i vɪn t͑c 120-150 vòng/phút đʀ nhân sinh
kh͑i. Sau đó dʈch VSV đưͣc đóng vào chai l͍ hoɴc bình nhͱa.
Loɞi chɼ phɦm VSV này tiʄn lͣi ͟ ch͗ khi sͭ dͥng không
cɤn phɠi pha hoɴc tr͙n v͛i nư͛c, mà đem phun trͱc tiɼp trên cây
hoɴc tr͙n trͱc tiɼp vào hɞt gi͑ng. Loɞi chɼ phɦm này có thʀ đem ly
tâm cô lɞi đʀ hɞ giá thành vɪn chuyʀn.
à $
Tuy nhiên loɞi chɼ phɦm VSV này có nhͯng hɞn chɼ đó là:
Khi nhiʂm vào hɞt gi͑ng hoɴc cây, tͷ lʄ s͑ng sót và đ͙ bám dính
cͧa VSV không cao, dͥng cͥ đͱng chɼ phɦm thư͝ng đɬt tiɾn, do
đó sau khi xͭ lý chɼ phɦm VSV xong phɠi đem trɠ lɞi cơ s͟ sɠn
xuɢt; Chɼ phɦm phɠi luôn luôn bɠo quɠn ͟ trong điɾu kiʄn lɞnh vì
vɪy khá t͑n kém và không thuɪn tiʄn cho vɪn chuyʀn, sͭ dͥng.
m Chɼ phɦm vi sinh vɪt dɞng khô
Năm 1965 Scolt và Bumganer đã chɼ tɞo đưͣc m͙t loɞi chɼ
phɦm VSV dɞng khô, nghĩa là sau khi nhân dʈch VSV gi͑ng cɢp 1,
h͍ cho vào bình sͥc khí đʀ đu͕i hɼt nư͛c, sau đó đem ly tâm đʀ
tách VSV chuyên tính ra kh͏i cơ chɢt ly tâm và cho hɢp thͥ vào b͙t
cao lanh, sau đó chuyʀn VSV cho hɢp thͥ tiɼp vào CaSO4 hoɴc
Na2SO4 thu đưͣc chɼ phɦm VSV dɞng khô.
à $
Loɞi chɼ phɦm VSV này có ưu điʀm là: vɪn chuyʀn rɢt tiʄn
lͣi, dʂ dàng, chɼ phɦm không bʈ nhiʂm tɞp, sͭ dͥng trong th͝i
gian dài (1 năm).
Loɞi chɼ phɦm VSV này có nhͯng hɞn chɼ là: Công nghʄ
sɠn xuɢt phͩc tɞp, t͑n kém, hiʄu quɠ kinh tɼ không cao.
m Chɼ phɦm vi sinh vɪt dɞng đông khô
Loɞi chɼ phɦm này sau khi nhân dʈch VSV trên máy lɬc,
ngư͝i ta đem đông khô lɞi ͟ nhiʄt đ͙ rɢt thɢp (-20-400 C). Khi sɠn
xuɢt cɤn có các loɞi máy móc đɬt tiɾn, rɢt kƒ công và t͑n kém.
Loɞi chɼ phɦm VSV này có nhiɾu ưu điʀm là: ít bʈ nhiʂm tɞp ngay
cɠ khi ͟ nhiʄt đ͙ cao, đ͙ s͑ng sót cͧa VSV chuyên tính rɢt cao.
Loɞi chɼ phɦm này có nhͯng hɞn chɼ là: Sɠn xuɢt rɢt công
phu, t͑n kém, tͷ lʄ bám dính và đ͙ s͑ng sót cͧa VSV trên hɞt thɢp
(Vincent, 1970).
à $
m Chɼ phɦm vi sinh vɪt dɞng bt chɢt mang

Hiʄn nay ͟ hɤu hɼt các nư͛c trên thɼ gi͛i đɾu sɠn xuɢt loɞi
chɼ phɦm VSV này, ngư͝i ta sͭ dͥng chɢt mang tͫ các ngu͓n sɲn
có trong tͱ nhiên. Điɾu quan tr͍ng là chɢt mang phɠi là hͣp chɢt
hͯu cơ giàu dinh dư͡ng, không chͩa nguyên t͑ đ͙c đɼn VSV, đɠm
bɠo cho VSV chuyên tính t͓n tɞi trong đó đưͣc lâu dài. Chɢt mang
có thʀ là than bùn, than cͧi, than cͧi tr͙n v͛i rơm nát, hoɴc xác
thͱc vɪt đưͣc nghiɾn nh͏, đɢt hͯu cơ, phɼ phͥ phɦm. Các nguyên
liʄu đưͣc sͭ dͥng đʀ chɼ tɞo chɢt mang bu͙c phɠi xͭ lý đʀ loɞi b͏
các đ͙c t͑ và điɾu chʆnh pH phù hͣp.
à $
Loɞi chɼ phɦm dɞng b͙t chɢt mang này có ưu điʀm là: quy
trình sɠn xuɢt đơn giɠn, dʂ làm không t͑n kém, giá thành hɞ,
nguyên liʄu sɲn có trong tͱ nhiên, mɪt đ͙ VSV chuyên tính trong
chɼ phɦm cao, chuyên tr͟ dʂ, tiʄn sͭ dͥng, đ͙ bám dính cͧa VSV
trên cây và trên hɞt gi͑ng cao.
Loɞi chɼ phɦm dɞng b͙t chɢt mang này có nhͯng nhưͣc
điʀm: th͝i gian sͭ dͥng ngɬn (3- 6 tháng), chɢt lưͣng chɼ phɦm
không ͕n đʈnh, đ͙ s͑ng sót cͧa VSV trong chɼ phɦm không cao.
Nɼu không sͭ dͥng kʈp th͝i, thì chɼ phɦm bʈ loɞi b͏ hàng
loɞt vì không đɠm bɠo chɢt lưͣng.
à $
4.2. PHƯƠNG PHÁP BÓN CHɻ PHɥM VSV VÀ ƯU NHƯ͢C ĐIɿM CͦA
PHƯƠNG PHÁP BÓN
m Phương pháp nhiʂm vào hɞt gi͑ng
Phương pháp h͓ rʂ cây
Bón chɼ phɦm VSV vào đɢt
Phương pháp phun chɼ phɦm VSV lên cây (;2

)
à $
M͘T S͐ MɧU CHɻ PHɥM VSV DÙNG TRONG SɟN XUɡT NÔNG NGHIʃP
Sɠn phɦm cͧa trư͝ng ĐHNNHN và thu thɪp năm 2008
à F
PHÂN BÓN VI SINH VɩT TRONG CɟI TɝO ĐɡT
VÀ DINH DƯ͠NG CÂY TR͒NG
m PHÂN BÓN VI SINH VɩT C͐ ĐʇNH NITƠ PHÂN Tͬ (Đɝ

SINH H͌C)
m m hái niʄm
a. Khái quát nghiên cͩu vɾ quá trình c͑ đʈnh nitơ phân tͭ
- Thuɪt ngͯ: uá trình c͑ đʈnh nitơ phân tͭ là quá trình
đ͓ng hóa nitơ cͧa kh ng khí dư͛i tác dͥng cͧa các chͧng gi͑ng
VSV, có sͱ tham gia cͧa hoɞt tính (enzym) Nitrogenaza đʀ thành
nitơ sinh h͍c cung cɢp dinh dư͡ng cho cây tr͓ng và cɠi tɞo đ͙ phì
cͧa đɢt (tham khɠo ͟ giáo trình vi sinh vɪt h͍c đɞi cương.
ĐHNNHN).
à F
- Trên thɼ gi͛i và ngay cɠ ͟ Viʄt Nam, chɼ phɦm hoɴc phân bón vi
sinh vɪt c͑ đʈnh nitơ phân tͭ có nhiɾu tên khác nhau, tùy tͫng tác
giɠ khác nhau mà đɴt tên khác nhau: Nitragin; Riđafo; Rhizobin;
Rizolu; Azotobacterin; Flavobacterin; Azogin; Enterobacterin; Phân
vi sinh vɪt; Phân đɞm sinh h͍c; Phân hͯu cơ vi sinh vɪt c͑ đʈnh
đɞm; v.v...
b. Đʈnh nghĩa: Phân bón vi sinh vɪt c͑ đʈnh nitơ phân tͭ (đɞm sinh
h͍c)
Là sɠn phɦm chͩa m͙t hoɴc m͙t s͑ chͧng VSV c͑ đʈnh nitơ
phân tͭ còn s͑ng, t͓n tɞi trên nɾn chɢt mang thanh trùng hoɴc
kh ng thanh trùng, đɞt Tiêu chuɦn Viʄt Nam (TàVN) cho hiʄu quɠ
trên đ͓ng ru͙ng, kh ng gây đ͙c hɞi đɼn sͩc khoɸ cͧa ngư͝i, vɪt
nu i, cây tr͓ng và kh ng làm nhiʂm m i trư͝ng sinh thái.
à F
m
uy trình sɠn xuɢt
a. Phân lɪp tuyʀn ch͍n chͧng gi͑ng vi sinh vɪt c͑ đʈnh nitơ phân
tͭ (VSVàĐN)
b. àhɢt mang: Là môi trư͝ng dinh dư͡ng cho VSVCĐN t͓n tɞi và
phát triʀn. Chính vì vɪy cɤn
c. uy trình sɠn xuɢt

à F
Quy trình công nghʄ sɠn xuɢt phân VSV. ĐHNNHN. 1996
à F
m Phương pháp bón phân vi sinh vɪt c͑ đʈnh nitơ phân

tͭ (phân đɞm sinh h͍c)
a. Nɼu là chɼ phɦm VSV c͑ đʈnh nitơ phân tͭ
- Đ͑i v͛i chɼ phɦm VSVCĐN tͱ do thư͝ng đưͣc h͓ vào hɞt
hoɴc rʂ cây khi còn non, hay bón trͱc tiɼp vào đɢt. Nhưng nhìn
chung bón càng s͛m càng t͑t.
- Đ͑i v͛i chɼ phɦm VSVCĐN c͙ng sinh thư͝ng đưͣc tr͙n
vào hɞt trư͛c khi gieo hɞt gi͑ng hoɴc tư͛i phͧ s͛m không mu͙n
quá 30 ngày sau khi cây m͍c.
b. Nɼu là phân bón VSV c͑ đʈnh nitơ phân tͭ
à F
- Có thʀ tr͙n đɾu phân VSV v͛i đɢt nh͏ tơi, sau đó đem rɬc
đɾu vào lu͑ng trư͛c khi gieo hɞt (nɼu là ru͙ng cɞn); Rɬc đɾu ra
mɴt ru͙ng (nɼu là ru͙ng nư͛c).
- Có thʀ đem phân VSV ͧ hoɴc tr͙n v͛i phân chu͓ng hoai,
sau đó bón đɾu vào lu͑ng r͓i gieo hɞt (nɼu là ru͙ng cɞn); Rɬc đɾu
ra mɴt ru͙ng (nɼu là ru͙ng nư͛c).
- Có thʀ tr͙n phân VSV v͛i đɢt hoɴc v͛i phân chu͓ng hoai,
sau đó đem bón thúc s͛m cho cây (càng bón s͛m càng t͑t).
m Hiʄu quɠ cͧa chɼ phɦm VSVCĐN( Phân đɞm sinh h͍c )
Bɠng m Hiʄu quɠ cͧa phân hͯu cơ vi sinh (V CĐN) bón
cho cây đɪu tương
à F
(T.nghiʄm trong nhà lư͛i kh ng có mái che). Trư͝ng Đ?NN?N. 2000.

à F
Bɠng 5-2: Hiʄu quɠ cͧa phân hͯu cơ vi sinh bón cho cây tr͓ng
màu trên đɢt bɞc màu Bɬc Giang
Trʈ s͑ trung bình cͧa 4 vͥ gieo tr͓ng
à F
Bɠng Hiʄu quɠ cͧa phân hͯu cơ vi sinh bón cho cây lúa
trên đɢt bɞc màu Bɬc Giang
Trʈ s͑ trung bình cͧa 4 vͥ gieo tr͓ng
à F
à F
à F
*
2
4 8 G à @ 3 H
B
Kɼt quɠ nghiên cͩu cͧa Viʄn cây tr͓ng nhiʄt đ͛i C͙ng hoà
liên bang Nga cho thɢy : Cͩ 3 năm tr͓ng cây đɪu đ͗ làm giàu cho
đɢt 300- 600 kg N/ha; cho 13-15 tɢn mùn; Cɠi thiʄn quá trình
khoáng hoá dɨn đɼn giɠi phóng tͫ keo đɢt 60-80 kg P2O5/ha; 80-
120 kg K2O /ha. Bón phân VSVCĐN làm giàu cho đɢt 50-120
kgN/ha /năm. Có thʀ thay thɼ đưͣc 20- 60 kg đɞm Urê /ha, giɠm
tͷ lʄ sâu bʄnh tͫ 25% đɼn 50 % so v͛i không bón phân VSV.
Bón phân VSVCĐN cho tăng năng suɢt khoai tây 12,8 tɞ/
ha; tăng năng suɢt cà chua 28,0 tɞ/ ha; Tăng năng suɢt ngô hɞt
22,4 tɞ/ ha; Tăng năng suɢt cây bɬp cɠi 75,2 tɞ/ ha.
à F
p

à F
Bón cho cây lúa

à F
PHÂN BÓN VI SINH VɩT PHÂN GIɟI PHOSPHO (PHÂN

ÂN VI SINH)
m hái niʄm
a. Khái quát nghiên cͩu vɾ quá trình phân hͧy chuyʀn hóa
phospho
Thuɪt ngͯB uá trình phân hͧy chuyʀn hóa các hͣp chɢt
chͩa phospho dư͛i tác dͥng cͧa các chͧng gi͑ng VSV, cung cɢp
dinh dư͡ng cho cây tr͓ng, cɠi tɞo đɢt tr͓ng tr͍t các sinh vɪt đưͣc
g͍i là quá trình phân hͧy chuyʀn hóa lân.
Tͫ rɢt xa xưa ngư͝i ta đã chͩng minh đưͣc dư͛i tác dͥng
cͧa VSV lân vô cơ bʈ phân giɠi chuyʀn hoá thành lân dʂ tiêu cung
cɢp dinh dư͡ng cho cây tr͓ng. (tham khɠo giáo trình sinh h͍c đɢt.
NXBGD.2008)
à F
Năm 1900 J. Stoklas dùng đɢt đã tiʄt trùng có bón apatít,

sau đó cɢy VSV gi͑ng acillus megatherium vào và bón cho cây
tr͓ng, thì thɢy cây tr͓ng phát triʀn t͑t và năng suɢt cho cao hơn
hɰn so v͛i không có acillus megatherium.
Vi khuɦn acillus có nhiɾu chͧng khác nhau chúng đɾu có
khɠ năng phân giɠi photphat vô cơ như: acillus megatherium;
acillus mycoides; acillus butiricus; acillus subtilis. Là vi khuɦn
hình que, gram dương, sinh nha bào, hɠo khí, có tiên mao có khɠ
năng di đ͙ng. Kích thư͛c tɼ bào giao đ͙ng 0,5-3,2 x 1,0-6,5 m;
Khuɦn lɞc l͓i, nhày, màu trɬng đͥc, kích thư͛c khuɦn lɞc dao đ͙ng
3,8 - 7,4 mm sau m͙t tuɤn nuôi cɢy, thích hͣp ͟ pH = 5,6 - 9,0;
Đ͙ ɦm 50 - 70%; nhiʄt đ͙ 25 - 350C.
à F
Vi khuɦn Pseudomonas. Là vi khuɦn có nhiɾu dɞng hình

khác nhau, có loài hình elíp, hình que, hai đɤu bɤu, hɠo khí, có tiên
mao, di đ͙ng đưͣc nh͝ có tiên mao. Kích thư͛c tɼ bào dao đ͙ng
khoɠng 0,5-1,7 x 1,2-6,5 m, khuɦn lɞc l͓i màu nâu nhɞt hoɴc
trɬng nhɞt. Thích hͣp ͟ pH 4,5- 9,0; Đ͙ ɦm 50-75 %; Nhiʄt đ͙ 25-
300C. Pseudomonas phân huͷ mɞnh photphat vô cơ khó tan thành
dʂ tiêu cung cɢp dinh dư͡ng cho cây tr͓ng. Pseudomonas có nhiɾu
chͧng khác nhau: Pseudomonas fluorescens; Pseudomonas.
denitrificans«.
Ngoài ra còn m͙t s͑ VSV khác có khɠ năng phân huͷ lân
vô cơ khó tan như: Agrobacterium radiobacte; Acromobacter
denicantulus; Íscherichia freundi, revibacterium; Flavobacterium;
Aerobacter;Micrococcus; Micobacterium
à F
Nɢm và Xɞ khuɦn cũng tham gia tích cͱc đʀ phân giɠi
photphát vô cơ khó tan như: Actinomyces; Penicillium;
Aspergillus; Rhizopus; Mucor.
b. Đʈnh nghĩaB Phân lân vi sinh là sɠn phɦm chͩa m͙t hoɴc m͙t s͑
chͧng VSV phân hͧy chuyʀn hóa lân còn s͑ng, t͓n tɞi trên nɾn
chɢt mang thanh trùng hoɴc kh ng thanh trùng, đɞt Tiêu chuɦn
Viʄt Nam (TàVN) cho hiʄu quɠ trên đ͓ng ru͙ng, kh ng gây đ͙c hɞi
đɼn sͩc khoɸ cͧa ngư͝i, vɪt nu i, cây tr͓ng và kh ng làm nhiʂm
m i trư͝ng sinh thái.

à F
Các loɞi phân lân vi sinh

Cho đɼn nay, phân vi sinh vɪt phân hͧy chuyʀn hóa lân có
nhiɾu tên g͍i, phͥ thu͙c vào tùy tͫng nhà nghiên cͩu, nhà sɠn xuɢt
mà đưͣc g͍i bɮng tên khác nhau. Nhưng chͧ yɼu vɨn có m͙t s͑ tên
sau: Photphobacterin, Phân lân vi sinh, Phân lân hͯu cơ sinh h͍c.

uy trình sɠn xuɢt phân bón lân vi sinh
a. Phân lɪp tuyʀn ch͍n chͧng vi sinh vɪt phân giɠi lân (VSVPGL)
b. àhɢt mang
c. uy trình sɠn xuɢt.
à F
Quy trình sɠn xuɢt phân lân vi sinh vɪt. ĐHNNHN. 2007
à F
Phương pháp bón phân lân vi sinh

