Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.

959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

1. BIEÅU DIEÃN DOØNG AÙP HÌNH SIN BAÈNG SOÁ PHÖÙC

1.1. Khaùi nieäm soá phöùc.

Cho soá phöùc V = a + jb goàm coù:
a: phaàn thöïc ; jb: Phaàn aûo
Chuùng ñöôïc bieåu dieãn baèng moät veùctô trong maët phaúng
phöùc.
Moâñun cuûa soá phöùc: c= a2  b2

b
Arcgument cuûa soá phöùc:  = acrtg a
-j Truïc aû
o

V
b
c

a +j Truïc thöïc

Hình 2.4
 caùc daïng bieåu dieãn cuûa soá phöùc.

+ Daïng ñaïi soá: V = a + jb
= c(cos  + jsin  )

+ Daïng löôïng giaùc: V

(coâng thöùc ôle: cos  +


+ Daïng soá muõ: V = c e j
jsin  = e jï )
= c 

+ Daïng cöïc: V

Trong kyõ thuaät ñieän soá phöùc bieåu dieãn ho caùc ñaïi löôïng
doøng aùp hình sin, coù moñun ñungd baèng trò hieäu duïng coøn acrgument
baèng pha ban ñaàu cuûa ñaïi löôïng ñieän hình sin ñoù.
Soá phöùc bieåu dieãn caùc ñaïi löôïng sin kyù hieäu baèng caùc chöõ
  
in hoa coù daáu chaám ôû treân. I , U , E .
 
10I1 sin ( t + )

Ví duï: i1 = 2
2 I = 10 e j 2

* Chu yùù :
- Soá phöùc lieân hieäp.

1
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

 
Cho soá phöùc V = a + jb thì soá phöùc V = a – jb laø soá phöùc
lieân hieäp. Hai soá phöùc ñöôïc goïi laø lieân hieäp vôùi nhau khi chuùng
coù cuøng phaàn thöïc vaø phaàn aûo traùi daáu.
- Soá ño j. (j2 = -1)
Töø soá phöùc döôùi daïng löôïng giaùc:
c(cos  + jsin  ) = c e j
     
Khi c =1,  = 2  cos 2 + jsin 2 = e j 2  j = e j 2 ; - j = e  j 2

1.2. Caùc pheùp tính cuûa soá phöùc.

a) Coäng tröø soá phöùc.

Cho soá phöùc: V 1 = a1 + jb1

V 2 = a2 + jb2
 V + V = (a1 + a2 ) + j(b1 + b2)
1 2

= a + jb  V + V = 2a = 2Re V
   
Cho soá phöùc: V
  
V - V = 2jb = 2 Imf V

b) Pheùp nhaân chia soá phöùc.

 j1 
Cho soá phöùc: V 1 = c1 e ; V 2 = c2 e j 2

  j (1  2 )
V 1 . V 2 = c1 c2 e

V1 c1
 = c e j (  1 2)

V2 2

c) Nhaân soá phöùc vôùi  j.


cho soá phöùc V = c e j
 
 j. V

= jc e j = e j 2 . c e j = c e j (  2 )
 
 -j . V = -jc e j = e  j 2 . c e j = c e j (  2 )

2
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

-j Truïc aû
o

+JV

V
b
c

a +j Truïc thöïc

-JV

Hình 2.5
 Nhö vaäy khi nhaân moät soá phöùc vôùi j, ta quay veùctô bieåu
dieãn soá phöùc moät

goùc 2
ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà. Khi nhaân vôùi (-j ) ta quay veùctô

bieåu dieãn soá phöùc moät goùc 2
cuøng chieàu kim ñoàng hoà ( hình 2.5).
d) Ñaïo haøm cuûa moät haøm hình sin theo thôøi gian bieåu dieãn
döôùi daïng phöùc.
Ñaïo haøm cuûa moät haøm hình sin theo thôøi gian bieåu dieãn döôùi
daïng phöùc thì baèng soá phöùc bieåu dieãn haøm hình sin ñoù nhaân vôùi j
.
Cho doøng ñieän i = Im sin ( t +  )
di
 = = j


dt I

e) Tích phaân cuûa moät haøm hình sin theo thôøi gian bieåu dieãn
döôùi daïng phöùc.
Tích phaân cuûa moät haøm hình sin theo thôøi gian bieåu dieãn döôùi
daïng phöùc thì baèng soá phöùc bieåu dieãn haøm hình sin ñoù chia cho j  .
Cho doøng ñieän i = 2 I sin ( t +  )

  idt = I
j
Ví duï.

