OÂN TAÄP VEÀ HAØM SOÁ BAÄC 3

(Trung taâm Luyeän thi ñaïi hoïc Vónh Vieãn)

Giaû söû : y = ax3 + bx2 + cx + d vôùi a  0 coù ñoà thò laø (C). y’ = 3ax2 + 2bx + c, y” = 6ax + 2b
b
1) y” = 0  x = (a  0 )
3a
b
x= laø hoaønh ñoä ñieåm uoán. Ñoà thò haøm baäc 3 nhaän ñieåm uoán laøm taâm ñoái
3a
xöùng.

2) Ñeå veõ ñoà thò 1 haøm soá baäc 3, ta caàn bieát caùc tröôøng hôïp sau :
i) a > 0 vaø y’ = 0 voâ nghieäm  haøm soá taêng treân R (luoân luoân taêng)
ii) a < 0 vaø y’ = 0 voâ nghieäm  haøm soá giaûm (nghòch bieán) treân R (luoân luoân giaûm)
iii)a > 0 vaø y’ = 0 coù 2 nghieäm phaân bieät x1, x2 vôùi x1 < x2
 haøm soá ñaït cöïc ñaïi taïi x1 vaø ñaït cöïc tieåu taïi x2.
Ngoaøi ra ta coøn coù :
+ x1 + x2 = 2x0 vôùi x0 laø hoaønh ñoä ñieåm uoán.
+ haøm soá taêng treân (, x1)
+ haøm soá taêng treân (x2, +)
+ haøm soá giaûm treân (x1, x2)
iv) a < 0 vaø y’ = 0 coù 2 nghieäm phaân bieät x1, x2 vôùi x1 < x2
 haøm ñaït cöïc tieåu taïi x 1 vaø ñaït cöïc ñaïi taïi x2 thoûa ñieàu kieän x1 + x2 = 2x0 (x0 laø
hoaønh ñoä ñieåm uoán). Ta cuõng coù :
+ haøm soá giaûm treân (, x1)
+ haøm soá giaûm treân (x2, +)
+ haøm soá taêng treân (x1, x2)

3) Giaû söû y’ = 0 coù 2 nghieäm phaân bieät vaø y = k(Ax + B)y’ + r x + q vôùi k laø haèng soá
khaùc 0;
thì phöông trình ñöôøng thaúng qua 2 ñieåm cöïc trò laø y = r x + q

4) (C) caét Ox taïi 3 ñieåm phaân bieät

y '  0 coù
 2 nghieäm ph aânbieätx1 , x 2
  
y ( x1 ).y ( x 2 )  0

5) Giaû söû a > 0 ta coù :

i) (C) caét Ox taïi 3 ñieåm phaân bieät > 
y '  0 coù 2 nghieäm ph
aânbieät 
thoûa  x1  x 2




y (  )  0


 y ( x 1 ) .y ( x 2 )  0

ii) (C) caét Ox taïi 3 ñieåm phaân bieät < 

 y '  0 coù 2 nghieäm ph
aânbieätt hoûa
x1  x 2  




y (  )  0

 y ( x 1 ).y ( x 2 )  0


Töông töï khi a < 0 .

6) Tieáp tuyeán : Goïi I laø ñieåm uoán. Cho M  (C).
Neáu M  I thì ta coù ñuùng 1 tieáp tuyeán qua M.
Neáu M khaùc I thì ta coù ñuùng 2 tieáp tuyeán qua M.
Bieän luaän soá tieáp tuyeán qua 1 ñieåm N khoâng naèm treân (C) ta coù nhieàu tröôøng hôïp
hôn.

7) (C) caét Ox taïi 3 ñieåm phaân bieät caùch ñeàu nhau  y’ = 0 coù 2 nghieäm phaân bieät vaø
y(x0) = 0 (x0 laø hoaønh ñoä ñieåm uoán)