Phân lân vi sinh thư͝ng đưͣc bón trͱc tiɼp vào đɢt (bón
lót), ngư͝i ta ít dùng loɞi phân này đʀ tr͙n vào hɞt. Theo phương
pháp này có nhiɾu cách bón khác nhau:
- Có thʀ tr͙n đɾu chɼ phɦm v͛i đɢt nh͏ tơi, sau đó đem rɬc
đɾu vào lu͑ng trư͛c khi gieo hɞt (nɼu là ru͙ng cɞn); Rɬc đɾu ra
mɴt ru͙ng (nɼu là ru͙ng nư͛c);
- Có thʀ đem ͧ hoɴc tr͙n v͛i phân chu͓ng hoai, sau đó bón
đɾu vào lu͑ng r͓i gieo hɞt (nɼu là ru͙ng cɞn); Rɬc đɾu ra mɴt
ru͙ng (nɼu là ru͙ng nư͛c).
- Ngư͝i ta có thʀ tr͙n v͛i đɢt nh͏ tơi hoɴc v͛i phân chu͓ng
hoai, sau đó đem bón thúc s͛m cho cây, bón xong phɠi vun phͧ kín
bɮng đɢt (bón s͛m càng t͑t). Phương pháp này nhɮm tăng s͑
lưͣng vi sinh vɪt hͯu ích vào đɢt.
à F
Hiʄu quɠ cͧa phân lân vi sinh
Bɠng 5-6: Hiʄu quɠ cͧa bón phân lân vi sinh vɪt cho cây tr͓ng ͟
loɞi hình sͭ dͥng đɢt chuyên màu trên đɢt phù sa sông H͓ng, Gia
Lâm - Hà N͙i.
à F
à F
PHÂN HͮU CƠ VI SINH VɩT ĐA CHͨC NĂNG

m hái niʄm
Đʈnh nghĩa: Phân hͯu cơ vi sinh vɪt đa chͩc năng là sɠn
phɦm có chͩa nhiɾu vi sinh vɪt hͯu ích, còn s͑ng có nhiɾu chͩc
năng khác nhau đɞt tiêu chuɦn Viʄt Nam, kh ng t͓n tɞi vi sinh vɪt
gây hɞi đɼn sͩc khoɸ cͧa ngư͝i, đ͙ng thͱc vɪt và kh ng ɠnh
hư͟ng xɢu đɼn m i trư͝ng sinh thái, có hiʄu quɠ đ͑i v͛i cây tr͓ng,
góp phɤn nâng cao năng suɢt và chɢt lưͣng n ng sɠn phɦm%

uy trình sɠn xuɢt
a. Phân lɪp tuyʀn ch͍n vi sinh vɪt đʀ làm gi͑ng sɠn xuɢt phân hͯu
cơ vi sinh đa chͩc năng.
b. àhɢt mang. c. uy trình sɠn xuɢt
à F
Quy trình sɠn xuɢt phân hͯu cơ vi sinh vɪt đa chͩc năng. ĐHNNHN. 2007
à F
Phương pháp bón phân hͯu cơ vi sinh vɪt đa chͩc

năng
Phân hͯu cơ vi sinh đa chͩc năng thư͝ng đưͣc bón trͱc
tiɼp vào đɢt, ngư͝i ta không dùng loɞi phân này đʀ tr͙n vào hɞt
hoɴc phun qua lá cây.
Phân hͯu cơ vi sinh vɪt đa chͩc năng có các cách bón sau:
- Bón trͱc tiɼp vào rãnh, rɞch trư͛c khi gieo hɞt (bón lót).
Nɼu lưͣng phân sͭ dͥng ít, ngư͝i ta thư͝ng tr͙n đɾu v͛i đɢt nh͏
tơi, hoɴc v͛i phân chu͓ng ͧ hoai sau đó đem rɬc đɾu vào lu͑ng
trư͛c khi gieo hɞt (nɼu là ru͙ng cɞn); Rɬc đɾu ra mɴt ru͙ng (nɼu
là ru͙ng nư͛c).
- Có thʀ đem phân hͯu cơ vi sinh vɪt đa chͩc năng ͧ v͛i
phân chu͓ng hoai, sau đó bón đɾu vào lu͑ng r͓i gieo hɞt (nɼu là
ru͙ng cɞn); Rɬc đɾu ra mɴt ru͙ng (nɼu là ru͙ng nư͛c).
à F
- Có thʀ tr͙n phân VSV đa chͩc năng v͛i đɢt b͙t hoɴc v͛i phân
chu͓ng hoai, đem bón thúc s͛m cho cây (càng bón s͛m càng t͑t).
Khi sͭ dͥng phân vi sinh vɪt đa chͩc năng bón cho cây
tr͓ng, nhɢt thiɼt phɠi tuân thͧ đúng theo hư͛ng dɨn cͧa nhà sɠn
xuɢt đưͣc ghi trên bao bì. Đɴc biʄt lưu ý th͝i gian sͭ dͥng, nɼu hɼt
hɞn sͭ dͥng, bón phân hͯu cơ vi sinh vɪt không có tác dͥng, vì
không đɠm bɠo chɢt lưͣng theo TCVN (nghĩa là VSV hͯu ích trong
phân đã chɼt hoɴc đ͙ tɞp nhiʂm quá nhiɾu)
Theo TCVN 134B.1996 vɾ phân bón VSV phɠi đɠm bɠo mɪt
đ͙ VSV hͯu ích 107 CFU/g đ͑i v͛i cơ chɢt không tiʄt trùng và
phɠi 108 CFU/g đ͑i v͛i cơ chɢt tiʄt trùng. Đ͙ nhiʂm tɞp <5%;
pH = 6-8; OM% > 17%; đ͙ ɦm = 22-30%; Không t͓n tɞi nhͯng
VSV gây bʄnh; không chͩa các nguyên t͑ đ͙c hɞi đɼn con ngư͝i và
môi trư͝ng sinh thái.
à F
5.3.5. Hiʄu quɠ cͧa chɼ phɦm vi sinh vɪt đa chͩc năng.
à F
à F
5.4. CHɻ PHɥM VI SINH VɩT Xͬ LÝ PHɻ THɟI HͮU CƠ VÀ PHͤ

PHɥM NÔNG NGHIʃP LÀM PHÂN BÓN HͮU CƠ
m Sͱ cɤn thiɼt xͭ lý phɼ thɠi hͯu cơ và phͥ phɦm nông
nghiʄp làm phân bón
Hiʄn nay, rác thɠi sinh hoɞt, phɼ thɠi công nông nghiʄp là
m͙t thɠm h͍a gây ô nhiʂm môi trư͝ng trɤm tr͍ng. Trên đ͓ng
ru͙ng, nương rɨy hàng năm đʀ lɞi hàng triʄu tɢn phɼ thɠi nông
nghiʄp đó là rơm, rɞ lõi ngô, hành t͏i, rau quɠ,«Tɢt cɠ ngu͓n phɼ
thɠi này m͙t phɤn bʈ đ͑t, phɤn còn lɞi tr͟ thành phɼ thɠi gây ô
nhiʂm nghiêm tr͍ng môi trư--͝ng đɢt, ngu͓n nư͛c, không khí.
Trong khi đó đɢt đai lɞi thiɼu trɤm tr͍ng ngu͓n dinh dư͡ng hͯu cơ,
hàng năm nư͛c ta phɠi b͏ ra hàng triʄu đôla đʀ mua phân bón cͧa
nư͛c ngoài.
à F
à F
Cơ s͟ khoa h͍c cͧa xͭ lý phɼ thɠi hͯu cơ trên đ͓ng

rung bɮng chɼ phɦm vi sinh vɪt
a. Thành phɤn phɼ thɠi hͯu cơ trên đ͓ng ru͙ng
Phɼ thɠi hͯu cơ trong tͱ nhiên có thành phɤn rɢt phong
phú và đa dɞng, nhưng nhìn chung chúng đɾu thu͙c hai nhóm hͣp
chɢt chính là:
à F
?

!"# $ % % &
' !( )
* +
, % -
"
,) ./ '- # 0 1 2 '

" ) ." - 3 $4 '5 6 %
7 % 8 6 9 8# 3 :
6 %
7 / % '"# - , &
; <4
$
6
" / '-
à F
à F
Bɠng 5-11: Hàm lưͣng xenluloza trong m͙t s͑ tàn dư thͱc vɪt trên
đ͓ng ru͙ng
à F
b. Xenluloza và cơ chɼ phân hͧy chuyʀn hóa dư͛i tác dͥng cͧa vi
sinh vɪt
Xenluloza là thành phɤn chͧ yɼu cͧa thành tɼ bào thͱc vɪt,
chiɼm t͛i 50% t͕ng s͑ hydratcacbon trên trái đɢt. Trong vách tɼ bào
thͱc vɪt, xenluloza t͓n tɞi trong m͑i liên kɼt chɴt chɺ v͛i các
polisaccarit khác: Hemi-xenluloza, pectin và lignin tɞo thành liên kɼt
bɾn vͯng Nó đưͣc t͕ng hͣp hàng năm v͛i s͑ lưͣng l͛n, chiɼm t͛i
7,2 x 1011 tɢn trong t͕ng sinh kh͑i thͱc vɪt cͧa trái đɢt là 1,8 x
1012 tɢn.
à F
Ínzym xenlulaza
Xenlulaza ͟ vi sinh vɪt và cơ chɼ tác dͥng cͧa chúng gɤn đây
đã đưͣc m͙t s͑ tác giɠ t͕ng kɼt khá chi tiɼt. Đây là phͩc hʄ enzym
thuͷ phân xenluloza tɞo ra các đư͝ng đͧ nh͏ đʀ đi qua vách tɼ bào
vi sinh vɪt. ͞ m͙t s͑ vi sinh vɪt, enzym oxy hoá khͭ và enzym phân
giɠi protein cũng tham gia vào quá trình trên. Nhiɾu tác giɠ cho rɮng
phͩc hʄ xenlulaza bao g͓m 3 enzym chͧ yɼu sau:
- Índoglucanaza hay CMC- aza (endo - 1,4, - ǃ - D - glucan -
glucanohydrolaza) tɢn công chu͗i xenluloza m͙t cách tuƒ tiʄn và
phân huͷ liên kɼt ǃ- 1.4 - glucozit giɠi phóng xenluobioza và
glucoza, thuͷ phân CMC hoɴc xenlulo ph͓ng theo kiʀu tuƒ tiʄn, làm
giɠm nhanh chiɾu dài chu͗i và tăng chɪm các nhóm khͭ, enzym này
cũng tác dͥng lên xenlodextrin. ͞ vùng vô đʈnh hình enzym này hoɞt
đ͙ng mɞnh nhưng lɞi yɼu ͟ vùng kɼt tinh và không phân giɠi đưͣc
xenlobioza.
à F
- Íxoglucanaza hay xenlobiohydrolaza (exo-1,4-D-glucaza-

4-xenlobiohydrolaza) giɠi phóng xenlobioza hoɴc glucoza tͫ đɤu
không khͭ cͧa xenluloza, tác dͥng yɼu lên CMC nhưng tác dͥng rɢt
mɞnh lên xenluloza vô đʈnh hình hoɴc xenluloza đã bʈ phân giɠi m͙t
phɤn. Tác dͥng lên xenluloza kɼt tinh không rõ nhưng khi có mɴt
endoglucanaza thì có tác dͥng hiʄp đ͓ng rõ rʄt.
- ǃaglucozidaza hay xenlobiaza thuͷ phân xenlobioza và các
xenlodextrin khác hoà tan trong nư͛c cho glucaza, nó có hoɞt tính
cͱc đɞi trên xenlobioza, còn ͟ xenlođextrin thì hoɞt tính giɠm khi
chiɾu dài cͧa chu͗i tăng lên. Tuƒ theo vʈ trí mà ǃ-glucozidaza đưͣc
coi là n͙i bào, ngoɞi bào hoɴc liên kɼt màng tɼ bào.
Nhưng đʀ phân giɠi hoàn toàn xenluloza tͱ nhiên cɤn có sͱ
tác dͥng hiʄp đ͓ng cͧa cɠ ba thành phɤn trong phͩc hʄ xenlulaza .
à F
àơ chɼ tác dͥng

Năm 1950 Reese và c͙ng sͱ lɤn đɤu tiên đưa ra cơ chɼ
phân giɠi xenluloza như sau:
à F
Tuy nhiên, đɼn năm 1988 Kliosov và c͙ng sͱ lɞi cho rɮng quá
trình chuyʀn hoá xenluloza có thʀ xɠy ra do nhiɾu phͩc hʄ enzym
xenlulaza, các enzym xenlulaza thành phɤn hoɞt đ͙ng ͟ vùng nào cͧa
xenluloza, ͟ giai đoɞn nào cͧa quá trình là tuƒ thu͙c vào cɢu trúc phân
tͭ cͧa cơ chɢt, mͩc đ͙ polyme hoá, điɾu kiʄn thuͷ phân, thành phɤn
phͩc hͣp xenlulaza và các yɼu t͑ khác. Theo tác giɠ quá trình thuͷ
phân xenluloza diʂn ra theo sơ đ͓ sau:
à F
Trong đó, ͟ con đư͝ng (4) E4 là enzim xúc tác nhưng trong
m͙t s͑ trư͝ng hͣp còn có cɠ E1 hay E2 có khi cɠ hai enzim này cùng
xúc tác v͛i E4; con đư͝ng (5) ngoài E1 còn có cɠ E2 cùng xúc tác.
b. Vi sinh vɪt phân giɠi xenluloza
* Vi khuɦn: gi͑ng àytophaga, Sporocytophara và Sorangium,
àellvibrio, Ruminococcus flavefaciens, R. albus, utyrivibrio
fibrisolvens, acteroides succinogenes, acillus, Pseudomonas,
Sorangium, Sporocytophaga acillus, Pseudomonas, Sorangium,
Sporocytophaga
b)Nɢm sͣi: Trichoderma reesei, T. viride, Fusarium solani, Penicillium
pinophinum, Phanerochate chrysosporium, Sporotrichum
pulverulentum và Selerotium «
* Xɞ khuɦn: Actinomyces, Streptomyces, Frankia, Nocardia,
Actinopolyspora, Actinosynoema, Dermatophilus, Pseudonocardia, «
à F

uy trình xͭ lý và tái chɼ tàn dư thͱc vɪt thành phân
bón hͯu cơ
Tàn dư thͱc vɪt (rơm, rɞ, thân ngô, thân đɪu đ͗, rau, lá
ng͍n mía«) đưͣc thu gom thành đ͑ng trên đ͓ng ru͙ng, dùng chɼ
phɦm VSV (men vi sinh) phun đɾu vào đ͑ng ͧ. Nɼu đ͑ng ͧ có nhiɾu
loɞi tàn dư chͩa hàm lưͣng xơ sͣi l͛n, cɤn b͕ sung thêm các chɢt
phͥ gia như cám gɞo, phân gia súc, gia cɤm đʀ xúc tiɼn nhanh quá
trình phân hͧy chuyʀn hóa. Trong quá trình ͧ phɼ thɠi hͯu cơ nói
chung và tàn dư thͱc vɪt nói riêng, điɾu quan tr͍ng nhɢt là đɠm bɠo
đ͙ ɦm trong đ͑ng ͧ luôn luôn đɞt 50-60%, đ͙ ɦm đɠm bɠo thì VSV
sɺ hoɞt đ͙ng mɞnh dɨn đɼn nhiʄt đ͙ tăng nhanh (khoɠng 50 -
750C) làm quá trình mùn hóa sɺ nhanh. Khi đ͑ng ͧ đã đɞt đưͣc >
80% mùn hóa đem tái chɼ thành phân bón hͯu cơ theo hình 5-12.
Nɼu thͱc hiʄn đúng quy trình thì th͝i gian ͧ khoɠng 30-40 ngày
đ͑ng ͧ sɺ mùn hóa > 80%.
à F
à F
5.4.4. Hiʄu quɠ cͧa phân bón hͯu cơ tái chɼ tͫ tàn dư thͱc vɪt
trên đ͓ng ru͙ng
Bɠng5-12: ɟnh hư͟ng cͧa phân hͯu cơ tái chɼ tͫ rơm rɞ đɼn năng suɢt lúa
à F
Hình 5-13: M͙t s͑ hình ɠnh vɾ xͭ lý và tái chɼ tàn dư thͱc vɪt
bɮng chɼ phɦm VSV thành phân bón
Phɼ thɠi rơm rɞ Phɼ thɠi v͏ hành t͏i

à F
Tái chɼ 0 0 0 0 !ình nông dân
à I
CHɻ PHɥM VI SINH VɩT DÙNG TRONG BɟO Vʃ THͰC VɩT
` m CƠ S͞ UɩN CͦA BIʃN PHÁP SINH H͌C TRONG BɟO Vʃ

THͰC VɩT
` m m hái niʄm chung vɾ dʈch hɞi và phương pháp sinh h͍c
Thͱc tɼ cho thɢy nhu cɤu lương thͱc, thͱc phɦm cͧa xã h͙i đòi
h͏i ngày m͙t nhiɾu hơn, chɢt lưͣng cao hơn. Và m͙t quy luɪt tɢt yɼu
phɠi xɠy ra là sɠn xuɢt càng phát triʀn thì sͱ xuɢt hiʄn cͧa dʈch hɞi
càng nhiɾu. Đây chính là nguyên nhân gây bɢt ͕n đɼn năng suɢt, chɢt
lưͣng nông sɠn phɦm, đã làm thiʄt hɞi t͛i 20-30%, đôi khi còn cao hơn
(Chraev,1975).
Đɼn nay hư͛ng nghiên cͩu chính trong kiʀm soát dʈch hɞi là
biʄn pháp phòng trͫ t͕ng hͣp dʈch hɞi (IPM), trong đó biʄn pháp sinh
h͍c là biʄn pháp quan tr͍ng. Viʄc sͭ dͥng các sinh vɪt như: virus, vi
khuɦn, xɞ khuɦn, nɢm, tuyɼn trùng, ong , nhʄn,...đưͣc ͩng dͥng rɢt
r͙ng rãi trong viʄc hɞn chɼ tác hɞi cͧa các vi sinh vɪt , côn trùng... gây
hɞi cho cây tr͓ng.
à I
Vɪy dʈch hɞi là gì? Dʈch hɞi là tác đ͙ng cͧa các sinh vɪt gây
hɞi hoɴc gây ra thiʄt hɞi trên cây tr͓ng đ͑i v͛i lͣi ích con ngư͝i.
Vɪy biʄn pháp sinh h͍c là gì? Đɼn nay có nhiɾu khái niʄm vɾ
biʄn pháp sinh h͍c nhưng đʈnh nghĩa cͧa IOBC,1971 nêu ra như
sau:"iʄn pháp sinh h͍c (PS?) là sͭ dͥng nhͯng sinh vɪt s͑ng
hay các sɠn phɦm hoɞt đ͙ng s͑ng cͧa chúng nhɮm ngăn ngͫa hoɴc
làm giɠm b͛t tác hɞi do các sinh vɪt hɞi gây ra".
Nhͯng sinh vɪt có ích đưͣc dùng làm tác nhân sinh h͍c bao
g͓m virus, vi khuɦn, xɞ khuɦn, nɢm, côn trùng ký sinh và côn trùng
ăn thʈt, nhʄn bɬt m͓i ăn thʈt ... Chúng trͱc tiɼp tiêu diʄt dʈch hɞi
thông qua cơ chɼ đ͑i kháng, cɞnh tranh ... đʀ kìm hãm dʈch hɞi.
à I
` Thành tͱu nghiên cͩu và ͩng dͥng ong mɬt đ͏ trͫ sâu
hɞi cây tr͓ng
a. Khái quát chung vɾ ong mɬt đ͏ (OMĐ) trͫ sâu hɞi
Ong mɬt đ͏ có tên g͍i là Trichogamma, là côn trùng thiên
đʈch thu͙c nhóm ký sinh. Trͩng ong mɬt đ͏ đưͣc sͭ dͥng r͙ng rãi
trong nông nghiʄp đʀ phòng trͫ sâu hɞi.
͞ Liên Xô (cũ) ong mɬt đ͏ đưͣc thɠ v͛i diʄn tích 16 triʄu
ha đɢt canh tác; ͟ Trung Qu͑c đưͣc thɠ 5 triʄu ha, ngoài ra còn ͟
nhiɾu nư͛c khác Anh, M͹ Pháp«v͛i diʄn tích rɢt l͛n.
Có nhiɾu loài Trichogamma, nhưng đáng chú ý nhɢt là loài
Trichogamma japonicum; Trichogamma minutum; Trichogamma
chilonis; Trichogamma semolidis.
à I
Đ͑i tưͣng tiêu diʄt cͧa ong mɬt đ͏ rɢt r͙ng có thʀ diʄt:
Bư͛m trɬng , sâu xanh, sâu đͥc thân, sâu róm, sâu cu͑n lá, sâu
xám, sâu đo««
Đɴc tính cͧa ong mɬt đ͏ là đɸ trͩng vào trong trͩng cͧa
các loɞi sâu, dʈch hɞi ngay th͝i kƒ ɢu trùng. Sau đó chúng vũ hóa
phát triʀn làm tiêu diʄt trͩng sâu ký chͧ. M͙t vòng đ͝i cͧa ong
mɬt đ͏ 7 -10 ngày.

à I
b. uy trình sɠn xuɢt ong mɬt đ͏

à I
Nhͯng sâu hɞi đưͣc trͫ bɮng biʄn pháp thɠ OMĐ:
- Sͭ dͥng Ong mɬt đ͏ phòng trͫ sâu đͥc thân ngô: Sâu đͥc
thân ngô (SĐTN) là loài sâu hɞi nghiêm tr͍ng đɼn năng suɢt và chɢt
lưͣng cây ngô, nhɢt là hiʄn nay cây ngô là m͙t trong nhͯng cây lương
thͱc quan tr͍ng, diʄn tích tr͓ng ngô tăng nhanh - nhɢt là các tʆnh
phía Nam. Hàng năm tͷ lʄ cây ngô bʈ hɞi do SĐTN tͫ 60-100%, năng
suɢt giɠm m͙t cách đáng kʀ.
ͨng dͥng Ong mɬt đ͏ phòng trͫ sâu đͥc thân và các loɞi sâu
hɞi tͫ nhͯng năm đɤu cͧa thɪp kͷ 70 cho đɼn nay trên m͙t s͑ cây
thͱc phɦm, cây công nghiʄp, cây lâm nghiʄp như lúa, rau, ngô, mía,
bông, đay, ... và đã đɞt dưͣc nhͯng kɼt quɠ khɠ quan(hiʄu quɠ diʄt
15-36%).
à I
- Sâu cu͑n lá nh͏ hɞi lúa ànaphalocrocis medinalis:

Đʀ trͫ sâu cu͑n lá nh͏ dùng OMĐ, đɞt tͫ 19,7%-47,2%
(Nguyʂn Ng͍c Tiɼn và ctv, 1976). Nhͯng kɼt quɠ NC khɰng
đʈnh rɮng: Đ͑i v͛i sâu cu͑n lá nh͏ có thʀ dùng OMĐ diʄt trͫ cho
kɼt quɠ t͑t. Dùng OMĐ trͫ sâu cu͑n lá lúa đưͣc triʀn khai trên
nhiɾu đʈa bàn, như: ͟ Triʄu Sơn (Thanh Hoá) và Văn Quán (Vĩnh
Phú), Phú Thưͣng (Hà N͙i).
a Sâu đo xanh hɞi đay Anomis flava:
Áp dͥng biʄn pháp thɠ OMĐ trͫ sâu đo đay trên diʄn r͙ng
200 ha ͟ Hɠi Hưng.
à I
- Sâu xanh hɞi bông ?eliethis armigera:
OMĐ sͭ dͥng trên diʄn r͙ng ͟ m͙t s͑ nơi trͫ sâu xanh hɞi
bông như Trung tâm Nha H͑, nông trư͝ng Quán Thɸ, Thành Sơn
v.v...
Ngoài các sâu hɞi đã nêu trên, gɤn đây Viʄn Bɠo vʄ Thͱc
vɪt bɬt đɤu nghiên cͩu dùng OMĐ đʀ trͫ sâu đͥc thân mía. Công
viʄc chʆ m͛i bɬt đɤu.

