c

Khoҧng trӕng văn hӑc dân ta: Nhӳng thành tích hàng
hҧic
Vũ Hӳu San (Doremon360 tәng hӧp và bә sung thêm tư liӋu, hình ҧnh)c
^
  
       c
Ngày nay, trong nhӳng buәi lӉ lҥc, đa sӕ các vӏ đưӧc lên diӉn đàn đӇ nói thì hҫu
hӃt đӅu ca tөng nhӳng chiӃn công hiӇn hách cӫa cӫa tiӅn nhân. Tuy vұy, qua hàng
trăm, ngàn bài diӉn văn ngưӡi ta chưa thҩy hoҥt đӝng hàng hҧi cӫa tә tiên đưӧc nhҳc
nhӣ tӟi.c
Trong nhӳng công trình dӵng Nưӟc, mӣ Nưӟc, giӳ Nưӟc trên vùng đҩt nưӟc
quê hương mà sông biӇn bao trùm khҳp nơi, sӵ hy sinh vì nghĩa vө vӟi "thân xác tӱ sĩ
chìm theo sóng nưӟc" nhiӅu hơn sӕ ngưӡi "da ngӵa bӑc thây". Cũng ít ai tӯng nhҳc tӟi
công lao ngưӡi chiӃn binh suӕt nhӳng năm tháng dài đҩu sӭc vӟi ba đào, thi gan cùng
sương gió ngoài khơi đӇ bҧo vӋ hҧi biên, giӳ gìn an ninh cho hӋ thӕng đưӡng thӫy, hay
khuyӃch trương hҧi thương mong cho nưӟc giàu, dân mҥnh...c
Và tuyӋt nhiên, chưa bao giӡ có ai nhҳc nhӣ tӟi thành tích hiӇn hách mà chúng
tôi xin kӇ sau đây: nhӳng chuyӃn đi xuyên dương nhiӅu ngàn năm trưӟc cӫa tiӅn nhân
ViӋt tӝc.c
È    
 c
Trong khi sinh hoҥt vӟi sông biӇn, ngưӡi ViӋt cә đã tҥo dӵng đưӧc nhiӅu thành
tích, nhӳng truyӅn thӕng hàng hҧi lâu đӡi cӫa dân tӝc vүn còn tӗn tҥi đӃn ngày nay,
cho dù hҫu hӃt thành tích cӫa tiӅn nhân đã bӏ thӡi gian chôn vùi vào quên lãng. Thұt
thӃ, ҧnh hưӣng cӫa các nӅn văn minh cә thӡi Hoà Bình, Đông Sơn rҩt bao la, vӃt tích
các nӅn văn minh này đi lên Đài Loan, Nhұt Bҧn, Tây Bá Lӧi Á; qua Phi Luұt Tân, vùng
Đa Đҧo; xuӕng Nam Dương, Úc Châu và sang tұn Mã Đҧo, Phi Châu. Công viӋc
chuyӇn vұn hҧi thương đã lôi kéo theo sӵ truyӅn bá văn hoá trên các bӡ biӇn và hҧi
đҧo xa vҳng mà đôi chân con ngưӡi không thӇ tӟi đưӧc bҵng đưӡng bӝ.c
 ë     
   c
Sau đây ngưӡi viӃt xin trình bày khҧ năng hàng hҧi cӫa dân ta qua nhӳng lӡi
phê bình cӫa ngưӡi Tây phương. NhiӅu lӡi khen ngӧi dân ViӋt đi biӇn đưӧc dүn lҥi
trong sách cӫa Jean Chesneaux, cuӕn "Contribution à l'histoire de la nation
Vietnamienne", bҧn dӏch Anh ngӳ: "The Vietnamese Nation - Contribution to a History"c

u


c
Nhà hàng hҧi George Windsor Earl viӃt trong sә nhұt ký cӫa ông trên đưӡng dүn
lӝ mӝt chiӃc thương thuyӅn đӃn Singapore vào đҫu thӃ kӹ thӭ 18 như sau: "... Bão táp
thұt dӳ dӝi ngoài biӇn khơi, thiӃu chút nӳa thì thương thuyӅn cӫa chúng tôi bӏ gүy đә cҧ
cӝt buӗm. Thӡi tiӃt đã tiӃp tөc xҩu như thӃ trong nhiӅu ngày. Vұy mà khi đang thұn
trӑng dүn tàu vào eo biӇn, chúng tôi chӧt nhұn ra 6 chiӃc thuyӅn nhӓ cӫa ngưӡi ViӋt
Nam đang giương hӃt mӑi cánh buӗm tiӃn thҷng tӟi trưӟc. « Tôi nghĩ (lӡi ThuyӅn
trưӣng George Windsor Earl): Mҩy ngưӡi ViӋt đó đang lèo lái nhӳng con thuyӅn bé nhӓ
mà cách thӭc vұn chuyӇn đӇ vưӧt sóng lưӧn gió thұt là tài tình. Tài ba cӫa hӑ không
thua kém bҩt cӭ mӝt thӫy thӫ đoàn hҥng nhҩt nào cӫa toàn khu vӵc Âu Châu. Đoàn
thuyӅn bé tí teo đó không có mӝt chiӃc nào vưӧt quá 50 tҩn, vұy mà nhӳng ngưӡi đi
biӇn này có thӇ đè bҽp cҧ sóng gió BiӇn Đông vào giӳa mùa bão tӕ. Đã qua 20 năm rӗi,
rҩt ít thương thuyӅn nào cӫa công ty chúng tôi dám thӱ hҧi hành trong giӳa mùa biӇn
đӝng như vұy..."c
Ông còn viӃt thêm nhiӅu câu rҩt cҧm đӝng, thí dө như: "Thұt thú vӏ nӃu đưӧc
quen biӃt vӟi nhӳng ngưӡi ViӋt Nam này. Tính tình hӑ năng đӝng, ngôn tӯ lҥi hoҥt bát
như dân Pháp. Khi đӃn buôn bán ӣ Singapore, hӑ đã phҧi khéo léo trong sӵ cҥnh
tranh. Hoàn cҧnh sinh hoҥt cӫa hӑ thұt sӵ khó khăn vì chính sách bӃ môn tӓa cҧng cӫa
triӅu đình ViӋt Nam. Hӑ rҩt can đҧm khi xuҩt dương. ThuyӅn hӑ lҥi không trang bӏ vũ
khí và như thӃ có thӇ là miӃng mӗi ngon cho bӑn hҧi tһc". Nhӳng câu khen ngӧi đó có
thӇ nói là không tiӃc lӡi. Sӵ suy tôn vӅ nghӅ nghiӋp, đӅ cao vӅ nhân cách cùng khâm
phөc lòng can đҧm như vұy rҩt hiӃm hoi trong giӟi hành thӫy.c

Π   c

Bác sĩ Crawfurd đươc chính phӫ Anh đӅ cӱ làm đҥi sӭ tҥi hai kinh đô Bangkok
và HuӃ năm 1822. Tuy bӏ thҩt bҥi trong công tác thành lұp mӝt thương cҧng tҥi ViӋt
Nam, ông vүn giӳ nhӳng cҧm tính sâu đұm vӟi giӟi hành thӫy ViӋt Nam. Bác sĩ
Crawfurd có nhұn xét vӅ khҧ năng hàng hҧi cӫa dân ta trong mөc báo cáo sӕ 145 như
sau: "... NӃu như ngưӡi ViӋt Nam đưӧc phép tӵ do viӉn dương thì ngưӡi ta không thӇ
tìm đâu ra đưӧc mӝt sҳc dân nào nӳa ӣ Á Đông mà lҥi có đҫy đӫ nhӳng đӭc tính đӇ
trӣ thành các nhà hàng hҧi siêu đҷng như vұy... Tính hӑ không nhӳng cương quyӃt,
năng hoҥt đӝng, tôn trӑng hҥn kǤ, mà lҥi luôn luôn vui vҿ chiӅu lòng khách hàng... Ghe
tàu cӫa hӑ đưӧc các nhà chuyên môn xét đoán và mô tҧ như là nhӳng loҥi thuyӅn tӕt
nhҩt trong khu vӵc Đông Nam Á, kiӃn trúc rҩt chҳc chҳn, đӫ sӭc hҧi hành ngay cҧ
nhӳng khi thӡi tiӃt xҩu nhҩt."c
Thêm vào các nhân chӭng (ngưӡi Anh) này, hai ngưӡi Pháp (Chaigneau và
Vannier) đã làm quan trong triӅu đình ViӋt Nam và cũng đã tӯng làm hҥm trưӣng các
chiӃn hҥm loҥi trang bӏ 16 súng đҥi bác vӟi thӫy thӫ đoàn hoàn toàn ViӋt Nam, bҧo đҧm
rҵng hӑ là nhӳng thӫy thӫ can đҧm và thұt lành nghӅ.c
 u
 !  
c
ThuyӅn trưӣng White là mӝt trong nhӳng nhà hàng hҧi Hoa KǤ đҫu tiên đӃn ViӋt
Nam vào năm 1820. Ông có dӏp thăm viӃng thӫy xưӣng sau này là Hҧi quân Công
xưӣng Sài Gòn, cho biӃt ngưӡi ViӋt Nam là nhӳng nhà kiӃn trúc tàu bè có khҧ năng kӻ
thuұt cao nhҩt, hoàn tҩt công tác thұt chính xác. c
John White còn xem xét các ván gӛ đóng thuyӅn, Ông rҩt ngҥc nhiên là nhӳng
hҧi xưӣng ViӋt Nam thӡi đó lҥi có đҫy đӫ vұt liӋu cho viӋc kiӃn trúc đӃn cҧ loҥi tàu lӟn
nhҩt như Frigate (tӭc loҥi chiӃn hҥm chӫ lӵc cӫa Hҧi quân Hoa kǤ sӱ dөng vào đҫu thӃ
kӹ 19). Ông tұn mҳt nhìn thҩy mӝt tҩm gӛ dài rӝng tӟi 120 ft x 4 ft . Vì khә này lӟn quá,
gӛ lҥi rҩt tӕt; vӏ ThuyӅn trưӣng Mӻ suy ra rҵng rӯng ViӋt Nam sҧn xuҩt đưӧc nhӳng loҥi
cây gӛ dùng đóng tàu thuyӅn rҩt tӕt.c
`
! "# 
$ %c
Chính sӱ cӫa nưӟc ta ghi lҥi đưӧc mӝt sӕ hoҥt đӝng hàng hҧi lҿ tҿ, nhưng tiӃc
rҵng phҫn viӉn duyên rҩt ít tài liӋu và đһc biӋt các hoҥt đӝng xuyên dương cӫa dân ta
chưa bao giӡ đưӧc đӅ cұp đӃn. Nhӳng ngưӡi ngoҥi quӕc, khi muӕn tìm hiӇu vӅ truyӅn
thӕng hàng hҧi cӫa ngưӡi ViӋt trong cә thӡi, đã gһp nhiӅu khó khăn.c
Cho đӃn hұu bán thӃ kӹ 20 này mӟi có mӝt ngưӡi ViӋt Nam đҫu tiên viӃt mӝt
cuӕn sӱ nhӓ bҵng ngoҥi ngӳ vӟi mҩy đoҥn đӅ cұp sơ sài đӃn các hoҥt đӝng hҧi
thương cӫa dân ta ӣ Nam Hҧi trong thӡi Bҳc thuӝc. Đó là ông Lê Thanh Khôi vӟi cuӕn
"Le Vietnam, Histoire et Civilisation", xuҩt-bҧn năm 1955 ӣ Paris, France. Vұy mà ông
còn bӏ mӝt tác giҧ khác cũng ngưӡi ViӋt Nam phê bình là nói quá đáng. Không phҧi chӍ
ngưӡi nưӟc ngoài không biӃt đӃn nӅn cә hàng hҧi ViӋt mà có cҧ nhӳng ngưӡi ViӋt
cũng khiӃm khuyӃt nhӳng kiӃn thӭc tương tӵ như vұy !c
Muӕn đi tìm nhӳng thành tích cӫa cә nhân, chúng ta cҫn cӕ công tìm thêm tài
liӋu qua sách vӣ quӕc tӃ. May mҳn thay, trong cӝng đӗng nhân loҥi không thiӃu nhӳng
hӑc giҧ quan tâm nghiên cӭu tӟi nhӳng vҩn đӅ hӋ trӑng này.c
Bách khoa tӯ điӇn The New Encyclopaedia Britanica xuҩt bҧn nhӳng năm gҫn
đây, vӅ tӯ mөc Dongson Culture ghi như sau: "Đông Sơn không nhӳng chӍ riêng là văn
minh đӗ đӗng mà cũng có đӗ sҳt nӳa. « Ngưӡi Đông Sơn là dân đi biӇn, có thӇ đã hҧi
hành và thương mҥi khҳp vùng Đông Nam Á Châu".c
 Trӕng đӗng Đông Sơn tìm đưӧc khҳp khu vӵc Đông Nam Á.c

