Giao Trinh Phan Tich Giai Thuat

Collected by The_Wall (11/10/2005)
1. M c tiêu
2. Ki n th c c b n c n có h c ch ng này
3. Tài li u tham kh o có liên quan n ch ng
4. N i dung:
I.1 - S c n thi t ph i phân tích gi i thu t.
I.2 - Th i gian th c hi n c a gi i thu t.
I.3 - T su t t ng và ph c t p c a gi i thu t.
I.4 - Cách tính ph c t p.
I.5 - Phân tích các ch ng trình quy.
5. V n nghiên c u c a trang k ti p
Trong ch ng này chúng ta s nghiên c u các v n sau:
· S c n thi t ph i phân tích các gi i thu t.
· Th i gian th c hi n c a ch ng trình.
· T su t t ng và ph c t p c a gi i thu t.
· Tính th i gian th c hi n c a ch ng trình.
· Phân tích các ch ng trình quy.
I.1- S C N THI T PH I PHÂN TÍCH GI I THU T

Trong khi gi i m t bài toán chúng ta có th có m t s gi i thu t khác nhau, v n là c n ph i
ánh giá các gi i thu t ó l a ch n m t gi i thu t t t (nh t). Thông th ng thì ta s c n c vào các
tiêu chu n sau:
1.- Gi i thu t úng n.
2.- Gi i thu t n gi n.
3.- Gi i thu t th c hi n nhanh.
V i yêu c u (1), ki m tra tính úng n c a gi i thu t chúng ta có th cài t gi i thu t ó

và cho th c hi n trên máy v i m t s b d li u m u r i l y k t qu thu c so sánh v i k t qu ã
bi t. Th c ra thì cách làm này không ch c ch n b i vì có th gi i thu t úng v i t t c các b d li u
chúng ta ã th nh ng l i sai v i m t b d li u nào ó. V l i cách làm này ch phát hi n ra gi i thu t
sai ch ch a ch ng minh c là nó úng. Tính úng n c a gi i thu t c n ph i c ch ng minh
ng toán h c. T t nhiên u này không n gi n và do v y chúng ta s không c p n ây.
Khi chúng ta vi t m t ch ng trình s d ng m t vài l n thì yêu c u (2) là quan tr ng nh t.

Chúng ta c n m t gi i thu t d vi t ch ng trình nhanh chóng có c k t q a , th i gian th c hi n
ch ng trình không c cao vì dù sao thì ch ng trình ó c ng ch s d ng m t vài l n mà thôi.
Tuy nhiên khi m t ch ng trình c s d ng nhi u l n thì thì yêu c u ti ït ki m th i gian

Giáo trình môn Phân tích Gi i Thu t – I C C N TH ........................................................................ Trang 1
th c hi n ch ng trình l i r t quan tr ng c bi t i v i nh ng ch ng trình mà khi th c hi n c n d

li u nh p l n do ó yêu c u (3) s c xem xét m t cách k càng. Ta g i nó là hi u qu th i gian th c
hi n c a gi i thu t.
I.2- TH I GIAN TH C HI N C A GI I THU T

I.2.1- Th i gian th c hi n ch ng trình.
I.2.2- n v o th i gian th c hi n.
I.2.3- Th i gian th c hi n trong tr ng h p x u nh t.
M t ph ng pháp xác nh hi u qu th i gian th c hi n c a m t gi i thu t là l p trình nó và o
ng th i gian th c hi n c a ho t ng trên m t máy tính xác nh i v i t p h p c ch n l c các
li u vào.
Th i gian th c hi n không ch ph thu c vào gi i thu t mà còn ph thu c váo t p các ch th

a máy tính, ch t l ng c a máy tính và k x o c a ng i l p trình. S thi hành c ng có th u
ch nh th c hi n t t trên t p c bi t các d li u vào c ch n. v t qua các tr ng i này, các
nhà khoa h c máy tính ã ch p nh n tính ph c t p c a th i gian c ti p c n nh m t s o l ng c
n s th c thi c a gi i thu t. Thu t ng tính hi u qu s c p n s o l ng này và c bi t i
i s ph c t p th i gian trong tr ng h p x u nh t.
I.2.1- Th i gian th c hi n ch ng trình.

Th i gian th c hi n m t ch ng trình là m t hàm c a kích th c d li u vào, ký hi u T(n) trong ó n
là kích th c ( l n) c a d li u vào.
Ví d 1-1: Ch ng trình tính t ng c a n s có th i gian th c hi n là T(n) = cn trong ó c là

t h ng s .
Th i gian th c hi n ch ng trình là m t hàm không âm, t c là T(n) ≥0 ∀n≥0.
I.2.2- n v o th i gian th c hi n.
n v c a T(n) không ph i là n v o th i gian bình th ng nh gi , phút giây... mà th ng
c xác nh b i s các l nh c th c hi n trong m t máy tính lý t ng.
Ví d 1-2: Khi ta nói th i gian th c hi n c a m t ch ng trình là T(n) = cn thì có ngh a là

ch ng trình y c n cn ch th th c thi.
I.2.3- Th i gian th c hi n trong tr ng h p x u nh t.

Nói chung thì th i gian th c hi n ch ng trình không ch ph thu c vào kích th c mà còn
ph thu c vào tính ch t c a d li u vào. Ngh a là d li u vào có cùng kích th c nh ng th i gian th c
hi n ch ng trình có th khác nhau. Ch ng h n ch ng trình s p x p dãy s nguyên t ng d n, khi ta
cho vào dãy có th t thì th i gian th c hi n khác v i khi ta cho vào dãy ch a có th t , ho c khi ta
cho vào m t dãy ã có th t t ng thì th i gian th c hi n c ng khác so v i khi ta cho vào m t dãy ã
có th t gi m.
Vì v y th ng ta coi T(n) là th i gian th c hi n ch ng trình trong tr ng h p x u nh t trên

li u vào có kích th óc n, t c là: T(n) là th i gian l n nh t th c hi n ch ng trình i v i m i d
li u vào có cùng kích th c n.
I.3- T SU T T NG VÀ PH C T P C A GI I THU T

I.3.1- T su t t ng
I.3.2- Khái ni m ph c t p c a gi i thu t
I.3.1- T su t t ng
Ta nói r ng hàm không âm T(n) có su t t ng (growth rate) f(n) n u t n t i các h ng s c
và n0 sao cho T(n) f(n) v i m i n n0.
Ta có th ch ng minh c r ng “Cho m t hàm không âm T(n) b t k , ta luôn tìm ct

su t t ng f(n) c a nó”.
Ví d 1-3: Gi s T(0) = 1, T(1) = 4 và t ng quát T(n) = (n+1)2. t n0 = 1 và c = 4 thì v i m i

n 1 chúng ta d dàng ch ng minh r ng T(n) = (n+1)2 4n2 v i m i n 1, t c là t su t t ng c a T(n)
là n2.
Ví d 1-4: T su t t ng c a hàm T(n) = 3n3 + 2n2 là n3. Th c v y, cho n0 = 0 và c = 5 ta d

dàng ch ng minh r ng v i m i n 0 thì 3n3 + 2n2 5n3
I.3.2- Khái ni m ph c t p c a gi i thu t

Gi s ta có hai gi i thu t P1 và P2 v i th i gian th c hi n t ng ng là T1(n) = 100n2 (v i t
su t t ng là n2) và T2(n) = 5n3 (v i t su t t ng là n3). Gi i thu t nào s th c hi n nhanh h n? Câu tr
i ph thu c vào kích th c d li u vào. V i n < 20 thì P2 s nhanh h n P1 (T2<T1), do h s c a 5n3
nh h n h s c a 100n2 (5<100). Nh ng khi n > 20 thì ng c l i do s m c a 100n2 nh h n s m
a 5n3 (2<3). ây chúng ta ch nên quan tâm n tr ng h p n>20 vì khi n<20 thì th i gian th c
hi n c a c P1 và P2 u không l n và s khác bi t gi a T1 và T2 là không áng k ..
Nh v y m t cách h p lý là ta xét t su t t ng c a hàm th i gian th c hi n ch ng trình thay

vì xét chính b n thân th i gian th c hi n.
Cho m t hàm T(n), T(n) g i là có ph c t p f(n) n u t n t i các h ng c, N0 sao cho T(n)

cf(n) v i m i n N0 (t c là T(n) có t su t t ng là f(n)) và kí hi u T(n) là O(f(n)) ( c là “ô c a f(n)”)
Ví d 1-5: T(n)= (n+1)2 có t su t t ng là n2 nên T(n)= (n+1)2 là O(n2)
Chú ý: O(c.f(n))=O(f(n)) v i c là h ng s . c bi t O(c)=O(1)
Nói cách khác ph c t p tính toán c a gi i thu t là m t hàm ch n trên c a hàm th i gian. Vì
ng nhân t c trong hàm ch n trên không có ý ngh a nên ta có th b qua vì v y hàm th hi n ph c
p có các d ng th ng g p sau: log2n, n, nlog2n, n2, n3, 22, n!, nn. Ba hàm cu i cùng ta g i là d ng
hàm m , các hàm khác g i là hàm a th c. M t gi i thu t mà th i gian th c hi n có ph c t p là m t
hàm a th c thì ch p nh n c t c là có th cài t th c hi n, còn các gi i thu t có ph c t p
hàm m thì ph i tìm cách c i ti n gi i thu t.
Khi nói n ph c t p c a gi i thu t là ta mu n nói n hi u qu c a th i gian th c hi n c a
ch ng trình nên ta có th xem vi c xác nh th i gian th c hiên c a ch ng trình chính là xác nh
ph c t p c a gi i thu t.
I.4- CÁCH TÍNH PH C T P

I.4.1- Qui t c c ng
I.4.2- Qui t c nhân
I.4.3- Qui t c t ng quát phân tích m t ch ng trình

I.4.4- ph c t p c a ch ng trình có g i ch ng trình con không qui
Cách tính ph c t p c a m t gi i thu t b t k là m t v n không n gi n. Tuy nhiên ta có

th tuân theo m t s nguyên t c sau:
I.4.1- Qui t c c ng:

N u T1(n) và T2(n) là th i gian th c hi n c a hai n ch ng trình P1 và P2; và
T1(n)=O(f(n)), T2(n)=O(g(n) thì th i gian th c hi n c a n hai ch ng trình ó i ti p nhau là
T(n)=O(max(f(n),g(n)))
Ví d 1-6: L nh gán x:=15 t n m t h ng th i gian hay O(1)
L nh c d li u READ(x) t n m t h ng th i gian hay O(1)
V y th i gian th c hi n c hai l nh trên n i ti p nhau là O(max(1,1))=O(1)
I.4.2- Qui t c nhân:

N u T1(n) và T2(n) là th i gian th c hi n c a hai n ch ng trình P1và P2 và T1(n) =
O(f(n)), T2(n) = O(g(n) thì th i gian th c hi n c a n hai n ch ng trình ó ng nhau là T(n) =
O(f(n).g(n))
I.4.3- Qui t c t ng quát phân tích m t ch ng trình:

- Th i gian th c hi n c a m i l nh gán, READ, WRITE là O(1)
- Th i gian th c hi n c a m t chu i tu n t các l nh c xác nh b ng qui t c c ng. Nh

y th i gian này là th i gian thi hành m t l nh nào ó lâu nh t trong chu i l nh.
- Th i gian th c hi n c u trúc IF là th i gian l n nh t th c hi n l nh sau THEN ho c sau ELSE

và th i gian ki m tra u ki n. Th ng th i gian ki m tra u ki n là O(1).
- Th i gian th c hi n vòng l p là t ng (trên t t c các l n l p) th i gian th c hi n thân vòng

p. N u th i gian th c hi n than vòng l p không i thì th i gian th c hi n vòng l p là tích c a s l n
p v i th i gian th c hi n thân vòng l p.
Ví d 1-7: Tính th i gian th c hi n c a n ch ng trình
procedure Bubble (var a: array[1..n] of integer);

var i,j,temp: integer;
begin
{1} for i:=1 to n-1 do
{2} for j:=n downto i+1 do
{3} if a[j-1]>a[j] then begin
{ i ch a[i], a[j] }
{4} temp:=a[j-1];
{5} a[j-1]:=a[j];
{6} a[j]:=temp; end;
end;

C ba l nh i ch {4} {5} {6} t n O(1) th i gian, do ó l nh {3} t n O(1).
Vòng l p {2} th c hi n (n-i) l n, m i l n O(1) do ó vòng l p {2} t n O((n-i).1)=O(n-i).
Vòng l p {1} l p (n-1) l n v y ph c t p c a gi i thu t là:
I.4.4- ph c t p c a ch ng trình có g i ch ng trình con không qui

N u chúng ta có m t ch ng trình v i các ch ng trình con không quy, tính th i gian
th c hi n c a ch ng trình, tr c h t chúng ta tính th i gian th c hi n c a các ch ng trình con không
i các ch ng trình con khác. Sau ó chúng ta tính th i gian th c hi n c a các ch ng trình con ch
i các ch ng trình con mà th i gian th c hi n c a chúng ã c tính. Chúng ta ti p t c quá trình
ánh giá th i gian th c hi n c a m i ch ng trình con sau khi th i gian th c hi n c a t t c các
ch ng trình con mà nó g i ã c ánh giá. Cu i cùng ta tính th i gian cho ch ng trình chính.
Gi s ta cô m t h th ng các ch ng trình g i theo s sau:
Ch ng trình A g i hai ch ng trình con là B và C, ch ng trình B g i hai ch ng trình con là

B1 và B2, ch ng trình B1 g i hai ch ng trình con là B11 và B12.
tính th i gian th c hi n c a A, ta tính theo các b c sau:
- Tính th i gian th c hi n c a C, B2, B11 và B12.
- Tính th i gian th c hi n c a B1.
- Tính th i gian th c hi n c a B.
- Tính th i gian th c hi n c a A.
Ví d 1-8: Ta có th vi t l i ch ng trình s p x p bubble nh sau:
procedure Swap (var x, y: integer);

var temp: integer;
begin
temp := x;
x := y;
y := temp;
end;

procedure Bubble (var a: array[1..n] of integer);

var i,j :integer;
begin
{1} for i:=1 to n-1 do
{2} for j:=n downto i+1 do
{3} if a[j-1]>a[j] then Swap(a[j-1], a[j]);
end;
Trong cách vi t trên, ch ng trình Bubble g i ch ng trình con Swap, do ó tính th i gian
th c hi n c a Bubble, tr c h t ta c n tính th i gian th c hi n c a Swap. D th y th i gian th c hi n
a Swap là O(1) vì nó ch bao g m 3 l nh gán.
Trong Bubble, l nh {3} g i Swap nên ch t n O(1), l nh {2} th c hi n n-i l n, m i l n t n

O(1) nên t n O(n-i). L nh {1} th c hi n n-1 l n nên
I.5- PHÂN TÍCH CÁC CH NG TRÌNH QUY

I.5.1- Thành l p ph ng trình quy
I.5.2- Gi i ph ng trình quy
V i các ch ng trình có g i các ch ng trình con quy, ta không th áp d ng cách tính nh
a trình bày trong m c I.4.4 b i vì m t ch ng trình quy s g i chính b n thân nó.
V i các ch ng trình quy, tr c h t ta c n thành l p các ph ng trình quy, sau ó gi i

ph ng trình quy, nghi m c a ph ng trình quy s là th i gian th c hi n c a ch ng trình
quy.
I.5.1- Thành l p ph ng trình quy

Ph ng trình quy là m t ph ng trình bi u di n m i liên h gi a T(n) và T(k), trong ó
T(n) là th i gian th c hi n ch ng trình v i kích th c d li u nh p là n, T(k) th i gian th c hi n
ch ng trình v i kích th c d li u nh p là k, v i k < n. thành l p c ph ng trình quy, ta
ph i c n c vào ch ng trình quy.
Ví d 1-9: Xét hàm tính giai th a vi t b ng gi i thu t quy nh sau:
function Giai_thua(n:integer): integer;

begin
if n=0 then Giai_thua :=1
else Giai_thua := n* Giai_thua(n-1);
end;
i T(n) là th i gian th c hi n vi c tính n giai th a, thì T(n-1) là th i gian th c hi n vi c tính

n-1 giai th a. Trong tr ng h p n=0 thì ch ng trình ch th c hi n m t l nh gán Giai_thua:=1, nên t n
O(1), do ó ta có T(0) = C1. Trong tr ng h p n>0 ch ng trình ph i g i quy Giai_thua(n-1), vi c
i quy này t n T(n-1), sau khi có k t qu c a vi c g i quy, ch ng trình ph i nhân k t qu ó
i n và gán cho Giai_thua. Th i gian th c hi n phép nhân và phép gán là m t h ng C2. V y ta có

ây là ph ng trình quy tính th i gian th c hi n c a ch ng trình quy Giai_thua.
Ví d 1-10: Chúng ta xét th t c MergeSort m t cách phác th o nh sau:
function MergeSort (L:List ; n:integer) : List;

var
L1,L2 : List;
begin
if n = 1 then return(L)
else
begin
Chia L thành 2 n a L1 và L2 , m i m t n a có dài n/2;
return(Merge(MergeSort (L1 , n/2), MergeSort(L2, n/2)));
end;
end;
Ch ng h n s p x p danh sách L g m 8 ph n t 7, 4, 8, 9, 3, 1, 6, 2 ta có mô hình minh h a

a MergeSort nh sau:
Hàm MergeSort nh n m t danh sách có dài n và tr v m t danh sách ã c s p x p. Th

c Merge nh n hai danh sách ã c s p L1 và L2 m i danh sách có dài n/2, tr n chúng l i v i
nhau c m t danh sách g m n ph n t có th t . Gi i thu t chi ti t c a Merge ta s bàn sau,
chúng ta ch ý r ng th i gian Merge các danh sách có dài n/2 là O(n).

G i T(n) là th i gian th c hi n MergeSort m t danh sách n ph n t thì T(n/2) là th i gian th c

hi n MergeSort m t danh sách n/2 ph n t , ta có th vi t ph ng trình quy nh sau:
Trong ó c1 là th i gian ph i t n khi L có dài 1. Trong tr ng h p n > 1, th i gian c a

MergeSort c chia làm hai ph n. Ph n g i quy MergeSort m t danh sách có dài n/2 là T(n/2)
do ó ta có 2T(n/2). Ph n th hai bao g m phép th n >1, chia danh sách L thành hai n a b ng nhau và
Merge. Ba thao tác này l y th i gian không i i v i phép th ho c t l v i n i v i ng t và
Merge. Nh v y h ng c2 c ch n và c2n là th i gian t ng làm các vi c ó ngo i tr g i quy.
I.5.2- Gi i ph ng trình quy
Có ba ph ng pháp gi i ph ng trình quy:
1.- Ph ng pháp truy h i
2.- Ph ng pháp oán nghi m.
3.- L i gi i t ng quát c a m t l p các ph ng trình quy.
Ph ng pháp truy h i
Dùng quy thay th b t k T(m) v i m < n vào phía ph i c a ph ng trình cho n khi t t
T(m) v i m > 1 c thay th b i bi u th c c a các T(1). Vì T(1) luôn là h ng nên chúng ta có công
th c c a T(n) ch a các s h ng ch liên quan n n và các h ng s .
Gi i ph ng trình.
Ví d 1-10: Gi i ph ng trình:
Ta có:
Gi s n = 2k, quá trình suy r ng s k t thúc khi i =k, khi ó ta có:
T(n) = 2kT(1) + kC2n
Vì 2k = n nên k = logn và v i T(1) =C1 nên ta có

T(n) = C1n + C2nlogn
Hay T(n) là O(nlogn).
oán nghi m
Ta oán m t nghi m f(n) và dùng ch ng minh quy n p ch ng t r ng T(n) f(n) v i m i n.
Thông th ng f(n) là m t trong các hàm quen thu c nh logn, n, nlogn, n2, n3, 2n, n!, nn.
ôi khi chúng ta ch oán d ng c a f(n) trong ó có m t vài tham s ch a xác nh (ch ng h n

2
f(n) = an v i a ch a xác nh) và trong quá trình ch ng minh quy n p ta s suy di n ra giá tr thích
p c a các tham s .
Ví d 1-11: Gi i ph ng trình quy
Gi s chúng ta oán f(n) = anlogn. V i n = 1 ta th y r ng cách oán nh v y không cb i

vì anlog n có giá tr 0 không ph thu c vào giá tr c a a. Vì th ta th ti p theo f(n) = anlogn + b.
V i n = 1 ta có, T(1) = C1 và f(1) = b, mu n T(1) f(1) thì b C1 (*)
Gi s r ng T(k) aklogk + b v i m i k < n (I.2).Ta s ch ng minh T(n) anlogn + b
Gi s n 2, t (I.1) ta có T(n) = 2T(n/2) + C2n
Áp d ng (I.2) v i k = n/2 < n ta có:
T(n) = 2T(n/2) + C2n 2[an/2log(n/2) + b] + C2n
T(n) anlogn - an + 2b + C2n
T(n) (anlogn + b) + [b + (C2 - a)n] . N u l y a C2 + b (**) ta c
T(n) (anlogn + b) + [b +(C2 - C2 - b )n ]
T(n) (anlogn + b) + (1-n) b
T(n) an logn + b.
N u ta l y a và b sao cho c (*) và (**) u tho mãn thì T(n) an logn + b v i m i n.
D dàng ta có b = C1 và a= C1 +C2 ta c T(n) (C1 + C2)nlogn + C1 v i m i n.