8) Bieän luaän soá nghieäm cuûa phöông trình : ax 3 + bx2 + cx + d = 0 (1) (a  0) khi x =  laø 1
nghieäm cuûa (1).
Neáu x =  laø 1 nghieäm cuûa (1), ta coù
ax3 + bx2 + cx + d = (x - )(ax2 + b1x + c1)
 nghieäm cuûa (1) laø x =  vôùi nghieäm cuûa phöông trình ax 2 + b1x + c1 = 0 (2). Ta coù caùc
tröôøng hôïp sau:
i) neáu (2) voâ nghieäm thì (1) coù duy nhaát nghieäm x = 
ii) neáu (2) coù nghieäm keùp x =  thì (1) coù duy nhaát nghieäm x = 
iii) neáu (2) coù 2 nghieäm phaân bieät   thì (1) coù 3 nghieäm phaân bieät
iv) neáu (2) coù 1 nghieäm x =  vaø 1 nghieäm khaùc  thì (1) coù 2 nghieäm.
v) neáu (2) coù nghieäm keùp   thì (1) coù 2 nghieäm
BAØI TAÄP OÂN VEÀ HAØM BAÄC 3
Cho hoï ñöôøng cong baäc ba (Cm) vaø hoï ñöôøng thaúng (Dk) laàn löôït coù phöông trình laø
y = x3 + mx2  m vaø y = kx + k + 1.
(I) PHAÀN I. Trong phaàn naøy cho m = 3. Khaûo saùt vaø veõ ñoà thò (C) cuûa haøm
soá.
1) Goïi A vaø B laø 2 ñieåm cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu cuûa (C) vaø M laø ñieåm baát kyø treân cung AB
vôùi M khaùc A , Bø . Chöùng minh raèng treân (C) ta tìm ñöôïc hai ñieåm taïi ñoù coù tieáp tuyeán
vuoâng goùc vôùi tieáp tuyeán taïi M vôùi (C).
2) Goïi  laø ñöôøng thaúng coù phöông trình y = 1. Bieän luaän soá tieáp tuyeán vôùi (C) veõ töø E 
 vôùi (C).
3) Tìm E   ñeå qua E coù ba tieáp tuyeán vôùi (C) vaø coù hai tieáp tuyeán vuoâng goùc vôùi nhau.
4) Ñònh p ñeå treân (C) coù 2 tieáp tuyeán coù heä soá goùc baèng p, trong tröôøng hôïp naøy chöùng
toû trung ñieåm cuûa hai tieáp ñieåm laø ñieåm coá ñònh.
5) Tìm M  (C) ñeå qua M chæ coù moät tieáp tuyeán vôùi (C).
(II) PHAÀN I I.Trong phaàn naøy cho tham soá m thay ñoåi.
6) Tìm ñieåm coá ñònh cuûa (Cm). Ñònh m ñeå hai tieáp tuyeán taïi hai ñieåm coá ñònh naøy vuoâng
goùc nhau.
7) Ñònh m ñeå (Cm) coù 2 ñieåm cöïc trò. Vieát phöông trình ñöôøng thaúng qua 2 ñieåm cöïc trò.
8) Ñònh m ñeå (Cm) caét Ox taïi 3 ñieåm phaân bieät.
9) Ñònh m ñeå : a) haøm soá ñoàng bieán trong (1, 2). b) haøm soá nghòch bieán trong (0, +).
10) Tìm m ñeå (Cm) caét Ox taïi 3 ñieåm coù hoaønh ñoä taïo thaønh caáp soá coäng.
11) Tìm ñieàu kieän giöõa k vaø m ñeå (D k) caét (Cm) taïi 3 ñieåm phaân bieät. Tìm k ñeå (D k) caét (Cm)
thaønh hai ñoaïn baèng nhau.
12) Vieát phöông trình tieáp tuyeán vôùi (Cm) vaø ñi qua ñieåm (-1, 1).
13) Chöùng minh raèng trong caùc tieáp tuyeán vôùi (C m) thì tieáp tuyeán taïi ñieåm uoán coù heä soá
goùc lôùn nhaát.

BAØI GIAÛI

PHAÀN I : m = 3
Khaûo saùt vaø veõ ñoà thò (ñoäc giaû töï laøm)