Chӭng tích quan trӑng cӫa nӅn văn hoá Đông Sơn ghi nhұn trên các trӕng đӗng
cũng cho ta nhìn thҩy mӝt phҫn nào khía cҥnh truyӅn thӕng hàng hҧi cӫa cә nhân.
Quang cҧnh đưӧc trình bày rҩt phong phú trên hҫu hӃt các cә vұt là sӵ sinh hoҥt trên
thuyӅn. Có ngưӡi chuҭn bӏ tác chiӃn, có ngưӡi như nhҧy múa cùng bҫy chim, đһc biӋt
lҥi có ngưӡi giã gҥo. Chҳc đây là nhӳng chuyӃn đi xa, kéo dài hàng tháng đӃn nhӳng
vùng đҩt xa lҥ nên hӑ vӯa đi vӯa chuҭn bӏ thӭc ăn.c
 c
¿
! & '( ) ! * '+ ,c
Trong sách "The Junks & Sampans of the Yangtze", G. R. G. Worcester đã viӃt
vӅ hҧi lӝ thông thương tӯ Âu Châu qua Ҧ Rұp, Ҩn Đӝ đӃn vӏnh Bҳc ViӋt, cho rҵng Hà
Nӝi đúng là trҥm hҧi hành cuӕi cùng giӳa Tây phương và Đông Á trong cә thӡi.
Worcester hình dung mӝt "hҧi trình tơ lөa" như sau: "...có thӇ đã có nhӳng ҧnh hưӣng
qua giao tiӃp đưӡng biӇn rҩt sӟm sӫa vӟi dân Đӏa Trung Hҧi, vì ngưӡi ta tin rҵng nhӳng
thương gia Phoenicia trên hҧi trình tìm kiӃm "đưӡng tơ lөa", đã tӟi Đông Dương vào
năm ¿ -". Vào thӡi đó, nưӟc "# cӫa chúng ta đang lúc thӏnh thӡi và do các
vua Hùng (2879-258.TTL) trӏ vì. (- : trưӟc Tây lӏch ~ BC)c
 c
Nhӳng hҧi trình tơ lөa giӳa Đӏa Trung Hҧi và Đông Á mà trҥm chót là Cattigara. (VӁ
theo "Exploring Our Country", Stuart Hamer, Follett, Ahlschwede, Gross, Sacramento
1956: 25.)c

Hán sӱ chép rҵng vua Vũ ĐӃ tҥo lұp mӝt đưӡng biӇn tӟi Ҩn Đӝ và vào năm ^`
-, chuyӃn hàng gӗm có vàng và tơ lөa đưӧc đem tӟi mӝt thành phӕ gҫn Madras.
Phương tiӋn chuyên chӣ cho đưӡng hàng hҧi này do ngưӡi ViӋt (mà ngưӡi Œ $
thưӡng gӑi là Nam Man) phө trách. c
Con đưӡng tơ lөa ( Silk Road in Greco Roman times )c
 c
]Hҧi trình´ tơ lөa vӟi hҧi cҧng Cattigara.cSilk Road (maritime trade route)c

Chúng ta đӑc đưӧc hai ý kiӃn chính xác sau đây:c

Lin Yu, viӃt trong nguyӋt san "T'ien Hsia Monthly", cho ý kiӃn rҵng lúc xưa ngưӡi
Man đi tàu biӇn. Cho đӃn cuӕi triӅu đҥi Lưu Tӕng (Nam triӅu, năm 420-479), có thӇ
ngưӡi Trung Hoa mӟi bҳt đҫu đóng tàu thuyӅn cho viӋc hҧi thương.c
Friedrich Hirth và W. W. Rockhill, tác giҧ cӫa nhiӅu sách và bài khҧo cӭu vӅ
hàng hҧi Á Châu, quҧ quyӃt rҵng vào đҫu công nguyên, không thӇ có mӝt tàu thuyӅn
nào cӫa Trung Hoa hoҥt đӝng trong Ҩn Đӝ Dương, mһc dù ngưӡi Trung Hoa thưӡng
quá giang theo tàu thuyӅn cӫa dân Nam Man.c

  !   .  /   01 2 345c

Sau cuӝc viӉn chinh cӫa Alexandre Đҥi đӃ (336-323 TTL) sang Ҩn-Đӝ, nhiӅu
giao tiӃp đã xҧy ra giӳa Á-Âu, ngưӡi Hy Lҥp biӃt thêm nhiӅu sinh hoҥt cӫa ngưӡi Á
Châu. Eratosthene (275-195 TTL) viӃt sách Geographia, 2 345 (90 AD -168 AD)
phát triӇn môn đӏa lý, viӃt sách và hình dung ra mӝt bҧn đӗ thӃ giӟi mà tұn cùng vӅ phía
Đông Đông Nam là bán đҧo Vàng Chersonese và hҧi cҧng Kattigara (kinh đӝ 117 đӝ
Đông, vĩ đӝ 8 đӝ Nam ± Kinh tuyӃn gӕc lҩy tӯ đҧo Ferro Islands of the Blest - quҫn đҧo
Canary.) NhiӅu ngưӡi cho rҵng bán đҧo Vàng là Đông Dương và Kattigara (hay
Cattigara) chӍ Kҿ Chӧ (Kesho), Long Biên (Lugin) hay Hà Nӝi ngày nay.c

Bҧn đӗ Ptolemyc
 c
Vӏ trí hҧi cҧng Cattigara trên bҧn đӗ Ptolemy.c
Nói riêng vӅ tӯ ngӳ hàng hҧi, ta có thӇ hiӇu theo như nghĩa ngưӡi Bҳc Âu
thưӡng dùng: Kati là tàu thuyӅn, Gata là hҧi đҥo. Như vұy chӳ Kattigara nghĩa là chӛ
hҧi cҧng tàu thuyӅn hҧi hành tӟi.c
Ông Bình NguyênLӝc không thӓa mãn vӟi vӏ trí ưӟc đoán cho rҵng Kattigara
nҵm trong vùng Kҿ Chӧ Hà Nӝi, mà nghĩ rҵng Kattigara có thӇ là thành phӕ ghe
thuyӅn. Ông suy ra tên Kattigara chính là đӏa danh cӫa thương cҧng Hòn Gai như ta
vүn gӑi ngày nay.c
 c
Vӏ trí Hòn Gai trong Vӏnh Hҥ Longc
Tác giҧ sách "Ancient India as Described by Ptolemy" là J. W. McGrindle, nơi
trang 9, ghi chú : "Trung Hoa trong gҫn 1,000 năm đã đưӧc biӃt như là quӕc gia nҵm
trong % &' Á Châu (inner Asia)". Tҥi trang 26, ông viӃt: "... vӟi lý thuyӃt rҵng
Kattigara, điӇm xa nhҩt vӅ phía Đông tӟi đưӧc bҵng đưӡng biӇn, phҧi nҵm gҫn hay
trên cùng kinh tuyӃn vӟi nưӟc Trung Hoa, điӇm xa nhҩt đi đӃn đưӧc qua đҩt liӅn".c
 c
Vӏ trí Cattigara trên các bҧn đӗ cә Âu Châu (phӓng theo "Ancient History Atlas" Michael
Grant, Cartograph by Arthur Bank, Mcmillan Publishing Co., Inc., New York, 1971: 75)c

