Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn

ïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BÌNH DÖÔNG ⎧ y = log a x

1) ⎨ ⇔ x = a y . Ñaëc bieät, log a 1 = 0; log a a = 1.
⎩ x > 0

BAØI GIAÛNG TOÙM TAÉT 2) a loga x = x.

3) log a (x1 x 2 ) = log a (x1 ) + log a (x 2 ).
MOÂN TOAÙN GIAÛI TÍCH – OÂN THI CAO HOÏC
x1
(GV: Traàn Ngoïc Hoäi - 2009) 4) log a ( ) = log a (x1 ) - log a (x 2 ).
x2
1
Ñaëc bieät, log a ( ) = - log a (x).
x
A – HAØM SOÁ
5) log a (x α ) =α log a (x).
1
6) log aα (x) = log a (x) (α ≠ 0).
§1. HAØM SOÁ SÔ CAÁP CÔ BAÛN α
1.1. Haøm luõy thöøa y = xα (α : Const)
7) log a x = log a b.log b x;
log a x
Mieàn xaùc ñònh D cuûa haøm soá y = xα phuï thuoäc vaøo α. Tröôøng hôïp α laø soá log b x = .
log a b
voâ tæ, ta coù D = [0; +∞) neáu α > 0; D = (0; +∞) neáu α < 0.
8) lnx = log e x : Logarit Neâpe cuûa x.
lgx = log10 x : Logarit thaäp phaân cuûa x.
1.2. Haøm soá muõ: y = ax (0 < a ≠ 1 : Const)
Haøm soá y = ax coù mieàn xaùc ñònh D = R, mieàn giaù trò laø (0; +∞).
1.4. Haøm soá löôïng giaùc vaø haøm ngöôïc:
1.4.1. Haøm y = sinx vaø y = arcsinx:
1.3. Haøm soá logarit: y = logax (0 < a ≠ 1 : Const)
Haøm soá y = logax coù mieàn xaùc ñònh D = (0; +∞), mieàn giaù trò laø R. ⎧sin α = a;
⎪
Vôùi −1 ≤ a ≤ 1, arcsin a = α ⇔ ⎨ π π
Moät soá coâng thöùc: ⎪⎩− 2 ≤ α ≤ 2 .
Vôùi 0 < a, b ≠ 1; x, x1, x2 > 0 vaø y, α∈R, ta coù:

Haøm soá y= arcsinx coù tính chaát sau:

• Mieàn xaùc ñònh: D = [−1;1].
π π
• Mieàn giaù trò: [− ; ].
2 2
π π
• ∀α ∈ [− ; ], ∀a ∈ [−1;1] : sin α = a ⇔ arc sin a = α.
2 2
• y = arcsinx laø haøm soá leû, nghóa laø arcsin(−x) = − arcsinx.

1 2

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

Haøm soá y= arccotgx coù tính chaát sau:

1.4.2. Haøm y = cosx vaø y = arccosx: • Mieàn xaùc ñònh: D = R.
• Mieàn giaù trò: (0; π).
⎧cos α = a; • ∀α ∈ (0; π), ∀a ∈ R : cot gα = a ⇔ arc cot ga = α.
Vôùi −1 ≤ a ≤ 1, arccos a = α ⇔ ⎨
⎩0 ≤ α ≤ π. • arccotg(−x) = π − arccotgx.

Haøm soá y= arccosx coù tính chaát sau:

• Mieàn xaùc ñònh: D = [−1;1]. 1.4.5. Tính chaát:

• Mieàn giaù trò: [0; π]. 1) Vôùi moïi −1 ≤ x ≤ 1, arcsinx + arccosx = π/2.

∀α ∈ [0; π ], ∀ a ∈ [− 1;1] : cos α = a ⇔ arccos a = α. 2) Vôùi moïi x, arctgx + arccotgx = π/2.

•
3) Vôùi moïi x > 0, arccotgx = arctg(1/x).
• arccos(−x) = π − arccosx.

§2. HAØM SOÁ SÔ CAÁP

1.4.3. Haøm y = tgx vaø y = arctgx:
Haøm soá sô caáp laø haøm soá ñöôïc xaây döïng töø caùc haøm haèng vaø caùc haøm soá
Vôùi a ∈ R, ta ñònh nghóa:
sô caáp cô baûn qua caùc pheùp toaùn ñaïi soá: coäng, tröø, nhaân, chia vaø pheùp hôïp noái
⎧ tgα = a; aùnh xaï.
⎪
arc tga = α ⇔ ⎨ π π Ví duï: y = ln(1 + 2x) laø moät haøm soá sô caáp.
⎪⎩ − 2 < α < 2 .
⎧ sin 6x
⎪ neáu x < 0;
y=⎨ x khoâng laø haøm soá sô caáp.
Haøm soá y= arctgx coù tính chaát sau: ⎪⎩cos3x neáu x ≥ 0.
• Mieàn xaùc ñònh: D = R.
π π
• Mieàn giaù trò: (− ; ).
2 2
π π
• ∀α ∈ (− ; ), ∀a ∈ R : tgα = a ⇔ arctga = α.
2 2
• y = arctgx laø haøm soá leû, nghóa laø arctg(−x) = − arctgx.

1.4.4. Haøm y = cotgx vaø y = arccotgx:

Vôùi a ∈ R, ta ñònh nghóa:

⎧cotgα = a;
arc cotga = α ⇔ ⎨
⎩0 < α < π.
3 4

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

f(x)/g(x) → a/b ( neáu b ≠ 0).

B – GIÔÙI HAÏN
2) Neáu f(x) →a, g(x) →∞ thì f(x) + g(x) → ∞.
§1. ÑÒNH NGHÓA VAØ TÍNH CHAÁT 3) Neáu f(x) →+∞, g(x) →+∞ thì f(x) + g(x) → +∞.
1.1. Ñònh nghóa: 4) Neáu f(x) →a ≠ 0, g(x) →∞ thì f(x)g(x) → ∞.
1) Cho haøm soá f(x) xaùc ñònh treân moät khoaûng chöùa x0 ( coù theå loaïi tröø x0). 5) Neáu f(x) →∞, g(x) →∞ thì f(x)g(x) →∞.
Ta noùi f(x) coù giôùi haïn laø L ∈ R khi x tieán veà x0, kyù hieäu: xlim f (x) = L hay
→x 0 6) Neáu f(x) →a ≠ 0, g(x) →0 thì f(x)/g(x) → ∞.
f(x) → L khi x → x 0 neáu:
7) Neáu f(x) →a , g(x) →+∞ thì f(x)/g(x) → 0.
∀ε > 0, ∃δ > 0, ∀x ∈ , 0 <| x − x 0 |< δ ⇒ | f (x) − L|< ε . 8) Neáu f(x) →∞, g(x) →b thì f(x)/g(x) → ∞.
2) Cho haøm soá f(x) xaùc ñònh treân moät khoaûng coù daïng (a , x0). Ta noùi f(x) 9) Neáu f(x) →a > 1, g(x) →+∞ thì f(x)g(x) → +∞.
coù giôùi haïn laø L∈ R khi x tieán veà x0 beân traùi, kyù hieäu: lim f (x) = L hay Neáu f(x) →a vôùi 0 < a < 1, g(x) →+∞ thì f(x)g(x) → 0.
x → x −0

f(x) → L khi x → x 0− , neáu: 10) Neáu f(x) →a thì |f(x)| → |a|.

∀ε > 0, ∃δ > 0, ∀x ∈ , 0 < x0 − x < δ ⇒ | f (x) − L|< ε . 11) f(x) →0 ⇔ |f(x)| → 0.

3) Cho haøm soá f(x) xaùc ñònh treân moät khoaûng coù daïng (x0 , b). Ta noùi f(x) 12) (Giôùi haïn keïp) Giaû söû f(x) ≤ h(x) ≤ g(x), ∀x khaù gaàn x0 vaø f(x) → a;
coù giôùi haïn laø L ∈ R khi x tieán veà x0 beân phaûi, kyù hieäu: lim f (x) = L hay g(x) → a. Khi ñoù h(x) →a.
x → x +0
1.3. Ñònh lyù:
f(x) → L khi x → x , neáu:
+
0
Cho f(x) laø moät haøm soá sô caáp xaùc ñònh taïi x0. Khi ñoù
∀ε > 0, ∃δ > 0, ∀x ∈ , 0 < x − x 0 < δ ⇒ | f (x) − L|< ε
lim f (x) = f (x 0 ).
x→ x 0
Nhö vaäy,
Ví duï:
⎧ lim+ f (x) = L;
⎪x→x 0
lim f (x) = L ⇔ ⎨ 1 − cos 2x 1 + cos 2x
⎪ xlim f (x) = L. 1) lim = 2. 2) lim =∞
sin x
x →x 0
⎩ →x0
− π
x→
2
x →0 sin x

4) Töông töï, ta ñònh nghóa ñöôïc caùc giôùi haïn:

lim f (x) = +∞; lim f (x) = −∞; lim f (x) = ∞;... . 1.4. Caùc daïng voâ ñònh trong giôùi haïn:
x→x 0 x→ x 0 x→x 0

Coù taát caû 7 daïng voâ ñònh trong giôùi haïn, ñoù laø:
1.2. Ñònh lyù:
0 ∞
Cho caùc haøm soá f(x), g(x) khi x→ x0. Khi ñoù, vôùi a, b ∈ R, ta coù: ∞ − ∞; 0∞; ; ; 1∞ ; 00 ; ∞ 0 .
0 ∞
1) Neáu f(x) →a, g(x) →b thì :
1) Daïng ∞ − ∞ : Khi f(x) → +∞ (−∞) vaø g(x)→+∞ (−∞) thì ta noùi
f(x) + g(x) → a + b;
lim (f(x) – g(x)) coù daïng voâ ñònh ∞ − ∞ .
f(x) - g(x) → a – b;
2) Daïng 0∞ : Khi f(x) → 0 vaø g(x)→∞ thì ta noùi lim f(x)g(x) coù daïng voâ
f(x)g(x) → ab; ñònh 0∞ (Löu yù : f(x) → 0 khoâng coù nghóa laø f(x) ≡ 0).

