Bai Giang Khuyen Nong Ngoai Khoa Hoan Chinh

Ch¬ng 1
Kh¸i qu¸t vÒ khuyÕn n«ng
1. Kh¸i niÖm vÒ khuyÕn n«ng

1.1 §Þnh nghÜa khuyÕn n«ng
KhuyÕn n«ng lµ mét tõ khã ®Þnh nghÜa nhng ®· cã rÊt nhiÒu çch ®Þnh
nghÜa kh¸c nhau tïy thuéc tõng môc ®Ých kh¸c nhau. Sau ®©y lµ mét sè quan
®iÓm vµ ®Þnh nghÜa vÒ khuyÕn n«ng.
Tríc hÕt, theo nghÜa H¸n - V¨n, “khuyÕn” cã nghÜa lµ khuyªn ngêi ta cã
g¾ng søc trong c«ng viÖc, cßn “khuyÕn n«ng” cã nghÜa lµ khuyÕn më mang ph¸t
triÓn trong n«ng nghiÖp.
Theo ng«n ng÷ ph¬ng T©y, thuËt ng÷ “extension” cã nguån gèc tõ Anh tõ
nh÷ng n¨m 1866 víi mét hÖ thèng trêng §¹i häc. “Extension” - KhuyÕn n«ng ®îc
tiÕp nhËn tríc tiªn ë çc trêng §¹i häc nh Cambridge vµ Oxford, sau ®ã ®îc më réng
tíi çc héi gi¸o dôc kh¸c ë Anh vµ çc níc kh¸c. “Extension” víi nghÜa ban ®Çu lµ
“triÓn khai” hay “më réng” nÕu khi ghÐp víi tõ “Agriculture” thµnh “Agriculture
Extension” th× ®îc dÞch lµ “khuyÕn n«ng” vµ hiÖn nay ®«i khi chØ nãi
“Extension” ngêi ta còng hiÓu ®ã lµ khuyÕn n«ng.
“KhuyÕn n«ng lµ ph¬ng ph¸p ®éng, nhËn th«ng tin cã lîi tíi ngêi d©n vµ
gióp hä thu ®¬c nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ nh÷ng quan ®iÓm cÇn thiÕt nh»m
sö dông mét çch cã hiÖu qu¶ th«ng tin hoÆc kü thuËt nµy”. Theo “B.E. Swanson
vµ J.B. Claar”.
“KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµ mét sù giao tiÕp th«ng tin tØnh t¸o nh»m
gióp n«ng d©n h×nh thµnh nh÷ng ý kiÕn hîp lý vµ t¹o ra çc quyÕt ®Þnh ®óng
®¾n”. (theo A.W. Van den Ban vµ H.S. Hawkins, khuyÕn n«ng, 1998).
“KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®îc xem nh mét tiÕn tr×nh cña viÖc hßa nhËp
çc kiÕn thøc khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i. Çc quan ®iÓm, kü n¨ng ®Ó quyÕt
®Þnh çi g× cÇn lµm, çch thøc lµm trªn c¬ së céng ®ång ®Þa ph¬ng sö dông çc
nguån tµi nguyªn t¹i chç víi sù trî gióp tõ bªn ngoµi ®Ó cã kh¶ n¨ng vît qua çc trë
ng¹i gÆp ph¶i”. (D.Sim vµ H.A. Hilmi, FAO Forestry paper 80, 1987, FAO Rome).
“KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµ lµm viÖc víi n«ng d©n, l¾ng nghe nh÷ng khã
kh¨n, çc nhu cÇu vµ gióp hä tù quyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña chÝnh hä”.
(Malla, A Manual for training Field Workers, 1989).
“KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµ mét qu¸ tr×nh gi¸o dôc. Çc hÖ thèng khuyÕn
l©m th«ng b¸o, thuyÕt phôc vµ kÕt nèi con ngêi, thóc ®Èy çc dßng th«ng tin gi÷a
n«ng d©n vµ çc ®èi tîng sö dông tµi nguyªn kh¸c, çc nhµ nghiªn cøu, çc nhµ
qu¶n lý vµ çc nhµ l·nh ®¹o” (Falconer, J., Forestry, A Review of Key Issues,
Social Forestry Network Paper 4e, 1987, O.D.I., London).
1
“KhuyÕn n«ng lµ mét tõ tæng qu¸t dïng ®Ó chØ tÊt c¶ çc c«ng viÖc cã liªn quan
®Õn sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n, ®ã lµ mét hÖ thèng gi¸o dôc ngoµi nhµ trêng,
trong ®ã cã ngêi giµ vµ ngêi trÎ häc b»ng çch thùc hµnh” (Thomas. G. Floes).
Qua rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa, chóng ta cã thÓ tãm t¾t l¹i vµ cã thÓ hiÓu
khuyÕn n«ng theo hai nghÜa:
KhuyÕn n«ng, hiÓu theo nghÜa réng lµ kh¸i niÖm chung dïng ®Ó chØ tÊt
c¶ çc ho¹t ®éng hç trî sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n.
KhuyÕn n«ng, hiÓu theo nghÜa hÑp lµ mét tiÕn tr×nh gi¸o dôc kh«ng
chÝnh thøc mµ ®èi tîng cña nã lµ ngêi n«ng d©n. TiÕn tr×nh nµy ®em ®Õn
cho ngêi d©n nh÷ng th«ng tin vµ nh÷ng lêi khuyªn nh»m gióp hä gi¶i quyÕt
nh÷ng vÊn ®Ò hoÆc nh÷ng khã kh¨n trong cuéc sèng. KhuyÕn n«ng hç trî
çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ canh t¸c ®Ó kh«ng ngõng c¶i
thiÖn chÊt lîng cuéc sèng cña n«ng d©n vµ gia ®×nh hä.
NghÞ ®Þnh 56CP/2005/N§-CP ngµy 26 th¸ng 4 n¨m 2005

cña ChÝnh phñ vÒ khuyÕn n«ng khuyÕn ng cã quy ®Þnh: çc
tæ chøc, ç nh©n ViÖt Nam; tæ chøc ç nh©n níc ngoµi cã ho¹t
®éng khuyÕn n«ng trong lÜnh vùc: trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, thñy n«ng,
nghÒ muèi, chÕ biÕn, b¶o qu¶n n«ng l©m s¶n, ngµnh nghÒ n«ng th«n vµ khuyÕn
ng trong lÜnh vùc: nu«i trång, khai th¸c, b¶o qu¶n, chÕ biÕn thñy s¶n (gäi chung lµ
khuyÕn n«n, khuyÕn ng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, thñy s¶n).
1.2. TiÕn tr×nh cña khuyÕn n«ng
- KiÕn thøc vµ kü n¨ng:
KhuyÕn n«ng cung cÊp kiÕn thøc kü thuËt vµ huÊn luyÖn çc kü n¨ng kh¸c
nhau cho n«ng d©n. Muèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶, n«ng d©n cÇn kiÕn
thøc míi vµ nh÷ng kü n¨ng míi. VÝ dô çch tæ chøc vµ qu¶n lý trang tr¹i kÓ c¶
viÖc theo dâi vµ ghi chÐp nh÷ng kho¶n thu, chi, çch sö dông nh÷ng lo¹i c«ng cô
míi hoÆc kh¶ n¨ng ph©n tÝch çc th«ng tin vÒ thÞ trêng n«ng s¶n hµng hãa.
- Nh÷ng khuyÕn ço kü thuËt:
KhuyÕn n«ng cung cÊp th«ng tin vµ nh÷ng khuyÕn ço kü thuËt gióp n«ng
d©n tù m×nh ®a ra quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng. Th«ng tin bao gåm gi¸ c¶ vµ thÞ
trêng cña nh÷ng mÆt hµng mµ hä cã thÓ s¶n xuÊt hoÆc quan t©m, hoÆc cã
nh÷ng loµi c©y/con gièng hä ®ang cÇn. KhuyÕn ço kü thuËt trªn c¬ së nh÷ng kÕt
qu¶ nghiªn cøu, thêng tËp trung vµo çc ho¹t ®éng canh t¸c vµ nh÷ng t¸c ®éng cÇn
thiÕt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt.
2
- Tæ chøc n«ng d©n:
N«ng d©n cã mét tæ chøc ®Ó ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña m×nh vµ thùc hiÖn
nh÷ng c«ng viÖc mang tÝnh céng ®ång. V× vËy çn bé khuyÕn n«ng cÇn gióp hä
tæ chøc thµnh nh÷ng tæ, nhãm kh¸c nhau trªn c¬ së môc ®Ých hoÆc lîi Ých chung
cña hä. Nh÷ng tæ nhãm nh vËy thêng ®ãng vai trß kªnh th«ng tin ®Õn n«ng d©n
vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho c«ng t¸c khuyÕn n«ng.
- §éng c¬ vµ lßng tin:
Mét trong nh÷ng khã kh¨n cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n hiÖn nay lµ
nhiÒu n«ng d©n ph¶i “®¬n th¬ng ®éc m·” ®èi mÆt víi nh÷ng hoµn c¶nh khã
kh¨n vµ c¶m thÊy khã cã thÓ lµm ®îc viÖc g× ®Ó thay ®æi cuéc sèng cña m×nh.
Hä thiÕu sù ®éng viªn vµ hç trî tõ bªn ngoµi. V× vËy, çn bé khuyÕn n«ng cÇn
®Õn víi hä, gióp ®ì hä vµ khuyÕn khÝch hä tham gia çc ch¬ng tr×nh khuyÕn
n«ng. Nhng ®iÒu quan träng h¬n c¶ lµ ph¶i thuyÕt phôc vµ ®éng viªn ®Ó hä tin t-
ëng r»ng hä hoµn toµn cã thÓ tù quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng ®Ó c¶i thiÖn cuéc
sèng cña chÝnh m×nh.
§éng c¬ cña hµnh vi cã thÓ lµ mét çi g× ®ã mµ con ngêi muèn cã, muèn c¶m
nhËn hoÆc biÕn thµnh sù thËt. Trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng viÖc t×m hiÓu ®éng
c¬ ngêi d©n cã thÓ gióp ta trong hai t×nh huèng: khi muèn gióp hä vµ khi muèn hä
thay ®æi hµnh vi. §Ó gióp con ngêi kh¾c phôc vÊn ®Ò nµo ®ã cña hä tríc tiªn ta
ph¶i t×m hiÓu t¹i sao hä l¹i cã hµnh vi nh hä ®ang thùc hiÖn?. Mét sù ph©n tÝch
cã hÖ thèng cã thÓ cho phÐp chóng ta gióp hä nh÷ng vÊn ®Ò mµ hä c¶m thÊy
cÇn cã sù gióp ®ì thùc sù.
Khi mét çn bé khuyÕn n«ng muèn thuyÕt phôc ngêi nµy thay ®æi hµnh vi,
thùc hiÖn mét vÊn ®Ò míi, b¶n th©n anh ta ph¶i tin r»ng ph¬ng ph¸p ®ã lµ tèt
h¬n, hiÖu qu¶ h¬n hay sinh lîi h¬n. Nhng nh thÕ cha ®ñ, cßn ph¶i xem xÐt t¸c
®éng cña vÊn ®Ò míi ra sao, liÖu vÊn ®Ò míi cã ®¸p øng ®îc mét trong çc nhu
cÇu cña hä hay kh«ng?
KhuyÕn n«ng ®îc coi nh lµ mét c«ng t¸c tæ chøc, thiÕt kÕ ®Ó c¶i thiÖn
®iÒu kiÖn sinh sèng cña çc n«ng d©n vµ n«ng th«n, b»ng çch híng dÉn cho hä
thùc hiÖn tèt h¬n çc kü thuËt canh t¸c, c¶i thiÖn ph¬ng ph¸p lµm viÖc. KhuyÕn
n«ng ®îc b¾t ®Çu tõ bÊt cø ®©u mµ con ngêi hiÖn diÖn víi nguån lùc s½n cã cña
hä.
1.3. TriÕt lý cña khuyÕn n«ng
C¬ së triÕt lý cña khuyÕn n«ng vµ c¬ së triÕt lý vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n
tæng hîp ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn t¹i nhiÒu cuéc héi th¶o quèc tÕ vµ ®îc xuÊt b¶n trªn
nhiÒu Ên phÈm.
Theo Thomas, G. Floers, Pedro, B. Bueno, Lapastora vµ Tæ chøc CIDSE ®·
®a ra triÕt lý nh sau:
KhuyÕn n«ng dùa trªn quan ®iÓm cho r»ng n«ng d©n lµ nh÷ng ngêi th«ng
minh, cã n¨ng lùc, rÊt mong muèn nhËn ®îc th«ng tin vµ kiÕn thøc míi ®Ó
3
ph¸t triÓn s¶n xuÊt nh»m ®em l¹i cuéc sèng Êm no h¹nh phóc cho gia ®×nh,
cho ç nh©n vµ cho céng ®ång cña m×nh.
Ngêi n«ng d©n ®· sèng qua nhiÒu ®êi t¹i ®Þa ph¬ng hä,
trong m«i trêng sinh th¸i vµ m«i trêng x· héi cña céng ®ång m×nh,
hä cã nh÷ng hiÓu biÕt kh¸ râ vÒ nh÷ng yÕu tè cña m«i trêng x·
héi nh phong tôc, tËp qu¸n, kinh nghiÖm lµm ¨n ë ®Þa ph¬ng. Do
®ã nÕu biÕt kh¬i dËy tiÒm n¨ng b»ng nhiÒu yÕu tè chñ quan vµ
kh¸ch quan th× íc väng cña ngêi n«ng d©n vµ cña céng ®ång n«ng th«n ®Òu cã
thÓ trë thµnh hiÖn thùc. Ngêi n«ng d©n vèn sèng gÇn thiªn nhiªn vµ sèng b»ng
chÝnh søc lao ®éng cña chÝnh m×nh nªn hä cã nhiÒu ®øc tÝnh quý lµ sèng ch©n
thµnh, cëi më, cÇn cï, siªng n¨ng trong lao ®éng, nhiÒu ngêi l¹i th«ng minh, ham
häc hái, cÇu tiÕn bé.
Ngêi n«ng d©n còng nh çc thµnh phÇn kh¸c trong x· héi, ®Òu cã mét sù
mong muèn lµ ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn ngµy mét ®îc c¶i thiÖn. Theo çc
nhµ y häc th× ë mçi ngêi cã kho¶ng 16 tû n¬ron thÇn kinh, cho nªn nÕu chóng ta
biÕt kh¬i dËy tiÒm n¨ng ®ã b»ng çc yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan th× íc íc
väng cña n«ng d©n ®Òu cã thÓ trë thµnh hiÖn thùc. §iÒu yÕu kÐm, h¹n chÕ cña
ngêi n«ng d©n lµ thiÕu th«ng tin, thiÕu kiÕn thøc kü thuËt vµ còng cã thÓ do c¬
chÕ tæ chøc, c¬ chÕ chÝnh s¸ch cha phï hîp..Do vËy nÕu khuyÕn n«ng cung cÊp
®Çy ®ñ th«ng tin, híng dÉn kü thuËt, t¹o ra c¬ chÕ th«ng tho¸ng phï hîp .. ngêi
n«ng d©n hoµn toµn cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò cña chÝnh hä mét çch
thµnh c«ng
Ngêi çn bé khuyÕn n«ng ®îc nhËn tr¸ch nhiÖm ®a th«ng tin, ®a çc tiÕn bé
kü thuËt ®Õn ngêi n«ng d©n. Nghiªn cøu th¸o gì nh÷ng víng m¾c cña ngêi d©n ë
n«ng th«n, ®éng viªn khuyÕn khÝch hä vµ céng ®ång, tù nguyÖn tù chñ trong
viÖc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò khã kh¨n trong céng ®ång.
C¬ së triÕt lý nãi trªn dÉn ®Õn nh÷ng môc tiªu mµ khuyÕn n«ng cÇn ®¹t ®-
îc, nh÷ng nguyªn t¾c mµ khuyÕn n«ng ph¶i t«n träng, nh÷ng ph¬ng ph¸p khuyÕn
n«ng ®îc ¸p dông vµ ®¹o ®øc, t çch cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng khi lµm viÖc
víi n«ng d©n.
1.4. Môc tiªu cña khuyÕn n«ng
Môc tiªu c¬ b¶n cña khuyÕn n«ng ®îc cho lµ kh¸ thèng nhÊt ë çc quèc gia.
Theo t¸c gi¶ §ç TuÊn Khiªm vµ NguyÔn H÷u Hång, 2005 cho r»ng:
Môc tiªu cña khuyÕn n«ng lµ lµm thay ®æi çch ®¸nh gi¸, çch nhËn thøc cña
ngêi n«ng d©n tríc nh÷ng khã kh¨n trong cuéc sèng. KhuyÕn n«ng kh«ng chØ
nh»m híng tíi nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ mµ cßn híng tíi sù ph¸t triÓn
toµn diÖn cña b¶n th©n ngêi n«ng d©n, n©ng cao n¨ng lùc vµ n©ng cao chÊt
lîng cuéc sèng ngêi d©n ë n«ng th«n
4
§êng lèi ®æi míi cña Nhµ níc ®îc khëi síng tõ n¨m 1986 ®· ®em l¹i nh÷ng
thay ®æi to lín cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi trªn ph¹m vi c¶ níc. ë n«ng th«n, hé gia
®×nh ®· trë thµnh ®¬n vÞ s¶n xuÊt tù chñ, ®îc giao ®Êt æn ®Þnh, l©u dµi. Ngêi
n«ng d©n ®· vµ ®ang ë trong thêi kú thÝch nghi nhanh chãng víi hÖ thèng giao
®Êt, chuyÓn ®æi kinh tÕ tõ tù tóc sang s¶n xuÊt hµng hãa trong nÒn kinh tÕ thÞ
trêng n¨ng ®éng.
Tõ sau khi gia nhËp WTO (ngµy 7/11/2006), nhiÒu c¬ héi vµ th¸ch thøc ®· ®Õn
víi níc ta. Nh÷ng thay ®æi ®ã ®ßi hái nh÷ng hé n«ng d©n ph¶i cã nh÷ng th«ng tin t
vÊn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ t¨ng thu nhËp. N«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay còng
®ang ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu vÊn ®Ò nh ®ãi nghÌo, ®Êt n«ng nghiÖp bÞ thu hÑp,
thÊt nghiÖp, vÊn ®Ò hîp t¸c trong n«ng nghiÖp. Do vËy, ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
®Ò nµy th× môc tiªu tæng qu¸t cña khuyÕn n«ng ViÖt Nam lµ thóc ®Èy vµ hç trî s¶n
xuÊt, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña quèc gia vµ ®Þa ph¬ng
trong sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, ®ång thêi b¶o tån ®-
îc çc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng sinh th¸i.
Theo NghÞ ®Þnh 56/2005/N§-CP ngµy 26/04/2005 th× môc tiªu cña khuyÕn
n«ng, khuyÕn ng ViÖt Nam lµ:
- N©ng cao nhËn thøc vÒ chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, kiÕn thøc, kü
n¨ng vÒ khoa häc kü thuËt, qu¶n lý, kinh doanh cho ngêi s¶n xuÊt.
- Gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n, n©ng cao
n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶, ph¸t triÓn s¶n xuÊt theo híng bÒn v÷ng, t¹o viÖc
lµm, t¨ng thu nhËp, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp n«ng th«n.
- Huy ®éng nguån lùc tõ çc tæ chøc, ç nh©n trong vµ ngoµi níc tham gia
khuyÕn n«ng, khuyÕn ng.
Theo NghÞ ®Þnh 02/2010/N§-CP ngµy 8/1/2010, môc tiªu cña khuyÕn n«ng
®îc ®iÒu chØnh lµ:
1. N©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña ngêi s¶n xuÊt ®Ó t¨ng thu
nhËp, tho¸t ®·i ngh×o, lµm giµu th«ng qua çc ho¹t ®éng ®µo t¹o n«ng d©n vÒ
kiÕn thøc, kü n¨ng vµ çc ho¹t ®éng cung øng dÞch vô ®Ó hç trî n«ng d©n s¶n
xuÊt kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao, thých øng ç ®iÒu kiÖn sinh th¸ khÝ hËu vµ
thÞ trêng.
2. Gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp theo híng ph¸t triÓn
s¶n xuÊt hµng hãa, n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng, an toµn vÖ sinh thùc phÈm ®¸p
øng nhu cÇu trong níc vµ xuÊt khÈu; thóc ®Èy tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn
®¹i hãa n«ng nghiÖp, n«ng th«n, x©y dùng n«ng th«n míi, b¶o ®¶m an ninh l¬ng
thùc quèc gia, æn ®Þnh kinh tÕ – x· héi, b¶o vÖ m«i trêng.
3. Huy ®éng nguån lùc tõ çc tæ chøc, ç nh©n trong níc vµ níc ngoµi tham
gia khuyÕn n«ng.
5
Nh vËy, trong NghÞ ®Þnh míi nhÊt nµy, môc tiªu khuyÕn n«ng ®· cã sù thay
®æi ®¸ng kÓ, theo ®ã nhÊn m¹nh ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ph¸t triÓn
s¶n xuÊt hµng ho¸, n©ng cao chÊt lîng vµ an toµn vÖ sinh thùc phÈm.
Muèn ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu ®ã, ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i th¶o
luËn víi n«ng d©n, gióp hä cã çch nh×n thùc tÕ vµ l¹c quan h¬n ®èi víi mäi
vÊn ®Ò trong cuéc sèng ®Ó hä tù quyÕt ®Þnh biÖn ph¸p vît qua nh÷ng khã
kh¨n. Quan ®iÓm vÒ môc tiªu cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng hiÖn nay cã hai xu
híng nh ë b¶ng díi ®©y.
Quan ®iÓm 1 Quan ®iÓm 2
Nh»m t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, vËt nu«i Nh»m gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò
Tõng phÇn Toµn diÖn
ChØ cã khuyÕn n«ng Tæng hîp nhiÒu dÞch vô
§¹i diÖn Nhµ níc Tù gióp ®ì, dùa vµo NGOs
TËp trung Phi tËp trung, mang tÝnh tham gia
Lµm viÖc trªn ph¹m vi réng Lµm viÖc t¹i ®Þa bµn nhá
ChØ chuyÓn giao kiÕn thøc Còng lµm n¶y sinh kiÕn thøc
Trùc tiÕp Kh«ng trùc tiÕp
VÝ dô, ë mét sè quèc gia thiÕu l¬ng thùc trÇm träng, thêng ®îc giao tr¸ch
nhiÖm lµ b»ng mäi çch t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, nhng còng cã thÓ lµ t×m çc
gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao thu nhËp cña ngêi n«ng d©n. §iÒu muèn trao ®æi ë ®©y
lµ çn bé khuyÕn n«ng cã thÓ nãi víi n«ng d©n r»ng çi mµ hä ph¶i lµm lµ gióp
n«ng d©n t×m ra çc gi¶i ph¸p cho çc vÊn ®Ò cña hä. Ph¬ng thøc khuyÕn n«ng
nh vËy thêng ®îc çc tæ chøc khuyÕn n«ng Nhµ níc ë çc níc ®ang ph¸t triÓn ¸p
dông, b»ng h×nh thøc tËp huÊn vµ tham quan. MÆt kh¸c, çc tæ chøc phi chÝnh
phñ (NGOs) lµm viÖc ë nh÷ng ®Þa bµn nhá, ¸p dông h×nh thøc cïng tham gia ®Ó
t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n cã thÓ trùc tiÕp thö nghiÖm trªn ®ång ruéng cña hä.
Mçi quan ®iÓm trªn cã nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ cña chóng, kh«ng cã
mét quan ®iÓm nµo lµ hoµn toµn vµ lu«n lu«n ®óng c¶, mµ çch tèt nhÊt lµ khi
x¸c ®Þnh môc tiªu cho mét ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cÇn c¨n cø vµo t×nh h×nh cô
thÓ vµ ®iÒu kiÖn cho phÐp cña ch¬ng tr×nh ®ã.
Trong khi lùa chän chóng ta nªn quan t©m ®Õn mét sè ®iÓm sau:
 Ai lµ ngêi cã quyÒn ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ®ã?
N«ng d©n ®a ra çc quyÕt ®Þnh mét phÇn dùa vµo sù tr«ng ®îi thu ®îc kÕt
qu¶ cña nã, vµ mét phÇn dùa vµo çch lµm (ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh) ®Ó cho nh÷ng
kÕt qu¶ ®ã cã gi¸ trÞ. Nh÷ng ®iÒu mµ n«ng d©n cho lµ cã gi¸ trÞ cã thÓ kh¸c víi
quan VÝ®iÓm cña çc nhµ
dô khuyÕn lµm khuyÕn
ço trång lóa lai, n«ng,
ng« laihoÆc chÝnh ®ång
cho nh÷ng s¸ch, nh÷ng ngêi
bµo vïng thêng
cao, n¬icã
mµ cã
tÝnh ®iÒunhiÒu.
lý luËn kiÖn giao
Trongth«ng
khi ®i
®ã l¹i rÊt khã
chóng kh¨n,kh«ng
ta còng xa trung
cã lýt©m
do huyÖn,
g× ®Ó kÕtthÞ, luËn
hä
ph¶inh÷ng
r»ng ®i bé çi
hµngcã mÊy tiÕng
gi¸ trÞ theo®ång
quan hå míi xuèng
®iÓm cña çctíinhµ
trung t©m
lµm hay n¬i
khuyÕn muavµb¸n,
n«ng cÊp
hä trång trät nhng hÇu nh vÉn qu¶ng canh kh«ng
trªn cña hä l¹i tèt h¬n nh÷ng ®iÒu cña n«ng d©n vµ gia ®×nh hä. bãn ph©n, trong khi ®ã çc
gièng lai yªu cÇu ph¶i ®Çu t ph©n bãn vµ kü thuËt ch¨m sãc cao h¬n, do ®ã
nÕu sö dông çc gièng lai th× hiÖu qu¶ kinh tÕ cã thÓ kh«ng b»ng çc gièng
lóa thuÇn, ng« thô phÊn tù do mµ hä vÉn trång. §ång thêi hµng n¨m ph¶i phô
thuéc vµo nguån gièng cña nhµ níc. Mét c©u hái ®Æt ra lµ nÕu nhµ níc kh«ng 6
trî gi¸, trî cíc vÒ tiÒn gièng, hoÆc kh«ng hç trî vÒ ph©n bãn th× tÝnh bÒn
v÷ng cña viÖc ®a gièng lai sÏ nh thÕ nµo ?
Nh vËy chØ cã ngêi n«ng d©n míi quyÕt ®Þnh ®îc lµ vÊn ®Ò t¨ng thu nhËp
lµ quan träng hay lµ tÝnh rñi ro lµ quan träng ®èi víi hä. Ngêi khuyÕn n«ng cã thÓ
gióp n«ng d©n suy nghÜ vµ hiÓu ®Çy ®ñ vÒ çc t¸c dông, hiÖu qu¶ còng nh çc
yÕu tè h¹n chÕ cña nh÷ng quyÕt ®Þnh ®ã mét çch hÖ thèng.
 Ai lµ ngêi nhËn ®îc th«ng tin tèt nhÊt ®Ó ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh
nµy? hay nãi çch kh¸c ai ®ang n¾m nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt?
Ngêi çn bé khuyÕn n«ng cã kiÕn thøc vÒ khoa häc kü thuËt, hiÓu t¬ng ®èi
râ vÒ çc kü thuËt thuéc chuyªn ngµnh cña m×nh, nhng víi ®iÒu kiÖn canh t¸c cô
thÓ t¹i mét ®Þa ®iÓm nµo ®ã anh ta còng cã thÓ am hiÓu mét phÇn nµo nhng l¹i
kh«ng ®Çy ®ñ b»ng ngêi n«ng d©n, v× ngêi n«ng d©n ®· sèng l©u ®êi ë ®ã, hä
biÕt môc ®Ých cña hä lµ lµm g×, vèn liÕng mµ hä cã, ®iÒu kiÖn canh t¸c, ®Êt
®ai vµ khÝ hËu n¬i hä sèng thÕ nµo…V× thÕ n«ng d©n vµ ngêi lµm c«ng t¸c
khuyÕn n«ng ph¶i kÕt hîp víi nhau ®Ó cã thÓ t¨ng cêng n¨ng lùc s¶n xuÊt cho ngêi
n«ng d©n. §iÒu nµy cã thÓ ®îc thùc hiÖn b»ng viÖc ®èi tho¹i gi÷a n«ng d©n vµ
çn bé khuyÕn n«ng, trong ®ã çn bé khuyÕn n«ng l¾ng nghe çc ý kiÕn cña n«ng
d©n, th¶o luËn víi hä, vµ ®Ó hä cã kh¶ n¨ng tù ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh phï hîp.
HiÖn nay c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®ang cã xu thÕ chó träng nhiÒu ®Õn mét
hÖ thèng n«ng nghiÖp bÒn v÷ng h¬n lµ hÖ thèng ®Çu t cao nh nh÷ng n¨m tríc
®©y. Nªn ngêi ta thõa nhËn r»ng nh÷ng kiÕn thøc cña n«ng d©n lµ cùc kú quan
träng ®Ó ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp bÒn v÷ng, v× çch lµm viÖc nh thÕ sÏ
ph¶i ®îc ®iÒu chØnh ®Ó phï hîp víi t×nh huèng cô thÓ cña ®Þa ph¬ng, mµ n«ng
d©n thêng lµ ngêi hiÓu râ h¬n çc çn bé nghiªn cøu vµ ngêi lµm khuyÕn n«ng.
 Sù lùa chän cña ngêi ®a ra quyÕt ®Þnh cã ®éng c¬ g×? ®éng c¬ ®Ó
thùc hiÖn çc t¸c ®éng ®Õn céng ®ång vµ ç nh©n ngêi n«ng d©n ra sao?
Mét çn bé khuyÕn n«ng cã thÓ khuyªn n«ng d©n trång hoa, nã sÏ mang l¹i lîi
nhuËn cao khi mµ hä ch¨m sãc tèt vµ cã thÞ trêng tiªu thô. Nhng hiÖu qu¶ cña c«ng
viÖc sÏ cao h¬n nhiÒu khi mµ ngêi d©n ý thøc ®îc c«ng viÖc trång hoa sÏ ®em l¹i lîi
Ých cho b¶n th©n hä vµ hä tù quyÕt ®Þnh lµ hä nªn lµm thÕ nµo chø kh«ng ph¶i lµ
do çn bé khuyÕn n«ng quyÕt ®Þnh. ViÖc thuyÕt phôc n«ng d©n thay ®æi sù phô
7
thuéc vµo çn bé nhµ níc vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tù ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng
®¾n sÏ lµm t¨ng kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh cña hä. §iÒu nµy rÊt quan träng v× çn bé
khuyÕn n«ng lµm viÖc ë çc lµng x·, kh«ng thÓ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng
®¾n cho tÊt c¶ n«ng d©n cña m×nh. V× cã sù biÕn ®éng vÒ quy m« ruéng ®Êt n«ng
hé, lo¹i ®Êt, vèn vµ lao ®éng, môc tiªu cña n«ng hév.v. lµm cho n«ng d©n ë trong
cïng mét lµng còng cã nh÷ng quyÕt ®Þnh kh¸c nhau vÒ viÖc nªn sö dông kü thuËt
s¶n suÊt nµo.
2. LÞch sö ph¸t triÓn khuyÕn n«ng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt nam
2.1 LÞch sö khuyÕn n«ng thÕ giíi
2.1.1 Ph¸p
ThÕ kû 15-16 ®¸nh dÊu mét mèc ®Çu tiªn trong lÞch sö ph¸t triÓn khoa häc
Ph¸p, v× mét sè c«ng tr×nh ®· ®îc b¾t ®Çu ë thêi kú nµy nh t¸c phÈm Ng«i nhµ
n«ng th«n cña Enstienne vµ Liebault nghiªn cøu vÒ kinh tÕ n«ng th«n vµ khoa häc
n«ng nghiÖp. T¸c phÈm DiÔn trêng n«ng nghiÖp cña Oliver de Serres ®Ò cËp
®Õn nhiÒu vÊn ®Ò trong n«ng nghiÖp nh c¶i tiÕn gièng c©y trång vËt nu«i.
ThÕ kû 18, côm tõ Phæ cËp n«ng nghiÖp (Vulgazigation Argicole), hoÆc
chuyÓn giao kü thuËt ®Õn ngêi n«ng d©n (Transfert des Technologies Agricoles
au Payan) ®îc sö dông phæ biÕn
Giai ®o¹n tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt ®Õn nay (1914- 1918). Trung t©m
CETA (Centre d’Etuder Techniques Agricoles) nghiªn cøu kü thuËt n«ng nghiÖp ®Çu
tiªn ®îc tæ chøc do s¸ng kiÕn cña n«ng d©n vïng Pari ho¹t ®éng víi nguyªn t¾c:
- Ngêi n«ng d©n cã tr¸ch nhiÖm vµ chñ ®éng trong c«ng viÖc
- S¸ng kiÕn tõ c¬ së
- Ho¹t ®éng nhãm rÊt quan träng
§©y lµ mét ph¬ng ph¸p hÕt søc ®éc ®¸o thêi bÊy giê, ngêi n«ng d©n ®îc
quyÒn tham gia tÝch cùc vµo c«ng viÖc cña n«ng tr¹i, hä chñ ®éng t×m ra çc gi¶i
ph¸p thÝch hîp víi sù hç trî cña çc kü s n«ng nghiÖp.
2.1.2 Mü
N¨m 1845 t¹i Ohio, N.S. Townshned Chñ nhiÖm khoa N«ng häc ®Ò xuÊt
viÖc tæ chøc nh÷ng c©u l¹c bé n«ng d©n t¹i çc quËn huyÖn. Nh÷ng c©u l¹c bé
nµy sinh ho¹t ®Þnh kú hµng th¸ng, nghe gi¶ng vÒ nh÷ng chñ ®Ò khoa häc kü
thuËt n«ng nghiÖp, nghe b¸o ço ®i tham quan thùc tÕ t¹i nh÷ng trang tr¹i. §©y lµ
tiÒn th©n cña gi¸o dôc s¬ ®¼ng vÒ khuyÕn n«ng t¹i Mü.
N¨m 1891. Bang New York dµnh 10.000 ®«la cho khuyÕn n«ng ®¹i häc
N¨m 1892 Trêng §¹i häc Chicago, Trêng Wicosin b¾t ®Çu tæ chøc ch¬ng
tr×nh khuyÕn n«ng häc ®¹i häc.
N¨m 1907, 42 Trêng ®¹i häc trong 39 bang ®· thùc hiÖn c«ng t¸c khuyÕn n«ng
8
N¨m 1910, 35 trêng §¹i häc ®· cã Bé m«n khuyÕn n«ng
N¨m 1914 Tæ chøc khuyÕn n«ng ®îc h×nh thµnh chÝnh thøc ë Mü ,cã 1861
héi n«ng d©n víi 3050150 héi viªn
ThuËt ng÷ Extension Education ®· ®îc sö dông ®Ó chøng tá r»ng ®èi tîng
gi¸o dôc cña trêng ®¹i häc kh«ng nªn chØ h¹n chÕ ë nh÷ng sinh viªn do nhµ trêng
qu¶n lý, mµ nªn më réng tíi nh÷ng ngêi ®ang sèng ë kh¾p n¬i trªn ®Êt níc.
2.1.3 Anh
ThuËt ng÷ University Extension hay Extension of University lÇn ®Çu tiªn ®îc
sö dông ë Anh vµo nh÷ng n¨m 1840.
Nh÷ng n¨m 1866- 1868 ThuËt ng÷ “Extension” vµ “Agricultural
Extension”®îc sö dông ë Anh. Jemes Stuart thµnh viªn cña Trêng §¹i häc
Cambridge gi¶ng bµi cho HiÖp héi phô n÷ vµ C©u l¹c bé cña nh÷ng ngêi lµm viÖc
ë miÒn B¾c níc Anh. Vµ Jemes Stuart thêng ®îc coi lµ “ngêi cha ®Î cña phæ cËp
®¹i häc“. N¨m 1876 Trêng §¹i häc Lu©n §«n vµ n¨m 1878 Trêng §¹i häc Oxford
còng d¹y theo ch¬ng tr×nh ®µo t¹o nµy, vµ tõ n¨m 1880 ho¹t ®éng nµy trë thµnh
mét phong trµo
Ngêi Hµ lan dïng tõ Voorliching mang nghÜa viÖc th¾p s¸ng con ®êng phÝa
tríc ®Ó gióp mäi ngêi nh×n thÊy ®êng ®i. Theo g¬ng Hµ Lan, ngêi Indonesia nãi
®Õn viÖc th¾p s¸ng b»ng ngän ®uèc (penyuluhan).
Ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ë ch©u ¢u, Oxtraylia, New Zealand, Canada cã
nhiÒu ®iÓm t¬ng tù nh Ph¸p, Anh , Mü tuy cã kh¸c nhau chót Ýt. Ho¹t ®éng dÞch
vô khuyÕn n«ng thêng b¾t ®Çu tõ çc héi n«ng nghiÖp, nã ®îc giao tr¸ch nhiÖm
cho mét c¬ quan thuéc Bé N«ng nghiÖp.
2.2. LÞch sö khuyÕn n«ng ë ViÖt Nam
Nh×n l¹i lÞch sö ta thÊy, khuyÕn n«ng ViÖt Nam ®· cã tõ thêi Vua Hïng víi
n«ng nghiÖp níc V¨n Lang vµ nÒn v¨n minh lóa níc. Çc vua Hïng çch ®©y h¬n
2000 n¨m ®· trùc tiÕp d¹y d©n lµm n«ng nghiÖp: gieo h¹t, cÊy lóa, më cuéc thi
®Ó çc Hoµng tö, c«ng chóa cã c¬ héi træ tµi, chÕ biÕn çc mãn ¨n ®éc ®¸o b»ng
n«ng s¶n t¹i trç. C«ng chóa ThiÒu Hoa lµ ngêi ®Çu tiªn d¹y d©n ch¨n t»m dÖt lôa.
§Ó tá râ sù quan t©m tíi n«ng nghiÖp. Vua Lª §¹i Hµnh (979 – 1008) lµ «ng
vua ®Çu tiªn ®Ých th©n ®i cµy ruéng tÞnh ®iÒn ë §äi S¬n, Bµn h¶i thuéc vïng
Duy tiªn, Nam Hµ ngµy nay.
Çc vua nhµ Lý (1009 – 1056) rÊt coi träng nghÒ n«ng vµ ®· ra nhiÒu chÝnh
s¸ch ch¨m lo ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, nhiÒu lÇn vua cµy ruéng tÞch ®iÒn vµ th¨m
n«ng d©n gÆt h¸i. S¸ch §¹i viÖt sö ký toµn th ghi l¹i sù kiÖn n¨m MËu dÇn (1038)
Vua Lý Th¸i T«ng ngù ë Bè khÈu lËp ®µn, tÕ thÇn n«ng, vµ cµy ruéng tÞch
®iÒn. Khi cã ngêi trong çc quan l¹i can Vua kh«ng nªn lµm viÖc cña n«ng phu, Lý
Th¸i T«ng tr¶ lêi "TrÉm kh«ng tù m×nh cµy ruéng th× lÊy g× lµm x«i cóng, lÊy g×
®Ó xíng xuÊt thiªn h¹", nãi xong Vua ®Èy 3 ®êng cµy.
9
TriÒu vua Lª Th¸i T«ng(1492). TriÒu ®×nh ®Æt chøc Hµ §ª sø vµ KhuyÕn
n«ng sø ®Õn cÊp phñ huyÖn vµ tõ n¨m 1492 mçi x· cã 1 x· trëng phô tr¸ch n«ng
nghiÖp vµ ®ª ®iÒu ( TriÒu vua Lª Th¸i T«ng thêi kú cùc thÞnh cña chÕ ®é Phong
kiÕn níc ta, n«ng nghiÖp cã 1 bíc tiÕn bé lín, nhiÒu n¨m ®Êt níc ®îc mïa, n¹n mÊt
mïa Ýt x¶y ra). TriÒu ®×nh ban bè chiÕu khuyÕn n«ng, chiÕu lËp ®ån ®iÒn, vµ
lÇn ®Çu tiªn sö dông tõ “khuyÕn n«ng” trong bé luËt Hång §øc.
Thêi Vua Quang Trung (1788 - 1792): Tõ n¨m 1789 sau khi th¾ng giÆc
ngo¹i x©m, Quang Trung ban bè ngay "chiÕu khuyÕn n«ng" nh»m phôc håi d©n
phiªu t¸n, khai khÈn ruéng ®Êt bá hoang sau 3 n¨m, nh÷ng ®Êt ®ai hoang ho¸ ®·
®îc phôc håi, s¶n suÊt ph¸t triÓn
TriÒu nhµ NguyÔn (1807- 1884), ®· ®Þnh ra chøc ®inh ®iÒn sø. NguyÔn
C«ng Trø ®îc giao chøc vô nµy «ng ®· cã c«ng khai khÈn ®Êt hoang ®Ó lËp ra
hai huyÖn TiÒn H¶i (tØnh Th¸i B×nh) vµ Kim S¬n (tØnh Ninh B×nh).
VÒ kü thuËt n«ng nghiÖp vµ ho¹t ®éng khuyÕn n«ng «ng cha ta ®· cã nhiÒu
chñ tr¬ng biÖn ph¸p ®óng ®¾n nh ®¾p ®ª trÞ thñy, x©y dùng hÖ thèng thñy
n«ng, chän läc ra nhiÒu gièng c©y trång vËt nu«i, c«ng cô thÝch hîp cho tõng vïng
sinh th¸i. Nh÷ng kinh nghiÖm lµm n«ng nghiÖp còng ®· ®îc ®óc kÕt thµnh
nh÷ng c©u ca dao, bµi h¸t dÔ nhí, dÔ truyÒn khÈu mang ®Æc tÝnh khuyÕn n«ng
ViÖt nam, mét sè vÝ dô
Nãi vÒ khai hoang: Ai ¬i chí bá ruéng hoang
Bao nhiªu tÊc ®Êt tÊc vµng bÊy nhiªu
Nãi vÒ lµm ruéng:
Tèt gièng tèt m¸, tèt m¹ tèt m¹ tèt lóa
NhÊt níc nh× ph©n tam cÇn tø gièng
Kh«ng l©n kh«ng v«i th× th«i trång l¹c
§îc mïa lóa, óa mïa cau, ®îc mïa cau ®au mïa lóa
M¹ mïa síng cao, m¹ chiªm ao lÊp
Chiªm h¬n síng, mïa h¬n ®ªm.
¨n kü no l©u, cµy s©u tèt lóa
Ngêi ®Ñp vÒ lôa , lóa tèt vÒ ph©n
Mét hßn ®Êt ná b»ng giá ph©n
Xem thêi tiÕt:
N¾ng tèt da, ma tèt lóa
Chíp ®«ng nhay nh¸y gµ g¸y th× ma
Tr¨ng quÇng th× h¹n, tr¨ng t¸n th× ma
Th¸ng b¶y heo may chuån chuån bay th× b·o
Chän tr©u
10
Mâm gÇu giai, nhai hai g¸nh cá
§Çy kÏ r¨ng, bÒn tuæi trÎ dai
Sõng çnh n¸, d¹ b×nh v«i, hay ¨n cµy kháe
Kh« ch©n g©n mÆt, ®¾t tiÒn còng mua
§Çu thanh cao, tiÒn thÊp hËu cao, ch¼ng tËu th× sao
Chän gµ
Nu«i gµ ph¶i chän gièng gµ
Gµ ri bÐ gièng nhng mµ ®Î mau
NhÊt to lµ gièng gµ n©u
L«ng dµy thÞt bÐo vÒ sau ®Î nhiÒu
Gµ n©u ch©n thÊp m×nh to
§Î nhiÒu, trøng lín con võa khÐo nu«i
Ch¶ nªn nu«i gièng pha mïi
§Î kh«ng ®îc mÊy, nu«i con vông vÒ
Thêi kú Ph¸p thuéc (1884- 1945): Thùc d©n Ph¸p thùc hiÖn chÝnh s¸ch lËp
çc ®ån ®iÒn thuéc quyÒn chiÕm h÷u cña bän thùc d©n, çc quan l¹i, ®Þa chñ, c-
êng hµo. Hµng v¹n ngêi ViÖt nam bÞ Ðp lµm phu, lÝnh trong çc ®ån ®iÒn ®ã,
®êi sèng cña hä v« cïng cùc khæ nh n« lÖ thña xa, bän chñ ®ån ®iÒn nh «ng vua
bµ chóa, chóng cã quyÒn b¾t ngêi d©n nhÞn ®ãi, bá tï vµ giÕt chÕt. Nh÷ng ngêi
kh«ng chÞu ®îc bá trèn th× bÞ bän chñ b¾n chÕt.
Thêi kú nµy ViÖt nam còng ®· nhËp mét sè c©y trång míi nh: Cµ phª (1857), Cao
Su (1897), Khoai t©y, rau «n ®íi: Sópl¬, su hµo.. lîn Yoorsai, gµ R«tri, gµ Plymut..
Trong giai ®o¹n nµy ViÖt nam ®· xuÊt khÈu ®îc mét sè n«ng s¶n nh g¹o
967.000 tÊn (n¨m 1919), xuÊt c¶ng 70417 tÊn nhùa cao su (1920-1929). §iÒu ®ã
còng nãi lªn r»ng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ khuyÕn n«ng thêi kú nµy chñ yÕu
phôc vô cho chÝnh s¸ch thuéc ®Þa phong kiÕn cña thùc d©n Ph¸p. Ngêi Ph¸p tæ
chøc çc Së canh n«ng ë B¾c Kú, çc Ty khuyÕn n«ng ë çc tØnh. Hµng n¨m tæ
chøc thi ®Êu x¶o çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp quý vµi n¨m mét lÇn nh thi çc gièng
bß s÷a, gièng ngùa tèt.
N¨m 1938 Thµnh lËp trêng ®µo t¹o kü s canh n«ng ®Ó ®µo t¹o çc kü s
ngµnh n«ng nghiÖp
Tõ sau çch m¹ng th¸ng 8 /1945 - 1958. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®Æc biÖt
quan t©m tíi n«ng nghiÖp, ngêi kªu gäi quèc d©n "t¨ng gia s¶n xuÊt! t¨ng gia s¶n
xuÊt ngay, t¨ng gia s¶n xuÊt n÷a! ®ã lµ nh÷ng viÖc cÊp b¸ch cña chóng ta lóc
nµy". Nghe theo lêi kªu gäi cña Hå Chñ TÞch, toµn d©n b¾t tay vµo kh«i phôc
kinh tÕ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Vô rau mÇu §«ng xu©n 45- 46 ®· th¾ng lîi rùc rì: s¶n
lîng ng« t¨ng gÊp 4 lÇn, khoai lang t¨ng gÊp 5 lÇn, tæng s¶n lîng hoa mÇu quy thãc
11
b×nh qu©n hµng n¨m 133.100 tÊn ®Õn mïa xu©n 1946 ®· ®¹t 505.000 tÊn, t¨ng
gÊp 4 lÇn.
Tõ 1958-1975: N«ng nghiÖp miÒn B¾c ViÖt nam ph¸t triÓn trong sù t¸c ®éng trùc
tiÕp cña m« h×nh Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp. Tõ tæ ®æi c«ng (1956), ®Õn hîp t¸c x· bËc
thÊp n¨m 1960, ®Õn hîp t¸c x· cÊp cao (1968), ®Õn hîp t¸c x· toµn x· n¨m 1974.
Ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng khuyÕn n«ng chñ yÕu lµ: çn bé truyÒn ®¹t chñ tr¬ng
chÝnh s¸ch cña §¶ng, Nhµ níc hay tiÕn bé kü thuËt th«ng qua Ban qu¶n trÞ Hîp t¸c
x· råi tõ ®ã ®Õn ngêi n«ng d©n. Thµnh lËp çc ®oµn çn bé n«ng nghiÖp ë Trung
¬ng, cÊp tØnh, huyÖn vÒ chØ ®¹o s¶n suÊt ë c¬ së.
VÒ thµnh tÝch ®· ®¹t ®îc: Lóa chiªm ®· ®îc thay thÕ b»ng lóa xu©n, n¨ng
suÊt cao ng¾n ngµy. Th¸i B×nh lµ tØnh ®Çu tiªn ®¹t 5 tÊn thãc/ ha n¨m 1966. §Õn
n¨m 1974 toµn miÒn B¾c ®· ®¹t 5 tÊn thãc/ ha trªn ®Êt cÊy 2 vô lóa. N¨m 1988
huyÖn Hng Hµ tØnh Th¸i B×nh lµ huyÖn ®Çu tiªn ®¹t 10 tÊn thãc/ ha. VÒ ch¨n
nu«i cã phong trµo nu«i lîn hai m¸u; Mãng çi x Yoocsai, Lîn Ø x Becsai, Bß lai
Sind, nu«i gµ c«ng nghiÖp..
Thêi kú 1976- 1988: N«ng nghiÖp ViÖt Nam ®îc thèng nhÊt thµnh mét mèi,
tiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh cña hai miÒn Nam B¾c ®îc bæ xung cho nhau vµ cïng
nhau ph¸t triÓn theo mét ®êng lèi chung lµ hîp t¸c hãa n«ng nghiÖp. Song diÔn
biÕn t×nh h×nh cã nhiÒu phøc t¹p, do sù t¸c ®éng cña quan hÖ s¶n xuÊt tËp thÓ
vµ m« h×nh qu¶n lý, kÕ ho¹ch hãa tËp trung. NhiÒu thiÕu sãt ®· nÈy sinh trong
qu¶n lý kinh tÕ vµ qu¶n lý n«ng nghiÖp, ®· lµm cho n«ng nghiÖp ph¸t triÓn chËm
l¹i, ®êi sèng n«ng th«n n¶y sinh nhiÒu víng m¾c, n«ng d©n kh«ng yªn t©m s¶n
suÊt vµ sinh sèng.
Tríc thùc tr¹ng suy tho¸i kinh tÕ nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 70 vµ ®Çu n¨m 80
nãi chung vµ n«ng nghiÖp nãi riªng, ngµy 13/1/ 1981 chØ thÞ 100 CT/TW cña Ban
BÝ th Trung ¬ng §¶ng vÒ “c¶i tiÕn c«ng t¸c kho¸n, më réng kho¸n s¶n phÈm ®Õn
nhãm vµ ngêi lao ®éng trong hîp t¸c x· n«ng nghiÖp” ®îc ban hµnh (gäi t¾t lµ
kho¸n 100). Víi môc ®Ých ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trªn
c¬ së l«i cuèn mäi ngêi h¨ng h¸i lao ®éng. Kho¸n 100 mÆc dï cha ph¶i lµ m« h×nh
míi vÒ tæ chøc vµ qu¶n lý n«ng nghiÖp mµ míi chØ lµ c¶i tiÕn h×nh thøc kho¸n,
tõ kho¸n viÖc sang kho¸n s¶n phÈm, tõ kho¸n ®éi sang kho¸n hé. §©y còng ®îc coi
lµ sù ®ét ph¸ ®Çu tiªn vµo c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, quan liªu, s¶n xuÊt tËp thÓ.
V× vËy coi lµ “ch×a khãa vµng”®Ó më ra thêi kú míi cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
ViÖt Nam.
TiÕn bé lín nhÊt sau kho¸n 100 lµ s¶n suÊt l¬ng thùc. LÇn ®Çu tiªn kÓ tõ khi
n«ng nghiÖp tËp thÓ hãa (1958), ViÖt Nam ®· ®¹t tèc ®é t¨ng trëng s¶n lîng l¬ng
thùc cao h¬n tèc ®é t¨ng d©n sè (l¬ng thùc t¨ng 5%, d©n sè t¨ng 2,3%, l¬ng thùc
b×nh qu©n trªn ®Çu ngêi t¨ng 273 kg/ ngêi/ n¨m 1981 t¨ng lªn 304 kg/ ngêi/ 1985.
Ch¨n nu«i ph¸t triÓn æn ®Þnh nhÊt lµ ch¨n nu«i gia ®×nh. Song nh÷ng kÕt qu¶
®¹t ®îc cña kho¸n 100 kh«ng v÷ng. Tõ n¨m 1986 s¶n suÊt n«ng nghiÖp b¾t ®Çu
12
ch÷ng l¹i vµ gi¶m sót, s¶n lîng l¬ng thùc n¨m 1986 ®¹t 18,37 triÖu tÊn, n¨m 1987
gi¶m cßn 17,5 triÖu tÊn, trong khi ®ã d©n sè t¨ng gÇn 1,5 triÖu ngêi.
Th¸ng 12 n¨m 1986, §¹i héi VI, §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra ®êng lèi
®æi míi trong l·nh ®¹o vµ qu¶n lý kinh tÕ
NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ Trung ¬ng §¶ng céng s¶n ViÖt Nam khãa
VI (5/4/1988) vÒ ”§æi míi qu¶n lý trong n«ng nghiÖp” nh»m gi¶i phãng s¶n suÊt
trong n«ng th«n ®Õn tõng hé n«ng d©n, kh¼ng ®Þnh hé x· viªn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ
tù chñ ë n«ng th«n. (gäi t¾t lµ kho¸n 10)
Tõ 1988 ®Õn nay: Kho¸n 10 ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ nhanh chãng t¹o ra bíc
ngoÆt míi trªn mÆt trËn n«ng nghiÖp. Hé n«ng d©n ®· trë thµnh ®¬n vÞ s¶n
xuÊt tù chñ, hé n«ng d©n cã quyÒn sö dông ruéng ®Êt l©u dµi 15-20 n¨m, cã
quyÒn thuª thªm lao ®éng, cã quyÒn ph¸t huy vèn vµ vËt t kü thuËt, chñ ®éng x©y
dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm, cã t çch ph¸p nh©n
trong quan hÖ hîp ®ång s¶n xuÊt kinh doanh.
Ngµy 2/3/1993 ChÝnh phñ ra NghÞ ®Þnh 13/ CP vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng.
B¾t ®Çu h×nh thµnh hÖ thèng khuyÕn n«ng tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng. KÕt
qu¶ ®¹t ®îc cña n«ng nghiÖp tõ sau khi cã ®êng lèi ®æi míi lµ rÊt râ nÐt, nãi riªng
vÒ s¶n xuÊt l¬ng thùc diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng t¨ng ®Òu qua çc n¨m. NÕu
nh tríc n¨m 1988 trë vÒ tríc, ViÖt Nam lµ mét níc thiÕu l¬ng thùc trÇm träng hµng
n¨m ph¶i nhËn viÖn trî hoÆc nhËp khÈu g¹o, th× ®Õn n¨m 1989 ®· xuÊt khÈu 1,4
triÖu tÊn g¹o, n¨m 1990: 1,6 triÖu tÊn, 1992: 1,9 triÖu tÊn, n¨m 1994: 2 triÖu tÊn
vµ tõ nh÷ng n¨m 1996- 2003 lµ trªn 3 triÖu tÊn mçi n¨m.
Khi ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc trong sù nghiÖp ®æi míi kinh tÕ
ViÖt nam, çc nhµ kinh tÕ thÕ giíi ®Òu thèng nhÊt nhËn ®Þnh : Thµnh c«ng lín
nhÊt lµ n«ng nghiÖp, ®iÒu ®ã hoµn toµn ®óng. N«ng nghiÖp ViÖt nam b¾t
®Çu ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tõ sau NghÞ quyÕt 10 (4/1988). NÕu tríc ®æi míi
n«ng nghiÖp ViÖt Nam mang nÆng tÝnh tù cung, tù cÊp, lµm kh«ng ®ñ ¨n, l¬ng
thùc thiÕu triÒn miªn tõ n¨m nµy sang n¨m kh¸c, th× tõ sau ®æi míi t×nh h×nh ®·
kh¸c h¼n, ViÖt Nam kh«ng chØ ®ñ l¬ng thùc, thùc phÈm nu«i sèng h¬n 80 triÖu
d©n trong níc mµ cßn d thõa ®Ó xuÊt khÈu hµng n¨m 2- 3 triÖu tÊn g¹o, hµng
tr¨m ngh×n tÊn thÞt, rau qu¶, thu vÒ cho ®Êt níc hµng tû USD. T×nh tr¹ng thiÕu l-
¬ng thùc ë n«ng th«n ®· bÞ ®Èy lïi vµ kh«ng cßn cã kh¶ n¨ng t¸i diÔn trªn diÖn
réng. Mét nÒn n«ng nghiÖp hµng hãa ®· h×nh thµnh víi nh÷ng s¶n phÈm xuÊt
khÈu næi tiÕng thÕ giíi nh g¹o, cµ phª, cao su, h¹t ®iÒu, chÌ..
3. Vai trß vµ chøc n¨ng cña khuyÕn n«ng
3.1 Sù cÇn thiÕt cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, d©n sè trªn thÕ giíi kh«ng ngõng t¨ng lªn theo
cÊp sè nh©n. Theo sè liÖu thèng kª cña United States Cencus Bureau , d©n sè thÕ
giíi n¨m 1999 lµ 5,9 tû; ®Õn n¨m 2008 ®· h¬n 6,7 tû sè liÖu thèng kª míi nhÊt,
tÝnh ®Õn ngµy 21/12/2009, d©n sè thÕ giíi ®· ®¹t ngìng 6,8 tû ngêi. Dù ®o¸n
13
vµo n¨m 2050, d©n sè thÕ giíi sÏ ch¹m mèc 8,9 tû ngêi. ViÖt Nam hiÖn lµ quèc gia
®«ng d©n thø 13 trªn thÕ giíi víi h¬n 87 triÖu ngêi theo sè liÖu cuéc Tæng ®iÒu
tra d©n sè vµ nhµ ë ®îc c«ng bè vµo th¸ng 7 n¨m 2009. Nh vËy, viÖc tÊt yÕu sÏ
diÔn ra lµ nhu cÇu vÒ l¬ng thùc, gç x©y dùng, cñi ®un.. sÏ tiÕp tôc gia t¨ng nhanh
chãng.
Trong bèi c¶nh ViÖt Nam hiÖn nay ®ang cã nh÷ng thay ®æi lín ®ã lµ
chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, víi
nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. Víi chñ tr¬ng hé lµ ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp tù chñ.
MÆt kh¸c hîp t¸c x· kiÓu cò ë n«ng th«n ViÖt Nam trªn thùc tÕ ®· kh«ng cßn t¸c
dông. Çc hé n«ng d©n rÊt cÇn cã mét tæ chøc ®Ó lµm chç dùa, hç trî cho m×nh
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp.
Vai trß cña ngµnh n«ng nghiÖp ngµy cµng ®îc ®Ò cao, ph¸t triÓn kinh tÕ
theo híng s¶n xuÊt hµng hãa trªn c¬ së ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ®ång thêi chó träng
®Õn viÖc b¶o tån tÝnh ®a d¹ng sinh häc. Çc nhµ n«ng nghiÖp lµm viÖc ngµy
cµng gÇn gòi víi çc céng ®ång n«ng th«n ®Ó qu¶n lý cã hiÖu qu¶ h¬n çc nguån
tµi nguyªn thiªn nhiªn. Çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói, l©m nghiÖp
x· héi, l©m nghiÖp céng ®ång.. ®ang ®îc thùc hiÖn nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Cã
nhiÒu lý do gi¶i thÝch t¹i sao viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp còng nh ®Èy m¹nh
ho¹t khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ë ViÖt Nam ngµy cµng trë nªn quan träng v×:
- ¸p lùc cña viÖc gia t¨ng d©n sè, ®Æc biÖt lµ gia t¨ng d©n sè ë çc vïng thµnh
thÞ.
- Suy tho¸i nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn (®Êt, níc, rõng) vµ m«i trêng (khÝ
hËu thay ®æi theo chiÒu híng bÊt lîi)
- Gia t¨ng kho¶ng çch gi÷a ngêi d©n thµnh thÞ vµ n«ng th«n vÒ møc thu
nhËp, gi¸o dôc, ®êi sèng vµ phóc lîi x· héi.
- TiÕp cËn kiÕn thøc vµ çc kü thuËt míi lµ rÊt khã kh¨n t¹i nhiÒu vïng
n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ vïng s©u vïng xa.
- TiÕp cËn çc nguån th«ng tin vµ chÝnh s¸ch, luËt ph¸p, thÞ trêng còng nh
®iÒu kiÖn giao th«ng ®i l¹i lµ rÊt h¹n chÕ
Giao®èi víi ngêi d©n n«ng th«n.
Tríc bèi c¶nh ®ã
KhuyÕn th«ng thay ®æi nµy, ®·
cÇn thiÕt ph¶i cã nh÷ng vµ ®ang ®a çc nhµ
Gi¸o
n«ng l©m nghiÖp ë çcn«ng dôc
cÊp kh¸c nhau ®Õn víi vai trß cña çc nhµ khuyÕn n«ng. §Ó
thùc hiÖn vai trß nµy cã hiÖu qu¶, hä cÇn ®îc trang bÞ çc kiÕn thøc, kü n¨ng vµ th¸i
®é thÝch øng ®Ó lµm viÖc víi ngêi d©n ®ang sèng t¹i çc vïng n«ng th«n, miÒn nói.
3.2 Vai trß cña khuyÕn n«ng
3.2.1 KhuyÕn
ChÝn n«ng cã vai trß quan TµitriÓn n«ng
träng trong sù nghiÖp ph¸t
Ph¸t triÓn
th«n: h s¸ch n«ng th«n chÝn
h
H×nh 1. Mèi quan hÖ gi÷a khuyÕn n«ng víi çc tæ chøc ph¸t triÓn n«ng th«n
Nghiªn TÝn
cøu, c«ng dông 14
nghÖ ThÞ tr
êng
Trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay, trªn 80% d©n sè sèng ë çc vïng n«ng th«n
víi 70% lao ®éng x· héi ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng n«ng s¶n thiÕt yÕu cung cÊp cho
toµn bé x· héi nh l¬ng thùc, thùc phÈm, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn ..,
vµ s¶n suÊt n«ng nghiÖp chiÕm 37-40% gi¸ trÞ s¶n phÈm x· héi. MÆc dï vai trß
cña n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp cã vai trß to lín nh vËy trong qu¸ tr×nh x©y dùng
vµ ph¸t triÓn ®Êt níc, nhng ë nhiÒu vïng n«ng th«n møc sèng vµ tr×nh ®é d©n trÝ
cßn rÊt thÊp, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, tr×nh ®é s¶n xuÊt cßn l¹c hËu. §©y lµ
nh÷ng th¸ch thö rÊt lín trong ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. KhuyÕn n«ng
®îc coi lµ mét trong nh÷ng con ®êng gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng th¸ch thøc ®ã.
N«ng d©n lu«n g¾n liÒn víi n«ng nghiÖp, lµ bé phËn cèt lâi vµ còng lµ chñ
thÓ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n. Ph¸t triÓn n«ng th«n lµ çi ®Ých cña
nhiÒu ho¹t ®éng kh¸c nh»m t¸c ®éng vµo nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau cña n«ng
th«n, trong ®ã khuyÕn n«ng lµ mét t¸c nh©n, mét bé phËn quan träng nh»m gãp
phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn n«ng th«n. Th«ng qua ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, n«ng
d©n vµ nh÷ng ngêi bªn ngoµi céng ®ång cã c¬ héi trao ®æi th«ng tin, häc hái kiÕn
thøc vµ kinh nghiÖm lÉn nhau ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng kinh tÕ x· héi.
§Æc biÖt khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cßn t¹o ra c¬ hé cho n«ng d©n trong céng
®ång cïng chia sÎ, häc hái kinh nghiÖm, truyÒn b¸ th«ng tin kiÕn thøc vµ gióp ®ì,
hç trî nhau cïng ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph¬ng.
Ngµy nay c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m trë nªn kh«ng thÓ thiÕu ®îc ë
mçi quèc gia, mçi ®Þa ph¬ng vµ ®èi víi tõng hé n«ng d©n. Mäi quèc gia ®Òu cÇn
cã sù cung øng ®Çy ®ñ l¬ng thùc thùc phÈm, v¶i sîi .. cho toµn d©n níc ®ã, nÕu
tiªu chuÈn sèng nãi chung lµ ph¶i trªn møc ®ñ ®Ó tån t¹i, th× s¶n suÊt n«ng
nghiÖp ph¶i cung cÊp ®ñ thøc ¨n, ¸o mÆc kh«ng chØ cho n«ng d©n vµ gia ®×nh
hä, mµ cßn cho nh÷ng ngêi lµm trong ngµnh nghÓ kh¸c nh y tÕ, gi¸o dôc, vËn t¶i,
c«ng nghiÖp, quèc phßng v.v. ChØ cã nh thÕ nh÷ng ngêi nµy míi quay trë l¹i
®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn cña nh÷ng vïng n«ng th«n vµ gióp cho sù s¶n sinh vµ
duy tr× mét tiÕn tr×nh chung cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. ThiÕu mét nÒn s¶n
15
xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng trëng v÷ng ch¾c th× toµn bé nh÷ng cè g¾ng ph¸t triÓn x·
héi vµ kinh tÕ sÏ bÞ h¹n chÕ nghiªm träng. V× vËy c«ng t¸c khuyÕn n«ng cÇn
ph¶i ®îc t¨ng cêng cñng cè vµ ph¸t triÓn, trong mèi quan hÖ nµy khuyÕn n«ng
thùc sù lµ ph¬ng çch h÷u hiÖu ®Ó thùc hiÖn ph¸t triÓn n«ng th«n.
3.2.2 Vai trß cña khuyÕn n«ng trong qu¸ tr×nh tõ nghiªn cøu ®Õn ph¸t
triÓn n«ng nghiÖp
Nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ míi thêng lµ kÕt qu¶ cña
çc c¬ quan nghiªn cøu khoa häc nh viÖn, trêng, tr¹m… Nh÷ng tiÕn bé nµy cÇn ®-
îc n«ng d©n chän lùa, ¸p dông vµo s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng.
Trªn thùc tÕ gi÷a nghiªn cøu vµ ¸p dông thêng cã mét kh©u trung gian ®Ó chuyÓn
t¶i hoÆc c¶i tiÕn cho phï hîp ®Ó n«ng d©n ¸p dông ®îc. Ngîc l¹i nh÷ng kinh
nghiÖm cña n«ng d©n, nh÷ng ®ßi hái còng nh nhËn xÐt ®¸nh gi¸ vÒ kü thuËt míi
cña n«ng d©n còng cÇn ®îc ph¶n håi ®Õn çc nhµ khoa häc ®Ó hä gi¶i quyÕt cho
s¸t thùc tÕ. Trong nh÷ng trêng hîp nµy, vai trß cña khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
chÝnh lµ chiÕc cÇu nèi gi÷a khoa häc víi n«ng d©n.
H×nh 2. Vai trß lµ cÇu nèi gi÷a nhµ nghiªn cøu víi ngêi n«ng d©n cña
khuyÕn n«ng
3.2.3 Vai trß cña khuyÕn n«ng ®èi víi nhµ níc
- KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m lµ mét trong nh÷ng tæ chøc gióp Nhµ níc
thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch, chiÕn lîc vÒ ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp, n«ng th«n vµ
n«ng d©n. Mét trong nh÷ng néi dung ®· ®îc bµn th¶o t¹i Héi nghÞ lÇn thø VII Ban
chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng lÇn thø X vµ tõ ®ã ®· ®Ò ra nghÞ quyÕt 26 vÒ n«ng
nghiÖp, n«ng d©n vµ n«ng th«n (gäi t¾t lµ tam n«ng). NghÞ quyÕt 26 NQ/TW vÒ
n«ng nghiÖp, n«ng d©n vµ n«ng th«n thêi kú 2009 – 2020 coi n«ng nghiÖp, n«ng
d©n vµ n«ng th«n lµ mét trong nh÷ng néi dung lu«n ®îc quan t©m ®Æc biÖt
trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc. KhuyÕn n«ng còng lµ mét
trong nh÷ng tæ chøc cã vai trß, nhiÖm vô hoµn thµnh sø mÖnh ®Æc biÖt nµy.
- VËn ®éng n«ng d©n tiÕp thu vµ thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch vÒ n«ng l©m
nghiÖp. Çc chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc muèn thùc hiÖn vµ thùc sù ®i vµo
®êi sèng cÇn cã sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn trong ®ã vai trß cña khuyÕn
n«ng ®Æc biÖt quan träng ®ßi hái khuyÕn n«ng ph¶i x©y dùng ®îc lßng tin ë ngêi
16
n«ng d©n, lµ niÒm tin, chç dùa vµ ®éng viªn hä tham gia vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ
çc chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch.
- Trùc tiÕp hoÆc gãp phÇn cung cÊp th«ng tin vÒ nh÷ng nhu cÇu, nguyÖn
väng cña n«ng d©n ®Õn çc c¬ quan Nhµ níc, trªn c¬ së ®ã Nhµ níc ho¹ch ®Þnh, c¶i
tiÕn ®Ò ra ®îc chÝnh s¸ch phï hîp. Nh vËy, vai trß cña khuyÕn n«ng ®îc thÓ hiÖn rÊt
râ rµng nh lµ n¬i thu thËp nh÷ng ph¶n håi tõ ngêi n«ng d©n ®Ó chuyÓn tíi çc c¬ quan
Nhµ níc, gãp phÇn lµm cho hÖ thèng çc c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ n«ng nghiÖp, n«ng th«n
vµ n«ng d©n ngµy cµng hoµn thiÖn, g¾n liÒn víi thùc tÕ ®êi sèng cña ngêi n«ng d©n
h¬n, dÔ ®i vµo cuéc sèng h¬n.
3.3 Chøc n¨ng cña khuyÕn n«ng
Chøc n¨ng c¬ b¶n cña khuyÕn n«ng kh«ng nh÷ng lµ truyÒn b¸ th«ng tin vµ
huÊn luyÖn n«ng d©n mµ cßn biÕn nh÷ng th«ng tin, kiÕn thøc ®îc truyÒn b¸,
nh÷ng kü n¨ng ®· ®µo t¹o thµnh nh÷ng kÕt qu¶ cô thÓ trong s¶n xuÊt vµ ®êi
sèng. §iÒu nµy cho thÊy khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cÇn cã quan hÖ chÆt chÏ víi
®iÒu kiÖn vËt chÊt cña n«ng hé còng nh nguån lùc thùc tÕ cña ®Þa ph¬ng.
- §µo t¹o, tËp huÊn n«ng d©n: tæ chøc çc kho¸ tËp huÊn, x©y dùng m«
h×nh, tham quan, héi th¶o ®Çu bê cho n«ng d©n. §©y lµ mét trong nh÷ng chøc
n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña khuyÕn n«ng ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay, lµ nh÷ng
ho¹t ®éng cô thÓ nh»m trao ®æi, n©ng cao tr×nh ®é vµ l«i kÐo ®«ng ®¶o ngêi
d©n tham gia vµo çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng nh»m gãp phÇn c¶i thiÖn cuéc sèng
cña chÝnh ngêi n«ng d©n vµ gia ®×nh cña hä
- Thóc ®Èy, t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi n«ng d©n ®Ò xuÊt çc ý tëng, s¸ng
kiÕn vµ thùc hiÖn thµnh c«ng çc ý tëng s¸ng kiÕn cña hä. Ph¸t triÓn çc h×nh
thøc liªn kÕt hîp t¸c cña n«ng d©n nh»m môc tiªu ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp vµ n«ng
th«n.
- Trao ®æi truyÒn b¸ th«ng tin: bao gåm viÖc xö lý, lùa chän çc th«ng tin
cÇn thiÕt, phï hîp tõ çc nguån kh¸c nhau ®Ó phæ biÕn cho n«ng d©n gióp hä cïng
nhau chia sÎ vµ häc tËp. Thùc tÕ cho thÊy th«ng tin cµng ch©n thùc, cã søc thuyÕt
phôc cã g¾n víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng thêng ®îc ¸p dông thµnh c«ng vµ cã søc
bÒn v÷ng cao h¬n çc th«ng tin ®¬n thuÇn chØ mang tÝnh giíi thiÖu, qu¶ng b¸.
- Gióp n«ng d©n gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò khã kh¨n t¹i ®Þa ph¬ng: t¹o ®iÒu
kiÖn gióp hä cã thÓ ph¸t hiÖn, nhËn biÕt vµ ph©n tÝch ®îc çc vÊn ®Ò khã kh¨n
trong s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ bµn b¹c cïng n«ng d©n t×m biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. Ph¸t
triÓn çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng khuyÕn l©m víi çc ph¬ng ph¸p vµ çch tiÕp cËn
thÝch hîp. Trªn c¬ së cïng ngêi d©n/ céng ®ång ph©n tÝch thùc tr¹ng ®Þa ph¬ng,
x©y dùng kÕ ho¹ch, thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng khuyÕn l©m phï hîp,
®¸p øng ®îc nhu cÇu vµ lîi Ých cña nhiÒu ®èi tîng ngêi d©n trong céng ®ång.
- Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, ®©y lµ mét néi dung rÊt
quan träng, nÕu lµm tèt ®îc c«ng viÖc gi¸m s¸t ®¸nh gi¸, cã nghÜa lµ chóng ta ®·
17
cô thÓ hãa ®îc quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ c«ng t¸c d©n chñ ë c¬ së:
“D©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra”
- Phèi hîp víi n«ng d©n tæ chøc çc thö nghiÖm ph¸t trØÓn kü thuËt míi,
hoÆc thö nghiÖm kiÓm tra tÝnh phï hîp cña kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn hiÖn trêng, tõ
®ã lµm c¬ së cho viÖc khuyÕn khÝch lan réng.
- Hç trî n«ng d©n vÒ kinh nghiÖm qu¶n lý kinh tÕ hé gia ®×nh, ph¸t triÓn s¶n
xuÊt quy m« trang tr¹i. §©y lµ mét chøc n¨ng ®ang ®îc chó träng trong nh÷ng n¨m trë l¹i
®©y nh»m cung cÊp th«ng tin vÒ çch thøc qu¶n lý ®iÒu hµnh vµ tæ chøc s¶n xuÊt víi
mét lo¹i h×nh kinh tÕ ®ang cã xu híng më réng hiÖn nay: kinh tÕ trang tr¹i
- T×m kiÕm vµ cung cÊp cho n«ng d©n çc th«ng tin vÒ gi¸ c¶, thÞ trêng
tiªu thô s¶n phÈm. Côm tõ "khuyÕn n«ng thÞ trêng" ®îc mét sè nhµ khoa häc vµ
çn bé qu¶n lý dïng nh lµ kh¸i qu¸t hãa chøc n¨ng nµy cña khuyÕn n«ng. KhuyÕn
n«ng kh«ng ph¶i chØ dõng l¹i ë híng dÉn n«ng d©n lµm thÕ nµo ®Ó s¶n xuÊt ra
®îc thËt nhiÒu n«ng s¶n mµ cßn cÇn ph¶i biÕt "s¶n xuÊt khi nµo, s¶n xuÊt ë ®©u
th× ®em l¹i lîi nhuËn cao nhÊt?..."
4. Mét sè nguyªn t¾c cña khuyÕn n«ng
HiÖn nay, ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®ang ®îc më réng trªn ph¹m vi toµn
quèc. Nhµ níc ®· vµ ®ang giµnh nhiÒu kho¶n tiÒn lín ®Ó ®µo t¹o çn bé khuyÕn
n«ng x©y dùng c¬ së vËt chÊt, kÜ thuËt cho m¹ng líi khuyÕn n«ng vµ ®Çu t cho
nhiÒu ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n khuyÕn n«ng kh¸c nhau. Tuy vËy ®Ó ho¹t ®éng cã
hiÖu qu¶, khuyÕn n«ng cÇn ®îc dùa trªn mét sè nguyªn t¾c sau;
4.1 KhuyÕn n«ng lµm cïng víi d©n, kh«ng lµm thay cho d©n
KhuyÕn n«ng cïng lµm víi d©n. ChØ cã b¶n th©n ngêi n«ng d©n míi cã thÓ
quyÕt ®Þnh ®îc ph¬ng thøc canh t¸c trªn m¶nh ®Êt cña gia ®×nh hä. Çn bé khuyÕn
n«ng kh«ng thÓ quyÕt ®Þnh thay n«ng d©n. N«ng d©n hoµn toµn cã thÓ ®a ra
nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n cña hä nÕu nh hä ®îc
cung cÊp ®Çy ®ñ th«ng tin vµ nh÷ng gi¶i ph¸p kh¸c nhau. Khi tù m×nh ®a ra quyÕt
®Þnh, ngêi n«ng d©n sÏ tin vµo b¶n th©n h¬n so víi khi bÞ ¸p ®Æt. Çn bé khuyÕn
n«ng cÇn cung cÊp th«ng tin, trao ®æi, th¶o luËn víi n«ng d©n trªn c¬ së ®iÒu kiÖn
cô thÓ cña n«ng tr¹i: ®Êt ®ai, khÝ hËu , nguån vèn, nh©n lùc, çc thuËn lîi, çc khã
kh¨n trë ng¹i, çc c¬ héi cã thÓ ®¹t ®îc, tõ ®ã khuyÕn khÝch hä tù ®a ra quyÕt ®Þnh
cho m×nh.
4.2 KhuyÕn n«ng lµ mét c«ng viÖc ®Çy tr¸ch nhiÖm
Mét mÆt, khuyÕn n«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Nhµ níc lµ c¬ quan quyÕt
®Þnh nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n cho nªn ph¶i tu©n theo ®êng lèi vµ
chÝnh s¸ch cña Nhµ níc trong khi thùc thi nhiÖm vô. MÆt kh¸c, khuyÕn n«ng lµ
®Çy tí cña n«ng d©n, cã tr¸ch nhiÖm ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña n«ng d©n trong
vïng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ngêi n«ng d©n cã quyÒn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña ho¹t
®éng khuyÕn n«ng. TÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, tríc hÕt ®îc
®¸nh gi¸ trªn c¬ së ®êng lèi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n hoÆc ch¬ng tr×nh
18
khuyÕn n«ng cña Nhµ níc cã ®îc thùc hiÖn tèt hay kh«ng. Ngoµi ra, nã cßn ®îc
®¸nh gi¸ trªn c¬ së thu nhËp vµ cuéc sèng cña n«ng d©n, cã ph¶i do khuyÕn n«ng
mµ ®îc c¶i thiÖn hay kh«ng. Do ®ã, çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ph¶i xuÊt ph¸t
tõ nhu cÇu thùc tÕ cña n«ng d©n nãi riªng vµ nhu cÇu ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n«ng
th«n nãi chung. NhiÖm vô cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng lµ tho¶ m·n mét çch hµi
hoµ hai nhu cÇu ®ã.
VÝ dô, môc tiªu cña Nhµ níc lµ t¨ng s¶n lîng l¬ng thùc hµng n¨m, ®ång thêi
ngêi d©n ®ßi hái ph¶i ®ñ l¬ng thùc cho gia ®×nh sinh sèng vµ thøc ¨n cho
ch¨n nu«i. Nh vËy khi khuyÕn khÝch, gióp ®ì n«ng d©n sö dông gièng míi vµ
¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p canh t¸c míi ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, khuyÕn n«ng
sÏ ®ång thêi tho¶ m·n ®îc c¶ môc tiªu cña Nhµ níc lÉn nhu cÇu cña n«ng d©n.
4.3 KhuyÕn n«ng lµ nhÞp cÇu cho th«ng tin hai chiÒu.
KhuyÕn n«ng lµ mét nhÞp cÇu võa chuyÓn giao kiÕn thøc khoa häc kÜ
thuËt cña çc c¬ quan nghiªn có ®Õn cho n«ng d©n, võa tiÕp nhËn th«ng tin cña
n«ng d©n chuyÓn ®Õn çc c¬ quan nghiªn cøu. KhuyÕn n«ng kh«ng chØ trao mµ
cßn ph¶i s½n sµng tiÕp nhËn nh÷ng s¸ng kiÕn, nh÷ng ®Ò xuÊt hay nh÷ng vÊn
®Ò cña n«ng d©n.
H×nh 3. Vai trß cña khuyÕn n«ng trong chuyÓn giao khoa häc kü thuËt
C¬ quan KhuyÕ
nghiªn cøu n n«ng N«ng d©n
Sù th«ng tin hai chiÒu nh vËy sÏ xÈy ra trong nh÷ng trêng hîp sau:
- Khi x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò cña n«ng d©n : Do tiÕp xóc thêng xuyªn víi n«ng
d©n, çn bé khuyÕn n«ng cã thÓ gióp nh÷ng ngêi lµm nghiªn cøu hiÓu râ h¬n nh÷ng
vÊn ®Ò canh t¸c vµ nh÷ng khã kh¨n cña n«ng d©n. Çn bé khuyÕn n«ng cã thÓ gióp
nh÷ng ngêi lµm nghiªn cøu tiÕp xóc trùc tiÕp víi n«ng d©n ®Ó ®¶m b¶o ch¾c ch¾n
®Ò xuÊt cña nh÷ng ngêi lµm nghiªn cøu lu«n phï hîp víi nhu cÇu cña n«ng d©n.
- Khi thùc nghiÖm nh÷ng ®Ò xuÊt t¹i hiÖn trêng: Mét khuyÕn ço míi cã thÓ
tèt trong khu vùc thÝ nghiÖm nhng cha ch¾c ch¾n ®· cã hiÖu qu¶ trªn ®Êt ®ai
cña n«ng d©n.V× vËy, mäi nghiªn cøu khi ®îc lµm trªn ®Êt ®ai cña n«ng d©n
lu«n t¹o c¬ héi tèt ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng hiÖu qña cña nã vµ cung cÊp th«ng tin ph¶n
håi cho ngêi lµm nghiªn cøu. V× vËy, khuyÕn n«ng cÇn gióp nh÷ng ngêi lµm
nghiªn cøu tiÕn hµnh çc thùc nghiÖm trªn ®Êt ®ai cña d©n.
- Khi n«ng d©n ¸p dông nh÷ng ®Ò xuÊt nghiªn cøu: §«i khi, ngêi n«ng d©n
cã thÓ ph¸t hiÖn ra nh÷ng vÊn ®Ò bÞ bá sãt trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Nhng ph¸t
19
hiÖn nµy rÊt cã Ých nÕu nh nã ®îc çn bé khuyÕn n«ng ph¶n ¸nh kÞp thêi cho ng-
êi lµm nghiªn cøu ®Ó ®iÒu chØnh hoÆc bæ sung.
V× vËy, khuyÕn n«ng ph¶i lµ nhÞp cÇu truyÒn ®¹t th«ng tin hai chiÒu gi÷a
n«ng d©n vµ nh÷ng ngêi lµm nghiªn cøu. §ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n
cña ho¹t ®éng khuyÕn n«ng.
4.4 KhuyÕn n«ng hîp t¸c víi nh÷ng tæ chøc ph¸t triÓn n«ng th«n kh¸c
KhuyÕn n«ng ph¶i hîp t¸c chÆt chÏ víi nh÷ng tæ chøc ®ang cung cÊp nh÷ng
dÞch vô c¬ b¶n kh¸c cho n«ng d©n. KhuyÕn n«ng chØ lµ mét trong nhiÒu ho¹t ®éng
kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi vµ chÝnh trÞ cña sù nghiÖp ph¸t trÓn n«ng th«n. V× cïng
chung mét môc ®Ých hç trî n«ng d©n, khuyÕn n«ng ph¶i s½n s¾n sµng phèi hîp víi
çc tæ chøc kh¸c cã mÆt trong ®Þa bµn ho¹t ®éng cña m×nh. Nh÷ng tæ chøc ®ã bao
gåm:
- ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng: Th«ng thêng, chÝnh quyÒn vµ nh÷ng l·nh ®¹o
®Þa ph¬ng ®Òu rÊt nhiÖt t×nh víi c«ng t¸c khuyÕn n«ng. NÕu biÕt hîp t¸c vµ
tranh thñ sù gióp ®ì cña hä, khuyÕn n«ng sÏ dÔ dµng tiÕp cËn n«ng d©n h¬n vµ
còng ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao h¬n.
- Çc tæ chøc dÞch vô: Nh nh÷ng c¬ quan cung cÊp tÝn dông hoÆc nh÷ng
lo¹i dÞch vô kh¸c nhau cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. KhuyÕn n«ng cÇn phèi hîp víi
hä ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng dÞch vô ®ã ®îc cung cÊp ®Çy ®ñ, ®óng lóc,
®óng chç theo nhu cÇu cña n«ng d©n.
- Çc c¬ quan y tÕ: khi phèi hîp víi çc c¬ quan y tÕ, çc bé khuyÕn n«ng sÏ
n¾m ®îc çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn søc khoÎ cña n«ng d©n, t×nh h×nh kÕ ho¹ch ho¸
gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng dinh dìng lµ hai vÊn ®Ò liªn quan chÆt chÏ víi
nhau. V× vËy, çn bé khuyÕn n«ng cÇn liªn hÖ thêng xuyªn víi çc c¬ quan y tÕ ®Ó
cã thÓ lµm cho çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng lu«n phï hîp víi nhu cÇu y tÕ t¹i ®Þa
ph¬ng.
- Trêng phæ th«ng çc cÊp: PhÇn ®«ng häc sinh çc trêng häc ë n«ng th«n sÏ
trë thµnh nh÷ng n«ng d©n trong t¬ng lai. Çn bé khuyÕn n«ng cÇn phèi hîp víi
nhµ trêng ®Ó sím trang bÞ cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc vµ nh÷ng kÜ n¨ng cÇn
thiÕt.
- Çc tæ chøc quÇn chóng vµ phi chÝnh phñ: Héi phô n÷, Héi n«ng d©n, Héi
cùu chiÕn binh, §oµn thanh niªn v.v..hoÆc nh÷ng tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ
hoÆc cña ViÖt Nam ®ang ho¹t ®éng t¹i ®Þa bµn. §©y lµ nh÷ng tæ chøc cã cïng
môc tiªu gi¸o dôc víi khuyÕn n«ng. Khi phèi hîp víi hä, khuyÕn n«ng cã thÓ gióp
®ì hä ph¸t triÓn ®îc nh÷ng ch¬ng tr×nh hµnh ®éng mang tÝnh céng ®ång. §iÒu
quan träng lµ ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i biÕt ®îc nh÷ng ®ång nghiÖp cña
m×nh trong çc c¬ quan dÞch vô vµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ ®ang lµm g× trong
vïng. Vµ hä còng ph¶i biÕt ®îc khuyÕn n«ng ®ang lµm g×. Hîp t¸c chÆt chÏ gi÷a
khuyÕn n«ng víi nh÷ng c¬ quan ®ã sÏ tr¸nh ®îc hiÖn tîng lÆp l¹i nh÷ng viÖc cña
20
ngêi kh¸c ®· vµ ®ang lµm, t¹o ra nh÷ng c¬ héi ®Ó phèi hîp hµi hoµ gi÷a çc ch¬ng
tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n kh¸c nhau.
4.5 KhuyÕn n«ng lµm viÖc víi çc ®èi tîng kh¸c nhau.
ë n«ng th«n, kh«ng ph¶i mäi hé n«ng d©n ®Òu cã nh÷ng vÊn ®Ò nh nhau.
Nh÷ng hé cã nhiÒu ®Êt ®ai thêng ham muèn nh÷ng çch lµm ¨n míi. Nh÷ng hé cã
Ýt nguån lùc thêng thËn träng hoÆc dÌ dÆt h¬n. V× vËy, kh«ng thÓ chØ cã duy
nhÊt mét ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cho tÊt c¶ mäi ngêi. CÇn x¸c ®Þnh nh÷ng
nhãm n«ng d©n cã tiÒm n¨ng vµ lîi Ých kh¸c nhau ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng ch¬ng
tr×nh khuyÕn n«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tõng nhãm.
SÏ lµ sai lÇm nÕu khuyÕn n«ng chØ tËp trung ®Çu t cho nh÷ng n«ng d©n
tiªn tiÕn vµ hy väng hä phæ biÕn th«ng tin hoÆc kiÕn thøc cho nh÷ng n«ng d©n
kh¸c. Thùc tÕ kh«ng ph¶i bao giê còng nh vËy bëi v× nh÷ng n«ng d©n tiªn tiÕn
còng cã nh÷ng vÊn ®Ò cña hä. khi ®· cã nhiÒu ®Êt ®ai vµ kinh nghiÖm, hä sÏ
®Çu t thêi gian lµm nhiÒu h¬n ®Ó cã thªm s¶n phÈm b¸n vµ lµm giÇu cho gia
®×nh. Nh÷ng hé nghÌo nhÊt lµ nhãm ®èi tîng cÇn ®îc ®Æc biÖt quan t©m v× hä
thiÕu nh÷ng nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tham gia çc ch¬ng tr×nh khuyÕn
n«ng chung.V× vËy, khuyÕn n«ng cÇn nhËn thøc ®îc mét thùc tÕ r»ng ë n«ng
th«n, céng ®ång nµo còng cã nh÷ng nhãm n«ng d©n cã nh÷ng nguån lùc vµ kÜ
n¨ng kh¸c nhau vµ nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau. VÝ dô nh nh÷ng hé nghÌo, ®èi tîng
lµ phô n÷, thanh niªn.. Víi tõng nhãm ®èi tîng, khuyÕn n«ng cÇn cã mét ch¬ng
tr×nh riªng phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu cña hä.
Mét sè nguyªn t¾c cña khuyÕn n«ng ViÖt Nam theo NghÞ ®Þnh
56/2005/N§-CP:
1. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña ngêi s¶n xuÊt vµ yªu cÇu ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp, thñy s¶n
2. T¹o sù liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a nhµ qu¶n lý, nhµ khoa häc, nhµ doanh
nghiÖp víi ngêi s¶n xuÊt vµ gi÷a ngêi s¶n xuÊt víi nhau
3. X· héi hãa çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn ng
4. D©n chñ, c«ng khai, cã sù tham gia tù nguyÖn cña ngêi s¶n xuÊt
5. Çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn ng ph¶i phï hîp vµ phôc vô
chiÕn lîc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n; u tiªn vïng s©u vïng
xa, vïng ®Æc biÖt khã kh¨n, vïng s¶n xuÊt hµng hãa phôc vô cho yªu
cÇu xuÊt khÈu.
Nguyªn t¾c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng theo NghÞ ®Þnh 02/2010/N§-CP nh sau:
1. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña n«ng d©n vµ yªu cÇu ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña
Nhµ níc.
2. Ph¸t huy vai trß chñ ®éng, tÝch cùc vµ sù tham gia tù nguyÖn cña n«ng
d©n trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng.
21
3. Liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a c¬ quan qu¶n lý, c¬ së nghiªn cøu khoa häc, çc
doanh nghiÖp víi n«ng d©n vµ gi÷a n«ng d©n víi n«ng d©n.
4. X· héi hãa ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, ®a d¹ng hãa dÞch vô khuyÕn n«ng ®Ó
huy ®éng nguån lùc tõ çc tæ chøc, ç nh©n trong níc vµ níc ngoµi tham gia ho¹t
®éng khuyÕn n«ng.
5. D©n chñ, c«ng khai, cã sù gi¸m s¸t cña céng ®ång.
6. Néi dung, ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng phï hîp víi tõng vïng miÒn, ®Þa bµn
vµ nhãm ®èi tîng n«ng d©n, céng ®ång d©n téc kh¸c nhau.
Nh vËy, vÒ c¬ b¶n nguyªn t¾c khuyÕn n«ng kh«ng cã sù thay ®æi, theo ®ã
bæ sung thªm mét nguyªn t¾c lµ ph¸t huy vai trß chñ ®éng tÝch cùc vµ sù tham gia
tù nguyÖn cña n«ng d©n vµ nhÊn m¹nh khuyÕn n«ng cÇn phï hîp theo tõng vïng
miÒn.
5. Néi dung ho¹t ®éng cña khuyÕn n«ng ViÖt Nam
Thùc tiÔn ho¹t ®éng cña ngµnh n«ng nghiÖp trong nh÷ng n¨m ®æi míi võa
qua, tæng kÕt rót kinh nghiÖm ho¹t ®éng khuyÕn n«ng trªn toµn quèc th¸ng
11/1997, ®· ®Ò ra mét sè néi dung ho¹t ®éng cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng ViÖt nam
trong giai ®o¹n míi.
1. Phæ biÕn tiÕn bé kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn vÒ: trång trät, ch¨n
nu«i, l©m nghiÖp, chÕ biÕn, b¶o qu¶n n«ng l©m thuû s¶n vµ nh÷ng kinh nghiÖm
®iÓn h×nh s¶n xuÊt giái, chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ.
2. Båi dìng vµ ph¸t triÓn kiÕn thøc qu¶n lý kinh tÕ cho n«ng d©n ®Ó s¶n
xuÊt, dÞch vô, kinh doanh, th«ng tin vÒ thÞ trêng, gi¸ c¶ n«ng s¶n ®Ó n«ng d©n
bè trÝ s¶n xuÊt kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao
3. DÞch vô gièng, vËt t kü thuËt ®Ó x©y dùng m« h×nh
Trªn c¬ së nh÷ng quy ®Þnh ®ã, çc c¬ quan khuyÕn n«ng ®· vµ ®ang tËp
trung vµo çc ho¹t ®éng sau:
 TËp huÊn nh÷ng tiÕn bé kü thuËt míi cho n«ng d©n
 X©y dùng çc m« h×nh tr×nh diÔn
 Tæ chøc tham quan, héi th¶o ®Çu bê cho n«ng d©n häc tËp kinh nghiÖm lÉn
nhau
 Tuyªn truyÒn kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm khuyÕn n«ng trªn çc ph¬ng tiÖn
th«ng tin ®¹i chóng
 XuÊt b¶n vµ ph¸t hµnh çc Ên phÈm khuyÕn n«ng nh s¸ch nhá, tranh ¶nh, tê gÊp..
 Båi dìng kiÕn thøc qu¶n lý kinh tÕ hé gia ®×nh, kinh tÕ trang tr¹i
 Th«ng tin vÒ gi¸ c¶ thÞ trêng
 ChuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt cho tõng vïng ®Ó t¨ng trëng kinh tÕ ®ång
thêi duy tr× m«i trêng sinh th¸i bÒn v÷ng
22
6. HÖ thèng tæ chøc khuyÕn n«ng ë ViÖt nam
HÖ thèng tæ chøc khuyÕn n«ng ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m võa qua kh«ng
ngõng ®îc c¶i thiÖn, n©ng cao c¶ vÒ h×nh thøc lÉn chÊt lîng phôc vô, ®¸p øng
ngµy cµng cao h¬n ®ßi hái cña c«ng viÖc trong t×nh h×nh míi. Nh×n l¹i ngµy 2-3-
1993, ChÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh sè 13-CP kÌm theo b¶n Quy ®Þnh vÒ
c«ng t¸c khuyÕn n«ng. Th«ng t liªn bé sè 02/LB/TT ngµy 2-8-1993 còng ®· cã
nh÷ng híng dÉn cô thÓ vÒ viÖc thi hµnh nghÞ ®Þnh sè 13-CP. Tæ chøc m¹ng líi
khuyÕn n«ng nh thÕ nµo, ®iÒu ®ã phô thuéc vµo hoµn c¶nh cô thÓ ë tõng ®Þa
ph¬ng. NghÞ ®Þnh 56CP ngµy 26/04/2005 vµ míi ®©y nhÊt lµ nghÞ ®Þnh sè 02-
2010 ®· ®æi míi vµ cô thÓ hãa, còng nh lµm râ thªm vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng.
Ch¬ng nµy sÏ bµn ®Õn mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tæ chøc khuyÕn n«ng vµ giíi
thiÖu mét vµi m« h×nh tæ chøc khuyÕn n«ng ®Ó chóng ta cïng tham kh¶o vµ ¸p
dông.
6.1 Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n
 Ph¶i ®¸nh gi¸ ®óng tÇm quan träng cña nh÷ng çn bé khuyÕn n«ng lµm
viÖc trùc tiÕp víi d©n. TÝnh hiÖu qu¶ cña mét tæ chøc khuyÕn n«ng thÓ hiÖn ë
nh÷ng ®Çu ra cña nã. §ã lµ kh©u tiÕp xóc trùc tiÕp hµng ngµy víi d©n. Kh©u
nµy lµm tèt hay kh«ng tèt sÏ ¶nh hëng ®Õn toµn bé tiÕn tr×nh khuyÕn n«ng vµ
kh¶ n¨ng sèng cßn cña tæ chøc. V× vËy, nh÷ng çn bé khuyÕn n«ng c¬ së cã mét
vai trß quan träng. Hä ph¶i ®îc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó lµm tèt c«ng viÖc khuyÕn n«ng.
 TuyÓn lùa nh÷ng çn bé kh«ng nh÷ng cã n¨ng lùc mµ cßn ph¶i cã mét th¸i
®é, mét t çch thÝch hîp víi c«ng viÖc khuyÕn n«ng. §Æc thï cña khuyÕn n«ng lµ
lµm viÖc ë n«ng th«n, ®iÒu kiÖn c«ng t¸c khã kh¨n, Ýt chÞu sù kiÓm so¸t chÆt
chÏ cña cÊp trªn. Do vËy nhÊt thiÕt ph¶i tuyÓn lùa nh÷ng ngêi ®¸ng tin cËy, siªng
n¨ng, th¸o v¸t vµ ch©n thµnh mong muèn ®îc phôc vô bµ con n«ng d©n.
 Ph¸t triÓn m¹ng líi khuyÕn n«ng trªn c¬ së b»ng çch tuyÓn lùa vµ ®µo t¹o
céng t¸c viªn lµ nh÷ng n«ng d©n nhiÖt t×nh vµ cã n¨ng lùc ë ®Þa ph¬ng. Muèn
cho kÜ thuËt ®îc chuyÓn giao ®Õn tõng hé n«ng d©n, nhÊt thiÕt ph¶i x©y dùng
m¹ng líi, tuyÓn lùa vµ ®µo t¹o çc céng t¸c viªn t¹i ®Þa ph¬ng. Nh÷ng ngêi nµy
ngoµi lßng nhiÖt t×nh cßn ph¶i cã n¨ng lùc c«ng t¸c. Hä cã thÓ lµm viÖc trªn c¬ së
t×nh nguyÖn hoÆc ®îc tr¶ thï lao theo tõng ch¬ng tr×nh.
 CÇn mét ®éi ngò chuyªn gia thµnh th¹o vÒ kÜ thuËt vµ ph¬ng ph¸p ®Ó
lu«n hç trî cho çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. §©y lµ hËu ph¬ng cña nh÷ng çn bé
ngo¹i nghiÖp, lùc lîng nµy sÏ hç trî kÜ thuËt vµ bæ sung kiÕn thøc cho nh÷ng çn
bé khuyÕn n«ng ngo¹i nghiÖp khi cÇn thiÕt.
 Tæ chøc bé m¸y khuyÕn n«ng ph¶i hÕt søc gän nhÑ vµ n¨ng ®éng.
Trong ®iÒu kiÖn giao th«ng vµ th«ng tin liªn l¹c ë n«ng th«n níc ta cßn gÆp
nhiÒu khã kh¨n, viÖc cã mét bé m¸y khuyÕn n«ng gän nhÑ vµ n¨ng ®éng lµ rÊt
cÇn thiÕt cho çn bé ho¹t ®éng. ChØ cã mét tæ chøc khuyÕn n«ng n¨ng ®éng, cã
23
®ñ ®iÒu kiÖn lµm viÖc míi cã thÓ nhanh chãng ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu cña
n«ng d©n.
6.2 HÖ thèng tæ chøc khuyÕn n«ng nhµ níc
S¬ ®å 1. HÖ thèng tæ chøc khuyÕn n«ng ViÖt nam
Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t Trung t©m khuyÕn n«ng