Tӯ trưӟc thӡi Bҳc thuӝc, lưu vӵc sông Hӗng, sông Mã đã là nhӳng trung tâm
hàng hҧi cùng thương mҥi phӗn thӏnh, hàng hoá đi khҳp nơi và có liên lҥc thưӡng
xuyên vӟi Tây phương. Mӕi giao thương này chҳc chҳn sâu đұm đӃn mӭc đӝ tҩt cҧ
nhӳng bҧn đӗ thӃ giӟi do Tây phương ҩn hành suӕt 13 thӃ kӹ sau đó, đӅu cӕ ghi đӏa
danh Kattigara. Tuy vұy vì chưa biӃt sӵ hiӋn hӳu cӫa Mӻ Châu và Thái Bình Dương
nên trên tҩt cҧ bҧn đӗ cũng như cҫu đӗ, vӏ trí cӫa Á Đông đưӧc vӁ quá gҫn vӟi Âu
Châu. Các hҧi đӗ này cho thҩy hình dҥng bán đҧo Vàng thұt sai lҫm kèm vӟi vӏ trí hҧi
cҧng nưӟc ta nҵm trên tӑa đӝ quá xa vӅ hưӟng Đông (sai tӟi 55 đӝ kinh tuyӃn) và cũng
quá xa vӅ hưӟng Nam (sai tӟi 30 đӝ vĩ tuyӃn).c
Lý do sӵ lҫm lүn lӟn lao này cӫa Ptolemy đưӧc Robert R. Newton phân tách và
giҧi đáp chính xác trong "Œ


 
" ҩn hành năm 1977.c
Dù Ptolemy thұt sӵ mҳc ]trӑng tӝi" (crime) hay không, Kattigara vүn nҵm trong
tâm tưӣng nhӳng nhà hàng hҧi Tây phương thӡi Trung cә, nhiӅu ít thúc đҭy viӋc thӵc
hiӋn nhӳng chuyӃn viӉn hành và gián tiӃp đưa đӃn biӃn cӕ Columbus tìm ra Mӻ Châu.
Ai ai bên Âu Châu cӭ cũng tưӣng rҵng nӃu dong buӗm hҧi hành vӅ hưӟng Tây-Tây
Nam là sӁ tӟi đưӧc hҧi cҧng Cattigara. Hӑ nghĩ Á Châu nҵm rҩt gҫn đâu đó ӣ bӡ bên
kia cӫa Đҥi Tây Dương !c
 Nhӳng hҧi cҧng nҵm trên ]hҧi trình gia vӏ´ giӳa Đӏa Trung Hҧi và Đông Nam Á (The
spice trade from Mediterranean to South East Asia). Hҧi cҧng Cattigara đưӧc xác đӏnh
tҥi vӏnh Bҳc ViӋt.c

Cho đӃn khi qua đӡi vào năm 1506, Kha Luân Bӕ (Christopher Columbus) không
bao giӡ tӯ bӓ niӅm tin tưӣng là ông đã thӵc sӵ đһt chân tӟi ven bӡ biӇn Á Châu. Xem
xét nhӳng tài liӋu mà giai đoҥn đó còn đӇ lҥi, ngưӡi ta thҩy các nhà hàng hҧi Âu Châu
thӡi Trung Cә bұn tâm rҩt nhiӅu đӃn viӋc làm sao đưa tàu tӟi đưӧc Kattigara.c
Chҳc chҳn là phҧi có sӵ phán quyӃt nào đó cӫa Kha Luân Bӕ rҵng "hҧi cҧng
ưӟc mơ" nҵm gҫn đâu đó trên hҧi trình thám hiӇm, nên ngưӡi em cӫa ông là
Bartholomew Columbus (Bartolome Colon) mӟi ghi tên Cattigara mӝt cách phӓng đӏnh
(?!) lên bҧn đӗ vùng đҩt xa lҥ "Tân ThӃ Giӟi", tӭc Nam Mӻ Châu.c
 Magellan cũng lưu tâm đӃn vӏ trí Cattigara rҩt nhiӅu. Sau khi tӯ Đҥi Tây Dương
vào đưӧc Thái Bình Dương, ông dүn hҧi đӝi dӑc theo bӡ biӇn Chí Lӧi, viên thư ký giӳ
tài liӋu hҧi hành cӫa ông là Pigafetta có vҿ bi quan khi nói rҵng :"Cái mũi đҩt Cattigara
mà ngay cҧ nhӳng nhà "Vũ trө hӑc" (!) cũng chưa nhìn thҩy thì lúc này không nhӳng
chҷng thӇ nào tìm ra mà chúng ta cũng không thӇ tưӣng tưӧng đưӧc là nó ӣ vào chӛ
nào!"c
Trong khi băng ngang qua Thái Bình Dương, Magellan ra lӋnh cho đoàn tàu đi
hơi chӃch lên phía Bҳc bán cҫu đӇ tiӃp tөc hy vӑng tìm ra cҧng mơ ưӟc này nhưng
cuӕi cùng đã thҩt bҥi. Đoàn thám hiӇm gӗm toàn nhӳng tay lang bҥt kǤ hӗ đó, không
nhӳng chҷng thҩy Cattigara, mà nhiӅu ngưӡi đã cùng chung sӕ phұn vӟi Magellan,
đành bӓ xác lҥi ӣ vùng đҧo Phi Luұt Tân.c
Thұt lҥ lùng là sau chuyӃn đi cӫa Marco Polo (thӃ kӹ 13), các nhà đӏa lý đã
không sӱa đưӧc bҧn đӗ cho đúng, mà cҧ sau khi Magellan mҩt mҥng trên đưӡng đi
vòng quanh thӃ giӟi (năm 1521), tӑa đӝ đӏa dư cӫa Kittigara vүn giӳ nguyên như cũ.
Đӏa danh hҧi cҧng này do đó đưӧc tiӃp tөc ghi trên lөc đӏa Mӻ Châu trong nhiӅu thӃ kӹ. c

Hình phác thҧo bӣi Bartolome Colon (Columbus) năm 1505. Cattigarra đưӧc
phӓng đӏnh là ӣ Nam Mӻ.c
 Hình cӫa Bartolome đưӧc Grasso vӁ lҥi.c

c
Dӵa theo bҧn vӁ cӫa Bartolome, Grasso vӁ lҥi hình thӇ đӏa cҫu "giҧ tưӣng". Tӯ phҧi
sang trái: Âu Châu, Tân thӃ giӟi, Cattigara (Á Châu), Ҩn Đӝ, và Phi Châu.c
þ    6  ! c
Đã có nhiӅu sách do ngưӡi Âu Á Mӻ đӅ cұp đӃn các hoҥt đӝng thương mҥi vùng
Đông Nam Á, nhiӅu ít nói tӟi nhӳng kǤ công cӫa ngưӡi ViӋt cә trong ngành hàng hҧi,
cұn duyên cũng như viӉn duyên.c
Trong sách "Eighth Voyage of the Dragon - History of China's Quest for Sea
Power", Hҧi quân Hӑc hiӋu Annapolis ҩn hành năm 1982, $)4 78" đã mӣ đӅ
chương 1 như sau: "Lӏch sӱ hàng hҧi Trung Hoa trong ngàn năm qua biӇu thӏ đһc tính
nơi sӵ đӕi kháng giӳa hai thӵc thӇ văn minh lӟn: nưӟc Tàu có tính cách lөc đӏa, ҧnh
hưӣng Khәng Tӱ và nưӟc Tàu có liên quan đӃn biӇn. Nưӟc Tàu ӣ phҫn trên bӝc phát
tӯ khi thӕng nhҩt trung tâm miӅn Bҳc, gӗm nhiӅu nưӟc khác biӋt hӗi chiӃn quӕc, vào
năm 221 TTL. Suӕt hai ngàn năm sau đó, hai triӅu đҥi nhà Hán (220 TTL.- 221) và nhà
Đưӡng (618- 907) đã biӃn đәi Trung Hoa thành mӝt đӃ quӕc tráng lӋ, có căn bҧn văn
hoá lөc đӏa (

()
)".c
 Sau đó Bruce Swanson lҥi mӣ đҫu chương 2 vӟi lӡi khҷng-đӏnh: "Thӡi đҥi hàng
hҧi cӫa Trung Hoa thӵc sӵ bҳt đҫu vào thӃ kӹ thӭ 8, thӭ 9 khi dân sӕ miӅn Bҳc nưӟc
Tàu tăng lên tӟi ba lҫn và khí hұu thay đәi làm suy giҧm sӕ lưӧng đҩt canh tác."c
Trên quan điӇm cӫa mӝt ngưӡi Á Đông, ð 9)8) đã làm mӝt cuӝc nghiên
cӭu vӅ giao thương thӡi cә trong biӇn Nam Hҧi. Sau đó, vào tháng 6 năm 1956, đӇ phә
biӃn kӃt quҧ cӫa công trình đó, cơ sӣ xuҩt bҧn Journal of the Malayan Branch Royal
Asiatic Society cho phát hành mӝt tұp sách nhan đӅ "The Nanhai Trade - A Study of the
Early History of the Chinese Trade in the South China Sea". c
Wang mô tҧ khá đҫy đӫ vӅ nhӳng hoҥt đӝng hàng hҧi trong khoҧng 11 thӃ kӹ
trưӟc khi thành lұp triӅu đҥi nhà Tӕng, năm 960. Theo đó, sau khi đӃ quӕc Nam ViӋt
cӫa nhà TriӋu bӏ sөp đә, dân ViӋt vүn tiӃp tөc nҳm giӳ hҫu hӃt ngành hàng hҧi dӑc
duyên hҧi hay đưӡng viӉn duyên đӃn các nưӟc Đông Nam Á và Ҩn Đӝ, như đã tӯng
nҳm giӳ trưӟc kia. Đһc biӋt hҧi cҧng sҫm uҩt hàng đҫu vùng Đông Nam Á vүn là Long
Biên (Hà Nӝi ngày nay) vӟi vùng hұu cҧng trù phú nhҩt là quұn Giao ChӍ. Quұn này
đóng góp thuӃ má cho hoàng đӃ Trung Hoa rҩt đáng kӇ, sӕ dân đinh cӫa Giao ChӍ cao
hơn tәng sӕ tҩt cҧ sӕ dân đinh cӫa 6 quұn khác còn lҥi ӣ miӅn Nam Trung Quӕc cӝng
chung. Mӑi hàng hoá chuyên chӣ đưӡng biӇn ra vô nưӟc Tàu đӅu tӯ Giao ChӍ mà ra
vô. Đôi khi Quҧng Châu đưӧc chia sҿ mӝt phҫn nhӓ hoҥt đӝng hàng hҧi nhưng ngưӡi
ViӋt cũng vүn luôn luôn nҳm giӳ hӋ thӕng thương thuyӅn. Phҧi đӧi đӃn thӡi Ngũ Đҥi
(907-960) và sơ diӋp nhà Tӕng (960-1279) nhӳng thương buôn mӟi, ngưӡi Tàu ViӋt
(Chinese- Yueh) bҳt đҫu xuҩt hiӋn. Hӑ là ngưӡi ViӋt bӏ Tàu hoá hay ngưӡi Tàu tiêm
nhiӉm thói thích biӇn cӫa ngưӡi ViӋt bҵng cách lұp nghiӋp chung vӟi hӑ.c
5
'   0 '+  : 
0 5 $ -; : c
Ngưӡi Tây phương thưӡng nói "cӭ có thuyӅn là đi biӇn đưӧc". Ngưӡi ViӋt đóng
đưӧc thuyӅn; mà thuyӅn ngưӡi ViӋt lҥi thұt tӕt. ViӋc hҧi thương cӫa dân ViӋt trong thӡi
thưӧng cә cùng các dân cư khác nҵm quanh vùng BiӇn Đông rҩt phӗn thӏnh.c

