bµi gi¶ng Ho¸ häc h÷u c¬

Môc lôc
Trang
A. Mét sè ph¶n øng sö dông dÉn xuÊt Halogen. 2
A.1. Ph¶n øng Wurtz 2
A.2. Ph¶n øng Correy-House 2
A.3. Ph¶n øng ankyl hãa Haller-Bauer 3
A.4. Tæng hîp Williamson 4
A.5. Ph¶n øng cña hîp chÊt Grignard 5
A.6. Ph¶n øng Reformasky 9
A.7. Ph¶n øng liªn quan ®Õn clorua axit 10
A.8. Ph¶n øng Reimer-Tiemann 10
A.9. Ph¶n øng Friedel-Crapts 12
A.10. Mét sè ph¶n øng t¹o ra dÉn xuÊt halogen 12
B. Mét sè ph¶n øng dùa trªn sù tÊn c«ng cña cacbanion 15
B.1. Ng−ng tô Claisen. 15
B.2. Ph¶n øng ng−ng tô Dieckmann
B.3. Ph¶n øng ng−ng tô Perkin
B.4. Ph¶n øng Michael
C. Mét sè ph¶n øng liªn quan ®Õn hîp chÊt cacbonyl
C.1. Ph¶n øng Sommelet
C.2. Ph¶n øng Gattermann
C.3. Ph¶n øng Gattermann-Koch
C.4. Ph¶n øng Clemmensen
C.5. Ph¶n øng Wolf-Kisner
C.6. Ph¶n øng Meerwein-Ponndorf-Oppenauer-Verley
C.7. Ph¶n øng Cannizzaro
C.8. Ph¶n øng Baeyer-Villiger

1
D. Bµi tËp
NhiÒu qui t¾c vµ ph¶n øng hãa häc h÷u c¬ mang tªn t¸c gi¶ ®N ph¸t hiÖn vµ
nghiªn cøu chóng. Trong ®ã cã nh÷ng ph¶n øng cã nhiÒu øng dông trong tæng
hîp, trong ph©n tÝch h÷u c¬. Cã nh÷ng ph¶n øng mµ c¬ chÕ cña chóng ®−îc
nghiªn cøu kü l−ìng. Sau ®©y lµ sù s¾p xÕp b−íc ®Çu mét sè ph¶n øng c¬ b¶n.

A. Mét sè ph¶n øng sö dông dÉn xuÊt Halogen.

A.1. Ph¶n øng Wurtz: Hai ph©n tö ankyl halogenua d−íi ¶nh h−ëng cña natri
kim lo¹i ghÐp ®«i l¹i víi nhau thµnh ankan. Ph¶n øng Wurtz chØ cã hiÖu suÊt tèt
khi ®iÒu chÕ ra ankan cã sè ch½n nguyªn tö cacbon vµ cã cÊu t¹o ®èi xøng xung
quanh liªn kÕt cacbon-cacbon. NghÜa lµ khi ghÐp hai gèc gièng hÖt nhau.
2CnH2n+1X + 2Na CnH2n+1− CnH2n+1 + 2NaCl (1)
C¬ chÕ ph¶n øng: SN2

CnH2n+1X + 2Na CnH2n+1Na + NaX

δ+ δ−
CnH2n+1Na + CnH2n+1 X CnH2n+1 CnH2n+1 + NaX

Ph¶n øng c¹nh tranh E2:

H
CnH2n+1Na + CnH2n X CnH2n+2 + CnH2n + NaX

Do hîp chÊt ankylnatri t¸c dông rÊt m¹nh víi ete etylic, do ®ã kh«ng dïng
®ietylete lµm dung m«i cho ph¶n øng mµ dïng dung m«i lµ hi®rocacbon.
A.2. Ph¶n øng Correy-House
S¬ ®å ph¶n øng:
CmH2m+1X
2CnH2n+1X 1. Li
2. CuI [CnH2n+1]2LiCu CnH2n+1 CmH2m+1 (2)
Liti ®iankylcuprat

trong ®ã cã thÓ n=m hoÆc n≠m.

2
 DÉn xuÊt CmH2m+1X t¸c dông víi liti ®iankylcuprat ph¶i lµ dÉn xuÊt chøa
halogen liªn kÕt víi cacbon bËc 1 hoÆc cacbon bËc 2, tøc lµ RCH2X hoÆc R2CHX,
kh«ng thÓ lµ dÉn xuÊt halogen bËc 3 R3CX. Tr−êng hîp muèn ghÐp víi cacbon
bËc 3 th× ta chuyÓn dÉn xuÊt halogen bËc 3 thµnh liti ®iankylcuprat råi cho t¸c
dông víi dÉn xuÊt halogen bËc 1 hoÆc bËc 2
1. Li RCH2Br
(CH3)3C Br [(CH3)3C]2LiCu (CH3)3C CH2 R
2. CuI

Trong tr−êng hîp hîp chÊt c¬ kim nãi chung, c¬ liti nãi riªng kh«ng thÓ
®iÒu chÕ mét c¸ch dÔ dµng b»ng ph¶n øng trùc tiÕp gi÷a kim lo¹i vµ dÉn xuÊt
halogen, ta nªn dïng ph¶n øng trao ®æi kim lo¹i-halogen theo s¬ ®å sau:
R−X + R’−KL R−KL + R’−X (3)
• C©n b»ng ph¶n øng (3) chuyÓn dÞch theo chiÒu t¹o s¶n phÈm trong ®ã kim lo¹i
liªn kÕt víi gèc cã ®é ©m ®iÖn lín h¬n. (R cã ®é ©m ®iÖn lín h¬n R’).
• Ph¶n øng x¶y ra víi hiÖu suÊt tèt khi X lµ Br vµ I. Kh«ng x¶y ra khi X lµ Cl vµ F.
• Ph¶n øng trao ®æi kim lo¹i-halogen theo s¬ ®å (3) chñ yÕu ®−îc dïng ®Ó ®iÒu
chÕ hîp chÊt c¬ liti tõ dÉn xuÊt halogen kÐm ho¹t ®éng nh− halogenua aryl,
vinyl, etinyl, v× c¸c dÉn xuÊt nµy khã ph¶n øng trùc tiÕp víi liti kim lo¹i
nh−ng l¹i kh«ng khã kh¨n g× khi ph¶n øng víi n-Butyl liti.