5 6

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

3) Töông töï cho 5 daïng coøn laïi. 2.3. Moät soá giôùi haïn vaø töông ñöông cô baûn:
BAÛNG GIÔÙI HAÏN VAØ TÖÔNG ÑÖÔNG CÔ BAÛN
Ñeå tính caùc giôùi haïn coù daïng voâ ñònh, ta caàn bieán ñoåi ñeå laøm maát ñi daïng GIÔÙI HAÏN TÖÔNG ÑÖÔNG
voâ ñònh, goïi laø khöû daïng voâ ñònh. sin x
1 lim =1 sinx ∼ x khi x→0 (x: rad)
x →0 x

2 1 − cos x 1 1 2
§2. HAØM TÖÔNG ÑÖÔNG lim = 1–cosx∼ x khi x→0 (x: rad)
x→0 x2 2 2
2.1. Ñònh nghóa: tgx
3 lim =1 tgx ∼ x khi x→0 (x: rad)
Cho caùc haøm soá f(x), g(x) xaùc ñònh vaø khoâng trieät tieâu treân moät khoaûng
x →0 x
chöùa x0 (coù theå loaïi tröø x0). Ta noùi f(x) töông ñöông vôùi g(x) khi x →x0, kyù 4 arc sin x arcsinx ∼ x khi x→0
lim =1
f (x) x →0 x
hieäu f(x)∼ g(x) khi x →x0, neáu xlim
→ x0 g(x)
= 1.
5 arctgx arctgx ∼ x khi x→0
lim =1
x→0 x
Nhö vaäy,
6 lim
ex − 1
=1 ex − 1∼ x khi x→0
f (x) x
f (x) ∼ g(x) ⇔ lim =1
x →0

x → x0 g(x)
7 ln(1 + x) ln(1+x) ∼ x khi x→0
lim =1
(f (x), g(x) ≠ 0)
x →0 x

8 lim
(1 + x)α − 1
=α (1 + x)α−1 ∼ αx khi x→0 (α ≠ 0)
x →0 x
Caùc tính chaát sau ñöôïc thoûa: 9 • xlim ex = +∞; lim ex = 0. • Khi x→∞:
→+∞ x→−∞

1) f(x) ∼ f(x). • xlim ln x = +∞; lim ln x = −∞. anxn+an-1xn-1+...+amxm ∼ anxn

→+∞ x → 0+
2) f(x) ∼ g(x) ⇒ g(x) ∼ f(x). • Khi x→ 0:
• lim tgx = +∞; lim+ tgx = −∞.
3) f(x) ∼ g(x) vaø g(x) ∼ h(x) ⇒ f(x) ∼ h(x). x→
π−
2
x→
π
2 anxn+an-1xn-1+...+amxm ∼ amxm
π π (an ≠ 0; am ≠ 0)
• lim arctgx = ; lim arctgx = − .
x →+∞ 2 x →−∞ 2
2.2. Ñònh lyù: x
1 1

1) Neáu f(x) → L ∈ R, L ≠ 0, thì f(x) ∼ L. • lim ⎛⎜ 1 + ⎞⎟ = e; lim (1 + x ) x = e.

x →∞
⎝ x⎠ x→ 0

2) Neáu f(x) ∼ g(x) vaø g(x) → A thì f(x) → A.

⎧f (x)f (x) ∼ g (x)g 2 (x);
⎧f1 (x) ∼ g1 (x); ⎪
1 2 1
Ví duï: Tính caùc giôùi haïn sau:
⎨
3) Neáu f (x) ∼ g (x). thì ⎨ f (x) g (x)
⎪ f (x) ∼ g (x) .
1 1 ln cos 2x
⎩2 2 a) L1 = lim
(x 2 + 3x) sin x
⎩ 2 2 x→0

(x 2 − 5x + 4) arcsin(x 2 − x)
n
f (x) ∼ n g(x) (giaû söû caùc caên coù nghóa). b) L 2 = lim
4) Neáu f(x) ∼ g(x) thì x →1 (ex − e)(1 − 4x − 3)
3x 8 − 5x 6 + 4x + 2
c) L 3 = lim .
x →∞ x 8 − 5x7 + 14x 4 + 1
7 8

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

2 3 trong ñoù a ≠ 0 vaø α > 0.

Ñaùp soá: a) L1 = − ; b) L2 = : Ñaët t = x −1 ⇔ x = t+1; c) L3 = 3.
3 2e
3) Toång hai VCL: Cho f(x), g(x) laø hai VCL khi x→∞. Giaû söû khi x→∞:
f(x) ∼ axα
§3. VOÂ CUØNG BEÙ (VCB) - VOÂ CUØNG LÔÙN (VCL)
g(x) ∼ bxβ
3.1. VOÂ CUØNG BEÙ (VCB)
Khi ñoù:
1) Ñònh nghóa: f(x) laø moät VCB khi x→x0 neáu xlim f (x) = 0 .
→x 0 ⎧ax α neáu α > β;
⎪
2) Caáp cuûa VCB: Cho f(x) laø moät VCB khi x→0. Ta noùi VCB f(x) coù caáp f (x) + g(x) ∼ ⎨bxβ neáu α < β;
α khi choïn x laøm VCB chính neáu: ⎪(a+b)x α neáu α = β; a+b ≠ 0.
⎩
α
f(x)∼ ax khi x→0,
Chuù yù: Tröôøng hôïp α = β; a + b =0, f(x) + g(x) coù theå khoâng laø VCL
trong ñoù a ≠ 0 vaø α > 0. hoaëc laø VCL caáp beù hôn α maø ta khoâng coù keát luaän toång quaùt veà caáp
3) Toång hai VCB: Cho f(x), g(x) laø hai VCB khi x→0. Giaû söû khi x→0: cuûa VCL naøy.

f(x)∼ axα 4) Qui taéc giöõ laïi VCL caáp lôùn nhaát (Qui taéc ngaét boû VCL caáp
thaáp): Giaû söû khi x→∞, VCL f(x) ñöôïc phaân tích thaønh toång cuûa nhieàu
g(x)∼ bxβ
VCL, trong ñoù chæ coù moät VCL caáp cao nhaát laø fn(x). Khi ñoù:
Khi ñoù:
f(x)∼ fn(x) khi x→∞.
⎧ax α neáu α < β;
⎪ Ví duï: Tính caùc giôùi haïn sau:
f (x) + g(x) ∼ ⎨ bxβ neáu α > β;
⎪(a+b)x α neáu α = β; a+b ≠ 0. L1 = lim( 3x 2 − 4x + 2 − 3x 2 + 4x − 1)
⎩ x →+∞

Chuù yù: Tröôøng hôïp α = β; a + b = 0, VCB f(x) + g(x) seõ coù caáp lôùn α, L2 = lim( 3x 2 − 4x + 2 − 3x 2 + 4x − 1)
x →−∞
nhöng ta khoâng coù keát luaän toång quaùt veà caáp cuûa VCB naøy.
L3 = lim( 3x 2 − 4x + 2 − 2x 2 + 4x − 1)
x →∞
4) Qui taéc giöõ laïi VCB caáp beù nhaát (Qui taéc ngaét boû VCB caáp
cao): Giaû söû khi x→0, VCB f(x) ñöôïc phaân tích thaønh toång cuûa nhieàu L 4 = lim( 3 2x 3 + 2x 2 − 3x + 1 − 3 2x 3 + 3x + 2)
x →∞
VCB, trong ñoù chæ coù moät VCB caáp thaáp nhaát laø f0(x). Khi ñoù:
L5 = lim( 3 2x 3 + 9x 2 + 1 + 3 10 + 3x 2 − 2x 3 )
f(x) ∼ f0(x) khi x→0. x →∞

L6 = lim( 3 2x 3 + 2x 2 − 3x + 1 − 3 x 3 + 3x + 2)
x →∞

3.2. VOÂ CUØNG LÔÙN (VCL) arcsin(x 2 + 4x) + ln(1 + 3tgx) − x 2

L7 = lim
1) Ñònh nghóa: f(x) laø moät VCL khi x→x0 neáu xlim f (x) = ∞ . x →0 arctg(4x) + cos 2x − ex
→x 0

Ñaùp soá:
2) Caáp cuûa VCL: Cho f(x) laø moät VCL khi x→∞. Ta noùi VCL f(x) coù caáp
α khi choïn x laøm VCL chính neáu: 4 3 4 3 3
2 7
L1 = − ; L2 = ; L3 = +∞; L4 = ; L5 = 2 3 2 ; L6 = ∞; L7 = .
3 3 3 3
f(x)∼ axα khi x→∞,

9 10

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

§4. DAÏNG VOÂ ÑÒNH 1∞

C – LIEÂN TUÏC
Xeùt giôùi haïn lim
x→A
f (x)g(x) coù daïng voâ ñònh 1∞, nghóa laø khi x→ A thì f(x) →1 vaø
g(x) →∞. Ta coù: §1. ÑÒNH NGHÓA VAØ TÍNH CHAÁT
lim [f (x) −1]g(x) 1.1. Ñònh nghóa:
lim f (x)g(x) = ex → A
x→A 1) Haøm soá f(x) xaùc ñònh treân moät khoaûng chöùa x0 ñöôïc goïi laø lieân tuïc taïi
2
x0 neáu xlim f (x) = f (x 0 ) .
Ví duï: Tính giôùi haïn L = lim(cos 3x)cotg x →x 0

x →0
2) Haøm soá f(x) xaùc ñònh treân nöûa khoaûng (a; x0] ñöôïc goïi laø lieân tuïc beân
9
− traùi taïi x0 neáu lim f (x) = f (x 0 ) .
Ñaùp soá: L = e 2 x → x0−

3) Haøm soá f(x) xaùc ñònh treân nöûa khoaûng [x0; b) ñöôïc goïi laø lieân tuïc beân
phaûi taïi x0 neáu lim f (x) = f (x 0 ) .
x → x0+

⎧f(x) lieân tuïc beân traùi taïi x 0 ;

Nhö vaäy: f(x) lieân tuïc taïi x 0 ⇔ ⎨
⎩f(x) lieân tuïc beân phaûi taïi x 0 .
4) f(x) lieân tuïc treân (a; b) ⇔ f (x) lieân tuïc taïi moïi x0 ∈ (a; b).
⎧f (x) lieân tuïc treân (a; b);
f(x) lieân tuïc treân [a; b) ⇔ ⎨
⎩f(x) lieân tuïc beân phaûi taïi a.
⎧f (x) lieân tuïc treân (a; b);
f(x) lieân tuïc treân (a; b] ⇔ ⎨
⎩f(x) lieân tuïc beân traùi taïi b.
⎧f (x) lieân tuïc treân (a; b);
⎪
f(x) lieân tuïc treân [a; b] ⇔ ⎨f(x) lieân tuïc beân phaûi taïi a;
⎪f(x) lieân tuïc beân traùi taïi b.
⎩

1.2. Ñònh lyù:

Neáu f(x) laø moät haøm soá sô caáp xaùc ñònh treân D thì f(x) lieân tuïc treân D.
Ví duï: Ñònh caùc tham soá a, b ñeå haøm soá sau lieân tuïc treân R:
⎧1 − cos 6x
⎪ neáu x < 0;
x2
⎪
y = ⎨ax + b neáu 0 ≤ x ≤ 1;
⎪ ln x
⎪ 2 neáu x > 1.
⎩ x + 2x − 3
Ñaùp soá: a = −71/4; b = 18.