triÓn n«ng th«n Quèc gia
Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t Trung t©m khuyÕn n«ng

triÓn n«ng th«n tØnh (64 tØnh thµnh)
CÊp huyÖn KhuyÕn n«ng x·/th«n

(10502/14854 cã KN x·)
CÊp x· Tr¹m khuyÕn n«ng huyÖn

(520/637 huyÖn cã tr¹m KN)
Lµng khuyÕn n«ng

tù qu¶n C©u l¹c bé khuyÕn Nhãm hé së
n«ng thÝch
(3918 CLB KN)
N«ng d©n N«ng d©n N«ng d©n
6.2.1 Trung t©m khuyÕn n«ng Quèc gia

NhiÖm vô cña çc tæ chøc khuyÕn n«ng ®· ®îc quy ®Þnh cô thÓ trong th«ng
t liªn bé sè 02/LB/TT ngµy 2-8-1993 'Híng dÉn thi hµnh nghÞ ®Þnh sè 13-CP ngµy
2-3-1993 cña ChÝnh phñ vÒ c«ng t¸c khuyÕn n«ng".
 X©y dùng vµ chØ ®¹o çc ch¬ng tr×nh dù ¸n khuyÕn n«ng vÒ trång trät,
ch¨n nu«i, b¶o vÖ thùc vËt, thó y, b¶o qu¶n, chÕ biÕn n«ng s¶n
 Theo dâi, ®«n ®èc, ®iÒu phèi ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, vµ gi¸m s¸t ®¸nh
gi¸ viÖc thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh dù ¸n khuyÕn n«ng
 Tham gia thÈm ®Þnh çc ch¬ng tr×nh dù ¸n khuyÕn n«ng theo quy ®Þnh
cña Bé NN & PTNT
 Tæ chøc chØ ®¹o thùc hiÖn phæ biÕn vµ chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt,
nh÷ng kinh nghiÖm vÒ ®iÓn h×nh s¶n xuÊt giái, båi dìng kü n¨ng, kiÕn thøc vµ
qu¶n lý kinh tÕ, th«ng tin thÞ trêng cho n«ng d©n
24
 Quan hÖ víi çc tæ chøc kinh tÕ, x· héi trong vµ ngoµi níc ®Ó thu hót
nguån vèn hoÆc tham gia trùc tiÕp vµo ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
 X©y dùng vµ híng dÉn thùc hiÖn çc quy tr×nh, quy ph¹m kü thuËt vÒ
trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp..
6.2.2 Trung t©m khuyÕn n«ng tØnh
Theo nghÞ ®Þnh 13/CP th× mçi tØnh thµnh lËp 1 Trung t©m khuyÕn n«ng,
trùc thuéc Së NN&PTNT, mçi trung t©m cã tõ 3-5 phßng chøc n¨ng, biªn chÕ tõ
15-20 ngêi tïy tõng tØnh. NhiÖm vô cña trung t©m lµ:
 X©y dùng chØ ®¹o thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cña Trung -
¬ng vµ TØnh
 Phæ biÕn vµ chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt vÒ n«ng l©m nghiÖp vµ
nh÷ng kinh nghiÖm, ®iÓn h×nh s¶n xuÊt cho n«ng d©n
 Båi dìng kiÕn thøc, qu¶n lý kinh tÕ vµ rÌn luyÖn tay nghÒ cho çn bé
khuyÕn n«ng c¬ së, cho n«ng d©n, cung cÊp cho n«ng d©n nh÷ng th«ng tin thÞ tr-
êng, gi¸ c¶ n«ng s¶n.
 Quan hÖ víi çc tæ chøc trong vµ ngoµi níc ®Ó thu hót nguån vèn hoÆc
tham gia trùc tiÕp vµo çc ho¹t déng khuyÕn n«ng ®Þa ph¬ng
6.2.3 Tr¹m khuyÕn n«ng huyÖn/ thÞ:
Theo quy ®Þnh th× mçi huyÖn thÞ sÏ thµnh lËp Tr¹m khuyÕn n«ng, lµm
c«ng t¸c sù nghiÖp vÒ khuyÕn n«ng. Tuy nhiªn hiÖn nay viÖc h×nh thµnh tr¹m, vµ
tæ chøc cña çc tr¹m ë mçi ®Þa ph¬ng l¹i cã sù kh¸c nhau, vµ kh«ng thèng nhÊt.
Theo tæng kÕt cña Trung t©m khuyÕn n«ng Quèc gia th× hiÖn nay cã 4 lo¹i h×nh
tæ chøc cña Tr¹m khuyÕn n«ng cÊp huyÖn:
Mét lµ: Tr¹m khuyÕn n«ng ®îc trùc tiÕp qu¶n lý theo ngµnh däc lµ Trung
t©m khuyÕn n«ng tØnh. Lo¹i h×nh nµy gåm 30 tØnh, chñ yÕu ë phÝa nam
Hai lµ: Tr¹m khuyÕn n«ng trùc thuéc huyÖn qu¶n lý vÒ nh©n sù, chuyªn m«n
do ngµnh däc qu¶n lý. Lo¹i h×nh nµy cã 21 tØnh
Ba lµ: Tr¹m khuyÕn n«ng trùc thuéc Phßng NN&PTNT qu¶n lý. Lo¹i h×nh
nµy cã 13 tØnh
Bèn lµ: Sù nghiÖp khuyÕn n«ng vµ qu¶n lý nhµ níc vÒ n«ng nghiÖp vÉn
cïng chung trong Phßng NN&PTNT, khuyÕn n«ng cha h×nh thµnh Tr¹m. Lo¹i
h×nh nµy cã 8 tØnh
NhiÖm vô cña Tr¹m khuyÕn n«ng ®îc quy ®Þnh cô thÓ:
 TiÕp nhËn nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng do Trung t©m khuyÕn n«ng
tØnh ®a xuèng, tæ chøc thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ b¸o ço kÕt qu¶ ho¹t ®éng lªn Trung
t©m.
 X¸c ®Þnh nh÷ng nhu cÇu khuyÕn n«ng cña çc x· trong huyÖn vµ tËp hîp
thµnh kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng th¸ng/quý/n¨m ®Ó tr×nh lªn cÊp tØnh.
25
 Tæ chøc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng nh: TËp huÊn kÜ thuËt, tæ chøc tr×nh diÔn ph-
¬ng ph¸p vµ kÕt qu¶, ®i tham quan, héi th¶o ®Çu bê v.v... ®Ó chuyÓn giao kÜ thuËt cho
d©n.
 Hîp t¸c víi nh÷ng c¬ quan nghiªn cøu ®Ó kh¶o s¸t vµ thö nghiÖm nh÷ng
m« h×nh canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp, ch¨n nu«i vµ b¶o vÖ thùc vËt trªn c¬ së cã ng-
êi d©n cïng tham gia.
 Th«ng qua nh÷ng ph¬ng tiÖn khuyÕn n«ng, cung cÊp cho n«ng d©n
nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ h¹t gièng, c©y con, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, gi¸ c¶
thÞ trêng... Thu thËp th«ng tin khoa häc kÜ thuËt trong nh÷ng lÜnh vùc kh¸c ®Ó
s½n sµng cung cÊp th«ng tin cho d©n khi cÇn.
 Tæ chøc vµ gióp ®ì n«ng d©n tiÕp cËn çc nguån tÝn dông ®Ó phôc vô
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hoÆc ph¸t triÓn çc ho¹t ®éng t¨ng thu nhËp.
 Phèi hîp khuyÕn n«ng víi çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kh¸c ë ®Þa ph¬ng nh
ch¨m sãc søc khoÎ, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, xo¸ n¹n mï ch÷...vµ nh÷ng ch¬ng tr×nh
kh¸c cña çc tæ chøc phi chÝnh phñ.
 Tæ chøc çc buæi ngo¹i kho¸ cho häc sinh phæ th«ng trong huyÖn vÒ nh÷ng
chñ ®Ò cã liªn quan ®Õn m«i trêng, b¶o vÖ rõng, ch¨n nu«i vµ canh t¸c n«ng nghiÖp.
 KhuyÕn khÝch vµ gióp ®ì d©n x©y dùng vên ¬m hoÆc çc c¬ së s¶n
xuÊt c©y/con gièng do hé n«ng d©n hoÆc do céng ®ång qu¶n lÝ.
 KhuyÕn khÝch vµ gióp ®ì d©n ph¸t triÓn nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c
t¨ng thu nhËp cho gia ®×nh.
 Phèi hîp víi nh÷ng c¬ quan chøc n¨ng kh¸c nhau trong huyÖn nh Tr¹m b¶o vÖ
thùc vËt, Tr¹m thó y. ®Ó thùc hiÖn çc ch¬ng tr×nh cã liªn quan tíi khuyÕn n«ng.
6.2.4 CÊp x·
Tuú theo ®iÒu kiÖn tõng ®Þa ph¬ng, cã thÓ thµnh lËp çc côm khuyÕn
n«ng, mçi côm khuyÕn n«ng bao gåm tõ 3-4 x· gÇn kÒ nhau. Trong mét côm cã
thÓ bè trÝ 3-4 çn bé khuyÕn n«ng (biªn chÕ cña tr¹m) cã chuyªn m«n kh¸c nhau
(trång trät, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp...) ®Ó hä cã thÓ phèi hîp gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
®Ò thuéc chuyªn m«n trong ®Þa bµn hä phô tr¸ch.
Tæ chøc theo Côm khuyÕn n«ng lµ h×nh thøc phæ biÕn tríc ®©y ë mét sè
®Þa ph¬ng nh Th¸i Nguyªn, B¾c K¹n.. H×nh thøc nµy cã u ®iÓm lµ cã sù hîp t¸c
cña çc çn bé khuyÕn n«ng cã chuyªn ngµnh kh¸c nhau, nhng còng cã nhîc ®iÓm
lµ sù ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm kh«ng râ rµng, nªn cã x· ho¹t ®éng tèt cã x· hÇu nh
Ýt ho¹t ®éng, nªn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cßn cã nh÷ng h¹n chÕ
Côm trëng chÞu tr¸ch nhiÖm tríc Tr¹m khuyÕn n«ng vÒ viÖc qu¶n lÝ nh©n
sù, lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ vµ b¸o ço nh÷ng ch¬ng tr×nh
khuyÕn n«ng trong ®Þa bµn.
Theo th«ng t liªn bé, Bé NN&PTNT- Ban Tæ chøc çn bé chÝnh phñ sè 07
ngµy 24/4/1996, mçi x· cã mét ñy viªn nh©n d©n x· theo dâi s¶n xuÊt n«ng l©m
26
nghiÖp vµ lµm c«ng t¸c khuyÕn n«ng. HiÖn nay do ®Æc thï hÕt søc phong phó
vµ ®a d¹ng cña ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ë çc ®Þa ph¬ng nªn, nhiÒu tØnh ®· h×nh
thµnh m¹ng líi khuyÕn n«ng tíi çc x·, çc çn bé nµy ®îc biªn chÕ nh c«ng chøc nhµ
níc vµ lµm nhiÖm vô khuyÕn n«ng x·. Tham mu cho chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vÒ
ho¹t ®éng n«ng l©m nghiÖp. X¸c ®Þnh çc nhu cÇu cña ngêi d©n. X©y dùng çc kÕ
ho¹ch khuyÕn n«ng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n t¹i çc th«n b¶n cña x·. TËp huÊn kü thuËt
cho n«ng d©n, x©y dùng çc m« h×nh tr×nh diÔn t¹i ®Þa ph¬ng, chuyÓn giao çc
tiÕn bé khoa häc kü thuËt tíi ngêi d©n. Gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
t¹i çc th«n b¶n. Ngoµi ra khuyÕn n«ng cÊp x· cã mét sè nhiÖm vô sau:
Ph¸t hiÖn nh÷ng n«ng d©n s¶n xuÊt giái, nh÷ng kinh nghiÖm kiÕn thøc s¶n
xuÊt trong ®Þa bµn ®Ó b¸o ço cho Tr¹m vµ phæ biÕn nh÷ng ®iÓn h×nh nµy cho
nh÷ng n«ng d©n kh¸c.
Gióp thµnh lËp çc Ban qu¶n lÝ th«n b¶n ®Ó qu¶n lÝ çc ch¬ng tr×nh khuyªn
n«ng ë ®Þa ph¬ng, ph¸t hiÖn nh÷ng n«ng d©n cã n¨ng lùc vµ nhiÖt t×nh ®Ó båi
dìng hä trë thµnh khuyÕn n«ng viªn th«n b¶n. Thùc hiÖn ®µo t¹o khuyÕn n«ng vµ
kÜ thuËt cho hä ®Ó phæ cËp cho n«ng d©n.
Gióp thµnh lËp nh÷ng nhãm n«ng d©n cã cïng hoµn c¶nh hoÆc cïng lîi Ých
®Ó tiÕn hµnh khuyÕn n«ng cho hä.
6.2.5 CÊp th«n b¶n
HiÖn nay çc tØnh rÊt quan t©m ®Õn viÖc x©y dùng m¹ng líi khuyÕn n«ng
c¬ së, bao gåm çc çn bé kü thuËt lµm theo hîp ®ång, nh÷ng n«ng d©n tiªn tiÕn. ë
çc th«n b¶n cã thÓ h×nh thµnh nªn çc c©u l¹c bé khuyÕn n«ng (Hµ Néi, CÇn
Th¬, Long An, S¬n la, Lai Ch©u...), lµng khuyÕn n«ng tù qu¶n (Th¸i Nguyªn B¾c
K¹n..), hoÆc nhãm hé së thÝch
6.2.5.1 Lµng khuyÕn n«ng tù qu¶n/ Ban qu¶n lÝ th«n b¶n
Lµng khuyÕn n«ng tù qu¶n lµ mét tæ chøc n«ng d©n ë c¬ së ®îc thµnh lËp
trªn tinh thÇn tù nguyÖn vµ nhu cÇu cña céng ®ång th«n b¶n. Víi sù gióp ®ì cña
çn bé khuyÕn n«ng, lµng khuyÕn n«ng tù qu¶n hoµn toµn chñ ®éng vµ tù qu¶n
trong viÖc tæ chøc ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ çc ho¹t ®éng kh¸c ë ®Þa ph¬ng.
Môc tiªu:
 N©ng cao n¨ng lùc tù qu¶n cña n«ng d©n.
 X©y dùng kÕ ho¹ch vµ biÖn ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ, ®¸p øng
nhu cÇu cña ngêi d©n trong s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn th«n b¶n
 T¨ng cêng tÝnh céng ®ång trong çc ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn
n«ng th«n
Ban qu¶n lÝ th«n b¶n : Do ngêi d©n tù bÇu ra díi sù gióp ®ì cña c¬ quan
khuyÕn n«ng, Ban qu¶n lÝ cã thÓ tõ 3-5 ngêi, bao gåm trëng ban, çc ñy viªn, cã
thÓ cã çc ®¹i diÖn cña çc tæ chøc quÇn chóng kh¸c nh héi phô n÷, héi n«ng d©n,
27
®oµn thanh niªn, héi cùu chiÕn binh tham gia. Ban qu¶n lÝ th«n b¶n cã nhiÖm vô
sau:
 Cïng víi d©n vµ çn bé khuyÕn n«ng x©y dùng, thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ
®¸nh gi¸ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ céng ®ång vµ nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn
n«ng trong th«n b¶n.
 Qu¶n lÝ vµ ph¸t triÓn çc quü tÝn dông vµ tiÕt kiÖm trong th«n b¶n.
 Phèi hîp vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho çc nhãm cïng së thÝch, çc khuyÕn n«ng
viªn th«n b¶n triÓn khai çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
 Theo dâi vµ ®¸nh gi¸ çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
 Ph¶n ¸nh kÞp thêi nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña d©n lªn côm khuyÕn
n«ng.
6.2.5.2 C©u l¹c bé khuyÕn n«ng
C©u l¹c bé khuyÕn n«ng lµ tæ chøc khuyÕn n«ng tù nguyÖn ®îc chÝnh
quyÒn x· cho phÐp ho¹t ®éng vµ qu¶n lý. Cã nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu nh sau:
 TËp hîp çc héi viªn lµ n«ng d©n ®Ó tæ chøc häc tËp tiÕp thu tiÕn bé kü
thuËt míi, trao ®æi kinh nghiÖm, gióp ®ì héi viªn n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý, kh¶
n¨ng tæ chøc s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao
 Tæ chøc çc buæi sinh ho¹t c©u l¹c bé ®Ó n«ng d©n trao ®æi, bµn b¹c, ®Ò
xuÊt çc nhu cÇu nguyÖn väng . T¹o mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a çc hé n«ng d©n víi
nhau, gióp nhau kh¾c phôc khã kh¨n trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng.
 Tæ chøc çc ho¹t ®éng dÞch vô cung øng vËt t n«ng nghiÖp (ph©n bãn,
thuèc trõ s©u, c©y con gièng.. C©u l¹c bé cã thÓ ®øng ra lµm tÝn chÊp víi çc tæ
chøc tÝn dông ®Ó gióp çc hé thµnh viªn vay vèn ®Çu t s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶
6.2.5.3 Nhãm hé së thÝch
Lµ çc nhãm cã chung nguyÖn väng, chung së thÝch vµ cã ®iÒu kiÖn kinh
tÕ, x· héi t¬ng ®èi gÇn nhau. Môc tiªu chung cña nhãm së thÝch lµ:
 N©ng cao n¨ng lùc cña n«ng d©n ®Ó hä gióp ®ì lÉn nhau tù gi¶i quyÕt
çc vÊn ®Ò khã kh¨n, thay v× chØ phô thuéc vµo sù hç trî bªn ngoµi. N«ng d©n cã
thÓ gióp dì, hç trî, liªn kÕt víi nhau trong s¶n xuÊt, cïng nhau häc hái vµ ¸p dông
çc kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt
 Gióp ngêi d©n ®a ra ®îc nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n trong s¶n xuÊt, ®Ò xuÊt
çc gi¶i ph¸p phï hîp
6.2.5.4 KhuyÕn n«ng viªn th«n b¶n
KhuyÕn n«ng viªn th«n b¶n do d©n hoÆc Ban qu¶n lý th«n b¶n bÇu ra.
Nªn chän nh÷ng ngêi cã n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ nhiÖt t×nh víi c«ng t¸c khuyÕn
n«ng. Hä sÏ ®îc ®µo t¹o vµ hç trî ®Ó lµm khuyÕn n«ng trùc tiÕp cho d©n. Mçi
th«n b¶n cö ra tõ 1-2 ngêi, tuú theo quy m« cña th«n b¶n. NhiÖm vô cña KhuyÕn
n«ng viªn th«n b¶n lµ
28
 Trùc tiÕp phæ cËp çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ®Õn tõng hé n«ng d©n
 Gi¸m s¸t vµ b¸o ço Ban qu¶n lý hoÆc çn bé khuyÕn n«ng vÒ viÖc thùc hiÖn
çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng vµ tÝn dông cña nh÷ng nhãm hé n«ng d©n cho m×nh phô
tr¸ch.
 Phèi hîp theo dâi nh÷ng ch¬ng tr×nh thö nghiÖm vµ tr×nh diÔn cña n«ng d©n.
 Ph¶n ¸nh kÞp thêi nh÷ng nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña d©n víi Ban qu¶n
lý vµ khuyÕn n«ng cÊp trªn
6.3 Çc tæ chøc tham gia khuyÕn n«ng kh¸c
6.3.1 Çc ViÖn nghiªn cøu, Trung t©m , Trêng ®¹i häc, Cao ®¼ng , doanh
nghiÖp, çc tæ chøc phi chÝnh phñ, çc tæ chøc quèc tÕ .... tham gia c«ng t¸c khuyÕn
n«ng
Ngoµi hÖ thèng tæ chøc khuyÕn n«ng nhµ níc th× nhiÒu c¬ quan, trêng häc
viÖn nghiªn cøu, çc tæ chøc phi chÝnh phñ ...còng lµ mét lùc lîng quan träng cã
thÓ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tham gia c«ng t¸c khuyÕn n«ng th«ng qua çc kÕt
qu¶ nghiªn cøu, x©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn, çc líp tËp huÊn, héi th¶o, tham
quan .. hoÆc mét dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n..Thùc tÕ trong nhiÒu n¨m qua sù
®ãng gãp cña thµnh phÇn nµy còng rÊt quan träng, ®· gãp phÇn rÊt lín trong viÖc
tõng bíc hoµn thiÖn ph¬ng ph¸p luËn trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng.
6.3.2 Çc Héi, ®oµn thÓ, çc ban ngµnh
Mét sè héi tham gia tÝch cùc c«ng t¸c khuyÕn n«ng nh: Héi n«ng d©n, Héi
phô n÷, Héi lµm vên.., çc ngµnh nh: ng©n hµng, tµi chÝnh .. còng ®· tham gia
tÝch cùc vµo c«ng t¸c khuyÕn n«ng vµ ho¹t ®éng còng rÊt cã hiÖu qu¶.
Héi n«ng d©n, Héi phô n÷ ®· cã nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ ®Ó gióp çc thµnh
viªn trong héi m×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, v¬n lªn lµm giµu.
6.4 Vai trß cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng
Ngêi çn bé khuyÕn n«ng chÞu tr¸ch nhiÖm cung cÊp th«ng tin gióp n«ng
d©n hiÓu ®îc vµ d¸m quyÕt ®Þnh vÒ mét vÊn ®Ò cô thÓ ( vÝ dô: ¸p dông mét
çch lµm ¨n míi, gieo trång mét lo¹i gièng míi). Khi n«ng d©n ®· quyÕt ®Þnh, ngêi
çn bé khuyÕn n«ng ph¶i chuyÓn giao kiÕn thøc ®Ó n«ng d©n ¸p dông thµnh
c«ng çch lµm ¨n míi ®ã. Nh vËy vai trß cña çn bé khuyÕn n«ng lµ ®em kiÕn
thøc ®Õn cho d©n vµ gióp hä sö dông kiÕn thøc ®ã. Ngêi çn bé khuyÕn n«ng ®-
îc ®µo t¹o ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy vµ ®îc trang bÞ ®Çy ®ñ çc th«ng tin vµ
kiÕn thøc kü thuËt ®Ó gióp ®ì n«ng d©n. Tuy nhiªn, khi lµm nhiÖm vô khuyÕn
n«ng, ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i dùa vµo ®êng lèi, chÝnh s¸ch hiÖn hµnh cña
§¶ng vµ Nhµ níc vÒ sù ph¸t triÓn n«ng th«n
6.4.1 Vai trß cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng
Theo quan ®iÓm khuyÕn n«ng míi, ngêi çn bé khuyÕn n«ng thêng Ýt bÞ
rµng buéc vµo nh÷ng chØ tiªu kÕ ho¹ch cô thÓ cña tõng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
(VÝ dô: trång ®îc bao nhiªu c©y, nu«i ®îc bao nhiªu con lîn, thu ho¹ch ®îc bao
29
nhiªu tÊn thãc.. ). §iÒu quan träng h¬n lµ tõ çc môc tiªu, nhiÖm vô cña ch¬ng
tr×nh khuyÕn n«ng th× ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i chñ ®éng, nç lùc cè g¾ng
®éng viªn, tæ chøc ngêi d©n tham gia tÝch cùc vµo ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. Muèn
vËy ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i thêng xuyªn hç trî vµ ®éng viªn n«ng d©n ph¸t
huy nh÷ng tiÒm n¨ng vµ s¸ng kiÕn cña hä ®Ó chñ ®éng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
®Ò trong cuéc sèng.
Mét çn bé khuyÕn n«ng thùc thô sÏ cã nh÷ng vai trß rÊt quan träng ®èi víi
n«ng d©n:
Ngêi ®µo t¹o Ngêi cè vÊn Ngêi cung cÊp
Ngêi tæ chøc Ngêi b¹n Ngêi th«ng tin
Ngêi l·nh ®¹o Ngêi t¹o ®iÒu kiÖn Ngêi hµnh ®éng
Ngêi qu¶n lý Ngêi m«i giíi Ngêi träng tµi
§iÒu ®ã cho chóng ta thÊy vai trß rÊt ®a d¹ng cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng
trong sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n, v× thÕ ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i hiÓu
®îc tÇm quan träng cña m×nh vµ lu«n s½n sµng ®¸nh gi¸ çc t×nh huèng, ph©n
tÝch çc vÊn ®Ò ®Ó nhËp vai mét çch ®óng ®¾n vµ linh ho¹t.
6.4.2 KiÕn thøc, n¨ng lùc vµ phÈm chÊt ç nh©n
6.4.2.1 KiÕn thøc
Mét çn bé khuyÕn n«ng thùc thô cÇn cã kiÕn thøc vÒ çc lÜnh vùc sau
 KiÕn thøc vÒ mÆt kü thuËt: Ngêi çn bé
khuyÕn n«ng cÇn ®îc ®µo t¹o ®Çy ®ñ vÒ çc lÜnh
vùc kü thuËt trong ph¹m vi tr¸ch nhiÖm c«ng t¸c cña
m×nh, v× çc ho¹t ®éng ë n«ng th«n t¬ng ®èi toµn
diÖn, vµ ®a ngµnh: trång trät, ch¨n nu«i, trång rõng,
nu«i ç, nghÒ phô.., nªn ngêi çn bé khuyÕn n«ng
kh«ng chØ hiÓu s©u mét chuyªn ngµnh nµo ®ã mµ
cßn ph¶i biÕt réng vÒ çc chuyªn ngµnh kh¸c, cã nh
vËy míi cã thÓ hoµn thµnh tèt nhiÖm vô cña m×nh
(vÝ dô : mét kü s trång trät th× còng cÇn hiÓu vÒ
mét sè kü thuËt c¬ b¶n vÒ ch¨n nu«i hay trång rõng..)
 KiÕn thøc vÒ x· héi vµ cuéc sèng n«ng th«n: Ngêi çn bé khuyÕn n«ng cÇn
hiÓu ®îc nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nh©n v¨n vµ x· héi cña ®êi sèng n«ng
th«n n¬i m×nh ®ang c«ng t¸c, ®Æc biÖt lµ ph¶i hiÓu ®îc çc phong tôc, tËp qu¸n,
truyÒn thèng v¨n ho¸ vµ nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn cña ngêi d©n.
 KiÕn thøc vÒ ®êng lèi, quan ®iÓm vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ níc: Ngêi çn
bé khuyÕn n«ng ph¶i n¾m ®îc chñ tr¬ng, ®êng lèi vµ nh÷ng chÝnh s¸ch c¬ b¶n
cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n. Nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ cña ®Þa
ph¬ng (tØnh, huyÖn..) vÒ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n trªn ®Þa bµn.
30
§ång thêi còng ph¶i hiÓu ®îc nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan vµ ¶nh hëng ®Õn
®êi sèng n«ng th«n nh çc ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn, ch¬ng tr×nh tÝn dông, hoÆc
çc thñ tôc ph¸p lý vµ hµnh chÝnh ë n«ng th«n.
KhuyÕn n«ng triÓn khai trång lóa lai Bioseed ë Hµ Giang kh«ng thµnh c«ng
v× kh«ng quan t©m ®Õn phong tôc tËp qu¸n thu ho¹ch ng« cña ngêi d©n. C©y
ng« lµ c©y l¬ng thùc chñ yÕu cña bµ con d©n téc M«ng. Hä trång ng« mét vô
®ñ cung cÊp l¬ng thùc quanh n¨m. Hä cã thãi quen b¶o qu¶n ng« ngoµi ®ång,
cÇn ®Õn ®©u ra b·i thu ho¹ch vÒ ®Õn ®ã. Gièng ng« cò cña ®Þa ph¬ng n¨ng
suÊt kh«ng cao nhng khi ng« chÝn b¾p rñ xuèng. Trång ng« Bioseed n¨ng suÊt
cao, c©y to, b¾p lín nhng cuèng b¾p cøng, b¾p híng thiªn nªn sau mét thêi gian
n«ng d©n cÇn ng« ra thu ho¹ch th× hÇu hÕt çc b¾p ng« ®· bÞ thèi do níc ma,
níc s¬ng. §iÒu nµy cho thÊy khi muèn triÓn khai ph¸t triÓn gièng ng« Bioseed
®èi víi ®èi tîng ®ång bµo d©n téc M«ng ë Hµ Giang cÇn triÓn khai néi dung
khuyÕn n«ng lµm thay ®æi phong tôc thu ho¹ch ng« tríc.
 KiÕn thøc vÒ gi¸o dôc ngêi lín: Do khuyÕn n«ng lµ mét tiÕn tr×nh gi¸o
dôc mµ ®èi tîng cña nã lµ n«ng d©n, nªn ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i biÕt çch
tiÕp cËn vµ gi¸o dôc ngêi lín, cÇn ph¶i n¾m ®îc nh÷ng kü thuËt l«i cuèn sù tham
gia cña ngêi d©n vµo çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
6.4.2.2 N¨ng lùc ç nh©n
ThËt khã x¸c ®Þnh ®îc tÊt c¶ nh÷ng n¨ng lùc ç nh©n cña mét çn bé khuyÕn
n«ng ®Ó mµ ®µo t¹o. Tuy nhiªn, trong nhiÒu trêng hîp n¨ng lùc ç nh©n kh«ng
ph¶i chØ do ®µo t¹o mµ cã, n¨ng lùc ç nh©n cßn phô thuéc vµo n¨ng khiÕu, vµo
sù rÌn luyÖn bÒn bØ, kiªn tr×, sù tÝch luü kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh c«ng t¸c
thùc tiÔn cña b¶n th©n
 N¨ng lùc tæ chøc vµ lËp kÕ ho¹ch: Ngêi çn bé khuyÕn n«ng cÇn cã kh¶
n¨ng lËp kÕ ho¹ch çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng vµ tæ chøc n«ng d©n thùc hiÖn
nh÷ng kÕ ho¹ch ®ã, ngoµi ra cßn cßn ph¶i biÕt çch qu¶n lý mét çch cã hiÖu qu¶
v¨n phßng vµ çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cña v¨n phßng m×nh.
 N¨ng lùc truyÒn ®¹t th«ng tin: Ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i cã kh¶ n¨ng
nãi vµ viÕt tèt, bëi v× çn bé khuyÕn n«ng sÏ ph¶i sö dông thêng xuyªn nh÷ng kü
n¨ng nµy ®Ó giao tiÕp víi mäi ngêi trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng.
 N¨ng lùc ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸: Ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i cã kh¶
n¨ng ®¸nh gi¸ nh÷ng t×nh huèng anh ta ®èi mÆt hµng ngµy, nhËn thøc vµ hiÓu râ
®îc çc vÊn ®Ò ®Ó cã thÓ ®Ò xuÊt ®îc çc gi¶i ph¸p kÞp thêi vµ hîp lý.
 N¨ng lùc l·nh ®¹o: Ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i tù tin vµ biÕt tin tëng
vµo nh÷ng n«ng d©n m×nh ®ang phôc vô, ph¶i g¬ng mÉu tríc quÇn chóng vµ cã
kh¶ n¨ng l·nh ®¹o quÇn chóng thùc hiÖn thµnh c«ng çc ch¬ng tr×nh khuyÕn
n«ng.
31
 N¨ng lùc s¸ng t¹o : Ngêi çn bé khuyÕn n«ng thêng ph¶i lµm viÖc trong çc
®iÒu kiÖn ®éc lËp vµ Ýt chÞu sù gi¸m s¸t cña cÊp trªn, v× vËy cÇn ph¶i cã kh¶
n¨ng s¸ng t¹o, tù tin vµo c«ng viÖc cña chÝnh m×nh, chø kh«ng ph¶i lóc nµo còng
dùa vµo sù chØ ®¹o vµ hç trî cña cÊp trªn
6.4.2.3 PhÈm chÊt ç nh©n
PhÈm chÊt ç nh©n lµ nh÷ng ®øc tÝnh tèt mµ mçi ngêi lµm khuyÕn n«ng
®Òu ph¶i cã, nã bao gåm rÊt nhiÒu çc néi dung, tuy nhiªn cã mét sè phÈm chÊt
næi bËt cÇn quan t©m:
 S½n sµng lµm viÖc ë nh÷ng vïng n«ng th«n xa x«i hÎo l¸nh víi tinh thÇn
v× nh©n d©n.
 Lµ niÒm tin, lµ chç dùa cho ngêi n«ng d©n trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng,
ngêi çn bé khuyÕn n«ng lµ ngêi kh«ng nh÷ng ®îc çn bé cÊp trªn tÝn nhiÖm mµ
cßn ®îc n«ng d©n tin tëng khi ®a ra nh÷ng lêi khuyªn
 Lßng nh©n ®¹o, t×nh c¶m yªu mÕn ®èi víi bµ con n«ng d©n vµ tÝnh hµi
híc nhÑ nhµng trong c«ng viÖc. Çn bé khuyÕn n«ng cÇn biÕt th«ng c¶m víi
nh÷ng íc muèn vµ nh÷ng t×nh c¶m cña ngêi d©n, ®ång thêi khi lµm viÖc còng
ph¶i biÕt t«n träng vµ l¾ng nghe ý kiÕn cña hä
 Tin tëng vµo n¨ng lùc cña chÝnh m×nh vµ quyÕt t©m lµm ®îc mét ®iÒu g×
®ã ®Ó gãp phÇn vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n. V× lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn
®éc lËp vµ Ýt cã sù gi¸m s¸t cña cÊp trªn, nÕu kh«ng tin tëng vµo chÝnh b¶n th©n
m×nh vµ kh«ng cã lßng quyÕt t©m th× khã cã thÓ lµm tèt vai trß cña ngêi çn bé
khuyÕn n«ng.
Nh÷ng ®iÒu nãi vÒ kiÕn thøc, n¨ng lùc vµ phÈm chÊt ç nh©n nãi trªn
kh«ng ph¶i nh»m môc ®Ých t¹o ra c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ t çch bÊt kú mét çn bé
khuyÕn n«ng nµo. TÊt c¶ chØ nh»m cho chóng ta thÊy khuyÕn n«ng lµ mét c«ng
viÖc khã kh¨n vµ ®ßi hái rÊt cao. §ã còng lµ mét híng dÉn cÇn thiÕt cho chóng ta
khi tuyÓn lùa vµ ®µo t¹o çn bé khuyÕn n«ng ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t
triÓn n«ng th«n
6.4.3 Kh¶ n¨ng nãi tríc quÇn chóng
Nãi tríc quÇn chóng lµ mét kü n¨ng mµ ngêi çn bé
khuyÕn n«ng ph¶i thêng xuyªn rÌn luyÖn. Mét trong
nh÷ng c«ng viÖc chÝnh cña çn bé khuyÕn n«ng lµ
truyÒn ®¹t th«ng tin. §iÒu ®ã ®ßi hái çn bé khuyÕn
n«ng ph¶i thêng xuyªn tiÕp xóc víi nhiÒu ngêi ®Ó gi¶i
thÝch mét vÊn ®Ò nµo ®ã, tr×nh bµy mét ý tëng hay ®Ó
ngêi d©n ¸p dông, hoÆc tham gia vµo mét cuéc th¶o luËn
nhãm... Kh¶ n¨ng nãi tríc quÇn chóng sÏ gióp ngêi çn bé khuyÕn n«ng truyÒn ®¹t
th«ng tin tíi ngêi nghe mét çch cã hiÖu qu¶, vµ khi tr×nh bµy ®iÒu quan träng
kh«ng ph¶i chØ tr×nh bµy kiÕn thøc vÒ khoa häc kü thuËt mµ cßn ph¶i truyÒn ®-
îc c¶ t©m huyÕt cña m×nh cho ngêi d©n.
32
Khi giao tiÕp víi n«ng d©n, muèn bµi gi¶ng hoÆc bµi nãi chuyÖn cña m×nh
cã hiÖu qu¶ tèt víi ngêi nghe, ngêi çn bé khuyÕn n«ng kh«ng cã çch nµo kh¸c lµ
ph¶i chuÈn bÞ tríc ®Ó lêi nãi tr«i ch¶y, lu lo¸t vµ t¹o Ên tîng cho ngêi nghe.
§Ó lµm tèt ®îc ®iÒu trªn cÇn nhí mét sè nguyªn t¾c sau:
ChuÈn bÞ: Nh víi tÊt c¶ çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, çn bé khuyÕn n«ng
ph¶i tù m×nh chuÈn bÞ tríc khi ®øng tríc c«ng chóng. Sù chuÈn bÞ nµy bao gåm
viÖc kiÓm tra çc d÷ kiÖn, biÓu ®å vµ çc th«ng tin kh¸c sÏ ®îc ®Ò cËp trong bµi
thuyÕt tr×nh, s¾p xÕp vµ qu¶n lý çc d÷ kiÖn mét çch logic vµ chuÈn bÞ s½n
sµng çc phô kiÖn hç trî. Ngoµi ra còng cÇn thiÕt ph¶i kiÓm tra l¹i ®Þa ®iÓm n¬i
tiÕn hµnh cuéc nãi chuyÖn vµ xem xÐt l¹i çc nhu cÇu, kiÕn thøc mµ ngêi nghe
mong ®îi.
Mét vµi çn bé khuyÕn n«ng c¶m thÊy h÷u Ých khi luyÖn tËp tríc bµi nãi
chuyÖn hay Ýt nhÊt lµ çc ®iÓm chÝnh trong bµi nãi chuyÖn. Kh«ng nªn cè ghi
nhí toµn bé bµi nãi chuyÖn, thay vµo ®ã nªn viÕt çc ý chÝnh theo mét thø tù ®Ó
tiÖn theo dâi trªn mét tê giÊy in hoÆc trªn çc tÊm thÎ nhá. Mét thñ thuËt kh¸c lµ
ghi chó nh÷ng vÊn ®Ò quan träng trªn phÇn tr×nh chiÕu (cã thÓ b»ng Powerpoint
hoÆc tiÖn Ých nµo kh¸c tïy ý) vµ tr×nh bµy tõng phÇn mét trong qu¸ tr×nh tr×nh
bµy bµi nãi chuyÖn. TiÕn hµnh c«ng viÖc nµy cã hai môc ®Ých chÝnh: gióp ngêi
çn bé khuyÕn n«ng trong qu¸ tr×nh tr×nh bµy vµ cung cÊp mét çch tãm t¾t néi
dung çc chñ ®Ò chÝnh cho ngêi dù kh¸n.
Néi dung: CÇn giµnh sù chó t©m ®Æc biÖt cho néi dung cña bµi nãi chuyÖn
c¶ trªn khÝa c¹nh tõ ng÷ lÉn tr×nh tù logic çc ý sÏ ®îc nãi. Chñ ®Ò cña bµi nãi
chuyÖn nªn ®îc giíi thiÖu díi gãc nh×n tæng qu¸t, bao trïm çc néi dung sÏ tr×nh
bµy. PhÇn chÝnh cña bµi nãi chuyÖn nªn bao gåm çc ®iÓm quan träng mµ ngêi
tr×nh bµy cÇn truyÒn t¶i tíi ngêi nghe. Kh«ng nªn ®Æt qu¸ nhiÒu néi dung trong
mét bµi nãi chuyÖn. Mét bµi nãi chuyÖn ng¾n, sóc tÝch, râ rµng sÏ cã hiÖu qu¶
h¬n mét bµi tr×nh bµy dµi lª thª, rêi r¹c. Ngoµi ra, còng nªn chó ý tíi çch sö dông
çc tõ ng÷, vÞ trÝ nµo trong toµn bµi lµ phï hîp. T¬ng tù nh vËy, nªn tr¸nh sö dông
çc tõ chuyªn m«n, çc thuËt ng÷ phøc t¹p dÔ g©y nhÇm lÉn cho ngêi nghe.
Tr×nh bµy: §©y lµ phÇn quan träng nhÊt trong bµi nãi chuyÖn tríc ®¸m
®«ng vµ ®ßi hái sù quan t©m vµ chó ý ®Æc biÖt. Sù tù tin rÊt quan träng trong
khi tr×nh bµy. NÕu mét çn bé khuyÕn n«ng biÕt chÝnh x¸c anh ta sÏ nãi nh÷ng
g×, tù m×nh chuÈn bÞ vµ nãi râ rµng, anh ta sÏ cã mét cuéc nãi chuyÖn tèt. Nªn t¹o
cho m×nh vµ ph¸t triÓn mét lèi nãi chuyÖn th©n thiÖn víi ngêi nghe. Trong mäi tr-
êng hîp, çn bé khuyÕn n«ng kh«ng nªn ®¸nh gi¸ thÊp sù th«ng minh cña ngêi n«ng
d©n vµ tá ý coi thêng hä.
Trong suèt bµi nãi chuyÖn, cö chØ vµ ng«n ng÷ h×nh thÓ rÊt quan träng. Qu¸
nhiÒu hµnh ®éng thõa sÏ lµm ph©n t©m ngêi nghe mÆc dï mét vµi cö chØ cã thÓ
cã t¸c dông nhÊn m¹nh mét ®iÓm cô thÓ. Ngêi çn bé khuyÕn n«ng nªn quan s¸t
nÐt mÆt cña ngêi nghe vµ chó ý nh÷ng biÓu hiÖn sù ch¨m chó, ch¸n n¶n hay
33
kh«ng ®ång t×nh. Mét bµi nãi chuyÖn nªn lµ mét qu¸ tr×nh giao tiÕp hai chiÒu mµ
trong ®ã çn bé khuyÕn n«ng nªn tinh tÕ nhËn ra hiÖu qu¶ mµ anh ta ®ang ®¹t ®-
îc vµ chuÈn bÞ ®Ó ph¶n øng mét çch tÝch cùc. Ngêi çn bé khuyÕn n«ng nªn
lu«n lu©n ®¶m b¶o r»ng giäng nãi cña m×nh ®ñ to ®Ó mäi ngêi ®Òu cã thÓ nghe
râ. Nªn tËp ®Ó kh«ng bÞ c¶m thÊy lo l¾ng vµ kh«ng nªn xin lçi tríc nh÷ng thiÕu
sãt. Th¸i ®é tÝch cùc trong tr×nh bµy rÊt quan träng. Cuèi cïng, bµi nãi chuyÖn
kh«ng nªn kÐo dµi qu¸ 15-20 phót. Ngêi n«ng d©n cã lÏ sÏ kh«ng muèn tËp trung
l©u h¬n thÕ, v× vËy néi dung nªn ®îc giíi h¹n trong thêi gian hiÖn cã.
Çc c©u hái vµ th¶o luËn: Ngêi n«ng d©n (kh¸n thÝnh gi¶) nªn ®îc th«ng
b¸o tríc vÒ c©u hái vµ giµnh thêi gian th¶o luËn vµo phÇn cuèi cña cuéc nãi
chuyÖn. Çn bé khuyÕn n«ng nªn ®éng viªn, khuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n gi¬ tay
ph¸t biÓu, chuÈn bÞ ®Ó khuÊy ®éng sù th¶o luËn. Nªn tr¸nh sö dông çc c©u hái
vµ c©u tr¶ lêi ®¬n lÎ sÏ lµm n¶n lßng çc cuéc héi tho¹i gi÷a nh÷ng ngêi tham gia
vµ lµm gi¶m môc ®Ých gi¸o dôc cña cuéc nãi chuyÖn. Thªm n÷a, cuéc nãi chuyÖn
kh«ng nªn kÐo dµi qu¸ l©u hoÆc bÞ mét vµi n«ng d©n chiÕm u thÕ, lÊn ¸t. Mét
®iÒu còng cã thÓ chÊp nhËn ®îc ®ã lµ çn bé khuyÕn n«ng trùc tiÕp nªu ra çc
c©u hái vµ nç lùc khuÊy ®éng th¶o luËn hai chiÒu.
6.4.4 Kü n¨ng viÕt b¸o ço
ViÕt b¸o ço lµ mét kü n¨ng cÇn thiÕt mµ ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i rÌn
luyÖn cho m×nh. ViÕt b¸o ço lµ mét khÝa c¹nh quan träng trong c«ng t¸c khuyÕn
n«ng vµ nªn ®îc ®¶m nhËn mét çch cã tr¸ch nhiÖm bëi ngêi çn bé khuyÕn n«ng.
Còng gièng nh nãi tríc ®¸m ®«ng, viÕt b¸o ço còng lµ mét kü n¨ng ®ßi hái çn bé
khuyÕn n«ng ph¶i luyÖn tËp vµ ph¸t triÓn. Muèn viÕt ®îc mét b¸o ço tèt cÇn ghi
nhí mét sè gîi ý sau ®©y:
- H·y ®¶m b¶o r»ng tÊt c¶ th«ng tin vµ d÷ liÖu sÏ ®îc ®a vµo trong b¸o ço
®· cã ®ñ vµ s½n sµng trong tay.
- LËp dµn ý cho b¶n b¸o ço, b¸o ço bao gåm çc néi dung g×? sÏ ®îc tr×nh
bµy nh thÕ nµo?, quy çch ra sao?
- X¾p xÕp çc néi dung b¸o ço theo mét trËt tù logic: phÇn giíi thiÖu
chung, môc ®Ých b¸o ço, néi dung b¸o ço, kÕt luËn vµ nh÷ng ®Ò xuÊt.
- Nªn b¸o ço ng¾n gän, xóc tÝch, chÝnh x¸c vµ dÔ hiÓu: çc b¸o ço kh«ng nªn
dµi lª thª mµ cÇn ng¾n gän, nªn sö dông dông h×nh thøc b¶ng, biÓu trong b¸o ço.
- KiÓm tra l¹i toµn bé b¸o ço, cã thÓ viÕt nh¸p tríc, ®¶m b¶o r»ng b¶n cuèi
cïng râ rµng, ng¾n gän vµ dÔ ®äc.
B¸o ço b»ng v¨n b¶n cã thÓ tèn nhiÒu thêi gian vµ çn bé khuyÕn n«ng sÏ
muèn gi¶m thiÓu thêi gian dµnh cho chóng.
6.4.5 Çch tiÕp cËn vµ lµm viÖc víi çc l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng
Mét khuyÕn n«ng viªn giái ph¶i lu«n biÕt çch tiÕp cËn vµ sö dông nh÷ng
nguån lùc cã s½n ë ®Þa ph¬ng trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng, biÕt ®éng viªn
34
khuyÕn khÝch hä tham gia c«ng t¸c khuyÕn n«ng vµ ph¸t triÓn céng ®éng. Lµm
khuyÕn n«ng kh«ng chØ cã çc khuyÕn n«ng viªn, mµ cÇn ph¶i më réng vµ ph¸t
triÓn m¹ng líi khuyÕn n«ng viªn c¬ së, hä cã thÓ lµ çc çn bé th«n, b¶n, hoÆc
c«ng t¸c ®oµn thÓ ë ®Þa ph¬ng, hoÆc nh÷ng ngêi cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt giái,
nh÷ng ngêi cã uy tÝn trong th«n b¶n. v.v. cã thÓ ph©n chia thµnh 2 d¹ng l·nh ®¹o
t¹i ®Þa ph¬ng:
 L·nh ®¹o chÝnh thøc: lµ nh÷ng ngêi ®ang gi÷ vÞ trÝ trong bé m¸y hµnh
chÝnh t¹i ®Þa ph¬ng hoÆc nh©n viªn nhµ níc nh: chñ tÞch x·, chñ nhiÖm hîp t¸c
x·, trëng th«n, héi trëng phô n÷, héi lµm vên, héi cùu chiÕn binh..
 L·nh ®¹o kh«ng chÝnh thøc: Lµ nh÷ng ngêi tuy kh«ng gi÷ mét c¬ng vÞ g×
ë ®Þa ph¬ng, nhng do n¨ng lùc vµ phÈm chÊt ç nh©n, hä cã uy tÝn vµ tiÕng nãi
nhÊt ®Þnh trong d©n chóng nh l·o n«ng tri ®iÒn, ngêi s¶n xuÊt giái, giµ lµng, bé
®éi phôc viªn, çn bé vÒ hu, hoÆc çc cha xø ë n¬i theo ®¹o.. §ã lµ nh÷ng ngêi mµ
khuyÕn n«ng cÇn hîp t¸c vµ sö dông ¶nh hëng cña hä vµo c«ng t¸c khuyÕn n«ng.
Tuú theo tÝnh chÊt cña mçi ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, nªn tham kh¶o ý kiÕn cña çc
nh©n vËt nµy hoÆc mêi hä tham gia çc cuéc häp hoÆc çc ch¬ng tr×nh khuyÕn
n«ng, cã thÓ båi dìng vµ ®µo t¹o hä trë thµnh nh÷ng khuyÕn n«ng viªn ë ®Þa ph-
¬ng. NÕu tranh thñ ®îc sù hç trî cña hä, ho¹t ®éng khuyÕn n«ng sÏ cã mét chç dùa
v÷ng ch¾c.
Trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng t¹i c¬ së nªn chó träng x©y dùng mèi quan hÖ
cña m×nh víi l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng, c¶ chÝnh thøc lÉn kh«ng chÝnh thøc. §ã lµ
nh÷ng mèi quan hÖ ç nh©n quan träng vµ lu«n thêng trùc gióp ®ì çc ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng. Th«ng thêng, khuyÕn n«ng cã thÓ hîp t¸c víi l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng
theo nh÷ng ph¬ng thøc sau:
TuyÓn lùa hä lµm khuyÕn n«ng viªn theo h×nh thøc tù nguyÖn, sau ®ã ®µo
t¹o, tËp huÊn cho hä vÒ ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng, mét sè kü thuËt c¬ b¶n vÒ c©y
trång vËt nu«i, çch tæ chøc mét cuéc tr×nh diÔn hoÆc çch ®iÒu hµnh mét cuéc
häp...
Th«ng b¸o cho hä biÕt nh÷ng ho¹t ®éng khuyÕn n«ng vµ nh÷ng ®Ò xuÊt
x©y dùng nh÷ng ch¬ng tr×nh míi. Cung cÊp çc tµi liÖu khuyÕn n«ng cho hä. §Õn
th¨m hä ë møc ®é võa ph¶i, ®ñ lµm cho hä kh«ng c¶m thÊy bÞ bá quªn. Cè g¾ng
®Õn th¨m hä mét çch ®Òu ®Æn ®Ó nh÷ng cuéc ®Õn th¨m cña b¹n thùc sù ®i
vµo ®êi sèng cña gia ®×nh hä
KhuyÕn khÝch hä chñ ®éng tham gia vµ ®i ®Çu trong çc ch¬ng tr×nh
khuyÕn n«ng. CÇn nhí r»ng vai trß cña hä cµng ®îc nhËn biÕt vµ t«n träng, sù
tham gia cña hä cµng tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ bao nhiªu th× ¶nh hëng cña khuyÕn
n«ng trong ®Þa bµn cµng lín bÊy nhiªu.
Nh÷ng vÊn ®Ò chó ý cã thÓ x¶y ra trong khi tiÕp cËn vµ lµm viÖc t¹i c¬ së:
NÕu giµnh qu¸ nhiÒu thêi gian cho mét hoÆc hai ngêi, th× nh÷ng n«ng d©n kh¸c
sÏ cho r»ng khuyÕn n«ng thiªn vÞ, chØ muèn ®Õn víi nh÷ng ngêi cã vai vÕ ë ®Þa
35
ph¬ng. L·nh ®¹o ®Þa ph¬ng lµ nh÷ng ngêi truyÒn ®¹t th«ng tin vµ nh÷ng kiÕn
thøc, kinh nghiÖm cho ngêi n«ng d©n kh¸c. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bao giê ®iÒu
®ã còng x¶y ra nh chóng ta mong muèn, bëi hä còng cã vÊn ®Ò cña hä nh bËn
nhiÒu c«ng viÖc, hoÆc hä muèn gi÷ l¹i mét sè bÝ quyÕt cho b¶n th©n gia ®×nh
hä ch¼ng h¹n.. cho nªn sau khi giao viÖc cho hä, cÇn kiÓm tra xem hä cã lµm tèt
hay kh«ng. NÕu cã ai kh«ng lµm ®îc vai trß chuyÓn giao ®ã, cÇn t×m t×m hiÓu
nguyªn nh©n ®Ó cã biÖn ph¸p kh¾c phôc thÝch hîp.
Cã nh÷ng ngêi thêng tá ra qu¸ tù tin vµo b¶n th©n m×nh nªn hay cã nh÷ng t t-
ëng ¸p ®Æt víi nh÷ng n«ng d©n kh¸c. Hä còng cã thÓ lîi dông lîi thÕ vµ uy tÝn
cña m×nh ®Ó vô lîi cho ç nh©n
Mét vµi ngêi do n¨ng lùc cã h¹n nªn còng cã thÓ m¾c sai lÇm vµ ®a ra nh÷ng
lêi khuyªn kh«ng ®óng ®¾n víi nh÷ng n«ng d©n kh¸c. Do vËy khi giao cho hä lµm
c«ng viÖc khuyÕn n«ng cÇn kiÓm tra ®Ó ®¶m b¶o ch¾c ch¾n r»ng nh÷ng th«ng
tin hä truyÒn ®¹t cho d©n lµ ®óng ®¾n.
Çn bé khuyÕn n«ng lµ mét trong nh÷ng nh©n tè chÝnh trong toµn bé tiÕn
tr×nh khuyÕn n«ng. NÕu kh«ng cã hä trùc tiÕp híng dÉn, chØ ®¹o vµ gi¸m s¸t çc
ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ë ®Þa ph¬ng, sÏ kh«ng cã dÞch vô khuyÕn n«ng cho n«ng
d©n. Vai trß vµ mèi quan hÖ cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng víi n«ng d©n lµ cã
tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng.
Kinh nghiÖm khuyÕn n«ng trong nh÷ng n¨m qua cho thÊy r»ng sù nghiÖp ph¸t
triÓn n«ng th«n ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng çn bé khuyÕn n«ng: BiÕt giµnh thêi gian rÌn
luyÖn nh÷ng kü n¨ng cho m×nh ®Ó gióp ®ì n«ng d©n cã hiÖu qu¶ h¬n chø kh«ng
ph¶i chØ biÕt tËp trung toµn bé nh÷ng cè g¾ng cña m×nh vµo viÖc ®¹t ®îc nh÷ng
môc tiªu cô thÓ cña çc dù ¸n khuyÕn n«ng ®¬n thuÇn. BiÕt thêng xuyªn ®Õn víi
n«ng d©n chø kh«ng ph¶i lóc nµo còng ngåi ë v¨n phßng khuyÕn n«ng nh mét nh©n
viªn bµn giÊy.
BiÕt khuyÕn khÝch n«ng d©n ph¸t huy s¸ng kiÕn, ph¸t huy tinh thÇn tù lùc
çnh sinh chø kh«ng ph¶i chØ ¸p ®Æt cho n«ng d©n nh÷ng çch lµm ¨n theo bµi
b¶n cã s½n.
BiÕt híng tíi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ l©u dµi chø kh«ng ph¶i chØ t×m
kiÕm nh÷ng thµnh c«ng nhÊt thêi.
Trªn ®©y lµ nh÷ng gîi ý ®îc coi nh nh÷ng vÝ dô cña çc vÊn ®Ò cã thÓ n¶y
sinh trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng. Trong thùc tÕ, hÇu hÕt çn bé khuyÕn n«ng lµ
nh÷ng ngêi tËn t©m, lµm viÖc díi çc ®iÒu kiÖn khã kh¨n vµ thêng Ýt khi nhËn
®îc sù trî gióp thÝch ®¸ng. C«ng viÖc cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng yªu cÇu phÈm
chÊt ç nh©n, sù cèng hiÕn, khiªm tèn vµ lµm viÖc ch¨m chØ. Çc c¬ quan
khuyÕn n«ng nªn ®¶m b¶o r»ng çn bé khuyÕn n«ng ®îc chuÈn bÞ kü lìng tríc khi
tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng.
36
Ch¬ng 2
Ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng vµ mét sè
kü n¨ng c¬ b¶n
1. Çch tiÕp cËn khuyÕn n«ng