Cho doøng ñieän i= 2 50 sin ( t + 3
)

3
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

di 
= j = j  50 ej


dt I 3

 
j
I 50e 3
 idt = j
=
j

1.3. Ñònh luaät kieáchoáp 1.

Toång ñaïi soá caùc doøng ñieän taïi moät nuùt thì baèng khoâng.
n

i
k 1
k =0 (1.17)

 Quy öôùc:
Doøng ñieän naøo coù chieàu ñi tôùi nuùt thì laáy daáu döông
ngöôïc lai thì laáy daáu aâm.
1.4. Ñònh luaät Kieáchoáp 2.
Ñi theo moät voøngkheùp kín, theo moät chieàu tuyø yù ñaõ choïn,
toång ñaïi soá caùc ñieän aùp rôi treân caùc phaàn töû R,L,C baèng toång
ñaïi soá caùc söùc ñieän ñoäng trong voøng.
 Quy öôùc:
Nhöõng söùc ñieän ñoäng vaø doøng ñieän coù chieàu truøng vôùi
chieàu ñi voøng seõ laáy
daáu döông, ngöôïc laïi mang daáu aâm.
n m

 uk =  el
k 1 l 1
(1.18)

* Bieåu dieãn soá phöùc caùc phöông trình trong ñònh luaät
kieáchoáp.
n n 
 ik = 0
k 1
 Ik = 0
k 1

n m n  m 
 uk =
k 1
 el 
l 1
U k =
k 1
 El
l 1

 Ví duï 1: Cho mạch ñieän nhö hình 1.7. Haõy vieát ñònh luaät
Kieáchoáp I vaø II cho maïch ñieän.

4
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

1 1
M 3 C3
i2
C2
R1 R3
+ L2 +

e1 e2 e3

Hình 1.7
Phương trình định luật kiếchốp 1 tại nút M:
  
I1 I 2  I 3  0
Phương trình định luật kiếchốp 2:
     
R1 I 1  jX L1 I 1  jX C 2 I 2  jX L 2 I 2  E1  E 2 (1)
     
 jX C 3 I 3  R3 I 3  jX L 2 I 2  jX C 2 I 2  E 2  E 3 (2)

2. PHÖÔNG PHAÙP BIEÅU DIEÃN SOÁ PHÖÙC

* Caùc böôùc thöïc hieän.
- Bieåu dieãn ñieän aùp vaø toång trôû caùc nhaùnh döôùi daïng
phöùc
U

U

R,x  Z = R + jx


- Duøng ñònh luaät Omh, ñòng luaät kizhhoff ñeå tính caùc doøng,
aùp khaùc döôùi daïng phöùc. Töø ñoù suy ra trò hieäu duïng.
* VÍ DUÏ.
Cho maïch ñieän nhö hình 3.1. vôùi caùc thoâng soá maïch nhö sau.
R1 = 5  ; R2 = 5 3  ; X1 = X2 = 5  ; U = 100 V
Tính I1, I2, I, UCD ?

5
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

A
I1 I2
R1 R2
u
C D
X1 X2

B
Hình 3.1
Baøi giaûi.
Toång trôû phöùc nhaùnh 1.
Z 1  R1  jX 1 =5+j5
Doøng ñieän phöùc nhaùnh 1:

 U 100
I1  = 5  j5
= 10 – j10
Z1

Trò soá hieäu duïng: I1 = 10 2  10 2 = 10 2 A

Toång trôû phöùc nhaùnh 2.
Z 2  R2  jX 2 =5 3 -j5
Doøng ñieän phöùc nhaùnh 2:

 U 100
I2  = 5 3  j5
=5 3 +j5
Z2

 Trò soá hieäu duïng: I2 = 10 A

Theo ñònh luaät kieáchoáp:
  
I  I1  I 2 = 10 – j10 + 5 3 + j 5 =(10 + 5 3)

–j5
 Trò soá hieäu duïng: I = 19,32 A
*
Ñieän aùp phöùc U CD laø:
* *
* * *
U CD = U CD + U CD = -R1 I 1 + R2 I 2

6
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

= -5(10 – j10 ) + 5 3 (5 3 + j 5)
= 25 + j(50 + 25 3 )
 Trò soá hieäu duïng: UCD = 96,59 V.

