Caohoc Thongke

OÂN THI CAO HOÏC MOÂN TOAÙN KINH TEÁ
(Bieân soaïn: Traàn Ngoïc Hoäi - 2007)
PHAÀN III: THOÁNG KEÂ
A- ÖÔÙC LÖÔÏNG
§1. CAÙC ÑAËC TRÖNG MAÃU

1.1. Baûng soá lieäu
Khi khaûo saùt ñaùm ñoâng X ta thu thaäp soá lieäu cuûa maãu côõ n:
(X1, X2,…, Xn) vaø thöôøng laäp baûng soá lieäu theo caùc daïng sau:
Daïng 1: Lieät keâ döôùi daïng:

x1, x2,…, xn
trong ñoù moãi soá lieäu coù theå laëp laïi nhieàu laàn.
Daïng 2: Laäp baûng coù daïng:
Xi x1 x2 ……………………….. xk
ni n1 n2 …………………………. nk
trong ñoù x1 < x2 <… < xk vaø moãi soá lieäu xi xuaát hieän ni laàn.
Daïng 3: Laäp baûng coù daïng:
Xi x1- x2 x2- x3 ……………………….. xk- xk+1

ni n1 n2 …………………………. nk
trong ñoù x1 < x2 <… < xk < xk+1 vaø moãi nöûa khoaûng [xi; xi+1)
(tröø caùi cuoái cuøng laø ñoaïn [xk; xk+1]) chöùa ni soá lieäu.
Khi xöû lyù soá lieäu ta seõ ñöa soá lieäu veà Daïng 2.
Coù theå ñöa Daïng 1 veà Daïng 2 baèng caùch thoáng keâ laïi.
1
Daïng 3 ñöôïc ñöa veà Daïng 2 baèng caùch thay caùc khoaûng
xi + xi +1
xi-xi+1 baèng giaù trò trung bình cuûa hai ñaàu muùt x'i = .
2
Trong caùc phaàn sau, ta xeùt maãu cuûa ñaùm ñoâng X coù daïng 2.
1.2. Kyø voïng maãu.
1) Ñònh nghóa: Kyø voïng maãu hay Trung bình maãu cuûa
ñaùm ñoâng X öùng vôùi maãu (X1, X2,…, Xn), kí hieäu X n hay X
laø ñaïi löôïng ngaãu nhieân ñònh bôûi:
1 k
X = ∑ X i ni
n i =1
2) YÙ nghóa:
Khi n → ∞ kyø voïng maãu X n hoäi tuï veà kyø voïng
ñaùm ñoâng μ = M(X). Do ñoù khi n khaù lôùn ta xaáp xæ:
μ = M (X ) ≈ Xn
1.3. Phöông sai maãu vaø ñoä leäch maãu

1) Ñònh nghóa:
Phöông sai maãu cuûa ñaùm ñoâng X öùng vôùi maãu
xσ2n σ2n )
2
(coøn kí hieäu laø
(X1, X2,…, Xn), kí hieäu S hay laø ñaïi
löôïng ngaãu nhieân ñònh bôûi:
2 1 k 2
S = ∑ X i n i − (X)2

n i =1
Caên baäc hai cuûa phöông sai maãu cuûa X goïi laø ñoä leäch
maãu, kí hieäu (coøn kí hieäu laø
S xσn hay σn ):
1 k 2
=
S ∑
n i =1
X i n i − (X)2
2) Phöông sai maãu vaø ñoä leäch maãu hieäu chænh

Phöông sai maãu hieäu chænh cuûa ñaùm ñoâng X öùng vôùi
maãu (X1, X2,…, Xn), kí hieäu S2 (coøn kí hieäu laø xσ2n −1 hay σ2n −1 )
laø ñaïi löôïng ngaãu nhieân ñònh bôûi:
2
n 2 1 k 2 n
2
S =
n −1
S = ∑
n − 1 i =1
X i ni −
n −1
(X)2
Caên baäc hai cuûa phöông sai maãu hieäu chænh cuûa X goïi laø
ñoä leäch maãu hieäu chænh, S (coøn kí hieäu laø xσn −1 hay σn −1 ):
1 k 2 n
S= ∑ X i ni − (X)2 .
n − 1 i =1 n −1
3) YÙ nghóa:
Khi n → ∞ phöông sai maãu hieäu chænh hoäi tuï veà
2
phöông sai ñaùm ñoâng σ = D(X). Do ñoù khi n khaù lôùn ta xaáp xæ:
σ2 = D(X) ≈ S2
1.4. Phöông sai maãu vaø ñoä leäch maãu

1) Ñònh nghóa:
Ta xeùt ñaùm ñoâng vôùi tæ leä caùc phaàn töû coù tính chaát A laø p.
Daáu hieäu X maø ta quan taâm laø caùc phaàn töû cuûa ñaùm ñoâng coù tính
chaát A hay khoâng: Neáu coù, ta ñaët X = 1; neáu khoâng, ta ñaët X = 0.
Nhö vaäy, ñaùm ñoâng X coù phaân phoái Bernoulli X ∼ B(p) nhö sau:
X 0 1
P q p
(q = 1-p).
Khi ñoù moät maãu côõ n laø moät boä goàm n ñaïi löôïng ngaãu nhieân
(X1, X2, …, Xn) maø moãi Xi ñeàu coù cuøng phaân phoái Bernoulli vôùi X:
Xi ∼ B(p), nghóa laø
Xi 0 1
P q p
Noùi caùch khaùc, moãi Xi chæ nhaän hai giaù trò: 0 (vôùi xaùc suaát q) vaø 1
(vôùi xaùc suaát p).
Tæ leä maãu cuûa ñaùm ñoâng X öùng vôùi maãu (X1, X2,…, Xn), kí
hieäu Fn, laø ñaïi löôïng ngaãu nhieân ñònh bôûi:
1 k
Fn = ∑ X in i
n i =1
3
2) YÙ nghóa:
Khi n → ∞ tæ leä maãu Fn hoäi tuï veà tæ leä ñaùm ñoâng p.
Do ñoù khi n khaù lôùn ta xaáp xæ:
p ≈ Fn
3) Chuù yù:
Döôùi Daïng 2 cuûa baûng, vieäc tính giaù trò cuûa tæ leä maãu raát
ñôn giaûn vì ta chæ caàn xaùc ñònh soá phaàn töû m thoûa tính chaát A
cuûa maãu côõ n. Khi ñoù
m
Fn = .
n
Ví duï: Ñeå khaûo saùt chæ tieâu X cuûa moät loaïi saûn phaåm, ngöôøi
ta quan saùt moät maãu vaø coù keát quaû sau:
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 8 9 20 16 16 13 18
Nhöõng saûn phaåm coù chæ tieâu X töø 19 cm trôû xuoáng ñöôïc xeáp
vaøo loaïi B. Haõy xaùc ñònh kyø voïng maãu, phöông sai maãu, phöông
sai maãu hieäu chænh, ñoä leänh maãu, ñoä leänh maãu hieäu chænh cuûa chæ
tieâu X vaø tæ leä maãu caùc saûn phaåm loaïi B.
Giaûi.
Tröôùc heát ta thay caùc khoaûng xi- xi+1 baèng giaù trò trung
xi + xi +1
bình cuûa hai ñaàu muùt x'i = .
2
Xi 13 17 21 25 29 33 37
ni 8 9 20 16 16 13 18
Ta coù:
- Côõ maãu n = 100.
- Kyø voïng maãu cuûa X laø
1
X=
n
∑ X i ni = 26,36 (cm).
- Phöông sai maãu cuûa X laø:
2 = 1
S
n
∑ X i2n i − X 2 =(7, 4452)2 (cm2 ).
4
- = 7, 4452 (cm)
Ñoä leäch maãu cuûa X laø: S
- Phöông sai maãu hieäu chænh cuûa X laø:
n 2
S2 = S = (7, 4827)2 (cm2 ).
n −1
- Ñoä leäch maãu hieäu chænh cuûa X laø: S = 7, 4827(cm)
- Tæ leä maãu caùc saûn phaåm loaïi B laø:

m 17
Fn = = = 0,17 = 17%.
n 100
vì trong n = 100 saûn phaåm coù m = 8 + 9 = 17 saûn phaåm coù chæ
tieâu X nhoû hôn hay baèng 19 cm, nghóa laø coù m = 17 saûn phaåm loaïi
B.
Chuù yù: Ta coù theå söû duïng phaàn meàm thoáng keâ trong caùc maùy
tính boû tuùi CASIO 500MS, 570MS,..) nhö sau:
1) Vaøo MODE SD: Baám MODE… vaø baám soá öùng vôùi SD.
2) Xoùa boä nhôù thoáng keâ: Baám SHIFT MODE 1 (maøn hình
hieän leân Stat clear) = AC. Kieåm tra laïi: Baám REPLAY Up hoaëc
Down thaáy n = vaø ôû goùc soá 0 laø ñaõ xoùa.
3) Nhaäp soá lieäu:
13 ; 8 M+
17 ; 9 M+
21 ; 20 M+
25 ; 16 M+
29 ; 16 M+
33 ; 13 M+
37 ; 18 M+
Löu yù: Ñeå ñöôïc ; ta baám SHIFT ,
4) Kieåm tra vaø söûa soá lieäu sai:
Baám REPLAY Down ñeå kieåm tra soá lieäu. Thaáy soá lieäu
naøo sai thì ñeå maøn hình ngay soá lieäu ñoù, nhaäp soá lieäu ñuùng vaø
baám = thì soá lieäu môùi seõ thay cho soá lieäu cuõ.
Ví duï: Nhaäp sai 13 ; 18 M+. Khi kieåm tra ta thaáy:
- x1 = 13 (ñuùng).
- Freq1 = 18 (sai)
Söûa nhö sau: Ñeå maøn hình ôû Freq1 = 18, baám 8 vaø = thì
nhaän ñöôïc soá lieäu ñuùng Freq1 = 8.
5
Soá lieäu naøo bò nhaäp dö thì ñeå maøn hình ôû soá lieäu ñoù vaø
baám SHIFT M+ thì toøan boä soá lieäu ñoù (goàm giaù trò cuûa X vaø taàn soá
töông öùng) seõ bò xoùa.
• Sau khi kieåm tra xong phaûi baám AC ñeå xoùa maøn hình
vaø thoaùt khoûi cheá ñoä chænh söûa.
5) Ñoïc keát quaû:
- Baám SHIFT 1 1 ( ∑ X 2 ) = ta ñöôïc ∑X i
2
n i =75028.
- Baám SHIFT 1 2 ( ∑ X ) = ta ñöôïc ∑X n i i =2636;

- Baám SHIFT 1 3 (n) = ta ñöôïc côõ maãu n = 100.
- Baám SHIFT 2 1 ( X ) = ta ñöôïc kyø voïng maãu X = 26, 36 .
- Baám SHIFT 2 2 (xσn) = ta ñöôïc ñoä leäch chuaån:
= 7, 4452
S
2
= (7, 4452) .
Suy ra phöông sai maãu S
2
- Baám SHIFT 2 3 (xσn-1) = ta ñöôïc ñoä leäch chuaån hieäu chænh:
S = 7, 4827
Suy ra phöông sai maãu hieäu chænh S = (7, 4827) .