Br Cl + CH3 (CH2)3 Li Li Cl + CH3 (CH2)3 Br

A.3. Ph¶n øng ankyl hãa Haller-Bauer

Xeton cã chøa hi®ro α t¸c dông víi ankyl halogenua khi cã mÆt baz¬
m¹nh nh− NaNH2, KNH2 t¹o ra xeton cã nhãm ankyl ë cacbon α.
O O O O
NaNH2 R X (4)
R' C CH3 R' C R' C − −
R' C
(-NH3) δ δ CH2 R
CH2 CH2 R X

Ph¶n øng c¹nh tranh lµ O-ankyl hãa v× anion ë trªn cã d¹ng céng h−ëng:

3
 O O
R' C R' C
CH2 CH2

NÕu dÉn xuÊt halogen cã ®é ho¹t ®éng hãa häc cao th× s¶n phÈm O-ankyl
lµ s¶n phÈm chÝnh, cßn c¸c dÉn xuÊt halogen cã ®é hãa häc kÐm h¬n sÏ t¹o ra s¶n
phÈm C-ankyl hãa lµ chñ yÕu.
Ankyl hãa theo Haller-Bauer Ýt khi ®−îc ¸p dông ®Ó tæng hîp dÉn xuÊt cña
c¸c xeton ®¬n gi¶n, trõ khi cÇn tæng hîp xeton cã nhiÒu nhãm thÕ lµ c¸c gèc
ankyl mµ dÉn xuÊt lo¹i nµy ®iÒu chÕ b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c rÊt khã kh¨n, thÝ
dô cã thÓ ¸p dông ®iÒu chÕ hexametylaxeton:
O O
(CH3)3C C CH3 + 3CH3I + 3NaNH2 (CH3)3C C C(CH3)3 + 3NaI + 3NH3

A.4. Tæng hîp Williamson: ancolat, phenolat t¸c dông víi dÉn xuÊt halogen
hoÆc ®iankyl sunfat t¹o ra ete.
SN2
RONa + R'X ROR' + NaX (5)

• C¬ chÕ ph¶n øng SN2.

• NÕu dÉn xuÊt halogen R’X trong ®ã R’lµ gèc th¬m th× X ph¶i lµ iot míi cho
hiÖu suÊt tèt.
• Ph¶n øng c¹nh tranh: ancolat võa lµ baz¬ m¹nh, võa lµ t¸c nh©n nucleophin
m¹nh, do ®ã chóng võa g©y ph¶n øng E2, võa g©y SN2. ChÝnh v× vËy viÖc chän
c¸c chÊt ®Ó tiÕn hµnh tæng hîp Williamson sao cho gi¶m thiÓu ph¶n øng E2 lµ
viÖc rÊt quan träng. CÇn nhí r»ng nÕu nhiÖt ®é cµng cao, t¸c nh©n cã lùc baz¬
cµng m¹nh vµ kÐm ph©n cùc nh− NH2 , C2H5O th× cµng −u tiªn cho ph¶n
øng E2.
ThÝ dô:
CH3I + (CH3)2CHO (CH3)2CHCOCH3 + I SN2
CH3O + (CH3)2CHI CH3−CH=CH2 + CH3OH + I E2
4
• t-Butylat kali lµ baz¬ m¹nh, cã thÓ tÝch lín, khã tham gia ph¶n øng SN2, nã lµ
t¸c nh©n lÝ t−ëng g©y ph¶n øng E2.

A.5. Ph¶n øng cña hîp chÊt Grignard: Victor Grignard ph¸t hiÖn vµ më réng
øng dông hîp chÊt c¬ magie trong tæng hîp h÷u c¬. Nhê thµnh c«ng ®ã «ng ®−îc
nhËn gi¶i Nobel n¨m 1912.
A.5.1. Ph¶n øng cña Magie kim lo¹i víi dÉn xuÊt halogen.
Th−êng cho phoi bµo magie t¸c dông víi dÉn xuÊt halogen cña
hidrocacbon trong ete khan:

R X + Mg ete R MgX (6)

• X cã thÓ lµ Cl, Br, I.

• NÕu X lµ Cl th× ph¶n øng x¶y ra chËm, ngoµi ra MgCl2 t¹o ra Ýt tan trong ete,
do ®ã dïng dÉn xuÊt halogen víi X lµ Br, I th× tèt h¬n kh«ng nh÷ng lµ v× dÉn
xuÊt brom, iot cã ho¹t ®é cao h¬n dÉn xuÊt clo mµ cßn v× MgBr2, MgI2 tan tèt
trong ete.
• DÉn xuÊt halogen vinylic ph¶n øng víi Magie kim lo¹i khi dïng ete etylic lµm
dung m«i th−êng x¶y ra ph¶n øng t¸ch lo¹i vµ ph¶n øng ng−ng tô. Khi ®ã ph¶i
dïng THF lµm dung m«i míi t¹o ra hîp chÊt Grignard víi hiÖu suÊt tèt.

CH2 CH Br + Mg THF
CH2 CH MgBr

• DÉn xuÊt 1,2-®ihalogen khi cã mÆt magie t¹o ra s¶n phÈm t¸ch:
Mg
RCHX CHXR RCH CHR

• DÉn xuÊt 1,3-®ihalogen khi cã mÆt magie t¹o ra dÉn xuÊt xiclopropan:
Mg
RCHX CH2 CHXR R R

• DÉn xuÊt ®ihalogen trong ®ã 2 nguyªn tö halogen c¸ch nhau xa nh− 1,4-, 1,5-,
1,6-®ihalogen... sÏ t¹o ra hîp chÊt Grignard.
A.5.2. Ph¶n øng cña hîp chÊt Grignard.

5
A.5.2.1. Ph¶n øng víi c¸c chÊt cã hi®ro linh ®éng Ýt nhiÒu nh−: xiclopenta®ien,
ankin-1, amin bËc 1, amin bËc 2, ancol, H2O, axit t¹o ra hi®rocacbon:
RMgX + HA RH + MgAX
A.5.2.2. Ph¶n øng víi phi kim oxi, l−u huúnh, halogen t¹o ra hîp chÊt chøa c¸c
liªn kÕt C−O, C−S, C−X.
RMgX H3O
R MgX + O2 R O O MgX 2R OMgX 2ROH

H3O
8R MgX + S8 8R SMgX 8RSH

RMgX + I2 RI + MgXI
Tuy nhiªn c¸c ph¶n øng ®ã kh«ng cã nhiÒu øng dông trong tæng hîp v× s¶n
phÈm cã thÓ ®iÒu chÕ b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c thuËn lîi h¬n. Trong thùc tÕ
chØ dïng ph−¬ng ph¸p nµy ®Ó ®iÒu chÕ s¶n phÈm t−¬ng øng khi c¸c ph¶n øng SN1,
SN2 x¶y ra chËm hoÆc kh«ng x¶y ra. ThÝ dô ®iÒu chÕ dÉn xuÊt neopentyl th× nªn
sö dông ph−¬ng ph¸p nµy:
CH3 CH3 CH3
CH3 C CH2Cl Mg I2
CH3 C CH2MgCl CH3 C CH2I
CH3 CH3 CH3