Trưӟc Tây lӏch 6, 7 thӃ kӹ, chiӃn thuyӅn Lҥc ViӋt thӡi Hùng Vương đã có hai
sàn, nhӳng cây nӓ thҫn đưӧc thiӃt trí ӣ trên, ngưӡi chèo và lái ӣ dưӟi. NhiӅu kiӇu
thuyӅn trang bӏ đҫy dӫ cҧ bánh lái phía đuôi, mái chèo lái bên cҥnh, cây xiӃm cӕ đӏnh ...
Hình ҧnh đưӧc ghi khҳc trên nhiӅu chiӃc trӕng đӗng tìm thҩy tҥi lưu vӵc các sông Mã,
sông Hӗng.c
 c
Mӝt sӕ chiӃn thuyӅn Đông Sơnc
 Nhӳng hҧi trình thương mҥi tҥi Đông Nam Á thӡi cә đҥi (500.BC ± 750 AD) ( Ancient
trade routes )c

Cùng thӡi này, Œ  $ đang trҧi qua giai đoҥn Xuân Thu ChiӃn Quӕc. Tҥi
mӝt nưӟc ViӋt khác mà vua là ViӋt Vương Câu TiӉn, thӫy quân rҩt mҥnh. Quân đӝi nhà
vua thưӡng đưӧc chuyӇn vұn bҵng đưӡng thӫy đӇ hành quân xa căn cӭ hàng trăm hҧi
lý. c
Trӕng đӗng Đông Sơn tҥi Đông Nam Á ( Dong Son bronze drums in South East Asia )c

c
Hӑa tiӃt mһt trӕng Đông Sơn tҥi Battambang (Cambodia), Klang & Tembeling
(Malaysia)c
 .c

c
Trӕng đӗng Đông Sơn tҥi Làoc

.c
 c
Trӕng đӗng Đông Sơn tҥi Cambodiac

.c
Trӕng đӗng Đông Sơn tҥi Thailandc

.c
c
Trӕng đӗng Đông Sơn tҥi Sungai Lang (Malaysia)c

.c
Trӕng đӗng Đông Sơn tҥi phía đông Indonesia (Dong Son bronze drums in eastern
Indonesia)c

c
Trӗng đӗng Đông Sơn tҥi tҥi Selayar, Indonesiac

.c
 c
Trӕng đӗng Đông Sơn tҥi Lubuan Meringgai và Panca Tunggal Jaya (Indonesia)c

.c
 c
Thҥp đӗng Đông Sơn tҥi đҧo Flores, Indonesia.c
 c
Rìu đӗng Đông Sơn tҥi Indonesia.c

ê
! & 0 !1  
'( ) ! c
Trong sӕ các nhà nghiên cӭu hàng hҧi có mӝt hӑc giҧ ngưӡi Đӭc, Ông
Herrmann A. đã theo dõi nhӳng hoҥt đӝng viӉn dương cӫa dân ViӋt thӡi cә. Ông cho
rҵng hӑ buôn bán vӟi bӃn Adulis ӣ Hӗng Hҧi mà sӱ Tàu ghi là Huang Chih (ngày nay là
hҧi cҧng Massawa.)c
Tài liӋu cӫa Ông Herrmann viӃt vào năm 1913 vүn còn đưӧc bàn cãi. Gҫn đây,
khi các giҧ thuyӃt "Đông Nam Á, mӝt trong nhӳng cái nôi văn minh cӫa nhân loҥi" bҳt
đҫu đưӧc phә biӃn rӝng rãi, TiӃn sĩ Wilheim G. Solheim II lҩy căn cӭ vào chӭng tích
khҧo cә mӟi nhҩt, tin tưӣng rҵng đã có nhӳng liên lҥc trӵc tiӃp giӳa ViӋt Nam và Đӏa
Trung Hҧi hơn 2,000 năm trưӟc đây. Nhӡ hҧi thương, văn hoá đưӧc trao đәi giӳa hai
vùng Ba Tư (Persia)/ Trung Đông và ViӋt Nam/ Đông Dương. Nhӳng ҧnh hưӣng sâu
đұm trên mӝt sӕ khía cҥnh sinh hoҥt kӇ tӯ trưӟc Công Nguyên đã đưӧc hӑc giҧ
Shahab Setudeh Nejad (1996) tưӡng trình hӗi gҫn đây trong bài " 
(  *()  * +,  
(  -
 .
 
/
.".c
 ^
'   < 2 .)c
Các nhà khҧo cӭu Âu Á Mӻ ngày nay nghiên cӭu các sách sӱ Trung Hoa, Ҩn
Đӝ, La Mã đӇ tìm hiӇu vӅ thương mҥi ӣ Ҩn Đӝ Dương trong nhӳng thiên kӹ trưӟc Tây
lӏch. NhiӅu ngưӡi tin tưӣng rҵng dân ViӋt cә là nhӳng nhà thương buôn gan dҥ, đã
vưӧt biӇn tӟi các đҧo ngoài Ҩn Đӝ Dương và đi xa tӟi tұn Ethiopia thuӝc Phi Châu.c

The Spice Route in Greco-Roman timesc

Sách sӱ đҫu tiên ghi chép đӃn nhӳng chuyӃn đi Á Phi này là pho TiӅn Hán Thư
cӫa Ban Cӕ và Ban Chiêu. Nhӳng đoҥn có ghi nơi khӣi hành và bӃn quay vӅ cӫa Sӭ
Tàu quá giang như sau: "Tӯ Nhұt Nam, Giao ChӍ đi bҵng thuyӅn buôn ngưӡi Man Nam
năm tháng sau tӟi xӭ Tu Yuan... NӃu không bӏ cưӟp hay gһp bão, nhiӅu chuyӃn đi dài
tӟi nhiӅu năm... Ngưӡi ta nói phía Nam xӭ Huang Chih là xӭ Ssu Chhêng Pu. ĐӃn chӛ
này thì Sӭ Hán quay vӅ".c

Hҧi trình ]gia vӏ´ vӟi hҧi cҧng Cattigara ( The Spice Route in Greco Roman times )c

^^
'    < '+c

 Nhӳng con đưӡng biӇn ngưӡi xưa sӱ dөng đӃn nay còn ghi lҥi trên các sinh
hoҥt cӫa cư dân tҥi đҩy. ThӃ giӟi hàng hҧi cә thӡi cho thҩy đã có mӝt vòng cung liên
tөc ghi nhұn ҧnh hưӣng cӫa thuyӅn bè và văn hóa nưӟc lên nhiӅu khu vӵc:c
 Hình thuyӅn thân cong, Mái nhà cong và Totem đưӧc tìm thҩy trên khҳp vòng
cung Thái Bình Dương trong cә thӡi. (Hình lҩy tӯ bҧn đӗ cӫa Covarrubias, 1940:
thuyӅn thân cong, totem, nhà ӣ Bҳc Mӻ và New Zealand). Mái nhà cong và thuyӅn trên
trӕng Đông Sơn tҥi ViӋt Nam.c

c
Hình nhà trên trӕng đӗng Hoàng Hҥc
.c

c
Hình nhà trên trӕng đӗng Ngӑc Lũc
.c
Batak, Indonesiac
 c
.c

c
 Tongkonan ± Toraja (Indonesia)c
.c

c
Tongkonan, Indonesiac
.c
Trong cuӕn sách "America en la Prehistoria Mundial" (Mӻ Châu trong ThӃ giӟi
TiӅn sӱ), Dick Edgar Ibarra Grasso đưa ra quan niӋm là không thӇ có sӵ cô lұp ӣ Mӻ
Châu. Sách gӗm 6 chương thì có tӟi hai chương chú tâm bàn luұn đӃn ҧnh hưӣng
Đông Nam Á trên đҩt Mӻ Châu. Chương I bàn tӟi các lien hӋ văn hoá xuyên dương mà
Đông Sơn là mӝt nguӗn chính. ĐӃn chương IV, Grasso đưa ra hai giҧ thuyӃt vӅ:c
(1) Nhӳng thương nhân Cattigara đã mang kӻ thuұt luyӋn kim, nhҩt là đӗng và
vàng, tӟi Nam Mӻ.c
(2) Có nhiӅu di dân đӃn Tân thӃ giӟi bҵng cách dùng hҧi lӝ xuyên Thái Bình
Dương.c
Đã có nhiӅu nhà nghiên cӭu viӃt tiӃng Tây Ban Nha phát biӇu cùng ý kiӃn vӟi
Grasso. Hӑc giҧ Pedro Bosch Gimpera cho rҵng nӅn văn minh Đông Sơn đã mang lҥi
nhӳng hiӇu biӃt vӅ kӻ thuұt luyӋn kim cho vùng Chavin ӣ Peru.c
Edwin Doran nәi tiӃng nhӡ đã khám phá ra nhiӅu hiӇu biӃt mӟi lҥ vӅ khҧ năng
vưӧt đҥi dương cӫa bè và ghe nhӓ. Ông và Stephen Jett đӗng ý vӟi nhau là liên lҥc
giao tiӃp xҧy ra trưӟc nhҩt giӳa Á và Mӻ Châu có thӇ qua phương tiӋn là nhӳng chiӃc
bè chҥy buӗm có gҳn cây xiӃm như thưӡng thҩy ӣ trung phҫn ViӋt Nam và Đài Loan.c
 Hình trên: ThuyӅn Đông Sơn, ngoài 2 mái chèo đӇ lái ra (1), còn có 2 trang cө như cây xiӃm
dùng chӕng giҥt (2). Cӝt buӗm nҵm ӣ nӱa phҫn thuyӅn phía trưӟc (3).