TiÕp cËn lµ g×? Theo tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, n¨m 2004. TiÕp cËn lµ sù ®Õn
gÇn ®Ó tiÕp xóc vµ b»ng nh÷ng ph¬ng ph¸p nhÊt ®Þnh ®Ó t×m hiÓu mét ®èi t-
îng nghiªn cøu nµo ®ã. Cßn tiÕp cËn khuyÕn n«ng lµ sù tiÕp cËn cña cña nh÷ng
ngêi bªn ngoµi céng ®ång nh çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, çc nhµ nghiªn cøu,
çc nhµ chuyªn m«n, nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c ph¸t triÓn n«ng th«n, çn bé khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m ®èi víi n«ng d©n vµ céng ®ång th«n b¶n. §ã lµ thÓ hiÖn mèi
quan hÖ gi÷a n«ng d©n vµ nh÷ng ngêi bªn ngoµi
Trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng cã sù tham gia cña nhiÒu ç nh©n vµ çc tæ
chøc kh¸c nhau vµ hä lµm viÖc víi céng ®ång th«n b¶n díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c
nhau. Cã thÓ hä tù nguyÖn tham gia çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, hoÆc theo çc
yªu cÇu cña ngêi d©n, hay thùc hiÖn mét dù ¸n, mét ch¬ng tr×nh cña chÝnh phñ
®· cã kÕ ho¹ch ®Þnh s½n, hoÆc cã thÓ çc nhµ khoa häc cã mét ý tëng, mét s¸ng
kiÕn mµ muèn chuyÓn giao cho ngßi d©n. Nh vËy cã rÊt nhiÒu çc h×nh thøc
®Õn víi víi ngêi d©n, hay cßn gäi lµ çch tiÕp cËn khuyÕn n«ng. Çc çch tiÕp
cËn (Approach) khuyÕn n«ng ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña vÊn ®Ò ai tham gia vµ ai lµ
ngêi quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh khuyÕn n«ng.
ë ®©y ta nªn ph©n biÖt mét çch t¬ng ®èi gi÷a çch tiÕp cËn (Approach) víi
ph¬ng ph¸p (Methodology). Ph¬ng ph¸p lµ mét hÖ thèng çc çch sö dông ®Ó tiÕn
hµnh mét ho¹t ®éng nµo ®ã (Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, n¨m2004
Cã thÓ ph©n biÖt hai çch tiÕp cËn chñ yÕu lµ tiÕp cËn theo çch truyÒn
thèng (hay cßn gäi lµ tiÕp cËn tõ trªn xuèng hay tiÕp cËn tõ ngoµi vµo hay cßn gäi
lµ chuyÓn giao kÜ thuËt) vµ tiÕp cËn cã sù tham gia (tiÕp cËn tõ díi lªn hay tiÕp
cËn tõ trong ra ngoµi). Mçi h×nh thøc tiÕp cËn cã nh÷ng ®Æc thï vµ phï hîp víi
tõng thêi kú ph¸t triÓn.
1.1 Çch tiÕp cËn truyÒn thèng (çch tiÕp cËn tõ trªn xuèng)
TiÕp cËn khuyÕn n«ng truyÒn thèng (tõ trªn xuèng hay tõ bªn ngoµi vµo),
cßn gäi lµ tiÕp cËn theo m« h×nh chuyÓn giao. Trong giai ®äan ®Çu ph¸t triÓn
khuyÕn n«ng h×nh thøc tiÕp cËn nµy rÊt phæ biÕn, nã g¾n liÒn víi çc qu¸ tr×nh
nh chuyÓn giao kiÕn thøc hay chuyÓn giao c«ng nghÖ cho n«ng d©n. §Æc trng
cña çch tiÕp cËn nµy lµ thõa nhËn mét sè tiÕn bé kü thuËt vµ c«ng nghÖ ®· ®îc
çc nhµ chuyªn m«n nghiªn cøu t¹i çc viÖn hay c¬ quan khoa häc vµ sau ®ã tiÕn
hµnh chuyÓn giao cho n«ng d©n ¸p dông vµ triÓn khai trªn diÖn réng.
37
HÇu hÕt çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng khuyÕn l©m nhµ níc ë çc cÊp thêng
sö dông çch thøc tiÕp cËn nµy. Çc tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ sù thµnh c«ng cña çch
tiÕp cËn nµy ®îc x¸c ®Þnh nh sù chÊp nhËn hoÆc thay ®æi nhËn thøc cña n«ng
d©n vÒ néi dung kÜ thuËt ®îc khuyÕn ço, diÖn tÝch ®îc nh©n réng thªm sau khi
thùc hiÖn m« h×nh tr×nh diÔn, sè n«ng d©n tham gia tr×nh diÔn...
Çch tiÕp cËn nµy trªn thùc tÕ thêng béc lé nh÷ng h¹n chÕ nh mang tÝnh ¸p
®Æt, cha c¨n cø vµo nhu cÇu cña d©n, çn bé khuyÕn n«ng coi khuyÕn n«ng lµ
mét qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y mét chiÒu cho n«ng d©n, mang tÝnh chÊt truyÒn b¸ kiÕn
thøc h¬n lµ mét qu¸ tr×nh häc hái vµ cïng ph¸t triÓn víi n«ng d©n.
HÖ thèng khuyÕn n«ng nhµ níc ho¹t ®éng chñ yÕu theo ch¬ng tr×nh
khuyÕn n«ng ®· ®îc chÝnh phñ phª duyÖt. §Õn n¨m 2000 cã 22 ch¬ng tr×nh
khuyÕn n«ng vµ 8 ch¬ng tr×nh khuyÕn l©m. Víi çch tiÕp cËn nµy çc ch¬ng
tr×nh khuyÕn n«ng nhµ níc cã vai trß quan träng ®Ó h×nh thµnh nªn çc vïng
kinh tÕ s¶n xuÊt hµng hãa cã ®Þnh híng. Nhng çch tiÕp cËn nµy chñ yÕu
nh»m tháa m·n dÞch vô ®Çu vµo ®Ó hoµn thµnh çc ch¬ng tr×nh khuyÕn
n«ng h¬n lµ tháa m·n nhu cÇu cña ngêi d©n. Cho nªn nã ph¸t huy t¸c dông râ
rÖt nhÊt ë nh÷ng vïng ®ång b»ng, vïng d©n trÝ cao vµ thµnh c«ng ®èi víi çc
c©y n«ng nghiÖp vµ con vËt nu«i. Cßn ë nh÷ng vïng s©u vïng xa, vïng ®ång
bµo d©n téc Ýt ngêi vµ ®èi víi c©y l©m nghiÖp dµi ngµy th× çch tiÕp cËn
nµy cßn h¹n chÕ. (B¸o ço cña Côc khuyÕn n«ng giai ®o¹n 1993-1997 - Héi
th¶o Quèc gia vÒ khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m 11/1997).
1.2 Çch tiÕp cËn cã sù tham gia cña ngêi d©n (TiÕp cËn tõ díi lªn)
TiÕp cËn khuyÕn n«ng cã sù tham gia (tiÕp cËn tõ díi lªn hay tiÕp cËn
khuyÕn n«ng tõ trong ra) lµ çch tiÕp cËn tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n, lÊy ngêi
d©n lµm trung t©m. HiÖn nay çc ch¬ng tr×nh dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n cã nguån
tµi trî níc ngoµi thêng ¸p dông çch tiÕp cËn nµy. Trong çch tiÕp cËn nµy vai trß
cña ngêi d©n ®îc chó träng tõ viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu, ®Õn tæ chøc thùc hiÖn çc
ho¹t ®éng vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
Çch tiÕp cËn nµy thÓ hiÖn nhiÒu u ®iÓm nh n«ng d©n tham gia suèt qu¸
tr×nh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m tõ bíc lËp kÕ ho¹ch ®Õn thùc thi, gi¸m
s¸t vµ cuèi cïng lµ ®¸nh gi¸, ngêi n«ng d©n tù ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh trªn c¬ së
trî gióp cña çn bé khuyÕn n«ng l©m, kÕ ho¹ch thêng s¸t víi thùc tÕ vµ ®îc c«ng
khai minh b¹ch, çn bé khuyÕn n«ng l©m b¸m s¸t víi hiÖn trêng.
Thùc tÕ triÓn khai trong çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng l©m hiÖn nay cÇn cã
sù phèi hîp linh ho¹t c¶ hai çch tiÕp cËn trªn, bëi lÏ çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
Quèc gia sÏ lµ ®Þnh híng cho çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cña ®Þa ph¬ng. HiÖn
t¹i khuyÕn n«ng theo c¬ cÊu nhµ níc vÉn gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o, çc ch¬ng tr×nh vÉn
®îc çc c¬ quan chøc n¨ng thÈm ®Þnh, nguån vèn thùc hiÖn c¬ b¶n lµ ng©n s¸ch
nhµ níc, sù ®ãng gãp vµ tham gia cña ngêi d©n nhiÒu n¬i cßn h¹n chÕ do nhiÒu
nguyªn nh©n. MÆt kh¸c trong khuyÕn n«ng nãi riªng vµ ph¸t triÓn n«ng th«n nãi
chung cÇn thiÕt ph¶i ®¸p øng hµi hßa gi÷a nhu cÇu cña nh÷ng n«ng hé/céng ®ång
38
víi lîi Ých cña ®Þa ph¬ng vµ quèc gia. Phèi hîp c¶ hai çch tiÕp cËn trong lËp kÕ
ho¹ch çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng khuyÕn l©m sÏ tËn dông ®îc tèt çc nguån lùc
bªn trong vµ bªn ngoµi céng ®ång. Tuy nhiªn còng cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh lµ sù
tham gia ®Çy ®ñ vµ cã tr¸ch nghiÖm cña ngêi d©n/céng ®ång vÉn lu«n lµ yÕu tè
quyÕt ®Þnh sù bÒn v÷ng, lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn th«ng qua çc ch¬ng tr×nh
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m vµ ph¸t triÓn n«ng th«n.
1.3 Mét sè h×nh thøc tiÕp cËn hiÖn nay
1.3.1 TiÕp cËn theo h×nh thøc chuyÓn giao
Çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch

Çc nhµ nghiªn cøu
Çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
N«ng d©n
S¬ ®å 2. TiÕp cËn theo m« h×nh “chuyÓn giao”

 Çc ý tëng
 ChÝnh s¸ch míi
 C«ng nghÖ kü thuËt míi...
Qóa tr×nh chuyÓn giao 1
 ChÊp nhËn tiÕp thu chÝnh s¸ch, c«ng nghÖ kü thuËt míi
 Tr×nh diÔn c«ng nghÖ kü thuËt míi
 Gi¶ng d¹y cho n«ng d©n
Qu¸ tr×nh ChuyÓn giao 2
 ¸p dông c«ng nghÖ kü thuËt míi
Trong thËp kû 70 vµ 80 çch tiÕp cËn theo m« h×nh “chuyÓn giao” rÊt phæ
biÕn. Ngêi ta thêng lÊy çc thuËt ng÷ nh: chuyÓn giao kiÕn thøc, chuyÓn giao
c«ng nghÖ hay tiÕn bé kü thuËt cho n«ng d©n. §©y lµ mét h×nh thøc khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m mang nhiÒu yÕu tè mét chiÒu, tõ trªn xuèng, Ýt xuÊt ph¸t tõ
nhu cÇu cña n«ng d©n. Ngêi n«ng d©n thô ®éng trong qu¸ tr×nh häc hái, tiÕp
nhËn kü thuËt. TiÕp cËn theo m« h×nh nµy thêng béc lé nh÷ng h¹n chÕ c¬ b¶n nh
¸p ®Æt, t¹o cho çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m coi qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y cho n«ng
d©n h¬n lµ cïng häc hái vµ chia sÎ.
39
1.3.2 TiÕp cËn theo m« h×nh tr×nh diÔn
Çch tiÕp cËn theo m« h×nh tr×nh diÔn lµ çch tiÕp cËn theo híng lÊy n«ng
d©n lµm trung t©m. Çch tiÕp cËn nµy ®îc ph¸t triÓn vµo cuèi nh÷ng n¨m 1970,
nh»m l«i cuèn n«ng d©n vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kü thuËt míi ngay trªn ®ång
ruéng cña hä. Theo çch tiÕp cËn nµy, vai trß cña ngêi d©n ®· ®îc chó träng tõ
viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu, thùc hiÖn, chÊp nhËn. Qu¸ tr×nh nµy cho phÐp vÞ trÝ
cña n«ng d©n ngµy cµng cao trong qu¸ tr×nh khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
Tuy nhiªn trong thùc tÕ m« h×nh tr×nh diÔn còng vÊp ph¶i nh÷ng trë ng¹i,
trong ®ã ®¸ng chó ý lµ kh¶ n¨ng phæ cËp vµ lan réng, m« h×nh cã thÓ ®îc n«ng
d©n tham gia ®¸nh gi¸ cã hiÖu qu¶ nhng thùc tÕ th× n«ng d©n kh¸c kh«ng hoÆc
khã ¸p dông ®îc cho dï ngay trong cïng mét ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Mét sè lý do cã thÓ
thÊy ë ®©y lµ:
- M« h×nh nµy cã thÓ phï hîp víi lao ®éng, nguån lùc cña hé nµy nhng kh«ng
phï hîp víi nhãm hé kh¸c, ®Æc biÖt lµ çc hé nghÌo, khã kh¨n.
- Çc nhãm n«ng d©n sÏ cã çc së thÝch, së trêng kh¸c nhau trong s¶n xuÊt, do
®ã m« h×nh thµnh c«ng nhng ®«i khi kh«ng t¹o ra mèi quan t©m cña hä.
- Sù kh¸c nhau vÒ tËp qu¸n canh t¸c, kiÕn thøc sinh th¸i, b¶n ®Þa cña çc
céng ®ång còng lµ nguyªn nh©n kh«ng thÓ lan réng çc m« h×nh tr×nh diÔn.
1.3.3 TiÕp cËn theo khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lan réng
§©y lµ çch tiÕp cËn dùa trªn nguyªn t¾c: tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n, b¾t
®Çu ®îc thö nghiÖm vµ ¸p dông tõ gi÷a thËp kû 80. Ph¬ng ph¸p nµy ®ang gãp
phÇn kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i chÝnh hiÖn nay cña hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn
l©m nhµ níc cha cã kh¶ n¨ng víi tíi ®îc tÊt c¶ çc th«n b¶n. KhuyÕn n«ng lan réng
dùa vµo viÖc huy ®éng d©n vµ çc tæ chøc ®Þa ph¬ng tham gia vµo viÖc më
réng c«ng t¸c khuyÕn ço vµ dÞch vô hç trî s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th«ng qua m¹ng
líi ho¹t ®éng ë ®Þa ph¬ng.
Theo çch tiÕp cËn nµy, vai trß cña ngêi d©n/céng ®ång lµ träng t©m trong
çc ho¹t ®éng phæ cËp, më réng, ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng tù qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh
çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. Çch tiÕp cËn nµy ®ßi hái ph¶i t¨ng c-
êng ®µo t¹o cho n«ng d©n, h×nh thµnh çc tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
th«n b¶n nh: nhãm qu¶n lý, nhãm cïng së thÝch. Trong giai ®o¹n ®Çu yªu cÇu ph¶i
lùa chän çc th«n ®iÓm, ph¸t ®éng qu¸ tr×nh lan réng tõ th«n nµy sang th«n kh¸c
vµ lu«n tæng kÕt vµ bæ xung kinh nghiÖm.
Th«n ®iÓm Th«n lan réng

(2000) (2001)
Th«n lan réng

(2002)
40
Th«n lan
réng (2003)
ë çch tiÕp cËn nµy n«ng d©n tham gia vµo çc tæ chøc khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m theo çc h×nh thøc chñ yÕu sau:
 Çc c©u l¹c bé cña n«ng d©n
§©y lµ h×nh thøc rÊt phæ biÕn ë çc tØnh MiÒn nam. Çc c©u l¹c bé ho¹t
®éng vµ tån t¹i dùa vµo çc thµnh viªn tù nguyÖn, huy ®éng vèn ho¹t ®éng tõ çc
thµnh viªn vµ lùa chän ®¹i diÖn ®Ó tham gia tËp huÊn vµ lµ ngêi liªn l¹c cho c©u
l¹c bé gi÷a çc thµnh viªn víi nhau vµ gi÷a çc c©u l¹c bé víi çc tæ chøc khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m nhµ níc, ë mét sè ®Þa ph¬ng thµnh lËp mét sè c©u l¹c bé sau:
 Nhãm n«ng d©n cïng së thÝch
§©y lµ h×nh thøc rÊt phæ biÕn ë çc tØnh miÒn b¾c ®îc h×nh thµnh trªn c¬
së cïng chung mét quan t©m hay ®iÒu kiÖn kh¶ n¨ng cña çc n«ng d©n trong th«n
b¶n.
Mçi nhãm së thÝch thêng chän ra mét nhãm trëng lµm nhiÖm vô liªn l¹c gi÷a çc
thµnh viªn cña nhãm vµ çc çn bé, tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m bªn ngoµi.
 Ban qu¶n lý khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n
Mçi th«n thµnh lËp Ban qu¶n lý khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n. Thµnh viªn
cña ban nµy tõ 3 ®Õn 5 ngêi do d©n bÇu ra tham gia tù nguyÖn. Th«ng thêng hä
lµ trëng çc nhãm cïng së thÝch. Nhãm nµy cã tr¸ch nhiÖm ®«n ®èc çc ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m trong th«n vµ çc nhãm cïng së thÝch, lµm cÇu nèi víi
ban khuyÕn n«ng khuyÕn l©m x· hay ban qu¶n lý dù ¸n cña x· (nÕu x· cã dù ¸n)
vµ cã quan hÖ ttrùc tiÕp víi çc tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m bªn ngoµi. Ban
qu¶n lý khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n ph¶i cã quy chÕ ho¹t ®éng.
1.3.4 TiÕp cËn ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n
Çc ch¬ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n cã nguån tµi trî níc ngoµi thêng sö
dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ngêi d©n tham gia (PRA) trong ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng. Çch tiÕp cËn nµy chñ yÕu nh»m tháa m·n nhu cÇu tõ ngêi d©n. Tãm
t¾t çc bíc tiÕn hµnh cña çch tiÕp cËn nµy theo tr×nh tù nh nh sau
 TiÕn hµnh ®¸nh gi¸ th«n b¶n ®Ó ngêi d©n tù x¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng th«n
b¶n, ®Ò xuÊt çc nhu cÇu vµ çc gi¶i ph¸p
 X©y dùng kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng th«n b¶n
 TiÕn hµnh thÈm ®Þnh kÕ ho¹ch khuyÕn n«ng th«n b¶n nh»m x¸c ®Þnh
cô thÓ kh¶ n¨ng, nguån lùc cña ngêi d©n, tr¸ch nhiÖm cña dù ¸n ®Ó x©y dùng kÕ
ho¹ch khuyÕn n«ng chÝnh thøc cã tÝnh kh¶ thi
 TiÕn hµnh ®µo t¹o vµ qu¶n lý vÒ kü thuËt
41
 TiÕn hµnh thùc hiÖn çc ho¹t ®éng theo kÕ ho¹ch
 Gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng
H¹n chÕ, khã kh¨n cña ph¬ng ph¸p tiÕp cËn nµy lµ:
 Thêng ®îc triÓn khai ë ph¹m vi hÑp cÊp th«n b¶n, cÊp x·
 Tèn nhiÒu thêi gian ®Ó tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng
 CÇn ph¶i cã nguån kinh phÝ lín ®Ó tiÕn hµnh ®¸nh gi¸
 CÇn ph¶i cã nhãm chuyªn gia hç trî cïng th«n b¶n lËp kÕ ho¹ch
1.3.5 Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia (PTD - Paticipatory Technique
Development)
Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia cã thÓ ®îc ®Þnh nghÜa lµ mét çch tiÕp
cËn g¾n liÒn gi÷a nghiªn cøu cã sù tham gia cña ngêi d©n víi khuyÕn n«ng, dùa
vµo kh¶ n¨ng cña çc céng ®ång n«ng th«n trong viÖc t×m kiÕm çc ph¬ng thøc
®æi míi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ qu¶n lý tµi nguyªn, phï hîp víi nguyÖn väng cña
n«ng d©n trªn c¬ së çc tiÒm n¨ng còng nh h¹n chÕ ë ®Þa ph¬ng
Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia cña n«ng d©n lµ mét h×nh thøc tiÕp cËn
míi, trong ®ã çc kiÕn thøc b¶n ®Þa cña ngêi n«ng d©n còng ®îc coi lµ mét yÕu
tè quan träng nh bÊt kú ý kiÕn nµo cña çc nhµ khoa häc. §©y lµ nh÷ng ho¹t ®éng
nh»m híng tíi sù thay ®æi kü thuËt hiÖn t¹i cña n«ng d©n, t¨ng cêng n¨ng lùc thö
nghiÖm cña n«ng d©n.
Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia cña n«ng d©n lµ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a
kiÕn thøc b¶n ®Þa vµ kiÕn thøc khoa häc, lµ kÕt qu¶ trao ®æi th«ng tin gi÷a çc
bªn tham gia nh nhµ khoa häc, çn bé khuyÕn n«ng l©m vµ n«ng d©n ®Ó t×m ra
çc thö nghiÖm míi cã lîi cho çc bªn tham gia.
TiÕn tr×nh Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia bao gåm çc ho¹t ®éng tiÕp
cËn cã sù tham gia ®Ó cïng ngêi d©n ph¸t hiÖn, lùa chän çc ý tëng, thö nghiÖm
trªn ®ång ruéng, trªn rõng, trªn n¬ng rÉy. Nhµ nghiªn cøu vµ khuyÕn n«ng cïng
phèi hîp tõ bíc khëi xíng ®Õn tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ çc thö nghiÖm,
®ång thêi lan réng kÕt qu¶ thö nghiÖm còng nh më réng ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi
cho çn bé khuyÕn n«ng.
Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia ®îc sö dông réng r·i trong Ch¬ng tr×nh
hç trî l©m nghiÖp x· héi ViÖt nam. Tuy nhiªn trong thùc tÕ nghiªn cøu chóng ta
thÊy PTD nã liªn quan gÇn gòi ®Õn mét sè ho¹t ®éng nh:
- Nghiªn cøu cã sù tham gia cña n«ng d©n (FPR- Farmer Paticipatory
Research).
- Nghiªn cøu híng tíi n«ng d©n (Farmer -let Research)
- Nghiªn cøu trªn n«ng tr¹i cã sù tham gia (Paticipatory On -Farm Research).
42
1.3.6 TiÕp cËn khuyÕn khÝch sö dông vËt t ®Çu vµo cho s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cßn cã mét çch tiÕp cËn míi cã thÓ gäi lµ çch
tiÕp cËn khuyÕn ço sö dông çc vËt t n«ng l©m nghiÖp, thêng ®îc thùc hiÖn bëi
çc c«ng ty kinh doanh cña nhµ níc hoÆc t nh©n, çc nhµ m¸y s¶n xuÊt çc vËt t
n«ng nghiÖp. Çc tæ chøc kinh doanh nµy thêng th«ng qua çc tæ chøc khuyÕn
n«ng nhµ níc ®Ó thùc hiÖn viÖc khuyÕn ço, híng dÉn sö dông çc lo¹i vËt t do
c«ng ty, nhµ m¸y hä s¶n xuÊt. Çc h×nh thøc tiÕp cËn chñ yÕu lµ më héi nghÞ
kh¸ch hµng, héi thi n«ng d©n, x©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn, ph©n ph¸t çc tê r¬i
híng dÉn sö dông s¶n phÈm. Mét sè c«ng ty cßn cã hÖ thèng çn bé híng dÉn trùc
tiÕp n«ng d©n ngay trªn hiÖn trêng.
CÇn nhËn thøc r»ng môc tiªu chÝnh cña çch tiÕp cËn nµy lµ khuyÕn ço tiªu
thô vËt t n«ng l©m nghiÖp hoÆc ®Èy m¹nh s¶n xuÊt t¹o nguån nguyªn liÖu cho c«ng
ty cña hä. Môc tiªu gióp n«ng d©n ph¸t triÓn s¶n xuÊt bÒn v÷ng chØ lµ môc tiªu thø
yÕu nh»m ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu chÝnh cña hä ®a ra, ®ã lµ lîi nhuËn trong kinh
doanh.
1.3.7 TiÕp cËn ®µo t¹o n«ng d©n trªn ®ång ruéng (FFS- Farmer Field School)
Tõ n¨m 1992 ch¬ng tr×nh IPM (Integrated Pest Management) ®îc triÓn khai ë
ViÖt nam. Gi¶i ph¸p c¬ b¶n cña IPM lµ më líp häc ®ång ruéng cho n«ng d©n, víi
çch häc th«ng qua viÖc lµm thùc tÕ, dùa trªn kh¶ n¨ng kinh nghiÖm s½n cã cña
n«ng d©n. Trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ban ®Çu vµ nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt
cho n«ng d©n ph¸t triÓn dÇn sù hiÓu biÕt cña hä cã thÓ tù nghiªn cøu vµ chñ
®éng gi¶i quyÕt nh÷ng ph¸t sinh khi hä gÆp ph¶i, còng nh chñ ®éng trong viÖc
c¶i tiÕn vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Nh÷ng n«ng d©n ®· ®îc qua líp ®µo t¹o l¹i trë
thµnh nh÷ng gi¶ng viªn ®Ó truyÒn ®¹t l¹i nh÷ng kiÕn thøc cho nh÷ng n«ng d©n
kh¸c trong céng ®ång. §iÓm m¹nh cña cña ph¬ng ph¸p IPM lµ nã kh«ng phô thuéc
vµo viÖc ph¶i cã mét tæ chøc khuyÕn n«ng chÝnh thøc ë th«n b¶n, mµ thay vµo
®ã lµ dùa vµo çc nhãm n«ng d©n t×nh nguyÖn, nh÷ng ngêi mong muèn ®îc gÆp
nhau ®Þnh kú khi ®Õn mïa vô s¶n xuÊt ®Ó häc vÒ mét kü thuËt cô thÓ nµo ®ã.
§Æc ®iÓm cña ch¬ng tr×nh ®µo t¹o IPM lµ
 Häc trän mét vô s¶n xuÊt
 Häc b»ng thùc hµnh vµ häc tõ kinh nghiÖm s½n cã cña häc viªn
 Ho¹t ®éng nhãm ®Ó ph¸t huy trÝ tuÖ tËp thÓ
2. Ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng
2.1 Ph¬ng ph¸p ç nh©n
Ph¬ng ph¸p ç nh©n (tiÕp xóc trùc tiÕp víi n«ng d©n) lµ ph¬ng ph¸p ®îc sö
dông phæ biÕn nhÊt trong khuyÕn n«ng. Ngêi çn bé khuyÕn n«ng ®Õn th¨m nhµ
n«ng d©n, hoÆc gÆp gì hä ngoµi ®ång, trªn n¬ng ®Ó th¶o luËn nh÷ng chñ ®Ò
mµ hai bªn cïng quan t©m vµ cung cÊp cho hä th«ng tin hoÆc nh÷ng lêi khuyªn.
43
Nh÷ng cuéc gÆp gì nµy thêng rÊt tho¶i m¸i vµ Ýt khi ph¶i c©u nÖ ®iÒu g×. Nã
biÓu hiÖn sù quan t©m cña çn bé khuyÕn n«ng ®èi víi tõng ngêi d©n cho nªn nã
lµ yÕu tè quan träng bËc nhÊt trong viÖc cñng cè lßng tin vµ t×nh c¶m gi÷a ngêi
d©n vµ khuyÕn n«ng. Cã thÓ dïng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau trong ph¬ng ph¸p
ç nh©n.
2.1.1 §Õn th¨m n«ng d©n
Nh÷ng cuéc ®Õn th¨m n«ng d©n thêng chiÕm kh¸ nhiÒu thêi gian lµm viÖc cña
mét çn bé khuyÕn n«ng. V× vËy muèn nh÷ng cuéc th¨m viÕng thùc sù cã hiÖu qu¶,
cÇn x¸c ®Þnh râ môc ®Ých chuyÕn viÕng th¨m ®Ó chuÈn bÞ chu ®¸o nh÷ng g× cÇn
thiÕt.
Mçi cuéc viÕng th¨m n«ng d©n ®Òu cã thÓ:
 Gióp lµm quen víi ngêi n«ng d©n vµ gia ®×nh cña hä.
 T¹o ®iÒu kiÖn cung cÊp cho n«ng d©n th«ng tin vµ lêi khuyªn vÒ mét
vÊn ®Ò cô thÓ nµo ®ã .
 T¹o ®iÒu kiÖn theo dâi kÕt qu¶ cña c«ng viÖc khuyÕn n«ng ®ang lµm.
 T¹o ®iÒu kiÖn nãi râ h¬n vÒ mét chñ ®Ò khuyÕn n«ng nµo ®ã, gi¶i ®¸p
nh÷ng th¾c m¾c riªng mµ ngêi n«ng d©n kh«ng cã c¬ héi hái cÆn kÏ trong cuéc tiÕp
xóc nhãm.
 Gióp hiÓu thªm t×nh h×nh ë ®Þa ph¬ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ngêi n«ng d©n
®ang ph¶i ®èi mÆt hµng ngµy.
 Lµm t¨ng sù quan t©m cña n«ng d©n ®èi víi khuyÕn n«ng vµ ®iÒu ®ã sÏ
khuyÕn khÝch hä tham gia nhiÒu h¬n vµo çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng.
Nh÷ng lóc tiÖn ®êng, çn bé khuyÕn n«ng còng cã thÓ ghÐ th¨m mét gia
®×nh n«ng d©n nµo ®ã. Nh÷ng cuéc viÕng th¨m kh«ng
hÑn tríc nh vËy thêng kh«ng cã môc ®Ých râ rµng nhng l¹i
cã t¸c dông rÊt quan träng nh»m lµm t¨ng t×nh c¶m cña
khuyÕn n«ng víi gia ®×nh n«ng d©n, kÓ c¶ khi chØ ghÐ
qua th¨m hái, trß chuyÖn d¨m ba c©u råi l¹i ®i. Mét chuyÕn
viÕng th¨m hé n«ng d©n thêng bao gåm çc bíc sau:
Bíc 1. V¹ch kÕ ho¹ch cho chuyÕn viÕng th¨m
Trong ch¬ng tr×nh c«ng t¸c hµng th¸ng, cÇn v¹ch kÕ ho¹ch cô thÓ cho nh÷ng
cuéc viÕng th¨m n«ng d©n. Tríc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh môc ®Ých râ rµng cho cuéc
viÕng th¨m. VÝ dô: nÕu dù ®Þnh ®Õn th¨m n«ng d©n A, cÇn thu thËp tríc mét sè
th«ng tin vÒ hoµn c¶nh kinh tÕ vµ nh÷ng ho¹t ®éng t¨ng gia s¶n xuÊt chÝnh cña
n«ng d©n nµy, kÓ c¶ thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña hä. Sau ®ã h·y tãm t¾t nh÷ng
th«ng tin nµy thµnh mét vµi dßng trong sæ tay. TuyÖt ®èi kh«ng ®îc lµm n«ng
d©n hiÓu lÇm r»ng ngêi ®Õn th¨m kh«ng biÕt g× vÒ gia ®×nh còng nh c«ng
viÖc lµm ¨n cña anh ta. Ngoµi ra çc cuéc viÕng th¨m còng cÇn ®îc lËp kÕ ho¹ch
44
sao cho nã khíp víi nh÷ng c«ng viÖc khuyÕn n«ng kh¸c. VÝ dô, nÕu cã dù ®Þnh
tæ chøc cuéc häp hay mét cuéc tr×nh diÔn ë th«n X vµo buæi s¸ng, h·y v¹ch kÕ
ho¹ch ®Õn th¨m mét sè hé n«ng d©n trong th«n nµy vµo buæi chiÒu. NÕu cã thÓ,
cÇn hÑn tríc cuéc viÕng th¨m vµo thêi ®iÓm nµo ®ã thuËn tiÖn víi hé n«ng d©n
®Ó ®¶m b¶o ch¾c ch¾n chñ nhµ sÏ cã mÆt ë nhµ. H¬n n÷a chñ nhµ còng cÇn cã
thêi gian ®Ó chuÈn bÞ s½n nh÷ng vÊn ®Ò sÏ th¶o luËn víi khuyÕn n«ng.
Tãm l¹i, nh÷ng c«ng viÖc cÇn chuÈn bÞ tríc cho mçi cuéc viÕng th¨m n«ng
d©n sÏ bao gåm:
- HÑn tríc víi chñ nhµ nÕu cã thÓ.
- X¸c ®Þnh râ rµng môc ®Ých cuéc viÕng th¨m.
- Xem xÐt l¹i nh÷ng ghi chÐp cña nh÷ng lÇn ®Õn th¨m tríc ®ã hoÆc nh÷ng
th«ng tin kh¸c vÒ gia ®×nh sÏ ®Õn th¨m.
- ChuÈn bÞ tríc nh÷ng th«ng tin kü thuËt, nh÷ng tµi liÖu chuyªn m«n cã thÓ
sÏ ph¶i dïng ®Õn.
- §a cuéc viÕng th¨m vµo ch¬ng tr×nh c«ng t¸c hµng tuÇn.
Bíc 2. Thùc hiÖn cuéc viÕng th¨m
Ph¶i lu«n lu«n x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu gi¸o dôc cña khuyÕn n«ng vµ nhí r»ng
vai trß cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng khi
®Õn th¨m kh«ng chØ trao cho n«ng d©n
kiÕn thøc KHKT hoÆc nh÷ng lêi khuyªn.
Ph¶i giµnh thêi gian ®Ó trß truyÖn
nh»m t¨ng thiÖn c¶m vµ lßng tin cña n«ng
d©n vµo nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng.
Ph¶i b¾t ®Çu cuéc trß chuyÖn nh thÕ nµo?
mÊy phót ban ®Çu g©y Ên tîng rÊt quan
träng, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng n«ng d©n ®Õn
th¨m lÇn ®Çu. H·y b¾t ®Çu b»ng nh÷ng
lêi th¨m hái th©n t×nh. TÊt nhiªn ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i "nhËp gia tuú tôc".
Ph¶i tá sù lÔ ®é víi ngêi trªn t«n träng phô n÷ vµ yªu mÕn trÎ em. NÕu chñ nhµ cã
mêi uèng níc th× còng ®õng v× thÊy Êm chÐn çu bÈn tá ra ng¹i ngïng.
Khi c¶ hai bªn ®Òu ®· c¶m thÊy tho¶i m¸i vµ tin tëng, cã thÓ tiÕn hµnh trao
®æi c«ng viÖc víi ngêi d©n. Chän chñ ®Ò nµo ®Ó b¾t ®Çu còng lµ vÊn ®Ò rÊt
quan träng. Mét çn bé khuyÕn n«ng nhËy c¶m vµ tÕ nhÞ thêng b¾t ®Çu b»ng
nh÷ng chñ ®Ò liªn quan nhÊt ®Õn nhu cÇu cña ngêi n«ng d©n. H·y nãi chuyÖn
b»ng ng«n ng÷ quen thuéc cña ngêi n«ng d©n vµ trong khi trao ®æi, ph¶i biÕt
çch l¾ng nghe vµ khuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n gi·i bµy t©m sù cña hä. Ngoµi ra
45
cÇn cã nh÷ng lêi khen ®óng lóc ®èi víi ngêi n«ng d©n ®Ó ®éng viªn hä vµ lµm
cho hä c¶m thÊy tin tëng r»ng, hä còng biÕt çch lµm ¨n.
Cuéc trao ®æi cã thÓ bao trïm nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau. Ngêi n«ng d©n cã
thÓ cÇn ®Õn khuyÕn n«ng gióp thªm th«ng tin vÒ mét lo¹i c©y/con hay mét biÖn
ph¸p kü thuËt nµo ®ã. Trong kh¶ n¨ng cña m×nh h·y cè g¾ng ®¸p øng nh÷ng nhu
cÇu ®ã cña ngêi n«ng d©n. Còng cÇn th«ng tin cho anh ta nh÷ng chñ tr¬ng ph¸t
triÓn n«ng nghiÖp cña ChÝnh phñ, TØnh, HuyÖn ... nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn
®êng lèi chÝnh s¸ch; hoÆc giíi thiÖu nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng kh¸c ®ang
®îc ¸p dông trong vïng. NÕu cã thÓ h·y trao ®æi c¶ nh÷ng chñ ®Ò kh¸c mµ ng êi
n«ng d©n còng rÊt quan t©m nh chuyÖn häc hµnh cña trÎ em, chuyÖn gi¸ c¶ thÞ
trêng, chuyÖn lµm nhµ, cíi xin v.v...
Ngêi çn bé khuyÕn n«ng nªn cã mét quyÓn sæ tay ghi chÐp l¹i nh÷ng chi
tiÕt trong cuéc viÕng th¨m. ViÖc ghi chÐp nªn theo mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh
(ngµy th¸ng, môc ®Ých cuéc viÕng th¨m, nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng yªu cÇu cña ngêi
n«ng d©n, nh÷ng quyÕt ®Þnh cña khuyÕn n«ng...).Duy tr× mét chÕ ®é ghi chÐp
cÈn thËn nh vËy rÊt cã Ých v× nã gióp theo dâi ®îc t×nh h×nh s¶n xuÊt cña çc hé
n«ng d©n. H¬n n÷a nÕu cã çn bé khuyÕn n«ng kh¸c ®Õn thay phô tr¸ch ®Þa bµn
®ã, sÏ cã ®ñ tµi liÖu ®Ó bµn giao cho ®ång nghiÖp
Bíc 3. Ghi chÐp vµ theo dâi
Lîi Ých mçi chuyÕn viÕng th¨m n«ng d©n sÏ bÞ h¹n chÕ nÕu nh÷ng ®iÒu
®· th¶o luËn, ®· ®ång ý víi ngêi n«ng d©n vµ nh÷ng g× anh ta yªu cÇu khuyÕn
n«ng gióp dì kh«ng ®îc ghi chÐp l¹i ®Çy ®ñ. Ngay sau khi trë l¹i v¨n phßng, cÇn
ghi l¹i nh÷ng th«ng tin ®ã (ngµy, th¸ng, môc tiªu chuyÕn viÕng th¨m, hä tªn chñ
nhµ, nh÷ng ®Ò xuÊt cña anh ta, nh÷ng ®iÒu ®· th¶o luËn vµ ®ång ý víi anh ta vµ
nh÷ng g× quan s¸t ®îc ...) vµo mét phiÕu riªng mang tªn hé n«ng d©n ®ã vµ lu ë
v¨n phßng ®Ó tiÖn theo dâi sau nµy. Cuèi cïng ngêi çn bé khuyÕn n«ng sÏ ph¶i
thu xÕp nh÷ng c«ng vÞªc ®· tho¶ thuËn víi d©n. VÝ dô: Göi cho n«ng d©n nh÷ng
th«ng tin kÜ thuËt hä yªu cÇu, hoÆc bè trÝ cho mét çn bé kÜ thuËt cã liªn quan
®Õn gióp ®ì d©n gi¶i quyÕt mét c«ng viÖc g× ®ã.v.v..Trong mäi trêng hîp, cÇn
theo dâi c¶ nh÷ng vÊn ®Ò do n«ng d©n ®Ò xuÊt nhng chóng kh«ng n»m trong
kh¶ n¨ng chuyªn m«n cña m×nh, th× cÇn liªn hÖ víi nh÷ng ®ång nghiÖp phô tr¸ch
chuyªn m«n ®ã gióp ®ì hä gi¶i quyÕt. NÕu kh«ng lµm ®îc nh vËy, ngêi n«ng
d©n sÏ phËt
Nh÷ng ý vµ
®iÒu cÇnkh«ng cßn®Õn
lu ý khi tin tëng
th¨më n«ng
kh¶ n¨ng
d©n:gióp ®ì cña çn bé khuyÕn n«ng
n÷a. §iÒu®óng
- §Õn quangiê
träng ®èi víi çn bé khuyÕn n«ng lµ gi÷ g×n lßng tin cña ngêi d©n
®· hÑn.
®èi- Chµo
víi tæ hái
chøclÔkhuyÕn
phÐp vµ th©n
n«ng mËt,
cña "NhËp gia tuú tôc"
m×nh..
- BiÕt khen ®óng lóc (khi ngêi n«ng d©n lµm tèt c«ng viÖc nµo ®ã)
- KhuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n gi·i bµy nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng vÊn ®Ò cña
hä.
- Cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc kü thuËt hay bÊt cø th«ng tin g× ngêi n«ng d©n
cã nhu cÇu vµ m×nh biÕt.
- Ghi chÐp ®Çy ®ñ çc chi tiÕt cña cuéc viÕng th¨m, nh÷ng g× ®· bµn b¹c vµ 46
tháa thuËn víi n«ng d©n
- Thèng nhÊt víi hä thêi gian, môc ®Ých cña cuéc viÕng th¨m tiÕp theo
Tãm l¹i, ®i th¨m n«ng d©n lµ c«ng viÖc quan träng nhÊt cña ngêi çn bé
KhuyÕn n«ng nh»m x©y dùng mèi quan hÖ tèt ®Ñp gi÷a tæ chøc khuyÕn
n«ng víi n«ng d©n trong ®Þa bµn. Nã còng gãp
phÇn quan träng vµo viÖc cñng cè niÒm tin cña
n«ng d©n, mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu gióp
hoµn thµnh tèt çc nhiÖm vô khuyÕn n«ng. Do
çc chuyÕn ®Õn th¨m n«ng d©n thêng mÊt rÊt
nhiÒu thêi gian, ngêi çn bé khuyÕn n«ng còng
chØ cã thÓ ®Õn th¨m mét sè hé d©n ®îc mµ
th«i. Muèn lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña nh÷ng chuyÕn
viÕng th¨m ®ã, cÇn v¹ch kÕ ho¹ch vµ x¸c ®Þnh nh÷ng môc tiªu thËt râ rµng. CÇn
tr¸nh viÖc chØ thêng xuyªn ®Õn th¨m mét sè hé nhÊt ®Þnh bëi v× ®iÒu ®ã kh«ng
nh÷ng sÏ ¶nh hëng ®Õn nh÷ng c«ng viÖc kh¸c mµ cßn lµm cho nh÷ng hé kh¸c c¶m
thÊy hä bÞ bá r¬i.
2.1.2 N«ng d©n ®Õn th¨m c¬ quan khuyÕn n«ng
Ngêi n«ng d©n còng thêng ®Õn th¨m c¬ quan khuyÕn n«ng, sù th¨m viÕng
cña n«ng d©n thêng ph¶n ¸nh sù quan t©m cña hä ®èi víi c¬ quan khuyÕn n«ng.
Ngoµi ra, cã nh÷ng n«ng d©n khi thµnh c«ng víi viÖc g× ®ã (nÕu thµnh c«ng Êy
cã sù gióp ®ì cña çn bé khuyÕn n«ng) còng sÏ t×m ®Õn c¬ quan khuyÕn n«ng
®Ó "khoe" vµ mong nhËn ®îc thªm nhiÒu th«ng tin hay nh÷ng lêi khuyªn kh¸c.
KhuyÕn n«ng nªn khuyÕn khÝch bµ con n«ng d©n ®Õn víi m×nh, ghÐ th¨m
c¬ quan m×nh bÊt kÓ lóc nµo hä cÇn hoÆc thÊy thuËn tiÖn ®èi víi hä. §õng coi
sù viÕng th¨m cña n«ng d©n lµ phiÒn hµ. CÇn chuÈn bÞ tríc cho nh÷ng cuéc
viÕng th¨m nh vËy cña n«ng d©n mÆc dï kh«ng thÓ biÕt tríc lóc nµo hä ®Õn.
Cã thÓ bè trÝ v¨n phßng khuyÕn n«ng sao cho khi n«ng d©n ®Õn th¨m, hä
c¶m thÊy gÇn gòi nh ë nhµ vµ hä hiÓu ®îc c«ng viÖc cña khuyÕn n«ng.
V¨n phßng khuyÕn n«ng cÇn ®îc bè trÝ sao cho:

- N«ng d©n dÔ t×m, dÔ ®Õn (V¨n phßng nªn ®îc ®Æt ë n¬i ®i l¹i thuËn tiÖn,
cã biÓn hiÖu râ rµng).
- Trong v¨n phßng ph¶i cã nh÷ng çc tÊm b¶n ghi kÕ ho¹ch c«ng t¸c, hay ghim
nh÷ng tµi liÖu khuyÕn n«ng vµ th«ng tin KHKT míi nhÊt.
- Cã s½n bµn ghÕ tiÕp kh¸ch hoÆc ghÕ cho n«ng d©n ngåi ®îi ®Õn l©n m×nh ®-
îc tiÕp.
- Cã s½n çc lo¹i t¹p chÝ, s¸ch b¸o nãi vÒ n«ng nghiÖp hoÆc nh÷ng tê r¬i ®Ó
47
trao cho n«ng d©n nÕu hä cÇn.
Cã nh÷ng n«ng d©n c¶m thÊy lóng tóng khi ®Õn v¨n phßng v× hä cha quen
giao tiÕp. Nªn tá th¸i ®é chu ®¸o, ©n cÇn nh»m nhanh chãng xua ®i nçi mÆc c¶m
vµ tù ti cña hä ®Ó sím trao ®æi víi khuyÕn n«ng mét çch tho¶i m¸i nh÷ng vÊn
®Ò cña hä. Khi nhËn thÊy çc vÊn ®Ò ®· ®îc gi¶i quyÕt xong, cÇn khÐo lÐo
chÊm døt cuéc nãi chuyÖn. VÝ dô h·y xin lçi v× ®ang m¾c mét c«ng viÖc g× ®ã.
Nªn tiÔn hä ra khái c¬ quan mét ®o¹n ®Ó nãi lêi t¹m biÖt.
Sau mçi cuéc viÕng th¨m cña n«ng d©n, cÇn ghi tãm t¾t néi dung cuéc trao ®æi
vµo mét phiÕu riªng lu ë v¨n phßng ®Ó tiÖn cho viÖc theo dâi vµ gióp ®ì hä sau nµy.
2.1.3 Göi th riªng
§«i khi khuyÕn n«ng sÏ ph¶i göi th riªng cho n«ng d©n. Th thêng ®îc göi ®i
trong nh÷ng trêng hîp sau :
- Sau khi ®i th¨m mét hé n«ng d©n, viÕt th göi nh÷ng lêi khuyªn hoÆc th«ng
tin theo yªu cÇu cña hé n«ng d©n ®ã.
- Göi lêi khuyªn hoÆc th«ng tin cho nh÷ng n«ng d©n kh«ng cã ®iÒu kiÖn
®Õn c¬ quan khuyÕn n«ng.
ViÕt th tr¶ lêi n«ng d©n lµ mét viÖc lµm rÊt quan träng ®ßi hái ngêi çn bé
khuyÕn n«ng ph¶i cã kÜ n¨ng nhÊt ®Þnh. NÕu viÕt ch÷ mét çch cÈu th¶, hoÆc
dïng nh÷ng v¨n lêi hoa mÜ, hay nh÷ng thuËt ng÷ phøc t¹p th× n«ng d©n sÏ kh«ng
hiÓu. Do vËy, khi viÕt th cho n«ng d©n, h·y ®Æt m×nh vµo hoµn c¶nh cña hä,
h·y sö dông v¨n phong nãi trong v¨n viÕt, h·y viÕt b»ng ng«n ng÷ th«ng dông vµ
®¬n gi¶n cña ngêi d©n. §õng quªn göi lêi hái th¨m vµ chóc søc khoÎ cña b¹n ®Õn
nh÷ng thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh vµ c¶ nh÷ng ngêi hµng xãm l¸ng giÒng kh¸c.
Th«ng thêng, ngêi nhËn th sÏ khoe l¸ th ®ã víi hµng xãm l¸ng giÒng vµ ®iÒu ®ã
chØ lµm t¨ng t×nh c¶m cña hä ®èi víi khuyÕn n«ng mµ th«i.
Mçi khi viÕt th, cÇn nhí nh÷ng ®iÒu rÊt quan träng díi ®©y:
- Th ph¶i ®îc viÕt s¹ch sÏ, ®¬n gi¶n, râ rµng vµ chÝnh x¸c cho ngêi ®äc dÔ
hiÓu.
- Th«ng tin viÕt trong th ph¶i ®Çy ®ñ vµ tËp trung vµo chñ ®Ò th¶o luËn.
- Cè g¾ng tr¶ lêi cµng sím cµng tèt nh÷ng yªu cÇu cña n«ng d©n.
- NÕu cha thÓ tr¶ lêi ®îc ngay (VÝ dô : CÇn thêi gin ®Ó thu thËp th«ng tin)
th× còng
ph¶i viÕt th b¸o cho hä biÕt ®· nhËn ®îc th yªu cÇu cña hä.
- Tríc khi göi th ®i, nªn sao lÊy mét b¶n ®Ó lu ë v¨n phßng.
48
2.1.4 Gäi ®iÖn tho¹i
HiÖn nay ®iÖn tho¹i ®· trë thµnh mét ph¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c kh¸ phæ
biÕn ë çc cïng n«ng th«n ViÖt Nam, chÝnh v× vËy b¹n còng ®õng qu¸ ng¹c nhiªn
khi thÊy mét ngêi n«ng d©n nµo ®ã gäi ®iÖn ®Õn c¬ quan khuyÕn n«ng n¬i b¹n
lµm viÖc hay gäi vµo sè di ®éng cña b¹n ®Ó hái hay t×m lêi gi¶i
®¸p cho mét néi dung nµo ®ã liªn quan ®Õn c«ng viÖc ®ång ¸ng
cña hä. Khi nãi chuyÖn, kh«ng nªn kÐo dµi cuéc nãi chuyÖn mµ
chØ nªn tËp trung vµo chñ ®Ò cÇn thiÕt, trao cho n«ng d©n mét
th«ng tin hoÆc mét sè lêi khuyªn ng¾n gän vµ ®Çy ®ñ. Trong
bÊt kú trêng hîp nµo còng ph¶i nãi n¨ng m¹ch l¹c, râ rµng. §õng quªn ghi tãm t¾t
nh÷ng ®iÓm ®· trao ®æi vµo phiÕu riªng ghi tªn ngêi n«ng d©n ®ã. ViÖc lµm
nµy gióp b¹n qu¶n lý th«ng tin ®îc tèt h¬n vµ v« cïng h÷u Ých mçi khi b¹n cÇn
lµm viÖc hay cÇn lôc l¹i th«ng tin khi cÇn tiÕn hµnh mét ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
nµo ®ã víi anh ta.
2.1.5 Nh÷ng cuéc gÆp gì bÊt chît
§«i khi nh÷ng cuéc gÆp gì bÊt chît thêng cã t¸c dông khuyÕn n«ng lín h¬n
chóng ta tëng. Chóng thêng x¶y ra trong khi çn bé khuyÕn n«ng ®ang ®i c«ng t¸c
trªn mét ®Þa bµn nhÊt ®Þnh (®i chî, ®¸m cíi, ®¸m tang trong vïng,...). §©y lµ
nh÷ng dÞp tèt nÕu gÆp nh÷ng ngêi quen vµ gióp çn bé khuyÕn n«ng biÕt h¬n víi
n«ng d©n trong vïng vµ trao ®æi nh÷ng g× b¹n vµ ngêi n«ng d©n thÊy cÇn thiÕt.
CÇn biÕt r»ng khuyÕn n«ng rÊt linh ®éng vµ mÒm dÎo trong viÖc trao ®æi çc
th«ng tin mang tÝnh ®a chiÒu. Nªn biÕn nh÷ng dÞp gÆp gì nh vËy ®Ó cñng cè
thªm mèi quan hÖ gi÷a khuyÕn n«ng víi n«ng d©n vµ coi ®ã nh mét c¬ héi ®Ó
t¨ng thªm sù hiÓu biÕt cña khuyÕn n«ng ®èi víi n«ng d©n vµ hoµn c¶nh cô thÓ
cña gia ®×nh hä.
2.2 Ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng theo nhãm
TiÕp xóc ç nh©n lµ ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng cã hiÖu qu¶ cao nhng nã mÊt
rÊt nhiÒu thêi gian. Ngêi çn bé khuyÕn n«ng còng chØ cã thÓ tiÕp xóc trùc tiÕp
®îc mét sè lîng rÊt h¹n chÕ n«ng d©n. H¬n n÷a, nÕu qu¸ coi träng ph¬ng ph¸p ç
nh©n, sÏ cã khuynh híng chØ tËp trung khuyÕn n«ng vµo mét gia ®×nh kh¸ gi¶ vµ
sÏ quªn mÊt tÇng líp n«ng d©n nghÌo. ChÝnh v× vËy mµ cµng ngµy ph¬ng ph¸p
khuyÕn n«ng theo nhãm cµng ®îc ¸p dông réng r·i h¬n. Ph¬ng ph¸p nhãm lµ tæ
chøc nhiÒu n«ng d©n l¹i thµnh nhãm ®Ó tiÕn hµnh khuyÕn n«ng cho hä.
49
2.2.1 Nh÷ng u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nhãm
- Ph¹m vi khuyÕn n«ng réng : Ph¬ng ph¸p nhãm cã thÓ ®em khuyÕn n«ng
cïng lóc ®Õn víi nhiÒu n«ng d©n h¬n, cho c¶ nh÷ng ngêi Ýt tiÕp xóc víi khuyÕn
n«ng. V× vËy ®©y lµ ph¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ cao h¬n.
- M«i trêng häc tËp: M«i trêng häc tËp cña ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng theo
nhãm thêng rÊt sinh ®éng. Do ®ã mçi n«ng d©n ®Òu cã thÓ l¾ng nghe, th¶o
luËn, suy nghÜ vµ quyÕt ®Þnh xem m×nh cã nªn tham gia ch¬ng tr×nh khuyÕn
n«ng ®ã hay kh«ng. Ngoµi ra kh«ng khÝ ®¸m ®«ng cßn cã t¸c dông kÝch thÝch
vµ cñng cè lßng tin cña nh÷ng n«ng d©n - vèn hay dÌ dÆt, thËm chÝ nhót nh¸t-
gióp hä tham gia ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng.
- Ho¹t ®éng mang tÝnh céng ®ång: Ph¬ng ph¸p nhãm sÏ tËp hîp ®îc nh÷ng
n«ng d©n cã cïng ®iÒu kiÖn canh t¸c khã kh¨n l¹i víi nhau, cïng nhau gi¶i quyÕt
nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n mµ tõng ç nh©n th× kh«ng thÓ lµm næi (VÝ dô: n¹o vÐt
mét ®o¹n m¬ng hoÆc s¶ ch÷a mét ®äan ®êng cÇn ph¶i cã sù tham gia cña tËp
thÓ).
2.2.2 Mét sè h¹n chÕ cña ph¬ng ph¸p nhãm
- ChØ gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò chung cña nhãm, kh«ng gi¶i quyÕt ®îc
nh÷ng vÊn ®Ò riªng cña tõng ç nh©n.
- Kinh phÝ ®Ó duy tr× ho¹t ®éng cao.
- ViÖc tæ chøc nhãm vµ duy tr× nhãm ho¹t ®éng thêng xuyªn vµ cã hiÖu qu¶
®ßi hái ph¶i ®Çu t nhiÒu c«ng søc, vµ lµ c«ng viÖc kh«ng ph¶i dÔ dµng.
2.2.3 Nh÷ng ®iÒu cÇn lu ý khi ¸p dông ph¬ng ph¸p nhãm
TËp hîp hoÆc tæ chøc nhiÒu n«ng d©n l¹i thµnh tõng nhãm ®Ó thùc hiÖn
khuyÕn n«ng lµ mét c«ng viÖc phøc t¹p, kh«ng ph¶i b¹n cø tËp hîp mét sè n«ng
d©n l¹i lµ hä cã thÓ trë thµnh mét nhãm kh¶ dÜ häc tËp vµ lµm viÖc víi nhau ®îc.
H¬n n÷a môc ®Ých cña khuyÕn n«ng kh«ng ph¶i chØ cÇn tËp hîp ®îc mét nhãm
n«ng d©n lµ xong. Mçi n«ng d©n ph¶i lµ mét thµnh phÇn cÊu t¹o nªn nhãm, hä
ph¶i hµnh ®éng theo nhãm ®Ó lµm næi bËt vai trß cña nhãm lªn. Do ®ã tríc khi
tËp hîp nhãm nªn thËn träng c©n nh¾c mét sè yÕu tè quan träng díi ®©y:
 Môc ®Ých cña nhãm
CÇn nhËn ®îc hai môc ®Ých chÝnh cña viÖc tæ chøc n«ng d©n lµm viÖc
theo nhãm ®ã lµ:
- Cã mèi quan t©m chung: khi tËp hîp mét nhãm n«ng d©n, ph¶i lµm sao ®Ó
nhãm tån t¹i ®îc vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Muèn thÕ nh÷ng thµnh viªn trong
nhãm ph¶i cã mét mèi quan t©m chung, mét lîi Ých chung lµm nÒn t¶ng cho sù hîp
50
t¸c l©u dµi. NhiÖm vô cña khuyÕn n«ng lµ gióp ®ì n«ng d©n x¸c ®Þnh vµ gi¶i
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña hä. Do ®ã cÇn thµnh lËp nhãm gåm nh÷ng n«ng d©n cã
mèi quan t©m chung. §ã lµ c¬ së bÒn v÷ng cho sù hîp t¸c l©u dµi cña hä. NÕu
nhãm bao gåm c¶ nh÷ng n«ng d©n cã nh÷ng mçi quan t©m kh¸c nhau, hä sÏ khã
lµm viÖc víi nhau.
- T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tù hä gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò:Th«ng qua nhãm ®Ó ®em
®Õn cho çc thµnh viªn th«ng tin vµ nh÷ng tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt nh»m gióp
hä gi¶i quyÕt lÊy nh÷ng vÊn ®Ò thuéc mèi quan t©m chóng cña nhãm.
 Quy m« cña nhãm
Quy m« thÝch hîp nhÊt cho mçi nhãm lµ tõ 15-20 thµnh viªn. Nhãm lín qu¸ sÏ
kh«ng bao qu¸t hÕt ®îc vµ cã n«ng d©n sÏ c¶m thÊy bÞ bá r¬i trong qu¸ tr×nh
khuyÕn n«ng. Nhãm nhá kh«ng nh÷ng gióp bao qu¸t ®îc hÕt mµ cßn t¹o ®iÒu
kiÖn cho çc thµnh viªn dÔ gÇn gòi vµ dÓ gióp ®ì lÉn nhau h¬n. Ph¶i c©n nh¾c
®Õn c¶ chç ë cña hä, çc thµnh viªn cña mét nhãm nÕu ë gÇn nhau, lµ hµng xãm
l¸ng giÒng hoÆc lµ hä hµng cña nhau th× cµng tèt.
 Quan hÖ cña çn bé khuyÕn n«ng víi nhãm
C«ng viÖc cña çn bé khuyÕn n«ng lµ khuyÕn khÝch n«ng d©n thµnh lËp
nhãm vµ cñng cè tæ chøc cña nhãm ®Ó nã ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. ë nh÷ng n¬i cã
®iÒu kiÖn nªn dùa vµo nh÷ng tæ chøc quÇn chóng cã s½n nh Héi n«ng d©n, Héi
phô n÷, Héi cùu chiÕn binh.v.v...®Ó thµnh lËp nªn nh÷ng nhãm cã chung lîi Ých.
NÕu ngêi çn bé khuyÕn n«ng ®øng ra chØ ®¹o viÖc thµnh lËp vµ tù ®iÒu hµnh
mäi ho¹t ®éng, nhãm sÏ lu«n bÞ lÖ thuéc vµo khuyÕn n«ng. V¾ng khuyÕn n«ng
nhãm sÏ kh«ng ho¹t ®éng, hoÆc ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶. Do vËy cÇn khuyÕn
khÝch tÝnh ®éc lËp cña nhãm. H·y t¹o ®iÒu kiÖn cho nhãm tù ®Ò xuÊt çc nhu
cÇu khuyÕn n«ng cña hä vµ tù quyÕt ®Þnh møc ®é tham gia hç trî cña khuyÕn
n«ng ®èi víi nhãm.
2.2.4 Héi häp
Mêi n«ng d©n ®Õn häp lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng theo
nhãm phæ biÕn nhÊt hiÖn nay. Cuéc häp lµ n¬i ®Ó khuyÕn n«ng truyÒn ®¹t cho
n«ng d©n çc chÝnh s¸ch cña Nhµ níc vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n, nh÷ng çch lµm ¨n
míi, nh÷ng biÖn ph¸p kÜ thuËt míi. §ång thêi n«ng d©n còng cã thÓ th¶o luËn c«ng
khai nh÷ng vÊn ®Ò cña hä hoÆc ®a ra nh÷ng ®Ò xuÊt míi, nh÷ng quyÕt ®Þnh
míi. Tuy nhiªn mçi cuéc häp ®Òu cã môc ®Ých vµ néi dung riªng. Cã nh÷ng cuéc
häp nh sau:
 Häp th«ng b¸o
51
Lµ cuéc häp phæ biÕn cho n«ng d©n mét chØ thÞ hoÆc mét th«ng tin míi
nµo ®ã cÇn cho hä vµ thu thËp ý kiÕn cña d©n ®èi víi nh÷ng ®iÒu th«ng b¸o.
 Häp lËp kÕ ho¹ch
Lµ cuéc häp th¶o luËn vÒ mét vÊn ®Ò cô thÓ nµo ®ã ®Ó ®a ra çc gi¶i ph¸p
vµ quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc cÇn lµm tiÕp theo.
 Häp nhãm cã chung lîi Ých/ Nhãm së thÝch
Lµ cuéc häp cña nh÷ng nhãm cã chung lîi Ých (nhãm trång c©y ¨n qu¶, nhãm
th©m canh lóa lai, nhãm trång ng« lai, nhãm nu«i vÞt ®Î trøng, nhãm nu«i ong,
nhãm nu«i ç..) ®Ó truyÒn ®¹t vµ th¶o luËn nh÷ng chñ ®Ò riªng cña nhãm.
 Häp chung céng ®ång
Lµ cuéc häp toµn thÓ céng ®ång ®Ó nghe phæ biÕn vµ th¶o luËn nh÷ng
vÊn ®Ò chung. ThØnh tho¶ng, khuyÕn n«ng cÇn tæ chøc nh÷ng cuéc häp nh vËy
®Ó çc nhãm lîi Ých kh¸c kh«ng c¶m thÊy ho¹t ®éng cña hä t¸ch biÖt víi céng
®ång. Trong mäi trêng hîp, chØ nªn mêi häp khi nhËn thÊy cuéc häp thËt sù cÇn
thiÕt vµ cã t¸c dông. NÕu lµm cho n«ng d©n c¶m thÊy bÞ mÊt thêi gian cho mét
cuéc häp v« nghÜa, hä sÏ tõ chèi ®Õn dù nh÷ng cuéc häp tiÕp theo vµ ®iÒu ®ã sÏ
g©y khã kh¨n cho c«ng viÖc khuyÕn n«ng. Khi ®· quyÕt ®Þnh mêi häp ph¶i
chuÈn bÞ mét çch chu ®¸o vÒ môc ®Ých, néi dung, ch¬ng tr×nh lµm viÖc ®Ó
®¶m b¶o cho cuéc häp thµnh c«ng. NÕu cÇn, ph¶i xin ý kiÕn l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng
hoÆc trëng nhãm së thÝch ®Ó nhÊt trÝ vÒ môc ®Ých vµ néi dung cuéc häp. Cã
thÓ viÕt tríc môc ®Ých vµ nh÷ng néi dung chÝnh cña cuéc häp lªn mét tê giÊy
khæ lín, sau ®ã x¸c ®Þnh nh÷ng néi dung nµo lµ quan träng nhÊt , cuéc häp ph¶i
gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò g× .. ®Ó c¨n cø vµo ®ã mµ ®iÒu hµnh cuéc häp.
52
Çc bíc thùc hiÖn cuéc häp cã thÓ ®îc kh¸i qu¸t hãa b»ng s¬ ®å sau:
Môc tiªu, kÕt qu¶ mong ®îi

Bíc 1 ChuÈn bÞ
néi dung X©y dùng ch¬ng tr×nh häp
Çc c©u hái, yªu cÇu ®iÒu

ChuÈn bÞ
Hoµn thiÖn Lùa chän ph¬ng ph¸p
Phßng häp
ChuÈn bÞ Thêi gian, ®Þa

ph¬ng tiÖn, ®iÓm
phô trî Mêi ®¹i biÓu
C«ng cô hç trî
Bíc 2
- Khai m¹c, giíi thiÖu ®¹i biÓu

Tæ chøc - Th«ng qua néi dung
häp - Th«ng qua biªn b¶n tríc
- Tr×nh bµy néi dung çc chñ ®Ò
- Th¶o luËn
- Tãm t¾t nghÞ quyÕt, kÕ ho¹ch hµnh ®éng
- KÕt thóc
Mét sè gîi ý vÒ tæ chøc mét cuéc häp:

 QuyÕt ®Þnh thêi gian vµ ®Þa ®iÓm häp
Thêi gian vµ ®Þa ®iÓm ph¶i lùa chän sao cho thÝch hîp víi mäi ®èi tîng mêi
häp, cã thÓ tæ chøc vµo buæi tèi hoÆc tra trong ngµy mµ n«ng d©n kh«ng bËn
nhiÒu c«ng viÖc ®ång ¸ng. Tuy nhiªn kh«ng nªn tæ chøc çc cuéc häp vµo nh÷ng
ngµy mïa: nh mïa gÆt, mïa cÊy. N¬i häp cã thÓ lµ nhµ häp céng ®ång, nhµ trëng
th«n, hoÆc mét nhµ n«ng d©n réng r·i tho¸ng m¸t, cã ®ñ chç ngåi cho mäi ngêi.
Nh÷ng vÞ trÝ ®ã nªn lµ n¬i trung t©m cña th«n ®Ó thuËn tiÖn cho mäi ngêi ®Õn
häp. Sau khi quyÕt ®Þnh thêi gian vµ ®Þa ®iÓm häp nªn liÖt kª mét sè c«ng viÖc
nh sau ®Ó tiÖn kiÓm tra vµ chuÈn bÞ:
- Th«ng b¸o mêi häp
- Bè trÝ n¬i häp, quÐt dän s¹ch sÏ, s¾p xÕp l¹i bµn ghÕ
- ChuÈn bÞ tríc nh÷ng thø cÇn thiÕt nh giÊy, bót, b¶ng, phÊn ..
- ChuÈn bÞ thø tù tr×nh bµy çc chñ ®Ò
- Ch¬ng tr×nh th¶o luËn
53
- Dù kiÕn kh¸ch mêi hoÆc chuyªn gia sÏ ph¸t biÓu ý kiÕn
- Dù ®Þnh chñ täa vµ th ký ghi chÐp (nªn gîi ý ®Ó bµ con lùa chän th ký)
- ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ níc uèng cho thµnh viªn dù häp
 §iÒu khiÓn cuéc häp
Mäi c«ng viÖc chuÈn bÞ ®Òu tèt nhng nÕu ®iÒu hµnh kh«ng khÐo th× cuéc
häp còng khã thµnh c«ng. Nªn nhí r»ng n«ng d©n kh«ng thÝch ngåi l©u vµ l¹i
cµng kh«ng thÝch nghe nh÷ng lêi diÔn thuyÕt xu«ng, s¸o rçng vµ dµi dßng. V×
thÕ muèn gióp hä tËp trung l¾ng nghe vµ th¶o luËn s«i næi th× ngêi nãi cÇn nãi
ng¾n gän, dÔ hiÓu, tËp trung vµo chñ ®Ò chÝnh, cÇn nh¾c l¹i nh÷ng vÊn ®Ò
mÊu chèt ®Ó ngêi nghe hiÓu vµ nhí. Nªn khuyÕn khÝch sù tham gia cña quÇn
chóng b»ng çch nªu ra nh÷ng c©u hái ®Ó hä cïng th¶o luËn.
 Çc bíc trong cuéc häp
- B¾t ®Çu cuéc häp ®óng giê. Chµo mõng nh÷ng ngêi ®Õn dù häp, tuyªn bè
lý do, môc ®Ých, néi dung, ch¬ng tr×nh cuéc häp, giíi thiÖu thµnh phÇn dù häp vµ
kh¸ch mêi (nÕu cã), giíi thiÖu chñ täa, th ký cuéc häp.
- Chñ täa ®iÒu khiÓn cuéc häp víi sù hç trî cña çn bé khuyÕn n«ng: tr×nh
bµy néi dung vµ çc chñ ®Ò.
- Trong cuéc häp lu«n nªu vÊn ®Ò cho mäi ngêi suy nghÜ , ®Æt c©u hái cho mäi
ngêi th¶o luËn. Tãm t¾t l¹i nh÷ng ý chÝnh, nh÷ng quyÕt ®Þnh quan träng cña mäi ng-
êi.
- Th«ng qua biªn b¶n cuéc häp, nªu râ nh÷ng kÕt luËn cuéc häp.
- Khi cuéc häp kÕt thóc h·y c¶m ¬n tÊt c¶ mäi ngêi cã liªn quan. Cuéc häp
chØ nªn kÐo dµi tèi ®a mét tiÕng rìi.
- Sau mçi lÇn häp ph¶i ghi l¹i nh÷ng néi dung chÝnh ®· th¶o luËn vµ quyÕt
®Þnh mµ cuéc häp ®· ®a ra.
2.2.5 Tr×nh diÔn
N«ng d©n nãi chung rÊt muèn ®îc nh×n tËn m¾t thµnh qu¶ cña nh÷ng çch
lµm ¨n míi, nh÷ng c©y con míi vµ nh÷ng ¶nh hëng cña chóng ®Õn viÖc s¶n xuÊt
cña gia ®×nh hä. KhuyÕn n«ng cã thÓ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu nµy cña hä b»ng
çch tæ chøc çc m« h×nh tr×nh diÔn.Tr×nh diÔn cã t¸c dông khuyÕn n«ng rÊt lín,
®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng n«ng d©n kh«ng biÕt ®äc biÕt viÕt. Tr×nh diÔn t¹o
®iÒu kiÖn cho n«ng d©n ph©n biÖt ®îc nh÷ng g× kh¸c nhau gi÷a nh÷ng biÖn
ph¸p canh t¸c míi víi çch lµm cò cña hä. Trong khuyÕn n«ng, cã hai lo¹i tr×nh
diÔn chÝnh: Tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p vµ tr×nh diÔn kÕt qu¶.
2.2.5.1 Tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p
Lµ híng dÉn cho n«ng d©n çch lµm mét c«ng viÖc g× ®ã (VÝ dô: çch
trång nh÷ng b¨ng c©y xanh trªn n¬ng ®Ó b¶o vÖ ®Êt vµ níc). Trong trêng hîp nµy,
ngêi n«ng d©n ®· chÊp nhËn ¸p dông ph¬ng ph¸p míi vµ muèn biÕt çch tù m×nh
lµm lÊy.
54
¦u ®iÓm cña tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p lµ cã thÓ cïng mét lóc híng dÉn cho
nhiÒu ngêi. MÆt kh¸c, ngêi n«ng d©n cã thÓ trùc tiÕp tham gia c«ng viÖc cho nªn
hä n¾m ch¾c çch lµm h¬n so víi trêng hîp hä nghe gi¶ng bµi mét çch thô ®éng
trong líp häc. Tuy nhiªn, nÕu cã mÆt trong buæi tr×nh diÔn qu¸ nhiÒu n«ng d©n
th× sÏ cã rÊt Ýt ngêi ®îc nh×n râ, nhe râ vµ cã c¬ héi thùc hµnh.
2.2.5.2 Tr×nh diÔn kÕt qu¶
- ViÖc ®a ra mét kü thuËt míi, s¸ng kiÕn míi ph¶i qua 3 bíc: Kh¸m ph¸, thö
nghiÖm vµ chøng minh, khuyÕn ço.
- ViÖc kh¸m ph¸ thêng ë çc c¬ quan nghiªn cøu, ®«i khi tõ ngêi n«ng d©n
(HiÖn nay cã rÊt nhiÒu n«ng d©n tù t×m tßi, kh¸m ph¸ vµ ph¸t minh ra nhiÒu vËt
dông, c«ng cô vµ kü thuËt míi nh trêng hîp cña «ng §inh C«ng Viªn ë Qu¶ng Nam
hay anh L©m V¨n Mêi ë huyÖn Hßn §Êt, tØnh Kiªn Giang,...)
- Thö nghiÖm, chøng minh ®îc tiÕn hµnh t¹i çc c¬ quan nghiªn cøu (do nhµ
khoa häc thùc hiÖn) hoÆc trªn ®ång ruéng (do çc nhµ nghiªn cøu, çn bé khuyÕn
n«ng phèi hîp víi ngêi d©n thùc hiÖn). §«i khi do chÝnh ngêi d©n thùc hiÖn (ngêi
d©n tù kh¸m ph¸)
- Giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh chøng minh çc kü thuËt gäi lµ “Tr×nh diÔn kÕt
qu¶”. §©y lµ mét kªnh th«ng tin truyÒn th«ng h÷u hiÖu, nã ®a ra nh÷ng b»ng chøng
chøng tá mét kü thuËt ®· ®îc c¶i tiÕn, u viÖt h¬n kü thuËt míi nh»m thuyÕt phôc
ngêi d©n tin tëng vµ lµm theo.
- Tr×nh diÔn kÕt qu¶: Lµ chØ ra mét çch trùc tiÕp cô thÓ cho n«ng d©n
thÊy kÕt qu¶ cña mét çch lµm míi cã hiÖu qu¶, ®Ó tõ ®ã lµm cho n«ng d©n tin t-
ëng vµ lµm theo çch lµm míi.
Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tr×nh diÔn
 Cã sù tham gia cña ngêi d©n:
Nªn tæ chøc tr×nh diÔn trªn ®Êt cña n«ng d©n vµ cã ngêi d©n cïng lµm. nÕu
nh gièng lóa míi ®îc trång trªn ®Êt cña d©n, kÕt qu¶ tr×nh diÔn sÏ cã tÝnh thuyÕt
phôc cao h¬n so víi trång trªn ®Êt cña c¬ quan khuyÕn n«ng, vµ ngêi n«ng d©n
còng sÏ thÊy tù tin h¬n nÕu anh ta ®îc tham gia lµm tr×nh diÔn. Tãm l¹i cµng t¹o
55
®iÒu kiÖn cho n«ng d©n tham gia çc buæi tr×nh diÔn cµng dÔ thuyÕt phôc hä
vµ lµm cho hä tù tin h¬n.
 §¬n gi¶n
Nh÷ng tr×nh diÔn ®¬n gi¶n, ng¾n gän vµ râ rµng bao giê còng cã hiÖu qu¶
h¬n nhiÒu so víi nh÷ng tr×nh diÔn phøc t¹p vµ ®ßi hái qu¸ nhiÒu ®Çu t cña n«ng
d©n. Do vËy, nªn lµm tõng bíc mét, hoÆc tæ chøc thµnh nhiÒu tr×nh diÔn nhá
kh¸c nhau cã hiÖu qu¶ h¬n lµ ®a qóa nhiÒu yÕu tè vµo trong mét lÇn tr×nh diÔn.
 Tr×nh diÔn còng lµ mét líp häc
Môc ®Ých cña tr×nh diÔn lµ híng dÉn cho n«ng d©n biÕt t¸c dông cña mét
loµi c©y míi, con míi, hoÆc çch lµm mét c«ng viÖc míi. V× vËy tr×nh diÔn còng
ph¶i ®îc coi lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y häc mµ trong ®ã cã nh÷ng yÕu tè b¾t buéc
ph¶i tÝnh ®Õn nh ®Þa ®iÓm tr×nh diÔn, thêi gian tr×nh diÔn, nh÷ng ph¬ng tiÖn
vµ ph¬ng ph¸p híng dÉn.
 ChuÈn bÞ chu ®¸o
Mäi tr×nh diÔn ®Òu ph¶i ®îc lËp kÕ ho¹ch cÈn thËn vµ chuÈn bÞ chu ®¸o.
Tr×nh diÔn mét çch véi v· hoÆc kh«ng cã kÕ ho¹ch chi tiÕt thêng chØ ®em l¹i
tai ho¹ mµ th«i.
LËp kÕ ho¹ch tr×nh diÔn
Khi ®· quyÕt ®Þnh tæ chøc tr×nh diÔn, cÇn dµnh thêi gian thÝch ®¸ng cho
viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ chuÈn bÞ. Cã thÓ dùa vµo nh÷ng c©u hái díi ®©y ®Ó
chuÈn bÞ:
- Môc tiªu cña tr×nh diÔn lµ g× ? T¹i sao tr×nh diÔn l¹i lµ ph¬ng ph¸p
khuyÕn n«ng thÝch hîp nhÊt ®èi víi chñ ®Ò nµy ? Nã sÏ ®em l¹i nh÷ng t¸c dông
g× ?
- Khi nµo sÏ tæ chøc tr×nh diÔn? Thêi gian nµo (ngµy /th¸ng) lµ thÝch hîp
nhÊt cho c¶ n«ng d©n trong viÖc tr×nh diÔn ?
- Nªn tr×nh diÔn ë ®©u? §Þa ®iÓm nµo thuËn lîi nhÊt cho c¶ n«ng d©n?
Ph¶i chuÈn bÞ thËt chi tiÕt ®Ó tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nªu trªn. §iÒu quan
träng lµ nh÷ng lý do dÉn tíi viÖc tæ chøc tr×nh diÔn ph¶i x¸c ®¸ng vµ thËt sù tin t-
ëng r»ng tr×nh diÔn nhÊt ®Þnh sÏ ®em l¹i lîi Ých tho¶ ®¸ng cho n«ng d©n.
ChuÈn bÞ tr×nh diÔn
Cµng chuÈn bÞ kÜ cµng bao nhiªu, cµng cã c¬ héi tæ chøc tèt cuéc tr×nh
diÔn bÊy nhiªu. Díi ®©y lµ nh÷ng c«ng viÖc ph¶i chuÈn bÞ kÜ cµng:
56
- Tham kh¶o ngêi d©n ®Þa ph¬ng ®Ó hä gãp ý vµ gióp ®ì chuÈn bÞ tr×nh
diÔn.
- LËp mét b¶n kÕ ho¹ch chi tiÕt nªu râ çc chñ ®Ò sÏ thÓ hiÖn, thø tù tiÕn hµnh
çc c«ng viÖc, çc nguån lùc cÇn thiÕt kÓ c¶ phÇn ®ãng gãp cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng.
- Thu thËp th«ng tin vµ nh÷ng tµi liÖu liªn quan ®Õn néi dung tr×nh diÔn ®Ó
tham kh¶o tríc nh»m ®¶m b¶o cho chñ ®Ò tr×nh diÔn trë lªn quen thuéc vµ thùc hiÖn
dÔ h¬n.
- KiÓm tra kÜ ®Ó ®¶m b¶o hé ®· s½n sµng nh÷ng c«ng cô hç trî cÇn thiÕt
(ThÝ dô: Ph¬ng tiÖn nghe nh×n, h¹t gièng, n«ng cô v.v…).
- Lùa chän nh÷ng n«ng d©n sÏ tham gia tr×nh diÔn vµ qu¸n triÖt tríc nh÷ng
viÖc sÏ lµm víi hä.
- Th«ng b¸o réng r·i ho¹t ®éng tr×nh diÔn nh»m ®¶m b¶o cho n«ng d©n biÕt
ch¾c ch¾n ngµy giê vµ n¬i thùc hiÖn tr×nh diÔn.
- §Õn th¨m hiÖn trêng tr×nh diÔn lÇn cuèi cïng nh»m ®¶m b¶o mäi thø ®·
®îc chuÈn bÞ ®©u vµo ®Êy.
Thùc hiÖn vµ gi¸m s¸t tr×nh diÔn
Trong qu¸ tr×nh tr×nh diÔn, vai trß cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng lµ gi¸m s¸t
nhng kh«ng lµm lÊy tÊt c¶ mäi viÖc. CÇn chñ ®éng gióp ®ì nh÷ng n«ng d©n trùc
tiÕp thùc hiÖn tr×nh diÔn vµ khuyÕn khÝch nh÷ng n«ng d©n tham gia cµng
nhiÒu cµng tèt. Trong cuéc tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p muèn ®¶m b¶o cho tÊt c¶ mäi
ngêi tham dù ®Òu thu nhËn ®îc lîi Ých cña cuéc tr×nh diÔn, çn bé khuyÕn n«ng
cã thÓ tiÕn hµnh çc c«ng viÖc sau:
- Chµo mõng nh÷ng ngêi ®Õn dù, lµm cho hä thÊy vui vÎ, nhÑ nhâm vµ c¶m
thÊy tin tëng vµo nh÷ng g× hä s¾p thu nhËn ®îc tõ cuéc tr×nh diÔn.
- Gi¶i thÝch râ rµng môc ®Ých cuéc tr×nh diÔn, nh÷ng kÕt qu¶ hy väng cã
thÓ ®¹t ®îc, nh÷ng c«ng viÖc vµ giai ®o¹n kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh tr×nh diÔn.
NÕu cã tµi liÖu chuÈn bÞ tríc, h·y ph©n ph¸t cho ngêi ®Õn dù.
- Tù m×nh tiÕn hµnh hoÆc lu«n trong t thÕ s½n sµng gióp ®ì ngêi n«ng d©n
thùc hµnh tr×nh diÔn. H·y lµm thong th¶ kÌm theo nh÷ng lêi gi¶i thÝch ng¾n gän,
dÔ hiÓu ®Ó tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu theo dâi kÞp.
- S½n sµng gi¶i thÝch râ nh÷ng th¾c m¾c cña n«ng d©n nÕu cã vµ tãm t¾t
l¹i nh÷ng ®iÓm chñ yÕu nhÊt ®Ó mäi ngêi nhí ®îc.
- Mêi mét sè n«ng d©n trùc tiÕp thùc hµnh vµ lµm l¹i çc néi dung ®· híng
dÉn, vµ kh«ng nªn tá th¸i ®é kh«ng hµi lßng nÕu hä cha thùc hiÖn ®óng kü thuËt.
H·y vui vÎ híng dÉn l¹i ®Ó hä cã thÓ lµm ®óng theo yªu cÇu.
57
- Tãm t¾t mét lÇn cuèi nh÷ng chñ ®Ò hoÆc nh÷ng ý chÝnh ®îc nªu ra.
KhuyÕn khÝch n«ng d©n nªu c©u hái ®Ó cïng trao ®æi.
- KÕt thóc cuéc tr×nh diÔn, c¶m ¬n tÊt c¶ nh÷ng ngêi ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ
tham gia cuéc tr×nh diÔn ®ång thêi nªu lªn mét sè nh÷ng c«ng viÖc sÏ lµm tiÕp
theo.
Mét vÝ dô khung vÒ ®Ò xuÊt kÕ ho¹ch tr×nh diÔn

1. Tªn ho¹t ®éng:
2. §Æt vÊn ®Ò: T¹i sao l¹i tr×nh diÔn kü thuËt nµy? lý do kh¸ch quan, chñ
quan, lîi Ých cña viÖc tr×nh diÔn..
3. Môc tiªu
3.1. Môc tiªu chung: môc tiªu cã tÝnh tæng qu¸t
3.1.2. Môc tiªu cô thÓ cña ho¹t ®éng tr×nh diÔn: N¨ng suÊt ®¹t dîc bao nhiªu?
sè diÖn tÝch thôc hiÖn? Träng lîng xuÊt chuång sau mÊy th¸ng nu«i?.
4. Néi dung ho¹t ®éng
4.1. Néi dung c«ng viÖc dù kiÕn thùc hiÖn
4.2. DiÖn tÝch c©y trång, sè lîng con gia sóc..
4.3. Sè hé tham gia
4.4. §Þa ®iÓm thùc hiÖn
5. Ph¬ng ph¸p thùc hiÖn, çc bíc thùc hiÖn
6. Dù trï kinh phÝ vËt t
7. Ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm: tr¸ch nhiÖm cña ngêi d©n, th«n b¶n, cña chÝnh
quyÒn, cña ch¬ng tr×nh dù ¸n
8. KÕ ho¹ch gi¸m s¸t ®¸nh gi¸
9. Tæng kÕt, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶
§èi víi tr×nh diÔn kÕt qu¶ cÇn thùc hiÖn tèt mét sè viÖc chÝnh nh sau:
- KiÓm tra l¹i c«ng viÖc chuÈn bÞ cña çc hé tham gia tr×nh diÔn.
- TËp huÊn kü thuËt cho çc hé ®Ó ®¶m b¶o cho çc hé ®· hiÓu râ nh÷ng
vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c«ng viÖc tr×nh diÔn.
- ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ çc vËt t cÇn thiÕt.
- Híng dÉn vµ cïng tham gia víi n«ng d©n ngay tõ giai ®o¹n b¾t ®Çu thùc
hiÖn tr×nh diÔn, ®©y lµ viÖc hÕt søc quan träng ®Ó tr×nh diÔn thµnh c«ng.
- §Þnh kú kiÓm tra tiÕn ®é c«ng viÖc cña n«ng hé.
- Híng dÉn hä tù theo dâi, ®¸nh gi¸ çc chØ tiªu liªn quan ®Õn tr×nh diÔn nh:
T×nh h×nh sinh trëng cña c©y, t¨ng träng cña con gia sóc, t×nh h×nh s©u bÖnh, n¨ng
suÊt.
- Hç trî n«ng d©n tù b¸o ço kÕt qu¶ tr×nh diÔn khi cÇn thiÕt.
Nh÷ng c«ng viÖc cÇn lµm sau tr×nh diÔn
58
Th«ng thêng sau mçi lÇn tr×nh diÔn ®Òu cã nh÷ng yªu cÇu hoÆc nh÷ng
quyÕt ®Þnh ®îc ®a ra. NhiÖm vô cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng lµ tiÕp tôc tho¶
m·n nh÷ng yªu cÇu cña n«ng d©n hoÆc thùc hiÖn nh÷ng quyÕt ®Þnh trªn. NÕu
kh«ng cuéc tr×nh diÔn sÏ r¬i vµo im lÆng vµ kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ cô thÓ nµo.
Cuéc tr×nh diÔn cßn gióp th¾t chÆt h¬n n÷a mèi quan hÖ cña khuyÕn n«ng víi
n«ng d©n ®Þa ph¬ng cho nªn nÕu lµm tèt, n«ng d©n s½n sµng gióp ®ì khuyÕn
n«ng thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng khuyÕn n«ng kh¸c trong t¬ng lai.
Mét viÖc quan träng kh¸c cÇn lµm sau mçi cuéc tr×nh diÔn lµ viÕt b¸o ço
®¸nh gi¸ kÕt qu¶ tr×nh diÔn, nªu râ ý kiÕn cña nh÷ng ngêi tham dù kÌm theo danh
s¸ch nh÷ng ngêi cã mÆt trong cuéc tr×nh diÔn.
2.2.6 Héi th¶o ®Çu bê
Tríc khi kÕt thóc mét m« h×nh tr×nh diÔn, mét thö nghiÖm nµo ®ã th× tæ
chøc héi th¶o ®Çu bê. Héi th¶o cã t¸c dông phæ biÕn ra quy m« réng r·i h¬n mét
çch lµm ¨n míi hoÆc kÕt qu¶ cña mét cuéc tr×nh diÔn. Môc ®Ých cña héi th¶o
®Çu bê lµ giíi thiÖu mét ph¬ng thøc lµm ¨n míi hoÆc mét gièng c©y míi ngay t¹i
hiÖn trêng nh»m cæ vò cµng nhiÒu n«ng d©n tham gia cµng tèt. Héi th¶o ®Çu bê
tèt nhÊt lµ ®îc tæ chøc ngay t¹i ®iÓm tr×nh diÔn thùc hiÖn trªn ®Êt cña n«ng
d©n, do chÝnh ngêi n«ng d©n ®ã tham gia mét phÇn vµo c«ng viÖc ®iÒu hµnh
vµ giíi thiÖu môc ®Ých cña tr×nh diÔn.
Vai trß cña çn bé khuyÕn n«ng trong
héi th¶o ®Çu bê lµ hç trî chñ nh©n giíi thiÖu
s¸ng kiÕn hoÆc kÕt qu¶ tr×nh diÔn, híng
dÉn ®Ó cuéc héi th¶o kh«ng ®i chÖch môc
tiªu vµ s½n sµng tr¶ lêi çc c©u hái cña nh÷ng
ngêi tham gia. §Ó héi th¶o ®Çu bê ®¹t ®îc
kÕt qu¶ tèt, ph¶i lµm tèt nh÷ng c«ng viÖc
chuÈn bÞ nh ®· giíi thiÖu trong phÇn tr×nh
diÔn. Ngoµi ra, cÇn nªn lu ý thªm ®Õn nh÷ng
vÊn ®Ò sau:
- Nªn h¹n chÕ sè ngêi tham dù ë møc mµ ®Þa ®iÓm tr×nh diÔn chøa ®îc.
ChuÈn bÞ tèt hiÖn trêng ®Ó bµ con ®Õn vµ ®i quanh ®iÓm tr×nh diÔn mét çch dÔ
dµng.
- LËp kÕ ho¹ch nh÷ng ho¹t ®éng kÕ tiÕp nhau trong ngµy héi th¶o ®Çu bê.
- KhuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n lµm tr×nh diÔn chñ ®éng ®øng ra giíi
thiÖu. Cã thÓ dÉn d¾t cuéc th¶o luËn nhng kh«ng ®îc lµm thay mäi ngêi.
- ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ çc ph¬ng tiÖn hç trî nghe
nh×n. NÕu cã thÓ, chuÈn bÞ cho ngêi giíi thiÖu mét
chiÕc loa ®Ó khi nãi, tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu nghe râ.
- KÕt thóc ngµy héi th¶o b»ng çch tãm t¾t l¹i nh÷ng
®iÒu c¬ b¶n nhÊt mµ n«ng d©n ®· ®îc nghe, nh×n, th¶o
59
luËn vµ ®ång thêi gi¶i thÝch cho bµ con râ çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cã liªn
quan trong t¬ng lai.
Khi tiÕn hµnh tæ chøc mét cuéc héi th¶o ®Çu bê, cÇn lu ý ®Õn nh÷ng vÊn
®Ò sau:
 Nªn h¹n chÕ sè ngêi tham dù ë møc mµ ®Þa ®iÓm tr×nh diÔn cã thÓ chøa
®îc: Sè ngêi tham dù qu¸ ®«ng võa g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c chuÈn bÞ, tæ chøc
l¹i ®em l¹i hiÖu qu¶ thÊp do kh«ng thÓ quan s¸t vµ híng dÉn cô thÓ cho tõng ç
nh©n ®îc.
 ChuÈn bÞ tèt hiÖn trêng ®Ó bµ con ®Õn vµ ®i quanh ®iÓm tr×nh diÔn mét
çch dÔ dµng: H·y ch¾c ch¾n r»ng b¹n ®· chuÈn bÞ chu ®¸o mäi vÊn ®Ò vÒ hiÖn tr-
êng thùc hµnh hoÆc hiÖn trêng héi th¶o sÏ viÕng th¨m häc tËp. Dän dÑp, bè trÝ ®êng
®i thuËn tiÖn cho viÖc di chuyÓn vµ ho¹t ®éng cña tÊt c¶ mäi ngêi tham gia. Nh vËy,
ngay tõ c¶m gi¸c ban ®Çu ®· khiÕn nh÷ng ngêi tham gia ham mª, thÝch thó víi néi dung
mµ hä sÏ lµm.
 LËp kÕ ho¹ch nh÷ng ho¹t ®éng kÕ tiÕp nhau trong ngµy héi th¶o ®Çu bê:
ViÖc lËp kÕ ho¹ch çc ho¹t ®éng kÕ tiÕp nhau trong héi th¶o ®Çu bê lµ c«ng
viÖc cÇn thiÕt vµ ph¶i ®îc tiÕn hµnh tõ tríc. C«ng viÖc nµy ®¶m b¶o cho çc ho¹t
®éng cña ngµy (buæi) héi th¶o ®îc tiÕn hµnh th«ng suèt vµ theo ®óng kÕ ho¹ch,
néi dng ban ®Çu ®Ò ra. Lóng tóng vµ sù ®øt qu·ng trong çc ho¹t ®éng kÕ tiÕp
nhau cña héi th¶o ®Çu bê sÏ lµm ph©n t¸n sù chó ý cña çc thµnh viªn tham gia, dÔ
g©y t©m lý ch¸n n¶n ®èi víi häc viªn, ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn chÊt lîng vµ kÕt
qu¶ ngµy héi th¶o.
 KhuyÔn khÝch ngêi n«ng d©n tham gia tr×nh diÔn chñ ®éng ®øng ra giíi
thiÖu. H·y t¹o cho hä suy nghÜ chÝnh hä míi lµ nh©n vËt chÝnh trong héi th¶o
®Çu bê, ®iÒu nµy lµ hä c¶m thÊy râ tr¸ch nhiÖm cña m×nh h¬n trong viÖc tæ
chøc vµ thùc hiÖn thµnh c«ng chung. Cã thÓ dÉn d¾t cuéc th¶o luËn nhng kh«ng
®îc lµm thay mäi ngêi, h·y ®Ó mäi ngêi cïng tham gia vµ cïng chia sÎ.
 ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ çc ph¬ng tiÖn hç trî nghe nh×n. NÕu cã thÓ, chuÈn
bÞ cho ngêi giíi thiÖu mét chiÕc loa ®Ó khi nãi, tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu nghe râ.
ViÖc nµy lµ cÇn thiÕt trong trêng hîp tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng ngoµi hiÖn trêng.
Çc ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh còng nh trong b¶n th©n çc thµnh viªn tham dù nÕu
kh«ng ®îc kiÓm so¸t cã thÓ lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña çc ho¹t ®éng mµ häc viªn
tham gia, ¶nh hëng ®Õn kÕt qu¶ chung
 KÕt thóc ngµy héi th¶o b»ng çch tãm t¾t l¹i nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n nhÊt mµ
n«ng d©n ®· ®îc nghe, nh×n, th¶o luËn vµ ®ång thêi gi¶i thÝch cho bµ con râ çc
ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cã liªn quan trong t¬ng lai.
 TuyÖt ®èi kh«ng nªn quan niÖm héi th¶o ®Çu bê chØ lµ mét dÞp ®Ó liªn
hoan tæng kÕt hoÆc tæ chøc héi nghÞ s¬ sµi hay chØ mang tÝnh h×nh thøc,
chiÕu lÖ vµ cã néi dung tÎ nh¹t.
 Gi¸m s¸t vµ theo dâi çc ho¹t ®éng sau héi th¶o ®Çu bê.
60
2.2.7 §i tham quan häc tËp
2.2.7.1. Kh¸i niÖm
Kinh nghiÖm cho thÊy thµnh c«ng cña mét líp tËp huÊn sÏ ®¹t møc tèi ®a
nÕu tÊt c¶ çc gi¸c quan ®îc huy ®éng. §iÒu nµy cã lÏ rÊt khã thùc hiÖn nÕu häc
viªn lu«n giam m×nh trong 4 bøc têng. Tham quan häc tËp ®îc xem nh mét líp häc
di ®éng, lµ phÇn nèi dµi kho¸ tËp huÊn. Nã ®îc lång vµo çc ho¹t ®éng cña kho¸
tËp huÊn vµ cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi chñ ®Ò vµ néi dung cña kho¸ tËp huÊn
®ã. §èi víi häc viªn, tham quan häc tËp lµ dÞp quan s¸t mét øng dông ë m«i trêng tù
nhiªn. Nã gióp häc viªn kh¸m ph¸ thÕ giíi bªn ngoµi, cho hä mét ®iÓm chuÈn ®Ó
®èi chiÕu çc quan ®iÓm kh¸c nhau. Tham quan còng gióp häc viªn trao ®æi vÒ
çc vÊn ®Ò kü thuËt, kinh tÕ vµ nh©n lùc, gióp hä tiÕp thu kiÕn thøc s©u vµ réng
h¬n. Tham quan häc tËp lµ mét ho¹t ®éng ®µo t¹o vµ häc hái nh çc ho¹t ®éng
kh¸c (tËp huÊn trªn líp, thùc hµnh,...).
2.2.7.2. Môc ®Ých cña tham quan
- N«ng d©n thêng rÊt muèn ®i th¨m çc c¬ së kh¸c
®Ó t×m hiÓu xem ngêi d©n ë nh÷ng n¬i ®ã lµm ¨n ra
sao, hä trång cây g×, nu«i nh÷ng con g×, hä gÆp nh÷ng
khã kh¨n g×, sinh kế ra sao,... §i tham quan cßn gióp
n«ng d©n so s¸nh çch lµm ¨n cña m×nh víi ngêi kh¸c
vµ trao ®æi kinh nghiÖm víi nhau. Do vËy, ®iÒu quan
träng lµ n¬i ®îc chän ®Õn tham quan ph¶i cã nh÷ng
®iÒu kiÖn canh t¸c t¬ng tù víi ®Þa ph¬ng cña ngêi ®i
tham quan.
- §i tham quan lµ mét biÖn ph¸p tèt trong khuyÕn n«ng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho
n«ng d©n “Tr¨m nghe kh«ng b»ng mét thÊy”, “§i mét ®µng häc mét sµng kh«n” vµ
khuyÕn khÝch hä trao ®æi kinh nghiÖm, häc ®îc çc bµi häc bæ Ých tõ nh÷ng ®Þa
ph¬ng kh¸c nhau.
2.2.7.3. Lîi Ých cña ®i tham quan häc tËp
 N©ng cao ®éng c¬ häc tËp: Tham quan t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho häc tËp nhê
mét m«i trêng míi réng vµ tho¸ng h¬n líp häc, mét kh«ng khÝ häc tËp kh¸c h¼n,...
 G¾n lý thuyÕt víi thùc hµnh nh: tham quan mang l¹i cho häc viªn mét çi
nh×n kh¸ch quan h¬n. §©y lµ mét dÞp tèt ®Ó hä ®èi chiÕu lý thuyÕt víi thùc tiÔn
nh»m t×m ra sîi d©y liªn kÕt chóng víi nhau.
 C¶i thiÖn kh¶ n¨ng ph©n tÝch vµ tæng hîp : tham quan gióp häc viªn tiÕp
thu mét çch thøc tiÕp cËn vµ mét ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng thÓ. §õng quªn
r»ng rÊt nhiÒu ý tëng, ph¸t minh vµ kh¸m ph¸ míi ®îc n¶y sinh ngoµi trêi chø
kh«ng ph¶i ë trong phßng häc hay phßng thÝ nghiÖm.
 T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho trao ®æi: tham quan häc tËp lµ ph¬ng ph¸p
häc qua trao ®æi hiÖu qu¶ nhÊt. Mäi ngêi ®îc tù do trao ®æi vµ ®i s©u vµo
61
nh÷ng chñ ®Ò mµ m×nh ®Æc biÖt quan t©m. Nh vËy häc viªn sÏ cã tr¸ch nhiÖm
h¬n ®èi víi viÖc häc cña b¶n th©n.
 G©y dùng çc mèi quan hÖ: tham quan còng nh»m thiÕt lËp mèi quan hÖ
gi÷a nh÷ng ngêi d©n tham gia m« h×nh víi kü thuËt viªn vµ çn bé nghiªn cøu víi
môc ®Ých t¨ng cêng ®èi tho¹i. Çc mèi quan hÖ ®ã sÏ t¹o thuËn lîi cho sù phèi hîp
gi÷a çc bªn khi x©y dùng nh÷ng m« h×nh ¸p dông sau nµy.
 T¹o thuËn lîi cho c«ng t¸c phæ biÕn: tham quan khuyÕn khÝch häc viªn vµ
c¶ céng ®ång m¹nh d¹n ¸p dông mét c«ng nghÖ míi, mét m« h×nh míi.
 N©ng cao gi¸ trÞ nh÷ng ngêi tham gia m« h×nh nh: tham quan gãp phÇn
kh¼ng ®Þnh n¨ng lùc cña nh÷ng ngêi thùc hiÖn m« h×nh.
2.2.7.4. Tæ chøc ®i tham quan häc tËp

a. Thêi ®iÓm tiÕn hµnh
Th«ng thêng ®i tham quan häc tËp lµ ho¹t ®éng kÕt thóc mét kho¸ tËp huÊn.
Tuy nhiªn nh÷ng kÕt qu¶ thu ®îc tõ mét cuéc tham quan ®«i khi cã thÓ ®îc sö
dông nh mét nÒn t¶ng quan träng trong x©y dùng néi dung mét kho¸ tËp huÊn sau
nµy (tr¶i nghiÖm cña häc viªn). Çc kÕt qu¶ cña tiÕn bé ®îc thö nghiÖm (xem tæ
chøc m« h×nh) cÇn ph¶i râ rµng (m« h×nh cã thµnh c«ng hay kh«ng).
b. Çc bíc chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh
*) Tríc khi tham quan
Vai trß cña tËp huÊn viªn
 X¸c ®Þnh môc tiªu häc tËp cña chuyÕn tham quan quan: T¹i sao ph¶i ®i
tham quan? Sau khi ®i tham quan häc viªn cã thÓ lµm ®îc nh÷ng g×?
 Lùa chän m« h×nh vµ ®Þa ®iÓm tham quan quan: M« h×nh nµo lµ thÝch
hîp nhÊt? M« h×nh Êy n»m ë ®©u? §Æc ®iÓm cña vïng ®ã nh thÕ nµo?
 GÆp gì nh÷ng ngêi sÏ tiÕp ®ãn ®oµn
o Th«ng tin vÒ môc ®Ých, môc tiªu vµ néi dung cña chuyÕn tham quan
nh»m gióp hä h×nh dung ra ®îc çc c«ng viÖc mµ chóng ta sÏ thùc hiÖn
trong thêi gian tham quan ®ång thêi huy ®éng sö chuÈn bÞ vµ ñng hé cña
hä.
o Thèng nhÊt ph¬ng thøc tæ chøc vµ ®iÒu hµnh, bao gåm çch chia
nhãm nh thÕ nµo? cã héi ý theo nhãm vµo cuèi buæi hay kh«ng, nhãm tr-
ëng lµ ai? ®i th¨m ®Þa ®iÓm nµo, thêi gian nµo kÕt thóc c«ng viÖc ®ã,
çch thøc lµm,…
o T×m hiÓu ®Æc ®iÓm tÝnh çch cña hä (nãi nhiÒu hay Ýt nãi, cëi
më hay kÝn ®¸o,...). Trªn thùc tÕ, Ên tîng ban ®Çu bao giê còng rÊt
quan träng vµ viÖc tËn dông tèi ®a c¶m t×nh vµ sù nhiÖt huyÕt cña
62
nh÷ng ngêi ®ãn tiÕp ®oµn sÏ ®ãng gãp kh«ng nhá vµo thµnh c«ng
chung cña ®ît tham quan.
 T×m hiÓu ®Þa ®iÓm tham quan ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi cña chuyÕn ®i
vµ dù kiÕn nh÷ng yÕu tè cÇn thiÕt: T×m hiÓu vµ nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ®Þa lý,
c¬ së h¹ tÇng vµ dÞch vô (m¹ng líi ®iÖn vµ ®êng giao th«ng, cung cÊp níc, n¬i ¨n
nghØ, tr¹m y tÕ,...). Nh÷ng ®Þa chØ vµ sè ®iÖn tho¹i nµo cã thÓ liªn hÖ trong tr-
êng hîp khÈn cÊp? Cã thÓ ®i ®Õn n¬i ®ã b»ng nh÷ng ph¬ng tiÖn g×? Mçi lÇn ®i
cÇn bao nhiªu thêi gian? §Æc ®iÓm v¨n ho¸ - x· héi cña vïng ®ã (phong tôc, tËp
qu¸n, nh÷ng ®iÒu kiªng kÞp,…) nh thÕ nµo?
 ChuÈn bÞ vµ thèng nhÊt víi häc viªn
o Tr×nh bµy môc ®Ých, môc tiªu vµ néi dung chuyÕn tham quan;
o Ngµy, giê, ph¬ng tiÖn di chuyÓn vµ ®Þa ®iÓm xuÊt ph¸t;
o Ph¬ng thøc vµ kÕ ho¹ch ho¹t ®éng (lµm viÖc theo nhãm? TËp trung
c¶ líp? Nhãm trëng? Thêi gian th¶o luËn? Vai trß tr¸ch nhiÖm cña tõng ç
nh©n? Ph¬ng ph¸p vµ thêi gian b¸o ço kÕt qu¶ tham quan? N¬i tr×nh
bµy kÕt qu¶ tham quan?...);
o Ph©n chia tr¸ch nhiÖm trong chuÈn bÞ dông cô, trang thiÕt bÞ (m¸y
¶nh, camera, b¨ng ®µi ghi ©m, dao, kÐo, k×m, bóa,...);
o Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n (çch ¨n mÆc, çch c xö, yªu cÇu vÒ an
toµn,...)
o HËu cÇn (®Æt vÐ vµ phßng trä, ®Æt ¨n, th«ng b¸o víi l¸i xe,…).
Vai trß cña häc viªn
 Häc viªn cã thÓ ghÐp theo nhãm cïng së thÝch ®Ó th¶o luËn vµ thèng
nhÊt nh÷ng khÝa c¹nh cÇn t×m hiÓu khi tham quan vµ trong qu¸ tr×nh th¶o luËn.
Sau ®ã tr×nh bµy nhanh ®Ó kiÓm tra xem tÊt c¶ ®· ®îc dù kiÕn ®Çy ®ñ cha.
 C«ng t¸c chuÈn bÞ nµy lµ bíc híng çc nhãm tíi nh÷ng chñ ®Ò sÏ ®îc ®Ò
cËp khi ®i tham quan. Nh vËy häc viªn sÏ tÝch cùc h¬n vµ tiÕp thu ®îc nhiÒu
®iÒu h¬n trong qu¸ tr×nh tham quan.
 Trong bíc nµy, cÇn ph¶i th¶o luËn tríc vÒ 4 c©u hái sau:
o T¹i sao chóng ta ®i tham quan?
o Chóng ta sÏ tham quan nh÷ng g×?
o Chóng ta sÏ gÆp nh÷ng ai?
o Chóng ta sÏ ®Æt nh÷ng c©u hái nµo?
*) Trong khi tham quan
Vai trß cña tËp huÊn viªn
 §¹i diÖn ®oµn tham quan quan: chÞu tr¸ch nhiÖm giíi thiÖu nh÷ng ngêi
tham gia, nãi lêi c¶m ¬n,...
63
 §iÒu khiÓn cuéc tham quan quan: nh¾c l¹i môc ®Ých, môc tiªu, néi dung
chÝnh cña cuéc tham quan. Qu¶n lÝ vµ gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng cña ®oµn sao cho
chuyÕn tham quan thùc sù bæ Ých vµ lý thó ®èi víi häc viªn. L¾ng nghe ý kiÕn
ph¶n håi ®Ó cã sù ®iÒu chØnh cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o tham quan ®¹t hiÖu qu¶
cao nhÊt.
 Ghi chÐp: ghi l¹i ®Çy ®ñ çc vÊn ®Ò ®· ®îc ®Ò cËp, nh÷ng ®iÓm ®· râ
còng nh ®iÓm cßn cÇn gi¶i thÝch thªm.
 Tæ chøc tæng kÕt: tæ chøc b¸o ço vµ tæng kÕt nhanh cuèi buæi tham
quan.
Vai trß cña häc viªn: Trong khi tham quan, häc viªn huy ®éng tÊt c¶ çc gi¸c
quan ®Ó lµm viÖc, quan s¸t vµ thiÕt lËp mét cuéc ®èi tho¹i thùc sù gi÷a m×nh vµ
nh÷ng ngêi ®ãn tiÕp. Ghi chÐp th«ng tin ®Ó cã thÓ lµm b¸o ço hoµn chØnh.
*) Sau khi tham quan
 ChuÈn bÞ b¸o ço kÕt qu¶: CÇn x¸c ®Þnh vµ qu¸n triÖt cho nh÷ng ngêi
tham gia biÕt vÒ ph¬ng tiÖn, thêi gian, ph¬ng ph¸p vµ ph¬ng thøc tiÕn hµnh.
 §iÒu hµnh buæi b¸o ço kÕt qu¶: x¸c ®Þnh râ nh÷ng ®iÒu ®· quan s¸t ®îc,
çc nhËn xÐt vµ kÕt luËn quan träng, t¹o thuËn lîi cho viÖc trao ®æi gi÷a çc
thµnh viªn trong mét nhãm vµ gi÷a çc nhãm víi nhau. §a d¹ng ho¸ çc h×nh thøc
tr×nh bµy. Sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p lµm viÖc vµ h×nh thøc diÔn ®at kh¸c nhau
gióp duy tr× ®îc sù tËp trung, chó ý.
 LiÖt kª nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt vÒ chuyÕn tham quan quan: chuyÕn ®i cã
hay, bÊt ngê vµ dÔ chÞu kh«ng? Çc cuéc th¶o luËn cã mang l¹i nhiÒu ®iÒu bæ
Ých kh«ng? Çc ý kiÕn cã tr¸i ngîc nhau kh«ng?
 §Ò xuÊt c¶i thiÖn nh÷ng ®iÓm cßn cha hîp lý, hoµn thiÖn ®Ó cã thÓ tæ
chøc vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ cña lÇn tham quan häc tËp sau ®îc cao h¬n.
 Gi¶i ®¸p th¾c m¾c cña nh÷ng ngêi tham gia xung quanh néi dung ®ît tham quan;
 LËp kÕ ho¹ch tiÕp theo sau khi kÕt thóc tham quan.
2.2.7.5. Mét sè lêi khuyªn cho tæ chøc tham quan
 KÕ ho¹ch tham quan häc tËp ph¶i kü lìng vµ chi tiÕt h¬n kÕ ho¹ch lËp cho
çc ho¹t ®éng tËp huÊn kh¸c.
 Th«ng thêng phô n÷ kh«ng thÝch xa nhµ l©u ngµy v× vËy cÇn chó ý tiªu
chÝ nµy trong viÖc lùa chän thµnh viªn tham gia vµ ®Þa ®iÓm sÏ ®Õn tham quan.
 Quy m« cña ®oµn tham quan ph¶i hîp lÝ (th«ng thêng tõ 15-20 ngêi).
 HiÓu biÕt vÒ phong tôc, tËp qu¸n vµ v¨n ho¸ øng xö cña d©n ®Þa ph¬ng
sÏ rÊt cã Ých. B¹n ®· cã ®ñ nh÷ng kiÕn thøc ®ã cha?
 CÇn n¾m v÷ng çc quy ®Þnh vÒ viÖc lÊy çc mÉu vËt ë thùc ®Þa, ®©y
lµ ®iÒu rÊt quan träng.
64
 Søc khoÎ vµ sù an toµn cho c¶ ®oµn lµ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt mµ
tËp huÊn viªn ph¶i quan t©m. V× vËy b¹n nªn thËn träng khi chän ph¬ng tiÖn, thøc
¨n, níc uèng däc ®êng.
 NÕu trong ®oµn tham quan cã mét ngêi cã khiÕu (kÓ chuyÖn, h¸t), h·y
®Ò nghÞ ngêi ®ã khÊy ®éng chuyÕn tham quan khi cÇn.
 KiÓm tra l¹i xem b¹n ®· dù trï ®ñ kinh phÝ cha (®Ò phßng trêng hîp ngoµi
dù kiÕn).
 H¹n chÕ sè lîng çc ®iÓm tham quan ë møc cho phÐp. Thµ th¨m Ýt n¬i
mµ tiÕp thu ®îc cßn h¬n lµ dù ®Þnh qu¸ nhiÒu ®iÓm trong mét chuyÕn ®i ®Ó
cuèi cïng ph¶i thóc Ðp mäi ngêi nhanh ch©n lªn ®Ó ch¹y kÞp víi ch¬ng tr×nh thêi
gian. Kh«ng nªn lµm cho bµ con bÞ mÖt mái.
 KhuyÕn khÝch n«ng d©n chñ nhµ dÉn d¾t chuyÕn tham quan vµ lµm tÊt
c¶ çc c«ng viÖc giíi thiÖu vµ tr¶ lêi çc c©u hái. Cán bộ hướng dẫn đóng vai trò là
người thúc đẩy.
 ChuÈn bÞ chu ®¸o çc c«ng việc thuộc về hậu cần cho tham quan như: thøc
¨n, ®å uèng vµ n¬i nghØ ng¬i cho çc thµnh viªn ®i tham quan.
 NÕu cã thÓ th× nªn kÕt hîp tíi th¨m quan mét hay vµi ®Þa ®iÓm du lÞch
hoÆc danh lam th¾ng c¶nh gÇn n¬i häc tËp ®Ó t¨ng thªm tÝnh hÊp dÉn vµ phong
phó cña chuyÕn tham quan.
 §¸nh gi¸ kÕt qu¶ chuyÕn ®i tham quan vµ viÕt b¸o ço tãm t¾t çc sù kiÖn
trong chuyÕn ®i vµ nh÷ng kÕt luËn ®¹t ®îc.
Tãm l¹i, tham quan lµ mét ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng nhãm cã hiÖu qu¶ ®Ó
n«ng d©n biÕt ®îc kü thuËt tiÕn bé ë nh÷ng ®Þa ph¬ng kh¸c ®· lµm ®Ó tõ ®ã
häc tËp vµ ¸p dông lµm theo. Ph¬ng ph¸p nµy còng ®îc sö dông phæ biÕn hiÖn
nay.
2.3 Sö dông ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng
Theo nhiÒu chuyªn gia, ngêi n«ng d©n cã thÓ thu ®îc th«ng tin qua çc gi¸c
quan víi kh¶ n¨ng tiÕp thu nh sau:
- Nhí ®îc kho¶ng 10% nh÷ng g× hä ®äc ®îc
- Nhí ®îc kho¶ng 20% nh÷ng g× hä nghe ®îc
- Nhí ®îc kho¶ng 30% nh÷ng g× hä nh×n thÊy
- Nhí ®îc kho¶ng 50% nh÷ng g× hä nh×n thÊy, nghe thÊy
- Nhí ®îc kho¶ng 70% nh÷ng g× hä th¶o luËn, tranh luËn
- Nhí ®îc kho¶ng 80% nh÷ng g× hä ®· lµm vµ tù ®óc rót kinh nghiÖm
- Nhí ®îc kho¶ng 95% nh÷ng g× hä ®· gi¶ng gi¶i, huÊn luyÖn ngêi kh¸c.
Ph¬ng ph¸p nµy cã thÓ sö dông ®Ó truyÒn tin vÒ çc kü thuËt míi, nh÷ng
s¶n phÈm míi hoÆc dù b¸o vÒ dÞch bÖnh vµ kü thuËt phßng trõ hay çc dÞch vô
míi. Çc th«ng tin nµy thêng cã ®Æc ®iÓm:
- Kü thuËt kh«ng phøc t¹p, ®¬n gi¶n vµ dÔ lµm
65
- TÝnh kh¶ thi cao, cÇn ®îc phæ biÕn réng r·i
- §· ®îc kh¼ng ®Þnh trong thùc tÕ
- N»m trong nh÷ng u tiªn ph¸t triÓn cña ®Þa ph¬ng
Ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng gåm:
- Nhãm truyÒn thanh (®µi, b¨ng çt-sÐt).
- Nhãm kÕt hîp nghe nh×n (phim, tivi, video).
- Nhãm Ên phÈm (b¸o trÝ, tranh ¶nh vµ nh÷ng tê r¬i)….
Khi sö dông nh÷ng ph¬ng tiÖn trªn trong khuyÕn n«ng, cã thÓ cïng lóc ®a
th«ng tin ®Õn ®îc víi nhiÒu ngêi. Tuy nhiªn nh÷ng ph¬ng tiÖn ®ã còng kh«ng
lµm thay ®îc c«ng viÖc cña 1 ngêi çn bé khuyÕn n«ng. V× vËy, chØ nªn sö dông
chóng trong nh÷ng trêng hîp sau ®©y:
- Tuyªn truyÒn ®Ó gióp n«ng d©n nhËn thøc ®îc nh÷ng s¸ng kiÕn míi vµ
®éng viªn hä ®Èy m¹nh t¨ng gia s¶n xuÊt.
- §a ra lêi khuyÕn ço ®óng lóc (vÝ dô: kh¶ n¨ng bïng næ cña mét loµi s©u
bÖnh nµo ®ã vµ híng dÉn cho n«ng d©n biÖn ph¸p xö lý)
- Më réng ph¹m vi ¶nh hëng cña çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng (vÝ dô: ®èi víi
mét ®iÓn h×nh tr×nh diÔn gièng lóa míi khi chØ cã mét sè n«ng d©n ®Õn th¨m
®îc, nhng nÕu kÕt qu¶ tr×nh diÔn ®îc viÕt thµnh mét bµi b¸o hoÆc ph¸t trªn ®µi
th× sÏ cã nhiÒu ngêi biÕt ®Õn).
- Chia sÎ kinh nghiÖm víi n«ng d©n ë nh÷ng ®Þa ph¬ng kh¸c (vÝ dô: thµnh
c«ng cña n«ng d©n ë mét ®Þa ph¬ng nµo ®ã trong ch¨n nu«i gièng lîn siªu thÞt,
nÕu ®îc ph¸t thanh trªn ®µi sÏ cã t¸c dông khuyÕn khÝch n«ng d©n ë çc ®Þa ph-
¬ng kh¸c lµm theo).
- Tr¶ lêi nh÷ng th¾c m¾c cña n«ng d©n. CÇn nhí r»ng lêi khuyªn vÒ çch
kh¾c phôc mét vÊn ®Ò nµo ®ã nÕu ®îc ph¸t trªn ®µi, ti-vi hoÆc viÕt trªn b¸o
chÝ sÏ ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn.
- Nh¾c ®i nh¾c l¹i nhiÒu lÇn mét lîng th«ng tin hoÆc mét lêi khuyÕn ço
cho n«ng d©n ®Ó lµm cho hä nhí kÜ vµ l©u h¬n. CÇn nhí r»ng n«ng d©n sÏ sím
quªn mÊt nh÷ng ®iÒu phæ biÕn trong mét cuéc häp. Nhng nÕu nh÷ng ®iÒu ®ã
tiÕp tôc ®îc lÆp ®i lÆp l¹i trªn çc ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, ngêi d©n sÏ
nhí l©u h¬n.
- Cñng cè lßng tin cña n«ng d©n ®èi víi mét vÊn ®Ò g× ®ã. §«i khi n«ng d©n
tin nh÷ng ®iÒu ph¸t trªn ®µi hoÆc viÕt trªn b¸o h¬n nh÷ng ®iÒu çn bé khuyÕn
n«ng nãi ra.
Th«ng tin trªn çc ph¬ng tiÖn ®¹i chóng ®ßi hái ph¶i cã chuyªn gia míi lµm ®îc.
Kh«ng ph¶i ngêi çn bé khuyÕn n«ng nµo còng cã thÓ viÕt ®îc b¸o hoÆc s¶n xuÊt
®îc phim. C«ng viÖc cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng lµ ph¸t huy t¸c dông cña chóng
b»ng nhiÒu çch. (VÝ dô: cung cÊp çc bµi viÕt trªn b¸o cho n«ng d©n xem hoÆc
nghi ©m l¹i mét ch¬ng tr×nh ph¸t thanh n«ng th«n råi më b¨ng cho bµ con nghe) cã
66
thÓ ph¸t nh÷ng tµi liÖu, tê r¬i cho n«ng d©n. HoÆc tæ chøc cho n«ng d©n xem ti-vi
khi cã çc ch¬ng t×nh "T×nh nguyÖn ®a tiÕn bé kü thuËt vÒ n«ng th«n".
2.3.1 Nh÷ng nguyªn t¾c sö dông ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng
Muèn sö dông cã hiÖu qu¶ çc ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng cho khuyÕn
n«ng, th× ngêi n«ng d©n ph¶i:
- TiÕp cËn ®îc ph¬ng tiÖn th«ng tin nh cã radio hoÆc tivi kh«ng?
- Cã nghe ®µi hoÆc cã xem ti vi hay kh«ng? V× thùc tÕ nhiÒu n¬i cã ngêi cã
®µi nhng kh«ng bao giê nghe, hoÆc ngêi ta kh«ng nghe ®îc tiÕng phæ th«ng.
- Nghe hoÆc xem mét çch ch¨m chó, muèn vËy th«ng tin ph¶i g·i ®óng chç
ngøa cña ngêi n«ng d©n, nãi ®óng çi ®iÒu mµ n«ng d©n cÇn, hoÆc néi dung
th«ng tin ph¶i ®îc tr×nh bµy hÊp dÉn.
- HiÓu ®îc th«ng tin: Th«ng tin khuyÕn n«ng thêng cã tÝnh gi¸o dôc cho nªn
nÕu kh«ng kÕt cÊu chÆt chÏ th× sÏ lµm ng¬× nghe, hoÆc xem chãng ch¸n, nÕu
dµi qu¸ sÏ lµm hä chãng quªn. V× vËy th«ng tin cÇn ph¶i:
 §¬n gi¶n vµ ng¾n gän, dÔ hiÓu, dïng tõ ng÷ quen thuéc víi n«ng d©n.
 NÕu lµ th«ng tin ph¸t trªn tivi th× nh÷ng néi dung quan träng, mµ mong
muèn ngêi d©n tiÕp thu ¸p dông th× cÇn ®îc nh¾c ®i nh¾c l¹i nhiÒu lÇn ®Ó ngêi
d©n nhí, hoÆc nãi chËm ®Ó ngêi d©n cã thÓ ghi chÐp ®îc.
 Cã kÕt cÊu chÆt chÏ.
 Th«ng tin ph¶i phï hîp víi nh÷ng ®iÒu nghe ®îc tõ çc bé khuyÕn n«ng
hoÆc tõ nh÷ng ph¬ng tiÖn nghe nh×n kh¸c.
S¶n xuÊt nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ph¸t trªn nh÷ng ph¬ng tiÖn th«ng
tin ®¹i chóng ®¹i chóng lµ c«ng viÖc cña nh÷ng nhµ chuyªn m«n. Tuy nhiªn ngêi
çn bé khuyÕn n«ng nÕu cã ®iÒu kiÖn hoµn toµn cã thÓ sö dông mét çch cã
hiÖu qña nh÷ng th«ng tin ®ã vµo c«ng viÖc khuyÕn n«ng b»ng nh÷ng çch lµm
sau:
 §èi víi nhãm ph¬ng tiÖn truyÒn thanh (®µi)
- Ghi çc ch¬ng tr×nh ph¸t thanh n«ng th«n vµo b¨ng çt-xÐt vµ më l¹i cho bµ
con nghe lóc thÝch hîp. Nh vËy b¹n sÏ lµm t¨ng sè lîng n«ng d©n nghe ®îc çc ch-
¬ng tr×nh nµy.
- KhuyÕn khÝch n«ng d©n nghe ®µi. Th«ng b¸o cho hä biÕt thêi gian vµ chñ
®Ò cña çc ch¬ng tr×nh. NÕu tæ chøc nghe ®µi theo nhãm, sau khi nghe xong, b¹n
cã thÓ nªu mét sè vÊn ®Ò cña ®Þa ph¬ng cã liªn quan tíi ch¬ng t×nh võa ph¸t cho
bµ con th¶o luËn.
- T¹o cho bµ con thãi quen nghe ®µi vµ ham muèn nhËn ®îc nh÷ng th«ng tin
cã Ých tõ ®µi. B¹n cã thÓ lµm viÖc nµy b»ng çch mçi khi gÆp n«ng d©n, b¹n sÏ
trao ®æi víi hä vÒ nh÷ng néi dung b¹n nghe ®îc trªn ®µi.
 §èi víi nhãm ph¬ng tiÖn kÕt hîp nghe nh×n (ti-vi, video).
67
Ngµy nay ti-vi vµ video ®· trë thµnh mét ph¬ng tiÖn nghe nh×n kh¸ phæ
biÕn ë n«ng th«n, nhÊt lµ nh÷ng vïng cã ®iÖn. §µi tuyÒn h×nh trung ¬ng vµ çc
®µi ®Þa ph¬ng còng s¶n xuÊt nhiÒu ch¬ng tr×nh phôc vô ph¸t triÓn n«ng th«n.
Trªn kªnh 2 cña §µi truyÒn h×nh trung ¬ng cã riªng mét ch¬ng tr×nh "T×nh nguyÖn
®a tiÕn bé kÜ thuËt vÒ n«ng th«n" ®îc ph¸t hµng tuÇn. NÕu tr¹m khuyÕn n«ng
®îc trang bÞ ®Çy ®ñ nh÷ng ph¬ng tiÖn nghe nh×n nµy, cã thÓ ph¸t huy kh¶ n¨ng
sö dông cña chóng vµo c«ng t¸c khuyÕn n«ng b»ng nh÷ng çch lµm nh ®· híng
dÉn ë phÇn trªn. NÕu cã m¸y quay video, cÇn cö ngêi ®i häc ®Ó sau nµy s¶n xuÊt
®îc nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ®¬n gi¶n chiÕu cho n«ng d©n xem.
 Nhãm ph¬ng tiÖn in Ên
Ph¬ng tiÖn in Ên gåm ch÷ viÕt, h×nh ¶nh vµ s¬ ®å ®Ó mang ®Õn cho n«ng
d©n nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vµ râ rµng. ¦u ®iÓm cña ph¬ng tiÖn in Ên lµ n«ng
d©n cã thÓ xem chóng vµo bÊt k× lóc nµo, xem ®i xem l¹i vµ xem bao l©u tuú
thÝch. Tuy nhiªn chóng chØ cã t¸c dông ë nh÷ng vïng phÇn lín n«ng d©n biÕt ch÷
mµ th«i. Nhãm ph¬ng tiÖn in Ên bao gåm nh÷ng lo¹i sau:
- ¸p phÝch: Thêng ®îc dïng ®Ó tuyªn truyÒn cho mét sù kiÖn nµo ®ã vµ
cñng cè th«ng tin mµ n«ng d©n nhËn ®îc tõ çc ph¬ng tiÖn kh¸c. ¸p phÝch nªn ®îc
d¸n ë n¬i ®«ng ngêi qua l¹i, ¸p phÝch chØ cã t¸c dông hÊp dÉn mäi ngêi khi nã ®îc
viÕt ®¬n gi¶n, ng¾n gän vµ ®îc tr×nh bµy ®Ñp.
- Tê r¬i: Dïng ®Ó híng dÉn n«ng d©n çch lµm mét c«ng viÖc cô thÓ nµo
®ã. VÝ dô: çch nu«i gièng vÞt siªu trøng, çch phßng chèng rÇy n©u, çch trång
c©y keo l¸ trµm...Th«ng tin viÕt trªn tê r¬i nªn ®îc tr×nh bµy ng¾n gän, dÔ hiÓu
vµ nªn kÌm theo h×nh vÏ vµ tranh ¶nh.
- N«ng lÞch treo têng: Dïng th«ng b¸o cho d©n biÕt thêi vô canh t¸c nh÷ng
lo¹i c©y n«ng nghiÖp kh¸c nhau, çch phßng chèng nh÷ng lo¹i s©u bÖnh cã thÓ
xÈy ra trong n¨m vµ th«ng tin vÒ nhiÒu lo¹i c©y vµ con kh¸c nhau.
- B¸o chÝ: HiÖn nay ë n«ng th«n níc ta, b¸o chÝ cha ®îc sö dông réng r·i l¾m
trong n«ng d©n, nhng t¹i Bu ®iÖn v¨n hãa x· ®· cã çc lo¹i b¸o ®Ó phôc vô n«ng
d©n. T¹i v¨n phßng khuyÕn n«ng, b¹n cã thÓ ®äc vµ su tÇm nh÷ng bµi viÕt vÒ
n«ng nghiÖp ®Ó khi cã ®iÒu kiÖn th× phæ biÕn cho n«ng d©n biÕt. Sù so s¸nh
gi÷a mét ph¬ng tiÖn th«ng tin cô thÓ vµ çc ph¬ng tiÖn kh¸c gióp cho chóng ta
hiÓu biÕt nh÷ng ®Òu thuËn lîi vµ h¹n chÕ cña ph¬ng tiÖn th«ng tin nµy.
B¶ng 2. Sù kh¸c nhau gi÷a çc ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ th«ng tin ç
nh©n
Kªnh th«ng tin Kªnh th«ng tin
§Æc trng
ç nh©n ®¹i chóng
Xu híng 1
Luång th«ng ®iÖp/ th«ng tin Cã xu híng 2 chiÒu
chiÒu
Ph¹m vi th«ng tin Trùc diÖn Xen kÏ
68
Tæng sè th«ng tin ph¶n håi ®· cã s½n Cao ThÊp
Kh¶ n¨ng chän läc th«ng tin Cao ThÊp
Tèc ®é ®Õn víi sè ®«ng ngêi nghe ChËm Nhanh
Kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh th«ng tin cho ngêi nghe Lín Nhá
Chi phÝ tÝnh trªn ®Çu ngêi nghe Cao ThÊp
Kh¶ n¨ng kh¸n gi¶ bÞ bá qua ThÊp Cao
Cïng mét th«ng ®iÖp cho tÊt c¶ mäi ngêi Kh«ng Cã
Çc chuyªn gia
Ai cung cÊp th«ng tin TÊt c¶ mäi ngêi hay ngêi cã
quyÒn
H×nh thµnh vµ thay ChuyÓn ®æi
Kh¶ n¨ng hiÖu qu¶
®æi th¸i ®é kiÕn thøc
3. Mét sè kü n¨ng c¬ b¶n trong khuyÕn n«ng
Trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, th× ngêi çn bé khuyÕn n«ng kh«ng chØ cÇn
çc kiÕn thøc vÒ khoa häc kü thuËt, kiÕn thøc vÒ x· héi vµ cuéc sèng ë n«ng th«n
mµ cßn cÇn cã çc kü n¨ng nh kü n¨ng trong giao tiÕp, kü n¨ng nãi, kü n¨ng viÕt,
kü n¨ng nghe, kü n¨ng ®Æt c©u hái, kü n¨ng ph©n tÝch th«ng tin ... Mét sè kü
n¨ng nh kü n¨ng nãi, kü n¨ng viÕt, kü n¨ng ®Æt c©u hái… ®· ®îc tr×nh bµy kü ë
çc ch¬ng §µo t¹o trong khuyÕn n«ng vµ mét sè ch¬ng kh¸c, phÇn nµy chØ muèn
tr×nh bµy kü thªm 2 kü n¨ng c¬ b¶n (kü n¨ng giao tiÕp, kü n¨ng l¾ng nghe) mµ ng-
êi çn bé khuyÕn n«ng cÇn quan t©m.
Nh ta ®· biÕt kü n¨ng kh«ng ph¶i do bÈm sinh ®· cã mµ kü n¨ng ph¶i th«ng
qua qu¸ tr×nh rÌn luyÖn mµ cã. V× vËy kü n¨ng ®îc ®Þnh nghÜa lµ çc ho¹t ®éng
quan s¸t ®îc, ®o ®Õm vµ ®Þnh lîng ®îc. Kü n¨ng ®îc h×nh thµnh th«ng qua qu¸
tr×nh rÌn luyÖn, thùc hµnh cña con ngêi.
3.1 Kü n¨ng giao tiÕp
3.1. 1 §Þnh nghÜa vµ çc ®Æc trng cña giao tiÕp
Giao tiÕp lµ h×nh thøc cho mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi mµ qua
®ã n¶y sinh sù c¶m xóc t©m lý vµ ®îc biÓu hiÖn ë çc qu¸ tr×nh th«ng tin, hiÓu
biÕt, rung c¶m, ¶nh hëng vµ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau.
Giao tiÕp lµ mét tiÕn tr×nh hai chiÒu cña viÖc chia sÎ th«ng tin vµ ý tëng,
trong ®ã bao gåm mét sù tham gia tÝch cùc cña ngêi göi vµ ngêi nhËn th«ng tin.
Giao tiÕp cã nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n sau:
§ã lµ quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi dï ë bÊt kú løa tuæi hay vÞ trÝ
®Þa lý nµo. Mèi quan hÖ nµy lµ ®iÒu kiÖn tèi thiÓu ®Ó ®iÒu hµnh vµ hoµn
thµnh çc ho¹t ®éng.
69
Giao tiÕp lµ qu¸ tr×nh mµ con ngêi ý thøc ®îc môc ®Ých, néi dung vµ nh÷ng
ph¬ng tiÖn cÇn ®¹t ®îc khi tiÕp xóc víi ngêi kh¸c.
Giao tiÕp dï mang môc ®Ých g× th× còng diÔn ra c¶ sù trao ®æi th«ng tin, t
tëng, t×nh c¶m, nhu cÇu cña nh÷ng ngêi tham gia vµo qu¸ tr×nh giao tiÕp.
Giao tiÕp lµ quan hÖ x· héi, mang tÝnh x· héi. Giao tiÕp cã thÓ ®îc ç nh©n
hay mét nhãm thùc hiÖn. Giao tiÕp cã thÓ ®îc thùc hiÖn b»ng mét th«ng ®iÖp
th«ng qua: ng«n ng÷ viÕt, phong çch, t thÕ, y phôc, th«ng qua nÐt mÆt, ®iÖu bé,
cö chØ, d¸ng ®øng, hµnh vi phi ng«n ng÷.
Mét çn bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cã thÓ giao tiÕp ë çc møc ®é kh¸c
nhau:
 Víi n«ng d©n (ç nh©n hoÆc mét nhãm)
 Víi nh÷ng ®ång sù bªn trong vµ bªn ngoµi c¬ quan
 Víi nh÷ng çn bé cÊp trªn vµ nh÷ng ngêi l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng
Vai trß cña giao tiÕp trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
 Giao tiÕp lµ c¬ së cña qu¸ tr×nh häc hái vµ chia sÎ gi÷a çn bé khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m víi ngêi d©n vµ ngîc l¹i.
 Giao tiÕp lµ c¬ së cña qu¸ tr×nh d¹y häc trong ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn víi n«ng
d©n.
 Giao tiÕp lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó hiÓu biÕt ®îc nhu cÇu, nguyÖn
väng vµ së thÝch cña ngêi n«ng d©n trong ph¸t triÓn vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ.
 Giao tiÕp tèt sÏ t¹o ra çc quan hÖ hµi hoµ, kh«ng khÝ lµm viÖc tho¶i m¸i
víi ngêi d©n, ®ång nghiÖp vµ çn bé cÊp trªn.
Nh÷ng yÕu tè giao tiÕp
Nguån (Source): lµ n¬i th«ng tin ph¸t ra
Th«ng ®iÖp (Message): Lµ néi dung mµ ngêi nhËn muèn nghe vµ göi muèn
truyÒn ®¹t, th«ng ®iÖp th«ng thêng ®îc diÔn ®¹t b»ng çc t, çc bøc tranh hoÆc
çc biÓu tîng vµ khi ®ã nã sÏ ®îc hiÓu vµ ghi nhËn.
Kªnh truyÒn (Channel): Lµ tuyÕn ®êng mµ th«ng ®iÖp dïng th«ng qua mét
trong ba ph¬ng tiÖn lín: ng÷ viÕt (Writen verbal), ng÷ nãi (spoken verbal) vµ phi
ng«n ng÷ (Non verbal).
Ngêi nhËn (Receiver): Dïng mét trong n¨m gi¸c quan, hoÆc mét ph¬ng tiÖn
®îc dïng ®Ó nhËn lÊy mét th«ng ®iÖp.
M«i trêng giao tiÕp: Bao gåm çc m«i trêng vËt lý vµ m«i trêng t©m sinh lý.
S¬ ®å 3. Qu¸ tr×nh giao tiÕp
ChuyÓn thµnh Th«ng qua §Õn
70
3.1.2 Giao tiÕp hiÖu qu¶
A
Th«ng tin thêng ®îc truyÒn t¶i qua nhiÒu kªnh vµ ®iÒu nµy cã thÓ B bÞ sai
Nguån Th«ng Kªnh
lÖch, v× thÕ cÇn ph¶i kiÓm tra l¹i çc th«ng tin nµy ®· thùc sù nhËn ®îcNg
mét
êi çch
®iÖp truyÒn
chÝnh x¸c vµ hiÓu ®îc chän vÑn ý nghÜa cña nã cha. nhËn
§Ó viÖc giao tiÕp trë nªn hiÖu qu¶ th× ngêi truyÒn ®¹t sÏ ph¶i ®¶m b¶o
b»ng th«ng ®iÖp muèn göi:
- X¶y ra ®óng lóc vµ thÝch hîp
B1
- Ng¾n gän A1
Ngêi Kªnh Th«ng
- C¨n cø theo sù thùc Nguån
nhËn truyÒ ®iÖp
- Râ rµng vµ kh«ngnm¬ hå
- Cã søc thuyÕt phôc
Ngêi nhËn th«ng tin ph¶i chó ý l¾ng nghe vµ tËp trung.
Nh vËy mét tiÕn tr×nh cña sù giao tiÕp hiÖu qu¶ ph¶i ®îc thùc hiÖn mét
çch th«ng suèt trong n¨m giai ®o¹n.
NhËn
Göi HiÓu
th«ng
th«ng tin
tin
Hµnh ChÊp
®éng nhËn
S¬ ®å 3. Giao tiÕp cã hiÖu qu¶
71
3.1.3 Kü n¨ng cña mét ngêi truyÒn ®¹t th«ng tin giái
- Ngêi truyÒn ®¹t th«ng tin giái la ngêi hiÓu ®îc ngêi nghe, biÕt ®îc nh÷ng ý
muèn cña ngêi nghe. Lµ mét çn bé khuyÕn n«ng ph¶i thêng xuyªn tham gia çc
buæi tËp huÊn, hay phæ biÕn çc chñ tr¬ng ®êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ níc, cho nªn
viÖc ®Çu tiªn ®Ó chuÈn bÞ cho mét bµi nãi, bµi viÕt tríc mét ®¸m ®«ng ngêi, th×
ph¶i x¸c ®Þnh ®îc vÊn ®Ò c¬ b¶n: nãi vÊn ®Ò g×? nãi cho ai nghe?, nh»m môc
®Ých g×?...Ngêi nghe lµ ®èi tîng cña buæi nãi chuyÖn cho nªn sÏ kh«ng thÓ x¸c
®Þnh ®óng chñ ®Ò cÇn nãi nÕu kh«ng n¾m v÷ng ngêi nghe lµ ai? Vµ nhu cÇu
cña hä cÇn çi g×?.
Mét sè sai lÇm thêng gÆp lµ:
 Chñ ®Ò cña cuéc nãi chuyÖn ®óng nhng sù chuÈn bÞ l¹i kh«ng s¸t víi ®èi
tîng ngêi nghe, lµm ngêi nghe kh«ng thÝch thó, quan t©m.
 Chñ ®Ò kh«ng ®îc x¸c ®Þnh s¸t víi yªu cÇu ngêi nghe nªn còng lµm cho
ngêi nghe kh«ng quan t©m thÝch thó.
HiÓu s©u s¾c th«ng tin cña m×nh vµ biÕt truyÒn ®¹t ®Õn ngêi nghe. Çc
th«ng tin truyÒn ®¹t ®Õn ngêi nghe ph¶i chÝnh x¸c râ rµng, kh«ng m¬ hå.
Trong mét buæi tËp huÊn vÒ kü thuËt ch¨n nu«i lîn n¸i, khi gi¶i thÝch vÒ lîn
lai F1 vµ lîn n¸i ngo¹i, cã mét çn bé khuyÕn n«ng l¹i gi¶i thÝch r»ng, nÕu cho
cho lîn çi F1 lai víi lîn ®ùc ngo¹i th× sÏ x¶y ra hiÖn tîng ®ång huyÕt, (®ã
qu¶ lµ mét ®iÒu sai lÇm). Mµ ®óng ra lµ ®· t¹o ®îc con lai cã 3/4 m¸u ngo¹i
BiÕt ®îc nh÷ng kh¶ n¨ng vµ h¹n chÕ cña b¶n th©n vÒ trÝ thøc khoa häc
còng nh tr×nh ®é giao tiÕp. MÆc dï lµ mét kü s, hay cao ®¼ng, hay trung cÊp ®îc
®µo t¹o c¬ b¶n tõ 2- 4 n¨m, ®· tiÕp thu ®îc mét lîng th«ng tin khoa häc c«ng
nghÖ, kinh tÕ x· héi.. nhng l¹i thiÕu kinh nghiÖm thùc tÕ, kinh nghiÖm s¶n suÊt...
cho nªn ngêi çn bé khuyÕn n«ng cÇn ph¶i khiªm tèn, chÞu khã häc hái, ®Ó kh«ng
ngõng tÝch lòy kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc.
Th«ng tin thêng ph¶i qua mét vµi kªnh tríc khi ®Õn ®îc víi ngêi nhËn nhng
hiÕm khi diÔn ®¹t chÝnh x¸c gièng nh÷ng g× nhËn ®îc. §Æc biÖt, çc th«ng tin
kü thuËt thêng bÞ lµm mÐo mã khi truyÒn tõ ngêi nµy tíi ngêi kh¸c. Çn bé
khuyÕn n«ng nªn nh¾m tíi çc nguån vµ kªnh truyÒn th«ng tin chÝnh x¸c vµ lu«n
®¶m b¶o r»ng ngêi n«ng d©n ®· tõng nghe thÊy tríc ®ã vµ thùc sù thÊu hiÓu
nh÷ng th«ng tin ®Õn víi hä. Çc tê r¬i, ¸p phÝch cã thÓ h÷u Ých trong viÖc gîi nhí
l¹i nh÷ng tõ ®· nãi tríc ®ã.
Kh«ng ph¶i tÊt c¶ ph¬ng thøc giao tiÕp ®Òu ®îc c©n nh¾c kü lìng. LÊy vÝ
dô, çch c xö cña con ngêi, çch hä nãi chuyÖn víi ngêi kh¸c hay bé quÇn ¸o mµ hä
mÆc béc lé rÊt nhiÒu vÒ hä vµ th¸i ®é cña hä. NÕu mét ngêi çn bé khuyÕn n«ng
72
lu«n ®Õn muén trong çc cuéc häp víi ngêi n«ng d©n, ngêi d©n cã thÓ ®i ®Õn
kÕt luËn r»ng anh ta thiÕu t«n träng m×nh. NÕu anh ta mÆc mét bé quÇn ¸o b×nh
thêng khi ®Õn dù mét cuéc häp trang träng ë lµng, d©n lµng cã thÓ nãi r»ng anh ta
kh«ng t«n träng hä. ThËm chÝ nÕu kh«ng ph¶i nh vËy th× sù thËt hiÓn nhiªn r»ng
®iÒu ®ã sÏ ¶nh hëng tíi mèi quan hÖ gi÷a çn bé khuyÕn n«ng vµ ngêi d©n, hiÖu
qu¶ c«ng viÖc sÏ gi¶m sót. Th«ng ®iÖp ®îc nhËn kh«ng ph¶i lu«n lu«n lµ çi mµ
nguån ph¸t híng tíi.
Qu¸ tr×nh giao tiÕp chØ thµnh c«ng
khi ngêi nhËn cã thÓ hiÓu th«ng tin chøa
®ùng trong th«ng ®iÖp. Mét ngêi çn bé
khuyÕn n«ng cã thÓ ®a ra nh÷ng c¶m
nhËn cña m×nh th«ng qua bµi nãi chuyÖn
râ rµng vµ chÝnh x¸c hay ngêi häa sÜ cã
thÓ hµi lßng r»ng anh ta ®· thiÕt kÕ mét
tÊm biÓu ng÷ cã thÓ truyÒn t¶i th«ng
®iÖp trong ®ã nhng sÏ kh«ng cã g× ®¶m
b¶o nh÷ng ®èi tîng mµ nã híng tíi sÏ hiÓu th«ng ®iÖp mét çch chÝnh x¸c. VÝ dô
trong h×nh vÏ sau ®©y, th«ng ®iÖp mong ®îi lµ sù lu©n phiªn mïa vô, tuy nhiªn
rÊt nhiÒu n«ng d©n cã lÏ kh«ng hiÓu ®îc ý nghÜa cña nh÷ng mòi tªn, biÓu tîng
cho çc mïa vô kh¸c nhau. §iÒu quan träng lµ viÖc sö dông çc tõ ®ång nghÜa,
h×nh ¶nh vµ biÓu tîng trong giao tiÕp nguån ph¸t vµ ngêi nhËn.
ChuÈn bÞ th«ng tin mét çch chu ®¸o, sö dông ng«n ng÷ vµ ph¬ng tiÖn hîp lý
®Ó t¹o ra sù hÊp dÉn cho ngêi nghe. ChuÈn bÞ bµi gi¶ng mét çch chu ®¸o, lùa
chän çc th«ng tin cÇn truyÒn ®¹t ®Õn ngêi nghe. Dïng çc ng«n tõ ng¾n gän, dÔ
hiÓu, vµ thêng dïng ë ®Þa ph¬ng ®Ó ngêi d©n cã thÓ hiÓu ngay ®îc.
Kh«ng buéc ngêi nghe qu¸ l©u trong mét lÇn truyÒn ®¹t th«ng tin. Thêi gian
cho buæi thuyÕt tr×nh cÇn ®îc c©n nh¾c kü lìng, kh«ng nªn nãi qu¸ dµi. §èi víi
n«ng d©n th× sù chó ý l¾ng nghe lµ cã h¹n ®é nhÊt ®Þnh, ngêi nãi ph¶i biÕt t«n
träng. §ång thêi còng ph¶i cã biÖn ph¸p øng phã thÝch hîp víi trêng hîp khi vît qu¸
mèc thêi gian.
3.2 Kü n¨ng l¾ng nghe
Nghe vµ l¾ng nghe lµ 2 kh¸i niÖm kh¸c nhau, nghe cã nghÜa nh lµ biÕt, cßn
l¾ng nghe cã sù t duy, suy nghÜ, ph©n tÝch sù ®óng sai vµ cã sù ph¶n håi.
3.2.1 T¹i sao çc kü n¨ng l¾ng nghe quan träng ®èi víi çn bé khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m?
 Trong viÖc t¹o ra mèi quan hÖ víi ngêi nghe
73
§Ó ®¹t ®îc sù t«n träng vµ thiÖn c¶m cña mäi ngêi vµ x©y dùng ®îc çc mèi
quan hÖ tèt trong giao tiÕp. Chó ý l¾ng nghe ý kiÕn mäi ngêi, chÝnh lµ tá lßng
t«n träng mäi ngêi vµ biÓu hiÖn ®øc tÝnh khiªm tèn trong giao tiÕp.
 §Ó thu thËp th«ng tin
Ngêi çn bé khuyÕn n«ng cã ph¬ng ph¸p c«ng t¸c giái lµ ngêi nghe nhiÒu nãi
Ýt, cã nãi Ýt th× míi nghe ®îc nhiÒu ý kiÕn cña ngêi d©n vµ nh vËy míi thu thËp
®îc nhiÒu th«ng tin h¬n, ®ång thêi khuyÕn khÝch sù ph¶n håi th«ng tin tõ ngêi
d©n lªn çc c¬ quan khuyÕn n«ng cÊp trªn.
 N¶y sinh ý tëng míi
Qua çc th«ng tin tõ ngêi d©n còng cã thÓ nÈy sinh vµ béc lé ®îc nh÷ng ý t-
ëng míi cho chÝnh b¶n th©n m×nh tõ nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn x¶y ra.
 Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
Qua sù ph¶n håi th«ng tin cña ngêi d©n sÏ gióp çn bé khuyÕn n«ng n¾m
b¾t ®îc çc vÊn ®Ò cña çc nhãm kh¸c nhau, çc ®èi tîng kh¸c nhau mµ tõ ®ã ®Ò
xuÊt ra çc gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã.
 §¸nh gi¸ ®îc n¨ng lùc cña chÝnh m×nh
Tõ nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña ngêi d©n hay ngêi nghe, ngêi çn bé khuyÕn
n«ng còng cã thÓ tù ®¸nh gi¸ ®îc n¨ng lùc vµ th¸i ®é cña chÝnh m×nh, ®Ó tõ ®ã
cã híng tù ®iÒu chØnh, vµ rÌn luyÖn chÝnh b¶n th©n vÒ th¸i ®é øng xö trong
giao tiÕp.
 T¨ng tÝnh hiÖu qu¶
Qua l¾ng nghe chóng ta cã thÓ thu lîm ®îc nh÷ng th«ng tin rÊt cã Ých tõ
kinh nghiÖm cña ngêi d©n, mµ nÕu kh«ng chóng ta ph¶i mÇy mß nghiªn cøu míi t×m
ra, ®iÒu ®ã còng tr¸nh sù l·ng phÝ vÒ thêi gian vµ tiÒn b¹c cña nhµ níc vµ nh©n
d©n.
3.2.2 Kü n¨ng l¾ng nghe cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng thÓ hiÖn nh thÕ nµo?
Chó ý ®Çy ®ñ vµ kh«ng lµm gi¸n ®o¹n ngêi nãi: kh«ng nªn ng¾t lêi ngêi nãi,
h·y dµnh ®ñ thêi gian ®Ó ngêi nãi cã thÓ tr×nh bµy hÕt ý kiÕn cña m×nh, h·y kiªn
nhÉn l¾ng nghe. NÕu cã mét ai ®ã nãi trµn lan kh«ng tËp trung vµo chñ ®Ò th× lùa
chän thêi gian ng¾t lêi hîp lý ®Ó chuyÓn qua vÊn ®Ò kh¸c, hoÆc híng vµo vÊn ®Ò
chÝnh.
Kh«ng nãi chuyÖn víi ngêi kh¸c khi mét ngêi nµo ®ã ®ang tr×nh bµy vÊn
®Ò. Bëi nh vËy sÏ kh«ng tËp trung t tëng vµo viÖc l¾ng nghe
Ng«n ng÷ h×nh thÓ ph¶i thÓ hiÖn sù ©n cÇn th«ng qua ¸nh m¾t, cö chØ tá
ra th©n thiÖn, tá vÎ quan t©m, h¬i nghiªng vÒ phÝa ngêi tr×nh bµy, kh«ng ng¸p
vÆt…
74
L¾ng nghe cho ®Õn ®o¹n kÕt cña vÊn ®Ò, kh«ng véi vµng ®i ®Õn kÕt
luËn khi çc vÊn ®Ò cßn ®ang tranh luËn.
Cè g¾ng ®iÒu khiÓn sù ån µo tõ nh÷ng ngêi chung quanh khi cã mét vÊn
®Ò g©y tranh c·i, hay th¶o luËn.
Cã thÓ ®Æt çc c©u hái ®Ó lµm râ thªm vÊn ®Ò ®ang ®îc tr×nh bµy, hoÆc
lêi ®éng viªn khuyÕn khÝch n«ng d©n, ®Ó t¨ng tÝnh tù tin cña hä.
TËp trung l¾ng nghe ®Ó cã thÓ nhí tèt h¬n. Kiªn nhÉn l¾ng nghe chø kh«ng véi
vµng.
3.3 Kü n¨ng thóc ®Èy
3.3.1 Kh¸i niÖm, néi dung vµ çc yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh thóc ®Èy
Thóc ®Èy (Facilitating) lµ çc ho¹t ®éng khuyÕn khÝch, ®éng viªn, l«i kÐo
vµ t¨ng cêng sù giao tiÕp tõ mét ®èi tîng nµy sang mét ®èi tîng kh¸c.
Nh vËy thóc ®Èy thùc ra lµ mét qu¸ tr×nh giao tiÕp ngêi ta nhÊn m¹nh nhiÒu
h¬n ®Õn sù trao ®æi th«ng tin hai chiÒu, cßn trong thóc ®Èy ngêi ta nhÊn m¹nh
nhiÒu h¬n ®Õn th«ng tin mét chiÒu.
Trong qu¸ tr×nh thóc ®Èy, x¶y ra sù giao tiÕp gi÷a ngêi thóc ®Èy viªn vµ ng-
êi ®îc thóc ®Èy, qu¸ tr×nh nµy cã thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau:
S¬ ®å 5 : Quan hÖ gi÷a ngêi thóc ®Èy vµ ngêi ®îc thóc ®Èy
Thóc
Thóc®Èy
®Èy Ngêêi i®
îcîc
Ng ®
viªn thóc
viªn thóc®Èy®Èy
Kü n¨ng thóc ®Èy