11 12

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

§2. HAØM SOÁ LIEÂN TUÏC TREÂN MOÄT ÑOAÏN D – VI PHAÂN HAØM MOÄT BIEÁN
2.1. Ñònh lyù:
Cho haøm soá f(x) lieân tuïc treân ñoaïn [a; b]. Khi ñoù §1. KHAÙI NIEÄM ÑAÏO HAØM
1) f(x) ñaït giaù trò lôùn nhaát vaø giaù trò nhoû nhaát treân [a; b], nghóa laø 1.1. Ñònh nghóa. 1) Cho haøm f(x) xaùc ñònh treân moät khoaûng chöùa x0. Khi
⎧∃M, m ∈ , ∀x ∈ [a; b], m ≤ f (x) ≤ M; cho x0 moät soá gia Δx khaù beù thì soá gia töông öùng cuûa f(x) laø Δy = f(x0 + Δx) −
⎨ f(x0). Laäp tæ soá
⎩∃x1 , x 2 ∈ , f (x1 ) = M; f (x 2 ) = m.
Δy f (x 0 + Δx) − f (x 0 )
2) f(x) ñaït moïi giaù trò trung gian giöõa giaù trò lôùn nhaát M vaø giaù trò nhoû nhaát = .
Δx Δx
m treân [a; b], nghóa laø
Neáu tæ soá naøy coù giôùi haïn laø A ∈ R khi Δx → 0 thì ta noùi f(x) coù ñaïo haøm taïi
∀m ≤ k ≤ M, ∃x 0 ∈ [a; b], f (x 0 ) = k .
x0 vaø A laø ñaïo haøm cuûa f(x) taïi x0, kyù hieäu f '(x0) = A.
2.2. Heä quaû:
Nhö vaäy:
1) Cho haøm soá f(x) lieân tuïc treân ñoaïn [a; b]. Giaû söû f(a)f(b) < 0, nghóa laø
Δy f (x0 + Δx) − f (x0 )
f(a) vaø f(b) traùi daáu. Khi ñoù phöông trình f(x) = 0 coù nghieäm treân khoaûng f '(x0 ) = lim = lim
(a; b), nghóa laø toàn taïi x0 ∈(a; b) sao cho f(x0) = 0.
Δx →0 Δx Δx → 0 Δx
2) Giaû söû haøm soá f(x) lieân tuïc treân khoaûng (a; b) vaø phöông trình f(x) = 0 voâ 2) Töông töï, ta ñònh nghóa:
nghieäm treân khoaûng naøy. Khi ñoù f(x) khoâng ñoåi daáu treân khoaûng (a; b). −
• f(x) coù ñaïo haøm beân traùi taïi x0, kyù hieäu f ′(x 0 ) , neáu toàn taïi giôùi haïn
höõu haïn:
Ví duï : f (x 0 + Δx) − f (x0 )
f ′(x 0− ) = lim−
Giaûi baát phöông trình: Δx →0 Δx
(x2 − 6x + 5)(1 − lnx)(x − x2 − 4x + 20) < 0 (1) +
• f(x) coù ñaïo haøm beân phaûi taïi x0, kyù hieäu f ′(x 0 ) , neáu toàn taïi giôùi haïn
Giaûi toùm taét: höõu haïn:
Ta laäp baûng xeùt daáu: f (x0 + Δx) − f (x0 )
x 0 1 e 5 +∞
f ′(x 0+ ) = lim+
Δx →0 Δx
f(x) - 0 + 0 - 0 - Nhö vaäy,
(Löu yù raèng, do tính lieân tuïc, f(x) khoâng ñoåi daáu treân moãi khoaûng cuûa baûng
⎧f(x) coù ñaïo haøm beân traùi taïi x0
xeùt daáu. Do ñoù ta chæ caàn theá moät giaù trò cuûa moãi khoaûng vaøo f(x) ñeå bieát ⎪
daáu cuûa f(x) treân caùc khoaûng naøy). Suy ra taäp nghieäm laø: f(x) coù ñaïo haøm taïi x 0 ⇔ ⎨f(x) coù ñaïo haøm beân phaûi taïi x 0
⎪ − +
S = (0;1) ∪ (e; 5) ∪ (5; + ∞). ⎩f ′(x 0 ) = f ′(x 0 ) (= f ′(x0 ))
3) f(x) coù ñaïo haøm treân (a,b) neáu f(x) coù ñaïo haøm taïi moïi x0 ∈(a,b).
4) f(x) coù ñaïo haøm treân [a,b] neáu f(x) coù ñaïo haøm treân (a,b) vaø coù ñaïo haøm
beân phaûi taïi a, ñaïo haøm beân traùi taïi b.
13 14

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

Chuù yù: Trong thöïc teá, bieân teá Mxy(x0) cuûa y = f(x) theo x taïi x0 xaáp xæ
1.2. YÙ nghóa hình hoïc cuûa ñaïo haøm: baèng ñoä bieán ñoåi cuûa y khi ñaïi löôïng x taêng leân 1 ñôn vò töø traïng thaùi x = x0.

Ñaïo haøm f′(x0) chính laø heä soá goùc cuûa tieáp tuyeán vôùi ñöôøng cong (C): y =
f(x) taïi ñieåm M0(x0,y0)∈(C). Do ñoù phöông trình cuûa tieáp tuyeán vôùi ñöôøng cong Ví duï: Xeùt moâ hình saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm. Khi ñoù haøm toång chi phí
(C): y = f(x) taïi ñieåm M0(x0,y0)∈(C) laø: C = C(Q) laø haøm theo toång saûn phaåm Q. Chi phí bieân teá laø:
MC(Q) = C′(Q).

y − y 0 = f '(x 0 )(x − x 0 ) Chaúng haïn, vôùi haøm toång chi phí:

C = Q3 + 2Q2+10
ta coù chi phí bieân teá: MC(Q) = C′(Q)= 3Q2+4Q. Taïi Q = 100, ta coù MC(100) =
1.3. YÙ nghóa kinh teá cuûa ñaïo haøm: 30400. Nhö vaäy, khi ñang saûn xuaát vôùi toång saûn löôïng Q0 = 100, neáu taêng
1) Ñònh nghóa: Bieân teá cuûa ñaïi löôïng y = f(x) theo ñaïi löôïng x taïi x0, kyù toång saûn löôïng 1 ñôn vò thaønh Q1 = 101, thì toång chi phí seõ taêng theâm 30400
hieäu Mxy(x0), laø ñoä bieán ñoåi cuûa ñaïi löôïng y khi ñaïi löôïng x taêng leân 1 ñôn vò (Thöïc teá laø chi phí taêng theâm C(Q1) - C(Q0) = 30703).
taïi x0.
3) Ñoä bieán ñoåi tuyeät ñoái vaø ñoä bieán ñoåi töông ñoái:
2) Bieåu thöùc toaùn hoïc cuûa bieân teá: Xeùt ñaïi löôïng x. Taïi x = x0, cho x moät soá gia Δx thì x nhaän giaù trò môùi laø
Δx
Giaû söû taïi x = x0 ta cho x moät soá gia laø Δx ñôn vò. Khi ñoù ñoä bieán ñoåi cuûa x0+Δx. Ta noùi Δx laø ñoä bieán ñoåi tuyeät ñoái cuûa x taïi x0 vaø tæ soá laø ñoä bieán
x0
ñaïi löôïng y = f(x) laø Δy = f(x0 + Δx) − f(x0). Do ñoù khi x taêng 1 ñôn vò thì ñoä
bieán ñoåi trung bình cuûa ñaïi löôïng y = f(x) laø ñoåi töông ñoái cuûa x taïi x0. Ñoä bieán ñoåi töông ñoái thöôøng ñöôïc tính baèng %.
Δy f (x0 + Δx) − f (x 0 )
= .
Δx Δx 4) Heä soá co giaõn: Heä soá co giaõn cuûa ñaïi löôïng y = f(x) theo ñaïi löôïng x
Ñeå bieát chính xaùc ñoä bieán ñoåi cuûa ñaïi löôïng y = f(x) khi x taêng 1 ñôn vò taïi taïi x0, kyù hieäu εyx(x0), laø ñoä bieán ñoåi töông ñoái cuûa y khi x taêng töông ñoái leân
traïng thaùi (x0,y0) ta phaûi chuyeån qua giôùi haïn khi Δx → 0. Theo ñònh nghóa 1%.
treân, ñoä bieán ñoåi ñoù chính laø bieân teá Mxy(x0) cuûa y = f(x) theo x taïi x0 neân
Δy f (x0 + Δx) − f (x 0 )
Mx y(x0 ) = lim = lim = y '(x0 ) . 5) Bieåu thöùc toaùn hoïc cuûa heä soá co giaõn:
Δx → 0 Δx Δx →0 Δx
Giaû söû taïi x0 ta cho x moät soá gia laø Δx ñôn vò. Khi ñoù:
Nhö vaäy, bieân teá cuûa ñaïi löôïng y = f(x) theo ñaïi löôïng x taïi x0 chính laø ñaïo
haøm y′(x0) = f ′(x0) cuûa y = f(x) taïi x0: - Ñoä bieán ñoåi tuyeät ñoái cuûa x taïi x0 laø Δx. Ñoä bieán ñoåi töông ñoái cuûa x taïi
x0 laø
Mx y(x0 ) = y′(x 0 )
Δx
.100% .
Toång quaùt, bieân teá cuûa ñaïi löôïng y = f(x) theo ñaïi löôïng x chính laø ñaïo haøm x0
y’ = f’(x) cuûa y = f(x): - Ñoä bieán ñoåi tuyeät ñoái cuûa y taïi x0 laø:
Mx y = y′ Δy = f(x0 + Δx) − f(x0).
neân ñoä bieán ñoåi töông ñoái cuûa y taïi x0 (y0 = f(x0)) laø:
15 16