Hay nói cách khác T(n) là O(nlogn).
i gi i t ng quát cho m t l p các ph ng trình quy

gi i bài toán kích th c n, ta chia bài toán ã cho thành a bài toán con, m i bài tóan con có
kích th c n/b. Gi i các bài toán con này và t ng h p k t qu l i c k t qu c a bài toán ã cho.
i các bài toán con chúng ta c ng làm nh v y. K thu t này s d n chúng ta n m t ch ng trình
quy.
Gi thi t r ng m i bài toán con kích th c 1 l y m t n v th i gian và th i gian chia bài

toán kích th c n thành các bài toán con kích th c n/b và t ng h p k t qu t các bài toán con
c l i gi i c a bài toán ban u là d(n). (Ch ng h n i v i thí d MergeSort, chúng ta có a = b = 2,
và d(n) = C2n/C1. Xem C1 là m t n v ).
G i T(n) là th i gian gi i bài toán kích th c n thì ta có ph ng trình quy:
Ta s d ng ph ng pháp truy h i gi i ph ng trình này
Gi s n = bk ta c: T(n/bk) = T(1) = 1. Thay vào trên v i i = k ta có:
Hàm ti n tri n, nghi m thu n nh t và nghi m riêng

Trong ph ng trình quy (I.1) hàm th i gian d(n) c g i là hàm ti n tri n (driving
function)
Trong công th c (I.2), ak = nlogba c g i là nghi m thu n nh t (homogeneous solutions).
Nghi m thu n nh t là nghi m chính xác khi d(n) = 0 v i m i n. Nói m t cách khác, nghi m
thu n nh t bi u di n th i gian gi i t t c các bài toán con.
Giáo trình môn Phân tích Gi i Thu t – I C C N TH ........................................................................Trang 10

Trong công th c (I.2), c g i là nghi m riêng (particular solutions).
Nghi m riêng bi u di n th i gian ph i tr t o ra các bài toán con và t ng h p các k t qu

a chúng. Nhìn vào công th c ta th y nghi m riêng ph thu c vào hàm ti n tri n, s l ng và kích
th c các bài toán con.
Khi tìm nghi m c a ph ng trình (I,1), chúng ta ph i tìm nghi m riêng và so sánh v i nghi m
thu n nh t. N u nghi m nào l n h n, ta l y nghi m ó làm nghi m c a ph ng trình (I,1).
Vi c xác nh nghi m riêng không n gi n chút nào, tuy v y, chúng ta c ng tìm cm tl p

các hàm ti n tri n có th d dàng xác nh nghi m riêng.
Hàm nhân
M t hàm f(n) c g i là hàm nhân (multiplicative function) n u f(m.n) = f(m).f(n) v i m i
nguyên d ng m và n.
Ví d 1-12: Hàm f(n) = nk là m t hàm nhân, vì f(m.n) = (m.n)k = mk.nk = f(m) f(n)
u d(n) trong (I.1) là m t hàm nhân thì theo tính ch t c a hàm nhân ta có
d(bk-j) = (d(b))k-j và nghi m riêng c a (I.2) là:
Xét ba tr ng h p sau:
1.- N u a > d(b) thì nghi m riêng là O(ak) = O(nlogba). Nh v y nghi m riêng và nghi m thu n
nh t b ng nhau do ó T(n) là O(nlogba).
Ta c ng th y th i gian th c hi n ch ph thu c vào a, b mà không ph thu c vào hàm ti n tri n

d(n). Vì v y c i ti n gi i thu t ta c n gi m a ho c t ng b.
2.- N u a < d(b) thì nghi m riêng là O(d(b)k) = O(nlogbd(b)). Trong tr ng h p này nghi m riêng
n h n nghi m thu n nh t nên T(n) = O(nlogbd(b)).
c i ti n gi i thu t chúng ta c n ý n c d(n), a và b cùng m c nh nhau.
Tr ng h p c bi t quan tr ng khi d(n) = n . Khi ó d(b) = b và logb(b ) = . Vì th nghi m

riêng là O(n ) và do v y T(n) là O(n ).
3.- N u a = d(b) thì công th c (I.5) không xác inh nên ta tính tr c ti p nghi m riêng:

Vì a= d(b) nên nghi m riêng là nlogbalogbn và nghi m này l n g p logbn l n nghi m thu n nh t.
Do ó T(n) = O(nlogbalogbn).
Trong tr ng h p c bi t d(n) = n ta c T(n) = O(n logn).
Chú ý khi gi i m t ph ng trình quy c th , ta ph i xem ph ng trình ó có thu c d ng

ph ng trình t ng quát hay không. N u có thì ph i xét xem hàm ti n tri n có ph i là hàm nhân không.
u có thì ta xác nh a, d(b) và d a vào s so sánh gi a a và d(b) mà v n d ng m t trong ba tr ng
p nói trên.
Ví d 1-13: Gi i các ph ng trình quy sau v i T(1) = 1 và
1/- T(n) = 4T(n/2) + n
2/- T(n) = 4T(n/2) + n2
3/- T(n) = 4T(n/2) + n3
Trong m i tr ng h p, a=4, b=2 và nghi m thu n nh t là n2. V i d(n) = n ta có d(b) = 2 vì a =

4 > d(b) nên nghi m riêng c ng là n2 và T(n) = O(n2) trong ph ng trình (1).
Trong ph ng trình (3), d(n) = n3, d(b) = 8 và a < d(b). Vì v y nghi m riêng là O(nlogbd(b)) =
O(n ) và T(n) c a (3) là O(n3).
3
Trong ph ng trình (2) chúng ta có d(b) = 4 = a nên T(n) = O(n2logn).
Các hàm ti n tri n khác

Ta xét hai tr ng h p d i d ng hai ví d , tr ng h p 1 là t ng quát hóa c a hàm b t k là tích
a m t hàm nhân v i m t h ng l n h n ho c b ng 1. Tr ng h p th hai là hàm ti n tri n không ph i
là m t hàm nhân.
Ví d 1-14: Gi i pg ng trình quy sau :
T(1) = 1
T(n) = 3T(n/2) + 2n1.5
ây, 2n1.5 không ph i là hàm nhân nh ng n1.5 là hàm nhân. t U(n) = T(n)/2 v i m i n thì
U(1) = 1/2
U(n) = 3U(n/2) + n1.5
Nghi m thu n nh t khi U(1) = 1 là nlog3 = n1.59; vì U(1) = 1/2 nên nghi m thu n nh t là n1.59/2 là
1.59
O(n ). Vì a = 3 và b = 2 và b1.5 = 2.82 < a, nghi m riêng c ng là O(n1.59) và do ó U(n) = O(n1.59) . Vì

T(n) = 2U(n) nên T(n) = O(n1.59) hay T(n) = O(nlog3).
Ví d 1-15: Gi i ph ng trình quy sau :
T(1) = 1
T(n) = 2T(n/2) + nlogn
Vì a = b = 2 nên nghi m thu n nh t là n. Tuy nhiên, d(n) = nlogn không ph i là hàm nhân ta
ph i tính nghi m riêng b ng cách xét tr c ti p:
Vì k = logn chúng ta có nghi m riêng là O(nlog2n), nghi m này l n h n nghi m thu n nh t và

T(n) = O(nlog2n).
Bài 1: Tính th i gian th c hi n c a các n ch ng trình sau:
a) Tính t ng c a các s
Sum := 0;
for i:=1 to n do begin
readln(x);
Sum := Sum + x;
end;
b) Tính tích hai ma tr n vuông c p n C = A*B:
for i := 1 to n do
for j := 1 to n do begin
c[i,j] := 0;
for k := 1 to n do c[i,j] := c[i,j] + a[i,k] * b[k,j];
end;
Bài 2: Gi i các ph ng trình quy sau v i T(1) = 1 và
a) T(n) = 3T(n/2) + n
b) T(n) = 3T(n/2) + n2
c) T(n) = 8T(n/2) + n3

a) T(n) = 4T(n/3) + n
b) T(n) = 4T(n/3) + n2
c) T(n) = 9T(n/3) + n2
a) T(n) = T(n/2) + 1
b) T(n) = 2T(n/2) + logn
c) T(n) = 2T(n/2) + n
d) T(n) = 2T(n/2) + n2
Bài 5: Gi i các ph ng trình quy sau b ng ph ng pháp oán nghi m:
a) T(1) = 2 và T(n) = 2T(n-1) + 1 v i ∀ n 2
b) T(1) = 1 và T(n) = 2T(n-1) + n v i ∀ n 2
Bài 6: Cho m t m ng n s nguyên c s p th t t ng. Vi t hàm tìm m t s nguyên trong

ng ó, n u tìm th y thì tr v TRUE, ng c l i tr v FALSE.
d ng hai ph ng pháp tìm ki m tu n t và tìm ki m nh phân. V i m i ph ng pháp hãy vi t m t

hàm tìm và tính th i gian th c hi n c a hàm ó.
Bài 7: Tính th i gian th c hi n c a gi i thu t quy gi i bài toán Tháp Hà n i v i n t ng?
Bài 8: Xét nh ngh a s t h p ch p k c a n nh sau:
a) Vi t m t hàm quy tính s t h p ch p k c a n.
Tính th i gian th c hi n c a gi i thu t nói trên.

1. M c tiêu
4. N i dung:
II.1 - Bài toán s p x p.
II.2 - Các ph ng pháp s p x p n gi n
II.3 - Quicksort.
II.4 - Heapsort.
II.5 - Binsort.
Trong ch ng này chúng ta s nghiên c u các v n sau:
· Bài toán s p x p.
· M t s gi i thu t s p x p n gi n.
· QuickSort
· HeapSort
· BinSort
II.1- BÀI TOÁN S P X P

II.1.1 T m quan tr ng c a bài toán s p x p
II.1.2 S p x p trong và s p x p ngoài
II.1.3 T ch c d li u và ngôn ng cài t
II.1.1 T m quan tr ng c a bài toán s p x p

S p x p m t danh sách các i t ng theo m t th t nào là m t bài toán th ng cv n
ng trong các ng d ng tin h c. Ví d ta c n s p x p danh sách thí sinh theo tên v i th t Alphabet,
ho c s p x p danh sách sinh viên theo m trung bình v i th t t cao n th p. M t ví d khác là
khi c n tìm ki m m t i t ng trong m t danh sách các i t ng b ng gi i thu t tìm ki m nh phân
thì danh sách các i t ng này ph i c s p x p tr c ó.
Tóm l i s p x p là m t yêu c u không th thi u trong khi thi t k các ph n m m.
II.1.2 S p x p trong và s p x p ngoài

S p x p trong là s s p x p d li u c t ch c trong b nh trong cu máy tính, ó ta có
th s d ng kh n ng truy nh p ng u nhiên c a b nh và do v y s th c hi n r t nhanh.
S p x p ngoài là s s p x p c s d ng khi s l ng i t ng c s p x p l n không th

u tr trong b nh trong mà ph i l u tr î trên b nh ngoài. C th là ta s s p x p d li u cl u
tr trong các t p tin.
Ch ng này t p trung gi i quy t v n s p x p trong còn s p x p ngoài s c nghiên c u

trong ch ng IV.
II.1.3 T ch c d li u và ngôn ng cài t

Các i t ng c n c s p x p là các m u tin g m m t ho c nhi u tr ng. M t trong các
tr ng c g i là khóa (key), ki u c a nó là m t ki u có quan h th t (nh các ki u s nguyên, s
th c, chu i ký t ...).
Danh sách các i t ng c n s p x p s là m t m ng c a các m u tin v a nói trên. M c ích

a vi c s p x p là t ch c l i các m u tin sao cho các khóa c a chúng c s p th t t ng ng v i
quy lu t s p x p.
trình bày các ví d minh h a chúng ta s dùng PASCAL làm ngôn ng th hi n và s d ng

khai báo sau:
const N = 100;
type
KeyType = integer;
OtherType = real;
RecordType = Record
Key : KeyType;
OtherFields : OtherType;
end;
var
a : array[1..N] of RecordType;
procedure Swap(var x,y:RecordType);

var
temp : RecordType;
begin
temp := x;
x := y;
y := temp;
end;
n th y r ng th t c Swap l y O(1) th i gian vì ch th c hi n 3 l nh gán n i ti p nhau.

II.2- CÁC PH NG PHÁP S P X P N GI N
II.2.1- S p x p ch n
II.2.2- S p x p xen
II.2.3- S p x p n i b t
Các gi i thu t n gi n th ng l y O(n2) th i gian s px pn it ng và các gi i thu t này

th ng ch dùng s p các danh sách có ít i t ng.
V i m i gi i thu t chúng ta s nghiên c u các ph n: gi i thu t, ví d , ch ng trình và phân tích

ánh giá.
II.2.1- S p x p ch n (Selection Sort)

Gi i thu t
ây là ph ng pháp s p x p n gi n nh t c ti n hành nh sau:
· u tiên ch n ph n t có khóa nh nh t trong n ph n t t a[1] n a[n] và hoán v nó

i ph n t a[1].
· Ch n ph n t có khóa nh nh t trong n-1ph n t t a[2] n a[n] và hoán v nó v i a[2].
· T ng quát b c th i, ch n ph n t có khoá nh nh t trong n-i+1 ph n t t a[i] n

a[n] và hoán v nó v i a[i].
· Sau n-1 b c này thì m ng ã c s p x p.
Ph ng pháp này c g i là ph ng pháp ch n b i vì nó l p l i quá trình ch n ph n t nh

nh t trong s các ph n t ch a c s p.
Ví d 2-1: S p x p m ng g m 10 m u tin có khóa là các s nguyên: 5, 6, 2, 2, 10, 12, 9, 10, 9

và 3
Khoá
a[1] a[2] a[3] a[4] a[5] a[6] a[7] a[8] a[9] a[10]
c
Ban u 5 6 2 2 10 12 9 10 9 3
c1 2 6 5 2 10 12 9 10 9 3
c2 2 5 6 10 12 9 10 9 3
c3 3 6 10 12 9 10 9 5
c4 5 10 12 9 10 9 6
c5 6 12 9 10 9 10
c6 9 12 10 9 10
c7 9 10 12 10
c8 10 12 10
c9 10 12
t qu 2 2 3 5 6 9 9 10 10 12
Hình 2-1: S p x p ch n
Ch ng trình:
procedure SelectionSort;
var
i,j,LowIndex: integer;
LowKey: KeyType;
begin
(1) for i := 1 to n-1 do begin
(2) LowIndex := i;
(3) LowKey := a[i].key;
(4) for j := i+1 to n do
(5) if a[j].key < LowKey then
begin
(6) LowKey := a[j].key;
(7) LowIndex := j;
end;
(8) Swap(a[i] , a[LowIndex]);
end;
end;
ánh giá: Ph ng pháp s p x p ch n l y O(n2) s p x p n ph n t .
Tr c h t ta có th t c Swap l y m t h ng th i gian nh ã nói m c II.1.3.
Các l nh (2), (3) u l y O(1) th i gian. Vòng l p for (4) - (7) th c hi n n-i l n, vì j ch y t
i+1 n n, m i l n l y O(1), nên l y O(n-i) th i gian. Do ó th i gian t ng c ng là:
II.2.2- S p x p xen (Insertion Sort)

Gi i thu t
Tr c h t ta xem ph n t a[1] là m t dãy ã có th t .
·B c 1, xen ph n t a[2] vào danh sách ã có th t a[1] sao cho a[1], a[2] là m t danh
sách có th t .
· B c 2, xen ph n t a[3] vào danh sách ã có th t a[1], a[2] sao cho a[1], a[2], a[3] là
t danh sách có th t .
· T ng quát, b c i, xen ph n t a[i+1] vào danh sách ã có th t a[1],a[2],..a[i] sao cho

a[1], a[2],.. a[i+1] là m t danh sách có th t .
· Ph n t ang xét a[j] s c xen vào v trí thích h p trong danh sách các ph n t ã
c s p tr c ó a[1],a[2],..a[j-1] b ng cách so sánh khoá c a a[j] v i khoá c a a[j-1] ng ngay
tr c nó. N u khoá c a a[j] nh h n khoá c a a[j-1] thì hoán i a[j-1] và a[j] cho nhau và ti p t c so
sánh khoá c a a[j-1] (lúc này a[j-1] ch a n i dung c a a[j]) v i khoá c a a[j-2] ng ngay tr c nó...
Ví d 2-2: S p x p m ng g m 10 m u tin ã cho trong ví d 2-1.
Khoá
a[1] a[2] a[3] a[4] a[5] a[6] a[7] a[8] a[9] a[10]
c
Ban u 5 6 2 2 10 12 9 10 9 3
c1 5 6
c2 2 5 6
c3 2 2 5 6
c4 2 2 5 6 10
c5 2 2 5 6 10 12
c6 2 2 5 6 9 10 12
c7 2 2 5 6 9 10 10 12
c8 2 2 5 6 9 9 10 10 12
c9 2 2 3 5 6 9 9 10 10 12
Hình 2-2: S p x p xen
Ch ng trình
procedure InsertionSort;
var
i,j: integer;
begin
{1} for i := 2 to n do begin
{2} J := i;
{3} while (j>1) and (a[j].key < a[j-1].key) do begin
{4} swap(a[j], a[j-1]);
{5} j := j-1;
end;
end;
end;
ánh giá: Ph ng pháp s p x p ch n l y O(n2) s p x p n ph n t .

Ta th y các l nh (4) và (5) u l y O(1). Vòng l p (3) ch y nhi u nh t i-1 l n, m i l n t n
O(1) nên (3) l y i-1 th i gian. L nh (2) và (3) là hai l nh n i ti p nhau, l nh (2) l y O(1) nên c hai
nh này l y i-1.
Vòng l p (1) có i ch y t 2 n n nên n u g i T(n) là th i gian s p n ph n t thì ta có
II.2.3- S p x p n i b t (Bubble Sort)

Gi i thu t
Chúng ta t ng t ng r ng các m u tin c l u trong m t m ng d c, qua quá trình s p, m u
tin nào có khóa “nh ” s c n i lên trên. Chúng ta duy t tòan m ng, t d i lên trên. N u hai ph n
c nh nhau mà không úng th t t c là n u ph n t “nh h n” l i n m d i thì ph i cho nó “n i
lên” b ng cách i ch hai ph n t này cho nhau. C th là:
· B c 1: Xét các ph n t t a[n] n a[2], v i m i ph n t a[j], so sánh khoá c a nó v i

khoá c a ph n t a[j-1] ng ngay tr c nó. N u khoá c a a[j] nh h n khoá c a a[j-1] thì hoán i
a[j] và a[j-1] cho nhau.
·B c 2: Xét các ph n t t a[n] n a[3], và làm t ng t nh trên.
· T ng quát b c th i, ta s xét các ph n t t a[n] n a[i+1].
Sau n b c ta thu c m ng có th t

Ví d 2-3: S p x p m ng g m 10 m u tin ã cho trong ví d 2-1.
Khoá
a[1] a[2] a[3] a[4] a[5] a[6] a[7] a[8] a[9] a[10]
c
Ban u 5 6 2 2 10 12 9 10 9 3
c1 2 5 6 2 3 10 12 9 10 9
c2 2 5 6 3 9 10 12 9 10
c3 3 5 6 9 9 10 12 10
c4 5 6 9 9 10 10 12
c5 6 9 9 10 10 12
c6 9 9 10 10 12
c7 9 10 10 12
c8 10 10 12
c9 10 12
t qu 2 2 3 5 6 9 9 10 10 12
Hình 2-3: S p x p n i b t
Ch ng trình
procedure BubbleSort;
var
i,j: integer;
begin
(1) for i := 1 to n-1 do
(2) for j := n downto i+1 do
(3) if a[j].key < a[j-1].key then
(4) Swap(a[j],a[j-1]);
end;
ánh giá: Ph ng pháp s p x p n i b t l y O(n2) s p n ph n t .

Dòng l nh (3) l y m t h ng th i gian. Vòng l p (2) th c hi n (n-i) b c, m i b c l y O(1)
nên l y O(n-i) th i gian. Nh v y i v i toàn b ch ng trình ta có:
II.3- QUICKSORT
II.3.1- Ý t ng
II.3.2- Thi t k gi i thu t
II.3.3- Cài t gi i thu t
II.3.4- Th i gian th c hi n c a QuickSort
Trong ph n này chúng ta s nghiên c u m t gi i thu t s p x p c dùng m t cách ph bi n là

Quick Sort do A.R. Hoare phát minh vào n m 1960. Quick Sort c ánh giá t t nh vào s phân tích
toán h c và các kh ng nh v kh n ng c a nó. Quick Sort ã c c i ti n tr thành ph ng pháp
c ch n trong các ng d ng s p x p th c t khác nhau.
II.3.1- Ý t ng
Chúng ta v n xét m ng a các m u tin a[1]..a[n]. Gi s v là 1 giá tr khóa mà ta g i là ch t
(pivot). Ta phân ho ch dãy a[1]..a[n] thành hai m ng con "bên trái" và "bên ph i". M ng con "bên trái"
bao g m các ph n t có khóa nh h n ch t, m ng con "bên ph i" bao g m các ph n t có khóa l n h n
ho c b ng ch t.
S p x p m ng con “bên trái” và m ng con “bên ph i” thì m ng ã cho s c s p b i vì t t c

các khóa trong m ng con “bên trái “ u nh h n các khóa trong m ng con “bên ph i”.
Vi c s p x p các m ng con “bên trái” và “bên ph i” c ng c ti n hành b ng ph ng pháp

nói trên.
M t m ng ch g m m t ph n t ho c g m nhi u ph n t có khóa b ng nhau thì xem nh ã có

th t .
II.3.2- Thi t k gi i thu t

n ch n ch t
Ch n khóa l n nh t trong hai ph n t có khóa khác nhau u tiên k t trái qua. N u m ng ch
m m t ph n t hay g m nhi u ph n t có khóa b ng nhau thì không có ch t.
n ph n ho ch
phân ho ch m ng ta dùng 2 "con nháy" L và R trong ó L t bên trái và R t bên ph i, ta

cho L ch y sang ph i cho t i khi g p ph n t có khóa ch t và cho R ch y sang trái cho t i khi g p
ph n t có khóa < ch t. T i ch d ng c a L và R n u L<R thì hoán v a[L],a[R]. L p l i quá trình d ch
sang ph i, sang trái c a 2 "con nháy" L và R cho n khi L>R. Khi ó L s là m phân ho ch, c th
là a[L] là ph n t u tiên c a m ng con “bên ph i”.
Gi i thu t QuickSort
s p x p m ng a[i]..a[j] ta ti n hành các b c sau:
· Xác nh ch t,
· Phân ho ch m ng ã cho thành hai m ng con a[i]..a[k-1] và a[k]..a[j].
· S p x p m ng a[i]..a[k-1] ( quy).
· S p x p m ng a[k]..a[j] ( quy).
Quá trình quy s d ng khi không còn tìm th y ch t.
Ví d 2-4: Ta c n s p m t m ng mà khóa là các s nguyên ã c trình bày trong ví d 2-1.

Hai ph n t u tiên có khóa khác nhau là 5 và 6, ta ch n 6 làm ch t và ti n hành phân ho ch m ng
ban u làm hai m ng con và quy cho hai m ng con này.

II.3.3- Cài t gi i thu t

Hàm FindPivot
Ta thi t k hàm FindPivot xác nh trong dãy a[i]..a[j] xem có hay không hai ph n t có
khóa khác nhau. N u không tìm th y hai ph n t có khóa khác nhau thì tr v giá tr 0 (không tìm th y
ch t), ng c l i hàm tr v giá tr là ch s c a ph n t có khóa l n h n trong hai ph n t có khóa khác
nhau u tiên. Khóa l n h n này s tr thành ph n t ch t mà ta s xác nh trong th t c QuickSort.
ti n so sánh ta s d ng bi n FirstKey l u gi khóa c a ph n t u tiên trong m ng

a[i]..a[j] (FirstKey chính là a[i].key).
Ta s dùng m t ch s k dò tìm trong m ng a[i]..a[j], k t v trí i+1 n h t m ng, m t ph n

a[k] mà a[k].key <> FirstKey. N u không tìm th y m t a[k] nh th thì ho c là m ng ch g m m t
ph n t ho c g m nhi u ph n t có khóa b ng nhau. Trong tr ng h p ó thì không tìm th y ch t và
hàm FindPivot s tr v 0. Ng c l i ta s ph i xét xem a[k].key có l n h n FirstKey hay không, n u
úng nh th thì ch t s là khóa c a a[k] và hàm FindPivot s tr v k, n u không thì hàm FindPivot s
tr v i.
Function FindPivot(i,j:integer): integer;

var
FirstKey : KeyType;
k : integer;
begin
k := i+1;
FirstKey := a[i].key;
while (k<=j) and (a[k].key = FirstKey) do k:= k+1;
if k > j then FindPivot := 0
else
if a[k].key > FirstKey then FindPivot := k
else FindPivot := i;
end;
Hàm Partition
Hàm Partition nh n vào ba tham s i, j và Pivot th c hi n vi c phân ho ch theo m ng
a[i]..a[j] theo ch t Pivot và tr v giá tr l là ch s u tiên c a m ng “bên ph i”.