Th«ng tin ph¶n ®èi
Gi÷a giao tiÕp, thóc ®Èy vµ gi¶ng d¹y cã mét mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi
nhau, trong nhiÒu trêng hîp khã cã thÓ ph©n ®Þnh r¹ch rßi gi÷a çc ho¹t ®éng ®ã.
Tuy nhiªn nÕu xem xÐt çc ho¹t ®éng ®ã trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt
®Þnh nµo ®ã cã thÓ ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a çc ho¹t ®éng nµy nh sau:
B¶ng 3: Sù kh¸c nhau gi÷a çc ho¹t ®éng gi¶ng d¹y, giao tiÕp vµ thóc
®Èy
Néi dung Gi¶ng d¹y Giao tiÕp Thóc ®Èy

Qu¸ tr×nh trao ®æi 1 chiÒu chñ yÕu 2 chiÒu 1 chiÒu cã ph¶n håi chñ
75
th«ng tin tõ gi¶ng viªn yÕu tõ phÝa ngêi nhËn
th«ng tin
Vai trß cña ngêi Lµm chñ qu¸ tr×nh Chia sÎ KhuyÕn khÝch, l«i kÐo
truyÒn th«ng tin th«ng tin
Vai trß cña ngêi BÞ ®éng tiÕp Chia sÎ TiÕp nhËn vµ ph¶n håi
nhËn th«ng tin nhËn th«ng tin
Ph¬ng ph¸p thùc ThuyÕt tr×nh Tæ chøc Kü n¨ng thóc ®Èy
hiÖn chñ yÕu giao tiÕp
Nh vËy ngoµi sù ho¹t ®éng ®éc lËp t¬ng ®èi cña mçi ho¹t ®éng trong mét
kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, cã thÓ cã sù ®an chen gi÷a hai hoÆc ba ho¹t ®éng
cïng mét thêi gian nµo ®ã.
ý nghÜa cña ho¹t ®éng thóc ®Èy:
Thóc ®Èy lµ c¬ së ®Ó t¹o ra sù chia sÎ th«ng tin trong nhãm
Thóc ®Èy t¹o c¬ së ®Ó chuyÓn tõ qu¸ tr×nh bÞ ®éng sang chñ ®éng trong häc
tËp.
Thóc ®Èy t¹o ra niÒm tin vµ hµo høng trong häc tËp, héi häp
Thóc ®Èy lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng quan träng ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m nh lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ ®¸nh
gi¸ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
Kü n¨ng thóc ®Èy ®îc sö dông phæ biÕn trong ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m theo nhãm nh»m khuyÕn khÝch çc ý tëng, kinh nghiÖm, kiÕn thøc
cña mäi ngêi ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
Çc yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh thóc ®Èy
Kh¶ n¨ng giao tiÕp cña ngêi thóc ®Èy viªn
KiÕn thøc chuyªn m«n vµ kinh nghiÖm lµm viÖc theo nhãm cña ngêi thóc ®Èy
viªn
Môc tiªu vµ chñ ®Ò tho¶ thuËn
KiÕn thøc chuyªn m«n vµ kinh nghiÖm lµm viÖc cña nh÷ng ngêi cïng tham gia
M«i trêng vËt lý vµ t©m lý
Çc ph¬ng tiÖn vµ thiÕt bÞ hç trî cho qu¸ tr×nh thóc ®Èy
3.2.2 Mét sè kü n¨ng thóc ®Èy c¬ b¶n
Trong qóa tr×nh thóc ®Èy cã thÓ sö dông mét sè kü n¨ng thóc ®Èy c¬ b¶n
sau:
Kü n¨ng ®Æt c©u hái, Kü n¨ng t¹o lËp ý tëng, tæ chøc n·o c«ng, Kü n¨ng sö
dông çc c«ng cô ph©n tÝch th«ng tin
76
 Kü n¨ng ®Æt c©u hái
Theo Socrates (469-399), nhµ triÕt häc Hy l¹p th× sö dông ®Æt c©u hái
nh»m môc ®Ých khiÕn cho mäi ngêi suy nghÜ s¾c bÐn.
Theo Wather môc ®Ých cña ®Æt c©u hái lµ: Thóc ®Èy häc viªn ®i vµo çc
lÜnh vùc t duy míi. Kh¬i s©u çc ý tëng hiÖn ®¹i. Th¨m dß kiÕn thøc cña häc
viªn.KiÓm tra xem häc viªn ®· hiÓu vÊn ®Ò ®· nªu ra cha
Ngêi ta chia çc c©u hái ra hai lo¹i chÝnh lµ c©u hái ®ãng vµ c©u hái më.
C©u hái ®ãng thêng giíi h¹n ë c©u tr¶ lêi: cã hoÆc kh«ng, hoÆc c©u hái cã c©u
tr¶ lêi ng¾n mét vµi tõ
VÝ dô: B¹n biÕt sö lý h¹t gièng c©y b¹ch ®µn kh«ng ?
B¹n bao nhiªu tuæi ?
C©u hái më cã c©u tr¶ lêi dµi vµ ®a d¹ng h¬n. C©u hái më thêng b¾t ®Çu
b»ng t¹i sao? ë ®©u? khi nµo? ai lµm? lµm nh thÕ nµo?.
Arther Corta ph©n ra ba cÊp ®é cña c©u hái lµ:
- Hái ®Ó nhí l¹i: cÊp ®é nµy kiÓm tra ®é ghi nhí çc th«ng tin
- Hái ®Ó xö lý: cÊp ®é nµy ®ßi hái häc viªn ph¶i sö lý th«ng tin b»ng çc kü
n¨ng t duy cao h¬n.
- Hái ®Ó øng dông: cÊp ®é nµy ®ßi hái häc viªn ph¶i t×m ra nh÷ng th«ng tin
míi dùa trªn nh÷ng ®iÒu ®· biÕt.
Tríc khi ®Æt c©u hái ngêi hái cÇn lµm râ mét sè néi dung nh:
Môc tiªu ®Æt c©u hái ®Ó lµm g×?
LiÖu häc viªn cã thÓ tr¶ lêi ®îc kh«ng?
NÕu häc viªn kh«ng tr¶ lêi ®îc c©u hái th× nªn xö lý thÕ nµo?
Yªu cÇu khi ®Æt ra mét c©u hái:
C©u hái ph¶i râ rµng cô thÓ
C©u hái ph¶i phï hîp víi ®èi tîng
C©u hái ph¶i cã c©u tr¶ lêi râ rµng
 Tæ chøc ®éng n·o (n·o c«ng)
 Kh¸i niÖm vÒ tæ chøc ®éng n·o (Brain storming)
§éng n·o hay c«ng lµ mét ph¬ng ph¸p lµm viÖc theo nhãm nh»m t¹o lËp, s¾p
xÕp vµ ®¸nh gi¸ çc ý tëng b»ng çch ®a ra mét c©u hái phï hîp råi khÝch lÖ
nh÷ng thµnh viªn tham gia tr¶ lêi.
§éng n·o lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, khuyÕn khÝch
m¹nh mÏ sù tham gia cña ngêi häc, coi ngêi häc lµ trung t©m trong qu¸ tr×nh d¹y
häc. Ngoµi ra ®éng n·o cßn ®îc sö dông rÊt hiÖu qu¶ trong nh÷ng trêng hîp cÇn cã
nh÷ng ý kiÕn hay gi¶i ph¸p h÷u hiÖu trong mét kho¶ng thêi gi¸n ng¾n cho mét
vÊn ®Ò nµo ®ã.
77
 Çc giai ®o¹n cña mét cuéc ®éng n·o
T¹o lËp ý tëng
- T¹o lËp ý tëng lµ çc ho¹t ®éng khuyÕn khÝch, ®éng viªn sù t duy logic
trong viÖc x¸c ®Þnh vµ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò cô thÓ.
- NhiÖm vô cña ngêi thóc ®Èy trong giai ®o¹n nµy lµ khÝch lÖ çc thµnh
viªn trong nhãm tham gia ®ãng gãp cµng nhiÒu ý kiÕn cµng tèt.
- Nguyªn t¾c:
+ Träng sè lîng vµ bá qua chÊt lîng cña çc ý tëng.
+ Hoan nghªnh nh÷ng ý tëng ®Æc s¾c.
+ ChÊp nhËn nh÷ng ý tëng cña ngêi kh¸c vµ kh«ng phª ph¸n
- Çc c«ng cô ®îc sö dông ®Ó t¹o ý tëng
+ S¬ ®å t duy (Mind Map)
S¬ ®å t duy lµ mét c«ng cô ®Ó m« t¶ t duy logic vµ cã hÖ thèng cña mét vÊn
®Ò cô thÓ. Trong khi xem xÐt mét vÊn ®Ò nhËn thÊt nhiÒu yÕu tè cã mèi quan
hÖ nh©n qu¶ víi nhau. S¬ ®å t duy gióp chóng ta kh¸i qu¸t hãa çc ý tëng ®ã theo
mét s¬ ®å tæng thÓ vµ dÔ nh×n nhËn çc mèi quan hÖ cña chóng víi nhau.S¬ ®å
t duy ®îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c lµ mét vÊn ®Ò ®îc coi lµ ®Çu mèi cña çc
con ®êng ®i çc ng¶, mçi con ®êng sÏ cã çc nh¸nh phô, çc nh¸nh phô l¹i ®îc ph©n
thµnh çc nh¸nh nhá h¬n..mçi con ®êng sÏ cã tªn riªng vµ cã ®Ých sÏ ®Õn
+ S¬ ®å t duy theo kiÓu h×nh c©y
S¬ ®å t duy h×nh c©y diÔn t¶ çc ý tëng theo t duy logic c¶ theo chiÒu däc
vµ chiÒu ngang, s¾p xÕp logic tõ trªn xuèng vµ tõ díi lªn. S¬ ®å nµy thÓ hiÖn
logic trong mét hÖ thèng më, nghÜa lµ cã thÓ cã mét sè yÕu tè cha ®îc x¸c ®Þnh
hÕt.
Logic theo chiÒu däc tõ trªn xuèng hay tõ díi lªn thÓ hiÖn mèi quan hÖ nh©n
qu¶, tõ A dÉn ®Õn B hay nguyªn nh©n A dÉn ®Õn kÕt qu¶ B vµ ngîc l¹i
Logic theo chiÒu ngang tõ ph¶i qua tr¸i vµ ngîc l¹i thÓ hiÖn çc mèi quan hÖ
h÷u c¬ gi÷a çc bé phËn trong mét hÖ thèng
S¬ ®å 4. T duy h×nh c©y
ThiÕu níc ThiÕu ph©n ThiÕu níc S©u bÖnh h¹i

bãn
§Êt 1 lóa §Êt 2 lóa 1 lóa, 1 mµu Chuyªn mµu
§Êt ruéng §Êt ®åi
Trång trät
78
 Ph©n lo¹i ý tëng
Môc ®Ých cña giai ®o¹n nµy lµ x©y dùng mét cÊu tróc víi çc tiªu chÝ cho
çc nhãm ý tëng. Ngêi thóc ®Èy cã thÓ ph©n lo¹i çc ý tëng tríc (kh«ng nãi ra), khi
ghi nhËn ý tëng cã thÓ s¬ bé tæng hîp thµnh çc nhãm ý tëng ®· chñ ®Þnh. Víi
nguyªn t¾c:
Nhãm çc ý tëng t¬ng tù hoÆc cã liªn quan víi nhau.
S¾p xÕp çc ý tëng theo mét cÊu tróc hîp lý.
§Æt tªn cho çc nhãm ý tëng.
 §¸nh gi¸ ý tëng.
Trong giai ®o¹n nµy chÊt lîng çc ý tëng vÒ cÊu tróc ®îc ®¸nh gi¸ th«ng qua
lµm viÖc theo nhãm. Víi nguyªn t¾c:
Çc ý tëng ®îc ®¸nh gi¸ theo mét tiªu chuÈn chung
Lµm viÖc theo nhãm .
 Kü n¨ng sö dông c«ng cô ph©n tÝch th«ng tin
Trong qu¸ tr×nh thóc ®Èy, ®Ó ph©n tÝch th«ng tin ngêi çn bé thóc ®Èy
cÇn sö dông çc c«ng cô thÝch hîp ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho çc ®èi tîng kh¸c cïng
tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy
 S¬ ®å hai m¶ng
S¬ ®å hai m¶ng ®îc ph©n lµm hai cét dïng ®Ó ph©n tÝch hai mÆt cña vÊn
®Ò nh: thuËn lîi/ khã kh¨n, u ®iÓm/ nhîc ®iÓm, ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu.
B¶ng 4. Ph©n tÝch khã kh¨n thuËn lîi
H¹ng môc ThuËn lîi Khã kh¨n
1.
2.
3.
 S¬ ®å SWOT
SWOT lµ tªn viÕt t¾t cña tiÕng Anh cña çc tõ S (Strengthen- §iÓm m¹nh),
W (Weakness- §iÓm yÕu), O (Opportunities- C¬ héi), T (Threat- Nguy c¬). S¬ ®å
SWOT ®îc chia lµm 4 cét ®Ó ph©n tÝch çc ®iÓm yÕu, ®iÓm m¹nh, c¬ héi vµ
nguy c¬ cña mét ho¹t ®éng, mét tæ chøc hay mét lÜnh vùc nµo ®ã.
B¶ng 5. Ph©n tÝch theo SWOT
H¹ng môc/
§iÓm m¹nh §iÓm yÕu C¬ héi Nguy c¬
ho¹t ®éng
1.
2.
79
3.
80
Ch¬ng 3
§µo t¹o trong khuyÕn n«ng
1. ViÖc häc cña ngêi lín tuæi

1.1 Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ viÖc häc cña ngêi lín tuæi
Sù häc tËp cña trÎ em ®îc ®Þnh híng vµo viÖc gi¸o viªn truyÒn ®¹t kiÕn thøc
cho häc sinh. Sù häc tËp cña ngêi lín lµ qu¸ tr×nh ngêi d¹y t¹o c¬ héi cho ngêi häc
lÜnh héi nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ nhËn thøc.
D¹y häc ngêi lín vµ quan niÖm vÒ sù häc tËp cña ngêi lín ®îc Malcolm
Knowles (1972 - 1978) x¸c ®Þnh, dùa trªn sù thõa nhËn r»ng ngêi lín muèn ®îc häc
tËp . Kh¸c víi trÎ em trong trêng häc, ®a sè ngêi lín cã thÓ kiÓm so¸t vµ tù quyÕt
®Þnh viÖc häc cña hä. ChÝnh v× vËy ngêi gi¸o viªn s¸ng suèt vµ cã kinh nghiÖm
sÏ ph¶i dùa vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm viÖc häc cña ngêi lín ®Ó thiÕt kÕ bµi gi¶ng vµ
t×m nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¶ng cho phï hîp.
Tríc ®©y ph¬ng ph¸p ®µo t¹o sinh viªn coi ngêi thµy lµ trung t©m, xem häc
viªn lµ çi “thïng rçng“ ®îc gi¸o viªn ®æ ®Çy kiÕn thøc vµo ®ã, vµ häc tËp lµ mét
qu¸ tr×nh mét chiÒu, thô ®éng, ®éc tho¹i..HiÖn nay c«ng t¸c ®µo t¹o, gi¸o dôc ®·
coi ngêi häc lµ nh©n vËt trung t©m. Trong ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cho ngêi lín tuæi,
hoÆc trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng th× ®iÒu nµy cµng ph¶i ®îc coi träng, vµ ph¶i
lu«n lu«n lÊy n«ng d©n (ngêi häc) lµm träng t©m cßn çn bé khuyÕn n«ng (gi¶ng
viªn) lµ ngêi hç trî, ngêi thóc ®Èy, ngêi híng dÉn qu¸ tr×nh häc tËp, khuyÕn khÝch
hä tÝch cùc tham gia gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ chia sÎ qu¸ tr×nh häc tËp. Trong khi
gi¶ng cho n«ng d©n kh«ng nªn chØ ®éc tho¹i gi¶ng viªn nãi, häc viªn ghi chÐp, mµ
cÇn sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p nh: thuyÕt tr×nh, trao ®æi chia sÎ kinh nghiÖm; th-
êng xuyªn ®Æt çc c©u hái ®Ó t¨ng cêng qu¸ tr×nh ®éng n·o cña c¶ ngêi häc lÉn
ngêi gi¶ng; nªu çc t×nh huèng ®Ó ngêi häc tù gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò; ra çc bµi
tËp thùc hµnh v.v. nÕu mét buæi gi¶ng bµi phong phó vµ sinh ®éng sÏ lµm cho ng-
êi häc thªm hµo høng, phÊn chÊn, sÏ lµ nguån ®éng viªn hä m¹nh d¹n ¸p dông
nh÷ng ®iÒu ®· häc ®îc vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt
1.2 §Æc ®iÓm chung cña çc häc viªn lín tuæi
- Ngêi n«ng d©n cã mét kü n¨ng vµ kinh nghiÖm nhÊt ®Þnh, hä lµ nh÷ng ng-
êi lao ®éng trùc tiÕp, hµng ngµy c«ng viÖc cña hä lµ ruéng ®ång, chuång tr¹i..nªn
çc viÖc cña nhµ n«ng nh cµy, bõa, gieo cÊy..hä lµm rÊt tèt. HoÆc nhiÒu n«ng
d©n cã nh÷ng kinh nghiÖm ®Æc biÖt nh biÕt sö dông çc kinh nghiÖm d©n gian
trong viÖc phßng chèng mét sè bÖnh gia sóc gia cÇm, hay sö dông thuèc th¶o méc
phßng trõ s©u bÖnh h¹i c©y trång. NÕu çn bé khuyÕn n«ng biÕt khai th¸c çc
th«ng tin, häc hái kinh nghiÖm cña hä th× sÏ gióp Ých rÊt nhiÒu trong c«ng viÖc
cña m×nh
81
- Hä cã çch nh×n nhËn riªng cña hä, ý thøc ®îc t¬ng lai, tù ®¸nh gi¸ ®îc kh¶
n¨ng cña hä. Ngêi n«ng d©n cã çi nh×n rÊt thùc tÕ, hä kh«ng cã ¶o tëng viÓn
v«ng, v× thÕ hä sÏ hiÓu lµ hä cÇn häc çi g× ®Ó phôc vô trùc tiÕp cho n«ng tr¹i
cña hä, çc kü thuËt ®ã cã phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña gia ®×nh hä kh«ng?vµ liÖu
r»ng c«ng viÖc ®ã cã thÓ t¨ng n¨ng suÊt hay kh«ng? Cã lµm cho cuéc sèng cña hä
®îc c¶i thiÖn kh«ng?
- Hä cã tr¸ch nhiÖm víi ngêi kh¸c nhng l¹i cã mèi quan t©m “c¹nh tranh”.
Sèng trong cïng mét th«n xãm, cã mèi quan hÖ hä hµng, l¸ng giÒng l©u ®êi, n«ng
d©n cã truyÒn thèng “tèi löa t¾t ®Ìn cã nhau” hay “l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch”, hä s½n
sµng gióp ®ì nhau lóc khã kh¨n ho¹n n¹n, gióp ®ì nhau trong lao ®éng vµ cuéc
sèng sinh ho¹t hµng ngµy..Tuy nhiªn hä còng kh«ng muèn ai h¬n m×nh, vµ còng
kh«ng muèn m×nh bÞ thua kÐm ngêi kh¸c, nªn hä còng muèn lµm sao ®Ó gia
®×nh m×nh cã thÓ kh¸ h¬n çc hé kh¸c. V× thÕ ®«i khi hä muèn gi÷ l¹i nh÷ng “bÝ
quyÕt” riªng cho m×nh, kh«ng muèn san sÎ cho hµng xãm. Do ®ã trong c«ng t¸c
khuyÕn n«ng cÇn khuyÕn khÝch çc mÆt tÝch cùc cña hä, vµ hiÓu nh÷ng h¹n
chÕ cña hä ®Ó kh¾c phôc
- Hä häc ®îc tõ nh÷ng g× hä ®· nh×n thÊy. Ngêi n«ng d©n tiÕp thu rÊt
nhanh chãng vµ cã thÓ ¸p dông ngay nh÷ng m« h×nh tèt, nh÷ng ®iÒu hä tai nghe,
m¾t thÊy. VÝ dô mét bµi gi¶ng vÒ kü thuËt th©m canh lóa, ng«, hoÆc nh÷ng lêi
khuyªn vÒ trång ng« lóa cña çn bé khuyÕn n«ng cã thÓ bÞ ngêi n«ng d©n bá qua,
nhng nÕu ngêi n«ng d©n ®îc trùc tiÕp nh×n thÊy mét n«ng d©n kh¸c gieo trång
thµnh c«ng gièng lóa, ng« ®ã, vµ anh ta ph¸t hiÖn thÊy r»ng muèn ®ñ l¬ng thùc ¨n
cho ngêi vµ thøc ¨n cho ch¨n nu«i cña gia ®×nh m×nh th× cã lÏ kh«ng cã çch nµo
h¬n lµ ¸p dông kü thuËt míi ®Ó th©m canh t¨ng n¨ng suÊt
Chóng ta nªn biÕt r»ng:

- Ngêi n«ng d©n chØ nhí 20% nh÷ng g× hä nghe, 40% nh÷ng g× hä nghe vµ
thÊy, 80% nh÷ng g× hä tù ph¸t hiÖn thÊy vÊn ®Ò
- T«i nghe t«i quªn, T«i nh×n t«i nhí, T«i lµm t«i hiÓu
- Tr¨m nghe kh«ng b»ng mét thÊy, tr¨m thÊy kh«ng b»ng mét lµm
- Tr¨m hay kh«ng b»ng tay quen
- Ngêi lín cã phÈm chÊt ç nh©n: tr¸nh bÊt kú t×nh huèng nµo xóc ph¹m hä.
Ngêi n«ng d©n cã thÓ cã nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt kiÕn thøc, nhËn biÕt x· héi,
nhiÒu ngêi Ýt ®îc tiÕp xóc trao ®æi víi céng ®ång bªn ngoµi, hä cã thÓ chËm
tiÕp thu nh÷ng kiÕn thøc míi, do kh«ng muèn thay ®æi tËp qu¸n truyÒn thèng,
thãi quen, v× thÕ ngêi çn bé khuyÕn n«ng kh«ng nªn cã nh÷ng th¸i ®é chØ trÝch,
chª bai hä, mµ nªn dïng nhiÒu h×nh thøc ®Ó ®éng viªn thuyÕt phôc, hoÆc ®a ra
nh÷ng lêi khuyªn cã Ých ®èi víi hä
- Nh×n kÐm (thÞ lùc kÐm): Do tuæi cao hä cã thÓ kh«ng nh×n tèt nªn hä viÕt
còng khã kh¨n, nªn trong tËp huÊn cÇn viÕt ch÷ to, hoÆc dïng tranh ¶nh ®Ó hä
xem
82
- Nghe Ýt chÝnh x¸c: Còng do tuæi cao hä còng cã thÓ nghe kh«ng tèt, do ®ã
cÇn chó ý nãi to, râ, nh¾c ®i nh¾c l¹i ®Ó hä nhí
- TrÝ nhí cã thÓ bÞ gi¶m: PhÇn lín n«ng d©n lµ ngêi cao tuæi, hä ®· nghØ
häc ë trêng phæ th«ng tõ l©u, nªn viÖc tiÕp thu bµi còng kh«ng dÏ dµng, hä rÊt khã
nhí nh÷ng bµi nãi d«ng dµi mang nÆng tÝnh lý thuyÕt
- ViÕt khã: ngêi n«ng d©n quen cÇm cµy cuèc h¬n lµ cÇm bót, nhiÒu ngêi
míi häc qua tiÓu häc, do vËy khi gi¶ng viªn nãi nhanh hä kh«ng viÕt kÞp. §«i khi
hä viÕt ch÷ xÊu nªn hä còng rÊt ng¹i viÕt. V× thÕ khi gi¶ng ngêi gi¶ng viªn cÇn
nãi chËm hoÆc viÕt lªn b¶ng nh÷ng ®iÒu quan träng ®Ó hä cã thÓ ghi chÐp ®îc.
NÕu trong mét líp häc cã nh÷ng ngêi kh«ng ghi chÐp ®îc g× b¹n còng ®õng phiÒn
lßng vµ cã th¸i ®é chª tr¸ch hä, mµ nªn ®éng viªn khuyÕn khÝch hä l¾ng nghe vµ
nhí nh÷ng g× hä cho lµ quan träng ®èi víi hä
- Mèi quan hÖ gi÷a gi¸o viªn vµ n«ng d©n, mèi quan hÖ nµy còng rÊt tÕ nhÞ,
v× nÕu còng mét bµi gi¶ng nh vËy nhng mét çn bé khuyÕn n«ng ®· cã kinh
nghiÖm gi¶ng bµi th× ngêi n«ng d©n cã thÓ c¶m thÊy tin tëng h¬n lµ nh÷ng çn
bé trÎ míi ra trêng. V× thÕ ngêi çn bé khuyÕn n«ng trÎ còng kh«ng nªn cã nh÷ng
Ên tîng vÒ hä, mµ vÊn ®Ò quan träng lµ anh ph¶i chuÈn bÞ kü néi dung, ph¬ng
ph¸p gi¶ng, çch tr×nh bµy sao cho ng¾n gän dÔ hiÓu, tr¸nh xa ®µ vµo lý thuyÕt
qu¸ nhiÒu, cÇn t¨ng cêng kü n¨ng thùc hµnh, thùc tËp cho hä. S½n sµng tr¶ lêi çc
c©u hái cña n«ng d©n vµ nÕu gi¶i ®¸p ®îc nh÷ng víng m¾c mµ thùc tÕ ®ång
ruéng hä gÆp ph¶i th× ch¾c ch¾n hä sÏ tin tëng vµ t«n träng
1.2.1 Nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lý cña ngêi n«ng d©n ViÖt nam
 Nh÷ng phÈm chÊt tÝch cùc cña n«ng d©n ViÖt Nam
Giµu lßng yªu níc, tin tëng vµo sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, vµo
chÕ ®é x· héi chñ nghÜa
CÇn cï, tiÕt kiÖm: Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña ViÖt nam kh¸ kh¸c nghiÖt nh
n¾ng h¹n, lò lôt, thiªn tai x¶y ra nhiÒu; ®Êt chËt ngêi ®«ng nªn n«ng d©n ph¶i
lµm lông rÊt vÊt v¶, lµm 2-3 vô / n¨m míi ®ñ ¨n. §øc tÝnh cÇn cï ®· ®îc thÓ hiÖn
trong çc c©u th¬, c©u vÝ nh: “mét n¾ng hai s¬ng”, “thøc khuya d¹y sím”, “b¸n
mÆt cho ®Êt, b¸n lng cho trêi”..
Th«ng minh, s¸ng t¹o, t«n träng vµ kÕ thõa kinh nghiÖm cña «ng cha ta trong
s¶n suÊt n«ng nghiÖp. NhiÒu c©u tôc ng÷ ca dao ®· vµ ®ang tån t¹i tíi ngµy nay
nh: “n¾ng tèt da, ma tèt lóa”, “§îc mïa lóa, óa mïa cau”
KÝnh träng ngêi giµ, yªu quý trÎ em: XuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m uèng níc nhí
nguån, ¨n qu¶ nhí kÎ trång c©y nªn lu«n kÝnh träng lÔ phÐp víi ngêi giµ, ngêi cao
tuæi. Còng tõ t×nh mÉu tö, huyÕt thèng vµ ý nghÜa x· héi cña viÖc nu«i d¹y con
çi truëng thµnh, nªn ngêi ViÖt nam lu«n quan t©m chó ý ®Õn t¬ng lai cña con trÎ,
coi sù trëng thµnh cña líp trÎ lµ niÒm tù hµo, niÒm vinh dù cña gia ®×nh, cña dßng
hä cña ®Êt níc
83
Cã truyÒn thèng nh©n ¸i ®oµn kÕt, t×nh lµng nghÜa xãm, truyÒn thèng nµy
®îc thÓ hiÖn qua çc cuéc ®Êu tranh chèng giÆc ngo¹i x©m, trong mèi quan hÖ
céng ®ång “l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch”
 Mét sè ®iÓm h¹n chÕ cña n«ng d©n ViÖt nam
TÝnh b¶o thñ ç nh©n, tÝnh û l¹i hÑp hßi, tÝnh ®Þa ph¬ng chñ nghÜa, tÝnh
tr¸ch nhiÖm ç nh©n yÕu
NÆng vÒ t×nh c¶m, chñ quan, nhÑ vÒ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan. TÝnh ph¸p
luËt trong cuéc sèng bÞ coi nhÑ, ng¹i ®Êu tranh trùc diÖn
T duy kinh tÕ yÕu, nÆng vÒ t duy kinh nghiÖm. KÐm vÒ n¨ng lùc tæ chøc,
Ýt c¶i tiÕn vµ ng¹i ¸p dông c«ng nghÖ míi
ChÞu ¶nh hëng bëi t tëng nho gi¸o “träng nam khinh n÷”, ngêi phô n÷ kh«ng
ph¸t huy ®îc vai trß còng nh n¨ng lùc trÝ tuÖ ®Ó gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo,
gi¶m tû lÖ t¨ng d©n sè. §©y còng lµ vÊn ®Ò cã ¶nh hëng kh«ng nhá tíi sù ph¸t
triÓn chung cña x· héi n«ng th«n hiÖn nay
 Nh÷ng diÔn biÕn t©m lý míi cña ngêi n«ng d©n trong thêi kú ®æi míi kinh tÕ
Mét sè n«ng d©n ®ang chuyÓn dÇn sang s¶n xuÊt hµng hãa, ®i vµo th©m
canh t¨ng n¨ng suÊt, ®a d¹ng hãa ngµnh nghÒ, m¹nh d¹n ¸p dông c«ng nghÖ míi.
NhiÒu n«ng d©n ®ang trë thµnh çc chñ tr¹ng tr¹i lín
Trong khi mét bé phËn n«ng d©n chÞu khã lµm ¨n, v¬n lªn lµm giµu th× mét
bé phËn kh¸c cßn nghÌo ®ãi, cã xu thÕ di chuyÓn ra thµnh thÞ t×m kiÕm viÖc
lµm míi
1.3 Gi¸o dôc khuyÕn n«ng vµ ®µo t¹o häc sinh trong nhµ trêng
1.3.1 Sù kh¸c biÖt gi÷a gi¸o dôc khuyÕn n«ng vµ ®µo t¹o häc sinh
B¶ng 6. Sù kh¸c biÖt gi÷a gi¸o dôc khuyÕn n«ng vµ ®µo t¹o häc sinh
H¹ng môc §µo t¹o n«ng d©n §µo t¹o häc sinh
Häc viªn Ngêi lín, thanh niªn (®· trëng thµnh) TrÎ em, thanh niªn
Tr×nh ®é cña Kh«ng ®ång ®Òu, hä cã thÓ ®îc T¬ng ®èi ®ång ®Òu
häc viªn ®µo t¹o ë çc ®iÒu kiÖn kh¸c nhau
NhËn thøc ChËm h¬n Nhanh h¬n
Gi¸o viªn Ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cã sù tham gia. QuyÕt ®Þnh mäi vÊn
Gi¶ng viªn nh ngêi hç trî, thóc ®Èy ®Ò trong gi¶ng d¹y
Môc ®Ých §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn ChuÈn bÞ cho cuéc sèng
häc t¹i
Sù tham gia Tù nguyÖn B¾t buéc
H×nh thøc häc Kh«ng chÝnh quy ChÝnh quy
84
Néi dung häc Theo yªu cÇu Ch¬ng tr×nh ®Þnh s½n
§Þa ®iÓm häc BÊt cø n¬i nµo T¹i trêng líp
Thêi gian häc Kh«ng cè ®Þnh, khi n«ng d©n cã ®iÒu §· ®îc x¾p xÕp s½n
kiÖn
Qua sù so s¸nh trªn ta thÊy r»ng ®èi tîng ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn cña khuyÕn
n«ng lµ n«ng d©n vµ ®¹i ®a sè lµ ngêi lín tuæi, vµ n«ng d©n ë çc vïng cã sù kh¸c
biÖt kh¸ nhiÒu, vÝ dô n«ng d©n vïng ®ång b»ng kh¸c víi miÒn nói, ngêi Kinh
kh¸c víi ngêi d©n téc, miÒn B¾c kh¸c víi miÒn Nam, do ®ã c¨n cø vµo ®Æc
®iÓm cô thÓ cña tõng n¬i, tõng ®iÒu kiÖn mµ chóng ta cã ch¬ng tr×nh ®µo t¹o
cho phï hîp
Ngêi n«ng d©n còng thu nhËn kiÕn thøc tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau cña hÖ
thèng th«ng tin vµ kiÕn thøc n«ng nghiÖp, qua nh÷ng ngêi kh¸c vµ tõ çn bé
khuyÕn n«ng. N«ng d©n kh«ng chØ lµ ngêi tiÕp nhËn mµ cßn ph¸t triÓn th«ng tin
vµ chia sÎ nã víi nh÷ng ngêi kh¸c
1.3.2 §éng lùc thóc ®Èy ngêi lín ®i häc
Ngêi n«ng d©n sÏ ®i häc khi:
 Hä cã nhu cÇu gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hiÖn t¹i cña cuéc sèng
 Hä mong muèn cã thªm ®îc nh÷ng kiÕn thøc
 Gióp cho gia ®×nh lµm ¨n cã hiÖu qu¶ h¬n
 §Ó lµm g¬ng cho con çi
 §Ó më réng mèi giao tiÕp trong x· héi, trong céng ®ång
 §Ó cã mét ®Þa vÞ hay vÞ trÝ trong x· héi, trong céng ®ång
 T¨ng cêng viÖc øng sö cã hiÖu qu¶
1.3.2 Ngêi lín häc tèt nhÊt khi nµo?
Ngêi lín chØ muèn häc mét çch tù gi¸c kh«ng muèn bÞ Ðp buéc, v× hä cã thÓ
tù quyÕt ®Þnh ®îc häc nh÷ng g× mµ hä thÊy cÇn. §iÒu nµy kh¸c víi häc sinh phæ
th«ng, lµ trÎ em sÏ häc mét ®iÒu g× ®ã mµ ngêi lín muèn chóng ph¶i häc, thËm
chÝ m«n häc kh«ng hÊp dÉn:
Ngêi lín sÏ häc khi c¶m thÊy cã nhu cÇu. Hä muèn biÕt néi dung häc sÏ gióp
hä nh thÕ nµo cho ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i, chø hä Ýt quan t©m ®Õn ®iÒu g× ®ã mµ
vµi chôc n¨m sau míi cã kÕt qu¶.
Ngêi lín häc th«ng qua thùc hµnh, hä sÏ häc tèt h¬n nÕu hä ®îc tham gia tÝch
cùc vµo qu¸ tr×nh häc tËp nh th¶o luËn mét vÊn ®Ò, thùc tËp mét kü n¨ng, thùc
hµnh mét c«ng viÖc nµo ®ã. C©u thµnh ng÷ “T«i nghe t«i quªn, t«i nh×n t«i nhí,
t«i lµm t«i hiÓu”
Häc b»ng çch gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò thùc tÕ, hä mong nhËn ®îc nh÷ng vÊn
®Ò thùc tÕ liªn quan ®Õn kinh nghiÖm vµ cuéc sèng hµng ngµy cña hä
85
Häc th«ng qua kinh nghiÖm: ngêi n«ng d©n cã nhiÒu kinh nghiÖm vµ nh÷ng
kinh nghiÖm nµy cã thÓ lµ vèn quý nÕu hä cã nhiÒu c¬ héi liªn hÖ nh÷ng ®iÒu
®ang häc víi ®iÒu hä ®· biÕt, vµ rÊt cã thÓ nã l¹i lµ vËt c¶n trë khi kiÕn thøc míi
kh«ng liªn hÖ g× ®Õn kiÕn thøc cò
Häc trong hoµn c¶nh phï hîp: nÕu m«i trêng cµng gièng trêng häc bao nhiªu
th× ngêi lín cµng c¶m thÊy t×nh tr¹ng bÞ coi lµ trÎ con bÊy nhiªu. V× vËy ®Æt bµn
ghÕ theo h×nh ch÷ U, ch÷ V sÏ t¹o bÇu kh«ng khÝ trao ®æi gÇn gòi gi÷a gi¶ng
viªn vµ ngêi häc
Ngêi lín dÔ tiÕp thu víi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®a d¹ng vµ phong phó: çc bµi
gi¶ng ph¶i linh ho¹t, cã thÓ lång ghÐp gi÷a gi¶ng b»ng lêi vµ çc tranh ¶nh, hoÆc
dông cô trùc quan
Ngêi lín muèn cã sù híng dÉn cô thÓ chø kh«ng ph¶i ®i häc ®Ó lÊy ®iÓm
sè: ®iÒu quan träng ®èi víi hä lµ häc ®îc g×, häc ®Ó cã thÓ ¸p dông ®îc vµo thùc
tÕ ®iÒu kiÖn cña gia ®×nh hä, häc ®Ó vÒ lµm, nªn hä mong muèn ®îc híng dÉn
cô thÓ chi tiÕt.
- Hä tham gia tÝch cùc trong qu¸ tr×nh häc tËp, kh«ng muèn nhËn th«ng tin
mét çch thô ®éng.
- Hä cã tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc häc tËp cña chÝnh m×nh
- Qu¸ tr×nh häc tËp dùa trªn çc khÝa c¹nh xóc c¶m vµ sù tù nhËn thøc.
- Häc th«ng qua hµnh. Ngêi lín mong muèn ®îc tham gia çc ho¹t ®éng thùc
hµnh, luyÖn tËp.
- Cã nh÷ng vÝ dô thùc tiÔn, vÊn ®Ò sö dông ph¶i ph¶n ¸nh thùc tiÔn, phï hîp
vµ ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu cña thùc tiÔn s¶n xuÊt.
- ViÖc häc cã liªn quan ®Õn nh÷ng ®iÒu hä ®· biÕt. Ta cÇn biÕt häc viªn cã
nh÷ng kiÕn thøc, kinh nghiÖm g× vµ cho vÝ dô ®Ó hä cã thÓ hiÓu ®îc trong
ph¹m vi mµ hä cã thÓ tham kh¶o
- M«i trêng häc tËp ph¶i xem xÐt mét çch chu ®¸o.
- ViÖc phª ph¸n gay g¾t ®èi víi ngêi lín dÔ ®em l¹i c¶m gi¸c bùc béi, c¨ng
th¼ng vµ h¹n chÕ viÖc häc tËp cña hä, v× ngêi lín cã lßng tù träng cña riªng hä
- H×nh thøc häc tËp nªn ®a d¹ng ®Ó cã t¸c dông kÝch thÝch, huy ®éng ®îc
c¶ n¨m gi¸c quan cña häc viªn. Sù thay ®æi nhÞp ®é vµ sù phong phó cña çch thøc
häc tËp gióp gi¶m nhÑ t×nh tr¹ng ch¸n ng¸n, mÖt mái ®Çu ãc.
- Gi¸o viªn híng dÉn thùc hµnh cã hiÖu qu¶ h¬n lµ nãi su«ng. Trong qu¸ tr×nh
®µo t¹o cÇn ph¶i t¹o nhiÒu c¬ héi ®Ó häc viªn tiÕp thu ®îc kiÕn thøc vµ thùc
hµnh kü n¨ng.
- Ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc sÏ n©ng cao kh¶ n¨ng ¸p dông nh÷ng kiÕn thøc
vµ kü n¨ng míi vµo thùc tiÔn c«ng viÖc.
- Çc ®Æc ®iÓm g©y c¶n trë cho qu¸ tr×nh häc tËp cña ngêi lín lµ tÝnh kiªu
ng¹o, tÝnh tù cao tù ®¹i, thiÕu tin tëng, thiÕu h¨ng say, thiÕu linh ho¹t.
86
1.4 Çch häc hái cña ngêi lín vµ vai trß cña ngêi gi¸o viªn
1.4.1 Çch häc hái cña ngêi lín.
Ngêi lín tuæi häc hái trong suèt c¶ cuéc ®êi cña hä. Trong c¶ qu¸ tr×nh ®ã
th«ng qua nh÷ng kinh nghiÖm cña b¶n th©n, hä ®óc rót, tæng kÕt vµ vËn dông
nh÷ng bµi häc ®ã ë tÇm cao h¬n vµ çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Prerea ®·
tãm t¾t chu tr×nh häc tËp qua kinh nghiÖm nh sau:
Kinh nghiÖm
VËn dông Håi tëng
Tæng kÕt
Häc tËp qua kinh nghiÖm ®îc ®Þnh nghÜa lµ mét qu¸ tr×nh häc th«ng qua
kinh nghiÖm trùc tiÕp cña b¶n th©n tõ çc ho¹t ®éng thùc tiÔn trong cuéc sèng,
nh÷ng kinh nghiÖm ®ã ®îc ph©n tÝch, tæng kÕt vµ quay trë l¹i ¸p dông ngay vµo
çc ho¹t ®éng thùc tiÔn.
1.4.2 Vai trß cña ngêi gi¸o viªn
Gi¸o viªn lµ ngêi t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc häc tËp cña häc viªn. Vai trß cña
gi¸o viªn lµ tr×nh bµy th«ng tin hoÆc híng dÉn thùc hµnh kü n¨ng, t¹o ra hoµn c¶nh
mµ trong ®ã cã thÓ x¶y ra sù kh¸m ph¸, t×m tßi. Vai trß cô thÓ cña gi¸o viªn ®îc
thùc hiÖn:
- Nh lµ ngêi l·nh ®¹o nhãm víi môc ®Ých duy tr× cho çc thµnh viªn trong
nhãm lµm viÖc vµ ®¶m b¶o cho viÖc häc lu«n ®îc tiÕn triÓn.
- Nh lµ gi¸o viªn: T¸c nh©n cña sù thay ®æi.
- Nh lµ thµnh viªn cña nhãm: cïng chÞu tr¸ch nhiÖm víi nhãm.
- Nh lµ thÝnh gi¶ ngoµi nhãm: lµ ngêi l¾ng nghe çc thµnh viªn cña nhãm
th¶o luËn vµ tr×nh bµy çc thµnh qu¶ häc tËp cña hä.
1.5 Lµm thÕ nµo ®Ó gióp ngêi lín tuæi häc mét çch tèt nhÊt.
Tõ nh÷ng ®iÓm häc tËp cña ngêi lín tuæi, nhËn thÊy ®èi víi ngêi lín d¹y häc
thùc nghiÖm, tøc lµ thö nghiÖm trùc tiÕp hoÆc thùc hµnh nh÷ng ý tëng, quy t¾c,
quy tr×nh, kü n¨ng, sÏ gióp cho viÖc ghi nhí vµ vËn dông nh÷ng ®iÒu häc ®îc.
D¹y häc nªn theo çc yªu cÇu sau:
- Chó träng vµo çc vÝ dô thùc tiÔn vµ çc vÊn ®Ò cô thÓ
- NhÊn m¹nh tÝnh øng dông cña viÖc häc vµo c«ng viÖc thùc tÕ cña häc
viªn.
- Thêng liªn hÖ néi dung ®µo t¹o víi nh÷ng mong ®îi cña häc viªn.
87
- T¹o c¬ héi ®Ó häc viªn sö dông çc kinh nghiÖm chuyªn m«n, thùc tÕ cña
m×nh vµo qu¸ tr×nh häc hái.
- L¾ng nghe çc ph¶n øng vµ çc c©u tr¶ lêi cña häc viªn.
- KhuyÕn khÝch häc viªn t×m kiÕm çc nguån lùc tèt nhÊt cña hä.
- Lu«n khen ngîi kÞp thêi nh÷ng tiÕn bé cña häc viªn.
- Lu«n híng häc viªn tíi nh÷ng môc tiªu thùc tÕ cã thÓ ®¹t ®îc
- Lu«n ®èi xö víi häc viªn ®óng nh ngêi lín tuæi
TS. John Collum tæng kÕt mét sè nguyªn t¾c cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Ó b¶o
®¶m tÝnh hiÖu qu¶ nh sau:
- Qu¸ tr×nh d¹y häc cµng sèng ®éng th× hiÖu qu¶ cµng cao.
- Häc th«ng qua hµnh
- M«i trêng hîp lý t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy qu¸ tr×nh d¹y häc.
- Ngêi häc ph¶i s½n sµng tiÕp thu çc kiÕn thøc vµ chuÈn bÞ tèt cho häc tËp
- KÕt hîp hµi hßa gi÷a lý thuyÕt vµ thùc hµnh
- TÝnh liªn hÖ: th«ng qua çc vÝ dô, çc mèi liªn hÖ ®Ó liªn kÕt çc vÊn ®Ò víi
nhau.
- Néi dung häc tËp cÇn thÝch hîp vµ phï hîp víi çc ®èi tîng
- ¤n tËp: qu¸ tr×nh häc cÇn nh¾c ®i nh¾c l¹i nhiÒu lÇn
- Huy ®éng tÝnh tæng hîp çc gi¸c quan
- Tõng bíc: häc tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, d¹y theo tõng bíc.
B¶ng 7. Ph¬ng ph¸p gi¶ng cho tõng lo¹i h×nh häc tËp
§èi tîng/ s¶n phÈm häc
Ph¬ng ph¸p sö dông
tËp
KiÕn thøc - Häp nhãm, ThuyÕt tr×nh, Th¶o luËn
- Tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p t¹i ruéng, vên
Kü n¨ng
- Thao diÔn, Thùc hµnh t¹i ®åi n¬ng, chuång tr¹i
- Tr×nh diÔn kÕt qu¶
Thay ®æi th¸i ®é - Tham quan ®ång ruéng
- TriÓn l·m
B¶ng 8. So s¸nh hiÖu qu¶ cña bµi gi¶ng
Mét bµi gi¶ng tÎ nh¹t Mét bµi gi¶ng hµo høng, s«i næi
Gi¶ng viªn kh«ng giíi thiÖu râ chñ Gi¶ng viªn nªu râ ®îc ®iÒu mµ n«ng d©n sÏ
®Ò, kh«ng nªu râ môc ®Ých ®¹t ®îc trong bµi gi¶ng
Gi¶ng viªn nãi khã hiÓu, vµ dïng Gi¶ng viªn khuÊy ®éng tÝnh tß mß cña n«ng
nh÷ng thuËt ng÷ qu¸ khoa häc, d©n b»ng çc c©u hái lý thó.
qu¸ chuyªn m«n, nhng l¹i kh«ng
88
gi¶i thÝch chóng Gi¶ng viªn dïng çc thuËt ng÷ quen thuéc vµ
gi¶i thÝch cÈn thËn cã minh häa
Gi¶ng viªn kh«ng cã ®ñ kiÕn thøc Gi¶ng viªn biÕt g¾n gi÷a lý thuyÕt vµ thùc
hay th«ng tin míi, çc th«ng tin Ýt tÕ vµo bµi gi¶ng. Th«ng tin ®îc cËp nhËt
cã ý nghÜa
Häc viªn ngåi nghe mét çch thô Gi¶ng viªn khuyÕn khÝch mäi ngêi tÝch cùc
®éng, ngêi gi¶ng cø nãi ®Òu tham gia b»ng çch ®Æt çc c©u hái vµ thóc
®Òu ®Èy th¶o luËn
Tãm t¾t ®îc néi dung chÝnh cña bµi gi¶ng
®Ó n«ng d©n dÔ nhí
2. TËp huÊn
TËp huÊn kü thuËt cho n«ng d©n
TËp huÊn kü thuËt lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng nh»m cung
cÊp kiÕn thøc, kü n¨ng vÒ mét lÜnh vùc nµo ®ã cho n«ng d©n.
2.1 Néi dung tËp huÊn.
- Gi¶i quyÕt ®îc yªu cÇu cÇn thiÕt cña n«ng d©n.
- TËp trung vµo mét chuyªn ®Ò nhÊt ®Þnh.
2.2 §èi tîng:
- Lµ nh÷ng n«ng d©n trùc tiÕp s¶n xuÊt cã liªn quan ®Õn chuyªn ®Ò ®ã.
HoÆc çc nhãm së thÝch...
- Cã thÓ mêi thªm çn bé chÝnh quyÒn,
®oµn thÓ, hoÆc ngêi cã uy tÝn, cã tr¸ch
nhiÖm ë ®Þa ph¬ng.
2.3 §Þa ®iÓm.
- Cã thÓ tËp huÊn bÊt kú n¬i ®©u cã
®iÒu kiÖn thuËn lîi: nhµ d©n, díi bãng c©y
m¸t, t¹i héi trêng...
- ThuËn lîi cho d©n ®Õn tham dù.
2.4 Thêi gian.
- Vµo thêi ®iÓm thuËn lîi, vµo nh÷ng lóc n«ng nhµn.
- Kh«ng nªn qu¸ dµi.
2.5 Tr×nh bµy néi dung.
- Ng¾n, gän - Nh¾c l¹i chi tiÕt quan träng .
- §¬n gi¶n, dÔ hiÓu - Tr¸nh dïng tõ qu¸ "chuyªn m«n"
- CÇn t¨ng cêng thùc hµnh: nªn dµnh thêi gian 50% thêi gian cho gi¶ng lý
thuyÕt vµ 50% híng dÉn thùc hµnh
89
- Cã thÓ sö dông çc ph¬ng tiÖn nghe nh×n, dông cô trùc quan ®Ó bµi gi¶ng
thªm sinh ®éng
- CÇn cã tµi liÖu cho n«ng d©n tham kh¶o, tµi liÖu viÕt ng¾n gän, cã thÓ
dïng nhiÒu tranh vÏ, h×nh ¶nh ®Ó minh ho¹.
- KÕt hîp gi÷a tr×nh bµy lý thuyÕt, thùc hµnh víi tham quan thùc tÕ ®ång ruéng..
- Nªn dµnh thêi gian ®Ó n«ng d©n th¶o luËn (n«ng d©n ph¸t biÓu ý kiÕn
th¾c m¾c vµ trao ®æi kinh nghiÖm...).
§Ó tæ chøc mét buæi tËp huÊn ®îc chu ®¸o cÇn thùc hiÖn mét sè bíc sau:
Bíc 1. LËp kÕ ho¹ch tËp huÊn

LËp kÕ ho¹ch tËp huÊn trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò cña n«ng d©n ®ang cÇn,
®ang thiÕu vµ hä cã nhu cÇu thùc sù
1. X¸c ®Þnh môc ®Ých, yªu cÇu cña buæi tËp huÊn
2. X¸c ®Þnh néi dung tËp huÊn: nªn liÖt kª chi tiÕt çc néi dung cÇn gi¶ng,
thø tù tõng bíc, néi gi¶ng nh÷ng vÊn ®Ò g×? sö dông ph¬ng ph¸p nµo? c«ng cô?
Nªu çc c©u hái ...
3. X¸c ®Þnh ®èi tîng vµ sè lîng ngêi tham gia : mét líp tËp huÊn kh«ng nªn
qu¸ ®«ng ngêi v× khã qu¶n lý, th«ng thêng chØ nªn 20-25 ngêi lµ võa ®ñ.
4. X¸c ®Þnh ngêi gi¶ng, ngêi trî gi¶ng: tïy tõng néi dung mµ cã thÓ mêi çc
çc chuyªn gia ®Þa ph¬ng, çc ViÖn, Trêng §¹i häc hoÆc çc çn bé cã kinh
nghiÖm ®Ó tËp huÊn
5. Dù kiÕn ®Þa ®iÓm vµ thêi gian tiÕn hµnh: ®Þa ®iÓm nªn chän ë nh÷ng
vÞ trÝ thuËn tiÖn cho n«ng d©n ®Õn häc nh: nhµ trëng th«n, nhµ mét n«ng d©n
nµo ®ã mµ ë trung t©m cña th«n ®Ó mäi ngêi ®Òu cã thÓ ®Õn dù ®îc. §Þa
®iÓm thùc hµnh thùc tËp nªn thùc hiÖn t¹i ruéng, n¬ng, chuång, tr¹i.. ®Ó ngêi d©n
trùc tiÕp quan s¸t, thùc hµnh, thùc tËp.. Thêi gian tiÕn hµnh tËp huÊn nªn ®îc bè
trÝ vµo ®Çu vô, tríc khi gieo trång hoÆc ch¨n nu«i, bè trÝ vµo lóc ngêi d©n dçi
d·i, n«ng nhµn, tr¸nh tËp huÊn vµo thêi vô c¨ng th¼ng..
6. Dù trï kinh phÝ, tµi liÖu: kinh phÝ gåm tiÒn tr¶ thï lao cho gi¶ng viªn,
tiÒn båi dìng cho häc viªn (nÕu cã), tiÒn chÌ níc, tiÒn v¨n phßng phÈm nh s¸ch bót,
tµi liÖu cho häc viªn.
7. ChuÈn bÞ dông cô cÇn thiÕt trî gióp cho buæi tËp huÊn: m¸y Overhead,
m¸y Slight, tranh ¶nh, s¬ ®å, b¨ng h×nh, giÊy khæ Ao, giÊy mÇu, b¶ng
8. Th«ng b¸o ®Õn çc thµnh phÇn tham dù
9. ChuÈn bÞ n¬i tËp huÊn: bµn ghÕ, níc uèng, ¸nh s¸ng, loa ®µi..
10. ChuÈn bÞ n¬i tham quan thùc hµnh: ®Þa ®iÓm tham quan, dông cô phôc
vô thùc hµnh
Bíc 2. TiÕn hµnh buæi tËp huÊn
90
1. §¶m b¶o ®óng giê quy ®Þnh
2. Chµo mõng nh÷ng ngêi tham dù, giíi thiÖu kh¸ch mêi, ®¹i biÓu.
Nãi râ môc ®Ých, néi dung vµ ch¬ng tr×nh tËp huÊn
3. Giíi thiÖu, lµm quen: tríc khi bíc vµo bµi gi¶ng, gi¶ng viªn dµnh 10-15
phót cho mäi ngêi lµm quen víi nhau, tù giíi thiÖu vÒ m×nh, tªn, n¬i ë, së thÝch
mong muèn ®¹t ®îc sau líp häc.
Sau khi mäi ngêi ®· tù giíi thiÖu xong, gi¶ng viªn nªn c¶m ¬n tÊt c¶ mäi ngêi
4. Tr×nh bµy néi dung: Tr×nh bµy néi dung ®· chuÈn bÞ s½n theo trËt tù
logic. Nªn nãi to, râ rµng, nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÓm then chèt. §Æt c©u hái khi
tr×nh bµy ®Ó khuyÕn khÝch häc viªn, viÖc ®Æt c©u hái rÊt quan träng v× qua
®ã t¹o nªn sù høng thó cña häc viªn vµ cho phÐp gi¶ng viªn/ CBKN kiÓm tra sù
hiÓu biÕt cña hä
Th«ng thêng ®èi víi tËp huÊn kü thuËt n«ng l©m nghiÖp cã 2 phÇn chÝnh:
PhÇn 1. Tr×nh bµy lý thuyÕt, th¶o luËn theo nhãm t¹i líp (nh bíc 2)
PhÇn 2. Thùc hµnh t¹i hiÖn trêng
5. Thùc hµnh t¹i hiÖn trêng: nh»m cñng cè nh÷ng phÇn lý thuyÕt ®· häc, rÌn
mét sè kü n¨ng c¬ b¶n
- Gi¶ng viªn giíi thiÖu qua çc thao t¸c, çc bíc thùc hiÖn, sau ®ã võa thao t¸c
võa gi¶i thÝch mét çch chËm r·i vµ nhÊn m¹nh tõng ®iÓm mÊu chèt, nÕu thÊy
cÇn thiÕt nªn lÆp l¹i
- Mêi mét vµi ngêi lªn lµm thö. NÕu thÊy cÇn thiÕt th× gi¶ng viªn cã thÓ gãp
ý bæ sung. Sau ®ã chia nhãm nhá 7- 8 ngêi ®Ó thùc hµnh, thùc tËp. Gi¸o viªn theo
dâi vµ gióp ®ì, söa çc thao t¸c mét çch tÕ nhÞ.
- KÕt thóc buæi häc nªn cã ®¸nh gi¸, nhËn xÐt cña häc viªn, cã thÓ chuÈn bÞ
s½n çc phiÕu ®¸nh gi¸ ®¬n gi¶n, ng¾n gän ®Ó häc viªn nhËn xÐt
3. Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cã sù tham gia cña häc viªn
Nh÷ng n¨m tríc ®©y ph¬ng ph¸p d¹y häc chñ yÕu lµ dùa vµo kiÕn thøc cña
ngêi ®µo t¹o. Ngêi häc cã vai chØ trß thô ®éng, tiÕp thu nh÷ng kiÕn thøc ®ã,
kiÕn thøc chñ yÕu ®i theo híng mét chiÒu. GÇn ®©y ¸p dông çc ph¬ng ph¸p
gi¶ng d¹y tÝch cùc, ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cã sù tham gia cña häc viªn (lÊy ngêi häc
lµm trung t©m ) ®· tá ra rÊt hiÖu qu¶, nhÊt lµ çc ho¹t ®éng ®µo t¹o trong
khuyÕn n«ng, khuyÕn l©m.
Ph¬ng ph¸p d¹y häc lÊy häc cã sù tham gia cña häc viªn vµ ph¬ng ph¸p d¹y
häc theo ph¬ng ph¸p truyÒn thèng (lÊy gi¸o viªn lµm trung t©m) kh¸c nhau ë çc
®iÓm c¬ b¶n sau:
B¶ng 9. So s¸nh hai ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc
Ph¬ng ph¸p Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cã Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y
Tiªu chÝ sù tham gia cña häc viªn theo truyÒn thèng
91
Vai trß cña gi¸o viªn Thóc ®Èy, hç trî qu¸ tr×nh Qu¶n lý toµn bé qu¸
d¹y häc tr×nh d¹y häc
Vai trß cña häc viªn Trao ®æi, chia sÎ th«ng tin TiÕp thu kiÕn thøc
Giao tiÕp Hai chiÒu Mét chiÒu
Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y Chñ ®éng BÞ ®éng
Ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y Thóc ®Èy ThuyÕt tr×nh
Sè lîng häc viªn Linh ho¹t, Ýt (15 - 20) Cè ®Þnh, NhiÒu h¬n
§Þa ®iÓm gi¶ng ®¹y Linh ho¹t Cè ®Þnh
3.1 Mét sè kü n¨ng c¬ b¶n trong gi¶ng d¹y
§Ó gi¶ng d¹y cã hiÖu qu¶, cÇn chó ý ®Õn mét sè kü n¨ng c¬ b¶n sau:
3.1.1 Giäng nãi:
Giäng nãi cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù tiÕp thu cña hoc viªn. CÇn chó ý:
- ¢m lîng: nªn nãi râ rµng, ®ñ ®é nghe
- ¢m tiÕt: ©m tiÕt thÓ hiÖn ®é cao hay thÊp cña lêi nãi, tr¸nh nãi ®Òu ®Òu,
kh«ng lªn xuèng, mµ nªn nhÊn m¹nh nh÷ng chç quan träng
- Kh«ng nªn nãi qu¸ nhanh hay qu¸ chËm: nÕu nãi qu¸ nhanh th× ngêi nghe sÏ
kh«ng tiÕp thu ®îc, cßn nÕu qu¸ chËm lµm cho bµi gi¶ng cã c¶m tëng nh nÆng
nÒ, vµ ngêi nghe dÔ buån ngñ g©y tr¹ng th¸i t©m lý mái mÖt.
- Khi nãi nªn cã nh÷ng ®iÓm dõng hîp lý, nhng dõng qu¸ nhiÒu thµnh ra nãi
nh¸t gõng nh ngêi nãi hÕt h¬i, hæn hÓn. Ngõng lêi qu¸ Ýtlµm cho lêi nãi tèi nghÜa,
c¶ ngêi nghe vµ ngêi nãi ®Òu mÖt.
- Tõ ®Öm: Tr¸nh nãi çc tõ ®Öm kh«ng cÇn thiÕt nh: th× lµ, rÊt chi lµ...
- Ph¸t ©m ph¶i chuÈn x¸c, nªn tr¸nh nãi ngäng: vÝ dô : t«i “lãi” thÕ bµ con cã
hiÓu kh«ng?, “lÕu” cã g× sai sãt mong bµ con th«ng c¶m, “xin nçi” bµ con
- Tõ lÆp: kh«ng nªn nãi lu«n lÆp nhiÒu lÇn mét c©u.
3.1.2 VËn ®éng hay ng«n ng÷ th©n thÓ
- T thÕ ®øng: cÇn tho¶i m¸i, tù nhiªn kh«ng gß bã
- VËn ®éng cña tay, ch©n: nªn tho¶i m¸i, kh«ng nªn g©y chó ý bëi çc cö ®éng
thõa
- G©y Ên tîng ngay tõ ®Çu: th«ng qua trang phôc, trang ®iÓm
- TÇm nh×n cña m¾t: nªn nh×n th¼ng vµo häc viªn vµ líp häc
- BiÓu hiÖn cña nÐt mÆt: kh«ng nªn qu¸ nghiªm trang, hay buån rÇu, mµ
lu«n tá ra tho¶i m¸i, tù tin
- Th¸i ®é: ®iÒm tÜnh, tù nhiªn
3.1.3 §iÒu chØnh thÇn kinh
§Ó gi¶m tr¹ng th¸i mÊt b×nh tÜnh trong qu¸ tr×nh d¹y häc, cã thÓ sö dông mét
sè kü n¨ng sau:
- ChuÈn bÞ kü lìng néi dung bµi gi¶ng
- Tëng tîng b¹n ®· cã mét buæi d¹y rÊt tèt tríc ®ã
92
- Thë s©u mét chót tríc khi tr×nh bµy
- Giíi thiÖu tèt nhÊt ngay tõ ban ®Çu
- Suy nghÜ díi líp häc lµ b¹n bÌ th©n thiÖn
- Nãi n¨ng trong t thÕ tho¶i m¸i
- Sö dông mét sè dông cô, vËt liÖu trùc quan
3.2 Kü n¨ng gi¶ng d¹y lý thuyÕt vµ tr×nh diÔn kü n¨ng
Mét sè ph©n biÖt c¬ b¶n:
KiÕn thøc: lµ çc th«ng tin ®îc chøa ®ùng trong bé n·o cña con ngêi vµ do
qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu, tÝch lòy mµ cã.
Chóng ta còng cã thÓ ph©n biÖt çc lo¹i kiÕn thøc nh sau (John Collum)
+ Sù kiÖn: sù kiÖn lµ tªn chóng ta g¸n cho ®èi tîng, sù kiÖn lµ mét çi ®¬n lÎ
cña mét liªn hÖ cïng lo¹i trong sè nh÷ng kh¸i niÖm. VÝ dô: 1 dÆm = 1,6 km
+ Kh¸i niÖm: kh¸i niÖm lµ çc líp ®èi tîng hay sù kiÖn mµ nã chøa ®ùng mét
sè ®Æc ®iÓm chung vµ ®Æc ®iÓm th«ng qua tªn gäi. VÝ dô: bót mùc, bót ch×
+ Nguyªn lý: mét nguyªn lý lµ mét quy luËt tån t¹i ë quanh ta, ®éc lËp víi ý
kiÕn cña con ngêi. Mét quy luËt lµ mét ph¸n ®o¸n vÒ mèi quan hÖ gi÷a hai hoÆc
nhiÒu kh¸i niÖm. VÝ dô: nguyªn lý ®ßn bÈy
+ Quy tr×nh: mét quy tr×nh lµ mét tËp hîp çc híng dÉn theo tõng bíc khi híng
dÉn lµm mét viÖc g× ®ã. VÝ dô: quy tr×nh trång rõng, Quy tr×nh cÊy lóa Khang
d©n 18. Quy tr×nh kü thuËt trång ng« LVN10, Quy tr×nh kü thuËt nu«i lîn thÞt
+ Qu¸ tr×nh: qu¸ tr×nh lµ sù m« t¶ çc ho¹t ®éng ®îc tiÕn hµnh nh thÕ nµo.
vÝ dô: qu¸ tr×nh t¹o ra mét c©y hång ghÐp
+ CÊu tróc: cÊu tróc lµ mèi quan hÖ trong mét nhãm çc ®èi tîng hoÆc kh¸i
niÖm. VÝ dô: cÊu tróc cña mét bé m¸y tæ chøc
Kü n¨ng lµ çc ho¹t ®éng quan s¸t ®îc, ®o ®Õm vµ ®Þnh lîng ®îc. Kü n¨ng
®îc h×nh thµnh th«ng qua qu¸ tr×nh rÌn luyÖn, thùc hµnh cña con ngêi.
Çc lo¹i kÜ n¨ng
+ Kü n¨ng thÓ hiÖn th«ng qua nhËn thøc. VÝ dô: kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn
®Ò, ra quyÕt ®Þnh…
+ Kü n¨ng vËt lý (nghÒ nghiÖp). Nã cã thÓ t¹o ra s¶n phÈm g× ®ã; t¹o ra mét
hiÖn vËt g× ®ã VÝ dô kü n¨ng cµy bõa, kü n¨ng chiÕt ghÐp c©y, kü n¨ng tiªm thiÕn
lîn..
Th¸i ®é lµ çc gi¸ trÞ bªn trong cña con ngêi, vÝ dô th¸i ®é øng xö trong giao
tiÕp, th¸i ®é t«n träng ngêi lín, hoÆc khiªm tèn víi mäi ngêi
Çc lo¹i th¸i ®é
- Th¸i ®é lµ nh÷ng mèi quan hÖ øng xö quan s¸t ®îc.VÝ dô: phong çch,
hµnh vi c xö víi nhau, sù biÓu lé t×nh c¶m …
- Th¸i ®é lµ nh÷ng gi¸ trÞ bªn trong kh«ng quan s¸t ®îc. VÝ dô: lßng tin, tÝnh
kiªn tr×, lßng trung thµnh…
93
Nh vËy kiÕn thøc thÓ hiÖn chóng ta biÕt çi g× ? Kü n¨ng thÓ hiÖn chóng ta
lµm ®îc çi g× vµ th¸i ®é thÓ hiÖn phÈm chÊt nh thÕ nµo. Nãi mét çch trùc quan
hãa th× kiÕn thøc liªn quan ®Õn bé n·o, kü n¨ng liªn quan ®Õn tay, ch©n, th¸i ®é
liªn quan ®Õn tr¸i tim cña mét ç nh©n.
3.2.1 Lùa chän ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y
ViÖc lùa chän ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cã thÓ ®îc dùa trªn çc ®Æc ®iÓm sau:
- Çc thµnh viªn mang tíi khãa ®µo t¹o nh÷ng kiÕn thøc vèn cã vµ nh÷ng kinh
nghiÖm c«ng t¸c cña hä. Nh÷ng ®iÒu ®ã rÊt cã ý nghÜa cho qu¸ tr×nh häc tËp cña
hä vµ nh÷ng ngêi kh¸c.
- ViÖc häc hiÖu qu¶ nhÊt khi ngêi häc ®îc khuyÕn khÝch tham gia mét çch
tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh häc hái.
- Kh«ng cã ph¬ng ph¸p ®¬n lÎ nµo ®îc xem lµ tèt nhÊt. Th«ng thêng viÖc
phèi hîp çc ph¬ng ph¸p trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt cao.
- Cµng tËp trung nhiÒu vµo çc nhiÖm vô häc, th× häc cµng hiÖu qu¶.
ViÖc lùa chän ph¬ng ph¸p ®µo t¹o cÇn dùa vµo çc môc tiªu ®µo t¹o, thêi
gian vµ çc nguån lùc. VÝ dô: viÖc ®µo t¹o kü thuËt trång c©y th× ph¬ng ph¸p
tr×nh diÔn t¹i hiÖn trêng lµ cã hiÖu qu¶ nhÊt.
3.2.2 Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y kiÕn thøc
Gi¶ng d¹y kiÕn thøc cã thÓ thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p diÔn gi¶i (trùc tiÕp) hay
quy n¹p (gi¸n tiÕp). Ph¬ng ph¸p diÔn gi¶i nªu ra çc kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa… tríc
sau ®ã gi¶i thÝch b¶n chÊt vµ sù vËn hµnh cña nã. Ph¬ng ph¸p quy n¹p nªu lªn çc
hiÖn tîng, çc biÓu hiÖn, sau ®ã kh¸i qu¸t thµnh çc ®Þnh nghÜa, çc quy luËt.
B¶ng 10. Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y kiÕn thøc
Yªu cÇu
Lo¹i kiÕn
Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®èi víi häc VÝ dô
thøc
viªn
Nªu çc sù kiÖn chÝnh Çc giai ®o¹n
TËp trung lµm râ çc sù kiÖn ph¸t triÓn n«ng
D¹y vÒ sù Nªu ®îc tªn
chÝnh nghiÖp ViÖt
kiÖn çc sù kiÖn
Nªu vµ gi¶i thÝch çc sù kiÖn tiÕp nam qua çc thêi
theo kú
§a ra mét kh¸i niÖm râ rµng
Nªu ra nh÷ng nÐt ®Æc trng c¬ b¶n
Nªu ®îc çc
§a ra çc vÝ dô vÒ kh¸i niÖm ®ã
D¹y vÒ vÝ dô vÒ
§a ra çc vÝ dô kh«ng thuéc kh¸i PRA lµ g× ?
kh¸i niÖm kh¸i niÖm
niÖm niÖm ®ã
®ã
§a ra mét sè vÝ dô gÇn t¬ng tù kh¸i
niÖm ®ã
D¹y vÒ Nªu nguyªn lý Gi¶i thÝch Nh÷ng nguyªn
nguyªn lý Gi¶i thÝch ë ®©u nã ®îc ¸p dông ®îc t¹i sao t¾c c¬ b¶n trong
vµ ë ®©u nã kh«ng ®îc ¸p dông l¹i tu©n theo viÖc lËp kÕ
94
LÊy vÝ dô vÒ çc trêng hîp trªn ho¹ch ph¸t triÓn
nguyªn lý
VËn dông nguyªn lý ®ã vµo thùc th«n b¶n cã ngêi
®ã ?
tÕ ®ã nh thÕ nµo ? d©n tham gia.
§a ra çc bíc thùc hiÖn râ rµng b»ng
Lµm râ
h×nh thøc viÕt nh÷ng bíc Quy tr×nh kü
D¹y vÒ
Gi¶i thÝch râ rµng çch lµm tõng bíc
c«ng viÖc thuËt cÊy lóa lai
quy tr×nh
Lµm râ mèi liªn hÖ gi÷a çc bíc cÇn ph¶i TG5.
lµm
Nªu lªn qu¸ tr×nh Lµm râ qu¸
Gi¶i thÝch tõng bé phËn cña qu¸ tr×nh ®ã ®-
D¹y vÒ
tr×nh ®ã îc thùc hiÖn Qu¸ tr×nh PRA
qu¸ tr×nh
Sö dông qu¸ tr×nh ®ã ®Ó gi¶i nh thÕ
quyÕt mét vÊn ®Ò nµo ®ã nµo ?
§Æt vÊn ®Ò cã cÇn thiÕt ph¶i t×m
Gi¶i thÝch
hiÓu cÊu tróc cña nã kh«ng ? HÖ thèng tæ
D¹y vÒ ®îc c¬ chÕ
Gi¶i thÝch çc bé phËn cÊu thµnh chøc khuyÕn
cÊu tróc ho¹t ®éng
Gi¶i thÝch mèi liªn hÖ vµ quan hÖ n«ng ViÖt nam.
cña nã
gi÷a chóng
95
3.2.3 Ph¬ng ph¸p gi¶ng cã minh häa
Mét bµi gi¶ng kh«ng cã sù trî gióp cña çc dông cô trùc quan th× sÏ kh«ng
thùc sù cã hiÖu qu¶ cao. Kh¸i niÖm vÒ thuyÕt tr×nh hiÖn nay ®· ®îc më réng cho
nh÷ng t×nh huèng cung cÊp th«ng tin b»ng lêi nãi, s¬ ®å, biÓu ®å, vµ nh÷ng minh
häa ®Ó ®¹t tíi hiÖu qu¶ truyÒn ®¹t. Tuy nhiªn, nguyªn t¾c c¬ b¶n cña thuyÕt
tr×nh vÉn ®îc ¸p dông lµ sö dông çc ph¬ng tiÖn trî gióp ®¬n gi¶n ®Ó t¨ng cêng
cho bµi gi¶ng.
Mét bµi gi¶ng tèt bao gåm hai giai ®o¹n: chuÈn bÞ vµ tr×nh bµy
 ChuÈn bÞ
CÇn chó ý nh÷ng ®iÓm quan träng sau:
- Ngêi nghe: T×m hiÓu tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu cã thÓ biÕt vÒ ngêi nghe, tuæi,
tr×nh ®é; kiÕn thøc cña hä vÒ chñ ®Ò vµ nh÷ng mèi quan t©m ®Æc biÖt cña hä.
- Môc tiªu: X¸c ®Þnh b¶n chÊt vµ ph¹m vi kiÕn thøc cña ngêi nghe cÇn ®¹t.
- Nh÷ng ®iÓm cô thÓ: Xem xÐt nh÷ng ®iÓm cô thÓ vÒ kiÕn thøc, mµ b¹n
nghÜ lµ quan träng ®Ó h×nh thµnh môc tiªu.
- VËt liÖu: Thu thËp nh÷ng tµi liÖu cã thÓ trî gióp vµ chän nh÷ng tµi liÖu cã
thÓ tr×nh bµy trong thêi gian cho phÐp, theo thø tù vÒ møc ®é quan träng.
- Dông cô trùc quan: Xem xÐt l¹i nh÷ng dông cô thÝch hîp cho bµi gi¶ng, cã
liªn quan ®Õn chñ ®Ò vµ cã thÓ ®îc dïng ®Ó cñng cè cho chñ ®Ò.
ViÖc tæ chøc sö dông çc tµi liÖu phï hîp theo tr×nh tù sÏ trî gióp rÊt nhiÒu
cho nh÷ng ®iÓm chÝnh cña bµi gi¶ng. Xem xÐt vµ s¾p xÕp l¹i theo mét trËt tù
logic cã hÖ thèng vÒ bµi gi¶ng vµ çc th«ng tin cÇn truyÒn ®¹t.
 ThuyÕt tr×nh kÌm theo minh häa
Khi thuyÕt tr×nh mét néi dung cô thÓ, bªn c¹nh viÖc diÔn gi¶i b»ng lêi nãi
cÇn cã çc minh häa th«ng qua çc s¬ ®å, biÓu ®å, çc dông cô trùc quan…
Nªn ®Æt c©u hái sau khi tr×nh bµy, t¹o c¬ hé ®Ó ®¸nh gi¸ xem ngêi häc ®·
n¾m ®îc vÊn ®Ò nh thÕ nµo vµ nh÷ng ®iÓm nµo ngêi häc cßn cha râ. C©u hái
®Æt ra kh«ng ph¶i chØ lµ c©u hái tr¶ lêi ngay, mµ cã thÓ lµ c©u hái cho th¶o
luËn hoÆc giao bµi tËp…
3.2.4 Ph¬ng ph¸p sö dông çc dông cô trùc quan
 ý nghÜa, môc ®Ých
Ph¬ng ph¸p trùc quan vµ cã sù cïng tham gia tÝch cùc cña häc viªn lµ mét ph-
¬ng ph¸p phèi hîp çc kü n¨ng trùc quanvíi çc ph¬ng ph¸p häc tËp sinh ®éng:
thuyÕt tr×nh, lµm viÖc theo nhãm, gi¶i quyÕt çc bµi tËp t×nh huèng, bµi tËp m«
96
pháng, trß ch¬i nghÒ nghiÖp, v.v…Víi ph¬ng ph¸p nµy mét mÆt nh÷ng ngêi tham
gia ®Òu bÞ l«i cuèn vµo mét tiÕn tr×nh cña ho¹t ®éng s«i næi, tÊt c¶ ®Òu ®îc ®a
ra ý kiÕn cña m×nh vµ mäi ý kiÕn ®a ra ®Òu cã gi¸ trÞ nh nhau, mÆt kh¸c ph¬ng
ph¸p l¹i gi¶m bít ®îc sù trïng lËp vµ lËp luËn vßng vo. Ph¬ng ph¸p trùc quan vµ cã
sù tham gia tÝch cùc cña häc viªn t¹o ra bÇu kh«ng khÝ hîp t¸c, trao ®æi kiÕn thøc
vµ kinh nghiÖm mét çch cëi më. NÐt ®Æc trng cña ph¬ng ph¸p nµy lµ ë chç trong
qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y vµ häc tËp trªn líp, gi¶ng viªn vµ häc viªn sö dông mét sè ph¬ng
tiÖn häc tËp ®¬n gi¶n.
 Çc lo¹i vËt liÖu, vËt t
Nh÷ng vËt liÖu chñ yÕu, cÇn thiÕt cho viÖc sö dông ph¬ng ph¸p trùc quan
vµ cã sù cïng tham gia tÝch cùc cña häc viªn trong gi¶ng d¹y, tËp huÊn, bao gåm:
 B¶ng ghim: sö dông mét b¶ng ghim cã kÝch cì b»ng chiÕc b¶ng ®en. Cã
thÓ cã 2 cì nh h×nh vÏ díi ®©y. B¶ng ghim ®îc lµm b»ng vËt liÖu nhÑ ®Ó cã thÓ
di chuyÓn dÔ dµng. NÕu kh«ng cã gç nhÑ th× cã thÓ lµm b»ng cao su bät phñ v¶i
lªn trªn. Nªn dïng lo¹i b¶ng cã thÓ ghim ®îc c¶ 2 mÆt. Phñ toµn bé mÆt b¶ng b»ng
giÊy khæ réng trªn ®ã cã thÓ d¸n çc thÎ, vÏ çc ®êng liªn hÖ. Tê giÊy nµy kh«ng
®îc to h¬n kÝch thíc cña b¶ng. Díi ®©y lµ mét sè kÝch thíc chi tiÕt vµ thiÕt kÕ
cña b¶ng ghim.
KÝch thíc: 122,5 x 150 cm KÝch thíc: 145 x 96 cm
 Ghim giÊy: çc ghim nµy ph¶i ®ñ ®é dµi ®Ó cã thÓ gi÷ çc thÎ (cã 2 lo¹i
ghim nh m« t¶ díi ®©y). Ngêi trî gi¶ng cã thÓ sö dông çc ®Öm nhá cña thî may,
mét mÈu xèp ®Ó c¾m ghim, nh»m lÊy ghim ra mét çch dÔ dµng.
 ThÎ ®îc lµm b»ng giÊy hoÆc b×a cã mÇu s¾c kh¸c nhau.
 Cì vµ kiÓu thÎ: tiªu chuÈn ®îc liÖt kª trong h×nh vÏ díi ®©y:
97
56cm
B»ng giÊy dïng cho “çc nhãm riªng”
14cm
20,5cm 25,5cm
10cm ThÎ nhá dïng ThÎ to dïng cho 11,5cm

cho çc nhãm çc nhãm lín
nhá
19cm
11cm ThÎ giÊy h×nh «-van dïng ®Ó ghi

tiªu ®Ò cña tõng nhãm, v.v…
§êng kÝnh ThÎ giÊy h×nh trßn nhá dïng ®Ó ghi

9.5cm sè, møc ®é u tiªn, v.v…
§êng kÝnh ThÎ giÊy h×nh trßn cì trung b×nh dïng

®Ó
14cm viÕt tiªu ®Ò vµ çc h×nh vÏ ®Æc biÖt.
§êng kÝnh ThÎ giÊy h×nh trßn to dïng cho çc