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

Δy f (x 0 + Δx) − f (x 0 )
.100% = .100%
y0 y0
1.4. Ñònh lyù. Neáu f(x) coù ñaïo haøm taïi x0 thì f(x) lieân tuïc taïi x0.
Do ñoù, taïi x = x0, khi x taêng töông ñoái 1% thì ñoä bieán ñoåi töông ñoái trung bình
1.5. Chuù yù. Moät haøm soá lieân tuïc taïi x0 khoâng nhaát thieát coù ñaïo haøm taïi
cuûa ñaïi löôïng y = f(x) laø
ñieåm ñoù.
Δy
.100% §2. PHÖÔNG PHAÙP TÍNH ÑAÏO HAØM
y0 Δy x 0
= . %.
Δx Δx y 0 2.1. Ñònh lyù:
.100
x0
Giaû söû caùc haøm u = u(x) vaø v = v(x) coù caùc ñaïo haøm u' = u'(x); v' = v'(x).
Ñeå bieát chính xaùc ñoä bieán ñoåi töông ñoái cuûa ñaïi löôïng y = f(x) khi x taêng1 ñôn Khi ñoù ta coù
vò taïi traïng thaùi (x0,y0) ta phaûi chuyeån qua giôùi haïn khi Δx → 0, Theo ñònh
nghóa treân, ñoä bieán ñoåi töông ñoái ñoù chính laø heä soá co giaõn εyx(x0) cuûa ñaïi
löôïng y = f(x) theo ñaïi löôïng x taïi x0 neân COÂNG THÖÙC ÑAÏO HAØM
Δy x 0 x 1 (u + v)'= u'+ v'
ε yx (x0 ) = lim . = y′(x 0 ) 0 .
Δx → 0 Δx y 0 y0
2 (ku)' = ku' (k: Const)
Nhö vaäy, heä soá co giaõn εyx(x0) cuûa ñaïi löôïng y = f(x) theo ñaïi löôïng x taïi x0 3 (u.v)' = u'v + uv'
ñònh bôûi:
4 ⎛ u ⎞′ u ' v − uv '
x ⎜ ⎟ = (v ≠ 0)
ε yx (x0 ) = y′(x0 ) 0 ⎝v⎠ v2
y0
.
Toång quaùt, heä soá co giaõn εyx(x) cuûa ñaïi löôïng y = f(x) theo ñaïi löôïng x ñònh bôûi:
2.2. Ñònh lyù (ñaïo haøm cuûa haøm soá hôïp):
x
ε yx (x) = y′(x) Xeùt haøm hôïp y = f[ϕ(x)]. Neáu haøm y = f(u) coù ñaïo haøm theo bieán u laø
y
y'u = f'(u) vaø u = ϕ(x) coù ñaïo haøm theo bieán x laø u'x = ϕ'(x). Khi ñoù haøm hôïp
Ví duï: Xeùt moâ hình saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm. Khi ñoù haøm caàu y = f[ϕ(x)] coù ñaïo haøm theo bieán x laø y'x = y'u.u'x.
QD = Q(P) laø haøm giaûm theo ñôn giaù P. Heä soá co giaõn εQDP thöôøng ñöôïc vieát
taét laø εD. Ta coù:
P
ε D = Q '(P) < 0.
Q
Heä soá co giaõn εD cho bieát löôïng caàu seõ giaûm bao nhieâu phaàn traêm khi ta taêng
giaù 1%. Chaúng haïn, vôùi haøm caàu QD = 1000 – 5P, heä soá co giaõn εD laø:
P 5P
εD = Q '(P) =−
Q 1000 − 5P
Taïi P0 = 120, εD(P0) = −1,5, nghóa laø khi ñang baùn vôùi ñôn giaù P0 = 120, neáu
taêng giaù leân 1%, thì löôïng caàu seõ giaûm ñi khoaûng 1,5%.

17 18

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

2.3. Baûng ñaïo haøm: 2.4. Ñaïo haøm cuûa haøm soá daïng y = uv vôùi u = u(x); v = v(x)
BAÛNG ÑAÏO HAØM Laáy logarit caû 2 veá cuûa y = uv, ta ñöôïc:
ÑAÏO HAØM HAØM SOÁ f(x) ÑAÏO HAØM HAØM SOÁ f(u) lny = v.lnu (1)
vôùi u = u(x) Laáy ñaïo haøm 2 veá cuûa (1), ta ñöôïc:
1 (C)′ = 0 (C: Const) (C)′ (C: Const) y' u'
= v ' ln u + v .
y u
2 (xα)′ = αxα − 1 (α: Const) (uα)′ = αu′uα − 1 (α: Const)
Do ñoù
1 u′
( x)′ = ( u )′ = u' u'
2 x 2 u y ' = (v ' ln u + v )y = (v ' ln u + v )u v .
u u
⎛ 1 ⎞′ 1 ⎛ 1 ⎞′ u′
⎜ ⎟ =− 2 ⎜ ⎟ =− 2
⎝x⎠ x ⎝u⎠ u
Ví duï: Tính ñaïo haøm cuûa haøm y = xsinx.
x x u u
3 (e )′ = e (e )′ = u′e
sin x
Ñaùp soá: y ' = x (cos x ln x + ).
sin x
x x
4 (a )′ = a lna (0 < a: Const) (au)′ = u′aulna (0 < a: Const) x
5 1 u′
(ln| x |)′ = (ln| u|)′ =
x u
§3. VI PHAÂN
6 1 u′
(log a |x |)′ = (log a |u|)′ =
x ln a u ln a 3.1. Ñònh nghóa:
(0< a≠ 1: Const) (0< a≠ 1: Const) Cho haøm soá f(x) xaùc ñònh treân moät khoaûng chöùa x0. Ta noùi f(x) khaû vi taïi
7 (sinx)′ = cosx (sinu)′ = u′cosu x0 neáu toàn taïi moät haèng soá A vaø moät haøm soá o(Δx) laø VCB caáp cao hôn VCB
Δx khi Δx → 0 sao cho vôùi moïi Δx khaù beù ta coù:
8 (cosx)′ = − sinx (cosu)′ = − u′sinu
f (x 0 + Δx) − f (x 0 ) = AΔx + o(Δx) .
9 1 u′
(tgx)′ = = 1 + tg 2 x (tgu)′ = = u′(1 + tg 2 u)
cos2 x cos2 u Khi ñoù ñaïi löôïng AΔx ñöôïc goïi laø vi phaân cuûa f(x) taïi ñieåm x0, kyù hieäu bôûi
10 1 u′ df(x0). Nhö vaäy:
(cot gx)′ = − = −(1 + cot g 2 x) (cot gu)′ − = − u′(1 + cot g 2 u)
sin2 x sin2 u df(x0) = A.Δx.
11 1 u′
(arcsin x)′ = (arcsin u)′ =
1 − x2 1 − u2
1 u′
3.2. Ñònh lyù:
12 (arccos x)′ = − (arccos u)′ = −
1−x 2
1−u 2 Haøm soá f(x) khaû vi taïi x0 khi vaø chæ f(x) coù ñaïo haøm taïi x0. Khi ñoù vi
1 u′ phaân cuûa f(x) taïi x0 laø df(x0) = f ′(x0)Δx.
13 (a rc tg x ) ′ = (a rc tg u) ′ =
1 + x2 1 + u2

14 1 u′
(a rc co tg x ) ′ = − (a rc co tg u) ′ = − 3.3. Bieåu thöùc cuûa vi phaân:
1 + x2 1 + u2
Töø keát quaû treân, ta coù vi phaân cuûa f(x) ñònh bôûi:

19 20

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

df(x) = f'(x)Δx 2) Vôùi y = cosx, ta coù y(n) = cos(x + n π ).

2
Vì dx = Δx neân bieåu thöùc cuûa vi phaân cuûa f(x) nhö sau:

4.2. Vi phaân caáp cao:

df(x) = f '(x)dx
Ta coøn goïi df(x) laø vi phaân caáp moät cuûa f(x).
Chuù yù: Do coâng thöùc treân, ta coù: Vi phaân cuûa vi phaân caáp (n − 1) cuûa f(x) ñöôïc goïi laø vi phaân caáp n cuûa f(x),
df (x) kyù hieäu dnf(x). Ta coù:
f '(x)= .
dx dnf(x) = f(n)(x)dx(n).
Ví duï: Vôùi y = sinx, ta coù: dny = sin(x + n π )dxn.
2
3.4. YÙ nghóa cuûa vi phaân vaø coâng thöùc tính gaàn ñuùng:
§5. QUI TAÉC L’HOSPITAL
Khi Δx khaù beù, soá gia Δf(x0) cuûa f(x) taïi x0 gaàn baèng vi phaân df(x0) cuûa f(x) taïi
x0 vaø ta coù coâng thöùc tính gaàn ñuùng: 5.1. Ñònh lyù (Qui taéc L’Hospital):
f (x) 0 ∞
f (x 0 + Δx) ≈ f (x 0 ) + df (x 0 ) Xeùt giôùi haïn lim coù daïng voâ ñònh hoaëc (nghóa laø: f(x)→0, g(x)→0
x→ A g(x) 0 ∞
hoaëc f(x)→∞, g(x)→∞). Giaû söû toàn taïi giôùi haïn:
f '(x)
Ví duï: Cho haøm soá y = arctgx. Tìm caùc vi phaân dy vaø dy(1). Aùp duïng: lim = L.
Tính gaàn ñuùng arctg(1,02).
x→ A g '(x)
f (x)
Giaûi. Khi ñoù lim = L.
x→A g(x)
1
• Vi phaân dy = dx.
1 + x2
1 5.2. Chuù yù: Qui taéc L’Hospital chæ ñöôïc aùp duïng tröïc tieáp cho giôùi haïn
• Vi phaân dy(1) = dx .
2 0 ∞
thuoäc hai daïng voâ ñònh vaø . Ñoái vôùi caùc daïng voâ ñònh khaùc, muoán aùp duïng
• arctg(0,02) ≈ arctg1 + (1/2).0,02 = π/4 + 0,01. 0 ∞
ta caàn ñöa veà moät trong hai daïng voâ ñònh treân. Cuï theå ta coù:

§4. ÑAÏO HAØM VAØ VI PHAÂN CAÁP CAO

4.1. Ñaïo haøm caáp cao:
Ta coøn goïi f'(x) laø ñaïo haøm caáp moät cuûa f(x).
Ñaïo haøm cuûa ñaïo haøm caáp (n−1) cuûa f(x) ñöôïc goïi laø ñaïo haøm caáp n cuûa
f(x),kyù hieäu laø f(n)(x). Nhö vaäy,
f(n)(x) = [f(n–1)(x)]'.
π
Ví duï: 1) Vôùi y = sinx, ta coù y(n) = sin(x + n ).
2

21 22

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

BAÛNG AÙP DUÏNG QUI TAÉC L’HOSPITAL TÌM GIÔÙI HAÏN

DAÏNG GIÔÙI HAÏN BIEÁN ÑOÅI QUI TAÉC L’HOSPITAL Ví duï: Tính caùc giôùi haïn sau:
VOÂ ÑÒNH ex − e− x − 2x
L1 = lim .
0/0 f (x) f ′(x) x→0 x − sin x
L = lim L = lim
x → A g(x) x → A g ′(x)
πx
ln|cos( )|
∞/∞ f (x) f ′(x) L2 = lim 2 .
L = lim L = lim x →1 πx
x→A g(x) x→A g ′(x) tg( )
2
0.∞ L = lim f (x)g(x) f (x) f ′(x) 1
L = lim L = lim
x→A x→A 1 x→A
⎛ 1 ⎞′
L3 = lim( − cot g 2 x).
g(x) ⎜ g(x) ⎟
x →0 x2
⎝ ⎠
hay L4 = lim x10ex .
x →−∞
hay
g(x) 1
L = lim L = lim
g ′(x)
⎛ 3x + 4 x ⎞ x
x→A 1 L5 = lim ⎜
⎛ 1 ⎞′ ⎟
x →A

f (x) ⎜ f (x) ⎟
⎝ ⎠
x→0
⎝ 2 ⎠
3
∞−∞ L = lim[f (x) − g(x)] 1 1 ⎛ 1 1 ⎞′ L 6 = lim+ ( x − 2 ) ln|sin(2− x)|
x→A −
g(x) f (x) ⎜ g(x) − f (x) ⎟ x→2
L = lim L = lim ⎝ ⎠
x→A 1 L7 = lim(cot gx) ln(1+ 2x)
⎞′
x→A
⎛ 1 +
x→0
f (x)g(x) ⎜ f (x)g(x) ⎟
⎝ ⎠
Ñaùp soá : L1 = 2; L2 = 0; L3 = 2/3; L4 = 0; L5 = 2 3 ; L6 = e3 ; L7 = 1.
[f (x) − 1]′
K = lim
⎛ 1 ⎞′
x→ A