2 2
§2. ÖÔÙC LÖÔÏNG

2.1. Öôùc löôïng ñieåm
Xeùt ñaùm ñoâng X vaø maãu (X1, X2,..., Xn) ta coù caùc öôùc löôïng
ñieåm khoâng cheäch sau:
1) Kyø voïng maãu X laø öôùc löôïng khoâng cheäch cuûa kyø
voïng ñaùm ñoâng:
μ = M (X ) ≈ X
6
2) Phöông sai maãu hieäu chænh S2 laø öôùc löôïng khoâng
cheäch cuûa phöông sai ñaùm ñoâng:
σ2 = D(X) ≈ S2
3) Tæ leä maãu Fn laø öôùc löôïng khoâng cheäch cuûa tæ leä
ñaùm ñoâng:
p ≈ Fn
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 8 9 20 16 16 13 18
Nhöõng saûn phaåm coù chæ tieâu X töø 19 cm trôû xuoáng ñöôïc xeáp vaøo
loaïi B. Haõy öôùc löôïng giaù trò trung bình, phöông sai cuûa chæ tieâu
X vaø tæ leä caùc saûn phaåm loaïi B.
Giaûi.
Trong Ví duï 1 ôû §1, ta ñaõ tìm ñöôïc:
- Kyø voïng maãu cuûa X laø X = 26,36 (cm).
- Phöông sai ñaõ hieäu chænh cuûa X laø
n 2
S2 = S = (7, 4827)2 = 55, 9903 (cm2 ).
n −1
- Tæ leä maãu caùc saûn phaåm loaïi B laø Fn = 17%.
Ta öôùc löôïng:
- Giaù trò trung bình cuûa X laø
M(X) ≈ X = 26,36 (cm).
- Phöông sai cuûa X laø
D(X) ≈ S2 = 55, 9903 (cm2 ).
- Tæ leä caùc saûn phaåm loaïi B laø
p ≈ Fn = 17%.
7
2.2. Öôùc löôïng khoaûng cho kyø voïng
Xeùt ñaùm ñoâng X vaø maãu (X1, X2,..., Xn), ta coù caùc coâng thöùc
öôùc löôïng khoûang cho kyø voïng μ = M(X) vôùi ñoä tin caäy γ = 1 - α nhö
sau:
Tröôøng hôïp 1: n ≥ 30; σ2 = D(X) ñaõ bieát.
σ σ 1−α γ
(X − zα ; X + zα ) vôùi ϕ(zα ) = =
n n 2 2
σ
(ϕ laø haøm Laplace). Ñoä chính xaùc cuûa öôùc löôïng laø ε = zα .
n
Tröôøng hôïp 2: n ≥ 30; σ2 = D(X) chöa bieát.
S S 1−α γ
(X − zα ; X + zα ) vôùi ϕ(zα ) = =
n n 2 2
(S laø ñoä leäch maãu hieäu chænh, ϕ laø haøm Laplace). Ñoä chính xaùc cuûa
S
öôùc löôïng laø ε = zα .
n
Tröôøng hôïp 3: n< 30; X coù phaân phoái chuaån, σ2 = D(X) ñaõ
bieát.
σ σ 1−α γ
(X − zα ; X + zα ) vôùi ϕ(zα ) = =
n n 2 2
σ
(ϕ laø haøm Laplace). Ñoä chính xaùc cuûa öôùc löôïng laø ε = zα .
n
Tröôøng hôïp 4: n< 30; X coù phaân phoái chuaån, σ2=D(X) chöa
bieát.
S S
(X − t α ; X + tα )
n n
(S laø ñoä leäch maãu hieäu chænh) trong ñoù t α = t αk ñöôïc xaùc ñònh töø
baûng phaân phoái Student öùng vôùi baäc töï do k = n–1 vaø α = 1 - γ.
S
Ñoä chính xaùc cuûa öôùc löôïng laø ε = t α .
n
1−α γ
• Tra Baûng haøm Laplace ñeå xaùc dònh zα thoûa ϕ(zα ) = =
2 2
ta ñöôïc:
8
γ ϕ (zα) = γ/2 zα
90% 0,45 1,65
95% 0,475 1,96
96% 0,48 2,06
97% 0,485 2,17
98% 0,49 2,33
99% 0,495 2,58
• Ñoâi khi giaù trò zα ñöôïc cho döôùi daïng P(|Z|≤ zα) = 1- α = γ
1−α γ
hay P(Z ≤ zα) = 0,5 + = 0, 5 + , trong ñoù Z ∼ N(0,1).
2 2
• Baûng phaân phoái Student öùng vôùi k = n – 1 vaø α = 1 - γ cho

ta giaù trò t α = t αk thoûa P(|T|> tα) = α = 1 - γ, nghóa laø P(|T|≤ tα) =
1- α = γ. Ví duï: Khi k = 12, α = 0,01 ta coù tα = 3,055.
Ví duï: Ñeå khaûo saùt chæ tieâu X cuûa moät loaïi saûn phaåm, ngöôøi ta
quan saùt moät maãu vaø coù keát quaû sau:
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 8 9 20 16 16 13 18
loaïi B.
a) Öôùc löôïng giaù trò trung bình cuûa chæ tieâu X vôùi ñoä tin
caäy 95%.
b) Öôùc löôïng giaù trò trung bình cuûa chæ tieâu X cuûa nhöõng
saûn phaåm loaïi B vôùi ñoä tin caäy 99% (Giaû söû X coù phaân phoái chuaån).
Giaûi.
a) Ñaây laø baøi toaùn öôùc löôïng khoaûng cho kyø voïng μ = M(X) vôùi ñoä
tin caäy γ = 1 - α = 95% = 0,95.
Vôùi caùc soá lieäu treân, trong §1, ta ñaõ tìm ñöôïc:
- X = 26,36 (cm).
- S 2 = (7,4827) 2 (cm 2 ).
Vì n ≥ 30, σ2 = D(X) chöa bieát neân ta coù coâng thöùc öôùc löôïng
khoaûng cho kyø voïng:
9
S S
(X − zα ; X + zα )
n n
trong ñoù ϕ (zα) = γ /2 = 0,95/2 = 0,475.
Tra baûng B giaù trò haøm Laplace ta ñöôïc zα = 1,96.
Vaäy öôùc löôïng khoaûng laø:

7,4827 7,4827
(26,36 − 1,96 ; 26,36 + 1,96 ) = (24,89; 27,83).
100 100
Noùi caùch khaùc, vôùi ñoä tin caäy 95%, giaù trò trung bình cuûa chæ
tieâu X töø 24,89cm ñeán 27,83 cm.
b) Ñaây laø baøi toaùn öôùc löôïng khoaûng cho kyø voïng μB = M(XB)
cuûa chæ tieâu X = XB cuûa nhöõng saûn phaåm loaïi B vôùi ñoä tin caäy
γ = 1 - α = 99% = 0,99.
Ta laäp baûng soá lieäu cuûa XB:
XBi 13 17
nBi 8 9
Töø baûng treân ta tính ñöôïc:
nB = 17; ∑ X Bi nBi =257; ∑ X Bi nBi =3.953.

2
- Kyø voïng maãu cuûa XB laø
1
XB =
nB
∑ X BinBi = 15,1176 (cm).
- Phöông sai maãu cuûa XB laø:
2B = 1
S
nB
∑ X Bi2nBi − X B2 =(1, 9965)2 (cm2 ).
- Phöông sai maãu ñaõ hieäu chænh cuûa XB laø:
nB 2
SB 2 = SB = (2, 0580)2 (cm2 ).
nB − 1
Vì nB < 30, XB coù phaân phoái chuaån, σ2B= D(XB) chöa bieát,
neân ta coù coâng thöùc öôùc löôïng khoaûng cho kyø voïng:
10
SB S
(X B − t α ; X B + tα B )
nB nB
trong ñoù t α = t αk ñöôïc xaùc ñònh töø baûng phaân phoái Student vôùi
k = nB–1 = 16 vaø α = 1 - γ = 1 – 0,99 = 0,01. Tra baûng phaân phoái
Student ta ñöôïc t α = 2, 921 .
2,0580 2,0580
(15,1176 − 2,921 ; 15,1176 + 2,921 ) = (13,66; 16,58).
17 17
Noùi caùch khaùc, vôùi ñoä tin caäy 99%, giaù trò trung bình cuûa chæ tieâu X
cuûa nhöõng saûn phaåm loaïi B töø 13,66cm ñeán 16,58cm.
2.3. Öôùc löôïng khoaûng cho tæ leä

Xeùt ñaùm ñoâng X vaø maãu (X1, X2,..., Xn), ta coù caùc coâng thöùc
öôùc löôïng khoûang cho tæ leä p = P(A) vôùi ñoä tin caäy γ = 1 - α nhö sau:
Fn(1 − Fn) F (1 − Fn) 1 −α γ

(Fn − zα ;Fn + zα n ) vôùi ϕ(zα) = =
n n 2 2
(Fn laø tæ leä maãu, ϕ laø haøm Laplace). Ñoä chính xaùc cuûa öôùc löôïng laø
F (1 − Fn )
ε = zα n .
n
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 8 9 20 16 16 13 18
Nhöõng saûn phaåm coù chæ tieâu X töø 19 cm trôû xuoáng ñöôïc xeáp
vaøo loaïi B. Öôùc löôïng tæ leä caùc saûn phaåm loaïi B ñoä tin caäy 98%.
Giaûi.
Ñaây laø baøi toaùn öôùc löôïng khoaûng cho tæ leä p caùc saûn phaåm
loaïi B vôùi ñoä tin caäy γ = 1 - α = 98% = 0,98.
Ta coù coâng thöùc öôùc löôïng khoaûng :
Fn (1 − Fn ) F (1 − Fn )
(Fn − zα ; Fn + zα n )
n n
trong ñoù ϕ (zα) = γ /2 = 0,98/2 = 0,49.
11
Tra baûng giaù trò haøm Laplace ta ñöôïc zγ = 2,33.
Ta coù côõ maãu n = 100. Tæ leä maãu caùc saûn phaåm loaïi B laø:
m 17
Fn = = = 0,17 = 17%.
n 100
vì trong n = 100 saûn phaåm coù m = 8+ 9 = 17 saûn phaåm coù chæ tieâu
X nhoû hôn hay baèng 19 cm, nghóa laø coù m = 17 saûn phaåm loaïi B.
0,17(1 − 0,17) 0,17(1 − 0,17)
(0,17 − 2, 33 ; 0,17 + 2, 33 ) = (0, 0825; 0, 2575)
100 100
= (8, 25%; 25,75%).
Noùi caùch khaùc, vôùi ñoä tin caäy 98%, tæ leä caùc saûn phaåm loaïi B töø
8,25% ñeán 25,75%.
2.4. Caùc chæ tieâu chính cuûa baøi toaùn öôùc löôïng khoaûng
cho kyø voïng vaø tæ leä
Trong baøi toaùn öôùc löôïng khoaûng cho kyø voïng vaø tæ leä coù 3
chæ tieâu chính laø:
- Côõ maãu n.
- Ñoä chính xaùc ε.
- Ñoä tin caäy γ = 1 -α.
Neáu bieát ñöôïc 2 trong 3 chæ tieâu treân thì coù theå suy ra chæ
tieâu coøn laïi.
1) Tröôøng hôïp öôùc löôïng khoaûng cho kyø voïng

Ta xeùt tröôøng hôïp phoå bieán nhaát laø n ≥ 30; σ2 = D(X) chöa
bieát. Khi ñoù, ta coù coâng thöùc öôùc löôïng khoaûng cho kyø voïng
μ = M(X) vôùi ñoä tin caäy γ:
S S γ
(X − zα ; X + zα ) vôùi ϕ(zα ) = .
n n 2
Do ñoù ta coù coâng thöùc ñoä chính xaùc cuûa öôùc löôïng laø:
S
ε = zα (1)
n
12
- Neáu bieát côõ maãu n vaø ñoä tin caäy γ thì ta tra baûng giaù
trò haøm Laplace ñeå tìm zα thoaû ϕ(zα) = γ/2. Töø ñoù ta tìm ñöôïc ñoä
chính xaùc ε theo (1).
- Neáu bieát côõ maãu n vaø ñoä chính xaùc ε thì töø (1) ta suy ra
ε n
zα =
S
Tra baûng B giaù trò haøm Laplace ta tìm ñöôïc ϕ(zα). Töø ñoù suy ra ñoä
tin caäy γ = 2ϕ(zα).
- Neáu bieát ñoä chính xaùc ε vaø ñoä tin caäy γ thì töø (1) ta suy
ra:
2
⎛z S⎞
n=⎜ α ⎟
⎝ ε ⎠
2
⎛z S⎞
Chuù yù raèng ⎜ α ⎟ coù theå khoâng laø soá nguyeân, hôn nöõa, ta ñaõ bieát
⎝ ε ⎠
trong öôùc löôïng, côõ maãu caøng lôùn thì öôùc löôïng caøng chính xaùc. Do
ñoù trong thöïc teá ta coù yeâu caàu:
2
⎛z S⎞
n≥⎜ α ⎟ (2)
⎝ ε ⎠
Goïi n1 laø soá nguyeân n nhoû nhaát thoaû (2); n0 laø côõ maãu ñang coù.
Neáu n1 ≤ n0 thì ta khoâng caàn ñieàu tra theâm vì côõ maãu

ñang coù ñaõ thoûa (2).
Neáu n1 > n0 thì ta caàn ñieàu tra theâm ít nhaát laø n1- n0 soá
lieäu nöõa ñeå ñaûm baûo toång soá lieäu laø n1 thoaû (2).
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 8 9 20 16 16 13 18
a) Neáu muoán öôùc löôïng giaù trò trung bình cuûa chæ tieâu X cuûa
loaïi saûn phaåm treân vôùi ñoä chính xaùc 1,8cm thì seõ ñaït ñöôïc ñoä tin
caäy laø bao nhieâu?
13
b) Neáu muoán öôùc löôïng giaù trò trung bình cuûa chæ tieâu X cuûa
loaïi saûn phaåm treân vôùi ñoä chính xaùc 1,5cm vaø ñoä tin caäy 97% thì
phaûi ñieàu tra theâm ít nhaát bao nhieâu saûn phaåm nöõa?
Giaûi.
Caùc soá lieäu cuûa baøi toaùn ñaõ ñöôïc tính trong caùc ví duï tröôùc.
Nhaéc laïi raèng :
- X = 26,36 (cm).
- S 2 = (7,4827) 2 (cm 2 ).
a) Ñaây laø baøi toaùn xaùc ñònh ñoä tin caäy γ = 1- α khi öôùc löôïng
kyø voïng cuûa chæ tieâu X vôùi ñoä chính xaùc ε = 1,8cm.
Vì n ≥ 30, σ2 = D(X) chöa bieát neân ta coù coâng thöùc tính ñoä
chính xaùc cuûa öôùc löôïng:
S
ε = zα
n
trong ñoù ϕ (zα) = γ /2. Suy ra
ε n 1, 8. 100
zα = = = 2, 41
S 7, 4827
Tra baûng giaù trò haøm Laplace ta ñöôïc ñoä tin caäy laø:
γ = 2ϕ(zα ) = 2ϕ(2, 41) = 2.0, 4920 = 98, 40%.