3. PHÖÔNG PHAÙP DOØNG ÑIEÄN NHAÙNH

* Caùc böôùc giaûi:
- Xaùc ñònh maïch ñieän coù m nhaùnh, n nuùt töø ñoù suy ra soá
nuùt ñoäc laäp laø n-1, soá voøng ñoäc laäp laø m-n+1
- Vieát caùc phöông trình ñònh luaät kirchhoff 1 cho n-1 nuùt ñoäc
laäp vaø phöông trình ñònh luaät kirchhoff 2 cho m-n+1 voøng ñoäc laäp.
- Giaûi heä phöông trình nuùt vaø voøng ñaõ bieát tìm ñöôïc doøng
ñieän treân caùc nhaùnh.
* Thí duï :
Cho maïch ñieän nhö hình veõ.
Z1=Z2=Z3=2 + j2 ()
e1=e2 =120 2 sin314t (V)
Tính doøng ñieän trong caùc nhaùnh ?
A
I1 I2 I3

U Z1 + Z2 + Z3

e1 e3
B
Hình 3.4
Baøi giaûi
Maïch coù : n = 2  1 nuùt ñoäc laäp
m=3  2 voøng ñoäc laäp

7
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

- Choïn chieàu döông cho caùc maïch voøng ñoäc laäp nhö treân hình
veõ, vieát caùc phöông trình theo ñònh luaät kirchhoff 1 vaø 2 cho caùc
nhaùnh vaø caùc voøng.
* * *
Nuùt A : I 1 - I 2- I 3 = 0 (1)
* *
Voøng 1: Z1 I 1 + Z 2 I 2 = E 1 (2)
* *
Voøng 2: Z3 I 3 - Z2 I 2 = -E3 (3)
* * *
Ta coù : I 1 - I 2- I 3 = 0 (4)
* *
(2+j 2) I +(2+j 2)
1 I 2 =120 (5)
* *
(2+j 2) I 3 - (2+j 2) I 2 =-120 (6)
Giaûi heä phöông trình (4),(5),(6)
* *
Coäng (5),(6) => (2 +j 2) I 1 + (2+j 2) I 3 =0 (7)
Nhaân (4) vôùi (2+j 2) roài coäng vôùi (5)
* *
(4+j4) I 1 –(2+j2) I 3 = 120 (8)
120 20
Töø (7) vaø (8) => I1=   10  j10
6(1  j ) (1  j )

=> I1 = 10 2 (A) ;=> I2 , I3

4. PHÖÔNG PHAÙP MAÏCH ÑIEÄN VOØNG
* Caùc böôùc giaûi
Xeùt soá nuùt n, voøng m töø ñoù suy ra soá voøng ñoäc laäp : m-n+1
- Gaùn cho moãi maïch voøng ñoäc laäp moät doøng chaïy kín trong
voøng goïi laø doøng ñieän voøng Iv
- Vieát pt ñònh luaät kirchhff 2 cho caùc maïch voøng ñoäc laäp vôùi
doøng ñieän tác dụng leân maïch laø caùc doøng ñieän voøng.
- Giaûi heä phöông trình ñaõ bieát vôùi aån soá laø caùc doøng ñieän
voøng
- Doøng chaïy trong moãi nhaùnh baèng toång ñaïi soá caùc doøng
ñieän voøng chaïy qua nhánh ñoù.
* Ví duï :
Giaûi baøi toaùn theo hình treân baèng phöông phaùp maïch voøng

8
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

Z1=Z2=z3=2+j2 ()
e1 = e3 = 120 2 sin 314 t (V)
Tính I1,I2,I3 ?
A
I1 I2 I3

U Z1 Iv1 Z2 Iv2 Z3

e1 e3
B
Hình 3.5
Bài giải
Gaùn cho moãi voøng ñònh luaät moät voøng chaïy kín trong voøng
( theo hình veõ)
Phương trình ñònh luaät kirchhoff 2 cho caùc voøng.
 * * *
( Z1  Z 2 ) I V 1  Z 2 I v 2  E 1
 * * *

( Z 2  Z 3) I v2  Z 2 I v1   E 3

 * *
( 4  j 4) I V 1  ( 2  j 2) I v 2  120
<=> 

* *
( 4  j 4) I v2  ( 2  j 2) I v1  120

Nhaân 2 vaøo pt1 roài coäng vaøo pt2

(6  j 6) I v1  120
=> I v1 
20

20(1  j )
 10(1  j ) ( A)
(1  j ) 1  j2
 I 1 I v1  10  j10
 I1  10 2 ( A)

Nhaân 2 vaøo pt2 roài coäng pt1:

6(1+j)Iv2=-120
 20
IV2= 1  j  10  j10 ( A)