⎜ g(x) ⎟
⎝ ⎠
§6. ÖÙNG DUÏNG
K
hay 6.1. Khaûo saùt tính ñôn ñieäu vaø cöïc trò cuûa haøm soá:
1∞ L = lim f (x)g (x) lim [f (x) −1]g(x)
x→A L = e x→A CÖÏC TRÒ CUÛA HAØM SOÁ y = f(x)
g ′(x)
K = lim
⎞′
x→A
⎛ 1 Ñaïo haøm caáp 1 Ñaïo haøm caáp 2 Cöïc trò
⎜ f (x) − 1 ⎟
⎝ ⎠ f ′(x0) = 0 f ′′(x0) > 0 Cöïc tieåu
1∞ ( ln f (x) )′ f ′′(x0) < 0 Cöïc ñaïi
K
K = lim
00 L = lim f (x)g (x) ⎛ 1 ⎞′
x→A

x→A lim g(x) ln f (x)

⎜ g(x) ⎟ 6.2. Baøi toaùn laäp keá hoaïch saûn xuaát ñeå chi phí trung bình beù nhaát:
L = e x→A ⎝ ⎠
∞0 1) Baøi toaùn: Giaû söû moät xí nghieäp saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm vôùi haøm
Neáu sau khi söû duïng Qui taéc L’Hospital maø giôùi haïn vaãn coøn daïng voâ toång chi phí laø C = C(Q) (Q laø saûn löôïng). Haõy xaùc ñònh möùc saûn löôïng Q ñeå
ñònh
0
hoaëc
∞
thì ta coù theå söû duïng tieáp qui taéc naøy. Löu yù: Neân keát hôïp vôùi chi phí trung bình AC(Q) = C(Q)/Q beù nhaát.
0 ∞
qui taéc thay theá haøm töông ñöông ñeå vieäc tính ñaïo haøm ñöôïc deã daøng hôn.

23 24

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

2) Phöông phaùp giaûi: Ta caàn xaùc ñònh giaù trò Q > 0 ñeå AC(Q) ñaït cöïc - Lôïi nhuaän cuûa xí nghieäp laø:
tieåu. Ta caàn xaùc ñònh Q = Q0 > 0 sao cho (AC)′(Q0) = 0 vaø (AC)′′(Q0) > 0, hôn π(Q) = R(Q) – C(Q) = Q.D–1(Q) – C(Q).
nöõa, ñeå phuø hôïp vôùi thöïc teá, taïi Q = Q0 ta phaûi coù chi phí döông.
Ta caàn xaùc ñònh giaù trò Q > 0 ñeå π(Q) ñaït cöïc ñaïi. Ta caàn xaùc ñònh Q = Q0 > 0
3) Ví duï: Moät xí nghieäp saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm vôùi haøm toång chi phí sao cho π′(Q0) = 0 vaø π′′(Q0) < 0, hôn nöõa, ñeå phuø hôïp vôùi thöïc teá, taïi Q = Q0
laø: ta phaûi coù lôïi nhuaän, ñôn giaù vaø toång chi phí ñeàu döông.
500
C = Q 2 + 2000Q + (Q laø saûn löôïng) 3) Ví duï: Moät xí nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn moät loaïi saûn phaåm. Bieát haøm
Q 1
caàu QD = 656 − P (P laø ñôn giaù) vaø haøm toång chi phí laø C = Q3 – 77Q2 +
a) Tìm chi phí bieân teá. 2
1000Q + 40000 (Q laø saûn löôïng). Haõy xaùc ñònh möùc saûn löôïng Q ñeå xí nghieäp
b) Xaùc ñònh saûn löôïng Q ñeå chi phí trung bình ñaït nhoû nhaát. Khi ñoù haõy
ñaït lôïi nhuaän toái ña.
so saùnh chi phí bieân teá vaø chi phí trung bình.
500 Giaûi. Vôùi möùc saûn löôïng Q, ñeå baùn heát saûn phaåm, xí nghieäp caàn baùn theo ñôn
Giaûi. a) Chi phí bieân teá laø MC = C′ = 2Q + 2000 − . giaù P sao cho:
Q2
1
C 500 QD = Q ⇔ 656 − P = Q ⇔ P =1312 – 2Q.
b) Chi phí trung bình laø AC = = Q + 2000 + 2 . Ta coù 2
Q Q
Khi ñoù:
1000 3000
(AC)′ = 1 − vaø (AC)′ = 0 ⇔ Q = 10 > 0; (AC)′′ = > 0.
Q3 Q4 - Doanh thu cuûa xí nghieäp laø:

Suy ra chi phí trung bình ñaït nhoû nhaát taïi Q = 10. Khi ñoù chi phí trung R(Q) = P.Q = (1312 – 2Q)Q.
500 500 - Lôïi nhuaän cuûa xí nghieäp laø:
bình laø AC = Q + 2000 + = 10 + 2000 + 2 = 2015 vaø chi phí bieân teá laø
Q2 10
500 500
π(Q) = R(Q) – C(Q)
MC = 2Q + 2000 − 2 = 2.10 + 2000 − 2 = 2015 neân chi phí bieân teá baèng chi phí
Q 10 = (1312 – 2Q)Q – (Q3–77Q2 + 1000Q + 40000)
trung bình. = – Q3 + 75Q2 + 312Q - 40000.
6.3. Baøi toaùn laäp keá hoaïch saûn xuaát ñeå ñaït lôïi nhuaän toái ña: Caàn xaùc ñònh giaù trò Q > 0 ñeå π(Q) ñaït cöïc ñaïi. Ta coù:
1) Baøi toaùn: Giaû söû moät xí nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn moät loaïi saûn phaåm. π′(Q) = – 3Q2 + 150Q + 312.
Bieát haøm caàu laø QD = D(P) (P laø ñôn giaù) vaø haøm toång chi phí laø C = C(Q) (Q
Suy ra:
laø saûn löôïng). Haõy xaùc ñònh möùc saûn löôïng Q ñeå xí nghieäp ñaït lôïi nhuaän toái
ña. π′(Q) = 0 ⇔ – 3Q2 + 150Q + 312 = 0 ⇔ Q = –2 (loaïi) hay Q = 52.
2) Phöông phaùp giaûi: Vôùi möùc saûn löôïng Q, ñeå baùn heát saûn phaåm, xí Ta cuõng coù: π′′(Q) = – 6Q + 150 neân π′′(52) < 0. Suy ra π(Q) ñaït cöïc ñaïi taïi
nghieäp caàn baùn theo ñôn giaù P sao cho QD = Q. Do ñoù Q = 52. Khi ñoù ta coù caùc soá lieäu sau ñeàu phuø hôïp:

D(P) = Q ⇔ P = D–1(Q). - Lôïi nhuaän laø π = 38416 > 0.

Khi ñoù: - Ñôn giaù laø P = 1208 > 0.

- Doanh thu cuûa xí nghieäp laø: - Toång chi phí laø C = 24400 > 0.

R(Q) = P.Q= D–1(Q).Q

25 26

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

Keát luaän: Ñeå ñaït lôïi nhuaän cao nhaát, xí nghieäp caàn saûn xuaát vôùi möùc saûn R(Q) = P.Q= (2000 – Q)Q.
löôïng Q = 52. Khi ñoù lôïi nhuaän töông öùng laø π = 38416. - Tieàn thueá xí nghieäp phaûi noäp laø: T(t) = Qt.
6.4. Baøi toaùn thueá doanh thu: - Lôïi nhuaän cuûa xí nghieäp laø:
1) Baøi toaùn: Giaû söû moät xí nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn moät loaïi saûn phaåm. π(Q) = R(Q) – C(Q) – Qt
Bieát haøm caàu laø QD = D(P) (P laø ñôn giaù) vaø haøm toång chi phí laø C = C(Q) (Q
= (2000 – Q)Q – (Q2 + 1000 Q + 50) – Qt
laø saûn löôïng). Haõy xaùc ñònh möùc thueá t treân moât ñôn vò saûn phaåm ñeå coù theå
thu ñöôïc nhieàu thueá nhaát töø xí nghieäp. = – 2Q2 + (1000 – t) Q – 50.

2) Phöông phaùp giaûi: Vôùi möùc thueá t treân moät ñôn vò saûn phaåm, xí Möùc saûn löôïng ñöôïc ñònh ra sao cho π(Q) ñaït cöïc ñaïi. Ta coù:
nghieäp seõ ñònh möùc saûn löôïng Q phuï thuoäc vaøo t sao cho ñaït lôïi nhuaän toái ña. π′(Q) = – 4Q + 1000 – t.
Vôùi möùc saûn löôïng Q, ñeå baùn heát saûn phaåm, xí nghieäp caàn baùn theo ñôn giaù P
Suy ra:
sao cho QD = Q. Do ñoù
1000 − t
D(P) = Q ⇔ P = D−1(Q). π′(Q) = 0 ⇔ – 4Q + 1000 – t = 0 ⇔ Q = .
4
Khi ñoù: Vì π′′(Q) = – 4 < 0 neân π(Q) ñaït cöïc ñaïi taïi Q =
1000 − t
. Khi ñoù tieàn thueá maø
4
- Doanh thu cuûa xí nghieäp laø:
xí nghieäp phaûi noäp laø:
R(Q) = P.Q= D−1(Q).Q 1000t − t 2
T(t) = Qt = .
- Tieàn thueá xí nghieäp phaûi noäp laø: T(t)= Qt. 4

- Lôïi nhuaän cuûa xí nghieäp laø: Ta caàn xaùc ñònh giaù trò t > 0 ñeå T(t) ñaït cöïc ñaïi.
−1
π(Q) = R(Q) – C(Q) − Qt = D (Q).Q – C(Q) – Qt. Ta coù:
1000 − 2t
Nhö ñaõ noùi ôû treân, ta caàn xaùc ñònh Q sao cho π(Q) ñaït cöïc ñaïi. Khi ñoù Q = T'(t) = .
4
Q(t) (Q phuï thuoäc vaøo t) vaø tieàn thueá maø xí nghieäp phaûi noäp laø T = Q(t)t. Ñeå
thu ñöôïc nhieàu thueá nhaát töø xí nghieäp ta caàn xaùc ñònh giaù trò t > 0 ñeå T = Suy ra:
Q(t)t ñaït cöïc ñaïi. Chuù yù raèng ñeå phuø hôïp vôùi thöïc teá, taïi giaù trò t tìm ñöôïc ta T'(t) = 0 ⇔
1000 − 2t
= 0 ⇔ t = 500.
phaûi coù saûn löôïng, ñôn giaù, lôïi nhuaän vaø toång chi phí ñeàu döông. 4

3) Ví duï: Moät xí nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn moät loaïi saûn phaåm. Bieát haøm Vì T''(t)= –1/2< 0 neân T(t) ñaït cöïc ñaïi taïi t = 500. Khi ñoù ta coù caùc soá lieäu sau
caàu laø QD = 2000 − P (P laø ñôn giaù) vaø haøm toång chi phí laø C = Q2 + 1000 Q + ñeàu phuø hôïp:
50 (Q laø saûn löôïng). Haõy xaùc ñònh möùc thueá t treân moät ñôn vò saûn phaåm ñeå coù - Saûn löôïng laø Q = 125 > 0. Tieàn thueá thu ñöôïc laø T = 62500.
theå thu ñöôïc nhieàu thueá nhaát töø xí nghieäp. - Ñôn giaù laø P = 1875 > 0.
Giaûi. Vôùi möùc saûn löôïng Q, ñeå baùn heát saûn phaåm, xí nghieäp caàn baùn theo
- Lôïi nhuaän laø π = 31200 > 0.
ñôn giaù P sao cho:
- Toång chi phí laø C = 140675 > 0.
QD = Q ⇔ 2000 – P = Q ⇔ P = 2000 – Q.
Keát luaän: Ñeå thu ñöôïc nhieàu thueá nhaát töø xí nghieäp, caàn ñònh möùc thueá
Khi ñoù:
treân moät ñôn vò saûn phaåm laø t = 500. Khi ñoù tieàn thueá thu ñöôïc laø
- Doanh thu cuûa xí nghieäp laø: T = 62500.