1) Goïi n laø hoaønh ñoä cuûa M. Vì haøm soá ñaït cöïc tieåu taïi x = 0 vaø ñaït
cöïc ñaïi taïi x = 2 neân 0 < n < 2; y' = – 3x 2 + 6x  heä soá goùc cuûa tieáp
tuyeán taïi M laø k1 = – 3n2 + 6n  (0, 3] (vì n  (0, 2)). Ñöôøng thaúng
1
vuoâng goùc vôùi tieáp tuyeán taïi M coù heä soá goùc laø k2 =  (vôùi 0
k1
< k1  3). Hoaønh ñoä cuûa tieáp tuyeán vuoâng goùc vôùi tieáp tuyeán M
1 1
laø nghieäm cuûa – 3x2 + 6x =  (= k2)  3x2 – 6x  = 0. Phöông
k1 k1
trình naøy coù a.c < 0,  k1  (0, 3] neân coù 2 nghieäm phaân bieät,  k1 
(0, 3]. Vaäy treân (C) luoân coù 2 ñieåm phaân bieät maø tieáp tuyeán ñoù
vuoâng goùc vôùi tieáp tuyeán taïi M.
2) E (e, 1)  . Phöông trình tieáp tuyeán qua E coù daïng y = h(x – e) + 1 (D).
  x 3  3n 2  3  h ( x  e )  1
(D) tieáp xuùc (C)  heä  coù nghieäm.
  3x  6 x  h
2

 Phöông trình hoaønh ñoä tieáp ñieåm cuûa (D) vaø (C) laø :
– x3 + 3x2 – 3 = (– 3x2 + 6x)(x – e)+ 1 (1)
 3 2
– x + 3x – 4 = x(– 3x + 6)(x – e)
 (x – 2)(x2 – x – 2) = 3x(x – 2)(x – e)
 x = 2 hay x2 – x – 2 = 3x2 – 3ex
 x = 2 hay 2x2 – (3e – 1)x + 2 = 0 (2)
(2) coù  = (3e – 1) – 16 = (3e – 5)(3e + 3)
2

(2) coù nghieäm x = 2  8 – 2(3e – 1) + 2 = 0  e = 2

5
Ta coù  > 0  e < – 1 hay e > 3
.
Bieän luaän :
5
i) Neáu e < – 1 hay 3
< e < 2 hay e > 2
(1) coù 3 nghieäm phaân bieät  coù 3 tieáp tuyeán.
5
ii) Neáu e = – 1 hay e = 3
hay e = 2
 (1) coù 2 nghieäm  coù 2 tieáp tuyeán.
5
iii) Neáu – 1 < e < 3
 (1) coù 1 nghieäm  coù 1 tieáp tuyeán.
Nhaän xeùt : Töø ñoà thò, ta coù y = 1 laø tieáp tuyeán taïi (2, 1) neân phöông
trình (1) chaéc chaén coù nghieäm x = 2,  e.
3) Vì y = 1 laø tieáp tuyeán qua E (e, 1),  e vaø ñöôøng x =  khoâng laø
tieáp tuyeán neân yeâu caàu baøi toaùn.
 (2) coù 2 nghieäm phaân bieät x1, x2 thoûa : y'(x1).y'(x2) = – 1
 5
 e  1  e  3

  x1 , x 2 laø nghieämcuûa(2)
 ( 3x 2  6 x )( 3x 2  6x )  1
 1 1 2 2

 5
 e  1 hay e  3
 3e  1
  x1  x 2  2
 x .x  1
 1 2
 9 x1.x 2 (x1  2)( x 2  2)  1

 e  1 hay e 
5
  3

 9 [1  ( 3e  1)  4]  1
55  55 
 e= . Vaäy E  ,1
27  27 
4) Tieáp ñieåm cuûa tieáp tuyeán (vôùi (C)) coù heä soá goùc baèng p laø
nghieäm cuûa :
 y' = p  3x2 – 6x + p = 0 (3)
Ta coù ' = 9 – 3p > 0  p < 3
Vaäy khi p < 3 thì coù 2 tieáp tuyeán song song vaø coù heä soá goùc baèng
p.
Goïi x3, x4 laø nghieäm cuûa (3).
Goïi M3 (x3, y3); M4 (x4, y4) laø 2 tieáp ñieåm. Ta coù :
x3  x 4  b
 1
2 2a
y 3  y 4  (x33  x 34 )  3(x 32  x 24 )  6
  1
2 2
Vaäy ñieåm coá ñònh (1, –1) (ñieåm uoán) laø trung ñieåm cuûa M3M4.
5) Caùch 1 : Ñoái vôùi haøm baäc 3 (a  0) ta deã daøng chöùng minh ñöôïc
raèng :
 M  (C), ta coù :
i) Neáu M khaùc ñieåm uoán, ta coù ñuùng 2 tieáp tuyeán qua M.
ii) Neáu M laø ñieåm uoán, ta coù ñuùng 1 tieáp tuyeán qua M.
Caùch 2 : Goïi M(x0, y0)  (C). Phöông trình tieáp tuyeán qua M coù daïng :
y = k(x – x0)  x 30  3x 20  3 (D)
Phöông trình hoaønh ñoä tieáp ñieåm cuûa (D) vaø (C) laø :
 x3  3x 2  3  (3 x 2  6 x)( x  x0 )  x03  3x02  3 (5)
 x  x 0  3(x  x 0 )  (x  x 0 )( 3x  6 x )  0
3 3 2 2 2