à I
` NHÓ VI SINH VɩT À THIÊN ĐʇCH CͦA DʇCH HɝI

` m Virus gây bʄnh cho côn trùng
a. Khái quát vɾ virus gây bʄnh cho c n trùng
Năm 1892, Ivanovskii là ngư͝i đɤu tiên tìm ra virus hɞi thͱc vɪt
khi nghiên cͩu bʄnh hoa lá thu͑c lá.
a Virus tɞo thành thʀ vùi: virus đa diʄn ͟ nhân (NPV), virus
đa diʄn ͟ dʈch tɼ bào (CPV), virus hɞt (GV), virus thu͙c nhóm
Íntomopoxvirus (EPV).
a Virus kh ng tɞo thành thʀ vùi: Iridovirus, Densovirus,
aculovirus trɤn.
à I
b. Phân loɞi virus gây bʄnh

Hiʄn nay, các virus gây bʄnh côn trùng đưͣc xɼp thành 7 h͍
sau: aculoviridae, Reoviridae, Iridoviridae, Parvoviridae,
Picaviridae, Poxviridae và Rhabdoviridae. Hai h͍ aculoviridae và
Reoviridae có nhiɾu loài là nhͯng tác nhân rɢt triʀn v͍ng trong viʄc
phát triʀn BPSH trͫ sâu hɞi.
H͍ aculoviridae: rɢt nhiɾu loài virus gây bʄnh côn trùng đã
phát hiʄn đưͣc thu͙c h͍ này, khoɠng hơn 500/700 virus gây bʄnh
cho côn trùng đã biɼt hiʄn nay là thu͙c h͍ aculoviridae. Trong đó
quan tr͍ng là nhͯng loài virus đa diʄn ͟ nhân và virus hɞt.
H͍ Reoviridae: điʀn hình cho h͍ này là các virus đa diʄn ͟
dʈch tɼ bào.
à I
c. Nhͯng nhóm virus gây bʄnh c n trùng chính

Nhóm virus đa diʄn ͟ nhân (NPV)
G͓m nhͯng virus gây bʄnh côn trùng thu͙c h͍
aculoviridae, có thʀ vùi là hình kh͑i đa diʄn
Nhóm virus hɞt (GV)
G͓m virus thu͙c h͍ aculoviridae, có thʀ vùi là dɞng hɞt.
M͗i thʀ vùi chʆ chͩa có m͙t virion, hiɼm khi chͩa hai virion. Virion
cͧa virus hɞt cũng có dɞng que.
Nhóm virus đa diʄn ͟ dʈch tɼ bào (àPV)
Virus đa diʄn ͟ dʈch tɼ bào thu͙c h͍ Reoviridae, chúng ký
sinh trong chɢt dʈch tɼ bào ͟ các tɼ bào biʀu mô ru͙t giͯa cͧa côn
trùng, virus CPV cũng tɞo thành thʀ vùi.
à I
đ. Phương thͩc lây nhiʂm và khɠ năng t͓n tɞi trong tͱ nhiên cͧa
virus c n trùng
Hɤu hɼt các thʀ vùi cͧa NPV, GV, CPV đưͣc giɠi phóng tͫ cơ
thʀ sâu bʈ bʄnh đã rơi xu͑ng đɢt, bám trên các b͙ phɪn cͧa thͱc
vɪt. Đó là nhͯng ngu͓n virus đʀ lan truyɾn bʄnh. Nhͯng thʀ
vùi cͧa virus cùng thͩc ăn xâm nhɪp vào ru͙t côn trùng. Trong ru͙t
côn trùng, dư͛i tác đ͙ng cͧa các men tiêu hoá, thʀ vùi bʈ hoà tan
vài giɠi phóng các virion, qua biʀu mô ru͙t giͯa virion xâm nhɪp vào
dʈch máu, tiɼp xúc v͛i các tɼ bào và xâm nhɪp vào bên trong các tɼ
bào đʀ sinh sɠn và gây bʄnh cho vɪt chͧ. Đʀ hoàn thành sͱ phát
triʀn, virus gây bʄnh tɮm nghʄ (NPV) trɠi qua 3 giai đoɞn:
à I
Giai đoɞn tiɾm ɦn:

Kéo dài không quá 12 gi͝, đây là giai đoɞn xâm nhiʂm cͧa
axit nucleic virus vào bên trong tͫng tɼ bào, các virion đính vào
các vʈ trí thích hͣp trên màng cͧa nhân tɼ bào.
Giai đoɞn tăng trư͟ng:
Kéo dài tͫ 16-48 gi͝, đây là giai đoɞn tăng trư͟ng nhanh
cͧa virus. Trong tɼ bào vɪt chͧ xuɢt hiʄn quá trình t͕ng hͣp
protein và axit nucleic virus dư͛i sͱ điɾu kiʀn cͧa axit nucleic virus
đʀ hình thành nhͯng cɢu trúc gi͑ng như lư͛i, sau 32 gi͝ thì trong
nhân tɼ bào vɪt chͧ chͩa các axit nucleic virus dɞng trɤn .
à I
Giai đoɞn cu͑i:

͞ giai đoɞn này xɠy ra sͱ tɞo thành hɞt virus do có sͱ lɬp
ráp phɤn lõi axit nucleic virus v͛i phɤn v͏ capxit protein đʀ tɞo
thành các virion, các virion này hoàn thiʄn dɤn và tɞo thành hɞt
virus hoàn chʆnh. Virus hoàn chʆnh đưͣc giɠi phóng ra kh͏i tɼ bào
bɮng cách phá huͷ màng tɼ bào trên nhiɾu vʈ trí và nhanh chóng
giɠi phóng các hɞt virus làm cho tɼ bào ký chͧ nhanh chóng bʈ tiêu
dʈêt, còn m͙t s͑ loài khác sɺ giɠi phóng tͫ tͫ kh͏i tɼ bào chͧ.
Th͝i kƒ ͧ bʄnh cͧa các côn trùng bʈ nhiʂm virus thư͝ng kéo
dài tͫ 3 đɼn 12 ngày hoɴc hơn, phͥ thu͙c vào tu͕i cͧa vɪt chͧ,
nhiʄt đ͙, ɦm đ͙ và nhiɾu điɾu kiʄn khác cͧa môi trư͝ng.
Viʄc lây truyɾn ngu͓n bʄnh virus ͟ côn trùng xɠy ra theo hai
hư͛ng:
à I
+ Lây truyɾn ngang: ngu͓n bʄnh lây lan giͯa các cá thʀ
trong cùng m͙t thɼ hʄ trong điɾu kiʄn bʄnh phát thành dʈch, ngu͓n
virus có thʀ bám bên ngoài v͏ trͩng cͧa vɪt chͧ. Khi n͟, ɢu trùng
gɴm v͏ trͩng chui ra và bʈ nhiʂm ngu͓n bʄnh.
+ Lây truyɾn d͍c: là sͱ truyɾn ngu͓n bʄnh qua trͩng (qua
phôi). Không chʆ có virus NPV, GV m͛i truyɾn qua trͩng, mà cɠ virus
không tɞo thành thʀ vùi (Iridoviridae) cũng có thʀ truyɾn qua trͩng.
Ngoài ra trong m͙t s͑ trư͝ng hͣp virus có thʀ xâm nhiʂm
trͱc tiɼp vào dʈch máu qua các vɼt thương trên cơ thʀ (qua vɼt ch͍n
đɸ trͩng cͧa ong ký sinh, l͗ xâm nhiʂm cͧa m͙t s͑ ɢu trùng ký sinh
vào bên trong vɪt chͧ).
à I
e. Thu͑c trͫ sâu sinh h͍c có ngu͓n g͑c tͫ virus
Đɴc điʀm chung
Virus là nhóm sinh vɪt có đɴc điʀm ký sinh bɬt bu͙c v͛i
m͙t hay m͙t s͑ loɞi vɪt chͧ nhɢt đʈnh, gây hɞi, thɪm chí làm chɼt
vɪt chͧ ký sinh. Chính đɴc điʀm tͱ nhiên này đã khiɼn cho virus
tr͟ thành m͙t công cͥ đɬc lͱc sͭ dͥng trong công nghʄ sɠn xuɢt
thu͑c trͫ sâu bɠo vʄ thͱc vɪt ch͑ng lɞi sâu hɞi.
à I
à I
à I
Chúng tɢn công vào tɢt cɠ các loɞi tɼ bào khác nhau trong
toàn b͙ cơ thʀ vɪt chͧ. ͞ m͗i tɼ bào, m͙t chu trình như vɪy lɞi
đưͣc tiɼp tͥc, có sͱ sao chép, phiên mã, dʈch mã hình thành các
cɢu phɤn cͧa virus. Tuy nhiên, thay vì tɞo ra các virion nɠy ch͓i,
các virus m͛i tɞo ra sɺ tɪp hͣp lɞi v͛i nhau. V͏ b͍c đưͣc cɢu tɞo tͫ
protein polyhedrin đɴc biʄt, bao b͍c các virion lɞi v͛i nhau, tɞo ra
cɢu trúc thʀ b͍c. Lúc này sɺ xɠy ra hiʄn tưͣng gây tan tɼ bào. Vɪt
chͧ bʈ tiêu diʄt giɠi phóng ra hàng loɞt thʀ b͍c như vɪy. Côn trùng
bʈ chɼt do NPV thư͝ng có biʀu hiʄn treo ngưͣc, v͡ tung, chɠy dʈch
trong có chͩa virus. Các virus m͛i đưͣc giɠi phóng lɞi tiɼp tͥc tɢn
công vɪt chͧ m͛i. Đây chính là m͙t điʀm n͕i bɪt nͯa khi sͭ dͥng
Baculovirus làm thu͑c trͫ sâu do tính lây truyɾn cao, đɠm bɠo tính
hiʄu quɠ lâu dài và ɠnh hư͟ng đưͣc khuɼch đɞi lên cͧa thu͑c khi
vɪt chͧ bʈ lây nhiʂm và tiêu diʄt.
à I
?iʄu quɠ sͭ dͥng chɼ phɦm NPV

- àhɼ phɦm virus NPV sâu xanh: đưͣc sɠn xuɢt theo quy trình công
nghʄ đã nêu trên đưͣc thͭ nghiʄm và áp dͥng trên đ͓ng ru͙ng trͫ
sâu xanh trên bông và thu͑c lá ͟ Sơn La, Hà N͙i, Đ͓ng Nai, Sông
Bé, Ninh Thuɪn v.v... đɾu cho kɼt quɠ phòng trͫ sâu xanh t͑t và bɠo
vʄ đưͣc năng suɢt cây tr͓ng.
- àhɼ phɦm virus NPV sâu đo xanh đay: Cho đɼn nay chưa tìm đưͣc
môi trư͝ng thͩc ăn nhân tɞo nuôi sâu này. Do đó, đʀ có sâu vɪt chͧ
nhân virus phɠi nuôi bɮng thͩc ăn tͱ nhiên. Vì vɪy, chɼ phɦm virus
sâu đo đay đưͣc sɠn xuɢt bɮng phương pháp thͧ công: Dùng ngu͓n
NPV cͧa sâu đo đay phun lên cánh đ͓ng đay nơi có nhiɾu sâu, thu
gom sâu chɼt bʄnh lɞi đʀ nghiɾn l͍c lɢy dʈch virus.
à I
Sau đó lɞi đem phun lên đ͓ng đay. Cͩ như vɪy có thɸ tɞo ra
chɼ phɦm virus tɞi ch͗ đʀ trͫ sâu đo đay. Viʄc sɠn xuɢt và sͭ dͥng
chɼ phɦm virus sâu đo đay tɞi ch͗ là m͙t biʄn pháp có triʀn v͍ng,
rɸ tiɾn, có hiʄu quɠ kinh tɼ, ngư͝i nông dân vùng tr͓ng đay có thʀ
chɢp nhɪn đưͣc.
- àhɼ phɦm virus NPV sâu róm th ng: Hiʄu quɠ diʄt sâu róm
thông cͧa chɼ phɦm virus đɞt 55,2 - 83,3%. Chɼ phɦm này đưͣc áp
dͥng trͫ sâu róm thông ͟ Thanh Hoá. Virus sâu róm thông cũng là
m͙t trong các tác nhân sinh h͍c đưͣc sͭ dͥng trong PTTH sâu róm
thông. Nơi sͭ dͥng chɼ phɦm virus sâu róm thông đã hɞn chɼ sͭ
dͥng thu͑c hoá h͍c và tͷ lʄ ký sinh tͱ nhiên cͧa m͙t s͑ ong ký sinh
sâu róm thông tăng lên (Trương Thanh Giang, ctv, 1995).
à I
` Vi khuɦn gây bʄnh cho côn trùng và chut

a. Khái quát chung vɾ vi khuɦn gây bʄnh cho c n trùng và chu͙t
b. Phân loɞi cͧa vi khuɦn gây bʄnh cho c n trùng và chu͙t
Hiʄn nay có hơn 100 loài vi khuɦn gây bʄnh cho côn trùng
và chu͙t. Vi khuɦn sͭ dͥng trong BPSH trͫ dʈch hɞi đɾu thu͙c b͙
Íubacteriales, đɴc biʄt là thu͙c h͍ Ínterobacteriaceae,
Microccaceae, acillaceae và m͙t s͑ gi͑ng thu͙c h͍
Pseudomonadeceae (b͙ Pseudomonadales). H͍ Pseudomonadeceae
g͓m các loɞi vi khuɦn hình que, gram âm, không hình thành bào tͭ.
Các loài Pseudomonas aeruginosa, P.chlororaphis, P.
fluorescens,... là nhͯng vi khuɦn có tiɾm năng gây bʄnh cho côn
trùng.
à I
H͍ Ínterobacteriaceae g͓m các loài vi khuɦn s͑ng ͟ ru͙t

côn trùng, chúng có dɞng hình que, gram âm, không hình thành bào
tͭ, phát triʀn t͑t trên môi trư͝ng dinh dư͡ng bình thư͝ng. Vi
khuɦn thu͙c h͍ này có loài là ký sinh bɬt bu͙c, không bɬt bu͙c và
hoɞi sinh. Gi͑ng Serratia là vi khuɦn ký sinh không bɬt bu͙c, có loài
S.marcescens là ký sinh không bɬt bu͙c trên côn trùng. Nhͯng vi
khuɦn trong h͍ này là ký sinh bɬt bu͙c thu͙c gi͑ng Salmonella. Loài
S.enteridis gây bʄnh thương hàn cho các loài chu͙t.
H͍ acillaceae g͓m vi khuɦn hình thành bào tͭ, gram
dương, hình que. Có ý nghĩa trong BPSH là các loài thu͙c gi͑ng
acillus, àlostridium.
à I
c. M͙t s͑ vi khuɦn đưͣc nghiên cͩu ͩng dͥng trong phòng ch͑ng
c n trùng và chu͙t
* Vi khuɦn àoccobacillus acridiorum
Vi khuɦn gây bʄnh sͯa cho ɢu trùng b͍ hung
Vi khuɦn acillus cereus
Là vi khuɦn rɢt ph͕ biɼn trong tͱ nhiên. Vi khuɦn .
cereus gram dương và hình thành bào tͭ, không tɞo thành tinh
thʀ đ͙c t͑. . cereus chͧ yɼu liên quan t͛i sͱ tɞo thành men
photpholipaza và m͙t loɞi ngoɞi đ͙c t͑ như cͧa acillus
thuringiensis (Weiser,1972).
à I
Vi khuɦn acillus thuringiensis

Đây là vi khuɦn gây bʄnh côn trùng quan tr͍ng nhɢt, đưͣc
nghiên cͩu sͭ dͥng r͙ng rãi đʀ trͫ nhiɾu sâu hɞi trên thɼ gi͛i.
Năm 1870, Pasteur khi nghiên cͩu bʄnh tɮm chính là vi khuɦn .
thuringiensis.
Vi khuɦn . thuringiensis hình que, gram dương, hình
thành bào tͭ và tinh thʀ đ͙c t͑. Tính đ͙c hay tính diʄt sâu cͧa vi
khuɦn . thuringiensis phͥ thu͙c vào các đ͙c t͑ do vi khuɦn sinh
ra trong quá trình sinh trư͟ng và phát triʀn cͧa chúng.
à I
Vi khuɦn Serratia marcescens

Đây là m͙t vi khuɦn hình que, gram âm, không hình thành
bào tͭ. Là loài ký sinh không bɬt bu͙c trên côn trùng. Tính gây
bʄnh cho côn trùng cͧa vi khuɦn này đưͣc ghi nhɪn trong tài liʄu
tͫ năm 1886 (Masera,1936). Vi khuɦn S. marcescens đã gây dʈch
cho b͍ hung Melolontha melolontha, tɮm và sͭ dͥng thành công
trͫ sâu đͥc thân ngô.
à I
Vi khuɦn Salmonella enteridis

Tính đ͙c cͧa vi khuɦn S. enteridis thay đ͕i do liên tͥc cɢy
truyɾn trên môi trư͝ng thͩc ăn nhân tɞo cũng như trong bɠo quɠn
dài hɞn trên các môi trư͝ng đó. Đɴc biʄt tính đ͙c sɺ giɠm nhanh
khi môi trư͝ng bʈ axit hoá.
Trong s͑ 4 loɞi đ͙c t͑ VK sinh ra đʀ tiêu diʄt côn trùng gây hɞi,
ngư͝i ta chú ý nhiɾu đɼn 2 n͙i đ͙c t͑ vì nó quyɼt đʈnh hoɞt tính
diʄt côn trùng cͧa vi khuɦn đó là:
a Ngoɞi đ͙c t͑ alpha (Í a exotoxin ) (phospholipaza à)
Ngoɞi đ͙c t͑ alpha hoà tan trong nư͛c, không bɾn vͯng khi ͟ nhiʄt
đ͙ cao, do đó còn g͍i là ngoɞi đ͙c t͑ không chʈu nhiʄt.
a Ngoɞi đ͙c t͑ beta (Ó a exotoxin)
Ngoɞi đ͙c t͑ beta hoà tan trong nư͛c, bɾn vͯng khi ͟ nhiʄt đ͙ cao,
có thʀ chʈu đưͣc ͟ nhiʄt đ͙ 120-1210C trong 10-15 phút (Coppel
và cs., 1977; Weiser, 1972), vì thɼ g͍i là ngoɞi đ͙c t͑ chʈu nhiʄt.
à I
à I
àơ chɼ gây đ͙c cͧa tinh thʀ đ͙c