Vaäy ñoä tin caäy ñaït ñöôïc laø 98,40%.
b) Ñaây laø baøi toaùn xaùc ñònh côõ maãu khi öôùc löôïng kyø voïng
cuûa chæ tieâu X vôùi ñoä chính xaùc ε = 1,5cm vaø ñoä tin caäy γ = 1- α =
97% = 0,97.
Vì n ≥ 30, σ2 = D(X) chöa bieát neân ta coù coâng thöùc tính ñoä
chính xaùc cuûa öôùc löôïng:
S
ε = zα
n
trong ñoù ϕ (zα) = γ /2 = 0,97/2 = 0, 485.
Tra baûng giaù trò haøm Laplace ta ñöôïc zα = 2,17. Suy ra
14
2
⎛z S⎞
n=⎜ α ⎟
⎝ ε ⎠
Thöïc teá yeâu caàu:
2 2
⎛z S⎞ ⎛ 2,17.7, 4827 ⎞
n≥⎜ α ⎟ =⎜ ⎟ ≈ 117,18.
⎝ ε ⎠ ⎝ 1, 5 ⎠
Giaù trò n nguyeân nhoû nhaát thoûa baát ñaúng thöùc treân laø n1 = 118.
Vì n1 = 118 > 100 (100 laø côõ maãu ñang coù) neân ta caàn ñieàu tra
theâm ít nhaát laø 118 – 100 = 18 saûn phaåm nöõa.
2) Tröôøng hôïp öôùc löôïng khoaûng cho tæ leä

Ta xeùt tröôøng hôïp côõ maãu khaù lôùn. Khi ñoù, ta coù coâng thöùc
öôùc löôïng khoaûng cho tæ leä p vôùi ñoä tin caäy γ:
Fn (1 − Fn ) F (1 − Fn ) 1−α γ
(Fn − zα ; Fn + zα n ) vôùi ϕ(zα ) = = .
n n 2 2
Do ñoù ta coù coâng thöùc ñoä chính xaùc cuûa öôùc löôïng laø:
Fn (1 − Fn )
ε = zα (1)
n
- Neáu bieát côõ maãu n vaø ñoä tin caäy γ thì ta tra baûng giaù
trò haøm Laplace ñeå tìm zα thoaû ϕ(zα) = γ/2. Töø ñoù ta tìm ñöôïc ñoä
chính xaùc ε theo (1).
- Neáu bieát côõ maãu n vaø ñoä chính xaùc ε thì töø (1) ta suy ra
n
zα = ε
Fn (1 − Fn )
Tra baûng giaù trò haøm Laplace ta tìm ñöôïc ϕ(zα). Töø ñoù suy ra ñoä tin
caäy γ = 2ϕ(zα).
- Neáu bieát ñoä chính xaùc ε vaø ñoä tin caäy γ thì töø (1) ta suy
ra:
z2α Fn (1 − Fn )
n=
ε2
15
z2α Fn (1 − Fn )
Chuù yù raèng coù theå khoâng laø soá nguyeân, hôn nöõa, ta
ε2
ñaõ bieát trong öôùc löôïng, côõ maãu caøng lôùn thì öôùc löôïng caøng chính
xaùc. Do ñoù trong thöïc teá ta coù yeâu caàu:
z2α Fn (1 − Fn )
n≥ (2)
ε2
Goïi n1 laø soá nguyeân n nhoû nhaát thoaû (2); n0 laø côõ maãu ñang coù.
Neáu n1 ≤ n0 thì ta khoâng caàn ñieàu tra theâm vì côõ maãu

ñang coù ñaõ thoûa (2).
Neáu n1 > n0 thì ta caàn ñieàu tra theâm ít nhaát laø n1- n0 soá
lieäu nöõa ñeå ñaûm baûo toång soá lieäu laø n1 thoaû (2).
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 8 9 20 16 16 13 18
loaïi B.
a) Neáu muoán öôùc löôïng tæ leä caùc saûn phaåm loaïi B vôùi ñoä
chính xaùc 8% thì seõ ñaït ñöôïc ñoä tin caäy laø bao nhieâu?
b) Neáu muoán öôùc löôïng tæ leä caùc saûn phaåm loaïi B vôùi ñoä
chính xaùc 9% vaø ñoä tin caäy 96% thì phaûi ñieàu tra theâm ít nhaát bao
nhieâu saûn phaåm nöõa?
Giaûi.
Caùc soá lieäu cuûa baøi toaùn ñaõ ñöôïc xeùt nhieàu laàn. Nhaéc laïi
raèng :
- Tæ leä maãu caùc saûn phaåm loaïi B laø Fn = 0,17.
a) Ñaây laø baøi toaùn xaùc ñònh ñoä tin caäy γ = 1- α khi löôïng tæ
leä caùc saûn phaåm loaïi B vôùi ñoä chính xaùc ε = 8% = 0,08.
Ta coù coâng thöùc tính ñoä chính xaùc cuûa öôùc löôïng:
16
Fn (1 − Fn )
ε = zα
n
trong ñoù ϕ(zα) = γ /2 . Suy ra
n 100
zα = ε = 0, 08. = 2,13.
Fn (1 − Fn ) 0,17(1 − 0,17)
Tra baûng giaù trò haøm Laplace ta ñöôïc ñoä tin caäy laø
γ = 2ϕ(zα ) = 2ϕ(2,13) = 2.0, 4834 = 96, 68%.

Vaäy ñoä tin caäy ñaït ñöôïc laø 96,68%.
b) Ñaây laø baøi toaùn xaùc ñònh côõ maãu khi öôùc löôïng tæ leä caùc
saûn phaåm loaïi B vôùi ñoä chính xaùc ε = 9% = 0,09 vaø ñoä tin caäy
γ = 1- α = 96% = 0,96.
Ta coù coâng thöùc tính ñoä chính xaùc cuûa öôùc löôïng:
Fn (1 − Fn )
ε = zα
n
trong ñoù ϕ (zα) = γ /2 = 0,96/2 = 0,48.
Tra baûng giaù trò haøm Laplace ta ñöôïc zα = 2,06. Suy ra
z2α Fn (1 − Fn )
n=
ε2
Thöïc teá yeâu caàu:
z2α Fn (1 − Fn ) 2, 062.0,17(1 − 0,17)

n≥ = ≈ 73, 92.
ε2 0, 092
Giaù trò n nguyeân nhoû nhaát thoaû baát ñaúng thöùc treân laø n1 = 74.
Vì n1 = 74 < 100 (100 laø côõ maãu ñang coù) neân ta khoâng caàn ñieàu
tra theâm saûn phaåm nöõa.
2.5. Öôùc löôïng khoaûng cho phöông sai

Xeùt ñaùm ñoâng X coù phaân phoái chuaån vaø maãu (X1, X2,..., Xn),
ta coù caùc coâng thöùc öôùc löôïng khoûang cho phöông sai σ2 = D(X) vôùi
ñoä tin caäy γ = 1 - α nhö sau:
17
Tröôøng hôïp 1: μ = M(X) ñaõ bieát:
⎛ ⎞
⎜∑ i
(X ) ∑ i
(X )
2 2
− μ − μ ⎟
⎜ 2
; 2 ⎟
⎜ χα χ α ⎟
1−
⎝ 2 2 ⎠
2
trong ñoù χ α vaø χ2 α ñöôïc cho trong baûng phaân phoái chi bình
1−
2 2
2
phöông χ ∼ χ2(n) vôùi n baäc töï do thoûa P(χ 2 > χ 2α ) = α ;
∑ (X i − μ)2 laø toång bình phöông cuûa maãu (X1 - μ, X2 - μ,..., Xn- μ).
Tröôøng hôïp 2: μ = M(X) chöa bieát:
⎛ ⎞
⎜ (n − 1)S (n − 1)S ⎟
2 2
⎜ ;
⎜ χα2
χ 2 α ⎟⎟
1−
⎝ 2 2 ⎠
2
trong ñoù χ α vaø χ2 α ñöôïc cho trong baûng phaân phoái chi bình
1−
2 2
phöông χ2 ∼ χ2 (k) vôùi k = n-1 baäc töï do thoûa P(χ 2 > χ 2α ) = α ; S2 laø
phöông sai maãu hieäu chænh.
• Baûng phaân phoái chi bình phöông χ2 ∼ χ2 (n) vôùi n baäc töï do
cho ta caùc giaù trò χ2α thoûa P(χ 2 > χ 2α ) = α . Ví duï: vôùi n = 30;
α = 0,01 ta coù χ 2α = 37, 57 .
(Trong moät soá taøi lieäu khaùc, kí hieäu χ2α chæ giaù trò maø
P(χ2 ≤ χ α2 ) = α . Theo nghóa naøy thì χ2α chính laø giaù trò χ1−α
2
maø ta
ñaõ xeùt ôû treân).
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 8 9 20 16 16 13 18
Giaû söû X coù phaân phoái chuaån. Haõy öôùc löôïng phöông sai cuûa X vôùi
ñoä tin caäy 95% trong moãi tröôøng hôïp sau:
18
a) Bieát giaù trò trung bình cuûa X laø 25cm.
b) Chöa bieát giaù trò trung bình cuûa X.
Giaûi.
a) Giaû thieát cho ta μ = M(X) = 25. Ta coù öôùc löôïng khoaûng cuûa
phöông sai vôùi ñoä tin caäy γ = 1 - α = 95% (α = 0,05) laø:
⎛ ⎞
⎜∑ i
(X ) ∑ i
(X )
2 2
− μ − μ ⎟
⎜ ; ⎟
⎜ χ 2α χ2 α ⎟
1−
⎝ 2 2 ⎠
Ta laäp baûng:
Xi -μ -12 -8 -4 0 4 8 12
ni 8 9 20 16 16 13 18
Töø ñoù ta tìm ñöôïc côõ maãu n = 100; ∑ (X i − μ)2 = 5728 .
Tra baûng phaân phoái chi bình phöông χ2 ∼ χ2 (n) vôùi n = 100 baäc töï
do ta ñöôïc:
χ 2α = χ 20,05 = 124, 3 vaø χ12−α = χ 0,95
2
= 77, 93
Vaäy öôùc löôïng khoaûng cuûa phöông sai laø:

⎛ 5728 5728 ⎞
⎜ 124, 3 ; 77, 93 ⎟ = (46, 08;73, 50)
⎝ ⎠
Noùi caùch khaùc, vôùi ñoä tin caäy 95%, phöông sai cuûa chæ tieâu X cuûa
loaïi saûn phaåm treân töø 46,08(cm2) ñeán 73,50(cm2).
b) Ta coù öôùc löôïng khoaûng cuûa phöông sai vôùi ñoä tin caäy
γ = 1 - α = 95% (α = 0,05) laø:
⎛ ⎞
⎜ (n − 1)S2 (n − 1)S2 ⎟
⎜ 2
; 2 ⎟
⎜ χ α χ α ⎟
1−
⎝ 2 2 ⎠
Caùc soá lieäu cuûa baøi toaùn ñaõ ñöôïc tính trong caùc ví duï tröôùc.
Nhaéc laïi raèng :
- X = 26,36 (cm).
- S 2 = (7,4827) 2 (cm 2 ).
19
Tra baûng phaân phoái chi bình phöông χ2 ∼ χ2 (n-1) vôùi n-1 = 99 ≈100
baäc töï do ta ñöôïc:
χ 2α = χ 20,05 = 124, 3 vaø χ12−α = χ 0,95
2
= 77, 93
Vaäy öôùc löôïng khoaûng cuûa phöông sai laø:

⎛ 99.(7, 4827)2 99.(7, 4827)2 ⎞
⎜ ; ⎟ = (44, 59;71,13)
⎝ 124, 3 77, 93 ⎠
Noùi caùch khaùc, vôùi ñoä tin caäy 95%, phöông sai cuûa chæ tieâu X cuûa
loaïi saûn phaåm treân töø 44,59(cm2) ñeán 71,13(cm2).
§3. KIEÅM ÑÒNH GIAÛ THIEÁT

3.1. Kieåm ñònh giaû thieát veà kyø voïng
1) Baøi toaùn: Xeùt ñaùm ñoâng X coù kyø voïng μ = M(X) chöa
bieát. Vôùi moãi soá α (0 < α < 1) khaù beù, haõy döïa vaøo maãu (X1, X2,…,
Xn) ñeå kieåm ñònh giaû thieát:
H0: μ = μ0 (μ0 laø haèng soá ) vôùi giaû thieát ñoái H1: μ ≠ μ0
vôùi möùc yù nghóa α.
2) Qui taéc kieåm ñònh: Ta coù 4 tröôøng hôïp:
Tröôøng hôïp 1: n ≥ 30; σ2 = D(X) ñaõ bieát:

(X − μ 0 ) n
Böôùc 1: Tính t= .
σ
Böôùc 2: Tra baûng giaù trò haøm Laplace ñeå tìm zα thoaû ϕ(zα)=(1- α)/2.
Böôùc 3: Kieåm ñònh baèng caùch so saùnh |t| vôùi zα :
• Neáu |t| ≤ zα thì chaáp nhaän giaû thieát H0: μ = μ0.
• Neáu |t| > zα thì baùc boû giaû thieát H0: μ = μ0.
Tröôøng hôïp 2: n ≥ 30; σ2 = D(X) chöa bieát:

(X − μ 0 ) n
S
• Neáu |t| ≤ zα thì chaáp nhaän giaû thieát H0: μ = μ0.
• Neáu |t| > zα thì baùc boû giaû thieát H0: μ = μ0.
20
Tröôøng hôïp 3: n < 30; X coù phaân phoái chuaån; σ2 = D(X) ñaõ bieát:
Qui taéc kieåm ñònh gioáng tröôøng hôïp 1.
Tröôøng hôïp 4: n < 30; X coù phaân phoái chuaån; σ2 = D(X) chöa bieát:
(X − μ 0 ) n
S
Böôùc 2: Ñaët k = n - 1. Tra baûng phaân phoái Student öùng vôùi baäc töï
do k vaø möùc yù nghóa α tìm giaù trò t α = t αk .
Böôùc 3: Kieåm ñònh baèng caùch so saùnh |t| vôùi tα:
• Neáu |t| ≤ tα thì chaáp nhaän giaû thieát H0: μ = μ0.
• Neáu |t| > tα thì baùc boû giaû thieát H0: μ = μ0.
3) Chuù yù khi thay ñoåi giaû thieát ñoái: Tröôøng hôïp giaû thieát
ñoái mang daáu baát ñaúng thöùc thì qui taéc kieåm ñònh coù söï thay ñoåi
töông öùng nhö sau:
• Kieåm ñònh H0: μ = μ0 vôùi giaû thieát ñoái H1: μ > μ0.
Baøi toaùn naøy thöôøng chæ ñaët ra khi X > μ0 . Khi ñoù caùc giaù trò
(X − μ 0 ) n (X − μ 0 ) n
t= hoaëc t = ñeàu döông.
σ S
Ta coù qui taéc kieåm ñònh töông töï nhö treân, trong ñoù thay vì
so saùnh |t| vôùi zα hoaëc tα thì ta so saùnh t vôùi z2α hoaëc t2α. Cuï theå:
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp 1, 2, 3: Neáu t ≤ z2α thì chaáp nhaän
giaû thieát H0: μ = μ0. Neáu t > z2α thì baùc boû giaû thieát H0: μ = μ0.
Ñoái vôùi tröôøng hôïp 4: Neáu t ≤ t2α thì chaáp nhaän giaû thieát
H0: μ = μ0. Neáu t > t2α thì baùc boû giaû thieát H0: μ = μ0.
• Kieåm ñònh H0: μ = μ0 vôùi giaû thieát ñoái H1: μ < μ0.
Baøi toaùn naøy thöôøng chæ ñaët ra khi X < μ0 . Khi ñoù caùc giaù trò
(X − μ 0 ) n (X − μ 0 ) n
t= hoaëc t = ñeàu aâm.
σ S
so saùnh |t| vôùi zα hoaëc tα thì ta so saùnh -t vôùi z2α hoaëc t2α. Cuï
theå:
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp 1, 2, 3: Neáu -t ≤ z2α thì chaáp nhaän
giaû thieát H0: μ = μ0. Neáu -t > z2α thì baùc boû giaû thieát H0: μ = μ0.
21
Ñoái vôùi tröôøng hôïp 4: Neáu -t ≤ t2α thì chaáp nhaän giaû thieát
H0: μ = μ0. Neáu -t > t2α thì baùc boû giaû thieát H0: μ = μ0.
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 8 9 20 16 16 13 18
Nhöõng saûn phaåm coù chæ tieâu X töø 19cm trôû xuoáng ñöôïc xeáp vaøo loaïi
B.
a) Giaû söû trung bình tieâu chuaån cuûa chæ tieâu X laø 29cm. Haõy
nhaän ñònh veà tình hình saûn xuaát vôùi möùc yù nghóa 1%.
b) Theo qui ñònh, gía trò trung bình cuûa chæ tieâu X laø 25cm.
Caùc soá lieäu treân thu thaäp ñöôïc töø caùc saûn phaåm do moät maùy saûn
xuaát. Vôùi möùc yù nghóa 2% coù theå keát luaän raèng caùc saûn phaåm do
maùy saûn suaát coù chæ tieâu X cao hôn qui ñònh hay khoâng?
c) Baèng phöông phaùp saûn xuaát môùi, sau moät thôøi gian, ngöôøi
ta thaáy giaù trò trung bình cuûa chæ tieâu X cuûa nhöõng saûn phaåm loaïi
B laø 16cm. Haõy cho keát luaän veà phuông phaùp môùi vôùi möùc yù nghóa
2% (Giaû söû X coù phaân phoái chuaån).
d) Theo soá lieäu thoáng keâ cuõ, gía trò trung bình cuûa chæ tieâu X
cuûa nhöõng saûn phaåm loaïi B laø 16,5cm. Caùc soá lieäu treân thu thaäp
ñöôïc sau khi ñaõ aùp duïng moät phöông phaùp saûn xuaát môùi. Haõy cho
keát luaän veà nhaän ñònh cho raèng phöông phaùp môùi coù taùc duïng laøm
giaûm chæ tieâu X cuûa nhöõng saûn phaåm loaïi B vôùi möùc yù nghóa 2%
(Giaû söû X coù phaân phoái chuaån).
Giaûi.
Caùc soá lieäu cuûa baøi toaùn ñaõ tính ñöôïc :
- Kyø voïng maãu cuûa X: X = 26,36 (cm).
- Phöông sai maãu hieäu chænh cuûa X: S 2 = (7,4827) 2 (cm 2 ).
- Côõ maãu loaïi B: nB = 17.
- = 15,1176 (cm).
Kyø voïng maãu cuûa XB: X B
- Phöông sai maãu hieäu chænh cuûa XB: S B = (2,0580) (cm ).
2 2 2
a) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát veà kyø voïng μ = M(X)
vôùi möùc yù nghóa α = 1% = 0,01:
22
H0: μ = 29 vôùi giaû thieát ñoái H1: μ ≠ 29.
Vì n ≥ 30; σ2 = D(X) chöa bieát, neân ta kieåm ñònh nhö sau:
Böôùc 1: Ta coù
(X − μ 0 ) n (26, 36 − 29) 100

t= = = −3, 5281.
S 7, 4827
Böôùc 2: Tra baûng giaù trò haøm Laplace ñeå tìm zα thoaû
ϕ(zα) = =(1- α)/2 = 0,99/2 = 0,495
ta ñöôïc zα = 2,58.
Böôùc 3: Kieåm ñònh.

Vì |t| = 3,5281 > 2,58 = zα neân ta baùc boû giaû thieát H0:
μ=29.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 1%, tình hình saûn xuaát khoâng
bình thöôøng vì giaù trò trung bình cuûa chæ tieâu X khoâng ñuùng tieâu
chuaån.
b) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát veà kyø voïng μ = M(X)
vôùi möùc yù nghóa α = 2% = 0,02:
H0: μ = 25 vôùi giaû thieát ñoái H1: μ > 25.
Vì n ≥ 30; σ2= D(X) chöa bieát, neân ta kieåm ñònh nhö sau:
Böôùc 1: Ta coù
(X − μ 0 ) n (26, 36 − 25) 100

t= = = 1, 8175.
S 7, 4827
Böôùc 2: Tra baûng giaù trò haøm Laplace ñeå tìm z2α thoaû
ϕ(z2α) = (1- 2α)/2 = 0,96/2 = 0,48 ta ñöôïc z2α = 2,06.

Vì t =1,18175 < 2,06 = z2α neân ta chaáp nhaän giaû thieát
H0: μ=29.
23
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 2%, khoâng theå keát luaän raèng caùc
saûn phaåm do maùy treân saûn suaát coù chæ tieâu X cao hôn qui ñònh.
c) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát veà kyø voïng
μB = M(XB) cuûa chæ tieâu X = XB cuûa caùc saûn phaåm loaïi B vôùi möùc
yù nghóa α = 2% = 0,02:
H0: μB = 16 vôùi giaû thieát ñoái H1: μB ≠ 16
Vì nB < 30, XB coù phaân phoái chuaån, σ2B= D(XB) chöa bieát, neân ta
kieåm ñònh nhö sau:
Böôùc 1: Ta coù
(X B − μ 0 ) nB (15,1176 − 16) 17
t= = = −1,7678.
SB 2, 0580
Böôùc 2: Ñaët k = nB -1 = 16. Tra baûng phaân phoái Student

öùng vôùi k = 16 vaø α = 0,02 ta ñöôïc t α = 2,583.
Vì |t| = 1,7678 < 2,583 = t α neân ta chaáp nhaän giaû thieát

H0: μB = 16.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 2%, phöông phaùp môùi khoâng coù
taùc duïng laøm thay ñoåi giaù trò trung bình cuûa chæ tieâu XB cuûa caùc
saûn phaåm loaïi B.
d) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát veà kyø voïng
μB = M(XB) cuûa chæ tieâu X = XB cuûa caùc saûn phaåm loaïi B vôùi möùc
yù nghóa α = 2% = 0,02:
H0: μB = 16,5 vôùi giaû thieát ñoái H1: μB < 16,5.
Vì nB < 30, XB coù phaân phoái chuaån, σ2B= D(XB) chöa bieát, neân ta
kieåm ñònh nhö sau:
Böôùc 1: Ta coù
24
(X B − μ 0 ) nB (15,1176 − 16, 5) 17
t= = = −2,7696.
SB 2, 0580
Böôùc 2: Ñaët k = nB - 1 = 16. Tra baûng phaân phoái Student

öùng vôùi k = 16 vaø 2α = 0,04 ta ñöôïc t 2α = 2,2354.
Vì -t = 2,7696 > 2,2354 = t 2α neân ta baùc boû giaû thieát

H0: μB = 16,5, nghóa laø chaáp nhaän μB < 16,5.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 2%, phöông phaùp môùi coù taùc duïng
laøm giaûm giaù trò trung bình cuûa chæ tieâu XB cuûa caùc saûn phaåm loaïi
B.
3.2. Kieåm ñònh giaû thieát veà tæ leä