Hai con nháy L, R s c s d ng th c hi n vi c phân ho ch nh ã trình bày trong ph n

II.3.2.
Function Partition(i,j:integer; pivot :KeyType):integer ;

var l,r : integer;
begin
l := i; { t con nháy L ì bên trái}
r := j; { t con nháy R ì bên ph i}
while l <= r do begin
{L ti n sang ph i}
while a[l].key < pivot do l := l+1;
{R ti n sang trái}
while a[r].key >= pivot do r := r-1;
if l <r then Swap(a[l],a[r]);
end;
Partition :=l;
end;
QuickSort
Bây gi chúng ta trình bày th t c cu i cùng có tên là QuickSort và chú ý r ng s px p
ng A các record g m n ph n t c a ki u Recordtype ta ch c n g i QuickSort(1,n).
Ta s s d ng bi n PivotIndex l u gi k t qu tr v c a hàm FindPivot, n u bi n

PivotIndex nh n c m t giá tr khác 0 thì m i ti n hành phân ho ch m ng. Bi n Pivot s cs
ng l u gi giá tr ch t và bi n k l u gi giá tr c a m phân ho ch do hàm Partition tr v .
Sau khia ã phân ho ch xong ta s g i quy QuickSort cho m ng con “bên trái” a[i]..a[k-1] và m ng
con “bên ph i” a[k]..a[j].
procedure Quicksort(i,j:integer);
var
Pivot : KeyType;
PivotIndex, k : integer;
begin
(1) PivotIndex := FindPivot(i,j);
(2) if PivotIndex <> 0 then
begin
(3) Pivot := a[PivotIndex].key;
(4) k := Partition(i,j,Pivot);
(5) QuickSort(i,k-1);
(6) QuickSort(k,j);
end;
end;
II.3.4- Th i gian th c hi n c a QuickSort

QuickSort l y O(nlogn) th i gian s p x p n ph n t trong tr ng h p t t nh t và O(n2).
trong tr ng h p x u nh t.
Hàm Partition l y th i gian t l v i s ph n t c a m ng. Nh v y n u m ng có n ph n t thì

Partition l y P(n)= n n v th i gian.
G i T(n) là th i gian th c hi n c a QuickSort thì T(n) ph i là t ng c a P(n) và th i gian

QuickSort quy cho hai m ng con.
Gi s các giá tr khóa c a m ng khác nhau. Trong tr ng h p x u nh t là ta luôn ch n ph i

ph n t có khóa l n nh t làm ch t, lúc b y gi vi c phân ho ch b l ch t c là m ng bên ph i ch g m
t ph n t ch t, còn m ng bên trái g m n-1 ph n t còn l i. Khi ó ta có th thành l p ph ng trình
quy nh sau:
Gi i ph ng trình này b ng ph ng pháp truy h i
Ta có T(n) = T(n-1) + T(1) +n = T(n-1) + (n+1)
= [T(n-2) + T(1) +(n-1)] + (n+1) = T(n-2) + n + (n+1)
= [T(n-3) + T(1) +(n-2)] + n + (n+1) = T(n-3) +(n-1) + n + (n+1)
.................
= T(n-i) + (n-i+2) + (n-i+3) + ... + n + (n+1) = T(n-i) +

Quá trình trên k t thúc khi i=n-1, khi ó ta có
Trong tr ng h p t t nh t khi ta ch n c ch t sao cho hai m ng con có kích th c b ng

nhau và b ng n/2. Lúc ó ta có ph ng trình quy nh sau:
Gi i ph ng trình quy này (xem I.4.2) ta c T(n) = O(nlogn).
Ng i ta c ng ch ng minh c r ng trong tr ng h p trung bình QuickSort l y T(n) =

O(nlogn).
II.4- HEAPSORT
II.4.1- Heap
II.4.2- Ý t ng
II.4.3- Thi t k và cài t gi i thu t
II.4.4- Phân tích HeapSort

II.4.1- Heap
Cây s p th t b ph n hay còn g i là heap là cây nh phân mà giá tr t i m i nút (khác nút lá)
u không l n h n giá tr c a các con c a nó.
Ta có nh n xét r ng nút g c a[1] c a cây s p th t b ph n có giá tr nh nh t.
Ví d 2-5: Cây sau là m t heap.
II.4.2- Ý t ng
(1) Xem m ng ban u là m t cây nh phân. M i nút trên cây l u tr m t ph n t m ng,
trong ó a[1] là nút g c và m i nút không là nút lá a[i] có con trái là a[2i] và con ph i là a[2i+1]. V i
cách t ch c này thì cây nh phân thu c s có các nút trong là các nút a[1],..,a[n DIV 2]. T t c các
nút trong u có 2 con, ngo i tr nút a[n DIV 2] có th ch có m t con trái (trong tr ng h p n là m t
ch n).
(2) S p x p cây ban u thành m t heap c n c vào giá tr khoá c a các nút.
(3) Hoán i a[1] cho cho ph n t cu i cùng.
(4) p l i cây sau khi ã b i ph n t cu i cùng nó tr thành m t heap m i.
L p l i quá trình (3) và (4) cho t i khi cây r ng ta s c m ng s p theo th t gi m.
II.4.3- Thi t k và cài t gi i thu t

Th t c PushDown
Gi s a[first],..,a[last] ã úng v trí (giá tr khoá t i m i nút nh h n ho c b ng giá tr khoá

i các nút con c a nó) ngo i tr a[first]. PushDown dùng y ph n t a[first] xu ng úng v trí c a
nó trong cây (và có th gây ra vi c y xu ng các ph n t khác).
Xét a[first], có hai kh n ng có th x y ra:
· N u a[first] có khoá l n h n con trái c a nó (a[first].key > a[2*first].key) và khoá c a

con trái không l n h n khoá c a con ph i (a[2*first].key a[2*first+1].key) thì hoán i a[first] cho
con trái a[2*first] c a nó, vi c này có th gây ra tình tr ng con trái s không úng v trí nên ph i xem
xét l i con trái.

· Ng c l i, n u a[first] có khoá l n h n khoá c a con ph i c a nó (a[first].key >

a[2*first+1].key ) và khoá c a con ph i nh h n khoá c a con trái (a[2*first+1].key < a[2*first].key)
thì hoán i a[first] cho con ph i a[2*first+1] c a nó, vi c này có th gây ra tình tr ng con ph i s
không úng v trí nên ph i ti p t c xem xét con ph i.
· N u c hai tr ng trên u không x y ra thì a[first] ã úng v trí.
· Nh trên ta th y vi c y a[first] xu ng có th gây ra vi c y xu ng m t s ph n t

khác, nên t ng quát là ta s xét vi c y xu ng c a m t ph n t a[r] b t k , b t u t a[first].
procedure PushDown(first,last:integer);
var r:integer;
begin
r:= first; {Xét nút a[first] tr c h t}
while r <= last div 2 do
{Trong khi a[r] còn là nút trong}
if last = 2*r then begin {nút r ch có con trái }
if a[r].key > a[last].key then swap(a[r],a[last]);
r:=last;
end
else
if (a[r].key>a[2*r].key)and(a[2*r].key a[2*r+1].key)then begin
swap(a[r],a[2*r]);
r := 2*r ; {Xét ti p nút con trái }
end
else
if (a[r].key > a[2*r+1].key) and (a[2*r+1].key < a[2*r].key) then begin
swap(a[r],a[2*r+1]);
r := 2*r+1 ; {Xét ti p nút con ph i }
end
else
r := last; {Nút r ã úng v trí }
end;
Th t c HeapSort
· Vi c s p x p cây ban u thành m t heap c ti n hành b ng cách s d ng th t c
PushDown y t t c các nút trong ch a úng v trí xu ng úng v trí c a nó, kh i u t nút a[n
DIV 2], l n ng c t i g c.
· L p l i vi c hoán i a[1] cho a[i], s p x p cây a[1]..a[i-1] thành heap, i ch y t n n 2.
procedure HeapSort;
var
i:integer;
begin
(1) for i := (n div 2) downto 1 do
(2) PushDown(i,n);
(3) for i := n downto 2 do begin
(4) swap(a[1],a[i]);
(5) pushdown(1,i-1);
end;
end;
Ví d 2-6: S p x p m ng bao g m 10 ph n t có khoá là các s nguyên nh trong các ví d

tr c:
Khoá a[1] a[2] a[3] a[4] a[5] a[6] a[7] a[8] a[9] a[10]
Ban u 5 6 2 2 10 12 9 10 9 3
M ng này c xem nh là m t cây nh phân ban u nh sau:
Trong cây trên, giá tr ghi trong các nút là khoá c a các phân t m ng, giá tr ghi bên ngoài các
nút là ch s c a các ph n t m ng.
Vi c s p x p cây này thành m t heap s b t u t vi c y xu ng nút a[5] (vì 5 = 10 DIV 2)
Xét nút 5 ta th y a[5] ch có m t con trái và giá tr khóa t ng ng c a nó l n h n con trái c a

nó nên ta i hai nút này cho nhau và do con trái c a a[5] là a[10] là m t nút lá nên vi c y xu ng c a
a[5] k t thúc.

Nút 4 và nút 3 ã úng v trí nên không ph i th c hi n s hoán i. T i nút 2, giá tr khóa c a
nó l n h n khoá con trái và khoá c a con trái nh h n khoá c a con ph i nên ta hóan i nút 2 cho con
trái c a nó (nút 4), sau khi hoán i, ta xét l i nút 4, th y nó v n úng v trí nên k t thúc vi c y
xu ng c a nút 2.
Cu i cùng ta xét nút 1, ta th y giá tr khoá c a nút 1 l n h n khoá c a con trái và con trái có
khoá b ng khoá c a con ph i nên hóan i nút 1 cho con trái c a nó (nút 2).
Sau khi th c hi n phép hóan i nút 1 cho nút 2, ta th y nút 2 có giá tr khoá l n h n khoá c a
con ph i c a nó (nút 5) và con ph i có khoá nh h n khoá c a con trái nên ph i th c hi n phép hoán
i nút 2 cho nút 5. Xét l i nút 5 thì nó v n úng v trí nên ta c cây m i trong hình 2-9.

Cây này là m t heap t ng ng v i m ng
Khoá a[1] a[2] a[3] a[4] a[5] a[6] a[7] a[8] a[9] a[10]
Heap 2 3 2 6 5 12 9 10 9 10
T heap ã có trên, hoán i a[1] cho a[10] ta có a[10] là nút có khóa nh nh t, c t b nút
a[10] ra kh i cây. Nh v y ph n cu i m ng ch g m m t ph n t a[10] ã c s p.
Th c hi n vi c y a[1] xu ng úng v trí c a nó trong cây a[1]..a[9] ta c cây:
Hoán i a[1] cho a[9] và c t a[9] ra kh i cây. Ta c ph n cu i m ng bao g m hai ph n t

a[9]..a[10] ã c s p. Th c hi n vi c y a[1] xu ng úng v trí c a nó trong cây a[1]..a[8] ta c
cây

Ti p t c quá trình trên ta s c m t m ng có th t gi m.
II.4.4- Phân tích HeapSort

Th i gian th c hi n c a HeapSort là O(n logn)
Trong th t c PushDown m i l n l p, r có ít nh t 2 giá tr , vì r b t u b ng first nên sau i l n

p, chúng ta có r first * 2i. Th t c d ng khi r > last/2 do v y khi th t c d ng thì ta có first*2i >
last/2 hay 2i+1 > last/first. Suy ra i > log(last/first) - 1 t c là s l n l p nhi u nh t c a th t c PushDown
là log(last/first).
Vì first 1 và last n trong m i l n g i PushDown c a th t c HeapSort t i dòng (2) ho c (5)

nên s l n l p logn, m i b c l p l y m t th i gian O(1) nên th i gian th c hi n c a PushDown là
O(logn).
Trong th t c HeapSort dòng l nh (1)-(2) l p n/2 l n mà m i l n l y O(logn) nên th i gian

th c hi n (1)-(2) là O(n logn). Vòng l p (3)-(4)-(5) l p n-1 l n, m i l n l y O(logn) nên th i gian th c
hi n (3)-(4)-(5) là O(n logn). Tóm l i th i gian th c hi n HeapSort là O(n logn)
II.5- BINSORT
II.5.1- Gi i thu t
II.5.2- Phân tích Bin Sort
II.5.3- S p x p t p giá tr có khoá l n
II.5.1- Gi i thu t
Nói chung các gi i thu t ã trình bày trên u có ph c t p là O(n2) ho c O(nlogn). Tuy
nhiên khi ki u d li u c a tr ng khoá là m t ki u c bi t , vi c s p x p có th ch chi m O(n) th i
gian. Sau ây ta s xét m t s tr ng h p.
Tr ng h p n gi n: Gi s ta ph i s p x p m t m ng A g m n ph n t có khoá là các s
nguyên có giá tr khác nhau và là các giá tr t 1 n n. Ta s d ng B là m t m ng cùng ki u v i A và
phân ph i vào ph n t b[j] m t ph n t a[i] mà a[i].key = j. Khi ó m ng B l u tr k t qu ã cs p
p c a m ng A.
Ví d 2-7: S p x p m ng A g m 10 ph n t có khoá là các s nguyên có giá tr là các s 4, 5,

2, 1, 7, 8, 10, 9, 6 và 3
Ta s d ng m ng B có cùng ki u v i A và th c hi n vi c phân ph i a[1] vào b[4] vì a[1].key =

4, a[2] vào b[5] vì a[2].key = 5, a[3] vào b[2] vì a[3].key = 2,...
th c hi n vi c phân ph i này ta ch c n m t l nh l p:
for i:=1 to n do B[A[i].key] := A[i]
ây c ng là l nh chính trong ch ng trình s p x p. L nh này l y O(n) th i gian.
Các ph n t b[j] c g i là các bin và ph ng pháp s p x p này c g i là bin sort.
Tr ng h p t ng quát: Là tr ng h p có th có nhi u ph n t có chung m t giá tr khóa,

ch ng h n s p m t m ng A có n ph n t mà các giá tr khóa c a chúng là các s nguyên l y giá tr
trong kho ng 1..m v i m n. Trong tr ng h p này ta không th s d ng các ph n t c a m ng B làm
bin c vì n u có hai ph n t c a m ng A có cùng m t khoá thì không th l u tr trong cùng m t bin.
gi i quy t s ng này ta chu n b m t c u trúc có m bin, m i bin có th l u tr nhi u

n m t ph n t . C th là bin th j s l u các ph n t có khóa là j (1 j m) sau ó ta s n i các bin
i v i nhau c m t dãy các ph n t c s p.
Cách t t nh t là ta thi t k m i bin là m t danh sách liên k t c a các ph n t mà m i ph n t

có ki u RecordType. Ta s g i ki u c a danh sách này là ListType.
Ta có th t o ki u ListType b ng cách ghép RecordType v i m t con tr tr t i ph n t k

ti p.
L y B là m t m ng ki u Array[KeyType] of ListType. Nh v y B là m ng các bin, m i bin là

t danh sách. B c ánh ch s b i KeyType, nh th có ít nh t m t bin cho m i giá tr khoá.
Ta v n s phân ph i ph n t a[i] vào bin b[j] n u j = a[i]key. D nhiên m i bin b[j] có th ch a

nhi u ph n t c a m ng A. Các ph n t m i s c a vào cu i danh sách b[j].
Sau khi t t c các ph n t c a m ng A ã c phân ph i vào trong các bin, công vi c cu i

cùng là ta ph i n i các bin l i v i nhau, ta s c m t danh sách có th t . Ta s dùng th t c
concatenate(L1,L2) n i hai danh sách L1, L2. Nó thay th danh sách L1 b i danh sách n i L1L2. Vi c
is c th c hi n b ng cách g n con tr c a ph n t cu i cùng c a L1 vào u c a L2. Ta bi t r ng
n c ph n t cu i cùng c a danh sách liên k t L1 ta ph i duy t qua t t c các ph n t c a nó.
cho có hi u qu , ta thêm m t con tr n a, tr n ph n t cu i cùng c a m i danh sách, u này
giúp ta i th ng t i ph n t cu i cùng mà không ph i duy t qua toàn b danh sách.

Hình 2-13 minh h a vi c n i hai danh sách.
Sau khi n i thì header và end c a danh sách L2 không còn tác d ng n a.
Ví d 2-8: S p x p m ng A g m 10 ph n t có khoá là các s nguyên có giá tr là các s 2, 4,

1, 5, 4, 2, 1, 4, 1, 5.
A a[1] a[2] a[3] a[4] a[5] a[6] a[7] a[8] a[9] a[10]
Khoá c a A 2 4 1 5 4 2 1 4 1 5
Ta th y các giá tr khoá n m trong kho ng 1..5. Ta t ch c m t m ng B g m 5 ph n t , m i

ph n t là m t con tr , tr n m t danh sách liên k t .
Ch ng trình s d ng c u trúc danh sách liên k t làm các bin
VAR
A: array[1..n] of RecordType;
B: array[keytype] of ListType;
{Ta gi thi t keytype là ki u mi n con 1..m }
procedure BinSort;
var
i:integer;
j: KeyType;
begin
{1}for i:=1 to n do
INSERT(A[i], END(B[A[i].key]), B[A[i}.key]);
{2}for j:= 2 to m do
CONCATENATE(B[1], B[j]);
end;
II.5.2- Phân tích Bin Sort

Bin sort l y O(n) th i gian s p x p m ng g m n ph n t .
Tr c h t th t c INSERT c n m t th i gian O(1) xen m t ph n t vào trong danh sách. Do

cách t ch c danh sách có gi con tr n ph n t cu i cùng nên vi c n i hai danh sách b ng th t c
CONCATENATE c ng ch m t O(1) th i gian. Ta th y vòng l p {1} th c hi n n l n, m i l n t n O(1)
= 1 nên l y O(n) n v th i gian. Vòng l p {2} th c hi n m-1 l n, m i l n O(1) nên t n O(m) n v
th i gian. Hai l nh {1} và {2} n i ti p nhau nên th i gian th c hi n c a BinSort là T(n) = O(max(n,m))
= O(n) vì m n.
II.5.3- S p x p t p giá tr có khoá l n

N u m s các khoá không l n h n n s các ph n t c n s p x p, khi ó O(max(n,m)) th c s là
O(n). N u gi s m = n2 khi ó O(max(n, n2)) là O(n2) nh v y Bin sort l y O(n2) th i gian.
Tuy nhiên ta v n có th t ng quát hoá k thu t bin sort nó v n l y O(n) th i gian.
Gi s ta c n s p x p n ph n t có các giá tr khoá thu c 0..n2-1.
Ta s s d ng n bin B[0], B[1],...B[n-1] và ti n hành vi c s p x p trong hai k .
K 1: Phân ph i ph n t a[i] vào bin B[j] mà j = a[i].key MOD n.
K 2: Phân ph i các phân t trong danh sách k t qu c a k 1 vào các bin. Ph n t a[i] s c
phân ph i vào bin B[j] mà j = a[i].key DIV n.
Chú ý r ng trong c hai k , ta xen các ph n t m i c phân ph i vào cu i danh sách.
Ví d 2-9: C n s p x p m ng g m 10 ph n t có khoá là các s nguyên: 36, 9, 0, 25, 1, 49, 64,

16, 81 và 4.
Ta s d ng 10 bin c ánh s t 0 n 9. K m t ta phân ph i ph n t a[i] vào bin có ch s

a[i].key MOD 10. N i các bin l i v i nhau ta c danh sách có khóa là: 0 1 81 64 4 25 36 16 9 49. K
hai s d ng k t qu c a k 1 s p ti p. Phân ph i ph n t a[i] vào bin có ch s a[i].key DIV 10. N i
các bin l i v i nhau ta c danh sách có th t .
1 K 2
Bin Bin
0 0 0 0 1 4 9
1 1 81 1 16
2 2 25
3 3 36
4 64 4 4 49
5 25 5
6 36 16 6 64
7 7
8 8 81
9 9 49 9
Hình 2-13: S p x p theo hai k
Theo s phân tích gi i thu t Bin Sort thì m i k l y O(n) th i gian, hai k này n i ti p nhau
nên th i gian t ng c ng là O(n).
Ch ng minh gi i thu t úng

th y tính úng n c a gi i thu t ta xem các các giá tr khóa nguyên t 0 n n2-1 nh các
có hai ch s trong h m c s n. Xét hai s k = sn + t và l = un + v trong ó s, t, u, v là các s
0..n-1. Gi s k < l, ta c n ch ng minh r ng sau 2 k s p thì k ph i ng tr c l.
Vì k < l nên s u. N u s < u thì k ng tr c l trong danh sách k t q a vì k c s p vào bin

b[s] và l c s p vào bin b[u] mà b[s] ng tr c b[u]. N u s=u thì t<v. Sau k 1 thì k ng tr c l, vì
k c s p vào trong bin b[t] và l trong bin b[v]. n k 2 m c dù c k và l u c s p vào trong bin
b[s], nh ng k c xen vào tr c l nên k t qu là k ng tr c l.
Chú ý ch ng minh trên ta th y s p các ph n t có khóa là các s nguyên (h mc s

10) t 0 n 99 ta dùng 10 bin có ch s t 0 n 9. s p các ph n t có khóa là các s nguyên t 0
n 999 ta dùng 100 bin có ch s t 0 n 99...
Bài 1: S p x p m ng g m 12 ph n t có khóa là các s nguyên : 5, 15, 12, 2, 10, 12, 9, 1, 9, 3, 2, 3

ng cách s d ng:
a) S p x p ch n.
b) S p x p xen.
c) S p x p n i b t.
d) QuickSort.
e) HeapSort.
Bài 2: Có m t bi n th c a s p x p ch n nh sau: Trong b c th i ta ch n m t ph n t có

khóa nh nh t và m t ph n t có khóa l n nh t trong a[i]...a[n-i+1] và hóan i ph n t nh nh t

cho a[i] và ph n t l n nh t cho a[n-i+1]. Hãy vi t th t c s p x p ch n theo gi i thu t này và tính
th i gian th c hi n.
Bài 3: Vi t th t c s p x p tr n (xem gi i thu t thô trong ch ng 1).
Bài 4: Có m t bi n th c a QuickSort nh sau: Ch n ch t là khóa c a ph n t nh nh t

trong hai ph n t có khóa khác nhau u tiên. M ng con bên trái g m các ph n t có khóa nh h n
ho c b ng ch t, m ng con bên ph i g m các ph n t có khóa l n h n ch t. Hãy vi t l i các th t c
n thi t cho bi n th này.
Bài 5: M t bi n th khác c a QuickSort là ch n khóa c a ph n t u tiên làm ch t. Hãy

vi t l i các th t c c n thi t cho bi n th này.
Bài 6: Hãy vi t l i th t c PushDown trong HeapSort có th s p x p theo th t t ng.