Tinh thʀ đ͙c cùng v͛i bào tͭ xâm nhɪp vào cơ thʀ sâu bɮng
con đư͝ng tiêu hóa khi sâu ăn phɠi lá có vi khuɦn. Trong điɾu kiʄn
bình thư͝ng, tinh thʀ đ͙c không hòa tan. Khi đi vào ru͙t giͯa cͧa
sâu, nơi có pH kiɾm cao (>9,5) làm cho tinh thʀ đ͙c tan ra. Đ͙c t͑
này liên kɼt v͛i tɼ bào biʀu mô thành ru͙t, đâm qua màng tɞo
thành l͗ xuyên màng, làm mɢt cân bɮng ion n͙i bào cͧa tɼ bào biʀu
mô và làm cho chúng bʈ phân giɠi, sâu ngͫng ăn và bʈ chɼt đói. pH
trong ru͙t bʈ giɠm xu͑ng bɮng v͛i pH n͙i môi trong huyɼt tương.
Đ͙ pH thɢp này cho phép các bào tͭ nɠy mɤm, xâm chiɼm vɪt chͧ
và cu͑i cùng là gây chɼt.
à I
à I
1. Sau khi ăn phɠi tinh thʀ m͙t th͝i gian khoɠng 5 - 20 phút ru͙t
giͯa bʈ tê liʄt. pH trong máu và bɞch huyɼt tăng lên tͫ 1-1,5 đơn
vʈ còn pH ru͙t giͯa hɞ xu͑ng do chɢt kiɾm cͧa ru͙t thɢm vào máu.
Các tɼ bào biʀu mô ru͙t bʈ phá huͷ. Sau 1 gi͝ toàn b͙ cơ thʀ bʈ tê
liʄt.
2. Sau khi ăn phɠi tinh thʀ thì bʈ ngͫng ăn, ru͙t tê liʄt nhưng pH
cͧa máu và bɞch huyɼt không tăng. Sau 2-4 ngày thì côn trùng
chɼt mɴc dù không bʈ tê liʄt toàn thân.
3. Đɴc biʄt là tinh thʀ nhɢt thiɼt phɠi kèm theo bào tͭ thì m͛i gây
chɼt. Côn trùng chɼt sau 2-4 ngày, không có hiʄn tưͣng liʄt.
à I
à I
g. Nhͯng nghiên cͩu và sɠn xuɢt chɼ phɦm tͫ vi sinh vɪt diʄt chu͙t
Tͫ năm 1994, Viʄn Bɠo vʄ Thͱc vɪt bɬt đɤu nghiên cͩu sɠn
xuɢt chɼ phɦm vi sinh vɪt trͫ chu͙t tͫ vi khuɦn Salmonella enteridis.
Bɠ diʄt chu͙t sinh h͍c này có hiʄu quɠ trͫ chu͙t cao 80-100%, (Viʄn
BVTV.1994).
Tuy vɪy, viʄc sɠn xuɢt bɠ diʄt chu͙t sinh h͍c hiʄn tɞi sɠn xuɢt
theo phương pháp thͧ công nên chưa đáp ͩng đưͣc nhu cɤu r͙ng rãi
trong sɠn xuɢt.
Kɼt quɠ thͭ nghiʄm cho chu͙t ăn chɼ phɦm VSV (Viʄn
KHKTNNVN và CHLB Nga) cho thɢy: Sau 48 - 72 gi͝ chu͙t m͏i mʄt,
chɪm chɞp, ͧ rũ, ít ăn, bʈ đi ʆa chɠy có lɨn máu, nôn mͭa. Khi phɨu
thuɪt thɢy toàn b͙ đư͝ng ru͙t cͧa chu͙t bʈ xuɢt huyɼt chɠy máu nɴng.
Sau 10- 12 ngày chu͙t chɼt. Đem phân tích ngư͝i ta thɢy trong đư͝ng
ru͙t cͧa chu͙t có Salmonella enteridis v͛i mɪt đ͙ rɢt l͛n, đɞt 10 13 tɼ
bào /ml. Trong khi đó ngư͝i ta thͭ nghiʄm chɼ phɦm VSV này cho gà
ăn, thì gà không nhͯng không bʈ chɼt mà còn l͛n rɢt nhanh.
à I
à I
` Nɢm gây bʄnh cho côn trùng hɞi cây tr͓ng

L͛p nɢm bɪc thɢp Phycomycetes
Trong l͛p nɢm này, các loài ký sinh trên côn trùng tɪp
trung ͟ ba b͙: àhytridiales, lastocladiales và Íntomoph- thorales.
Đɴc biʄt có nhͯng h͍ nɢm g͓m tɢt cɠ các loài đɾu là ký sinh trên
côn trùng như Íntomopha thoraceae và àoelomomya cetaceae.
L͛p nɢm túi Ascomycetes
Trong l͛p nɢm túi có b͙ Laboulbiniales là nhͯng nɢm ngoɞi
ký sinh côn trùng có chuyên tính cao, còn các loài nɢm túi khác
đɾu là n͙i ký sinh cͧa côn trùng. Nhͯng gi͑ng nɢm quan tr͍ng gây
bʄnh cho côn trùng là: àordyceps, Aschersonia (b͙ ?ypocreales).
à I
L͛p nɢm đɠm asidiomycetes

Trong l͛p nɢm đɠm chʆ ͟ 2 gi͑ng gây bʄnh trên côn trùng.
Đó là gi͑ng Septobasidium và Uredinella.
L͛p nɢm bɢt toàn Deuteromycetes
Phɤn l͛n các loài nɢm bɢt toàn ký sinh côn trùng đɾu
thu͙c b͙ Moniliales. Nhͯng gi͑ng eauveria, Paecilomyces,
Spicaria, Metarhizium, àephalosporium và Sorosporella chͩa các
loài khi xâm nhiʂm vào côn trùng đã tɞo thành đ͙c t͑ và gây chɼt
vɪt chͧ trong khoɠng th͝i gian nhɢt đʈnh.
à I
3 ;
: J > 0
65 K

a Nɢm xanh Metarhizium anisopliae
Conidi cͧa nɢm xanh sau 24 gi͝ tiɼp xúc v͛i bɾ mɴt cơ thʀ côn
trùng thì bɬt đɤu m͍c mɤm và xâm nhɪp vào bên trong cơ thʀ côn
trùng. Trong cơ thʀ côn trùng sͣi nɢm phát triʀn xâm nhɪp vào các
b͙ phɪn n͙i quan. Sau khi vɪt chͧ chɼt, sͣi nɢm m͍c ra ngoài cơ
thʀ côn trùng tɞo thành l͛p nɢm màu trɬng hơi h͓ng nhɞt. Trên đó
tɞo thành các conidi màu xanh xám. Quá trình phát triʀn cͧa bʄnh
trong cơ thʀ côn trùng là 4-6 ngày tuƒ thu͙c loài và tu͕i vɪt chͧ
cũng như ngu͓n bʄnh ban đɤu. Vào giai đoɞn cu͑i cùng cͧa quá
trình phát triʀn bʄnh lý thì côn trùng chɼt.
à I
a Nɢm bɞch cương eauveria bassiana

Sau khi tiɼp xúc v͛i bɾ mɴt cơ thʀ vɪt chͧ, coniđi cͧa nɢm
. bassiana bɬt đɤu m͍c mɤm và xâm nhɪp vào bên trong cơ thʀ
vɪt chͧ. Quá trình này bɬt đɤu tͫ sau khi vɪt chͧ bʈ nhiʂm conidi
khoɠng 10 gi͝ và có thʀ kéo dài vài ngày. Sau khi xâm nhɪp vào
trong cơ thʀ vɪt chͧ, nɢm bɬt đɤu sinh trư͟ng và phát triʀn. Quá
trình xâm nhɪp vào các b͙ phɪn n͙i quan nɢm bʈ các tɼ bào bɞch
huyɼt tɢn công. Nɢm tiêu diʄt dɤn các tɼ bào bɞch huyɼt. Khi nɢm
tiêu diʄt hɼt tɼ bào bɞch huyɼt thì côn trùng vɪt chͧ chɼt. Nɢm tiɼp
tͥc sinh trư͟ng phát triʀn. Lưͣng sͣi nɢm bên trong cơ thʀ vɪt chͧ
ngày càng tăng và xác côn trùng càng tr͟ nên rɬn lɞi. Khi gɴp đͧ
ɦm, các sͣi nɢm m͍c ra ngoài bɾ mɴt cơ thʀ vɪt chͧ và tɞo thành
conidi m͛i.
à I
Côn trùng bʈ nhiʂm . bassiana ͟ điɾu kiʄn 250C sɺ chɼt sau 6-

7 ngày. Nɢm . bassiana tiɼt ra đ͙c t͑ Beauvericin. Nɢm . bassiana có
ph͕ ký chͧ khá r͙ng. Chʆ riêng vùng Bɬc châu M͹ đã ghi nhɪn đưͣc
175 loài côn trùng là ký chͧ cͧa nɢm này (Steinhaus, 1964). Nɢm .
bassiana có thʀ nuôi cɢy trên môi trư͝ng thͩc ăn nhân tɞo.
a Nɢm châu chɢu Íntomophaga grylli
Nɢm này có ý nghĩa thͱc tiʂn rɢt l͛n. Nó gây thành dʈch l͛n
cho nhiɾu loài côn trùng cánh thɰng. Sau dʈch do nɢm này gây ra, quɤn
thʀ châu chɢu giɠm đi 80-90% (Paraiso và cs., 1992). Nɢm Í. grylli
chuyên tính trên các loài châu chɢu.
à I
c. àơ chɼ gây nhiʂm đ͑i v͛i c n trùng hɞi cây tr͓ng

Côn trùng chɼt do nɢm rɢt dʂ nhɪn biɼt bɮng mɬt thư͝ng, vì
các sͣi nɢm m͍c qua v͏ cơ thʀ và bao phͧ toàn b͙ bɾ mɴt ngoài cͧa
cơ thʀ côn trùng. Cơ thʀ côn trùng bʈ chɼt do nɢm không bʈ làm tan
rã, mà thư͝ng giͯ nguyên hình dɞng ban đɤu, toàn b͙ bên trong cơ
thʀ chͩa đɤy sͣi nɢm.
Phương thͩc xâm nhɪp cͧa nɢm vào cơ thʀ côn trùng: hɤu
hɼt các trư͝ng hͣp nɢm gây bʄnh cho côn trùng xâm nhɪp vào cơ thʀ
vɪt chͧ không phɠi qua đư͝ng miʄng, mà qua l͛p v͏ cơ thʀ là chính,
tͩc là phɠi có sͱ tiɼp xúc cͧa ngu͓n nɢm v͛i bɾ mɴt cơ thʀ vɪt chͧ.
Bào tͭ nɢm bám vào bɾ mɴt cơ thʀ vɪt chͧ, đͧ điɾu kiʄn ɦm đ͙, bào
tͭ m͍c mɤm và xâm nhiʂm vào bên trong cơ thʀ côn trùng.
à I
Sͱ xâm nhiʂm và phát triʀn cͧa nɢm trong cơ thʀ c n trùng. Đây
là m͙t quá trình phͩc tɞp, g͓m ba giai đoɞn chính sau đây:
a Giai đoɞn xâm nhɪp: tͫ khi bào tͭ nɢm m͍c mɤm đɼn lúc
hoàn thành viʄc xâm nhɪp vào trong xoang cơ thʀ côn trùng.
- Giai đoɞn phát triʀn cͧa nɢm trong cơ thʀ c n trùng đɼn
khi c n trùng chɼt: đây là giai đoɞn s͑ng ký sinh cͧa nɢm. Trong
giai đoɞn này nɢm thư͝ng tɞo ra rɢt nhiɾu nhͯng sͣi nɢm ngɬn.
Nhͯng sͣi nɢm ngɬn này đưͣc phân tán khɬp cơ thʀ theo dʈch máu.
Vɾ phía vɪt chͧ có phɠn ͩng tͱ vʄ như sͱ thͱc bào, xuɢt hiʄn tɼ
bào bɞch huyɼt... Phɠn ͩng tͱ vʄ này chʆ trong m͙t th͝i gian ngɬn
kìm hãm sͱ xâm nhɪp cͧa nɢm vào các n͙i quan. Khi các sͣi nɢm
xâm nhɪp vào tɢt cɠ các b͙ phɪn thì chúng đ͓ng th͝i gây chɼt vɪt
chͧ.
à I
a Giai đoɞn sinh trư͟ng phát triʀn cͧa nɢm sau khi vɪt chͧ chɼt:
Đây là giai đoɞn hoɞi sinh cͧa nɢm ký sinh côn trùng.
Trong giai đoɞn này nɢm hình thành các bào tͭ hoɴc conidi, hoɴc
nɢm m͍c thành sͣi ra bên ngoài bɾ mɴt cơ thʀ vɪt chͧ. Sau đó các
bào tͭ đưͣc tɞo thành trên l͛p sͣi nɢm ͟ bɾ mɴt cơ thʀ vɪt chͧ.
d. uy trình sɠn xuɢt chɼ phɦm tͫ nɢm diʄt c n trùng hɞi cây
tr͓ng
à I
Lên men x͑p:
Sͭ dͥng phương pháp lên men x͑p tɞo chɼ phɦm vi sinh
vɪt diʄt sâu, côn trùng có hɞi, ngư͝i ta thành công hơn cɠ khi dùng
các chͧng nɢm. Trong quy trìng lên men x͑p, nhiɾu loɞi cơ chɢt
khác nhau đưͣc sͭ dͥng như b͙t đɪu nành, bã đɪu phͥ, cám, gɞo,
lúa, mày ngô,«. cùng v͛i dʈch dinh dư͡ng đʀ nuôi cɢy nɢm.
à I
e. ͨng dͥng và hiʄu quɠ cͧa chɼ phɦm tͫ nɢm diʄt c n trùng gây
hɞi cây tr͓ng
Vào nhͯng năm 70 cͧa thɼ kͷ XX, Liên Xô (cũ) là nư͛c có
s͑ lưͣng công trình l͛n nhɢt vɾ nghiên cͩu ͩng dͥng chɼ phɦm vi
sinh vɪt diʄt côn trùng. Chɼ phɦm vi nɢm mang tên Boverin (tͫ .
bassiana) đưͣc sͭ dͥng r͙ng rãi đʀ phòng trͫ côn trùng cánh cͩng
(àolorado eetle).
Gây bʄnh côn trùng đʀ phòng trͫ ɢu trùng cͧa Leptinotasa
decemlineata, kiɼn lͭa Solenopsis invietu và phòng trͫ b͍ cánh
cͩng Anthonomus grandis Boheman qua đông trong đɢt, phòng trͫ
sâu hɞi ngô Ostrinia nubilis (Hubner). ͟ M͹, ngư͝i ta còn phòng trͫ
ru͓i trɬng (emisia tabaci) hɞi lá khoai lang bɮng nɢm
Paecilomyces fumosoroseus. Diʄt sâu vòi voi hɞi rʂ cây chanh và
các côn trùng hɞi khác.
à I
Đʀ phòng trͫ châu chɢu (Melanoplus sanguinipes) hɞi lúa, loài rʄp
(?emiridae) và loài rʄp vͫng (Homoptera: Aphididae). Nhͯng năm gɤn đây,
các nư͛c châu M͹ latinh cũng nghiên cͩu ͩng dͥng vi nɢm trong phòng trͫ
sâu hɞi
͞ Trung Qu͑c, Nhɪt Bɠn, đã sͭ dͥng nɢm Paecilomyces farinosus, .
bassiana và M. anisopliae đʀ trͫ sâu đͥc hɞt (Ostrinia furnacalis).
f. Tác dͥng cͧa chɼ phɦm VSV trong bɠo vʄ thͱc vɪt
- Bɠo vʄ đưͣc môi trư͝ng sinh thái chung, ngu͓n sinh vɪt có ích
trong tͱ nhiên, đɠm bɠo sͩc khoɸ cho ngư͝i, vɪt nuôi và các sinh vɪt khác.
- Nâng cao đưͣc dân trí nông thôn, tɞo cho h͍ b͏ thói quen phun
thu͑c hoá h͍c đʈnh kƒ, có hiʀu biɼt vɾ các chɼ phɦm sinh h͍c trong bɠo vʄ
cây tr͓ng.
- Nâng cao nhɪn thͩc cͧa các cán b͙ quɠn lý.
- Có hiʄu quɠ cao tͫ 70 - 98,5% trͫ các loɞi sâu hɞi như: Rɤy nâu
và b͍ xít hɞi lúa; Sâu đo xanh hɞi đay; Châu chɢu hɞi mía, ngô, lu͓ng...
à I
Hình 6-15: M͙t s͑ hình ɠnh sͭ dͥng chɼ phɦm vi sinh vɪt đʀ diʄt
côn trùng gây hɞi cho cây tr͓ng
à I
Hình 6-15: M͙t s͑ hình ɠnh sͭ dͥng chɼ phɦm vi sinh vɪt đʀ diʄt
côn trùng gây hɞi cho cây tr͓ng
à L
VI SINH VɩT ͨNG DͤNG TRONG CHĂN NUÔI THÚ Y
Ö m VI SINH VɩT ͨNG DͤNG TRONG THÚ Y

Ö m m
uan hʄ giͯa cơ thʀ vi sinh vɪt môi trư͝ng
a. Khái niʄm
M͑i quan hʄ giͯa cơ thʀ vɪt chͧ-vi sinh vɪt-môi trư͝ng
ngoɞi cɠnh là m͑i quan hʄ khăng khít, là nguyên nhân cͧa sͱ
không ͕n đʈnh vɾ sͩc khoɸ, đ-ưa đɼn phát sinh bʄnh, m͑i quan hʄ
đó bao g͓m:
- Sͩc gây bʄnh cͧa vi sinh vɪt và khɠ năng nhiʂm bʄnh
cͧa đ͙ng vɪt.
- Tính thͥ cɠm, sͩc ch͑ng đ͡ và sͩc miʂn dʈch cͧa cơ thʀ.
- Các yɼu t͑ ngoɞi cɠnh.
à L
b. Điɾu kiʄn đʀ bʄnh phát triʀn

a ɼu t͑ gây bʄnh hay tác nhân gây bʄnh :
+ Tác nhân gây bʄnh có thʀ truyɾn bʄnh theo chiɾu d͍c
Mɶ 0 con 0 cháu.. v.v.
+ Hoɴc truyɾn theo chiɾu ngang
+ Truyɾn trͱc tiɼp, truyɾn gián tiɼp, truyɾn bʄnh do vɪn
chuyʀn, do xe c͙; Truyɾn theo không khí, gió, bͥi«Tác nhân nào
bɬt bu͙c phɠi có đʀ bʄnh phát sinh thì đ-ưͣc g͍i là nguyên nhân
gây bʄnh chͧ yɼu.
à L
a ɼu t͑ cơ thʀ hay còn g͍i là yɼu t͑ bên trong:

Yɼu t͑ bên trong là cơ thʀ đ͙ng vɪt v͛i các đɴc tr-ưng cͧa
chúng như- loài cɠm nhiʂm, gi͑ng cɠm nhiʂm, tu͕i cɠm nhiʂm,
gi͛i tính cɠm nhiʂm, đɴc tính di truyɾn, trɞng thái sinh lý, trɞng
thái bʄnh lý, tình trɞng sͩc khoɸ cͧa đ͙ng vɪt, các yɼu t͑ di
truyɾn...
a ɼu t͑ m i trưa͝ng ngoɞi cɠnh hay còn g͍i là yɼu t͑ bên
ngoài:
Các yɼu t͑ cͧa môi trư-͝ng ngoɞi cɠnh có nhiɾu và có thʀ
làm ɠnh hư͟ng đɼn sͱ phát sinh và phát triʀn cͧa bʄnh nh-ư các
yɼu t͑ cͧa tͱ nhiên (khí hɪu, th͝i tiɼt, đʈa lý, đʈa hình, nhiʄt đ͙,
ánh sáng, không khí, đ͙ ɦm...), các yɼu t͑ do con ngư͝i tɞo ra
(chu͓ng trɞi, vʄ sinh, dinh d-ư͡ng, chăm sóc, dͥng cͥ nuôi
d-ư͡ng...).
à L
à L
Ö m Hiʄn tưͣng nhiʂm trùng

a. Khái niʄm
Nhiʂm trùng là m͙t trɞng thái đɴc biʄt cͧa cơ thʀ, là kɼt quɠ
xɠy ra khi mɤm bʄnh là vi sinh vɪt gây bʄnh xâm nhɪp vào cơ thʀ,
gɴp nhͯng điɾu kiʄn thích hͣp cho sͱ phát triʀn, sinh sôi nɦy n͟ và
phát huy tác hɞi cͧa nó, nhͯng đ͓ng th͝i cũng kích thích cơ thʀ
phɠn ͩng lɞi, cơ thʀ huy đ͙ng m͍i cơ năng bɠo vʄ đʀ ch͑ng đ͡.
Hiʄn t-ưͣng đɢu tranh giͯa hai sinh thʀ này (cơ thʀ và vi sinh vɪt)
diʂn ra trong điɾu kiʄn nhɢt đʈnh cͧa ngoɞi cɠnh nên nó còn chʈu
ɠnh hư-͟ng cͧa nhiɾu yɼu t͑ khác.
à L
Nhͯng vi sinh vɪt ký sinh trong cơ thʀ, như-ng không xâm

nhɪp vào mô thì không g͍i là nhiʂm trùng. Trong s͑ nhͯng vi sinh
vɪt ký sinh này, phɤn l͛n là không gây bʄnh, như-ng khi sͩc đɾ
kháng cͧa cơ thʀ suy giɠm thì chúng có thʀ gây bʄnh như- vi khuɦn
tͥ huyɼt trùng, đóng dɢu lͣn, salmonella bình thư-͝ng chúng vɨn
cư- trú trong cơ thʀ gia súc khoɸ, nh-ưng khi có điɾu kiʄn là chúng
có thʀ gây bʄnh, chúng đưͣc g͍i là vi sinh vɪt gây bʄnh cơ h͙i.
b. Khɠ năng gây nhiʂm trùng cͧa vi sinh vɪt gây bʄnh
a S͑ lưaͣng vi sinh vɪt:
a Đưa͝ng xâm nhɪp cͧa vi sinh vɪt:
à L
Ö m Phương thͩc gây bʄnh cͧa vi sinh vɪt