1) Baøi toaùn: Xeùt ñaùm ñoâng X coù tæ leä p chöa bieát. Vôùi moãi
soá α (0 < α < 1) khaù beù, haõy döïa vaøo maãu (X1, X2,…, Xn) ñeå kieåm
ñònh giaû thieát:
H0: p = p0 (p0 laø haèng soá ) vôùi giaû thieát ñoái H1: p ≠ p0
2) Qui taéc kieåm ñònh:
(Fn − p 0 ) n
Böôùc 1: Tính t= vôùi q0 = 1- p0.
p0q 0
Böôùc 2: Tra baûng giaù trò haøm Laplace tìm zα thoaû ϕ(zα)=(1- α)/2.
• Neáu |t| ≤ zα thì chaáp nhaän giaû thieát H0: p = p0.
• Neáu |t| > zα thì baùc boû giaû thieát H0: p = p0.
• Kieåm ñònh H0: p = p0 vôùi giaû thieát ñoái H1: p > p0
Baøi toaùn naøy thöôøng chæ ñaët ra khi Fn > p0. Khi ñoù giaù trò
(Fn − p 0 ) n
t= seõ döông.
p 0q 0
25
so saùnh |t| vôùi zα thì ta so saùnh t vôùi z2α . Cuï theå: Neáu t ≤ z2α
thì chaáp nhaän giaû thieát H0: p = p0. Neáu t > z2α thì baùc boû giaû
thieát H0: p = p0.
• Kieåm ñònh H0: p = p0 vôùi giaû thieát ñoái H1: p < p0

Baøi toaùn naøy thöôøng chæ ñaët ra khi Fn < p0. Khi ñoù giaù trò
(Fn − p 0 ) n
t= seõ aâm.
p 0q 0
so saùnh |t| vôùi zα thì ta so saùnh -t vôùi z2α . Cuï theå: Neáu -t ≤ z2α
thì chaáp nhaän giaû thieát H0: p = p0. Neáu -t > z2α thì baùc boû giaû
thieát H0: p = p0.
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 8 9 20 16 16 13 18
Nhöõng saûn phaåm coù chæ tieâu X töø 27cm trôû leân döôïc xeáp vaøo loaïi
A.
a) Moät taøi lieäu cuõ cho raèng tæ leä saûn phaåm loaïi A laø 60%.
Haõy nhaän ñònh veà phöông phaùp môùi vôùi möùc yù nghóa 1%.
b) Tæ leä saûn phaåm loaïi A tröôùc ñaây laø 40%. Caùc soá lieäu treân
thu thaäp ñöôïc sau khi ñaõ aùp duïng moät kyõ thuaät môùi. Vôùi möùc yù
nghóa 3%, coù theå noùi raèng kyõ thuaät môùi laøm taêng tæ leä saûn phaåm
loaïi A hay khoâng?
Giaûi.
Ta tính ñöôïc:
- Tæ leä maãu caùc saûn phaåm loaïi A laø Fn = 47/100 = 0,47.
a) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát veà tæ leä p caùc saûn
phaåm loaïi A vôùi möùc yù nghóa α = 1% = 0,01:
H0: p = 60% = 0,6 vôùi giaû thieát ñoái H1: p ≠ 0,6
26
Ta kieåm ñònh nhö sau:
Böôùc 1: Ta coù
(Fn − p0 ) n (0, 47 − 0, 6) 100
t= = = −2, 6536.
p 0q 0 0, 6(1 − 0, 6)
ϕ(zα) = (1 - α)/2 = 0,99/2 = 0,495
ta ñöôïc zγ = 2,58.
Böôùc 3: Kieåm ñònh:

Vì|t|= 2,6536 > 2,58 = zα neân ta baùc boû giaû thieát H0: p=0,6.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 1%, taøi lieäu thoáng keâ cuõ daõ laïc
haäu, khoâng coøn phuø hôïp vôùi thöïc teá.
b) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát veà tæ leä p caùc saûn
phaåm loaïi A vôùi möùc yù nghóa α = 3% = 0,03:
H0: p = 40% = 0,4 vôùi giaû thieát ñoái H1: p > 0,4
Böôùc 1: Ta coù
(Fn − p0 ) n (0, 47 − 0, 4) 100
t= = = 1, 4289.
p 0q 0 0, 4(1 − 0, 4)
ϕ(z2α) = (1 - 2α)/2 = 0,94/2 = 0,47
ta ñöôïc z2α = 1,88.

Vì t = 1,4289 < 1,88 = z2α neân ta chaáp nhaän giaû thieát
H0: p = 0,6.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 3%, kyõ thuaät môùi khoâng laøm taêng
tæ leä saûn phaåm loaïi A.
27
3.3. Kieåm ñònh giaû thieát veà phöông sai
1) Baøi toaùn: Xeùt ñaùm ñoâng X coù phaân phoái chuaån vôùi
phöông sai σ2 = D(X) chöa bieát. Vôùi moãi soá α (0 < α < 1) khaù beù,
haõy döïa vaøo maãu (X1, X2,…, Xn) ñeå kieåm ñònh giaû thieát:
H0: σ2 = σ02 (σ0 laø haèng soá ) vôùi giaû thieát ñoái H1: σ2 ≠ σ02
(n − 1)S2
σ20
Böôùc 2: Tra baûng phaân phoái chi bình phöông χ2 ∼ χ2 (n-1) vôùi n-1
2
baäc töï do tìm caùc giaù trò χ α vaø χ2 α .
1−
2 2
2
Böôùc 3: Kieåm ñònh baèng caùch so saùnh t vôùi χ α vaø χ2 α .
1−
2 2
2
• Neáu χ 2
α ≤t≤χ α thì chaáp nhaän giaû thieát H0: σ2 = σ02.
1−
2 2
2
• Neáu t < χ2 α hoaëc t > χ α thì baùc boû giaû thieát H0: σ2 = σ02.
1−
2 2
• Kieåm ñònh H0: σ2 = σ02 vôùi giaû thieát ñoái H1: σ2 > σ02
Baøi toaùn naøy thöôøng chæ ñaët ra khi S2 > σ02.

2
so saùnh t vôùi χ α vaø χ2 α , ta so saùnh t vôùi χ2α . Cuï theå: Neáu t ≤ χ2α
1−
2 2
thì chaáp nhaän H0: σ = σ02. Neáu t > χ2α thì baùc boû H0: σ2 = σ02.
2
• Kieåm ñònh H0: σ2 = σ02 vôùi giaû thieát ñoái H1: σ2 < σ02
Baøi toaùn naøy thöôøng chæ ñaët ra khi S2 < σ02.

2 2
so saùnh t vôùi χ α vaø χ2 α , ta so saùnh t vôùi χ1−α . Cuï theå: Neáu
1−
2 2
t ≥ χ 2
1−α thì chaáp nhaän H0: σ2 = σ02. Neáu t < χ12−α thì baùc boû
H0: σ2 = σ02.
28
Ví duï: Ñöôøng kính cuûa moät chi tieát maùy laø ñaïi löôïng ngaãu
nhieân X coù phaân phoái chuaån. Ngöôøi ta ño thöû 28 chi tieát maùy do
moät maùy saûn xuaát vaø tìm ñöôïc phöông sai maãu hieäu chænh laø
S2 = (2,0853)2 (cm2).
a) Khi maùy hoaït ñoäng bình thöôøng thì ñoä leäch chuaån cuûa X
cuûa caùc chi tieát maùy do maùy saûn xuaát laø 1,8cm. Vôùi möùc yù nghóa
1%, haõy xeùt xem maùy coù hoaït ñoäng bình thöôøng khoâng.
b) Theo qui ñònh môùi, neáu ñoä leäch chuaån cuûa X lôùn hôn
1,6cm thì phaûi ñieàu chænh laïi maùy. Vôùi möùc yù nghóa 5%, coù phaûi
ñieàu chænh laïi maùy khoâng?
Giaûi.
Ta coù:
- Phöông sai maãu hieäu chænh cuûa X: S2 = (1, 9231)2 (cm2 ).
a) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát veà phöông sai
2
σ = D(X) vôùi möùc yù nghóa α = 1% = 0,01:
H0: σ2 = (1,8)2 vôùi giaû thieát ñoái H1: σ2 ≠ (1,8)2
Böôùc 1: Ta coù:
(n − 1)S2 27.(2, 0853)2
t= = = 36, 2373
σ20 (1, 8)2
Böôùc 2: Tra baûng phaân phoái chi bình phöông χ2 ∼ χ2 (k) vôùi
k = n – 1 = 27 baäc töï do, ta tìm ñöôïc χ α = χ 0,005 = 49, 65 vaø
2 2
χ 2
α =χ 2
0,995 = 11, 80765 .
1−
2

Vì χ2 α = 11, 80765 ≤ t = 36,2373 ≤ 49, 65 = χ α neân ta chaáp nhaän
2
1−
2 2
2 2
giaû thieát H0: σ = (1,8) .
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 1%, maùy hoaït ñoäng bình thöôøng.
b) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát veà phöông sai
2
σ = D(X) vôùi möùc yù nghóa α = 5% = 0,05:
29
H0: σ2 = (1,6)2 vôùi giaû thieát ñoái H1: σ2 > (1,6)2
(n − 1)S2 27.(2, 0853)2
t= = = 45, 8628
σ20 (1, 6)2
Böôùc 2: Tra baûng phaân phoái chi bình phöông χ2 ∼ χ2(k) vôùi
k = n – 1 = 27 baäc töï do, ta tìm ñöôïc χα = χ 0,05 = 40,11 .
2 2

Vì t = 45,8628 > 40,11 = χ2α neân ta baùc boû giaû thieát
H0: σ2 = (1,6)2, nghóa laø chaáp nhaän σ2 > (1,6)2.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 5%, phaûi ñieàu chænh laïi maùy.
3.4. Kieåm ñònh giaû thieát so saùnh hai kyø voïng

1) Baøi toaùn: Xeùt hai ñaùm ñoâng X, Y vôùi caùc kyø voïng
μX = M(X) vaø μY = M(Y) ñeàu chöa bieát. Vôùi moãi soá α (0 < α < 1)
khaù beù, haõy döïa vaøo caùc maãu (X1 , X 2 ,..., X n ) vaø (Y1 , Y2 ,..., Yn ) ñeå
1 2
kieåm ñònh giaû thieát:

H0: μX = μY vôùi giaû thieát ñoái H1: μX ≠ μY
2) Qui taéc kieåm ñònh: Goïi n1, n2 laàn löôït laø caùc côõ maãu cuûa
X vaø Y. Ta coù 2 tröôøng hôïp:
Tröôøng hôïp 1: n1 ≥ 30 vaø n2 ≥ 30:

X−Y
Böôùc 1: Tính t=
S2X S2Y
+
n1 n2
• Neáu |t| ≤ zα thì chaáp nhaän giaû thieát H0: μX = μY.
• Neáu |t| > zα thì baùc boû giaû thieát H0: μX = μY.
30
Tröôøng hôïp 2: n1 < 30 hoaëc n2 < 30; X vaø Y coù phaân phoái chuaån:
X−Y
Böôùc 1: Tính t=
S2X S2Y
+
n1 n2
Böôùc 2: Ñaët k = n1 + n2 - 2. Tra baûng phaân phoái Student öùng vôùi baäc
töï do k vaø möùc yù nghóa α tìm giaù trò t α = t αk .
Böôùc 3: Kieåm ñònh baèng caùch so saùnh |t| vôùi tα:
• Neáu |t| ≤ tα thì chaáp nhaän giaû thieát H0: μX = μY.
• Neáu |t| > tα thì baùc boû giaû thieát H0: μX = μY.
• Kieåm ñònh H0: μX = μY vôùi giaû thieát ñoái H1: μX > μY

so saùnh |t| vôùi zα hoaëc tα thì ta so saùnh t vôùi z2α hoaëc t2α. Cuï theå:
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp 1: Neáu t ≤ z2α thì chaáp nhaän giaû
thieát H0: μX = μY. Neáu t > z2α thì baùc boû giaû thieát H0: μX = μY.
Ñoái vôùi tröôøng hôïp 2: Neáu t ≤ t2α thì chaáp nhaän giaû thieát
H0: μX = μY. Neáu t > t2α thì baùc boû giaû thieát H0: μX = μY.
• Kieåm ñònh H0: μX = μY vôùi giaû thieát ñoái H1: μX < μY

Ta ñöa veà vieäc kieåm ñònh giaû thieát:
H0: μY = μX vôùi giaû thieát ñoái H1: μY > μX
vaø ñöa veà tröôøng hôïp vöøa xeùt ôû treân (Thöïc chaát laø ta so saùnh -t vôùi
z2α hoaëc t2α ).
Ví duï: Theo doõi giaù coå phieáu cuûa hai coâng ty A vaø B trong
moät soá ngaøy, ngöôøi ta tính ñöôïc caùc soá lieäu sau:
Kyø voïng maãu Ñoä leäch maãu hieäu chænh

Coâng ty A 38,24 2,2
Coâng ty B 37,10 1,5
a) Cho bieát soá lieäu treân coù ñöôïc töø 31 ngaøy theo doõi giaù trò coå
phieáu (moãi ngaøy moät giaù trò cho moãi coâng ty). Vaäy vôùi möùc yù nghóa
31
1%, coù theå noùi raèng coù söï khaùc bieät thöïc söï veà giaù coå phieáu trung
bình cuûa hai coâng ty A vaø B hay khoâng?
b) Cho bieát soá lieäu treân coù ñöôïc töø 20 ngaøy theo doõi giaù trò coå
phieáu (moãi ngaøy moät giaù trò cho moãi coâng ty).Vôùi möùc yù nghóa 4%,
coù theå noùi raèng giaù coå phieáu trung bình cuûa coâng ty A thöïc söï cao
hôn cuûa coâng ty B hay khoâng (Giaû söû caùc giaù trò coå phieáu coù phaân
phoái chuaån)?
Giaûi.
a) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh so saùnh hai kyø voïng vôùi möùc yù
nghóa α = 1% = 0,01:
H0: μA = μB vôùi giaû thieát ñoái H1: μA ≠ μB
Vì n1 = n2 = 31 > 30 neân ta kieåm ñònh nhö sau:
X A − XB 38, 24 − 37,1
t= = = 2, 3838.
S2A S2B (2, 2)2 (1, 5)2
+ +
n1 n2 31 31
ϕ(zα) = (1 - α)/2 = 0,99/2 = 0,495
ta ñöôïc zγ = 2,58.