Ph¶n øng cña hîp chÊt c¬ magie víi oxi ë nhiÖt ®é thÊp lµ ph−¬ng ph¸p
tuyÖt vêi ®Ó ®iÒu chÕ ankyl hi®ropeoxit:
0
H+
R MgX + O2 -70 C R O O MgX R O O H

A.5.2.3. Ph¶n øng víi hîp chÊt cã nhãm cacbonyl:

• Víi CO2:
RMgX + CO2 RCOOMgX
• Víi an®ehit:
R MgX + R'CHO R CHOMgX
R'

• Víi Xeton:

6
 R"
R MgX + R' C R" R C OMgX
O R'

• Víi este:

O R
RMgX
R MgX + CH3 C R C O R C OMgX
OEt CH3
CH3

• Víi clorua axit:

O R
RMgX
R MgX + CH3 C R C O R C OMgX
Cl CH3
CH3

CÇn nhí:
O
R2CuLi + R' C R C O
Cl
R'

RMgCl + CdCl2 RCdCl + MgCl2

O MgCl2
RCdCl + R' C R C O
Cl R'

• Víi amit cã 2 nhãm thÕ ë nit¬ chØ theo tØ lÖ 1:1 t¹o ra xeton:

O OMgX O
HCl, H2O
R' C + RMgX R C N(CH3)2 R' C R + (CH3)2NH2Cl
N(CH3)2
R'

A.5.2.4. Ph¶n øng cña hîp chÊt Grignard víi mét sè chÊt kh¸c:
• Víi etylenoxit, trimetylen oxit:
RMgX + (CH2)2O R−CH2−CH2−OMgX
RMgX + (CH2)3O R−CH2−CH2−CH2−OMgX
• Víi nitrin:

7
 R O
H 3O +
R MgX + R' C N C N MgX R C R'
R'

• Ph¶n øng trao ®æi: T−¬ng tù nh− ph¶n øng Wurtz

δ− δ+
R Cl + R' MgX R R' + MgXCl SN2

Tuy nhiªn ph¶n øng lo¹i nµy chØ x¶y ra ®èi víi dÉn xuÊt halogen ho¹t ®éng nh−
alyl halogenua CH2=CH−CH2−X hoÆc ®iankyl sunfat, ankyl sunfonat vµ α-cloeste,
tøc lµ c¸c dÉn xuÊt cã kh¶ n¨ng cao trong khuynh h−íng tham gia ph¶n øng SN2.
Hçn hîp gåm hîp chÊt Grignard vµ ankyl halogenua ë ®iÒu kiÖn th−êng lµ
hÖ bÒn, tøc lµ chóng kh«ng ph¶n øng víi nhau, nÕu thªm vµo hçn hîp l−îng nhá
CoCl2 th× x¶y ra ph¶n øng ng−ng tô ë trªn, bªn c¹nh ®ã cã c¶ R’−R’ ®−îc t¹o ra
do ph¶n øng:
CoCl2
2R' MgX R' R'
+ −
δ δ
• Ph¶n øng víi c¸c an®ehit, xeton, este α, β-kh«ng no: C C C O

t−¬ng tù nh− anka®ien-1,3 cã c¸c ph¶n øng céng 1,2 vµ céng 1,4.
C¸c este cña axit α, β-kh«ng no khi ph¶n øng víi hîp chÊt Grignard cho
s¶n phÈm céng 1,4:
+ OR' −
R OR' R OR'
δ δ H3O+
C C C O + R MgX C C C OMgX C CH C O

Sù c¹nh tranh gi÷a ph¶n øng céng 1,2 vµ céng 1,4 chÞu sù chi phèi rÊt
m¹nh cña hiÖu øng kh«ng gian. NÕu ë cacbon β cña an®ehit α, β-kh«ng no cã Ýt
nhÊt mét nhãm thÕ th× cã ph¶n øng céng 1,2 tøc lµ ph¶n øng vµo nhãm C=O:

O OH
CH3 CH CH C + C2H5MgBr CH3 CH CH CH CH2 CH3
H

§èi víi penten-3-on-2 th× tØ lÖ s¶n phÈm ph¶n øng céng 1,4 vµ 1,2 lµ 3:1

8
 O O OH
CH3 CH CH C CH3 + C2H5MgBr CH3 CH CH2 C CH3 + CH3 CH CH C C2H5
C2H5 CH3
75% 25%

NÕu cã thªm mét nhãm CH3 ë cacbon β, tøc lµ trong tr−êng hîp 4-
metylpenten-3-on-2 th× hoµn toµn chØ cã s¶n phÈm céng 1,2 tøc lµ chØ x¶y ra
ph¶n øng cña hîp chÊt Grignard víi xeton:

CH3 O OH
CH3
C CH C CH3 + C2H5MgBr C CH C CH3
CH3 CH3 C2H5

A.6. Ph¶n øng Reformasky

α-Bromeste t¸c dông víi an®ehit hoÆc xeton khi cã mÆt kÏm kim lo¹i t¹o
ra β-hi®roxieste, dÉn xuÊt nµy cã thÓ ®Ò hi®rat hãa t¹o ra este α, β-kh«ng no.
Dung m«i hay dïng lµ benzen-toluen. §«i khi cÇn dïng thªm mét Ýt tinh thÓ I2
hoÆc HgBr2 hay CuBr2 ®Ó ho¹t hãa kÏm.
OH
R C O + Br CH CO2R2 + Zn R C CH CO2R2 (7)
R' R1 R1 R1

Ban ®Çu t¹o ra hîp chÊt c¬ kÏm, sau ®ã chÊt nµy ph¶n øng víi an®ehit,
xeton t−¬ng tù hîp chÊt Grignard. Nh−ng kh«ng thÓ dïng Mg v× hîp chÊt c¬
magie sÏ ph¶n øng víi nhãm cacbonyl cña ph©n tö este kh¸c, hîp chÊt c¬ kÏm
kh«ng cã ph¶n øng ®ã.
CH3 CH3
C6H6 C7H8
Br CH CO2C2H5 + Zn BrZn CH CO2C2H5
CH3 O OZnBr
BrZn CH CO2C2H5 + CH3 C CH3 CH3 C CHCO2C2H5
CH3 CH3
OH
H 3O+ H2SO 4
CH3 C CHCO2C2H5 CH3 C CCO2C2H5
CH3 CH3 CH3 CH3

9
A.7. Ph¶n øng liªn quan ®Õn clorua axit
A.7.1. Ph¶n øng khö Rosenmund: ChuyÓn axit thµnh clorua axit råi khö clorua
axit b»ng c¸ch hi®ro hãa trªn xóc t¸c paladi cã mÆt l−u huúnh ®Ó ®iÒu chÕ
an®ehit:
O Pd(S) O
R C + H2 R C + HCl (η = 90%) (8)
Cl H

A.7.2. Tæng hîp Arndt-Eister: ChuyÓn axit thµnh clorua axit råi cho t¸c dông víi
®iazometan, ph©n hñy s¶n phÈm b»ng c¸ch ®un nãng víi b¹c oxit t¹o ra xeten,
cho xeten t¸c dông víi H2O ®−îc ®ång ®¼ng kÕ tiÕp cña axit ban ®Çu:
O CH2N2
O
R C R CH2 C (9)
Cl OH
O O
R C + 2CH2N2 R C CHN2 + CH3Cl + N2 (η = 92%)
Cl
O
Ag2O H 2O
R C CHN2 R CH C O R CH2 CO2H (η = 80%)
- N2

A.7.3. Tho¸i biÕn Curtius: §iÒu chÕ amin bËc 1 t−¬ng tù tho¸i biÕn Hoffmann vµ
tho¸i biÕn Schmidt.

