ChuÈn bÞ thi vµo ®¹i häc

Gi¶i Ph¬ng Tr×nh chøa c¨n nh thÕ nµo?

Khi c¸c b¹n gi¶i ph¬ng tr×nh (PT) d¹ng ax  b  cx  d , chóng ta ®Òu biÕt
b×nh ph¬ng 2 vÕ ®Ó khö c¨n bËc hai, vËy víi PT ax  b  cx 2  dx  e cã gi¶i ®îc
b»ng ph¬ng ph¸p ®ã ®îc n÷a kh«ng? Xin tr¶ lêi trõ mét sè trêng hîp ®Æc biÖt.
VËy th× cã ph¬ng ph¸p gi¶i chung kh«ng ? §©y lµ c©u hái mµ nhiÒu b¹n ®äc
cha tr¶ lêi ®îc, VÝ dô khi gi¶i PT sau:
1
9 x  5  3 x 2  2 x  3 ,ta ®Æt 9 x  5  3 y  1, y   , råi khi gi¶i PT:
3
1
x 2  x  2004 1  16032x  2004 , ta ®Æt 1  16032 x  2t  1, t  .
2
VËy b¹n ®· tù hái xem t¹i sao l¹i cã ®îc phÐp ®Æt nh vËy( §· cã mét chuyªn
®Ò ®îc ®¨ng trªn To¸n häc vµ tuæi trÎ nãi vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i). §Æc biÖt víi
c¸c b¹n ®· häc vÒ ®¹o hµm th× ph¬ng ph¸p sau sÏ gi¶i quyÕt bíc chän ®Æt
nhanh h¬n rÊt nhiÒu. Sau ®©y lµ néi dung ph¬ng ph¸p cô thÓ:

1 2 a 2c  c
D¹ng 1: ax  b  x  cx  d , (a  0) vµ tháa m·n b  ad  1   (*). XÐt hµm sè
a 2  2
1 2 2 ac
y  x  cx  d => f ' ( x)  x  c  0  x   , khi ®ã b»ng phÐp ®Æt
a a 2
ac
ax  b  y  , ta sÏ ®a PT d¹ng 1 vÒ hÖ ®èi xøng quen thuéc.
2
Chó ý: Khi bµi to¸n ®· cho th× ®iÒu kiÖn sÏ tháa m·n. Do vËy ta còng kh«ng
ph¶i kiÓm tra ®iÒu kiÖn ®ã.
29 12 x  61
VÝ dô: Gi¶i PT sau: 3x 2  x  
6 36
29 1
Lµm nh¸p: f ( x)  3x 2  x  6
=> f ' ( x)  6 x  1  0  x   .
6
12 x  61 1 1 12 x  61 1 1
Gi¶i: §Æt  y  , y   <=>  y2  y 
36 6 6 36 3 36
<=> 12x+61 = 36y2 +12y +1 <=> 3y2 + y = x +5 (1)
29 1
Mµ theo c¸ch ®Æt ta cã: 3x 2  x   y  <=> 3x2 + x = y +5 (2)
6 6

=> 3(y2 – x2) + ( y – x) = x – y
 y  x  5
Tõ (1) vµ (2) ta cã hÖ:
2
3 y


3 x
2
 x  y  5

3x  2
<=> (x-y)(3y + 3x +2) = 0 <=> y = x hoÆc y .
3
5 1
* Víi y = x => 3y2 = 5 =>y = x = ,( y   6 ).
3
3x  2 3x  2
* Víi y => 3x2 + x = +5 <=> 9x2 +6x - 13 = 0
3 3
  3  126
=> x1, 2  . Tõ ®©y ta t×m ®îc y vµ kÕt luËn ®îc nghiÖm cña PT ®·
9
cho.
1
D¹ng 2: ax  b  cx 2  dx  e, (a  0, c  0, a  )
c
d
XÐt f(x) = cx2 + dx + e => f’(x) = 2cx + d = 0 => x , khi ®ã b»ng phÐp
2c
®Æt ax  b  2cy  d .
VÝ dô1: Gi¶i PT sau: 9 x  5  3x 2  2 x  3
Lµm nh¸p: f(x) = 3x2 + 2x + 3 =>f’(x) = 6x + 2 = 0 =>x = - 1/3.
1
Gi¶i: §Æt 9 x  5  3 y  1, y  
3
=> 9x – 5 = 9y2 +6y + 1 <=> 9y2 + 6y = 9x – 6 <=> 3y2 + 2y = 3x – 2 (1)
MÆt kh¸c ta cã: 3x2 + 2x + 3 = 3y +1 <=> 3x2 + 2x = 3y – 2 (2)

Tõ (1) vµ (2) ta cã hÖ ®Õn ®©y xin dµnh cho b¹n ®äc tù
3 y
2
 2 y  3x  2


3 x
2
 2x  3 y  2

gi¶i nh vÝ dô trªn.
VÝ dô 2: Gi¶i PT sau: x 2  x  2004 1  16032x  2004
(Thi chän HSG B¾c Giang n¨m häc 2003 – 2004).
1
Lµm nh¸p: XÐt hµm sè f(x) = x2 – x – 2004 => f’(x) = 2x – 1 = 0 <=> x = 2
1
Do a , nªn ta sö dông ph¬ng ph¸p ®Æt:
c
1
Gi¶i: §Æt 1  16032 x  2t  1, t  => t2 – t = 4008x, (1)
2
MÆt kh¸c do tõ PT ta cã: x2 – x – 2004 = 2004( 2t – 1) => x2 – x = 4008t,(2)