Vì|t|= 2,3838 < 2,58 = zα neân ta chaáp nhaän giaû thieát
H0: μA = μB.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 1%, giaù trò coå phieáu trung bình
cuûa hai coâng ty A vaø B coù theå xem laø nhö nhau, nghóa laø khoâng coù
söï khaùc bieät thöïc söï veà giaù coå phieáu trung bình cuûa hai coâng ty A
vaø B.
b) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh so saùnh hai kyø voïng vôùi möùc yù
nghóa α = 4% = 0,04:
H0: μA = μB vôùi giaû thieát ñoái H1: μA > μB
32
Vì n1 = n2 = 20 < 30 vaø caùc giaù trò coå phieáu XA, XB ñeàu coù
phaân phoái chuaån neân ta kieåm ñònh nhö sau:
X A − XB 38, 24 − 37,1
t= = = 1, 9147.
S2A S2B 2
(2, 2) (1, 5) 2
+ +
n1 n2 20 20
Böôùc 2: Ñaët k = n1 + n2 – 2 = 38. Tra baûng phaân phoái

Student öùng vôùi k = 38 vaø 2α = 0,08 ta ñöôïc t 2α = 1,799.

Vì t = 1,9147 > 1,799 = t 2α neân ta baùc boû H0: μA = μB, nghóa
laø chaáp nhaän μA > μB.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 4%, coù theå xem giaù trò coå phieáu
trung bình cuûa coâng ty A thöïc söï cao hôn cuûa coâng ty B.
3.5. Kieåm ñònh giaû thieát so saùnh hai tæ leä

1) Baøi toaùn: Xeùt hai ñaùm ñoâng X, Y trong ñoù X coù tæ leä p1; Y
coù tæ leä p2 ñeàu chöa bieát. Vôùi moãi soá α (0 < α < 1) khaù beù, haõy
döïa vaøo caùc maãu (X1 , X 2 ,..., X n ) vaø (Y1 , Y2 ,..., Yn ) ñeå kieåm ñònh
1 2
giaû thieát:
H0: p1 = p2 vôùi giaû thieát ñoái H1: p1 ≠ p2
2) Qui taéc kieåm ñònh: Goïi n1, n2 laàn löôït laø caùc côõ maãu vaø
Fn1, Fn2 laàn löôït laø caùc tæ leä maãu cuûa X vaø Y. Ta coù qui taéc kieåm
ñònh nhö sau:
Fn1 − Fn2 n1Fn1 + n2Fn2
Böôùc 1: Tính t= vôùi p0 =
⎛ 1 1 ⎞ n1 + n2
p0 (1 − p0 ) ⎜ + ⎟
⎝ n1 n2 ⎠
• Neáu |t| ≤ zα thì chaáp nhaän giaû thieát H0: p1 = p2.
• Neáu |t| > zα thì baùc boû giaû thieát H0: p1 = p2.
33
• Kieåm ñònh H0: p1 = p2 vôùi giaû thieát ñoái H1: p1 > p2

so saùnh |t| vôùi zα thì ta so saùnh t vôùi z2α. Cuï theå: Neáu t ≤ z2α
thì chaáp nhaän giaû thieát H0: p1 = p2. Neáu t > z2α thì baùc boû giaû
thieát H0: p1 = p2.
• Kieåm ñònh H0: p1 = p2 vôùi giaû thieát ñoái H1: p1 < p2

Ta ñöa veà vieäc kieåm ñònh giaû thieát:
H0: p2 = p1 vôùi giaû thieát ñoái H1: p2 > p1
vaø ñöa veà tröôøng hôïp vöøa xeùt ôû treân (Thöïc chaát laø ta so saùnh –t vôùi
z2α).
Ví duï: Khaûo saùt moät soá saûn phaåm cuøng loaïi ôû hai kho I vaø II,
ta thu ñöôïc caùc soá lieäu sau:
Soá saûn phaåm Soá pheá phaåm

Kho I 100 4
Kho II 200 24
a) Vôùi möùc yù nghóa 5%, coù theå noùi raèng chaát löôïng haøng ôû
hai kho laø nhö nhau hay khoâng?
b) Vôùi möùc yù nghóa 1%, coù theå noùi raèng chaát löôïng haøng ôû
kho I toát hôn kho II khoâng?
Giaûi.
Töø caùc giaû thieát cuûa baøi toaùn ta suy ra:
- Ñoái vôùi kho I: Côõ maãu n1 = 100; tæ leä maãu pheá phaåm
Fn1 = 0,04.
- Ñoái vôùi kho II: Côõ maãu n2 = 200; tæ leä maãu pheá phaåm
Fn2 = 0,12.
n1Fn1 + n2Fn2 100.0, 4 + 200.0,12 7
- p0 = = = .
n1 + n2 100 + 200 75
a) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát so saùnh hai tæ leä vôùi
möùc yù nghóa α = 5% = 0,05:
H0: p1 = p2 vôùi giaû thieát ñoái H1: p1 ≠ p2
34
Fn1 − Fn2 0, 04 − 0,12
t= = = −2, 2454.
⎛ 1 1 ⎞ 7 ⎛ 7 ⎞⎛ 1 1 ⎞
p0 (1 − p0 ) ⎜ + ⎟ ⎜1 − ⎟⎜ + ⎟
⎝ n1 n2 ⎠ 75 ⎝ 75 ⎠ ⎝ 100 200 ⎠
ϕ(zα) = (1 - α)/2 = 0,95/2 = 0,475
ta ñöôïc zα = 1,96.

Vì|t|= 2,2454 > 1,96 = zα neân ta baùc boû giaû thieát
H0: p1 = p2.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 5%, chaát löôïng haøng ôû hai kho
khoâng nhö nhau.
b) Ñaây laø baøi toaùn kieåm ñònh giaû thieát so saùnh hai tæ leä vôùi
möùc yù nghóa α = 1% = 0,01:
H0: p1 = p2 vôùi giaû thieát ñoái H1: p1 < p2
Böôùc 1: Tính t nhö trong Böôùc 1 ôû caâu a) ta ñöôïc t= -2,2454.
ϕ(z2α) = (1 - 2α)/2 = 0,98/2 = 0,49
ta ñöôïc z2α = 2,33.

Vì -t = 2,2454 < 2,33 = z2α neân ta chaáp nhaän giaû thieát
H0: p1 = p.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 1%, chaát löôïng haøng ôû kho I
khoâng toát hôn ôû kho II.
3.6. Kieåm ñònh giaû thieát veà phaân phoái
1) Baøi toaùn: Xeùt ñaùm ñoâng X chöa bieát luaät phaân phoái. Vôùi
moãi soá α (0 < α < 1) khaù beù, haõy döïa vaøo moät maãu thu ñöôïc cuûa X
ñeå kieåm ñònh giaû thieát:
35
H0: X coù phaân phoái theo qui luaät ñaõ cho
vôùi giaû thieát ñoái:
H1: X khoâng coù phaân phoái theo qui luaät ñaõ cho
Giaû söû maãu thu ñöôïc goàm k nhoùm coù daïng:
Xi x0-x1 x1-x2 ............ xi-1-xi ............ xk-1-xk
ni n1 n2 ............ ni ............ nk
Thoâng thöôøng ta laäp maãu nhö treân vôùi caùc giaù trò ni khoâng
quaù beù (ni ≥ 5, coù theå chaáp nhaän ngoaïi leä cho hai khoaûng ñaàu vaø
cuoái).
Ñoái vôùi tröôøng hôïp rôøi raïc, ta thay khoaûng xi-1-xi bôûi
x i −1 + x i
x′i = , hôn nöõa, khi X coù theå laáy voâ haïn giaù trò, ta coøn phaûi
2
thay khoaûng cuoái xk-1-xk baèng (xk-1,+∞) (hoaëc khoaûng ñaàu x0-x1 baèng
(-∞, x1), neáu caàn). Döïa vaøo phaân phoái ñaõ cho trong H0 ñeå tính caùc
xaùc suaát pi = P(X = xi′).
Ñoái vôùi tröôøng hôïp X lieân tuïc, ta thay khoaûng ñaàu x0-x1 baèng
(-∞, x1); thay khoaûng cuoái xk-1-xk baèng (xk-1,+∞) vaø döïa vaøo phaân
phoái ñaõ cho trong H0 ñeå tính caùc xaùc suaát pi = P(xi-1≤ X ≤ xi).
Chuù yù: Khi tính caùc pi, neáu chöa bieát tham soá naøo cuûa phaân
phoái ñaõ cho thì ta thay baèng öôùc löôïng khoâng cheäch töø maãu ñang
xeùt.
Ta coù qui taéc kieåm ñònh nhö sau:
k
(n i − np i )2
Böôùc 1: Tính χ2 = ∑ np
i =1 i
Böôùc 2: Tra baûng phaân phoái chi bình phöông χ2 ∼ χ2 (k-r-1) vôùi k-r-1
baäc töï do, tìm giaù trò χ2α , trong ñoù r laø soá tham soá chöa bieát
cuûa phaân phoái.
Böôùc 3: Kieåm ñònh baèng caùch so saùnh χ2 vôùi χ2α .
2
• Neáu χ2 ≤ χα thì chaáp nhaän giaû thieát H0;
2
• Neáu χ2 > χα thì baùc boû giaû thieát H0.
36
Ví duï 1: Ñieàu tra 160 gia ñình 4 con ôû moät vuøng daân cö
ngöôøi ta thu ñöôïc baûng soá lieäu sau:
Soá con gaùi 0 1 2 3 4
Soá gia ñình 16 48 62 30 4
Vôùi möùc yù nghóa 5%, coù theå cho raèng soá con gaùi trong moät gia ñình
4 con coù phaân phoái nhò thöùc hay khoâng?
Giaûi.
Goïi X laø soá soá con gaùi trong moät gia ñình 4 con. Baøi toaùn
yeâu caàu kieåm ñònh giaû thieát:
H0: X coù phaân phoái nhò thöùc X ∼ B(4,p) vôùi p chöa bieát
H1 : X khoâng coù phaân phoái nhò thöùc nhö treân.
Tröôùc heát ta thay p baèng tæ leä maãu soá con gaùi trong moät gia
ñình:
1.48 + 2.62 + 3.30 + 4.4
p ≈ Fn = = 0, 4344.
160.4
Ta tính caùc pi = P(X = i) theo coâng thöùc Bernoulli:
p i = C4i (0, 4344)i (0, 5656)4 − i
Cuï theå ta tính ñöôïc:
p0 = 0,1023; p1= 0,3144; p2 = 0,3622; p3=0,1855; p4=0,0356.
Ta laäp baûng:
Xi ni pi npi (ni-npi)2/npi
0 16 0,1023 16,368 0,0083
1 48 0,3144 50,304 0,1055
2 62 0,3622 57,952 0,2828
3 30 0,1855 29,68 0,0035
4 4 0,0356 5,696 0,5050
2
Toång n = 160 χ = 0,9051
(n i − np i )2
k
Böôùc 1: Ta coù χ = ∑
2
= 0, 9051 .
i =1 np i
Böôùc 2: Soá tham soá chöa bieát laø r = 1 (do p chöa bieát). Ta coù
k - r – 1 = 5 -1- 1 = 3. Tra baûng phaân phoái chi bình phöông
χ2 ∼ χ2(3) vôùi 3 baäc töï do, ta ñöôïc: χ α = χ0,05 = 7, 815 .
2 2