Cho clorua axit t¸c dông víi natri azit Na N N N , sau ®ã ®un nãng tíi
70-1000C ®−îc isoxianat, thñy ph©n chÊt sau cïng thu ®−îc amin bËc 1:
O NaN3
R C R NH2 (10)
Cl
O O
R C + NaN3 ete
R C N N N + NaCl
Cl
O O
70-1000C H2O
R C N N N - N2 R C N R N C O R NH2 + CO2

10
A.8. Ph¶n øng Reimer-Tiemann:
§iÒu chÕ an®ehit th¬m cã nhãm -OH ë vÞ trÝ ortho so víi nhãm -CHO. Cho
phenol t¸c dông víi clorofom trong m«i tr−êng kiÒm, ®un nãng:
OH OH
CHO
NaOH, H2O
+ CHCl3 (11)
60-700C

(Ph¶n øng c«ng nghiÖp s¶n xuÊt Salixylan®ehit)

A.9. Ph¶n øng Friedel-Crapts: ankyl hãa vµ axyl hãa vßng th¬m dïng ankyl
halogenua, clorua axit cã xóc t¸c lµ axit lewis, hay dïng nhÊt lµ AlCl3 khan.
A.9.1. Ankyl hãa:
CH2 CH3
AlCl3
+ CH3 CH2 Br + HBr (12)

• Muèn thu ®−îc s¶n phÈm monoankyl ph¶i dïng d− rÊt nhiÒu hi®rocacbon
th¬m v× s¶n phÈm t¹o ra cã kh¶ n¨ng ph¶n øng cao h¬n rÊt nhiÒu so víi aren
ban ®Çu do ®ã th−êng t¹o ra s¶n phÈm thÕ nhiÒu lÇn.
• V× ph¶n øng tr¶i qua giai ®o¹n t¹o ra cacbocation, mµ cacbocation dÔ bÞ
chuyÓn vÞ do ®ã t¹o ra s¶n phÈm do sù chuyÓn vÞ cña cacbocation:

CH3 CH2 CH2 Cl + AlCl3 CH3 CH2 CH2 AlCl4

CH3 CH2 CH2 CH3 CH CH3

(CH2)2 CH3 CH CH3

+ CH3CH2 CH2Cl AlCl3 + + HCl
CH3

S¶n phÈm ph¶n øng ankyl hãa cã thÓ bÞ ®ång ph©n hãa hoÆc tham gia ph¶n
øng ph©n bè l¹i, ®Æc biÖt khi dïng l−îng lín xóc t¸c HF-BF3:
ThÝ dô o- vµ p-xylen bÞ chuyÓn thµnh ®ång ph©n m-xylen:

11
 CH3 CH3
HF BF3

CH3
CH3

Etylbenzen bÞ ph©n bè l¹i thµnh benzen vµ 1,3-®ietylbenzen.

C2H5
CH2CH3
HF BF3
2 +
C2H5

A.9.2. Axyl hãa b»ng clorua axit th−êng tiÕn hµnh trong dung m«i lµ CS2 hoÆc
nitrobenzen, th−êng ph¶i dïng l−îng xóc t¸c nhiÒu h¬n so víi ankyl hãa do xeton
t¹o phøc víi xóc t¸c:
C R
AlCl3
+ RCOCl O + HCl (13)

Ph¶n øng dõng l¹i ë giai ®o¹n t¹o ra s¶n phÈm thÕ 1 lÇn. Do ®ã cã øng
dông ®Ó ®iÒu chÕ monoankylaren, v× cã thÓ khö xeton thµnh hi®rocacbon b»ng
hçn hèng kÏm trong axit clohi®ric.

A.10. Mét sè ph¶n øng t¹o ra dÉn xuÊt halogen:

A.10.1. HiÖu øng Kharasch vµ Mayo (1933): Ph¶n øng ng−îc qui t¾c
Maccopnhicop:
hν hoÆc peoxit
CH3 CH CH2 + HBr nhanh CH3 CH2 CH2 Br (14)

• ChØ x¶y ra víi HBr, ®«i khi víi HCl. Kh«ng x¶y ra víi HF vµ HI.
• C¬ chÕ:

12
 toC ∆H = +35kcal
R O O R 2RO

ROH + Br ∆H = -23kcal
RO + HBr
ROBr + H ∆H = +39kcal
CH3 CH CH2 + Br CH3 CH CH2 Br ∆H = -5kcal
CH3 CH CH2Br + HBr CH3 CH2 CH2Br + Br ∆H = -11kcal

A.10.2. Ph¶n øng Wohl-Ziegler: Brom hãa anken dïng NBS, cÇn chiÕu s¸ng hoÆc
cã mÆt peoxit, hoÆc xóc t¸c kh¸c, ®iÒu chÕ dÉn xuÊt alyl halogenua. C¬ chÕ gèc
tù do d©y chuyÒn:
O O
hν
N Br N + Br

O O
H
O O

N + + N H

O O
O Br O

+ N Br + N (15)

O O

A.10.3. Ph¶n øng Hunsdiecker: §iÒu chÕ dÉn xuÊt ankyl clorua hoÆc bromua
b»ng c¸ch ®ecacboxyl hãa muèi b¹c cña axit cacboxylic trong sù cã mÆt cña clo
hoÆc brom.