1. M c tiêu
4. N i dung:
III.1 - Gi i thu t chia tr
III.2 - Quy ho ch ng
III.3 - K thu t "tham n"
III.4 - K thu t quay lui
III.5 - K thu t tìm ki m a ph ng
Nói chung khi thi t k m t gi i thu t chúng ta th ng d a vào m t s k thu t nào ó. Ch ng

này s trình bày m t s k thu t quan tr ng thi t k gi i thu t nh : Chia tr (Divide-and-
Conquer), quy ho ch ng (dynamic programming), k thu t tham n (greedy techniques), quay lui
(backtracking) và tìm ki m a ph ng (local search). Các k thu t này c áp d ng vào m t l p
ng các bài toán, trong ó có nh ng bài toán n i ti ng nh bài toán tìm ng i ng n nh t c a ng i
giao hàng, bài toán cây ph t i ti u...
III.1- GI I THU T CHIA TR

III.1.1- N i dung k thu t
III.1.2- Nhìn nh n l i gi i thu t MergeSort và QuickSort
III.1.3- Bài toán nhân các s nguyên l n
III.1.4- X p l ch thi u th thao
III.1.5- Bài toán con cân b ng

Có th nói r ng k thu t quan tr ng nh t, c áp d ng r ng rãi nh t thi t k các gi i thu t
có hi u qu là k thu t "chia tr " (divide and conquer). N i dung c a nó là: gi i m t bài toán
kích th c n, ta chia bài toán ã cho thành m t s bài toán con có kích th óc nh h n. Gi i các bài
toán con này r i t ng h p k t qu l i c l i gi i c a bài toán ban u. i v i các bài toán con,
chúng ta l i s d ng k thu t chia tr có c các bài toán kích th c nh h n n a. Quá trình trên
d n n nh ng bài toán mà l i gi i chúng là hi n nhiên ho c dàng th c hi n, ta g i các bài toán
này là bài toán c s .
Tóm l i k thu t chia tr bao g m hai quá trình: Phân tích bài toán ã cho thành các bài
toán c s và ng h p k t qu t bài toán c s có l i gi i c a bài toán ban u. Tuy nhiên i v i
t s bài toán, thì quá trình phân tích ã ch a ng vi c t ng h p k t qu do ó n u chúng ta ã gi i
xong các bài toán c s thì bài toán ban u c ng ã c gi i quy t. Ng c l i có nh ng bài toán mà
quá trình phân tích thì n gi n nh ng vi c t ng h p k t qu l i r t khó kh n. Trong các ph n ti p sau
ta s trình bày m t s ví d th y rõ h n u này.
thu t này s cho chúng ta m t gi i thu t quy mà vi c xác nh ph c t p c a nó s

ph i gi i m t ph ng trình quy nh trong ch ng I ã trình bày.

III.1.2 Nhìn nh n l i gi i thu t MergeSort và QuickSort

Hai gi i thu t s p x p ã c trình bày trong các ch ng tr c (MergeSort trong ch ng I và
QuickSort trong ch ng II) th c ch t là ã s d ng k thu t chia tr .
i MergeSort, s p m t danh sách L g m n ph n t , chúng ta chia L thành hai danh sách

con L1 và L2 m i danh sách có n/2 ph n t . S p x p L1, L2 và tr n hai danh sách ã c s p này
c m t danh sách có th t . Quá trình phân tích ây là quá trình chia ôi m t danh sách, quá trình
này s d n n bài toán s p x p m t danh sách có daì b ng 1, ây chính là bài toán c s vì vi c s p
p danh sách này là “không làm gì c ”. Vi c t ng h p các k t qu ây là “tr ün 2 danh sách ã
cs p c m t danh sách có th t ”.
i QuickSort, s p x p m t danh sách g m n ph n t , ta tìm m t giá tr ch t và phân ho ch

danh sách ã cho thành hai danh sách con “bên trái” và “bên ph i “. S p x p “bên trái” và “bên ph i”
thì ta c danh sách có th t . Quá trình phân chia s d n n các bài toán s p x p m t danh sách ch
m m t ph n t ho c g m nhi u ph n t có khoá b ng nhau, ó chính là các bài toán c s , vì b n
thân chúng ã có th t r i. ây chúng ta c ng không có vi c t ng h p k t qu m t cách t ng
minh, vì vi c ó ã c th c hi n trong quá trình phân ho ch.
III.1.3- Bài toán nhân các s nguyên l n

Xét bài toán nhân hai s nguyên n ch s X và Y. Theo gi i thu t nhân hai s thông th ng thì
n n phép nhân và n phép c ng nên t n O(n2) th i gian. Áp d ng k thu t "chia tr " vào phép nhân
2
các s nguyên, ta chia m i s nguyên X và Y thành các s nguyên có n/2 ch s . n gi n ta gi s

n là lu th a c a 2
X = A10n/2 + B
Y = C10n/2 + D
Trong ó A, B, C, D là các s nguyên có n/2 ch s .
Ch ng h n v i X = 1234 thì A = 12 và B = 34 b i vì X = 12 *102 + 34.
Tích c a X và Y có th c vi t thành: XY = AC10n+(AD + BC)10n/2 + BD (III.1)
i m i s có n/2 ch s , chúng ta l i ti p t c phân tích theo cách trên, quá trình phân tích s
n n bài toán c s là nhân các s nguyên ch g m m t ch s mà ta d dàng th c hi n. Vi c t ng
p k t qu chính là th c hi n các phép toán theo công th c (III.1).
Theo (III.1) thì chúng ta ph i th c hi n 4 phép nhân các s nguyên n/2 ch s (AC, AD, BC,
BD), sau ó t ng h p k t qu b ng 3 phép c ng các s nguyên n ch s và 2 phép nhân v i 10n và
10n/2.
Các phép c ng các s nguyên n ch s d nhiên ch c n O(n). Phép nhân v i 10n có th th c

hi n m t cách n gi n b ng cách thêm vào n ch s 0 và do ó c ng ch l y O(n). G i T(n) là th i
gian nhân hai s nguyên, m i s có n ch s thì t (III.1) ta có:
T(1) = 1
T(n) = 4T(n/2) + cn (III.2)

Gi i (III.1) ta c T(n) = O(n2). Nh v y thì ch ng c i ti n c chút nào so v i gi i thu t

nhân hai s bình th ng. c i thi n tình hình, chúng ta có th vi t l i (III.1) thành d ng:
XY = AC10n + [(A-B)(D-C) + AC + BD] 10n/2+ BD (III.3)
Công th c (III.3) ch òi h i 3 phép nhân c a các s nguyên n/2 ch s là: AC, BD và (A-
B)(D-C), 6 phép c ng tr và 2 phép nhân v i 10n. Các phép toán này u l y O(n) th i gian. T (III.3)
ta có ph ng trình quy:
T(1) = 1
T(n) = 3T(n/2) + cn
Gi i ph ng trình quy này ta c nghi m T(n) = O(nlog3) = O(n1.59). Gi i thu t này rõ ràng
ã c c i thi n r t nhi u.
Gi i thu t thô nhân hai s nguyên (d ng ho c âm) n ch s là:
function Mult(x,y:integer; n:integer) : integer;

var
m1,m2,m3,A,B,C,D: integer;
s:integer;{L u tr d u c a tích xy}
begin
s := sign(x)*sign(y);
{Hàm sign có giá tr 1 n u x d ng và –1 n u x âm}
x := ABS(x);{L y tr tuy t i c a x}
y := ABS(y);
if n = 1 then mult:=x*y*s
else begin
A := left( x, n DIV 2);
B := right(x, n DIV 2);
C := left(y, n DIV 2);
D := right(y, n DIV 2);
m1 := mult(A,C, n DIV 2);
m2 := mult(A-B,D-C, n DIV 2);
m3 := mult(B,D, n DIV 2);
mult := (s * (m1 * 10n + (m1+m2+m3)* 10 n DIV 2 + m3));
end
end;
III.1.4- X p l ch thi u th thao

K thu t chia tr không nh ng ch có ng d ng trong thi t k gi i thu t mà còn trong nhi u
nh v c khác c a cu c s ng. Ch ng h n xét vi c x p l ch thi u th thao theo th th c u vòng tròn 1
t cho n c u th . M i c u th ph i u v i các c u th khác, và m i c u th ch u nhi u nh t m t
tr n m i ngày. Yêu c u là x p m t l ch thi u sao cho s ngày thi u là ít nh t. Ta d dàng th y r ng
ng s tr n u c a toàn gi i là n(n-1)/2. Nh v y n u n là m t s ch n thì ta có th s p n/2 c p thi u
trong m t ngày và do ó c n ít nh t n-1 ngày. Ng c l i n u n là m t s l thì n-1 là m t s ch n nên ta
có th s p (n-1)/2 c p thi u trong m t ngày và do ó ta c n n ngày. Gi s n = 2k thì n là m t s ch n
và do ó c n t i thi u n-1 ngày.
L ch thi u là m t b ng n dòng và n-1 c t. Các dòng c ánh s t 1 n n và các c t c

ánh s t 1 n n-1, trong ó dòng i bi u di n cho c u th i, c t j bi u di n cho ngày thi u j và ô(i,j)
ghi c u th ph i thi u v i c u th i trong ngày j.
Chi n l c chia tr xây d ng l ch thi u nh sau: s p l ch cho n c u th , ta s s p l ch

cho n/2 c u th , s p l ch cho n/2 c u th , ta s s p l ch cho n/4 c u th ... Quá trình này s d n n
bài toán c s là s p l ch thi u cho 2 c u th . Hai c u th này s thi u m t tr n trong m t ngày, l ch
thi u cho h th t d s p. Khó kh n chính là ch t các l ch thi u cho hai c u th , ta t ng h p l i
c l ch thi u c a 4 c u th , 8 c u th , ...
Xu t phát t l ch thi u cho hai c u th ta có th xây d ng l ch thi u cho 4 c u th nh sau:

ch thi u cho 4 c u th s là m t b ng 4 dòng, 3 c t. L ch thi u cho 2 c u th 1 và 2 trong ngày
th 1 chính là l ch thi u c a hai c u th (bài toán c s ). Nh v y ta có Ô(1,1) = “2” và Ô(2,1) = “1”.
ng t ta có l ch thi u cho 2 c u th 3 và 4 trong ngày th 1. Ngh a là Ô(3,1) =”4” và Ô(4,1) =
“3”. (Ta c th th y r ng Ô(3,1) = Ô(1,1) + 2 và Ô(4,1) = Ô(2,1) + 2 ). Bây gi hoàn thành l ch thi
u cho 4 c u th , ta l y góc trên bên trái c a b ng l p vào cho góc d i bên ph i và l y góc d i bên
trái l p cho góc trên bên ph i.
L ch thi u cho 8 c u th là m t b ng g m 8 dòng, 7 c t. Góc trên bên trái chính là l ch thi u

trong 3 ngày u c a 4 c u th t 1 n 4. Các ô c a góc d i bên trái s b ng các ô t ng ng c a góc
trên bên trái c ng v i 4. ây chính là l ch thi u cho 4 c u th 5, 6, 7 và 8 trong 3 ngày u. Bây gi
chúng ta hoàn thành vi c s p l ch b ng cách l p y góc d i bên ph i b i góc trên bên trái và góc trên
bên ph i b i góc d i bên trái.
III.1.5- Bài toán con cân b ng (Balancing Subproblems)

i v i k thu t chia tr , nói chung s t t h n n u ta chia bài toán c n gi i thành các bài toán
con có kích th c g n b ng nhau. Ví d , s p x p tr n (MergeSort) phân chia bài toán thành hai bài
toán con có cùng kích th c n/2 và do ó th i gian c a nó ch là O(nlogn). Ng c l i trong tr ng h p
u nh t c a QuickSort, khi m ng b phân ho ch l ch thì th i gian th c hi n là O(n2).
Nguyên t c chung là chúng ta tìm cách chia bài toán thành các bài toán con có kích th c x p x b ng
nhau thì hi u su t s cao h n.
III.2- QUY HO CH NG


III.2.2- Bài toán tính s t h p

Nh trong III.1 chúng ta ã nói, k thu t chia tr th ng d n chúng ta t i m t gi i thu t
quy. Trong các gi i thu t ó, có th có m t s gi i thu t th i gian m . Tuy nhiên, th ng ch có m t s
a th c các bài toán con, u ó có ngh a là chúïng ta ã ph i gi i m t s bài toán con nào ó trong
nhi u l n. tránh vi c gi i d th a m t s bài toán con, chúng ta t o ra m t b ng l u t t c k t qu
a các bài toán con và khi c n chúng ta ch c n tham kh o t i k t qu ã c l u trong b ng mà
không c n ph i gi i l i bài toán ó. L p y b ng k t qu các bài toán con theo m t quy lu t nào ó
nh n c k t qu c a bài toán ban u (c ng ã c l u trong m t ô nào ó c a b ng) c g i là
quy ho ch ng.
III.2.2- Bài toán tính s t h p

M t bài toán khá quen thu c v i chúng ta là tính s t h p ch p k c a n theo công th c:
Ckn = 1 n u k=0 ho c k = n
Ckn = Ck-1n-1 + Ckn-1 n u 0 < k < n
Công th c trên ã g i ý cho chúng ta m t gi i thu t quy nh sau:
function Comb(n,k : integer) : Integer;

begin
if (k=0) or (k=n) then Comb := 1
else Comb := Comb(n-1, k-1) + Comb(n-1,k);
end;
G i T(n) là th i gian tính s t h p ch p k c a n, thì ta có ph ng trình quy:
T(1) = C1
T(n) = 2T(n-1) + C2
Gi i ph ng trình này ta c T(n) = O(2n), nh v y là m t gi i thu t th i gian m , trong khi

ch có m t a th c các bài toán con. u ó ch ng t r ng có nh ng bài toán con c gi i nhi u l n.
Ch ng h n tính Comb(4,2) ta ph i tính Comb(3,1) và Comb(3,2). tính Comb(3,1) ta ph i

tính Comb(2,0) và Comb(2,1). tính Comb(3,2) ta ph i tính Comb(2,1) và Comb(2,2). Nh v y
tính Comb(4,2) ta ph i tính Comb(2,1) hai l n. Hình 3-2 sau minh ho rõ u ó.

Áp d ng k thu t quy ho ch ng kh c ph c tình tr ng trên, ta xây d ng m t b ng g m n+1

dòng (t 0 n n) và n+1 c t (t 0 n n) và n giá tr cho O(i,j) theo quy t c sau: (Quy t c tam giác
Pascal):
O(0,0) = 1;
O(i,0) =1;
O(i,i) = 1 v i 0 < i ( n;
O(i,j) = O(i-1,j-1) + O(i-1,j) v i 0 < j < i £ n.
Ch ng h n v i n = 4 ta có b ng bên.
O(n,k) chính là Comb(n,k) và ta có gi i thu t nh sau:
function Comb(n, k : Integer) : Integer

var C: array[0..n, 0..n] of integer;
i,j : integer;
begin
{1} C[0,0] := 1;
{2} for i := 1 to n do begin
{3} C[i,0] := 1;
{4} C[i,i] := 1;
{5} for j := 1 to i-1 do C[i,j] := C[i-1,j-1] + C[i-1,j];
end;
{6} Comb := C[n,k];
end;
Vòng l p {5} th c hi n i-1 l n, m i l n O(1). Vòng l p {2} có i ch y t 1 n n, nên n u g i

T(n) là th i gian th c hi n gi i thu t thì ta có:
III.3- K THU T "THAM N"

III.3.1- Bài toán t i u t h p
III.3.2- N i dung k thu t tham n
III.3.3- Bài toán ng i c a ng i giao hàng
III.3.4- Bài toán cái ba lô
III.3.1- Bài toán t i u t h p

Là m t d ng c a bài toán t i u, nó có d ng t ng quát nh sau:
· Cho phi m hàm xác nh trên m t t p h u h n các ph n t D. Hàm

f(X) c g i là hàm m c tiêu.
· M i ph n t X D có d ng X= (x1, x2, .. xn) c g i là m t ph ng án.
· C n tìm m t ph ng án X D sao cho hàm f(X) t min (max). Ph ng án X nh th c

i là ph ng án t i u.
Ta có th tìm th y ph ng án t i u b ng ph ng pháp “vét c n” ngh a là xét t t c các

ph ng án trong t p D (h u h n) xác inh ph ng án t t nh t. M c dù t p h p D là h u h n nh ng
tìm ph ng án t i u cho m t bài toán kích th c n b ng ph ng pháp “vét c n” ta có th c n m t
th i gian m .
Các ph n ti p theo c a ch ng này s trình bày m t s k thu t gi i bài toán t i u t h p mà

th i gian có th ch p nh n c.
III.3.2- N i dung k thu t tham n
K thu t tham n th ng c v n d ng gi i bài toán t i u t h p b ng cách xây d ng m t

ph ng án X. Ph ng án X c xây d ng b ng cách l a ch n t ng thành ph n xi c a X cho n khi
hoàn ch nh ( n thành ph n). V i m i xi , ta s ch n xi t i u. V i cách này thì có th b c cu i
cùng ta không còn gì ch n mà ph i ch p nh n m t giá tr cu i cùng còn l i.
Áp d ng k thu t tham n s cho m t gi i thu t th i gian a th c, tuy nhiên nói chung chúng
ta ch t c m t ph ng án t t ch không ph i là t i u.
Có r t nhi u bài toán mà ta có th gi i b ng k thu t này, sau ây là m t s ví d .
III.3.3- Bài toán ng i c a ng i giao hàng
Chúng ta s xét m t bài toán r t n i ti ng có tên là bài toán tìm ng i c a ng i giao

hàng (TSP - Traveling Salesman Problem): Có m t ng i giao hàng c n i giao hàng t i n thành ph .
Xu t phát t m t thành ph nào ó, i qua các thành ph khác giao hàng và tr v thành ph ban
u. M i thành ph ch n m t l n, kho ng cách t m t thành ph n các thành ph khác là xác nh
c. Kho ng cách gi a hai thành ph có th là kho ng cách a lý, có th là c c phí di chuy n ho c
th i gian di chuy n. Ta g i chung là dài. Hãy tìm m t chu trình (m t ng i khép kín th a mãn
u ki n trên) sao cho t ng dài các c nh là nh nh t. Hay còn nói là tìm m t ph ng án có giá nh
nh t. Bài toán này c ng c g i là bài toán ng i du l ch.
V i ph ng pháp vét c n ta xét t t c các chu trình, m i chu trình tính t ng dài các c nh
a nó r i ch n m t chu trình có t ng dài nh nh t. Tuy nhiên chúng ta c n xét t t c là chu
trình. Th c v y, do m i chu trình u i qua t t c các nh (thành ph ) nên ta có th c nh m t nh.
nh này ta có n-1 c nh t i n-1 nh khác, nên ta có n-1 cách ch n c nh u tiên c a chu trình. Sau
khi ã ch n c c nh u tiên, chúng ta còn n-2 cách ch n c nh th hai, do ó ta có (n-1)(n-2) cách

ch n hai c nh. C lý lu n nh v y ta s th y có (n-1)! cách ch n m t chu trình. Tuy nhiên v i m i chu

trình ta ch quan tâm n t ng dài các c nh ch không quan tâm n h ïng i theo chi u d ng
hay âm vì v y có t t c ph ng án. ó là m t gi i thu t th i gian m !!!.
thu t tham n áp d ng vào ây là:
1. Tính dài c a t t c các c nh (có t t c nh).
2. Xét các c nh có dài t nh nl n a vào chu trình.
3. M t c nh s c a vào chu trình n u c nh ó th a mãn hai u ki n sau:
· Không t o thành m t chu trình thi u (không i qua n nh)
· Không t o thành m t nh có c p 3 (t c là không c có nhi u h n hai c nh xu t phát

m t nh, do yêu c u c a bài toán là m i thành ph ch c n m t l n: m t l n n và m t l n i)
4. L p l i b c 3 cho n khi xây d ng c m t chu trình.
V i k thu t này ta ch c n n(n-1)/2 phép ch n nên ta có m t gi i thu t c n O(n2) th i gian.
Ví d 3-1: Cho bài toán TSP v i 6 nh c cho b i các t a nh sau:
Do có 6 nh nên có t t c 15 c nh. ó là các c nh: ab, ac, ad, ae, af, bc, bd, be, bf, cd, ce, cf,
de, df và ef. dài các c nh ây là kho ng cách Euclide. Trong 15 c nh này thì de = 3 là nh nh t,
nên de c ch n vào chu trình. K n là 3 c nh ab, bc và ef u có dài là 5. C 3 c nh u th a
mãn hai u ki n nói trên, nên u c ch n vào chu trình. C nh có dài nh k ti p là ac = 7.08,
nh ng không th a c nh này vào chu trình vì nó s t o ra chu trình thi u (a-b-c-a). C nh df c ng b
lo i vì lý do t ng t . C ûnh be c xem xét nh ng r i c ng b lo i do t o ra nh b và nh e có c p
3. T ng t chúng ta c ng lo i bd. cd là c nh ti p theo c xét và c ch n. Cu i cùng ta có chu
trình a-b-c-d-e-f-a v i t ng dài là 50.