Vì χ2 =0,9051 < 7,815 = χ2α neân ta chaáp nhaän giaû thieát H0.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 5%, coù theå cho raèng soá con gaùi
trong moät gia ñình 4 con laø X coù phaân phoái nhò thöùc
[X ∼ B(4, 0,4344)].
37
Ví duï 2: Quan saùt moät soá ngöôøi ñeán moät trung taâm böu ñieän
trong 110 khoaûng (moãi khoaûng 5 phuùt) ta thu ñöôïc keát quaû sau:
Soá ngöôøi 0 1 2 3 4 5
Soá khoaûng 19 34 19 15 12 11
Goïi X laø soá ngöôøi ñeán trung taâm naøy trong moät khoaûng thôøi gian 5
phuùt.Vôùi möùc yù nghóa 3%, coù theå cho raèng X coù phaân phoái Poisson
hay khoâng?
Giaûi.
Baøi toaùn yeâu caàu kieåm ñònh giaû thieát:
H0: X coù phaân phoái Poisson X ∼ P(a) (a chöa bieát)
H1 : X khoâng coù phaân phoái Poisson.
Tröôùc heát ta thay a baèng kyø voïng maãu
1
a≈X=
n
∑ X in i = 2
Ta tính caùc pi = P(X = xi) theo coâng thöùc:
e−2 2i
pi =
i!
vaø laäp baûng:
0 19 0,135335 14,8869 1,136408
1 34 0,270671 29,7738 0,599882
2 19 0,270671 29,7738 3,898554
3 15 0,180447 19,8490 1,184584
4 12 0,090224 9,9246 0,434001
(5;+∞) 11 0,052653 5,7918 4,683405
2
Toång n = 110 χ =11,9368
(n i − np i )2
k
Böôùc 1: Ta coù χ = ∑2
= 11, 9368 .
i =1 np i
Böôùc 2: Soá tham soá chöa bieát laø r = 1 (do a chöa bieát). Ta coù
k - r – 1 = 6 -1- 1 = 4. Tra baûng phaân phoái chi bình phöông
χ2 ∼ χ2 (4) vôùi 4 baäc töï do, ta ñöôïc: χ α = χ0,03 = 10,7119 .
2 2

Vì χ2 = 11,9368 > 10,7119 = χ2α neân ta baùc boû giaû thieát H0.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 3%, X khoâng coù phaân phoái
Poisson.
38
Ví duï 3: Khaûo saùt chæ tieâu X cuûa moät loaïi saûn phaåm ta thu
ñöôïc keát quaû sau:
Xi 20-22 22-24 24-26 26-28 28-30
Soá saûn phaåm 7 14 33 27 19
Kieåm ñònh giaû thieát X coù phaân phoái chuaån vôùi möùc yù nghóa 2%.
Giaûi.
H0: X coù phaân phoái chuaån X ∼ N(μ,σ2) (μ,σ2 chöa bieát)
H1 : X khoâng coù phaân phoái chuaån.
Tröôùc heát xaáp xæ:
1
μ≈X=
n
∑ X ini = 25,74;
1
σ2 ≈ S2 = ∑ X i2n i − (X)2 =(2, 3034)2 .
n
Ta tính caùc pi = P(xi-1≤ X ≤ xi) theo coâng thöùc:
xi − μ x −μ x − 25,74 x − 25,74
p i = ϕ( ) − ϕ( i −1 ) = ϕ( i ) − ϕ( i −1 )
σ σ 2, 3034 2, 3034
trong ñoù ϕ laø haøm Laplace, vaø laäp baûng:
(-∞, 22) 7 0,0516 5,16 0,656
22-24 14 0,1720 17,20 0,595
24-26 33 0,3203 32,03 0,029
26-28 27 0,2927 29,27 0,176
(28,+∞) 19 0,1635 16,35 0,430
2
Toång n = 100 χ =1,886
k
(n i − np i )2
Böôùc 1: Ta coù χ2 = ∑ = 1, 886 .
i =1 np i
Böôùc 2: Soá tham soá chöa bieát laø r = 2 (do μ, σ2 chöa bieát). Ta
coù k - r – 1 = 5 – 2 - 1 = 2. Tra baûng phaân phoái chi bình phöông
χ2 ∼ χ2 (2) vôùi 2 baäc töï do, ta ñöôïc: χ α = χ 0,02 = 7, 824 .
2 2

Vì χ2 = 1,886 < 7,824 = χ2α neân ta chaáp nhaän giaû thieát H0.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 2%, X coù phaân phoái chuaån
[X ∼ N(μ,σ2) vôùi μ = 25,74; σ2 = (2,3034)2].
39
3.7. Kieåm ñònh giaû thieát veà tính ñoäc laäp
1) Baøi toaùn: Töø hai Yùam ñoâng X vaø Y ta tieán haønh quan saùt
vaø ñöôïc keát quaû trong baûng sau:
Y y1 ... yj ... yk mX
X
x1 n11 ... n1j n1k m1
... ... ... ... ... ... ...
xi ni1 ... nij nik mi
... ... ... ... ... ... ...
xh nh1 ... nhj ... nhk mh
nY n1 ... nj ... nk n
trong ñoù
• nij laø soá laàn (X,Y) = (xi,yj) vôùi 1 ≤ i ≤ h; 1 ≤ j ≤ k;
k
• mi = ∑ nij laø soá laàn X = xi vôùi 1 ≤ i ≤ h;
j =1
h
• nj = ∑ n ij laø soá laàn Y = yj vôùi 1 ≤ j ≤ k;
i =1
h k
• n = ∑ ∑ n ij laø côõ maãu (X,Y).
i =1 j = 1
Vôùi moãi soá α (0 < α < 1) khaù beù, haõy döïa vaøo maãu treân ñeå
kieåm ñònh giaû thieát: H0: X vaø Y ñoäc laäp
vôùi giaû thieát ñoái H1: X vaø Y khoâng ñoäc laäp

Ta coù qui taéc kieåm ñònh nhö sau:
⎛ h k ⎞ (n ij )2
Böôùc 1: Tính χ = n ⎜ ∑ ∑ α ij − 1 ⎟ vôùi α ij =
2
.
⎜ i =1 j =1 ⎟ m n
⎝ ⎠ i j
Böôùc 2: Tra baûng phaân phoái chi bình phöông χ2 ∼ χ2 ((h-1)(k-1)) vôùi
(h-1)(k-1) baäc töï do, tìm giaù trò χ2α .
Böôùc 3: Kieåm ñònh baèng caùch so saùnh χ2 vôùi χ2α :
2
• Neáu χ2 ≤ χα thì chaáp nhaän giaû thieát H0;
2
• Neáu χ2 > χα thì baùc boû giaû thieát H0.
40
Ví duï: Moät coâng ty ñieàu tra sôû thích cuûa khaùch haøng veà 3
loaïi maãu khaùc nhau cuûa cuøng moät maët haøng. Keát quaû thu ñöôïc nhö
sau:
Maãu haøng A B C
YÙ kieán
Thích 43 30 42
Khoâng thích 35 53 39
Khoâng coù yù kieán 22 17 19
Hoûi ñoái vôùi maët haøng treân, coù söï phaân bieät veà sôû thích cuûa khaùch
haøng ñoái vôùi 3 loaïi maãu haøng A, B, C hay khoâng vôùi möùc yù nghóa
3%?
Giaûi:
H0: Sôû thích cuûa khaùch haøng ñoäc laäp vôùi loaïi maãu haøng,
nghóa laø khoâng coù söï phaân bieät veà sôû thích cuûa khaùch haøng ñoái vôùi
caùc loaïi maãu haøng.
H1: Sôû thích cuûa khaùch haøng khoâng ñoäc laäp vôùi loaïi maãu
haøng, nghóa laø coù söï phaân bieät veà sôû thích cuûa khaùch haøng ñoái vôùi
caùc loaïi maãu haøng.
Ta laäp baûng:
Maãu haøng A B C Toång
YÙ kieán
Thích 43 30 42 115
α11 = 0,160783 α12 = 0, 078261 α13 = 0,153391
Khoâng thích 35 53 39 127
α 21 = 0, 096457 α 22 = 0, 221181 α 23 = 0,119764
Khoâng yù kieán 22 17 19 58
α 31 = 0, 083448 α 32 = 0, 049828 α 33 = 0, 062241
Toång 100 100 100 n=300
2
(n ij )
trong ñoù α ij ñöôïc tính theo coâng thöùc: α ij = . Cuï theå:
min j
432
α11 = = 0,160783 ,... (keát quaû ñöôïc ghi chi tieát trong baûng).
115 × 100
41
⎛ ⎞
Böôùc 1: Ta coù χ2 = n ⎜ ∑ ∑ α ij − 1 ⎟ = 7, 6062.
⎝ ⎠
Böôùc 2: Ta coù (h-1)(k-1) = 4 (do h = k = 3). Tra baûng phaân
phoái chi bình phöông χ2∼χ2(4) vôùi 4 baäc töï do, ta ñöôïc:
χ 2α = χ 20,03 = 10,7119.

Vì Neáu χ2 =7,6062 < 10,7119 = χ2α neân ta chaáp nhaän giaû thieát
H0.
Keát luaän: Vôùi möùc yù nghóa 3%, khoâng coù söï phaân bieät veà sôû
thích cuûa khaùch haøng ñoái vôùi caùc loaïi maãu haøng.
BAØI TAÄP
Baøi 1: Ñeå khaûo saùt chieàu cao X cuûa moät gioáng caây troàng, ngöôøi ta
quan saùt moät maãu vaø coù keát quûa sau:
X(cm) 95-105 105-115 115-125 125-135 135-145 145-155 155-165

Soá caây 10 10 15 30 10 10 15
a) Öôùc löôïng chieàu cao trung bình cuûa gioáng caây troàng treân vôùi ñoä
tin caäy 96%.
b) Neáu muoán öôùc löôïng chieàu cao trung bình cuûa gioáng caây troàng
treân vôùi ñoä tin caäy 99% vaø ñoä chính xaùc 4 cm thì caàn phaûi ñieàu
tra theâm bao nhieâu caây nöõa?
c) Neáu öôùc löôïng chieàu cao trung bình cuûa gioáng caây troàng treân
vôùi ñoä chính xaùc 4,58cm thì seõ ñaït ñöôïc ñoä tin caäy laø bao nhieâu?
d) Moät taøi lieäu thoáng keâ cuõ cho raèng chieàu cao trung bình cuûa
gioáng caây troàng treân laø 127cm. Haõy cho keát luaän veà taøi lieäu ñoù
vôùi möùc yù nghóa 1%.
e) Nhöõng caây troàng coù chieàu cao töø 135cm trôû leân ñöôïc goïi laø
nhöõng caây “cao”. Haõy öôùc löôïng tæ leä nhöõng caây “cao”vôùi ñoä tin
caäy 95%.
f) Neáu öôùc löôïng tæ leä nhöõng nhöõng caây “cao” vôùi ñoä chính xaùc
10% thì seõ ñaït ñöôïc ñoä tin caäy laø bao nhieâu?
42
g) Neáu öôùc löôïng tæ leä nhöõng nhöõng caây “cao” vôùi ñoä tin caäy 95%
vaø ñoä chính xaùc 11% thì caàn phaûi ñieàu tra theâm bao nhieâu caây
nöõa?
h) Tröôùc ñaây, tæ leä nhöõng caây “cao” cuûa loaïi caây troàng treân laø 40%.
Caùc soá lieäu treân thu thaäp ñöôïc sau khi ñaõ aùp duïng moät kyõ thuaät
môùi. Haõy cho keát luaän veà kyõ thuaät môùi vôùi möùc yù nghóa 5%.
i) Nhöõng caây troàng coù chieàu cao töø 105cm ñeán 125cm ñöôïc goïi laø
nhöõng caây loaïi A. Haõy öôùc löôïng chieàu cao trung bình cuûa
nhöõng caây loaïi A vôùi ñoä tin caäy 95% (GS X coù phaân phoái chuaån).
j) Baèng phöông phaùp môùi, sau moät thôøi gian ngöôøi ta thaáy chieàu
cao trung bình cuûa nhöõng caây loaïi A laø 119,5cm. Haõy cho keát
luaän veà phöông phaùp môùi vôùi möùc yù nghóa 1% (GS X coù phaân
phoái chuaån).
k) Giaû söû X coù phaân phoái chuaån. Vôùi ñoä tin caäy 95%, haõy öôùc löôïng
phöông sai cuûa X trong hai tröôøng hôïp :
a) Bieát kyø voïng cuûa X laø 130 cm.
b) Chöa bieát kyø voïng cuûa X.
l) Khi canh taùc bình thöôøng thì phöông sai cuûa chieàu cao X laø
300cm2. Haõy nhaän ñònh veà tình hình canh taùc vôùi möùc yù nghóa
5% (GS X coù phaân phoái chuaån).
Baøi 2: Cho caùc soá lieäu nhö Baøi 1.