19,5cm ®iÓm/h×nh vÏ ®Æc biÖt.
Trong thùc tÕ, tïy theo ®iÒu kiÖn vµ tÝnh chÊt cña çc khãa tËp huÊn, ta cã
thÓ t¹o ra bÊt kú kiÓu thÎ nµo ®Ó thÓ hiÖn çc ý kh¸c nhau, vÝ dô c¾t çc h×nh l¸
c©y, hoa, con vËt…(h×nh vÏ)
98
VËt liÖu cÇn dïng kh¸c:
 Bót d¹ ®Ó ®¸nh dÊu : Mçi häc viªn Ýt nhÊt ph¶i cã mét chiÕc, nªn dïng
mùc mµu ®Ëm.
 B¨ng dÝnh: ®Ó d¸n çc thµnh phÇn víi nhau, g¾n çc b¶ng tr×nh bµy lªn t-
êng, lªn b¶ng.
 D©ó chÊm b»ng giÊy: nhiÒu mµu cì tõ 12mm ®Õn 16mm dïng ®Ó ®¸nh
dÊu çc thÎ hoÆc ph©n lo¹i tÇm quan träng cho tõng ý kiÕn kh¸c nhau. Cã thÓ
dïng bót ®¸nh dÊu nÕu kh«ng cã s½n dÊu chÊm nµy.
 KÐo: cÇn ®Ó c¾t çc m¶nh giÊy thµnh çc h×nh kh¸c nhau hoÆc c¾t çc
h×nh theo ý muèn.
 Keo d¸n: lµ mét chÊt liÖu kh«ng thÓ thiÕu trong mét buæi lµm viÖc, toµn
bé çc thÎ trªn b¶ng tr×nh bµy sÏ ®îc d¸n l¹i vµ cã thÓ treo chóng lªn têng.
 Thíc kÎ c¹nh th¼ng (dµi Ýt nhÊt 60cm) dïng ®Ó ®o vµ c¾t biÓu ®å vµ
thÎ.
 GiÊy khæ réng vµ b¶ng lËt: ®Ó liÖt kª vµ viÕt çc híng dÉn vµ vÏ, gi¶i
thÝch thªm trong khi gi¶ng bµi hoÆc th¶o luËn.
 ThiÕt bÞ chôp ¶nh vµ copy: nÕu cã thÓ.
 Çc kü thuËt c¬ b¶n
 Kü thuËt ®Æt c©u hái:

HÇu hÕt çc bµi tr×nh bµy hay th¶o luËn ®Òu liªn quan ®Õn mét hoÆc
nhiÒu c©u hái. Çc c©u hái cÇn ®îc trùc quan hãa b»ng çc thÎ viÕt ch÷ to, dÔ
®äc, hoÆc trªn mét tê giÊy khæ réng ë b¶ng lËt.
§Ó ®Æt c©u hái râ rµng, cã thÓ tham kh¶o mét sè lêi khuyªn díi ®©y:
B¶ng 11. Ph©n lo¹i çc c©u hái
C©u hái ®¹t C©u hái kh«ng ®¹t

Lµ c©u hái g©y sù tß mß/kÝch - Lµ c©u hái cã tÝnh chÊt ®Én d¾t hoÆc
thÝch nh÷ng c©u tr¶ lêi s«i næi c©u hái cã tÝnh gi¶i thÝch ®ßi hái ph¶i tr¶
lêi cã/kh«ng.
- Lµ c©u hái t¹o ra sù th¶o luËn s©u - Lµ c©u hái m¬ hå, chung chung
- Lµ c©u hái t¹o ra sù hiÓu biÕt
trong nhãm vµ kh«ng ph©n biÖt ç - Lµ c©u hái mµ chØ cã thÓ do çc chuyªn
nh©n. gia, chuyªn viªn, c¬ quan cã thÈm quyÒn
v¾ng mÆt tr¶ lêi, hoÆc cÇn cã b»ng chøng
- Lµ c©u hái cã t¸c dông chiÕn lîc mµ kh«ng cã ®îc
trong viÖc thóc ®Èy sù tiÕn bé. - Lµ c©u hái chØ chøng tá sù thiÕu n¨ng
- Lµ c©u hái ph¸t huy çch tÝnh lùc cña ç nh©n hoÆc cã tÝnh çch ¸p ®Æt
çch tèt ®Ñp cña nhãm. - Lµ c©u hái chØ nªu lªn viÖc tù giíi thiÖu.
- Lµ c©u hái nªu râ môc ®Ých, hy - Lµ c©u hái chØ chøng tá sù thiÕu n¨ng lùc
99
väng hoÆc g¾n ®îc viÖc gi¶i cña ç nh©n hoÆc cã tÝnh çch ¸p ®Æt.
thÝch çc dù ®Þnh vµ hµnh ®éng.
 Thu thËp ý kiÕn b»ng çch trùc quan

Nh»m thu thËp nhanh chãng çc ý kiÕn cña häc viªn, trùc quan hãa vµ hÖ
thèng hãa trªn b¶ng ghim.
- Ngêi híng dÉn ph©n ph¸t çc thÎ (sè lîng b»ng nhau) cho häc viªn, mçi lo¹i
cÇn thÓ hiÖn mµu s¾c kh¸c nhau (ch¼ng h¹n çc c¬ héi vµ vÊn ®Ò ph¶i gi¶i
quyÕt, thµnh tÝch vµ thÊt b¹i).
- Häc viªn suy nghÜ vµ im lÆng viÕt, theo ®óng quy t¾c mçi thÎ ghi mét ý tëng
vµ viÕt kh«ng qu¸ ba hµng (viÕt ch÷ râ rµng, to ®Ó ngêi ngåi xa vÉn ®äc ®îc).
- Thu thÎ khi mäi ngêi viÕt xong.
- Ngêi híng dÉn cÇm tõng thÎ, ®äc to néi dung. Çc thÎ kh«ng râ nghÜa
hoÆc viÕt kh«ng dÔ ®äc cÇn ®îc viÕt l¹i ngay.
- Ngêi híng dÉn ghim thÎ lªn b¶ng ®· ®îc dÝnh giÊy tr¾ng phñ mÆt b¶ng,
hái häc viªn xem thÎ Êy thuéc nhãm vÊn ®Ò/ý kiÕn nµo, råi chuyÓn çc thÎ ®ã vµo
tõng nhãm theo ý kiÕn häc viªn.
- Çc thÎ cã ý kiÕn trïng nhau kh«ng nªn bá, v× mçi thÎ lµ ý kiÕn cña mét ng-
êi nµo ®ã vµ ý kiÕn trïng biÓu thÞ tÇm quan träng cña ý kiÕn ®ã.
- Mét khi çc thÎ ®· ®îc ghim lªn b¶ng, häc viªn xem xÐt l¹i çc nhãm ý kiÕn
vµ s¾p xÕp l¹i çc thÎ ®ã, dïng thÎ cã mµu vµ kÝch thíc kh¸c nhau ®Ó viÕt tiªu
®Ò cña nhãm ý kiÕn.
- Ngêi híng dÉn cã thÓ hái çc häc viªn xÕp l¹i çc nhãm vÊn ®Ò quan träng
nhÊt cÇn gi¶i quyÕt, chän ba chñ ®Ò quan träng nhÊt ®Ó th¶o luËn trong bµi tËp
sau cña tæ häc tËp v.v…
Ghi chó: viÖc thu thËp vµ nhãm thÎ cã ghi ý kiÕn cña häc viªn tríc toµn thÓ
líp rÊt cã hiÖu qu¶, nhng ®ßi hái cã thêi gian. NÕu b¹n cã mét nhãm 20 ngêi, chØ
nªn ph¸t cho mçi ngêi tèi ®a lµ 3 thÎ (mçi häc viªn mét ý kiÕn). Kh«ng nªn l¹m dông
kü thuËt nµy v× sÏ cã thÓ lµm häc viªn nhµm ch¸n.
 Çc trß ch¬i vµ bµi tËp:
Cã thÓ sö dông çc trß ch¬i vµ bµi tËp víi môc ®Ých kh¸c nhau nh: ®Ó
nh÷ng ngêi tham gia lµm quen vµ t¨ng cêng giao tiÕp víi nhau, thu hót sù chó ý vµ
tham gia tÝch cùc cña häc viªn, ®Ó nªu lªn ®îc mét vÊn ®Ò, v.v…
3.2.5 Ph¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm
§©y lµ ph¬ng ph¸p quan träng trong gi¶ng d¹y còng nh thóc ®Èy. Sù thµnh
c«ng phô thuéc kh«ng nh÷ng vµo ngêi trëng nhãm mµ c¶ thiÖn vµ chÊt lîng tham
gia, ®ãng gãp cña çc thµnh viªn.
 ChuÈn bÞ th¶o luËn
100
- Chän nh÷ng chñ ®Ò phï hîp cho th¶o luËn
- ChuÈn bÞ ®Ò c¬ng th¶o luËn trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh
- Ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm cho çc thµnh viªn trong nhãm khi tiÕn hµnh th¶o
luËn.
 TiÕn hµnh th¶o luËn
§Ó më ®Çu cho mét cuéc th¶o luËn cè g¾ng g¾n chñ ®Ò víi çc vÊn ®Ò ®·
®îc th¶o luËn tõ tríc hoÆc víi vÊn ®Ò cã liªn quan tíi çc thµnh viªn nhãm.
Chøc n¨ng cña ngêi trëng nhãm lµ trî gióp çc thµnh viªn trong nhãm cïng
chia sÎ kiÕn thøc ®Ó ®¹t môc tiªu. Kh«ng ®îc giíi h¹n hoÆc ¸p ®Æt quan ®iÓm
cña ç nh©n vµo qu¸ tr×nh th¶o luËn. §iÒu quan träng lµ híng dÉn th¶o luËn kh«ng
l¹c ®Ò vµ lu«n b¸m s¸t môc tiªu, ngêi trëng nhãm cã thÓ lµm ®iÒu ®ã nhê sö dông
kü n¨ng ®Æt c©u hái tèt.
Çc ®iÓm ®îc nªu khi th¶o luËn cã thÓ ®îc ghi vµo b¶ng lËt, b¶ng phÊn
hoÆc thÎ, ®Ó cã thÓ s¾p xÕp l¹i vµ ®a tíi kÕt luËn cuèi cïng. TÊt c¶ çc ®iÓm
nªn ®îc tãm t¾t ë cuèi buæi th¶o luËn
3.2.6 Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y kü n¨ng qua tr×nh diÔn
 Vai trß cña tr×nh diÔn kü n¨ng
- Tr×nh diÔn kü n¨ng lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y kü n¨ng
- Lµ cÇu nèi gi÷a lý thuyÕt víi thùc hµnh
- T¹o kh¶ n¨ng cho häc viªn thùc hiÖn nhiÖm vô riªng biÖt mét çch thµnh
th¹o
 Quy tr×nh tr×nh diÔn mét kÜ n¨ng
Bíc 1: LËp kÕ ho¹ch vµ chuÈn bÞ tr×nh diÔn.
- X¸c ®Þnh râ kü n¨ng cÇn tr×nh diÔn (tªn kÜ n¨ng, s¶n phÈm cuèi cïng…)
- Ph©n chia qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÜ n¨ng thµnh çc bíc mét çch co thø tù
- ChuÈn bÞ çc ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ m«i truêng lµm viÖc cÇn thiÕt cho
tr×nh diÔn
- Thùc hµnh tr×nh diÔn thö cho thµnh th¹o
Bíc 2: TiÕn hµnh tr×nh diÔn
- Nãi víi häc viªn râ rµng cÊi g× sÏ ®îc tr×nh diÔn, s¶n phÈm cña nã lµ g× ?
Nªu kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh tr×nh diÔn.
- Nªu lªn mèi liªn hÖ qi÷a kü n¨ng s¾p thùc hiÖn víi kÜ n¨ng liªn quan víi nã
tríc vµ sau nµy.
- Bao qu¸t toµn bé líp ®Ó ®¶m b¶o mäi ngêi ®Òu nghe vµ nh×n thÊy.
- BiÓu diÔn çc bíc chËm r·i
- Mçi lÇn chØ tr×nh diÔn mét bíc
101
- Gi÷ çc bíc theo tr×nh tù ®· s¾p xÕp
- Nh÷ng ®iÓm chèt cÇn dõng l¹i, ®Æt c©u hái ®Ó ®¶m b¶o häc viªn cã thÓ
theo dâi ®îc
- Sau khi tr×nh diÔn xong, chän mét häc viªn lµm thö
- KiÓm tra l¹i b»ng çc c©u hái nh: nh÷ng ®iÓm mÊu chèt cÇn ghi nhí lµ g×?
Môc ®Ých cña kÜ n¨ng nµy lµ g×? Nh÷ng bíc nµo lµ quan träng nhÊt? V× sao?
Bíc 3: Sau tr×nh diÔn
- Chän häc viªn lµm l¹i theo sù híng dÉn cña gi¸o viªn
- Chän häc viªn kh¸c lµm theo híng dÉn cña mét häc viªn kh¸c
- Häc viªn tù thùc tËp cho ®Õn khi lµm ®îc
3.3 §¸nh gi¸ khãa ®µo t¹o
3.3.1 V× sao ph¶i ®¸nh gi¸ khãa ®µo t¹o
§¸nh gi¸ khãa ®µo t¹o lµ bíc cuèi cïng trong chu tr×nh ®µo t¹o, ®Ó xem xÐt
xem liÖu mét ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cã thµnh c«ng hay kh«ng
§¸nh gi¸ lµ mét qu¸ tr×nh quan träng liªn tôc. Ngêi ta thêng nghÜ ®¸nh gi¸ lµ
giai ®äan cuèi cña ph¸t triÓn ch¬ng tr×nh. Nhng trong thùc tÕ nã diÔn ra trong
suèt toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mét ch¬ng tr×nh. §¸nh gi¸ lµ viÖc kiÓm tra
gi¸ trÞ cña ch¬ng tr×nh ®ang ®îc sö dông gåm c¶ b¶n chÊt cña çc néi dung vµ c¶
môc ®Ých cña ch¬ng tr×nh gi¸o dôc, ®µo t¹o
§¸nh gi¸ ç nh©n lµ xem tõng häc viªn häc ®îc g× vÒ c¶ kiÕn thøc, kÜ n¨ng
vµ th¸i ®é. §¸nh gi¸ cè g¾ng xem xÐt çc ch¬ng tr×nh cã gi¸ trÞ nh thÕ nµo ®èi víi
nh÷ng ngêi tham gia vµ ph¸t triÓn nã, xem ch¬ng tr×nh tèt ®Õn møc nµo, cã thÓ
c¶i thiÖn nã nh thÕ nµo cho nh÷ng ngêi häc hiÖn t¹i vµ t¬ng lai.
Còng nh tÊt c¶ çc mÆt kh¸c cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ch¬ng tr×nh, ®¸nh gi¸
ph¶i ®îc dùa trªn nguyªn t¾c cïng tham gia. TÊt c¶ çc bªn liªn quan thÝch hîp cÇn
ph¶i tham gia vµo viÖc ®¸nh gi¸ ch¬ng tr×nh. Çc ph¬ng ph¸p, tiªu chuÈn vµ çc
chØ sè ®¸nh gi¸ cÇn ®îc thiÕt lËp ngay tõ ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ch¬ng
tr×nh. Çc th«ng tin ph¶i ®îc thu thËp, ph©n tÝch vµ rót ra kÕt luËn.
§¸nh gi¸ ®µo t¹o cã thÓ gióp x¸c ®Þnh môc tiªu ®µo t¹o x¸c ®¸ng h¬n, tr¸nh
®îc nh÷ng néi dung ®µo t¹o kh«ng cÇn thiÕt, ®¶m b¶o çc ph¬ng ph¸p ®µo t¹o
®¸p øng ®îc yªu cÇu cña çc häc viªn vµ gi¶m ®îc chi phÝ ®µo t¹o.
§¸nh gi¸ còng cã thÓ mang tÝnh tæng kÕt hoÆc ®Þnh h×nh. §¸nh gi¸ mang
tÝnh tæng kÕt thêng tËp chung vµo xem çc môc ®Ých vµ môc tiªu ®· ®¹t ®îc ch-
a vµ thêng ®uîc thùc hiÖn sau khi kÕt thóc ch¬ng tr×nh. §¸nh gi¸ t¸c ®éng ®îc
thùc hiÖn mu«n h¬n, ®Ó çc hiÖu qu¶ cña ®iÒu häc ®îc cã ®ñ thêi gian thùc
hiÖn. §¸nh gi¸ mang tÝnh liªn tôc vµ ®îc thùc hiÖn trong suèt qu¸ tr×nh häc.
ViÖc ®Þnh híng thêng xuyªn lµ cÇn thiÕt trong suèt khãa häc qua ®ã x¸c
®Þng nh÷ng phÇn cÇn thay ®æi, chØnh söa cho khoa häc ®îc tèt h¬n, môc ®Ých
102
cña ®¸nh gi¸ mang tÝnh ®Þnh h×nh lµ cung cÊp c¬ së ®Ó c¶i thiÖn khãa häc, x¸c
®Þnh nh÷ng nhu cÇu söa ®æi vµ rót kinh nghiÖm lËp kÕ ho¹ch cho t¬ng lai.
3.3.2 Néi dung vµ møc ®é ®¸nh gi¸ khãa ®µo t¹o
§¸nh gi¸ khãa ®µo t¹o chÝnh lµ viÖc xem xÐt çc kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh d¹y
vµ häc so víi çc môc tiªu ®Ò ra. Nh vËy, ®¸nh kh«ng chØ cã nghÜa lµ xem xÐt
xem liÖu khãa häc cã thµnh c«ng hay kh«ng, mµ nã cßn cã ý nghÜa cho viÖc hiÓu
®îc møc ®é thµnh c«ng vµ nh÷ng ®iÒu cÇn ph¶i thay ®æi hoÆc lµm tèt h¬n. Çc
kü thuËt ®¸nh gi¸ ®îc dïng nh»m t×m ra:
- Çc ho¹t ®éng häc xÈy ra nh thÕ nµo
- Çc ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®îc dïng cã hiÖu qu¶ nh thÕ nµo
- Mçi phÇn häc kh¸c nhau cã lîi Ých vµ hiÖu qu¶ nh thÕ nµo
- Kü n¨ng thóc ®Èy cña ngêi ®µo t¹o cã gióp Ých cho qu¸ tr×nh häc hái kh«ng
- Çc môc tiªu ®· phï hîp cha
- Çc häc viªn cã c¶m thÊy hµi lßng kh«ng
- Nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é thu nhËn ®îc trong qu¸ tr×nh häc cã
®îc ¸p dông trong c«ng viÖc cña ngêi häc vµ çc hoµn c¶nh kh¸c kh«ng.
- Çc ®iÒu kiÖn häc tËp cã tèt kh«ng
Theo Donald Kirkpatrick, møc ®é thµnh c«ng cña khãa ®µo t¹o ®îc ®o b»ng
Ýt nhÊt bèn cÊp ®é kh¸c nhau. Mçi cÊp ®é ®Òu cã nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸
riªng, çc tiªu chÝ nµy nªn ®îc xem xÐt trong suèt qu¸ tr×nh ®µo t¹o. Chóng ta sÏ
xem xÐt çc cÊp ®é nµy tõ thÊp ®Õn cao, ®Ó râ rµng ta cã thÓ lÊy vÝ dô vÒ
“Khãa ®µo t¹o thiÕt lËp vên ¬m c©y ¨n qu¶”
- §¸nh gi¸ vÒ ph¶n øng: §©y lµ çch dÔ nhÊt ®Ó ®o lêng møc ®é thµnh c«ng
cña khãa ®µo t¹o, ®¬n gi¶n b»ng çch hái çc thµnh viªn tham gia hä c¶m thÊy thÕ
nµo vÒ khãa ®µo t¹o. D÷ liÖu ®¸nh gi¸ vÒ ph¶n øng cña häc viªn nªn ®îc thu thËp
c¶ trong vµ cuèi khãa häc ngay t¹i líp häc. Çc d¹ng vµ c©u hái ®¬n gi¶n cã thÓ
gióp thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ mét çch dÔ dµng.
VÝ dô: 90% ç thµnh viªn tham gia khãa häc c¶m thÊy hµi lßng vÒ khãa ®µo
t¹o “ThiÕt lËp vên ¬m c©y ¨n qu¶” 10% c¶m thÊy b×nh thêng.
- §¸nh gi¸ vÒ møc ®é tiÕp thu ®îc kiÕn thøc vµ kü n¨ng: Víi cÊp ®é ®¸nh gi¸
nµy, chóng ta sÏ biÕt ®îc ®· ®¹t ®îc môc tiªu häc tËp ®Õn møc nµo? §Ó ®¸nh gi¸
tèt, th× tríc khãa häc nªn ®Æt ra çc môc tiªu thùc tÕ Ýt nhÊt lµ vÒ mÆt kiÕn thøc
kü n¨ng. Trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp, häc viªn ph¶i lu«n ®îc kiÓm tra.
VÝ dô: Sau khãa häc 100% häc viªn n¾m ®îc çc kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ t¹o lËp
vên ¬m vµ cã thÓ thùc hiÖn ®îc nh÷ng kü thuËt vên ¬m (xö lý h¹t, ®ãng bÇu, gieo
¬m, kü thuËt ghÐp…)
- §¸nh gi¸ vÒ kü n¨ng vËn dông: §¸nh gi¸ vÒ kh¶ n¨ng vËn dông cho chóng ta
biÕt ®îc ®· ®¹t môc tiªu ®µo t¹o ®Õn ®©u? Cã bao nhiªu kiÕn thøc vµ kü n¨ng ë
103
häc viªn mµ b¹n tr«ng ®îi ®îc ¸p dông sau ®ã? CÇn bao nhiªu thêi gian ®Ó mçi kü
n¨ng ®îc thÓ hiÖn.
ViÖc thu thËp sè liÖu vÒ kh¶ n¨ng vËn dông chØ cã thÓ ®îc lµm sau khãa
häc, trong c«ng viÖc. Thùc chÊt cã ý nghÜa lµ viÖc thùc sù ¸p dông mét kü n¨ng
sau khi ®îc ®µo t¹o, quan träng h¬n rÊt nhiÒu so víi viÖc chØ tr×nh diÔn kh¶ n¨ng
thùc hiÖn mét kü n¨ng trong qu¸ tr×nh ®¹o t¹o.
VÝ dô: Sau 3 th¸ng, cã 75% çc häc viªn ®· ®îc ®µo t¹o sÏ sö dông çc kü
thuËt vên ¬m cho vên ¬m cña m×nh
- §¸nh gi¸ vÒ kÕt qu¶ vµ t¸c ®éng cña khãa ®µo t¹o.
§¸nh gi¸ vÒ kÕt qu¶ vµ t¸c ®éng cña khãa ®µo t¹o ®Ó biÕt ®îc môc ®Ých
cña khãa ®µo t¹o ®· ®¹t kÕt qu¶ ®Õn ®©u? KÕt qu¶ thùc sù cña mét khãa dµo t¹o
quan träng h¬n bÊt cø mét tiªu chÝ nµo. NÕu ngêi ®îc ®µo t¹o lµm tèt trong qu¸
tr×nh ®µo t¹o, nhng kh«ng sö dông çc kÜ n¨ng häc ®îc ®Ó ®¹t tíi kÕt qu¶, th×
viÖc ®µo t¹o cha thùc sù thµnh c«ng.
ViÖc thu thËp d÷ liÖu “kÕt qu¶” vµ “t¸c ®éng” chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc sau khi
®µo t¹o, nã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c«ng viÖc thùc tÕ vµ ®ã lµ c«ng viÖc hÕt søc khã
kh¨n.
VÝ dô: Trong vßng 5 th¸ng kÓ tõ khi kÕt thóc khãa häc, th«n ®· thiÕt lËp ®-
îc 5 vên om theo ®óng kÜ thuËt, sè lîng vµ chÊt lîng c©y con ®¶m b¶o.
3.3.3 Çc c«ng cô ®¸nh gi¸ ph¶n øng
Ngêi ta cã thÓ xem xÐt ®¸nh gi¸ ph¶n øng cña häc viªn vÒ khãa häc th«ng qua:
- Th¶o luËn trªn líp - Nãi chuyÖn th©n mËt - Pháng vÊn ç nh©n häc viªn.
Cã thÓ Sö dông mét sè biÓu mÉu ®¸nh gi¸ nh sau
B¶ng 12. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña líp....
Đánh giá khoá đào tạo:...............................................................
Yêu cầu học viên điền vào mẫu cuối khoá học Địa điểm :
Ngày:
1. Quan điểm chung và sự hứng thú - Bạn cho biết quan điểm chung của
bạn về khoá đào tạo và bạn có thích khoá học hay không?
 Đánh dấu ý kiến cụ thể
Rất hữu ích
Hữu ích
Bình thường
Không cần thiết
2. Có ích – Bạn đã học được một số điều bổ ích cho công việc của bạn?
Điều gì là thú vị nhất?
104
Rất bổ ích
Bổ ích
Bình thường
Không bổ ích
3. Phương pháp – Bạn có lựa chọn được phương pháp đào tạo nào
không?
Đa dạng và phù hợp
Phù hợp
Bình thường
4. Tài liệu đào tạo – Bạn cho biết ý kiến của bạn về chất lượng của tài liệu đào tạo?

Rất tốt
Tốt
Được
Bình thường
5. Năng lực đào tạo – ấn tượng chung nhất của bạn về các giảng viên (sự
đồng cảm, sự nhiệt tình, năng lực)?
 Đánh dấu  Đánh dấu  Đánh dấu

Tên: Tên: Tên:
Xuất sắc Xuất sắc Xuất sắc
Rất tốt Rất tốt Rất tốt
Tốt Tốt Tốt
Bình thường Bình thường Bình thường
Chưa đạt Chưa đạt Chưa đạt
6. ý kiến của bạn về những vấn đề cần cải thiện cho khoá đào tạo tới?
105
106
PhiÕu ®¸nh gi¸ líp häc
TËp huÊn khuyÕn n«ng - ch¬ng tr×nh 135, Hµ Giang 20-24/4/2004
Anh chÞ h·y ®¸nh dÊu vµo « mµ m×nh cho lµ phï hîp
I. Néi dung ch¬ng tr×nh tËp huÊn
1. Ch¨n nu«i
a. RÊt phï hîp b. Kh¸ phï hîp c. Phï hîp
2. Gi¸m s¸t ®¸nh gi¸
a. RÊt phï hîp b. Kh¸ phï hîp c. phï hîp
II. Néi dung bµi gi¶ng
1. Ch¨n nu«i
a. RÊt phong phó b. Kh¸ phong phó c. T¬ng ®èi phong phó
a. RÊt phong phó b. Kh¸ phong phó c. T¬ng ®èi phong phó
III. TÝnh thùc tiÔn cña bµi gi¶ng
1. Ch¨n nu«i
a. TÝnh thùc tiÔn cao b. Kh¸ thùc tiÔn c. ®¹t yªu cÇu
a. TÝnh thùc tiÔn cao b. Kh¸ thùc tiÔn c. ®¹t yªu cÇu
IV. Ph¬ng ph¸p gi¶ng
1. Ch¨n nu«i
a. RÊt dÔ hiÓu, truyÒn ®¹t tèt b. Kh¸ dÔ hiÓu, truyÒn ®¹t tèt c. §¹t yªu
cÇu
a. RÊt dÔ hiÓu, truyÒn ®¹t tèt b. Kh¸ dÔ hiÓu, truyÒn ®¹t tèt c. §¹t
yªu cÇu
V. Thêi gian tËp huÊn
1. Ch¨n nu«i
a. Dµi b. võa ®ñ c. ng¾n
NÕu ng¾n hoÆc dµi th× mÊy ngµy lµ ®ñ: ………
VI. Tµi liÖu , v¨n phßng phÈm phôc vô häc viªn
a. §Çy ®ñ, tèt b. Kh¸ ®Çy ®ñ c. §¹t yªu cÇu
VII. §iÒu kiÖn ¨n ë
a. Tèt b. Kh¸ c. §¹t yªu cÇu
VII. Sù tiÕp thu cña häc viªn
1. Ch¨n nu«i
VIII. Tù ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ¸p dông vµo thùc tiÔn sau khi häc
a. Tèt b. Kh¸ c. Trung b×nh
IX. Tæ chøc líp häc
101
a. Tèt b. Kh¸ c. Trung b×nh
X. Çc ý kiÕn kh¸c:...................................................................................
102
Ch¬ng 4
LËp kÕ ho¹ch ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
1. Çc h×nh thøc x©y dùng kÕ ho¹ch ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
Mäi ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng muèn thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ tèt ®Òu ph¶i ®îc
lËp kÕ ho¹ch chu ®¸o. Kh«ng thÓ cã mét ho¹t ®éng khuyÕn n«ng riªng lÎ. Mäi cuéc
tr×nh diÔn, tham quan, héi häp, chiÕu phim.vv...®Òu lµ cÊu thµnh cña mét ch¬ng
tr×nh khuyÕn n«ng toµn diÖn ®Ó çn bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n híng tíi çc môc
tiªu ph¸t triÓn. Mét ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng sÏ bao gåm bèn yÕu tè sau:
Nh÷ng môc tiªu mµ khuyÕn n«ng mong muèn ®¹t ®îc trong mét kho¶ng thêi
gian vµ kh«ng gian nhÊt dÞnh.
Nh÷ng ph¬ng tiÖn dïng ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu nãi trªn.
Nh÷ng nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó hoµn thµnh ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
KÕ ho¹ch c«ng viÖc tøc lµ tiÕn ®é thùc hiÖn çc ho¹t ®«ng khuyÕn n«ng ®Ó
®¹t ®îc çc môc tiªu cña ch¬ng tr×nh.
Mét ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng víi nh÷ng môc tiªu râ rµng lµ rÊt cÇn thiÕt cho
n«ng d©n, çn bé khuyÕn n«ng, cÊp trªn cña anh ta vµ nh÷ng c¬ quan ph¸t triÓn n«ng
th«n kh¸c. §èi víi n«ng d©n, ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cho thÊy hä cã thÓ nhËn ®îc
nh÷ng g× tõ tæ chøc khuyÕn n«ng. §èi víi çn bé khuyÕn n«ng, ch¬ng tr×nh sÏ lµ c¬
së cho viÖc lËp kÕ ho¹ch çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng hµng tuÇn, hµng th¸ng vµ dù
trï tríc nh÷ng lo¹i nguån lùc mµ anh ta sÏ cÇn ®Õn. L·nh ®¹o çc cÊp cã thÓ c¨n cø
vµo ch¬ng tr×nh ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ c«ng t¸c cña nh©n viªn hoÆc ®ãng gãp ý
kiÕn ®Ó hoµn thiÖn hoÆc cung cÊp nh÷ng lo¹i nguån lùc cÇn thiÕt (con ngêi, tiÒn
vèn, vËt t) ®Ó thùc hiÖn ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng. Ngoµi ra, ch¬ng tr×nh còng gióp
çc c¬ quan ph¸t triÓn n«ng th«n kh¸c phèi hîp çc ho¹t ®éng cña hä víi khuyÕn n«ng.
HiÖn nay cã hai kiÓu x©y dùng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng:
LËp kÕ ho¹ch cã sù tham gia (theo h×nh thøc tõ díi lªn): N«ng d©n cïng víi çn
bé khuyÕn n«ng x©y dùng nh÷ng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp trªn c¬ së nh÷ng
nhu cÇu vµ nh÷ng tiÒm n¨ng ë ®Þa ph¬ng, sau ®ã, yªu cÇu cÊp trªn hç trî thùc hiÖn.
LËp kÕ ho¹ch theo h×nh thøc truyÒn thèng (theo h×nh thøc tõ trªn xuèng):
Trong trêng hîp nµy çc nhµ chÝnh s¸ch, çc nhµ l·nh ®¹o thiÕt lËp çc ch¬ng tr×nh
khuyÕn n«ng vµ çn bé khuyÕn n«ng chØ cÇn thùc hiÖn nh÷ng kÕ ho¹ch khuyÕn
n«ng do cÊp trªn ®a xuèng. Cã thÓ ngêi çn bé khuyÕn n«ng sÏ ph¶i hoµn thµnh mét
sè chØ tiªu cho tríc. VÝ dô: trång bao nhiªu hÐc ta ng« b»ng gièng míi…
Mét ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng sÏ thµnh c«ng nÕu biÕt kÕt hîp c¶ hai h×nh thøc
lËp kÕ ho¹ch nãi trªn. Çc ch¬ng tr×nh quèc gia t¹o khu«n khæ cho çn bé khuyÕn
n«ng x©y dùng nh÷ng ch¬ng tr×nh ®Þa ph¬ng v× nã ®Ò ra nh÷ng u tiªn mµ khuyÕn
n«ng ph¶i tu©n theo. V× vËy khi x©y dùng çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ®Þa ph-
¬ng, cÇn phèi hîp hµi hoµ gi÷a nhu cÇu quèc gia víi nhu cÇu ®Þa ph¬ng. Mét mÆt ,
103
ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i quan t©m ®Õn môc tiªu Quèc gia nhng mÆt kh¸c còng
ph¶i lµm viÖc víi n«ng d©n ®Ó cho ch¬ng tr×nh trë thµnh cña d©n, ph¶n ¸nh ®óng
nhu cÇu cña hä vµ nh÷ng g× hä mong muèn xÈy ra t¹i ®Þa ph¬ng.
Sù tham gia cña ngêi d©n trong khi lËp kÕ ho¹ch lµ mét phÇn rÊt quan träng
trong tiÕn tr×nh gi¸o dôc cña khuyÕn n«ng. Bëi v× nã gióp ph©n tÝch mét çch s¸t
thùc h¬n t×nh h×nh t¹i chç ®ång thêi t¹o ra ®éng c¬ vµ lßng tin cña d©n trong viÖc
sö dông nh÷ng tiÒm n¨ng cã s½n ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò ë ®Þa ph¬ng.
Ch¬ng tr×nh
Quèc gia
- Môc tiªu
- Nguån tµi chÝnh,
nh©n lùc Ch¬ng tr×nh
- u tiªn khuyÕn n«ng Ho¹t
- Môc tiªu chñ ®éng
yÕu cÇn ®¹t ® khuyÕn
îc n«ng
- X©y dùng kÕ
ho¹ch thùc Sù tiÕn
Vïng, §Þa ph¬ng hiÖn: Lao bé trong
®éng, vËt t, Ho¹t
Nhu cÇu ®éng bëi n«ng
Kh¶ n¨ng cña nguån tiÒn vèn l©m
n«ng
(tµi chÝnh, ®iÒu d©n nghiÖp
kiÖn tù nhiªn, nh©n
lùc…)
2. Çc bíc trong lËp kÕ ho¹ch ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng

Qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng bao gåm 5 bíc sau: Ph©n
tÝch t×nh h×nh hiÖn t¹i; X¸c ®Þnh çc môc tiªu cho ch¬ng tr×nh; X¸c ®Þnh çc ho¹t
®éng cÇn lµm ®Ó ®¹t ®îc çc môc tiªu ®· ®Ò ra; X©y dùng kÕ ho¹ch thùc hiÖn;
Thùc hiÖn çc c«ng viÖc theo kÕ ho¹ch; §¸nh gi¸ ch¬ng tr×nh vµ nh÷ng thµnh qu¶ ®·
®¹t ®îc lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng nh÷ng ch¬ng tr×nh tiÕp theo.
Sù ph©n biÖt nãi trªn kh«ng cã nghÜa lµ trong mäi trêng hîp lËp kÕ ho¹ch ngêi
çn bé khuyÕn n«ng còng ®Òu ph¶i lÇn lît thùc hiÖn theo thø tù tõng bíc mét. Ngay
trong bíc ph©n tÝch t×nh h×nh, ngêi ta ®· cã thÓ t¹m thêi x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng môc
tiªu cho ch¬ng tr×nh. Díi ®©y chóng ta sÏ ®i s©u ph©n tÝch çc bíc trong tiÕn tr×nh
lËp kÕ ho¹ch.
2.1 Ph©n tÝch t×nh h×nh
Tríc khi x©y dùng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng, t×nh h×nh hiÖn t¹i ph¶i ®îc ph©n
tÝch mét çch ®Çy ®ñ. Nh÷ng vÊn ®Ò canh t¸c vµ nguyªn nh©n cña chóng ph¶i ®îc
104
hiÓu mét çch râ rµng, nh÷ng tiÒm n¨ng vµ thiªn nhiªn, con ngêi hoÆc nh÷ng tiÒm
lùc kh¸c ph¶i ®îc x¸c ®Þnh. Giai ®o¹n ph©n tÝch t×nh h×nh ph¶i bao gåm ba ho¹t
®éng i) thu thËp th«ng tin, ii) Ph©n tÝch th«ng tin, iii) x¸c ®Þnh vÊn ®Ò vµ nh÷ng
tiÒm n¨ng.
§Ó lµm tèt bíc ph©n tÝch t×nh h×nh, khuyÕn n«ng cã thÓ sö dông bé c«ng cô
PRA, (®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ngêi d©n tham gia) ®· ®îc híng dÉn tû mØ trong nh÷ng tµi
liÖu kh¸c, chØ cã ®iÒu cÇn lu ý r»ng sau khi ®· thùc hiÖn PRA nh÷ng n¨m sau kh«ng
nhÊt thiÕt ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch toµn diÖn t×nh h×nh n÷a. Nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n
vÒ con ngêi vµ nh÷ng yÕu tè trong vïng hµng n¨m thêng kh«ng thay ®æi bao nhiªu. Tuy
nhiªn vÉn cÇn ph¶i xem xÐt l¹i ®Ó quyÕt ®Þnh xem yÕu tè nµo cÇn ®îc cËp nhËt.
2.2 X¸c ®Þnh nh÷ng môc tiªu
Sau khi ph©n tÝch toµn diÖn t×nh h×nh b»ng c«ng cô PRA ph¶i quyÕt ®Þnh sÏ
®¹t ®îc nh÷ng thay ®æi g× ë ®Þa ph¬ng b»ng çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng. gi¶i
ph¸p ®a ra ph¶i cã môc tiªu rã rµng vµ thùc tÕ. Muèn vËy, nªn tiÕn hµnh theo ba b íc
sau:
T×m kiÕm çc gi¶i ph¸p. CÇn ph©n biÖt hai lo¹i gi¶i ph¸p kh¸c nhau; nh÷ng gi¶i
ph¸p kü thuËt vµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®ßi hái ph¶i cã sù thay ®æi vÒ mÆt c¬ chÕ, vÝ
dô, hÖ thèng tÝn dông vµ th«ng tin thÞ trêng.
Lùa chän gi¶i ph¸p: CÇn lu ý r»ng bÊt kú gi¶i ph¸p nµo ®îc lùa chän ®Òu cÇn
tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu sau:
- §îc n«ng d©n trong vïng chÊp nhËn.
- §¶m b¶o tÝnh ®óng ®¾n vÒ mÆt kü thuËt, tøc lµ
®· ®îc kiÓm nghiÖm b»ng kinh nghiÖm hoÆc nghiªn
cøu.
- Phï hîp víi chÝnh s¸ch Quèc gia vµ çc ho¹t ®éng
kh¸c t¹i ®Þa ph¬ng.
- Cã thÓ thùc hiÖn ®îc trong khu«n khæ thêi gian vµ nguån
lùc cña n«ng d©n còng nh cña c¬ quan khuyÕn n«ng
- N»m trong ph¹m vi tr¸ch nhiÖm vµ n¨ng lùc cña çn
bé khuyÕn n«ng.
X¸c ®Þnh môc tiªu: NÕu cã thÓ, çc môc tiªu nªn ®îc thÓ hiÖn b»ng çc con sè cô
thÓ chø kh«ng thÓ chØ lµ nh÷ng môc tiªu chung chung, vÝ dô: "T¨ng diÖn tÝch gieo
trång gièng ng« míi tõ 20 lªn 30 ha" bao giê còng cã Ých h¬n môc tiªu "T¨ng cêng viÖc sö
dông gièng ng« míi". Môc tiªu lµ çi ®Ých cô thÓ ®Ó khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n phÊn
®Êu. Nã còng lµ mét tiªu chuÈn cô thÓ ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ cña çc ch¬ng tr×nh.
2.3 X¸c ®Þnh çc ho¹t ®éng
Çc môc tiªu sÏ lµ nh÷ng c¨n cø cô thÓ gióp çc bé khuyÕn n«ng x¸c ®Þnh ®îc
nh÷ng ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cÇn ph¶i thùc hiÖn ®Ó híng tíi môc tiªu. §ã còng lµ
c¬ së ®Ó khuyÕn n«ng x¸c ®Þnh xem n«ng d©n sÏ cÇn ph¶i ®Õn nh÷ng kiÕn thøc
105
vµ nh÷ng kü n¨ng g× chuyªn gia vµ çn bé nghiªn cøu sÏ cung cÊp ®îc nh÷ng th«ng tin
g×, ph¶i sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng nµo, ph¶i cã nh÷ng nguån lùc hoÆc
nh÷ng hç trî g× cña c¬ quan khuyÕn n«ng hoÆc tõ nh÷ng c¬ quan kh¸c.v.v...
TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ph¶i ®îc tËp hîp thµnh mét b¶n kÕ ho¹ch hoµn chØnh.
2.4 Thùc hiÖn ch¬ng tr×nh
Thùc hiÖn ch¬ng tr×nh tøc lµ tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng theo nh kÕ ho¹ch ®· ®Ò
ra. Tuy nhiªn ngay trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cÇn lu«n theo dâi ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng
nh÷ng tiÕn bé ®¹t ®îc vµ nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh nh»m cã nh÷ng thay ®æi thÝch
hîp. VÝ dô, thêi gian thùc hiÖn mét sè ho¹t ®éng cã thÓ bÞ thay ®æi do thêi tiÕt
hoÆc do cha ®ñ nguån lùc. HoÆc tæ chøc thªm çc cuéc tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p do
nhiÒu n«ng d©n tham gia so víi tÝnh to¸n ban ®Çu. nãi chung ch¬ng tr×nh khuyÕn
n«ng ph¶i linh ho¹t ®Ó cho phÐp çn bé khuyÕn n«ng cã nh÷ng thay ®æi phï hîp víi
VÝ dô vÒ X©y dùng mét ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
t×nh h×nh.
Khã kh¨n: Nh©n d©n ®Þa ph¬ng hiÖn ®ang thiÕu l¬ng thùc
TiÒm n¨ng: Mét sè hé n«ng d©n ®· t¨ng ®îc s¶n lîng ng« lªn ®Õn 30-40% do
trång gièng míi vµ sö dông ph©n chuång bãn lãt cho ng«. NhiÒu gia ®×nh cã
ph©n chuång nhng kh«ng sö dông.
Çc gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt:
Gi¶i ph¸p A. T¨ng diÖn tÝch trång ng« vµ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt lµm
gi¶m chi phÝ lao ®éng.
- Kh¶ n¨ng thùc thi cña gi¶i ph¸p: kh«ng thùc hiÖn ®îc v× thiÕu ®Êt. Muèn t¨ng
diÖn tÝch trång ng« sÏ ph¶i ph¸ thªm rõng.
Gi¶i ph¸p B. KhuyÕn khÝch nhiÒu gia ®×nh kh¸ gi¶ trång thªm nhiÒu l¬ng thùc.
- Kh«ng chÊp nhËn ®îc v× nh÷ng gia ®×nh nghÌo kh«ng cã tiÒn mua l¬ng thùc.
Gi¶i ph¸p C. T¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n t¨ng n¨ng suÊt vµ s¶n lîng l¬ng thùc
- Cã thÓ thùc hiÖn ®îc b»ng çch sö dông nh÷ng gièng míi cã n¨ng suÊt cao vµ
bãn ph©n chuång
Lùa chän gi¶i ph¸p : sau khi ph©n tÝch th× lùa chän gi¶i ph¸p C
Môc tiªu: T¨ng 30% s¶n lîng ng« trªn 20% diÖn tÝch canh t¸c ng« hiÖn cã
trong n¨m ®Çu tiªn
Môc tiªu tríc m¾t: 50% sè hé n«ng d©n sÏ n¾m ®îc nh÷ng lîi Ých cña viÖc sö
dông ph©n chuång. 50% sè hé n«ng d©n sÏ n¾m ®îc lîi Ých cña viÖc sö dông
gièng ng« míi. 20% sè hé n«ng d©n sÏ ®îc híng dÉn trång gièng ng« míi vµ sö
dông ph©n chuång trong n¨m ®Çu tiªn.
KÕ ho¹ch c«ng t¸c:
1. ThiÕt lËp « tr×nh diÔn trång gièng ng« míi cho 10 hé n«ng d©n.
2. Tæ chøc häp t¹i 10 b¶n ®Ó chiÕu phim giíi thiÖu lîi Ých cña viÖc trång gièng
ng« míi vµ sö dông ph©n chuång.
3. Tæ chøc tr×nh diÔn ph¬ng ph¸p bãn ph©n vµ kü thuËt trång gièng ng« míi
vµo thêi gian thÝch hîp.
4. Tæ chøc cho n«ng d©n ®Õn th¨m çc hé trång gièng ng« míi .
5. Tæ chøc tr×nh diÔn kÕt qu¶ trång gièng ng« míi cã bãn ph©n chuång t¹i mét
sè « cã lùa chän ®Ó khuyÕn khÝch nh÷ng hé n«ng d©n kh¸c trång gièng ng«
míi vµ ¸p dông bãn ph©n chuång trong n¨m tíi.
Nh÷ng hç trî cÇn thiÕt:
1. Chuyªn gia trång ng« ®Õn nãi chuyÖn trong çc cuéc häp th«n b¶n vµ tham dù
çc cuéc tr×nh diÔn ®Ó tr¶ lêi nh÷ng th¾c m¾c cña nh©n d©n. 106
2. CÇn cã ®ñ gièng trong kho cña tr¹m khuyÕn n«ng vµo thêi gian tríc vô trång ng«.
3. ChiÕu phim video giíi thiÖu vÒ gièng ng« míi vµ kü thuËt bãn ph©n ®Ó chiÕu
cho bµ con xem khi tæ chøc çc cuéc häp th«n b¶n .
2.5 §¸nh gi¸.
ViÖc ®¸nh gi¸ mét ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng lµ rÊt cÇn thiÕt nh»m gióp çn bé
khuyÕn n«ng x¸c ®Þnh xem çc môc tiªu ®Ò ra cã ®¹t ®îc hay kh«ng, vµ nh÷ng lý do
g©y ra çc trôc trÆc trong khi thùc hiÖn ch¬ng tr×nh. KÕt qu¶ cña viÖc ®¸nh gi¸ vµ
ph©n tÝch cËp nhËt t×nh h×nh sÏ t¹o c¬ së cho khuyÕn n«ng x©y dùng ®îc nh÷ng
ch¬ng tr×nh tèt h¬n cho thêi gian tiÕp theo.
Mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ lµ t×m c©u tr¶ lêi thÝch hîp cho nh÷ng
c©u hái sau:
§iÒu g× ®· xÈy ra (kÓ c¶ ®iÒu tèt lÉn cha tèt) trong khi thùc hiÖn ch¬ng
tr×nh? T¹i sao l¹i xÈy ra nh÷ng ®iÒu ®ã? Cã thÓ lµm nh÷ng g× ®Ó thùc hiÖn çc
ch¬ng tr×nh trong t¬ng lai tèt h¬n.?
3. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhu cÇu cã sù tham gia cña ngêi d©n
3.1 Sù tham gia lµ g×
- Lµ sù hîp t¸c cña ngêi d©n trong çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
- Cung cÊp th«ng tin cÇn thiÕt cho viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu cña ngêi d©n
- QuyÕt ®Þnh çc môc tiªu, néi dung, ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
- Tæ chøc triÓn khai çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
3.2 T¹i sao ngêi d©n nªn tham gia
- Hä cã hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ th«n b¶n hä, ®iÒu kiÖn sinh sèng vµ hoµn c¶nh
cña ngêi d©n
- Hä sÏ cã ®éng c¬ ®Ó céng t¸c víi ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng h¬n nÕu hä ®îc
chia sÎ tr¸ch nhiÖm
- Hä cã thÓ tù ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh phï hîp
- Thùc hiÖn quyÒn d©n chñ: “ D©n biÕt - d©n bµn - d©n lµm “
- X¸c ®Þnh ®óng çc nhu cÇu cña chÝnh hä
- XÕp thø tù u tiªn vÒ çc nhu cÇu trªn
- Gióp cho hä cã nh÷ng hµnh ®éng cÇn thiÕt trªn c¬ së tËn dông tèi ®a çc
nguån lùc s½n cã cña chÝnh hä
3.3 C¬ së ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu
- C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña ®Þa ph¬ng
- C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn vËt chÊt
C¨n cø vµo nguån lùc cña ®Þa ph¬ng
107
3.4 Mét sè yªu cÇu khi tiÕn hµnh x¸c ®Þnh nhu cÇu
- T«n träng çc thµnh viªn cña céng ®ång.
- Quan t©m ®Õn nh÷ng g× hä biÕt, nãi, chØ ra vµ hä lµm.
- Kiªn nhÉn chø kh«ng véi vµng.
- L¾ng nghe chø kh«ng d¹y hä.
- Khiªm tèn.
- Sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p ®Ó çc thµnh viªn céng ®ång cã thÓ diÔn ®¹t, chia
sÎ, n©ng cao kiÕn thøc cña hä.
3.5 Mét sè ®Æc ®iÓm cña x¸c ®Þnh nhu cÇu cã sù tham gia
- Sö dông nhãm nghiªn cøu nhiÒu chuyªn ngµnh (kinh tÕ, trång trät, ch¨n nu«i,
l©m nghiÖp...) bao gåm c¶ nam, n÷, ngêi trong vµ ngoµi céng ®ång.
- Sö dông nhiÒu nguån th«ng tin.
- Phèi hîp nhiÒu kü thuËt vµ c«ng cô.
- TÝnh linh ho¹t vµ tÝnh kh«ng chÝnh quy.
- Sù bá qua tèi u vµ tÝnh kh«ng chÝnh x¸c nhng phï hîp.
- Ph©n tÝch t¹i chç.
- C©n b»ng ®Þnh kiÕn
3.6 Çc nguy hiÓm vµ thiÕu sãt cã thÓ x¶y ra
- Khã t×m ®îc ®óng nhãm c«ng t¸c.
- TiÕn hµnh nhanh dÉn ®Õn hêi hît, ®¹i kh¸i.
- ChØ mong muèn sè liÖu thèng kª vµ ®Þnh lîng.
- ThiÕu sù quan hÖ tèt (hiÓu biÕt, th«ng c¶m) víi céng ®ång.
- ThÊt b¹i trong viÖc l¾ng nghe ngêi d©n, thiÕu khiªm tèn vµ t«n träng d©n.
- ChØ thÊy tõng phÇn cña t×nh h×nh hoÆc vÊn ®Ò vµ kh«ng cã ®îc mét bøc tranh
®Çy ®ñ.
- Kh¸i qu¸t ho¸ viÖc trªn qu¸ Ýt th«ng tin.
- Gi¶ng d¹y, thay v× l¾ng nghe vµ häc tËp ngêi d©n.
- T¨ng hy väng (høa hÑn) cho céng ®ång n¬i thùc hiÖn PRA.
- Nhãm chØ toµn nam giíi mµ kh«ng chó ý tíi phô n÷.
3.7 Mét sè kü n¨ng cÇn cã trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh x¸c ®Þnh nhu cÇu
X¸c ®Þnh nhu cÇu cã ngêi d©n tham gia lµ qu¸ tr×nh bao gåm nhiÒu ngêi,
nhiÒu chuyªn m«n, nhiÒu thµnh phÇn tham gia víi çc tr×nh ®é kh¸c nhau. NÕu nh
biÕt ph¸t huy thÕ m¹nh cña nh÷ng ngêi tham gia, h¹n chÕ nh÷ng nhîc ®iÓm cè h÷u
cña tõng thµnh phÇn th× c«ng viÖc sÏ tiÕn hµnh thuËn lîi, thu ®îc kÕt qu¶ mong
muèn. NÕu kh«ng, chóng ta sÏ g¨p rÊt nhiÒu khã kh¨n trong c«ng viÖc.
108
3.7.1 Kü n¨ng giao tiÕp
- Ph¶i cëi më ch©n thµnh, l¾ng nghe ý kiÕn ngêi d©n, quan t©m ®Õn nh÷ng
g× mµ ngêi d©n ®ang quan t©m. Nãi chËm, râ rµng dÔ hiÓu.
- Ph¶i cè g¾ng nghe hÕt ý kiÕn ngêi d©n, tuyÖt ®èi kh«ng nªn ng¾t líi hä, nÕu
kh«ng râ cã thÓ ®a ra c©u gîi ý ®Ó hä tr¶ lêi, võa l¾ng nghe, võa ghi chÐp, thêng
xuyªn cã cö chØ bµy tá sù ®ång t×nh víi ý kiÕn cña hä vµ cã lêi khen khi cÇn thiÕt.
- Çch nªu vÊn ®Ò vµ ®Æt c©u hái më, dÔ hiÓu, hái víi th¸i ®é nhÑ nhµng,
khiªm tèn, tuÇn tù tõng c©u hái mét, t¹o cho ngêi d©n cã ®iÒu kiÖn tr¶ lêi vµ tham
gia mét çch chñ ®éng võa tr¶ lêi , võa th¶o luËn víi chóng ta tr¸nh t×nh tr¹ng nªu ra
c©u hái liªn tôc b¾t buéc ngêi d©n tr¶ lêi. Nh v©y cã kh¸c nµo mét cuéc thÈm vÊn
hä.
- CÇn chñ ®éng mêi nh÷ng ngêi Ýt nãi, rôt rÌ, ®Ó hä bµy tá ý kiÕn quan ®iÓm
cña hä, tr¸nh t×nh tr¹ng mét vµi ngêi nãi hÕt phÇn ngêi kh¸c.
- CÇn t¹o ra sù chó ý cña ngêi nghe, v× sù chó ý lµ khëi ®iÓm cña viÖc quan
t©m.
- KhuyÕn khÝch sù quan t©m cña ngêi nghe.
- Gîi nªn sù ham muèn cña ngêi nghe.
- ThuyÕt phôc ngêi n«ng d©n tõ nghe, hiÓu ®Õn cã hµnh ®éng cô thÓ vµ lµm
cho hä tin ch¾c r»ng hä sÏ ®îc tho¶ m·n tõ çc hµnh ®éng cña hä.
- CÇn chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm cña d©n téc, t«n gi¸o, tÝn ngìng, phong tôc tËp
qu¸n, tr×nh ®é v¨n ho¸, tuæi t¸c, giíi tÝnh ®Ó cã çch giao tiÕp sao cho phï hîp.
- CÇn tr¸nh lèi giao tiÕp ¸p ®Æt, mét chiÒu.
- Çc c©u hái nªn lµ çc c©u hái gîi më, hoÆc çc t×nh huèng gi¶ thiÕt g¾n liÒn
víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña ®Þa ph¬ng.
3.7.2 Kü n¨ng trong qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin.
§Ó thu thËp th«ng tin cã thÓ dùa vµo çc nguån sau:
- Çc d÷ liÖu thø cÊp: nguån nµy thêng cã s½n ë çc phßng ban cña huyÖn,
chóng ta cã thÓ xin çc sè liÖu vÒ t×nh h×nh tù nhiªn, kinh tÕ x· héi, d©n téc, diÖn
tÝch, n¨ng suÊt s¶n lîng, sè con gia sóc, ®Þa ®iÓm ®Êt ®ai, thÞ trêng vµ çc b¶n
®å.... Çc sè liÖu nµy rÊt cÇn cho c«ng t¸c PRA tríc khi ®i xuèng c¬ së.
- Çc nghiªn cøu, ch¬ng tr×nh dù ¸n ®· lµm tríc ®©y: Khi tiÕn hµnh thu thËp th«ng
tin nªn t×m hiÓu trªn ®Þa bµn ®· cã çc ch¬ng tr×nh dù ¸n, nghiªn cøu nµo ®· lµm tríc
®©y cha, sè liÖu c«ng bè hay b¸o ço cña chóng ra sao ...®Ó xem. Chóng ta cã thÓ tËn
dông ®îc g×, tr¸nh ®iÒu g× nh»m tiÕt kiÖm thêi gian, søc lao ®éng vµ tiÒn b¹c.
- Çc nghiªn cøu viªn vµ çn bé c¬ së cÇn dùa vµo nh÷ng ngêi nµy ®Ó khai th¸c
th«ng tin v× hä lµ nh÷ng ngêi g¾n bã trùc tiÕp víi c¬ së, hiÓu biÕt kh¸ râ ®iÒu kiÖn tù
nhiªn, kinh tÕ x· héi cña ®Þa ph¬ng nªn hä lµ nh÷ng ngêi cung cÊp th«ng tin ®¸ng tin cËy.
109
- Quan s¸t b»ng m¾t: B»ng chÝnh m¾t m×nh chóng ta cã thÓ thu thËp ®îc çc
th«ng tin trùc gi¸c nh: ®é dèc, th¶m thùc vËt, nguån níc, ph©n bæ d©n c, t×nh h×nh
s¶n xuÊt....
- §o ®¹c trùc tiÕp: §Ó cã çc th«ng tin chÝnh s¸c vµ ®Þnh lîng chóng ta cã thÓ
dïng dông cô nh c©n, ®o, ®Õm. Th«ng thêng lµ ngêi ta dïng ph¬ng ph¸p trªn khi cÇn
cã çc th«ng tin vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng, sè ®Çu con gia sóc.
- HiÖn tr¹ng canh t¸c vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña çc hÖ thèng canh t¸c hiÖn cã.
- KiÕn thøc vµ sù hiÓu biÕt cña ngêi n«ng d©n.
- Pháng vÊn n«ng d©n vµ çn bé ®Þa ph¬ng.
- Çc thÝ nghiÖm trªn ®ång ruéng cña n«ng d©n.
- Pháng vÊn chÝnh thøc n«ng d©n víi mét néi dung chuyªn s©u.
- Pháng vÊn nhãm n«ng d©n.
KiÓm tra th«ng tin
Çc th«ng tin mµ ta thu thËp ®îc tõ nhiÒu nguån, nhiÒu ngêi kh¸c nhau nªn ®«i
khi kh«ng cËp nhËp, kh«ng chÝnh s¸c, kh«ng ®¹i diÖn.... v× thÕ cÇn ph¶i kiÓm tra
çc th«ng tin thu ®îc tríc khi sö dông nã.
Gîi ý mét sè çch ®Ó kiÓm tra çc th«ng tin thu ®îc:
- Th¶o luËn çc th«ng tin nghi vÊn t¹i çc cuéc häp nhãm ®Ó lÊy ý kiÕn thèng nhÊt.
- §i kiÓm tra ngoµi thùc ®Þa.
- §èi chiÕu víi b¶n ®å vµ çc t liÖu s½n cã.
- Cã thÓ c©n, ®ong, ®o, ®Õm ®Ó kiÓm tra.
- Lo¹i bá çc th«ng tin trïng lÆp, kh«ng chÝnh x¸c.
3.7.3 Kü n¨ng tæ chøc cuéc häp nhãm
§Ó tæ chøc mét cuéc häp nhãm cã kÕt qu¶, cÇn chuÈn bÞ ®Çy ®ñ çc ®iÒu
kiÖn vµ tu©n thñ theo çc nguyªn t¾c sau:
- Hái çc chuyªn gia hoÆc ngêi am hiÓu sù viÖc.
- §Þa ®iÓm, thêi gian, chñ ®Ò cuéc häp ph¶i râ rµng vµ ®îc th«ng b¸o tríc cho
mäi ngêi.
- Néi dung cuéc häp vµ nh÷ng vÊn ®Ò th¶o luËn cÇn ®îc chuÈn bÞ tríc ®Ó cã
sù chñ ®éng vÒ thêi gian vµ tr×nh tù, tr¸nh t¶n m¹n, l¹c ®Ò.
- Ph¶i ph©n c«ng ngêi ®iÒu khiÓn cuéc häp, ngêi ghi chÐp (th ký) ®Ó ghi l¹i
tÊt c¶ çc ý kiÕn cña çc thµnh viªn. Nªn cè g¾ng døt ®iÓm tõng vÊn ®Ò mét.
- VÊn ®Ò nªu ra cÇn ng¾n gän, dÔ hiÓu, tr¸nh tr×u tîng vµ cµng ®Þnh lîng ho¸
®îc th× cµng tèt.
- Nhãm kh«ng nªn qu¸ lín thêng chØ 15 - 20 ngêi lµ võa, thêi gian häp chØ nªn
kÐo dµi tõ 1.5 ®Õn 2 tiÕng lµ cïng.
110
- KhuyÕn khÝch mäi ngêi trong nhãm ®Òu tham gia ph¸t biÓu ý kiÕn, tr¸nh
®Ó mét sè ngêi hay nãi nãi hÕt phÇn ngêi kh¸c. CÇn khÐo lÐo "mêi" nh÷ng ngêi
ngåi phÝa díi tham gia ph¸t biÓu ý kiÕn.
- Còng cÇn ph¶i khÐo lÐo dung hoµ çc ý kiÕn ®èi lËp vµ gi÷ hoµ khÝ trong cuéc
häp.
- Sö dông çc c«ng cô hç trî ®Ó cho cuéc häp thªm sinh ®éng vµ dÔ hiÓu nh
b¶ng ®en, tranh ¶nh, card mµu, sa bµn...
- Tríc khi chuyÓn sang vÊn ®Ò míi, cÇn tãm t¾t, nh¾c l¹i nh÷ng vÊn ®Ò ®·
bµn b¹c thèng nhÊt.
- Ph¶i ®Æc biÖt chó ý trong cuéc häp cã nhiÒu ngêi ë çc ®é tuæi kh¸c nhau, çc
giíi tÝnh vµ ngµnh nghÒ kh¸c nhau ®Ó lµm sao mäi ngêi c¶m th«ng vui vÎ tho¶i m¸i.
- CÇn biÕt kÕt thóc cuéc häp ®óng lóc ®óng giê
4. Çc c«ng cô cã thÓ ®îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu cña ngêi d©n
Cã mét sè c«ng cô chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu cña ngêi d©n, ë ®©y chØ cã
tÝnh chÊt liÖt kª, cßn ph¬ng ph¸p thùc hiÖn ®· ®îc tr×nh bµy kü ë gi¸o tr×nh HÖ
thèng n«ng nghiÖp vµ Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n
(PRA)
C«ng cô 1. Sö dông çc sè liÖu thø cÊp
Sè liÖu thø cÊp lµ nguån th«ng tin, tµi liÖu ®· cã s½n t¹i ®Þa ph¬ng: nh çc b¸o
ço, sè liÖu thèng kª (®Êt ®ai, d©n sè...) çc sè liÖu khÝ hËu, thêi tiÕt...b¶n ®å ®Þa
h×nh, tranh ¶nh, phim...
C«ng cô 2. Pháng vÊn b¸n chÝnh thøc
- Pháng vÊn b¸n chÝnh thøc lµ mét trong nh÷ng c«ng cô chñ yÕu cña PRA.
- Cã thÓ tiÕn hµnh víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tuú thuéc vµo môc ®Ých vµ
kh¶ n¨ng tËp hîp ngêi ®îc pháng vÊn.
+ Cã thÓ tiÕn hµnh mét çch ngÉu nhiªn (kh«ng chÝnh thøc) b»ng çch trß
chuyÖn víi nhãm ngêi t×nh cê gÆp trong lóc ®i quan s¸t ngoµi ®ång hoÆc lóc ®i
trong lµng.
+ Pháng vÊn nhãm chÝnh thøc cã chuÈn bÞ tríc vÝ dô: Thu thËp th«ng tin tõ
mét nhãm ngêi am hiÓu vÒ mét chuyªn ®Ò/ chuyªn m«n nµo ®ã gäi t¾t lµ nhãm KIP
(Key Informant Panel)
- Çc c©u hái trong khi pháng vÊn, thêng lµ chØ mét sè chuÈn bÞ tríc, cßn
nh÷ng c©u hái míi hoÆc híng ®Æt c©u hái xuÊt hiÖn trong khi pháng vÊn, kÕ tiÕp
nh÷ng c©u tr¶ lêi cña nh÷ng ngêi ®îc pháng vÊn.
- §Þa ®iÓm pháng vÊn t¹i gia ®×nh hä, hoÆc ngoµi ®ång ruéng.
111
- Kh«ng nªn chØ pháng vÊn nam giíi mµ cÇn chó ý hái c¶ phô n÷.
* Mét sè bíc tiÕn hµnh khi pháng vÊn:
- Nhãm pháng vÊn gåm 2-4 ngêi cã chuyªn m«n kh¸c nhau.
- Chän 1 ngêi ®iÒu khiÓn (chñ tr×/nhãm trëng).
- Më ®Çu pháng vÊn b»ng lêi chµo hái truyÒn thèng kiÓu ®Þa ph¬ng, vµ tuyªn
bè lý do (môc ®Ých yªu cÇu cña ®ît pháng vÊn).
- Pháng vÊn mét çch tho¶i m¸i, xen kÏ víi th¶o luËn vµ nhËn xÐt trong khi ®Æt
c©u hái.
- §Ó cho tÊt c¶ çc thµnh viªn trong nhãm thùc hiÖn hÕt néi dung pháng vÊn.
- Toµn nhãm ghi chÐp.
- Híng vµo nh÷ng c©u hái quan träng, nh¹y bÐn.
Khi pháng vÊn nhãm cè g¾ng, ®éng viªn khÝch lÖ tÊt c¶ mäi ngêi tham gia
th¶o luËn. Cè g¾ng kiÒm chÕ nh÷ng ngêi hay lÊn ¸t ngêi kh¸c. T×m çch ng¾t lêi hîp
lý vµ lÔ phÐp råi cã thÓ thay ®æi träng t©m th¶o luËn, hoÆc ®Æt c©u hái cho ngêi
kh¸c.
- Gi÷ th¸i ®é "khê kh¹o gi¶ t¹o"- trung lËp vµ kh¸ch quan
- Pháng vÊn nhãm kh«ng kÐo dµi qu¸ 2 tiÕng.
- Pháng vÊn ç nh©n kh«ng kÐo dµi qu¸ 1 tiÕng.
- Dïng çc c©u hái më: Tr¶ lêi cho c©u hái, t¹i sao? nh thÕ nµo? ë ®©u? çi g×?
khi nµo?, bao giê? bao nhiªu?
VÝ dô:
- §iÒu g× lµm cho anh thÝch gièng ng« nµy?
- Anh quan s¸t thÊy çi g×?
- Anh trång c©y nh thÕ nµo?
* Çc c©u hái ®Þnh lîng:
VÝ dô: Vô mïa võa råi anh cÊy mÊy bung/sµo lóa?
- Anh bãn bao nhiªu kg ure cho 1 sµo/
- Bao nhiªu c«ng lao ®éng/sµo
* C©u hái lùa chän: cã hay kh«ng?
VÝ dô:
- Vô xu©n võa råi b¸c trång gièng ng« lai hay trång gièng ng« cò?
- Vô ®«ng b¸c cã trång ng« kh«ng ?
* C©u hái chØ ®¹o:
Gièng lóa/ng« nµy trång ë ®©y n¨ng suÊt cao l¾m ph¶i kh«ng b¸c?
* Mét sè sai lÇm vµ thiÕu sãt nªn tr¸nh:
112
- Kh«ng ch¨m chó nghe.
- LÆp l¹i c©u hái.
- §Æt c©u hái mËt mê, hoÆc kh«ng nh¹y.
- Ng¾t lêi hoÆc tr¶ lêi thay hä.
- §Æt c©u hái chØ ®¹o.
- Thêi gian pháng vÊn qu¸ l©u.
- Ph¶n øng tríc nh÷ng lêi b×nh luËn: tá vÎ, sèt ruét, kh«ng b»ng lßng víi nh÷ng ý
kiÕn kh¸c víi nh÷ng ý kiÕn cña m×nh.
C«ng cô 3. VÏ s¬ ®å th«n b¶n
Môc ®Ých
 Gióp hä hiÓu mét çch s©u s¾c h¬n vÒ lµng m¹c th«n b¶n n¬i hä sinh sèng,
nh: ®¸t ®ai, s«ng ngßi, ao hå, rõng, ruéng vên, khu d©n c
 Tõ ®ã lµm c¬ së cho ®Ò xuÊt çc ho¹t ®éng
Çc bíc thùc hiÖn :
Bíc 1. Thµnh lËp nhãm n«ng d©n c¶ nam vµ n÷ Ýt nhÊt tõ 5-7 ngêi
Bíc 2. Chän mét n¬i cao trong th«n, b¶n dÔ quan s¸t toµn th«n, b¶n, ®i l¹i thuËn
lîi ®Ó cã nhiÒu ngêi cïng tham gia
Bíc 3. Th¶o luËn vµ vÏ s¬ ®å th«n b¶n lªn mÆt ®Êt, hoÆc giÊy A0. : Gianh giíi
th«n b¶n, ®êng giao th«ng, s«ng suèi, ®Êt rõng, ®åi, ruéng, khu d©n c, nhµ ë, hÖ
thèng thñy lîi, b·i ch¨n th¶…
Bíc 4. §¸nh dÊu vÞ trÝ çc hé lªn s¬ ®å,
S¬ ®å th«n b¶n:
Lµng/ b¶n…….. …… X·……………. HuyÖn:
…………….TØnh……………
Trëng nhãm Sè lîng ngêi tham gia: Nam: N÷ :
VÏ s¬ ®å th«n:
C«ng cô 4: §iÒu tra theo tuyÕn vµ x©y dùng s¬ ®å mÆt c¾t
Th«n…… X·………….. HuyÖn: …….TØnh………………….
Trëng nhãm Sè lîng ngêi tham gia: nam: N÷ :
Môc ®Ých:
 X©y dùng çc tuyÕn ®i l¸t c¾t sÏ cung cÊp h×nh ¶nh s©u s¾c vÒ tiÒm n¨ng
®Êt ®ai, c©ytrång,vËt nu«i vµ tiÒm Èn néi bé cña céng ®ång.
 Tõ ®ã lµm c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn b¶n.
Çc bíc thùc hiÖn:
113
Bíc 1: Th¶o luËn trªn xa bµn hoÆc trªn b¶n ®å, s¬ ®å ®Ó x¸c ®Þnh çc h-
íng ®i l¸t c¾t, chuÈn bÞ çc dông cô ®Þa bµn, s¬ ®å, b¶n ®å, çc dông cô quan s¸t,
®o ®Õm, giÊy bót. Çn bé PRA gi¶i thÝch thËt râ môc ®Ých ®i l¸t c¾t, yªu cÇu
n«ng d©n dÉn ®êng vµ s½n sµng th¶o luËn.
Bíc 2: TiÕn hµnh ®i l¸t c¾t tõ vïng thÊp ®Õn vïng cao, ®Õn mçi vïng ®Æc
trng cho c¶ khu vùc dõng l¹i th¶o luËn. Çn bé PRA ph¸c ho¹ nhanh ®Þa h×nh vµ
®Æc ®iÓm cña vïng ®ã t¹o ®iÒu kiÖn n«ng d©n th¶o luËn hoÆc tiÕn hµnh phßng
vÊn.
VÏ s¬ ®å mÆt c¾t cña th«n :
C«ng cô 5: C«ng cô Ph©n lo¹i, xÕp h¹ng
Th«n:…………….X·……………. HuyÖn…………..….TØnh……………….
Trëng nhãm Sè lîng ngêi tham gia: nam: N÷ :
Môc tiªu:
 XÕp thø tù u tiªn çc ho¹t ®éng
 §¸nh gi¸ së thÝch cña n«ng d©n
Ph©n lo¹i, xÕp h¹ng b»ng çch cho ®iÓm cã nghÜa lµ s¾p xÕp viÖc g× ®ã theo
mét trËt tù, mét l« gÝch th«ng thêng. C«ng cô nµy thêng ®îc ¸p dông cïng víi çc c«ng cô
kh¸c nh pháng vÊn cã chuÈn bÞ mét nöa ®Ó t¹o ra çc th«ng tin c¬ b¶n chÝnh x¸c h¬n.
Çc lo¹i ph©n lo¹i, xÕp h¹ng.
- XÕp h¹ng theo u tiªn
- XÕp h¹ng theo cÆp ®«i
- XÕp h¹ng theo ma trËn trùc tiÕp
- XÕp lo¹i giµu nghÌo (ph©n lo¹i kinh tÕ hé gia ®×nh)
* Çch lµm cña xÕp h¹ng u tiªn: xÕp h¹ng cÆp ®«i, hoÆc ph¬ng ph¸p cho
®iÓm :
XÕp h¹ng u tiªn cho phÐp PRA x¸c ®Þnh nhanh çc vÊn ®Ò chñ yÕu hoÆc çc
u tiªn cña d©n lµng vµ cã thÓ dÔ dµng so s¸nh çc u tiªn cña mçi ç nh©n kh¸c nhau.
Bá phiÕu còng ®îc coi lµ mét çch xÕp h¹ng u tiªn.
Çch lµm :
 Chän mét sè vÊn ®Ò cÇn ph¶i s¾p xÕp l¹i theo thø tù u tiªn ch¼ng h¹n nh çc
lo¹i c©y trång, VËt nu«i ,c©y ¨n qu¶ v.v... Chän 5-7 ngêi hiÓu biÕt, vµ s½n sµng
th¶o luËn víi chóng ta.
 Hái d©n vÒ quan ®iÓm u tiªn cña hä vÒ çc vÊn ®Ò nªu trªn, ch¼ng h¹n: khã
kh¨n nhÊt lµ khã kh¨n mµ trong ®ã nÕu gi¶i quyÕt ®îc, nã sÏ gãp phÇn gi¶i quyÕt
114
çc khã kh¨n kh¸c hoÆc khã kh¨n mµ viÖc gi¶i quyÕt nã ngoµi kh¶ n¨ng th«ng thêng
cña nh©n d©n vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, cÇn cã sù gióp ®ì tõ bªn ngoµi.
 Cïng víi nh÷ng ngêi cung cÊp th«ng tin quyÕt ®Þnh xem çc chØ tiªu nµo sÏ
dïng ®Ó xÕp h¹ng hoÆc cho ®iÓm.
 B¾t ®Çu hái tõng ngêi mét vÒ ý kiÕn cña hä. Nªn ®Æt c©u hái theo nh :
Lo¹i nµo tèt nhÊt? Lo¹i nµo thø 2.. lo¹i nµo kÐm nhÊt?
 Tæng hîp tÊt c¶ çc kÕt qu¶ ®ã lªn mét b¶ng ®Ó so s¸nh.
Xem vÝ dô minh ho¹.
XÕp h¹ng theo cÆp ®«i :lÊy hai lo¹i hoÆc hai vÊn ®Ò so s¸nh víi nhau råi xÕp
theo thø tù nh trªn.
XÕp h¹ng theo ph¬ng ph¸p cho ®iÓm tõng vÊn ®Ò nh kiÓu xÕp u tiªn nhng cã
thÓ dïng çc viªn sái, h¹t ng«, h¹t thãc v.v... ®Ó biÓu thÞ gióp cho ngêi kh«ng biÕt
ch÷ còng cã thÓ ph©n lo¹i xÕp h¹ng ®îc. Quy ®Þnh ®iÓm cao nhÊt cã thÓ lµ 10, 20
hoÆc ®Õn 100 råi theo ®ã mµ cho ®iÓm thÊp dÇn.
B¶ng 13. So s¸nh cÆp ®«i ®Ó xÕp lo¹i giÇu nghÌo gi÷a çc th«n trong mét
x·
Sè
lÇn Thø
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
xuÊt tù
hiÖn
1 Th«n 1 X 1 1 1 1 1 1 8 1 1 1 1 10 2
2 Th«n 2 X 2 4 5 2 7 8 9 2 2 12 4 8
3 Th«n 3 X 4 5 3 7 8 9 3 3 12 3 9
4 Th«n 4 X 5 4 7 8 9 4 4 12 5 7
5 Th«n 5 X 7 8 9 5 5 12 6 6
6 Th«n 6 X 7 8 9 6 6 12 2 10
7 Th«n 7 X 8 9 7 7 12 7 5
8 Th«n 8 X 8 8 8 8 11 1
9 Th«n 9 X 9 9 12 8 4
115
10 Th«n 10 X 10 12 1 11
11 Th«n 11 X 12 0 12
12 Th«n 12 X 9 3
Nh vËy th«n 8 lµ th«n giµu nhÊt trong x·, th«n 11 lµ th«n nghÌo nhÊt trong x·.
VÝ dô 2. XÕp h¹ng theo ph¬ng ph¸p cho ®iÓm
Lµ ph¬ng ph¸p gióp nh©n d©n nhËn biÕt ®îc gièng c©y trång, vËt nu«i nµo hä
thÝch nhÊt (hoÆc mong muèn, hoÆc quan träng ®èi víi hä) hoÆc çc ho¹t ®éng nµo
cÇn u tiªn tríc.
* Çc bíc tiÕn hµnh:
- Chän thµnh viªn, chän chñ ®Ò.
- T×m ra çc h¹ng môc quan träng (vÝ dô gièng c©y trång t×m ra tõ 3-8 gièng).
- T×m çc tiªu chuÈn, ®Æc tÝnh/ së thÝch .
- VÏ çc dÉy cña cét (ghi ®Æc tÝnh), viÕt çc hµng (gièng c©y trång, vËt
nu«i...).
- Mçi thµnh viªn tù cho ®iÓm b»ng h¹t ®Ëu, ng«, ®¸...vµo mçi h¹ng môc, mçi ®Æc
tÝnh.
Thêng ph¶i hái"Lo¹i nµo lµ tèt nhÊt, lo¹i nµo tèt thø 2"? " Lo¹i nµo kÐm nhÊt,
lo¹i nµo kÐm thø 2"?
"Trong sè çc lo¹i anh cho lµ tèt, lo¹i nµo tèt h¬n"? " Trong sè çc lo¹i/hoÆc
®Æc tÝnh, th× lo¹i nµo lµ quan träng nhÊt"?
HoÆc hái "NÕu anh ®îc chän mét lo¹i trong sè ®ã th× anh chän lo¹i nµo"?
B¶ng 14. Ph©n lo¹i xÕp h¹ng vµ cho ®iÓm c©y ¨n qu¶
Na
ChØ tiªu ®¸nh gi¸ V¶i Nh·n Chanh Cam Quýt
dai
Gi¸ trÞ kinh tÕ cao 9 10 5 8 8 7
DÔ trång 10 10 10 7 7 7
Nguån gièng s½n cã 2 5 10 5 3 4
It s©u bÖnh 10 10 5 6 7 10
Vèn ®Çu t Ýt 3 3 10 5 5 8
DÔ tiªu thô 10 10 5 8 8 7
XuÊt khÈu tèt 8 10 0 0 0 0
Tæng céng 52 58 45 39 33 43
116
XÕp h¹ng 2 1 3 5 6 4
Gi¶ sö ®îc trång 100 c©y 30 30 10 10 10 10
§Êt ®ai nhiÒu,vên réng,nhiÒu lao ®éng, ®iiªï
kiÖn tíi tiªu tèt. Trong th«n ®· cã mét sè gièng
ThuËn lîi
c©y nh bëi, cam, nh·n, chanh. Trong x· cã mét sè
m« h×nh vên ®åi tèt.
Nh÷ng hé nghÌo thiÕu vèn vµ c©y gièng tèt. S©u
Khã kh¨n bÖnh nhiÒu (chñ yÕu lµ s©u ®ôc th©n), thiÕu
hiÓu biÕtvÒ s©u bÖnh vµ çch phßng trõ.
Tõ çc kÕt qu¶ xÕp h¹ng trªn lµ mét trong nh÷ng c¨n cø quan träng ®Ó ngêi d©n
cïng çn bé khuyÕn n«ng lùa chän çc ho¹t ®éng theo thø tù u tiªn. ViÖc nµo quan
träng nhÊt, cã nhu cÇu thiÕt thùc nhÊt th× tiÕn hµnh thùc hiÖn tríc, tïy thuéc vµo
nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng cña nguån tµi chÝnh, nh©n lùc vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ
mµ cã thÓ quyÕt ®Þnh bao nhiªu ho¹t ®éng trong n¨m. Sau mçi n¨m chóng ta l¹i cã
thÓ x¸c ®Þnh l¹i nhu cÇu cña ngêi d©n, vµ x¸c ®Þnh çc ho¹t ®éng cô thÓ cho phï
hîp.
Çc kÕ ho¹ch ®îc tæng hîp theo çc biÓu mÉu ë phÇn phô lôc
117
Ch¬ng 5
Ph¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸
cã sù tham gia cña ngêi d©n
1. KiÓm tra, gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cã sù tham gia cña ngêi d©n
1.1 Chu tr×nh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
Chu tr×nh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cã sù tham gia lµ mét qu¸ tr×nh mµ ngêi
d©n ®îc tham gia vµo tÊt c¶ çc ho¹t ®éng nh»m:
- N«ng d©n ph¸t huy tÝnh tù lùc, tù chñ, vai trß tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn cña chÝnh hä
- N©ng cao n¨ng lùc cña n«ng d©n trong çc ho¹t ®éng kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi
nh»m ph¸t triÓn céng ®ång bÒn v÷ng
- Ph¸t huy ®îc tiÒm n¨ng, trÝ tuÖ, kinh nghiÖm cña n«ng d©n trong ph¸t triÓn
céng ®ång
Chu tr×nh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®îc thÓ hiÖn b»ng s¬ ®å sau:
LËp kÕ ho¹ch
X¸c ®Þnh nhu