RCO2Ag + Br2 CCl4, 760C (16)

RBr + AgBr + CO2

• Ph¶n øng cã sù khã kh¨n lµ ®ßi hái ph¶i cã muèi b¹c tinh khiÕt vµ khan. Lo¹i
muèi nh− thÕ rÊt khã ®iÒu chÕ.
• Trong mét sè tr−êng hîp kÕt qu¶ thu ®−îc rÊt tuyÖt vêi khi cho axit
cacboxylic t¸c dông víi l−äng d− oxit HgO ®á trong dung m«i CCl4, trong
bãng tèi vµ ë nhiÖt ®é kho¶ng 760C.
13
 HgO, CCl4
CO2H + Br2 Br + CO2 + HBr
760C

A.10.4. Ph¶n øng Sandmeyer vµ ph¶n øng Schiemann: Ph©n hñy muèi ®iazoni
cña amin th¬m bËc 1 b»ng c¸ch ®un nãng dung dÞch muèi trong sù cã mÆt cña
®ång (I) halogenua tan trong l−îng d− axit halogenhi®ric t−¬ng øng lµ mét trong
nh÷ng ph−¬ng ph¸p hiÖu qu¶ ®iÒu chÕ dÉn xuÊt halogen th¬m. Ph¶n øng nµy lµ
mét tr−êng hîp cña ph¶n øng Sandmeyer.
CuX, HX
ArN2X Ar X + N2 (17)

CH3 CH3 CH3

NH2 N2Cl Cl
HCl, NaNO2, H2O (CuCl), HCl
(74-79%)
0-50C 600C

CH3 CH3 CH3

H2SO4, NaNO2, H2O HBr, (CuBr) (70-73%)

15-200C 1000C

NH2 N2HSO4 Br

C¬ chÕ ph¶n øng: Muèi ®iazoni ph¶n øng t¹o ra gèc th¬m tù do, sau ®ã trong qu¸
tr×nh oxi hãa-khö tiÕp theo t¹o ra dÉn xuÊt halogen. Trong ph¶n øng nµy lóc ®Çu
®ång lµ chÊt khö sau ®ã ®ãng vai trß lµ chÊt oxi hãa.
+2
C6H5 N N + [CuCl2] C6H5 + N2 + Cu Cl2

C6H5 + Cu Cl2 C6H5 Cl + CuCl

• Tr−êng hîp ®iÒu chÕ dÉn xuÊt i«t th× kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i dïng hîp chÊt cña
®ång (I), v× b¶n th©n anion I ®N g©y nªn sù ph©n hñy muèi ®iazoni, trong
tr−êng hîp nµy cã t¹o ra mét l−îng I2 ®¸ng kÓ.
KI, H2O
ArN2X Ar I + N2 (18)

14
 NH2 1. HNO 2, H 2O I (53%)
2. KI, H 2O

• Khi ®iÒu chÕ dÉn xuÊt cña flo, qui tr×nh tiÕn hµnh cã sù ®iÒu chØnh nh− sau:
cho muèi ®iazoni t¸c dông víi HBF4 hoÆc NaBF4 t¹o ra kÕt tña ®iazoni
floroborat. Läc lÊy kÕt tña nµy, lµm s¹ch, lµm kh« råi ®un nãng tõ tõ cho tíi
khi b¾t ®Çu ph©n hñy gi¶i phãng nit¬ vµ t¹o ra bo triflorua:
t0
ArN2BF4 Ar F + N2 + BF3 (19)

C6H5N2 BF4 t0C

C6H5F + N2 + BF3

§iÒu chÕ dÉn xuÊt th¬m cña flo nh− trªn gäi lµ ph¶n øng Schiemann
VÝ dô:
NH2 N2BF4 F

1. NaNO2, H2SO4 150-1550C

2. HBF4

Br Br (97%) Br

Ph¶n øng Schiemann x¶y ra qua giai ®o¹n t¹o cacbocation th¬m. B»ng
chøng cho c¬ chÕ nµy lµ sù t¹o ra 3-nitro®iphenyl bªn c¹nh flobenzen khi ph©n
hñy phenyl®iazoni floroborat trong nitrobenzen:
BF4
F + BF3
-N2
N2 BF4
NO2

NO2

B. Mét sè ph¶n øng dùa trªn sù tÊn c«ng cña cacbanion

B.1. Ng−ng tô Claisen.

15
Ph¶n øng gi÷a hai ph©n tö este cã hi®ro ë cacbon α, d−íi ¶nh h−ëng cña baz¬,
t¹o ra β-xetoeste. Ph¶n øng kh«ng cã lîi vÒ mÆt nhiÖt ®éng v× cã ∆H=6 kcal/mol.
S¬ ®å:
O O O O
R C OR' + H CH C OR2 baz¬ R C CH C OR2 + R'OH (20)
R1 R1

• Baz¬ th−êng dïng lµ ancolat natri cña ancol ®N t¹o ra este.

• C¬ chÕ ph¶n øng:
O O
-C2H5OH
CH3 C OC2H5 + C2H5O CH2 C OC2H5

O O O O O O
-C2H5O
CH3 C OC2H5 + CH2 C OC2H5 CH3 C CH2 C OC2H5 CH3 C CH2 C OC2H5
OC2H5

C¸c giai ®o¹n ®Òu x¶y ra thuËn nghÞch, do ®ã ph¶i ch−ng cÊt lo¹i bá ancol
®Ó chuyÓn dÞch c©n b»ng. Qu¸ tr×nh t¸ch bá ancol sÏ gÆp khã kh¨n nÕu este ban
®Çu cã ®iÓm s«i thÊp h¬n ancol, khi ®ã th−êng ph¶i dïng d− ancolat ®Ó chuyÓn
β-xetoeste thµnh d¹ng muèi cña enol:
O O O O O O (21)
-C2H 5OH
CH3 C CH2COC2H5 + C2H5O CH3 C CHCOC2H5 CH3 C CHCOC2H5

V× ancol cã lùc axit yÕu h¬n enol. §−¬ng nhiªn ®Ó thu ®−îc s¶n phÈm th×
sau khi tiÕn hµnh ph¶n øng ng−ng tô ph¶i cho dung dÞch axit loNng, l¹nh vµo hçn
hîp sau ph¶n øng.
• VÒ mÆt lÝ thuyÕt chØ cÇn este cã Ýt nhÊt mét nguyªn tö hi®ro ë cacbon α,
nh−ng thùc tÕ nÕu dïng ancolat th× nh÷ng este cã mét hi®ro α kh«ng tù ng−ng
tô t¹o ra β-xetoeste, v× nh− trªn ®N nh¾c, ph¶n øng kh«ng thuËn lîi vÒ mÆt
nhiÖt ®éng, khi chØ cã mét Hα th× kh«ng t¹o ra enolat theo ph−¬ng tr×nh (21).