27 28

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

E – VI PHAÂN HAØM NHIEÀU BIEÁN ∂f f (x + Δx, y) − f (x, y)

(x, y) = lim .
∂x Δ x → 0 Δx

§1. KHAÙI NIEÄM VEÀ HAØM HAI BIEÁN Töông töï, ta ñònh nghóa ñöôïc ñaïo haøm rieâng (caáp 1) cuûa f theo bieán y, kyù
∂f
1.1. Ñònh nghóa haøm 2 bieán hieäu laø f y′ hay .
∂y
Cho taäp hôïp khaùc roãng D ⊂ R2. Neáu öùng vôùi moãi caëp soá thöïc (x,y) cuûa D coù
Ví duï: Tìm caùc ñaïo haøm rieâng cuûa haøm soá:
moät vaø chæ moät soá thöïc f(x,y) thì ta noùi haøm f = f(x,y) laø haøm theo hai bieán
x,y coù mieàn xaùc ñònh laø D. y
z = arctg
1 x
Ví duï: Haøm z = laø haøm theo hai bieán x,y coù mieàn xaùc ñònh laø
4 − x2 − y2 y x
ÑS: z′x = − z′ = 2
2 ; y
.
x +y
2
x + y2
D = {(x,y)∈R2|4 – x2 – y2 > 0} = {(x,y)∈R2| x2 + y2 < 4}.
2.2. Ñaïo haøm rieâng caáp 2
1.2. Giôùi haïn cuûa haøm hai bieán
∂ 2f
Soá A ñöôïc goïi laø giôùi haïn cuûa haøm z = f(x, y) khi (x,y) → (a,b) neáu vôùi moïi 1) Ñaïo haøm rieâng caáp 2 cuûa f theo bieán x, kyù hieäu laø f x′′ hay , ñònh
∂x 2
2

ε > 0 cho tröôùc nhoû bao nhieâu tuøy yù, coù theå tìm δ > 0, sao cho neáu 0 < ρ < δ vôùi bôûi:
ρ = (x − a)2 + (y − b)2 laø khoaûng caùch giöõa caùc ñieåm (x,y) vaø (a,b), thì baát
∂2f ∂ ⎛ ∂f ⎞
ñaúng thöùc: f x′′2 = (f x′ )′x hay = ⎜ ⎟.
∂x 2
∂x ⎝ ∂x ⎠
⏐f(x, y) – A⏐ < ε
∂2f
ñöôïc thoûa maõn. Kyù hieäu hay 2) Ñaïo haøm rieâng caáp 2 cuûa f theo bieán y, kyù hieäu laø f y′′2 hay , ñònh
lim
(x,y) → (a,b)
f (x, y) = A lim f (x, y) = A
x→a
∂y 2
y→b
bôûi:
1.3. Söï lieân tuïc cuûa haøm hai bieán ∂ 2f ∂ ⎛ ∂f ⎞
f y′′2 = (f y′ )′y hay = ⎜ ⎟.
Haøm f(x,y) ñöôïc goïi laø lieân tuïc taïi ñieåm M0(a,b) neáu f(x,y) xaùc ñònh treân ∂y 2 ∂y ⎝ ∂y ⎠
moät maët troøn chöùa M0(a,b) vaø (x,y)lim f (x, y) = f (a, b) .
→(a,b) 3) Caùc ñaïo haøm rieâng caáp 2 cuûa f theo hai bieán x, y ñònh bôûi:
Neáu f(x,y) lieân tuïc taïi moïi ñieåm M0(a,b)∈D thì ta noùi f(x,y) lieân tuïc treân D. ∂ 2f ∂ ⎛ ∂f ⎞
• f xy
′′ = (f x′ )′y hay = ⎜ ⎟
∂x∂y ∂y ⎝ ∂x ⎠
§2. ÑAÏO HAØM RIEÂNG ∂ 2f ∂ ⎛ ∂f ⎞
• f yx
′′ = (f y′ )′x hay = ⎜ ⎟
2.1. Ñaïo haøm rieâng caáp 1
∂y∂x ∂x ⎝ ∂y ⎠

Xeùt haøm hai bieán f = f(x,y), neáu coá ñònh y, xem y nhö laø moät tham soá, Chuù yù: Khi f xy
′′ vaø f yx
′′ lieân tuïc, ta coù f xy
′′ = f yx
′′ (Ñònh lyù Schwarz).
haøm f trôû thaønh haøm theo bieán x. Ñaïo haøm cuûa haøm moät bieán ñoù ñöôïc goïi laø
Ví duï: Tìm caùc ñaïo haøm rieâng caáp 2 cuûa haøm soá:
∂f
ñaïo haøm rieâng (caáp 1) cuûa f theo bieán x, kyù hieäu laø f x′ hay . Vaäy y
∂x z = arctg
x

29 30

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

2xy 2xy y2 − x 2 d 2 f = f x′′2 dx 2 + 2f xy

"
dxdy + f y"2 dy 2
ÑS: z′′x2 = ; z′′y2 = − ; z′′xy = z′′yx =
(x 2
+y )
2 2
(x 2
+y )
2 2
(x 2
+y )
2 2

Ví duï: Cho z = 2x3cos2y – 3x2 + y2. Tìm vi phaân caáp 2 cuûa z.

ÑS:
§3. VI PHAÂN
Cho haøm f = f(x, y) coù caùc ñaïo haøm rieâng lieân tuïc taïi ñieåm M0(x0,y0). Khi • z′x = 6x2cos2y – 6x .
ñoù vôùi moïi Δx, Δy khaù beù, ta coù: • z′y = − 2x3sin2y + 2y.
f(x0+Δx,y0+Δy) − f(x0,y0) = fx'(x0,y0)Δx + fy'(x0,y0)Δy + o(ρ),
• z′′x2 = 12xcos2y – 6.
0(ρ)
trong ñoù ρ = Δx + Δy vaø lim
2 2
= 0 , nghóa laø o(ρ) laø VCB caáp cao hôn ρ khi
ρ→0 ρ • z′′xy = − 6x2sin2y.
ρ → 0.
• z′′y2 = − 4x3cos2y + 2.
3.1. Vi phaân toaøn phaàn
Vi phaân toaøn phaàn cuûa f(x,y) taïi (x0,y0) ñònh bôûi: • d2z = (12xcos2y – 6)dx2 −12x2sin2ydxdy + (− 4x3cos2y + 2)dy2.

df(x0,y0) = fx′(x0,y0)Δx + fy′(x0,y0)Δy:

§4. CÖÏC TRÒ
Toång quaùt, vi phaân toaøn phaàn cuûa cuûa f(x,y) ñònh bôûi:
4.1. Ñònh nghóa. Haøm soá f(x,y) ñaït cöïc ñaïi (cöïc tieåu) taïi M0(x0,y0) neáu
df = fx'Δx + fy'Δy.
vôùi moïi ñieåm M(x,y) khaù gaàn M0(x0,y0), M ≠ M0, ta coù:
Vì dx = Δx; dy = Δy neân:
f(x, y) < f(x0,y0)
df = f x′dx + f y′ dy [f(x, y) > f(x0,y0)].

Khi Δx vaø Δy khaù beù, ta coù coâng thöùc tính gaàn ñuùng: 4.2. Caùch tìm cöïc trò:
Qui taéc tìm cöïc trò cuûa haøm f(x,y) goàm caùc böôùc sau:
f(x 0 + Δx, y 0 + Δy) ≈ f(x 0 ,y 0 ) + df(x 0 ,y 0 )
Böôùc 1: Tìm caùc ñieåm döøng:
Ví duï: Cho z = x 2 + y 3 . Tìm dz; dz(1,2). Tính gaàn ñuùng A = (1, 02)2 + (1, 96)3 Giaûi heä
⎧⎪ f x′ = 0;
ÑS: ⎨
x 3y 2 ⎪⎩ f y′ = 0.
• dz = dx + dy
x2 + y 3 2 x2 + y 3 Moãi nghieäm (x0,y0) cuûa heä treân ñöôïc goïi laø moät ñieåm döøng cuûa f(x,y).
Böôùc 2: Tìm caùc ñaïo haøm rieâng:
1
• dz(1, 2) = dx + 2dy A := f x′′2 ; B := f xy
′′ ; C := f y′′2
3
• A ≈ 2,9267. Ñaët Δ = B2 – AC.