ây ch là m t ph ng án t t.
Ph ng án t i u là chu trình a-c-d-e-f-b-a v i t ng dài là 48.39.
Gi i thu t s b nh sau:
procedure TSP;
begin
{E là t p các c nh }
{S p x p các c nh trong E theo th t t ng c a dài }
Chu_Trinh := F;
Gia := 0.0;
while E <> F do begin
if c nh e có th ch n then begin
Chu_Trinh := Chu_Trinh + e ;
Gia := Gia + dài c a e;
end;
E := E-e;
end ;
end;
M t cách ti p c n khác c a k thu t tham n vào bài toán này là:
1. Xu t phát t m t nh b t k , ch n m t c nh có dài nh nh t trong t t c các c nh i ra t

nh ó n nh k ti p.
2. T nh k ti p ta l i ch n m t c nh có dài nh nh t i ra t nh này tho mãn hai u

ki n nói trên i n d nh k ti p.
3. L p l i b c 2 cho n khi i t i nh n thì quay tr v nh xu t phát.
III.3.4- Bài toán cái ba lô
Cho m t cái ba lô có th ng m t tr ng l ng W và n lo i v t, m i v t
i có m t tr ng l ng gi và m t giá tr vi. T t c các lo i v t u có s l ng không h n ch . Tìm
t cách l a ch n các v t ng vào ba lô, ch n các lo i v t nào, m i lo i l y bao nhiêu sao cho
ng tr ng l ng không v t quá W và t ng giá tr là l n nh t.
Theo yêu c u c a bài toán thì ta c n nh ng v t có giá tr cao mà tr ng l ng l i nh sao

cho có th mang c nhi u “ quý”, s là h p lý khi ta quan tâm n y u t “ n giá” c a t ng lo i
v t t c là t l giá tr /tr ng l ng. n giá càng cao thì càng quý. T ó ta có k thu t greedy áp
ng cho bài toán này là:
1. Tính n giá cho các lo i v t.
2. Xét các lo i v t theo th t n giá t l n n nh .
3. V i m i v t c xét s l y m t s l ng t i a mà tr ng l ng còn l i c a ba lô cho

phép.
4. Xác nh tr ng lu ng còn l i c a ba lô và quay l i b c 3 cho n khi không còn có th

ch n c v t nào n a.
Ví d 3-2: Ta có m t ba lô có tr ng l ng làì 37 và 4 lo i v t v i tr ng l ng và giá tr

ng ng c cho trong b ng (hình 3-6)
T b ng ã cho ta tính n giá cho các lo i v t và s p x p các lo i v t này theo th t

n giá gi m d n ta có b ng (hình 3-7).
Theo ó thì th t u tiên ch n v t là là B, A, D và cu i cùng là C.
V tB c xét u tiên và ta ch n t i a 3 cái vì m i cái vì tr ng l ng m i cái là 10 và ba lô

có tr ng l ng 37. Sau khi ã ch n 3 vât lo i B, tr ng l ng còn l i trong ba lô là 37 - 3*10 = 7. Ta xét
n v t A, vì A có tr ng l ng 15 mà tr ng l ng còn l i c a balô ch còn 7 nên không th ch n v t A.
Xét v t D và ta th y có th ch n 1 v t D, khi ó tr ng l ng còn l i c a ba lô là 7-4 = 3. Cu i cùng ta
ch n c m t v t C.
Nh v y chúng ta ã ch n 3 cái lo i B, m t cái lo i D và 1 cái lo i C. T ng tr ng l ng là

3*10 + 1*4 + 1*2 = 36 và t ng giá tr là 3*25+1*6+1*2 = 83.
Chú ý có m t s bi n th c a bài toán cái ba lô nh sau:
1. M i v t i ch có m t s l ng si. V i bài toán này khi l a ch n v t i ta không cl y

t s l ng v t quá si.

2. M i v t ch có m t cái. V i bài toán này thì v i m i v t ta ch có th ch n ho c

không ch n.
III.4- K THU T QUAY LUI
III.4.1- nh tr cây bi u th c s h c
III.4.2- K thu t c t t a Alpha-Beta
III.4.3- K thu t nhánh c n
K thu t quay lui (backtracking) nh tên g i c a nó, là m t quá trình phân tích i xu ng. T i
i b c phân tích chúng ta ch a gi i quy t c v n do còn thi u c li u nên c ph i phân tích
cho t i các m d ng, n i chúng ta xác nh c l i gi i c a chúng ho c là xác nh c là không
th (ho c không nên) ti p t c theo h ng này. T các m d ng này chúng ta quay ng c tr l i theo
con ng mà chúng ta ã i qua gi i quy t các v n còn t n ng và cu i cùng ta s gi i quy t
c v n ban u.
ây chúng ta s xét 3 k thu t quay lui: “vét c n” là k thu t ph i i t i t t c các m d ng

i m i quay lui. “C t t a Alpha-Beta” và “Nhánh-C n” là hai k thu t cho phép chúng ta không c n
thi t ph i i t i t t c các m d ng, mà ch c n i n m t s m nào ó và d a vào m t s suy
lu n có th quay lui s m. Các k thu t này s c trình bày thông qua m t s bài toán c th sau.
III.4.1- nh tr cây bi u th c s h c
Trong các ngôn ng l p trình u có các bi u th c s h c, vi c d ch các bi u th c này òi h i
ph i ánh giá ( nh tr ) chúng. làm c u ó c n ph i có m t bi u di n trung gian cho bi u
th c. M t trong các bi u di n trung gian cho bi u th c là cây bi u th c.
Cây bi u th c s h c là m t cây nh phân, trong ó các nút lá bi u di n cho các toán h ng, các
nút trong bi u di n cho các toán t .
Ví d 3-3: Bi u th c 5 + 2 * 3 - 4 s c bi u di n b i cây trong hình 3-8:
Tr c a m t nút lá chính là tr c a toán h ng mà nút ó bi u di n. Tr c a m t nút trong có

c b ng cách l y toán t mà nút ó bi u di n áp d ng vào các con c a nó.
Tr c a nút g c chính là tr c a bi u th c.

Nh v y nh tr cho nút g c, chúng ta ph i nh tr cho hai con c a nó, i v i m i con ta

xem nó có ph i là nút lá hay không, n u không ph i ta l i ph i xét hai con c a nút ó. Quá trình c ti p
c nh v y cho t i khi g p các nút lá mà giá tr c a chúng ã c bi t, quay lui nh tr cho các
nút cha c a các nút lá và c nh th mà nh tr cho t tiên c a chúng. ó chính là k thu t quay lui vét
n, vì chúng ta ph i l n n t t c các nút lá m i nh tr c cho các nút trong và do th m i nh tr
c cho nút g c.
Ví d 3-4: V i cây bi u th c trong ví d 3-3. nh tr cho nút - chúng ta ph i nh tr cho

nút + và nút 4. Nút 4 là nút lá nên giá tr c a nó là 4. nh tr cho nút + ta ph i nh tr cho nút 5 và
nút *. Nút 5 là nút lá nên giá tr c a nó là 5. nh tr cho nút *, ta ph i nh tr cho nút 2 và nút 3. C
hai nút này u là lá nên giá tr c a chúng t ng ng là 2 và 3. Quay lui l i nút *, l y toán t * áp d ng
cho hai con c a nó là 2 và 3 ta c tr c a nút * là 6. Quay lui v nút +, l i áp d ng toán t + vào hai
con c a nó là 5 và 6 c tr c a nút + là 11. Cu i cùng quay v nút -, áp d ng toán t - vào hai con
a nó là 11 và 4 ta c tr c a nút - (nút g c) là 7. ó chính là tr c a bi u
th c. Trong hình 3-9, m i tên nét t minh h a quá trình i tìm nút lá và m i
tên nét li n minh h a quá trình quay lui nh tr cho các nút, các s bên ph i
i nút là tr c a nút ó.
Gi i thu t s b nh tr m t nút b t k nh sau:
function Eval(n : node): real;

begin
if n là lá then return (tr c a toán h ng trong n)
else return (Toán t trong n (Eval (Con trái c a n), Eval (Con ph i c a n)) );
end;
Mu n nh tr cho cây bi u th c T, ta g i Eval(ROOT(T)).
III.4.2- K thu t c t t a Alpha-Beta

Cây trò ch i
Xét m t trò ch i trong ó hai ng i thay phiên nhau i n c c a mình nh

vua, c t ng, carô,... Trò ch i có m t tr ng thái b t u và m i n c i s bi n i tr ng thái hi n
hành thành m t tr ng thái m i. Trò ch i s k t thúc theo m t quy nh nào ó, theo ó thì cu c ch i s
n n m t tr ng thái ph n ánh có m t ng i th ng cu c ho c m t tr ng thái mà c hai u th không

th phát tri n c n c i c a mình, ta g i nó là tr ng thái hòa c . Ta tìm cách phân tích xem t m t
tr ng thái nào ó s d n n u th nào s th ng v i u ki n c hai u th u có trình nh
nhau.
M t trò ch i nh v y có th c bi u di n b i m t cây, g i là cây trò ch i. M i m t nút c a

cây bi u di n cho m t tr ng thái. Nút g c bi u di n cho tr ng thái b t u c a cu c ch i. M i nút lá
bi u di n cho m t tr ng thái k t thúc c a trò ch i (tr ng thái th ng thua ho c hòa). N u tr ng thái x
c bi u di n b i nút n thì các con c a n bi u di n cho t t c các tr ng thái k t qu c a các n c i có
th xu t phát t tr ng thái x.
Ví d 3-5: Xét trò ch i carô có 9 ô. Hai ng i thay phiên nhau i X ho c O. Ng i nào i

c 3 ô th ng hàng (ngang, d c, xiên) thì th ng cu c. N u ã h t ô i mà ch a phân th ng b i thì hai
u th hòa nhau. M t ph n c a trò ch i này c bi u di n b i cây sau:
Trong cây trò ch i trên, các nút lá c tô n n và vi n khung ôi d phân bi t v i các nút
khác. Ta có th gán cho m i nút lá m t giá tr ph n ánh tr ng thái th ng thua hay hòa c a các u
th . Ch ng h n ta gán cho nút lá các giá tr nh sau:
· 1 n u t i ó ng i i X ã th ng,
· -1 n u t i ó ng i i X ã thua và
· 0 n u hai u th ã hòa nhau.
Nh v y t m t tr ng thái b t k , n l t mình, ng i i X s ch n cho mình m t n c i sao

cho d n n tr ng thái có giá tr l n nh t (trong tr ng h p này là 1). Ta nói X ch n n c i MAX, nút
mà t ó X ch n n c i c a mình c g i là nút MAX. Ng i i O n l t mình s ch n m t n c
i sao cho d n n tr ng thái có giá tr nh nh t (trong tr ng h p này là -1, khi ó X s thua và do ó
O s th ng). Ta nói O ch n n c i MIN, nút mà t ó O ch n n c i c a mình c g i là nút MIN.
Do hai u th luân phiên nhau i n c c a mình nên các m c trên cây trò ch i c ng luân phiên nhau
là MAX và MIN. Cây trò ch i vì th còn có tên là cây MIN-MAX. Ta có th a ra m t quy t c nh
tr cho các nút trên cây ph n ánh tình tr ng th ng thua hay hòa và kh n ng th ng cu c c a hai u
th .
N u m t nút là nút lá thì tr c a nó là giá tr ã c gán cho nút ó. Ng c l i, n u nút là nút

MAX thì tr c a nó b ng giá tr l n nh t c a t t c các tr c a các con c a nó. N u nút là nút MIN thì tr
a nó là giá tr nh nh t c a t t c các tr c a các con c a nó.
Quy t c nh tr này c ng g n gi ng v i quy t c nh tr cho cây bi u th c s h c, m khác

bi t ây là các toán t là các hàm l y max ho c min và m i nút có th có nhi u con. Do v y ta có th
dùng k thu t quay lui nh tr cho các nút c a cây trò ch i.
cài t ta có m t s gi thi t sau:
· Ta có m t hàm Payoff nh n vào m t nút lá và cho ta giá tr c a nút lá ó.
· Các h ng và - t ng ng là các tr Payoff l n nh t và nh nh t.
· Khai báo ki u ModeType = (MIN, MAX) xác nh nh tr cho nút là MIN hay MAX.
· M t ki u NodeType c khai báo m t cách thích h p bi u di n cho m t nút trên cây

ph n ánh m t tr ng thái c a cu c ch i.
· Ta có m t hàm is_leaf xác nh xem m t nút có ph i là nút lá hay không?
· Hàm max và min t ng ng l y giá tr l n nh t và giá tr nh nh t c a hai giá tr .
Gi i thu t vét c n nh tr cây trò ch i

Hàm Search nh n vào m t nút n và ki u mode c a nút ó (MIN hay MAX) tr v giá tr c a
nút.
N u nút n là nút lá thì tr v giá tr ã c gán cho nút lá. Ng c l i ta cho n m t giá tr t m
value là - ho c tùy thu c n là nút MAX hay MIN và xét con c a n. Sau khi m t con c a n có giá tr
V thì t l i value = max(value,V) n u n là nút MAX và value = min(value,V) n u n là nút MIN. Khi
t c các con c a n ã c xét thì giá tr t m value c a n tr thành giá tr c a nó.
function Search(n : NodeType; mode: ModeType): real;

var C : NodeType ; { C là m t nút con c a nút n}
Value : real;
{Lúc u ta cho value m t giá tr t m, sau khi ã xét h t t t c các con c a nút n thì value là giá
tr c a nút n }
begin
if is_leaf(n) then return ( Payoff(n) )
else begin
{Kh i t o giá tr t m cho n }
if mode = MAX then value := - else value := ;
{Xét t t c các con c a n, m i l n xác nh c giá tr c a m t nút con, ta ph i t l i giá tr

m value. Khi ã xét h t t t c các con thì value là giá tr c a n}
for v i m i con C c a n do
if mode = MAX then
Value := max(Value, Search(C, MIN) )
else Value := min(Value, Search(C, MAX) );
return (value);
end;
end;
thu t c t t a Alpha-Beta (Alpha-Beta Pruning)
Trong gi i thu t vét c n trên, ta th y nh tr cho m t nút nào ó, ta ph i nh tr cho t t c

các nút con cháu c a nó, và mu n nh tr cho nút g c ta ph i nh tr cho t t c các nút trên cây. S
ng các nút trên cây trò ch i tuy h u h n nh ng không ph i là ít. Ch ng h n trong cây trò ch i ca rô
nói trên, n u ta có bàn c bao g m n ô thì có th có t i n! nút trên cây (trong tr ng h p trên là 9!).
i v i các lo i c khác nh c vua ch ng h n, thì s l ng các nút còn l n h n nhi u. Ta g i là m t
bùng n t h p các nút.
Chúng ta c g ng tìm m t cách sao cho khi nh tr m t nút thì không nh t thi t ph i nh tr
cho t t c các nút con cháu c a nó. Tr c h t ta có nh n xét nh sau:
N u P là m t nút MAX và ta ang xét m t nút con Q c a nó (d nhiên Q là nút MIN). Gi s

Vp là m t giá tr t m c a P, Vq là m t giá tr t m c a Q và n u ta có Vp Vq thì ta không c n xét các
con ch a xét c a Q n a. Vì n u có xét thì giá tr c a Q c ng s nh h n ho c b ng Vq và do ó không
nh h ng gì n Vp. T ng t n u P là nút MIN (t t nhiên Q là nút MAX) và Vp Vq thì ta c ng
không c n xét n các con ch a xét c a Q n a. Vi c không xét ti p các con ch a c xét c a nút Q
i là vi c c t t a Alpha-Beta các con c a nút Q.
Trên c s nh n xét ó, ta nêu ra quy t c nh tr cho m t nút không ph i là nút lá trên cây nh
sau:
1. Kh i u nút MAX có giá tr t m là - và nút MIN có giá tr t m là .
2. N u t t c các nút con c a m t nút ã c xét ho c b c t t a thì giá tr t m c a nút ó tr

thành giá tr c a nó.
3. N u m t nút MAX n có giá tr t m là V1 và m t nút con c a nó có giá tr là V2 thì t giá tr

m m i c a n là max (V1,V2). N u n là nút MIN thì t giá tr t m m i c a n là min (V1,V2).
4. V n d ng quy t c c t t a Alpha-Beta nói trên h n ch s l ng nút ph i xét.

function cat_tia(Q: NodeType; mode: ModeType; Vp: real): real;

var C : NodeType ; { C là m t nút con c a nút Q}
Vq : real;
{Vq là giá tr t m c a Q, sau khi t t c các con c a nút Q ã xét ho c b c t t a thì Vq là giá tr
a nút Q}
begin
if is_leaf(Q) then return ( Payoff(Q) )
else begin
{ Kh i t o giá tr t m cho Q }
if mode = MAX then Vq := - else Vq := ;
{Xét các con c a Q, m i l n xác nh c giá tr c a m t nút con c a Q, ta ph i t l i giá tr
m Vq và so sánh v i Vp có th c t t a hay không}
Xét C là con trái nh t c a Q;
while C là con c a Q DO
if mode = MAX then begin
Vq:= max(Vq, Cat_tia(C, MIN, Vq));
if Vp Vq then return(Vq);
end
else begin Vq := min(Vq, Cat_tia(C, MAX, Vq));
if Vp Vq then return(Vq);
end;
return (Vq);
end;
end;
Ví d 3-6: V n d ng quy t c trên nh tr cho nút A trong cây trò ch i trong ví d 3-5.
A là nút MAX, lúc u nó có giá tr t m là - , xét B là con c a A, B là nút lá nên giá tr c a nó

là giá tr ã c gán 1, giá tr t m c a A bây gi là max (- ,1) = 1. Xét con C c a A, C là nút MIN,
giá tr t m lúc u c a C là . Xét con E c a C, E là nút MAX, giá tr t m c a E là - . Xét con I c a E,
I là nút lá nên giá tr c a nó là 0. Quay lui l i E, giá tr t m c a E bây gi là max (- ,0) = 0. Vì E ch có
t con là I ã xét nên giá tr t m 0 tr thành giá tr c a E. Quay lui l i C, giá tr t m m i c a C là min
,0) = 0. A là nút MAX có giá tr t m là 1, C là con c a A, có giá tr t m là 0, 1>0 nên ta không c n
xét con F c a C n a. Nút C có hai con là E và F, trong ó E ã c xét, F ã b c t, v y giá tr t m 0
a C tr thành giá tr c a nó. Sau khi có giá tr c a C, ta ph i t l i giá tr t m c a A, nh ng giá tr
m này không thay i vì max (1,0) = 1. Ti p t c xét nút D, D là nút MIN nên giá tr t m là , xét nút
con G c a D, G là nút MAX nên giá tr t m c a nó là - , xét nút con J c a G. Vì J là nút lá nên có giá
tr 0. Quay lui l i G, giá tr t m c a G bây gi là max (- ,0) = 0 và giá tr t m này tr thành giá tr c a
G vì G ch có m t con J ã xét. Quay lui v D, giá tr t m c a D bây gi là min ( ,0) = 0. Giá tr t m
này c a D nh h n giá tr t m c a nút A MAX là cha c a nó nên ta c t t a con H ch a c xét c a D
và lúc này D có giá tr là 0. Quay lui v A, giá tr t m c a nó v n không thay i, nh ng lúc này c 3
con c a A u ã c xét nên giá tr t m 1 tr thành giá tr c a A. K t qu c minh h a trong hình
sau:

III.4.3-K thu t nhánh c n

V i các bài toán tìm ph ng án t i u, n u chúng ta xét h t t t c các ph ng án thì m t r t
nhi u th i gian, nh ng n u s d ng ph ng pháp tham n thì ph ng án tìm c ch a h n ã là
ph ng án t i u. Nhánh c n là k thu t xây d ng cây tìm ki m ph ng án t i u, nh ng không xây
ng toàn b cây mà s d ng giá tr c n h n ch b t các nhánh.
Cây tìm ki m ph ng án có nút g c bi u di n cho t p t t c các ph ng án có th có, m i nút

lá bi u di n cho m t ph ng án nào ó. Nút n có các nút con t ng ng v i các kh n ng có th l a
ch n t p ph ng án xu t phát t n. K thu t này g i là phân nhánh.
V i m i nút trên cây ta s xác nh m t giá tr c n. Giá tr c n là m t giá tr g n v i giá c a các

ph ng án. V i bài toán tìm min ta s xác nh n d i còn v i bài toán tìm max ta s xác nh n
trên. C n d i là giá tr nh h n ho c b ng giá c a ph ng án, ng c l i c n trên là giá tr l n h n
ho c b ng giá c a ph ng án.
d hình dung ta s xét hai bài toán quen thu c là bài toán TSP và bài toán cái ba lô.

Bài toán ng i c a ng i giao hàng

Phân nhánh
Cây tìm ki m ph ng án là cây nh phân trong ó:
· Nút g c là nút bi u di n cho c u hình bao g m t t c các ph ng án.
· M i nút s có hai con, con trái bi u di n cho c u hình bao g m t t c các ph ng án ch a

t c nh nào ó, con ph i bi u di n cho c u hình bao g m t t c các ph ng án không ch a c nh ó
(các c nh xét phân nhánh c thành l p tuân theo m t th t nào ó, ch ng h n th t t n).
· M i nút s k th a các thu c tính c a t tiên c a nó và có thêm m t thu c tính m i (ch a

hay không ch a m t c nh nào ó).
· Nút lá bi u di n cho m t c u hình ch bao g m m t ph ng án.
· quá trình phân nhánh mau chóng t i nút lá, t i m i nút ta c n có m t quy t nh b
sung d a trên nguyên t c là m i nh trong chu trình u có c p 2 và không t o ra m t chu trình thi u.
Ví d 3-7: Xét bài toán TSP có 5 nh v i dài các c nh c cho trong hình 3-12.
Các c nh theo th t t n xét là:
ab, ac, ad, ae, bc, bd, be, cd, ce và de.
Nút g c A c a cây bao g m t t c các ph ng án.
Hai con c a A là B và C, trong ó B bao g m t tc các ph ng án ch a c nh ab, C bao g m t t

các ph ng án không ch a ab.
Hai con c a B là D và E. Nút D bao g m t t c các ph ng án ch a ac. Vì các ph ng án này

a ch a ab (k th a c a B) v a ch a ac nên nh a ã c p hai nên D không th ch a ad và ae. Nút
E bao g m t t c các ph ng án không ch a ac..
Ta c cây (ch a y ) trong hình 3-13