16
 O O CH3
C2H5ONa
2H3C CH COC2H5 CH3 CH C C COOC2H5 + C2H5OH
CH3 CH3 CH3

Trong nh÷ng tr−êng hîp nµy ph¶i dïng d− baz¬ m¹nh h¬n rÊt nhiÒu so víi
ancolat ®Ó lo¹i bá hÕt ancol t¹o ra. Mét trong nh÷ng baz¬ ®ã lµ triphenylmetyl
natri.
O O CH3
2CH3 CH COC2H5 CH3 CH C C COOC2H5 + C2H5OH
CH3 CH3 CH3

(C6H5)3CNa + C2H5OH (C6H5)3CH + C2H5ONa

O O CH3
2CH3 CH COC2H5 + (C6H5)3CNa CH3 CH C C COOC2H5 + C2H5ONa
CH3 CH3 CH3 + (C6H5)3CH

• Ng−ng tô Claisen cã thÓ x¶y ra gi÷a hai lo¹i este kh¸c nhau, khi ®ã t¹o ra hçn
hîp 4 lo¹i β-xetoeste. NÕu 1 trong 2 lo¹i este kh«ng cã Hα th× ph¶n øng x¶y ra
thuËn lîi vµ ®ì phøc t¹p h¬n. C¸c este kh«ng cã Hα th−êng dïng lµ este cña
axit benzoic, axit fomic, axit cacbonic, axit oxalic.
Khi dïng este cña axit fomic ta thu ®−îc β-an®ehiteste:
O O O
1. C2H5O
H COC2H5 + C6H5 CH2 COC2H5 C6H5 CH COC2H5
2. H3O+
CHO
(90%)

Khi dïng ®ietyl oxalat thu ®−îc α-etosalixyleste, este lo¹i nµy khi bÞ ®un nãng
m¹nh sÏ t¸ch ph©n tö oxit cacbon CO t¹o ra este cña axit malonic:

17
 O O
1. C2H5O
(CO2C2H5)2 + CH3CH2 CH2 COC2H5 CH3CH2 CH COC2H5
2. H3O+
COCOOC2H5
α-etosalixylbutirat etyl
O
t0C
CH3CH2 CH COC2H5 + CO↑
COOC2H5
§ietyl α-etylmalonat

• Ng−ng tô Claisen cã thÓ x¶y ra gi÷a 1 xeton cã Hα vµ 1 este, khi ®ã xeton t¹o
ra cacbanion v× xeton cã lùc axit lín h¬n c¸c este ®¬n gi¶n, ph¶n øng tù
ng−ng tô gi÷a 2 ph©n tö xeton theo kiÓu an®ol hãa rÊt khã x¶y ra. DÉn xuÊt
oxaxyl t¹o ra còng bÞ t¸ch CO khi ®un nãng:
O O O
1. C2H5ONa COCOC2H5 + C H OH
(CO2C2H5)2 + 2 5
2. H3O+

O O O O
COCOC2H5 1500C COC2H5
+ CO↑

• Ph¶n øng ng−ng tô Claisen còng cã thÓ x¶y ra gi÷a 1 an®ehit hoÆc 1 xeton
kh«ng cã Hα víi 1 este cã Hα, khi ®ã t¹o ra este α, β-kh«ng no:
OH O
CHO + C2H5ONa CHCH(COC2H5)2
CH2(CO2C2H5)2
O
CH=C(COC2H5)2
+ H2O

B.2. Ph¶n øng ng−ng tô Dieckmann: lµ ph¶n øng Claisen néi ph©n tö este cña
®iaxit cã chøa 6 hoÆc 7 nguyªn tö cacbon t¹o ra β-xetoeste m¹ch vßng 5 hoÆc 6
c¹nh:

18
 COOC2H5
CH2 COOC2H5
CH2 C2H5ONa
CH2 O + C2H5OH (22)
CH2 COOC2H5

B.3. Ph¶n øng ng−ng tô Perkin: x¶y ra gi÷a mét an®ehit th¬m víi anhi®rit axit
cã Hα khi cã mÆt muèi víi kim lo¹i kiÒm cña axit øng víi anhi®rit axit:
O O O O
CH3 C O C CH3 + CH3COONa Na CH2 C O C CH3 + CH3COOH

O O O O
O O
C H CH-CH2C O CCH3
+ CH2 C O C CH3
CH3COOH, t0C (23)

CH=CH COOH

Ph¶n øng t¹o ra axit α, β-kh«ng no. Muèi cña kim lo¹i kiÒm ®ãng vai trß
cña baz¬ ®Ó t¹o ra cacbanion, do ®ã cã thÓ thay nã b»ng mét baz¬ kh¸c, hay dïng
nhÊt lµ K2CO3 khan.

B.4. Ph¶n øng Michael: lµ ph¶n øng céng cña t¸c nh©n nucleophin vµo liªn kÕt
®«i cacbon-cacbon cã nhãm hót electron m¹nh (liªn kÕt ®«i ho¹t hãa) nh− dÉn
xuÊt axit α, β-kh«ng no, an®ehit α, β-kh«ng no, xeton α, β-kh«ng no, hay nitrin,
+ −
δ δ
nitro...α, β-kh«ng no víi kÝ hiÖu chung lµ: C C C O

§iÓn h×nh lµ ph¶n øng céng cacbanion vµo hÖ thèng trªn theo s¬ ®å:

CH2(COOC2H5)2 + B CH(COOC2H5)2 + BH

BH+
C C C O + CH(COOC2H5)2 C C C O C CH C O
CH(COOC2H5)2 CH(COOC2H5)2

19
Trong ®ã B lµ 1 baz¬.
ThÝ dô 1:
C2H5ONa
C6H5CH CH COOC2H5 + CH2(COOC2H5)2 C6H5CH CH2 COOC2H5
CH(COOC2H5)2

Ngoµi este cña axit malonic, c¸c chÊt kh¸c cã thÓ t¹o ra cacbanion t−¬ng ®èi bÒn
nh− malononitrin, este cña axit axetoaxetic, este cña axit xianoaxetic...

ThÝ dô 2:
Ph¶n øng Michael th−êng ®−îc dïng ®Ó tæng hîp vßng 6 c¹nh, ban ®Çu t¹o
ra enolat hoÆc cacbanion, sau ®ã c¸c t¸c nh©n nµy ph¶n øng víi xeton α, β-kh«ng
no, cuèi cïng t¹o ra xeton vßng:

O OH O O
baz¬

O C baz¬
+
O
O CH3 O
O O CH3 CH2
-H2O

;
O O

C¸c enamin rÊt dÔ tham gia ph¶n øng céng Michael:

20
 N O N
+ CH2 C C DMF
t0C CH2 C COOCH3
CH3 OCH3
CH3
H
O
CH2 CH COOCH3
N H2O, H+
CH3
CH2 CH COOCH3
CH3
H

C¸c enamin cã thÓ ®iÒu chÕ ®−îc b»ng ph¶n øng cña xeton, an®ehit cã Hα víi
amin bËc 2 khi cã xóc t¸c axit vµ liªn tôc ch−ng cÊt lo¹i n−íc:
O
H+ N + H2O
+ HN

piroli®in
Nhí r»ng c¸c enamin rÊt dÔ cã ph¶n øng C-ankyl hãa víi c¸c dÉn xuÊt
halogen ho¹t ®éng nh− allyl halogenua hoÆc α-halogeneste, sau ®ã thñy ph©n sÏ
thu ®−îc dÉn xuÊt míi cña hîp chÊt cacbonyl ban ®Çu:

N N Br H2O
+ Br CH2COOC2H5
CH2COOC2H5

O BrH2N
+
CH2COOC2H5

Ph¶n øng Michael bao gåm c¶ ph¶n øng céng 1,4 cña hîp chÊt c¬ magie
vµo hÖ liªn kÕt ®«i ho¹t hãa (xem A.5.2.4)

C. Mét sè ph¶n øng liªn quan ®Õn hîp chÊt cacbonyl

21
C.1. Ph¶n øng Sommelet: Oxi hãa nhãm CH2Cl liªn kÕt víi vßng th¬m thµnh
nhãm −CHO b»ng hexametylentetramin trong dung m«i CH3COOH/H2O ë nhiÖt
®é s«i, sau ®ã ph©n hñy s¶n phÈm trong m«i tr−êng axit cã pH=3÷6,5. Ban ®Çu
t¹o ra muèi amoni bËc 4, sau ®ã ph©n hñy ra an®ehit:

CH2Cl N CH2 N Cl CHO

(25)
CH 3CO 2H, H 2O pH=3 : 6,5
+ N N
t0 s«i
N

DÉn xuÊt ArCH2Cl dÔ dµng ®iÒu chÕ b»ng ph¶n øng clometyl hãa aren. Cho
hi®rocacbon th¬m t¸c dông víi an®ehit fomic vµ hi®roclorua trong sù cã mÆt cña
ZnCl2 khan:
ZnCl2
C6H6 + HCHO + HCl C6HCH2Cl + H2O

C¬ chÕ ph¶n øng clometyl hãa t−¬ng tù nh− ph¶n øng Friedel-Crafts:

OH HO ZnCl2
O ZnCl2
H C + HCl H C Cl H C Cl
H H H

HO ZnCl2 H CH2Cl
H C Cl + + HOZnCl2 + ZnCl2 + H2O
CH2Cl
H

C.2. Ph¶n øng Gattermann: Lµ ph¶n øng fomyl hãa hîp chÊt th¬m cã kh¶ n¨ng
ph¶n øng cao trong ph¶n øng SE nh− phenol, ete cña phenol vµ hi®rocacbon th¬m
kh¸c. T¸c nh©n ®−îc sö dông lµ hi®roxianua, hi®roclorua vµ xóc t¸c lµ ZnCl2 hay
AlCl3 khan hoÆc c¶i tiÕn b»ng c¸ch dïng kÏm xianua vµ hi®roclorua. Thñy ph©n
c¸c s¶n phÈm sÏ t¹o ra an®ehit.
CHO
OH OH (26)
1. ZnCl2, ete
+ HCN + HCl + NH4Cl
2. H2O

22
C.3. Ph¶n øng Gattermann-Koch: Lµ ph¶n øng ®iÒu chÕ an®ehÝt th¬m b»ng
c¸ch cho oxit cacbon CO t¸c dông víi hi®rocacbon th¬m khi cã mÆt hi®roclorua
vµ AlCl3 khan. Ph¶n øng x¶y ra ë ¸p suÊt th−êng th× cÇn dïng thªm CuCl, nÕu ë
¸p suÊt cao th× kh«ng cÇn dïng CuCl.
HCl, AlCl3 (27)
(CH3)2CH + CO (CH3)2CH CHO
35at, 25-300C
(60%)

HCl, AlCl3
+ CO CHO
Cu2Cl2, 35-400C

(73%)

C.4. Ph¶n øng Clemmensen: Khö an®ehit, xeton thµnh hi®rocacbon d−íi t¸c
dông cña hçn hèng Zn trong axit HCl.
O
Zn/Hg, HCl (28)
C CH2COOC2H5 CH2 CH2COOC2H5

Ph¶n øng Clemmensen ¸p dông khi an®ehit, xeton cã c¸c nhãm bÒn trong m«i
tr−êng axit, kÐm bÒn trong m«i tr−êng kiÒm.

C.5. Ph¶n øng Wolf-Kisner: Khö an®hit, xeton thµnh hi®rocacbon do t¸c dông
cña hi®razin trong m«i tr−êng kiÒm, dïng dung m«i ph©n cùc cã ®iÓm s«i cao
nh− etilenglicol, khi ®un nãng.
KOH, 1500 (29)
+ H2N NH2 (CH2OH)2 + N2 + H2O
O

Ph¶n øng nµy ¸p dông cho hîp chÊt cacbonyl bÒn trong m«i tr−êng kiÒm,
kÐm bÒn trong m«i tr−êng axit. Ph¶n øng x¶y ra ®Õn cïng nÕu liªn tôc ch−ng cÊt
lo¹i bá n−íc t¹o ra.
CÇn chó ý r»ng: NÕu an®ehit vµ xeton kÐm bÒn c¶ trong m«i tr−êng kiÒm
vµ m«i truêng axit, tøc lµ kh«ng thÓ dïng ph¶n øng Clemmensen vµ ph¶n øng

23
Wolf-Kisner, hoÆc dïng c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c cho hiÖu suÊt thÊp th× ph¶i
chuyÓn hîp chÊt cacbonyl thµnh thioxetal, råi khö b»ng hi®ro hãa xóc t¸c Niken-
Raney.
ThÝ dô:
(CH2)3
O S
S
HS (CH2)3 SH
C2H5OOC COOC2H5 C2H5OOC COOC2H5
H+
S
O S
(CH2)3
H2/Ni
C2H5OOC COOC2H5

(70%)

C.6. Ph¶n øng Meerwein-Ponndorf-Oppenauer-Verley: Lµ ph¶n øng khö

an®hit, xeton thµnh ancol b»ng nh«m isopropylat.
Nh«m isopropylat [(CH3)2CHO]3Al lµ chÊt r¾n cã ®iÓm ch¶y thÊp (1180C), cã thÓ
ch−ng cÊt ë nhiÖt ®é 140-1500C/12mmHg.
3R2CO + [(CH3)2CHO]3Al 3(CH3)2CO + (R2CHO)3Al (30)