 x  x 0  0  x 2  xx 0  x 20  3x  3x 0  3x 2  6 x  0
 x  x 0 hay 2x 2  (3  x 0 )x  x 20  3x 0  0
 x  x 0 hay (x  x 0 )(2x  x 0  3)  0
3  x0
 x  x 0 hay x 
2
Do ñoù, coù ñuùng 1 tieáp tuyeán qua M (x0, y0)  (C)
3  x0
 x0   x0  1
2
Suy ra, y0 = 1. Vaäy M(1, –1) (ñieåm uoán).
Nhaän xeùt : vì x0 laø 1 hoaønh ñoä tieáp ñieåm neân pt (5) chaéc chaén coù
nghieäm keùp laø x0
Phaàn II : Tham soá m thay ñoåi. y' = – 3x2 + 2mx
6) (Cm) qua (x, y), m
 y + x3 = m (x2 – 1) , m

x 2  1  0 x  1 x   1
  hay 
y  x  0
3
y  1 y  1

Vaäy (Cm) qua 2 ñieåm coá ñònh laø H(1, –1) vaø K(–1, 1).
Vì y' = – 3x2 + 2mx neân tieáp tuyeán vôùi (Cm) taïi H vaø K coù heä soá
goùc laàn löôït laø :
a1 = y'(1) = – 3 + 2m vaø a2 = y'(–1) = –3 – 2m.
2 tieáp tuyeán taïi H vaø K vuoâng goùc nhau.
 10
 a1.a2 = – 1  9 – 4m2 = – 1  m = .
2
7) Haøm coù cöïc trò  y' = 0 coù 2 nghieäm phaân bieät.
  3x2 = 2mx coù 2 nghieäm phaân bieät.
2m
 x = 0 vaø x = 3
laø 2 nghieäm phaân bieät.
 m  0. Khi ñoù, ta coù :
2  1 1 
y   m 2 x  m    x  m y'
9  3 9 
vaø phöông trình ñöôøng thaúng qua 2 cöïc trò laø :
2 2
y
9
m xm (vôùi m  0)
8) Khi m  0, goïi x1, x2 laø nghieäm cuûa y' = 0, ta coù :
2m
x1.x2 = 0 vaø x1 + x2 = 3
 2  2 2 
 y(x1).y(x2) =  9 m x1  m  9 m x 2  m 
2
  
2 2 4
=  9 m (x1  x 2 )  m 2 =  27 m 4  m 2
Vôùi m  0, ta coù y(x1).y(x2) < 0
4 2
  m 1  0
27
27 3 3
 m2   m
4 2
Vaäy (Cm) caét Ox taïi 3 ñieåm phaân bieät.
y'  0 coù2 nghieämphaânbieätx1 , x 2
 
y( x1 ).y( x 2 )  0
3 3
 m 
2
Nhaän xeùt :
3 3
i) Khi m  thì phöông trình y = 0 coù 2 nghieäm aâm vaø 1 nghieäm
2
döông.
3 3
ii) Khi m thì phöông trình y = 0 coù 2 nghieäm döông vaø 1 nghieäm
2
aâm.
9) a) Haøm ñoàng bieán treân (1,2)  – 3x2 + 2mx  0, x  (1,2). Neáu m 
2m
0 ta coù hoaønh ñoä 2 ñieåm cöïc trò laø 0 vaø 3
.
 2m 
i) Neáu m < 0 thì haøm chæ ñoàng bieán treân  3 ,0  . Vaäy loaïi tröôøng
hôïp m < 0
ii) Neáu m = 0  haøm luoân nghòch bieán (loaïi).