Trong ó ký hi u có ngh a là không ch a c nh ab.
Tính c n d i
ây là bài toán tìm min nên ta s d ng n d i. C n d i t i m i nút là m t s nh h n ho c
ng giá c a t t c các ph ng án c bi u di n b i nút ó. Giá c a m t ph ng án ây là t ng
dài c a m t chu trình.
tính c n d i c a nút g c, m i nh ta ch n hai c nh có dài nh nh t. C n d i c a nút

c b ng t ng dài t t c các c nh c ch n chia cho 2.
Ví d 3-8: V i s li u cho trong ví d 3-7 nói trên, ta tính c n d i c a nút g c A (hình 3-13)
nh sau:
· nh a ch n ad = 2, ab = 3
· nh b ch n ba = 3, be = 3
· nh c ch n ca = 4, cb = 4
· nh d ch n da = 2, dc = 5
· nh e ch n eb = 3, ed = 6
T ng dài các c nh c ch n là= 35, c n d i c a nút g c A là 35/2 = 17.5
i v i các nút khác, chúng ta ph i l a ch n hai c nh có dài nh nh t th a u ki n ràng

bu c (ph i ch a c nh này, không ch a c nh kia).
Ví d 3-9: Tính c n d i cho nút D trong hình 3-13. u ki n ràng bu c là ph i ch a ab, ac

và không ch a ad,ae.
· nh a ch n ab = 3, ac = 4, do hai c nh này bu c ph i ch n.
· nh b ch n ba = 3, be = 3
· nh c ch n ca = 4, cb = 4
· nh d ch n de = 6, dc = 5, do không c ch n da nên ta ph i ch n de.
· nh e ch n eb = 3, ed = 6
T ng dài các c nh c ch n là 41, c n d i c a nút D là 41/2 = 20.5
thu t nhánh c n
Bây gi ta s k t h p hai k thu t trên xây d ng cây tìm ki m ph ng án. Quy t c nh sau:
· Xây d ng nút g c, bao g m t t c các ph ng án, tính c n d i cho nút g c.
· Sau khi phân nhánh cho m i nút, ta tính c n d i cho c hai con.
· N u c n d i c a m t nút con l n h n ho c b ng giá nh nh t t m th i c a m t

ph ng án ã c tìm th y thì ta không c n xây d ng các cây con cho nút này n a (Ta g i là c t t a
các cây con c a nút ó).
· N u c hai con u có c n d i nh h n giá nh nh t t m th i c a m t ph ng án ã

c tìm th y thì nút con nào có c n d i nh h n s c u tiên phân nhánh tr c.
· M i l n quay lui xét nút con ch a c xét c a m t nút ta ph i xem xét l i nút con ó
có th c t t a các cây c a nó hay không vì có th m t ph ng án có giá nh nh t t m th i v a c
tìm th y.
· Sau khi t t c các con ã c phân nhánh ho c b c t t a thì ph ng án có giá nh nh t

trong các ph ng án tìm c là ph ng án c n tìm.
Trong quá trình xây d ng cây có th ta ã xây d ng c m t s nút lá, nh ta bi t m i nút lá

bi u di n cho m t ph ng án. Giá nh nh t trong s các giá c a các ph ng án này c g i là giá nh
nh t t m th i.
Ví d 3-10: Xét bài toán TSP trong ví d 3-7 nói trên.
T p h p các c nh xét phân nhánh là ab, ac, ad, ae, bc, bd, be, cd, ce và de. u ki n b
sung ây là m i nh ph i c ch n hai c nh, b lo i hai c nh và không c t o ra chu trình thi u.
Nút g c A bao g m t t c các ph ng án, có c n d i là 17.5. Phân nhánh cho A, xây d ng hai
con là B và C. Tính c n d i cho hai nút này c c n d i c a B là 17.5 và C là 18.5. Nút B có c n
i nh h n nên c phân nhánh tr c. Hai con c a B là D và E. Các ràng bu c c a D và E gi ng
nh ta ã nói trong ví d c a ph n phân nhánh. Tính c n cho D và E, c c n d i c a D là 20.5 và
a E là 18. Nút E c xét tr c. Phân nhánh cho nút E theo c nh ad, hai con c a E là F và G. F ch a
ad và G không ch a ad. Do F k th a các thu c tính c a E và B, nên F là t p h p các ph ng án ch a
ab, ad và không ch a ac, nh a ã c p 2 v y F không ch a ae. T ng t G ch a ab, không ch a ac,
không ch a ad nên ph i ch a ae. Tính c n d i cho F và G c c n d i c a F là 18 và c a G là 23.
Ti p t c xây d ng hai con cho F theo c nh bc là H và I. H ch a bc và I không ch a bc. Do H k th a
các thu c tính c a B, E và F nên H là các ph ng án ch a ab, ad, không ch a ac và ch a bc. Nh v y
nh a ã th a u ki n là c ch n hai c nh (ab và ad) và b lo i hai c nh (ac và ae), nh b ã c

ch n 2 c nh (ba và bc) nên bd và be b lo i. nh c ã c ch n cb, b lo i ca, ta có th ch n cd ho c
ce. N u ch n cd thì s có m t chu trinh thi u a b c d a, nh v y cd b lo i nên ph i ch n ce. nh d có
db và dc ã b lo i, da ã c ch n nên ph i ch n thêm de. Lúc ó nh e c ng ã có hai c nh c
ch n là ec và ed, hai c nh b lo i là eb và ea. Tóm l i H là t p ch bao g m m t ph ng án a b c e d a
có giá là 23. i v i I ta ã có I ch a ab, không ch a ac, ch a ad, không ch a ae và không ch a bc.
ng lý lu n t ng t ta có I không ch a bd, ch a be, cd, ce và không ch a de. M t ph ng án m i là
a b e c d a v i giá 21. ây là giá nh nh t t m th i m i c tìm th y.
Bây gi ta quay lui v E và xét nút con c a nó là G. Vì G có c n d i là 23 l n h n giá th p

nh t t m th i 21 nên c t t a các con c a G.
Quay lui v B và xét nút con D c a nó. C n d i c a D là 20.5 không l n h n 21. Nh ng vì

dài các c nh trong bài toán ã cho là s nguyên nên n u ta tri n khai các con c a D t i nút lá g m m t
ph ng án. Giá c a ph ng án này ph i là m t s nguyên l n h n 20.5 hay l n h n ho c b ng 21. V y
ta c ng không c n xây d ng các con c a D n a.
Ti p t c quay lui n A và xét con C c a nó. Phân nhánh C theo c nh ac thành hai con J và K.
J ch a ac có c n d i là 18.5. K không ch a ac nên ph i ch a ad và ae, c n d i c a K là 21 b ng giá

nh nh t t m th i nên c t t a các con c a K.
Hai con c a J là L và M. M không ch a ad, ab, ch a ac và ae có c n d i 23.5 nên b c t t a

các con.Hai con c a L là N và O, N ch a bc và O không ch a bc.
Xét nút N ta có: nh a c ch n hai c nh ac và ad, b lo i hai c nh ab và ae. nh b ã c

ch n bc, b lo i ba, ta có th ch n bd ho c be. N u ch n bd thì s có m t chu trình thi u là a c b d a,
y ph i lo i bd và ch n be. nh c ã c ch n ca, cb nên ph i lo i cd và ce. nh d ã c ch n
da, b lo i db và dc nên ph i ch n de. Khi ó nh e có hai c nh c ch n là eb, ed và hai c nh b
lo i là ea và ec. V y N bao g m ch m t ph ng án là a c b e d a v i giá 19.
T ng t nút O bao g m ch m t ph ng án a c e b d a có giá là 23.
T t c các nút con c a cây ã c xét ho c b c t t a nên ph ng án c n tìm là a c b e d a v i

giá 19.
Hình 3-14 minh h a cho nh ng u ta v a nói.
Bài toán cái ba lô

Ta th y ây là m t bài toán tìm max. Danh sách các v t c s p x p theo th t gi m c a
n giá xét phân nhánh.
1. Nút g c bi u di n cho tr ng thái ban u c a ba lô, ó ta ch a ch n m t v t nào. T ng giá

tr c ch n TGT=0. C n trên c a nút g c CT = W * n giá l n nh t.
2. Nút g c s có các nút con t ng ng v i các kh n ng ch n v t có n giá l n nh t. V i

i nút con ta tính l i các thông s :
· TGT = TGT (c ) + s v t c ch n * giá tr m i v t.
· W = W (c ) - s v t c ch n * tr ng l ng m i v t.
· CT = TGT + W (m i) * n giá c a v t s xét k ti p.
3. Trong các nút con, ta s u tiên phân nhánh cho nút con nào có c n trên l n h n tr c.
Các con c a nút này t ng ng v i các kh n ng ch n v t có n giá l n ti p theo. V i m i nút ta
i ph i xác nh l i các thông s TGT, W, CT theo công th c ã nói trong b c 2.
4. L p l i b c 3 v i chú ý: i v i nh ng nút có n trên nh h n ho c b ng giá l n nh t

m th i c a m t ph ng án ã c tìm th y thì ta không c n phân nhánh cho nút ó n a.
5. N u t t c các nút u ã c phân nhánh ho c b c t b thì ph ng án có giá l n nh t là

ph ng án c n tìm.
Ví d 3-11: V i bài toán cái ba lô ã cho trong ví d 3-2 , sau khi tính n giá cho các v t
và s p x p các v t theo th t gi m d n c a n giá ta c b ng sau.

G i x1, x2, x3, x4 là s l ng c n ch n t ng ng c a các v t b, a, d, c.
Nút g c A bi u di n cho tr ng thái ta ch a ch n b t c m t v t nào. Khi ó t ng giá tr TGT

=0, tr ng l ng c a ba lô W=37 (theo ra) và c n trên CT = 37*2.5 = 92.5, trong ó 37 là W, 2.5 là
n giá c a v t b.
V i v t b, ta có 4 kh n ng: ch n 3 v t b (X1=3), ch n 2 v t b (X1=2), ch n 1 v t

b (X1=1) và không ch n v t b (X1=0). ng v i 4 kh n ng này, ta phân nhánh cho nút g c A thành
4 con B, C, D và E.
V i nút con B, ta có TGT = 0+ 3*25 = 75, trong ó 3 là s v t b c ch n, 25 là giá tr c a

i v t b. W = 37- 3*10 = 7, trong ó 37 là tr nh l ng ban u c a ba lô, 3 là s v t b c, 10 là
tr ng l ng mõi v t b. CT = 75 + 7*2 = 89, trong ó 75 là TGT, 7 là tr ng l ng còn l i c a ba lô
và 2 là n giá c a v t a. T ng t ta tính c các thông s cho các nút C, D và E, trong ó c n
trên t ng ng là 84, 79 và 74.
Trong các nút B, C, D và E thì nút B có c n trên l n nh t nên ta s phân nhánh cho nút B tr c
i hy v ng s có c ph ng án t t t h ng này. T nút B ta ch có m t nút con F duy nh t ng v i
X2=0 (do tr ng l ng còn l i c a ba lô là 7, trong khi tr ng l ng c a m i v t a là 15). Sau khi xác
nh các thông s cho nút F ta có c n trên c a F là 85.5. Ta ti p t c phân nhánh cho nút F. Nút F có 2
con G và H t ng ng v i X3=1 và X3=0. Sau khi xác nh các thông s cho hai nút này ta th y c n
trên c a G là 84 và c a H là 82 nên ta ti p t c phân nhánh cho nút G. Nút G có hai con là I và J t ng
ng v i X4=1 và X4=0. ây là hai nút lá (bi u di n cho ph ng án) vì v i m i nút thì s các v t ã
c ch n xong. Trong ó nút I bi u di n cho ph ng án ch n X1=3, X2=0, X3=1 và X4=1 v i giá
83, trong khi nút J bi u di n cho ph ng án ch n X1=3, X2=0, X3=1 và X4=01 v i giá 81. Nh v y
giá l n nh t t m th i ây là 83.
Quay lui lên nút H, ta th y c n trên c a H là 82<83 nên c t t a nút H.
Quay lui lên nút C, ta th y c n trên c a C là 84>83 nên ti p t c phân nhánh cho nút C. Nút C có
hai con là K và L ng v i X2=1 và X2=0. Sau khi tính các thông s cho K và L ta th y n trên c a K là
83 và c a L là 75.25. C hai giá tr này u không l n h n 83 nên c hai nút này u b c t t a. Cu i
cùng các nút D và E c ng b c t t a. Nh v y t t c các nút trên cây u ã c phân nhánh ho c b
t t a nên ph ng án t t nh t t m th i là ph ng án c n tìm. Theo ó ta c n ch n 3 v t lo i b, 1
t lo i d và m t v t lo i c v i t ng giá tr là 83, t ng tr ng l ng là 36. Xem hình 3-16.

III.5- K THU T TÌM KI M A PH NG

III.5.2- Bài toán cây ph t i thi u
III.5.3- Bài toán ng i c a ng i bán hàng.

K thu t tìm ki m a ph ng (local search) th ng c áp d ng gi i các bài toán tìm l i
gi i t i u. Ph ng pháp nh sau:
· Xu t phát t m t ph ng án nào ó.
· Áp d ng m t phép bi n i lên ph ng án hi n hành c m t ph ng án m i t t h n

ph ng án ã có.
· L p l i vi c áp d ng phép bi n i lên ph ng án hi n hành cho n khi không còn có th

i thi n c ph ng án n a.
Thông th ng m t phép bi n i ch thay i m t b ph n nào ó c a ph ng án hi n hành

c m t ph ng án m i nên phép bi n i c g i là phép bi n i a ph ng và do ó ta có tên k

thu t tìm ki m a ph ng. Sau ây ta s trình bày m t s ví d áp d ng k thu t tìm ki m a ph ng.
III.5.2- Bài toán cây ph t i thi u

Cho G = (V,E) là m t th vô h ng liên thông, trong ó V là t p các nh và E là t p các
nh. Các c nh c a th G u có tr ng s . Cây T có t p h p các nút là V c g i là cây ph
(spaning tree) c a th G.
Cây ph t i thi u là m t cây ph c a G mà t ng dài (tr ng s ) các c nh nh nh t.
Bài toán cây ph t i thi u th ng c áp d ng trong vi c thi t k m t m ng l i giao thông

gi a các thành ph hay thi t k m t m ng máy tính.
K thu t tìm ki m a ph ng áp d ng vào bài toán này nh sau:
· Ph ng án ban u là m t cây ph nào ó.
· Thành l p t p t t c các c nh theo th t ng d n c a dài (có nh iv i th

có n nh).
· Phép bi n i a ph ng ây là: Ch n m t c nh có dài nh nh t trong t p các c nh

ch a s d ng thêm vào cây. Trong cây s có m t chu trình, lo i kh i chu trình c nh có dài l n
nh t trong chu trình ó. Ta c m t cây ph m i. L p l i b c này cho n khi không còn c i thi n
c ph ng án n a.
Ví d 3-12: Cho th G bao g m 5 nh a, b, c, d,e và dài các c nh c cho trong hình 3-

17.
T p h p các c nh xét c thành l p theo th t t nh n l n là ad, ab, be, bc, ac, cd, bd,
de, ae và ce.
Cây xu t phát v i giá là 20 (Hình 3-18a). Thêm c nh ad = 2, b c nh cd = 5 ta c cây m i có

giá là 17 (Hình 3-18b)

L i thêm c nh ab = 3, b c nh bc = 4 ta c cây có giá là16 (Hình 3-18c).
Thêm c nh be = 3, b c nh ae = 7 ta c cây có giá là 12. (Hình 3-18d).
Vi c áp d ng các phép bi n i n ây d ng l i vì nêuú ti p t c n a thì c ng không c i thi n

c ph ng án.
V y cây ph t i thi u c n tìm là cây trong hình 3-18d
III.5.3- Bài toán ng i c a ng i bán hàng.

Ta có th v n d ng k thu t tìm ki m a ph ng gi i bài toán tìm ng i ng n nh t c a
ng i bán hàng (TSP).
· Xu t phát t m t chu trình nào ó.
· B i hai c nh có dài l n nh t không k nhau, n i các nh l i v i nhau sao cho v n

o ra m t chu trình .
· Ti p t c quá trình bi n i trên cho n khi nào không còn c i thi n c ph ng án n a.
Ví d 3-13: Bài toán TSP có 5 nh và các c nh có dài c cho trong hình 3-19

Ph ng án ban u là chu trình (a b c d e a) có giá (t ng dài ) là 25. (Hình 3-20a).
B hai c nh có dài l n nh t không k nhau là ae và cd, n i a v i d và e v i c. ta c chu

trình m i ( a b c e d a) v i giá = 23 (Hình 3-20b).
B hai c nh có dài l n nh t, không k nhau là ce và ab, ta c chu trình m i (a c b e d a)

có giá = 19. (Hình 3-20c). Quá trình k t thúc vì n u ti p t c thì giá s t ng lên.

Bài 1: Gi s có hai i A và B tham gia m t tr n thi u th thao, i nào th ng tr c n hi p thì s

th ng cu c. Ch ng h n m t tr n thi u bóng chuy n 5 hi p, i nào th ng tr c 3 hi p thì s tháng
cu c. Gi s hai i ngang tài ngang s c. G i P(i,j) là xác su t i A c n i hi p n a chi n th ng,
B c n j hi p.
tính P(i,j) chúng ta th y nh sau r ng n u i= 0 và j>0 t c là i A ã th ng nên P(0,j) = 1.

ng t P(0,j) = 0 v i i>0. N u i và j u l n h n không thì ít nh t còn m t hi p n a ph i u và hai
i có kh n ng 5 n, 5 thua trong hi p này. Nh v y P(i,j) là trung bình c ng c a P(i-1,j) và P(i,j-1).
Trong ó P(i-1,j) là xác su t i A th ng cu c n u nó th ng hi p ó và P(i,j-1) là xác su t A
th ng cu c n u nó thua hi p ó. Tóm l i ta có công th c tính P(i,j) nh sau:
P(i,j) = 1 N u i = 0 và j > 0
P(i,j) = 0 N u i > 0 và j = 0
P(i,j) = (P(i-1,j) + P(i,j-1))/2 N u i > 0 và j > 0
1. Vi t m t hàm quy tính P(i,j). Tính ph c t p c a hàm ó.
2. Dùng k thu t quy ho ch ng vi t hàm tính P(i,j). Tính ph c t p c a hàm ó.
Bài 2: Bài toán phân công lao ng: Có n công nhân có th làm n công vi c. Công nhân i làm
công vi c j trong m t kho ng th i gian tij. Ph i tìm m t ph ng án phân công nh th nào các công
vi c u c hoàn thành, các công nhân u có vi c làm, m i công nhân ch làm m t công vi c và
i công vi c ch do m t công nhân th c hi n ng th i t ng th i gian là nh nh t.
1. Mô t k thu t “háu n” (greedy) cho bài toán phân công lao ng.
2. Tìm ph ng án theo gi i thu t “háu n” cho bài toán phân công lao ng c cho trong b ng sau.
Trong ó m i dòng là m t công nhân, m i c t là m t công vi c, ô (i,j) ghi th i gian tij mà công nhân i
n hoàn thành công vi c j. (C n ch rõ công nhân nào làm công vi c gì và t ng th i gian là bao
nhiêu ).
Bài 3: Cho bài toán ng i c a ng i bán hàng (TSP) v i 7 thành ph a, b, c, d, e, f, g. Ma

tr n kho ng cách gi a các thành ph c cho trong b ng sau:
a b c d e f g
a
b 15
c 12 6
d 6 23 16
e 4 5 13 26
f 8 4 10 14 24
g 11 1 2 9 5 7
Hãy s d ng k thu t “tham n” (greedy) tìm m t chu trình có t ng dài các c nh ng n nh t.
Bài 4: Bài toán óng gói: Gi s ta có các h p có cùng kích th c T0 và n i t ng O1, O2, ...On. M i
it ng Oi có kích th c ti . D nhiên ti <= T0 (i=1..n) và các ti này có th b ng nhau.
Tìm ph ng án x p t t c n it ng này vào trong các h p sao cho t n ít s h p nh t.
1. Hãy nêu k thu t “tham n” (greedy) gi i bài toán này.
2. Gi i bài toán c th v i ï các h p kích th c 13, và 9 it ng cói kích th c c cho trong b ng sau:
i t ng O1 O2 O3 O4 O5 O6 O7 O8 O9
Kích th c 7 8 4 9 7 4 6 2 3
Bài 5: Bài toán tô màu b n th gi i
Ng i ta mu n tô màu b n các n c trên th gi i, m i n c u c tô màu và hai n c có biên

gi i chung nhau thì không c có màu gi ng nhau (các n c không chung biên gi i có th c tô màu giông
nhau). Tìm m t ph ng án tô màu sao cho s lo i màu ph i dùng ít nh t.
Ng i ta có th mô hình hóa b n th gi i b ng m t th không có h ng, trong ó m i nh bi u

di n cho m t n c, biên gi i c a hai n c c bi u di n b ng c nh n i hai nh. Bài toán tô màu b n th
gi i tr thành bài toán tô màu các nh c a thi: M i nh c a th ph i c tô màu và hai nh có chung
t c nh thì không c tô cùng m t màu (cá nh không chung c nh có th c tô cùng m t màu). Tìm m t
ph ng án tô màu sao cho s lo i màu ph i dùng là ít nh t.
a) Hãy mô t k thu t “háu n” (Greedy) gi i bài toán tô màu cho th .
b) Áp d ng k thu t háu n tô màu cho các nh c a th sau (các màu có th s dung tô là: , CAM,
VÀNG, XANH, EN, NÂU, TÍM)

Bài 6: Dùng k thu t c t t a alpha-beta nh tr cho nút g c c a cây trò ch i sau (các nút lá
ã c gán tr :
Bài 7: Xét m t trò ch i có 6 viên bi, hai ng i thay phiên nhau nh t t 1 n 3 viên. Ng i
ph i nh t viên bi cu i cùng thì b thua.
1. V toán b cây trò ch i
2. S d ng k thu t c t t a alpha-beta nh tr cho nút g c
3. Ai s th ng trong trò ch i này n u hai ng i u i nh ng n c t t nh t. Hãy cho m t nh n xét v

tr ng h p t ng quát khi ban u có n viên bi và m i l n có th nh t t 1 n m viên.
Bài 8: Xét m t trò ch i có 7 cái a. Ng i ch i 1 chia thành 2 ch ng có s a không b ng

nhau. Ng i ch i 2 ch n m t ch ng trong s các ch ng cos th chia và ti p t c chia thành hai ch ng

không b ng nhau. Hai ng i luân phiên nhau chia a nh v y cho n khi không th chia c n a thì
thua.
1. V toàn b cây trò ch i.
2. S d ng k thu t c t t a alpha-beta nh tr cho nút g c
3. Ai s th ng trong trò ch i này n u hai ng i u i nh ng n c t t nh t.
Bài 9: Cho m t th vô h ng, có tr ng s v i 7 nh a, b, c, d, e, f, g. Ma tr n tr ng s c

cho trong b ng sau:
a b c d e f g
a
b 15
c 12 6
d 6 23 16
e 4 5 13 26
f 8 4 10 14 24
g 11 1 2 9 5 7
Hãy s d ng k thu t tìm ki m a ph ng xác nh cây ph t i thi u trên th ó.