3.2. Vi phaân caáp 2 Böôùc 3: Xaùc ñònh cöïc trò:

Vôùi moãi ñieåm döøng M0(x0,y0) tìm ñöôïc ôû Böôùc 1, xeùt:
Vi phaân caáp 2 cuûa haøm f(x, y) ñònh bôûi d2f = d(df). Ta coù:
Δ = Δ(x0,y0); A = A(x0,y0).
Ta coù:
31 32

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

CÖÏC TRÒ HAØM HAI BIEÁN f(x,y) 2) Phöông phaùp nhaân töû Lagrange:
DAÁU HIEÄU CÖÏC TRÒ Phöông phaùp nhaân töû Lagrange goàm caùc böôùc sau:
Δ>0 f khoâng ñaït cöïc trò taïi M0(x0,y0) Böôùc 1: Laäp haøm Lagrange:
Δ<0 A>0 f ñaït cöïc tieåu taïi M0(x0,y0) Lλ(x,y) = f(x,y) + λϕ (x,y),
A<0 f ñaït cöïc ñaïi taïi M0(x0,y0) trong ñoù λ laø tham soá thöïc, goïi laø nhaân töû Lagrange.
Δ=0 Chöa theå khaúng ñònh f coù ñaït cöïc trò
Böôùc 2: Xaùc ñònh caùc ñieåm döøng vaø nhaân töû:
taïi M0(x0,y0) hay khoâng
⎧ ∂L λ
⎪ ∂x = f x′ (x, y) + λϕ′x (x, y) = 0;
Ví duï: Tìm cöïc trò cuûa haøm z = x3+ y3 – 6xy. ⎪
⎪ ∂L λ
ÑS: z ñaït cöïc tieåu taïi M2(2,2) vôùi z(2,2) = −8. Giaûi heä ⎨ ∂y = f y′ (x, y) + λϕ′y (x, y) = 0;
⎪
⎪ϕ(x, y) = 0.
⎪
§5. CÖÏC TRÒ COÙ ÑIEÀU KIEÄN ⎩

5.1. Ñònh nghóa. Haøm soá f(x,y) ñaït cöïc ñaïi (cöïc tieåu) taïi M0(x0,y0) vôùi tìm taát caû caùc ñieåm döøng cuøng vôùi caùc giaù trò töông öùng cuûa nhaân töû λ.
ñieàu kieän: Böôùc 3: Tìm vi phaân caáp 2:
ϕ(x,y) = 0 (*) ∂ 2Lλ ∂ 2Lλ ∂ 2Lλ
d 2Lλ = dx 2
+ 2 dxdy + dy 2
neáu hai tính chaát sau ñöôïc thoûa: ∂x 2 ∂x∂y ∂y 2

1) Ñieåm M0(x0,y0) coù toïa ñoä thoûa (*), nghóa laø ϕ( x0,y0) = 0. Böôùc 4: Xaùc ñònh cöïc trò coù ñieàu kieän:
Vôùi moãi ñieåm döøng M0(x0,y0) cuøng vôùi nhaân töû λ0 tìm ñöôïc ôû Böôùc 2, xeùt:
2) Vôùi moïi ñieåm M(x,y) coù toïa ñoä thoûa (*), khaù gaàn M0(x0,y0), M ≠ M0, ta coù:
D = d L λ0 (x 0 , y 0 )
2

f(x, y) < f(x0,y0)

trong ñoù dx, dy thoûa raøng buoäc bieåu thò baèng phöông trình:
[f(x, y) > f(x0,y0)]. dϕ(x 0 , y 0 ) = 0
5.2. Caùch tìm cöïc trò coù ñieàu kieän:
hay ϕ′x (x 0 , y 0 )dx + ϕ′y (x 0 , y 0 )dy = 0 (**)
Ñeå tìm cöïc trò cuûa haøm f(x,y) vôùi ñieàu kieän:
Cho dx, dy thay ñoåi, khoâng ñoàng thôøi baèng 0 thoaû (**). Khi ñoù ta coù
ϕ(x,y) = 0 (*)
ta coù 2 phöông phaùp: CÖÏC TRÒ COÙ ÑIEÀU KIEÄN CUÛA HAØM HAI BIEÁN f(x,y)
1) Phöông phaùp theá: DAÁU HIEÄU CÖÏC TRÒ
Töø (*) ta tính y theo x (hoaëc x theo y) roài theá vaøo f(x,y) ta ñöôïc haøm moät D khoâng ñoåi daáu D > 0 f ñaït cöïc tieåu taïi M0(x0,y0) vôùi ñieàu kieän (*)
bieán. Cöïc trò cuûa haøm moät bieán ñoù cho ta cöïc trò coù ñieàu kieän cuûa f(x,y). khi dx, dy thay ñoåi D < 0 f ñaït cöïc ñaïi taïi M0(x0,y0) vôùi ñieàu kieän (*)
Ví duï: Tìm cöïc trò cuûa haøm z = x2 + y2 thoûa ñieàu kieän raøng buoäc x + y = D ñoåi daáu khi dx, dy thay f khoâng ñaït cöïc trò taïi M0(x0,y0) vôùi ñieàu
10 (*). ñoåi kieän (*)

ÑS: z ñaït cöïc tieåu taïi (x,y)=(5,5) vôùi z(5,5) = 50.

Ví duï: Tìm cöïc trò cuûa haøm z = x + 2y thoûa ñieàu kieän raøng buoäc x2 + y2= 5.
ÑS:
33 34

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

• z ñaït cöïc tieåu taïi M1(−1,−2) vôùi ñieàu kieän (*), trong ñoù z(−1,-2) = −5. 2) Phöông phaùp giaûi: Ñieàu kieän veà caùc möùc saûn löôïng Q1, Q2 laø Q1 > 0;
• z ñaït cöïc ñaïi taïi M2(1,2) vôùi ñieàu kieän (*), trong ñoù z(1,2) = 5. Q2 > 0. Do saûn xuaát ñoäc quyeàn, vôùi caùc möùc saûn löôïng treân, ñeå tieâu thuï heát
saûn phaåm, xí nghieäp seõ baùn vôùi caùc ñôn giaù P1, P2 sao cho:
§6. MOÄT SOÁ BAØI TOAÙN KINH TEÁ ⎧⎪Q D1 = Q1 ⎧D1 (P1 , P2 ) = Q1
⎨ ⇔⎨
6.1. Baøi toaùn laäp keá hoaïch saûn xuaát trong ñieàu kieän caïnh tranh ⎪⎩Q D2 = Q 2 ⎩D2 (P1 , P2 ) = Q 2
hoaøn haûo
Giaûi heä treân ta ñöôïc:
1) Baøi toaùn: Moät xí nghieäp saûn xuaát hai loaïi saûn phaåm. Ñôn giaù cuûa hai
loaïi saûn phaåm treân thò tröôøng laàn löôït laø P1; P2 vaø haøm toång chi phí laø C = ⎧P1 = P1 (Q1 , Q 2 )
⎨
C(Q1,Q2) (Q1, Q2 laø caùc saûn löôïng). Haõy ñònh caùc möùc saûn löôïng Q1 vaø Q2 ñeå xí ⎩P2 = P2 (Q1 , Q2 )
nghieäp ñaït lôïi nhuaän cao nhaát.
Khi ñoù
2) Phöong phaùp giaûi:
- Doanh thu laø R = P1(Q1,Q2) Q1+ P2(Q1,Q2)Q2.
Ñieàu kieän veà caùc möùc saûn löôïng Q1, Q2 laø Q1 ≥ 0; Q2 ≥ 0. Khi ñoù
- Lôïi nhuaän laø:
- Doanh thu laø R = P1Q1 + P2Q2.
π = R – C = P1(Q1,Q2) Q1 + P2(Q1,Q2)Q2 – C(Q1,Q2).
- Lôïi nhuaän laø: π = R – C = P1Q1 + P2Q2 – C(Q1,Q2).
Ñeå ñaït lôïi nhuaän cao nhaát, caàn xaùc ñònh caùc möùc saûn löôïng Q1, Q2 döông
Ñeå ñaït lôïi nhuaän cao nhaát, caàn xaùc ñònh caùc möùc saûn löôïng Q1, Q2 döông sao cho taïi ñoù π ñaït cöïc ñaïi. Löu yù caàn kieåm tra laïi caùc ñaïi löôïng khaùc nhö:
sao cho taïi ñoù π ñaït cöïc ñaïi. Löu yù caàn kieåm tra laïi caùc ñaïi löôïng khaùc nhö ñôn giaù, chi phí, lôïi nhuaän phaûi döông ñeå phuø hôïp vôùi thöïc teá.
chi phí, lôïi nhuaän phaûi döông ñeå phuø hôïp vôùi thöïc teá.
3) Ví duï. Moät xí nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn hai loaïi saûn phaåm vôùi caùc
3) Ví duï. Moät xí nghieäp saûn xuaát hai loaïi saûn phaåm vôùi caùc ñôn giaù treân haøm caàu laàn löôït laø:
thò tröôøng laàn löôït laø P1 = 56 vaø P2 = 40. Haøm toång chi phí laø C = 2Q12 +
⎧ 1230 − 5P1 + P2
2Q1Q2 + Q22. Haõy ñònh caùc möùc saûn löôïng Q1, Q2 ñeå xí nghieäp ñaït lôïi nhuaän ⎪⎪Q D1 =
cao nhaát. 14
⎨
⎪Q = 1350 + P1 − 3P2
ÑS: Ñeå ñaït lôïi nhuaän cao nhaát, caàn ñònh möùc saûn löôïng cuûa hai loaïi saûn ⎪⎩ D2 14
phaåm laàn löôït laø Q1 = 8 vaø Q2 = 12.
vaø haøm toång chi phí laø C = Q12 + Q1Q2 + Q22. Haõy ñònh caùc möùc saûn löôïng Q1,
Q2 ñeå xí nghieäp ñaït lôïi nhuaän cao nhaát.
6.2. Baøi toaùn laäp keá hoaïch saûn xuaát trong ñieàu kieän saûn xuaát ñoäc
ÑS: Ñeå ñaït lôïi nhuaän cao nhaát, caàn ñònh möùc saûn löôïng cuûa hai loaïi saûn
quyeàn
phaåm laàn löôït laø Q1 = 30 vaø Q2 = 40.
1) Baøi toaùn: Moät xí nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn hai loaïi saûn phaåm. Bieát
haøm caàu cuûa hai loaïi saûn phaåm treân laàn löôït laø QD1 = D1(P1,P2); QD2 = 6.3. Baøi toaùn ngöôøi tieâu duøng
D2(P1,P2) (P1, P2 laø caùc ñôn giaù) vaø haøm toång chi phí laø C = C(Q1,Q2) (Q1, Q2 laø 1) Baøi toaùn: Moät ngöôøi daønh moät soá tieàn B ñeå mua hai loaïi saûn phaåm coù
caùc saûn löôïng). Haõy ñònh caùc möùc saûn löôïng Q1 vaø Q2 ñeå xí nghieäp ñaït lôïi ñôn giaù laàn löôït laø P1 vaø P2. haøm höõu duïng öùng vôùi hai loaïi saûn phaåm treân laø
nhuaän cao nhaát. U = U(x1,x2) (x1,x2 laàn löôït laø soá löôïng cuûa caùc saûn phaåm). Haõy xaùc ñònh soá
löôïng cuûa hai loaïi saûn phaåm treân sao cho haøm höõu duïng ñaït giaù trò cao nhaát.