Hình dưӟi: Ghe Nang ӣ trung phҫn ViӋt Nam vӟi giҧ thuyӃt vӅ sӵ phát triӇn bánh lái và cây
xiӃm tӯ nhӳng trang cө đã có tӯ cә thӡi.

Robert Von Heine Geldern trong suӕt mӝt phҫn tư thӃ kӹ kӇ tӯ 1939, đã viӃt rҩt nhiӅu vӅ
giao tiӃp Á Mӻ. Ông liӋt kê thành hӋ thӕng nhӳng điӇm tương đӗng, lưu tâm khá nhiӅu đӃn nӅn
văn minh Đông Sơn, ông cho rҵng nhӳng dân đi biӇn ӣ Đông Á tӟi Mӻ Châu trưӟc hӃt.
Kuno Knobl, mӝt phóng viên Đӭc làm cho đài truyӅn hình Úc, sau khi thҩy "chùm
dây buӝc nút" (knotted cords - kӃt thҵng) trong viӋn Bҧo tàng ӣ HuӃ giӕng y hӋt loҥi
/) =) cӫa Peru, nhìn nhұn ra rҵng đã có sӵ giao tiӃp trӵc tiӃp giӳa hai nơi. ĐӇ chӭng
minh niӅm tin cӫa mình là đӭng đҳn, Knobl đӭng ra quyên góp tiӅn bҥc, đóng thuyӅn
buӗm theo kiӇu cә thӡi ĐӃ quӕc Nam ViӋt vӟi thӫy thӫ đoàn 8 ngưӡi tӯ Hӗng Kông đi
Mӻ Châu. Con hà (teredo), mӝt loҥi sâu gӛ thân mӅm, đөc thӫng ván gӛ làm hư hӓng
vӓ thuyӅn trưӟc khi tӟi bӡ biӇn Mӻ Châu, phҧi nhӡ thương thuyӅn cӭu giúp. Sách viӃt
bҵng Đӭc ngӳ, nhan đӅ "Thái Cӵc", bҧn dӏch Anh ngӳ: Tai Ki, Journey to the Point of
No Return.c
 c
Quipuc
TiӃn sĩ Gunnar Thompson sáng lұp Nu Sun institute, cũng dӵ trù thiӃt lұp mӝt
bҧo tang viӋn vӅ viӉn dương, mӝt trung tâm nghiên cӭu vӅ mӝt Thái Bình Dương hoà
bình và mӝt tӡ báo đӏnh kǤ, xuҩt bҧn mӛi ba tháng. SӁ có mӝt chuyӃn hҧi hành hoà
bình tưӣng niӋm nhӳng lҫn Nu Sun vưӧt Thái Bình Dương. Cuӝc đi này sӁ dùng tàu
thuyӅn kiӇu Á Đông, khӣi hành tӯ Đông Dương qua Nhұt, Tây Bá Lӧi Á, Gia Nã Đҥi,
Hoa KǤ, MӉ Tây Cơ, El Salvador, Guatemala, Nicaragua và trӣ lҥi, qua ngҧ Polynesia.c
Thompson viӃt sách ") 7), Asian American Voyages 500 B.C", tin tưӣng rҵng
ngưӡi Á Đông, lãnh đҥo bӣi nhӳng nhân vұt huyӅn thoҥi như Đô Đӕc Nu Sun, đã hҧi
hành tӟi Guatemala và Honduras khӣi sӵ tӯ năm 500 TTL, thiӃt lұp mӝt thuӝc đӏa
thương mҥi giӳa dân bӝ lҥc Maya, hӑ sӕng thұt hoà hӧp và giúp phát triӇn nӅn văn
minh ӣ Tân thӃ giӟi. Công trình biên khҧo cӫa tác giҧ rҩt công phu, đһc biӋt cung cҩp
nhiӅu hình vӁ chi tiӃt, trҧi dài khҳp cҧ cuӕn sách, chӭng minh hung hӗn sӵ thұt hiӇn
nhiên vӅ giao tiӃp Á Mӻ. c
TruyӅn thӕng hàng hҧi Cә ViӋt, văn minh Đông Sơn đưӧc đӅ cұp đӃn rҩt nhiӅu.
Theo Thompson, con đưӡng hàng hҧi Á Mӻ mà cә nhân sӱ dөng trên Thái Bình Dương
là theo chiӅu kim đӗng hӗ, vӟi dòng nưӟc và gió mùa rҩt thuұn lӧi cho các tàu thuyӅn
buôn bán qua lҥi suӕt thӡi gian dài nhiӅu ngàn năm.c
Vì than phөc hӑc thuyӃt xuyên dương cӫa Joseph Needham, Tim Severin đã
quyӃt tâm minh chӭng rҵng ngưӡi Á châu đã tӟi Tân thӃ giӟi nhiӅu ngàn năm trưӟc
đây. Nhà văn Ái Nhĩ Lan này rҩt ưa thích viӋc khҧo cӭu hàng hҧi. c
 ChiӃc bè cӫa Severin đưӧc đóng tҥi 7> 7 (Thanh Hoá, ViӋt Nam) gӗm có
220 cây luӗng buӝc lҥi vӟi nhau bҵng nhӳng giây leo trong rӯng dài tӟi 46km, đһc biӋt
không dùng đӃn mӝt chiӃc đinh nào bҵng kim loҥi. Thӫy thӫ đoàn gӗm có 5 ngưӡi,
trong đó có mӝt ngưӡi ViӋt Nam, đã lái chiӃc bè này bҵng cách điӅu chӍnh đӝ nông sâu
cӫa 10 chiӃc xiӃm. Hӑ đã hҧi hành qua 5,500 hҧi lý, tӭc là gҫn hӃt hҧi trình xuyên Thái
Bình Dương 6,500 hҧi lý thì chiӃc bè bӏ bӇ.c

Tim Severin vưӧt biӇn Thái Bình Dương tӯ Hӗng Kông bҵng bè Sҫm Sơn.c
 c
Sҫm Sơn, nơi chiӃc bè đưӧc đóng.c