a) Giaû söû trung bình tieâu chuaån cuûa chieàu cao X laø 125cm. Coù theå
khaúng ñònh raèng tình hình canh taùc laøm taêng chieàu cao trung
bình cuûa gioáng caây troàng treân vôùi möùc yù nghóa 1% hay khoâng?
b) Giaû söû trung bình tieâu chuaån cuûa chieàu cao X laø 134cm. Coù theå
khaúng ñònh raèng tình hình canh taùc laøm giaûm chieàu cao trung
bình cuûa gioáng caây troàng treân vôùi möùc yù nghóa 2% hay khoâng?
c) Sau khi aùp duïng phöông phaùp canh taùc môùi, ngöôøi ta thaáy
chieàu cao trung bình cuûa caùc caây loaïi A laø 114cm. Haõy keát luaän
xem phöông phaùp môùi coù laøm giaûm chieàu cao trung bình cuûa
caùc caây loaïi A hay khoâng vôùi möùc yù nghóa 3% (Giaû söû X coù
phaân phoái chuaån) .
d) Tröôùc ñaây, chieàu cao trung bình cuûa caùc caây loaïi A laø 120cm.
Caùc soá lieäu treân thu thaäp ñöôïc sau khi ñaõ aùp duïng moät kyõ thuaät
môùi. Haõy keát luaän xem kyõ thuaät môùi coù laøm giaûm chieàu cao
trung bình cuûa caùc caây loaïi A hay khoâng vôùi möùc yù nghóa 2%
(Giaû söû X coù phaân phoái chuaån).
43
e) Sau khi aùp duïng moät phöông phaùp saûn xuaát, ngöôøi ta thaáy tæ leä
caùc caây loaïi A laø 35%. Haõy keát luaän xem phöông phaùp môùi coù
laøm taêng tæ leä caùc caây loaïi A leân hay khoâng vôùi möùc yù nghóa 2% .
f) Moät taøi lieäu thoáng keâ cuõ cho raèng tæ leä caùc caây loaïi A laø 20%.
Haõy xeùt xem tình hình canh taùc coù laøm taêng tæ leä caùc caây loaïi A
hay khoâng vôùi möùc yù nghóa 5%?
g) Tröôùc ñaây, phöông sai cuûa chieàu cao X laø 250cm2 . Xeùt xem
tình hình canh taùc hieän taïi coù laøm chieàu cao cuûa caây troàng bieán
ñoäng hôn vôùi möùc yù nghóa 5% hay khoâng ? (GS X coù phaân phoái
chuaån).
Baøi 3: Ñeå khaûo saùt ñöôøng kính cuûa moät chi tieát maùy ngöôøi ta kieåm
tra moät soá saûn phaåm cuûa hai nhaø maùy. Trong keát quaû sau ñaây, X laø
ñöôøng kính cuûa chi tieát maùy do nhaø maùy 1 saûn xuaát coøn Y laø
ñöôøng kính cuûa chi tieát maùy do nhaø maùy 2 saûn xuaát. Nhöõng saûn
phaåm coù chi tieát maùy nhoû hôn 19cm ñöôïc xeáp vaøo loaïi C.
X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Soá saûn phaåm 9 19 20 26 16 13 18
Y(cm) 13-16 16-19 19-22 22-25 25-28 28-31 31-34

Soá saûn phaåm 7 9 25 26 18 15 11
a) Coù theå keát luaän raèng ñöôøng kính trung bình cuûa moät chi tieát
maùy do hai nhaø maùy saûn xuaát baèng nhau hay khoâng vôùi möùc yù
nghóa 1%?
b) Coù theå cho raèng ñöôøng kính trung bình cuûa moät chi tieát maùy
do nhaø maùy thöù 1 saûn xuaát lôùn hôn ñöôøng kính trung bình
cuûa moät chi tieát maùy do nhaø maùy thöù 2 saûn xuaát hay khoâng
vôùi möùc yù nghóa 5%?
c) Xeùt xem ñöôøng kính trung bình cuûa moät chi tieát maùy do nhaø
maùy thöù 2 saûn xuaát coù nhoû hôn ñöôøng kính trung bình cuûa
moät chi tieát maùy do nhaø maùy thöù 1 saûn xuaát hay khoâng vôùi
möùc yù nghóa 2%?
d) Vôùi möùc yù nghóa 4%, tæ leä saûn phaåm loaïi C do hai nhaø maùy saûn
xuaát coù nhö nhau khoâng?
e) Vôùi möùc yù nghóa 3%, coù theå cho raèng tæ leä saûn phaåm loaïi C do
nhaø maùy thöù 1 saûn xuaát lôùn hôn tæ leä saûn phaåm loaïi C do nhaø
maùy thöù 2 saûn xuaát hay khoâng?
44
f) Haõy nhaän xeùt veà yù kieán cho raèng tæ leä saûn phaåm loaïi C do nhaø
maùy thöù 2 saûn xuaát nhoû hôn tæ leä saûn phaåm loaïi C do nhaø
maùy thöù 1 saûn xuaát vôùi möùc yù nghóa 5%?
Baøi 4: Saûn phaåm saûn xuaát ra treân moät daây chuyeàn töï ñoäng ñöôïc
ñoùng goùi theo qui caùch 3 saûn phaåm/hoäp. Vôùi möùc yù nghóa 1%, haõy
xeùt xem soá saûn phaåm loaïi I coù trong moãi hoäp coù phaûi laø ÑLNN coù
phaân phoái nhò thöùc hay khoâng. Bieát raèng khi kieåm tra 100 hoäp
ngöôøi ta thaáy coù 75 hoäp coù 3 saûn phaåm loaïi I, 20 hoäp coù 2 saûn
phaåm loaïi I; 5 hoäp coù 1 saûn phaåm loaïi I.
Baøi 5: Quan saùt soá löôïng kyù sinh truøng trong hoàng caàu cuûa moät soá
beänh nhaân maéc moät loaïi beänh veà maùu ta coù keát quaû sau:
Soá löôïng kyù sinh truøng 0 1 2 3 4 ≥5

Soá beänh nhaân 40000 8621 1259 99 21 0
Vôùi möùc yù nghóa 1%, coù theå xem soá löôïng kyù sinh truøng treân laø
ÑLNN coù phaân phoái Poisson hay khoâng?
Baøi 6: Ñeå tìm hieåu löôïng muû X (g) moãi caây cao su cho ta trong moät
ngaøy, ghi nhaän ôû 100 caây ta coù keát quaû sau:
Löôïng muû (g) 200-210 210-220 220-230 230-240 240-250 250-260 260-270
Soá caây 2 8 14 30 25 12 9
Vôùi möùc yù nghóa 1% coù theå coi löôïng muû cao su X laø ÑLNN coù
phaân phoái chuaån hay khoâng?
Baøi 7: Ñieàu tra moät soá ngöôøi duøng vaø khoâng duøng caø pheâ ta coù
baûng keát quaû sau:
Maát nguû Coù Khoâng

Duøng caø pheâ
Coù 30 48
Khoâng 15 75
Vôùi möùc yù nghóa 1%, xeùt xem caø pheâ coù gaây maát nguû hay khoâng.
-----------------------
45

Caohoc Thongke

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Caohoc Thongke

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OÂN THI CAO HOÏC MOÂN TOAÙN KINH TEÁ

(Bieân soaïn: Traàn Ngoïc Hoäi - 2007)

PHAÀN III: THOÁNG KEÂ

§1. CAÙC ÑAËC TRÖNG MAÃU

Daïng 1: Lieät keâ döôùi daïng:

Daïng 2: Laäp baûng coù daïng:

Daïng 3: Laäp baûng coù daïng:

Xi x1- x2 x2- x3 ……………………….. xk- xk+1

1.3. Phöông sai maãu vaø ñoä leäch maãu

2) Phöông sai maãu vaø ñoä leäch maãu hieäu chænh

1.4. Phöông sai maãu vaø ñoä leäch maãu

X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

- Tæ leä maãu caùc saûn phaåm loaïi B laø:

- Baám SHIFT 1 2 ( ∑ X ) = ta ñöôïc ∑X n i i =2636;

- Baám SHIFT 2 1 ( X ) = ta ñöôïc kyø voïng maãu X = 26, 36 .

- Baám SHIFT 2 2 (xσn) = ta ñöôïc ñoä leäch chuaån:

- Baám SHIFT 2 3 (xσn-1) = ta ñöôïc ñoä leäch chuaån hieäu chænh:

Suy ra phöông sai maãu hieäu chænh S = (7, 4827) .

§2. ÖÔÙC LÖÔÏNG

X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

M(X) ≈ X = 26,36 (cm).

- Phöông sai cuûa X laø

D(X) ≈ S2 = 55, 9903 (cm2 ).

- Tæ leä caùc saûn phaåm loaïi B laø

• Baûng phaân phoái Student öùng vôùi k = n – 1 vaø α = 1 - γ cho

X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Tra baûng B giaù trò haøm Laplace ta ñöôïc zα = 1,96.

Vaäy öôùc löôïng khoaûng laø:

nB = 17; ∑ X Bi nBi =257; ∑ X Bi nBi =3.953.

- Kyø voïng maãu cuûa XB laø

- Phöông sai maãu ñaõ hieäu chænh cuûa XB laø:

2.3. Öôùc löôïng khoaûng cho tæ leä

Fn(1 − Fn) F (1 − Fn) 1 −α γ

X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

1) Tröôøng hôïp öôùc löôïng khoaûng cho kyø voïng

Neáu n1 ≤ n0 thì ta khoâng caàn ñieàu tra theâm vì côõ maãu

X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

γ = 2ϕ(zα ) = 2ϕ(2, 41) = 2.0, 4920 = 98, 40%.

2) Tröôøng hôïp öôùc löôïng khoaûng cho tæ leä

Neáu n1 ≤ n0 thì ta khoâng caàn ñieàu tra theâm vì côõ maãu

X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

γ = 2ϕ(zα ) = 2ϕ(2,13) = 2.0, 4834 = 96, 68%.

z2α Fn (1 − Fn ) 2, 062.0,17(1 − 0,17)

2.5. Öôùc löôïng khoaûng cho phöông sai

X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Vaäy öôùc löôïng khoaûng cuûa phöông sai laø:

Vaäy öôùc löôïng khoaûng cuûa phöông sai laø:

§3. KIEÅM ÑÒNH GIAÛ THIEÁT

Tröôøng hôïp 1: n ≥ 30; σ2 = D(X) ñaõ bieát:

Tröôøng hôïp 2: n ≥ 30; σ2 = D(X) chöa bieát:

X(cm) 11-15 15-19 19-23 23-27 27-31 31-35 35-39

Vì n ≥ 30; σ2 = D(X) chöa bieát, neân ta kieåm ñònh nhö sau:

(X − μ 0 ) n (26, 36 − 29) 100

Böôùc 3: Kieåm ñònh.

H0: μ = 25 vôùi giaû thieát ñoái H1: μ > 25.

(X − μ 0 ) n (26, 36 − 25) 100

Böôùc 3: Kieåm ñònh.

H0: μB = 16 vôùi giaû thieát ñoái H1: μB ≠ 16

Böôùc 2: Ñaët k = nB -1 = 16. Tra baûng phaân phoái Student

Böôùc 3: Kieåm ñònh.

Vì |t| = 1,7678 < 2,583 = t α neân ta chaáp nhaän giaû thieát

H0: μB = 16,5 vôùi giaû thieát ñoái H1: μB < 16,5.

Böôùc 2: Ñaët k = nB - 1 = 16. Tra baûng phaân phoái Student