1. M c tiêu
4. N i dung:
IV.1 - Mô hình x lý ngoài.
IV.2 - ánh giá các gi i thu t x lý ngoài.
IV.3 - S p x p ngoài.
IV.4 - L u tr thông tin trong t p tin.
Trong ch ng này chúng ta s nghiên c u hai v n chính là s p x p d li u c l u trong

nh ngoài và k thu t l u tr t p tin. Trong k thu t l u tr t p tin chúng ta s s d ng các c u trúc
li u tu n t , b ng b m, t p tin ch m c và c u trúc B-cây.
IV.1- MÔ HÌNH X LÝ NGOÀI
Trong các gi i thu t mà chúng ta ã c p t tr c t i nay, chúng ta ã gi s r ng s l ng
các d li u vào là khá nh có th ch a h t b nh trong (main memory). Nh ng u gì s x y ra
u ta mu n x lý phi u u tra dân s toàn qu c hay thông tin v qu n lý t ai c n c ch ng h n?
Trong các bài toán nh v y, s l ng d li u v t quá kh n ng l u tr c a b nh trong. có th
gi i quy t các bài toán ó chúng ta ph i dùng b nh ngoài l u tr và x lý. Các thi t b l u tr
ngoài nh b ng t , a t u có kh n ng l u tr l n nh ng c m truy nh p hoàn toàn khác v i b
nh trong. Chúng ta c n tìm các c u trúc d li u và gi i thu t thích h p cho vi c x lý d li u l u tr
trên b nh ngoài.
Ki u d li u t p tin là ki u thích h p nh t cho vi c bi u di n d li u c l u trong b nh

ngoài. H u hành chia b nh ngoài thành các kh i (block) có kích th c b ng nhau, kích th c này
thay i tùy thu c vào h u hành nh ng nói chung là t 512 bytes n 4096 bytes.
Trong quá trình x lý, vi c chuy n giao d li u gi a b nh trong và b nh ngoài c ti n

hành thông qua vùng nh m (buffer). B m là m t vùng dành riêng c a b nh trong mà kích
th c b ng v i kích th c c a m t kh i c a b nh ngoài.
Có th xem m t t p tin bao g m nhi u m u tin c l u trong các kh i . M i kh i l u m t s

nguyên v n các m u tin, không có m u tin nào b chia c t l u trên hai kh i khác nhau.
Trong thao tác c, nguyên m t kh i c a t p tin c chuy n vào trong b m và l n l t

c các m u tin có trong b m cho t i khi b m r ng thì l i chuy n m t kh i t b nh ngoài vào
m.
ghi thông tin ra b nh ngoài, các m u tin l n l t c x p vào trong b m cho n khi
yb m thì nguyên m t kh i c chuy n ra b nh ngoài. Khi ó b m tr nên r ng và l i có
th x p ti p các m u tin vào trong ó.

Nh v y n v giao ti p gi a b nh trong và b m là m u tin còn gi a b m và b nh

ngoài là kh i.
Hình 4-1 mô t h at ng c a b nh trong, b m và b nh ngoài trong thao tác c và ghi

p tin
IV.2- ÁNH GIÁ CÁC GI I THU T X LÝ NGOÀI

i v i b nh ngoài thì th i gian tìm m t kh i c vào b nh trong là r t l n so v i th i
gian thao tác trên d li u trong kh i ó. Ví d gi s ta có m t kh i có th l u 1000 s nguyên c
u trên a quay v i v n t c 1000 vòng/ phút thì th i gian a u t vào rãnh ch a kh i và quay
a a kh i n ch u t h t kho ng 100 mili giây. V i th i gian này máy có th th c hi n
100000 l nh, t c là s p x p các s nguyên này theo gi i thu t QuickSort. Vì v y khi ánh giá
các gi i thu t thao tác trên b nh ngoài, chúng ta t p trung vào vi c xét s l n c kh i vào b nh
trong và s l n ghi kh i ra b nh ngoài ta g i chung là phép truy xu t kh i (block access). Vì kích
th c các kh i là c nh nên ta không th tìm cách t ng kích th c m t kh i mà chúng ta ph i tìm
cách gi m s l n truy xu t kh i.
IV.3- S P X P NGOÀI
IV.3.1- S p x p tr n
IV.3.2- C i ti n s p x p tr n
IV.3.3- Tr n nhi u ng
S p x p d li u c t ch c nh m t t p tin ho c t ng quát h n, s p x p d li u cl u
trên b nh ngoài g i là s p x p ngoài.
IV.3.1- S p x p tr n (merge sorting)

Khái ni m v ng
ng dài k là m t t p h p k m u tin ã oc s p th t theo khoá t c là, n u các m u tin
r1, r2, ..., rk có khoá l n l t là k1, k2, ..., kk t o thành m t ng thì k1 k2 ... kk.
Cho t p tin ch a các m u tin r1, r2 , ..., rn, ta nói t p tin c t ch c thành ng có dài k
u ta chia t p tin thành các n k m u tin liên ti p và m i n là m t ng, n cu i có th
không có k m u tin, trong tr ng h p này ta g i n y là uôi (tail).
Ví d 4-1: T p tin g m 14 m u tin có khóa là các s nguyên c t ch c thành 4 ng

dài 3 và m t uôi có dài 2
5 6 9 13 26 27 1 5 8 12 14 17 23 25
Gi i thu t
s p x p t p tin F có n m u tin ta s d ng 4 t p tin F1, F2, G1 và G2.
Kh i u ta phân ph i các m u tin c a t p tin ã cho F luân phiên vào trong hai t p tin F1 F2.
Nh v y hai t p tin này c xem nh c t ch c thành các ng dài 1.
c 1: c 2 ng, m i ng dài 1 t hai t p tin F1, F2 và tr n hai ng này thành

ng dài 2 và ghi luân phiên vào trong hai t p tin G1, G2. i vai trò c a F1 cho G1, F2 cho G2.
c 2: c 2 ng, m i ng dài 2 t hai t p tin F1, F2 và tr n hai ng này thành

ng dài 4 và ghi luân phiên vào trong hai t p tin G1, G2. i vai trò c a F1 cho G1, F2 cho G2.
Quá trình trên c ti p t c và sau i b c thì dài c a m t ng là 2i. N u 2i n thì gi i thu t

t thúc, lúc ó t p tin G2 s r ng và t p tin G1 ch a các m u tin ã c s p.
ánh giá gi i thu t s p x p tr n

Ta th y gi i thu t k t thúc sau i b c v i i logn. M i b c ph i c t 2 t p tin và ghi vào 2
p tin, m i t p tin có trung bình n/2 m u tin. Gi s m i m t kh i l u tr c b m u tin thì m i b c
n c và ghi kh i mà chúng ta c n logn b c v y t ng c ng chúng ta c n phép
truy xu t kh i.
Ví d 4-2: Cho t p tin F có 23 m u tin v i khóa là các s nguyên nh sau:
F: 28 31 3 5 93 96 10 40 54 85 65 9 30 39 90 13 10 8 69 77 8 10 22
b t u ta phân ph i các m u tin c a F luân phiên vào hai t p tin F1 và F2 c t ch c

thành các ng có dài 1
28 3 93 10 54 65 30 90 10 69 8 22 F1
31 5 96 40 85 9 39 13 8 77 10 F2
B c 1: Tr n các ng dài 1 c a F1 và F2 c các ng dài 2 và ghi luân phiên vào

trong hai t p tin G1, G2:
G1: 28 31 93 96 54 85 30 39 8 10 8 10 F1
G2: 3 5 10 40 9 65 13 90 69 77 22 F2
B c 2: i vai trò c a F1 và G1, F2 và G2 cho nhau. Tr n các ng dài 2 trong hai t p

tin F1 và F2 c các ng dài 4 r i ghi luân phiên vào trong hai t p tin G1 và G2:
G1: 3 5 28 31 9 54 65 85 8 10 69 77 F1
G2: 10 40 93 96 13 30 39 90 8 10 22 F2

tin F1 và F2 c các ng dài 8 r i ghi luân phiên vào trong hai t p tin G1 và G2:
G1: 3 5 10 28 31 40 93 96 8 8 10 10 22 69 77 F1
G2: 9 13 30 39 54 65 85 90 F2

tin F1 và F2 c các ng dài 16 r i ghi luân phiên vào trong 2 t p tin G1 và G2.
G1: 3 5 9 10 13 28 30 31 39 40 54 65 85 90 93 96 F1
G2: 8 8 10 10 22 69 77 F2

tin F1 và F2 c1 ng dài 23 r i ghi vào trong t p tin G1.
G1: 3 5 8 8 9 10 10 10 13 22 28 30 31 39 40 54 65 77 85 90 93 96
T p tin G1 ch a các m u tin ã c s p còn t p tin G2 r ng.
Ch ng trình
procedure Merge(k:integer; f1,f2,g1,g2: File of RecordType);

{Th t c này tr n các ng dài k và trong hai t p tin f1 và f2 thành các ng dài 2k và
ghi luân phiên vào trong hai t p tin g1 và g2}
var
OutSwithh : boolean; {N u OutSwitch = TRUE thì ghi vào t p tin g1, ng c l i ghi vào g2}
Winner: integer; { ch nh m u tin hi n hành nào trong hai t p tin f1 và f2 s c ghi ra t p
tin g1 ho c g2}
Used: array[1..2] of integer; { Used[ij] ghi s m u tin ã c c trong ng hi n t i c a t p
tin fj }
Fin : array[1..2] Of boolean; {Fin[j] s có giá tr TRUE n u ã c h t các m u tin trong ng
hi n hành c a fj ho c ã d n cu i t p tin fj }
Current: array[1..2] Of RecordType; { Current[j] l u m u tin hi n hành c a t p tin f[j]}
procedure GetRecord(i:integer);
{N u ã c h t các m u tin trong ng hi n hành c a t p tin fi ho c ã n cu i t p tin fi thì
t fin[i] = TRUE n u không thì c m t m u tin c a t p tin fi vào trong current[i]}
begin
Used[i] := Used[i] + 1;
if (Used[i] = k+1 ) or (i = 1) and ( eof(f1)) or
(i = 12 and ( eof(f2)) then fin[i] := TRUE
else if i=1 then Read(f1, current[1])

else read(f2, current[2]);
end;
begin
{ Kh i t o }
OutSwitch := TRUE;
ReSet(f1);
ReSet(f2);
ReWrite(g1);
ReWrite(g2);
while (not eof(f1)) or (not eof(f2)) do begin
{B t u c các m u tin t trong hai ng hi n hành c a hai t p tin f1,f2 }
Used[1] := 0; Used[2] := 0;
Fin[1] := FALSE ; Fin[2] := FALSE ;
GetRecord(1) ; GetRecord(2);
while ( not fin[1] ) or (not fin[2]) do begin
{Tr n hai ng }
{ Ch n Winner }
if Fin[1] then Winner := 2
else if Fin[2] then Winner := 1
else if current[1].key < Current[2].key then
Winner := 1
else Winner := 2;
if OutSwitch then Write(g1, Current[winner] )
else Write(g2, current[winner] );
GetRecord(Winner);
end;
OutSwitch := Not OutSwitch;
end;
end;
IV.3.2.C i ti n s p x p tr n
Ta th y quá trình s p x p tr n nói trên b t u t các ng dài 1 cho nên ph i sau logn
c gi i thu t m i k t thúc. Chúng ta có th ti t ki m th i gian b ng cách ch n m t s k thích h p
sao cho k m u tin có th ch a trong b nh trong. M i l n c vào b nh trong k m u tin, dùng
p x p trong (ch ng h n dùng QuickSort) s p x p k m u tin này và ghi luân phiên vào hai t p tin
F1 và F2. Nh v y chúng ta b t u s p x p tr n v i các t p tin c t ch c thành các ng dài
k.
Sau i b c thì dài m i ng là k2i. Gi i thu t s k t thúc khi k2i n hay i log . Do ó
phép truy xu t kh i s là . D th y c là ta t ng ct c s p x p tr n.
Ví d 4-3: L y t p tin F có 23 m u tin v i khóa là các s nguyên nh trong ví d 4-2
F: 28 31 3 5 93 96 10 40 54 85 65 9 30 39 90 13 10 8 69 77 8 10 22
Ta gi s b nh trong có th ch a c 3 m u tin, ta c l n l t 3 m u tin c a F vào b nh

trong , dùng m t s p x p trong s p x p chúng và ghi phiên vào 2 t p tin F1 và F2.
3 28 31 10 40 54 30 39 90 8 69 77 F1
5 93 96 9 65 85 8 10 13 10 22 F2
c 1: Tr n các ng dài 3 c a F1 và F2 c các ng dài 6 và ghi luân phiên vào

trong hai t p tin G1, G2:
G1: 3 5 28 31 93 96 8 10 13 30 39 90 F1
G2: 9 10 40 54 65 85 8 10 22 69 77 F2
c 2: i vai trò c a F1 và G1, F2 và G2 cho nhau. Tr n các ng dài 6 trong 2 t p tin

F1 và F2 c các ng dài 12 r i ghi luân phiên vào trong 2 t p tin G1 và G2:
G1: 3 5 9 10 28 31 40 54 65 85 93 96 F1
G2: 8 8 10 10 13 22 30 39 69 77 90 F2
c 3: i vai trò c a F1 và G1, F2 và G2 cho nhau. Tr n các ng dài 12 trong 2 t p

tin F1 và F2 c1 ng ghi vào trong t p tin G1, còn G2 r ng
G1: 3 5 8 8 9 10 10 10 13 22 28 30 31 39 40 54 65 77 85 90 93 96
T p tin G1 ch a các m u tin ã c s p còn t p tin G2 r ng.
IV.3.3- Tr n nhi u ng (multiway merge)

Gi i thu t
s p x p t p tin F có n m u tin ta s d ng m t p tin (m là m t s ch n) F[1], F[2], ..., F[m].
Trong tr ng h p m=4 ta có gi i thu t s p x p tr n bình th ng.
G i h = m/2, ta có n i dung c a ph ng pháp nh sau (ta v n gi s b nh trong có th ch a

k m u tin).
Kh i u: M i l n c t t p tin F vào b nh trong k m u tin, s d ng m t s p x p trong

p x p k m u tin này thành m t ng r i ghi luân phiên vào các t p tin F[1], F[2], ... , F[h].
c 1: Tr n các ng dài k c a h t p tin F[1], F[2], ..., F[h] thành m t ng dài kh

và ghi luân phiên vào trong h t p tin F[h+1], F[h+2], ... , F[m]. i vai trò c a F[i] và F[h+i]] cho nhau
(v i 1 i h).
c 2: Tr n các ng dài kh c a h t p tin F[1], F[2], ..., F[h] thành m t ng dài

2
kh và ghi luân phiên vào trong h t p tin F[h+1], F[h+2], ... , F[m]. i vai trò c a F[i] và F[h+i]] cho
nhau (v i 1 i h).

Sau i b c thì dài m i ng là khi và gi i thu t k t thúc khi khi n và khi ó t p tin ã
c s p chính là m t ng ghi trong F[h+1].
ánh giá gi i thu t s p x p tr n nhi u ng
Theo trên thì gi i thu t k t thúc sau i b c, v i khi n hay . M i b c ta ph i c t h

p tin và ghi vào trong h t p tin, trung bình m i t p tin có n/h m u tin. Ta v n gi s m i kh i l u
c b m u tin thì m i b c ph i truy xu t kh i. Do chúng ta c n c nên t ng c ng
ta ch c n phép truy xu t kh i.Ta th y rõ ràng và th t c mergeSort nói trên là m t

tr ng h p c biêt khi h = 2.
Ví d 4-4: L y t p tin F có 23 m u tin v i khóa là các s nguyên nh trong ví d 4-2
F: 28 31 3 5 93 96 10 40 54 85 65 9 30 39 90 13 10 8 69 77 8 10 22.
S d ng 6 t p tin s p x p t p tin F. Ta gi s b nh trong có th ch a c 3 m u tin, ta

c l n l t 3 m u tin c a F vào b nh trong , dùng m t s p x p trong s p x p chúng và ghi phiên
vào 3 t p tin F[1], F[2] và F[3] nh sau:
F[1]: 3 28 31 9 65 85 8 69 77
F[2]: 5 93 96 30 39 90 10 22
F[3]: 10 40 54 8 10 13
c 1: Tr n các ng ü dài 3 trong các t p tin F[1], F[2], F[3] thành các ng dài 9
và ghi vào trong các t p tin F[4], F[5] và F[6].
F[4]: 3 5 10 28 31 40 54 93 96 F[1]
F[5]: 8 9 10 13 30 39 65 85 90 F[2]
F[6]: 8 10 22 69 77 F[3]
c 2: i vai trò c a F[1] cho F[4], F[2] cho F[5] và F[3] cho F[6]. Tr n các ng dài
9 trong các t p tin F[1], F[2], F[3] thành 1 ng dài 23 và ghi vào trong t p tin F[4].
F[4]: 3 5 8 8 9 10 10 10 13 22 28 30 31 39 40 54 65 77 85 90 93 96
T p tin F[4] ch a các m u tin ã c s p còn F[5] và F[6] r ng.

IV.4- L U TR THÔNG TIN TRONG T P TIN
IV.4.1- T p tin tu n t

IV.4.2- T ng t c cho các thao tác t p tin

IV.4.3- T p tin b m
IV.4.4- T p tin ch m c
IV.4.5- C u trúc B-cây
Trong ph n này ta s nghiên c u các c u trúc d li u và gi i thu t cho l u tr (storing) và l y

thông tin (retrieving) trong các t p tin c l u tr ngoài. Chúng ta s coi m t t p tin nh là m t chu i
tu n t các m u tin, m i m u tin bao g m nhi u tr ng (field). M t tr ng có th có dài c nh
ho c dài thay i. ây ta s xét các m u tin có dài c nh và kh o sát các thao tác trên t p tin
là:
· Insert: Thêm m t m u tin vào trong m t t p tin,
· Delete: Xoá m t m u tin t trong t p tin,
· Modify: S a i thông tin trong các m u tin c a t p tin, và
· Retrieve: Tìm l i thông tin c l u trong t p tin.
Sau ây ta s nghiên c u m t s c u trúc d li u dùng l u tr t p tin. V i m i c u trúc

chúng ta s trình bày t ch c, cách th c ti n hành các thao tác tìm, thêm, xoá m u tin và có ánh giá
cách t ch c ó. S ánh giá ây ch y u là ánh giá xem tìm m t m u tin thì ph i c bao
nhiêu kh i vì các thao tác khác u ph i s d ng thao tác tìm.
IV.4.1- T p tin tu n t
ch c: T p tin tu n t là m t danh sách liên k t c a các kh i, các m u tin c l u tr
trong các kh i theo m t th t b t k .
Tìm m u tin: Vi c tìm ki m m t m u tin có giá tr xác nh c th c hi n b ng cách c

ng kh i, v i m i kh i ta tìm m u tin c n tìm trong kh i, n u không tìm th y ta l i c ti p m t kh i
khác. Quá trình c ti p t c cho n khi tìm th y m u tin ho c duy t qua toàn b các kh i c a t p tin và
trong tr ng h p ó thì m u tin không t n t i trong t p tin.
Thêm m u tin m i: Vi c thêm m t m u tin có th th c hi n n gi n b ng cách a m u tin

này vào kh i cu i cùng c a t p tin n u nh kh i ó còn ch tr ng. Ng c l i n u kh i cu i cùng ã h t
ch thì xin c p thêm m t kh i m i, thêm m u tin vào kh i m i và n i kh i m i vào cu i danh sách.
a i m u tin: s a i m t m u tin có giá tr cho tr c, ta tìm m u tin c n s a ir i

th c hi n các s a i c n thi t sau ó ghi l i m u tin vào v trí c trong t p tin.
Xoá m u tin: xoá m t m u tin, tr c h t ta c ng c n tìm m u tin ó, n u tìm th y ta có th

th c hi n m t trong các cách xoá sau ây:
M t là xoá m u tin c n xoá trong kh i l u tr nó, n u sau khi xoá, kh i tr nên r ng thì xoá
kh i kh i danh sách (gi i phóng b nh ).
Hai là ánh d u xoá m u tin b ng m t cách nào ó. Ngh a là ch xoá m u tin m t cách logic,
vùng không gian nh v n còn dành cho m u tin. Vi c ánh d u có th c th c hi n b ng m t trong

· Thay th m u tin b ng m t giá tr nào ó mà giá tr này không bao gi là giá tr th t c a

t k m t m u tin nào.
· M i m t m u tin có m t bít xóa, bình th ng bit xóa c a m u tin có giá tr 0, mu n xóa

u tin ta t cho bit xóa giá tr 1. V i ph ng pháp này thì m t m u tin sau khi b ánh d u xoá c ng
có th ph c h i c b ng cách t bit xoá c a m u tin giá tr 0.
ánh giá: ây là m t ph ng pháp t ch c t p tin n gi n nh t nh ng kém hi u qu nh t. Ta

th y t p tin là m t danh sách liên k t c a các kh i nên các thao tác trên t p tin u òi h i ph i truy
xu t h u nh t t c các kh i, t kh i u tiên n kh i cu i cùng.
I IV.4.2- T ng t c cho các thao tác t p tin

Nh c m c a cách t ch c t p tin tu n t trên là các thao tác trên t p tin r t ch m. c i
thi n t c thao tác trên t p tin, chúng ta ph i tìm cách gi m s phép truy xu t kh i. Mu n v y ph i
tìm các c u trúc sao cho khi tìm m t m u tin ch c n phép truy xu t m t s nh các kh i c a t p tin.
t o ra các t ch c t p tin nh v y chúng ta ph i gi s r ng m i m u tin có m t khoá (key),

ó là m t t p h p các tr ng mà c n c vào ó ta có th phân bi t các m u tin v i nhau. Ch ng h n mã
sinh viên trong m u tin v sinh viên, bi n s xe trong qu n lí các ph ng ti n v n t i ng b .
Sau ây ta s xét m t s c u trúc nh th .
IV.4.3- T p tin b m (hash files)

ch c: Ta s s d ng b ng b m m l u tr t p tin. B ng b m là m t b ng có m ph n t ,
i ph n t c ánh s t 0 n m-1 ( n gi n nh t là m ng m t chi u B g m m ph n t B[0],
B[1], ..., B[m-1]). M i ph n t là m t con tr , tr t i ph n t u tiên c a danh sách liên k t các kh i.
phân ph i các m u tin có khóa x vào trong các danh sách liên k t, ta dùng hàm b m (hash
function). Hàm b m h(x) ánh x m i giá tr khoá x v i m t s nguyên t 0 n m-1. N u h(x) = i thì
u tin r có khóa x s c a vào m t kh i nào ó trong danh sách liên k t c tr b i B[i].
Có nhi u ph ng pháp xác nh hàm b m. Cách n gi n nh t là “nguyên hóa” giá tr khóa

x (n u x không ph l là m t s nguyên) sau ó ta cho h(x) = x MOD m.
Ví d 4-5: M t t p tin có 24 m u tin v i giá tr khóa là các s nguyên: 3, 5, 12, ,65, 34, 20, 21,
17, 56, 1, 16, 2, 78, ,94, 38 ,15 ,23, 14, 10, 29, 19, 6, 45, 36
Gi s chúng ta có th t ch c t p tin này vào trong b ng b m g m 7 ph n t và gi s m i

kh i có th ch a c t i a 3 m u tin. V i m i m u tin r có khóa là x ta xác nh h(x) = x MOD 7 và
a m u tin r vào trong m t kh i c a danh sách liên k t c tr b i B[h(x)].