Bè cӫa Tim Severin.c

^È
  3?  !@) $ 'c

Thӫy vұn là yӃu tӕ thiӃt yӃu cho nӅn văn minh nhân loҥi. Âu Á xem ra khó gһp
gӥ nhau, nӃu không nhӡ nhӳng cánh buӗm no gió. Và nӃu không có bánh lái gҳn vào
đuôi tàu thuyӅn, Mӻ Châu có thӇ vүn còn là lөc đӏa xa lҥ đӕi vӟi nhân loҥi sinh sӕng tҥi
Cӵu lөc đӏa.c
 Tuy vұy còn có nhiӅu khía cҥnh quan trӑng hơn nӳa vӅ viӋc chuyӇn vұn trên
biӇn, đһc biӋt ngay trong buәi bình minh cӫa văn minh nhân loҥi.c
Năm 1944, R. $)% " 4 A)334 cho ra mҳt mӝt tұp tài liӋu nhan đӅ 'Fluid
Geography' căn cӭ vào nhӳng quan sát và kinh nghiӋm cӫa nhiӅu năm lái thuyӅn
buӗm. Fuller tuyên bӕ đã khám phá ra nhӳng hҧi lӝ con ngưӡi tӯng sӱ dөng hàng chөc
ngàn năm trưӟc. Nhӳng kӃt quҧ nghiên cӭu này xem như rҩt lҥ vào thӡi đó và vүn còn
đưӧc coi là mӟi đӃn hôm nay.c
Bҧn đӗ ThӃ Giӟi tӯ 25,000 BC đӃn 5000 BC (Genographic project)c
 c
Vào cuӕi thӡi Băng Đá, nưӟc biӇn dâng lên, đӗng bҵng Sunda bӏ ngұp lөt, theo
Meacham, dân cư nhӳng vùng thҩp chҥy lên nhӳng vùng đҩt cao hơn. Dân ViӋt theo
các dòng Hӗng Hà (sông Hӗng), Tây Giang,Dương Tӱ lұp nghiӋp tҥi vùng Đông Á.c
 c
Theo Buckminster Fuller, làn sóng di dân cũng đã dùng thuyӅn bè đi xa tӟi các
đҧo Thái Bình Dương, phía Tây qua tұn Phi Châu. Tóm tҳt các hҧi lӝ di dân cӫa Fuller
như sau:c
- ThӃ hӋ đҫu tiên cӫa ngưӡi đi biӇn Đông Nam Á, dùng bè thҧ trôi tӯ BiӇn Đông
theo nhӳng dòng hҧi lưu đi dӑc bӡ biӇn đӃn nhӳng nơi thuұn tiӋn trong vùng.c
- ThӃ hӋ thӭ hai biӃt dùng buӗm vuông loҥi căn bҧn chҥy xuôi theo mùa gió Tây
Nam vào mùa Hҥ và Đông Bҳc vào mùa Đông, đӃn bӡ biӇn Trung Hoa và các đҧo Nhұt
Bҧn.c
- ThӃ hӋ sau nӳa, khi biӃt dùng buӗm chҥy vát có khҧ năng đi ngưӧc chiӅu gió
đӇ hҧi hành đi khҳp nơi. Trong giai đoҥn này, các loҥi thuyӅn hai thân hay có thân phө
outriggers ra đӡi. Ngưӡi Đông Nam Á mӣ ra nhӳng hҧi lӝ đi các nơi trên hai đҥi dương
Ҩn Đӝ Dương và Thái Bình Dương. Trên Ҩn Đӝ Dương, ngưӡi Đông Nam Á đã đi hӃt
con đưӡng cho đӃn tұn biӇn Ba Tư và Đӏa Trung Hҧi.c
 c
ThuyӃt Buckminster Fuller vӅ hҧi lӝ phân tán dân cư: Khi nưӟc biӇn dâng cao, tӯ BiӇn
Đông di dân đi ra khҳp nơi theo các giai đoҥn phát triӇn cӫa thuyӅn bè, buӗm, xiӃm...c
Hӛ trӧ cho thuyӃt này là thuyӃt cӫa 2)3 B 4 .Nhà ngôn ngӳ hӑc này có lӁ là
hӑc giҧ kiên trì nhҩt trong viӋc cӕ gҳng thuyӃt phөc mӑi ngưӡi tin tưӣng nơi chӭng cӟ
ngôn ngӳ khi muӕn đi tìm sӵ thӵc vӅ mӕi giao tiӃp giӳa Cӵu và Tân thӃ giӟi. c
Trong nhӳng công trình nghiên cӭu cӫa Rivet, ngưӡi ta lưu tâm tӟi mӝt khám
phá hoàn toàn mӟi lҥ vӅ tҫm quan hӋ mұt thiӃt giӳa  0  1 và 2  3. Sau khi
minh chӭng rҵng có nhiӅu giӕng dân đã "khám phá" Mӻ Châu trưӟc Kha luân Bӕ, Rivet
căn cӭ vào phương pháp tӯ nguyên ngӳ hӑc đӇ đưa ra thuyӃt sau đây: "Tӯ trung tâm
vùng Đông Nam Á, mӝt thӭ ngôn ngӳ đưӧc truyӅn bá đi bҵng đưӡng hàng hҧi đӃn
khҳp nơi như Nhұt Bҧn, Tasmania, Đӏa trung Hҧi, Phi Châu và Mӻ Châu". c
Cuӕn sách này lҩy nhӳng tӯ ngӳ Sumérien làm mӕc rӗi tìm mӝt chuӛi danh tӯ
tương đương cӫa các thӭ tiӃng Melanesian, Polynesian, Indonesian, Munda, Mon-
Khmer (ViӋt Nam), Australian, Tasmanian và Ainu đӇ so sánh và đi đӃn kӃt luұn rҵng
Đông Nam Á chính là nơi xuҩt xӭ nhӳng chuӛi tӯ ngӳ đó. c
^ë
<   )5C  3D E)5/ Fc
Chúng ta đӗng ý vӟi hӑc giҧ Buckminster Fuller trong câu phát biӇu có tính chҩt
triӃt lý cӫa Ông như sau: nhӳng dân tӝc Đông Nam Á đӭng biӋt lұp vӟi nhӳng giӕng
dân khác vì hӑ đưӧc thiên nhiên ban phát cho cái bҧn năng cӫa dân nưӟc, dân thuyӅn.
Hӑ đã tӯng nҳm đưӧc chân lý vӅ sӵ kӃt hӧp nhҽ nhàng trong các kiӃn trúc (principle of
lightweight structural tensioning) áp dөng vào đӡi sӕng.c
NӅn văn hӑc dân tӝc, theo đúng nghiã phҧi phҧn ҧnh các sinh hoҥt cӫa dân tӝc
ҩy. Tuy vұy văn hӑc nưӟc ta đã có mӝt khoҧng trӕng quá lӟn vӅ Hàng hҧi. Ngày xưa,
nӅn văn hoá "Nưӟc" tiên tiӃn đã khӣi sӵ tҥi vùng quê hương chúng ta, cho đӃn nay,
sinh hoҥt sông biӇn vүn tiӃp tөc quan trӑng biӃt nhưӡng nào.c
 Vũ Hӳu Sanc

cc


 c c

cc
cc
cc
c
c 
cccc c
c!"c #c$c%
c%&c
c%'c(c)c
*cc
+
cc
c
R
  
 

c
c

 G '+ 7
5¿  =   

 / H) c
u 45678 9:;<;=>>:?9@
(AB>C  D(E+2 8 3 ?c
Văn hoá Đông Sơn đưӧc đһt tên theo di tích khҧo cә Đông Sơn tìm đưӧc năm
1924 ӣ xã Đông Sơn thuӝc vùng sông Mã, tӍnh Thanh Hoá, ViӋt Nam.c
Nhӳng cuӝc khai quұt Đông Sơn đҫu tiên đưӧc tiӃn hành tӯ năm 1924 đӃn năm
1932 dưӟi sӵ điӅu khiӇn cӫa L. Pajot, mӝt viên chӭc thuӃ quan và cũng là ngưӡi sưu
tҫm cә vұt ӣ Thanh Hoá. Trong bҧn báo cáo năm 1929 vӅ các chuyӃn khai quұt kӇ
trên, ông V. Goloubew, mӝt hӑc giҧ Pháp thuӝc trưӡng ViӉn Đông Bác cә, đã mӋnh
danh đó là: "Œ F &G &H    I 7J KL +2 7J Œ  KL" đӇ ám chӍ nӅn văn hoá
khҧo cә mӟi đưӧc khám phá này. Thuұt ngӳ ]" MN0 /O´ đưӧc nhà khҧo cә
hӑc ngưӡi Áo R. Heine - Geldern đӅ xuҩt lҫn đҫu tiên năm 1934. c
 c
Đèn đӗng Đông Sơn.c
Công cuӝc nghiên cӭu khҧo cә hӑc ViӋt Nam tӯ năm 1954 đӃn nay đã xác đӏnh
đưӧc rõ ràng Văn hoá Đông Sơn là nӅn văn hoá thuӝc sơ kǤ thӡi đҥi đӗ sҳt, tӗn tҥi
khoҧng gҫn mӝt thiên niên kӹ, tӯ C %I JJJ < .+ )5/ đӃn thӃ kӹ thӭ I sau
Công Nguyên. Tuy nhiên ӣ nhiӅu nơi thuӝc khu vӵc nӅn văn hoá này còn có thӇ kéo
dài tӟi thӃ kӹ II - III sau Công Nguyên.c
Văn hoá Đông Sơn ra đӡi là kӃt quҧ cӫa sӵ hӝi tө cӫa nhiӅu văn hoá rӵc rӥ
trưӟc văn hoá Đông Sơn thuӝc thӡi đҥi đӗng thau trong quá trình chiӃm lĩnh vùng đӗng
bҵng các con sông lӟn ӣ miӅn Bҳc ViӋt Nam, chӫ yӃu là lưu vӵc sông Hӗng. Phҥm vi
phân bӕ cӫa nӅn văn hoá Đông Sơn trên cơ bҧn là trong phҥm vi ӣ miӅn bҳc ViӋt Nam.
Sӵ ra đӡi cӫa kӻ thuұt đӗ sҳt cӫa thӡi kǤ này đã giúp cho kӻ thuұt luyӋn đӗng thau
đưӧc hoàn thiӋn, đӗ đӗng thau Đông Sơn phát triӇn rӵc rӥ. c
Trӕng đӗng Đông Sơn ghi dҩu khҳp nơi tҥi Đông Nam Á.c

c
 Có khoҧng 500 di tích đã đưӧc biӃt đӃn cӫa văn hoá Đông Sơn hiӋn tӗn tҥi ӣ
ViӋt Nam, tӯ biên giӟi cӫa ViӋt Nam vӟi Trung Quӕc vӅ phía $K; vӟi Lào ӣ phía 5;
và tӍnh Quҧng Bình ӣ phía . Trong đó bao gӗm đӫ các di tích khҧo cә tiêu biӇu như
các di chӍ cư trú; di tích mӝ táng; di chӍ - di tích cư trú - mӝ táng; di tích xưӣng, di chӍ -
di tích cư trú - xưӣng; và nhiӅu nhҩt là các di tích tìm thҩy hiӋn vұt lҿ tҿ. TӍnh phát hiӋn
đưӧc nhiӅu di tích nhҩt là Thanh Hoá, vӟi 80 đӏa điӇm. Vùng đӗng bҵng sông Hӗng có
gҫn 130 di tích, trong đó mӝt phҫn ba ӣ tӍnh Hà Tây. Ba tӍnh NghӋ An, Hà Tĩnh, Quҧng
Bình vùng sông Cҧ, đӏa phұn cӵc nam cӫa văn hoá Đông Sơn, có tӟi 54 di tích.c
Các cuӝc nghiên cӭu khҧo cә ӣ ViӋt Nam tӯ năm 1954 đӃn nay đã xác đӏnh
đưӧc là nӅn văn hoá Đông Sơn vӟi chӫ nhân là ¨) - cә đã tӗn tҥi đưӧc gҫn mӝt
thiên niên kӹ, tӯ )L  0 01 ) sang thӡi đҥi đӗ sҳt. Bưӟc chuyӇn sӟm nhҩt
tӯ văn hoá QuǤ Chӱ, nӅn văn hoá trưӟc Đông Sơn trên thӵc tӃ đã diӉn ra ӣ đӗng bҵng
sông Hӗng. KӃt quҧ các xét nghiӋm C.14 trên các mүu tro than lҩy tӯ tҫng đӏa chҩt
Đông Sơn sâu nhҩt ӣ các khu Đӗi Đà và Chùa Thông, tiêu biӇu cӫa vùng sông Hӗng là
2704 90 (ZK 305) và 2655 90 (ZK 309).c
Như vұy ngưӡi ta có thӇ xác đӏnh đưӧc văn hoá Đông Sơn ӣ vùng này bҳt đҫu
tӯ khoҧng thӃ kӹ VIII - VII trưӟc Công Nguyên. Ӣ vài nơi trong vùng, các chuyên viên
khҧo cә đã khai quұt đưӧc nhӳng nông cө bҵng sҳt và dҩu tích cӫa sӵ luyӋn sҳt trong
tҫng lӟp văn hóa Đông Sơn sӟm. Ӣ vùng sông Mã giai đoҥn chuyӇn tiӃp tӯ QuǤ Chӱ
sang Đông Sơn có phҫn muӝn hơn, vào khoҧng thӃ kӹ VII - VI trưӟc Công Nguyên.c