• Ph¶n øng x¶y ra ®Õn cïng khi ch−ng cÊt axeton liªn tôc ra khái hçn hîp ph¶n
øng. Thñy ph©n axit s¶n phÈm sÏ thu ®−îc ancol.
• Ph¶n øng khö nh− trªn còng cho hiÖu suÊt rÊt tèt khi trong gèc R cã chøa liªn
kÕt béi (kh«ng no) hoÆc cã chøa halogen.
C¬ chÕ ph¶n øng: Ban ®Çu nguyªn tö oxi cacbonyl kÕt hîp víi nh«m, tiÕp theo cã
sù dÞch chuyÓn anion hi®rua trong phøc ho¹t ®éng m¹ch vßng sang nguyªn tö
cacbon-cacbonyl t¹o ra ancol:
H H C(CH3)2 H
R C O R C H + (CH3)2C=O
O Al[OCH(CH3)2]2 OAl[OCH(CH3)2]2

24
C.7. Ph¶n øng Cannizzaro: Lµ ph¶n øng tù oxi hãa tù khö cña an®ehit kh«ng
cã Hα d−íi ¶nh h−ëng cña kiÒm m¹nh.
H
H O R C (31)
O
R C + OH- R C OH O R C + RCH2OH
O H O

Ph¶n øng Cannizzaro cã thÓ x¶y ra gi÷a 2 an®ehit kh¸c nhau, khi ®ã
an®ehit nµo cã nhãm −CHO dÔ bÞ anion OH- tÊn c«ng h¬n (®iÖn tÝch d−¬ng ë
cacbon cao h¬n; nhãm −CHO Ýt bÞ ¸n ng÷ kh«ng gian) sÏ bÞ oxi hãa thµnh axit.
H H OH
(CH3)3C C + H C OH-
(CH3)3CCH2OH + H C
O O O

NÕu an®ehit cã hi®ro ë cacbon α th× ban ®Çu x¶y ra ph¶n øng andol hãa ®Õn hÕt
Hα, cuèi còng sÏ x¶y ra ph¶n øng Cannizzaro.

H H CH2OH OH
OH- + H C
CH3 C + 4H C HO CH2 C CH2OH
O O CH2OH O

C.8. Ph¶n øng Baeyer-Villiger: Lµ ph¶n øng cña xeton víi peaxit t¹o ra este.
Ban ®Çu peaxit t¹o ra oxi nguyªn tö, sau ®ã oxi kÕt hîp víi cacbon trong nhãm
cacbonyl xeton t¹o ra este.
O O
C6H5CO3H
phe C phe phe C O phe (32)

O O
C6H5CO3H
O
CH2

NÕu 2 gèc cña xeton kh¸c nhau th× t¹o ra hçn hîp 2 este:
O O O
C6H5CO3H
R C R' R C O R' + R O C R'

25
D. Bµi tËp
1. Hîp chÊt nµo d−íi ®©y kh«ng thÓ ®iÒu chÕ b»ng ph¶n øng Wurtz víi hiÖu suÊt
tèt? Gi¶i thÝch.
(CH3)2CHCH2CH(CH3)2 (A) (CH3)2CHCH2CH2CH(CH3)2 (B)
CH3CH2C(CH3)2CH2CH3 (C) (CH3)3CCH2CH2CH3 (D)
2. Tõ E-2-buten hNy ®iÒu chÕ CH3CHBrCHBrCH2CH2CHBrCHBrCH3 (G). HNy
dïng c¸c kÝ hiÖu R, S ®Ó cho biÕt c¸c ®ång ph©n lËp thÓ nµo cña G ®−îc t¹o ra.
NÕu ®i tõ Z-2-buten th× G cã nh÷ng ®ång ph©n lËp thÓ nµo?
3. Tõ Cumen hNy ®iÒu chÕ Cumarin.
4. Cho phenol t¸c dông víi clorofom vµ NaOH ®−îc G. L¹i cho G t¸c dông víi
etanol (cã xóc t¸c axit), råi lÊy s¶n phÈm cho ph¶n øng víi alyl bromua khi cã
mÆt kiÒm, ®−îc chÊt K. §un nãng K tíi 2000C sau ®ã thñy ph©n axit. ViÕt c¸c
ph−¬ng tr×nh ph¶n øng vµ cho biÕt ®N sö dông c¸c ph¶n øng nµo mang tªn
ng−êi.
5. ViÕt c¸c ph−¬ng tr×nh ph¶n øng theo c¸c giai ®o¹n sau, cho biÕt c¸c ph¶n øng
mang tªn ng−êi (nÕu cã):
1. Buta®ien-1,3 t¸c dông víi metyl metacrilat ®−îc chÊt (O).
2. Oxi hãa (O) b»ng KMnO4/H2SO4 ®un nãng, råi cho s¶n phÈm t¸c dông
víi CH2N2 d− ®−îc (P).
3. P + CH3ONa, råi thñy ph©n axit vµ ®un nãng, t¸ch ra CO2 ®−îc (R).
4. R + CH2N2 → S
5. S + BrCH2CO2CH3 + Zn → T → U + H2O
6. U + H2 → V
7. V + CH3ONa → X. Thñy ph©n X trong m«i tr−êng axit, ®un nãng,
t¸ch CO2 ®−îc Y
8. Y+ NaNH2 + CH3I d− → 1-Metyl-2-oxo-3,3-®imetyl Bixiclo[2.2.1]heptan

26
 1
6
2 O

5
3
4

6. Cho axetan®ehit t¸c dông víi l−îng d− foman®ehit khi cã mÆt NaOH ®−îc
chÊt A. Cho A t¸c dông víi l−îng d− dung dÞch NaBr bNo hßa vµ H2SO4 ®Æc
®−îc B. §un nãng B víi bét Zn ®−îc C (C5H8). ViÕt c¸c ph−¬ng tr×nh ph¶n
øng.
7. Cho 1-penten-5-ol t¸c dông víi Br2/CCl4 thu ®−îc chÊt X (C5H9OBr). Cho X
chuyÓn hãa qua c¸c b−íc sau:
B1: ph¶n øng víi Mg/ete B4: t¸c dông víi ®iazometan
B2: ph¶n øng víi CO2 råi thñy ph©n axit B5: ®un nãng víi Ag2O
B3: ph¶n øng víi thionyl clorua B6: t¸c dông víi H2O
ViÕt c«ng thøc cÊu t¹o cña s¶n phÈm trong tõng b−íc chuyÓn hãa.

8. ViÕt c«ng thøc cÊu t¹o s¶n phÈm cña dNy chuyÓn hãa sau:
(CH2CO)2NH + LiAlH4 → A
A + xiclohexanon cã xóc t¸c axit → B
B + CH3COCl → C, sau ®ã thuû ph©n t¹o ra D
D + CuCl2 → E

9. Tõ Metylvinylxeton vµ CH hNy ®iÒu chÕ ra H3C

3

O O

10. Tõ c¸c hîp chÊt chøa 1 nguyªn tö cacbon vµ c¸c chÊt v« c¬ cÇn thiÕt, hNy
®iÒu chÕ hîp chÊt O
CO2CH3
CH3

27