Thùc hiÖn kÕ
cÇu
ho¹ch
Gi¸m s¸t - ®¸nh gi¸
1.2 KiÓm tra, gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
1.2.1 Kh¸i niÖm
KiÓm tra vµ gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng lµ ®Þnh kú hoÆc ®ét xuÊt,
xem xÐt tiÕn tr×nh thùc hiÖn, ph¸t hiÖn kÞp thêi çc thiÕu sãt, gióp cho ho¹t ®éng
®ã ®îc thùc hiÖn theo ®óng môc tiªu vµ kÕ ho¹ch ®· ®Ò ra.
KiÓm tra, gi¸m s¸t lµ chøc n¨ng cña çn bé khuyÕn n«ng ë çc cÊp, do cÊp ®é cã
kh¸c nhau nªn chøc n¨ng cña çn bé khuyÕn n«ng trong viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t còng
®îc ®Æt ra víi møc ®é qui m« kh¸c nhau. Mçi cÊp çn bé khuyÕn n«ng ®Òu ph¶i cã
118
tr¸ch nhiÖm víi viÖc thùc thi kÕ ho¹ch çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng do m×nh phô
tr¸ch.
KiÓm tra, gi¸m s¸t lµ 2 qu¸ tr×nh cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, kiÓm tra ®Ó biÕt
®îc tiÕn ®é, mÆt m¹nh, yÕu cña çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, cßn gi¸m s¸t ®Ó biÕt ®îc
diÔn biÕn, chiÒu híng ho¹t ®éng cña çc ho¹t ®éng vµ t×m ra biÖn ph¸p ®iÒu chØnh.
- Qu¸ tr×nh theo dâi gióp nhËn ra ®îc sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i thùc tÕ hay
tiÒm tµng cµng sím cµng tèt vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®iÒu chØnh kÞp thêi ®èi víi çc ho¹t
®éng.
- Do vËy kiÓm tra, gi¸m s¸t cã thÓ coi lµ ho¹t ®éng g¾m liÒn nh»m thóc ®Êy
çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng theo híng ph¸t triÓn.
1.2.2 Môc ®Ých cña kiÓm tra, gi¸m s¸t
KiÓm tra, gi¸m s¸t lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n cña qu¶n lý çc ho¹t
®éng khuyÕn n«ng, mçi ho¹t ®éng ®Òu nh»m ®¹t ®îc çc môc ®Ých cô thÓ. Trong
qu¸ tr×nh triÓn khai çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng do t¸c ®éng cña nhiÒu nguyªn nh©n,
cã thÓ tõ bªn ngoµi hoÆc bªn trong lµm cho çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng tiÕn hµnh
®óng hoÆc kh«ng ®óng kÕ ho¹ch ban ®Çu. Do ®ã çn bé khuyÕn n«ng ph¶i kiÓm
tra vµ gi¸m s¸t ®îc çc ho¹t ®éng nµy tõ ®ã cã híng ®iÒu chØnh nh»m thóc ®Èy çc
ho¹t ®éng theo ®óng kÕ ho¹ch, phï hîp víi thùc tÕ vµ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao. ViÖc
kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ph¶i ®¹t ®îc çc môc ®Ých sau:
 Xem xÐt møc ®é thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña çc ho¹t ®éng ®· ®Ò ra cã ®óng kÕ
ho¹ch hay kh«ng? Sù hoµn thµnh? nguyªn nh©n chñ quan, kh¸ch quan?
 Ph¸t hiÖn çc vÊn ®Ò kh«ng phï
hîp, mÆt m¹nh, mÆt yÕu trong çc ho¹t
®éng khuyÕn n«ng, nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t
sinh.. ®Ó cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh bæ
xung nh»m thóc ®Èy ho¹t ®éng ®óng tiÕn
®é, phï hîp víi thùc tÕ vµ cã kÕt qu¶.
 Gióp cho çc tæ chøc/ ç nh©n lu«n
b¸m s¸t môc tiªu, néi dung, tiÕn ®é ho¹t
®éng cña dù ¸n nh»m n©ng cao hiÖu qu¶
cña çc ho¹t ®éng.
 Gióp cho çn bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n tham gia kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t
®éng khuyÕn n«ng n©ng cao kiÕn thøc vÒ lÜnh vùc nµy dùa trªn c¬ së rót kinh
nghiÖm qua çc lÇn kiÓm tra tríc, tõ ®ã cèng hiÕn nhiÒu h¬n cho viÖc thóc ®Èy çc
ho¹t ®éng khuyÕn n«ng mét çch cã hiÖu qu¶ trong hiÖn t¹i vµ t¬ng lai.
 Th«ng qua tæng kÕt rót kinh nghiÖm vÒ kiÓm tra, gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng cã thÓ ®Ò xuÊt, hoµn thiÖn biÖn ph¸p kiÓm tra, gi¸m s¸t phï hîp víi
tõng lo¹i ho¹t ®éng riªng lÎ còng nh çc ho¹t ®éng tæng thÓ.
119
 Thu thËp ®Çy ®ñ çc th«ng tin, sè liÖu cÇn thiÕt ®Ó phôc vô cho çc b¸o ço sau
nµy.
1.2.3 KiÓm tra gi¸m s¸t cã sù tham gia cña ngêi d©n
Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra gi¸m s¸t kh«ng nh÷ng chØ cã çn bé dù ¸n/ ch¬ng
tr×nh, Ban qu¶n lý dù ¸n míi lµ ngêi kiÓm tra gi¸m s¸t mµ cßn cµn cã sù tham gia cña
ngêi d©n ®Þa ph¬ng, nh÷ng ngêi ®îc hëng lîi tõ çc ch¬ng tr×nh dù ¸n. ViÖc tham
gia cña ngêi d©n trong kiÓm tra ®¸nh gi¸ cã nh÷ng thuËn lîi sau:
- Cho phÐp çc nhãm liªn ngµnh : nhµ nghiªn cøu khuyÕn n«ng, çc nhµ lËp kÕ
ho¹ch, chÝnh s¸ch, çn bé l·nh ®¹o çc cÊp.. cã thÓ lµm viÖc trong m«i trêng "nh¹y
c¶m" trùc tiÕp víi n«ng d©n vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng t¹i hiÖn trêng, ®ång
ruéng...mçi thµnh viªn cña nhãm sÏ sö dông çc chuyªn m«n kh¸c nhau cña hä ®Ó ph¸t
triÓn çc ph¬ng híng hµnh ®éng trong çc cuéc kiÓm tra gi¸m s¸t víi ngêi d©n ®Þa
ph¬ng.
- Ngêi d©n cã thÓ cung cÊp tæng hîp nhiÒu th«ng tin bæ Ých mµ trong çc b¸o
ço cßn thiÕu sãt, hoÆc lµm râ thªm çc néi dung trong çc b¸o ço ®Þnh kú, quý hay
hµnh n¨m.
- Hä cã thÓ nhËn ra çc vÊn ®Ò mÊu chèt cña ®Þa ph¬ng mét çch nhanh chãng
rÎ tiÒn. Cïng çc chuyªn gia ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh nhËn ra nh÷ng khã kh¨n,
vµ cho phÐp hä t×m ra híng gi¶i quyÕt phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng
- Cã thÓ trùc tiÕp kiÓm tra ®¸nh gi¸ sù t¸c ®éng qua l¹i cña ch¬ng tr×nh dù ¸n
(sù can thiÖp) víi céng ®åmg ®Þa ph¬ng vÒ çc mÆt: kinh tÕ, x· héi, m«i trêng..
1.2.4 Mét sè yªu cÇu cña qu¸ tr×nh kiÓm tra gi¸m s¸t.
§Ó qu¸ tr×nh kiÓm tra gi¸m s¸t ®¹t kÕt qu¶ tèt cÇn thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu
sau:
LËp kÕ ho¹ch kiÓm tra, theo dâi gi¸m s¸t ngay tõ ®Çu: ViÖc thiÕt kÕ mét hÖ
thèng theo dâi cô thÓ cho mét dù ¸n lµ cÇn thiÕt trong giai ®o¹n h×nh thµnh, hay
giai ®o¹n thùc hiÖn ban ®Çu. Mét thiÕt kÕ tèt lµ ®îc dùa trªn hÖ thèng râ rµng çc
môc tiªu vµ çc chØ sè cã thÓ ®o lêng ®îc. VÝ dô vÒ thiÕt lËp hÖ thèng qu¶n lý néi
bé vµ theo dâi cô thÓ cña mét dù ¸n ®îc tr×nh bµy trong phô lôc V.
+ Ph¬ng ph¸p §¸nh gi¸, theo dâi cÇn ph¶i ®îc thiÕt kÕ ®ång bé ngay tõ bíc x©y
dùng kÕ ho¹ch, thùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n ®¶m b¶o r»ng çc chØ tiªu gièng nhau sÏ
®îc sö dông suèt trong chu tr×nh dù ¸n. VÝ dô nh lµ nh÷ng t¸c ®éng ®Õn çc nh©n tè
giíi tÝnh vµ m«i trêng, c«ng nghÖ.. ®îc theo dâi trong suèt qu¸ tr×nh cña dù ¸n.
+ Sö dông ®ång bé cïng mét mÉu c¬ b¶n cho çc b¸o ço, kÓ c¶ çc b¸o ço theo
dâi, gi¸m s¸t .
- ViÖc kiÓm tra gi¸m s¸t cÇn cã sù tham gia cña ngêi d©n vµ ®¹i diÖn cña çc
bªn ®èi t¸c :
+ Çc c¬ quan Nhµ níc lµ nh÷ng ngêi kh«ng liªn quan trùc tiÕp tíi viÖc thùc
hiÖn dù ¸n sÏ theo dâi nh÷ng can thiÖp tõ bªn ngoµi dù ¸n;
120
+ Çc nhµ qu¶n lý dù ¸n trong níc vµ níc ngoµi, tøc lµ nhãm qu¶n lý dù ¸n sÏ
gi¸m s¸t dù ¸n tõ bªn trong;
+ Nh÷ng ngêi ®îc hëng lîi vµ çc nhãm bÞ t¸c ®éng kh¸c sÏ theo dâi sù can thiÖp khi
hä tham gia vµo qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n, vµ sö dông çc dÞch vô cña dù ¸n;...
- KiÓm tra gi¸m s¸t ph¶i ®¸nh gi¸ ®îc nh÷ng thµnh c«ng, nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®-
îc, nh÷ng t¸c ®éng cña dù ¸n ë tõng thêi ®iÓm, hoÆc tõng giai ®o¹n.
- Ph¸t hiÖn nh÷ng nh©n tè / yÕu tè míi, nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh, nh÷ng sai
lÖch cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. X¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn nh©n t¸c
®éng ®Õn çc nh©n tè ®ã
- §Ò xuÊt hoÆc ®a ra nh÷ng lêi khuyªn cô thÓ cho tõng ho¹t ®éng, gióp cho dù
¸n cã thÓ kh¾c phôc, ®iÒu chØnh çc ho¹t ®éng vµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó dù ¸n
®¹t ®îc çc môc tiªu dù kiÕn
Gi¸m s¸t nh÷ng g×?
Th«ng qua çc ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t ta sÏ cã nh÷ng th«ng tin sau:
- Thùc hiÖn khi nµo? cã ®óng tiÕn ®é kh«ng?
- Ai ®· thùc hiÖn vµ thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc g×?
- Khi thùc hiÖn cã gÆp ph¶i vÊn ®Ò g× kh«ng?
- KÕt qu¶ çc ho¹t ®éng ®ã nh thÕ nµo?
1.2.5 Çc c«ng cô ®Ó kiÓm tra, gi¸m s¸t kÕ ho¹ch
- Sæ ghi chÐp lµ c«ng cô kiÓm tra quan träng nhÊt cña çn bé khuyÕn n«ng vµ
ban qu¶n lý th«n b¶n. Sæ ®îc dïng ®Ó ghi chÐp l¹i th«ng tin vÒ çc ho¹t ®éng xÈy ra
trong th«n b¶n vµ ®Ó b¸o ço. ViÖc ghi chÐp ®ßi hái ph¶i kÞp thêi, trung thùc,
chÝnh x¸c. Çn bé khuyÕn n«ng lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ ghi chÐp vµ qu¶n lý sæ
s¸ch
- Cã thÓ thiÕt lËp sæ ghi chÐp ë n«ng hé (hoÆc sæ nhËt ký) ®Ó hä tù ghi chÐp
çc kÕt qu¶ thö nghiÖm hay chi phÝ cho s¶n suÊt cña n«ng hé. Qua çc sæ s¸ch ghi
chÐp cña hä còng gióp çn bé khuyÕn n«ng bÕt ®îc hä ®· thùc hiÖn c«ng viÖc nh
thÕ nµo. Çc sæ ghi chÐp ë n«ng hé thêng ph¶i ®¬n gi¶n, çc chØ tiªu theo dâi cÇn râ
rµng, dÔ thùc hiÖn th× ngêi d©n míi cã thÓ ghi chÐp ®Çy ®ñ ®îc (VÝ dô ë phÇn
phô lôc)
- Trong ®iÒu kiÖn cho phÐp cã thÓ dïng t liÖu ¶nh ®Ó ghi l¹i çc ho¹t ®éng
(®Æc biÖt lµ çc ho¹t ®éng vÒ x©y dùng m« h×nh qua çc thêi gian) ®Ó lµm c¬ së
cho ®¸nh gi¸ sau nµy.
Xem Çc
- Ngoµi ra cßn cã çc c«ng cô: ÇcxÐt
sè liÖu thø cÊp, th¶o luËn nhãm, pháng vÊn
çcçc
sè biÓu ®å... b¸o
n«ng hé, quan s¸t trùc tiÕp, x©y dùng ço
liÖu thø Quan s¸t
Giá c«ng cô: cÊp trùc tiÕp
X©y
Th¶o dùng
luËn Pháng çc
nhãm 121
vÊn biÓu
n«ng hé ®å
1.2.6. Çc bíc trong viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t
1.2.6.1. X¸c ®Þnh môc ®Ých kiÓm tra, gi¸m s¸t
C«ng viÖc nµy hÕt søc quan träng v× trong khuyÕn n«ng cã nhiÒu ho¹t ®éng
kh¸c nhau vµ mong muèn ®¹t ®îc çc môc ®Ých kh¸c nhau, trong mçi lÇn kiÓm tra,
gi¸m s¸t chØ cã thÓ giíi h¹n ë mét sè ho¹t ®éng, do vËy môc ®Ých cña viÖc kiÓm tra,
gi¸m s¸t lµ nh»m lµm râ cÇn kiÓm tra çi g×, thu thËp th«ng tin nµo? phôc vô cho ai?
kÕt qu¶ thu ®îc sö dông nh thÕ nµo?
1.2.6.2. X¸c ®Þnh ho¹t ®éng cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t
Th«ng thêng çc ho¹t ®éng cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t ®· ®îc lËp kÕ ho¹ch tõ ®Çu
n¨m vµ ®îc cô thÓ ho¸ cho tõng th¸ng, quÝ. Tuy vËy trong mçi lÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t
cÇn x¸c ®Þnh cô thÓ ho¹t ®éng cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t trong lÇn nµy lµ ho¹t ®éng
nµo? sau ®ã ph©n tÝch mæ sÎ ho¹t ®éng ®ã thµnh çc ho¹t ®éng riªng lÎ nh»m thuËn
tiÖn cho viÖc x©y dùng çc néi dung cïng nh çc chØ tiªu ®Ó kiÓm tra, gi¸m s¸t. Tuú
môc ®Ých, thêi gian vµ yªu cÇu cña mçi cuéc kiÓm tra, gi¸m s¸t mµ cã thÓ kiÓm tra,
gi¸m s¸t toµn bé çc ho¹t ®éng hoÆc tõng ho¹t ®éng riªng lÎ.
1.2.6.3. X¸c ®Þnh thµnh phÇn tham gia kiÓm tra, gi¸m s¸t
ViÖc x¸c ®Þnh thµnh phÇn tham gia kiÓm tra, gi¸m s¸t ph¶i c¨n cø vµo:
 Chøc n¨ng nhiÖm vô cña c¬ quan, tæ chøc tham gia kiÓm tra, gi¸m s¸t
 Mèi quan hÖ gi÷a ho¹t ®éng ®îc kiÓm tra, gi¸m s¸t víi çc tæ chøc, c¬ quan
liªn quan
 TÝnh ®Æc thï cña mçi lÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng
®îc kiÓm tra, gi¸m s¸t
Thµnh phÇn cña ®oµn kiÓm tra, gi¸m s¸t thêng ®îc c¬ quan tæ chøc kiÓm tra,
gi¸m s¸t lùa chän cho phï hîp trong mçi lÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t nh»m ph¸t huy hÕt kh¶
n¨ng cña hä vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t.
1.2.6.4. X¸c ®Þnh néi dung ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t
ViÖc x¸c ®Þnh néi dung kiÓm tra, gi¸m s¸t cô thÓ cho ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
lµ c«ng viÖc hÕt søc quan träng. NÕu lµm tèt c«ng t¸c nµy th× ®¶m b¶o cho c«ng t¸c
kiÓm tra, gi¸m s¸t võa ®¹t ®îc môc ®Ých ®Ò ra, võa tiÕt kiÖm ®îc thêi gian, tµi
chÝnh. ViÖc x¸c ®Þnh néi dung cÇn dùa trªn çc c¨n cø sau:
122
 Môc ®Ých cña kiÓm tra, gi¸m s¸t
 Qui m« cña ho¹t ®éng cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t
 Yªu cÇu cña c¬ quan, tæ chøc tiÕn hµnh kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng
 Thêi gian, kinh phÝ, tiÕn ®é, th«ng tin, sè liÖu cña çc ho¹t ®éng
1.2.7 X¸c ®Þnh thêi gian vµ ®Þa ®iÓm kiÓm tra, gi¸m s¸t
1.2.7.1 Thêi gian kiÓm tra, gi¸m s¸t
- KiÓm tra, gi¸m s¸t ®Þnh kú: lµ viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t thêng xuyªn ®Þnh kú
vµo çc th¸ng, quÝ, n¨m theo kÕ ho¹ch ®· ®îc lËp s½n tõ ®Çu n¨m. §èi tîng cña çc
cuéc kiÓm tra, gi¸m s¸t nµy thêng lµ çc ho¹t ®éng diÔn ra thêng xuyªn, ®Òu ®Æn
hoÆc çc ho¹t ®éng quan träng cña dù ¸n. VÝ dô: kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng qu¶n
lý vèn, ho¹t ®éng « mÉu, ho¹t ®éng qu¶n lý sö dông s¸ch kü thuËt, ho¹t ®éng qu¶n lý,
sö dông çc c«ng tr×nh thuû lîi...
- KiÓm tra, gi¸m s¸t kh«ng ®Þnh kú: lµ cuéc kiÓm tra, gi¸m s¸t ®îc tiÕn hµnh
vµo thêi ®iÓm ®ét xuÊt, kh«ng ®îc x¸c ®Þnh tríc trong kÕ ho¹ch ho¹t ®éng cña dù
¸n. §èi tîng tËp trung chñ yÕu vµo çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng mang tÝnh bÊt thêng
hoÆc nh÷ng ho¹t ®éng ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Çc cuéc kiÓm tra, gi¸m
s¸t nµy thêng ®îc tiÕn hµnh trong çc trêng hîp sau:
 CÇn thu thËp th«ng tin, sè liÖu ®Ó b¸o ço lªn cÊp trªn
 Sau khi hoµn thµnh çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng hoÆc sau nh÷ng ®ît thiªn tai,
dÞch bÖnh
 §¬n vÞ thùc hiÖn çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng gÆp khã kh¨n, cÇn xem xÐt
 Xem xÐt çc vÊn ®Ò nÈy sinh ngoµi çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®· ®Þnh
s½n vµ t¸c ®éng cña chóng ®èi víi çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
 Cã çc vÊn ®Ò bÊt tr¾c xÈy ra trong qu¸ tr×nh triÓn khai çc ho¹t ®éng khuyÕn
n«ng
Khi x¸c ®Þnh thêi ®iÓm kiÓm tra, gi¸m s¸t cÇn chó ý çc vÊn ®Ò sau:
 Thêi ®iÓm kiÓm tra, gi¸m s¸t ph¶i lµ thêi ®iÓm thÝch hîp nhÊt ®Ó khi
kiÓm tra, gi¸m s¸t dÔ dµng nhËn thÊy ®îc kÕt qu¶ ho¹t ®éng cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t .
VÝ dô kiÓm tra, gi¸m s¸t sö dông « mÉu nªn chän vµo thêi ®iÓm « mÉu ®· cho kÕt
qu¶ hoÆc vµo çc thêi ®iÓm mµ çc « mÉu ®· tiÕn hµnh ë nh÷ng kh©u chñ yÕu
 Thêi kú kiÓm tra, gi¸m s¸t (lµ kho¶ng thêi gian tÝnh tõ thêi ®iÓm b¾t ®Çu
®Õn thêi ®iÓm kÕt thóc cuéc kiÓm tra, gi¸m s¸t). Kh«ng nªn dµi qu¸, còng kh«ng nªn
ng¾n qu¸ nh»m môc ®Ých võa ®¹t hiÖu qu¶, võa tiÕt kiÖm
1.2.7.2 §Þa ®iÓm kiÓm tra, gi¸m s¸t
ViÖc x¸c ®Þnh ®Þa ®iÓm kiÓm tra, gi¸m s¸t cÇn tuú thuéc vµo:
 Chøc n¨ng cña c¬ quan, tæ chøc kiÓm tra, gi¸m s¸t
123
 Môc ®Ých, néi dung, ®èi tîng ho¹t ®éng sÏ ®îc kiÓm tra, gi¸m s¸t
 C¬ quan, ç nh©n thùc hiÖn ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t
§Þa ®iÓm kiÓm tra, gi¸m s¸t cã thÓ ë tæ dù ¸n tØnh, Ban khuyÕn n«ng HuyÖn,
lµng khuyÕn n«ng tù qu¶n hoÆc çc hé n«ng d©n.
1.2.8 ChuÈn bÞ çc ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ tæ chøc kiÓm tra, gi¸m s¸t
Çc ®iÒu kiÖn vËt chÊt bao gåm chi phÝ ¨n ë, ®i l¹i, v¨n phßng phÈm... Çc
®iÒu kiÖn tÝnh to¸n tõ tríc khi x©y dùng kiÓm tra, gi¸m s¸t. Çc ®iÒu kiÖn vËt
chÊt nµy cÇn c¨n cø vµo çc yÕu tè nh: sè ngêi, sè ngµy, ®Þnh møc chi tiªu...
2. Ph¬ng ph¸p kiÓm tra, gi¸m s¸t
2.1 Ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin, sè liÖu
§Ó cã ®îc th«ng tin vµ sè liÖu phôc vô c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t ph¶i cã ph¬ng
ph¸p thu thËp phï hîp. Th«ng tin vµ sè liªu thu thËp ®îc ph¶i ®¶m b¶o çc yªu cÇu:
®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, kÞp thêi
 §Çy ®ñ: cã nghÜa lµ th«ng tin, sè liÖu ph¶i ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ çc néi dung,
khÝa c¹nh cña çc ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t mµ chóng ta ®ang quan t©m
 ChÝnh x¸c: tøc lµ th«ng tin, sè liÖu ph¶i ph¶n ¸nh ®óng hiÖn thùc kh¸ch
quan, kh«ng thªm bít, kh«ng ph¶n ¸nh sai kÕt qu¶ cña çc ho¹t ®éng
 KÞp thêi: tøc lµ th«ng tin, sè liÖu ph¶i ph¶n ¸nh kÞp thêi hiÖn tr¹ng cña çc
ho¹t ®éng, sè liÖu vµ th«ng tin ph¶i ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ mÆt thêi gian cho c¬
quan kiÓm tra, gi¸m s¸t
§Ó thu thËp çc th«ng tin, sè liÖu cã thÓ sö dông çc nguån:
- B¸o ço ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
- Pháng vÊn trùc tiÕp
- Gi¸m s¸t trùc tiÕp
- Th¶o luËn nhãm
- KiÓm tra chÐo th«ng tin, sè liÖu
Nghiªn cøu tµi liÖu cã liªn quan
Sau ®©y lµ çc ph¬ng ph¸p cô thÓ:
2.1.1 B¸o ço ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
§©y lµ ph¬ng ph¸p ®Çu tiªn ®Ó thu thËp th«ng tin, sè liÖu, viÖc nghe b¸o ço
thùc hiÖn çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng, gióp ngêi kiÓm tra, gi¸m s¸t thu thËp ®îc çc
th«ng tin, sè liÖu c¬ b¶n vÒ tiÕn tr×nh thùc hiÖn, kÕt qu¶ ho¹t ®éng cïng nh çc
nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. B¸o çc nµy do ngêi qu¶n lý
cÊp c¬ së tr×nh bµy: ®¹i diÖn UBND x· phô tr¸ch n«ng nghiÖp, phô tr¸ch khuyÕn
n«ng côm, x·.... Khi nghe ço ço, ngêi kiÓm tra, gi¸m s¸t chØ cÇn quan t©m ®Õn çc
ho¹t ®éng ®ang ®îc kiÓm tra, gi¸m s¸t ®Ó tr¸nh viÖc l·ng phÝ thêi gian vµ ph©n t¸n
trong viÖc ghi chÐp çc th«ng tin, sè liÖu. Sau khi nghe b¸o ço ngêi kiÓm tra, gi¸m
124
s¸t cã thÓ ®a ra 1 sè c©u hái (nÕu cÇn thiÕt) nh»m lµm râ, bæ sung hoÆc ph¸t hiÖn
nh÷ng nguyªn nh©n liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t. Th«ng thêng b¸o
ço do nh÷ng ngêi ®ang qu¶n lý vµ thùc hiÖn çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng tr×nh bµy
nªn kh«ng tr¸nh khái b¸o ço cã kÕt qu¶ tèt h¬n so víi thùc tÕ, do vËy muèn cã kÕt
qu¶ kiÓm tra, gi¸m s¸t tèt ph¶n ¸nh ®óng thùc tiÔn kh¸ch quan th× cÇn sö dông thªm
çc ph¬ng ph¸p kh¸c n÷a.
2.1.2 Pháng vÊn trùc tiÕp
§©y lµ ph¬ng ph¸p ®îc dïng t¬ng ®èi phæ biÕn trong viÖc thu thËp th«ng tin,
sè liÖu. Ph¬ng ph¸p nµy ®îc tiÕn hµnh b»ng çch çn bé kiÓm tra, gi¸m s¸t tiÕp xóc
trùc tiÕp víi nh÷ng ngêi trùc tiÕp thùc hiÖn çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®Ó thu thËp
th«ng tin, nh»m môc ®Ých:
- T×m hiÓu tiÕn tr×nh thùc hiÖn çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
- Xem xÐt kÕt qu¶ çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
- T×m hiÓu nh÷ng nguyªn nh©n vµ t×m ra çc biÖn ph¸p thóc ®Èy ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng
- Xem xÐt çc vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
ViÖc pháng vÊn cã thÓ tiÕn hµnh t¹i c¬ quan, hé gia ®×nh hoÆc t¹i ®ång
ruéng, tuy vËy khi chän ®Þa ®iÓm cÇn ®¶m b¶o tÝnh nghiªm tóc vµ th«ng tin, sè
liÖu thu thËp ®îc ph¶n ¸nh chÝnh x¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng ®îc kiÓm tra, gi¸m s¸t. Ph-
¬ng ph¸p pháng vÊn ®îc tiÕn hµnh díi 2 h×nh thøc:
+ Pháng vÊn chÝnh thøc: lµ ph¬ng ph¸p pháng vÊn, trong ®ã ngêi pháng vÊn
dïng bé c©u hái chi tiÕt ®· ®îc x©y dùng s½n liªn quan ®Õn môc ®Ých, néi dung
cña ho¹t ®éng kiÓm tra, gi¸m s¸t ®Ó pháng vÊn ngêi thùc hiÖn hoÆc cã liªn quan
®Õn ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cÊn kiÓm tra, gi¸m s¸t
* ¦u ®iÓm: Ngêi kiÓm tra, gi¸m s¸t chñ ®éng trong viÖc pháng vÊn dùa trªn b¶n
c©u hái, th«ng tin sè liÖu thu thËp ®îc ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt ho¹t ®éng cÇn quan
t©m, t×m ra ®îc çc nguyªn nh©n, yÕu tè ¶nh hëng ®Õn çc ho¹t ®éng
* Nhîc ®iÓm: Kh«ng khÝ pháng vÊn Ýt cëi më do kh«ng t¹o ®îc kh«ng khÝ
mang tÝnh chÊt trao ®æi trß chuyÖn gi÷a ngêi pháng vÊn vµ ngêi ®îc pháng vÊn. Bé
c©u hái kh«ng bao qu¸t ®îc çc vÊn ®Ò nÈy sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn çc ho¹t
®éng khuyÕn n«ng. Kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®i s©u nghiªn cøu vµo mét khÝa c¹nh nµo
®ã trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®ang cÇn kiÓm tra, gi¸m s¸t.
+ Pháng vÊn b¸n chÝnh thøc (pháng vÊn linh ho¹t): §©y lµ ph¬ng ph¸p pháng
vÊn ®îc tiÕn hµnh b»ng c©u chuyÖn kh¸ cëi më cã tÝnh chÊt trao ®æi gi÷a ngêi
pháng vÊn vµ ngêi ®îc pháng vÊn. Pháng vÊn linh ho¹t thêng ®îc b¾t ®Çu b»ng
nh÷ng c©u hái hoÆc chñ ®Ò, tuy vËy c©u hái kh«ng nªn chuÈn bÞ tríc mµ ®îc h×nh
thµnh trong qu¸ tr×nh pháng vÊn. Ph¬ng ph¸p nµy ®¹t ®îc çc môc ®Ých sau:
* Thu thËp ®îc th«ng tin vÒ, sè liÖu vÒ sè lîng vµ chÊt lîng cña vÊn ®Ò cÇn
quan t©m
125
* Cã ®iÒu kiÖn t×m hiÓu s©u s¾c nh÷ng vÊn ®Ò nµo ®ã cÇn xem xÐt
2.1.3 Gi¸m s¸t trùc tiÕp:
Lµ ph¬ng ph¸p mµ ngêi kiÓm tra, gi¸m s¸t trùc tiÕp tiÕp xóc víi ®èi tîng ®îc
kiÓm tra, gi¸m s¸t ®Ó quan s¸t, xem xÐt mét çch cô thÓ çc diÔn biÕn hoÆc kÕt
qu¶ ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®Ó thu thËp th«ng tin, sè liÖu. Cã çc h×nh thøc gi¸m s¸t
sau:
- §o lêng trùc tiÕp: c©n, ®ong, ®o, ®Õm...
- Ghi chÐp th«ng tin, sè liÖu qua s¸ch vë, s¬ ®å, chøng tõ, sæ s¸ch...
- Quan s¸t b»ng m¾t, ®a ra nhËn ®Þnh
- Sö dông çc gi¸c quan kh¸c trong quan s¸t
2.1.4 Th¶o luËn nhãm
Lµ ph¬ng ph¸p ngêi kiÓm tra, gi¸m s¸t cïng víi nh÷ng ngêi thùc hiÖn çc ho¹t
®éng khuyÕn n«ng cïng bµn b¹c, th¶o luËn vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã nh»m t×m ra
nguyªn nh©n, gi¶i ph¸p hoÆc thèng nhÊt ý kiÕn ®¸nh gi¸ nhËn ®Þnh nµo ®ã. Ph¬ng
ph¸p nµy nh»m môc ®Ých:
- Thu thËp trao ®æi th«ng tin, sè liÖu gi÷a ngêi kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ ®èi tîng
®îc kiÓm tra, gi¸m s¸t
- Bµn b¹c vÒ mét vÊn ®Ò trong ho¹t ®éng ®Ó thèng nhÊt ý kiÕn, nhËn ®Þnh
- Kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña kÕt qu¶ kiÓm tra, gi¸m s¸t cña ho¹t ®éng
2.1.5 KiÓm tra chÐo th«ng tin, sè liÖu
Lµ ph¬ng ph¸p mµ nh÷ng ngêi kiÓm tra, gi¸m s¸t kiÓm tra l¹i nh÷ng th«ng tin,
sè liÖu ®· ®îc cung cÊp ®Ó xem xÐt tÝnh chÝnh x¸c, kh¸ch quan, kÞp thêi cña
th«ng tin, sè liÖu ®· dîc thu thËp
2.1.6 Nghiªn cøu tµi liÖu cã liªn quan
Lµ ph¬ng ph¸p nh»m thu thËp thªm th«ng tin, sè liÖu hoÆc kh¼ng ®Þnh mét
vÊn ®Ò nµo ®ã. Çc tµi liÖu nµy cã thÓ lµ:
- KÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
- B¸o ço s¬ kÕt çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
- B¸o ço kÕt qu¶ kiÓm tra, gi¸m s¸t cña çc lÇn tríc
- Çc b¸o ço, tµi liÖu cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®ang ®îc kiÓm
tra, gi¸m s¸t
Ngoµi çc ph¬ng ph¸p chñ yÕu trªn ®©y cßn çc ph¬ng ph¸p kh¸c nh: th¨m
®ång, th¨m hé n«ng d©n, chôp ¶nh...Trong thùc tÕ, tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ
vÒ thêi gian, kinh phÝ, tr×nh ®é çn bé mµ lùa chän ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin,
sè liÖu thÝch hîp nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých ®Ò ra, tiÕt kiÖm nhng vÉn ®¹t kÕt qu¶
vµ hiÖu qu¶ cao. Qua kinh nghiÖm cho thÊy viÖc sö dông çc ph¬ng ph¸p nghe b¸o
ço, pháng vÊn, quan s¸t trùc tiÕp, th¶o luËn nhãm thêng ®em l¹i hiÖu qu¶ cao v×
nhanh, dÔ thùc hiÖn, kh«ng tèn kÐm, nhiÒu th«ng tin, sè liÖu.
126
2.2 Nguån cung cÊp th«ng tin, sè liÖu
+ Çc c¬ quan qu¶n lý, ®iÒu hµnh çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ë tØnh, huyÖn
+ Çc ®¬n vÞ thùc hiÖn çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ë cÊp x·, lµng, b¶n
+ Çc ç nh©n chØ ®¹o, phô tr¸ch çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
+ Çc nguån cung cÊp th«ng tin, sè liÖu kh¸c
2.3 Ph¬ng ph¸p tæ chøc kiÓm tra, gi¸m s¸t
ViÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t ph¶i ®îc tæ chøc khoa häc ®¶m b¶o thùc hiÖn ®îc môc
®Ých ®Ò ra cïng víi viÖc tiÕt kiÖm thêi gian, nh©n lùc vµ tµi chÝnh. Tæ chøc
kiÓm tra, gi¸m s¸t thêng ®îc tiÕn hµnh nh sau:
 Nhãm kiÓm tra, gi¸m s¸t thêng ®îc chia lµm 2-3 tæ nhá, mçi tæ cã nhiÖm vô
thùc hiÖn vµ hoµn thµnh c«ng viÖc cña m×nh mét çch ®éc lËp
 ViÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t ®îc tiÕn hµnh ®ång thêi hoÆc riªng rÏ cho tõng tæ ë
çc ®Þa ®iÓm kh¸c nhau
 Çc tæ tiÕp xóc víi tæ chøc hoÆc ç nh©n thùc hiÖn çc ho¹t ®éng khuyÕn
n«ng ®Ó thu thËp çc th«ng tin, sè liÖu b»ng çc ph¬ng ph¸p phï hîp
 Ph¬ng ph¸p tæ chøc kiÓm tra, gi¸m s¸t cã thÓ theo hÖ thèng däc tõ trªn
xuèng (TØnh > HuyÖn > X· > Th«n b¶n > Hé n«ng d©n hoÆc theo hÖ thèng chÐo
(gi÷a çc huþÖn, gi÷a çc x·, gi÷a çc th«n, b¶n, gi÷a çc hé n«ng d©n
2.4 Tæng hîp kÕt qu¶, viÕt b¸o ço
- Sau mçi ngµy lµm viÖc çc nhãm nhá nªn x¾p xÕp thêi gian ®Ó trao ®æi rót
kinh nghiÖm vµ th«ng tin cho nhau çc kÕt qu¶ cña 1 ngµy lµm viÖc, çc ph¸t sinh
nÕu cã, çc thay ®æi cho phï hîp v.v
- Sau khi kÕt thóc c«ng viÖc kiÓm tra gi¸m s¸t cÇn häp nhãm ®Ó thèng, bæ
sung toµn bé kÕt qu¶ kiÓm tra ®¸nh gi¸
+ Thèng nhÊt çc chØ sè ®¸nh gi¸, çc néi dung thùc hiÖn
+ Thèng nhÊt çc nhËn ®Þnh, çc gi¶ thiÕt ®îc nªu ra. Xem xÐt çc ¶nh hëng
cña chóng tíi ho¹t ®éng cña dù ¸n
+ Thèng nhÊt vµ bæ sung çc ®¸nh gi¸ vÒ khã kh¨n, thuËn lîi, tån t¹i, nguyªn
nh©n, gi¶i ph¸p kh¾c phôc
+ Thèng nhÊt çc ho¹t ®éng ®Ò xuÊt, çc gi¶i ph¸p cô thÓ cho tõng ho¹t ®éng.
+ Ph©n c«ng çc thµnh viªn trong nhãm tæng hîp, xö lý çc sè liÖu hiÖn cã, viÕt
tõng phÇn b¸o ço
- B¸o ço kÕt qu¶ kiÓm tra gi¸m s¸t lµ b¸o ço cuèi cïng ph¶n ¸nh l¹i toµn bé kÕt
qu¶ ho¹t ®éng kiÓm tra gi¸m s¸t ho¹t ®éng dù ¸n, cïng víi nh÷ng nhËn ®Þnh, gi¶i
ph¸p vµ kiÕn nghÞ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng dù ¸n cho phï hîp víi thùc tÕ.
- B¸o ço kÕt qu¶ thêng do tæ trëng (trëng nhãm) viÕt dùa trªn kÕt qu¶ b¸o ço
tæng hîp cña tõng thµnh viªn trong nhãm hoÆc kÕt qu¶ th¶o luËn chung cña nhãm.
- B¸o ço ®îc viÕt theo 2 çch :
127
a. B¸o ço díi d¹ng bµi v¨n: b¸o ço díi d¹ng nµy gåm cã phÇn sau:
- Lêi giíi thiÖu: CÇn lµm râ
+ LÝ do kiÓm tra gi¸m s¸t
+ Môc ®Ých, môc tiªu kiÓm tra gi¸m s¸t
+ Ho¹t ®éng cÇn kiÓm tra gi¸m s¸t
+ Néi dung ho¹t ®éng cÇn kiÓm tra gi¸m s¸t
+ Thêi gian kiÓm tra gi¸m s¸t
+ §Þa ®iÓm kiÓm tra gi¸m s¸t
+ Thµnh phÇn kiÓm tra gi¸m s¸t
- Ph¬ng ph¸p kiÓm tra gi¸m s¸t : cÇn lµm râ
+ Ph¬ng ph¸p tæ chøc
+ Ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin, sè liÖu
+ NhËn xÐt chung vÒ t¸c dông cña viÖc sö dông çc ph¬ng ph¸p
- §¸nh gi¸ kÕt qu¶ kiÓm tra gi¸m s¸t (Theo tõng ho¹t ®éng): CÇn lµm râ
+ KÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc b»ng çch so s¸nh thùc hiÖn víi kÕ ho¹ch. Th«ng qua môc
tiªu vµ çc chØ sè ®¸nh gi¸.
+ Ph©n tÝch nh÷ng mÆt thuËn lîi, khã kh¨n
+ Ph©n tÝch t×m ra nguyªn nh©n, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p vµ nh÷ng dù kiÕn ho¹t
®éng
+ T×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong thùc tÕ ( ngoµi kÕ ho¹ch) vµ sù ¶nh
hëng cña nã tíi tiÕn tr×nh thùc hiÖn dù ¸n.
- Çc kiÕn nghÞ: CÇn lµm râ
+ BiÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn çc gi¶i ph¸p
+ Dù kiÕn ho¹t fféng cña dù ¸n trong thêi gian tíi
+ Sù phèi hîp gi÷a çc thµnh phÇn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n
+ Mong muèn kÕt qu¶ thùc hiÖn trong thêi gian tíi
- KÕt luËn : CÇn lµm râ
+ NhËn ®Þnh chung vµ kÕt qu¶ kiÓm tra gi¸m s¸t ®· ®îc thùc hiÖn
+ Kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt, tÝnh u viÖt cña ho¹t ®éng kiÓm tra gi¸m s¸t ®èi
viÖc thóc ®Èy ho¹t ®éng dù ¸n
Çch viÕt b¸o ço nµy cã nh÷ng nhîc ®iÓm sau:
- Tèn nhiÒu thêi gian, c«ng søc, tiÒn cña, viÖc tæng hîp th«ng tin sè liÖu gÆp khã
kh¨n.
- Dïng nhiÒu lêi v¨n do ®ã ®ßi hái ngêi viÕt b¸o ço ph¶i cã kh¶ n¨ng tæng hîp,
diÔn gi¶i tèt cïng víi kiÕn thøc v¨n häc.
128
- Khã kh¨n trong viÖc lu gi÷ th«ng tin, sè liÖu
b. B¸o ço díi d¹ng b¶ng: B¸o ço díi d¹ng b¶ng ®îc tr×nh bµy theo mÉu sau:
MÉu b¸o ço kÕt qu¶ tæng hîp ho¹t ®éng kiÓm tra gi¸m s¸t.
1. Tªn dù ¸n
2. Thêi gian kiÓm tra gi¸m s¸t
3. §Þa ®iÓm kiÓm tra gi¸m s¸t
4. Thµnh phÇn kiÓm tra gi¸m s¸t
5. Çc ho¹t ®éng ®· kiÓm tra gi¸m s¸t
6. KÕt qu¶ kiÓm tra gi¸m s¸t
Môc Néi
®Ých dung KÕt Dù KiÕn
Çc ho¹t kiÓm kiÓm qu¶ Tån Khã Nguyªn Gi¶i kiÕ nghÞ
®éng tra tra ®¹t t¹i kh¨n nh©n ph¸p n ®Ò
gi¸m gi¸m ®îc H§ xuÊt
s¸t s¸t
Hoat
®éng 1
Ho¹t
®éng 2
Ho¹t
®éng 3
Ho¹t
®éng 4
Çch viÕt b¸o ço nµy cã nh÷ng u ®iÓm sau:
- Ng¾n gän, dÔ dµng, xóc tÝch, dÔ hiÓu, dÔ ®äc
- Tèn Ýt c«ng søc, thêi gian
- DÔ lu tr÷ th«ng tin, sè liÖu
Nhîc ®iÓm: Kh«ng cung cÊp ®îc nhiÒu th«ng tin xung quanh ho¹t ®éng kiÓm
tra gi¸m s¸t.
Tuy vËy trong thùc tÕ c¨n cø vµo:
- Nhu cÇu cña cÊp trªn
- N¨ng lùc cña çn bé
- Çc yªu cÇu vÒ thêi gian, kinh phÝ...®Ó cã thÓ quyÕt ®Þnh viÕt b¸o ço theo
d¹ng nµo cho phï hîp.
129
MÉu b¸o ço kÕt qu¶ kiÓm tra gi¸m s¸t
1. Tªn dù ¸n
2. C¬ quan chñ tr×
3. Tæng quan
- Kh¸i qu¸t xuÊt xø cña dù ¸n, giíi thiÖu môc tiªu chung vµ çc môc ®Ých cÇn
®¹t ®îc cña dù ¸n
- Lý do cña ®ît kiÓm tra gi¸m s¸t
- Môc ®Ých cña kiÓm tra gi¸m s¸t
- Yªu cÇu cÇn ®¹t ®îc
- Çc vÊn ®Ò giíi h¹n trong ®iÒu tra gi¸m s¸t
4. Néi dung ®¸nh gi¸
- Çc néi dung chi tiÕt
- Thêi gian
- §Þa ®iÓm
- Thµnh phÇn ®oµn ®¸nh gi¸
5. Ph¬ng ph¸p
- Ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin, çc chØ sè chÊt lîng, sè lîng vµ çc vÊn ®Ò kh¸c
- Ph¬ng ph¸p tæ chøc thùc hiÖn
6. KÕt qu¶ kiÓm tra gi¸m s¸t
- KÕt qu¶ çc ho¹t ®éng ®· thùc hiÖn, so s¸nh víi kÕ ho¹ch
- Nh÷ng thµnh c«ng, kÕt qu¶, çc t¸c ®éng
- Nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n trë ng¹i , nguyªn nh©n
- §Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p
- Çc bµi häc kinh nghiÖm
7. KÕt luËn, ®Ò nghÞ
8. Çc phô lôc
2.5 Sö dông kÕt qu¶ kiÓm tra gi¸m s¸t

KÕt qu¶ kiÓm tra gi¸m s¸t ho¹t ®éng dù ¸n ®îc sö dông nh sau :
+ §a ra çc quyÕt ®Þnh nh»m t¨ng cêng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña dù ¸n
+ X¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n ë çc cÊp kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ çc
vÊn ®Ò liªn quan tíi tµi chÝnh cña dù ¸n.
+ §iÒu chØnh viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ, ç nh©n tham gia dù ¸n
130
3. §¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
3.1 Kh¸i niÖm
§¸nh gi¸ lµ so s¸nh nh÷ng g× ®· thùc hiÖn b»ng nguån lùc cña th«n b¶n vµ
nh÷ng hç trî tõ bªn ngoa× víi nh÷ng g× thùc sù ®· ®¹t ®îc. §¸nh gi¸ ®Ó kh¼ng ®Þnh
sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng so víi kÕ ho¹ch ban ®Çu.
3.2 Môc tiªu cña c«ng t¸c ®¸nh gi¸
- §¸nh gi¸ tiÕn ®é thùc hiÖn vµ kÕt qu¶ çc ho¹t ®éng
- §¸nh gi¸ nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña çc néi dung ho¹t ®éng. §iÒu
chØnh çc ho¹t ®éng kÕ tiÕp theo
- §¸nh gi¸ sù t¸c ®éng, ¶nh hëng cña çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng tíi ®êi sèng
kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi
- §Ò xuÊt çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng më réng
3.3 Vai trß cña ®¸nh gi¸
- §¸nh gi¸ gióp ph¸t hiÖn kÕ ho¹ch cã ho¹t ®éng tèt hay kh«ng
- Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc cã ®óng nh mong ®îi hay kh«ng
- Th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ sÏ kh¼ng ®Þnh ®îc:
+ Nh÷ng ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cã phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña th«n b¶n hay kh«ng?
+ Çc ho¹t ®éng ®ã cã ®îc thùc hiÖn tèt hay kh«ng?
Çc ho¹t ®éng ®ã cã mang l¹i nh÷ng thay ®æi mµ ngêi d©n mong ®îi hay kh«ng?
B¶ng 15. Sù kh¸c nhau gi÷a gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸:
Néi dung Gi¸m s¸t §¸nh gi¸
C¶ 2 ®Òu liªn quan ®Õn viÖc ®o lêng sù thùc hiÖn so víi nh÷ng
Môc tiªu
môc tiªu ®îc x¸c ®Þnh ban ®Çu
Thµnh phÇn Çn bé qu¶n lý bªn trong cña Nh÷ng ngêi kh¸ch quan ë bªn
nh©n sù çc ho¹t ®éng ngoµi
Rêi r¹c, thêng lµ gi÷a kú hoÆc khi
Thêi gian Liªn tôc, ®Þnh kú
hoµn thµnh çc ho¹t ®éng, dù ¸n
D÷ liÖu ®îc tæng qu¸t l¹i ®Ó
Çc chi tiÕt gÇn, kh«ng tæng
Chi tiÕt nh×n nhËn tæng thÓ çc môc tiªu
qu¸t
cña ho¹t ®éng ®· ®¹t ®îc
KiÓm tra çc t¸c ®éng cña ho¹t
NhÊn m¹nh khu vùc trong
Ph¹m vi ®éng ®Õn kinh tÕ, m«i trêng, x·
ho¹t ®éng, dù ¸n
héi
TÝnh cÊp Th«ng tin qu¶n lÝ cÊp b¸ch, Ýt h¬n
131
b¸ch ph¶n håi nhanh ®Ó sö lý
Nguyªn t¾c, chÝnh s¸ch ®îc kiÓm
Çc chÝnh s¸ch vµ nguyªn
ChÝnh s¸ch tra vµ xem xÐt nÕu trong ®¸nh gi¸
t¾c ®îc chÊp nhËn
thÊy cÇn thiÕt
Liªn quan chñ yÕu ®Õn çc Liªn quan ®Õn môc tiªu, môc
Qui m«, møc ho¹t ®éng ®Çu vµo, ®Çu, ®Ých t×m kiÕm dÔ nhËn d¹ng vµ
®é kiÓm tra çc qu¸ tr×nh triÓn rót ra bµi häc
khai
3.4 Thµnh phÇn tham gia ®¸nh gia
- Çn bé khuyÕn n«ng
- §¹i diÖn céng ®ång
- §¹i diÖn ban ngµnh
- §¹i diÖn çc tæ chøc quÇn chóng
- §¹i diÖn chÝnh quyÒn
3.5 Thêi ®iÓm ®¸nh gi¸
§¸nh gi¸ kÕ ho¹ch ®îc thùc hiÖn ë çc thêi ®iÓm
- Trong lóc lËp kÕ ho¹ch: §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, t×nh h×nh
s¶n xuÊt, kinh tÕ - x· héi cña th«n b¶n lµm c¬ së x©y dùng çc môc tiªu vµ çc gi¶i
ph¸p ho¹t ®éng
- §¸nh gi¸ thêng kú, gi÷a kú, cuèi kú: ®¸nh gi¸ tiÕn ®é thùc hiÖn kÕ ho¹ch, kÕt
qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch qua tõng thêi ®iÓm. Th«ng qua çc ®ît ®¸nh gi¸ nµy gióp
cho viÖc bæ sung ®iÒu chØnh çc ho¹t ®éng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu kÕ ho¹ch
- §¸nh gi¸ sau khi thùc hiÖn kÕ ho¹ch: ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®¹t ®îc so víi môc tiªu
dù kiÕn khi x©y dùng kÕ ho¹ch
3.6 Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸
- Çn bé khuyÕn n«ng cïng trëng th«n x©y dùng ®Ò c¬ng ®¸nh gi¸ kÕ ho¹ch
khuyÕn n«ng th«n b¶n. B¶n ®Ò c¬ng ph¶i ®îc x©y dùng chi tiÕt, bao gåm:
+ Çc néi dung ®¸nh gi¸
+ §Þa ®iÓm ®¸nh gi¸
+ Thêi gian ®¸nh gi¸
+ Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸
+ Thµnh phÇn tham gia ®¸nh gi¸
- Tr×nh bµy néi dung cña ®Ò c¬ng ®¸nh gi¸ ®Ó mäi ngêi th¶o luËn, bæ sung
- Sau héi nghÞ thµnh lËp nhãm ®¸nh gi¸ nh nhãm lËp kÕ ho¹ch
- Nguyªn t¾c khi thùc hiÖn ®¸nh gi¸: Trung thùc, chÝnh x¸c
- CÇn kÕt hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p ®Ó ®¶m b¶o tÝnh trung thùc vµ chÝnh x¸c:
132
+ §¸nh gi¸ trªn hÖ thèng sæ s¸ch
+ §¸nh gi¸ b»ng quan s¸t thùc tÕ
+ §¸nh gi¸ qua pháng vÊn trùc tiÕp
- Tæng hîp kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ qua çc b¶ng biÓu vµ ph©n tÝch sè liÖu thu thËp
®îc
- Tr×nh bµy kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tríc héi nghÞ céng ®ång, mäi ngêi tham gia ®ãng
gãp vµ ®Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p thùc hiÖn trong t¬ng lai
3.7 Çc bíc tiÕn hµnh ho¹t ®éng kiÕm tra, ®¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng
3.7.1 C«ng t¸c chuÈn bÞ
C¨n cø vµo kÕ ho¹ch ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch kiÓm tra,
gi¸m s¸t. KÕ ho¹ch nµy ph¶i tr¶ lêi ®îc çc c©u hái sau:
- Môc ®Ých ®¸nh gi¸ ®Ó lµm g×?
- §¸nh gi¸ çi g×?
- KiÓm tra, ®¸nh gi¸ ë ®©u?
- Khi nµo th× kiÓm tra, ®¸nh gi¸?
- Sö dông ph¬ng ph¸p nµo ®Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸?
- Néi dung kiÓm tra ®¸nh gi¸ gåm çc tiªu thøc nµo?
- Thµnh phÇn tham dù ®¸nh gi¸ lµ ai?
- Tµi chÝnh phôc vô c«ng t¸c kiÓm tra, ®¸nh gi¸
Khi x©y dùng môc tiªu vµ chØ tiªu ®¸nh gi¸ ph¶i c¨n cø vµo môc tiªu cña ho¹t
®éng khuyÕn n«ng.
3.7.2 Tæ chøc thùc hiÖn
- Thu thËp çc th«ng tin thø cÊp: lµ çc sè liÖu, th«ng tin cã s½n nh sè liÖu
thèng kª, çc b¸o ço ®Þnh kú, çc sæ s¸ch kiÓm tra ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. Çc
th«ng tin nµy cã thÓ thu thËp t¹i çc Trung t©m khuyÕn n«ng, tr¹m, tr¹i, c¬ së...
- Thu thËp çc th«ng tin s¬ cÊp: Th«ng qua viÖc ®i thùc ®Þa, pháng vÊn, quan
s¸t, sö dông bé c«ng cô PRA, sö dông çc bé c©u hái...
- KiÓm tra l¹i çc th«ng tin: nh÷ng th«ng tin cha râ rµng cÇn ph¶i kiÓm tra l¹i.
T¨ng cêng kiÓm tra chÐo gi÷a çc nguån th«ng tin
- §èi víi trêng hîp kiÓm tra, gi¸m s¸t cã thÓ sö lý th«ng tin t¹i chç, ®Ò xuÊt çc
biÖn ph¸p kh¾c phôc kÞp thêi, cËp nhËt th«ng tin vµ ph¶n håi çc th«ng tin tíi çc
cÊp hoÆc çc n¬i liªn quan
- §èi víi çc ho¹t ®éng ®¸nh gi¸ cÇn thiÕt ph¶i ph©n tÝch th«ng tin ë møc ®é
cao h¬n. X¸c ®Þnh çc nguyªn nh©n thµnh c«ng vµ thÊt b¹i. X¸c ®Þnh ¶nh hëng cña
çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng tíi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña vïng
133
- ViÕt b¸o ço ®¸nh gi¸: b¸o ço ph¶i nªu lªn ®îc kÕt qu¶ cña çc ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng bao gåm: hiÖu qu¶, yÕu tè ¶nh hëng, nguyªn nh©n thµnh c«ng, thÊt b¹i,
®a ra çc ®Ò xuÊt vµ bµi häc kinh nghiÖm
- Tæ chøc héi th¶o ®Ò th«ng qua b¸o ço ®¸nh gi¸, bæ sung ý kiÕn ®ãng gãp
hoµn chØnh b¸o ço.
3.8 X©y dùng çc tiªu chÝ gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸
3.8.1 Sù cÇn thiÕt vµ çc yªu cÇu cña çc tiªu chÝ ®¸nh gi¸
- Sù cÇn thiÕt:
ViÖc x¸c ®Þnh tiªu chÝ ®¸nh gi¸ lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó ho¹t ®éng ®¸nh gi¸, gi¸m
s¸t ®¹t kÕt qu¶ tèt. Tríc khi tiÕn hµnh gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ph¶i x©y dùng çc tiªu chÝ
®¸nh gi¸. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ ®óng vµ phï hîp gãp phÇn quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ cña ho¹t
®éng gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸
- Yªu cÇu viÖc x©y dùng çc tiªu chÝ gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸:
+ Gi¸m s¸t ®îc çc ho¹t ®éng dù ¸n nh»m ®a ra çc ®iÒu chØnh cÇn thiÕt
+ Tiªu chÝ cÇn cô thÓ, dÔ hiÓu, dÔ thùc hiÖn
+ §¶m b¶o ®îc môc tiªu cÇn gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸
3.8.2 Çc ®Æc ®iÓm cña chØ tiªu ®¸nh gi¸
- §èi víi çc chØ tiªu mang tÝnh ®Þnh lîng
Lµ çc chØ tiªu ®o ®Õm ®îc cô thÓ, çc chØ tiªu nµy thêng ®îc sö dông ®Ó
kiÓm tra tiÕn ®é c«ng viÖc (vÝ dô: sè lîng c«ng viÖc, sè ngêi tham dù...) hoÆc ®ã l-
îng çc kÕt qu¶ ®¹t ®îc (diÖn tÝch gieo cÊy, s¶n lîng ®¹t ®îc...). Th«ng tin cÇn cho
çc chØ tiªu nµy cã thÓ ®îc thùc hiÖn qua viÖc thu thÊp sè liÖu qua sæ s¸ch kiÓm tra
hoÆc pháng vÊn... còng cã thÓ ®o lêng trùc tiÕp trªn ®ång ruéng vµ hiÖn trêng: sù
sinh trëng cña c©y trång, t¨ng träng cña vËt nu«i, n¨ng suÊt c©y trång, s¶n lîng trøng
hµng ngµy...
- §èi víi çc chØ tiªu mang tÝnh ®Þnh tÝnh
Lµ çc chØ tiªu kh«ng thÓ ®o ®Õm ®îc. Nhãm chØ tiªu nµy thêng ph¶n ¸nh
chÊt lîng cña c«ng viÖc dù trªn ®Þnh tÝnh nhiÒu h¬n: c©y sinh trëng chËm hay
nhanh, mµu qu¶ ®Ñp hay xÊu..... §©y lµ nh÷ng chØ tiªu quan träng trong çc dù ¸n
vµ ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. ViÖc x¸c ®Þnh çc chØ tiªu nµy thêng th«ng qua pháng
vÊn, quan s¸t vµ nhËn ®Þnh cña nh÷ng ngêi tham gia gi¸m s¸t còng nh cña ngêi d©n
3.8.3 Çc lo¹i chØ tiªu thêng dïng cho ho¹t ®éng gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸
 Çc lo¹i chØ tiªu thêng dïng cho ho¹t ®éng gi¸m s¸t:
Chñ yÕu lµ çc chØ tiªu kiÓm tra vÒ tiÕn ®é thùc hiÖn. Çc chØ tiªu thêng
mang tÝnh ®Þnh lîng cao:
134
 Nhãm chØ tiªu gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña dù ¸n:
- ChØ tiªu kiÓm tra gi¸m s¸t néi dung c«ng viÖc theo kÕ ho¹ch: çc ho¹t ®éng,
kÕ ho¹ch, ®· thùc hiÖn, cha thùc hiÖn, tån t¹i
- ChØ tiªu kiÓm tra sö dông vèn tÝn dông: nguån vèn, môc ®Ých sö dông vèn,
kÕ ho¹ch sè hé vay vµ sè lîng vay, thùc hiÖn, tr¶ nî vµ thêi ®iÓm ®Õn h¹n, sè nî
®äng ë thêi ®iÓm cuèi kú
- ChØ tiªu kiÓm tra çc nguån thu nhËp tõ ho¹t ®éng cña dù ¸n: sè thu theo kÕ
ho¹ch, sè thu thùc tÕ, sè lîng sö dông
- TËp huÊn kü thuËt: tªn líp tËp huÊn, thêi gian, sè lîng häc viªn, ý kiÕn tham
gia cña ngêi d©n vÒ t¸c dông cña líp tËp huÊn, møc ®é ¸p dông...
 Nhãm chØ tiªu gi¸m s¸t mang tÝnh cïng tham gia cña ngêi d©n hoÆc céng
®ång trong çc ho¹t ®éng cña dù ¸n
- Gi¸m s¸t vÒ ph¬ng ph¸p: ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch, ph¬ng ph¸p tæ chøc thùc
iÖn dù ¸n vµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ dù ¸n
- Gi¸m s¸t tÝnh minh b¹ch trong tham gia cña céng ®ång
- Gi¸m s¸t vÒ tÝnh c«ng b»ng trong tham gia cña céng ®ång
- Gi¸m s¸t vÒ chia sÎ nghÜa vô, quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm trong céng ®ång
 Çc lo¹i chØ tiªu thêng dïng cho ho¹t ®éng ®¸nh gi¸
§©y lµ çc chØ tiªu mang tÝnh toµn diÖn h¬n. ViÖc x¸c ®Þnh çc chØ tiªu
®¸nh gi¸ ph¶i c¨n cø vµo môc ®Ých vµ ho¹t ®éng cña dù ¸n
- Nhãm chØ tiªu ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng theo môc tiªu ®·
®Ò ra: diÖn tÝch, n¨ng suÊt, c¬ cÊu, ®Çu t, sö dông vèn...
- Nhãm chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña çc m« h×nh hay ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng: tæng thu, tæng chi, thu - chi, hiÖu qu¶ c«ng lao ®éng, hiÖu qu¶ ®ång
vèn
- Nhãm chØ tiªu ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña dù ¸n hay ho¹t ®éng khuyÕn n«ng ®Õn
®êi sèng kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi: ¶nh hëng ®Õn m«i trêng ®Êt (xãi mßn, ®é ph×,
®é che phñ...) ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng (gi¶m nghÌo, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, b×nh
®¼ng giíi...)
Çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ phôc vô cho qu¸ tr×nh xem xÐt, ph©n tÝch ho¹t ®éng khuyÕn
n«ng víi sù tham gia cña çn bé khuyÕn n«ng vµ n«ng d©n. §¸nh gÝa lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh
sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng trªn c¬ së kÕ ho¹ch ban ®Çu.
3.8.4 Çc bíc tiÕn hµnh x©y dùng tiªu chÝ
Bíc 1: X¸c ®Þnh néi dung cÇn ®¸nh gi¸
135
- T×m hiÓu néi dung, môc ®Ých, yªu cÇu vµ nh÷ng kÕt qu¶ mong ®îi cña dù ¸n
th«ng qua nghiªn cøu çc tµi liÖu, pháng vÊn Ban qu¶n lý dù ¸n vµ kh¶o s¸t thùc tÕ
trªn hiÖn trêng
Bíc 2: X©y dùng hÖ thèng tiªu chÝ ®¸nh gi¸ vµ gi¸m s¸t sù tham gia cña céng
®ång trong dù ¸n bao gåm çc giai ®o¹n:
- X¸c ®Þnh nhu cÇu
- LËp kÕ ho¹ch
- Thùc hiÖn kÕ ho¹ch
Bíc 3: §¸nh gi¸ thö çc chØ tiªu ( thùc tÕ t¹i hiÖn trêng)
Bíc 4: Hoµn chØnh hÖ thèng çc chØ tiªu trªn c¬ së thùc tÕ. X©y dùng sæ tay h -
íng dÉn thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ sù tham gia cña céng ®ång
3.8.5 Çc vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ chung vµ mèi liªn hÖ cña chóng
X¸c ®Þnh çc vÊn ®Ò cÇn ®îc gi¶i quyÕt lµ viÖc lµm cÇn thiÕt trong mäi
c«ng t¸c ®¸nh gi¸. Sau ®©y lµ nhãm c©u hái c¬ b¶n sÏ ®îc ®Æt ra:
a. TÝnh thÝch øng
Dù ¸n liÖu cã ý nghÜa trong hoµn c¶nh m«i trêng cña nã kh«ng?
TÝnh thÝch øng liªn quan tíi çc chÝnh s¸ch hîp t¸c, ph¸t triÓn, vµ liÖu môc ®Ých,
môc tiªu chung vµ çc kÕt qu¶ cña dù ¸n cã phï hîp víi çc nhu cÇu vµ çc mong muèn
cña nh÷ng ngêi ®îc hëng lîi vµ víi m«i trêng chÝnh s¸ch cña dù ¸n hay kh«ng.
b. Sù t¸c ®éng
§iÒu g× sÏ x¶y ra hoÆc cã kh¶ n¨ng x¶y ra nh lµ mét kÕt qu¶/hËu qu¶ cña dù
¸n?
Çc t¸c ®éng liªn quan: liÖu cã mét sù thay ®æi tÝch cùc nµo t¸c ®éng lªn
®êi sèng x· héi sau khi çc can thiÖp ®îc thùc hiÖn ? Khi xem xÐt cÇn chó ý tíi
çc t¸c ®éng ®· ®îc dù kiÕn hoÆc kh«ng ®îc dù kiÕn
c. TÝnh hiÖu qu¶
Môc ®Ých cña dù ¸n ®· ®¹t ®îc hay cã thÓ ®¹t ®îc tíi møc ®é nµo vµ kÕt qu¶
cña dù ¸n sÏ ®¹t ®îc ë møc ®é nµo?
TÝnh hiÖu qu¶ m« t¶ çc kÕt qu¶ ®¹t ®îc tèt nh thÕ nµo ®Ó gióp cho viÖc ®¹t
tíi môc ®Ých cña dù ¸n.
§¸nh gi¸ hiÖu qu¶ lµ mét phÇn viÖc thêng xuyªn cña qu¸ tr×nh x©y dùng kÕ
ho¹ch vµ theo dâi dù ¸n. Chóng cã thÓ còng bao gåm trong çc ®¸nh gi¸, ®Æc biÖt lµ
nÕu çc ®¸nh gi¸ ®Ò cËp tíi viÖc thùc thi qu¶n lý.
d. TÝnh bÒn v÷ng
Çc yÕu tè bÒn v÷ng ®îc ®¸nh gi¸ lµ: m«i trêng chÝnh s¸ch, tÝnh kh¶ thi vÒ
kinh tÕ vµ tµi chÝnh, n¨ng lùc thÓ chÕ vµ khÝa c¹nh v¨n ho¸ - x· héi, sù tham gia vµ
quyÒn së h÷u, vÊn ®Ò giíi, m«i trêng vµ c«ng nghÖ thÝch hîp?
136
§iÒu g× ®· hay sÏ diÔn ra ®èi víi çc t¸c ®éng tÝch cùc cña dù ¸n sau khi sù hç
trî tõ bªn ngoµi kÕt thóc?
§èi víi mét dù ¸n riªng biÖt, tÝnh bÒn v÷ng ®îc m« t¶ nh lµ mét cÊp ®é mµ ë
®ã çc lîi Ých do dù ¸n ®em l¹i sÏ tiÕp tôc ph¸t huy sau khi hç trî bªn ngoµi chÊm døt.
§ã còng lµ mét chñ ®Ò trung t©m trong tÊt c¶ çc c«ng t¸c ®¸nh gi¸ vµ liªn quan tíi
tÊt c¶ çc thµnh phÇn cña khung logic ®èi víi mét dù ¸n cô thÓ.
137
Ch¬ng 6
KhuyÕn n«ng víi nhãm çc ®èi tîng ®Æc biÖt
1. KhuyÕn n«ng víi ngêi nghÌo