c
Lưӥi cày đӗng.c
 Văn hoá Đông Sơn phân bӕ rӝng nhưng vүn mang tính thӕng nhҩt rҩt đұm nét.
Trҧi qua 85 năm nghiên cӭu, ngày nay chúng ta hiӇu rҵng đó là sӵ thӕng nhҩt giӳa
ngưӡi Lҥc và ngưӡi Âu trong khӕi ViӋt cә ӣ Đông Nam Á cә đҥi. Môi trưӡng và cҧnh
quan sinh thái cӫa nhӳng vùng phân bӕ di tích Đông Sơn rҩt thuұn lӧi cho cuӝc sӕng
cӫa con ngưӡi khiӃn cho nhiӅu di tích văn hoá Đông Sơn đưӧc con ngưӡi "# FM %C
N 3 / M trong suӕt 2000 năm (môi trưӡng tӕi ưu đӕi vӟi nhӳng ngưӡi thuӝc nӅn
văn minh trӗng lúa nưӟc).c
Sӵ thӕng nhҩt đưӧc thӇ hiӋn rõ nhҩt là sưu tұp đӗ đӗng Đông Sơn. Mӝt biӇu
tưӧng nәi bұt cӫa nӅn văn hoá Đông Sơn là trӕng đӗng vӟi kӻ thuұt chӃ tҥo vô cùng
tinh xҧo. Văn hoá Đông Sơn đã sҧn sinh trӕng Đông Sơn, nhưng không phҧi chӍ có
ngưӡi Đông Sơn mӟi dùng và đúc trӕng Đông Sơn, cho nên ngoài trӕng Đông Sơn ra
tính thӕng nhҩt đưӧc thӇ hiӋn rõ nét hơn đó là nhӳng chiӃc rìu lưӥi xéo hình bàn chân
hay hình dao xén cӫa thӧ giҫy, nhӳng chiӃc dao găm đӕc hình thuүn, hình cӫ hành. c

c
Trӗng đӗng Sông Đà.c
 c
Rìu đӗng lưӥi hài, gót vuông.c
Đһc biӋt là nhӳng chiӃc dao găm có cán đưӧc đúc thành khӕi tưӧng ngưӡi đӭng
vӟi hai tay chӕng nҥnh, nhӳng đӗ đӵng bҵng đӗng như: nhӳng chiӃc thҥp, thӕ có hoa
văn trang trí như hoa văn trang trí trên trӕng đӗng. c

c
Dao găm đӗng Đông Sơn.c
 c
Thҥp đӗng Đào Xá.c

c
 c

c
Các đӗ đӗng khác thuӝc vào các bӝ hiӋn vұt cӫa công cө sҧn xuҩt, vũ khí, đӗ
dùng sinh hoҥt, nhҥc khí, đӗ trang sӭc nghӋ thuұt cũng rҩt dӉ nhұn biӃt tính Đông Sơn
cӫa nó thông qua nhӳng biӇu hiӋn bên ngoài như hình dáng, và hoa văn trang trí. c
Vұt dөng bҵng đӗng.c
 c
Rìu đӗng Đông Sơn.c

c
 c
Mӝt sӕ loҥi kiӃm đӗng Đông Sơnc
 c
Giáp chân giáp tay bҵng đӗng.c

c
 c

c
Giáp ngӵc bҵng đӗng.c
 c
Lãy nӓ và kiӃm đӗng.c

c
 c
Lãy nӓ bҵng đӗng.c
Vӟi kӻ thuұt luyӋn kim đӝc đáo cӫa ngưӡi Đông Sơn, lӟp bөi thӡi gian phӫ trùm
lên các hiӋn vұt này đã tҥo nên 3<=  O 01  
) "K 0P   khiӃn chúng
không thӇ nào lүn vӟi các hiӋn vұt đưӧc chӃ tҥo ӣ các trung tâm đúc đӗng khác.c
Tính thӕng nhҩt cӫa văn hoá Đông Sơn là mӝt sӵ thӕng nhҩt trong đa dҥng. Bên
cҥnh sӵ thӕng nhҩt cao, trên phҥm vi rӝng, sӵ khác biӋt chӍ mang tính đӏa phương, khu
vӵc. Có thӇ phân chia văn hoá Đông Sơn thành các loҥi hình đӏa phương trong mӝt sӵ
thӕng nhҩt chung như: c
Loҥi hình văn hoá Đưӡng Cӗ, hay loҥi hình văn hoá Sông Hӗng.c
Loҥi hình văn hoá Đông Sơn hay loҥi hình văn hoá Sông Mã.c
Loҥi hình văn hoá Làng Vҥc hay loҥi hình văn hoá Sông Cҧ.c
Sӵ khác biӋt đӏa phương có nguyên nhân sâu xa tӯ nhӳng nguӗn gӕc khác nhau
cӫa văn hoá Đông Sơn, trong quá trình ra đӡi trên cơ sӣ nhӳng nӅn văn hoá tiӅn Đông
Sơn ӣ lưu vӵc các con sông lӟn trong khu vӵc. Tính đa dҥng đӗng thӡi cũng là kӃt quҧ
ӭng xӱ cӫa ngưӡi Đông Sơn vӟi các môi trưӡng, vùng vi sinh thái khác nhau. c
Sӵ đa dҥng cӫa đӗ đӗng Đông Sơn đã phҧn ánh sӵ khác biӋt đӏa phương cӫa
văn hoá Đông Sơn. Tuy cùng mӝt loҥi hình hiӋn vұt nhưng các vùng khác nhau hình
dáng cӫa chúng cũng rҩt khác nhau. c
Có thӇ kӇ ra đây mӝt vài trưӡng hӧp đӇ làm ví dө: c
Nhӳng chiӃc rìu lưӥi xéo ӣ vùng sông Hӗng có hình bàn chân hay chiӃc ӫng,
nhưng nhӳng chiӃc rìu lưӥi xéo ӣ vùng sông Mã lҥi có hình dao xén cӫa thӧ giҫy. c
Cùng là loҥi giáo có hӑng tra cán nhưng giáo cӫa vùng sông Hӗng thưӡng có
phҫn hӑng ngҳn hơn phҫn lưӥi, mһt cҳt ngang cӫa lưӥi là mӝt hình thoi biӃn dҥng.
Trong khi đó, giáo cӫa vùng sông Mã lҥi có mһt cҳt ngang là hình thoi cân đӕi, nhiӅu
chiӃc còn có thêm nhӳng lӛ thӫng. Loҥi giáo hình lá mía có chuôi tra cán có thӇ nói
rҵng đó là sҧn phҭm riêng cӫa vùng sông Mã. c

c
Mӝt sӕ loҥi giáo đӗng Đông Sơn.c
Nhӳng hiӋn vұt đưӧc tҥm gӑi là lưӥi cày ӣ vùng sông Hӗng có hình lá trҫu hay
hình tim, kích thưӟc lӟn, nhưng ӣ vùng sông Mã lҥi có hình chân vӏt, vùng sông Cҧ có
hình tam giác. c
Nhӳng nông cө làm đҩt khác cũng mang đһc trưng vùng miӅn rҩt rõ nét như loҥi
thuәng, xҿng cӫa loҥi hình sông Hӗng to khoҿ; cӫa loҥi hình sông Cҧ thì nhӓ và mҧnh
hơn. c
Sӵ khác biӋt vӅ tӍ lӋ cӫa nhӳng hiӋn vұt cùng loҥi ӣ các vùng cũng là nhӳng biӇu
hiӋn góp phҫn làm nên đһc trưng cho tӯng loҥi hình. KӃt quҧ cӫa nhӳng cuӝc khai quұt
mӝ táng cho thҩy cư dân ӣ lưu vӵc sông Cҧ thích dùng dao găm hơn ӣ vùng sông Mã
và sông Hӗng. c
Giai đoҥn cuӕi cӫa văn hoá Đông Sơn đưӧc đánh dҩu bҵng sӵ xuҩt hiӋn ngày
càng nhiӅu cӫa các hiӋn vұt và yӃu tӕ ngoҥi lai, thí dө như đӗ minh khí tùy táng bҵng
đӗng thau thay vì chӍ bҵng gӕm, gӛ trưӟc đó, trong khi đӗ đӗng bҧn đӏa khác biӃn mҩt
dҫn trong các mӝ táng đӏa phương. HiӋn tưӧng này tăng lên cùng chiӅu vӟi sӵ bành
trưӟng cӫa ngưӡi Hán xuӕng phía Nam. Ӣ các đӏa bàn văn hoá sông Hӗng và sông Mã
điӅu này xҧy ra vào khoҧng thӃ kӹ I sau Công Nguyên. Nhưng sâu hơn vӅ phía Nam, ӣ
lưu vӵc sông Cҧ, văn hoá Đông Sơn còn kéo dài đӃn các thӃ kӹ II - III.c
 Có thӇ nói là nhӳng ngưӡi thӧ kim khí Đông Sơn đã hoàn toàn làm chӫ đưӧc kӻ
thuұt cӫa hӑ trong tҩt cҧ các lĩnh vӵc cӫa quá trình đúc đӗng. Thành phҫn chính cӫa
đӗng thau Đông Sơn là đӗng, chì, thiӃc. !;= %   01 < O 3 &  0Q 6