Tìm m u tin: tìm m t m u tin r có khóa là x, chúng ta xác nh h(x) ch ng h n h(x) = i khi
ó ta ch c n tìm r trong danh sách liên k t c tr b i B[i]. Ch ng h n tìm m u tin r có khóa là
36, ta tính h(36) = 36 MOD 7 = 1. Nh v y n u m u tin r t n t i trong t p tin thì nó ph i thu c m t
kh i nào ó c tr b i B[1].
Thêm m u tin: thêm m u tin r có khoá x, tr c h t ta ph i tìm xem ã có m u tin nào

trong t p tin có khóa x ch a. N u có ta cho m t thông báo l i vì theo gi thi t các m u tin không có
khoá trùng nhau. Ng c l i ta s tìm m t kh i (trong danh sách các kh i c a lô c tr b i B[h(x)])
còn ch tr ng cho m u tin r và thêm nó vào kh i này. N u không còn kh i nào ch cho m u tin
i ta yêu c u h th ng c p phát m t kh i m i và t m u tin r vào kh i này r i n i kh i m i này vào
cu i danh sách liên k t c a lô.
Xoá m u tin: xoá m u tin r có khoá x, tr c h t ta tìm m u tin này và t bít xoá c a nó.
Ta c ng có th xoá h n m u tin r và n u vi c xoá này làm kh i tr nên r ng thì ta gi i phóng kh i này
(xoá kh i kh i danh sách liên k t các kh i).
ánh giá: Gi s t p tin có n m u tin và m i kh i l u tr c k m u tin thì t p tin c n n/k

kh i. Trung bình m i danh sách liên k t có n/km kh i, mà chúng ta ch tìm trong m t danh sách liên
t nên ta ch ph i truy xu t n/km kh i. S này nh h n m l n so v i cách t ch c t p tin tu n t (trong
p tin tu n t ta c n truy xu t t t c các kh i, t c là n/k kh i). Ch ng h n v i 24 m u tin nh trong ví
trên, v i cách t ch c t p tin tu n t ta c n úng 8 kh i l u tr (vì m i kh i ch a t i a 3 m u
tin). Nh v y tìm m t m u tin, ch ng h n m u tin có khóa 36 chúng ta ph i c úng 8 kh i (do
u tin có khóa 36 n m trong kh i cu i cùng). Nh ng v i cách t ch c t p tin b ng b m chúng ta ch
n trung bình 24/(3*7) l n c kh i . Trong th c t ta ch c n 2 l n c kh i (vì m u tin có khóa 36
m trong kh i th 2 c a lô c tr b i B[1]).
IV.4.4- T p tin ch m c (index file)

ch c: M t cách khác th ng g p là t p tin c s p x p theo khoá, r i chúng ta ti n hành
tìm ki m nh là tìm m t t trong t n, t c là tìm ki m theo t u tiên trên m i trang.
th c hi n c u ó ta s d ng hai t p tin: T p tin chính và t p tin ch m c th a (sparse

index). T p tin chính bao g m các kh i l u các m u tin ã c s p th t theo giá tr khóa. T p tin
ch m c th a bao g m các kh i ch a các c p (x, p) trong ó x là khoá c a m u tin u tiên trong m t
kh i c a t p tin chính, còn p là con tr , tr n kh i ó.
xây d ng c m t c u trúc nh v y, tr c h t ta s p x p các m u tin theo giá tr khóa và

phân ph i chúng vào trong các kh i c a t p tin chính. Có hai cách phân ph i là: L p y các kh i b i
các m u tin. Ho c ch phân ph i vào các kh i m t s ít m u tin còn nh ng ch tr ng c a kh i dành
cho vi c xen các m u tin sau này. Sau khi phân ph i các m u tin, ta b t u duy t qua t ng kh i l p
ch m c b ng cách l y khoá c a m u tin u tiên c a m i kh i cùng v i a ch kh i t o thành m t
p trong t p tin ch m c. Cách phân ph i các c p (khóa, a ch ) vào cho các kh i c a t p tin ch m c
ng c ti n hành b ng m t trong hai cách nh i v i t p tin chính.
Ví d 4-6: Ta có t p tin g m các m u tin v i khoá là các s nguyên: 5, 8, 3, 11, 23, 10, 28, 25,
27, 38, 16, 46, 42, 31.
u tiên ta s p th t các m u tin theo giá tr khóa: 3, 5, 8, 10, 11, 16, 23, 25, 27, 28, 31, 38,
42, 46.
Gi s m i kh i ch a c 3 m u tin, ta có th phân ph i các m u tin vào các kh i b ng cách

p y các kh i b i 3 m u tin. Sau ó t o t p tin ch m c th a cho t p tin chính theo cách ã trình bày
trên. K t qu ta c c u trúc nh trong hình sau:
Tìm ki m: tìm m u tin r có khoá x, ta ph i tìm c p (z,p) v i z là giá tr l n nh t và
z x. M u tin r có khoá x n u t n t i thì s n m trong kh i c tr b i p.
Ch ng h n tìm m u tin r có khoá 11, ta tìm trong t p tin ch m c c c p (10, ·), ch a a

ch kh i 2, Ta ch c n tìm m u tin có khoá 11 trong kh i này.
Tìm m t m u tin trong m t kh i c a t p tin chính có th ti n hành b ng tìm ki m tu n t ho c

ng tìm ki m nh phân b i l các m u tin trong m t kh i ã c s p th t .
Thêm m u tin: Gi s t p tin chính c l u trong các kh i B1, B2, ..., Bm. xen m t
un tin r v i khóa x vào trong t p tin, ta ph i dùng th t c tìm ki m xác nh m t kh i Bi nào ó
có th ch a m u tin r. N u Bi còn ch tr ng thì xen r vào úng v trí c a nó trong Bi. Ta ph i ch nh l i
p tin ch m c n u m u tin m i tr thành m u tin u tiên trong kh i Bi. N u Bi không còn ch tr ng
xen thì ta ph i xét kh i Bi+1 có th chuy n m u tin cu i cùng trong kh i Bi thành m u tin u
tiên c a kh i Bi+1 và xen m u tin r vào úng v trí c a nó trong kh i Bi . u ch nh l i t p tin ch
c cho phù h p v i tr ng thái m i c a Bi+1. Quá trình này có th d n n vi c ta ph i xét kh i Bm,
u Bm ã h t ch thì yêu c u h th ng c p thêm m t kh i m i Bm+1, chuy n m u tin cu i cùng c a
Bm sang Bm+1, m u tin cu i cùng c a Bm-1 sang Bm….xen m u tin r vào kh i Bi và c p nh t l i t p
tin ch m c.
n ây chúng ta s th y r ng cách phân ph i các m u tin vào trong các kh i c a t p tin

chính, n u còn tr l i m t s ch tr ng tuy có hao t n b nh ngoài nh ng l i r t thu n ti n cho vi c

xen thêm các m u tin.
Ví d 4-7: Ch ng h n ta c n xen m u tin r v i khóa x=24 vào trong t p tin c bi u di n

trong hình 4-3. Th t c tìm x trong t p tin ch m c xác nh c kh i c n xen r là kh i 3. Vì kh i 3 có
3 m u tin nên ph i chuy n m u tin có khóa 27 sang kh i 4 và xen r vào kh i 3. Vì kh i 4 c ng ã
3 m u tin nên xét kh i 5 í chuy n m u tin có khóa 38 thành m u tin u tiên c a kh i 5. Vì m u
tin u tiên c a kh i 4 bây gi có khóa 27 nên ta ph i s a l i giá tr này trong c p c a t p tin ch m c
ng ng v i kh i 4. Ta c ng ph i làm t ng t i v i kh i 5. C u trúc c a t p tin sau khi thêm m u
tin r có khóa 24 nh sau:
Xoá m u tin: xoá m u tin r có khoá x, tr c h t ta c n tìm r, n u không tìm th y thì thông
báo l i, ng c l i ta xoá m u tin r trong kh i ch a nó, n u m u tin b xoá là m u tin u tiên c a kh i
thì ph i c p nh t l i giá tr khoá trong t p tin ch m c. Trong tr ng h p kh i tr nên r ng sau khi xoá
u tin thì gi i phóng kh i ó và xoá c p (khoá, con tr ) c a kh i trong t p tin ch m c. Vi c xoá
trong t p tin ch m c c ng có th d n n vi c gi i phóng kh i trong t p tin này.
ánh giá: Ta th y vi c tìm m t m u tin ch òi h i ph i c ch m t s nh các kh i (m t

kh i trong t p tin chính và m t s kh i trong t p tin ch m c). Tuy nhiên trong vi c xen thêm m u tin,
nh trên ã nói, có th ph i c và ghi t t c các kh i trong t p tin chính. ây chính là nh c m c a
p tin ch m c.
IV.4.5- C u trúc B-cây

Cây tìm ki m m-phân
Cây tìm ki m m-phân (m-ary tree) là s t ng quát hoá c a cây tìm ki m nh phân trong ó m i
nút có th có m nút con. Gi s n1 và n2 là hai con c a m t nút nào ó, n1 bên trái n2 thì t t c các con
a n1 có giá tr nh h n giá tr c a các nút con c a n2.
Chúng ta s s d ng cây m-phân l u tr các m u tin trong t p tin trên b nh ngoài. M i

t nút bi u di n cho m t kh i v t lý trong b nh ngoài. Trong ó các nút lá l u tr các m u tin c a
p tin chính. Các nút trong l u tr m con tr , tr t i m nút con, nó c ng l u tr m-1 khoá phân chia
các giá tr trong các nút con cháu.
N u ta dùng cây tìm ki m nh phân n nút l u tr m t t p tin thì c n trung bình logn phép
truy xu t kh i tìm ki m m t m u tin. N u ta dùng cây tìm ki m m-phân l u tr î m t t p tin thì
ch c n logmn phép truy xu t kh i tìm ki m m t m u tin. Sau ây chúng ta s nghiên c u m t
tr ng h p c bi t c a cây tìm ki m m-phân là B-cây.
B-cây (B-tree)
B-cây b c m là cây tìm ki m m-phân cân b ng có các tính ch t sau:

· Nút g c ho c là lá ho c có ít nh t hai nút con,
· M i nút, tr nút g c và nút lá, có t [m/2] n m nút con và
· Các ng i t g c t i lá có cùng dài.
ch c: Ta có th s d ng B-cây b c m l u tr t p tin nh sau:
M i nút trên cây là m t kh i trên a, các m u tin c a t p tin c s p th t theo khoá và

c l u tr trong các nút lá trên B-cây. Gi s m i nút lá l u tr c nhi u nh t b m u tin.
M i nút không ph i là nút lá có d ng (p0, k1, p1, k2, p2, ..., kn, pn), v i pi (0 i n) làì con
tr , tr t i nút con th i c a nút ó và ki là các giá tr khóa. Các khoá trong m t nút c s p th t ,
c là k1 < k2 < ... < kn.
T t c các khoá trong cây con c tr b i p0 u nh h n k1. T t c các khoá n m trong cây
con c tr b i pi (1 i n) u l n h n ho c b ng ki và nh h n ki+1. T t c các khoá n m trong
cây con c tr b i pn u l n h n ho c b ng kn.
Ví d 4-8: Cho t p tin bao g m 20 m u tin v i giá tr khóa là các s nguyên c t ch c

thành B-cây c 5 v i các nút lá ch a c nhi u nh t 3 m u tin.
Tìm ki m: tìm ki m m t m u tin r có khoá là x chúng ta s l n t nút g c n nút lá ch a r

(n u r t n t i trong t p tin). T i m i b c ta a nút trong (p0, k1, p1, ..., kn, pn) vào b nh trong và
xác nh m i quan h gi a x v i các giá tr khóa ki.
· N u ki x < ki+1 (1 i < n) chúng ta s xét ti p nút c tr b i pi,
· N u x < k1 ta s xét ti p nút c tr b i p0 và
·N ux kn ta s xét ti p nút c tr b i pn.
Quá trình trên s d n n vi c xét m t nút lá. Trong nút lá này ta s tìm m u tin r v i khóa x
ng tìm ki m tu n t ho c tìm ki m nh phân.
Thêm m u tin: thêm m t m u tin r có khoá là x vào trong B-cây, ta áp d ng th t c tìm

ki m nói trên xác nh nút lá L mà m u tin này ph i n m trong ó. N u kh i L này còn ch cho r
thì ta thêm r vào sao cho úng th t c a nó trong kh i L và gi i thu t k t thúc. N u L không còn ch
cho r thì ta yêu c u h th ng c p phát m t kh i m i L'. D i [b/2] (b là s m u tin nhi u nh t có th l u
trong m t kh i) m u tin n m phân n a cu i kh i L sang L' r i xen r vào L ho c L' sao cho vi c xen
m b o th t các khoá trong kh i. Gi s nút P là cha c a L (P ph i c bi t vì th t c tìm i t g c
n L ph i thông qua P). Bây gi ta áp d ng th t c xen quy xen vào P m t khóa k’ và con tr p'
ng ng c a nút lá L’ (k' là khoá c a m u tin u tiên trong L'). Trong tr ng h p tr c khi xen k'
và p’ , P ã có m con thì ta ph i c p thêm m t kh i m i P’ và chuy n m t s con c a P sang P’ và
xen con m i vào P ho c P’ sao cho c P và P’ u có ít nh t [m/2] con. Vi c chia c t P này òi h i
phaií xen m t khóa và m t con tr vào nút cha c a P... Quá trình này có th s d n t i nút g c và c ng
có th ph i chia c t nút g c, trong tr ng h p này ph i t o ra m t nút g c m i mà hai con c a nó là hai
a c a nút g c c . Khi ó chi u cao c a B-cây s t ng lên 1.
Ví d 4-9: Thêm m u tin r có khoá 19 vào t p tin c bi u di n b i B-cây trong ví d 4-8
· Quá trình tìm ki m s xu t phát t G C i qua P2 và d n t i nút lá L4
· Trong nút lá L4 còn ch xen r vào úng v trí và gi i thu t k t thúc.
K t qu vi c xen ta c B-cây trong hình 4-6:
Ví d 4-10: Thêm m u tin r có khoá 23 vào trong t p tin bi u di n b i B-cây trong ví d 4-8
(hình 4-5)
· Quá trình tìm ki m i t nút G C, qua P2 và t i nút lá L5.
· Vì L5 ã 3 m u tin nên ph i t o ra m t nút lá m i L’5 và chuy n 2 m u tin có khóa

24, 26 sang L’5 sau ó xen r vào L5.
· Giá tr khóa c a m u tin u tiên trong L’5 là 24, ta ph i xen 24 và con tr c a L’5 vào
P2, nh ng P2 ã có 5 con v y c n t o ra m t nút m i P’2, chuy n các c p khóa, con tr t ng ng
i 34 và 38 sang P’2 và xen c p con tr , khóa 24 vào P2.
· Do có m t nút m i P’2 nên ph i xen vào cha c a P2 ( ây là nút G C) m t c p khóa,

con tr tr t i P’2. Con tr p0 c a nút P’2 tr t i nút lá L6, giá tr khóa u tiên c a L6 là 28. Giá tr
này ph i c xen vào nút G C cùng v i con tr c a P’2.
Xóa m t m u tin: xóa m u tin r có khóa x, tr c h t ta tìm n nút lá L ch a m u tin r,

xóa r kh i L. N u r là m u tin u tiên c a L, thì ta ph i quay lui lên nút P là cha c a L t l i giá tr
khóa c a L trong P, giá tr m i này b ng giá tr khóa c a m u tin m i u tiên c a L. Trong tr ng
p L là con u tiên c a P, thì khóa c a L không n m trong P mà n m trong t tiên c a P, chúng ta
ph i quay lui lên mà s a i.
N u sau khi xóa m u tin r mà L tr nên r ng thì gi i phóng L và n u s con c a P bây gi nh

n [m/2] thì ki m tra nút P’ ngay bên trái ho c bên ph i và cùng m c v i P. N u P’ có ít nh t [m/2] +
1 con, chúng ta chuy n m t con P’ sang P. Lúc này c P và P’ có ít nh t [m/2] con. Sau ó ta ph i c p
nh t l i giá tr khóa c a P và P’ trong cha c a chúng, và n u c n chúng ta ph i s a c trong t tiên c a
chúng.
N u P’ có úng [m/2] con, ta n i P và P’ thành m t nút có m con. Sau ó ta ph i xóa khóa và

con tr c a P’ trong nút cha c a P’. Vi c xóa này có th ph i quay lui lên t tiên c a P’. K t qu c a
quá trình xóa quay lui này có th d n t i vi c n i hai con c a nút g c, t o nên m t g c m i và gi i
phóng nút g c c , cao c a cây gi m i 1.
Ví d 4-11: Xóa m u tin r có khóa 38 trong t p tin bi u di n b i B-cây k t qu c a ví d 4-10

(hình 4-6).
· Quá trình tìm ki m, xu t phát t nút G C, i qua P’2 và l n n nút lá L8,
· Xóa m u tin r kh i L8.
· M u tin u tiên c a L8 bây gi có khóa 40,
· S a l i giá tr khóa c a L8 trong P’2 (thay 38 b i 40) ta c k t qu là B-cây sau:

Ví d 12: Xóa m u tin r có khóa 10 trong t p tin bi u di n b i B-cây k t qu c a ví d 10.
· Quá trình tìm ki m, xu t phát t nút G C, i qua P1 và l n n nút lá L2.
· Xóa m u tin r kh i L2.
· L2 bây gi tr nên r ng, gi i phóng L2.
· Xóa giá tr khóa 10 và con tr c a L2 trong P1, P1 bây gi ch có 2 con (2 < [5/2]).
· Xét nút P2, bên ph i và cùng c p v i P1, P2 có úng [5/2] = 3 con nên ta n i P1 và P2
P1 có úng 5 con,
· Xóa khóa và con tr c a P2 trong nút G C, ta c B-cây k t qu nh sau:


Giao Trinh Phan Tich Giai Thuat

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giao Trinh Phan Tich Giai Thuat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Collected by The_Wall (11/10/2005)

Trong ch ng này chúng ta s nghiên c u các v n sau:

· S c n thi t ph i phân tích các gi i thu t.

· Tính th i gian th c hi n c a ch ng trình.

· Phân tích các ch ng trình quy.

I.1- S C N THI T PH I PHÂN TÍCH GI I THU T

3.- Gi i thu t th c hi n nhanh.

V i yêu c u (1), ki m tra tính úng n c a gi i thu t chúng ta có th cài t gi i thu t ó

Khi chúng ta vi t m t ch ng trình s d ng m t vài l n thì yêu c u (2) là quan tr ng nh t.

Tuy nhiên khi m t ch ng trình c s d ng nhi u l n thì thì yêu c u ti ït ki m th i gian

th c hi n ch ng trình l i r t quan tr ng c bi t i v i nh ng ch ng trình mà khi th c hi n c n d

I.2- TH I GIAN TH C HI N C A GI I THU T

Th i gian th c hi n không ch ph thu c vào gi i thu t mà còn ph thu c váo t p các ch th

I.2.1- Th i gian th c hi n ch ng trình.

Ví d 1-1: Ch ng trình tính t ng c a n s có th i gian th c hi n là T(n) = cn trong ó c là

Th i gian th c hi n ch ng trình là m t hàm không âm, t c là T(n) ≥0 ∀n≥0.

Ví d 1-2: Khi ta nói th i gian th c hi n c a m t ch ng trình là T(n) = cn thì có ngh a là

I.2.3- Th i gian th c hi n trong tr ng h p x u nh t.

Vì v y th ng ta coi T(n) là th i gian th c hi n ch ng trình trong tr ng h p x u nh t trên

Giáo trình môn Phân tích Gi i Thu t – I C C N TH ........................................................................ Trang 2

Ta có th ch ng minh c r ng “Cho m t hàm không âm T(n) b t k , ta luôn tìm ct

Ví d 1-3: Gi s T(0) = 1, T(1) = 4 và t ng quát T(n) = (n+1)2. t n0 = 1 và c = 4 thì v i m i

Ví d 1-4: T su t t ng c a hàm T(n) = 3n3 + 2n2 là n3. Th c v y, cho n0 = 0 và c = 5 ta d

I.3.2- Khái ni m ph c t p c a gi i thu t

Nh v y m t cách h p lý là ta xét t su t t ng c a hàm th i gian th c hi n ch ng trình thay

Cho m t hàm T(n), T(n) g i là có ph c t p f(n) n u t n t i các h ng c, N0 sao cho T(n)

Ví d 1-5: T(n)= (n+1)2 có t su t t ng là n2 nên T(n)= (n+1)2 là O(n2)

Chú ý: O(c.f(n))=O(f(n)) v i c là h ng s . c bi t O(c)=O(1)

I.4- CÁCH TÍNH PH C T P

I.4.3- Qui t c t ng quát phân tích m t ch ng trình

Cách tính ph c t p c a m t gi i thu t b t k là m t v n không n gi n. Tuy nhiên ta có

I.4.1- Qui t c c ng:

Ví d 1-6: L nh gán x:=15 t n m t h ng th i gian hay O(1)

L nh c d li u READ(x) t n m t h ng th i gian hay O(1)

V y th i gian th c hi n c hai l nh trên n i ti p nhau là O(max(1,1))=O(1)

I.4.2- Qui t c nhân:

I.4.3- Qui t c t ng quát phân tích m t ch ng trình:

- Th i gian th c hi n c a m t chu i tu n t các l nh c xác nh b ng qui t c c ng. Nh

- Th i gian th c hi n c u trúc IF là th i gian l n nh t th c hi n l nh sau THEN ho c sau ELSE

- Th i gian th c hi n vòng l p là t ng (trên t t c các l n l p) th i gian th c hi n thân vòng

Ví d 1-7: Tính th i gian th c hi n c a n ch ng trình

procedure Bubble (var a: array[1..n] of integer);

Giáo trình môn Phân tích Gi i Thu t – I C C N TH ........................................................................ Trang 4

C ba l nh i ch {4} {5} {6} t n O(1) th i gian, do ó l nh {3} t n O(1).

Vòng l p {2} th c hi n (n-i) l n, m i l n O(1) do ó vòng l p {2} t n O((n-i).1)=O(n-i).

Vòng l p {1} l p (n-1) l n v y ph c t p c a gi i thu t là:

I.4.4- ph c t p c a ch ng trình có g i ch ng trình con không qui

Gi s ta cô m t h th ng các ch ng trình g i theo s sau:

Ch ng trình A g i hai ch ng trình con là B và C, ch ng trình B g i hai ch ng trình con là

tính th i gian th c hi n c a A, ta tính theo các b c sau:

- Tính th i gian th c hi n c a C, B2, B11 và B12.

- Tính th i gian th c hi n c a B1.

Ví d 1-8: Ta có th vi t l i ch ng trình s p x p bubble nh sau:

procedure Swap (var x, y: integer);

Giáo trình môn Phân tích Gi i Thu t – I C C N TH ........................................................................ Trang 5

procedure Bubble (var a: array[1..n] of integer);

Trong Bubble, l nh {3} g i Swap nên ch t n O(1), l nh {2} th c hi n n-i l n, m i l n t n

I.5- PHÂN TÍCH CÁC CH NG TRÌNH QUY

V i các ch ng trình quy, tr c h t ta c n thành l p các ph ng trình quy, sau ó gi i

I.5.1- Thành l p ph ng trình quy

Ví d 1-9: Xét hàm tính giai th a vi t b ng gi i thu t quy nh sau:

function Giai_thua(n:integer): integer;

i T(n) là th i gian th c hi n vi c tính n giai th a, thì T(n-1) là th i gian th c hi n vi c tính

Giáo trình môn Phân tích Gi i Thu t – I C C N TH ........................................................................ Trang 6