 2m 
iii) Neáu m > 0 thì haøm chæ ñoàng bieán treân 0, 3 
 2m 
Do ñoù, ycbt  m > 0 vaø [1,2]  0,
3 

2m
 3
2  m 3
 b) Töø caâu a, ta loaïi tröôøng hôïp m > 0.
 2m 
Khi m  0 ta coù haøm soá nghòch bieán treân   ,
 3 

vaø haøm soá
cuõng nghòch bieán treân [0, +).
Vaäy ñeå haøm nghòch bieán treân [0, +) thì m  0.
Ghi chuù : neân laäp baûng bieán thieân ñeå thaáy roõ raøng hôn.
m
10) y" = – 6x + 2m , y" = 0  x =
3
(Cm) caét Ox taïi 3 ñieåm caùch ñeàu nhau.
 y = 0 coù 3 nghieäm phaân bieät vaø ñieåm uoán naèm treân truïc
hoaønh.
 3 3  3 3
 m   m
2  2
  m 
  3 2
 y   0   m  m . m  m  0
  3   27 9
 3 3
 m  3 6
  2 m 
2
 2m  1  0 2
 27
11) Phöông trình hoaønh ñoä giao ñieåm cuûa (Cm) vaø (Dk) laø
– x3 + mx2 – m = kx + k + 1
 m(x2 – 1) = k(x + 1) + 1 + x3
 x + 1 = 0  m(x – 1) = k + 1 – x + x2
 x = – 1 hay x2 – (m + 1)x + k + m + 1 = 0 (11)
a) Do ñoù, (Dk) caét (Cm) taïi 3 ñieåm phaân bieät
 (11) coù 2 nghieäm phaân bieät khaùc – 1
1  m  1  k  m  1  0
 
 (m  1)  4( k  m  1)  0
2

 k  2m  3
 k  m  2m  3
2
 (*)
 4
b) Vì (Dk) qua ñieåm K(–1,1)  (Cm) neân ta coù :
(Dk) caét (Cm) thaønh 2 ñoaïn baèng nhau.
 m 2m 3 
 (Dk) qua ñieåm uoán  ;  m  cuûa (Cm)
 3 27 
2m 3 m 
  m  k   1  1
27  3 
2 m 3  27 m  27
 k
9( m  3)
(**)
Vaäy ycbt  k thoûa (*) vaø (**).
12) Phöông trình tieáp tuyeán vôùi (Cm) ñi qua (–1,1) coù daïng :
y = k(x + 1) + 1 (Dk)
Vaäy, phöông trình hoaønh ñoä tieáp ñieåm cuûa (Dk) vaø (Cm) laø :
– x3 + mx2 – m = (– 3x2 + 2mx)(x + 1) + 1 (12)
  m(x2 – 1) = (– 3x2 + 2mx)(x + 1) + 1 + x3
 x + 1 = 0  m(x – 1) = – 3x2 + 2mx + 1 – x + x2
 x = – 1 hay 2x2 + (1 – m)x – m – 1 = 0 (13)
m 1
 x=–1  x
2
y' (–1) = – 2m – 3
2
 m  1  m  1  m  1 1
y'    3   2m  = (m2 – 2m – 3)
 2   2   2  4
Vaäy phöông trình cuûa 2 tieáp tuyeán qua (–1, 1) laø :
y = – (2m + 3)(x + 1) + 1
1
y= (m2 – 2m – 3)(x + 1) + 1
4
Nhaän xeùt : Coù 1 tieáp tuyeán taïi tieáp ñieåm (–1, 1) neân phöông trình (12)
chaéc chaén coù nghieäm keùp laø x = – 1 vaø phöông trình (13) chaéc
chaén coù nghieäm laø x = – 1.
13) Caùc tieáp tuyeán vôùi (Cm) taïi tieáp ñieåm cuûa hoaønh ñoä x coù heä soá
goùc laø :
h = – 3x2 + 2mx
b m
Ta coù h ñaït cöïc ñaïi vaø laø max khi x  (hoaønh ñoä ñieåm
2a 3
uoán)
Vaäy tieáp tuyeán taïi ñieåm uoán coù heä soá goùc lôùn nhaát.
2
 m m2 m2
Nhaän xeùt :  3x 2  2mx  3 x 2    
 3 3 3
Ghi chuù : Ñoái vôùi haøm baäc 3
y = ax3 + bx2 + cx + d, ta coù :
i) Neáu a > 0 thì tieáp tuyeán taïi ñieåm uoán coù heä soá goùc nhoû nhaát.
ii) Neáu a < 0 thì tieáp tuyeán taïi ñieåm uoán coù heä soá goùc lôùn nhaát.

PHAÏM HOÀNG DANH

(Trung taâm Luyeän thi ñaïi hoïc Vónh Vieãn)