Sau khi vào cơ thʀ vi sinh vɪt gây bʄnh có thʀ gây tác hɞi tɞi
ch͗ như- gây viêm, thuͷ thũng, hoɞi tͭ ngay ch͗ xâm nhɪp. Sau
đó vi sinh vɪt vào khɬp cơ thʀ theo phư-ơng thͩc lan dɤn do tiɼp
xúc hoɴc theo mɞch máu và hɞch lâm ba gây nên nhͯng chͩng
trɞng nghiêm tr͍ng như- bɞi huyɼt, nhiʂm trùng huyɼt... hoɴc theo
đư-͝ng dây thɤn kinh gây nên r͑i loɞn toàn thân, ngoài ra chúng
còn còn gây nên nhͯng t͕n thư-ơng cͥc b͙ ͟ xa ch͗ xâm nhɪp.
Như- vɪy nhiʂm khuɦn là m͙t quá trình mà vi sinh vɪt xâm nhɪp
vào cơ thʀ và t͓n tɞi đ-ưͣc trong cơ thʀ vɪt chͧ, trong quá trình đó
cơ thʀ có nhͯng phɠn ͩng ch͑ng lɞi.
à L
Ö m
uá trình truyɾn lây
a Khái niʄm chung vɾ ngu͓n bʄnh:
Ngu͓n bʄnh là khâu đɤu tiên, khâu xuɢt phát cͧa quá trình
truyɾn lây, ngu͓n bʄnh là nơi mɤm bʄnh cư- trú, sinh sôi nɦy n͟
m͙t cách tͱ nhiên và tͫ đó đư-ͣc bài ra ngoài. Xuɢt phát tͫ đɴc
điʀm ký sinh cͧa vi sinh vɪt gây bʄnh nên ngu͓n bʄnh chʆ có thʀ là
m͙t sinh vɪt đang mang và bài mɤm bʄnh là vi sinh vɪt.
Có nhiɾu loɞi ngu͓n bʄnh:
a Đ͙ng vɪt đang phát bʄnh :
G͓m có gia súc, gia cɤm, dã thú đang mɬc bʄnh ͟ các thʀ.
Ngư-͝i đang mɬc m͙t s͑ bʄnh cũng có thʀ là ngu͓n bʄnh cho gia
súc. Vɾ mɴt dʈch tʂ nhͯng con mɬc thʀ rõ rʄt ít nguy hiʀm hơn con
mɬc thʀ không rõ rʄt, con mɬc bʄnh nɴng ít nguy hiʀm hơn con
mɬc bʄnh nhɶ.
à L
a Đ͙ng vɪt mang trùng:

Đ͙ng vɪt mang trùng có thʀ là gia súc, gia cɤm, dã thú,
chim tr͝i, côn trùng, tiɼt túc và ng-ư͝i. Đ͙ng vɪt mang trùng
không có triʄu chͩng bʄnh, như-ng vi sinh vɪt gây bʄnh vɨn phát
triʀn trong cơ thʀ và vɨn đ-ưͣc bài ra ngoài, hiʄn tư-ͣng mang
trùng có thʀ bao g͓m: con đang ͟ th͝i kƒ nung bʄnh, con m͛i lành
bʄnh như-ng còn bài mɤm bʄnh, con lành bʄnh mang trùng và con
khoɸ mang trùng. Loɞi ngu͓n bʄnh mang trùng là loɞi ngu͓n bʄnh
nguy hiʀm nhɢt, chính loɞi ngu͓n bʄnh này thư-͝ng làm cho dʈch
tái phát trong ͕ dʈch cũ hoɴc làm bʄnh lan r͙ng tͫ nơi này sang nơi
khác.
à L
a Ngu͓n bʄnh là ngaư͝i hay gia súc:

Có nhiɾu bʄnh truyɾn nhiʂm cͧa gia súc có thʀ lây sang
ngư-͝i, lúc này gia súc đóng vai trò ngu͓n bʄnh. Có nhͯng bʄnh
cͧa đ͙ng vɪt gây nguy hiʀm cho ngư-͝i và đ͙ng vɪt (như- bʄnh
nhiʄt thán), có nhͯng bʄnh nhɶ ͟ đ͙ng vɪt như-ng lɞi rɢt nɴng ͟
ng-ư͝i (bʄnh xoɬn khuɦn do Leptospira). Các dã thú và gia súc
đóng vai trò quan tr͍ng trong viʄc gây nên các ͕ dʈch, vì chúng
thư-͝ng mang trùng.
Ngoài ra có m͙t s͑ bʄnh cͧa ngư͝i lɞi là ngu͓n bʄnh, có
thʀ lây sang cho gia súc, và gia súc tr͟ thành ngu͓n bʄnh đʀ sau
này lây sang ng-ư͝i (bʄnh lao). Đó là nhͯng bʄnh truyɾn lây giͯa
ng-ư͝i và đ͙ng vɪt (anthropozoonosis)..
à L
a Ngu͓n dʈch thiên nhiên:

Ngu͓n dʈch thiên nhiên là ngu͓n bʄnh sɲn có trong thiên
nhiên, ͟ nhͯng vùng nhɢt đʈnh, có sinh cɠnh nhɢt đʈnh, có hʄ sinh
thái nhɢt đʈnh, ͟ đó ngư͝i và gia súc chư-a hɾ đi đɼn. Nhͯng vùng
đó thư͝ng là vùng núi rͫng hoang vu và cũng có thʀ là đ͓ng bɮng,
sa mɞc. Mɤm bʄnh t͓n tɞi trong các vùng đó chͧ yɼu là thú rͫng,
nhɢt là loài gɪm nhɢm, bʄnh thư-͝ng xuyên lư-u hành trong các
đàn dã thú, nhͯng con này có thʀ phát bʄnh chɼt, nhɢt là khi bʈ
đói ăn, th͝i tiɼt không thích hͣp, như-ng chúng thư-͝ng bʈ ͟ thʀ
ɦn, thʀ khoɸ mang trùng. Bʄnh truyɾn tͫ con bʄnh sang con lành,
chͧ yɼu bɮng sinh vɪt môi gi͛i hút máu: côn trùng, tiɼt túc.
à L
Các côn trùng đó không phát bʄnh mà chʆ đóng vai trò
nhân t͑ truyɾn lây hoɴc ngu͓n bʄnh và mɤm bʄnh t͓n tɞi theo dây
chuyɾn dã thú a c n trùng a dã thú. Trong m͙t s͑ bʄnh, mɤm bʄnh
đư-ͣc dã thú bài ra ngoɞi cɠnh, có thʀ t͓n tɞi ͟ đó trong m͙t th͝i
gian (đɢt, nư-͛c, cây c͏) đʀ r͓i nhɪp vào dã thú lành, trong
trư-͝ng hͣp này bʄnh truyɾn theo dây chuyɾn dã thú - ngoɞi cɠnh
a dã thú. Khi ng-ư͝i hoɴc gia súc đi vào nhͯng vùng đó, mɤm bʄnh
sɺ tͫ dã thú, tͫ côn trùng hoɴc tͫ ngoɞi cɠnh xâm nhɪp vào và
gây ra bʄnh, bʄnh phát ra tͫ ngư-͝i và gia súc th-ư͝ng là nɴng.

à L
à L
Ö m Yɼu t͑ truyɾn lây

Yɼu t͑ truyɾn lây là khâu thͩ hai cͧa quá trình truyɾn lây, nó
đóng vai trò trung gian đ-a mɤm bʄnh tͫ ngu͓n bʄnh t͛i gia súc
thͥ cɠm, trên yɼu t͑ truyɾn lây, mɤm bʄnh chʆ t͓n tɞi m͙t th͝i
gian nhɢt đʈnh r͓i sɺ bʈ tiêu diʄt, th͝i gian t͓n tɞi đó phͥ thu͙c vào
loɞi mɤm bʄnh, loɞi yɼu t͑ truyɾn lây.
Các yɼu t͑ truyɾn lây g͓m có nhͯng yɼu t͑ sinh vɪt và nhͯng yɼu
t͑ không sinh vɪt.
a. à n trùng, tiɼt túc
Côn trùng, tiɼt túc làm vai trò yɼu t͑ truyɾn lây theo hai
cách: truyɾn lây cơ h͍c và truyɾn lây sinh h͍c.
b. àác loài đ͙ng vɪt khác
Các loài cɤm thú có khɠ năng mang trên thân cͧa chúng
nhͯng ký chͧ truyɾn bʄnh, như- chu͙t mang b͍ chét chͩa vi
khuɦn dʈch hɞch, chim tr͝i mang mò mɞt truyɾn bʄnh đɪu.
à L
c. Ngaư͝i
Ng-ư͝i cũng là m͙t yɼu t͑ truyɾn lây quan tr͍ng trong các
bʄnh truyɾn lây cͧa đ͙ng vɪt, đɴc biʄt nhͯng ng-ư͝i do nghɾ
nghiʄp mà phɠi tiɼp xúc v͛i gia súc hay sɠn phɦm gia súc, mɤm
bʄnh dính vào tay, chân quɤn áo, giɤy dép hoɴc tɞm th͝i đi qua
đ-ư͝ng tiêu hoá cͧa ng-ư͝i.
d. Đɢt naư͛c
Tͫ đɢt và nư͛c mɤm bʄnh vào cơ thʀ m͙t cách trͱc tiɼp
bɮng đi qua các vɼt thư-ơng ͟ niêm mɞc, ͟ da, hoɴc m͙t cách gián
tiɼp thông qua n-ư͛c ăn, n-ư͛c u͑ng.
đ. Kh ng khí
Ph-ương thͩc truyɾn bʄnh bɮng b͍t nư-͛c ph͕ biɼn hơn
ph-ương thͩc truyɾn bɮng bͥi. Tác hɞi cͧa bͥi và b͍t nư-͛c phͥ
thu͙c vào đ͙ ɦm, nhiʄt đ͙ và chuyʀn đ͙ng cͧa không khí.
à L
e. Đ͓ vɪt dͥng cͥ
M͍i đ͓ vɪt dùng cho đ͙ng vɪt bʄnh hoɴc tiɼp xúc v͛i con
bʄnh đɾu mang mɤm bʄnh và có thʀ truyɾn bʄnh, đây là yɼu t͑
truyɾn lây khá ph͕ biɼn.
f. Thͩc ăn, naư͛c u͑ng
Thͩc ăn, n-ư͛c u͑ng là loɞi yɼu t͑ truyɾn lây ph͕ biɼn nhɢt
vì đa s͑ bʄnh truyɾn nhiʂm cͧa đ͙ng vɪt nuôi, lây bɮng đ-ư͝ng
tiêu hoá, các chɢt bài tiɼt cͧa con bʄnh, đɢt, nư͛c, dͥng cͥ đͱng
hoɴc chɼ biɼn, các đ͙ng vɪt khác và côn trùng đɾu có thʀ nhiʂm
mɤm bʄnh vào thͩc ăn, n-ư͛c u͑ng.
Bɠn thân thͩc ăn có thʀ bʈ hư- h͏ng và biɼn thành môi tr-ư͝ng
sinh s͑ng cho nhͯng vi sinh vɪt có thʀ gây bʄnh cho đ͙ng vɪt.
Thͩc ăn, nư-͛c u͑ng có thʀ chͩa nhͯng đ͙c t͑ cͧa vi sinh vɪt phát
triʀn trong đó.
à L
g. Thú sɠn và xác chɼt

Trong ngành thú y có m͙t điɾu đɴc biʄt nguy hiʀm là nhiɾu
xác chɼt còn có thʀ sͭ dͥng đư-ͣc cho ngư-͝i và cho đ͙ng vɪt, nên
nhͯng xác đó có thʀ đ-ưͣc phân tán do m͕ thʈt mà mɤm bʄnh
mang đi khɬp nơi và làm bʄnh lan r͙ng, tɞo thêm nhiɾu ͕ dʈch m͛i.
Mɤm bʄnh càng có nhiɾu yɼu t͑ truyɾn lây, càng khó tiêu diʄt,
nhɢt là yɼu t͑ sinh vɪt.
Ö m ` Cơ chɼ và phương thͩc truyɾn lây
Có 4 phư-ơng thͩc truyɾn bʄnh chính:
a. Lây theo đư͝ng h hɢp: nơi khu trú đɤu tiên là ph͕i, đ-ư͝ng
truyɾn lây là không khí, mũi, yɼu t͑ truyɾn lây là bͥi, b͍t nư-͛c.
b. Lây theo đaư͝ng tiêu hoá: nơi khu trú đɤu tiên là ru͙t, đư-͝ng
truyɾn lây là phân, miʄng, yɼu t͑ truyɾn lây chͧ yɼu đ͑i v͛i đ͙ng
vɪt là thͩc ăn, n-ư͛c u͑ng, ru͓i, chu͙t.
à L
c. Lây theo máu: nơi khu trú đɤu tiên là máu côn trùng, tiɼt túc,
máu đ͙ng vɪt, yɼu t͑ truyɾn lây là côn trùng, tiɼt túc hút máu.
d. Lây qua da và niêm mɞc: có nhiɾu nơi khu trú đɤu tiên, do đó có
nhiɾu đ-ư͝ng truyɾn lây và nhiɾu loɞi yɼu t͑ truyɾn lây.
Ö m Ö Các yɼu t͑ ɠnh hư͟ng đɼn quá trình truyɾn lây
Ba khâu cͧa quá trình truyɾn lây:
a. ɼu t͑ tͱ nhiên
Các yɼu t͑ tͱ nhiên bao g͓m các yɼu t͑ cͧa đʈa lý, đʈa hình
th͕ như-͡ng, th͝i tiɼt, khí hɪu, thɠm thͱc vɪt, môi trư-͝ng ngoɞi
cɠnh v.v... các yɼu t͑ này ɠnh h-ư͟ng có lͣi hoɴc không có lͣi t͛i
m͙t hoɴc nhiɾu khâu cͧa quá trình truyɾn lây.
à L
b. ɼu t͑ xã h͙i
Mͩc s͑ng, trình đ͙ văn hoá, trình đ͙ dân trí, trình đ͙ phát
triʀn cͧa khoa h͍c k͹ thuɪt, các hoɞt đ͙ng kinh tɼ, các phong tͥc
tɪp quán, trình đ͙ t͕ chͩc xã h͙i, chiɼn tranh và hoà bình v.v...
đɾu ɠnh hư-͟ng đɼn quá trình truyɾn lây dʈch ͟ đ͙ng vɪt nuôi, bao
trùm lên trên các yɼu t͑ đó là chɼ đ͙ xã h͙i.
c. êu t͑ thu͙c vɾ đàn gia súc
Các yɼu t͑ thu͙c vɾ đàn gia súc còn g͍i là yɼu t͑ quɤn thʀ, các
yɼu t͑ này ɠnh h-ư͟ng l͛n đɼn sͱ lây lan qua các đɴc điʀm sau
đây:
a Mɪt đ͙ đàn gia súc:
a Đɴc điʀm sinh lý cͧa đàn gia súc:
à L
Ö m Sͩc miʂn dʈch quɤn thʀ
M͙t đ͙ng vɪt không có miʂn dʈch đɴt vào trong m͙t hoàn
cɠnh nhiʂm khuɦn hay đɴt vào trong m͙t đàn không có miʂn dʈch
thì rɢt dʂ bʈ bʄnh, vì xung quanh nó có nhiɾu ngu͓n bʄnh. Như-ng
nɼu đɴt nó vào trong m͙t đàn đã có miʂn dʈch thì nó khó mɬc bʄnh
và có thʀ coi như- nó có miʂn dʈch, b͟i vì xung quanh nó có nhiɾu
con đã có miʂn dʈch nên ngăn chɴn đưͣc sͱ lây lan.

à L
Ö VI SINH VɩT ͨNG DͤNG TRONG CHĂN NUÔI

Ö m Công nghʄ sɠn xuɢt sinh kh͑i nɢm men
a. Đɴc điʀm chung cͧa nɢm men
Nɢm men không nhͯng có nhiɾu protein, vitamin mà còn
chͩa nhiɾu enzym, kích t͑, nhͯng chɢt này có ɠnh hư͟ng rɢt t͑t đɼn
quá trình trao đ͕i chɢt nhͯng lɞi không gây đ͙c cho cơ thʀ đ͙ng vɪt.
b. Phương pháp nu i cɢy nɢm men thu sinh kh͑i
Sɠn xuɢt sinh kh͑i nɢm men tͫ hydrat cacbon th ng thư͝ng
+ Rʆ đư͝ng: hiʄn nay phɤn l͛n sɠn lưͣng nɢm men dùng cho
ngư͝i và gia súc trên thɼ gi͛i đưͣc sɠn xuɢt tͫ rʆ đư͝ng mía và rʆ
đư͝ng cͧ cɠi. Trong rʆ đư͝ng mía có đư͝ng saccaroza (35-40%),
đư͝ng khͭ 30% và các chɢt sinh trư͟ng (biotin, inozit, axit
pantotenic..)
à L
+ Tinh b͙t: tinh b͙t dùng nuôi cɢy men phɠi qua thuͷ phân thành
đư͝ng nh͝ axit hoɴc enzym amylaza cͧa VSV hay mɤm thóc
(mɞch).
+ Xenlulo ( g͗, v͏ bào, rơm rɞ, lõi ngô, bã mía.. ): mu͑n
sͭ dͥng đưͣc ngu͓n nguyên liʄu này cũng phɠi qua thuͷ phân
bɮng axit hoɴc enzym.
+ Dʈch kiɾm sunfit (nư͛c thɠi nhà máy giɢy): thành phɤn
chͧ yɼu là đư͝ng pentoza mà chʆ có nɢm men sͭ dͥng t͑t.
+ Bã rưͣu: theo tính toán thì 1 mét kh͑i nư͛c bã rưͣu
dùng đʀ nuôi nɢm men có thʀ thu đưͣc 10-15 kg nɢm men khô.
Nɼu sͭ dͥng hɼt bã rưͣu cͧa nhà máy rưͣu Hà n͙i thì m͗i năm có
thʀ thu đưͣc 150 tɢn sinh kh͑i nɢm men khô chͩa 65-70 tɢn
protein.
à L
Sɠn xuɢt protein nɢm men tͫ dɤu m͏ và khí đ͑t

Trong khoɠng 30 năm gɤn đây, sɠn phɦm dɤu m͏ là
nguyên liʄu đưͣc dùng đʀ nuôi cɢy nɢm men thu protein. Hiʄn nay
nhiɾu công trình nghiên cͩu sɠn xuɢt protein tͫ dɤu m͏ và khí đ͑t
đang đưͣc xúc tiɼn và triʀn khai mɞnh ͟ nhiɾu nư͛c v͛i công suɢt
nhà máy lên t͛i 100.000-150.000 tɢn/năm, đây có thʀ là hư͛ng
giɠi quyɼt sͱ thiɼu hͥt protein trong tương lai.
c. ͨng dͥng protein nɢm men trong chăn nu i
Nɢm men đưͣc sͭ dͥng cho chăn nuôi gia súc, gia cɤm
dư͛i dɞng b͙t sinh kh͑i men khô b͕ sung vào khɦu phɤn thͩc ăn.
à L
Ö Công nghʄ sɠn xuɢt sinh kh͑i vi khuɦn