1.1 ThÕ nµo lµ ®ãi nghÌo
Kh«ng cã mét ®Þnh nghÜa duy nhÊt vÒ nghÌo, vµ do ®ã kh«ng cã mét ph¬ng
ph¸p hoµn h¶o ®Ó ®o ®îc nã. NghÌo lµ t×nh tr¹ng thiÕu thèn ë nhiÒu ph¬ng diÖn.
Thu nhËp h¹n chÕ, hoÆc thiÕu c¬ héi t¹o thu nhËp, thiÕu tµi s¶n ®Ó ®¶m b¶o tiªu
dïng trong nh÷ng lóc khã kh¨n vµ dÔ bÞ ¶nh hëng tríc nh÷ng biÕn ®éng bÊt lîi. Ýt cã
kh¶ n¨ng ®îc ®Ò xuÊt çc nhu cÇu vµ nh÷ng khã kh¨n tíi nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng gi¶i
quyÕt, Ýt ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña céng ®ång vµ c¶m gi¸c bÞ
xØ nhôc, kh«ng ®îc ngêi kh¸c t«n träng.
Mét lo¹t çc chØ tiªu vÒ nghÌo ®ãi vµ ph¸t triÓn x· héi ®ang ®îc sö dông ë ViÖt
nam. Bé Lao ®éng th¬ng binh x· héi (Bé L§TBXH) dùa trªn thu nhËp cña n«ng hé.
Çc hé ®îc xÕp vµo diÖn nghÌo nÕu thu nhËp ®Çu ngêi cña hä ë díi møc chuÈn ®îc
x¸c ®Þnh, møc nµy kh¸c nhau gi÷a thµnh thÞ, n«ng th«n vµ miÒn nói. Tæng côc
thèng kª th× dùa c¶ vµo thu nhËp vµ chi tiªu theo ®Çu ngêi ®Ó tÝnh tû lÖ nghÌo, vµ
dùa vµo møc tiªu thô calo ®Çu ngêi ®Ó x¸c ®Þnh ®ãi nghÌo, cô thÓ lµ møc tiªu thô
díi 2100 calo/ ngêi/ nµy ®îc coi lµ nghÌo. Cßn theo ch¬ng tr×nh Xãa ®ãi gi¶m nghÌo
th× tÝnh theo thu nhËp b×nh qu©n/ ngêi/ th¸ng.
B¶ng 16: Tiªu chuÈn ®ãi nghÌo theo quy ®Þnh cña Bé L§TBXH
§¬n vÞ tÝnh: Kg l¬ng thùc quy g¹o/ngêi/
th¸ng
§Þa bµn §ãi NghÌo
C¶ níc < 13
MiÒn nói < 15
N«ng th«n < 20
Thµnh thÞ < 25
B¶ng 17: Tiªu chuÈn ®ãi nghÌo theo quy ®Þnh cña Ch¬ng tr×nh Xãa ®ãi
gi¶m nghÌo
§¬n vÞ tÝnh: §ång/ ngêi/ th¸ng
§Þa bµn Thu nhËp
Vïng H¶i ®¶o, miÒn nói n«ng th«n 80.000
§ång b»ng n«ng th«n 100.000
Khu vùc thµnh thÞ 150.000
138
1.2 Çc ®Æc trng cña ngêi nghÌo
Cã thÓ tãm t¾t mét sè ®Æc ®iÓm cña nhãm ®èi tîng ®Æc biÖt nµy nh sau:
 Hä thiÕu h¼n mét c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së h¹ tÇng t¬ng
lai cho gia ®×nh vµ thiÕu çc nguån lùc s¶n xuÊt. Ngêi nghÌo Ýt ®îc tiÕp cËn víi çc
dÞch vô nh ®iÖn, níc s¹ch, hÖ thèng giao th«ng, c¬ së, y tÕ, gi¸o dôc.. mµ hiÖn nay
viÖc ®Çu t c¬ së h¹ tÇng cho n«ng th«n víi tû lÖ cßn thÊp. Trong çc nguån lùc s¶n
xuÊt, th× thiÕu ®Êt vµ vèn ®Çu t thêng ®îc ®Ò cËp nhiÒu trong nghiªn cøu ®ãi
nghÌo. VÒ ®Êt ®ai, th× kh«ng cã ®Êt hoÆc hÇu nh kh«ng cã ®Êt ®ång nghÜa víi
®ãi nghÌo (Ng©n hµng thÕ giíi 2000). Çc vÊn ®Ò ®Êt ®ai hiÖn nay bao gåm t×nh
tr¹ng thiÕu ®Êt vµ mÊt ®Êt ë ngêi nghÌo, chÊt lîng ®Êt ®ai kÐm do thiÕu hÖ thèng
tíi tiªu. VÒ tÝn dông: thiÕu vèn vµ thiÕu kh¶ n¨ng vay vèn víi l·i suÊt phï hîp lµ mét
trong nh÷ng trë ng¹i ®èi víi ngêi nghÌo.
 Cuéc sèng cña hä phô thuéc vµo nh÷ng ngêi kh¸c (nhÊt lµ nh÷ng gia ®×nh
ph¶i ®i lµm thuª) trong nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ hä kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc.
 Hä cã rÊt Ýt tiÕp xóc trùc tiÕp víi çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng hoÆc çc
dÞch vô ph¸t tiÓn kh¸c cña nhµ níc. Hä thiÕu hoÆc Ýt ®îc tham gia vµo çc cuéc
häp, thiÕu çc mèi quan hÖ x· héi vµ Ýt cã th«ng tin vÒ chÝnh s¸ch cña Nhµ níc,
®Æc biÖt lµ ë vïng d©n téc thiÓu sè, do trë ng¹i vÒ ng«n ng÷.
 Hä kh«ng cã ¶nh hëng g× (hoÆc cã rÊt Ýt) ®Õn nh÷ng quyÕt ®Þnh cña
céng ®ång, kÓ c¶ nh÷ng quyÕt ®Þnh cã thÓ lµm ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng cña
chÝnh gia ®×nh hä. Do cã khã kh¨n vÒ kinh tÕ nªn nh÷ng ngêi nghÌo hay mÆc c¶m
vµ tù ty, do ®ã hä Ýt cã c¬ héi tham gia vµo c«ng viÖc cña céng ®ång, Ýt cã c¬ héi
®Ó bµy tá nguyÖn väng, trao ®æi, häc hái vÒ nh÷ng vÊn ®Ò hä quan t©m ë céng
®ång lµng x·.
 Hä kh«ng cã (hoÆc cã rÊt Ýt) nh÷ng tæ chøc ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña hä.
1.3 KhuyÕn n«ng víi ngêi nghÌo
Trong ®Þa bµn ho¹t ®éng cña çn bé khuyÕn n«ng cã rÊt nhiÒu hé n«ng d©n
nghÌo. Ph©n lo¹i hé nghÌo cã thÓ theo tiªu chÝ cña Bé L§TBXH, cã thÓ theo tiªu chÝ
cña Ch¬ng tr×nh Quèc gia vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Song ë mét sè ch¬ng tr×nh dù ¸n cña
çc tæ chøc phi chÝnh phñ hä cã thÓ dïng çc tiªu chÝ kh¸c ®Ó phan lo¹i hé giµu nghÌo
nh: §«ng con, nhµ cöa t¹m bî, thiÕu søc lao ®éng, thiÕu çc ngån lùc s¶n xuÊt nh ®Êt
®ai, tiÒn vèn, kÜ thuËt vµ kÓ c¶ nh÷ng gia ®×nh cã duy nhÊt 1 lao ®éng lµ phô n÷.
Khi bµn ®Õn khuyÕn n«ng, chóng ta muèn nãi ®Õn nh÷ng tiÕn bé kü thuËt,
nh÷ng s¸ng kiÕn, nh÷ng lo¹i gièng vµ c©y trång míi mµ n«ng d©n nãi chung cã ®ñ
®iÒu kiÖn vµ tiÒm n¨ng (®Êt ®ai, lao ®éng, tiÒn vèn...) ®Ó ¸p dông. Tuy nhiªn ®èi
139
víi phÇn lín çc hé n«ng d©n nghÌo, hä kh«ng cã ®Çy ®ñ nh÷ng ph¬ng tiÖn cÇn
thiÕt ®Ó tiÕp cËn nh÷ng ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ®ã.
VÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ "Tr¸ch nhiÖm cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng ®èi víi
nh÷ng hé n«ng d©n nghÌo lµ thÕ nµo?
Nhu cÇu n©ng cao cuéc sèng cña nh÷ng hé n«ng d©n nghÌo lµ mét th¸ch thøc
lín ®èi víi sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n nãi chung vµ nhiÖm vô cña ngêii çn bé
khuyÕn n«ng nãi riªng. Muèn gióp hä cã hiÖu qu¶, ngêi çn bé khuyÕn n«ng cÇn
hiÓu ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nh÷ng n«ng d©n nghÌo.
TÊt nghiªn, chóng ta còng kh«ng thÓ ®æ hÕt lçi cho nh÷ng çn bé khuyÕn n«ng
bëi v× b¶n th©n hä còng cã nh÷ng c«ng viÖc ph¶i lµm, nh÷ng nhiÖm vô ph¶i hoµn
thµnh. Tuy nhiªn, mçi khi cã ®iÒu kiÖn, ngêi çn bé khuyÕn n«ng ch©n chÝnh còng
cÇn ph¶i quan t©m ®Õn nhãm ®èi tîng nµy, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn ë níc ta hiÖn nay,
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®ang lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch träng t©m cña §¶ng vµ nhµ n-
íc.
VËy th× ngêi çn bé khuyÕn n«ng sÏ ph¶i giµnh ra bao nhiªu phÇn tr¨m thêi gian
cña m×nh vµ bao nhiªu nguån lùc khuyÕn n«ng cho nhãm ®èi tîng ®Æc biÖt nµy ®Ó
gióp tõng bíc ®êi sèng cña hä ? Ýt nhÊt, còng cÇn t×m hiÓu nh÷ng khã kh¨n cña
nh÷ng n«ng d©n nghÌo trong ®Þa bµn c«ng t¸c cña m×nh. Khi cÇn h·y giµnh u tiªn
cho hä. H·y cè g¾ng t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì hä trong ph¹m vi 3 ho¹t ®éng chÝnh nh
sau;
- Tæ chøc: Nªn khuyÕn khÝch thµnh lËp çc nhãm ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña
çc hé nghÌo vµ h·y gióp dì nh÷ng nghãm nµy nh çc nhãm ®èi tîng kh¸c. Cã thÓ
®éng viªn hä tham gia vµo çc nhãm hé së thÝch, hoÆc çc c©u l¹c bé, ®Ó hä c¬ héi
tham gia nhiÒu h¬n vµo çc ho¹t ®éng cña céng ®ång. §èi víi nh÷ng hé nghÌo th× çn
bé khuyÕn n«ng nªn giµnh cho hä nhiÒu thêi gian h¬n so víi nhãm kh¸c.
- Nguån lùc: khi cã ®iÒu kiÖn, nªn u tiªn giµnh nh÷ng nguån lùc khuyÕn n«ng
cho nh÷ng hé nghÌo tríc. ThÝ dô: u tiªn hç trî c©y con, gièng, vËt t ®Ó hä tham gia
x©y dùng m« h×nh tr×nh diÔn. Cho vay tÝn dông víi l·i suÊt phï hîp ®Ó hä ph¸t
triÓn s¶n xuÊt, t¨ng thu nhËp, t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm.. ¦u tiªn ®Ó hä ®îc tham gia
çc líp tËp huÊn kü thuËt, ®Ó häc hái, chia sÎ kinh nghiÖm, n©ng cao tÝnh chñ ®éng
vµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn çc ho¹t ®éng cña n«ng hé. T¹o ®iÒu kiÖn cho hä ®i tham
quan häc tËp ®Ó hä n©ng cao n¨ng lùc. Tuy nhiªn còng nªn chó ý lµ, nÕu qu¸ chó
träng vµo viÖc vµo viÖc gióp ®ì hä th× hä l¹i tr«ng chê, hay û l¹i.
- KhuyÕn khÝch: ngêi nghÌo thêng cã Ýt ®éng c¬ thay ®æi hoµn c¶nh cña
m×nh. So víi nh÷ng gia ®×nh kh¸ gi¶. CÇn gióp ®ì hä vµ lµm cho hä thÊy r»ng
140
khuyÕn n«ng thËt sù muèn gióp ®ì hä. H·y khuyÕn khÝch, ®éng viªn vµ híng hä
quan t©m tíi nh÷ng ho¹t ®éng kh¶ dÜ lµm t¨ng thu nhËp cho gia ®×nh hä.
- X¸c ®Þnh çc kü thuËt phï hîp: Ngêi nghÌo thêng thiÕu vèn, thiÕu c¬ së vËt
chÊt, thiÕu kinh nghiÖm s¶n suÊt.. do ®ã viÖc x¸c ®Þnh çc kü thuËt phï hîp víi hé
nghÌo lµ cÇn thiÕt. NhiÒu ch¬ng tr×nh dù ¸n khi triÓn khai ®· ®a nh÷ng kü thuËt v-
ît qu¸ kh¶ n¨ng, tiÒm lùc kinh tÕ cña hä, hoÆc ®iÒu kiÖn ë ®Þa ph¬ng kh«ng cho
phÐp.
Sù thÊt b¹i cña « mÉu nu«i gµ Tam hoµng

¤ mÉu nu«i gµ Tam hoµng t¹i lµng C¾m Xëng ®îc b¾t ®Çu thùc hiÖn tõ
th¸ng 8 n¨m 1997. Chñ « mÉu nãi gia ®×nh t«i vÉn nu«i gµ ta nhng chËm lín, ®Î
trøng Ýt vµ m¸i ®Î xong Êp lai dai. Qua khuyÕn ço t«i rÊt thÝch nu«i gµ Tam
Hoµng v× nghe nãi gµ chãng lín, ®Î trøng nhiÒu, trøng to. Sau khi tËp huÊn kü
thuËt, « mÉu ®· ®îc thùc hiÖn. Nhng sau 2 th¸ng nu«i, gµ ph¸t triÓn chËm vµ
chÕt dÇn.
Çc nguyªn nh©n thÊt b¹i qua ®¸nh gi¸ lµ g×?
- Thøc ¨n cho gµ kh«ng phï hîp vµ kh«ng ®Çy ®ñ
- Chuång tr¹i kh«ng ®óng theo quy çch, kh«ng ®¶m b¶o vÖ sinh
- Kh«ng phßng bÖnh ®Çy ®ñ
- Çn bé khuyÕn n«ng kh«ng kiÓm tra gi¸m s¸t kÞp thêi
Qua ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n trªn, viÖc nu«i gµ Tam Hoµng lµ kh«ng
phï hîp víi ®iÒu kiÖn khã kh¨n cña lµng C¾m Xëng, n«ng d©n kh«ng cã kh¶
n¨ng mua thøc ¨n theo ®óng yªu cÇu kü thuËt híng dÉn vµ còng kh«ng ®¸p
øng ®îc yªu cÇu phßng bÖnh cho gµ.
( TrÝch theoKhuyÕn n«ng Th¸i nguyªn víi sù tham gia cña n«ng d©n. Tr 55)
SÏ lµ sai lÇm nÕu cho r»ng ngêi çn bé khuyÕn n«ng cã thÓ lµm thay ®æi c¬
b¶n hoµn c¶nh cña nh÷ng hé n«ng d©n nghÌo. Tuy nhiªn, chóng ta ®ang cã nh÷ng
thuËn lîi c¬ b¶n ®Ó gióp ®ì hä. §ã lµ nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng th«n, u tiªn
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña §¶ng vµ nhµ níc; ®ã lµ m¹ng líi khuyÕn n«ng ®· vµ ®ang
ngµy cµng ph¸t triÓn; ®ã lµ t×nh t¬ng th©n t¬ng ¸i cã tÝnh truyÒn thèng cña d©n téc
ta. ChØ cÇn chóng ta ®õng bao giê ngo¶nh ®i khi hä cÇn ®Õn khuyÕn n«ng.
1.4 M« h×nh kü thuËt ®Çu t thÊp- kü thuËt cho ngêi nghÌo
“..Trong ®a sè çc trêng hîp, sù thµnh c«ng ®Òu cã phÇn ®ãng gãp cña nh÷ng
biÖn ph¸p kü thuËt míi gÇn gòi víi nh÷ng kü thuËt cò, ®¬n gi¶n, dÔ thùc hiÖn vµ
®em l¹i hiÖu qu¶ bÊt ngê”. (John W. Mellow)
1.4.1 ThÕ nµo lµ kü thuËt ®Çu t thÊp?
Kü thuËt ®Çu t thÊp lµ mét kü thuËt ®¬n gi¶n, dÔ ¸p dông, vèn ®Çu t thÊp, phï
hîp víi ®èi tîng lµ ngêi nghÌo
1.4.2 T¹i sao l¹i lùa chän kü thuËt ®Çu t thÊp cho ngêi nghÌo?
- Ngêi nghÌo thêng thiÕu vèn, thiÕu kü thuËt vµ çch thøc lµm ¨n. V× thÕ khi
®a mét kü thuËt ¸p dông cho ngêi nghÌo cÇn ®Æt c©u hái møc ®Çu t chi phÝ cho kü
141
thuËt thÕ nµo? nguån vèn ®ã do néi lùc cña hä hay phô thuéc vµo bªn ngoµi? vµ nÕu
nguån hç trî tõ bªn ngoµi kh«ng cßn n÷a th× liÖu hä cã thÓ tiÕp tôc thùc hiÖn ®îc kü
thuËt ®ã hay kh«ng? ®èi víi hä çc kü thuËt kh«ng nªn qu¸ phøc t¹p, vÝ dô nh ë ®Þa
ph¬ng hä chØ biÕt nu«i gµ ®Þa ph¬ng theo h×nh thøc ch¨n th¶, nay cã ch¬ng tr×nh
dù ¸n khuyÕn ço ®a gièng gµ c«ng nghiÖp hay gµ Tam hoµng ®ßi hái ph¶i cã kü
thuËt ch¨m sãc tèt, ph¶i bæ xung thªm thøc ¨n kho¸ng vµ ®¹m th× liÖu r»ng cã phï hîp
kh«ng? hay thay v× híng dÉn cho hä biÕt çch ch¨n nu«i theo híng b¸n ch¨n th¶, hoÆc
kü thuËt phßng chèng dÞch bÖnh..
- Ngêi nghÌo cÇn nh÷ng kü thuËt mang l¹i hiÖu qu¶ nhanh. Mét ®iÒu rÊt quan
träng lµ lµm sao ®Ó ngêi nghÌo nhËn biÕt ®îc sù thµnh c«ng cµng nhanh cµng tèt,
kho¶ng thêi gian tõ 3- 5 th¸ng lµ rÊt tèt, v× ngêi nghÌo cÇn gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n
tríc m¾t, vµ tõng bíc mét. NÕu mét kü thuËt cho ngêi nghÌo mµ ph¶i mÊt vµi n¨m míi
biÕt kÕt qu¶ th× cã thÓ sÏ gÆp khã kh¨n nghiªm träng. Díi ®©y lµ mét c©u chuyÖn
vÒ vÊn ®Ò nµy:
Mét çn bé khuyÕn n«ng lµm viÖc ë thÞ trÊn San Vicente ë Guatemala ®· c¶m
thÊy rÊt lóng tóng v× nh÷ng ph¶n øng cña ngêi d©n ë ®©y vÒ hai kü thuËt míi. Kü
thuËt thø nhÊt do çn bé nµy ®Ò xuÊt lµ trång c©y tiªu Giamaica. MÆc dï lo¹i c©y
nµy cha bao giê ®îc trång ë San Vicente, nhng nã ®· ®em l¹i lîi nhuËn rÊt cao t¹i çc
®Þa ph¬ng kh¸c cã ®iÒu kiÖn t¬ng tù ë Guatemala. Kü thuËt thø hai lµ trång mét
gièng khoai lang míi cã triÓn väng cho n¨ng suÊt cao h¬n h¼n nh÷ng gièng ®ang ®-
îc nh÷ng ngêi d©n trong thÞ trÊn trång ®Ó lÊy cñ b¸n.
ViÖc trång gièng khoai míi tiÕn triÓn rÊt tèt ®Ñp. C©y khoai lang ph¸t triÓn
tèt, n«ng d©n lµm cá vµ tíi níc chu ®¸o. Cø mçi tuÇn l¹i cã mét hoÆc hai n«ng d©n
t×m ®Õn chç ngêi çn bé khuyÕn n«ng ®Ó xin thªm gièng. C©y tiªu Giamaica còng
ph¸t triÓn rÊt tèt vµ høu hÑn sÏ ®em l¹i lîi nhuËn cao h¬n, nhng ngêi n«ng d©n ë San
Vicente dêng nh ch¼ng quan t©m g× ®Õn c©y nµy c¶. Hä ®Ó cho cá d¹i mäc, trång
su su vµ çc lo¹i c©y leo ¨n qu¶ ®Ó chóng che hÕt ¸nh s¸ng cña nh÷ng c©y hå tiªu
nµy. ThËm chÝ hä cßn chÆt mét sè c©y tiªu Giamaica ®Ó lµm cñi ®un. Ngêi çn bé
®ã ®· hái: “T¹i sao mäi ngêi l¹i qu¸ nhiÖt t×nh trång khoai lang cßn hoµn toµn
kh«ng quan t©m g× tíi c©y hå tiªu Giamaica c¶”. Lý do lµ: Tõ tríc tíi nay nh÷ng ngêi
n«ng d©n ë ®©y cha bao giê ®îc nh×n thÊy c©y hå tiªu Giamaica. Hä kh«ng biÕt
nh÷ng c©y hå tiªu Giamaica mµ hä trång ph¸t triÓn cã tèt hay kh«ng . LiÖu chóng cã
cho thu ho¹ch kh«ng, vµ bao giê th× míi ®îc thu ho¹ch. Hä kh«ng hiÓu ph¶i nªn ch¨m
sãc lo¹i c©y tiªu nh thÕ nµo, thu hoach vµ chÕ biÕn ra sao. Hä còng kh«ng biÕt s¶n
lîng h¹t tiªu sÏ lµ bao nhiªu, hä ph¶i mang ®i tíi ®©u ®Ó tiªu thô s¶n phÈm, hoÆc hä
sÏ kiÕm ®îc lêi l·i ra sao.
Víi c©y khoai lang th× l¹i lµ mét chuyÖn kh¸c. Sau khi trång cha ®Çy mét th¸ng,
n«ng d©n ®· nhËn thÊy r»ng th©n l¸ cña gièng khoai lang míi ph¸t triÓn m¹nh vµ
xanh tèt h¬n h¼n gièng cò cña hä. Sau ®ã Ýt l©u, ngêi ta bíi ®Êt ®Ó xem cñ cña nã
142
ph¸t triÓn nh thÕ nµo. Khi thÊy gièng míi cã cñ to h¬n tÊt c¶ çc gièng ®· trång tríc
®©y, mäi ngêi biÕt r»ng ®ã lµ mét gièng tèt vµ tiÕng ®ån cña nã lan truyÒn nhanh.
N«ng d©n cã thÓ nhËn biÕt ®îc sù thµnh c«ng cña viÖc trång gièng khoai lang míi
v× hä ®· quen thuéc víi nh÷ng c«ng ®o¹n trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô .
- TÝnh rñi ro thÊp, vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña hä. NÕu nh mïa mµng
thÊt b¸t th× ngêi giµu cã thÓ xoay së ®îc tiÒn b¹c ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n. Nhng ®èi
víi mét n«ng d©n nghÌo khi mïa mµng thÊt b¸t th× hä cã thÓ bÞ ®ãi, vµ hä ®· khã
kh¨n l¹i chång chÊt thªm khã kh¨n h¬n
1.4.3 Tiªu chuÈn ®Ó lùa chän mét kü thuËt ®Çu t thÊp
- Kü thuËt cÇn Ýt vèn, Ýt tèn c«ng , n«ng d©n nghÌo cã thÓ ®¸p øng ®îc ngay
c¶ khi kh«ng cã sù trî gióp tõ bªn ngoµi
- Çc kü thuËt ph¶i ®¬n gi¶n, dÔ lµm, kh«ng ®ßi hái qu¸ phøc t¹p, kü thuËt
ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña ®Þa ph¬ng
- Thêi gian cho s¶n phÈm (cho kÕt qu¶) kh«ng qu¸ l©u, kh¶ n¨ng quay vßng vèn
nhanh
- Møc ®é rñi ro thÊp
- TËn dông ®îc ®iÒu kiÖn s½n cã nh ®Êt ®ai, lao ®éng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn
tù nhiªn kh¸c cña ®Þa ph¬ng.
1.4.4 Mét sè lo¹i h×nh kü thuËt ®Çu t thÊp
Qua thùc tiÔn ho¹t ®éng cña khuyÕn n«ng Th¸i nguyªn ®· tæng kÕt vµ giíi
thiÖu mét sè lo¹i h×nh kü thuËt ®Çu t thÊp ®îc sö dông cho n«ng d©n nghÌo t¹i Th¸i
Nguyªn nh sau:
1. Trång b¨ng cèt khÝ trªn ®Êt dèc
2. ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång
3. N©ng cao chÊt lîng gièng lóa ®Þa ph¬ng
4. Nu«i ç ruéng
5. Sö dông ph©n vi sinh cho lóa
6. Sö dông chÕ phÈm kÝch thÝch VN1 cho chÌ
7. Sö dông ph©n bãn h÷u c¬
8. C¶i t¹o vên t¹p
9. Nu«i t»m l¸ s¾n, l¸ d©u
10. Nu«i ong
11. Nu«i gµ R«tri
12. Trång b«ng v¶i
143
13. Lµm ng« bÇu vô ®«ng
14. Gieo m¹ trªn nÒn ®Êt bét cã tíi
15. C¶i t¹o ®Êt chua thôt
16. chèng rÐt cho m¹ s©n
17. Khoanh nu«i b¶o vÖ rõng
2. KhuyÕn n«ng vµ phô n÷
2.1 Vai trß cña phô n÷ trong gia ®×nh vµ céng ®ång
Phô n÷ ViÖt Nam xa nay vÉn ®ãng vai trß quan träng trong viÖc x©y dùng vµ
b¶o vÖ ®Êt níc vµ cã ®Þa vÞ kh¸ cao so víi phô n÷ nhiÒu níc Ch©u ¸ kh¸c. Nh÷ng
yÕu tè luËt ph¸p quan t©m tíi sù b×nh ®¼ng nam n÷ ®· cã tõ rÊt sím trong lÞch sö
hiÖn ®¹i cña ®Êt níc. ViÖt nam lµ mét trong nh÷ng níc sím c«ng nhËn sù ®ãng gãp
cña phô n÷ vÒ mÆt kinh tÕ, ®iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong çc luËt ph¸p quy ®Þnh
quyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ vµ ®¶m b¶o sù ch¨m sãc søc kháa bµ mÑ trÎ em.
Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh v¨n hãa vµ truyÒn thèng cña x· héi, sù lùa chän vµ c¬
héi ®Ó phô n÷ tham gia vµ quyÕt ®Þnh çc c«ng viÖc ®¶m b¶o cho cuéc sèng cßn
h¹n chÕ. Tuy cã nh÷ng ®ãng gãp to lín vÒ mäi mÆt, phô n÷ vÉn ®îc nh×n nhËn mét
çch mê nh¹t trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, c«ng viÖc cña hä thêng kh«ng ®îc ghi nhËn
trong çc sè liÖu thèng kª chÝnh thøc cña quèc gia vµ Ýt ®îc nªu trong çc b¸o ço.
Bªn c¹nh ®ã cã nh÷ng dÊu hiÖu cho thÊy qu¸ tr×nh ®æi míi, mÆc dï ®· ®¹t ®îc
nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ ®¸ng kÓ, còng ®ang t¹o ra nh÷ng thay ®æi nhanh chãng
trong gia ®×nh. Phô n÷ ®ang ph¶i chÞu nhiÒu t¸c ®éng tiªu cùc trong qu¸ tr×nh
chuyÓn ®æi h¬n lµ nam giíi. Nh÷ng chØ sè kinh tÕ - x· héi chÝnh cho thÊy kho¶ng
çch giíi ®ang t¨ng lªn. Sè giê lµm viÖc trong mét ngµy cña phô n÷ t¨ng lªn vµ trung
b×nh sè giê lµm viÖc cña hä gÊp hai lÇn nam giíi. VÒ gi¸o dôc, tr×nh ®é häc vÊn cña
nam vµ n÷ còng cã kho¶ng çch ngµy cµng t¨ng (Ng©n hµng thÕ giíi, 1995)
Trªn ®©y lµ mét sè nÐt chung vÒ t×nh h×nh giíi ë ViÖt nam. CÇn nhÊn m¹nh
r»ng nh÷ng vÊn ®Ò giíi cô thÓ trong tõng nhãm ngêi, nhãm d©n téc cã thÓ cã nh÷ng
®Æc trng riªng. ViÖt nam cã h¬n 50 d©n téc vµ v× thÕ nh÷ng vÊn ®Ò giíi cô thÓ
hÕt søc ®a d¹ng vµ khi nh×n nhËn vÊn ®Ò nµy trong tõng nhãm d©n téc, ®ßi hái
ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa, kinh tÕ, x· héi ¶nh hëng tíi vÊn ®Ò giíi
trong tõng nhãm d©n téc Êy
Tõ tríc ®Õn nay, khi lËp kÕ ho¹ch phæ cËp n«ng nghiÖp cho n«ng d©n ngêi ta
thêng chän ®èi tîng chÝnh s¸ch lµ nam giíi (víi ý nghÜa lµ chñ hé) cßn víi nh÷ng
dÞch vô phæ cËp ngoµi n«ng nghiÖp (kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, dinh dìng cho trÎ em,
xo¸ mï...) ®èi tîng lùa chän thêng lµ phô n÷, sù ph©n chia nµy (dï chØ n»m trong kh¸i
144
niÖm) kh«ng ph¶i lµ bao giê còng hoµn toµn thÝch hîp. Trong thùc tÕ nhiÒu phô n÷
n«ng th«n võa lµ nh÷ng n«ng d©n, võa lµ chñ nhµ thùc sù do chiÕn tranh ®· cíp ®i
ngêi chång cña hä hoÆc do qu¸ løa lì th×.... Ngay c¶ khi cã chång bªn c¹nh, phô n÷
vÉn ph¶i g¸nh v¸c h¬n mét nöa c«ng viÖc ®ång ¸ng cña gia ®×nh.
Do vËy dï ®· cã nh÷ng ch¬ng t×nh phæ cËp ngoµi n«ng nghiÖp giµnh riªng cho
phô n÷, ngêi çn bé khuyÕn n«ng vÉn cÇn coi phô n÷ lµ mét trong nh÷ng ®èi tîng
chÝnh cña phæ cËp n«ng nghiÖp, ngang b»ng víi nam giíi, ®Ó ®em ®Õn cho hä
nh÷ng hç trî, nh÷ng kiÕn thøc vµ nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt nh»m ph¸t triÓn çc ho¹t
®éng c¶i thiÖn ®êi sèng gia ®×nh.
Cã mét thùc tÕ lµ phÇn lín çn bé khuyÕn n«ng lµ nam giíi cho nªn cã thÓ hä
cha hiÓu ®îc mét çch cÆn kÏ vai trß cña phô n÷ trong x· héi n«ng th«n. Cã thÓ hiÓu
®îc vÞ trÝ cña chÞ em phô n÷ khi ®¸nh gi¸ vai trß cña hä trong ba lÜnh vùc díi ®©y.
1. Kinh tÕ: Hä lµ ngêi s¶n xuÊt ra l¬ng thùc vµ nh÷ng s¶n phÈm tiªu dïng kh¸c cho
toµn thÓ gia ®×nh. Hä còng lµ lùc lîng lao ®éng chÝnh trong mäi ho¹t ®éng kinh tÕ.
2. Néi trî: Víi thiªn chøc cña m×nh, hä võa lµ mÑ, võa lµ ngêi néi trî vµ chÞu
tr¸ch nhiÖm tr«ng nom, qu¶n lý tÊt c¶ çc ho¹t ®éng kinh tÕ trong gia ®×nh.
3. Lµm mÑ: Hä sinh con ®Î çi,
nu«i dìng vµ d¹y dç chóng nªn ngêi.
Ngêi çn bé khuyÕn n«ng ph¶i
hiÓu ®îc ba vai trß c¬ b¶n ®ã cña phô
n÷ ®Ó t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt
gióp hä tham gia çc ho¹t ®éng khuyÕn
n«ng. Nh÷ng vai trß ®ã còng chØ ra
cho chóng ta thÊy nh÷ng nhu cÇu hç trî
cÇn thiÕt ph¶i cã cho phô n÷ n«ng
th«n. TiÕc r»ng xa nay, phô n÷ míi ®îc
t¹o qu¸ Ýt ®iÒu kiÖn ®Ó tham gia çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng v× sao nh vËy?
Ngoµi nh÷ng lý do chñ quan cßn cã nh÷ng lý do kh¸ch quan nh sau:
1. V¨n ho¸: ë n«ng th«n, phô n÷ thêng bÞ rµng buéc bëi nh÷ng tËp tôc v¨n ho¸
phong kiÕn cho nªn Ýt ®îc tiÕp xóc víi bªn ngoµi. Tuy r»ng ë níc ta. phô n÷ ®· ®îc
thùc sù gi¶i phãng nhng thãi quen tõ ngµn xa vÉn lµm cho phô n÷ e dÌ, ng¹i tiÕp xóc
víi ngêi l¹.
2. G¸nh nÆng gia ®×nh: §i lµm ®· vËy, vÒ nhµ phô n÷ l¹i bÞ hµng nói c«ng
viÖc vÆt kh«ng tªn ®Ì nÆng lªn ®«i vai. §iÒu ®ã còng lµm cho hä dï cã muèn, nhng
còng Ýt thêi gian tham gia çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. ChØ riÒng c«ng viÖc ®ång
¸ng vµ viÖc nhµ còng ®· lµm cho nhiÒu chÞ em kh«ng lóc nµo ngíc m¾t lªn ®îc.
145
3. VÞ trÝ: Nh×n chung ë n«ng th«n, phô n÷ cha thËt sù b×nh ®¼ng nh nam giíi,
nhÊt lµ trong c«ng viÖc x· héi. V× vËy mµ ngêi ta còng Ýt mong ®îi vµ khuyÕn
khÝch chÞ em ®ãng nh÷ng vai trß tÝch cùc h¬n trong nh÷ng vai trß khuyÕn n«ng.
§èi víi nh÷ng phô n÷ nghÌo th× ®iÒu ®ã l¹i cµng v« cïng khã kh¨n.
Vai trß cña giíi lµ nh÷ng c«ng viÖc vµ nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ mµ phô n÷ vµ
nam giíi thùc tÕ ®ang lµm.
B¶ng 18: Vai trß kh¸c nhau ë nam vµ n÷ trong mét sè c«ng viÖc
Giíi
N÷ giíi Nam giíi NhËn xÐt
Vai trß
1. Vai trß s¶n xuÊt - CÊy lóa, gÆt h¸i - Cµy bõa ®Êt - N÷ giíi thêng
Lµ çc ho¹t ®éng t¹o - KiÕm cñi - Phun thuèc trõ s©u lµm nhiÒu viÖc
ra s¶n phÈm ®Ó - DÖt v¶i - Trång c©y ¨n qu¶, h¬n nam giíi
®em l¹i thu nhËp - Ch¨m sãc ruéng trång rõng - Nam giíi thêng
hay tù nu«i sèng: lao vên - Lµm thî x©y, thî tËp trung vµo çc
®éng trªn ®ång c«ng viÖc nÆng
- Ch¨n nu«i lîn, gµ méc
ruéng ruéng, lao nhäc h¬n
®éng ë nhµ..
2. Vai trß nu«i dìng - Ch¨m sãc con - Gióp vî ch¨m sãc - Nam giíi thêng
vµ t¸i s¶n xuÊt søc - NÊu ¨n, giÆt giò con çi Ýt lµm c«ng viÖc
lao ®éng - Ch¨m sãc ngêi - D¹y con häc nu«i dìng, v× cã
èm, ngêi giµ, trÎ - §äc b¸o nghe ®µi quan niÖm cho
em r»ng ®ã lµ c«ng
viÖc cña phô n÷
- VÖ sinh nhµ cöa
3. Vai trß céng - VÖ sinh xãm ngâ - §i héi häp - Nam giíi thênng
®ång: Häp tæ d©n - Gióp c«ng viÖc - Dù çc ®¸m hiÕu, lµ ngêi chØ ®¹o,
phè, ®i dù çc ®¸m khi cã ®¸m hiÕu hû cßn n÷ lµ ngêi
hiÕu hû, çc lÔ héi hû - §i tËp huÊn, tham thõa hµnh
- Th¨m hái nh÷ng quan
ngêi èm ®au
2.2 Sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a nam vµ n÷
Trong hé gia ®×nh, nam giíi lµm g×, n÷ giíi lµm g×? Qu¸ ®¬n gi¶n. Ai mµ
ch¼ng biÕt: nam th× lµm nh÷ng c«ng viÖc nÆng, ®ßi hái nhiÒu søc lùc, cßn n÷ th×
lµm nh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái ph¶i khÐo lÐo, nhÑ nhµng. Cô thÓ h¬n, trong hé gia
®×nh n«ng d©n, nam giíi lµ ph¶i phô tr¸ch viÖc cµy bõa, cßn viÖc cÊy hay nhæ cá
th× hiÓn nhiªn lµ ph¶i n÷ råi. Mµ nh thÕ th× c«ng b»ng qu¸ råi cßn g×! “Chång cµy,
vî cÊy, con tr©u ®i bõa”. Çc cô ch¶ cã c©u ®ã th«i. CÇn g× ph¶i ph©n tÝch cho
146
mÖt. Êy thÕ mµ l¹i ch¼ng ®¬n gi¶n tÝ nµo, bëi v× nãi ®Õn ph©n c«ng lao ®éng
theo giíi kh«ng cã nghÜa lµ chØ nãi ®Õn viÖc cµy cÊy s¶n xuÊt (®©y tÊt nhiªn lµ
viÖc chÝnh råi, nhng ®©u chØ ph¶i cã thÕ) cßn ph¶i ch¨m sãc con çi, nÊu níng,
giÆt giò, cã khi cßn ph¶i ch¨m sãc bè mÑ èm, ph¶i ®i ®¸m nä, ®¸m kia, ph¶i ®i th¨m
b¹n bÌ, hä hµng, råi ph¶i ®i häp hµnh víi lµng víi b¶n n÷a chø, còng lµ c«ng lµ viÖc
c¶. Mµ ®· lµ viÖc th× ph¶i mÊt thêi gian, mÊt c«ng søc. ThÕ lµ ph¶i cã sù ph©n
c«ng ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc ®ã.
ViÖc ph©n c«ng nµy kh«ng hÒ ®¬n gi¶n chót nµo. Nã tïy thuéc rÊt nhiÒu vµo
hoµn c¶nh x· héi vµ v¨n hãa. ThËm chÝ tõ céng ®ång nµy sang céng ®ång kh¸c ®·
kh«ng cßn gièng nhau n÷a. Sù ph©n c«ng nµy cã thÓ rÊt linh ho¹t vµ cã thÓ thay ®æi
theo hoµn c¶nh gia ®×nh. Tuy nhiªn, dï thÕ nµo th× trong cuéc sèng hµng ngµy còng
cã mét çch thøc ph©n chia c«ng viÖc nhÊt ®Þnh gi÷a nam vµ n÷ trong gia ®×nh.
Ph©n tÝch ph©n c«ng lao ®éng theo nam vµ n÷ nh thÕ nµo?
Cã nhiÒu møc ®é ph©n tÝch kh¸c nhau, tïy theo lîng th«ng tin cÇn thu thËp ®-
îc, cã ph©n tÝch chØ dõng ë møc xem xÐt sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a vî vµ chång.
Cã ph©n tÝch l¹i ph¶i nh×n nhËn ®Õn c¶ nh÷ng lo¹i c«ng viÖc mµ trÎ em trai vµ trÎ
em g¸i hay çc cô «ng vµ çc cô bµ ®¶m nhiÖm trong hé gia ®×nh. Dï thÕ nµo, quan
träng nhÊt lµ ph¶i xem xÐt çc khÝa c¹nh sau:
Phô n÷ lµm nh÷ng c«ng viÖc g×, quü thêi gian cña hä ®îc sö dông ra sao?
Nam giíi lµm nh÷ng c«ng viÖc g×, quü thêi gian cña hä ®îc sö dông ra sao?
Sù ph©n c«ng lao ®éng nµy cã liªn quan g× tíi viÖc ®¹t ®îc çc môc tiªu cña
dù ¸n/ ho¹t ®éng?
Ho¹t ®éng/dù ¸n ®a ra cã ¶nh hëng g× tíi viÖc sö dông thêi gian cña tõng giíi
hay kh«ng?
Ho¹t ®éng khuyÕn n«ng hay dù ¸n ph¸t triÓn cho mét vïng nµo ®ã liªn quan rÊt
nhiÒu tíi sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi ë vïng Êy. Râ rµng trong nh÷ng trêng hîp
trªn, khèi lîng c«ng viÖc cña ngêi phô n÷ sÏ ng¨n trë viÖc hä tham gia vµo çc dù ¸n
hay ch¬ng tr×nh. Mµ nÕu hä cã tham gia ®îc vµo çc ho¹t ®éng nh häp hµnh hay tËp
huÊn th× cã nghÜa lµ hä sÏ ph¶i dµnh Ýt thêi gian h¬n cho nh÷ng c«ng viÖc mµ hä
vÉn ®¶m nhiÖm. ViÖc lËp kÕ ho¹ch dù ¸n ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng chuyÖn ®ã th× míi
cã thÓ dù b¸o ®îc ai lµ ngêi chÞu t¸c ®éng cña dù ¸n vµ ®a ra ®îc nh÷ng biÖn ph¸p
cô thÓ ®Ó gióp phô n÷ tham gia tèt h¬n vµo dù ¸n cÇn thiÕt.
HiÓu biÕt vÒ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi ®Ó lµm g×?
ViÖc gia ®×nh ngêi ta ph©n chia c«ng viÖc thÕ nµo th× liªn quan g× tíi chóng
ta? Khi mét dù ¸n hay mét ho¹t ®éng ph¸t triÓn nµo ®ã ®îc ®a ra th× ®ßi hái cã sù
tham gia cña çc thµnh viªn trong céng ®ång. Chóng ta cæ ®éng sù tham gia tÝch cùc
cña mäi thµnh viªn, kh«ng kÓ giµ trÎ, g¸i trai. Chóng ta mong muèn phô n÷ còng tham gia
®Çy ®ñ vµ tÝch cùc ch¼ng kh¸c g× nam giíi vµo çc häat ®éng ®ã. ThÕ mµ chóng ta
l¹i ®a vµo kÕ ho¹ch nh÷ng ho¹t ®éng diÔn ra ®óng vµo nh÷ng lóc phô n÷ ph¶i lµm
147
nh÷ng c«ng viÖc v× sù sèng cßn cña gia ®×nh hä nh lµ ®i lÊy níc vµ lÊy cñi ch¼ng h¹n.
§¬ng nhiªn lµ ch¼ng mÊy phô n÷ sÏ b¶o chång ®i lµm nh÷ng viÖc ®ã ®Ó m×nh ®i häp
hay ®i tham gia dù ¸n. KÕt qu¶ lµ phô n÷ ch¼ng tham gia g× hÕt, mÆc cho chóng ta h«
hµo.
Hay trêng hîp kh¸c, chóng ta muèn giíi thiÖu kü thuËt gieo trång hay ch¨m sãc
gia sóc cho bµ con. NÕu chóng ta kh«ng n¾m ®îc ai lµm viÖc g× trong gia ®×nh,
kh«ng khÐo líp häc kü thuËt míi sÏ chØ toµn nh÷ng häc viªn ch¼ng lµm çi viÖc hä
®îc häc bao giê. Mµ nh thÕ hä lµm sao nhí ®îc cÇn ph¶i lµm g×. ThÕ lµ chóng ta tæ
chøc ®îc mét líp häc rÊt vui vÎ nhng mµ phÝ c«ng, phÝ thêi gian cña c¶ ngêi häc lÉn
ngêi d¹y. Mµ thËm chÝ ®«i khi l¹i cßn nguy hiÓm n÷a chø. Chóng ta thö xem mÊy
c©u chuyÖn sau ®©y:
C©u chuyÖn thø nhÊt
Cã gia ®×nh më trang tr¹i nu«i gµ, chång ®i tËp huÊn , mua thuèc tiªm
phßng vÒ ®Õn nhµ, chång kh«ng tiªm cho gµ mµ chång ®i häp t¹i x·, chång dÆn vî
ë nhµ ph¶i tiªm cho gµ, mçi con 1 cc thuèc, kh«ng ph©n biÖt gµ to hay gµ nhá çch
tiªm, sau 1 ®ªm gia ®×nh bÞ chÕt mÊy chôc con gµ mµ trong khi ®ã lµ gµ ®ang
kháe.. Tõ ®ã gia ®×nh vµ hµng xãm kh«ng d¸m tiªm cho gia sóc, gia cÇm vµ kÓ c¶
tiªm phßng.
(Giµng ThÞ PhÝ, Lai Ch©u: B¸o ço Giíi vµ ph¸t triÓn t¹i huyÖn Tña Chïa, Lai
Ch©u)
C©u chuyÖn thø hai

TËp huÊn vÒ phßng trõ rÇy cho lóa xu©n, tham gia tËp huÊn lµ nam giíi nhng
n÷ giíi ®i mua thuèc vÒ phun vµ ®· mua Wofat«c vµ phun ngay vµo chiÒu n¾ng
trong khi ®ã kü thuËt híng dÉn mua Trebon vµ phun vµo chiÒu m¸t, hËu qu¶ rÇy
kh«ng chÕt mµ cßn ph¸t triÓn nhiÒu h¬n.
(TrÇn ThÞ Thanh, S¬n La: B¸o ço Giíi vµ ph¸t triÓn t¹i x· ChiÒng Cä, thÞ x· S¬n
La)
§©y míi chØ lµ hai trong v« sè nh÷ng c©u chuyÖn vÉn x¶y ra do kh«ng tÝnh
to¸n tíi sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi. Hy väng hai vÝ dô nµy phÇn nµo cho thÊy
t¹i sao cÇn ph¶i ph¶i n¾m ®îc çch thøc tæ chøc c«ng viÖc trong hé gia ®×nh hay sù
ph©n c«ng gi÷a nam vµ n÷ trong hé gia ®×nh Êy. Kh«ng chØ cã thÕ, viÖc ph©n
tÝch nh vËy cßn cho ta biÕt g¸nh nÆng c«ng viÖc cña phô n÷ cã lµ qu¸ lín hay kh«ng
vµ liÖu cã cÇn nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh ®ã hay kh«ng. Nh
vËy, tríc khi thùc hiÖn mét ch¬ng tr×nh, dù ¸n nµo ®ã, viÖc cïng víi céng ®ång ph©n
tÝch ph©n c«ng lao ®éng theo giíi sÏ gióp cho çc thµnh viªn trong céng ®ång (kÓ c¶
148
nam vµ n÷ giíi) vµ çn bé dù ¸n hiÓu ®îc cÇn x©y dùng dù ¸n nh thÕ nµo cho phï hîp
nhÊt. Qua ®ã sÏ x¸c ®Þnh ®îc
 Ai lµ ®èi tîng tham gia thÝch hîp nhÊt;
 Hä sÏ gÆp khã kh¨n g× khi tham gia dù ¸ma, hoÆc çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng
 Vµ cÇn lµm g× ®Ó th¸o gì nh÷ng khã kh¨n Êy, t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tham
gia.
Bªn c¹nh ®ã, viÖc nµy cßn gióp ta thÊy tríc ®îc nh÷ng t¸c ®éng (tÝch cùc hay
tiªu cùc) cña dù ¸n ®èi víi nam giíi vµ phô n÷, tõ ®ã tr¸nh ®i nh÷ng yÕu tè tiªu cùc vµ
ph¸t huy nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc.
2.3 X©y dùng çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng dµnh cho phô n÷
VËy lµm thÕ nµo ®Ó ®a phô n÷ vµo çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng? ®ã lµ mét
nhiÖm vô rÊt khã kh¨n ®èi víi ngêi çn bé khuyÕn n«ng nhng v× tÇm quan träng cña
phô n÷ trong sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n, ngêi çn bé khuyÕn n«ng l¹i cµng ph¶i
cè g¾ng tæ chøc cho hä tham gia nh÷ng ch¬ng tr×nh nµy. §õng bao giê nghÜ r»ng phô n÷
n«ng th«n thÊp kÐm h¬n so víi nam giíi. B¶n th©n hä cßn chøa ®Çy nghÞ lùc vµ nh÷ng
kü n¨ng kh¸c nhau. H·y cè g¾ng ®éng viªn nh÷ng kh¶ n¨ng tiÒm tµng trong hä. VÝ dô;
khuyÕn khÝch hä ®i dù çc cuéc häp, tham gia çc ho¹t ®éng tr×nh diÔn hoÆc ®i tham
quan.
Phô n÷ cã nh÷ng tr¸ch nhiÖm riªng trong gia ®×nh vµ x· héi. CÇn ph¶i t×m
hiÓu vai trß cña phô n÷ vµ ph¶i nh¹y c¶m ®èi nhu cÇu cña hä ttíc khi ®a hä tham gia
cÊc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng. CÇn tæ chøc nh÷ng dù ¸n khuyÕn n«ng cã t¸c dông
n©ng cao vai trß cña phô n÷ trong x· héi n«ng th«n, nh÷ng dù ¸n ®ã bao gåm.
- Nh÷ng dù ¸n tæ chøc: §Ó x©y dùng vµ cñng cè nh÷ng tæ chøc ë ®Þa ph¬ng
®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña phô n÷ vµ khuyÕn khÝch chÞ em tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t
®éng cña riªng m×nh(vÝ dô: Héi phô n÷, C©u l¹c bé phô n÷...)
- Nh÷ng dù ¸n s¶n xuÊt: §Ó trùc tiÕp hç trî phô n÷ ph¸t triÓn nh÷ng ho¹t ®éng
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp thuéc tr¸ch nhiÖm hä (vÝ dô:Trång c©y l¬ng thùc...)
- Nh÷ng dù ¸n ch¨m sãc søc khoÎ: §Ó híng dÉn ph¬ng ph¸p, trang bÞ cho chÞ
em nh÷ng ph¬ng tiÖn ch¨m sãc con çi (vÝ dô : ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, chèng
suy dinh dìng cho trÎ em ...)
- Nh÷ng dù ¸n t¨ng thu nhËp: §Ó gióp chÞ em t¨ng thu nhËp cho gia ®×nh (vÝ
dô: Ch¨n nu«i lîn gµ, nu«i ong, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ phô..)
HiÖn nay mét sè çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ®· quan t©m ®Õn phô n÷, nh
thµnh lËp çc tæ tÝn dông cho phô n÷ vay vèn, hay çc ch¬ng tr×nh tËp huÊn ®Òu
149
x©y dùng çc tiªu chÝ gÇn nh b¾t buéc cã sù tham gia cña phô n÷ nªn ®· phÇn nµo
c¶i thiÖn ®îc t×nh thÕ cña phô n÷
Cho ®Õn nay, nam giíi, víi t çch lµ ngêi chñ gia ®×nh thêng ®îc nhËn qu¸
nhiÒu tõ çc ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng. Trong khi ®ã, hiÕm khi phô n÷ ®îc ®éng
viªn vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cã mét vai trß thùc sù ngang b»ng víi nam gi¬Ý trong çc
ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng. Nhng trong thùc tÕ, phô n÷ cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng
cho sù nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n. NhiÖm vô cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng lµ ph¶i
gióp ®ì ®Ó hä cã thÓ cã ®îc vai trß xøng ®¸ng víi nh÷ng ®ãng gãp ®ã.
150
PhÇn phô lôc
Sæ ghi chÐp n«ng hé
Hä vµ tªn chñ hé :
Hä tªn vî
Th«n:
X·:
HuyÖn:
TØnh ....
151
PhÇn 1. Ghi chÐp t×nh h×nh chung
I. Nh©n khÈu, lao ®éng

1. Hä tªn chñ hé : N¨m sinh:
2. D©n téc:
3. Sè ngêi trong gia ®×nh: Nam: N÷:
4. Lao ®éng chÝnh:
5. Lao ®éng phô:
II. DiÖn tÝch ®Êt ®ai
1. Tæng diÖn tÝch ®Êt :
2. §Êt vên :
3. §Êt n¬ng rÉy :
4. §Êt b·i :
5. §Êt ruéng :
 Ruéng 1 vô :
 Ruéng 2 vô :
6. §Êt kh¸c :
III. Trång trät
1. Vô xu©n n¨m...............
DiÖn Ngµy N¨ng S¶n l-

Ngµy Ngµy Ngµy
Gièng tÝch thu suÊt îng Ghi chó
gieo cÊy trç
(sµo) ho¹ch (t¹/sµo) (t¹)
TG1
TG5
§Ëu t-
¬ng
Ng«
152
2. Chi phÝ vô xu©n n¨m........
TG1 TG5 §Ëu t¬ng Ng«
H¹ng Thµnh Thµnh Thµnh
môc Sè l- Sè l- Thµnh Sè l-
tiÒn tiÒn Sè lîng tiÒn
îng îng tiÒn (®) îng
(®) (®) (®)
Ph©n
chuång
ure
Supel©
n
NPK
Ka ly
Thuèc
s©u
Chi
kh¸c
IV. Ch¨n nu«i
1. PhÇn thu
Träng Träng Gi¸
Sè l- Ngµy Sè lîng Thµnh
Gièng Ngµy mua lîng lîng b¸n
îng b¸n (con) tiÒn (®)
(kg) (kg) (®)
Lîn 15/2/2003 4 60 20/6 6 550 4.900.000
Gµ
VÞt
2. PhÇn chi
Lîn Gµ VÞt Ngan
H¹ng môc Sè l- Thµnh Sè l- Thµnh Sè l- Thµnh Sè l- Thµnh
îng tiÒn îng tiÒn îng tiÒn îng tiÒn
(®) (®) (®) (®)
Gièng
Thøc ¨n
(ng«)
Çm g¹o
Çm tæng
hîp
153
Thuèc tiªm
phßng
Thuèc
ch÷a bÖnh
Tµi liÖu tham kh¶o
1. NguyÔn Sinh Cóc. N«ng nghiÖp ViÖt nam, NXB Thèng kª Hµ Néi 1995.
2. TrÇn V¨n Hµ & NguyÔn Kh¸nh Qu¾c. Ph¬ng ph¸p khoa häc häc vµ lµm cña
kÜ s n«ng l©m nghiÖp. Hµ Néi 1995.
3. Chanoch Jacobsen. Nguyªn lý vµ ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng, NXB N«ng
nghiÖp Hµ Néi 1996.
4. TrÇn V¨n Hµ & NguyÔn Kh¸nh Qu¾c. KhuyÕn n«ng häc, NXB N«ng
nghiÖp. Hµ Néi 1997.
5. Héi th¶o quèc gia vÒ khuyÕn n«ng vµ khuyÕn l©m. Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn
n«ng th«n miÒn nói ViÖt nam – Thôy ®iÓn . NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 1998
6. A.W. van den Ban & H.S. Hawkins – Ngêi dÞch: NguyÔn V¨n Linh.
KhuyÕn n«ng, NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi 1999.
7. KhuyÕn n«ng Th¸i nguyªn víi sù tham gia cña n«ng d©n. NXB n«ng nghiÖp
- Hµ Néi 2001.
8. Dù ¸n t¨ng cêng kh¶ n¨ng t vÊn cÊp bé (MRDP). Sæ tay ph¬ng ph¸p th«ng tin
khuyÕn n«ng. NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi 2001.
9. Dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi S«ng §µ. VÊn ®Ò giíi vµ c«ng t¸c ph¸t
triÓn n«ng th«n. Hµ Néi 2001.
10. Vâ Hïng, §inh §øc ThuËn. Bµi gi¶ng KhuyÕn n«ng l©m. Ch¬ng tr×nh hç trî
l©m nghiÖp x· héi. Hµ Néi n¨m 2002.
11. Héi th¶o quèc gia vÒ ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng cã sù tham gia cña ngêi d©n.
Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. Hµ Néi 2002.
12. NguyÔn V¨n Long vµ céng sù. Trêng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi. Gi¸o
tr×nh khuyÕn n«ng. NXB N«ng nghiÖp n¨m 2005.
13. Trung t©m KhuyÕn n«ng Quèc gia. Tµi liÖu tËp huÊn ph¬ng ph¸p khuyÕn
n«ng. NXB N«ng nghiÖp. Hµ Néi n¨m 2007.
14. Michael Carbon (1998) Kü n¨ng ®iÒu khiÓn cuéc häp theo ph¬ng ph¸p cã
sù tham gia, Lª ThÞ Nh©m dÞch, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi.
154
155
Môc lôc:
Ch¬ng 1................................................................................................1
Kh¸i qu¸t vÒ khuyÕn n«ng...............................................................1
1. Kh¸i niÖm vÒ khuyÕn n«ng......................................................................1
1.1 §Þnh nghÜa khuyÕn n«ng......................................................................1
2. LÞch sö ph¸t triÓn khuyÕn n«ng trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt nam.....................8
2.1 LÞch sö khuyÕn n«ng thÕ giíi................................................................8
2.2. LÞch sö khuyÕn n«ng ë ViÖt Nam........................................................9
3. Vai trß vµ chøc n¨ng cña khuyÕn n«ng..................................................13
3.1 Sù cÇn thiÕt cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng...............................................13
3.2 Vai trß cña khuyÕn n«ng......................................................................14
3.3 Chøc n¨ng cña khuyÕn n«ng.................................................................16
4. Mét sè nguyªn t¾c cña khuyÕn n«ng......................................................18
4.1 KhuyÕn n«ng lµm cïng víi d©n, kh«ng lµm thay cho d©n................18
4.2 KhuyÕn n«ng lµ mét c«ng viÖc ®Çy tr¸ch nhiÖm..............................18
4.3 KhuyÕn n«ng lµ nhÞp cÇu cho th«ng tin hai chiÒu............................18
4.4 KhuyÕn n«ng hîp t¸c víi nh÷ng tæ chøc ph¸t triÓn n«ng th«n kh¸c....19
4.5 KhuyÕn n«ng lµm viÖc víi çc ®èi tîng kh¸c nhau..............................20
5. Néi dung ho¹t ®éng cña khuyÕn n«ng ViÖt Nam..................................21
6. HÖ thèng tæ chøc khuyÕn n«ng ë ViÖt nam.........................................22
6.1 Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n....................................................................22
6.2 HÖ thèng tæ chøc khuyÕn n«ng nhµ níc..............................................23
6.3 Çc tæ chøc tham gia khuyÕn n«ng kh¸c..............................................28
6.4 Vai trß cña ngêi çn bé khuyÕn n«ng....................................................28
Ch¬ng 2..............................................................................................36
Ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng vµ mét sè...............................................36
kü n¨ng c¬ b¶n...................................................................................36
1. Çch tiÕp cËn khuyÕn n«ng....................................................................36
1.1 Çch tiÕp cËn truyÒn thèng (çch tiÕp cËn tõ trªn xuèng)..................36
1.2 Çch tiÕp cËn cã sù tham gia cña ngêi d©n (TiÕp cËn tõ díi lªn).......37
1.3 Mét sè h×nh thøc tiÕp cËn hiÖn nay....................................................38
2. Ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng........................................................................42
2.1 Ph¬ng ph¸p ç nh©n.............................................................................42
2.2 Ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng theo nhãm..................................................48
2.3 Sö dông ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng.............................................63
3. Mét sè kü n¨ng c¬ b¶n trong khuyÕn n«ng............................................66
3.1 Kü n¨ng giao tiÕp.................................................................................67
3.2 Kü n¨ng l¾ng nghe................................................................................71
3.3 Kü n¨ng thóc ®Èy.................................................................................72
156
Ch¬ng 3..............................................................................................77
§µo t¹o trong khuyÕn n«ng..............................................................77
1. ViÖc häc cña ngêi lín tuæi........................................................................77
1.1 Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ viÖc häc cña ngêi lín tuæi.................................77
1.2 §Æc ®iÓm chung cña çc häc viªn lín tuæi..........................................77
1.3 Gi¸o dôc khuyÕn n«ng vµ ®µo t¹o häc sinh trong nhµ trêng...............80
1.4 Çch häc hái cña ngêi lín vµ vai trß cña ngêi gi¸o viªn.........................82
1.5 Lµm thÕ nµo ®Ó gióp ngêi lín tuæi häc mét çch tèt nhÊt..................83
2. TËp huÊn...................................................................................................85
2.1 Néi dung tËp huÊn...............................................................................85
2.2 §èi tîng:..................................................................................................85
2.3 §Þa ®iÓm..............................................................................................85
2.4 Thêi gian................................................................................................85
2.5 Tr×nh bµy néi dung...............................................................................85
3. Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cã sù tham gia cña häc viªn.................................87
3.1 Mét sè kü n¨ng c¬ b¶n trong gi¶ng d¹y.................................................87
3.2 Kü n¨ng gi¶ng d¹y lý thuyÕt vµ tr×nh diÔn kü n¨ng............................88
3.3 §¸nh gi¸ khãa ®µo t¹o............................................................................97
Ch¬ng 4............................................................................................102
LËp kÕ ho¹ch ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng....................................102
1. Çc h×nh thøc x©y dùng kÕ ho¹ch ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng.........102
2. Çc bíc trong lËp kÕ ho¹ch ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng......................103
2.1 Ph©n tÝch t×nh h×nh.........................................................................103
2.2 X¸c ®Þnh nh÷ng môc tiªu...................................................................104
2.3 X¸c ®Þnh çc ho¹t ®éng......................................................................104
2.4 Thùc hiÖn ch¬ng tr×nh.......................................................................105
2.5 §¸nh gi¸................................................................................................106
3. Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhu cÇu cã sù tham gia cña ngêi d©n.............106
3.1 Sù tham gia lµ g×................................................................................106
3.2 T¹i sao ngêi d©n nªn tham gia.............................................................106
3.3 C¬ së ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu..............................................................106
3.4 Mét sè yªu cÇu khi tiÕn hµnh x¸c ®Þnh nhu cÇu..............................106
3.5 Mét sè ®Æc ®iÓm cña x¸c ®Þnh nhu cÇu cã sù tham gia...............107
3.6 Çc nguy hiÓm vµ thiÕu sãt cã thÓ x¶y ra.........................................107
3.7 Mét sè kü n¨ng cÇn cã trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh x¸c ®Þnh nhu cÇu
...................................................................................................................107
4. Çc c«ng cô cã thÓ ®îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu cña ngêi d©n
.......................................................................................................................110
C«ng cô 1. Sö dông çc sè liÖu thø cÊp....................................................110
157
C«ng cô 2. Pháng vÊn b¸n chÝnh thøc....................................................110
C«ng cô 3. VÏ s¬ ®å th«n b¶n...................................................................111
C«ng cô 4: §iÒu tra theo tuyÕn vµ x©y dùng s¬ ®å mÆt c¾t................112
C«ng cô 5: C«ng cô Ph©n lo¹i, xÕp h¹ng.................................................112
Ch¬ng 5............................................................................................116
Ph¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸.......................................................116
cã sù tham gia cña ngêi d©n..........................................................116
1. KiÓm tra, gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng cã sù tham gia cña ngêi
d©n................................................................................................................116
1.1 Chu tr×nh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng.....................................................116
1.2 KiÓm tra, gi¸m s¸t çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng.................................116
2. Ph¬ng ph¸p kiÓm tra, gi¸m s¸t...............................................................122
2.1 Ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin, sè liÖu...............................................122
2.2 Nguån cung cÊp th«ng tin, sè liÖu.....................................................124
2.3 Ph¬ng ph¸p tæ chøc kiÓm tra, gi¸m s¸t..............................................124
2.4 Tæng hîp kÕt qu¶, viÕt b¸o ço..........................................................125
3. §¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng......................................................128
3.1 Kh¸i niÖm............................................................................................128
3.2 Môc tiªu cña c«ng t¸c ®¸nh gi¸............................................................128
3.3 Vai trß cña ®¸nh gi¸............................................................................129
3.4 Thµnh phÇn tham gia ®¸nh gia..........................................................129
3.5 Thêi ®iÓm ®¸nh gi¸............................................................................130
3.6 Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸...........................................................................130
3.7 Çc bíc tiÕn hµnh ho¹t ®éng kiÕm tra, ®¸nh gi¸ çc ho¹t ®éng khuyÕn
n«ng...........................................................................................................130
3.8 X©y dùng çc tiªu chÝ gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸...........................................131
Ch¬ng 6............................................................................................135
KhuyÕn n«ng víi nhãm çc ®èi tîng ®Æc biÖt...........................135
1. KhuyÕn n«ng víi ngêi nghÌo..................................................................135
1.1 ThÕ nµo lµ ®ãi nghÌo.........................................................................135
1.2 Çc ®Æc trng cña ngêi nghÌo..............................................................136
1.3 KhuyÕn n«ng víi ngêi nghÌo...............................................................136
1.4 M« h×nh kü thuËt ®Çu t thÊp- kü thuËt cho ngêi nghÌo...................138
2. KhuyÕn n«ng vµ phô n÷........................................................................141
2.1 Vai trß cña phô n÷ trong gia ®×nh vµ céng ®ång..............................141
2.2 Sù ph©n c«ng lao ®éng gi÷a nam vµ n÷............................................143
2.3 X©y dùng çc ho¹t ®éng khuyÕn n«ng dµnh cho phô n÷.................145
PhÇn phô lôc................................................................................................147
158

Bai Giang Khuyen Nong Ngoai Khoa Hoan Chinh

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bai Giang Khuyen Nong Ngoai Khoa Hoan Chinh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ch¬ng 1

Kh¸i qu¸t vÒ khuyÕn n«ng

1. Kh¸i niÖm vÒ khuyÕn n«ng

NghÞ ®Þnh 56CP/2005/N§-CP ngµy 26 th¸ng 4 n¨m 2005

Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t Trung t©m khuyÕn n«ng

Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t Trung t©m khuyÕn n«ng

CÊp huyÖn KhuyÕn n«ng x·/th«n

CÊp x· Tr¹m khuyÕn n«ng huyÖn

Lµng khuyÕn n«ng

N«ng d©n N«ng d©n N«ng d©n

6.2.1 Trung t©m khuyÕn n«ng Quèc gia

1. C¸ch tiÕp cËn khuyÕn n«ng

C¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch

C¸n bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m

S¬ ®å 2. TiÕp cËn theo m« h×nh “chuyÓn giao”

Th«n ®iÓm Th«n lan réng

Th«n lan réng

V¨n phßng khuyÕn n«ng cÇn ®îc bè trÝ sao cho:

Môc tiªu, kÕt qu¶ mong ®îi

C¸c c©u hái, yªu cÇu ®iÒu

ChuÈn bÞ Thêi gian, ®Þa

- Khai m¹c, giíi thiÖu ®¹i biÓu

Mét sè gîi ý vÒ tæ chøc mét cuéc häp:

Mét vÝ dô khung vÒ ®Ò xuÊt kÕ ho¹ch tr×nh diÔn

2.2.7.4. Tæ chøc ®i tham quan häc tËp

S¬ ®å 3. Giao tiÕp cã hiÖu qu¶

Kü n¨ng thóc ®Èy

Néi dung Gi¶ng d¹y Giao tiÕp Thóc ®Èy

ThiÕu n­íc ThiÕu ph©n ThiÕu n­íc S©u bÖnh h¹i

§Êt 1 lóa §Êt 2 lóa 1 lóa, 1 mµu Chuyªn mµu

§Êt ruéng §Êt ®åi

1. ViÖc häc cña ngêi lín tuæi

Chóng ta nªn biÕt r»ng:

VËn dông Håi tëng

B¶ng 8. So s¸nh hiÖu qu¶ cña bµi gi¶ng

Bíc 1. LËp kÕ ho¹ch tËp huÊn

KÝch thíc: 122,5 x 150 cm KÝch thíc: 145 x 96 cm

10cm ThÎ nhá dïng ThÎ to dïng cho 11,5cm

11cm ThÎ giÊy h×nh «-van dïng ®Ó ghi

§êng kÝnh ThÎ giÊy h×nh trßn nhá dïng ®Ó ghi

§êng kÝnh ThÎ giÊy h×nh trßn cì trung b×nh dïng

§êng kÝnh ThÎ giÊy h×nh trßn to dïng cho c¸c

 Kü thuËt ®Æt c©u hái:

C©u hái ®¹t C©u hái kh«ng ®¹t

 Thu thËp ý kiÕn b»ng c¸ch trùc quan

 Đánh dấu ý kiến cụ thể

 Đánh dấu  Đánh dấu  Đánh dấu

2. C¸c bíc trong lËp kÕ ho¹ch ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng

X¸c ®Þnh nhu

Gi¸m s¸t - ®¸nh gi¸

2.5 Sö dông kÕt qu¶ kiÓm tra gi¸m s¸t

Néi dung Gi¸m s¸t §¸nh gi¸

1. KhuyÕn n«ng víi ngêi nghÌo

Sù thÊt b¹i cña « mÉu nu«i gµ Tam hoµng

C©u chuyÖn thø hai

Sæ ghi chÐp n«ng hé

I. Nh©n khÈu, lao ®éng

DiÖn Ngµy N¨ng S¶n l-

Tµi liÖu tham kh¶o

You might also like

ThiÕu níc ThiÕu ph©n ThiÕu níc S©u bÖnh h¹i