I2 = IV1-IV2 = 10 - j10 -(-10+j10) = 20 – j20

(A)
 I 2  20 2 ( A)

9
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

I 3  IV 2  10  j10
 I 3  10 2 ( A)

5. PHÖÔNG PHAÙP ÑIEÄN AÙP HAI NUÙT.

Phöông phaùp naøy chæ aùp duïng cho nhöõng maïch coù nhieàu
nhaùnh nhöng chæ coù hai nuùt.
* Caùc böôùc giaûi:
- Tuyø yù choïn chieàu doøng ñieän nhaùnh vaø ñieän aùp hai nuùt.
- Tìm ñieän aùp hai nuùt theo coâng thöùc:
n

Y E k k
U AB  k 1
n

Y
k 1
k

1
Yk: laø toång trôû phöùc nhaùnh Yk= Z
k

Ek: laø suaát ñieän ñoäng nhaùnh thöù k

- Tìm doøng ñieän nhaùnh baèng caùch aùp duïng ñònh luaät OÂm cho
nhaùnh coù nguoàn.
Khi ñoù doøng ñieän treân moãi nhaùnh seõ ñöôïc tính:
I k  (E k  U AB )Yk
Vôùi quy öôùc: doøng ñieän vaø nguoàn suaát ñieän ñoäng naøo ngöôïc
chieàu vôùi ñieän aùp. UAB thì laáy daáu “+”, ngöôïc laïi laáy daáu “-“.
* Ví duï:
Giaûi maïch ñieän thí duï treân theo phöông phaùp ñieän aùp hai nuùt.
A
I1 I2 I3

Z1 UAB Z2 Z3

e1 e3
B Hình 3.6

10
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

Z1  Z 2  Z 3  2  j2
E1  E 3  120v

Veõ chieàu döông ñieän aùp UAB nhö hình veõ.

- Tính UAB

U AB 
Y E K K

Y1 E1  Y2 E 2  Y3 E3
Y K Y1  Y2  Y3
1
Y1  Y2  Y3  ; E1  E3  120 ; E 2  0
2  j2
Y  E1  E3  E1  E3 240
U AB     80 V 
3Y 3 3
Doøng ñieän treân caùc nhaùnh:
1 20
I 1   E1  U AB Y1  120  80    10  j10  I 1  10 2  A
2  j2 1 J
1 40
I 2   E 2  U AB Y2  80   20  j 20  I 2  20 2 ( A)
2  j2 1  J

6. PHÖÔNG PHAÙP XEÁP CHOÀNG

Tính chaát xeáp choàng laø tính chaát cô baûn cuûa maïch ñieän tuyeán
tính :
Trong 1 maïch ñieän tuyeán tính coù nhieàu nguoàn, doøng ñieän, ñieän
aùp treân moät
nhaùnh naøo ñoù seõ baèng toång ñaïi soá caùc doøng aùp treân nhaùnh ñoù
do töøng nguoàn rieâng
rẽû taùc duïng leân maïch trong khi caùc nguoàn khaùc baèng 0.
* Ví duï:
Giaûi maïch ñieän thí duï treân theo phöông phaùp xeáp choàng
A A A
I13 I23 I33 I11 I21 I31 I1 I2 I3

U Z1 Z2 Z3
+ U Z1 Z2 Z3
= U Z1 Z2 Z3

e1= 0 e3 e1 e3 = 0 e1 e3
B B B

11
Nguyễn Văn Hiếu (0935.253.959) Phương Pháp Giải Mạch Điện

a) b) c)
Hình 3.7
Theo tính chaát xeáp choàng
I1 = I11 - I13
I2 = I21 + I23
I3 = I31 - I33
Theo hình 3.7b :
E 120 40
I11= Z  Z  (2  j 2)  (1  j )  1  j  20(1  j )
1

1 23


* * I
I 21  I 31  11  10(1  j )
Vì Z2=Z3 2 (A)
Theo hình 3.7a.
E3 120
I 33    20(1  j )
Z 3  Z12 (2  j 2)  (1  j )

I 33
VÌ Z1  Z 2  I 23  I13   10(1  j )
2
Theo tính chaát xeáp choàng:
I1 = I11-I13 = 20 – j20 – (10 –j10) = 10-j10
 I1=10 2 (A)
I2=I21 + I23 = 10 – j10 +10 –j10 = 20 –j20
 I2=20 2 (A)
I3= I31- I33 =10 – j10 –(20 –j20)= -10 +j10
 I3=10 2 (A)

12