35 36

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

2) Phöông phaùp giaûi: Goïi x1, x2 laàn löôït laø soá löôïng cuûa caùc saûn phaåm x − ac sin x 2tgx − tg2x
a) lim . b) lim
caàn mua. Ñieàu kieän: x1 ≥ 0; x2 ≥ 0. x →0 x − tgx x →0 x(1 − cos 3x)

Khi ñoù x1P1 + x2P2 = B. Do ñoù ñeå haøm höõu duïng ñaït giaù trò lôùn nhaát ta ln|sin 2x| 1 1
c) lim d) lim ( − ).
caàn tìm cöïc ñaïi cuûa haøm höõu duïng U = U(x1,x2) vôùi ñieàu kieän x1P1 + x2P2 = B. x →0 ln|sin 3x| x→0 ln(1 + x) x

3) Ví duï: Moät ngöôøi muoán duøng soá tieàn 4.000.000ñ ñeå mua hai maët haøng e) lim (ln(x − 1))tg(1− x) f ) lim(sin 3x)2 / ln sin x
x →1+ x → 0+
coù ñôn giaù 400.000ñ vaø 500.000ñ. Haøm höõu duïng cuûa hai maët haøng treân laø U = ln(x − 2)
⎛ x − 2x + 3 ⎞
2
(x + 5)(y + 4) (x, y laàn löôït laø soá löôïng hai maët haøng). Haõy xaùc ñònh soá löôïng
2
g) lim ⎜ ⎟ h ) lim (cos 2x + x 2 )cot g x

x → 2+ ⎝ x +1 ⎠ x → 0+
caàn mua cuûa hai maët haøng treân ñeå haøm höõu duïng ñaït giaù trò cao nhaát.
ÑS: Ñeå haøm höõu duïng ñaït giaù trò cao nhaát, ngöôøi ñoù caàn mua hai maët
haøng treân vôùi soá löôïng laàn löôït laø 5 vaø 4. Khi ñoù giaù trò haøm höõu duïng laø 4. Ñònh caùc tham soá a, b ñeå caùc haøm soá sau lieân tuïc taïi caùc ñieåm ñöôïc chæ ra:
U(5,4) = 80.
⎧ e2x − cos 2x
⎪ neáu x ≠ 0;
a) y = ⎨ x 3 + 4x taïi x = 0.
BAØI TAÄP ⎪a neáu x = 0.
⎩
1. Tính caùc giôùi haïn sau:
⎧ sin πx
⎪ x 2 − 3x + 2 neáu x < 1;
1 + 3sin x + 1 + tgx − 2 ⎪⎪
a) lim
x→ 0 sin 2x b) y = ⎨ax 2 + bx + 1 neáu 1 ≤ x ≤ 2; taïi x = 1 vaø x = 2.
⎪ ln(x 2 − 4x + 5)
1 − cos x + ln(1 + tg 2x) + 2 arcsin x
2 3 ⎪ neáu x > 2.
b) lim ⎩⎪ 2 − 2 + x
x →0 1 − cos4x + sin2 x
arcsin(x3 + tg 2 3x) + 2 arcsin2 x
c ) lim
x →0 1 − cos3 2x + sin2 x 5. Cho haøm soá
⎧ ex − 1
2

(x 2 + 2x + 4)(1 − cos 2x) + (e2x − 1)2 + x 4 ⎪ neáu x ≠ 0

d) lim f (x) = ⎨ x
x →0 ln(cos 4x) + x 3 ⎪m
⎩ neáu x = 0

a) Ñònh tham soá m ñeå f(x) lieân töïc taïi x = 0.

2. Tính caùc giôùi haïn sau:
b) ÖÙng vôùi giaù trò m tìm ñöôïc ôû caâu a), haõy tìm ñaïo haøm f ′(0) (neáu coù).
a) lim( x 2 + x x 2 + x − x 2 + x x 2 − x ) .
x →+∞

6. Tìm ñaïo haøm caáp 1, 2 cuûa caùc haøm soá sau:

b) lim( 3 3x 3 + 3x2 + x + 1 − 3 3x3 − x 2 + 1) sin 2x
x →∞ a) y = ln(x + 1 + x2 ) b) y = (cos x)
c) lim x( 3 2x 3 + x 2 + 2x + 1 + 3 1 − x 2 − 2x 3 )
x →∞
7. Tìm cöïc trò cuûa caùc caùc haøm soá sau:
a) z = 2x2 + 2xy + y2 – x + y +2.
3. Tính caùc giôùi haïn sau: b) z = 2x3 + 6xy - 6x - 3y2 – 30y + 2.

37 38

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

8. Tìm cöïc trò coù ñieàu kieän cuûa caùc caùc haøm soá sau: 14. Cho bieát haøm lôïi nhuaän cuûa moät doanh nghieäp ñoái vôùi moät loaïi saûn phaåm
a) z = 6 – 4x – 3y vôùi ñieàu kieän x2 + y2 = 1. laø
x y π = PQ – wL – rK,
b) z = x2 + y2 khi + = 1.
2 3
trong ñoù P: ñôn giaù; Q: saûn löôïng; w: tieàn löông cuûa moät lao ñoäng; L: löôïng lao
ñoäng; r: laõi suaát; K: tieàn voán. Giaû söû saûn löôïng Q laø haøm saûn xuaát Cobb-
9. Moät xí nghieäp saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm vôùi haøm caàu laøø: Douglas Q = L1 / 3K 1 / 3 . Cho bieát w = 1; r = 0,02 vaø P = 3. Hoûi doanh nghieäp ñoù
phaûi söû duïng moät löôïng lao ñoäng vaø soá tieàn voán baèng bao nhieâu ñeå ñaït ñöôïc
Q D = 12000 − 4P (P laø ñôn giaù)
lôïi nhuaän cao nhaát?
a) Tìm heä soá co giaõn εD.
b) Neâu yù nghóa cuûa heä soá co giaõn εD khi P = 2000; P = 4000. 15. Moät xí nghieäp saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm vaø baùn treân hai thò tröôøng taùch
bieät voùi caùc ñôn giaù laø P1 vaø P2. Giaû söû caùc haøm caàu treân hai thò tröôøng laø
⎧ 1
10. Moät xí nghieäp saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm vôùi haøm toång chi phí laø: ⎪⎪QD1 = 80 − 3 P1
⎨
400 ⎪Q = 80 − 1 P
C = Q2 + 1000Q + (Q laø saûn löôïng) ⎪⎩ D2 4
2

Q
vaø haøm toång chi phí laø C = Q2 + 30Q + 10, trong ñoù Q laø toång saûn löôïng. Haõy
a) Tìm chi phí bieân teá. ñònh caùc khoái löôïng saûn phaåm Q1, Q2 caàn cung caáp cho hai thò tröôøng ñeå xí
b) Xaùc ñònh saûn löôïng Q ñeå chi phí trung bình ñaït nhoû nhaát. Khi ñoù haõy nghieäp ñaït lôïi nhuaän cao nhaát.
so saùnh chi phí bieân teá vaø chi phí trung bình.

16. Moät xí nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn hai loaïi saûn phaåm vôùi caùc haøm caàu laàn
11. Moät xí nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn moät loaïi saûn phaåm. Bieát haøm caàu öùng löôït laø:
vôùi loaïi saûn phaåm ñoù laø QD = 100 – P (P laø ñôn giaù ) vaø haøm toång chi phí laø C ⎧⎪Q D1 = 40 − 2P1 + P2
= Q3 – 16Q2 + 148Q – 500 (Q laø saûn löôïng trong moät ñôn vò thôøi gian). Haõy ⎨
⎪⎩Q D2 = 15 + P1 − P2
ñònh möùc saûn löôïng Q ñeå xí nghieäp ñaït lôïi nhuaän cao nhaát.
vaø haøm toång chi phí laø C = Q12 + Q1Q2 + Q22. Haõy ñònh caùc möùc saûn löôïng Q1,
Q2 ñeå xí nghieäp ñaït lôïi nhuaän cao nhaát.
12. Moät xí nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn moät loaïi saûn phaåm. Bieát haøm caàu laø
QD= 2640 – P (P laø ñôn giaù) vaø haøm toång chi phí laø C = Q2 + 1000 Q + 100 (Q
laø saûn löôïng). Haõy xaùc ñònh möùc thueá t treân moät ñôn vò saûn phaåm ñeå coù theå 17. Moät doanh nghieäp saûn xuaát ñoäc quyeàn hai loaïi saûn phaåm vôùi caùc haøm caàu
thu ñöôïc nhieàu thueá nhaát töø xí nghieäp. laàn löôït laø:
⎧⎪Q D1 = 280 − 0, 4P1 + 0, 2P2
13. Moät xí nghieäp saûn xuaát hai loaïi saûn phaåm vôùi caùc ñôn giaù treân thò tröôøng ⎨
⎪⎩Q D2 = 420 + 02P1 − 0, 4P2
laàn löôït laø P1 = 60 vaø P2 = 75. Haøm toång chi phí laø C = Q12 + Q1Q2 + Q22. Haõy
ñònh caùc möùc saûn löôïng Q1, Q2 ñeå xí nghieäp ñaït lôïi nhuaän cao nhaát. vaø haøm toång chi phí laø C = Q12 + Q1Q2 + Q22 + 40Q1 + 180Q2.
a) Ñònh caùc möùc saûn löôïng Q1, Q2 ñeå xí nghieäp ñaït lôïi nhuaän cao nhaát.

39 40

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com

 Baøi giaûng Toaùn Giaûi tích – OÂn thi Cao hoïc Traàn Ngoïc Hoäi

b) Giaûi baøi toaùn treân trong tröôøng hôïp doanh nghieäp phaûi noäp thueá
doanh thu 180 (ñv tieàn) cho moãi saûn phaåm loaïi 1 vaø 150(ñv tieàn) cho loaïi 2.

18. Moät ngöôøi muoán duøng soá tieàn 178.000.000ñ ñeå mua hai maët haøng coù ñôn
giaù 400.000ñ vaø 600.000ñ. Haøm höõu duïng cuûa hai maët haøng treân laø U = (x +
20)(y + 10) (x, y laàn löôït laø soá löôïng hai maët haøng). Haõy xaùc ñònh soá löôïng caàn
mua cuûa hai maët haøng treân ñeå haøm höõu duïng ñaït giaù trò cao nhaát.

19. Moät doanh nghieäp ñöôïc caáp haïn ngaïch saûn xuaát 200 ñôn vò saûn phaåm. Ñeå
saûn xuaát, doanh nghieäp caàn hai loaïi nguyeân lieäu coù ñôn giaù laàn löôït laø 10 vaø
40 ñôn vò tieàn. Ñöôïc bieát, neáu mua x, y ñôn vò nguyeân lieäu moãi loaïi thì seõ saûn
xuaát ñöôïc 10 xy saûn phaåm. Vaäy doanh nghieäp naøy seõ mua moãi loaïi nguyeân
lieäu vôùi soá löôïng bao nhieâu ñeå lôïi nhuaän ñaït cao nhaát?

20. Cho bieát haøm chi phí cuûa moät doanh nghieäp ñoái vôùi moät loaïi saûn phaåm laø
C = wL + rK,
trong ñoù w: tieàn löông cho moät lao ñoäng; L: löôïng lao ñoäng; r: laõi suaát; K: tieàn
voán. Giaû söû saûn löôïng Q laø haøm saûn xuaát Cobb-Douglas Q = L1 / 2 K1 / 2 . Cho bieát
w = 400, r= 0,01 vaø xí nghieäp phaûi saûn xuaát 1000 ñv saûn phaåm. Hoûi xí nghieäp
ñoù phaûi söû duïng moät löôïng lao ñoäng vaø soá tieàn voán baèng bao nhieâu ñeå ñaït chi
phí thaáp nhaát?
---------------------------------

41

Printed with FinePrint trial version - purchase at www.fineprint.com