 R 0? 0  S 01 '+ 7. Kӻ thuұt luyӋn kim và hӧp chҩt đӗng đһc
biӋt này đã đưӧc sӱ dөng mӝt cách đӗng nhҩt trong toàn đӏa bàn phân bӕ cӫa văn hoá
Đông Sơn, tӯ vùng đҩt cao Âu ViӋt cho đӃn vùng đӗng bҵng Lҥc ViӋt cӫa cư dân Âu
Lҥc thӡi cә. ChӍ thӍnh thoҧng lҳm mӟi có biӋt lӋ, thí dө như chiӃc trӕng đӗng Thưӧng
Nông và các nông cө bҵng đӗng tìm đưӧc ӣ Cә Loa gҫn Hà Nӝi. c
Dӵa theo chӫng loҥi và chӭc năng, các loҥi đӗ đӗng thau sӱ dөng trong khu vӵc
văn hoá Đông Sơn đưӧc phân thành 7 nhóm sau đây:c
1- Vũ khí: Lưӥi giáo, mũi tên, dao găm, đoҧn kiӃm, rìu chiӃn, qua, giáp che
ngӵc, vұt dөng đeo binh khí, cung và nӓ.c
2- Dөng cө sҧn xuҩt: Rìu, cuӕc, thuәng, lưӥi cҫy, lưӥi liӅm, dùi, đөc, dũa.c
3- Dөng cө sinh hoҥt: Thҥp, thӕ, bình, âu, khay, đĩa, chұu, lӑ, ҩm, muôi, đèn dҫu,
cӕc trҫm.c
4- Nhҥc cө: Chuông, lөc lҥc, trӕng. Ngoài ra còn có các nhҥc cө như khèn,
chiêng, cӗng chӍ tìm thҩy trong phҫn trang trí trên các trӕng, thҥp, hoһc các hình tưӧng
nhӓ.c
5- Đӗ trang sӭc: Vòng tay, vòng chân, vòng tai, khóa thҳt lưng.c
6- Hình tưӧng nhӓ: Thưӡng là các tưӧng ngưӡi hay thú đúc nhӓ đӇ gҳn trên các
hiӋn vұt khác, dùng đӇ trang trí, vӯa có công dөng cҫm tay hoһc làm móc chһn.c
7- HiӋn vұt minh khí: Đӗ thu nhӓ dùng đӇ tùy táng, vӟi hҫu hӃt các vұt dөng
bҵng đӗng thau điӇn hình dùng trong sinh hoҥt hàng ngày. Kӻ thuұt đúc các đӗ đӗng
này thưӡng sơ sài, mӓng manh.c
 c
Chuông đӗng có hình voi.c
 c
Chuông đӗng Đông Sơn.c

c
Mӝt sӕ loҥi chuông đӗng Đông Sơn.c
 Lӑ đӗng.c

c
Nhүn đӗng có hình trâu.c

c
Mӝt sӕ loҥi vòng, kiӅng trang sӭc bҵng đӗng.c
 c
Khóa thҳt lưng bҵng đӗng trang trí hình rùa.c
Vұt dөng cùng chӫng loҥi ӣ mӛi đӏa phương có khác nhau vӅ hình dáng và hoa
văn trang trí. Hình dҥng cӫa chúng đưӧc biӃn cҧi cho thích hӧp vӟi môi trưӡng thiên
nhiên sinh thái cӫa tӯng vùng. Có ba loҥi hình dҥng và hoa văn trang trí chӫ yӃu, đưӧc
tұp chung vào ba con sông chính trong phҥm vi tӗn tҥi cӫa văn hóa Đông Sơn.c
1- Loҥi hình Đưӡng Cӗ, sông Hӗng.c
2- Loҥi hình Đông Sơn, sông Mã.c
3- Loҥi hình làng Vҥc, sông Cҧ.c
Mӕi   3)  0S cӫa văn hóa Đông Sơn vӟi các nӅn văn hóa láng giӅng
mӝt mһt góp phҫn làm tăng thêm nhӳng sҳc thái đӏa phương cӫa các loҥi hình trong
quá trình phát triӇn và hӝi tө cӫa nӅn văn hóa, nhưng mһt khác cũng khҷng đӏnh tính
cӣi mӣ cӫa ngưӡi Đông Sơn vӅ sӵ hòa nhұp vӟi các nӅn văn hóa lân cұn.c
Phong cách hӑng lõm ӣ mӝt sӕ giáo, ӣ nhӳng chiӃc rìu chiӃn, thuәng ± mai, kiӇu
dao găm lưӥi lưӧn gҩp khúc, kiӇu dao găm có cán là các khӕi tưӧng đӝng vұt, khóa
thҳt lưng, các tưӧng tròn, tưӧng bҽt là kӃt quҧ hӑc tұp cӫa văn hóa Đông Sơn tӯ các
nӅn văn hóa cӫa các cư dân chuyên chăn nuôi cӫa văn hóa ĐiӅn. Nhӳng âu có chân,
chұu đӗng, bình đӗng là nhӳng hiӋn vұt mà ngưӡi Đông Sơn đã hӑc tӯ ngưӡi Hán
nhưng đã biӃt khéo léo kӃt hӧp nhӳng trang trí ưa thích cӫa mình như nhӳng đưӡng
văn thӯng nәi, ngưӡi trang sӭc lông chim cách điӋu, ngôi sao ± mһt trӡi ӣ trung tâm
các đӗ vұt. Đӗ đӗng cӫa nӅn văn hóa ĐiӅn, Hán đã làm phong phú thêm chӫng loҥi
hiӋn vұt cӫa văn hóa Đông Sơn. Các khóa thҳt lưng do ngưӡi Đông Sơn chӃ tҥo đưӧc
gҳn thêm các lөc lҥc trang trí. Nhӳng con thú dӳ như voi, cӑp trên cán dao găm hoһc
vòng trang sӭc cӫa ngưӡi ĐiӅn đã đưӧc biӃn cҧi thành hiӅn hòa, dӉ mӃn trong đӗ đӗng
Đông Sơn. c
 %  G '+ 7 C= )   6 N / 
&
; 3 T  6  G U 3 V 0C  W  G %X c
Ra ngoài đӏa phұn ViӋt Nam, ҧnh hưӣng cӫa văn hóa Đông Sơn cũng đã đưӧc
nhұn ra, trҧi tӯ miӅn Nam Trung Quӕc đӃn các hҧi đҧo phía dưӟi Đông Nam Á. c
 c
Trӕng đӗng Đông Sơn tҥi Selayar, Indonesia.c
Ӣ các tӍnh miӅn Nam và duyên hҧi Nam Trung Hoa, sӕ lưӧng trӕng đӗng cә có
hoa văn trang trí hình ngưӡi đӝi lông chim cách điӋu, hình thuyӅn đi biӇn, chim lҥc và
nhӳng trang trí hình hӑc đһc biӋt cӫa văn hóa Đông Sơn đưӧc phát hiӋn không ít. c
Các đӗ đӗng thau vӟi hình dҥng đһc trưng cӫa loҥi hình sông Hӗng như rìu hình
bàn chân có hoa văn trang trí hình ngưӡi hóa trang, rìu gót vuông có trang trí ӣ hӑng,
dao găm có cán là khӕi tưӧng ngưӡi, rìu hình lưӥi câu có hoa văn hình hӑc, đã đưӧc
tìm thҩy trong khҳp vùng hҥ lưu sông Dương Tӱ. c
Lao có chuôi tra cán hình ngòi bút, lưӥi cuӕc đӗng hình chӳ U đһc biӋt cӫa loҥi
hình sông Hӗng đã đưӧc sӱ dөng rӝng rãi lan đӃn tұn vùng Bҳc sông Trưӡng Giang
(sông Dương Tӱ). Các loҥi rìu chiӃn lưӥi xéo, hay gót vuông hӑng lõm, lưӥi giáo tam
giác có lӛ đӇ treo các khӕi tưӧng ngưӡi nhӓ, loҥi lưӥi cày hình tim đã đưӧc dùng rӝng
rãi trong văn hóa ĐiӅn ӣ Vân Nam. Nhӳng đӗ đӵng ӕc tiӅn bҵng đӗng thau cӫa vùng
văn hóa ĐiӅn có xuҩt xӭ tӯ miӅn duyên hҧi ViӋt Nam.c
Trong đӏa bàn văn hóa 7 !)Y phía Nam, lưӥi giáo và rìu Đông Sơn đưӧc tìm
ra ӣ các vùng Tam KǤ, ĐiӋn Bàn. Trӕng đӗng Đông Sơn tuy chưa đưӧc tìm ra trong
các di tích khҧo cә Sa HuǤnh, nhưng chúng đã có mһt ӣ nhiӅu nơi trong đӏa bàn thuӝc
văn hóa này. c
Đһc biӋt nhӳng năm gҫn đây ӣ vùng Tây Nguyên phát hiӋn đưӧc mӝt sӕ lưӧng
lӟn các trӕng loҥi I Hêgơ, chӭng minh sӭc lan tӓa mҥnh mӁ cӫa văn hóa Đông Sơn,
cũng như tính thӕng nhҩt trong đa dҥng cӫa văn hóa này. c
 c
Trӕng đӗng Đông Sơn ӣ Tây Nguyên.c
Dù ӣ trong hay ngoài phҥm vi phân bӕ văn hóa Đông Sơn, đӗ đӗng Đông Sơn
vүn dӉ nhұn ra đưӧc vӟi màu sҳc rӍ đӗng, hình dáng, và các hoa văn trang trí đһc biӋt.
Đҩy là các dҩu ҩn khó lҫm lүn đưӧc cӫa nӅn văn hóa Đông Sơn đӝc đáo. Vұy nên có
thӇ nhұn xét rҵng đӗ đӗng Đông Sơn, thӡi đҥi vàng cӫa NghӋ thuұt ViӋt Nam. Văn hóa
Đông Sơn thӕng nhҩt đã hình thành nên bҧn sҳc văn hóa thӕng nhҩt. Trong cҧ mӝt
thiên niên kӹ mà văn hóa Đông Sơn tӗn tҥi, trên khҳp lөc đӏa Á - Âu, nhӳng sӵ thăng
trҫm đҫy kӏch tính cӫa các nӅn văn hóa khҧo cә cũng đӗng thӡi là mӝt thӵc tӃ lӏch sӱ.
Sӵ tӗn tҥi sӕng đӝng và phát triӇn rӵc rӥ cӫa nӅn văn hóa Đông Sơn đã làm nên bҧn
lĩnh Đông Sơn. c
NguyӉn Quӕc Bình.c
c