Công nghʄ sɠn xuɢt sinh kh͑i vi khuɦn có vai trò to l͛n
trong sɠn xuɢt thu͑c thú y và thͩc ăn trong chăn nuôi gia súc, gia
cɤm. Nhìn chung sinh kh͑i vi khuɦn có 2 lͣi thɼ sau:
a. Thành phɤn giá trʈ dinh dư͡ng caoB hàm lưͣng protein trong tɼ
bào vi khuɦn rɢt cao 60-70%, có loɞi lên đɼn 87%, hàm lưͣng các
axit amin trong protein vi khuɦn cân đ͑i hơn nɢm men.
b. àó thʀ sɠn xuɢt sinh kh͑i vi khuɦn tͫ xenlulo: (rơm rɞ, bã mía,
mùn c-ưa, dăm bào..), Srinivan và Han (1969) đã phân lɪp đưͣc 2
loài có khɠ năng c͙ng sinh là àellulomonas (Xenlulomonas) và
Alcaligenes, trong môi trư͝ng có xenlulo sͱ kɼt hͣp 2 loɞi này sɺ
phát triʀn nhanh hơn so v͛i nuôi cɢy riêng rɺ.
à L
Ö Công nghʄ sɠn xuɢt sinh kh͑i tɠo

a Đɴc điʀm chung cͧa tɠo:
T͑c đ͙ sinh trư-͟ng phát triʀn cͧa tɠo rɢt nhanh, khó
nhiʂm tɞp khuɦn, vì chúng thích hͣp đưͣc v͛i các điɾu kiʄn môi
trư͝ng khá đɴc biʄt, nên có thʀ dʂ sɠn xuɢt ͟ quy mô công nghiʄp
đʀ thu nhɪn sinh kh͑i. Trong điɾu kiʄn t͑i ư-u cͧa phòng thí
nghiʄm, tɠo hoàn thành m͙t vòng đ͝i mɢt 1 ngày, còn ͟ điɾu kiʄn
tͱ nhiên là 3-5 ngày.
Ngu͓n dinh dư͡ng chͧ yɼu cho tɠo là CO2 và các mu͑i
khoáng (NH4)2SO4; MgSO4; KNO3; K2HPO4 tɠo hɢp thu CO2 ,
nhɠ O2 làm cho môi trư͝ng trong sɞch, thoáng khí.
Do tɠo có chͩa chɢt diʄp lͥc (chlorophyl) nên có khɠ năng quang
hͣp nh-ư cây xanh
CO2 + 4H2O 0 CH2O + 3H2O + O2
à L
Sɠn phɦm quang hͣp cͧa tɠo rɢt đa dɞng có thʀ là tinh
b͙t, glicogen, leucosin, mannit, paramilon, chɢt dɤu«
Hiʄu suɢt sͭ dͥng năng lưͣng mɴt tr͝i cͧa tɠo cao t͛i 3-4%, còn
đɪu tương và lúa chʆ đɞt 0,25%. Hiʄu suɢt sͭ dͥng CO2 đɞt 30%
(àhlorella), 80-85% (Spirulina), trong khi cây tr͓ng nói chung chʆ
đɞt <10%. Do vɪy năng suɢt nuôi tɠo cao hơn nhiɾu so v͛i tr͓ng
tr͍t:
à L
Tɠo có giá trʈ dinh dư͡ng cao: trư͛c hɼt là protein và các
axit amin, hàm lưͣng protein là 40-55% (tɠo àhlorella), 70% (tɠo
Spirulina); hàm lưͣng axit amin gɤn v͛i quy đʈnh cͧa protein tiêu
chuɦn. T͕ng cá` axit amin không thay thɼ có thʀ chiɼm t͛i 42%,
đɴc biʄt là lyzin cao hơn nhiɾu so v͛i lúa mɞch. Giá trʈ vɾ vitamin
trong tɠo cũng rɢt l͛n, hàm lưͣng vitamin A; B; K và nhiɾu yɼu t͑
sinh trư͟ng khác, cao hơn nhiɾu so v͛i các loɞi thͩc ăn khác.
Tɠo Spirulina chͩa vitamin B12 hơn hɰn tɠo àhlorella và
chͩa nhiɾu xantophyl là chɢt tɞo lòng đ͏ t-ươi cho trͩng và màu
vàng cͧa thʈt gà, ngoài ra m͙t s͑ tɠo lam còn chͩa hoɞt chɢt có
giá trʈ y h͍c.
a. Phương pháp nu i tr͓ng tɠo
Nuôi cɢy 0 Thu h͓i tɠo 0 Làm l͍c sơ b͙ r͓i l͍c 0 Phá v͡
tɼ bào 0 Sɢy khô 0 Nghiɾn 0 Đóng gói.
à L
b. ͨng dͥng cͧa tɠo trong dinh dư͡ng vɪt nu i

Tɠo đã đưͣc dùng làm thͩc ăn cho ngư͝i tͫ lâu ͟ nhiɾu
nư͛c trên thɼ gi͛i, ngư͝i ta đã chͩng minh tɠo có tác dͥng rɢt t͑t
đ͑i v͛i các vɪn đ͙ng viên thʀ thao và trɸ em.
Ö Công nghʄ sɠn xuɢt enzym
.! M3 3
Trong s͑ rɢt nhiɾu enzym thì các enzym ngoɞi bào amilaza,
proteaza và xitolaza đưͣc sͭ dͥng nhiɾu trong chăn nuôi.
* Ínzym amilaza
Enzym này bao g͓m nhiɾu nhóm men khác nhau, đó là
amilaza, glucoamilaza, glucozidaza, dextrinaza.. .
+ Amilaza: thuͷ phân tinh b͙t và các polysaccarit đʀ thành
dextrin có phân tͭ lưͣng thɢp và mantoz. Amilaza do nhiɾu loɞi
nɢm m͑c và m͙t s͑ loɞi vi khuɦn sinh ra.
à L
+ Glucoamilaza: enzym này có tác dͥng thuͷ phân tinh b͙t

thành dextrin có phân tͭ lưͣng thɢp, sau đó tɞo thành glucoz mà
không cɤn có m͙t enzym nào khác tham gia, enzym này do nhiɾu
loɞi nɢm m͑c và vi khuɦn sinh ra.
Glucozidaza (mataza): có tác dͥng thuͷ phân maltoza
thành glucoza.
+ Dextrinaza: thuͷ phân liên kɼt 1-6 glucozit trong
isomantoz và dextrin thành nhͯng đư͝ng có thʀ lên men đưͣc.
* Ínzym proteaza
Proteaza là nhóm enzym thuͷ phân các liên kɼt peptit (-CO-
NH-) trong phân tͭ protein hoɴc polypeptit đʀ cho ra các axit amin,
proteaza do nhiɾu loɞi VSV sinh ra.
à L
Ínzym xitolaza
Xitolaza là tên g͍i chung cͧa hʄ enzym g͓m xenluloza,
hemixenluloza, pentozanaza, enzym này có nhiɾu trong tɼ bào VSV
song viʄc ch͍n gi͑ng có hoɞt tính cao và tách enzym ra ͟ trɞng thái
tinh khiɼt còn gɴp khó khăn nên chưa m͟ r͙ng sɠn xuɢt ͟ quy mô
công nghiʄp đưͣc.
Phương pháp nu i cɢy vi sinh vɪt đʀ thu enzym
Các biʄn pháp làm tăng khɠ năng sinh enzym có hoɞt tính
cao:
+ Phân lɪp, ch͍n l͍c trong tͱ nhiên: tͫ các mɨu vɪt có khɠ
năng chͩa các VSV có hoɞt tính sinh enzym cao như các mɨu hɞt ngũ
c͑c, các loɞi cͧ quɠ chͩa tinh b͙t bʈ phân huͷ, các mɨu đɢt đʀ ch͍n
ra nhͯng chͧng có năng lͱc sɠn xuɢt enzym cao.
à L
+ Phương pháp gây đ͙t biɼn: đʀ nâng cao hoɞt tính enzym
ngư͝i ta tiɼn hành gây đ͙t biɼn bɮng tác nhân vɪt lý, hoá h͍c đ͑i
v͛i các chͧng phân lɪp ch͍n l͍c đưͣc.
+ Phương pháp cɢy chuyʀn gen: thͱc hiʄn viʄc tách và cɢy
chuyʀn đoɞn AND có gen mã hoá sinh t͕ng hͣp m͙t enzym nào đó
tͫ tɼ bào cho sang tɼ bào nhɪn đʀ thͱc hiʄn quá trình nuôi cɢy thu
enzym dʂ dàng thuɪn lͣi hơn.
Hiʄn nay trên thɼ gi͛i sͭ dͥng 2 phương pháp là nuôi cɢy
bɾ mɴt và nuôi cɢy chìm đʀ sɠn xuɢt enzym.
à L
Phương pháp nu i cɢy bɾ mɴt: là phương pháp nuôi cɢy mà VSV

sɺ m͍c trên bɾ mɴt cͧa môi trư͝ng.
+ Ư-u diʀm cͧa phương pháp nuôi cɢy bɾ mɴt :
N͓ng đ͙ và hoɞt tính enzym cao; Chɼ phɦm dʂ sɢy khô, ít bʈ
giɠm hoɞt tính, dʂ vɪn chuyʀn và sͭ dͥng; Không cɤn thiɼt bʈ phͩc
tɞp, tiêu thͥ năng lưͣng ít nên thích hͣp v͛i nhiɾu vùng sɠn xuɢt.
+ Nhưͣc điʀm :
Cɤn mɴt bɮng l͛n và chi phí lao đ͙ng cao, cơ gi͛i hoá trong
sɠn xuɢt khó, tuy rɮng hiʄn nay ngư͝i ta đã nghiên cͩu cơ gi͛i hoá
viʄc nuôi cɢy phương pháp bɾ mɴt bɮng viʄc nuôi cɢy trong các
thùng quay hay trong l͛p dày có th͕i khí mɞnh...nhưng viʄc nuôi
trên khay vɨn đưͣc áp dͥng ph͕ biɼn do đơn giɠn và thuɪn lͣi.
à L
Phương pháp nu i cɢy chìm

Phương pháp nuôi cɢy: tiɼn hành nhân gi͑ng tͫ ͑ng
nghiʄm qua bình tam giác có lɬc đɠo, nhân tiɼp tͫ bình sang thùng
có thʀ tích bɮng 5-10% thʀ tích thùng lên men chính đʀ 24-36 gi͝,
sau đó cɢy chuyʀn sang thùng lên men chính v͛i tͷ lʄ cɢy gi͑ng 2-
5%.
Quá trình nuôi cɢy phɠi th͕i khí và cɢy liên tͥc, th͝i gian
kéo dài 2-4 ngày, trong quá trình nuôi cɢy phɠi dùng NaOH và
H2SO4 đʀ điɾu chʆnh đ͙ pH.
Phương pháp tách và làm sɞch chɼ phɦm enzym
* Tách tͫ m i trư͝ng rɬn (nu i cɢy bɾ mɴt):
à L
Tách tͫ dʈch nu i cɢy chìm :

; N 65 M3 =
:
Tuy đã biɼt hơn 1000 loɞi enzym khác nhau nhͯng cũng chʆ
các enzym thuͷ phân m͛i đưͣc sͭ dͥng r͙ng rãi trong hơn 30 ngành
kinh tɼ khác nhau, đó là các enzym amilaza và enzym proteaza.
Lưͣng các enzym sɠn xuɢt hàng năm: proteaza tͫ vi khuɦn là 500
tɢn/năm, proteaza tͫ nɢm m͑c là 10 tɢn/năm, amilaza là 300
tɢn/năm, pectinaza là 10 tɢn/năm.
Sͭ dͥng trong nông nghiʄp: enzym có ͩng dͥng nhiɾu trong
nông nghiʄp, đɴc biʄt là trong chăn nuôi, v͛i mͥc đích là làm tăng
giá trʈ dinh dư͡ng, tăng hʄ s͑ tiêu hoá thͩc ăn, giɠm chi phí thͩc
ăn... enzym đưͣc dùng ngày càng nhiɾu ͟ các nư͛c trên thɼ gi͛i.
à L
àác chɼ phɦm enzym có thʀ đưͣc chɼ ͟ 2 dɞng:

+ Dɞng thô: môi trư͝ng nuôi cɢy VSV cho enzym.
+ Dɞng tinh: dʈch chiɼt tͫ môi trư͝ng nuôi cɢy VSV cho
enzym.
Trong các chɼ phɦm này thư͝ng là phͩc hͣp cͧa các enzym
amilaza, proteaza, pectinaza, cellulaza.
Ö Công nghʄ sɠn xuɢt axit amin
a. Sɠn xuɢt axit amin bɮng vi sinh vɪt
Hiʄn nay axit amin đã đưͣc sͭ dͥng nhiɾu trong chăn nuôi
nhɮm làm cân đ͑i vɾ dinh dư͡ng trong khɦu phɤn thͩc ăn như-
lizin, methionin, leuxin, izolexin, valin.. .Trong thͱc tɼ chʆ có các axit
amin dɞng L m͛i có ý nghĩa.
à L
b. àơ chɼ điɾu chʆnh sinh t͕ng hͣp axit amin

Rɢt hiɼm khi tìm thɢy trong thiên nhiên nhͯng VSV có hoɞt
lͱc trong sinh t͕ng hͣp các axit amin cao mà chúng thư͝ng là các
chͧng đ͙t biɼn trong tͱ nhiên nhͯng sͱ tích tͥ axit amin cͧa
chúng cũng hɞn chɼ, do vɪy phɠi có sͱ tác đ͙ng cͧa con ngư͝i đʀ
gây đ͙t biɼn như- dùng ethylenimin, diethylsunfat, các đ͓ng vʈ
phóng xɞ như- Co 60, hydro nɴng, tia rơnghen, tia tͭ ngoɞi..
S͟ dĩ m͙t s͑ VSV đ͙t biɼn có khɠ năng tích lu͹ lưͣng l͛n
axit amin nào đó là do:
Quá trình ³ͩc chɼ ngưͣc´tͩc là hʄ kiʀm tra quá trình t͕ng
hͣp axit amin nào đó bʈ như- hɞi làm cho axit amin này t͕ng hͣp
m͙t cách vô t͕ chͩc, quá nhiɾu so v͛i nhu cɤu n͙i bào cͧa tɼ bào.
à L
Bình thư͝ng m͙t tɼ bào không bao gi͝ tích tͥ thͫa các chɢt
trao đ͕i, chúng chʆ t͕ng hͣp các chɢt v͛i s͑ lưͣng vͫa đͧ. Kɼt quɠ
này là do VSV có cơ chɼ điɾu chʆnh sͱ tɞo thành các chɢt trao đ͕i và
tính hͣp lý hoá trong trao đ͕i chɢt cͧa m͍i cơ thʀ s͑ng bình thư͝ng.
Trong trư͝ng hͣp nào đó cơ chɼ điɾu chʆnh cͧa tɼ bào có thʀ bʈ sai
lʄch hoɴc bʈ phá huͷ sɺ dɨn đɼn sͱ tích tͥ nhiɾu m͙t axit amin. Vɪy
có thʀ điɾu chʆnh đưͣc quá trình sinh t͕ng hͣp này đʀ thu sɠn phɦm
nhiɾu hơn nɼu biɼt đưͣc nguyên nhân cͧa sͱ tích tͥ thͫa axit amin
riêng lɸ trong dʈch nuôi. Sau này ngư͝i ta đã xác đʈnh đưͣc là đa s͑
VSV chʆ tích tͥ axit amin riêng lɸ trong dʈch lên men khi môi trư͝ng
không đͧ dinh dư͡ng, lͣi dͥng tính chɢt này khi nuôi cɢy ngư͝i ta
làm cho môi trư͝ng thiɼu chɢt dinh dư͡ng đʀ thu đưͣc nhiɾu enzym.
à L
c. Sɠn xuɢt c ng nghiʄp axit amin

Đʀ có đưͣc m͙t gi͑ng VSV có khɠ năng sinh t͕ng hͣp m͙t
loɞi axit amin cao phɠi tiɼn hành các bư-͛c ch͍n l͍c rɢt công phu,
tͷ mͷ. Song đʀ có đưͣc m͙t gi͑ng cho hiʄu quɠ sɠn xuɢt cao thì
cɤn nghiên cͩu gây đ͙t biɼn và cɠi tiɼn môi trư͝ng đʀ có đưͣc
chͧng có giá trʈ công nghiʄp cao và hiʄu xuɢt sɠn sinh axit amin
l͛n.
M͙t vɢn đɾ có ý nghĩa l͛n trong các b-ư͛c nghiên cͩu là
dͱa vào đɴc điʀm cͧa chͧng VSV đưͣc ch͍n, đɴc điʀm cͧa môi
trư͝ng nuôi cɢy mà tìm ra nhͯng nguyên liʄu thay thɼ có khɠ năng
sͭ dͥng trong công nghiʄp sɠn xuɢt vͫa dʂ kiɼm lɞi rɸ tiɾn, như-
ngu͓n hydrat cacbon thư͝ng đưͣc dùng là rʆ đư͝ng, dʈch thuͷ phân
g͗ hay tinh b͙t, sɠn phɦm dɤu m͏ (parafin, khí đ͑t), ngu͓n các
chɢt sinh trư͟ng có thʀ là cao ngô, nư͛c chiɼt hay dʈch thuͷ phân,
nguyên liʄu đ͙ng thͱc vɪt.
à L
d. ͨng dͥng axit amin trong chăn nu i

Axit amin đưͣc dùng trong chăn nuôi chͧ yɼu là ͟ dɞng b͕
sung vào khɦu phɤn thͩc ăn nhɮm làm hoàn thiʄn hơn vɾ dinh
dư͡ng. Trong s͑ các axit amin thì lyzin và methionin đưͣc sͭ dͥng
nhiɾu nhɢt.
Đ͑i v͛i gia súc, gia cɤm càng cɤn có sͱ b͕ sung lyzin do nhu
cɤu vɾ lyzin cͧa chúng rɢt cao (4,2-5,5% so v͛i protein trong khɦu
phɤn) mà thͩc ăn thͱc vɪt lɞi rɢt nghèo lyzin.
à L
Ö` Công nghʄ sɠn xuɢt vitamin

Vitamin là yɼu t͑ dinh dư͡ng không thʀ thay thɼ đưͣc, song
vitamin không phɠi là ngu͓n năng lưͣng hay ngu͓n nguyên liʄu
xây dͱng tɼ bào, nó là chɢt có hoɞt tính sinh h͍c cao, có tác dͥng
mɞnh đ͑i v͛i quá trình trao đ͕i chɢt.
a. Phương pháp chung đʀ sɠn xuɢt vitamin
- Chiɼt rút tͫ nguyên liʄu đ͙ng thͱc vɪt và các nguyên liʄu
khác như- vitamin A có nhiɾu trong gɢc, cà r͑t, gan cá. Vitamin C
có nhiɾu trong chanh, cam.. .
- T͕ng hͣp hoá h͍c.
- T͕ng hͣp nh͝ VSV.
Các vitamin đưͣc sɠn xuɢt theo phương pháp sinh t͕ng hͣp nh͝
VSV g͓m có vitamin B12; B2, phͩc hͣp B-D2.Vitamin C đưͣc sɠn
xuɢt theo phương pháp h͗n hͣp hoá h͍c-vi sinh vɪt.
à L
b. Phương pháp sɠn xuɢt vitamin

a Vitamin 2: V͛i chͧng acillus subtilis đã đưͣc tái t͕ hͣp
gen, ngư͝i ta có thʀ sɠn xuɢt ra Rhiboflavin (B2) v͛i sɠn lưͣng
4.500 mg/lít mà chʆ cɤn có 24 gi͝ lên men.
- Vitamin à: trư͛c kia thư͝ng đưͣc tách ra tͫ hoa quɠ, tͫ
năm 1934, ngư͝i ta phát hiʄn ra con đư͝ng t͕ng hͣp hoá h͍c kɼt
hͣp v͛i oxy hoá nh͝ VSV.
- Tiɾn vitamin A: không còn lɢy tͫ cà r͑t như- trư͛c mà đã
có thʀ sinh t͕ng hͣp ͟ quy mô công nghiʄp nh͝ tɠo Dunaliella hoɴc
nh͝ các nɢm sͣi như- Neurospora crassa hoɴc các loài nɢm men
thu͙c chi Rhocotorula. Đɴc biʄt khi lên men v͛i nɢm lakeslea
trispora ngư͝i ta có thʀ thu đưͣc t͛i 2.500-3.000mg caroten/lít
dʈch lên men.
à L
a Vitamin 2: Hiʄn nay vitamin B12 chͧ yɼu đưͣc sɠn xuɢt bɮng
phương pháp công nghʄ VSV. Nhiɾu VSV có khɠ năng sinh vitamin
B12 nh-ư các loɞi xɞ khuɦn Act. Obivaceus, Act. Griceus.. .vi
khuɦn: ac.megatherium, Lactobacillus casei, àlostridium
tetanomirphicum.. và các vi khuɦn sinh methan, các tɠo đơn bào.