Tõ (1) vµ (2) ta cã hÖ PT sau: t
2
 t  4008 x


x
2
 x  4008t

=> (t2 – x2) – (t – x) = 4008(x – t)

<=> (t – x)[ t + x – 1 + 4008] = 0
<=> t = x hoÆc t = - x – 4007.
* Víi t = x ta cã: x2 – 4009x = 0 <=> x = 0 vµ x = 4009. Ta cã x = 0 kh«ng tháa
m·n.
* Víi t = - x – 4007=> x2 – x = 4008(- x- 4007) <=> x2 +4007x – 4007.4008 = 0
=> PT v« nghiÖm.
KL: PT ®· cho cã nghiÖm duy nhÊt x = 4009.
1
D¹ng 3: ax  b  cx 3  dx 2  ex  m, (a  0, c  0, a  )
3
c
XÐt hµm sè f(x) = cx 3  dx 2  ex  m => f’(x) = 3cx2 + 2dx + e
d
=> f’’(x) = 6cx + 2d = 0 => x   3c , Khi ®ã b»ng phÐp ®Æt:
d
3
ax  b  y 
3c
 63 x 3 3 2 9
VÝ dô: Gi¶i PT sau: 3 3x   x  x
8 3 2 4
3
x 3 9
Lµm nh¸p: XÐt hµm sè f(x) =  x 2  x => f’(x) = x2 - 3x +9/4 =>
3 2 4
3
f’’(x) = 2x – 3 = 0 <=> x  2 .
63 3 63 9 27 27
Gi¶i: §Æt 3 3x   y  => 3x  8  y 3  2 y 2  4 y  8
8 2
9 9 27
<=> 3x  2  y 3  2 y 2  4 y <=> 12x – 18 = 4y3 – 18y2 + 27y, (1).
3 x3 3 2 9
Tõ PT ®· cho vµ theo c¸ch ®Æt ta cã: y    x  x
2 3 2 4
<=>12y – 18 = 4x3 – 18x2 + 27x, (2).

Tõ (1) vµ (2) ta cã hÖ: 12 x  18  4 y
( viÖc gi¶i hÖ nµy xin
3
 18 y 2  27 y


12 y  18  4 x
3
 18 x 2  27 x

dµnh cho ®éc gi¶)

1
D¹ng 4: ax  b  cx 3  dx 2  ex  m, (a  0, c  0, a  )
3

c
XÐt hµm sè f(x) = cx  dx  ex  m => f’(x) = 3cx2 + 2dx + e
3 2

d
=> f’’(x) = 6cx + 2d = 0 => x   3c , Khi ®ã b»ng phÐp ®Æt:
3
ax  b  3cy  d
VÝ dô: ( To¸n häc vµ Tuæi trÎ Th¸ng 6 n¨m 2001) Gi¶i PT sau:
4
3
81x  8  x 3  2 x 2 
x2
3
4
Lµm nh¸p: XÐt hµm sè f(x) = x 3  2 x 2  3 x  2 => f’(x) = 3x2 – 4x + 4/3
2 1
=> f’’(x) = 6x – 4 = 0 <=> x  3 do a  c .
4
Gi¶i: §Æt 3 81x  8  3 y  2 => 3x = y3 – 2y2 + 3 y ,( BiÕn ®æi t¬ng tù ta cã hÖ)
 4
3 y  x  2x
3
 2
x 13


3 x  y  2y
3

3
42
y
=> (x – y)( x2 + xy +y2 - 2x – 2y + 3 ) = 0(*),

 3

13 1 1 1 1
Do x2 + xy +y2 - 2x – 2y + 3 = 2 ( x  y ) 2  2 ( x  2) 2  2 ( y  2) 2  3  0 , nªn tõ (*) ta
4 3 2 6
cã x = y => 3x = x3 – 2x2 + 3 x => x1= 0 ; x2,3 =
3
Trªn ®©y chØ lµ mét sè vÝ dô ®iÓn h×nh.§Ó thµnh th¹o h¬n c¸c b¹n luyÖn tËp
qua mét sè vÝ dô díi ®©y. Hy väng r»ng ph¬ng ph¸p trªn ®em l¹i cho b¹n thµnh
c«ng khi gi¶i ph¬ng tr×nh chøa c¨n. Chóc c¸c b¹n ®¹t kÕt qu¶ cao trong häc
tËp !
Bµi tËp tù luyÖn:
Gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh sau:
1) x 2  2  x  2
2) x 2  4x  3  x5
3) x  2  3 3x  2
3 3

4) 3 x  1  4 x 2  13x  5
5) x  1  x 2  4x  5
4x  9
6)  7x 2  7x
28
Phan Hoµng Ninh
GV Trêng THPT Lôc Ng¹n sè 1 – B¾c Giang