à L
c. Sͭ dͥng vitamin trong chăn nu i

Vitamin B12 đưͣc dùng trong chăn nuôi đʀ b͕ sung vào
thͩc ăn gia súc nhɮm nâng cao hʄ s͑ tiêu hoá cͧa thͩc ăn, đɴc
biʄt là giúp cho gia súc nâng cao đưͣc khɠ năng đ͓ng hoá các
ngu͓n protein thͱc vɪt, giɠm lưͣng protein đ͙ng vɪt, làm cho tăng
tr͍ng nhanh, tăng sɠn phɦm chăn nuôi.
M͙t phương pháp sinh h͍c sɠn xuɢt vitamin t͕ng hͣp có
khɠ năng thͱc thi ͟ nhiɾu nư͛c có trình đ͙ kinh tɼ k͹ thuɪt khác
nhau đó là phương pháp nuôi vi tɠo thu sinh kh͑i. Sinh kh͑i vi tɠo
có hàm l-ưͣng khá cao có thʀ thoɠ mãn nhu cɤu cͧa đ͙ng vɪt nuôi
khi b͕ sung sinh kh͑i tɠo v͛i tͷ lʄ nhɢt đʈnh.
à L
Ö Ö Công nghʄ sɠn xuɢt dextran

Hiʄn nay trong chăn nuôi lͣn nái đang sͭ dͥng ph͕ biɼn chɼ
phɦm dextran-Fe, chɼ phɦm này đưͣc tɞo thành do thành phɤn
dextran đưͣc gɬn g͑c sɬt (Fe) hoá trʈ 2.
a. Phương pháp sɠn xuɢt
Phương pháp vi sinh vɪt: sͭ dͥng gi͑ng Leuconostoc
mensenteroides
Trong nuôi cɢy VSV đʀ sɠn xuɢt dextran phͥ thu͙c vào 4 yɼu t͑ :
+ Chͧng loɞi vi sinh vɪt
+ N͓ng đ͙ ban đɤu cͧa đư͝ng
+ Thʀ thu (accceptor) glucoza
+ Nhiʄt đ͙ lúc t͕ng hͣp dextran
à L
Phương pháp enzym trong t͕ng hͣp dextran

Đây là phương pháp tách enzym ngoɞi bào dextransaccaroz
tͫ VSV sau đó dùng enzym này đʀ xúc tác các phɠn ͩng polime
hoá đư͝ng saccaroza invitro thu dextran.
+ Nuôi cɢy vi sinh vɪt thu enzym: enzym ngoɞi bào thu
đưͣc tͫ sͱ nuôi cɢy chͧng vi khuɦn Leuconostoc mensenteroiđes.
Trong quá trình nuôi cɢy, đ͙ pH môi trư͝ng giɠm dɤn đɼn 6; 7
cɤn b͕ sung kiɾm đʀ giͯ pH ͕n đʈnh, sau 8 đɼn 12 gi͝, lưͣng
enzym tích lu͹ đɞt mͩc t͑i đa sɺ kɼt thúc lên men.
Dʈch lên men đưͣc l͍c k͹, ly tâm đʀ loɞi tɞp chɢt và xác tɼ
bào, sau đó điɾu chʆnh dʈch l͍c ͟ pH tͫ 5-5,2 bɠo quɠn dʈch ͟
150C.
à L
b. ͨng dͥng cͧa dextran trong chăn nu i

Sͭ dͥng trong chăn nuôi là chɼ phɦm dextran-Fe, chɼ phɦm
đưͣc nhiɾu nư͛c sɠn xuɢt mang các tên như- Dextran-Fe 100,
Dextran-Ferium, Urso Feran-100... có tác dͥng phòng bʄnh thiɼu
máu, bʄnh tiêu chɠy, tăng cư͝ng sͩc đɾ kháng và tăng khɠ năng
sinh trư͟ng đ͑i v͛i gia súc non đɴc biʄt là đ͑i v͛i lͣn con bú sͯa.
Ö Công nghʄ vi sinh trong bɠo quɠn thͩc ăn gia súc
a. Mͥc đích ý nghĩa cͧa c ng tác bɠo quɠn
Trong quá trình chɼ biɼn đã đ͓ng th͝i bao g͓m cɠ các biʄn
pháp bɠo quɠn và ngưͣc lɞi khi áp dͥng các biʄn pháp bɠo quɠn
cũng đ͓ng th͝i bao g͓m cɠ tính chɢt chɼ biɼn.
Thͩc ăn bʈ hư- hao trong quá trình bɠo quɠn dͱ trͯ thư͝ng
do các nguyên nhân sau:
à L
- Do tác dͥng tͱ phân huͷ cͧa enzym trong tɼ bào thͩc ăn.
- Do tác dͥng phân huͷ cͧa tɼ bào vi sinh vɪt.
- Do sͱ phá hoɞi cͧa côn trùng và đ͙ng vɪt.
b. Nguyên tɬc bɠo quɠn thͩc ăn
Có rɢt nhiɾu phương pháp bɠo quɠn thͩc ăn, song nhìn
chung các phương pháp đɾu phɠi tuân thͧ theo 3 nguyên tɬc sau:
a Nguyên tɬc ioza (bios = sͱ s͑ng)
Theo nguyên tɬc này thͩc ăn đưͣc cɢt giͯ ͟ điɾu kiʄn vʄ
sinh cao, v͛i môi trư͝ng vô trùng tuyʄt đ͑i đʀ luôn luôn giͯ
nguyên trɞng thái t-ươi s͑ng ban đɤu cͧa nguyên liʄu, tͩc là bɠo
đɠm quá trình hoɞt đ͙ng sinh lý bình thư͝ng cͧa thͩc ăn, chʆ ngăn
cɠn hoɞt đ͙ng cͧa vi sinh vɪt, như- đʀ thͩc ăn trong nhà kính vô
trùng, có máy điɾu hoà nhiʄt đ͙, đưͣc giͯ ͟ 200C.
à L
a Nguyên tɬc Abioza (Abiosis = kh ng s͑ng)

Theo nguyên tɬc này ngư͝i ta dùng các biʄn pháp đình chʆ
hoàn toàn sͱ s͑ng cͧa các VSV gây nhiʂm. Dư͛i tác dͥng cͧa các
yɼu t͑ diʄt khuɦn, bɠn thân kh͑i nguyên liʄu đưͣc bɠo quɠn cũng
thay đ͕i trɞng thái, không còn t-ươi s͑ng nͯa. Nguyên tɬc này có 3
phương pháp thư͝ng đưͣc sͭ dͥng:
* Thanh trùng ͟ nhiʄt đ͙ cao: dư͛i tác dͥng cͧa nhiʄt, bɠn
thân các tɼ bào cͧa VSV bʈ tiêu diʄt hoɴc các enzym quan tr͍ng
cͧa chúng bʈ bɢt hoɞt, do vɪy không gây nhiʂm đưͣc. Phương
pháp này còn g͍i là ³sͭ dͥng quá trình nhiʄt nóng´.
à L
* Chiɼu xɞ và siêu âm: các tia bͩc xɞ dɞng Í, , , tia X,

các tia h͓ng ngoɞi, tͭ ngoɞi gây tác dͥng oxy hoá hoɴc ion hoá, do
đó có thʀ làm thay đ͕i cɢu trúc cͧa tɼ bào vi sinh vɪt, phá v͡ vách
tɼ bào hoɴc làm bɢt hoɞt hʄ enzym cͧa chúng. Phương pháp này
giá thành rɢt cao và đôi khi không an toàn cho gia súc khi sͭ dͥng,
nên ít hoɴc không sͭ dͥng.
* Dùng các loɞi hoá chɢt bɠo quɠn: nhiɾu hͣp chɢt vô cơ
cũng như- hͯu cơ có tác dͥng sát trùng, cơ chɼ tác dͥng cͧa nó
thʀ hiʄn: phá huͷ thành phɤn cɢu trúc tɼ bào, ngăn ngͫa sͱ sinh
t͕ng hͣp enzym và các protein cɢu trúc khác, gây r͑i loɞn quá
trình thɦm thɢu qua vách tɼ bào. Điɾu đáng lưu ý là các hoá chɢt
sͭ dͥng đɾu có thʀ gây đ͙c hɞi cho gia súc khi sͭ dͥng thͩc ăn
này, do vɪy phương pháp này không hoɴc ít đưͣc dùng.
à L
a Nguyên tɬc Anabioza (Anabisis = dɞng s͑ng ngɤm, s͑ng tiɾm

tàng)
Theo nguyên tɬc này ngư͝i ta áp dͥng các biʄn pháp nhɮm
hɞn chɼ sͱ phát triʀn cͧa VSV và hoɞt tính cͧa các enzym, nhͯng
không giɼt chɼt hoɴc đình chʆ hoàn toàn. Theo nguyên tɬc này có
các biʄn pháp sau: Bɠo quɠn thͩc ăn ͟ trɞng thái lɞnh; Bɠo quɠn
thͩc ăn bɮng cách phơi hay sɢy khô; Bɠo quɠn thͩc ăn bɮng cách
tɞo áp suɢt thɦm thɢu cao; Bɠo quɠn thͩc ăn bɮng axit; Bɠo quɠn
thͩc ăn bɮng khí trơ và khí cacbonic; Bɠo quɠn thͩc ăn bɮng cách
tɞo điɾu kiʄn cho m͙t quá trình lên men có lͣi
à L
Ö Các biʄn pháp cơ bɠn trong công tác bɠo quɠn thͩc
ăn trong chăn nuôi
a. iʄn pháp kh͑ng chɼ s͑ lưͣng VSV xâm nhɪp vào thͩc ăn
Mͥc đích cͧa biʄn pháp này là làm giɠm t͑i thiʀu s͑ lưͣng
VSV có trong thͩc ăn trư͛c khi bɠo quɠn và sͱ sͱ xâm nhɪp cͧa
VSV trong quá trình bɠo quɠn, bao g͓m:
iʄn pháp v khuɦn
Dùng các phương pháp khͭ trùng bɮng nhiʄt đ͙ cao, hoá
chɢt, tia phóng xɞ«đ͑i v͛i thͩc ăn có kh͑i lưͣng nh͏, nhưng giá trʈ
sͭ dͥng cao như- các thͩc ăn b͕ sung vɾ đɞm, vitamin, dextran-
Fe, huyɼt thanh«
à L
iʄn pháp loɞi trͫ VSV

Dùng các biʄn pháp l͍c, rͭa hoɴc tác nhân vɪt lý hoá h͍c
đʀ làm giɠm s͑ lưͣng VSV có trong thͩc ăn như- rͭa sɞch đɢt bɦn
đ͑i v͛i thͩc ăn xanh, cͧ quɠ. Dùng tia tͭ ngoɞi, phơi nɬng, hoɴc
sɢy khô đ͑i v͛i thͩc ăn hɞt hoɴc các nguyên liʄu đ͙ng, thͱc vɪt
trư͛c khi nghiɾn thành h͗n hͣp thͩc ăn.
iʄn pháp làm giɠm sͱ xâm nhɪp cͧa VSV vào thͩc ăn
Sͱ xâm nhɪp cͧa VSV vào thͩc ăn trong quá trình vɪn
chuyʀn, bɠo quɠn luôn luôn xɠy ra, do đó cɤn đưͣc chú ý xͭ lý.
M͙t s͑ loɞi thͩc ăn ch-ưa qua chɼ biɼn nhͯng do có màng ngăn
cách tͱ nhiên như- áo cͧa bɬp ngô, v͏ cͧa hɞt, v͏ cͧa khoai,
sɬn«có tác dͥng bɠo vʄ rɢt t͑t, nɼu các màng này bʈ t͕n thương
thì VSV dʂ nhiʂm vào và gây h͏ng thͩc ăn.
à L
Khi bɠo quɠn thͩc ăn cͧ, quɠ nɼu không loɞi trͫ các cͧ,
quɠ th͑i ngay tͫ đɤu hoɴc trong khi bɠo quɠn không phát hiʄn các
cͧ, quɠ th͑i đʀ loɞi b͏ thì sɺ lây nhiʂm sang các cͧ, quɠ khác.
b. iʄn pháp kh͑ng chɼ điɾu kiʄn ngoɞi cɠnh có liên quan đɼn hoɞt
đ͙ng s͑ng cͧa VSV
àác tác nhân vɪt lý ɠnh hư͟ng đɼn sinh trư͟ng, phát
triʀn cͧa VSV:
- Nhiʄt đ͙ cao gây ͩc chɼ hoɴc tiêu diʄt VSV, nhiʄt đ͙ thɢp
gây ͩc chɼ sinh trư͟ng
- Điɾu kiʄn khô làm ngͫng quá trình trao đ͕i chɢt cͧa VSV
do thiɼu nư͛c tͱ do trong thͩc ăn.
- Tia phóng xɞ có năng lͱc bͩc xɞ l͛n gây tác dͥng kìm
hãm sinh trư͟ng do tác đ͙ng lên ADN cͧa VSV.
- Sͱ thông khí hay hɞn chɼ không khí đ͑i v͛i VSV yɼm khí
hay hiɼu khí
à L
àác nhân t͑ hoá h͍c ɠnh hư͟ng đɼn sinh trư͟ng, phát triʀn cͧa
VSV:
- Chɢt có tác dͥng làm thay đ͕i áp suɢt thɦm thɢu cͧa môi
trư͝ng, tɞo áp suɢt thɦm thɢu cao làm tiêu nguyên sinh chɢt cͧa
VSV như- NaCl 2%, đư͝ng 70%.
- Chɢt làm thay đ͕i đ͙ pH cͧa môi trư͝ng nh-ư các axit
lactic, axit axetic, các chɢt kiɾm NaOH, KOH«
- Chɢt làm ͩc chɼ hoɞt đ͙ng cͧa các enzym cͧa VSV như-
khói bɼp, kháng sinh và các chɢt ͩc chɼ nh-ư natri benzoat.
- Các chɢt diʄt khuɦn
à L
c. àác phương pháp bɠo quɠn thͩc ăn

a Phương pháp vɪt lý:
Phương pháp này có thʀ áp dͥng đ͑i v͛i tɢt cɠ các loɞi
thͩc ăn
* Phương pháp làm khô:
Thͩc ăn đưͣc xͭ lý nhiʄt đʀ làm khô như- thͩc ăn xanh, thͩc ăn
cͧ, quɠ đem thái r͓i phơi khô, sau đó bɠo quɠn nơi sɞch, khô ráo,
thoáng khí.
à L
* Phương pháp làm lɞnh:

Sͭ dͥng môi trư͝ng nhiʄt đ͙ thɢp đʀ bɠo quɠn lưͣng thͩc ăn l͛n
đã đưͣc sͭ lý, bao gói, có thʀ dùng kho lɞnh, nhà lɞnh.
*. Phương pháp kín:
Sͭ dͥng biʄn pháp ngăn chɴn thͩc ăn v͛i môi trư͝ng đʀ
trách lây nhiʂm VSV hoɴc tɞo môi trư͝ng không có ôxy gây ͩc chɼ
VSV hiɼu khí phát triʀn. Thͩc ăn có thʀ đóng h͙p, đóng túi chɢt
dɸo, sau đó bɠo quɠn nơi khô ráo, hoɴc bɠo quɠn nơi kín nh-ư bɠo
quɠn khoai, sɬn bɮng vùi trong cát.
à L
* Phương pháp chiɼu xɞ:

Sͭ dͥng các tia xɞ đʀ bɠo quɠn là phương pháp tiên tiɼn
hiʄn nay vì có nhiɾu -ưu điʀm: Có khɠ năng diʄt trͫ VSV và côn
trùng, nên thͩc ăn đɞt tiêu chuɦn vʄ sinh thͱc phɦm; Đ͙ xuyên
sâu cͧa tia ion hoá cao nên cho phép xͭ lý các sɠn phɦm có bao bì,
có đ͙ dày tͫ 20-30 cm, cho nên sͭ lý dʂ dàng, đ͓ng đɾu và không
bʈ nhiʂm trùng lɞi; Có khɠ năng cơ gi͛i tͱ đ͙ng hoá do đó đɞt năng
suɢt cao và cɤn ít nhân lͱc; Không đʀ lɞi dư- lưͣng đ͙c nên không
gây đ͙c cho gia súc khi sͭ dͥng như- dùng hoá chɢt đʀ bɠo quɠn.
a Phương pháp hoá h͍c:
Các chɢt hoá h͍c đưͣc sͭ dͥng trong công tác bɠo quɠn
v͛i nhiɾu hình thͩc khác nhau
à L
* Sát trùng kho: m͙t s͑ chɢt hoá h͍c có tác dͥng diʄt côn
trùng có hɞi và diʄt khuɦn mɞnh dùng đʀ sát trùng kho trư͛c khi
đư-a thͩc ăn vào bɠo quɠn như các chɢt malathion, CH3Br ;
Cl3NO2«đʀ phun xông kho.
* Xông thͩc ăn: dùng các hóa chɢt bay hơi có tính sát
trùng mɞnh như dùng CH3Br đʀ xông thͩc ăn, ngoài ra có thʀ
dùng khói bɼp đʀ xông cũng có hiʄu quɠ khͭ trùng cao vì trong
khói bɼp có chͩa khoɠng hơn 70 hͣp chɢt hͯu cơ có khɠ năng sát
trùng mɞnh như CO2; oxy cacbon; hydro cacbon; crezon;
foocmandehyt; fenol; axit foocmic; axit axetic «
* Phun hoɴc quét phía ngoài thͩc ăn: m͙t s͑ loɞi thͩc ăn
cͧ, quɠ, hɞt có thʀ bɠo quɠn bɮng viʄc phun các dung dʈch hoá
chɢt nh-ư, axit axit benzoic socbic 1% hay tr͙n v͛i chɢt b͙t nɢu
thành h͓ loãng quét phía ngoài nhͯng loɞi thͩc ăn này.
à L
Tr͙n trͱc tiɼp vào thͩc ăn bɠo quɠn: phương pháp này thư͝ng
đưͣc sͭ dͥng như dùng các chɢt có n͓ng đ͙ cao (mu͑i, đư͝ng) đʀ
ngâm tɦm thͩc ăn. Dùng axit socbic, axit benzoic n͓ng đ͙ 0,1%
tr͙n vào thͩc ăn dɞng l͏ng đʀ bɠo quɠn hoɴc tr͙n Na2S2O3 tͫ 1
đɼn 1,5% vào thͩc ăn có hàm lưͣng nư͛c cao hay hɞt có dɤu.
- Phương pháp sinh h͍c:
Là phương pháp sͭ dͥng tác nhân VSV tác đ͙ng trͱc tiɼp
lên thͩc ăn đʀ tɞo ra môi trư͝ng không thuɪn lͣi cho VSV th͑i,
h͏ng hoɞt đ͙ng, do đó làm cho thͩc ăn đưͣc bɠo quɠn.
à L
* Phương pháp làm khô sinh h͍c

Nguyên lý: Lͣi dͥng sͱ sinh nhiʄt cͧa VSV trong quá trình
s͑ng cͧa chúng, đɤu tiên là sͱ sinh nhiʄt cͧa nhͯng VSV hiɼu khí
không -ưa nhiʄt, sau đó là sͱ hoɞt đ͙ng cͧa VSV yɼm khí -ưa nhiʄt.
Sͱ sinh nhiʄt cao trong kh͑i thͩc ăn chͧ yɼu là do nhóm VSV -ưa
nhiʄt có phɞm vi nhiʄt đ͙ thích hͣp là: 25-400C, 50-550C, 70-
900C, chúng là các vi khuɦn có nha bào s͑ng ͟ trong đɢt và trong
nư͛c như- Streptococcus thermophilus (70-750C/15 phút),
Lactobacillus bungaricus (700C/30 phút), acillus subtilis
(1000C/15-20 phút).
Quá trình lên men sinh nhiʄt là kɼt quɠ cͧa 3 yɼu t͑ tác
đ͙ng: Tác dͥng hô hɢp cͧa tɼ bào thͱc vɪt; Tác dͥng phân giɠi cͧa
enzym tɼ bào; Tác dͥng cͧa VSV
à L
Trong đó tác dͥng cͧa VSV đóng vai trò hɼt sͩc quan
tr͍ng. Nhiʄt đ͙ khi lên men có thʀ đɞt t͛i 700C, trư͝ng hͣp đɴc
biʄt nhiʄt đ͙ có thʀ tăng rɢt cao gây ra cháy.
Phương pháp tiɼn hành- có 2 cách:
+ C͏ đưͣc chɢt đ͑ng cao, đư͝ng kính 6-7m, đɪy kín, nén
chɴt, sau vài ba ngày thͩc ăn có trɞng thái biɼn đ͕i nh-ư: khô
cͩng, màu nâu nhɞt hoɴc xɨm, có mùi thơm dʂ bay hơi như- mùi
bánh nư-͛ng. Trong thͩc ăn có chͩa các sɠn phɦm lên men là axit
lactic 8%, axit axetic 2%, sau khi khô lưͣng dinh dư͡ng đư͝ng,
đɞm có thʀ bʈ mɢt đi khoɠng 14%.
+ C͏ cũng đưͣc chɢt đ͑ng như trên, nhưng đɼn khi nhiʄt
đ͙ trong đ͑ng c͏ tăng cao thì rɠi c͏ ra thành các l͛p m͏ng vͫa
phɠi đʀ làm bay nhanh hơi nư͛c sɺ thu đưͣc dɞng thͩc ăn có trɞng
thái biɼn đ͕i, mùi vʈ như- trên.
à L
* Phương pháp ͧ xanh

Đʀ bɠo quɠn thͩc ͧ xanh có thʀ dùng biʄn pháp lên men
lactic. Mu͑n thͱc hiʄn lên men t͑t cɤn đɠm bɠo các điɾu kiʄn sau:
có đ͙ đư͝ng t͑i thiʀu, đ͙ ɦm 75%, nhiʄt đ͙ thích hͣp trên dư͛i
30oC và ͟ trɞng thái yɼm khí triʄt đʀ.
Nguyên lý: lͣi dͥng vi khuɦn lên men lactic có sɲn trong
thͩc ăn xanh, trong điɾu kiʄn yɼm khí vi khuɦn này làm lên men
đư͝ng có trong thͩc ăn xanh, khi đ͙ axit đɞt 1,5-2% làm cho đ͙
pH cͧa thͩc ăn hɞ xu͑ng 4,2 ; ͟ điɾu kiʄn pH này hɤu hɼt cácVSV
gây th͑i rͯa bʈ ͩc chɼ, nên không gây th͑i h͏ng thͩc ăn.
à L
Phương pháp tiɼn hành: cɬt thͩc ăn có đ͙ dài vͫa phɠi, nén
chɴt trong thùng, bʀ hoɴc h͑ ͧ, đɠm bɠo đ͙ ɦm và đɪy kín. Làm
như- vɪy thì sͱ hoɞt đ͙ng lên men cͧa các vi khuɦn lactic tăng dɤn,
đɤu tiên là vi khuɦn Streptococcus lactic, sau đó là Lactobacter
lactic còn vi khuɦn acterium coli thì hoɞt đ͙ng giɠm dɤn.
Thͩc ăn ͧ xanh có màu vàng chanh, hơi chua, có mùi thơm.
Nɼu khi ͧ không nén chɴt hoɴc h͑ ͧ bʈ h͟ làm thͩc ăn bʈ m͑c hoɴc
thͩc ăn khi ͧ quá non, nhiɾu nư͛c hoɴc thͩc ăn bɦn dʂ bʈ biɼn th͑i.
à L
Ö m Vi sinh vɪt trong chɼ biɼn thͩc ăn gia súc

ͨng dͥng vi sinh trong chɼ biɼn thͩc ăn gia súc là sͭ dͥng
các nhóm vi khuɦn, nɢm men, nɢm m͑c có khɠ năng phân giɠi
nguyên liʄu, nhͯng không làm h͏ng nguyên liʄu mà trái lɞi chúng
chuyʀn hoá nguyên liʄu sang m͙t dɞng thͩc ăn có mùi vʈ chua
thơm, ngon, hɢp dɨn hơn đ͓ng th͝i làm tăng khɠ năng tiêu hoá
hɢp thu, tăng giá trʈ dinh dư͡ng cͧa thͩc ăn.
Hai nhóm VSV thư͝ng đưͣc dùng nhiɾu trong chɼ biɼn thͩc
ăn gia súc là nhóm vi khuɦn lên men lactic và nhóm nɢm m͑c phân
giɠi protein.
à L
a. Lͣi ích cͧa phương pháp lên men

Lên men là m͙t quá trình chuyʀn hóa các nguyên liʄu dɞng
gluxit thành rưͣu và axit hͯu cơ, nh͝ hoɞt đ͙ng cͧa m͙t s͑ loɞi
VSV đɴc chͧng, các sɠn phɦm rưͣu hoɴc axit hͯu cơ hình thành là
nhͯng chɢt không gây đ͙c mà còn có h-ương vʈ chua thơm, ngon,
kích thích tiêu hoá.
Quá trình lên men có lͣi diʂn ra hoàn tɢt thì cùng m͙t lúc
đɞt đưͣc các hiʄu quɠ sau:
- Các VSV gây lên men phát triʀn mɞnh, tɞo ra m͙t kh͑i
lưͣng sinh kh͑i l͛n, gây áp đɠo vɾ s͑ lưͣng khiɼn cho các VSV gây
nhiʂm và các tɞp khuɦn bʈ kìm hãm không phát triʀn đưͣc trong
kh͑i nguyên liʄu.
à L
a. Lͣi ích cͧa phương pháp lên men

Lên men là m͙t quá trình chuyʀn hóa các nguyên liʄu dɞng
gluxit thành rưͣu và axit hͯu cơ, nh͝ hoɞt đ͙ng cͧa m͙t s͑ loɞi
VSV đɴc chͧng, các sɠn phɦm rưͣu hoɴc axit hͯu cơ hình thành là
nhͯng chɢt không gây đ͙c mà còn có h-ương vʈ chua thơm, ngon,
kích thích tiêu hoá.
Quá trình lên men có lͣi diʂn ra hoàn tɢt thì cùng m͙t lúc
đɞt đưͣc các hiʄu quɠ sau:
- Các VSV gây lên men phát triʀn mɞnh, tɞo ra m͙t kh͑i
lưͣng sinh kh͑i l͛n, gây áp đɠo vɾ s͑ lưͣng khiɼn cho các VSV gây
nhiʂm và các tɞp khuɦn bʈ kìm hãm không phát triʀn đưͣc trong
kh͑i nguyên liʄu.
à L
b. Sͭ dͥng nhóm vi khuɦn lactic trong chɼ biɼn thͩc ăn gia súc
Dùng nhóm vi khuɦn lactic cho mͥc đích chɼ biɼn thͩc ăn
gia súc là ͩng dͥng quá trình lên men có lͣi, quá trình này chͧ yɼu
do nhóm vi khuɦn lactic gây ra như Streptococcus lactic,
Lactobater (Lactobacillus) lactic, Lactobater acidophilum«nhóm vi
khuɦn lactic này t͓n tɞi khá ph͕ biɼn trong tͱ nhiên, trong đư͝ng
tiêu hóa cͧa đ͙ng vɪt và có sɲn trong thͩc ăn xanh, nên khi chɼ
biɼn thư͝ng xɠy ra qua trình lên men axit.
a Lên men thͩc ăn xanh: có 2 loɞi
+ Lên men khô: thͩc ăn xanh đưͣc thái nh͏ tr͙n v͛i 20-
30% thͩc ăn tinh, đɠm bɠo đ͙ ɦm 60-70%, đem nén chɴt trong
thùng, chɪu, h͑ ͧ hoɴc dͥng cͥ kín, trong 3-4 ngày tuƒ theo nhiʄt
đ͙ bên ngoài. Nɼu nhiʄt đ͙ thɢp thì kéo dài th͝i gian và ngưͣc lɞi
nɼu nhiʄt đ͙ cao thì rút ngɬn th͝i gian.
à L
+ Lên men -ư͛t: thͩc ăn thô xanh đưͣc thái nh͏, ngâm
ngɪp nư͛c, đɪy kín, đʀ th͝i gian 3-5 ngày có thʀ dùng đưͣc.
a Lên men thͩc ăn tinh b͙t:
Các chͧng vi khuɦn Lactobacillus có khɠ năng lên men trͱc
tiɼp tinh b͙t sɬn, dong, riɾng, khoai và các phͥ phɦm nông nghiʄp
khác đ͓ng th͝i tɞo h-ương vʈ thơm chua, khͭ mùi khó chʈu và chɢt
đ͙c, tăng protein và tăng tͷ lʄ tiêu hoá
Đʀ tɞo điɾu kiʄn cho thͩc ăn lên men t͑t phɠi đɠm bɠo có
đͧ đ͙ ɦm, nhiʄt đ͙ môi trư͝ng thích hͣp và nhɢt là phɠi ͧ kín
(yɼm khí triʄt đʀ). Cɤn chú ý thͩc ăn khi đem ͧ phɠi sɞch, không
non quá, nɼu ph͑i hͣp đưͣc nhiɾu loɞi thͩc ăn đʀ ͧ thì càng t͑t.
à L
c. Sͭ dͥng nɢm men trong chɼ biɼn thͩc ăn gia súc

Là quy trình lên men mà sɠn phɦm cu͑i cùng có thʀ dʂ
dàng nhɪn ra trong thͩc ăn đó là rưͣu (C2H5OH). Sau khi lên men
giá trʈ dinh dư͡ng cͧa thͩc ăn đưͣc tăng lên rõ rʄt, do sͱ tăng lên
cͧa thành phɤn protein và vitamin nhóm B do nɢm men t͕ng hͣp.
Quá trình này chͧ yɼu do các nɢm men Saccharomyces cerevisiae,
Torula ustilis, àandida tropicalis sinh ra.
a Lên men thͩc ăn làm giɤu protein
Sͭ dͥng nɢm men àandida tropicalis lên men trͱc tiɼp sɬn
không cɤn qua quá trình thuͷ phân ban đɤu, làm tăng hàm lưͣng
protein trong sɬn tư-ơi lên đɼn 14,28% và trong sɬn khô lên t͛i
50%. Ngoài ra có thʀ sͭ dͥng nɢm men ph͑i hͣp v͛i nɢm sͣi đʀ
lên men làm giɤu protein cho các nguyên liʄu như sɬn, bã sɬn,
chu͑i khô, v͏ chu͑i, bã cͧ cɠi đư͝ng«
à L
a Lên men thͩc ăn giɤu b͙t đư͝ng

Thͩc ăn tinh b͙t đem tr͙n đɾu v͛i men gi͑ng t͑t, thuɤn
khiɼt theo tͷ lʄ nhɢt đʈnh, cho nư͛c sɞch tr͙n đɾu, đɠm bɠo đ͙ ɦm
55-60% cho vào thùng, chum, vɞi hoɴc túi nilon kín ͧ trong điɾu
kiʄn yɼm khí tͫ 1-3 ngày, tuƒ theo nhiʄt đ͙ bên ngoài, t͑t nhɢt ͟
nhiʄt đ͙ 27-32oC. Thͩc ăn sɺ mɾm ra và có mùi thơm rưͣu, mát,
mùi quɠ chín, đ͙ rưͣu không tăng cao và không biɼn chua khi đʀ
thͩc ăn kéo dài.
a Tác dͥng cͧa thͩc ăn lên men:
+ Nâng cao đưͣc tͷ lʄ tiêu hoá và giá trʈ dinh dư͡ng cͧa
thͩc ăn
+ Thͩc ăn đưͣc làm mɾm, có mùi thơm, ngon, kích thích
tiɼt dʈch vʈ, tăng tͷ lʄ tiêu hoá.
à L
+ Tăng cu͝ng sͱ chuyʀn hoá và t͕ng hͣp thành thͩc ăn có

giá trʈ dinh dư͡ng cao như tăng lưͣng vitamin nhóm B, tăng lưͣng
axit amin không thay thɼ. Có thʀ cho thêm urê hoɴc (NH4)2SO4
vào thͩc ăn đʀ khi lên men sɺ làm tăng quá trình sinh t͕ng hͣp
protein cͧa nɢm men tͫ ngu͓n N này làm cho hàm lưͣng protein
trong thͩc ăn lên men tăng lên đáng kʀ.
+ Khͭ đ͙c, khͭ mùi hôi khó chʈu: các loɞi thͩc ăn nh-ư c͏,
rau dɞi có lông, có mùi không thích hͣp v͛i gia súc thì sau khi ͧ
men đã khͭ đưͣc mùi hôi khó chʈu và phɤn l͛n các chɢt đ͙c hɞi
cho gia súc.
à L
+ Ngăn ngͫa sͱ th͑i rͯa trong đu͝ng ru͙t: thͩc ăn lên men
có tác dͥng ngăn cɠn các vi khuɦn th͑i rͯa và kìm hãm các vi khuɦn
gây bʄnh đư͝ng ru͙t do tác dͥng cͧa axit lactic và sͱ đ͑i kháng cͧa
vi khuɦn lactic, do đó thͩc ăn lên men thư͝ng có tͷ lʄ tăng tr͍ng
cao hơn, tiɼt kiʄm đưͣc thͩc ăn, tăng sͩc đɾ kháng, giɠm đưͣc
bʄnh, nâng cao đ-ưͣc năng suɢt và hiʄu quɠ kinh tɼ.
d. Phương pháp đư͝ng hoá
Thͩc ăn đư͝ng hoá có tác dͥng t͑t trong chăn nuôi vì nó
chuyʀn hoá đưͣc tinh b͙t là chɢt khó tiêu hoá hɢp thu thành đư͝ng
là chɢt dʂ tiêu hoá hɢp thu, do vɪy tăng cư͝ng đưͣc hiʄu quɠ lͣi
dͥng thͩc ăn, đ͓ng th͝i m͟ r͙ng đưͣc ngu͓n thͩc ăn dùng cho
chăn nuôi nhɢt là ͟ nhͯng vùng tr͓ng màu có nhiɾu ngô, khoai, sɬn.
à L
đ. uy trình ͧ thͩc ăn cho gia súc, gia cɤm bɮng men vi sinh
@4 " O? 67

SN VSC Trong SXNN

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SN VSC Trong SXNN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

u 

    

PGS.TS Nguyʂn Xuân Thành

1.1. NGU͒N G͐C LʇCH Sͬ CͦA CÔNG NGHʃ SINH H͌C VÀ

chͧ ch͑t và là cơ s͟ đʀ giúp cho CNSH tiɼn b͙ nhanh chóng.

chɢt lưͣng cu͙c s͑ng con ngư͝i.

1.1.2. Giai đoɞn phát hiʄn ra thɼ gi͛i vi sinh vɪt.

1.2. ͨNG DͤNG CͦA CÔNG NGHʃ VI SINH VɩT

+ Vaccine ribosome: Cɢu tɞo tͫ ribosome cͧa tͫng loɞi

a    : Interferon có bɠn chɢt protein, là chɢt giúp cho cơ

Năm 1983 sͱ thành công cͧa công nghʄ vi sinh đã giúp

yɼu có ngu͓n g͑c tͫ vi sinh vɪt.

m Trong lĩnh vͱc Nông nghiʄp

m Trong bɠo vʄ môi trư͝ng

- Sɠn xuɢt chɼ phɦm VSV xͭ lý chɢt thɠi, phɼ phɠi,

nư͛c thɠi, làm sɞch môi trư͝ng...

1.3. VɡN Đɽ CNSH Đɿ PHÁT TRIɿN KINH Tɻ XÃ H͘I VÀ TRIɿN

m Triʀn v͍ng cͧa công nghʄ vi sinh vɪt ͟ Viʄt Nam

m Nhân gi͑ng vi sinh vɪt

Do vɪy trong trư͝ng hͣp này ngư͝i ta còn lɬp thêm hʄ

Đʀ phá b͍t ngư͝i ta thư͝ng dùng các chɢt tͱ nhiên như:

m Thu h͓i sɠn phɦm

: Do đɴc điʀm cͧa tͫng quy trình công

làm nguyên liʄu cho xí nghiʄp sɠn xuɢt tinh b͙t«..

a   ? @ 4   4: Xͭ lý ô nhiʂm do hoɞt

Các hͣp chɢt cung cɢp ngu͓n nitrogen (nitơ)

sͭ dͥng v͛i vai trò là ngu͓n nitrogen vì nó có chͩa khá đɤy đͧ

các aminoacid cɤn thiɼt.

Các nguyên t͑ khoáng

Vitamin và chɢt kích thích sinh trư͟ng

m T S͐ DɝNG CHɻ PHɥ VSV VÀ ƯU NHƯ͢C ĐIɿ CͦA

TͪNG OɝI CHɻ PHɥ

bɮng hoɴc trên cơ chɢt genlatin

m Chɼ phɦm vi sinh vɪt dɞng dʈch thʀ

m  Chɼ phɦm vi sinh vɪt dɞng bt chɢt mang

m Phương pháp nhiʂm vào hɞt gi͑ng

Phương pháp h͓ rʂ cây

Bón chɼ phɦm VSV vào đɢt

Phương pháp phun chɼ phɦm VSV lên cây (;2

 m PHÂN BÓN VI SINH VɩT C͐ ĐʇNH NITƠ PHÂN Tͬ (Đɝ

phát triʀn. Chính vì vɪy cɤn

c. uy trình sɠn xuɢt

 m Phương pháp bón phân vi sinh vɪt c͑ đʈnh nitơ phân

(T.nghiʄm trong nhà lư͛i kh ng có mái che). Trư͝ng Đ?NN?N. 2000.

Bón cho cây lúa     

 PHÂN BÓN VI SINH VɩT PHÂN GIɟI PHOSPHO (PHÂN

Năm 1900 J. Stoklas dùng đɢt đã tiʄt trùng có bón apatít,

Vi khuɦn Pseudomonas. Là vi khuɦn có nhiɾu dɞng hình

Nɢm và Xɞ khuɦn cũng tham gia tích cͱc đʀ phân giɠi

photphát vô cơ khó tan như: Actinomyces; Penicillium;

Aspergillus; Rhizopus; Mucor.

m i trư͝ng sinh thái.

 Các loɞi phân lân vi sinh

 Phương pháp bón phân lân vi sinh

  Hiʄu quɠ cͧa phân lân vi sinh

 PHÂN HͮU CƠ VI SINH VɩT ĐA CHͨC NĂNG

 Phương pháp bón phân hͯu cơ vi sinh vɪt đa chͩc

5.4. CHɻ PHɥM VI SINH VɩT Xͬ LÝ PHɻ THɟI HͮU CƠ VÀ PHͤ

 Cơ s͟ khoa h͍c cͧa xͭ lý phɼ thɠi hͯu cơ trên đ͓ng

- Íxoglucanaza hay xenlobiohydrolaza (exo-1,4-D-glucaza-

 àơ chɼ tác dͥng

Phɼ thɠi rơm rɞ Phɼ thɠi v͏ hành t͏i

` m CƠ S͞ UɩN CͦA BIʃN PHÁP SINH H͌C TRONG BɟO Vʃ

u

a : Interferon có bɠn chɢt protein, là chɢt giúp cho cơ

a ? @ 4 4: Xͭ lý ô nhiʂm do hoɞt

m T S͐ DɝNG CHɻ PHɥ VSV VÀ ƯU NHƯ͢C ĐIɿ CͦA

TͪNG OɝI CHɻ PHɥ

m Chɼ phɦm vi sinh vɪt dɞng bt chɢt mang

Phương pháp phun chɼ phɦm VSV lên cây (;2

m PHÂN BÓN VI SINH VɩT C͐ ĐʇNH NITƠ PHÂN Tͬ (Đɝ

c. uy trình sɠn xuɢt

m Phương pháp bón phân vi sinh vɪt c͑ đʈnh nitơ phân

Bón cho cây lúa

PHÂN BÓN VI SINH VɩT PHÂN GIɟI PHOSPHO (PHÂN

Các loɞi phân lân vi sinh

Phương pháp bón phân lân vi sinh

Hiʄu quɠ cͧa phân lân vi sinh

PHÂN HͮU CƠ VI SINH VɩT ĐA CHͨC NĂNG

Phương pháp bón phân hͯu cơ vi sinh vɪt đa chͩc

Cơ s͟ khoa h͍c cͧa xͭ lý phɼ thɠi hͯu cơ trên đ͓ng

àơ chɼ tác dͥng

b. uy trình sɠn xuɢt ong mɬt đ͏

` NHÓ VI SINH VɩT À THIÊN ĐʇCH CͦA DʇCH HɝI

Giai đoɞn tiɾm ɦn:

Giai đoɞn cu͑i:

Đɴc điʀm chung

?iʄu quɠ sͭ dͥng chɼ phɦm NPV

` Vi khuɦn gây bʄnh cho côn trùng và chut

Vi khuɦn acillus thuringiensis

Vi khuɦn Serratia marcescens

Vi khuɦn Salmonella enteridis

àơ chɼ gây đ͙c cͧa tinh thʀ đ͙c

L͛p nɢm đɠm asidiomycetes

a Nɢm bɞch cương eauveria bassiana

Côn trùng bʈ nhiʂm . bassiana ͟ điɾu kiʄn 250C sɺ chɼt sau 6-

Lên men x͑p:

Ö m Hiʄn tưͣng nhiʂm trùng

Ö m Phương thͩc gây bʄnh cͧa vi sinh vɪt

Ö m Yɼu t͑ truyɾn lây

Ö m Sͩc miʂn dʈch quɤn thʀ

Sɠn xuɢt protein nɢm men tͫ dɤu m͏ và khí đ͑t

Phương pháp nu i cɢy bɾ mɴt: là phương pháp nuôi cɢy mà VSV

Phương pháp nu i cɢy chìm

Tách tͫ dʈch nu i cɢy chìm :

khuɦn: ac.megatherium, Lactobacillus casei, àlostridium

Phương pháp enzym trong t͕ng hͣp dextran

iʄn pháp loɞi trͫ VSV